g

HARVARD

COLLEGE

&

LIBRARY

Bought from the Fund for gjj

CURRENT M o D E R N P o E T R Y

MORRIS
C L A 8 8 OF

GRAY
1877

PATROLOGIJE
CURSUS COMPLETUS,

SEU
BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, DNIFORMIS, COMMODA,

OM
W
I I SS. P A T R U H , D O C T O R U , SCRIPTORUHQUE
8IVE

LATITfORuM,

8IVE

OECONOMICA,

ECGLESIASTICORH

GBJECOBUM,

QUl AB AYO APOSTOL1CO AD JBTATKM INNOCBNTll ill (.\\) PRO LATIMS

ET AD PBOTll TEMPORA (ASN. 891) PRO GRJSCIS FLORUBRUNT :
RECUSIO
CHRONOLOGICA
OMNIUM QILE EXSTITEHE MONLMENTORUM CATHCfLlCiE TRADITIONIS PER DUODECIM PRIMJL
ECCLESLE SiECULA ET AMPLIUS,
JUXTA EDITIONB8 ACCURAT18S1MAS, 1NTER SE CUMQUE NONNULLIS COD1CIDU8 MANU8CRIPTIS COLUTAS,
PERQUAM DILIGENTER CASTlGATA;
DISSERTAT10NIBU8, COMMENTARllS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA;
OMMBUS OPERIBU8 P08T AMPLI8S1MA8 ED1TI0NE8 QU TRIBU8 NOV1S8IW8 SACUL18 DEBENTUR AB60LUTAS
DETECTIS AUCTA J
IMDICIBU8 PARTICULARIBU8 ANALYTICIS, SINGULOS S1VB TOMOS 81VE AUCTORES ALICUJUS MOMEMTI
8UBSEQUENTIBUS, DONATA ;
CAPITULI8 INTRA IPSUM T E X T U M RlTfc DISP08ITI8, NECNON ET T1TULIS SINGULARUM PAGlNARUM MABGINEM 8UPER18REH
DISTINGUENTIBUS 8CBJECTAMQUE MATERIAM SlGMFlCAMTiBUS, ADORNATA ;
OPERIBU8 CUM DUBIIS, T U M APOCRYPHIS, ALIQUA V E R O AUCTORITATE 1N ORDINE AD TRADITlONKH
ECCLESIASTICAM POLLENTIBOS, AMPLIFICATA;
DUCENTI8 ET AMPLIUS INDICIBU8 LOCUPLETATA \ 8ED P R J E S E R T M DUOBUS 168 ET CENERALIBUS, ALTBRO
eciLicKT REKUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID mk SOLIM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE
PATRUM, ABSQUE ULLA EXCEPTIONB, 1N QUODLIBET TIIEUA SCR1P8ERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR J
ALTERO SCRIPTURA) SACRJE, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUU QUINAM PATRES E T
IN QUIBU8 OPERUM SCORUM LOCI8 SINGULOS SINGULORtJM LIBRORUM 6CRIPTURA VERSUS,
PRIUO GENESE08 USQUE AD NOVIS8IMUU APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT l
ACCURATI88IMA, CTERISQUE OMNIBUS FACILE ANTBPONENDA, 81 PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS,
CHARTiE QUALITAS, 1NTEGRITA8 T E X T U S , PERFECTIO CORRECT10M8, OPERUM RRCUSORUM TUM VARIETA8
TUM NUMERU8, FORMA VOLUMINUM PERQOAM COMMODA 8IBIQUE IN TOTO PATROLOGI& DECORSU CONBTAltTtt
8IMILI8, PRETIl EXIGDITA8, PRJESERTIUQUE ISTA COLLECTIO, UNA, IIETHODICA ET CHRONOLOGICA,
8EXCENT0RUM FRAGUENTORUM OPUSCCkORUMQUE HACTBNUS UIC ILLIG 8PAR80RUH
PRIMUM AUTEU1N NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS BT MS8. AD (8 J B T A T E S ,
LOCOS, LINGUAS FORMA8QUE PERTINENTIBCS, COADUNATORUM.
SERIES GRJECA,
IN Q U A P R O D K U N T P A T R E S , D O C T O R E S S C R I P T O R E S Q U E ECCLESIiB G R J E G A
S. B A R N A B A A D P U O T I U H .

A C G U R A N T E J . - P . MIGNE.
W
Blbllolheeee Clerl tralvereee,
61VB
GUR8UDM COMPLETORUM IK 8INGCL08 SCIENTIA ECGLESU8TICJ& RAMOS BDITORB.
PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIOS ECCLBSIA, 1* DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NBMPE LATINA ALU GRiBCO-LATIlU.
LATINA , JAM (108 EXARATA, VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOMJMINIBUS MOLE 8UA 8TAT , MOXVE POST
PERACTOS INDICES STABIT, A G QUINQUE-VlGINTl-CENTUH ET NILLE FRANCIS VENIT. GRiECA DOPLICI EDITIONB
T1PI8 MANDATA EST. PRIOR GRACUM TEXTOM UNA CUU VERSIONE LATINA LATERALI8 AMPLECTITUR , ET AD DHODECIM E T CENTUM VOLUMINA UNA CUM 1NDICIBUS PERVENIET J POSTERIOR AUTBM HANC VERSIONBM TANTUM EXHIBET,
IDEOQUE INTRA OCTO ET QUINQUAGINTA VOLUMI.NA RETINBBITUR. UNOMQUODQUE VOLUMEN GRiBCO-LATINUIf
O C T O , UNOMQDODQUB MERB LATINUM QUINQUE F R A N C I S 80LVMM0D0 EMITUR ". UTROBIQUE VERO, U T PRETIl IIUJUS
BENEFICIO FRIMTUR EMPTOR, COLLECTIONEM INTECRAM 81VE G R ^ C A K 81VB LATINAM COMPiRET NBCB8SB ERIT;
SECUS ENIM CUJUSQUB VOLUMI.MS AMPLITUDINEM NECNON E T DIFFICULTATES VARIA PRETIA QUABUNT. ATTAMEN,
81 QUIS EMAT INTEGRK ET SBORSIM COLLECTIONEM GR/ECO-LAT1NA1I, TEL EAIIDEM EX GBJECO LATINE VERSAlf, TIJM
QUODQUE VOLUMEIf PRO MOVEM YEL PHO SEX FRANCIS
PATROLOGIM GRJECM TOMVS CL
PHOTIUS CONSTANTINOPOLITANUS PATRIARCHA.

K X C U D E B A T U R E T VENIT APUD J.-P. MIGNK E D I T O R E M ,

IN VIA DICTA IfAMDOISE, OLIM PROPE POHTAM LUTETIiC PARISIOHUM VULf.O UENFEii
11, SEU -MONTROUGE, KUNC VERO INTRA MUENIA PARISINA.
1860

SMCULUM

IX, ANNUS 891.

,
,

.
,
CONSTANTINOPOLITANI

PATRIARCHJE,

OPERA
CLASSIS QUINQUE DISTRIBUTA :

EXEGETlCA,

DOGMATICA,

PARJ2NETICA,

HISTORICA,

CANONICA;

CUR18 VARIORUM, i
CHRISTOPHORI WOLFII, ANG. . SCOTTl, FRANC. COMBEFISIl, CARD. BARONIl, STBWAR
II, RICHARDI MONTACUTII, REMNICENSIS EPISCOPI, FR. SCORSI, JOANN. ,
COTKLBRU, JUSTELLI, VOELLI, FONTANI, CORDBRll, ANDRBM SCHOTTl, CRAMERI, CARD. ANG.
, JA6ERI, EMMANUBLIS BEKKERl, JOSEPHI HERGENROETHER,
J A M L U C E DONATA, PARTIM 1SUNC PRIMUM E D 1 T A ;

ACCURANTE DENUO RECOGNOSCENTE J.-P. MIGNE,

Blbliotbecte c l e r i unlvewue,
EIVE

CURSUUM COMPLETORUM I N SINGULOS SCIENTIJE ECCLESIASTICA RAMOS EDxTORE.

TOMUS

PRIMUS,

V E N E U N T 4 V O L . 42 FRANCIS GAIXICIS.

IN

EXCDDEBATDR E T VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITORKH,

WAMBOISE, O L I M PROPE PORTAM L U T E T I J E PARISIORUM. VULGO &ENFER
ISOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC YERO 1NTRA MOENIA PAtySlNA.

VIA OICTA

1860

SJiCULUM

IX. ANNUS 891.

ELENCHUS
A U C T O R U M E T O P E R U M QUI I N H O C C I COIfTINEIITUB*

PHOTIUS CONSTANTINOPOUTANUS PATRIARCHA.

Patrologice Editorum Prcefatio.
O P E R U M P A R $ I.

&.

Josephi Hergenr&ther Di**erloHo de Photii quce$tionibu$ Amphilochiamis.

Prcefationes.
Photii Amphilochia, sive in sacras litteras et qusestiones diatrib. (Qucestiones
15, 77, 78, 137-147, 154, 226, 229, 233, 240, 242, 243, 273 nunc primum prodeunt. Quoestiones 2-5, 7-20, 22-24, 44-72,'75, 77, 78, 129, 130, 137-148, 151.
154, 166, 169, 174-179, 187, 188, 223, 224, 226, 228-231, 233-236, 238, 240,
242, 243, 245-247, 249-259, 261-297, 299-305, 313-317, 319-321 latinitate donavimus).
Indices seplem in Qucestiones Amphilochianas.
Commentariorum in Jiovum Testamentum qitffi supersunt.
Supplementum ad quwstioncs Amphilochianas *

col.
21

45

1171
1187

* Quxsliones 148, 18* , 228, 229 (pars posterior) 230, 231,519 320, 321 absoluto jam voluminc dalum
est detegcrc. Ilas, cuoi suum jam non possint locunt obtincre, ad calcem voluminis apponeodas cura
vimus.

Parisiis. Ex tvpis L . MIGNE.

1277

IN OPERA
NUNC PUIMUM C O L L E C T A

EDT
IORUM PATROLOGLE GRMCJE PR^EFATIO.
I . De penona el getlis Pholli.

Pboliug ecriptorum suorum copia et docirina celebris, al facinoribus, quibus diu Ecdesiam perturbav i l , et leierrimum echisma inauguravit, longe celebrior evaeit. Cujus indolis el agendi ratioiiis uoiiliani
ui lettor ab ioiiio perspeclain babeai, gesla ejus brevissimis verbis eiiarrabimus.
Ignatius Micbaelis Curopalaiae, imperaloris Consiantinopolilani tilius, sed ab infantia a Leone Armeno
eviralos, n e jra regni s i b i unquam vindicarei, mooachus S. Satyri e t sacerdos faclus, anno 846, i n
pairiarcbam Consianlinopoliianum eleclus esi, ei sedem patriarchalem Novae Romse, omninm virtuium
sacerdotalium splendore illuslravit. Tunc temporis imperium adminisirabat, veluti filii sui tutrix Theodora, Micbaelis e b r i i mater, quae anno 842, baereeim lconoclastarum, poslquam p e r aimos c e n l u n i e l
viginii vioeam Doraini vastasset, tandem suffocavit.
Michaelf cura annum vigesimum primum a H a t i s suae atligisset, a n n o scilicet 857, suasu Bardae Ceearis, et a T u n c u l i sui, tutelam malris excussii, et quo facilius pravie suis cupiditaiibus indulgcrei,
yiairem et sorores in monaslerium detrudi ac londeri jussit. At iniquae sua? seiitentiae conseniire
noluit Ignalius palriarcba, vir p i u s et justus, qui bac de causa Micbaelem vebeinenler offendii el a eede
palriarchali, die 23 tfovcmbris a n n o 857, non sine vi, e x p u l s u s est.
Sceleris hujus praecipui auciores fueruni Bardas Caesar et Michael imperator; al ejusdem cooperalores
eraiit Pbotius, adbuc laicus, qui s e d e r o palriarcbalem ambibai, e i Gregorius Abesle, episcopus SyracusaBos, quem Ignaiius, a n . 847, ob facinora sua, episcopali dignitate spoliaverat. Gregorius, jussu imperatoris, Pbotium laicum, 5 dierum s p a i i o ad sacros ordines et ad ipsura episcopatum, in eontempmm SS. caBonum, promovit, ita ut Pbotius die 25 Decembrieejusdem anni 857ibronum patriarchalem consceudereU
Episcopi proviiicise Gonslantmopotilanae omnee, exceptis tantum viginti et nno, ntox in ecclesia
S. lreaes Consianiinopoli convenerunt, et Photium tanquam canonum conleroptorem et sedis alienae
invasorem, deposueruni et anaihemate percusserunt.
At Pboiius auctoritate Bardae et Micbaelis fretus, ^iginti et unum episcopos sibi adbaerentes congregavii in lemplo SS. Apostoloram, et Ignaiium ob ficta c r i r o i n a deposuit, eique anatheroa dixii.
Conventus illi duo, anno 859 celebrati sunl; at nedum pacem restaurarent, discordiam novis increroentis
anxerunt.
Ideo Phoiius aucloritatem primae sedis sibi conciliandain esse putavit, quo tandem adversarlos opprimeret, et quiete s n a usurpatione frueretur
Misit iftaque ad Nicolaum I Romanuni poniificem litteras veneralionis, humilitatis ac subjeclionis p l e nas, quibus p o B l u l a v i i ut sunimus ponlifex ConslanlinopolSm legatos milieret, qui dissidemes cpietopos
audireiit, et perlurbatam pacem restituerent.
Nicolaus votis Pholii annuit ei, a n n o 860, hujus negoiii tractandi causa Constantinopolim misit Rbodoalduin el Zacbariara episcopos, qui cura a Photio fuissent circumventi, partim ex timore, partiin ex pusillaniroilate, in concilio 318 episcoporom quosPhoiius convocaverat, in deposiiionem Ignatii consenserunt.
At eodera a n n o 861, Nicolaus, postquam legalorum suorum pr&varicalionein cognovisset, Romae conci
l i u r a coadunavit e t , c o r a m l e g a t o Michaelis imperaloris CP., declaravil s e s u o s legalos Constanliiiopolim
non misisseul depo9ilionem Ignaiii el usurpalioneni Pbotii ratas baberent, sed ut stalum rerum iudagarenl el de rernediis ad s a n a n d a i n cleri discordiam apiis s e n t e i t t i a m proferrent. Deinde posl biennium, cuni Pliolius a fovendo s c b i s m a t e Constanlinopolitano, et a b exerccnda lyrannide non cessarcl,
Nicolaus I, an. 863, in concilio Romano, e a q u a s a n . 861 c o n t r a Ignaliein acta fuerant rescindif, Pboliam
usurpalorein alienae sedis declaravii, el legatos SQUS, qrti prsevaricaveraiit, episcopatu el commiinione
ecclesiasiiea p r i T a v i C .
Nedum Pbotius supremae auctoritatis j u d i c i o , quod provocaverat, acquiesceret, in illud audacter rebcllaVit, et eo temeritatis devenit, ut proprio m a r t e acta cujusdam qoncilii oecumenici ex capite fingcret, in quo
Nicolaum 1 excommunicarei, Ecclesiain Lalinam conviciis el calumniis iinpcleret, exprobrando ipsis
quod Syinbolum tidei mutavcrant, caeteraque gravamina j a m prolaia, exaggcrando. De Photto scribens
Aoastasius Bibliotbecarius :
Vcruinistc falsarius, ait, falsorumexcessuumadversus insontcm absenicm et invicium,mcndaceni codiccin compilat, mille circilcr anlisliluni bubscripliuiies falsas inlcrseril, sibi nemine prorsus conscntitnlc

1?

PATROL. GR.

C\.

II

PR.EFATI01N OPERA.

vol conscribcme ex i l l a numerosa episcoporum muhitudine, nisi uno et viginti prsesulibus. Unde Jam
profusiue sanctl babiltis viri eum fugiuni, el quasi squalorem quemdam declinant, alteruin Dioscorura
bunc appellantes, et pracursorem Anlicliristi, imo ipsum Antichrislum existimantes, q u e m scilicel homineni peccaii filiumque perdiiionis Apostolus appellasset, q u i profecto exlollerelur s u p r a omnequod dicilur Deus aut quod colitur * (). *
Episcopi Orienlis, exccpiis viginti et uno, contra audaciam Photii reclaniarunt, dicentes inauditum
esse, nec justuro, sententiam ab inferiori in superiorem ferri; sed Pbotius ab incoeplis non abstinuit,
e e d i n pervicacia perslitit, donec p a u l o poet m u t a t o r e r u r o slaiti, Pboiius a Basilio Macedone ex ecclesia
CP. ejcctus esl. Anno scilicet 867, quo Pboiius Acta pseudoconcilii Onxerat, Michael imperator, gravi
suspicione motus, Bardam avunculum trucidavit opera Basilii Macedonis, quem cum imperio suo associasset, iuterfectorem expertus est. Basilius sumroa auctoritate potitus, Pbolium ejecit, et Ignaiium ab
exsilio rcvocatum sedi patriarcbali restituil, moxque Hadriauum II, qui codem anno 867 Nicolao 1 euccesserat, adiit, ut missis legatis slatuin ecclesiai C.-P., diro sciiiemale perturbatum, componeret.
Postqiiam, convocato concilio Roinano, Hadrianus Phoiium, ob pronuniiatum in Nicolaum I, anatbona, solemni eententia excommonicassei, et ea quae p r o pace Ecdesia? GonstantinopolitanaB a aancta
s e d e apoelolica decreta fuerant, contirmasset, Gunetantinopolim legatos misil, ut interessenl octavo concilio cecumenico, quod CP. celebratum est a die 5 Ociobris an. 869, ad 28 Februarii an. 870.
In eo coucilio, juxia foi niam a sacris ranoiiibus praesoripiam. Phoiius a palriarchaiu et a sacerdotio solemniter deposilus fnii, ei ad cominunionem laicam redactus, dummodo resipiscerel. Cum auterase auctoritati concilii subjiccre renuisset, anatbemale perculsus esl. lo siogulis sessionibus Patres ipsi anathema
Indixerunt, bis verbis : Pboiio invasori, Pboiio saeculari et foreiisi, Phoiio neophyto et lyranno, Pbolio
scbismatico et damnaio, Pholio mcecbo ei parricidae, PliQtio fabricatori mendaciorum, Pbotio aduhero ei i u terfectori,
Pboiio i n v e n i u r i perversorum dogmatumt Pboiio n o v o Dioscoro, Photio novo J u d s e , analhema t
Gum Phoiio excommunicati et deposiii sunt nonnulli episcopi, qui c a u s a r a suam a causa ejus sejungere nuluenint; sed pax inlerea resiitulaest, donec Ignatio vita functo, Phoiius novis artibus benewlentiam imperatoris Basilii captavii, el ab i p s o oblinuit ul in s e d e m palriarchalem rcsiitueremr. l d 9 .
877 a c c i d i i , j a m n o n obsistenle J o a n n e VIII Romano ponlifice, q u i , ob iniquitaiem lemporum t i ail
cavenda inajora mala, Pbotium resiitui permisit, eo t a m e n p a c l o , ut prseieriiorum facinorum veniam a
concilio peierei et obtioeret. l n genuina epim epistola quain Joannes VIII ad e p i s c o p o s Orientis scripsit,
i U menlem suarn aperil: < Nunc iiaque aliis pairiarcbis, Alexandrino videlicet et Antiocheoo et Hieros o l y m i t a D O , aique omnibus arcbiepiscopis metropolitis, e p i s c o p i s ei sacerdolibus, conctoque clero Gons U D t i n o p o l i l a n a e sedis, qui de ordinalione beatae m e m o r i a e Meibodii e l Ignaiii, reverendissunoruni
patriarcbarum, exsistunt, una voluntale, parique volo cousentienlibus, eumdem Phoiium $ati$faciendo,
misericordiam coram synodo, tecundum comuetudinem potiulantem, in vera dileclione f r a t r e m , in p o n
fii-ali ofGcio comtninislrum, aique coram synodo mi$ericordiam quwrendo, in pasturali magisierio consacerdolem, pro Ecclesiae Dei pacQ el uiiliiate amodo Cbrislo favente, recipimus et babemus (6). >
Pbotius, jussa Romani Pontilicis niliil moralus, epistolam Joannis \ ' l l l suppressit, ct novam fioxil in
qua Komanus poniiiex summas laudes Pboiio tribuit, lanquam viro integerrimo et inculpato, a quo
e p i s c o p i olim Ignaiio adhaeremes veniani pelere debent, quique ab omnibus veluii legilimus pastor
absque ambagibus suscipiendus est. Deiude idem Phoiius, cum fuisset reslitutus io sedem patriarcbal e m CP., denuo ex suo capite tinxil acla synodi cecumenicae, eo tanlum flne ut auctoritaiem concilii
oecumenici octavi aboleret, et omnia quae contra ipsum olim canonice acia fuerant rescinderel. Hunc in
lineni ausus esl etiam fingere circurostaiUias quae non tantum a verilale, sed eiiam ab omni veri similitudioe alienae sunl. Induxit, exempli gratia, legaios Joannis VIII dicenies, episcopos qui in oecumenica
synodo vni locum patriarcharum Alexandrini, Anliocheni et Hierosolymitani tenere censebantur, nou
ab ecclesiis sed a Saracenis missos fuisse : idque dicium fuisse finxit coram ipsis legatis qui nomine
palriarcharum octavae synodi interfueranl 1 Falsarium Phoiio audacloreni et impudentiorero, nullum
commemorant Ecclesiae annales. Acta synodi quaro a n n o 867 cum mille subscriptionibus supposititiie
linxerat et artiflciose describi curaverat, in concilio vni cremaia sunt: sed a c t a pseudo-eynodi qua3 a n n o
878 ex capiie composuit, hactenus habenlur; iroo p r o actis i p s i u s octavae synodi oecuraenicae;, a p u d
Graecos scbismaticos plerumque recipiunlur, repudiala vera synodo ociava in q u a Pboiius canonice
depositus ct excommunicatus est. Porro acta illa legenti, si Photii scribendi el iingendi rationem
pcrspectam liabeat, ipsa Hctitia esse, ipso suo conlextu manifesuni. Juvat lamen conferre documenta
gcnuina quae exsiant, cum eisdem dorumenlis a Pholio flciis, ut ex. gr. episiolara Joannis VIII
veraro, q u a : Laline servaia est, cum epislola Joannis flctitia, quam Pbolius aciis suis inseruit, ul impudculia fals-irii sole clarius lucescat.
Ne aulem partium siudio abrepti videamur, quid de Photio senserint coaetanei et gestoruni ejus oculali
tesles, in inedio proferre volurous. Mentem concilii oecumenici oclavt, ex imprecationibus ei anaibema*
tismis, stipra reccnsilis, unusquisque inielligel. Al opeiae prelium est buc e i i a m adducere scnleuiiaui
* II Tbess. 11.
() Anast. bibl. Pro?/. Conc. crcum. VII. Hard. V, 752. (b) Act. Concil. VIII cccum. Hard. V, 1166.

PRiKFATIO IN OPERA.
m
Nicetae Paphlagonis, y\r\ pii, docti, mo^eraii ingenii et ut videtur prorsus ingenui, qul, dum vilam
patriarchae Ignatii sedulo et accurate deecriberet, de meriiis ac viiiis Photii tacere non potuit. ls quid
valerel Pliotius natalibus, studio, doctrina et moribus, sponle enarrat, sed posiea etiam tn quo peccaverit sincere exponil. Audialur igiiur ille tesiis quem nec odium nec amor, sed veritatis exponendae
desiderium unice movit.
<
c Postquam igitur administri regii saepe teniata rc,
, non potuerunl flectere Ignaliuro ad id quod inique
, - petebanl, suam illo dignitatem fortiter ei c o n s l a n , ter luenie, a eeipsi consilium de caelero petiverunt;
* * \ * rebusque inter se diu agitalis, omnemque in par~
, \ - tem versatis, tandem Pbotiora proiospatharium, ei
, \ - primum a eecretis, patriarcham urbis regiae desi, - gnant; hominem sane miniine obecurura et ignobi*
. lem, sed claris ac illusiribus oritinduin nalalibus,
, \ , \ rerumque civilium et politicarum usu, pmdeniiaque
, \ ev xf) et sciemia clariseimum. Grammalicae enim, litlera - tura et carminis pangendi, dicendique laude, quin
Cxo. \ , et pbilosophiae el medicinae, et omnium prope libe \ , \ \ , ralium disciplinarum externarum studio cognilio ueque tantopere florebat, ul aevi sui facile prioceps
, baberetur, imo et cum veteribus j a m certare pos , set. Omnia quippc ia illo concurrerant : apliludo
\ . quaedam et naturae vis ac felicitas, s t u d i u m , opee,
' , quibus sibi libromm oinnium maximam copiaui
, , , * \ *
comparabal: et, quod prae cunclis, gloria? laudis ^ ^ que cupido, qua incensus tolas noctes, ut leciioni
, 6V \ \ assidue vacaret, ducebal insomnes. Quoniam vcro
. \ \ s a c r u m e i i a m (quod utinam nunqttam f u i s s e t ) tbro , , num Ecclesiae conscensurus erat, eacra quoque et
, \ ecclesiastica volumina studioee coepit lectitare. Ve rum ut Theologi Nazianzeni ritu loquar, quod sane
, ' , ipsius sapiemia indignum fuit, ignorationem igno . , ravit. Noluit enim animadvertere, q u o n i a m : Si


, , Ira .

, *
, \
\
,
, * *
, , , \
\ , \ '
, \ * ^, \ *
[?. x|J ] .
6 * * \
, ' \
\ , ) , \

' \ ,
, \ tfj , ' | $
, ' , \&
, "
, I Cor. .

"Mattb. xvm.

quis vult tapien*fieriin hoc mundo, slultut

sapiensfiat\Neque viam modestiae et submissionis

ingressus est, qua ad ccelestem gratiam veramqu
sapienliam pervenilur: neque deposito fastu voluit
conveni, et fteri ut parvulus, propler regnura Dei,
juxla Domini vocera**: nequeanimaro suam ei raentem altius fodere, et omni subjectione demiitcre,
ul jubet Dominus, per abjectiorem bumiliorentque
semUam ; atque ita per affectuum niorliOcationera
petrai Christo conjungi, ei super ipsum inconcuesum Gdei fundamenluro ponere, et piis operibus
seipsum domicilium sapieniiae constituere. Nihil
borum huic venit in mentein. alia oninia cogiu*
bat; fragili et arenoso, vanae proiap.seque sapienliae
fundaraenlo ei insolentiae, non secundum Cbrisluiu
d o c i r i n a B cor suitm meniemque couttrmans, v a n i s
hominum laudibus et plausibus inflalus, elaiusque
inani gloria, per ipsain inimica) Dco superbiae se
conjunxit : ex quo omnia impietaiis, omniuinque
offensionum nialeriem edoctus est. Ergo jactie eacerdoiii sui improbandis fundamenlis, extrema
iniiiis consentanea soriitns eel. Nec enim repudiavii Ecclestain, lanquain a profanis magisiratibu
profane el sacrilege sibi demandalam ; neque velut

ut

*
PRiEFATIO IN OPERA.
alteri viro nuptam, sibi per adulierium dcepooderi ! xfj .
veritus esl, sedjCOiitra potius exsullabundus, avide \
impudenterque in illius complexuin ruil, alienam- , ' que tanquam propriam palam arrogavit, suaque Bp\
infantia el dedecore gloriabatur, et laudabalur in ,
iniquilate sua; inlraque sex non ampliue diee, , , \
manibus borainum iuitialus, concupilam ecclesiae ,
catbedram invasit. Eralqtie vere cemere, t ferlur , \
adagio, extemporalem flclUiumque, seu personatum \
sanclum. Nam primpdie monacbus ex laico, altero , lector, tum hypodiaconus, ac diaconus, et presby- . \ $
ler : sexto deiude, qui fuil Chrisli natalie, et ipse .
eacrum conscendens Iribunal, pacem populo, nihil \ , $
vera pace dignum cogilans, nunliavil(c).
, \ ^ ,
, )
, , ; ,
Neclarius patriarcha Hierosolymttanus qui saeculo xvu, in libro De imperio papce, quo scbisma fovel
et ee Laiinis infeslissimum exbibet, candide fatetur Pholium ex mera ambitione Ecclesiara universalew
per mulios annos vehementer perlurbasse.
Mitto caieros scriptores Ecclesiae Graecae qui pro unione Ecclesiarum, post natum dissidium laborante8,Pbotium veluti malorum omnium causam accusant; solius Vecci, patriarcbse CP. inedio saeculo xiu
scnteruiam proferam, qui asserit Phoiium primum in ecclesia Orientali posuisse fermentuin pessimum,
quod Micbael Caerularius post cenium et septuaginla annos denuo excitavit.
II. De doclrina et eruditione Photiu

Haec de Pbotio dicenda erant, ne vir cujus scripla jam collegimus a nobis prseter rocritum aut vituperari aut laudari videretur. Fuerit utique callidus, hypocriia, ambitiosus, falsarius, scbismaticus, lyrannus, attamen ingenio et eruditione non caruit, ac propterea e cboro scripiorum qui libris suis Ecclesiap
proftierunt non omnino ejiciendus esl. Praeter epislolatn el librum quos ad impugnandam processioiietn
Spiriius sancli eiiam a Filio exaravit, et acta pseudo-concilii sui cum decumentis adncxis quae cx arbilrio
el satis imperiie finxit, nibil fere in causam schismaiis scripsit; et scripta ejus bodie, t nobis videtui\
neque veriiati, neque paci Ecclesiae ulla raiione obesse possunt, dum e contra ad bistoriam dogmaiis et
vicissiludinee schismatis delineandas raire inserviunt. Ideo sane acta pseudo-synodi Pbolianae qu ad
annum 877 refertur, primum integra edita sunt a . P. Harduino societatis Jesu presbylero, cum assensu
Clemenlis XI summi pontificis (d).
Non esl igilur cur quis formidet ne opera Pbotii aut verilaii catholicae obsint, aut caosse schismaiie
prodeese possinl.
Queerel quis forlasse quoraodo orthodoxiaro Photii, in scriptis quae ad schisma non peninent, anobis
assertam, coucilicinus cum actisconcilii viu, quod in Photium pervenorum dogmaiummvenlorem analbema
pronuntiavit ?
Res oroni diflicuUate caret. Narral enim Anaslasius Bibliothecarius qua mira calliditale, uon ad asserendam suam opinionciu, sed ad teiuandam pastoralem vigilaniiam Jgnaiii, Pboiius cuiu maxirooscaodalo fidelium docuerit singulos, bomines duas babere animas, unam ralionalem ct aliam aniiualeiu.
c Pra2lerea, ail Anaslasius, et aliud iniquilatis su retiaculum, quo mentes simplicium caperet, lexeas,
quotquot ad exlcriorem ab eo disciplinam inslruendi veniebant, proprio scripio spondere cogebal sc
sccunduDi iidein Phoiii dc cajtero crediluros ; quasi duae fides essent, una scilicel Cbrisli, et akera
Pliolit : et hoc niliilominus callide molitus, ut communionis suae quoscunque vel quoioodocunque laqueis irretiret ; el eseet impossibile se unquam evelli, quem nimirum constaret tol lixisb33rere radicibus,
dutn his ncc aliam iidcm, nisi quam ipse ieneret, babere qtioquo modo licuissct : quod maximuni scandalum mortalibus excitavit, dicentibus: Ilane, si Pbotius hseresiarcha fuerit, debenl fllii noslri aul fidei
caiholicsc deserlores esse, aui juraiuenli vel sui cbirograpbi Iransgressores ? eranl cnim intereos nonuulli clarissimis natalibus oriundi : nam ei ante annos aliquot idem Pbotius duarum unumquemquo
hominem animaruni consislere praedicabal. Qui cum a Conslanlino philosopbo magnne sanciitaiis viro,
fortissimo ejus amico, incrcpalus fuisset diceme:Cur tanlum errorem in populum spargens, lot animas
inlerfecisii ? respondit : Non studio quemquam la3dendi, lalia, inquit, dicla propoui, sed probandi quid
patriarcha lgnaiius agcrel, si suo leinpore quaelibet baeresis per syllogismos philoeopborum exorta patceceret, qui sciHcei viros exterioris sapienlise repulisset : veruni ignoravi me sub hujus fomile proposiliouis tot animas foreteuruni. Ad quod ille : sapieniia luundi quae infatuatur et deslruilur 1 Jactasii
(c) Vila S. Ignalii, ap. Hard. Acia conc. V, 959 illa supposilitia ex parte ediderat. Hardiiinusea inl seq.
legra primus prolulil inlcr Acta concil. VI, 213.
(</) Beveregius in Pandectis canonum, l . 11, acla

PRiEFATIO IN OPERA.

eigitue mullitudinera copiosa t u r b a 3 , el ignorasii quemlibei ex his omnibus ulnerandum. Cerle omnibuA iiquet, quia sicut oculi, quantumlibet sint magni et aperli, si futiuis palcarum inierjacuerit, videre
ullra non possunt; ita oeuli tapientiae tua, quanturolibet sint magui et patuli, avariiia? lameu et invidias
fumo penitue obc*cati, tramitem jusliliae videre non possunl; ac per id verum est quod dicis, neminciu
iciu tuo putaese etse ladeadum, cum sic obcaecatum sensum praediclis adversuui patriarcbam passionibus habens, nec quid cmiserisprsevidisti (e). >
Non dubito quin ad haec Pbotii scandala alludat concilium oecum. YIII, ubi Pliotium penrersonim
dogmalum inventorem perstriugit. Porro neque de falea bac ejus doctrina, nec de aliis pcrversis dogmatibus in librisejus editia, quod eciam, quidquam occurrit. Inoffenso igitur pedc percurri possunt.
III. De tentatis editionibus omnium operum Photiu

Quama e coutra utilitas ex iisdem scripiis bauriri possit, testantur juges conatus virorum doctorum
saspiua, sed frualra in boc impeosi, ut scripia Pboiii ia unum veluli corpus collecta ederentur, et emendaUus quam pridero in lucem prodirent.
TestU eat D, Hergenrcetber, in disserlatione quam infra e d i r a u 9 , Antonium Catiforuro, huic uperi olim
insudaase. Anlooius Caiiforus Zacyothius, ait, roira cura assiduitate universa Pbotii opera colligenda
curavit; editionem Umen diiigeoter praeparatam ad finem perducere non poluit (/). > Scripta Galifori et
opera ab eo iranslata, io biblioibeca S. Marci Venetiis servanlur, ubi D. Hergenrocther cadem consijluit.
Nobia lameu datum oon est, ob angustiam lemporis, et locorum distanitam, ex laboribus doctissimi Catiiori, uiilitatem aliquam in banc editionero nostram derivare.
E i Anaalibtts Tmulliensibua aan. 1724 oovimus ediliooem omnium operum Pbotii tunc temporis ab
AngUsfuiste paraiain, qu$ iam$n ad uoguem perducla non est (g).
MarLious GerberUia, abbas CoQgregaiioois S. Blasii in Silva Nigra, anno 1759 Iler Gallicum suscepit,
In quo editori omniuni operum Pbotii incurrit. Enarrans enim ea quae Parisiis observaverat, sic scribit -.
t P. Gastel operam 4al edUioui Phoxii, sed per decursum demum muliorum annorum perfecturum se
sperat T i r in flore aetaUs Gonititulua; de quo ego inaignia quaevis ominatug sum ex erudita placidisstaaque conversatiOQe in monaaterio S* Diooysii cam eo liabita (),
Tandem, teste card. A. Mai, doctissimus Morellius, in Calalogo codicum Venetorum, pag. 95 quem iuepicere nobis nen licuit: c Conspeetttm edilioro onjaium operum Phoiii concinnavit.
IV. De prima hae editione omnium operum Photiu

Nemo igitur bactenus opera omnia Photii collegit : quod nos, quoad licuit, Jam pnestamus. Ea anlem
in quinque partes divisimus, qiiarum priroa complecliwr opera in S Scripiuraiu seu exegeiica; secunda,
opera dogmatica; tertia, opera parenetica; quarta, opera hisiorica ; quinta opera canonica : onmia autem quatuor voluminibus, CI, CU, CIII et CIY, Patroiogia nostrae Graeca^ describentur.
De singulis qua?dam notabimos, dictari deincepe, de operlbus Photii, inediiis, depcrditis, alque eliam
de omissis, YCI quia argamenli mere profaui eunt, vel quod alio nomiiie jam a nobis edita sint.
V . De primo volumine huju$ edilionis.

Yolunaen prioium eola opera in S. Scripturam conlinet, inler quae eminent Quaestiones Amphilochiana,
qu eisi, quoad majorem partem, circa S. Scripturam vcrsentur, uonnulla tamen argumenta philosopbica
et biaiorica atlingunt, Nullo enim ordine, nisi fortasse temporis quo scriptae fuerunt, in codicfbus dispowroltir sed promiscue, ita ut non (emere inquisiveriraus, quid, oinnibus perpensis, magis expediret, aui
codices csecis oculis exscribere et sequi, aut quaestionea AmpbilocbiaDas juxta ordincui libroruni
S. Scriptorae, quibus reepoedeot, disponere?
Prhno apud nos hoc posterius consilium praevalttit, quia libri usue faeilior futurus \idebatur, ai quidem
fere tou collectio Commentariis in S. Scripturam constal; iura eiiam quia mirum videri poierat qua^stiones profanas, aut philosopbicas, qusettionibus scriplurieiicis passim misceri.
Nibilominus taudem praevaluit opinio doctissimi Bergenroeiher, qui cum diligentiseimam operam coHocasset in colligendis, emendandie et elacidandis Photii q u a 3 S t i o n i b u s Arnphiloohiam&, faeilius dijudicare
pptuil qusnam fuerit auctoris mens et inlentio. Is, quseslione mature perpensa, putavK ordinem codieb
Vaiicani qui omnium prasiantissimus estadamussim sequendum esse, et eecutus est, precipue quia Pbotiur
ipse quaesliooes a se solutas, hoc ordine ex industria disposuisse videtur, quo varietate potiug quam rigen
methodi lectori placerent; minus sane placitura, si quamvis ad idem erudilionis genus spectent, TekiU
membra unius corporis discerpta, diversas et sejunclas sedea inter auctoris opera occupaseem. Accedii
quod, ope labularum, quae D. Hergenrcelber confecit, orania commoda ordinis melhodici oblioeri possiut
(e) Apud Hard. Acta concil. V, 752, 75.5, in Praef. scribebatur : c On travaille ici a une ^dition dc
coocikii vin.
Phoiius plus ampie que toutes ceiles qu'on a vue>
(/) Vid. infra Prolegomena ad qumtiones Amphi- jusqinci. * de Trdvoux, 1724, pag. 7b5>

lochtanas, p. 14, el Fabric. Bibl. Graca t. M ,

p. 547 edil. Uari.
ig) Ex Londiuo ediloribus Annalium Trivull.

(n) Mariiui Gerbeni abb eic.,7ier Alemannicum,

accedit Ualicum et Uallicum, p. 522, edit. 2?. T>>
pig Sanblasianis 1773.
M

PR&FATIO IN OPERA.
Secuti sumus ergo ordinem codicis Valicani qui 4923 sjgnatus, omnium, ui D. Hergemoeibcr autumat, preslaniissimi, qui saeculo xm exaratus est, et quaestiones 313 conliuet, praetcr aiias nonnullae
quo3 numero carent. Nunquam tamen ascendent ad numerum 444quem Cotelerius se reperisse scribit
in codice Golberltno (t); sed, ni fallor, dociissimus vir mimerum quaeslionum incaulus confudit cum
numero quo ipse codex in bibliolheca Colberiina inscribebatur; nemo euim lantam quaeslionum copiam
in ullis codicibus observavit.
Quot quaesliones sigillaiim a Wolflo, ab Ant. ScoUo, a card. Maio, editae fuerunl, quo anno el quanla
eura? quot quaestiones ipse D. Hergenroether ex codicibus manuscriptis bic primum profert? quot adhuc
edend* supersunt, reperiet lector in luculentissima D. Hergenroeiher disserlatione, quam primo loco intcr
prolegomena primi voluminis operum Pholii edidimus.
Nolabimus lanturo, praeter codices manuscriptos, in quibus quaesliones Amphilocbiana? continentur
et a D. Hergenrceiher inira, pag. 14, recensentur, dari codices nonnullos quos bis verbis commemoral
D. Hase in notis suis ad dialogum quem Manuel Palaeologus Coiistantinop. imperator Ancyra in Galatia
babuitcum quodam Persa, de preslantia religionis Cbristianae etfalsitate fidei Mahumetanae. c Amphilochia
Pbotii, ait, a mullift laudala et tentata, sed ad boc lempus (au. 1807) nunquam edila, exslaoi in qualuor
bonis codicibus biblioiheca? Gaesar. Parisiensis : Coisliniano, o 270 optimae not, Pbotio fere coavo,
de quo Moniefalcon. Biblioth. Coitl. Paris. 1715, p. 325; altero Regio, n. 1228, sac. ; tertio ikm Regio 1229, descriplo ex cod. monlis Alho, jussu Gbrysanti Notarae, qui erat Hierosolymis pairiarcha,
an. 1717 (Vid. Le. Quien, OHemChtht. Paris. 1740, t. III, col. 526); quarlo, n. 60.Supplemenli, duobus
lomis, descrtpto avomm noslrorum aeute, ex Regio 1228, quera sopradixi (j)*>
Codex Valicanus 1923 queni sequiiuur inter quaestiones Amphilochianas exbibet non paucas Pbotii
epistolas, quas Montaculius veluii epistolas edidit. U l series quaestionum oompleretur, epislolas illae
cx libro epistolarum inlcr quaestiones Ampbilocbianas iranstulimus et suo loco edidimus; epistolas autem
reliquas, ut statim dicemus, novo ordine disposuimus.
ln bis quaesiionibus Ampbilocbianis solvendb, Phoiius non semper ex proprio fonte responsiones
bausit, sed ab aucioribus qui ante ipsum scripserunt eas mutuatus est. Tbeodoreti praesertim scripta
expilat, quin eum nominet; alios inlerpretes S. Scripturae ad litteram exscribit, lacilo eorum nomine;
adeoque plagti reus esse videtur.
Absil ui Photium ab omni plagio liberum esse dicam, cum a furto excusari non possit, id quod io Petrara
Siculum commibit, ut infra ostendam; el preterea veteres, suppressis nominibus, iratiscribendo, gravem
suspicionem de bona fide eua omnimoda excitet!

Nihilominus ad elevandam accusationein In ipsura lalam fadt, quod quaesliones quse Ampbilochianae
appellantur, non omnes ab Amphilochio ipsi proposilae fuerint, sed ab aliis viris sive ecclesiaslicis sive
saectilaribus, qui in medilatione sacraruiu Litierarum, vel Sludio tbeologiae aui historiae, baerebant; ideoque
ex tempore respondere debuit, quin ad indagandam veritalem necessariura tempus baberet, ac proiude
aliornm docirinam in propria responsa derivare. Gum autem, iii edeodis respoosis, interroganiium u i i lilali maxiroc prospiceret, verisimile non est eum tunc faraam docti interpretis ambivisse, aut se ineritis
aliorum ornare voluisse. Illa aetate libri rariores erant quam ut quisque ad eos consulendos borlari
possei; non enim oumium manibus terebamur; qui eorum auctoritatem adhibere cupiebat, loca eorum
Ludanda necessario exscribere debebat. Tandeiu vix crcdi poiest Photium ita sibimetipsi illusiese ut
speraret tantum plagium quantum in scripiis Tbeodoreti commisisse censeretur, dia doctos viros lalere
ei impune perpelrari potuisse. His igitur de causis Photius aliquatenus a plagio excusari posse videtur.
Et baec de quaeslionibus ejus AmphilocbiaDis dicia sint.
Preier illas quxstiones, volumen primura operum Pbotii conlinet fragmenta exegfelica ejusdem, q u
ex Catenit Patrum collecla sunt, et praecipue breve Gommentarium in sanctura Lucain, quem card. A. Mat
primus edidil in prinia ediiione primi voluralnis Gollectionis scriptorum veterum.
VI. De tecundo volumine hujus editionis.

Secondum volumen bujus editionis contioet opera dogmatica, paraBnetica el hielorica Pholii, excepta
Bibtioiheca, id esl : Contra Manichmot libros qualuor, et librum De Spiriius sancii My&tagogia, boiui-

lias quinque, odat Ires, ei Epislolarum libros ires.

De quaiuor libris cootra Manicbaeos, a quibus volumen ordilur, sermonem primum instituemus.
CoosUl Uiitoriam Manichworum seu Paulicianorum, quaa iu codicibus mss. Petro Siculo inscribilur,
elsub Pelri nomine a P. Radero edita est, feread verbuin consooare cuut libro primo queia Pboiius
contra Manichaeos exaravit. Id cum observasset card. A. Mai, inquisivit ulrum Petrus Siculus Pbotium
exscripserii, vel e converso Photius Petruua, ei majiifeste Petro favel, Pbuiium plagii indirecie accusans.
Senleuliai card. Mai adhaereo. At puio quiestiones resiringi debere a J primuui librum Pholii; librorum enim stcundi, lenii et quarii apud Pelrum Siculum niillum occunit vestigium. Si Pbolius, in bis
exaraudis libris plagiarium egii, ccrie Pctro Siculohac in parienibil debet, sed alleri scriplori inilii ignoto

(i) Coiel. Monumenta Eccles. Groccce, 1.111, p. 556.

C.-B. Ilase, Paris 1810. Notice d'un ouvrage d
(j) Recueii dt mimoire* sur diMrenls manuscriu Vempereur Manucl Pnldologue, intituU : Entreli
Ciec$ de biblwilieyue imptriale de Francc, par
avec un professeur lUahomotan, pag. 34.

P R J B F A T I O IN O P E R A .

vti

ad primum librum contra Manichaeos spectat, sentio Pholium exscripsisse Hisloriam Manicbaorum a Petro Siculo compositara; idque colligo non ex eo tantum quod Peirus Siculus Photio senior est,
siquidem medio saeculo IX floruit, ut notavil Mongitore (Descriptor. Siculis, t. II, p. 458); dum Photius
usque ad Ones ejusdem saeculi floruisse credilur, ncmpe ad annum 894 ; eed etiam quia Pelrus in ipsa
Historia sua narrat ee relationem illara scripsisse posiquam, circa initia regni Basilii imperatoris CP.
in Armenia etin urbe Tibrica a Manicbaeis aedificaia, pubiica legatione functus fuisset, ei Manichaeorum
dogmata et mores, prasens didicisset. Imo ad episcopum Bulgarle scribit se ejus precibus motum fuisse,
ul illam historiam componeret. Ubique loquitur veluti oculatus testis, et quasi res enarratas ipse gessisset. Totus igitur contextus Petrum Siculum veluti libri auctorem exhibet.
Ea autem quae verum auctorem designant omitiil Photius; caetera fere ad verbum transcribit; qua de
causa a plagio vix excusari potest.
Pro jure Petri Siculi faciunt etiam tres serraones contra Paulicianos, quos card. A. Mai primus edidit
in lomolV Novw Bibliolhecce Patrum; illi enim sermones Iiisloriae Paulicianorum aliqua ralione cohaerenl, et eodem scribendi genere elucent;elsi quoad copiam doctrhia? et vim ratiocinii minime conspicui
videanlur. Sane aHquantulum plus neryi et vigoris babetur in libris n, in el iv Photii, quam in tribus
sermonibus Pelri Siculi; quanquam nec libriPbotii aequiparari possint ltbris quos contra Manichaeos
olim ediderunt Archelaus, Didymus, Alexauder Lycopolitanus et sanctus Augusiinus. Atiamen omui prelio non suot destituti, praesertim quia sialum controversiae illa aetate agitaue declarani.
Libraro primum Pbotii jam pridem Grece-Latine ediderat 0. Oe Montfaucon in Bibliotheca sua Coitliniana. 0 Wolflus, qui quatuor libros simul edidit in suis Anecdotis, translationem Latinam Montfauconii
quae facilU ei elegans est adoptavit. Tribus reliquis libris apposuit translalionem obscuram et s#pe intricatam et impeditam.
Tanta erudilione de libro Pbotii qm Spiritus sancti Mysiagogia inscribUur, disserit D. Hergenrcether qoi
opus hoc primus anno 4857 ex codicibus mss. in publicam lucem protulit, ui de eo multa disserere plane
supervacaneum sit.
Altamen opera? prelihm eril et bic coromemorare quaestionera quam doctUsimus editor sibimetipsi
proposuit, ne piorura menles nimiura praoccupet. Inquirit nempe utrum sibi licueril, necoe, in lucem
proferre Hbrum qui contra dogma fidei et doctrinam Ecclesiae dirigitur, et affirmaiive respondet, tum
qaia argumeuta Pholii iuflrma, oninibus noia, et plurics conlrita sunt, tum quia extectione scripti originalis, bisloria controversiae rouUo facilius elucidari poiesl. Id merito asserilur. Praeterea in editionis
sus defensionem profert exemplum card. A. Mai, qui scripta Origenis, Didymi, Theodori Mopsuesteni
et aliorum haereticorum e lalebris codicum in publicam lucem traxit sine dispendio, imo cum profectu
veritatis. Et saoe ex erroribus obsoletis quis delrimentum caperet? Quis decipi possel? Quis non triumphum veritatis agnoscit?,
Vigel, equidem fateor, hactenus falsa opinio Pbotii; sed argumentis a Pbotio prolatis jam diu defendi
minime polest, nec revera defenditur. Controversia enim a Pbotio excitata tola versabatur in argumentis
quae ex ratione theologica deprorountur, proponendis etagitandis; hxc autem disputandi ralio, pneterquam
quod in scrutando mysterio SS. Trinitatis vanissiraa esl, tola el integra subvertilur et obruitur auctoritale vetuelissimorum Patruro qui, diu ante Pbotii tempora, quseslionem de proceseione Spiritus santti a
Paire et a Filio, seu a Paire per Filium, quod idem est, non lanium agitarunl, sed expressis verbis in
sensum Ecclesiae occidentalis definierunt. Ut de SS. Patribus Laiinis taceamus, quorum auctoriutem
praetermiuere non possunt Orientales, certo certius est sanctum Alhanasium, sanctum Basilium, sanctum
Gregorium Nyssenuro, sanctum Epipbanium et sanctum Gyrillum Alexaodrinum, ia antecessum damoasse
opioionem a Graecis propoguatam dc processione Spirilus sancti a solo Patre.
QHOJ

Quando veterum scriptorum lestimonia, Pbotio ignota aut ab ipso callide dissimulata, in controversia
primum prolata fuerunt, intellexerunt acbismatis paironi, argumeota Photii vere lutea et straminea esse,
el ad nionumeuia iraditionie sibi recurrendum esse, quo auctorilatem veterum sibi adversantium elude*
rent. Quod cum ipsis pro votis non cederet, lestimoiita a caibolicis laudata e codicibus passim eradere
coBperunl, ut controversia de processione Spiritus sancli in controtersiam de autbenticilate codicum
Yerteretnr. Sed quia onines codices corrumpere non potuerunl, nec omnia veierum Patrum testimonia
sibi contraria eradere-, argumenia a calholicis prolala iuvictum vigorem rednuerdnt, et iniquitas visa
est sibimelipsi meniiri. Has vicissitudines jara subierat conlroversia raedio saexulo xm, ut videreest in
scriptis dociissimi et celeberrimi Yecci, patriarchae Constanlinopolitani, qui pro unioue ecclesiarum
quam cordi habebat, multa prdeclare scripsit (k) nec parvas calamitates el persecuiiones passus est.
Postquam faulores schismalis neque corruptis codicibus feliciter jam pugnare possent, ad incredibiles subtilitates et ioauditas sequivocationcs confugerunt, quarum praecipuas ipsis suppeditavit Georgiu;
Cyprius, post Yeccum patriarcba Constantinopolitanus, et ejusdem Yecci pra*ciptias adveraarias. Ser
neque hxc argumenta virum a sludio pariium alienum roovere unquam poleruni : ergo raulto minut
argnmenla Pboiii.
t

(k) Praecipua ejus scripta collegit AUatius in I el II sux Graecte orthodoxce tomo, Romse 4656.


*
PRiEFATlO OPERA.
Argumenla Pfaoiii pro proceseione Spirilus sancti a solo Patre, quae Veccus refellit (/), habeniur blc ad
< alcem libri Mysiagogiw, sed alio ordine proferuntur. E i Myslagogia decerpu videnlur, el in multis coosonant argumentis qua3 Photius ad luendam eamdem causam in epislola gua ad archiepiuopnlei
thronos per Orientem, quae nunc xiu est (t. II, col. 721).
Altera pars argumentorum quae Photio tribuuntur, serius ex cjusdem operibus deaumpta egt, tempore
scilicet Alexii Comneni, qut anno 4116 florebat; nam his verbis gerieailla argumenlorum abgoWitur :
c Idque ex acumine sapientissimi imperaloris Alexii Coroneni prodiit; hac eoim proposilione ugus e*t
cum conira Mediolanensem epigcopum disputaret (bic t. U, col. 399).
Hactenus de operibus Pbotii dogmaticis.
Opera ejus paranetica edimus quae jam pridem, tyj>ig mandala fueruoU Nonnulla adbuc in codicibug
inanuscripiis laiere noviraug. Quo aulera pro viribus utilitati virorum doctorum tnserviamug, proiulimus
Eleucbum Ilomiliarura Pbotii quae in codicibus Mosquensibus, teste Combeftgio, gervanlur (m). Eleacbum
illum conferendocdm lndicebujugvoluminigit, videbilunugquisquequoi borailiae Pboiii adbuc degidereutur.
Iloinilise Pboiii, etsi ad viin et eleganliain bomiliarum vcterum Pairum minime peiliugant, linien
oinni merito non desiiluuniur, sed jure meriio sequiparari possunl scriptis optimorum aucloruin illius
auaiig, ex. gr. Georgii Nicomediensis, Niceisc Paphlagonis et Leonis Sapieniig. Aiioruni autera gcripia
ionge guperant.
Ex libris Hgata oratione et metro scriptis Pbotii adroodum pauca gapersunl; nec certum egiPhotium
multos scripsisse. Oda$ novem cjLstttisse iu cod. ms. Collegii Glaronioiilaiii Paris. Soc. Jesu, iradil
Oudin (t. II, col. 206). Collegimus omuia quae jam semel typis niandata stinl.
quo coiisiiiuiimig Quaesliones Amphilochianag cdere juxla ordinem quein cxbibel codex Yaiicanus
1925, ordo episiolarum a Monlacutio, ob aucioritalem sui codicis, admoduui veleris, scrvatus, a nobis
servari non potuit, eo quod scxagintaaut circiler epiglola?, veluti Quacglioiteg Amphilochianae, in]laudato
codice Vaiicano inseruntur. Novum itaque ordinero adoplavitnug, tolam seriem epistolaruni in trcs libros
dividenteg, quomm primus opisiolas ad Uomanum pontificem, ad palriarcbag, ad arcbiepiscopog, ad imperaiores et ad principes; gccundug, epislolas ad episcopos, clericos, monachos et nioniales; terlius tandem epistolas ad laicog, ofliciales,el magislratug saeculares coinplectilur. Ex Indice aulcm io quo novus
ordo cum veteri comparatur , facilc erit uuicuique in noslra cdiiione reperirc epistolas quae juxu ordincm vetercm alicubi laudantur.
Omnes episiolas Pbotii baclcnus lypis commissas edimus, praicr unam ad palriarcbas Oiienialeg cl
UEconomum Anliocbenum qua incipit : , quae seniel edita est a Dogilbco in rarissiino voluminc quod inscribilur : , et nullis expensis, nulla praeslita diligenlia oblinere vel
inspiierc poluimus.
Finem epislolae 2 ad Nfcolaum 1, qaera Graeci resecaverant, quia aucloritatem gaoctac sedis apogtolicas
aupremam aaserit, nobig guppediumt card. Mai in Nova Biblioih. Pairum. I. IV. Translaiionem Laiinam
iniegram a Baronio accepimus.
VII. De tertio et quarto volumine hujus editionis.

Inter opera hislorica Pbotii recensuimus Bibliothecam ejus, quia ad hhtoriajn litterariam, ut aiunt,
pertinet. Opus grande el erudkuro ex optimig editionibus bic repetimug. Tcxlum Graecura a Bekkero
< mcndatum et Berolini anno 1824 impressum obtinuimus, cui translationem Lalinani Ani. Scbotlo agscriptam, etsi ipsius nOn sit, addidimus, quia meliorem neque conficere neque reperire potuirous. Texlum autem integrum damus, eisi excerpla nonnulla veteruoj auctorum suig locis jain a uobig inipre&ga
fuerint. Non decebat enim, ob breveg el ;paucas repeiiliones, opus .tanli momenli sciodere, ei quagi
imperfectum doctis viris offerre.
Uiruin Bibliotheca Pboiii, qualis nunc babeiur, tota aPbolio ipso scripta sit? an fuerit posleriori
aiiaie interpolala, ut gugpicatar, in notis suis ad Suidam KuslCius, apud J. A. Fabi icium, Bibl. Grac*
ed. Harles. t. X, p. 680? non cst bnjus loci inquirere.
Qaia Bibliotlieca Pboiii unius voluminis spatio contincri non potuit, ranjorem ejusdem paitein,in quacodex primug et sequemes ad ducentesimum quadragesimum nonum recengenlur, teriio liujus editiouis
volumine descripsimus; alteram vcro partem, in qua codex ducentcsimug quinquagesimug el [sequentes
tisqae adflnemoperis recensentur, initio voluminis quarii collocavimus. Volumen quarium periicient
opera canonica Phoiii, quibus Moiiitum, bic non ropetendum, pracmisinuis.
Dicemus tamen hic praetermilti synagogen canouum quae opportuniug cum Commenlariis iBalgamonis
Zonarae ei Arigieni, iulcr scripla sacculi xiu edctur; ged recudimus Syniagma canonum Q Nomocanonem in ea fonna, ct eo ordine quibug ab ipso Pbotio composila fuisse videntur. Quia tamen in
bis collectionibus conficiendis auctor eadcm documenia plurics profert, texlus semel edilos, non repcliinus aliis locis, scd ubi rcperiri possint accurntc indicamus.
Seriem operuin canonicorum Pbolii claudunt Eroiemala, gcu interrogalioncg X, ia quibug auclor depogitionem guam e seu patriarcbali iujustatn fuisse deinousirare coualur, argunicnlis indireclis, ncc
y

(i) Grcecice orthodoxce, t. I, p, 154 el seq. Comm. de Scripl. eccl. t. II, col. 210.

(m) Alium Gaialogum lloo.iliarum Pbotii guppcditai Oudinus,

PRiEFATIO IN OPERA.

hene telectts. Opusculum hoc breTissimum primus ln lucem proiraxtt Fontani (1n Novis delicih erudi/omm, 1.1, p. 20), qtti cum farore Janseirisiico, el pessimo influxu legum anlrchristianarttm obcapcaretur, eidem addidit praefattonem et notas, non tanium sacerdoie, eed quovis Cbristiano indignas.
Eas nnllius fnigie esse credidimus, ae proinde abjecimus.
GaHera scripia canonica Pboili meriio landal doctissimus J . S. Aasemani in Jure suo can. Orientaln
1.1; p. 55 et seq., ubi osteudH quanti hsec scripia fecerit Balsamon, ineignis Graconim caoonista, ei
tota Ecctesia Orientalis, quae in tuenda disciplina ecclesiastica, praecipue codicibus Photii, caneris
n<*glectis, itsa est. NotUiam Aisemani complet praifatio a card. Ifai Syntagmati prasrnissa, quam lecior
BIIO loco reperiet.
Et be de Pboili scriptis a nobie editis dieta sint.
Nunc de deperdilis, pretermissis, ieeditis, aot falso ascriptis libris panca admonenda supersunt.
VIII. De operibus PholH deperdilis, pr<ctermi$si$ et inediiis.

t* Pboiios Bcripsit acta tictitia concilii oecumenici, quod nimquani convocatum fitit. lis mille circlter
subscriptiones fictas addidit, ut narrat Anastasius Biblioihecarius snpra laudalus. llla acta cutn in duobus
codicibus elegantissimis et depictia scripta fuissent, in concilio vm publice flammis tradita sum, ac
proinde non exstani.
2* Pbotius ex capite suo composnH Acta concilii qnod fingtt anno 878 celebratura fuisse coram legnii
Romani pontiftcis ei caeterorum pairiarcharum Orientis et iEgypli. Qttanqtiam tune synodus babita fuerii,
cerlo certius ea miuime egit yel tolaravit, qnae eaui egieee el lolerasse narrat Photitis.Hanc Pbotli pseudoeynodum Graeci pro octavo concilio oecum^nco habent, repudlato octato concilio vero, in quo Photitis
depositus et excommunicalus est. Nonnulli lamen nec veruni concilium , anni 869, nec flctitium Photii
anni878 receperunt, eiquidem synodum Florenlinamoet umonicum concilium oelavum appcllent. Sic neque
concilii Lugdunensis u, nec Viennendis, oecLateranenaium ullam tationem hatont; sed immerUo. ut paiet.
Aeta pseudosynodi Pbotii anni878, etsi flclUia sint, ex cedice Vaiieano, cum permissione Glenienfis XI,
ot supra jam notavimus, a P. Harduino edita snnt; sed quia inter Acta conciliorom propriam seriem
habt-m, ei ab iisdem sejungi non possunt, eadem bic praetermisiraus. Supra, variif argmnenlis oelendinius Acla illa genuina, sed niere ficlilia esse.
5* Pbotii Sgnagogen eanonum omUimus ob causas qctasftupraa l l e g a T i m i n .
4* Pbotius scripeit houitlias plurimas qiiorum elencbum ex Combefisio edidimas. Qiiominii< omnes
ederemui nuHa alia causa fuil, qiam quod nullitm exemptar earum nobis comparare pottterintus.
5 Photius diehur de c u l t u SS. iinagintim scripsisse, sed ejusdein scripti nullum vesiigitim inveni, pnelertituluin tequentem, quem Bandini, in CataL bibliolh. Laurent. Florent. u I, p. 434, reciial :
\ ,
\ . Hinc sane nemo colliget Pbotium ex indusiria de colendis hnaginibus scripsise
Fieri enira potuit ot ex libris quos de alio argomento exaraverat, quis ( illas composuerii.
6 Nescio an a libro a Bandtno notato diversus sit tlle quem Lambocins, in Comment. in Bibl. Vindob.
ed. Koliarii.t. 1Y, p. 335, ad cod. 157, n.5 ita exbibet: \
; , * . . . f Phofii patriarcba^
GP. ef Theodori Studite teslimonia de sacris imagimbtie et de dftfereniia inter sacras iroagines et rdola. >
7* Senebier in Catalogue raisonni de$ mamneriu de Gentve, p. 42, Gendva 4779 (ap. J. A. Fabrie. Bibl.

Gt. t. XI, p. 19), laudat Pbolii.Homilias Ires, ei fragmeiiU scripti cujvsdam contra Manichaeos, quod
atritcD differat a libris secundo volumine hujue editionis editie neeoe, indagare non polui, el inibl
incompertum eat.
9* Ignoro parilcr an PfeotH Argnmenta duodeehn tyllogistica tontra procetrionem Spiritus sancth

Hiam \Uo dequibus Bandinl Catal. Laurent. I. III, p. 924, conveniant cum arfameniis a Veoco refulalis et a nobie bic editis, vel opusculuro distinctum consiiiuani. Pulo ea identica eese.
9* Oudiftus iudieal: . . . *\\ \
%

. (Cemmutf. d* Script. ecckt. . II, . 204), quas a X interrogfllionibus de patriarchii injust*

ijectis distinguendatf esse autumat.

40 Idem Oudinus, symboiumfidtiteslaiur in cod. mss. exstare a Photio compositum pro iU qui
ordinandi $unl episcopi, de quo Lanibccius, 1. T I N , p. 453.

14 Epitome HUtorim ecclesiasticm Philostorgii, Pholii palriarchae exstat inier cod.mss.biblioibecae BodleUnae (Barocc. cod. 442, n 7, p. 243); diversa ab illa quae iu Myriobiblio occurril
el aniplior (Oudin., t. II, col. 208).
42* Michsfelem Psellum SynopiimftowocanoiiisPbolii vcrsilus scripsisse ferunt Inter qninqiie Carmina politUa Pselli Synopsis iila quarlum locum occupare dicitur.
IX. De operibu* Photii quce aih nomine quam nobk edita tuit, circumferuntur.

43 LibeHus de septem tynodis qui passim occurrit, exccrplus esl ex Pboiii epist vu% ad Mrcliaelen
Bulgariae principem, quae in hac editione reperitur, t. II, col. 634. ,
44 LibeUusde consolationead Eusebiam, quem Conrad. Ritlerhusius, anno 4601, Gr. Lai. Nurcnbergti
ediditsub nomine Pbotii, estejusdem Pbotii epistola 245, apud Montacuiiura.

PRJEFATIO OPERA.

-45 Opusculum De patriarchis injnsle tjeciit quod laudat J. A. Fabricius, non distingnendum cst a
decem Jnterrogationibus, quas ex Novis delicih eruditorum Foutani ad fincm Operum Pholii edidiinug.
46 Pliotii Excerpta ex Asteriis, quae Combefisius edidit, ex Pbolii Bibiiolheea desumpta sunt.
47 Cotelerius in Monumenti* EccUiia Grcecce, t. 111, p. 404, priraus protulit opusculura iia inscriptum : Quod non oporteat ad prcesentes vita mole$tia$ atiendere. Quia olim iuter Pbotii F.pislolas servatuui
esl, illud adflnemlibri terlii episiolarum noslra edilione collocavimus.
48 Labbeus, in Calal. cod. mj., p. 444, laudal Pbotii Synopsim logicw Aristotelicw, ei Fabricius, ex
Oudino, asserit Photii Synopsim calegoriarum iinraisiam esse Commentariis Pbiloponi ei Ammonii in
Aristotelem. Illi auctores Pboiio rnulto aniiquiores sunt. Gard. Mai Script. veier. t.1, praef. p. xiv, monet
illas Synopses noo distinguendas esse a Qute*tionibu$ Amphilochianis.fitrevera quaestioues Aaiphilocbianae 437 ad 447 circa boc argamenlum versantur. Hic, t. 1, col. 759 et seq.
%

X . De operibus Photii argumenti profani.

49 Joannes Gerardus Vossiug in opcrc De Historicis Grcccis, lib. n, c. 25 (Oper.< t. IV, p. 447) Ua
scribit: c Photii patriarchae Historiam de rhetoribu* decem exstare lego in noraenclalore Roberli Constauiini. De boc libro altam nolitiam nullam reperi.
20 Lextcon Grcecum gub oomine Phoiii forroa 4, aono 4808, Lipsiae edidil D. Hermann. Liber autem paulo post iterum lypis impressus est boc tilulo: , e codice
e

Galtano deicripsil Ricardus Porsonus, 2 vol. 8, Cantabrigiae 1822. Porsonus in Lexici praefatione monct

D. Blomiteid, in Geasuris Edinensibus, parte x u i , de Pboiio praeclare scripsisse. Oudin. (t. 11, col. 206)
scribit Pbotii Lexieon in-4, edilum fuisse, Kilonii, an. 1706, el in codd. mss. inscribi quandoque Pbolii
patr. CP. Etym&loyicum magnum.
XI. De iit qui in elucidandis operibus Photii insudaruni.

21 Prater eos qpi Collectionem Operum Pboiii praepararnni, iaudandi sunt etiam i l qui opera parlicalaria eniendare velelucidare c o n a t i B u n t . SifidesAnnalibus Trhultiensibus, Bocrnerus de componenda
nova translalione Lalioa Myriobiblii, seu Bibliothecas Photii, cogilavil. (Mimoires de Trivoux, 4 704, p. 28C.)
22* Eamdeiu spartam oraare cceperat Claudius Caperooier Parisiensis, adjulus Paire Tournemine ei
Ellies Dupin,el jam quinquaginta folia lypUimpresserant, quandoE. Dupin in exsilium inissus est ei editie derelicu. (Vid. Supplem. Moreri 1749, U I, p. 228 et D. Cellier. Hisi. de$ icriv. eccUs., t. XIX , p. 432.)
23* Translaiio Gallica trium oratiouum Pbolii cum uotis, inseritur operi quod ingcribitur : Histoire
de PAcadomie de* inuripiiont et bellet4eiires t. XVI, p. 98. Paris, 1751. De Pboiio sermo babetur iu eadem colleciione, u XIV, p. 180 el aeq. Paris, 4743.
24* Annalu Trivultienus (Mimoires de Trivoux, p. 4944, ao. 4722)) fragmenta exscribuat traaslationis
GalUcae episiolarum 4l et 12 ad Micliaelem lll Bulgari principera, quam versibus scriptam edidil auctor
f

Galluftboc titulo : Maximes pour la conduile du prince Michel, roide Bulgarie, par Bernard Tbeaiin,

offert a Louis XV, Paris,4748.

XU. De iis qui acia et scripla Pholii elucidarunl.

Auclores eoiunerare qui de aciis ei scripiis Pbotii noiiliara exhibeat, vix possibile est. Quolquot enim
Hisloriam Ecclesi vel flibtoriam gcriptorum ecclesiaglicorum attigerunl, Pbotii gesta eoarrarunt el de
Qjus libris senientiam protuleruoi. Ioter veteree oemo iater receatiores soli proiesiantes eum laudibna
prosecuti suat, non quod laude digaus sil, sed quia sedem ap<ielolicana, quam ipsi odio babeot, audaeier aggressus est.
Ea qux a Pbotio vel io ejus causa gesta suni fuse enarrat Baronius, cujue dicla conQraial Pagiue iu
notis suig ad Annal. Baronil, Mulum luccm his geslis affundunl etiam acia conciliorum.
De libris Pbotii accurale s^ripaeruiU Labbeas, Gave, Oudioug, J . A. Fabriciits, , Dom Cellicr, ,
ut audio, etiam Dosiibeus patriarcba Uiorosolymiunua, pro Graecis, in Prjefationc voluminis quod in
scribilur , aniio 1705 lypis editi.
\ 8 decembiis 1860.
J.-B. M.


PATRIARCHJE

C O N S T A N T I N O P O L I T A N I

OPERUM PARS PRIMA.

EXEGETIGA.
I N

A M P H I L O C H I A

P R O L E G O M E N A *

i.
JOSEPHI HERGENROETHER, S. THEOL. DOCT. ET IN WlRCERURGENSl
LIT. UNIV. HIST. ECCL. ET JURIS CAN. PftOF., DISSERTATIO
HISTORICA CRITICA D QILESTIONIBUS
AMPHILOCHIANIS.

| 1. De Amphilochhrum notnine, uripne atque scopo.,

dernertnt, qui majore operis parte nondum in lu-

1. Pbolii Amphilocliia seu quaestiones Arophilo- cem producta paulo morosius de ea judicium tulechiauK ainplissiituim opus constituunt seu tbesau- rint (4).
rum variarum disserlationum et dialribarum, quae
2. Nomen Amphilochiorum vel Amphilochko*
maximaex parievaria sacrorum Librorum teslimo* rm(5) sbriitum est boc opus, non quod ex sancio
nia iilustrant atque exponunt. Summis hoc opus Ampbilochio Iconensi decerptum sit vel ejus lextus
ornaruiit laadibus eruditi. Pholii ingenium ad quce-explanel, ut qiiidamoliin erudili censuissc vidcntur*
Hwnes dissolvendat paratuminquit Maximus Marsed quia dedicalum fuil Amphilochio Cyziceno me*
gunius in epistola ad erudilos Pholii Bibliothe- tropolite Pholio charissimo (6). Id nun ex litulo (7)
cce praemissa quacunque ece $int qu<z contrasolum
sa- patet, sed etiara ex prafalione universaB colrram philo$upMamproponuntur,etin divinis Lxttern
Ieciionl praMlxa (8) et ex mullis quaeslionibus speexplicartdii, ubipenilwr quisquam sensus est absconcialiter buic episcopo inscriplis (0). AHae quidem
<titu$, quis in eju$ elaborato opere, quod Amphiloaliis primitos missae fueranl; eed deinde in unum
chia inwcribitur, jure merhoque non demiretur (1)corpus
?
colleclee Amphilocbio mittebanlur, quo nemo
Hanc insigitem colleclionem Leo Allatius seu opu$ frequentius et instaiitius Pbotium de diversis qua>
tarium ti multipiici emditione plenum, Theolo-stionibus constiluerat. Neque difficile esl temptis
git ac Scripiurw exposiloribus maxime necetsarium
detcrminare, quo baec colleetio prodieril. Licet enim
commendavii (2); nec minora prseconia sequens plures jam antea scriptae fuerhil, lamen major
aelas usqtie ad eminenlissimum Maium (3) de bac quaeslionum pars tempore prioris exsilii coinposila
collectione opiime merituni pronunliavit, licel haud et in unum corpug redacia fuit, quemadmodum ex
f

(1) ,
\
\ , !
, ,
'
;
(2) De Eccles. occid. et orieut. perpetua consens.,
lib. i i , c. 6, n. 4, p. 576.

vel , \ \ \)
*.
() Vide Wolfium Cur. philoLetcrit. . V, Prasi.
. I, Oudinum, De Script. Ecctes. t. II, p.

203;

Maium, 1. c. 4.
{1) In cod. Goislin.
\ ,

(3) Veterum $cript. nova cotlecl. t. I, Praefat. de

Pholio.
.
(4) Sicv. g. Scbroeckb in Hi$t. Eccl. (K.G.)
8) Ediiaab . Scoito Neapoli, 4814, 4, . 2-3.
I. XXIII, p. 263.
9) Q. 4 edila a Maio, 1. c. . 495. q. 157 seq.
(5) DicunUir , vcl q. 218, 90, 119, etc.
PATKCH,. GR.
C).
I

IN AMPIIILOfHlA
4
querelis lamenlationibusqiie de persccu- ex parie optime solverinl; altcra ex eo pelita est,
tionis graviiaie et de tribulationura magiiiludine quod ipse Pbotius alibi non pauca ex illis jam sufmanifestum iit (10) et liiuius ipse ac praciaiio licienter traclaveril, alia viva voce corara discipulis
dcclarant. Porro boc Photii exsilium ab anuo explicaverit; lertia ex difficultale operis, quaui
867 usque ad annuni 876 perdurasse constat (11); diuiurno tempore opus sit ad tantam qusesttonum
Amphilocbius vero sub priori Pbolii episcopaiu diversarum multiludinem percurrcndam(20), nonuisi
rejecto Autonio Ignaiii assecla Cyzicenam sedem breve vere tempus idque magnis agitaiiim curis
naclus est (12), ex qua Pliotius deinde ilerum molestiisque concessum videatur. Addit etiani mioccupato Constantinopoliiano ibrono eum Ni- noris niomenli raliones obslacuio alieri cums
caeam translulil, ubi paulo post obiil Gregoriumque eese poluisse, quomintis novum buuc laborem susolim Syracusanum successorera babuil (13). Cum ciperel, sibi tamen iis omnibus neglectis id maxime
autem idem Gregorius jam in synodo Pbotiana cordi fuisse, ut amici poslulalionibus salisfaccret,
mense Novembri auni 879 habita tanquam Ni- uequediclioniseleganiiam te curasse, Y c r u m poiius
cxx amisies compareal (14), Amphilocbius jam perspicuitatem et legentiura uiilitatem. Hinc recte
ante ea tempora e vita migrasse dicendus est. Quoad Scotius (21) judicat, Pbotium multas identidem
inajortm iiaque partem colleclio intra annos 868- quaestiones pro re nata amicorum commodo solvisse,
876 claborata fnit, quamvis nounullae quajsliones et deinde cunctae, ne laierenl aut disperderenlur, in
posiea adjungi poiuerini, cum Pbolius certum iinum collecias fasciculum Ampbilocbio suo i d
n u m e r u m baud slatuerit et solum tercenlas circiler
expetenli transmisisse.
(ommeraoraverit, quem numerum in deliciis ba4. Colleclio igilur, qiiam prae manibus babemus,
Luisse videlur (15). Quare, ut infra videbimus, ex variis omniuo parlibus conslat divcrso tempore
\arius esl in diversls codicibus qua3slu>num ordo scriptis ei sine nielbodo et ordine eodem fere paclo,
ac nuinerus.
quo in celebri .ejusdem aucloris Bibliotbeca diversi
5. An vero ipse Photius hanc Collectionem disser- argumenti libri, eorumdem excerpta et de iisdein
laiionum, quas diversis lemporibus elaboraverai, judicia coaoervantur, aggregaiis. Hinc plerequ
instiluerit, ante typis editam ejusdein praefationem dissertatioiies f jimam episiolarum prae se ferunt,
dubiiari potuit el non defuere, qui cura Wolfio (16) quibusad proposUasdifficullates theologicas et pbiexistimarunt, varias Pbotii epistolas binc indefuisse losophicas respondelur; responsa suni ad erudi
colleclasei Amphilocbiorum nomine postea insigni- torum amicorum quaesita variis temporibus dala
las, ideo quod Pholio frequens litlerarum cuin el q u a m v i s nonnulla; Diatribac mera e x O e r p l a videau
Aniphilocbio commercium intercederet. Sed ediia a tur (22) et in aliis inlerroganles more amiquo licl
Scotlo pnefalio (17) omne dubium amovit. Perspicue jolummodo appareant (23), lameu pleraeque veleru n
enim Pboiius ibidem iradit, singula sua ad varia scriplionem erotemalicain et calecbeikani o i i i u i i i j
quapsita responsa se ileratis curis tractasse et in sequuntur, quai jam duduiu ab ecclesiasiicis scriunum cullegisse (18); neque silentio preteril gra- pioribus fuerai adhibita.
vissimas, ui ipse arbitrabatur (19), rationes, qux
5. Sane similia plaue opera suppedilant nobis
ipsuni deierrere poiueriiil abejusmodi novolabore, Pseudojustini (24) et Pseudoatbanasii (25) scriqueui taiiieu nihilo seciusamico flagitante suscepit. pia ; nec longe abludunt Eusebii Caesariensis Qucellarum vero ralionum, qua Pbotii aninium inde stiones (26), Hesycbii dubioruin Solutiones, (27) Basilii
repcllere visae sunt, prima in eo fuit, quod jam an- Regulae 313 breviores (28), Dialogi sauclo Gaesario
lea raulti sanciorum Palrum eadem quaesilamaxima abcripli (29), Tbeodoreti, in Octateuchum Qucestio-

*3

iieraiis

(10) Q. 78. ubi commemorat

. q. 21,c.7(Mai, I. c. 74), q. 23 (Mai,M>u.
coll. l . IX, p.26,27), q.l19(Wolf. I.c.p. 708seq.),
q. 148, eic.
(11) Vide cl. Jager ilhloire de Photius, lib. vm,
p. 529 note 1, edit. 2.
(12) Vide Le QOiVn, Orienl. chrhl. t. I, p. 757.
/13) Id teslalur Nicetas David in Vila S. Ignaiii,
(Mansi concil. 1, p. 289.) Cf. Le Qiiien, 1. c.
p. 6i7.
(14) Mansi, Concil. I. XVII, p. 573.
(15) Cf. Scotuim, 1. c. p. 2, not.3.
(16) Wplf. Praaf. cit. . m.
(17) Ed. cii. Neapol. p. 113.
(18) P. 5 \
.... ^.
(19) \
.
(20) " .
(21) L . c . 2, noie 1.

(22) Cf. Wolfium, Pncf. . , et pag. 750-800.

(23) Mai, Nov. Coll. U I. Pra^f.
(24) Qumtiones et Respons. adorthod. 146 (Opp.

Jnsl. ed. Yenet. 1747, p. 743 seq.). Qua:slioiies 5

Gbristianorum ad Graecos ei Gra?corum 15 ad Cbr!
Kiianos, quae diversae sunl a solutionibus compeudiariis adversus pietaieui, quas Jusiino tribuit
Pboliiis (Bibl. cod. 125).
(25) QumUonet ad Anliochum, in S. Scripturam,

(Albanas. Opp. i . 11, p. 208 eq. ed. Momfaucon).

(26) \ . Cf. Dem. tvang. VII,
3 ; Miuin JXov.Coll. t. I, . 1 seq.
(27) \ sive
\

(cod. 43 Cryptae ferratse apud
Maium . PP. biblwlh. t. VI, p.u, p. 539 indical.) Gotel. Mon. eccl. Cr. vol. m, p. 1-52.
(28) " . Pbol. cod. 191 ; Garneiii Praef. in Opp. Basil. t. II, 11, n. 33 scq.
(29) Galland. Dibl. PP. t. VI, p. 3-152.

S
PROLEGOMENA.
C
nes (30), Augustini et Pscudoaugustini (3l)noniiulla ex aliis attctoribbs cxpilata, an vero eidem auctori
scripla, sancli Maximi Inlerrogaiiones el solulio-aique parentt tribuenda sint, an denumi tl qtunet (32), Queestiones tl responsiones Anastasio Silenus tum proprio ejusingenio, tum aliorum labonaiue commuiiiler adjudicai (33). H Anastasii ribus simul ascribenda.
Qiticsliones cenlum qtitnquaginta (fnaluor anlbo II. An Photius singularum quccilionum
auctor fuerit.
logia quaedam sunt ex teslimouiis S. Scripiura et
Pairum, brevia plerumque responsa cum dernon6. Innuit ipse Polbius (40) se plura ex antiquiostraiione ex revelaiionis fontibug petila, el Palrum ribus Patribus collegisse el uberius excobiisse adopera ibidem abhibita (34) diligenter sunl indicaia. dins iis, quae proprio ipse Marle suoque sludio eoinTbeodorelo iinprinue auclor usus est (35). In bisce posuerat, adeoque lura sua, tum aliena in unuiu
operibus muliae qusesiiones modo, quod rarius, coadunasse. Sirpe allegat Paires, veluti Basilium,
verbolenus, modo, quod freqiienlius, quoad senleii- Alhanasium, Gregoritun Nazianzenum, Gbrysostoliam planeconspirani(36) . Jamdudum apudGracos mum,vulgaiumDiony$ium, Maximum, aliosque(41).
coropilationes varise defectum novorum ingeuii fru- Yerum cominuniter tnnc solummodo eos adducit
ctuuin supplebant, $acra Parallela in usu eranl, ubi breviter atque obiter unam alteramve eorum
quae ibesin quamlibet theologicam ex Bibliis et Pa- profert vel tangit seiuenliam. Atenim constat inIribus comprobabanl, sicut Leontius Byzantius fe- legras fere anliquioruni scriptoruin dialribas Phocisse cognoscilur (37), jam Caienm Patrum in sa- tium tecto eorum nomine imerdum de verbo ad
r08 Libros exposiiioues collocabant (38), atque verbum descripsisse sibique appropriasse. Jara Wolxinde ampliseima suppelebat materia pro novis fius probabilher explanaiionem in ep, ad Goloss.
scmper compilationibus consuendis et vetuslioribits c. , v. 15, e Gbrysostomo hausiam judiravit; olaius
altarum lucubralionuui accessione ditandis. Mira veio indicavit (45) prolixam illani de vitae leruraecorum fecundilate exstincta in colligendis et miuo disputalionem, qu qusesiione cenlesima quacxornandis antiquilalis thesauris docti viri fere dragesima nona coniineiur, in duobus aliig Vatitinice occupabantur, bisque ipse Phoiius, si alt- canis codicibus' Cermani patriarchm foelHni decia<juot ejus scripia, quae ejus veri fcelus exsistunt, rari, ex duabus de Bibliorum obscuritate dissertalioxcipias,.alque in bisopera prasertim polemica (59) nibus alteram (44) ex Polychronii prologo in Jobum
anuumerandus esse videtur. Sed opere prelium esse desumplam, quaeslionem de divereis Scriplufuerit, accuratius indagare, an Photii Amphilocbia rarum Veteris Testamentieditionibus (Graecis) (45)
f30) Opp. 1, p. 4 seq. ed. Sirmondi.

C q. 95,p. 514. Ps. Alhan. q. 11. . n. 89,

(31) Aug. lib. De diven. queesl. 83. Lib. n, p. 492. Ps. Alban. q. 16, 26, 3235. q. 5,
De divers. qumi. ad Simplicianum ; lib. Ue ociop. 90. q. 15. Ps. Alhan. q. 92, p. 289. Pra?lerea
conl. Anasr. q. 81. Ps. Alban. q. 445 (al. 414).
ijucestwmbus, DuiciliL QuwAliones in HeptateuAnasl. q. 455. Ps. Aiban. q. 93. Anasl. q. 8.
*hum, elc
(32) S. Max. ad Tbalassium, De varH$ S. Scri- Ps. Atban. q. 97. Anasl. epist. 25. Ps. Alban.
q. 48. Anasl. q. 51. Ps. Aihan. q. 12, Ca^ar.
ptura qucBSlionibus. Inlerrogationes et respontio-

ne& seu dubia (Opp. ed. Gombef. t. 1, p. 4 seq. dial. i , q. 49, p. 33. Anast. q. 21. Ps. Aiban.
q. 36. Demuni conferas Ps. Atban. Interpr. ex V.
p. 500 seq.)
(53) S. Anasiasii Sinailae Qucsstiones el respon-T. q. 56, 57, cmiiTheod. q. 59, 47 in Gen. Ps.
Alban. q. 9, ad Anliocb., p. 270; cumTbeod. q. 11
>*ione$ de variis argumenlit, Gr. et Lat. cura Jac.
i^relseri, lngolbt. 4617, 4. (Ex God. Monac. 53 in Gen. Ps. Jusliu. q. 47, p. 493;cum Theoi. q.
4-bari. saec. xvi, f. 133 seq. 207, Membr. sac. xm 40 in Deuleron. Ps. Justin. q.26, p. 483 seq. cum
Theod. q. 20 in Exod.
t. 94.)
(37) Vide Maium Nov. Coli. t. I, . . n v .
(34) Niniinun Irenxus, Basilius, Cbrysostomus,
(58) VideClir. Wollimn, Exercilaliones in Calena*
tilerque Grcgorius, ulenjue Cyrillus, Isidorus Pelusicta, Epipbanius, Pseudodionysius, Maxiinus, PairumGritcorum. Willembergai, 1712. Ctanier.
Joannes Glimacus, Tbeodoretus ti Apostolicco Con- Praifal. ad Calenam in Evang. Mallbaui el Marci,
Oxonii 1840, p. XIII seq.
gtituttonef.
5) Gf. Anastas. q. 27, p. 282, cum Theod., D (39) liujusmodi sunt lil)er DeSpirilus sancti myq. 66, Gen., 3, p. 51 seq. Auasi. q. 28, p. 284 stagogiu a uobis ediins; ei ea omnia, quaead hanc
de Abraba? circuincisioue; cuni Theori., q. 68 iu coniioversiani spectanl.
(4U) Vide quaeslionem 240 nunc primum a nobis
Oi.es. q. 23, p. 292 scq. in Exod. iv, 21, cum
Tbeod. q. in Lxod. q. 24 p. 266 in Gen. i , edilam cap. 1, ei quaestionem primam a Maio
26, citni Tlieod. q. 20 in Gtn. q. 25, p. 278 in (Nov. coil. . 1, 202) publicaium cap. 10. Sic aii
Gen. vi, 1, 2, cum Tbeod. q. 47 in Geu. . 34, et q. 37 (Scoiti p. 83) respondere se ad propusitain
. 308 i:i INnm. xxu, cmw Theod. q. 42 in Nuin. difficuliaiem ea qu?e majores de ea excogilaverini
q. 35 p. 5i0, cum Theod. q. 40 in Exod. (" \
q. 57, p. 514, ci.ui Tbeod. q. 43 in Deul. q. 39 .)
(41) Amphil. q. 54 . 413, 420. ed. Scotti.
p. 3I8SM{., crm Tbeod. q. 65 i u l Beg. xxvm.
(36) Goitfer Atiasl. q. 14, p. 166. Ps. Alban. q. 449(al. q. 441.) . 742. 743. ed. Wolfii.-. 461.
q. 86 ad Anliocb., p.288. Auast. q. 87, p. 488. ^al. q. 491) p. 799. ed. WolQi. q. 80 439.
Ps. Alhan. q. 52 ad Anl. et q. 57, p. 520. q. 56, ed. Basnagii.
(42) YVoIiius I. c. p. 800. Praf. p. m.
p. 372. Ps. Aibau. q. 18 in Epp. Pauli p. 328.
(43) Yeit.Scrivt. Nov. Coll. t. I, Proleg.
q. 88, p. 488. Ps. Aihati. q. 112 (113) p. 294.
q.114, p. 588. Ps. Aiban. q. 102,103 (104) Pbolio 4, p. 44 43, ed. 18i5.
(44) q. 152.
p. 392. q. 117, p. 560. Ps. Aiban. q. 278,
(4o) q. 154.
279. q. 118, p. 564. Ps. Atban. q. 45, p. 278.


AMPHILOCIIIA
8
ci P&eodo-Aibanasio et Epiphanio Jeerptam, plu- uiionibus utebatijr (51), hic in Photii ravorem dici
rima in quaestione de loco Genesecs c. 26 (46) ei poss:ir.t, qui i. bis, dt qmbus serroo esl, qusestioniin disseriaiione de voluniatitus gnowicis (47), iu \%
verbo ad verbumeum exscriptgge viqua Pboiius unuin sanciuro Maiiicum dehocargu- detur, quero nec norr.ir.e tenus dducit, nec sua cuin
meni iractanlem commemorat, Joanui Damaceuo aher.is coujungit, verum polius aliena sibi tanquain
debftri.
plagiator, ul aiunt, omnmo viodicat, quod etiam
7. Sed quod Maium fugit nosque jam alibi (48) spectalo priscorom hac i re mitiori judicio grave
patefecimns, triginta duas exegeticas qurestiones adbac censeri debet. Accedii, quod in elucidandis
Theodoreto insua mphilochi translulii Pbolius, sacronim Librorom locis non quidem Chrysostone semei quidcm ejus lueniione facta. Inlerrogatio- mum, qoem plnrimi tunc nocturna diurnaqtfemami
nes plerumque caedem sunt, responsiones prope- versabant, sed minus notum auctorem, adeo presae
moduaa iisdein verbis concinnaue, uonnulla decur- seqaitttr, cujus cxpilalio foriasse non slathn agnolala, alia amplificala, plurima parum immuuta ecibatur, quodque ipse, qui adeo prodigns in lau~
conspiciuntur (49). Vix ulla in bis reperiiur sen- dandls Pairibtis alibi comparet, vinim doGlissimuHi,
tentia, quae non jara antea a Gyri antisiiie fueril cui plurima debebat, hoeore ac laude privare peexpressa. Mirum sane videtur quod Pbotius, qui Bnites atudet (52). Auamen aciilum ejus judiciun*
alibi, et quidcm in Nomocanone, qui ex ualura sua et inde elucet, quod tam insignem iiiterpretem Bi*
neuliquam adeo siricle judicari poterat ei quein bliorum caeterie pretulerit, el nec minus certum
jam ab alio compositum ipse laiiiummodo secua- est, aliis in rebus, ubi Tbeodoreti exposilio minu?
dis curis relraclavii, quain severissime eos casli- placuit, abeaPhoilum prorsus recessisse. Sic. v. g.
gal, qui alienos labores ftibi arrogare ac subripere Photio perlracianti quaeslionem, ciir Jacob lapidem
ausi fueriiil (50), eo usque Tbeodoreli spoliis sua
unxertl (55), lilleralis Tbeodoreti explanalio (54)
scripta exoroaverit alienaque, quasi sua essent, pon adeo arrisisee videtur; aliunde enim petUsoluabeque ullo podore veudideril. Neque vero ea qui- lionem. Rureum in aliis maleriis looge dlversam a
bus ille insiguia sacrorum Librorum explanaior se- Tbeodoreti inierprelatione affert exegesin, in aliis
mct excusabat, dum vetuslioruin Patrum inierpre- vero nonnisi pauca quaedam ex eodem adoptat (55).
Jtistelltim in Bibliotheea jurh canoniex vet. V II,
(46) q. 56.
p. 792) eain parie quam reveraesse Photii consen(47) q. 80.
(48) Disserl. de Ampbilocbiis in Ephemeridibtis tiunl erudili, declaral, non pracedfntiuin laborttbeologicis Tubiiigensibus (Tubinger theolvgischebus derogandum esse nec eos in proprium USUIII
Quariaischrift) anni 1858, fascic. II, p. 258,' 277, Q funtm excmplo vertendos. "
278. NiHiiruin quaistioues 249 260 accuiate re
3 ;
tpondenl Tbgotloreli qq. 5, 7, 18, 19, 20, 37, 47, t , \
58, 65, 92, in Genesin; qq. 261 269 ; Tbeodoreli .
qq. 6, 10, 44, 24, 27, 40, 48, 60, 68 in Kxodtim;
(51) Tbeodoretus Prolog. in expositionem Cauq. 270 272; Theodoreti qq. 18, 19, 23 in Le- lici canlicorum (Opp. I, p. 995 ed. Sirmond) levtticum; qiiaesuones 274 277; Tbeodoreti qq. ciorea boriaiur et monet, ne fucuim habere velim,
4,10, 18, 34, 37 in Num; denique qq. 279281 ; si quid Pairibus diclum in suis comm^nlariis in qq. 40, 42, 43 in Beuleroii.
veniant ( ,
(49) Speciimnis insiar ista damus.
, Autpb. q. 249 (Mai,
Theodoret,. q. 5 \n ); couiiNqv. CotL l . IX, p. 116, Gen. p. 6, 7 ed. Sirtemur eniia, inquil, el nos ab illis ansas el ratimiee
explanaiionis invenisse; est vero hoc tiou furtuin,
mond
q. 248).
6 \ - sed palenia baeredilas. Ei alia quidem ab illte sunipia
,' - damus, alia vero a nobis ipsis reperla adjicimu*,
\ qnaeque ulleriori labore ac repelitis curis indigeui,
, ainpliiicainus. ( \ *
, , ^ ^ *
hf , , , ' - - ~ \ * &; ,
, - ,
.)
,
\ ;,
(52) lu Bibliolbeca soluinmodo co.l. 204 Tbeo , , doreium , et , ejus<|ue
. . . Cf. Gxs. Diai. * quaestiones in Ocialeucbum opus maximae uiiliu - tis ( ) vocat.
1, q. 63, . 38.
(53) (J.256apud Maium, . cotl. t. IX, p. 415.
, ,
, ;
(54) Theodor. q. 84 inGeH. p. 64.
, \ ,
(55) Cr. Tbeodor. q. 2 in Gen., p. 5, 4. Amph.
. . .
70 (Galland. XIII, p. 707; Wolf. L c. p. 687 seq.)
Ainph. q. 204 (Mai, 1.
Tlieodoreti qq. iii Gen. Tbeod. q. 24 in Gen. p. 25,26 ; Amph. q. 54 (Mai,
c p . 117, q. 249). . 7, 8. Idemesl inilium. l . IX, p. 53.) - Tbeod. q. 27,28, 53 in Gen.,.p. 29
, * Tres sequunlur proposi- seq. Ampb. q. 44 (Mai, I. c. p. 44. 45.) Tbeod.
, tiones a Pbutio oaiissae; q. 59. in Geu. p. 54.; Anipb. 70(Mai, I. c p. 85.)
..' Psalini cui ciialio ulru- Tbeod. q. 46 Gen.; Ampb. q. 11 (Mai, I. c.
,*, bique esl. * p. 12); Tbeod. q. 41 in Exod. Pbol. e. 147
, p.204, seu Amph. q. 82. - Tbeod. q. 1 in l Paral.
...
... p. 307 - 371 ; Aiupb. 293 (Mai, 1. c. p. 148).
(50) Pracf. in Tsomocanomm (apud Voelluiu et
t

9
PROLETiOMENA.
\&
10
VideturPhotius, qua opiima arbitrabatur, selegisse, terea iilas quxsliones, qu ex Epistolis in hauc
uni forlasee amicorum ulilitati intentug, nonmilla coltectionem relalae sunt (63), Pbotii ipsius ingeinterexcerpta babebat jam diu ante collecla, quorum nio deberi probabiliier censemus. Hinc universtini
fortasse auctorcs non amplius ejus memoriae ob- Amphilochiorum corpus duplici fonte nianasse
versabantiir, quemadmodum et aliis erudiiig noa- dicendum esl, quoad majoreui quidero partem ex
nunquam accidiL
vetustionim auclorum libris fragmentisqoe exinde
8. Cueterum alias quoque quaestiones ex pri- decerptis, quoad alia vero ex fructibus sludiorum
scis auctoribus resolvit Pbotius, quas vix omnes ipsius colleclorig, qui mirn assiduitale amicos clodeterminare poterirous, cum iriodo non amplius ricosque suos ad majorein in dies prufoctum altxsteni varia opera a Photio perlustrata et in My- lioremque semper lum in sacra tum iu profana.
riobiblio recensita. Quorum in numero Jobi libros scienlia gradum evebere adnitebalur.
de incarnalione et Eulogii Alexandrini dispu 111. De materiis ac rebus de quibut agunt Amphilochianoe quasstiones.
tationes conlra Novatianos (56) poneados censeo,
quibus in Amphilochm usum fuisse scriptorem
10. Diversissimi ordiois ac generis esse argunoslrum collaiio qoarurodam quaestionum eura
menta in Amphilocbus periractaia exsuperius dio.tis
in Bibliutheca
D- Kli.tt kann servatis
ce.nn ttn indicat.
5 *\', t Prasto
> .
.

.
l
J
._ .
1
<
fragmentis l in
jam Hquct. Tres tamen cla^ses disseriationuni licel
ipsi erant Justini sohiliones dubiorum (57) et dislinguere. Quarum prima, omniuiu ditissima exeplura Maximi scripta (58); nonnulia quoque Am- geticas et bermeneuticas compleclitur disquisitiopbilochia affinitatem ostendunt cum bomilia de nes, altera dogmalicas, lertia demum pbilosopbicas,
sncarnatione, quae Cbrysosiomo tribuitur (59) et niylhologicas, grammaticas el bistoricas nonnqllas
cuin Pseudoalhanasii scriptis (60). Multa Patrum quaesliones solvii. Gum vero nuraerus exegelicarum
fragmenta alias rieperdita, licet tecto auctorum quaeslionura Jonge caeteras guperet el a poliori jure
tiomine, in AmphilochU* servata videntur, quae dcnominatio fiat, merito universura corpus exegeveluli anlhologia seu florilegium ex Patribus spe- licarum disquisitionum colleclio poierit appellari.
ctari possunl, non gecus ac Myriobiblion, divereo ia11. Sacrorum Librorum lextus ultra 240 qua>
men consilio ac scopo elaboralum. In Myrlobiblio sliones explanant, quarum complures
ralionem reddit Pbolius de libris a se perlectis ex seu apparenles Bibliorum contradictiones eluciomni genere disciplinarum, in Amphilochih vcro dant (64), aliae varias Patrum exposiliones referunl
difiicidlates varias solvit ac maxime theologicas, ac dijudicant (65), aliae difficukateg solvunt ex ocillic poiissimum auclores eorutnque librog ctirat, c casione Bibliorum oboriag (66). Eaedem inlerdmm
liic Yero res ipsas, doctrinas et thcoremata; in eo quaestiones bis (67) vel ler (68) diverso modo exulmmque opus concordat quod thesauros rccondit pediuntur, quod inde potissiinum evcniese puiamue,
patristicae eruditionis et aurtfodina qua?dani est quod Pboiius modo a diversis aucloribus aolulionem
ultlium variarumque cognitionum.
petierit, modoidem argumentum, qood jain ab aliis.
9. Attamen si plurima ex aliis hausii Pbotins, perlractatum usurparat, iterato sludio per semetnon pauca tamen Ipse proprio Marte elaboravit. ipsum enucleare conatus fuerit. Major pars qua>
Plura Amphilochiis inseruil ex iis quac in audito- stionum quinque Moysis libros, Ecclesiaslen, P^alrum usun olira conscripserat (61), praeserlim quoad mog, Evangelia et Pauli Epistolas respicit; rarius
dialeeticas et pbilosopbicas quaestiones (62). Prae- sententise Jobi ac propbetarum, Actuum aposlolo

(56) Bibl. cod. 222 cf. Amph. q. 188, 190,

191. 6.
(57) Bibl. cod. 280 Lib. n. Cf. Ampli. q. 152.
(58) Quaesliones a u a 3 d a m dogmalicse Pliotianis
jrsimiles sub S. Maximi nomine ineunl cod.
onac Gr. 10 chart.ftaec.16 f. 688 691. Ca;te-
runi aliae qusesliones fere eodem inodo proposilas
aliler apud Maximum, aliler apud Pboliuin golvuntur. Cf. Maximi Q. in Scripl. 1, 6, 12; et Ampb.
q. 2, 4, 8. Maximi Q. in Script. 22, 44; vi
Amph. q. 7, 25. Maximi Oubia el QuaB&t. 4, 26;
et Ainpb. q. 112, 149. Maximi Dubia elQtuesl.
27, 47 ; ei Ampb. q. 42, 222. Maximi Dubia
et Qiw&st. 66. 75, 78; el Amph. q. 114, 234. 314.
Haxiini Expos. iu psal. 59; ol Ampli. q. 281.

qu^Plioneg 1, 21, 28, Photio tribuendas puto.

(64) Q. 2, 7 - 9 , 12 (Mai, t. IX, p. 5, 9, 1*, 15),
19 (Ibid. p. 1820) 50, 35, 57 ScolUig, p. 45
seq. 81 seq., 248 (Wolf. p. 585), elc.
(65) V. cr. q. 47, (Ma*., p. 56 geq.) 222 (epist.
13o), 309 (Yolf, p. 701), 70 (Mai, p.85), elc.
(66) V. gr. . 5 (Mai, I. c. p. 4, 5).
(67) V. gr. focus Genes. IV, 7, tractaiur q. 71 et
109. (Mai, t. IX, p. 57; ep. 211, p. 309); Bom. i ,
13, q. 91 et284 (episl. 164. Mai, 1. c , p. 142);
Maitb. x i , 11, q. 222 et 309 (episl. 135, p. 180;
YVolf. p. 701); Marc. n\ 33, q.45 el 215 (Mai, I. c.
p. 50, epigt. 152, p. 171); Matth. i , 20, q. 22 et
100 (Mai, 1. c. p. 21, epist. 182, p. 270); Galat. v,
15, q. 54 (Mai, l . c , p. 58) et 148; Joan. , 44,
Maxitn. De variit el dijficilibus locti, ed. Fr. OEIi-q. 47 el 241 (Mai, p. 36; Wolf. p. 675); llom. xu,
ler, Halis, 1857, p. 248 252; ei Ampli. q. 78. 20, q. 52 etq. 79, parte n (Mai, p. 56; Wotf. p. 689
(59) Phol. Bibl. cod. 277, bom. 2, p. 843, 814. seq.); Psal. L , 6,q. 56,258 (Mai, p. 61-115); Gcn.
iv, 8, q. 11-104 (Mai, p. 10; epist. 203, p. 500).
ed. Hoe^l.el. Gf. Ampb. 161, 162.
(60) Ps. Albanas. q. 13, p. 285. Ampb. q. 49,
(68) Problema illud cur Moyses, Gen. , 1 seq.,
t ! 3 ; et Ps. Aihan. q. 59; Ampii. q. 100.
non commemoraverit regnuin coelorum, quiestio.
(61) Gonf. quaBsiiones 77 el78 a nobis niiitc pri- gexla (Mai, Nov. coll. t. I) dccima quinia cl pars
prior qua3s(ionis scpiuagesimse uonx (Wulf. 687)j
OBum editas.
pertractaut.
(62) Q. 137-147.
(63) Q. 81-118, 17U173, 193 222. Lliam

11
1 AMl UILOCHIA
12
rnm etcalholicarnm Episiolaruui expnnunlur. Phi- Aralione nec pari fehcitale enucteantur, quemndmolologicas sa*pe observaliones profert Pboiiu* (69;, dum nec desunt Dialr\ba> in quibus Pbolius ninits
reliquias nonnullas antiquarum versionum Aqiiilae, suo ingenio indulgel et modo brevilaiis studio, modo
Symmacbi et Theodolionis nobis suppedilal (78), et verboruinsenleniiariimquecopia obscurus fil. Neque
sobriam plerumque scquiiur inierprctandi r&lio- scribendi genus eodem judicari modo polest, lum
ncm, qua allegorislarum immodeiantiam et perver- quod ex lot aucloribus plane diversis singulartqik
silatem respuilaccastigal(7l) nequciauien niysiicum eloculionis forma distinctis pltiriuia deiivala fuerunt,
sensum reprobal. Inio ssppenumero Vctcris Testa- lum quod ipsc Pbolius, qui tam ingenlem libroruoi
menli lypi latn admodum ilhisiranlur (72),et litlerae copiani evolverat, a seipso, quod ad diclionem spespirilus, , praiferiur (73). Non clat, iuLerdum discrepal. Sauc nemoignoral, quanlocuuclaquidem solide,verumplcraquc pcrspirue ex- pcre eru(iiiissinms vir a candida priscornni Allicoplananlur; varielas tamen el consians anliquiorum rum simplicilaie et elegautia deflexerit, quainque
usus bos commeutarios exoi nant,ex quibus plurima, raro purioreui illum dicendiroodurnaltigerii, quem
qune Pauli Epislolas illusirant, scbolia in GEcumenii se plurimi facere saepenumero proieslalur, qttemque discipulis lanquain sludiorum melam proponit
commenlarios transierunt.
12. Ad aherani seriem quod aitinet, circiler 50 ^ prosequenduni. Oraiio ejus saepe ampullas prujicit
qujpsiioncs argumema dogmatica prosequuntur. In ornatumque nimium affeciai; alibi rudior apparet
bis mysteria Trinilailsel incarnationis primum sibt aique bumi properaodum repens; coucisa iiiierdun*
looum viiulicanl, de quibussacpius (74), elsi intcr- dialeclicoruin niore, alias rbelorum poslerioris aevi
duin subtilitis quam verius , disseritur; poleniicae floribus baud bene colligalis supra iuodtim omuem
quoqtte in Laiinos Diatribae desunt, quibus qua> referla, modo clara omnino el perspicua, modo obdam coruiu de processione Spirilus sancii ex Palre scurisbima el oinui gratia desiitula (82). Versipellex
Filioque argumenta impeluntur (75). Traclalusvero bomo siylo quoque sese prodiL
De voluniatibus gnomicis sublili argiiincntandi et
45. Iliud demum monendum, nonnulla non ad
argulieudi rnodo facile cseteros superat. Praelerea
dogma de aneniiiate poenarum defendilur, realis caiholicae docirin normam nec accurate ct caute
Clirioti iu Eucbarislia prasenlia, baptismtis in saiis disputari et abslrusa quaedam ex areopagiticis
Trinilatis tanlum noroine administrandus, perpelua scriptis hausla in Dogmaiicis diatribis conlineri,
beataj Mariae virginitas baud incongrue vindican- qtise sanain iiiterpreialionem, eisi non excludere
lur (76).
; attamen difficilem oinuino red-lere videanlur. Nou
13. Tertio demum loco veniunt diversi argumenti ea lantuui, quae ad conlroversiam Lalinos inlcr
quxstiones. Modo Aristolelis calegorias (77), atque Gracos agiiaiam, seu, ut reclius loquamur,.
Patrum (et quidein Grcgorii Nazianzeni, Cyrilli et ad dogroa de Spiritus sancli ex Palre Filioque proJoannis CHmaci) dicU (78) cumnrientaiur Pboiius. cessione rcferunlur, verum el qua^lam alia, qu% in
Ad historiam litterariain speciant quc de Asieriis bisce quaestionibus occurrunt, suis plerumque locis
ei de Eusebio Qa^sarieusi dispulat (79); ad mylho- ab ediloribus adnotaia a gravibus ac cordaiis ibeotogiam quae de Hercule Amallbeap. cornu gesiante logis hac in parle persiriugenda suul. Locutiones
disseril, ad pbilologiani brevis de verbi redun- s$pe ab ecclesiasiico loquendi usu differunl el diflidanlia trattatus (80). Rationes quadragesimalis jeju- cullaiibus sunt ubnoxia% quarum tamen majorpars
nii et siatutae ab Ecclesia irregularitatis ex defectu opporlune ex aliis Pbolii locis exponi poierii. Sio
corporis exquirit, de ideis PlaioniciS, de genere et quando de Chrislo loquens. f Non lamen bominem
apecie, de Sibyllarum numero, de magneie, deanni Deum facitnus, inquit, absit (85), > id sinistro
iniliis, de Kalcodis, Nonis et Idibus aliisque breviter accipi nequit, cum sexcentis locis Photius suam de
agil (84). Tot ac lam diversa arguroenla pariim incarnatione doclrinam luculenier expoual. Sa:pe
brevi&sima responsione partim prolixa dissertatione 0 erroris umbne quaedam leciorem feriunl, raro vero
boc Ampbilochiorum opere Pbotius evolvit et illu- aperti errores. Sed jam ad plenknem tiosiri opeiis
notiiiaiii, ad ea qu ad praibenlem edilioncm subsislravit.
44. in lama rerum discepiaiionumque tnole mi- dia atque admiuicula praesiiierunl, aiiimum verrum sane haud esl, quod non omnia eadem prorsus lamus.
y

(69
gr. q 4, 21, 453.
(70
q 42.
(74) Q.70 (Mai, l . c , p. 85).
(72) Q. 346 (Mai, p. 456); 295 (Mai, p. 449).
(73) Q. 59 (Mai, p. 67): 265 (Mai, p. 429).
(74) Q. 471, 481 seq., 403, 495, 223, 225, 228251.
(75) Sic refellere conalur argumenlum ex Patrum
loculionibus desumplum, quibus Spiritus Filii iniago
dicitur (q. 235; Mai, p. 445), argumentum ex nusgione deiivalum (q. 488) ac demum illud quoque,
quod in Pbotiana bypotbesi Filium et Spiritum fra

tres fore conlendit (q. 28).

(76) Q. 45. 45, 73, 471.
(77) Q. 437, 147.
(78) U. 78, 233, 245, 273.
(79) U. 512, 224.
(80) Q. 406,407.
(84) Q. 430, 20, 77, 450, 431, 334, 242.
(82) Cf. ea quae diximus in Animadversionibus ad
Phoiii De Spirilu S, mystagogta librura, 4 ,
ii. 8.
(83) Cf. q. 484.

PROLEGOMENA.
14
5 IV. De cedicibtts pntioribus quibut Amphilo- Arcudius exaravit, quod Romse ia bibliothcca Baiehianm qucestioues exhibeniur,
beriniana exslat (90), alterum possidet bibliolbeca
Marciana Vcnetorum eoque usus est Antonius Ca16. Godices manuscripti, qul Amphilocbianas liforus Zacyntbius, qui mira cum a.ssiduiiaie uniqiijestiones suppeditant, valde inter se diflemnt. ycrsa Pbolii opera colligenda curavit, editioneni
Non omnes qnapsliones in eodem codice reperiunttir, tamen difigenler p r a e p a r a l a m ad fmem perdurere
alii aUis plures vel pauciores exbibent, nonnulli nequivil (91). Coisliniano vero codice Franciscus
unam laitlum alteramve disserlationem. Quatiior Dionysius Camusatus, anno 1732, Amslelodami devero codices ditiores ac prestanliores buc usque functus, sexlam circiter partem nostri operis denoti sunl.Quorum unusestCoislinianus a Bernardo scripsit el cum Golbertino codice comparavit (92).
de Moutfaucon (84) descriptus numero 270 signattis Qnam a Jacobo Welslbenio acceptam Wollius deinde
ct 388 quaestiones coHtinens ab eodem erudiiissimo adhibuit, cum exinde 46 quscsliones p u b l i c i juris
viro recensitas. Multo locupletior adbnc est codex faceret. (95).
Lollini (85), qui Urbano Vlil sunimo Pontifice in
18. Exstat prseterea in regia Neapolitana biblioValieanam biblioihecam illalus est ibique numero tbeca codex mulilus 18 Ampbilocbianas q u a B s t i o n e s
4923 signaiur. Est saeculi decimi tertii et in ejus 1 coniincns (94), quo postalios (95) J o a n n e s Andreindice (86) 313 dialribae numeranttir, reipsa tamen sitis (96) et Angelus Antonius ScoUus (97) usi sunl.
et alias quasdam coiitinet, qua in serie bac non His accedunt plurimi codires, q u i aliquot t a n t i i m
reeeiisenttir. Tertius cst codex Golberlinus n. 444 a suppediiant quaastiones, ut eas, quae de Aristotells
ioan. Bapt. Colelerio commemoralus (87), nunc Pa- categoriis agunt (98). Qusestio de ubiquiUle Christi
risiensis, n. 452 (88), qni quoad ordinem nume- comparet in codice Tiliano Combefisii (99), in codirumqoe disserlationum cuin praedicto Vaiicano cibus duobus Vaticanis (1), in Monacensi Gr, 104 (2),
concordat. Qtiartus esl Regius Taurinensis, n. 54 in Vindobonensi (3) et Escorialensi (4); quaeslio dc
(bv il) a Pasinio (89) descriplus, saeculo decimo volunuiibus gnomicis (5) in Yallicelliano (6), Moquinto exaratus et cum Goisliniano quoad priores nacensi (7) et Yindobonensi (8). In aliis m a n u s c r i p 458 quxstiones consentiens; plures tainen illius tis aliae quaestiones seu potius earunidem fragmenta
parles hicdeficiunt et nonuisi 297 ausesiiones nu- prostani, ut quaestionis 165 pars quaedam sub
meranttir.
proprio tilulo in Valicano quodam codice(9) etaua
47. Porro plura sunt apograpba ex bis potioribus plura a Fabricio (10)jam magna ex paue coaimccodicibus desuropta. Vaiicano allerura Franciscus Q morata.
1

(84) Bibliotheca Coisliniana, olira Seguieriana,

ParisiU 1745 f. p. 520 seq.
(85) Vide Lollini Episiolas, p. 526; Allatiiim,

Salvatore Cyrillo deecripti; Neapoli, 1852, t,

p. 181.
(95) Narrat Wolfius, I. c. p. 5. t Comparaverat.
De Eccle*. Orxenl. 3t Occid. perpelua consens. (ib.
i i , (Neapolitanum codicem) olim Antonius Caillum
c. 6. n. 4; Maium, Praef. cit. p. x i v .
raociolus ei Romam miserat ad Leonem AUatium,
(86) pra-missus est ipsi opcri;
i'i euindcraa Neopbyto Rodino, monacbo Cyprio,
numerorum vero series iu ipso opere ab eodem disescriptum, variis lectionibus vel emendationibtis.
cnpat.
ad marginem instruxerat. Hujus vcro apngrapbi
(87) Monum. Eccles. Gwcan t. III, p. 556. Wolf.copia una cum epistola A^kiti) ad Caracciohim adbuc
Curm philol. crit. t. Y, Praei., . , , vi.
exslat Neapoli iu SS. Aposloloruin arcbivio, unde
(88) Cntalogus mss. bibl. (olim) Regia3, . II, aliam sibi fecit Nicolaus Falconius abbas, qui anno
p. 259. Quoad rodicem 1228 pariler olim C.olborti- 1719 conversionem ejus Laiinam prelo paravil. >
(96) Andresii Prodromm de Anecdeiis Neapolitan.
num, saec. , elcodicem 4229 e codice monlis Aiho
jussu Ghrysantbl Hieros. patriarche descriplum biblioth., p. 81.
ac^uraiioribus noiiiiis destituti sumus.
(97) Ex Pholii Amphilochiis quaedam, Ncapoli,
(89) Codicesmss. b i b i i o l h . Reg. Taurin. A l b e n a N , 1814, 4.
Taurini. 4749; f. . i . p. 408 seq.
98). Vide Oudinum, De script. eccles. Lips 1722,
j) t. II, p.207 214. Has qiia:stiones seorsini descripias
(90) Gf. Allalium, 1. c.
(94) Anionius , Zacyntbius, presby- crudili c<*n peculiare Pboiii opus babuerunl.
(99) Biblioih. concionatoria, , Praifat.,p. xxxvm,
I<M\ v i r egregiae erudilionis, Unguarum Graecae, Latinas halicae peritus, doctusque philosopbiam non
(1) Cod. Beg. Yaiic. 108 f. 24 b., 25 a. Cod. PaArietoielicam modo, sed recenliorum quoque, nec lat. Yal. 262, f. 202 a, 203 b.
m i i M J S sacram ibeologiam, divinae Scnpturae peri(2) Vide Arelin. Beilrage %ur Gescliicliteder L i lus, sacroriim eloquiorum praeco. Fuil et ipse do~ leraiw. (Monacbii, 1804), t. VII. p. 4, 386.
ctor Veneiiis in Flanginiano collegio. lla Deme(3) Vindob. Gr. iheol. 26 (Kollar. Bibl. Cces., VII,
irius Procopitis in Recensione succincta erudilorum
135).
Gr&corum, mense Junio anui 4720exarala (Fabiic,
(4) Pluer, liinerar. per Hispan., p. 187. E.
Bibl. Graca, l . XI, p. 547, n. 87, ed. Harless). De Miller, Gaial. mss. Gr. bibl. Escorial Paris, 4848.
b o c v i r o infra plura dabimus. Hic monetidum, i n
(Cod. Esc. Y , L., p. 15, n. 249 s;cc 16), p. 190.
ejusdeni Schedis cilari codicem quoque Pbiladel(5) Kst. q. 80.
pliiensem, e x quo Amphilochia compleveral, n i b i l (6) Cod. Yallicell. Lit. D., cod. 26.
tameii de eodem peculiariter adnoiari.
(7) Monac. Gr. 52,152.
(92) ln bihtoria trilica Ephemeridum lUterar., (8) God. YiihJubou. Gr. (beol. 208, n. Lamb. V,
Gallice, Amslelodami, 1754, 8, p. 96, id ipse tesia- p. 15.
lur.
(9) Cod. Vat. 450, f. 155 a.
(95) J. Chr. Wolf. Prafat. cit., . ?n.
(10) Bibl. yr., t. XI, p. 27, scq. 32-35, ed. Ilarles^
(91) Codices niss, Gr. rcg. bibliolli. Boibnniexa

15
IN AMPHILOCHIA
16
49. Giim Yalicanus codex 4923 omnium, qool- 24. Nonnisi per parles ergo Amphiloctaianae quaequot huc usque intiotuertint, locuplelisgimns sit et sliones evulgaUp fuere ac per fragmenuprimum qua
saeculo lertio decimo coiiscriplus multis commen- tum AUaliug, lum Franciscus Turrianug, socielatig
detur lilulig, prae caetcris in hac nova Amphilochia- Jesu sodalie, in madiiim produxere (46) ldemi tamen
norum edilione, quanlum id fieri poluit, normae Turrianus e codice Bavarico sex qtiaesiionea Latine
adinstar babeudug esse videbalur. Quanam vero ra- primum in Canisii Sylloge (47) evulgarerat, qoatione id fueril peraclum, paucis explicabitur infe- rum textus Gr*cug nondum tunc prodiil. Pelras
rius, posteaquam ea, quae hucusque in Amphilo- Stevariius (48) vero, ejusdem sodalis, qnaegtionem
chih publica lucedonandis fuere praslila, succiucte de Y o l u n t a l i b i i g gnomicis ex Turriani verstone puexposuerimus.
blici juris fecit. Has vero dissertaiiones ad lauda-t
tissirouin Amphilochiorum opus pertinere ignora V, De Amphilochianit qumtionibut huc usque
runt erudiii (49); primus 1. A. Fabricius (30) ut vU*
ediiit.
20. Leo Allalius, qtii boc opus doctissimum et delur, id suspicatus esl. Anno deinde 4644 Fraiw
eruditissimom taittumdem cum tineis et blatlig col- ciscue Gombeflsius qiisestionem conlra ubiqutetes
luctari vebementerdolebat (11), nonnulla ex eodem falsoaaucli Amphilocbii inscriplaninoimneedidit(21)
inlerdum suig o p e r i b u s immiscuit (42), ediiionem (quero errorem Allaiius (22) detcvit), deinde vero
lamen, quam animo conceperat, non perfecit. Multi quaeslionem de Asteriis ab eodem AHalio acrepianoi
deinde eruditi ejusdem operis editionem praepara- (23). Prodiit pnelerea opera Richardi Montacutii
bant, ut CaperonnierParisiengig professor (43), Dio- anno 4654 Londinensis Pboiianarum epistolanim
nyalue Camitsalus Amslelodamensis (44) Nicolaos edilio, ex quibug multsc (24) Amphilochiii fuerant
Falconius Iialug (15), Anlonius Califorus Graecus, inserl, neqoe taroen eae tunc ceu partes noeiri
Andresitis Neapolhanug. Sed omnesvita functi gunt operig agniUe fuerunL Ita toio saeculo decimo gepnondum perfecto labore. Proxiinus jam ad metam timo nonnisi pauca ex loto opere geginenta publicam
accesserai Catiforus, cujus studia indefessa plurea lucem aspexerunt.
22. Majores progressus nacia est bujug operis
maiiuscripii tomi tesiantur Veneiiis, uli diximug,
evulgatio
s&culo decimo ocuvo. Anno 1745 Monteasservati. Hic Ampbilocbianag quaestiones collegerai, Latina versione ei notis insirnxerat; idera falconius geu Bernardus de Montfaucon dato
Pbotii Bibliothecam seu Myriobibtion felicius quamGoialiniani codicis tndice qualuor Amphilocbiana*
antca Andreas Schoitiig Latinae linguae reddiderat; quaestiones evulgavit (255, quarum lamen irea jam
cuncta pene opuscula Photii noraine insigniia, dudum prodierant; prima de Hercule ceu epist. 209;
inter qtia tamen baud pauca sunt pgeudepigrapba, ^ altera de Euaebio Caesariensi inter Photii epigtolag,
in unum conjunxerat, adeo ul nonnigl postremse n. 444; tertia de Asieriis in Gombefigii Auctario
curae defuerint ad Pholii opera quam exactissiine novo. Anno vero 4725, J. Basnagius novam H. Ca^
evulganda. Mirum egt IIJCC Catifori atudia tot doclos nisii Anliquarum leetionum edilionem procuravit,
viros latuisse, qui post eum aut de Pbotio scrip- in qtia (praeter iinam) Digaeitationee a Turriano
gcre aut ejus opvscula ediderunt. Sane cardinalis Laline editae Graeco lextu, quem D. Gaperonnier
Maius ex bis reliquiis Catiforianis insigne commodum gubminisiraverai, exbibiiae fuerunl (26). Tandem
percepis^et, nonnulla accuratiua eleganiiugqueedidig- J. Cbr. Wolfius quadraginta tex qnaestionee exege^el, ei fuisseni ea, quae ille lot laboribug licas sub tilulo Amphilochianarum edidit (27), qtiae
examlaiig gibi comparaverai, omui tamen apud poste- exinde in Palrum Bibliothecam Gallandiaiiain transrog laude privatus, quam jqrc opiime meritus fuerat. ierunt (28). Quid vero M. J. Justus Spier (29) hac
(11) Allat. Conlra Holtinger. c. 47, p. 266.
4662, 8, p. 452.
(12) Syntagmate de Engasirimtjtho, c.2, De Simeo-(25) Auctar. PP. Nov. 4648, . i , p. 279. Estea
nibuiy .
quapslio in Goislin. codicc, q. 427, in Vatic, 542.

(15) Tegte Basnagioln Anliquh lectionibus, ed.

Aniwerp. 1725, f. lom. II. parte u, p. 378.
D
(14) Wnlf. Guror. philol. et critic. U V, Basilese.
1747. 4, Praef.

(15) Wolf. I . c. Fabricius, BfbL Cr. U XI,

p. 27, ed. nov.

(24) Wolflu* numeravil 65 epistolas Amphilochii$ inserlas. Sed ex cod. Vat. praeler has 7 aliaa
addendas sunt (epist. 54, 77, 435, 205, 219, 228,
244, quae apud Monlefalconium respondent quaegtionibug 222, 259, 467,427, 155,156, 157). Eluna
ex illis 65 bis numeraia fuii; niminnn episl. 165,
(16) Defens. epjstolar. Pcntif., p. 24, 65; Not. Inquaein Coisliniaoo codice bin occurril (p. 255. 271)
Constilut. apostol. VIII, 41, p. 155; lib. De iure \n Valieano tamen nonnisifterr.el(q. 90).
ordinandi ministros Ecctetifr, p. 155. Allat. c. Ilot- (25) Bibl. Coislin. p. 346-348. Sunl vero : q. 129,
ling. p. 260, 207. Fabric. BibL Gr. I. c.
De Hercule Amalihece cornu gerenie (Vat. q. 407);
r

(17) Antiqu. lect. t. V, p. 188 geq. ed. vei. In- q. 425. de Asteriis (Val. q. 512); q. 466, DcEu-

golst. 1604.

sebio (Val.q. 351); q. 160; De Sibylli* (Vat. q.64).

(18) Auctar. antiqu. [eci. Ingolsl. ^616 4, pag.

%

43/geq.
(19) Maiug, Praf. cit.

(20) Bxbl Gr. t X I , p. 23, ed. nov.

(21) Opp. Ampbilocbii, Audreaj Cretonsis etMeIbod. p. 226.

(22) De conuns. 1. c. p. 576. C. Combefisii Re-

(26) Thesaurus monumenlorum eccles. et historicorum, $ive Hcnr. Canisii. Secliones aniiquee ad
ctdorum ordinem digesta, Amwerp. 1728. f. t. 11,

p. ii, p. 379 sen

(27) Cnm philoLet erit. t. V, . 651-H5.

(28) Galland. Bibl.PP. i. XIII, p. 695-752, Venet. 1779.

censiti auctores; Bibliolh. PP. concionutorice, Paris,(29) Haricssius in Fabricii Bibliolhtca Graca
t

1/
PROLEGOMENA.
18
in rc prceslilerit, nondum prttitfncs reperin. Re- VI. De prasenti Amphilochianarum quwttionum
ipsa sxculo jecimo oclavo exeunte 128 diairibae
ediiione.
ex AmpMIochm pjblicaue f;tert>iit : 71 apud Moti36. Eminentissimus Maius poslremas cenlum et
lactiuam : 8apuii J. Basnagiuin (30). 2 *puJ ComIwjfisiuu, una apud Moniefalconiom (31), 46 apud tnginta qu&stiones lypis mandans censuisse videlir, se nunc omnia, quae nondum ediia fuerani,
Wolfiuoi.
Amphilochia
publid juris fecisse totumque hunc
25. Ssculo deraum nostro A. ScotUis (32) primum
17 quaestiones novas dedit una cum aha, quam dissertalionum thesaunim absolvisse (59). Sed rem
Goinbefisius luulilam dederai, quaesuonem vldeiicet non ita se habere, ex Valicani codicis inspectione
oolra Ubiquistas (35). Angelus vero cardinalis et indicis Coisliniani a Montefalcoaio descripit
Maius 4^.0 novas qtucsliones evulgavit (34); qua? collalione saiis edocii j.am alibt (40) docuinius, et
vero reipsa solum 147 consiiluunt, curo .inter bas paiiler ostendimus sallem triginia duas quaestiones
ires jam antea fuerint publicalae (35). llinc a Scotto adbuc remansisse ineditas, et neque Vaticauom
ei Maio 164 qusesiionee datae sunt, qtiae cum illis codicera iis, quai Maius dederat, fuisse exbaustum.
128 jam antea edilis faciunt 292.
24. Eumdem quasstiorittm edilarum aumerura R 27. Ut quanta maxima fieri potest certitudine
jam Gieseler (56) annotaveral, sed ex falso omnino mimerum barum quaesiionum delerminaremus, co~
ralculo; nam omissis septem quxstionibus, quae dices potiores conferenlos esse statuimas. Illico
vere omnes inler epistoias leguntur (57), tolidem apparebat Tauririensem codicem unara soluni conalias bis recensuit (58).
luiere qiiflftslionem (41), qu caeteris desit; bac
25. Non est bujus loci singulorum editorura vel dempta Coislinianum omnia suppeditare, quae in illo
meriia exiollere vel uegligentias accusare. Non exstanl; piseiereaCoisliniamim, licet 308quaestiones
omnes iisdem codicibus manuscriplis utebanlur, receuseantiir, lamen nunnisi 506 reipsa exhinec eadem melbodo procedebant nec pari bere (42); Vatii-anuiti vero ultra 513 pras se ferre,
editiones praeparabaitt. Quoad rei tamcu summara quarum plures a Goisliniano absunt; numeros
uiiliter omnes operam navabaut illuslri sane inter demum apud Maium nolalos in pluribus esse turbaposteriores Graecos scriplori, quem alii nimiis ex- tos, ctim idem immerus diversis quaestionibus fuelulerunt laudibus, alii justo levioris pretii aestima- rk assignatus. Quare post tot erudUorum circa hoc
runt, operique, quod inier ibeologica ipsius scripta, opus labores nondum potuit totius collectionis
qtiamvis non integrum ex ejus ingenio profeclum, ordo ac series neque numerus qu&slionura ad
primum tamen locum naerito obtinel. Tot vero in- amussiin (43) determinari. Sperabamus quidcm
signes viri, qui in bocupus sua contulerunl studia, proinissam duium omniuin Amphilvchiorum ediliotpsius quoqueinagns sunl coinmeudaiioni.
nem, quam in Graectae regno Gousiaiiiluus OEconoI. 11, p. 26 nolal ista :;M. J. JustusSpier fn Witten- cum illa, qu exstat apud Gallandium 1. c. p. 707,
q. 99; q. 172 Nov. Coil. t. 1, p. 519 seq. eadeiu
bergische Anmerkungen ueber iheologische, philosopkitche, hislorUche, philologiselte und kntischc
cum Pbolii epistula 51, p. 90-94, ed. LondiMaterien. t. I, WiUembergic 1738, 8. (Vide Ep/ie- nensis.
meridiitt. Lips. 1738, 6g5 seq.j edidit observa(56) Histor. Ecclet. t. II, sect. 1, 45, p. 348
tiones in Pftoln Amphilochia el in ifne quaedam exedii. lerti.
illis Amphilochii* nondiini publicata. Confer Kordes (57) Scilicet Wolfium secotus, qui 65 epislolas
in Lips. AUegemeiner literurischer Anzeiqer, n. 97,
Amphilochiis inaertas pulavit, ciim revera sini 71.
p. 925 seq. a, 1801, ubi plura de Spirio. Gonfer (Vide supra not. 24) sex quaestiones bujus ordiuis
sifpptementtim ad introduetionem Hitt. liitqu. Gr.
- omisit; septimam vero novii, ciim Basuagio
II, p. 47. Verum mirari subit, quod Wolllus pro octo ediiis septem latitum ascripsit.
nullam menlioiiero feceril bnjus Spirii ejiwque la(58) Monlefalconio tribuil 4, GombelUio 2, Woibortim, et Maius observat se nullibi nolitiam de fio 46, Scotlo 18, Maio 150 quaesiiones. Sed una
iisdem naucisci potulsse. Nos baud feliciores fui- Scotii est eadein cuni Combcfisii qu. contra Ubimus: inveniniiis quidem cilatum ab Harlessio /it- [> quistas, tres a Maio edil jaui in aliis ftieie nume(tieatorem Liptiensem, d. d. 29 Junii 1801, n. 97,rata?, tres a Mutitefalconio publicaue jam cuiu
p. 926 seq., sed de re ipsa, quse in quaestione est, episiolis uumeraiae erant.

nibil cerli expiscari poiuimus.

(59) Vide . Collect. t. IX, p. 158, not.
(30) Nimirum dissertalio quarfa apud Basnagium, Dnal.
Amphilochiis, in tres secta esl quiestiones el dis(40) In dissertatione Ephemerxdibm iheologlcU
serlaiio prima, ulpote solum Latine edila, bic non Tubingianis inserta (Tuebinger Theologiuke Quartalesl nitiiieraiida. Hinc una cum qua3Stione de guo- schrifi), aiuio 1858; fascic. U, p. 281.
luicis volunlatibus 8, revera babeulur.
(41) Scil. q. 190, qua: nobisesl q. 524.
(31) Scil. antra inedila De Sibyllis, p. 150.
(42) Nam Goislin. q. 90, cadem esl cuin q. 169
(32) Ex Pbolii Amphilochm quiedam Neapoli, (in Valic. est una q. 226; ei Coisl. q. 255 eadem
1814, 4.
cum q. 271 (Vaiic. q, 90.)
(33) Q. 38 ; Scotlo, q. 37, p. 88 seq.
(43) Ex eo quod Pbotiqa in Bibliotheca tercenlos
(34) Veterum scriptorum iVo. Collecl., t, I, dedit
libros rccensere volnit, quoruin nonnisi 280 pos20 quaesliones una cum versione Laiina; l . vero IX, sidemus, aliosquc adhuc recensendos slatuit, con130, alias (p. 1-158), solummodo Graece.
cludi sane poteral, nou fuisse prasfixum cenum uu(55) Nain. q. 239, Aoo. Coll. t. IX, p. 114 eadem meruni et colleciioiiem ipsam seusim addilis novii
est ciim qnrestionc ediia apnd Gallandium, 1. c. diatribis creyisse.
p- 705, q. 87; q. 247 iYw. CcH. 1. c, p. 116 eade^i

19
IN AMPHILOCHIA
0
mus inenso Marlio anni 1857 vita fnnclus parasse 29 Sed isnon solus exstiiit frudusmei itineris.
dicebatur (44), in lucenri prodittiram; buc usque quod 24 quaestiones nunc primum edendse mibi in
tamenl ea spes in rem baud iransiil. Equidem diu promptu sunt; verum et ex erdiue ac serie quaedesideralam edilronera frustra prxstolalns jam ante elictnum earumdem numernm probabiJiorem decollcgerain quae opportuna erant ad accuralius de tegere licuit. ln Yaticanc porro sunt 17 qi.aRStron*s,
boc opere judicium fereudum, ac tandem occasio- quibus Coislinianus caret (47), et Vaticanus sex
nem nac:us suin edilarum quneslionum mimeruui destituitur qtiaeslionibus, quae in Coisliniano proainpliandi et atigendi. Quod quo pacto factum sil, stant (48) el una illa, quam Taurinensis proprlam
jam paufis est enarrandum.
supra diximus (49j. Si addimus Goisliniano codici
28. Cum mense Oclobri anni 1857 Romse Vati- qtiem 506diatribas stippeditare novimus, 17 in eo
canos quosdam codires inspicerem, cilatum jam dclicientes ex Vaticano el unam cx Taurinensi,
codicom n. 1925 notatum, quo Em. Maius usus 524 qusesliones babebimus. Pariter si Vaiicano cofuerat, perluslravi et universam quaestionuin se- dici membra deficientia addimus, ad euuidem nuriem una cum aliquot nondum edilis hujus operis nierum deducimur (50). Ut vero varius codicum
pariibus descripsi. Sed Novcmbri mense medio in ordo melius dispici queat, indices, quibus inler se
patriam redire coactus imperfectum laborem reli- couiparantur, lextui subjecimus
qui. Sequenii anno Venetiis in Marciana biblio50. Jam vero ante nos editarum qtiaRslionum
tbeca ejusdem Vaticani codicis apograpbum itaclus texlnin recognoscere omnesque easLatina inslruere
sum, quod sibi Anlonius Gatiforus comparaverat, vcrsione nec teraporis ratio nec noslrorum negoqui el Latinam versionem omnium quaeslionum lioriim mutiiiudo sinebal; binc jam publicata fere
diligenter exaravil el adnotationibtis auxit. Exinde oinnia intacla reltnquimus. Ailamen dala opportuea quae inilii in longioribus praeseriim qtiseslionibus nitate codicem Monacensem 555, qui Pboiii Episiodeerant complevi lexlumque Graecum quoad un- las continet (51), cum Londinensi editione confedccim de Categoriis Aristolelis coinmentationes rendi, nonnullas correctiones et variautes lecliones
rursus recognovi, quas lunc solas edere propo- suggessitnus quoad quaesliones ex Pbolii epistolis
sueram, eodeinque teinpore et Laiinain versioneni in Amphilochia translaias. Caeterum et alibi adnoquaislioiium qualuordecim (45) nondum cditaruni tavimus, qusenobis inter alia studia occurrebanl
transcribendam majori ex parle curavi, quae luce suis locis opportune animadvertenda. Igilur CUIII
omnino digna visa est. Sic tandem iierato labore aliis distenti laboribus nec prius novae ediiioni
viginli et unam quaestionem (46) Graece roibi com- Q Amphilochiorum intenti amicorum horiatu ad inpiraveram, qu% nondum vulgau fuere; ob tem- signem banc Patrum ecclesiasticorumque scriploporis auguslias non omnes ineditas colligere Iicuit rum colleclionein conferre aliquid pro viribus noet reliquas solum ea menlo perlegi, ut de Pbolii slris tandem decreveriinus : ea quae nobis iu
operibus acturus, quid singulae continerent, babe- promplu erant, libemi animo snppeditavimus Amr e m exploralum; binc pauca m i h i i n schedis a d n o philoehia quae nunc primum una cum editis nondum
tavi buic suflieientia scopo, c a H e r a i n - a l i a m occa- huc usque in unum colleclis > medimn prodeunt.
sionem reiniuens, qua Yenetias, urbem mibi cba- Deiude et undecim illas quaestiones, quae edendie
rissimam, et Marcianam bibliolhecam, ins'gni 6 u p e r s u n t , suis signavimus numeris, ut et totius
urbanitate clarissimi D. Valentinelli ejusdem pra> operis prospectus planus Oat et ordo Yalicani cofecti adhuc gratiorem,Deo propitio repeterem.Quse dicis, quoad ejus fleri possit, conserjretur. Superspes huc usque in rem non I r a n s i i t . Nunc vero est ut, si quid boc in opere pro temporis brevitale
scripia m e a , qtue e x utroque i l i n e r e Italico repor- tiiinus correctum et expolilum dederimus, sl quid
laveram, recolligens c o m m o d e editarum buc usque in ea provincia, quain susceptmus, neglexerimus,
Ampbilocbianarum quaeslionum numerum nova ac- quod minime erat praetereundum, docti lectoris
cessione a me augeri posse animadverti cl cum D veniam iniploremus, qiiem difllcullatem rei el
ea, qu<e supereranl edenda, omnia dare nequive- taiiti negolii molein, qiio dispersa disjectaque
rim, tomplura tamen majoremqne paricm danda membra In unum corpus colligimlur ac recens
existimavi. Quae Iicet brevissimo lcmpore ex cxem- deleciis, augeutur, salis jam babere perspeclain
plaribus manuscriplis bausta nou ingrata fore confidiinus.
erudiiis spero, quibus nunc 515 quaistiones praesio
eruot.
9

252-254, 273, 276, 287, 314-517.

(44) Vide Ephemerides Augustanas, Allgemeine
'lettnng,

anno 1857, n. 100 Supplem.

(45) Sunt quaestiones 15, 77, 78, el caeterae sequenli nou recensilaj prater, q. 145, 147,151,226,
242. 245.
(46) um qq. 15, 77, 78,157-147, 154, 226,255,
z0, 242, 245, 275.
(47) Sunt qq. 15, 142,148, 165, 224, 225, 213,

(48) lnfra q. 318-325 (q. 95-97, 108, 288. Montfauc.)

(49) Q. 524.
(50) Nimirum 5174-7 = 524.
(51) Est cbarlaceus in 4, sac. xv et xvi, a duobus diversis conscriplus. Gf. de eo Arelin: Beilrag*
zur Gc&cliiclite der Lileratur, l . IX, p. 899-906.

Sl

PROLEGOMENA.

JOS. CHRISTOPHORI WOLFII PRjEFATIO IN PHOTH PATRIARCILE

QILESTIONES AMPHILOCHIANAS QOAS EDIDIT AD CALCEM
VOL. V CORARUM PHIL. ET CRIT. 1N . T.
BASILEJS 1741.

Quidquid inlerea otii (dum Curas philologicas ei visum

fuil Franc. Combeftsio, qui responsum 37,

criticas iV. T. scripsissem) reliqnuin niihi eral, De incircumscripta Filii Deitate inter Ampbilocbii
id ad divulgandam partem Amphilochiorum Pbolii, Excerpta, p. 226 operum ejus exbibuit, recte ideo
adliuc , quain in calce conspicis con- noiatus ab AUalio De consensione Eccles. Occid. et
tuli. De hoc opere Ua babe. Exstal illud Parisiis Orienl. p. 576. At ipse Combc(isius e r r o r e m s u u m
maiiu, quae s;cctilum refert, exaratum in codice agnovil in Recensiiis auctoribu* Bibliotheea Patrum
membranaceo 270 bibliollu c# Coisliniance, oliin Concionatori(B p. 152, qui libellus seorsim prodiil
Segueriana, cujtis Catalogum indefessa praeslan- Parisiis 1662, 8.
tissimi Bernardi Montefalconii induslriae debemus.
Quod ad argumentum collectionis htijus speclal,
lnscriptio, ex iide Galalogi illiti% p. 326, ila bamaxima illius pars iu illuslraitdis Veleris et Novi
bel : , \
Insirumenti oraculis diffieilioribus occtipalur. Re , liqua pars uuoc ibeologica, nunc pbilosopbica varii
, ,
gcneris, nimc grammaiica, nunc Hulorim eccle , ^ siahticcB ei lilterariw capila persequilur.
. Id esl, Amphilochia,
Collectio ipsa nunqiiaro lucem vidit, quamvis
teu hermones et qucBstiones tocrce ad Amphilochium, *
manu exarata in variis bibliolbecis cxstel. In Gallia
9ancti$$imum Cyzici melropolilam, qui lempore
Parisiis biblioibocac Golberlina el Goisliniana illius
tentationum, qutestionum variarnm, quce nutnerum
copiain faciuni. Prior in codice 444, quem ila.de500 conficiunt, solutionem expelierat. Inscriptio liaec
scribit Jo. Baptista Coleleiius in Notis ad toeadein ratione in cotiice Neapoliiano, de quo mox
t

muin III Monnmentorum EcclesUv Grcecce, pag. 556:

dicemus, legiturin Ephemeridibus lHterarm Venetis,

i Adversus Manicbaicam ba^resin Paulicianam libri

Pbotii quatuor, Euthymio Zigabeno visi, exstant
Ex illa vero apparet, , vel, ul Alla- cod. Golberlitio 444, una cuin ejusdem doclissimi
lius appellat, , vel, ul alii, * viri AmphilochiiSy ut cerlissimis indiciis depre, idto appellari, quod Responsa illa ad Ain- hendi, quamvis litulo, capile, cauda Irunca sint.
pliilocbium, prasuiem Cyzicenum, petentem, siut Poslerior in codice 270, olim 159 ex quo, quod
perscripia. Cave vero credas, de omnibus iia esse modo monuimus, Bernardus Moniefalcouius ei Uhabendum. In Epi&tolis Pholii, a Rich. Monlacutio tulos et initia 308 Responsorum exbibuit in Cauediiis, sex omnino Ampbilochii nomen referunt. logo Bibliolb. Goislinianse, pag. 525 seqq.,subjeclis,
Ex bis tres lanlum exsiant in Amphilochiit, nempe ;( speciminis loco, quatuor Responsis, p. 546 seqq.
epp. 137, 165, 178, cum quibus exacle conveniunt qua; mox appellabinius. In Ilalia Roma duplex
re^ponsa 162,255 ct 178. Tres csetene vero nempe operis exemplum exbibet; allerum in Bibliotbeca
168, 198 et 207 inler Respoma illa desideraulur. Vaticana, alterum in Barberiua, aique bocqui>em
Ab altera parle in Amphilochiis Responsum 141, FraDcisci Arcudii nianu descriptum. De uiroque
quod babes infra p. 708, inscribilnr Amphilocbio, tesiis esi Leo Allatius in libris III de Ecclesice Ocquod fruslra quxris inter Epistolas. Prselerea multa cidentali* et Orienlalis perpelua contensione, lib. n,
Responsa. iu Ampliilochih exslaulia, eliam in epi- c. 6, p. 576. Opus est, inquit, varium et inuliistolis (ceu inox ostendemus) lcguntur, sed alioruin plice eruditione plenum, Ibeologis ac Scriptura
nominibus inscripta. Iia Resp. 166 eslepislola 155, expositoribus maxiiue necessarium, eoque magis
qti lameu ibi Conslanlini fralris nomen refert. aiuplectenduin, quod non alibi, quam in Vattcana,
Propierca iia potius staluendum puto, quod variae nunc posiremum ex libris Loltiauis, sub Urbano VIU
Pholii epislolf hinc inde sint colleclae, el Amphilo- hiTecium, quod ipse sciam, exsiei. paucis inehiurum noniiuc insignilae, ideo, quod Pholio fre- lerjeclis : Opus tam dignum et doctuni, a Franquens lilteraruin cura Ampbilocliio commercium cisco Arcudio, Nuscano deraum episcopo, viro
inlercesserit. Taceo nonnulla in liis baberi, quae & Grjecis Lalinisque lilleris longe doctissimo, miliinoii lain Responsa, quain Excerpta quaedam refe- quc studioruiii familiarilale conjunclissimo, bienruot, quae Pboiiusex aliis, v.c. Chrysoslomo, elc, nimn ante Talo funclo, cbaracleribus eleganiissimis
puliit. Vide ex gr. infra p. 750, 800. Id cerlum est, diligenlissime descriplum, in sua bibliolbeca repoAmpbilocbio, episcopo lcotiieiisi, non tribuenda suil bonarum oniuiiMn arlium et disdplinarum
csse quae in AmphHochih Icgunlur. Hoc quidem resiaurator, Franciscus Barberinus, public* o a lialice editis, tom. XXXII, pag. 72.

23

1 AMPHILOCHIA PROTIl

24

nium comrooditati alque ulilitati. Dc codice Hlo sliniani. llaque absit ut de integro Amphilochiorum
Lolliano videsis ipsius Lollini Epittolas, . 326. c>dice cogiiemus.
Hi quos dixi, codices et numero et ordine RePraeler baec biWiothecam Taurinensem ejusdem
sponsorum
differunl. Ita ex cod. Vaticano Reoperis exemplum babere coiistat ex Ephemeribus
litler. Veneli$, tom. VI, p. 478. Ad iJla accedtl co- spousa 313 appellal Allatius, De consensione, elc.
dex Neapolilanus, dequo Allatius I. c. ila : c Annis p.576. Atqtie lotidem in Golbertino exslare intellexi
ltibiloiuinus elapsis, Neapoli invenlus esl codex an- ex illa, quam habeo, Amphilochiorum parte. Qui
liquissimus, inio frustum anliquissiuii codicis, ve- entm eam ex Coisliniano descriptam cum Colbertino
itisiate exesum, principio et fine mulilum : ex eo coutulit, Franc. Dionys. Camusatus, de quo roox,
transciipia dubia et solutiooes viginli, cara plura aliquoties monel, boc vel illud responeutn baberi
non essent, et ad me, veluti tbesaurus ingens, In Colbertino nnmero 5, c. 4, ex tredecim illis, quaj
iransmissa sunt ab eruditissimis viris, qui operani supra 300 in Colbertino illo exsient. Ita ad Re
suam in illis illustrandis pollicebantur; verum, cura sponsum 116,
scivissent, cujus illa erant, el opus integrum ex- , lego, exstare illud . 3, exlredecim
slare, neglexeruru. Hunc ipsum codicem non ila P**ter 300 etad Respon&um 123, legi illud num. 10,
pridem diligenlius descripstt vir clarus Sebastianus ex iisdem tredeciin supra 500. Observavi praeterea,
Pauli, Lucensis, in epist. ad illuslr. Scipionem in Colbertino nonnunquara desiderari, quse exslant
Maffeium, quae in iisdem Ephemeridibtu Venetii in Goisliniano. Huc pertinenl duo illa, qua? iufra
tom. XXXII, p. 58 seqq. legitur. Ibi quidem p. 65,co- habes, p. 684, uec minus Responsum 95 et 96, elc.
dex bic annorum 600 aelatem babereetannol717ex lu Coisltniano apud Monlcfalcontum numeraulur
Archho SS. Apostolorum in Biblioihecam Csesaream Responsa 508. Porro ordo Responsorum aliue atqtie
Vindobonensem, una cum codicibus aliis centum et alius est in ulroque codice Parisiensi. Quamvis
amplius , Iranslaius esae dicitur. Coroparaverat enim uterque usque ad Resp.77 sibi invicem exacie
illum olim Anlon. Garacciolus, et Romam miserat respondeant, quod ad caetera lamen admodum a se
ad Leonem Allalium, qui eumdem, a Neopbylo ralione ordinis disseniiuot.
Quod ad Ampkitocfiia ipea spectat, sexia circiier
Rodino, monacho Cyprio, descripluqj, variis lectioiiibus vel emendationibus ad marginem instru- iilorum pars in epistolis Pboiii, quas erudiUe R i xerat. Hujus vero apograpbi copia una cum epistola cbardi Monlacutii indusiriae debemus, exstat. llloAllatii ad Caracciolum adhuc exstat Neapoli in itlo rum dabo Indicem in gratiam eorum, qui fortasse
.SS. Aposlulorum Archivo, unde aliam sibi fecit C Amphilochia edere inslitucrint, ordinera codicig
Nicol. Falcouius, abbas, qui an. 1719 couversionem Coisliniani seculurus, ita quidem ut liltera r. Reojus Lalinam prelo paravii. lllo porro codice com- sponta Amphilochiorum, e. vero Epistolas Pbolii inprehendunlur viginti lanlum responsa , auciore dicel. r. 128. e. 208. r. 129. e. 209 r. 130, e. 210.
Allatio, I. c. vel octodecim, ex computo Seb. Pauli r. 131. e. 211. r. 132. e. 213. r. 135. e. 214. r. 154.
l.c. ubi singulorum Uiulos et initia, adjecta seorsim e. 216. r. 158. e. 246. r. 159. e.247. r. 140. e. 248.
Laiina versione, legis p. 66-72. Responsum primun r. 163. e. 157. r. 164. e. 158. r. 165. e. 159. r. 166.
reierl iiumerum 25,ultimum vero45, qui conjuncii e. 144. r. 200. e. 50. r. 201. e. 51. r. 202. e. 55.
conficiuut novemdecim. Huic si addiderisepistolam, r. 225. e. 55. r. 224. e. 56. r. 225. e. 57. r. 226.
cujus iniiium ibidem, P- 72, post inscriplionein e. 58. r. 227. e. 45. r. 228. c. 50. r. 229. e. 54.
operis legis, summam, ab Allatiu ductam, babebis. r. 250. e. 58. r. 251. e. 61. r. 232. e. 62. r. 233.
His ilaque viginti Responsis Seb. Pauli, p. 66, e. 63. r. 234. e. 64. r. 255. e. 72. r. 256. e. 74.
niliil ait essc commune cum trecenlis illis,ad Am- r. 257. e. 75. r. 258. e. 76. r. 240. e. 102. r. 241.
philochium daiis. Ego vero ex Indice codicis Cois- e. 125. r. 242. e. 127. r. 245. e. 129. r. 244. e. 152.
liniani Amphilochiorum inlellexi , octodecim ibi r. 245. e. 155. r. 246. e. 154. r. 248. e. 147. r.249.
legi inde a num. 24 ad 41. Eodem etiam ordine e. 151. r. 250. e. 152. r. 251. e. 155. r. 252. e. 156.
(nisi quod Responsum 55 mutato ordine, post 59 r. 255. e. 157. r. 254. e. 161. r. 255. e. 165. r. 256,
legatur), atque adeo unum lanlum, quod in Nea- e. 164. r. 257. e. 167. r.258. e. 176. r. 259.e. 177.
polilano est 57, et incipit : " t r. 260. e.178. r. 261. e. 180. r. 262. e. 181. r. 263.
, . . . in Coisliniano illo codice deside- e. 182. r. 254. e. 187. r. 265. e. 192. r. 266. e. 196.
rari.Atque hajc de Neopolilano illocodice suflicianl. r. 267. e. 205. r. 269. e. 145. r. 270. e. 162. r. 271.
Video prselerea a Castmiro Oudino i n Commenlariis e. 165. r. 272. e. 165. r. 275. e. 166. Surama omde scripioribus ecclesiast. tom. II, p, 205, afferrinino est 65.
Non desunt prxierea viri erndili, qoi nonnuliu
D i b l i o i b . Bavaricam, cujus codice 175, Amphilochia
Pbolii conlineanlur. At i n Catalogo codicum Gra3- ex bis Responsa ediderunt. lnler hos esi laudatiscorum biblioib. Bavarica?, p. 67, n. 175, ba?c tau- simus Gombelisius, qut, quod suprajam mouuiCura imer caetera aliorum leguulur: Pltotii patriar- mus, Kesp. 57. De incircumscripta Fitii Deiialt ex
Tiliano codice. (Vide ejus Rccentilot auclore* B i thas de ineircumscripla Filiidivinitateex Amphiloc/tio;
ubi procul dublo legenduni cst ex Amphilochm. Iri bliotlieca PP. Concionalorw, p. 152.) lnier Amphi\m eniio boc Quarsituui lcgitur, n. 57, codicis Cui- lochii scripta, cl Rcspons. 125, de Aneriis pluribus,
v

25
PROLEGOMENA.
26
calce Asieni stit didit. Poslea diligeniissimus d. 28 oclobr. Amstelodami maiure defuncti (cui
MoniefalcoiHus iu Calalogo Bibliotbcca? Coislinian;e praeter alia Alphonsi Ciacconii Biblioihecam tenip. 546 sqq. qiiaUior oranino Responta, nempe 425 versalem, quoad illa, manu exarata, circumferiur,
de Asieriis, 429,<fe cornu Amaitheoe, 460 de Sibyl- el apud me quoque exsiat, et Historiam Criticam
/t, et 466 de hwresi Eutebii iu commuiieiii usuin Ephemeridum litterariarum, Gall. Amslelod. 4754,
Grsece et Latine produxit. Ubi velim, uoies, Resp. 8, editam, debenius,) acceperat. Gamusatus quidem
425 de Atierm idem esse, quod Gombefisius edide- lotum opus (cujus prima el lertia pars frustra inral, 429 vero el 466, iu Epistotis |Pbotii, iilud epist. ler scbedas ejus quaesita est) inanu sua ex eodice
209, boc autem epist. 444 jam anle edilum legi. Coisliniano descripseral, el cum Colbertino compaNec omitlendi sual alii, quos celeberr.- Jo. Alberti raverat, imo et initiuni inlerprelatiouis Latina?, a
Fabricii nostri verbis in Biblioiheca Grteca, vol. nie non visae, lecerat. Id ipse iu Hinoria crilica
IX, p. 562, appellabo. Locum, inquit, ex qua*st. Ephemeridum, p. 96, testalur, quemadroodum
85, producil Allatius capile 2, Synlagmutts de En- aule boc quinquennium per litteras mibi signilicagastrimytho; alium ex qusesl* 457 in libro De Simeo-verat, parare se oiuiiium Pliolii (in cujus Bibltombus p. 6. Alia loca laudat Franc. Turriamis i theca recensenda ego nunc versor) operum, atque
Defenvone epitlotarum Pontificum (p. 24 el 465) el inler haec nominalim Amphilochiorum edilionem.
tn Nolis ad Contlitulioni* aposlolica* (VIII, 44, Ex ea igilur illorum parte, quam babeo, illa selegi,
p. 455), nec non libro De jur* ordinandi mini- quae ad exposilionem locorum difficilioruni Novi
*tro4 Ecclesue, p. 455. >
Foederis epectanl, omissis laiuen iis, quae jam inSuperest, ut de iis dicam, quae ipse ego ex ler Epistolas Pbotii legunlur. ISon omnia, faieor,
egregio opere in calce hujus voluminis exbibui. eamdeiu binc doclrinam, hiuc diligentiam spirant.
Pervenit ad me illa Amphilochiorum paxs, quae inde Pleraque tamen iia comparala sunt, u( juvare et
a Uesp. 44, codicis Goislin. usque ad Resp. 201 deleclare possint leciorem. llbs iiaque, cordaie
legilur. Debeo tllam liberalilati viri rev. et claris- leclor, frueris, et una mecum Deo . M. gratias
simi, Jo, Jacobii Welsleinii, apud Ainsiel. cum ages, quod curia bis periiciendis el valetudinetu et
maxiiiie lilleras elegantiores oroanlis, cui hoc no- paiientiam clementer mibi sit largilus. l u vale iu
iniue gratias babeo agoque. llle yero eain ex se- Uoinino, et tupplemenla, quae supra prumisi, guo
ciioae librorum Frauc* Dioaysii Gaiuusati, aii. 1752 C lempore ex&pecuu
t

111.
ANGELUS ANTONluS SCOTTUS *
LECTORI BENEVOLO
SALUTEM.

Ciim illud sU in more positum, inslituloque mihi liceat usurpare, quod Tbeodorus Balsamo,
scriplorum, ut publicae lucis usuram dum suis tu- dum ct Pholii Nomocanonem commenlaretur, &e se

cubraiionibus largiunlur, jam usque ab exordio di- dixit : Ef

,
ligeiiier exponant, quibus polissimum de causie ad
illas auioiuoi appulerint; monitum le volo, amice ,
lftctor, non unam fuisse, qna? mibi aliis, atque aliis Si quid {occupalionibus implit-ato, ad boc opus, quale illud la$se minus coweniens scriptum est... in.... iniercunque s\i, aggrediendnm , persequendumque D prelationibus, venia dignum habetor; neque enim
maximo fuil incilamenlo. Primuin cl. viri Joannis noster e$t ausus ista [ucubralionis moles, sed neAndresii Regia; bibliolhecas praifecti, cujus erudi- cessarius obedienlia partus (4).
f raeterea Gra3cauic;e, ac ibeologioa? ernditionis
lioni ac b e n e v o l e n t i a 3 plurimum me debere iton
diffiieor, aucloritas ct imperium urgebai : is enim, amatoribus me aliquid voluplalis, ne dicara ulititapreliosissima quaeque bibliotbeca3 cuio tis, allaturum autumabam; si istbaec Pholii
8ibi proposuerii iu apricum proferre, noluii haec lypis evulgarem, ac Latina donarem civitale.
Pbolii ,, scribunl, , Opera euiui viri, nonnullis licet erroribus aflVcli,
vel , in lenebris jacere : ac uiibi pla- tamen Iv , ul inquil Zonarimis sibi nominibus devinclissiiiiu banc provin- ras (2), atque , ut Gedrenus fa
ciatn iradidit, ul editio, versioque alacri aiiimo sus- telur (5), maximam sibi seniper exisiiuialionem ac
cepia mature ad exilum perveniret. Quare fUud laudem conciliarunl; iino commodo suo censtilere
Praefalio operis cui titylus Ex Photii Amphi
lochin quadam. N^apoli, 4844.
(4) Balsamo iu Nomocan. Praefat. in (in.

(2) Annal. lib. xvi,.pag. 427, Ven. 47^9.

(5) Hislor. Compend. pag. 455, Venct. 4729.

fj
1N AMPHILOCHU
23
Caibolicos, si catera ejusdem auctoris scripta in scripiores, ac Photius ipse, auctor alioqui disemslucem, aspectumque producerent, novissimus ille simus, a prisca elegantia dcsciverutt,
deiirantiura Graculorum maileus Leo Allatius di- el quaiila denique obscuriiate ex eodem scriptionis
vilio sermones praesertim obvolvantur
e^nissime docuit (4),
Deinde praiclarorum quorumdam virorum me Yerba enim , ei quidem , quee
exeinplum conlirmavit : cum enim per Franci- tunc lemporte percrebiieranl; arguraentationuni
scum Combefisium (5), Bcruardum Montfauco- cavillaiionumque sublilitaies, quibus ingenii acuuiuni (6), et Chrislophorum Wollium (7) nonnullas nieu sese jaciabat; ac periodorum
pariler Amphilochianas Qumtiones in communemimplicaia -prulixiias, in qua praecipuus oraiionie
usum Giaece et Laliue prolalas vidissem : ac plura cultus conslituebalur, sunl quaedam velmi impedireliquarum a nuper laudato Allatio menia, quae leclori ad sensum recie leneitdum
(8), el a Francisco Turriano (9) in medio posila nJentidem objiciunlur. Quo factum est ut ad unum
non ignorassem; eorumque ediiores bona, ut ila omnes istorum Grcecorum interpretes, dum praedicam, graiia ub lillcrarum rep. animadvertisseni famur, bonam a lectoribus precentur veniam, ut
exceptos : par xqumnque duxi ad eamdem gra- sibi , in quas pro verlendorura operum
tiam incundarn, viribue licet imparibua, conteudere. difficultate iiiciderinl, libenter igitoscaul. Accedil
Profecio bac in re illud ego cousiliom secutus siim, quod Pbotius in epistola, quam cum hisce Disserquod plurimi jam pridem scriptores susceperanl; talionibus ad Ampbilochiuin niiliit, ipse ingenue
ui icilicet quam celcbritatem libellus metis ex edi- faletur se non elaboralam locutionem, sed obvia
toris merito non posset sibi vindieare, banc per quoeque vocabula adbibuisse (12) : ui forlassie
Pholii uomen acquirere videretur.
inmiai accuraiam se neglexisse dictionem, atque
Posltemo id accessit, in quo, tametsi mulli pue- adeo lectoribus plus laboris reliquisse impendeurilem quamdam senlienl levilalein; tu lamen, le- dum.
Quaa cum ita se babeant, nonnullis in locis, ut
ctor humanissimf, qui hominum mentem levissimis
imerdum rationibus moveri, ac versari nou dubi- Fabii verbis uiar, , seu pluribus id
tas,laiilum uiique ponderis agnosces, quamum ani- verbis, quod uno vel paucioribus dici poiuisset, exino titubanti ad decernendum saiis esse perspexe- plicandum curavi (15). Neque bujusce nic consiiii
ris. Nosli nimiruin ad praeclarum illud Pbolti poeniiei; sum enim Tullii exemplum sccutus, qui
, quod , seu Bibliolheca in- nec tamen, inquit, exprimi verbum e verbo nece**e
scribitur, iuterpretandum, posl Graeoam floescheiii erit, ul interprctes indiserti solent; cum sii verbum,
ediiionem alterum Scoltum opiimis auspiciis in- quod idem dedaret magis minusve ustlatum. tquicubuisse (10) : nec le laUil, quam beue ea leinpe- dem soleo ciiam, quod uno Grocci, si aliter non potstate in ac uoiuinibus luserint fum, idem plurimh verbi$ exponere (14). Uaque vereruditi (11). Gum itaque ba,*c egoquoque perspecia sioncm , utpote ininu.s opportuuatn i n liaberem, in eamdem arenam inilii desceudendum Ivrdum rejeci, tum quia Grxcaniia: linguae ingeputavi; et certe universas bujusmodi Diatribas e niinn a Latiali abborrere videbaiur, tum quia perVaticano codice exscripias facili negotio oblinuis- spicuitati melius consulere, ac moiesiis verboruni
sem, prodidisseraque in lucera, nisi votis meis anibagibus lectorem non lorquere mibi proposueram. Hanc eiiam ob causam nonnunquam iu verboniulta et gravia obsiilisseut impedimenta.
Ha? auleiu quaestiouts, ul in Laiiuuni sermonem riuii deleclu, et collocaiione, ut plaiiioretu legentiIransferrenlur, quanium babuerint diilictiltalis ac bus sensum exponerem, ab iitcorrupia Lalini
laboris, illi uliquc perspicienl, qui ipsas nou rap- sermonis inlegrilale consulio recessi : siquidem ab
l.ui, sed altenle legcnt; nec quaiespost aperlaiu ad bujusmodi operibus uun elocuiionis flores, sed
beusuin viam videaiuur, sed quales fuerinl, dum ea verilalum frucius exspociant eruditi. Et nimirum
delilcscebai, diligenler expendaut. Coinpertum est D Gleniens Alexandrinus aperte proiilebalur se iu
enim vel ipsis adolescenlulis, qui Grsecas lilteras scribeiido eleganLiam ,
vix a liiuine saluiarunt, quantum ad roauuscriplo*
,
rura, qua? iioiiduin lucein aspexerunt, rectaiu le- \ \
ciioneni siaiuendani insudemus : quanium medii a?vi , neque a/feclasse, nec fuisse seclalum.... eo*
(4) De Ecclesfa Occid. et Orient. comemione 1. (8) V. Syntagma de Engaslrimytho, cap. 2 De
Simeonibus, pag. 5.
(5) In Amphilochii, Andrece Cretensis, etMethodii(9) befemio Epistolarum ponlificum, pag. 24 et
Oper. Respgnsum 57 fuit eduum pag. 226, et 165;
' De jure ordinandi ministro* Eccle*iw pag.

ii, c. 0, p. 576.

tK

Kesj onsuiu 125, in Asterio iu caice 'S.Auciarii 2Vo- 155.

vum t. I.
(10) Yide editionem Coloniai an. 1611.
(6) In Catalogo bibliothecw Coi$linian(e babenlur(11) Jamotius praesertim, ac Pierseiinaeus, qaos
quaiuor bujtisttiodi responsa diligenler ediia, ei \ide, nisi pigel, iu Prolegoiuenis ad edaionem in
Latiiie vcrsa pag. 546 ei eeqq.
do laudatain.
) Iii Curin pkiloiogici$ el criticis, tom. V, pag. (12) Yble paginam 5.
| . .
...
551 etseqq. ubi suiii responsa 123, sed uusir.s, ut
(15) lustti. oral. lib. vin, c. 6, et lib. ax, c. 2 .
plurittiuni, breviora.
(14) De Jinibu$,iib.u\ c. 15.
r

PROLEGOMENA.
29
30
rnim, qui dictionibus pendenl, et iniit occupan- Ibi sunt, ut ipsa capita recenseantur. At ego , nisi
liir, ip$<t res effugiunl (15). Aiibi quoque ipse defallor, in minuliores uliquc pnrtes totam oraiiose, \, inquit, nem distribui : quam instiluiionem jam usque ab
, * exordio suscepiam, consenlaneum fuit vel in nuper
U , niemoralo fragmento pcrsequi; atque adeo quod
, . Mihi propositum e$t ono Valicani codicis capiie coulinetur, id saepe
duobusinnostra
ediiione explendis accominodalur.
ut elocuiionem nunquam a/feclans contentus tm,
$i
Siilicet persuasum est mibi eam voluplatem pcr
cogitatum meum declarem; quanum islud voee
bujnsmodi lecloribus conciliari, quam
cxpliceiur, quod exponere volo> nihil meainlerest(iti)*
Quod aulem siylus polissimuin in curandis versio- per lapides milliaria noiames percipere soleni vianibus ad bujusmodi rcgulani dirigendus sil, fuse tores (18).
Jam vero quidquid Goisliniano, Taurinensi, Validocuit D. Hieronyiuus (17).
Nec minus foriasse profuit , qua3 in cano, ac Barberino mss. accepium refcrimus, in
deerant, pro re uala inlerserere, nec notulis suo loco subjectis profUebimur. At duo quiiion et verba sacraruin Lilterarum, aliorumque dem priora sluduiinus de ilJis lantummodo dubitascriptorum, sive , sive ad- lionibus consulere, quas nobis primi qu&siionum
ducia cursivo, ut aiunl, cbaraclere exscribere
versus altulerunt; cum hos duniaxai Bcrnardn^
lioc enim, qtiod mibi non multum negotii facesMi, Klontfauconius ;19), ac Josepbus Pasinius (20) edifortasse alicubi lectori eril adjumenlo. Praelerea derint : posteriora aulem in caeteris diflirullalibiia
abs re non duxi Joca, uode ipsa verba desumpla inirum quanlum nos juverunt; siquidem viri praesuni, in ima paginae ora indicare : ac daiiqu* ver- clarissimi aeque, atque bumaiiissimi Hieronymu9
sionein LXX seoiorum a Pbotio allatam, cum no- Amatius Vaiicanae bibliolhecje scriplor, el Joacbisira Yulgaia, quain libi, leclor, faimliariorem reor, mus Pla Barberiua! praefectus ea, quae ad leciionis
cotnmuure: paucis lantura exceptis locis, in qui- enendalionem, aul compleineiituoi Andrc
bus, uti monebimtis, orationis comextus adveisari sius poslulaveral, cuin eo suinma bcnigmlale
videbalur.
(Oinmunbarunl. GaHertim ubi , ejusque
Porro ego punclutn illud, qtiod finaie vocant, facili negotio palcbam, aul ad lacunam
quoites pcrfectus, complelusque verborum ambilus expleiidam sensus me recte duccbat; nolui viros
absolutaj signuin poslulabal, meo jure in- adeo coiispieuos pro re parvi momenti oblundere,
tcrjeci; quod quidem non semel agendum mibi sed uiedicam ipse manuni todici ttdmovi, atque id
fuil, cum in codice nohlro, uti el in caueris ejus- C de meo resiilui, quod et in pagina? calce indicaium
dem aetalis, rara admodum signa distinctionis oc- conspicies. Alias deinde noias reperies, et fortasse
currant. (juin eliam disserlaiioues singulas in quae- non iuiporiunas, quibus aliquid de Pboliatta qua>
dam veluii capitula dispescendas curavi; tuin n e gliouis solulione disseram, el quid caibolica? Ecclesia? repugnet, quid adversus novatoret nod i v e F s a s Pbotii auimadversiones, conunenlalionesquc unica legendas proponerem; lum ne bis prodesse possii, quid dcnique scripimparitas ipsa, qua* inter textus ac versionis pro- lorum scitis suffrageiur, ea, qiia par erit brevitale
lixitatem plerumque intercedit, lola in earumdem expediam.
Quidquid aulem hac de re sit, c Quod dixi, ut
disserlationum terminum rejiceretur, a t q u e illud
nescio quid abnorme iuluentium oculos possel of- D. Bernardi verbis utar, c ab&que prapjudicio saue
dicta sint sanius sapientis. Romanas praesertiin'
f e u d e r e . Hos autem , quibus caret
noslrum, in Valicano ms., unde m a g n a m quaesiio- Ecclesia? aucloriiatt, atque examini totum boc
nis 55 partem oblinuimus, rite ego servatos reperi; reservo; ipsius, si quid aliter sapio, paratus judiimo notse quaedam numerica: in margine appicue ctoemendare (21). >
IV.
CARDINALIS

ANGELI

MAI PR^EFATIO

1N QUiESTlONES

AMPHILOCHIANAS

P A T R I A R C H J E Q O A S P R I M U S EDIDIT I N I V O L . SCRIPT.
V E T . N O V A C O L L . V A T . A N . 1825 E T DENUO 1831.

I. Codex Val. Amphilochiorum Pholii. Quspstiouesnis, fainam oblinent. Prituus sacri operis (slve id
Amphilochiatia? lantam propemodum in sacri.s Amphilochia, sive Amphilocliiana$ Qu<estione$ dicore
Pbotii ecriplis, quanlam ejus Bibliolheca in prufa- mavii) nolUiam vulgavii Leo Allalius (1) lixitqie
elseqq.
(15) Stromat, lib. n, pag. 265.
iU\) Ibid. lib. i , pag. 215.

(17) Epistol. 49 ei57 ad Pammachium.

(18) Id cccinil Rutilius Numatianus liiner. lib.
n ?i*rs. 7 et seqq.

(20) Catalogu* bibliothec<B Taurinensis, t. I, pag

111 elseqq.
(21) Epttt. ad*Canonico$ Lugdunen$e$ qux cst

17i, pag. 179 edil. Paiis, 1719.

(19) Catalogm bibliolhecce Coisliniaiur, pag. 528 (1) De perp. coni. II, 6, p. 576.

31
IN AMPHILOCHIA
3*
opus varium el muliiplici eruditione plcnum, theo- <)u& non librarium tantummodo diversum exbiliet,
verura etiam supiuum Grxcique sermonie prope
logis ac Scriplurae inierpretibus maxime necessa
rium : quod ego doctissimi Allatii de Pbotiano ignarum. gilur exscribenli lnihi quseslionem prisci ipto juJicium, neoterict crilici malcvolenliae inam Amphilochianam, ad veiera illa fragmenla
valdc antefero. Idem Allaiius nos docuil de pr- respicieudum IIOH semel fuil (q in volainitte
claro Amphilochiorum codice Vaticano, Urbano VIII conseivata jam dixi), ut librarii novi mendis graponlifice m a x i m o e Lollini Foltriiii rpiscopi biblio- vissimis medicinam faierem, meaque editione haii(
tbeca in Valicanam migravit. fcxistimabat autem labem excludercm. Codex ergo Valicanus plenis*
Allalius uniCHm esse Amphilochiorum hunc codi- simus Qim-stiones Ampbilocbianas 515 continet.
cem, deinpto Neapolifauo, de quo mox dicemus, Exin in codice sequuntur alia Photii Opera; iiimi*
fragmenlo. Poslea lamen aliquol alii innotueruut, rum 1.) Ineditus et acatbolicus de Spirilus gancli a
veluliTaurinensisRegiusSI (2); Goislinianus270 (5V, solo Patre processione liber, de quo noe infra lo*
Colberlinus 444 priscus, ut aiunt, saeculi xi, qui queinur. 2.) Alius de eodetn argumento Pbolii l i nunc esl Regius Parisiacus 1577 (4); Sevinianus bellus, nempe ipsa secunda epistola, quae in Monrecens Parisiacus, deiude et ipse Regius (5). Miito lacutii editione occurrii, hic autem nevo titulo
apograpbuni e Vaticano ab Arcudio olim expree- B inslruttur : \
sum, de quo Allatius loco prxdicto : miito ilein * ) apographum a Catnusalo curatum e Coisliniano ; scriplus nimirum a Pbotio ltbellus
quo Wollius usus est (0) : mitto deuique Miscellos posl rediium ab exsilio. 5.) Extreiri in codice suui
diversaium bibliotbecarum codices, in quibus ope- libri Photit quaiuor adversus Manlcbaws, qiioriiiii
ris particulae aliquoi iiisunl, veluti Tilianus Com- priimun Monifauconius e codice Coisliiitaiio (II),
btlisii (7); Bavaricus a WolGo Andresioqtie coir- tres wliquos Woiflus edidil (12) ex Holbteiiiaiio
metuorattis (8); Vindobonensis 29 (9), in quo est codice, queiti a Valicane noslro fuisee baustum
Pholii synopsis caiegoriarum Arislotelis, quam susptraiur reclissime editor, ego vero ntillus duD o n n u l l i (qnos inter Cavaeus) ab Amphiiochm im- biio, qiiaadoquidero eliain claueula, qti Wollia
merilo dislinguunt: denique et Vaticani nonnuUi impeiTecta videlur, non alia in codice Vaiicauo,
codices fragmenla aliquot Ampkilovhiorum fortuito quam in Woliii editione esl.
contiiient in Miscellis : de quibiis oiimibiis *i*e
II. Pars AtnphUochiorum anlehae tdila. Cuin
longinquis sive etiam Ronianis parum mibi labo- plures igilur exslarent in Europae bibliotbecis Amrandum esl, qui nulla borum ope egeo, quando- {* pUilochiorum codices, priinus Franciscus Ttiri-iauus
quidem Yalicariuro quem supra dixi plemssiinun S. J. e Bavarico codice Amphilochianas sex qu&*
habeo. Eet autem bic bombycinus in-fol. weculi (ioiiee interprelatusekt; easque Canisio anno l(>74
fcrnie xm, Graca manu eleganter scripttis. Olhm iu AnUquarum Leelionum &ylloge Laiine tamuni
tamen btiic codici daDina duo contigeranl; pri- edendas concessit (13). Eae sunl in Vaticano coHum qnod ejus folia ab insciio bibliop^go pertur- dice 180,181, U2,185, 186; i>am Turriani pcimam
b;tta susdeque fuerani; itemni quod cjus lndicem in codioe non invenio; quare ei Basnagiu cum
primumque operis folium blattse aul mador partHn anno 1725 Canisiuin repelerei, et Gra3cum cactcra*
corruperant: mox tamen docius aliijuis matorix rnm lexturo ederel (14), primain Laiiue laiuuinordinem instauravil, in marginibus ecribens qua inodo posuit, quia Grece non habuil. Porro Tuiriaqtiodque folium sede esset collocandoiii : lum llli IIIIS alibi quoque Amphilochia memoraveral, nempe ad
initio pessunidalo, ope alteiius exemplaris, sup- Epiit. pont. p. 124, 165, ad Const, . vm, 6, De jur.
plementum fecil recenli mauu, in vulgari cbarta ord. p. 155; quoderuditi jamdiudixerunt. PotGani*
ecripluro : sic tanien ut veleruin quoque foliorim sium anno 1616Petrus SlcwartiusS. J. prolixain Pbolii
lacinias seorsiin in volumiite conseivaudas curavc- Anipbilocbianam de Gbrisii voluniatibus gnoniicis
ril, nec quidquam veiehs soripturae perite p a s 3 u s D (quae in cod. Vat. estoclogesimajeodcm Turriano insil. Inslaurali codicis merilum Andresius (10) Alla- terpreie edidit(15); cujus Gra3Ctim deinde texlum Basl.o tribuil. lllud tainen falgissimc a nescio quo nagius suppeditavii (16). Jam quia Canisius alque
relatore dictum Aitdresio fuit, recenlia scilicel bsec Slewartius quaj&liones bas sub Pbolii qiiideiu, non
Supplemeiita Allaiium manu sua < onscripsisse: est lamen Amphilochiorum, nomine ediderunt, binc
cni mibi vulgoque notissima Allalii maiius, a accidit ut qul eruditi deinceps de. Ampldlocliin verba
cujus indole longe abest supplemenlorum bcripiura, fccerunl, ii pra-dictaruni seplciu ediiiuucin nesciie
Gatalog. p. 108.
Monlfauc. Btol. Cohl. p. 525.

Goteler. Mouum. lom 111, p. 556, et Galalog.

mss. Reg. Paris. Gr. tom. 11, p. 259.
Monlfauc. Bibl. IIIM. p. 1051.
Prsef. ad Cur. philolog. loin. III, p. 7.
Bibl. conc. lom. I, :. . xxxvtn.
Wolf. Praef. p. v; Audr. prodrom. ad mss.
Ncap. p. 81.

(9) Lambec. t. VII, p. 146.

10) Prodrom. p. 83.
11) Bibl. cohl. p. 349 sq.
12) Anecd. lom. I et 11.

(15) Ed. vct. tem. V, p. 188 seqq.

(14) Tom. II, pan. n,p.420.
15 Auclar. p. 437.

'16 Toin. 11, parl. H , p. 439.

33
PROLEGOMENA.
34
videantur; quorum in numero sunl Gombelisiiis, iuit (19) : supcrest igitur ut Monlfauconitie tcriAllatius, Monlfauconius, Wolflus, Gallandius, ptiunculam de Sibyllis primus proluleril. Uiruin
resins, Scoilns. Unos forlasse Fabricius in Gr. quintuin Amphilochionnn ediiorem Spieriumdicam,
bibliotbeca luctibrationes illas ad ampbilocbioruin haud saiis scio; el merito id dubito. Nam Tbeosytlogen pertinere suspicalus e*i. Pelavium pbilus quidem Harlesius semel el iterum ait (20)
deniqite ipsum miror, qui cum in Opere sno < Jusium Spieriuin anno 1738 quodam in libro
theologfco (17) de monothelilis tandiii disserat, Gcrmanica liugiia scriplo dcdisse adnotaliones ad
Photii tamen Opusculum de voluntalibus Chritti Pbotii Amphilochia, et in fine quaedam ex bis Amgnomici$, qtiod ejus argumenlo commodissimum phitochiti nondum edila. > Jam vero quid Spierius
crat, penitus ignoraverit, tot licel anle annos ab in eo Germanioo libro, quo eareo posuerif, nescio ;
ejus sodalibos ot Latinum factum et edilum. Ter- scd quonianr video Germanum hominem erudilissiihts Amphilochiorum editor Gombciisius esl, qui mum Wollium triennio post Spierii librura vix
anno 1644 e Gallicano Tilii codice Ampbilochianam elapso Ampbilocbianas qorationes depromere, niqtittstionem prolulii contra tibiquistns quae in Va- hilque de Spierii curis, in Praefatione caileroquin
licano codire tricesiraa oclava esi. Graviier tamen curiosa, dicere, nescio, inquam, quid ego demum
erravit non intellecto codicis tinilo Gombetisius, ^ lemporibus locoque dislans de Spierii opere judi
ita ut scrtplam ad Amphilocbium a Pbolio qusestio- eem, quod aelate par et in limine versans Wolfius
iiem, pro Ampbilocbii scriplo vulgaverit. Sed dcin non agnovit. Scquilur jam sextus roulto prediclii
admonitus ab Allatio Gombefisius reiractavit erro- copiosior Ampbilocbiorum cditor Woliius, a quo in
rem, atque alieram ab eodem Allalio accepiam de philologicis curis Ampbilocbians quxsiiones qiuAslerHs (quae in cod. Val. esl 312) edidit Amphilo* draginla sex (a 74 ad 119) anno 1741 publicatae
eliianam in Auctarium Putrum, p. 279; rem caele- fuerunt; quae deinde anno 1779 in Gallandiana
roqui tani parum adhuc edoclus, ut scribere non Bibtiotheca t. XIII, repetitae sunt. Et quidem advererubiierit ambigere se quisnam hic Pholius fueril, sus Gallamlium exposiulare liceret, cur conlra mqai ad Ampbilochium quaestiones miscrit. Ignorabat Htitulum suum minora Patruni Opera coacervandi,
sdlicet Combeftsius, quae Allalius in libro De con- quaesliones a Wolfio editas receperit, anliquius
sensu tupcr Amphilocltiis scripserat; quia nimirumediias pranermiserit; tiisi jam dixissem ignolas
eodcm anno 1648 lm GombeOsius Auctarium, lum Gallandio fuisse caHeras, id quod ejus quoque
Atlatius volumcn siium De comensu imprimebant. Pr.-vfatio satisdemonstrat. Inter eos qui de AmphiQuanus AmphHochiorum editor Montfaucontus g loehiis vulgandie soliiciti fuerunt, proxiinus nobis
st (18), qui anno 1715 vulgavil quaiuor, nempe aetaie fuit Andresius, vir magnus meique
de Hercule Amallhe corna geslame, de Sibyllis, duui vixit amanlissiinus, qui de anecdolis Ncapolide Gxsariensis Eusebii baeresi, de Asteriis (in VaU taua3 bibltolbecse Prodromum scribens, Amphilocod. 107, 150 221, 512). Profecto Montfauconius chiorum quoddain fragraentum diu commendavil,
de uuiverso Phoiiano opere beue meritus est, cujus alque ut luce donarelur, magnopere auctor fuit.
integruin descripsit indicem, qujeslionum scilicet Quod autcm lleri optavit Andresius, id mox magna
oclo et ireceiilarum : sed idem magnopere erravit, cum laude pncstitit \ i r illusirissimus Angelus
primum quia se dixit edere ex Ampbilochiis q u i E - Scotius, bibliolbeca? post Andresium prasses, et reeliones illas, q u s e majoris momenti esse videbanlur; giorum principum in litleris inslitutor. Nimirum
qoo judicio uihil inconsideralius, nibil falsius fieri is, qui ieptimi editoris locum oblinet, amphilocliia
poluit. Nam si quis Ampbilocbia a me nunc ediia, duodeviginti, praelcr Praefationem, cum sua interilemque illa a Scolio Wollioque vulgala, cum bis prelaiione Scbotiisque Neapoli lypis excudit; usus
breviculis ac valde levibus Montfauconii conferei, etiam Vaticani codicis suppeiiis aliquot, quas cl.
praeposieram llercle laudem praedicatarn coniperiet. noster Amatius ad eum submisit. Ampbilochia
Num ergo Monlfauconius quem vulgavit indicem ab D igitur ante me sex edidil Canisius, Slewartius 1,
amamicnsi aliquo accepil, ipsp vero codicem vix Gombefisius II, Moirifauronius 1, "Wolfius quadraaspexil? Alio(|uin vix Ueri poterat u.t vir summus ginia sex breviora, Scottus duodeviginti. Summa
loi longissimas atque optimas lustrans quaesliones, ilaque anle meeditorum Amphilochiorum^ 74. Octaneglectis bis, breviores illas ac levidenses eligeret, vus demum editor ego sum, qui Tiginti amphilosooque pra^conio atque bonore lyporum mactaret. cbia boc volumine exbibeo : quare cenienarius
Sed en rursus Monlfauconius peccavit dum bas jam numerus propemodum expletur. Aiqui cudex
quarstiunculas ceu inediias omnes fulgavit. Atqui Vaitcanus iredecira continet supra Irecenla. Sed
de Astoriis quaeslionem jam publici juris Combefi- iamen scimus reliqua ex his coniplura inier eplsius fecerat: quxsliones de haeresi Eusebii et de stelas a Monlacutio editas jamdiu exslare. Insuper
Ilercule in Pboiii epistolis multo anie a Monlacutio ego dedi operam ut Amphilochia plenmiqtie longiscditis occurrebant; id quod Wollium certe non la- sima, dilalis brevioribus, ad edendum deligerero.
17) De incarn. lib. .
Btbl. Coisl. p. 346-548.

!(18)

19) Pi*f. ad Cur. . 111, 7.

PATROL. GR.

Cl.

(20) Supplem. ad Introd. hht. Ihig. Gr. tom. II,

p. 47; et addit. ad Fabr. Bibl. Gr. loni. IX,

26.
2

35
IN AMPHILOCHIA
3
Quibus riie perpensis, dimidiam fere Operis par- tum vicesiraani, tum alias aliquot, tum denique
tem post ine adhuc inedilam supcresse judico.
2 6 0 " adeat. Bibliorum Iocos qui repugnanlium
III. De mea ediiione. Jam editionis meae raiio elsispeciem habent, recte couciliant complures ex bis
simplex est, labore tamen ac diflicultatc non caruil. quaesliones, ut6, 25, etc. Nonne ipsa iheologiae
Nam in primis lanlam operis parleni ex anliquo penetralia cerniinus in qua-slionibus de bapiisno
codiceexscribere, aple digerere, oribograpbia pau- el de vita? termino ? Utique el illa? de persouartim
sisqtie inierpungere, ntendis etiam aliquot perpur- divinarum proprietalibus persnbtiles perque accugare, non levissimum negolium fuit. Eo accessit ralse sunl. Nonne demuin componendis moribus
Laiinae interpretationis elucubralio, qua Pholium prosunt illae de Eucbaristia, et de Providenlia, et
necessario declarandum putavi, propter eos qul de sempiiernis scelerum poenis?
Gracce nesciunt vel qui Graece se scire simulant.
IV. Controversia aliquol de amphilochiii. Age
Sed tamen ui chior editor ficrem, paulo incuUior vero quia boc opus ad Ampbilocbiuin scribi videinterpres videri malui: igilur quidquid menti pri- mug, nemo existimet, omne id quaesilis ab hoc
inura occurrit, id ferecalamo pinxi, expoliri aulem hoinin^ forte propositis respondere. Est enim bic
sermo n o n potest, n i s i quenj decens mora lima- solemnis mos, ut ob captandara
verii. Curavi lamen ubique, ut Grsecam ventatem scribendi ansam, rem ejusmodi lingant. Sic EuseLatina servaret iranslatio. Adnolaliones raras sub- bium simulav.isse puio, dum ad Stepbanum Maritexui; bis enim leciores carere facilius polerant: numque scriberet. Sic Theodorus Mopsuestenus,
lliblicarum autem auctoritalum, qune lot a Pbolio teste Ebediegu in Galalogo, singula prope opera
laudantur, 8 e d e s proprias in libri marginibus de- ad amicos misit, quasi ab iis rogaius fuisset : et
monstravi. Q u a 3 s l i o n e s ipsas, quae in codice con- sic ab aliis Ecclesiae Palribus, nec non a scriptoritinentcr scribuntur, in atliculos minores dislinxi, bus eibuicis faclilatum scimus. Profecto Photii
quo scilicet perspicuitali sermonis consuleiem, et basquaestiones nou ad unum missas fuisse vel inde
iis qui locos cilabunt rem commodam facerem. patet, quod ex bis complures in epistolis ad vaGjeteroqui ordinalem numerum, quo u n a q u a 3 q u e rios millunliir horainea: lum eiiani quod loci mulli
quaestio notatur in codice, idcirco servavi, ulne in Gommentariis biblicis a Pbotio iraciali, deinde
lum qnidem citandi ralio varietur, cum universum in Amphilochia Iranslati fuerunt. Ergo ex his reolo
opus exslabit. Illtid \erissiine teslari queo, me de concluditur, Photiuna cum mulla in episiolis, in
codice Valicano Amphilochia omnium ferme potis- coramentationibus, in homilii, de sacra doctrina
sima decerpsisse; quae nimirum vel ig3a prolixiiale disseruisset, ad exlremuni praclare et uiiliter
,

,
r
sua, v e l a r g u m e n t o g r a v i e t I h e o l o g i c o , T e l d o - ^ c o g i l a v i s s e d e u n i v e r s i s s c r i p t i s b i s in uiium corclrinae ahiludine, vel noviute a l i q u a commendaban- pus coacervandis; quod cum mitteret bonoris ergo
lur, et quse neque cum Amphilochiis edilis, neque ad amictim Ampbilocbiuni, nomen inde suborluro
nirsuscnm epistolis congruebant. Profeclo in his est, vel Pbolii ipsius vel poslerorurn voluniate,
larita rei bonaB copia esi, ut quas de boc Opere Amphilochia. Jamdiu quidem dubiiavit Fabricios
laudes Allatius, Wolfius, Andresius, Scolius aliique (21) nura auctores catenarum evangelicartim locos
pleno ore praedicaveruiit, eas n e m o , ut spero, Pbotii, quos identidem proferunt, ex AmpMtochm
nimias jndieaturus s i l . Mibi v e r o cogitanti p e r m i - mutuali sint, an poiius ab ejusdem qui aliquando
rum videri solet, qui fieri potueril ul Pholiug in exsiiterini Commentariis evangelicis. Ego iilrumque
s;ecularibus curis m u n e r i b u sque versatus usque ad faciura judico; neque solum abs catenarum awepiscopatum, ad quem laicus s u b i l o eveclusfuit, ctoribus, \erum ab ipso Pbolio materiam eamdero
tantam diyinaram Scripttiraruin alque abstrusioris non uno in loco neqtie semel usurpatam existimo.
I b e o l o g i a e noiiliam facultatemque adeptus luerit.
Nam ct in calenis reapse plures loci Pbotiani ocTres iamen i n Laiinis o c c u r m n t Palribus, q u o s currunt, qui in Ampltilochiis, qua3 n u n c omnia
aequo jure Phoiii iugenio opponamus; bique sunl j> novimus, non comparenl. Et quidem Scbotiorum
Gyprianus, Ambrosius, atque Augustinug; quorum Photii ad Lucam inedilonnn ego ipse in prima
primus a foro el bonoribua ad sanctuarium subitu hujus voluminis edilione specimen exbibui post
iransiU, et lamen in aculissimis E c c l e s i a 3 tbeoiogis Apollinarium ; plura daturus, nist pleraque agnorepulatur. Secundus a saeculari Liguriae pr^feclura visseni in Amphilochiis \el in Epistolit prope ad
ad infulas repente raptus, nihilominus tanlam mox verbum repeti. Quam rem ui lccloribus probem,
cdidicit sacrae doclrinae copiam, qiianlain edila idoueis argumentis parcendtim non est.
cjus opera demongtrant; prseter illa quae celeber1. MalthaBi locum xi, 17, quo aiuiit pueri C d rima otim, nunc amissa querimur. Auguslinus iiem nimus vobis, eic. interpreiaiur iisdem verbis Photius
profanig sludiis usque ad aduliam aetatem innutri- lum in Catena Yaiicana cod. 758, p. 28, lum in
tus, brevi mox maximum omnis theologiae lumen Amphilochiana qu&giione 54, a Scotto edita.
inclaruit. Jain qui gacrse Hermeneuticse canoneg
2. Lucae locus n, 55 : Et tuam ipsius animam
cognoscere avcl, is Pbotii primara quaestionem, perlramibity etc, illuslralur a Pbotio tumin Galena
r

(21) Bibl. Gr. ed. nov. t. XI, p. 27.

37
PROLEGOMENA.
38
Vaticana cod. 1933, p. 65, lum etiam w Antphi -
lochiana qusestione 176,
,
5. Luc. , 14 : Respondens archisynagogut.
, , , Verbi notiones variae enucleanlur a Pho- $ ? ,
lio breviter in Gatcua Valicana 1935, p. 568, tum pro- , .
lixius et doctius in Ampbilochiana a meedila21. ^ , ,
4. Luc. xvi, 26, de epulone et Lazaro Photii , \
locus est in Catena Yalicana 759, p. 66, qui scri- ? .
biiur in epislola edita 52. Porro et locus advcrsus
. Jamvero ut a seipso multa sumpsisse (23)
Origenis errorem de poenis peccatorum minime Pbolium vidimus (uam plura nobis persequi non
aeternis, qui ibidem paucis verbis in calena poni- \acabal), ila eum non pauca quoque ab aliis,pro re
tur, is, inquam, praetermiuitur in epistola52, sedde nata vel prout insiitulae suae scriptionis ratio poeo copiose in prinia disseritur.
scebat, tacilo licet;auclorum nomine, sumpsissc com5. Luc. xxii, 56 : Nunc qui habet tacculum, etc. perimus. In exordio quaestionis de voluntatibus
Locum hunc tractat Pbotius in Caiena Vat. 1933, gnomicis, ail Pbotius se idcirco banc lucubralionem
p. 557 , iiemque amplissime in Amphilochiana jnslruere, quia nemo e sanclis dignisque obsequio
prima quaeslione iisdem fere verbis utens.
Palribus eam ad liquidam perduxisset, vcl quid6. Luc. xxii, 44, locum de sudore Christi sangui- quam frugi de boc argumento dixisset, magno Maneo, ineamdein sententiam iisdcmque verbisexpli- ximo exceplo. Porro slalim Phoiius planead vercat Pholius tum in Catenis Vat. 759, p. 211; et bumexpilare incipit sancti Joannis Damasconi opus
1935, p. 562, tum in cpislola 158.
de fide orlbodoxa, suppresso aucioris operisque
7. Luc. xxiii, 25. Disserit Pholius in Catena titulo: quam rcm deprebeodere licei comparano
Yal. 758, p. 78, de Cbrisli eanguine redempiionis Pbolii textu cum Damasceno Lequinii 1.1, p. 187
prelio, quod ipsum iisdeui fere verbis 1U in Am- seqq. Nequid de Anastasii Sinailse Hodego dicam,
philochiaia 24
cujus apque definitiones clam Pholius sectari vide8. Luc. xxiv, 51, verba Aperti sunl oculi eorumtur. Utique Pbotius in Ampliilochiana quaeslionft
eodem tnodo explicanlur a Pbotio in Catena Yat. 40, anonymo auciore se uti dicit, quem Dama759, p. 253, aique in Ampbilocbiana qnxslione scenum inlelligendum esse lempeslive monuit nos
nondtim ediia 14.
Pbolii inlcrpres cl. Scoltus. Quxslionem Amphi9. L u c xxiii, 50, de Josepho ab Arimatbsea nar- lochianam amplissimam 149, de vitaj lermino umratio esl apud Pbotium inilio epistolae 91. Verum versam nullo verbo commulato Pbolius e Germani
radcm scribilur in Calena Vai. 759, p.244. Alque pairiarcbac penu ad se clam transtulit. llem quseeg<> vix dubito quin ex illa Photii Oratione in Do- sliunculam 152 de obscuritale S. Scripturae lacite
mini sepiiUuram, quam Combefisius (22) in Maza- ad verbum sumpsit Pboiius e Polycbronii prologo
ritiiauo cedice vidit, scd quia carebai exordio edere ad Jobum : quse brevis lucubraiio, quia non exslat
noluit, vix inquam dnbilo quin boc Pholii clegans cum caHeris Polycbronii ad Jobum excerplis, a me
de Josepbo ab Ariniathaea Vatica- libenler edila fuit. Denique quaestionem 154 de
nus eclogarius decerp&crit, quod speciminis loco variis Bibliorum sacrorum edilionibus lacite ad
non oie piget exscribere. Pergit enim ad Pilatuin verbum exscripsit Pbolius ex edila pseudo-AtbaJosepbus, eumquc ul sibi Gbrisli corpus concedat nasii quaeslione, sive eiiam ex Epipbanii Panario:
coroposila oralione eic deprecalur : , \ id quodego senliens, scriplum praetermisi. Caatero , , , qui ne gravius accusare Pboliura videar, boc quo~
, <& - que observandurn esl, Pbotium ipsum in suo
\
^
\
*
\, '
\ Q
,

,

, \
'
; \ \ ,
,
, *

5 . \ *
, , \
1

(22, Auclar. nov. PP. p. 1605,

Amphilochiorum
Prooemio,
eliam quaestione
I, cap. 10 (quo postreroo
Ioco lum
de superioribus
Bibliorum inlerpretibus fliira cum reverenlia loquiiur),
mauifesie dicere, se acccpiis ex illa velusiate seminibus, longe accuraliores contradictionum sululiunes in medium proferre. Idque Pbolii diclnm
neque falsum, ut puto, neque arrogans esl; quandoquidem bae Pbotii quaesiiones seu biblicae seu
tlieologica?, etsi non onines pari pondere ac dignitalc sunt, tamen velerum multorum de simili re
s c r i p t i o n i b u 3 praaslare videntur : et quidera, exeinpli gralia , Ca?sarcnsis Eusebii quaeslionibus
evangelicis, quominus has pbotianas anleforam,
nullus ambigo.

(25) ld falelur ipse Photius prooem. Amphiloch. apud cl. ScoUum.

39

IN AMPH1L0CHIA

40

V.
E J U S D E M C A R D . P R ^ F A T I O I N Q U J E S T I O N E S

AMPHILOCHIANAS

Q U A S G R J E C E E D I D I T I N S C R I P T O R U M V E T . N O V . C O L . . IX, P . 1-158. R O M J 2 . 1 8 3 7 .

De Pbotii Amphilocbianis quaeslionibus partim

edilis pariim ineditis, deque ipsarum viginti ex
codice Valicanoa me jampridem divulgalis, abunde,
ut puto, disserui in voluminis priroi Prsefalione.
Nunc earumdein quaestionum apograpbum ex Vali
cano codice sumpluin forte naclus, consiitui
denique quidquid preclari operis adbuc invulgalum
supcrcrat, typis comnailtere; excepiis iis, quae elsi
iitulum Amphilochiorum gerebant, nibilominus
alibi, puta inler Photii Epislolas, jam exstabanl:
qoanquam non ila fui morosus, ut si res alibi
inlerdum, brevioribus aut diversis verbis. dicla
vel adurobraia fuisset, eam idcirco prxiermitierem.
Lalinam autem quaestionum inlerpreialionem non
addidi, quia me festinare oporlebat : attamen
argumenta saltem bic Laline exponam, ut Grace ^
ignari rem interim summis labris delibent. Porro
in ediiione quidem numerandi ordinem, ut esl in
codicibus, conservavi, ui si aliquando totum
Amphilochiorum opus uno volumine comprebendatur, suum unaquaeque quaeslio locura occupet: hic
lamen Laiinaargumenia continaalis numeris scribo.

appcllat lunalicos.
9. Gur, etiamsi Adam peccavit, et poenali mortis
decrelo perculsus fuit, nibilominus ejus
filius innocens pramoriuus esi.
10. Qbod miniine repugnant dicta (ctsi aliler quibusdam videlflr) : Ego veni ut mundum }*dicem; itemque: ?ion veni ut mundum judicem $ed til mundu$ per me talvetur.
11. Quidest, Apcrli sunt oculi eorumf etquomodo
y

praecepli trausgressio vim aperiendi oculoe

babuit.
12. Gur lellurem Moyses invisibilem appellavit.
15. Gur Deus esum carnium a feris discerplarum bominibus inlerdixit.
14. Quomodo intelligendum illud : Non apparebii
vacuus coram mc.

15. Quomodo non repugnant dicta baec, nempe

Omnia erant valde bona; deinde ?ero di&lin-

clio, qua alia animalia dicta sunt raunda,

alia immunda.
16. Cur vir ab bseresi resiliens, si modo viiam
inculpatam habeat, ad sacerdotium admiititur;
qui auteiu corporeis maculis fuerit
Pholii qumlionum Amphilochianarum CXXX.quibui
uttiverti operit editio nunc demum absolvilur (I), Snquinalus, eliamsi pravis actibus abstinuaArgumenta.
rlt, nibilominus ad sacerdoiium non promoveiur.
1. Si sepiimo die requievil Deus a cunclis opcri17. Curnam antequam Josepb de dimiltenda Maria
bus suis, quomodo salulare Patris Vercogilarct, haiid astilit angelus cogiiatiunein
bum ait: Pater meus utque modo operalur,
eam antevertens; verum poslquam a cofciei ego operor.
taiione ad actum iilevenit, lunc aslilil? E l
2. Gur Dominus iuli usu, non alia ratione, ^
cur virginem, Josephi uxorem dixit.
caaci oculos peisanavit.
18. Quid significant verba : Ecce Adam tanquam
5. Quid est, odieules etiam caroalem maculalam tunicam.
unu$ ex nobis faclus est, ad boni pravique
cognitionem.
4. Si qutdquid necessilati subjacet, iuvitum vio19. Quid significant illa dicta : Omni lempore
Jeniiae parei, praetereaque necesse esl scanvestes tuoe $int candidce, neque oleum des
dala in orbe Oeri, baud justediris devovecapili tuo; et oculi sapientes in capite ejut*
lur qui fuiij coactus, vel poena peccati de eo
sumilur.
20. Verba, Quasnam est tnaier mea, et quinam
sunt fratre* mei, quomodo iiilelHgenda ?
5. Si fntes saeculorum jam in nos pervenerunt,
Multi enim bincoffendiculi ansani sumpserunt.
quibusnain sxculis divilias Cbristi nobis
ostendenlur.
21. Quomodo dicium iilud antiquis : Oculum pro
6. Gur Dei lilii dicuntwr nequaqoam peceare;
oculo, el dentem pro dente, non repugiiai
bos auiem Scripiura esse asserit qui per
huic dicto : Ego autem dieo vobis, ne malo
aquam ct spirilum geniti sunt; el tamen
reshtati*; %td si quit in dextera gena te permullos cernimus, qui, etiamsi baplismale D
cus$erit, ei prcebeio eliam alteram.
adoptionera conseculi fuerint, nibilominus
22. Cum Dominus dixerit : Vo$ estis ex palre
peccant.
diaboli, quaeritur quemnam diabolum dicat,
7. Quomodo llicopalre diccnie Davide, Homo
et quemnam diaboli palrem.
sicul fenum dies ejus, elc, filius illius Salo-25. Quolnam illae sint, qua? Dominum ungucnto
mon hanc prolulit senlentiam : Res magna
unxerunt.
bomo, et prcliosum aliquid est vir.
24. Quomodo inlelligendum illud : Quodlibet pec8. Gur daemoniaco inorbo correpios evangelisla
catum remiuelur 'hominibus; blasplicmanti
(1) Doctissimus vir pulat totam colleciioncm
Ampliilocbiorum bis edilis quxstionibus absolvi,

sed fallittir, ut probat dootissimus Hergenroeiber

in sua Disgerialionc supra edita. E D I T .

PROLEGOMENA.

42

autem adver$n$ Spirilum sanetum neqne in in $ua injustilia permanen*.

Quoinodo
inlelligendum illud : Si autem ?
hoc tccculo venia dabitur neque in futuro.
42.
justitia
nostra
Dei juttiliam commendat.
25. Cum beatus Mafcus evangelisla scripserit:
Si genuerit quis cenlum liberos, et mullos
Exierunt cognati ejus ut eum comprehende- 45.
annos vixerit, et quanlotcunque dies (utalis
rtnt dicebaut enim iptum insanire; quemhabueril, non satiabilur (eltcitate, neque illi
nara sensum huic verborum structura iriupullura erit. Dixi melius este ipso abortibuentes, baud procul evangelica narratione
vum, quod inca&tum venit, ejutque nomen
abibimus.
occulilur tenebri*, neque enim solem vidil aut
26. Curparailisum Deus conseverit, siquidem illico
%

hominem ex eo dcpuleurus erat.

27. Divo moneitle aposlolo: Si eturierii inimicus

novit. Uuic niagis quam illi reqtiies est.

Nempe boc dictutn quodnam judicium aut
noiioncm exbibere potest.

tuu$, eiba illum; i sitiverit, potum da; hoc

Quid 44.
signiQcant verba : Vive in oono, el vide
enim agens, igneos earbone* super capui ejus

congeres; quomodo intelligeinus illud, Carbones igneos couyeret super caput ejus.

28. Quomodo inlelligcndum dictum iltud a Dco

Moysi : Ecce constitui U Pharaonis Deum.

9.

Quomodo intelligeiidum apostolicum dictum :

Quod si invicem mordetis ac devoratis,
cavete ne invicem consumamini, etc.

in die mala; vide, siquidem hoc consonum

illi fecit Deus circa loquelam, ne bomo

quidquatn post se reperiat.
Quaenam inlelligendae sint p e l l i c e a B tunicac,
45.
quibus Adam el Eva post praevaricaiionem
induti fuerunt.
Ad46.quamnam sentenliam nos Yocant illa

verba : Non reete obtuleris, reele autem non

divi&eris; peccasli f quietce, etc.
que prcedicalum fueril Evangelium hoe dicetur
et quod hcec fecil mulier, m memoriam ejus. Divo
47. Pauio dicenle : Adam non est deceptus,
mulier
aulem decepla in prwvaricalione fuit ;
Qumam
congriienlior
honestiorque
eeusus
a
31.
verumtamen propler liberoi paiiendos servanobis excugitari possit verbonim illorum :
bilnr; quomodo iiitelligenda sunt verba,
Tibi soli peccavi, el malum eoram le feci, ut
propler liberos pariendos servabitur.
ju$tificeri$ in $ermonibu$ iuw, et vincat cum
judicam.
48. Quomodo Deus ubique esse diciiur; el quo-

20. Quaenam senlenlia subsit bis verbis: Ubtcun%

modo dissolvi possunt dubilaliones, qua?

52. Gur bapiizanlibus Servaloris disciptilis, Joaiiadversus hanc s e n t e n t i a m a nonnullis p r o nes adbuc baptizabat.
Q
ferunlur.
35. Cur in Genesi Moysts piinciputn familiae Esau
genealogias recenscns, caelerorum quidem
49. Gum Deus tpse Hebraicum p o p u l u m i n Samauuda ponit nomina; ad iEnain auiera deverilicam ei Judaicum diviseril, gicut ipsemet
uiens: Hic inquil, invenit Jamin in deierto,
Salomoni se facturum dixit, cur noseos redum Scegonis patris $ui subjugalia pasceret f
prebendimus qui a Deo divisionem passi sunt.
quidnam ergo ia invenit? el cur memoria
50. Quomodo coeti enarrant gloriam Dci.
dignus habeiur.
51. Quid ett : Increpasti gentes, el periit impius.
52. Gujusnam esl illa vox : Quis e$t iste rex glorfa?
34. Quid signiOcat in Deuieronomio : Quod ss
adificaveris novam domum eique coronidem Gur55. jejunii tempus quadragenario dieram
impotueri$ non facies ccedem domi luce.
iiumero prxOnitur.
54. Cum primogenitum Deus Israelem appellaverit.
35. Gur velante lege leprosi contactum; sicus,
impnrum fore qui letigerit, usque ad vespe55. De ethnicorum sententiis, quae in Scriplura
raro; cum quidem Ieprosum sanavil Servalor,
nostra reperiuntur.
ipsum teiigit, eliamsi verbo sanare polerat.
56. Tiaram, inquit, Scriptura, in capile pontifex
56. Quid signiflcanl verba : Sperare licet, vivenlem D gerebat.
anem prtestare leoni exstincto.
57.
Quomodo
l e g a t u s v e n i t Gliristus a Patre.
37. Quid significat EcclesiasUe dictum : Mitte 58. Gur oinissa visione Isaias de coelo (erraque
panem luum in superftcicm aquce, etenim in disserit.
muliUudine dierum reperiex illum.
59.
Quomodo
inlelligendum illud de Jobo dictum:
38. Quid signilicat: qui foveam fodit, in ipsani
Maledicta diet qua natut sum.
incidet.
60. Quid est illud : Per memeiipsum juravi, inqiiit
59. Quinam esl sensns verborum apud EcclesiaDominu$.
%

slem : Qui ligna fundii, periclilatur in ipsii,

Jt forle tecuris exciderit; et ipse faciem
turbavit, et virei roborabit; et abundantia

vtri, sapientia.

49. Quo spectanl verba : Generalio abil, el generalio venit; lerra autem cetemum, $tal.

41. Quemoam sensum conlinenl verba : Ett /tiuius qui in juslitia sua peril; et etl injuttua

Quid esl : Et tuam ipsius animam gladius per64.

iransibiti
Quid csl : Nolite itigemitcere in alierulrum,
62.
ne invicem judicemini.
Quinam suni moecbi ct moechae.
65.
64. est apostolicuui iliud : Subjecti esiote
Quid
omni humana creatura propler Domiuum,
lanquam libtrtate ulente*.

 PATRIARCHJE CP.
43
petra autem erat Chrhtus.
05. Si Deus ubique est, curnam sit calumnia
92. Quomodo, justiiia incolurai, pro parenlibus
adversus mysterium, praseritia ejus in fepuniuulur liberi.
minae utero? Utique, ait adversarius, liaud
95. Quid est, configuratus infans.
esi calumnia praesentia Dei in femiiiae utero,
94. Gur tabcrnaculum Deus fleri jusserit.
sicut alibi ubique; verumenimvero incar95. Gur tabulas Moyscs confregeriL
natio Dei ex ipsa, qui iieii poluii?
96. Quomodo v&dmeiuis lepra accidebat. [lala?.
66. Uirum daemones sciverint, quod si resipuis97. Quid significant du avicuke pro mundato obsent, veniam peccali consrquereiilur; an
98. Cui* procul tabernaculo Deus jussit pecudes
potius divina sapientia semel amissa, bujus
esui aptas occidi.
quoque rei notilia spoliati fuerint.
99. Cur numerari populum Deus mandavit.
67. Gurnam totus leprosus in |Testaraenio Vetcre, tuundug exislimabalur; leprosus auiem 100. Gur farina bordeacea pro ea, quae suspecta de
adulierio erat, offerebatur.
cx parie, immundus.
68. Gur Spiriius diciiur Fiiii imago? et quinaoi 101. Cur peccanlibus slatim poenae iirogahanlur.
102. Cur sediliosorum thuribula servari deposila
est Pythagoreorurn quaternio.

apud allare Deus imperaveiit.

69. Cur lapidem Jacob unxerit.
70. Tibi soli peccavi, et malum coram te feci, 105.
ut Cur Moysi et Aaroni indignatus est Deus
propier aquatn e pcira eductam
vincas cum judicarh.
71. Scio, quod in me non habitet (id esl in earne104. Gur coeltim etterram leslcsinvocart jussumest.
105. Quoroodo inlelligendum illud : Laetamini, genmea) bonum.
te$, cum populo ejus, e l : Huic auxilienlur
72. Cur admonemur renuntiare Satanae, non item
angeli Deu
pravis hominibus.
106. Gur ob leve erralum Moyses jussus cst lerram
75. Cur Samonae inditum nomen confeasoris.
procul aspicere, illuc aulem populum indu74. Car cruciflxus Chrislus fuerit.
cerc velilus.
75. Quomodo apostolicum dictura Signa non wnt
197. Quid est, iu modico mihi persuades ut Chrifidelibus, $ed infidelibut cuni Dominicia verslianus fiam.
bis : Fides tua salvum te fecit; et : Haud
18. Quid est.quiprafinitusesiFilius Deiin vhtule.
potuit sigua facere propter eorum incredulitatetn; el cum caeteris ejusmodi, conciliabilur. 19. Quid est, probibitus sum usque adbuc, quominus fruclum aliquera caperem.
76. Si leltus crat, quomodo facta est? Ait eniui:
110. Quid est, juslilia autem Dei in ipso reveialur.
Tellus erat.
77. Si lucem Deus creavit, nequaquam ipse et le- 111. Quid signiiical dicium illud apuslolicum :
Tradite ipsum Salance.
nebras fecit; sunl enim haec inter secontraria.
112. Quid est: In finem propler eam quce haredi78. Gur feraa el repiilia Deus creavit.
talem $oriitur
79. Cuinam dixil Deus : Faciamus hominem ad
t

115. Domine, ne in furore tuo arguas m i , neque in

ira lua eorripias me.
114. Quia conturbala sunt o$$a mea.
115. Domine, ad te clamavi, exaudi me.
116. Vocemea ad Dominutn clamavi, voce mea Dominum deprecaius sum.

imaginem el timilitudinem nonram.

80. Quid est, ad imaginem.

81. Qui Deum appellatis bonuro, cur eidem lanlam duriiiem aitribuitis? Grudelilas enim
atque saevitia est, exigui cibi causa taulam
pcenam infligere, non solum peccantibus.
verum eliam ipsorum posteris.
82. Quosnam Dei lilios Moyses appellaverit.
85. Lege nondum posila, quae patrem matremque
revereri juberet, curnam Gbam veluti parricida damnaiur.
84. Ciiruam Cbami peccatoris filius dilectus est.
85. Curnam Abraham credentis titulo insigniiur,

117.
118.
119.
120.

Quid est, quod Micbol Davidi benedixit.

Gur David ephod indulus est.
Quidiiam agebat Adain in paradiso
Cur sub vesperam iminolabalur agnus.

121. Quid esl, Ponam arcum meum in nube.

122. Justus Noe cur ebrius deprebcnditur, neque

poenas

dat.

qui Deo dixeril : Quo signo agnoscam, me 125. Quid esl, Domine, non e$t exaliatum cor meum.
124. Qua de causa in rubo, non auieiu in alio arillam (lerram) fore possessurum.

86. Quam ob causam luciatur cum Jacobo angdus.

87. Gujusnam rei signum fuit, rubum ardcre et
non comburi.

88. Lepra manui injecta cur.

89. Cur angelus Moyseu interimere voluerit.
90. Cur fugam properanlibus imperavit Deus pascbalis solemnitatem peragere.
91. Quomodo inlelligendum illud aposloli : Omnes

boris genere, Moysi Deus apparuerit.

125. Gur a Deo permissum sit, divum Davidem in
tale tantumque peccalum incidcre.
126. De populi descriplione sub David.
127. Cur David diclus sit vir secundum cor Dei
128. Gur mane deplueret in deserlum manna.
129. Gur a Deo diclum Abrabamo : Ponam pactum

meum inter me et te
in 3!oysen baptizati sumus, ctc, usque ad
150. Do Jacobo cl Lia.

AD AMPHILOCHIUM PIUSFATIO.

45

46

PATRIARCHiE

CONSTANTINOPOLITANI

AMPHILOCHIA
S1VB

SACRAS L I T T E R A S

QUJESTIONES

D I A T R I B i E .

- A A D AMPHILOCHIUM SANCTISSIMIIM CYZICI

METROPOLITAM,
9 CUI YARIARUM QUiESTIONUM SOLUTIONEM

AD TJIECENTARUM USQUE NUMERUM
.
TEMPORE TENTATIONUM FLACITAYIT.
Tandem sludii tui sinceritate permotus, ut petitio

, , lua ad finem, uli sperabas, perducerelur, acquievi:
, \ , etiamsi multa, et quidem non levis momenii fo . ' rent, quae animuro meum inde avocarent. Prinium
erat, quod sacrorum virorum pluriroi ante nos in . " tricata baec argumenta maxiroa ex parte debiia
- enucleaiionedonarinl. Aiterum, quodeorumdem non
. \ - pauca alibi per nos ipsos explanala sint (1).
* Nihilo lamen minus lantam percurrere mullitu , \ dinem diuturni lemporis opus est; aiqui tempus

\ breve esl, uli fert divina Apostoli senlentia

, xal , \ - et factus adest vesper; nobis autem non eo tan , $, . * & lum sensu, quo de buraana Yita dicilur, sed et
- in praesenti, et peculiari ralione lempus, u( probe
( \ nosii, aufugit. Quomodo autem fieri.poterat, ut ar1

II Cor. , 1 sq.

(1) Revera ejus epistolas aliqua primum ex parte

3*7 oraece tantum David Hceschelius Augustas Vindelicorum an. 1601, ac deinde universas 255, et
qtridem Lalina versione dilatas Kicbardus Montaculius Loodini 1651 pnblici juris reddiderunt: et
quaedam nulla ferme verborum diversitaie, quantum
ex his, quas Monlfauconius edidit in lucem, buc
iisque licuit eruere, ha?c ipsa argumeiita traclarunt.
Isianim numerus, videlicet 65, ad quintam circiter
iuterrogalionura parlem, quaruin syllabum cum
codice Coislbiiano collatum sua3 veiVioni pratexii
Christophorus Wolfius, protendiiur. Ncc soluiu iu

litteris Ampbilocliio missis, qitarum septern protulit Montaculius; sed in aliis quoque ad plureb sua3
tempeslatis philologos exaratis bis ipsissimis inlerrium qucesitis salisfacit. Quare si dalur conje*
cturis locus, quod facere vel morosissimi bomines
in re non intercedent, Pbotius, opinor, mullas identidem quapstiones pro re nala amicoruni comniodo
eolverat: deinde ?eio cunctae, ne laterent, aui disperdereniur, iu unum fasciculum tollectae, suo
Ampbilocbio id forlasse cupienli, petentique remiesae sunt.

47

P A T R I A R C H J E CP-

guinentorum mullitudo, qu ad trecenla revocan- lur capita (siquidem buc usque nostras prasentes ) \ \ temporis angusiias tuum de hisce rcbus studium vov, \ .
prolaiandas duxii), ei inullum lenipus uon consunieret, et nostrse vitas tranquillitalem non periurbarct (2) ?

Quid vero quod tu basce inlerrogaliones sparsim
mihi proponebas, meque coram audisli proprio ore ,
(
quasdam earum planas reddentem (consentaneum
profecioest audilarum rertim servare meraoriam): ),
nunc auiem novum me laborem aggredi, easdem- , \
que in volumen redaclas a I te pervenire exflagitas. .
" (3) , Cum igitur raiiones bis quoque minores potuissent iuipedimentum objicerc, el quidem aliis ad ,
excusationis argumentuni essent saiis, ego lamen ,
imuirae ipsis utar : verum tamelsi tot ac lauta \ ,
sint, qu contrarium requireient, habes tandem, , 6, ^,
Mli jain pridem aiebam, quod poslulasli; ita vero '
ut non elaboratam fucatas lucubraiionis locutio- , , \ &
nem reperias, sed obvia quaeque vocabula, et qtiae leclorem ad dubiorum solulionem couiendenleiii .
rerum mulliludiue non implicanl. Tu iaterea noa , \ , ; modo, ut es bonus, expeiere nosli, el accipere : (4) .
sed mibi, si fruaris boc muuere, usque melior videri poteris.
Q U J E S T I O I (7).
'.
Photii Amphilochia $he ad Amphilochium Cyxici ' melropolitam tacrorum $ermonum colleciio, in ), jj
qua qu(B$tione$ de Scriplnra divina sotvunlur. Priii (5) eeps autem perpenditur illa Domini jussie dicentit,

c Ne fiabeatis zonam, neque calceamenia, neque
(6), ~
peram. llem, nune vero qni habet crumenam, *u ' ,
mat pariter et peram, ei reliqua.
, xal \ xal .
Edila a cardinali Angelo Maio Vel. $cript. Nova CoUeclwne, 1, pag. 1-47, ed. 1851. Qustio bermeneutica et
, . ; . .
. -x,
4. Luc. ix, 5; 4; , 36. Marc. , 8 et de antilogii* Evangel\orwn
exegelica
de verbis Cbristi Maltb.
9,10;

unitersim.

I. Dubitationes niulue sunl, quae absque praevio

'. ,
serinoiie ac veluli praeparaiione dissolvi nequeuni
\ Rei ac dispensationis bujusraodi, prout certe qui- . , *
dam existimant aique crednnt, tua quoque prudens \ , \ ;- interrogatio raiionem sciscitatur. Quamobrern prae- * ? , \
fari oporlet, sedemque fuiurae doclrinae antecapere; , non omnia videlicet qtiae pugnae speciern prae se , \ ferunt, reapse pugnantia comperiri. Multa quippe saepe videnlur sibi invicem adversari, quanquam , * *
ea minirne ila se babent. Neque eniru temere aut \ , quomodocunque repugnantia
exsieiit sive in sermo- , ,
.
nibus sive rebus gestis, verum ea e multarum ^ \ . \
circumslanliarum concursu exsurgil alque creatur.
Neqne id cognitu difficile est: non solum enim qui xa\ , iv
w

.
(2) Obiter animadvorto qnod numerus isle ter- confusum arbitror.
(4) Ad plauiorem mal.em .
ceuienarius Phoiio adeo in deltciis fuisse videatur,
5) Tiluluin qualis apnd Maiuni reperitur iitlcgre
ul ad ip^um codices atioque, quibus in sua Bibliollieca memorandis iucumbit, amei redigere : siqui- reunendum puiavimus. E D I T .
(6) HieronYinus, Adv. Jovin. n, 6, trs in zona.
(!em , inquit, '
, sunt hi (codices) uno et viginli ter- Zona ergo dicilur pro cruuiena. Porro in codicicenlum deficienles. lmo el ejus epislolan, qua3bus Vaticanis Lal. 3740 el 4008, scripta plurima
occutrunt circa quaeslionem de pauperlaic Cbrisli
\mst lanluui bbrorum naufragium bactenus colligi
poluerunt, el lucis usura fruunlur, a simili summa et aposlolorum. El quidcm bujus primse ampbilovbiau ingenstractus recitalur eliaai incalena ineJIOQ nimis absunl. ldcirco nibil est, quod Pboiium
liunc numerum, ut aiunl, rolundum pro vero ac diia Nicetaj ad Liicani.
(7) Ordo quseelionum quem hic damus e codite
proprio adhibuisse mireiuur.
(5) Eiiev habet codex, a d facili negotio id cum Valicauo dcsumpius est. E D I T .
k

49
AD AMPHILDCHHIM QUiESTIO I.
50
; \ 6 - veieres doctrinas profhendas et rlietoricas artes
pov, , exercendas sibi stimpserunt, multam iu liis atque in * \ finitam discordiam cerncre sibi principio videnlur,
quae mox ree diligenter perpensae ab omni contra * , dictione absolviJiitur; veruin eiiam in ipso fami . |) liari vulgi usu baud pauca primo audilu videiiiur
- repugnare, quibus ad Irulinam revocatis, confliclus
, - in concordiam vertilur. Si qtiis igilur rerum qtioti \ dianarum apparenlemdissensum, incorrupto mcntig
, \ judicio, a vera differentia discernil; ilemque iu
, \ philosophicis disciplinis atque in rhetoricis, a di , scordibusio speciem pugnantia vere distinguit; in
- sacra vero nostra docli ina eodeni jure non agit; sed
.
vel superficiariara quamlibet verborum pugnam ad
ineobibilem vertere niiitur contradiciionem; bic, iuquam, qtiin opus accusatore eil, sycopbantam se
jnalumquejudiceni esse prodit.
'. 2 Profecto ut a re satis communi exordiar, bo, \ \ , micidium et reipublicae lutela creditur apud vulgus,
\ ; * \ \ idemque maieria sceleris. Tum mercalura decori
, .. \ simul civibue, simulqne dedecori est. Quidni igilur
; " , baec coDlraria sunl ? quia vidclicei neque bencme * ritum occidere licel civem, neque urbis sludiosum,
\ \ - mc quemvis inuocuum: bostom vero et maleficum
. \ - et pracipue prodiiorem, sequnni est imerfici. Pra>
, * , - lerea qui alieuos tbalamos violal, si in facinore de \ prebendatur, licet conjugi laeso poenas de illo su , niere: si tamen aliunde facinus cognoscalur, aliiiin
. * judicem causa posiulai. Rursus bomines obscuro
, * vilae generi dediti, mercimoniis suis civiiaiis compl - uioda augenl: qui vero aut ordines militarcs, aut
, , civiles roagistratus, aut similia inuncra geruut, bi
rTw C i adilla uegolia se forte denmianl, vitaesuae digni -
- Uilem dedecoraut. Nullus exeniplorum iinis cril, si
. ; quis omnia persequi velil. Videir ul multa speciem
, prae se ferunt coutrarielatis, quae mox perpensa
; \ concordiatn tuentur? Ilis igilur consideraiionibus
, \ , in sacra quoque Scriplura noslia uli oporlet, cujus
\ esteffatum illud quod lu mibi objicis, eicujusgralia
totum sermonis bujus praimiuin adornalum .
.
5. Legislaior Moses (irao vero comrounis oiitnium
\ , '
\ * , crealor el iegislalor ore ejus loquens) a i l : c Non
\ c occides . > Rursusque : c Accingiie unusquisque
^ \ , \ \ latus ense; ilole ac circumile castrorum portas;
, occidant singuli fratrem suum et necessarium ac
; , \ ; proximum *. Quidni igitur dicia baec niuluas
, . > caedes lege sanciunl? nisi quia intelligimus par a&xcu cendum esse innoxio; morlis autem reum, ct qut
; " - palrias leges violavit, debilumque Grealori obse 6, \ quium ad idola iraustulii, hunc, inquam, neci esse
," tradendum. Libenter omiilo verba c Adulierium ne
, . facito; et: c Cape tibi feminam meretricem, ac
liabent enim ahiorcm
c , \ " liberos notbos crea
\ . " \ presenli quaaslione sensum : sed tainen bic quoquc
(8) circumslauiia facit, ut apparens pugna reapse non
* pugnel Ilaud licct Dei propbelam maou, lingua,
8

Exod, xx, 15. Exod. xxxu, 27. Osec , 2.

NOTiE.
(8) Videsis Tbeodoii Mopsuesteni intcrpretalionem Ose* propbcu-.

51
PATRIAKCHiE CP.
52
luoclo qaolibet, violari. Rei lesles illusores pueri, , *,
qoi cuin prophetam risui habuissent, convicia sua , (* \ ,
corporura suppliciis lueruntCaeieroqui el alium \ ,
invenies, qui quia propbeta? facieiu non verberavit, *
exlremum eiilium incidit . Quodque magis * , \
diflQcullatem roborat, et ilios qui injurii fuerant , \
fera laniavit, et eum similiter qui ab eo facto imi- , tando caverat, alia fera irivasit. Quid ergo? nonne , \
hac contraria sunl ? Minime gentium. Etenim , .
; * quxdam proprio judicio instincluque suscepla
prorsus uon licent : verum ubi Deus jusserit, et * \ ecnlciuia coelitus lala fucrit, non solura verbo non \
lieet locus baud esl, verum etiam inob&equenlem , pcena acerba consequilur. Utrumque igilur sacra- , \
rum Litlerarum exeinplum apparentem conlrarie- .
talem dispellit; allerum quidem noxii et innoxii ^
circumslanlia; alierum a divino decreto et homi- * \
* \
nis volunlate.
.
'. * 4. Multa quoque alia quae aliter pugnare videntur, perpensis recte circurastantiis, ad consensuni , ,
revocantur. (d vero accidit nunc loco, nuuc tein- ( *
pore, interdum quoque persoua. E l stint quidem , ,
iuteinpore diflerenlia* non paucae, multo aulem in \ " \
persona plures; dominus et subditus; dux ct du- , *
ctus; initians el iniiiatus; discipulus ei niagisler; \ * , noxius et innoxius. Rursus cooimunis est personae , * , * \
divisio, immutatio ejusdem vel supposilio. Namque \ \
alia species consurgil mulato more, nianenle per- , \
aona; alia rursus cum uui rei alia eupponilur. ^ , ,
Yeluti, regem, fecil Deus Saulem, etvicissira eidem *
regiium adeiuil. c Adbuc trcs dies ei Ninive sub- ' *
verielur*; > exspeclat aulem urbs praeslitiilum , \
teinpus libera malo et illibala. Sexcenta alia sunt, * c (9) , \ quae pcr raorum mutaiionein pcisonam subdivi- . > \
deniia, meniis tumullum ad quietem vocant. Jam *
quod Aaron poenas non dederil conflali \iiuli, quo vfr Umpore aflines eidem crimini gladius ulciscebalur, ,
id ipsuin, inquaro, aliis causis impulare licei, alque
ejus rei repiignaniiam ad a;quilatein perlrabcre.
llaque personarum diversilas non niediocriler ad , ,
conciliandas dissonautias valet; quandoquidem et \
alise res circa pcrsonam praecipue alque ab ea mo- * \
mentum accipiunl. El quidem in sacris lilleris , \
inulla el frequeiis esl ob personae circumslanliam D \ \ varielas. Complura item,quai deinpta inscitia ma- \
liiiave legcritis, tiibil dUsonum babent, oibilomi-
nus ceu nullo cffugio consoiiantiam nancisci \
qucanl, objiciunlur.
, * , .
. Ex bujusmodi ergo inscilia vel malitia manat
'. *
ilem quacsliu illa, c Ne habealis zonam neque cal- \
ceaincnla nequeperam: > tuiii eliam, c iXunc vcro qui , \
babet crumenam, sumat pariter el peram : quas * \ c
B

IV Reg. i i , 24.

III Reg. xx, 55.

Joiue m, 4

NOTiE.
(9) pro babes etiam apud concUiationem quamdam legcsis apud Augualinuui,
Tbecdoriuii Mopsuesientiin coium. iu Jonam, et De civ. D. xviii, 44.
apud p^cudo-Cyrilluui coniin. auiuc in Jonam

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO I.

54

\ , si quisnon babet, vestimenta sua vendet gladium

. que erael. Ego vero, aliis interira omissis, illud
, * , (5 \ rogo, cur non ea quae ibi consequenter dicuntur,
contextusque slructura, suffecerinl ad excluden , daro omnem repugnantia? opinionem; imo veronon
\ \ impulerinl ad exquirendutn alliusque vesligandum
; " \ - praecepli sensum arcanum ? Nullo enim interjeclo
, , temporis spatio, ueque subrepenle oblivione, neque
, * * meniis inconslaniia, neque vi aliqua iugruenle, ne, * que rumore quolibet rem diversarn subjicienle, qui
\ - fleri polerat ut idem conlraria approbans, eadem
; * facere juberet, quae cavere imperaverat? lmo ho ( rainis pradenlis erit hinc sumere explicandae rei
\ p * argumenlum. Illud etiam contradicenlium levitati
, adversalor, quod diversa tempora diserle Servator
> \ innuit; cum enim, inquit, c Misi vos; Nuuc
, , * ' autem dico vobis. Jam quod diversis temporibus
, , diversa praecepta congruant, non solum non est
absurduni, verum eliam quandoque aptius, quam
.
8i quis eadem imperet, etiamsi diversilas lemporis
necessario diversam rem postulet.
.
6. Qiue cum ita se babeanl, nonnulli ul propo, eitain qu&stionem solvant, aiunt coromunera Do , minum discipulos olim erudientem aiqoe in pau , pertatis curriculo exercentem, nulla eos re roate \ \ riali alque buiui deprimere solila sivisse abripi, ne
, * illis forlefluxuebic mundus, qui ad interitum d
, adhaererct. Solet cmm sa?penumero, pracipue
* \ - inipcrfcciioribus , victus ncccssarii cura , rerura
, \ qnoque superfluaruin quasque usus non pslulat
\ * - * paulaiim studiutn iugerere, multutnque animse de, * - trimentum afferre. Propterea, dicunt, Scrvalor
. , \, - nuper iniliaiis discipulis inlerdicebat, quominus
terrenis rebus corporeisque disiraberemur. Deimle
\ * autem agone jam bonorilice peraclo, documenlo , \ que satis edilo quanlopere carnalia spcmerent,
, \ Dominica insuper passione inslanle, poslquam len , ' talionibus innumeris alblelae propemodum obruendi
eraul, alque inlolerabili perseculionum angustia, \ \ runique procellae objicicndi; idcirco modicae rei
, fauiiliaris possessum concedil, quo scilicet vila
\ & ^, . suslenlarctur. Namque avaritiae vilio ex apostolicis
moribus vilaque funditus everso, persecuiione
\ - aulem vebemeuler alque iulolerandum in modum
, \ - ry flanle, aequum cral solamen aliquod ac taoqtiam
, viaticum circumferre vilac quaquaversus calatuila * \ * * tibus appetitae. Neque atlerutrutn praecepiura ab
aliero prorsus laedilur. Yeluli si quis mililem post
* \ viclorias alque tropaea bellicis ceriaminibus ali quandiu subducens , potu recrearet vel cacteris
quae pace suppedilanlur. Vel si quis puerum dum
, in ludo magislri versatur certis quibusdam imbue \ - ret rudiinenlis, tum vero iu ephebos productuin
; * \ gravioribus instimtis celsioribusquc doclrinis exer , ceret. Denique qui grex est, aliis rilibus aique
prascriplis bene se habel; qui autem pasloris uiu .
nere tungilur, uun eadem vitae seiuila commode
Miiur.

\ '' ; ;

7. Sic crgo nouiiulli Scriplurarum varias sentcn-

65
PATRIARCILE CP.
56
ilas ail concordiain trahunt. Aliis veroquaxlam 0 * oE
alia, prabler praedicias, sohuiones baud minus pla- \
cent. Aiunl igitur, quo tempore discipuli primum \ erudiebaniur ac tyronum ordmem teHebant, opus , \
fuisse ut nulli alii rei partetn tribuere cogitationuni ,
permiiterenlur ; ut nimirum ad ediscendam exer- \ cendamqne Servaloris docirinam tota menle vaca- \
rent: praesertim quia niagisler ipse aderal, stippe- \
ditabatque ex tempore non solum ea sine quibus , \
vila ruit, verum eiiam inanus eorum iia implebat, .
ut illaboratas epulas niullis turbis impeniri pos \ sent. Sed euiiu cum jatn ipsi imperfectorum rudi- , ' ,
menta excessissent, atque a staiu pcrfecio prope \
abesseut, magister autero praesenliam suam volun-
taria salularique nece paulo post ipsis erepturus , \ ,
esset; tum eliam praedicalioneiu iisdem commis- \ \ surus, alque ad tnagistrorum pastorumque prae- iv,
rogalivam promolurus ; tunc eos admonuii, miuime ,
essc velitum quominus neoessarium vitae viaiicuin ,
secum ferrenl: qui mos eo lempore inceplus, curae , * *
quoque asseclis impendendae orluin dedit; id quod
ex ipsi? rebus deindo-gestis cognoscere licet. Nam- \ ,
que anto pcdes aposlolorum pretia domorum agro- * .
rumque allaia poitebant: vicissimque siugulis id
quod usui essel suppedilabatur.
8. Insuper aliud quoque pncclare consideranduin
'. \ exhibenl. Creaior ipse omniuin rerum et cuiiser- . xat ,
\ator, dum oioui cura terreslri discipulus posses-
suque arcebal, marsupiuui tamcn habebat, et qui xal , \
aliquid injicerent respuebat. Quare boc quoqtie *

~..:
...
- \ JLWX - ...
.,0..

\ praiceplo baud
prorsus opibus
inlerdicit,
sed
ne ,
bis simus obnoxii ac dedili : nam ct ipse, ut di- , \ \
xiinus, non babemlo habebat: nempe egenlium , , *
taniumniodo causa, etobeorum solandas angnstias, , \ ,
aique ad necessilatis depulsionein quamdam alque \ \ /
inedelam. Siculi ergo niinime repuguabat, ipsum ,
ferre loculos, illis simul inlerdicere quominus ,
quidqtiam retineient; ila non est coiitrarium, olim
quiilcm eos ad asperum pauperlalis arduumque *
culnicii conlendisse; postea vero modica rei ne- , >
eessariae possessione mullis se sollicUudiiiibus , \
cxpedivisse, ac sumtnarum angustiarum solamen .
obliuiiisse. Sed pneler baec, iino vero in primie, , ,
cum videris, aiunl, paupcrlalis praemium divilias, , \, tiim demum cogitando clarius inlelliges non esse 0 ,
,
IKCC iuvicem peremptoria, neque pugnare mandaium non possideiicli cum illo quod cjus rei copiam ,
facil: dummodo prius illud de boniine pccunia ; ,
peilurbari soliio dictum putes; possessio auiem . rei familiaris vacuum te periurbalione relinquat. \ Quomodo coim meiitis liberalilas el paupertatis
sublime sludium mulliplicem opum rairabileinque , \
copiam pareret ac germinaret, si forle confligcreut ,
inler se justa pussessio et patipertalis doclrina? \ ; ; \
Quinam vero est bujus rei leslis? quis adeo ser- ; ; iwmis auclor? nimicum ipse coiurounis bominum \ , ; '
Servator ac Domiuus, qui propria onioia propier euui deserentes, cenluplicein fruclum relaturos \
deuunliavit: ncque baclenus pracuiium circum- , * ; , \

57
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO I
58
* , \ - scripsit, sed magis extulit et cumulavit, Ua uc
* niliil majus dici queat: regni videlicel coelestis basreditatem illig adjecit.
.
9. Haec aiunlqui post illos priores dant operam,
'.
' ; * ut sacra oracula inter ee consonent. Et sane explo\ ratum est parlem ulramque a personae circum slantia ad conciliandam dubii solulionem vires
* * colligere. Cajter vero, quanlum novitnus, senten li ex iisdem fere principiis manant; neque laincu
sive cura prioribus sive ipsae secum ad (Inem usque
conscnlium. Nam et ipsae quidem a personarum
, \ diversitate quxstionem solvunt: cseteroqui prius
. - praeceptum, quod pauperlatis legem sanciebat,
, , discipulis revera aiunt tradilum, bisque solis cou , - gructe, nec non ii* bominibns qui religiosi instiluti
Jtr
Jt
5

f
*
*J

.
.

1
1
!.

,
\\
V

parem severilaiem
insolubililcr
per omnem viiam
\ - amplexi sunt. Aliero autem mandaio baud iniirmari
\ aiunt lalam perfectioribus iilis pauperlatis legem;
, idqtte personam quidein praeiendere discipulorum
, verumtamen alios bomines rcapsc spectare. Hac . ' leuus senlcnli* uirique eommune aliquid inest.
Detndo in divcrsa abeunt: elenim allcra personam
\ proponil ab omni quidera re polttica ac populari
\ , abborrentem, cxteroqui stiblimioris v i l a 3 baud ca pacem neque patienlem : bis, inquam, bominibus
& \ inodicum rei faiuiliaris possessum attribuit, eos , denique legis ejus, quaj discipulis coronata ccrla iiiina indicil, immunes esse sinit. AUera vero sen lcuiia Judxos discipulorum loco ponens, in poste*
C rioi is mandati verbis valicinium contra universam
, , genlcm ontineri ait: quod sanc exitum nactum
\ '. esi, cum Vespasianns ac Titus llierosolyma urbein
, , \ obsidione cinxerunt; qui post banc belli jnre sub , aclam, Judxos gladiis consumendos tradiderunl.
. Tuiic cuim quorum possessio supellexerat et quid \ (5, quid facile asportari poterat, id in alias extra Ju - daiam urbes ferenles, a sua metropoU diflugiebant:
' dum alti itUerim divitiis gravali, aut quolibet mo, - do dclenti, dum urbanx stationis tenaces sunt,
, , mucroues el enses atque alia anna bellica cocmere
\ \ ; f e s t i o a b a D t , bello ad id invitos urgente. Alque banc
, rem nimtrum Dominico ore prapdici; nunc vero qui
\ babel crumcnain, sumat pariler el peram : quaa &i
quis nou habel, divenditis veslimentis gladium
' acquiret. Id ipsum antiquioribus quoque oraculis
\ , siguificainm fucrat, propheta dicenle: c Aratra
\ \ - vestra in gladios, et falces in lanceas concidile .
c Sic igitur verba : c Ne babeatia zonam neque cal.
, \ - ceamenla neque peram, negant pugnare cum his
, . c Nunc qui habet crumenam, sumat pariter et pe*
\, ram : qui vero non babet, vestimeiila sua vendel,
, c gladiumque coemet. >
\ , \
.
t\
10. Sed enim bis qui bac ratione controvcrsiam
dirimunt, ipsa forlasse Domiuica verba contradi" , > . \, cunt: c Cum misi vos, inquit. c Nunc auiem dieo
(

Joel. , 10.

59
PATRIARCHiE CP.
robis; > non aliis sed vobis ipsis, quos anlea prae- ,
dicalum misi. Quarc locus recipicndae personartim *
mutalioni nullus est. Imo vero quid consentaneum, .
vel queni nexum habenl verba : c Nunc qui babet \ , frumenam, sumal pariter et peram, > cum pau- , \
perialis mandato? Cur enim paupcr crirmenam ba- , > ;
berei,? Jam ipsa perae cum crumcna assumptto, quod- 6; nam quaeso, Judaici exitii vaiicinium innuii ? Sane
haec opinioiiunt indagalio si libero judicio liat, ; '
praedictarum quoqne senlentiarura nonnuKis ob- '
stabii, nequc sinel indubiam soluiionem evadere. \ \
Namque oliin inlerdixisse discipulis, deinde con- , \
cessisse, opes; bis, inquam, mandatis qut fieri
polesl ut acconimodetiir diclum illud : < Nunc qui , ' babet crumenani, sumal et peram? rursusqne
illud : c qui a u t e m non b a b e l , divenditis vesiibus , <
gladium eniel? Neque vero, si vel baec conccdan- \ ; \ ,
tur, idcirco apparet priuris mamlaii apud eos qui , \ ;
a<ceperaiil observatilia: alioqui nutlus cruroenae ,
locus rssel. Poslerius aiilem tnaiidalum non tam )^
possidendi copiam facit, quam superioris violatto- . \
IICIII coargifit. Quae cum ita se babeanl, nibtlominus sacros illos interpreies propter sua priora , '
teulamiiia pitimqiie animiim divinii praconiis ef-
ieire decet. Opum quippe bermeneuticarum initium
inde traxeruni i i , qui illos conseculi sunt, inlor- \ preles, seminibus nimirum acceptis ac soluliuniim ,
ac< uraliorum primiliis. ldque magis illis palriim \
jus erga nos asserit, nosque omnis observantiai de- , \
bitores demoiistrat, quod iiimirum acribus eorum Q ,
conalibus ac laboribns, nunc demum ad apicem \ ,
idcre liccl sacrarum LiUeranim inlerproiationem
provectam, nec cuipiam inscitiae aut dubilationis , \
.
aitam jani esse reliclam.
'. ' f 1. Quod si forie aliquis sancti Spirilus instmctu
dical, pradicias oflensiones declinandi causa, ple- , \ ,
rasque earum quae in divina Siriptura videninr
contradictiones, inscitia maliliave eorum iieri qui
lextus illos oppugnant; id, inquam, recte admodum , \ justeque dicelur. Etcnim parlim baud coiisideraui
fircumsianiias quibus repugnamia? aufcrunlur, /
parlim v e r o improbitale sua difficullalem exagge-
ranL Aitameu personarum circumstantia haud
niagnopcre praesnti argiimenlo prodest, sed ipsa- ,
rum poltiis sacramm liUerarum diligcns conside- D raiio, insciliae sordes puritale sui sensus hinc
cjiciet. S*quere nie igtiur cogitatione lua, meam- .
que operain comilare. Primo q u i d e m Dominus b a u d .
j t i b e t discipulos crumenain g e r e r e , veruin e o s qui
,
Iianc haberent, p e r a m quoque simut f e r r e s i n i t . , .
Q u i , qaaeso, baec i n t e r
d i s s o n a n t , vcl quomodo
, \
sibi adversanlur ? in discipulorum numero babere ; \
ac praedicare eos qui paupertalis mandatnm curant; ,
Y k d a t o r i b u s a u l e m indulgere, a i q u e e j n s r e i prae^, \
cepium autiquare. Lteniin inlirinse menii severilas ap^ r e g u l a B inulilis est; et qui superiore vila negle \
lum l e g i s prac se lulU, is i n b i b e t ulteriorem legis- ,
latoris providen tiam. Conceditur ergo, ut diximus, \ . ,
babentibus crumenani ciiara pera ; vel potius fuiu- ,
1

61

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO I.

* , et , runi vib** genns eorum, qui priora mandata minime

6 observaverunl, predicitur. Venim irf profecto haud
, ' coiitrarium apparet mandato illi, cui perferti di , scipuli obsequentes, pauperlatem sedulo reiinue
. $ runt. Vidcn' ut ex ipsa locuiione pcrspicue solulio
, - fluat, sine ullo vel labore vel sublili excogitationc :
' , , c Nunc vero qui liabet crunicuam, sumat pariier
et peram I >
, \ . >
12. Duos bic bominum ordines (ut in alio quo'. , \
, , vis jusso deprebendere liccl) vidcmus : alii scilicet
- mandalum curant, alii violant : recte agenlibus
, majoris quoque molis labor concreditur; socordi* ^, bns nullum insuper pondus adjicitur, imo et illud
\ , prius remiuitur, ne omnia desperalioue pessurn . " - dent. liaudavil discipulis niliil ut possidcrem :
- ^ niliil iis necessarium, sive id parvum esscl site
, , niagnum, defuit; nullam occasionem causamve
* * \ coniingere poluerunt, cur obedientiam abjicerenf.
Quin ipsi lestali sunl nulla se egeslale laboravisse
. , \, ; dum ei praecepto obseqiiereiiiur. Nnnquid, > ait,
. vobis defuil? > responderunt, c Nihil, > Quando, quidem igilur couimune niandatum eral, coimnnnis
* , , quoque fuit viclus copia. Vertiimamen alii coiilra
* oflicium crumenaiu habuerunt, alii maudalo ad , , \ hxserunt. Quare mandali violatores simul repre , \ bendit, et simiil suo qnemque permiuit arbilrio
\ ferri, nullaque vi cogit. Simul aulem, si ila placet,
, , \, , pracdicens illis fuiuram ipsorum vitam:cQui habet,
\ . > - ait, crumenam, sumal pariler ei peram. > Nam qui
, , \ Q antea deliquit, mandato contemplo, is saiis porien\ dit qualem postero quoque tempore in re simili
, animum gestnrus sit. Conlra eorum, qui accuraie
^, \ rem imperatam fecerunt, constans ingenium pro bans, summam quoque perfeclioncm in agonis par \ tem largilur, eosque ad reiigiosae vitae culmen 1110nilis stiis subvebit.
.
15. Quamobrem ait ulrique ordini, bipartito scr'.
, \ * mone : Nnnc ctim maxime pas.sio mea appropin , \ quat, bellumque magnum contra vos ingravescit,
mulioruin denique revelabuntur cogitaiiones. E i ' , enim illos, a quibus superius mandaium, licct non
\ itaardaum, viobtum fuil, eos, inquam, post crume ' nam consequelur perse quoque adj^ciio : contra
,* \ - illi, quibus curae fuit ul ab inobedienlia cavereiil,
\ D coronidem quoque idoneam prioribus actibus impo, \ \ - nent. Hinc eos qui a sublimi pliilosophia ideoque
, \ eliam a pauperlatis laude excideruut, mullaram
\ , \ reraro sollicitudo et cura excipiet: eosdemque prae6 , - ier crumenam et peram, ca^tera eliam, qua3 viiae
* laulilia exigit, turmalim circumsislent. At vero
. \ , \, illisqui sedulu et forliler in proposito opere perse \ , \ veraverunt, quoniam boc, inquii, recte et diligenter
a vobis peracium certamen est, ac paupertatis la , borem ceu immobilem futurorum agonum colum \ nam consliluistis, superest ut nunc apprime morli
pro roe obeundac parali silis : nam ei ego necem
. - pro mundo mox subiturus sum. Kene auiem est,
' quod antea mundana oninia abjecistts : niliil ut
YOS pelliciat eorum, quae impedire possenl, quomi-

 PATRIARCHiE CP.
6i
DUS hetabuadi ad sammnm rei veuiatis, nempe ad ; \
caedera mei causa paliendam. Pronum oppido vobis ; ; ,
eril alacribus fieri, alque exlremutn amiculum ira- \ , \ dere, et mei gralia moriem cum vita commulare. ; .
Id enim commodissiroe omnium prcedicia verba
signiiicant, crumenam non habcre, vestimenti ven- , \ ,
ditio, gladius : vciuli 110 novissimo quidem ami- *
culo perfeclus paupertatis assecla parsurus sil, ve-
rum illud quoque cessurus, dum expedile currit ad ,
gladium. Hinc non ait veudat aut emat; scd vendet . , \, ei emet : quibu-^.vcrbis neque Icgeni ncque jussum , &
elaluii; et tamen rero fuluram anle denuiitial. Sci- , ' , \
licel baud mando, inquil, ul baec iiant, sed futuri , , \,
praescius anie edico, fore ul prnccepii cuslodia ad , ' ,
exlremum quoque el insigne facinus viam vobis ; ; \
muniat: illa enim suadebit vobis, ut necem quuque
mci causa Hbenler adire velilis, omni cura sseculari \ ,
vacelis, niliil corporale sectemini, cuncta ad meum ,
famulalum rcferalis. Quod aulem haud alius rci ,
gtalia gladios memoret arcano Dominicus sermo, . "
jamdiu parabolis uti solitus, nisi ul eos su ac '
discipulorum passionis symbolum faciat, manifeste ,
enucleat iu subsequenlibus. Cum enim respondis-
sent discipuii praesto esse gladios duos, nibil prae- \ ,
terea ab lis exquisivit, puta vcl ,ut vesiem divende- "
rciit.vei an ii, quibus essel crumcna, peramquoque. , ' ' ,
surapsisscnt, neque ad alias eos translulit cogila- , , \
liones; sed c Satis est, > ait : scilicet signis res , quae porlendilur ctrcuinscripia est; aique baec asse- , ' , \ quendo scopo suflicinut. Tolum quippe negotium ,\
gladii duo oculis subjiciunt, el qutd sibi velit sym- .
boluin palefaciunt. Altcr enim gladins Dontinicse , \
pasMonis iinago erat, alter Evangelii genuinorum * \
et sine fuco discipulorum, qui cunilis infra Domini ,
cbariiatein localis, novibsiiuum quoque amiculum
oxuunt, alque omni lerrestri re, irao et ipsa na-
lura, nudati, simul ac occasio aibleias evocat, ad \
, \ ,
necem pro dileclo ovantee coiivolant.
; ,
, .
14. Alque iia bsec etiara quse in maiiibus est dis\ 0
putalio consonantiam dictorum df.monslral, baud ,
eqiiidempersouaruujdiffereniia, quam divinaQ Scrip- , '
lura locmio bic non patilur, sed cousequenlibus ; , * faclis, et progredienle serinonis ordine symbulicaiu ^ \ ' '
veiborum signiGcaliunein aperiens. Profecto licet non soluin pradiclis modia sunulamenlum pugnnc . ' , cognoscere, sed aliis etiam iuullo iis, qut dicti sunl,
pluribub, quorum exposilio atque percensio, pocu * , \ '
liaris cujusdam, non pra?sentis, tractationis est. ;, Nihil tamcn velatquominus aliquol perslringamus, , ' \ qui eiiani nonnullis aliis dubilatiouibus tuis, si quis ;. rem tecuoi considerabil, responsionem suppedita- , \
buni. Nam multa eorum, quae minime inler se pu- .
gnant, si panim secuudura oeconomiam dicaniur, , },
pariim secundum naturai ordinem, tuque eaminime , ,
discernas, conlradiclionis fucum facient. (Economia (10) *
.
(10) De boc sacro tocabulo mulius est Suicerus in Thesauro, quera cum fructu adibis.
B

AD AMPHILOCHIUM QtLBSTIO L
65
vero principaliter dicitur Verbi incarnalio gupra
. \ * oinnem intelligenliam admirabilis. RursusaHo raodo
Obconomia inlelligitur severi jurts ad cerlum lempus
rennssio aiquejuslitium ; vei ciiaro immuniuin pen, siiuiio propler aegros recipieutium animos praestita;
; >; , sic videlicet legislatore manduium suum moderante,
; , \ Exgislunt autem e priore oeconomia (neque poste . \ rior ipsa abhorret) alii quoque modi plures. Exein , \ - pb causa,Servator in agonia positus mortein depre \ . cabatur . Alqui idem poiestalem habebat deponendi
, , animam, aique Uerum sumendi eam . Coustat,
, - nisi quis prius iliud oeconomiae ascribat,
. \ alierum vero divinae potestati, ipsum se eon, , - tradiciionibos implicaturum. Et boc loco qui, \ dem ceconoiniai nomine kiielligiiur, ut diximus.
\ incarnatio, quae precipue primitusque ob dig -j mtatem suara et eflTicienliam merito dicitur cecono \ \ , mia. Neque tamen pradiclum nomen in hac nna
* . notione consistit. Naui et ipea notio interdum in
\ diias sciodilur; quarum aliera magts, altera piinug
* - cum re intellccta congruit. Nam si quia agonjam
, mortigque deprecationem quatenus bomo erat in * \ - tciligcre volet, is oeconomiara praepoeilo nomine
, inaxime dignam habebit : sin agoniam] pali et
( \ morlem deprecari, baud a Chrieti bumanitaie re * \ ; pelet (propterea quod multi marlyrespiiqneaihletae
), ' sponte alque alacriier ad necem properaveruni);
vernm idcirco positum esse in agonia Jesum et
, morii* fugam appelivisse judicabit, ut bumaniiatie
\ suae iidem facerct, alque ut in antecessum eos re, * - fellerel, qui admirabile alque inopinum jncaraatio nis opus pbantasiae ascripluri erant; qui, ioquam,
' sic opinabilur, ig oecuuomi vocabulum-secundario
sensu ad repugnanliae concilialionem auxiliarium
.
habebit: aeque tamea utruique gimulata repuguantia
expellitur.
15. Sunt autem prseter has aliae quoque et varia*
. \
ocabuji
conomiae giguiilcaiioneg, qua? tamen ab
, '
* \ eadeoi origine manant. Denique alia jnnumera qnae
, \ - ad dubitandum trahunt, judicio et discretione no minis quod principaliier incarnationew signiGcat,
; declaraiionem perspicuano conaequuntur. E i bac
' quidem raiione, nihilo geeius quam alia, soluiionis
\ , c compoles tieri licet. Veluti in hoc loco: Cur roe
; \, \ D ^riiis inlerficere bominem qui veritalem locutus
Iv . vobig ? iTum: c Ego el Paier untun aumus . i
; ^ ^ * Stultisoppido liomiiMbus levique meote praeditis
contraria haec dicta videniur: sed enim gapiens
^ \ veritaiis germo aUerym quidem dicitim ad immorla*
, * lembeatamquediyiniiatis naturam referens, aJtoruta
, - ad bumanam cum Cbrieliis coininunein nobis
. ' \ subgiantiam sumpsit, univer&am proiligat arobigui ' \ , Utem.Nequeajnsla senlentia recedet, siquiseodein
consilio explicet eliara, c Paler major me esi " . >
* Nam cum sacer bicfocus per se prudenles auditorcs
. ' \ poslulat, tam mullo eiiani magig indiget, ut supra , dicta vox, quae cum Paire aeqtialtialem significat,
\ * \ adjungalur buic juxlaque ponatur. Nam si alii
Joan. x, 30.
Joan. xiv, 28.
L u c , 45. Joan. , 18. Joan. , 40.
PATROL. G R . C I .
3
9

10

11

11

7
PHOTU PATRIARCHiE CP.
68
quoque palriis nolionibus limulala ipsorum pugna ; ;
coHCordiam exhibel; veluti quia vocabulum major , *1ad cansam refertnr; unum auiem natura aequaliia- t l ; (II) , AV
tem signittcal; sequilur ut oeconomis quoque sermo, , * \ 6
qui in se recipit vocem major, tiberam errore com- probel per toeem unum Patris rom Filio aequalica ,
tem. Porro nibil prohibet quomtnua i i sermottes .
qvi adhaerente sibi contentione laborant, dhreras
hartc propulsent argumeutig. Et quidem hoc ipsum,
de qoo nunc agimus, c Paterraajorme est, laliis a me ;* \ \ ,
raiionibus, quae mentem audilorum perviceruni, , > * ',, ?
omni dubitatione expeditum fuit, cum probabili ut [},
, , , arbitror goluiione.
.
\ *
16. Praeter hactenus dicla, et praeter necegsitatem
et immunitatem, ii qui difficultatem calumniose \ ,
sermones clamilant, aucionim suorum gycopban- tiam coarguunt. Quare et communis Dominue et . \
Greator generig alque Servator Davidem, qui panes
obfolionig comedit, de laeso jtire absobit. Nam , .
oipote tegiglalor, naiuram legig vimque cogno- , \ \
gceng, et quibas actibue moderandis lex sit po- \ * ^,
siu probe sciens, injurtos equidem et qui per , \
conlempUnn peccaai, poena dignos sa?pe dedara?it: *
Yerumumen ns quibue amor et reverentia legnm ,
inegt, sed necegsiu cura iiiflrmiiate conjuncta *
aroorem revereuiiamque labefaclai, veniam molli- , )) \
ludinis impertitur, neque in bos sine migericordi . \
affeciibiis senientiam fert. Sicuti bealom qooque ,
Davidem de laesig legibus absolvii; its qui panes C , *
abstulerant haud audacem legum contemptum ex- ^ ^
probrans; sed quia naturae robur non gatis mentis *
propoaiio respondebat, id eis in defensionig loco .
ponens, abeolulionem decernit cleroens Jesui. Et
aliae quidem controversi m*ilue ad liqutdum bac .
ratione deducunlur.
U.Caeteras autem circumstantiasrecensereqnid
\ ;
intereet* Nam el ipse per se lecllonis modus, si *
cuiqiieseiilentiae proprium f ocissonam accommodet, ' aditum oinni dubitationi obstruit : s i n apla Y o c i s , * ralio a gignificatu eoo demutetur, res pergpicoa in ,
otacurain vertiiur. c Ego vos etegi, > ait Servalor * , \
discipulig . Iiemque, Non (13) ego elegi vos ?
, * \,
Si qtiis igilur uiranoque ex ais periodis eodera vocis c (12); > * -

1 1

lona figurel; v e l T i c e versa priorem inlerrogalive,

D
^ ' teram tu efferat ut priorem oporteret, rem mani
,
fesiam ad perplexiiatem trahet, et ea quaj nulli ,
criminationi obnoxia erant, In culpa ponei. Nam ,
qui elegerat, cum eleciionis suse conscius essct, , \ alqoe banc discipulis in raenlem revocaret, ne an~ . ,
tiquuro tcilicet benevoleiiliae erga se debilum obli- , \
k>iii8 fluctibug abriperetnr atqoe ut eos proinptio ,
1 1

Marc. i i , 25.

Joan. X T , 16.

i e

Joan. ,^.

NOTiE.
(11) De Y o c a b u d o , de aliigDei Patrig nouii- nola illa inierrogandi, qaa nunc pergpicuitatis granibug et de loto boc loco tlieologico legeeia praecia- tia ulimur. Heapse vix in codicibus recenlUeiraig
ras SS. Patrum auctorilateg apud Peiavium, Thcol. praedicla nota conspicitur.
dog. de Trin. v, 5.
(15) Si nonne Laiine dicas, vim geutentis Pboiia(12) Antiqua scilicei Graecorum gcriplura carebat nse infringes.

A D AMPHILOCHIUM QUiBSTlO I.
70
, - ree mandalis curandis faceret; hunc patet ncquc
, Tttraclare quod egerat n e q u e negare, eed ipea po * , tras CQnarmare inlerrogatione: Non ego, inquit,
* * ; elegi vos 1 Sotanue enim in sermone ea bcneficia
t , \, ; interrogaado co*oraey*orare, quae indubiiain eVi; dentiam habent, et qrMMrmm ncmini bene bis adfecto licet graliam inficiart. Su eamdem regulam
, :
\ \ cadil etiam illud : Si ego mibi ipei teslimonium
> Iiem, t Si ego
. ' \ , do, teslimonium meum verax est
c ' \ , roihi ipsi tesiiroonium do, testimonium meum non
; . \, estverax ? Quanquam eoim alia quoque coo, ; sideraiione quod bic videtur pugnare dirimitur,
iiemo taroen objurgabit dicamve impinget, si quia
(14), \ dicat nou ease boc negativura, Testimouium metim
, \ non est verax ; sed ejus qui retegii denudatque in* , , siiura Judaeis atque implicitum aposlasia? el impro
\ bilatis ingenium. Si quis igitur aflirmaliones eodem
; \ - lenore quo negaiiones inier legendum pronunliet,
\ . is cnimvero pugna seipsum ac perturbaiione com plebit; eliamsi divini oraculi dignitas incureiuni
-J , omiu ct contrarietaii superior esse videatur. Ulud
, eliam pari cautela tractandum est Doininicum te \ - stimonium : Major Joanne Baptlsta inier iilios mi, . ' lierum nemo surrexit. Deiode : cQuiautem mini \ , mus est in regno coelorum, bic niajor illo eat .
, Interrogative enim prolala voce. Minimusaulem in
, regno coeloruro major illo est ? neque predicium
, * lestimonium perimilur, neque ullug cavillando lo , cus superesl. Quin adeo nulla pra?tcrea aolertia
$ , ; - opus erit utsupra dicta verba inclarescant. Sed
...
tL
^ ^ / - . .
-
, ,
>.;
i;u!
f
,

enim Ibic locus alibi
quoque peculiarem
nactusest
' lucubraiionem. Hujusinodi erit ciiam : < Dormiii*
. \ jara et requiescilis ?> non enim pronuiitiaiiva lo (15). \ cutio est, sed ejus qui inlerrogando socordiam ob, c (16) \ ; jurgat. Cui sermoni subtexitur consectaneus alius
0, et congruus : c Surgile, eamus h i n c .Nequeeniin
promptius aliter scrmonis series ab omni conlra \ , c ,' dictione felici calculo liberabitur, quam siiDormi > tis jam et reqniescitis interrogativam in legendo
prase ferat increpaiionem. Ejus ganeri* innumera
, , sunt.
, \
.
'. * - ^ 18. Maligne aliquis eortim, quibus baec arlilicia
$
familiaria sunt, versutiam suam cum causae perlur , \ , balione mtscebit, dum ei locutioni, < Siquis le
, \ percusseril in dextra gcna, praebe illi e( alieram ; t
, > - opponet Cbristi rasponsum, qui percussori a i i ,
, ; > cCur me caedis ? Verum ubi perspicue patefa (17) ' ctum fuerit causam rei esse aliam, criininatio illico
9

17

i e

19

,e

,f

1 1

31.
* Joan. viu, 14. " Joan.
Maith.v, 30. " Joan. xvm, 25.

18

Mattb. xi, 11.

MaiUi. xxvi, 45.

Joan. xiv, 31.

NOTJE.

[\ 1) Tn ampbilocbiana quaeslionc 98.

(15) Legequaestionemanipli. 122 (nunc 309)apud
Wollium, ei in epislola Pltoiii 180. (nunc q. 98).
(16) Terminalio indicalivi aeque modi el imperaiivi apud Graecospropriaesi. Veruiniamen in Latina lingua buic ambigniiaU locus non est : quare

in vulgato Bibliorum noslrorum texto interrogare

non licei.
(17) Quxsiionem hanc aliis verbie versat Pholiuseliam Ampbilocbiana 157 (uuitc 135), quam
WolHus edidit.

71

PATRIARCHJE CP.

72

refellelur. Etenim bomini qui pecuniae aut alia- , ; ;, *!rttm opum aut corporis dctriraentum passus fue- . \
rit, mandat pacis Deus ne repugnet, atqoe ul \ omniom indici perseculionem injuri permittat. ,
Verum enimvero ubi qwspiam scelestas manus in- , ; .
talerit, non uialiciH predicurum rerum noceai,
sed ui ki orisconlumelia rem pnecipuam peesum- ,
det, nempe religiooem ; tunc deiftum baud aequfr aniruo injuritm pati jubemtir, ne pattentiat obtentu (18), ^
nudaciorem impium reddamus, neu silentio augea- , *
i n u 9 hoeti animos, quo pielali petulantius insullet.
(
Ikiic divus etiam Paulue, ceit sinceros Evangelii \ ,
discipulue, sapieater precepco panrit . Idcire , , *
eliam Iribuno Bomanum incussil timorem, ne salu- (19) .lift propriae, quam iacile coneequi poteral, ultro , proditor videreiur, ac pieiatis cederet immteo. Meo ' ; \
denique uberrimus eos repressit Yefutationibus, , , $
Hui religioni calumnias slruebanl * . Et quidem , , \
loriissiraorm quoque martyrttm egregius chortia / * adversus tyraimoe ob eamdem causam conslanti *
lingua firiuisque oculis armabatur, pieUlem ora- . \
tione tuens, ac supersiilionis flagitium coarguene.
tfuoad enim tyrannus veram ipsam accusationein ^maiigno animo dissimalat, aliis ttiierim sycophantiis \
eeu quibusdam veliiatiouibus atblelam exercens , , ' silere praeslat clemenierque molestiam pali. Ve- .
riun ubi aulaeo sublalo, baud Jam personatus con-
ira religionem aggreditur fabulam, tmr denique , , slrenui viri esi, elctwi Deo graluin opus tum Do- , | ;
iiiinickf.ctiamukim, verbi8-adversantibusuli,neque , per silenluim malis bistrionibue Di cultum pro- ^
dere; imo vera bunc ab omni crimkiatione atque , \ , \
impetu vindicare, turo veridica scilicet oraiionetum , *
ciiam animi sireimiiaie. Nocet aliquis pecuniae, \ agris, vel eontumeliosam quoque raanum corpori
affcrt? palienter ferre decet, consiantia mitigare , ,
iraruiidbe flammam, damniqite eontemptu insalia- . ,.
bilem avarilis sitim inbibere. Ubi taraen piacu- , \
lariuin atque impioruro instar, honesti moris asse- ; ,
claa reiigionisque praecones, ab barum viriuium * , \
bosiibue traduceiilur malisque irretientiw, tiuic , , ,
liaud uciti injuriam porferemus; sed quia iniqua . '' ,
paiimur pii, et quia Evangelii gacrario vis iafer- ; ,
tur, mente linguaque audebimus. Nain cum prio- \ ; ,
re renun conditione silentiura roirae virtulis si- ^ , ' gnilicalio est, posleriore Umen si forte vocem
^
coniinearous, inipietaiis audaciam contra evangeli, \ \ ^.
cuia xerbum exacuamus.
\ *
.
M

) Acu xiu, 8. *> Act. ixif,25.

(18) Cicero in Or. red. in sen. v, cl f^actantius, iml. v, 9, caput diconl parleni bominis sanclUsiinani. Pbolius auleni atiagoge oititur.
(19) Elymag vocabultini significal Persam (Polycbron. ad Dan. cap. vn, 2). Magi autem genus bominam Pcrsarui. Pboiio o<Moen propruim vwim

est Elymas. Ad bimc Actuum apostolicorum locwrw

respexisse arbitror Monandrum hisloricum in
Excerpiis a me editis Porpbyrogeniti (t. II ColL
Vat. p. 359) ubi exsiat epigramma de alio
mago recenliore Persa praedictioui evangelic obaisiente.

73

AD AMPIIILOCHIUM QUiESTIO I.
74
'. ' 19. Porro ad exemplum discrimiuis sistere liret
\ ' * Ananiam atque Sappbiram, qui aposlolorum prin, * ! cipi poenas dependerunt , itemque mandalum
illud quo peccantibtis indulgeiitiam sopttiagies se\ \ piiee impeitiri jvbemur . Sane lioc prseceptotum
ipse Petros tum nos de condonandis multoiies
* - adversus nos peccaiis admoneraur : caeieroqui COII$ , , tumeliam adversus Drtim neque nos dissimulare
\ jubemur, neqae ipse negiexit Deus, a quo rei q i i
, , seposilo sacro prelio, Spirilui sancto mentill fue . \ \ rani, sammo supplicio affecti fuernni. Profecto
, tiam principis socitis, atque liaud minoribus me , rilts inler alios diecipuloe praerogativa fulg*ne
* (Paalum mrsus dico nitindi magistrum); hic, h t c - quam, divinus vir qui dixerat: c BenedicRe perse , \ , \ -
vos, benedicite el ne malediealis^-t idfm

cum postea sic : c Alexander serarius mulla miki
, > . mala inlulit: retribaat illi Dominus secundum opera
1 , ejus ; eodem effugio xpedietur ab appamile
\ centradictfone. Namque ut iinprecetur vhidictam
, \ * reo, contemplus alque oppugnaiie Evangeln
;, ' caasa est, quorum reus Alexander : veruin bene , .
diclionibus remunerari ofleneores, quatenus nosraet
persecuiione oppugnant, id demtim prcceptum cart.
'*
20. Non ignoro equidem negare noniiullos, ea
quae divusPaulus de aerario dicit, dirarum vim ha- .
, bere; sed valicinium magis esse poenarum qu ip * sum denique correplurae erant, impium videlicet
\ / * qui religioni belluin conflabat : atqae has prseco 0p i m designare yerbis illis atq^prasdicere;
dumuna siudet a tauto furore apostatam revocare,
, \ el suis pariter sociis laborum golamen insinuare;
, propterea quod maleficus omnino puniendus foret,
, ' ! eqe ommtueniem Providenli oculuin facta ejus
* * \ - lalerent. Atque his locntionibus inultorum demis \ ^ a*s atiimog erigi a Paulo el ad fidncian revocari vi . deiiras. Eqnidem ei misquam cernerero sanciorum
- booiinum contra dograatis bostes iracundiam vel
, * iiivcttiooein, haud aliud effugium simulat htijus
repugnanLiae quaerercm quam vaiichuum. Sed eniin
\ , ^ * )* cum magus Elymas plenus omni doio, plenus fal , lacia et diaboli filius dicalur, aique om^is jusiiliae
, , boslis " ; cumque idem oculis acerbe mulletur;
* ; verba iosuper paries dealbatus (siveis ponlificalus
\ , j j i
a r a caeso aposlolo geiebat, sive secus,)
et quolquol pauloante dicla sunt, et quaeplwa di , * ais in sacra passim Scriplura ferunlur; haec, in , ^ quani, videuler admodum mibi demonslranl,
. quam nec obvium neque lutuiu ad propbeiiam por * fugium sit.
^ .
21. Sed enim band accurata iirterpretatio, sed
*. ,
, exempla modo qnaestionum, cum soluiionum ien, * \ \ tamine, inihi nunc in nianibus smit. Nam et aliam
^ , novi pradictorum verborum dcclarationem, qnae a
\ ^ , * dtris simul valiciuioqee declinans, nibil grave aut
1 1

q u e i | l i b u s

n e m

a u

10

n s

Act. , 1. Mauh. , 22.

KXIll,

" Bom. , .

g n

t 8

cor

I i Tim. iv, U .

A c l . wn, 10.

A d .

75

P A T R I A K C H J E C P .

76

eontumelidsnm Alexandro imponil. Etenim a Do- ' .

roino, qui est omnis clemeatiae galutigque fons, bo
, \ ,
minem illum aiunt tradilura roaleflcis, Siaud equi- \ *
dem puniendi causa crealuram snam neque in , ,
earo animadverlendi, verurc polius ut a malis operU \ *
~ bus revocarei atque ad meliorem frugem iraduceret. ^. ;
Qua iu re quid, oro, dirarum est?quid vaticinii ^; **
pcenani clamantis? Sed eniro gicuii uni predfcta- \ , pot \ $
rum gententiaruin, ita mibi videiitur eiiam buic c " \
adversari quae sequuntur verba : c Quem tu quoque *
cave, valde cnim obstttit praedicationi nostrae. > . ''
Hc, inquam, aliis forlasse sententiis adversanlur; *
favent vero inlerpretibus iis qui locum ad dirag re- .
icruiit.
22. Neque vero nobis obstabit bealus Stepha'.
t i u s , martyrum primos, qui interfeclores suos , ,
bonis verbis non diris remuneratus est; ueque ante ' , liunc communis Dominus, qui pro cruciOtoribus Pa-
trera exoravit
Quanqaam reapse Servatoris ora* . *
tio habet aliquid allius alque augustios, quam ut \ \ rninc indagari pro dignitate queat. Triumpbalie la- * *
men marlyr quidni nobis patronu causae adsii ? ; ,
qui Judseos cernens ira inflammatog vecordiaque \
ebrios, seque caede peitilos impianles, ipse jain in , \ martyricae necis limine versane, et jam supplicio , \
adhortatiooem quarolibet sibi eripienle, neque lo- ,
cum objurgationi largiente, tum quia gummi dis- ,
criminis impendebat hora, tom quia nullug gpera* ,
batur fructus increpandi vel adhorlaudi bomine* , i U percitos; quod reliquura crat, extremum athleta Q , ,
erga suos carniflces exproroit officium, aique ut ne \ illis peccatam imputel, coromunem Domiaum de- \ precalur. Quis aulem hic? nempe is qui longam . ;
nuper apud Judaeos recitaverat admonhioiiem at- \ que doctrinam : idem cuin eos vidisset advergug * * ,
hortamenla sua contumaceg, atque ad gcelug ala- \ . ,
crioree, juste admoduin reprebensionibus atque in- , \ , \
vecliouibug onerans, incircumcisos cordo durisque , cervicibas, honiicidas ac prodilores, vocavit atque \ (17),
coarguii, et patrio crimine imbutos, prophetarara \ , \ ,
scilicet occisoribus geuitog. Quare noii solum nobig , \ vir bic gratia et aapientia ganctoque Spiritu ac vir- . "
tute plenug non adversatur, verum maxime favet \ \
ac patrocinatur. Quod ai terissimug Domini disci- , pulaa, martyrumque prirous, gententiam noglram D \ . ' 6
faclis ipsis secutusest, gatigbinc apparetin eodem : \
instiluto fuisse inagistrttm. Ne jam commemorera
verba: c Vos ex patre diaboli egltg ; et t Generatio ,
prava ac aduliera"; > et sexeenia alia : quorumei (18) -
reum esga judaicura populum; simulque coronse " c \ * > \
auclorem Dominum in eodem secum opere doclri- , \
naque vergantem, seu praedicalionis sinceritate seu \ fundendi sauguinis alacritate, evidenter ac splen- , \ *
dide coronatug nogter oglendit: etiamsi deinde bo- \ nis precibug atque venia, po&t csteram oninem
\ )sl

1 1

Act. VII, 60.

Luc. xxin, 54.

Joan. , 44

Mattb. , 59.

NOTJE.

(17) Cod. .
dispulal in amph. quast.88 inunc 241) apud Wol(18) Vocabuluin regi a existima- fiuin, ct prolixiu^ iu qiwest. 47 codicis Yalitaui.
runi noumilli teslc Pbolio, qui de paire diaboli

77
AD AMPHILOCHIUM QUJESTIO
78
\ curae ac dilectfonfs exbaustam ralionem, Servaior
generis auctores sibi per crucem necis prosecutus
.
est.
\ ' \ 23. Verum haec forlasse longius a pr&sente*
\ , proposito abeunt. El quidem praeier haclenus dicta
\ nominis quoque ambiguilas haud raro fleri potesl
. ot seuteniiain conturbet. Veluli, c Non est roalum
& . * , qtiod non faciat Dominus ; * rursusqae, Ntit . \ lius mali auclor Dominus est . > Quomodo baee,
, inquam, congrueni, nisi ambiguum vocabuli sen; 8 u m distinguas ? Mala sciltcet primario sensu dicun, \ tur peccata, qaorum Deus causa non esl: mala
, \ praHerea sunt illa quae molestia afficiunt, nobisque
, \ \ \ \ tnvitis accidtint, morbue, panperias, vulnera, lo\ , \ , j cnsla, brucbus, rubigo, eruca, grando, et quolquot
, \ alia sa*peitumero reis immiui a divina providentia
, \ dicunlur aique creduntur, vel ut ruentes ad peccata
\ - , moriales cohibeat, vel ui labes abluat : miiame
, vero ut depravet bumanum genus, neque ut pejo rem condilionem creaturae sua? faciat Deus; quod
, \ absil; imo polius ut a vitiorum irrilamentis abs*
^^ . trabat, atque ut congrua laboranlis cura, iiitirmam
\ , - animi parlem ad meliorem frugcm revocet. Hujus ^ , c \ modi erii eiiam locutio: c El tradtdit eos servire
, c \ mililiae eoeli . Et tradidit eos in pastiones
, .* ignoimnue *, c E l dedil eis spirilura compun 7* , ciionis, oculos BC videant . Nam vocabuli ho, . inonymia bic quoque, nisi diecernatur, absurdam
; eententiam paril. Quomodo eniin aut quando anl \ \ C ms oculum excaecat Deus ? quomodo passionibas,
; ille qui barura purgalor est, et impietati atque er, . rori tradii? Distinclis autem vocabuli notionibus,
, , \ \ omni eavillalione expeditur sermo. Naro Yerbum
, iradidii eiguiicat saue: alienae potesiati dedidit,
* \ transmtsit, compulit : nibilominus, imo vero polis , \ , siine secundum Scriplurae seitaum, conccssil, in , - duUit, perraisit, ferri sivit impetu suo, arbitrium
* esse liberum passus est: juxia quara notionero
, . verbo tradidit intelleclo, nutla absurdilas sequilur.
\ Avocalenim Deus ingenilo bonilatis providenlia>
\ que su<e more a passionibus ac peccatis borainea :
* - verumlamen ubi bi, superante malitia, frenos a dt , ' vina beneflcentia gratiaque injeclos indignantur,
, , - nolunlque rttrahenli morera gerere, tum demun
, D siitiC cursu suo conlumaces ferri; alque arbitria
, , \ - abuiendi copiam facit: ne si forte veberaenliu
\ (, inbiberet ac sisteret propensionem, libera volon \ tatis faculutem pessumdare videretur : atque ita
- beneflcia ejusdem vis ac providenua vecordibus at.
que ingratis crimini verteretur.
tl. Hac igiiur ratione solent Scripturae nostne
\ verbis uli dedit et tradidit et borum similibns : id
\ * - quod nullum probrum nullamque ansam vitupe \ i-andi Dei boniiatem alque justitiaiu, ut cuique ex * , , ploratum est, parit. Sic rursum Deus dicitur indu. ravisse cor Pbaraonis : non quod illud molle
\ pridero suisque jussibus docile, ad duritiem, perti , - naciam, contumaciamque converlerit; sed quia diu
L

, T

,f

k 0

Amos , 6.

Jac. i , !3.

, T

Acl. vn, 42.

Rom. i , 20.

Rom. xi, 8.

* Exod. vu 3.
#

 PATRIARCFLE CP.
79
80
ftata opera ut cor illud ab inobedientia et refra- ^ \ , '
ciario spirilu revocarel, postquam jEgyptium nullo \
inodo cedenlera neque ad obedienliam reversum ,
sensit, imo vero se toitrm in coniraria repugnanli- , *
que sentenlia oblirniauteui; Deus qui nonquam \ []
liberi vim arbilrii Iaedit, sml enm sua volunlate ,
ferri, qui meliori eoiisilio morem gerere recusabal.
Neque erit absurdum, siquis hoc loco voccm indm- . * \
ravil sic fere inieliigal, ul durum regis cor atque icxAi\pvrsr , \ praftactum Deus editis prodigiis evidentius coar-
gueril, et couturaaciam ejus quasi triumpho osien- , \ *
laverit, desperatumque et intractabile mentis vul- ,
nus, nondum oranibue ealis cognitum, manifesta \
titce impertiverit. Prodigiorum sane magnilodo . , cum omnis adborlationis suasionisque flnos ex- ,
cesserit, neqtie tamen Pbaraonis aniinum expugna- ,
verii, nonne summam alquc insanabilem cordis \ Jas duriiiam demonstravil? Sic ergo loculiones, 3 ; ,
t DedilDetis vel tradidit in passiones ignominiae;* , > \ c , ,
ilemque, c Et induravii eor Pbaraonis, quas- c ,
\ .
libet calunmiae insidias aatumque frustranlur.
'. 25. Jam quid opus eet me caetera homonyma
persequi ? siquidem vel quit syllaba prater dislin- ; \ ,
ctionis leges posiia, non mediocrein perturbatio- ,
neni confusionemque ignari barum legum creat. \ Quit eoim, de qua nunc agirons, syllaba inierroga- . \ \
tionem signiiicat. Tum vero cum ea quoque nega-
tione construiiur, quae vel apprime illi adversatur, , (19).
crnu vocabulo scilicet nemo. Alias aulem indefini- *
tam rem ostendit. Sed neque admirationis slupo- \ "
risque vim recusai. Quin adeo ad rariiatem quoque ,
indicandam adbibeiur, nec non ad objurgationem; * \ \ *
interdum quoque ad perplexilalem alque dubita-C
** ^ ,
tfonem. Deuiqtte quia restriclio modeslis bomini-
bus familiaris est, ne buniiliiatern quidem neque \ *
alia similia non signiiicat. Plense exeraplorum sa- , *
cre Lilterae sunt: quas circumstantias nisi quis , ,
discernat, et suom ctrique voci oiBcium tribuat, . \ nihil altinet dicere, quantis erroribus menlein * *
auani iniiciet. Alque id ipsa l o c a l i o D u m prolatione , ; >
perspicuuin flet. Exempli gralia : c Qais est iste \ , c , rex gtori ? 1 E t : c Quis es hi, ul respondeamus ; ; \ (20) .
bis qui 005 miaeruni ? et quotquot siniilia vel
iuterrogaiionem significant, vel nullam quxsUenem , \ , c
c o m m o v e r i t . Qwoa sl quis proptcr vocabuli siroi- ; ; > \, c
liludinem, locutiones quoque :c Quie novii meniem \ ; ,
, \
Domini? aut quis c o n s i l i a r i u s ejug f u i t ? i el
c Qnis aule dedil illi lut. ei relribuatur ? 1 et: ^ ; t \
,
c Qnis esi bomo qui vivet, nec morlem videbit
si quis, inquam, bas locutiones propter eamdem ,
voeabuli fonnam ad eaindem notionem vi pertra- ,
bet, procul admodum a verilaie aberrabit. Quippe . \
liae cuin negandi vim babeant, inlerrogandi ratio- , *
nem non recipiunt. Nemo etikn vel mentem Domini * , \

41

44

4 1

Psal. xxm, 8.

4 4

Joan. *, 22.

4 1

Uom. xi, 54. > ibid., 55.

44

Psal.

LXXXVIII,

49.

NOTiE.
(19) Ncmpe Lalinc nemo

quUquatKr

(20) Cod. , raponshntm.

81
ADAMPHILOCHllIM QU^BSTIO I.
82
* * - novit, vel ejus consiKarias fait; neqtie esl liomo
, \ qui viciurus sit, morlemque non visuras. Neque
, * hse rursus cuiqiiam ex antediclis locutionibus con [eod. } - > gruunt, eliamsi lerminalio vocabuli nequaqipm
\ rfiftert: ncque ilem : c Homo \ erat in regione
\ , $*, Ausilide ; i j e t : c Homo \ Hierosolymis Jeri cuntem veniebat . Vox enitn hic oslendit imlefl, > . nitum aliquid , atque a . superioribus sententiis
abludit. Veluti et illud : Sunl de hie praesen
, \ - tibus, qui non goslabunt mortem, donec videaut

regnum Dei
> restrictionis oflkium implet. SufHcii aulem vel unius exempli mentio indicando vocabuli usui, nerope qui nulli superiorum congruit.
*. " , 26. Sane quid commune babent cum suprascri
\ , , c ptis, quanquam vocis sonus baud immutalur, lo
, ; > \, - cutiones hae ? videlicet: c Quia tibi nuntiavit te
\ * ; \, esse nudura ? > c Quis le Dominum constituit
; , < judicemque nostruro ? c Quis es tu , qui
' ; > \, < alieiium servum judicas ? c Quis percussit
; > Abimelechum Jeroboami filium " Quis est
\ , qui me sententiam celal"? > Nlmirum bai
. locutioiies ad indignaiioitein objurgaiionemque
\ , spectant, nihil auiem siniile prscdiclarum exbibent.
, Quod si quis eas ad interrogationis regulam irabe , \ rei, nequid praeterea dicam, ignorantiam quoque
, in Deo coargueret; neque ab eo reprebendi bac voce
\ \ , actiones hominum suaderet, verum operam daii
; , ab eodem propter suain inscitiam ut sciat aliquid.
; > \ - ^ qui aliis facullatcm agendi suppeditat. Ultqiie et
, ' itlud : < Quis sum cgo ? Dominue meus, Dominns ;
, et quae est domus palris m e i " ? tanto magis
\ b&*c diversilatem rei palam faciunt, quanto simi , liore voce dicantur. Sigulficalur enim proprise vi , lilatis confessio, gralusque adversus Deum aiiiuius.
Neque licet hic cogitare interrogationem, mtillo*
.
que miuus objiirgaiioncm aul indignalioitem, aut
quemlibet e praedictis mudum.
*. ,
27. Jam eliain raritalem quam quod maxime hoc
, \ ; > , - vocabulum designat. Nempe : c Quis sapiens, el
; , c custodiet haec ? et : t Quis credidil iiudi ; * , ' lui nosiro, et bracbium Domini cui revelalum
\ , esl * ? Nam si minus cuncti, certe aliquot cre\ \ ^ - , diderunl; quibus sane conservatrirem, rectricem,
\ \ \ dominamque omniuin Dei vini tum e beneflciis ift
\ , \ se mundumqne lottim collatis, lum etiam e provi dentia conlueri dignanler coiicessom : quonim
. * * - luminum radiis collustrali, menlis tenebras dispa - lerunt. Nonne vero admirationem stuporemque^
; > , c , \ prodit is qui ait: c Quis est isle veniens ex
\ ; Edom * ! > c Quis est bic, cui mare venliqiie
obediunt ? quera sane signiflcalum, dictarum
. * - aniea locutionum nulla prse sc fert. Adde bis, si
\ , c ;
libel: Quis dabit capiti meo aquam ? Qui*
\, c me pouet juxla menseui superionim dierum ?
; \, ! E l : Inielix ego borao ! quis rae liberabit de cor^ ; pore morlis hujus " ? Scilicet ba?c hominem iit
M

9 9

9 9

ee

Job , .
Luc. x, 50.
li lli*g. xi, 21. " Job. XLII, 5.
" Marc. iv, 40. " Jcrcin. ix, I.
M

99

11

Luc n , 27.
Gen. , il.
Exod. n, \A.
Rom. xiv, 4
* II Reg. xvm, 18. " Peal. cvi, 43.
Isa. LIII, !. Isa. LXIII, U
Jub xxir, 2.
Rom. vit, 2k
9 1

11

eT

83
PATRIARCHiE CP.
81
atgusliis id preccs Gonfugientein exbibent, cuui
sententiarum priorum nulla congruunt: et voia , [}quideni pro malorum depalsione conliueni, noii \ laraen vel inieiTogaiionera, vel modesliac signiGca- , , ,
lionem, vel indeGnitum quid, velaliquana increpa- , * , * , *
tionem; neque rtireus rariialem, neque graltarura , , \ .
actionem, neque adruirationeno vel stuporem.
'. , , c
28. Praeterea istud etiam mecum considera :
cQuis decipictAcbaabtim" ? et, cQuem miuam ? *; \, ; ,
et: Quis ibit ad populum ? Nonnullam baec c ;
quidem speciem habent, fore ul sub aliquo e pra?- * cedentibus modis concludanlur, re lamen vera \ ,
aditura illuc non iiiveniunt
sed provocandt
poiius, ve\ modi nescio rujus sentenliam conti- , . , c
neni. lllud autein : c Quae enim fbriilado mea ut , ; ,
susiineam ? aut quodnam tempus meum ul perfe- ; >
, * oS ;
raro ? quidni alium sensum sibi deposcet, ila
ut consilium mtnime injurium Deo sit ? Ule enim \ \
calamitaiibtis pressus, dum vilae brevitatem virium* \ \ que infirniilatein et paucilatem declarare studet, ,
bis quae dixi verbie et illa siraul mala, et suum ob * \
camoestum defessumque aninaum aperii. Insuper . \ , c
iliud : c Num quis novit an eum deprehcnsurus , ; \ ,
; , eim ? et: Quis novit, utrum sit reversurus ?
bsec, inquam, dabitanter dicta, iia intelligantur, ,
nequaquam senlenliam obscurabunt, nullaque au- , diiorcm aiubiguitate irrelient. Sin eadem a prae- ' ,
dicia significatiooe recedent, perplexitas auditorem
obruel, conlraria prorsus i 11 perspicuitali, quae , . \
rcctae iiitelligeiiii frucius est. Aique bujus voca- , \
buli mubas aliag differenlias a me praeiermissas, qui scrutari saeroe Libros voluerii, profccio ,
invcnier, quas et aliig osteudere non secus ac de- .
prebendere, perfacilc negotium esl.
'. \
29. Non solum auiem unica inlerdum brevih
diclio mulliplici significatu praedila, siquando baud ,
convenienter intelligatur, menlein etiam cordalo- ,
rum honiinum obscural alque couturbat; *ed litle- \ , \
rulae quoque aberraiio, additio vel deiractio, vel , \ , \
dimm quid aliquoiies parit, vel certe absurdum ,
solei efficere. Alque ut calera interim oinitlam, . \ ,
si qtiis verbum longa syllaba praeditum, \
brcvi scribat () alque ita intelligat in ea (21) \ ,
utione c Dominus (nempe creavil pro pos- c [cod. ]
tcdit) me inilium viarum suarum ad opera sua , > D * >
drinde ad Aiii senteiiliam inclinet; is conlra Glii ,
divinilatem linguam acuet. Sed Arii gseviialem * ^
mullifariam iusectari et coarguere pronuin est: \ fS^ov, * \
praisertiin quia verbum , baud per iola lit- \< ,
lerain. sed per eta proQuuiiaiidum si quis demon- ,
strei, is loquacem bsRretica? superbix audaciam ad *
silentium turpe compellet. Naiu verbum hoc longa
lillera prolaltiin, nullo modo naturam iniminuif, ,
ncque inlra minorem modulum coarctat, neque ad ,
M

>T

f T

** 111 Reg. xxn,!

Prov. viii, 22.

"* Isa. vi, 8.

Jerem. xv, 5.

* Job , 11. " 4ob xxin, 5.

Jon. i u , 9

NOTiE.
(21) Hiuc cognosnunus Pholiom pronunliavisse
un;co souo Uiu eia quani iola. De m legesis dlepti-

laniem Villoisonum Proleg. ad flomer. p. iv,at

Anecdot. Gr. toin. II, p. 120 eeqq.

85

A D A M P H I L O C I I I U M Q U / E S T I O I.

86

7 - crcaturae conditionem Bubstantiam incrcatam redi \ \ git; quod absh; sed neeessiludinem potius ti so \ . cielalera communionemque unitne nalurae Patii*
, Filiique dcscribit. Qui entm distincle simul exsistit
\ cuin genito genitor, nihilque separatum aut divisum
\ - ab cjus voluntate ac menie in creationis ac provi , * \ deutiac opere facit, hunc patet fore ut non sine
conjunclo socioque Filii consitio omnia producat ac
\ \ . - providentia dignetur. Quibus eniin siinitis inest
\ \ \ communisque digniias, nalura et polestas, bis ni, * \ niiriim creare eiiam et condere inseparabile erii
, , \ atque indislinctum, neque ulla consilii dissensio
. *0 \ accidet : id quod pr&sens etiam testatur locutio.
0 - Nam sive in universi creatioue, sive in lapsi noslri
, \ \ \ generis alque in perniciein decidui renovalione ac
\ - redemplione, communem esse docet Patri Filioque
, \ creationem ac provideniiam. Nara et umversi cx
\ nibilo exilus, et naturae nostrae deorsum per ee
, ruentis instauratio ac reparaiio, id omne, inqtiain,
! a Patris et Filii et Spiriitis crealione procedit. Tum
\ , vero brevis aut longa scripturae praedictae positio,
\ - ui id exeinpli instar sit, ambiguiiatem hoc modo
fia; \ ' dissipai. Similiter verbutn , si unius IU\ , \ - terae iftsctlia vel asiu detrimentum patiatur,
, . \ crealam naturam asseril. Verunuamen si qu;e ablata
fuerat litlera resuinatur, uniia et consubstanlialis
, nalura revocalur. Multa alia sivc in profanis scri , plis sive in sacris noslris oraculis deprebenderc
\ licet, quae sub eanidem cousiderationem caduni.
\
.
'. \ C 30. Neque vero uuius lanliimmodo litlerae ad"
jectio vel subductio, tot rerum subversionem mti\ , \ - lationemque facit, verum eiiam accentuum usus
(22) , 0 ' , intempeslivus facii ul aliud pro alio vocabulum sit,
quanquam immota scriplura maneal; tnro ad acn, lenliam plane diversam menie absiracta, aut im , - pium sensurn aut ridiculas ineptias invebit. Sed
" ; \ cur lilteras dico, quandoquidem iiiterpunctio (qui
- brevissimus oninium apex est) prava inlerdum aut
, \ neglecta, suove loco demota, multiplices magnasque
, \ - haereses peperit ? Stultoruni aulem mullo tempore
* mansere opiniones, piisque bomiriibus ul de im, \ pietalis dogntatibus Iriumpbarcni, diuturnorum
, certaminum causa fuerunt. Exempli causa, c , , - tera praetermiilam, vir ille in coelum mortalis ad \ D huc sublatus, et mundi doclor, raagnas aposlolus,
v ( in suis quibusdam litierts (iieinpe in ea quae scripia
) c est ad Coriiithioa epistola) sic ait; c In quibus
Deus bujus sacculi excaecavil cogitationes incredu , ; - lorum, quominus his illucescerel iuinen Evangelii
, ' gloria? Cliristi . Equidem qui iia locutus est,
miriftcam quamdam vocibnsque in coelo audiii*
, \
dignam senteiitiam discipulis sapientue suae impcr

II Cor. iv, 4.
NOTiE.

(32) Hes noiissima lexicograpbis, quos tnler adi eeu Cyrilluni seu Pbilopotiiini,

87

PATRIARCH.E CP.

88

titus e I. At enim Maneiis Marcionisque scelusli . 01

asseclae locutioncm hanc ad scnsum su-im caplivam \ ,
quodammodo pcrtrabuiil : qui vidclicel dum inter ,
Deus cl hujut ueculi interpunctioiiem fieri non si- \ nunt, eo sceleris progrcssi sunt, ut non solum ipsi ,
gravisime religionem laedereiil, verum eliam eacris , Litieris rausam aflingerenl adversandi Deo : ila , \
alter sil Deue, qui invisibilium rerum ac spitita- \
lium dominalum creaiionis causa tonet; aller au- \
lem ab ipsis pra?dicelur Deus pra\senlis saculi, et ,
earum rerum, quae buic cohasrent similesque sutit, \ \ ,
creator. Sed enim insana circa diclum boc cavilla- . '* \ *
lio, alibi quoque et sanpenumcro futilis demonstrata
fuil : pnrcipue vero convincitur, quia non sinil , \
\
intcrpunclioiiein sialioue sua qiriescere. Tum deni
que quia pra*cns saeculum modo quidcm temporis \
spaliura, modo veio eliani flagiliosos actus, qui , * , !
per banc vilam gerniinare solenl, signiflcat. Quare
*i qui.s etiam illam circa iiitorpunclioncm maliliain \ \
impunem essc sinat, nibilominus baercticorum ,
seiitentiam fuiiditus periinct. Maloruni enim opcrum .
atque actuum cum salor et incitalor diabolus sit; \ \
buncsi forle talium rerum dominum et auciorem ,
et deum etiam dicamus, verbis inflexis maxime ad \ , eorum opinioDem qui illius maliiia* inorigeraniur, rmlbitn binc apostatica improbilas lucrum faciet. ,
Nam et gentium idola, casso satie nomine, sed ia \ ,
men dicebantur dii. Et diabolue quldem creatura: , * .
alicajus vel rerum firmam cerlamquc etibstantiam
9

Itobenlium nunquam dtus dicetur vel exislimabi- Q \ ,

oqui ad pravos affecitis
affectus quod atlinel et
* *
tur : caeteroqui
peccatum, quibus ipse et gaudei atque Letatur, et , \ alios fraudulenler illicore nunquam desinit; quoad $ \ *
qubleni ila se gerei, nemo eum pernicioso boc ,
iiifeliciqiie domiualu atque imperio pollere ne- , \
, .
gabit.
31. E l sacrum quidm Pauli dictum probenovi,
\ * ,
iion praeJicta solum demonslratione, apostaiarum
seiisum viiare ; veruin eliam omiasa inlerpunciio- , \ \
nis mentione, uiliilominus posse temeritatem illo- ,
rnio infringi. Nam sicuti verus Deus noster uni- . "
versi crealor, Deus coeli lerraeque, nibilominus , \ , "
dicitur eiiam Deus Abrabami et Isaaci atque Jacobi, \ \ \ ,
et Deue consolationis, et Deus pacis ; neque lamen
, \ , \
idcirco caelerarum similium ejusdemqae ordiais
\
rerum non est Dcus : imo poiius quia dicitur , , \
praedicloruro elemeuloruin el bominum bonitatisque * \
Ocus, aliarum quoque rerum Deus comprobaiur; \, \ ,
4ta cum dicitur bujus sculi Deus, a partesitital ' \
intelligitur simnlque prac<licatar rcrum omiiium , \ *
Deus, sive quae ad spiritalium sive qu$ ad sensi- \ * ,
lium ordinem pertiitent. Quin adeo si laliore seiisu ^; .
dictum hoc intelHgatur, facile id rursus calumnia-
lonim insidias evadet. Menies iiimirum incredulo- *
rum bujas sa?culi Deus excaecat; boc esl indignas * judicat defxcaurum rerum contemplatione, cujus .
ope contingeret eis Evangelii lumine collusirari. , \ \ li.credulis enim bujns sxculi hominibus rebcllare \
aiqueadrersari Doniino suo Creatorique permiuitur; ,

o 5 v

89

A D A M P H I L O C H I U M Q U J K S T I O I.

90

<\ , \ veriiiiilamen in fuluro, ciim omne genu fleclclur

, \ illi coeleslium, terrestriuin el iiifeniorum, et omnta
lingua contitebitur ei; uullse jani ab iis aposlasia?
, vel perlinaciae vel insciiise praHeiidenlur tenebne,
.
quomiiius Dci universalem dominamm poienliamqne agiiosranl.
\ '' \
52. Aiqui, ut bactenus tlictum es(, inlerptinclio ? nis observalio non solum in superne affiatis Pauli
, , diciis maliiia? errorique ansam praebet, quae lamen
si recle fiat, fraudis tecbnas dissipat: verum etiam
, in domtnicis ipsis supremae aucloritatis vocibus,
non mediocre utrique sententlae momenium confert
(&. 01 \ inlerpunclio. Namque iidem ipsi aposla&iae asseclse,
, speciosum boc adinirandumqiie dominicae creaiionis
\ , - aeiliflcium, aspeelabilem dico pulchroioque roun \ , - B duro, dum Creatoris opus esse negant, incongruae , * que alii origini tribuere studeni, loculionem c Onmia
, c per ipsum facia sunt, et sine ipso factum est nihil
' , \ quod TacluiD esl "* , > nolunt interpunclione fltiire;
, > sed copulaia cum stiperioribus sequente etiam
, dictione tn tpio, uim deinum periodura interpun; . ; ctione concludunl. Cur? videlicel ut ea quavsunt in
" ' , ipso, tantummodo dicant facla per ipsum (quae \ - cunque baec demum sttilla mens illorum sibi esse
, coiiiiagil); caeierarum autein rerura otnnium, qua*
. , \ - faciae fueruui, Verbo auferam originem el creaiio , nein. Hem res, qua nulla minor inveniri polest,
, \ quam absurdarum irapiarumque opinionura scelestis
\ ; bominibus ansam oblulerii ac perfugiuqa!
\ Q
33. Non nescio aliis quoque sollicilationibaa
\ hanc ipsam loculionem dominicam eadera de cauea
. obnoxiain fuisse. Sane coroniuuis el ingenua veri \ , ' tatis ralio post verba Omnia per ipsura facla
, \ siini, et gine ipso facltim est nihii quod factum,
, \ , intei punctionem, ut jam dixiinus, ponil. Alii lamen
, ' inlerpungunt postntAt/; turo vcluli ex alio initior
, 0 proferentes. c Quod factum eet iii ipeo vita eral,
, , sensum quidem idoneum millum aflerant; imo
\ lalam viam sternunt iis, qui sacrorum mysticum et
. augustum oraculorum nostrorum decus violare
\ gealitini. Cur erim cum liceat probata et pulcber , , rima interpretatione esse contenlis, eur, kiquam
, hae sprela, caplanda est aliortim aensuuui gloriola^
, ; qui seqoi ponderis nibii babent, novitali taiitum> , * D modo velificanlur ? Neque adversus omnes suffra . ,, giuiu fera, 6cd conira eos quorum docirioa verain
, ; esso coarguit reprebeusionein meanu Hanc viaiu
(23)* pritnus ingressus est, nisi mea me memoria fallit
[Mace- doctisiHmus iile neque minus errorum plenu*
donitift] , \ ( Origenee. Excipit bujus exempturo saucti Spiritua
, \ oppugnator; quanquam suam peculiarem hsresin
( ), * abeo noii batiaU. Neque enim Origenes dum transfer
70

* Joan. , 3.

(23) Scbotion in codice quodam Vat. caten. In

Joan. sic bal)el: '; \ * \ ; * ^
, *

* ^
. Origenis et Cyrilli loci (egiuitur adbuc in eorum superstitibus ad Joan. Com~
meniariis. Apollifiarii verba in nullo Yalioan bi^
bliotbcc codice iiivnlo.

91

PATRIAROLE CP.

rei interpunciioncin, b&rcsira quoqoe hac locutione \ tradebat. Interim Uincn interpunctionis leciionisque , \
novUattm aemulatas ille sancti Spirilus oppugna- tor, itnpielaiis suse organum fecit lianc leclionem. . , , \,
Nam c quod faclum est cum c in ipso copulans, ,
diclionemque illaro a prxcedenle nexu abscindens, ,
tum etiam a subsequenie Iniervallo interpunctionem \
revellens, loco lemere et impie adversusSpiriium (24) , , ,
aancium abusus est: rebusque factis (quae dictione , ,
factum ett indicanlur) creaturaeque conditionem ,
babentibus, iiu.reatara naturain adnumeravit: , ' ^
quanquam neque verborum sequela eam fraudem *
palereiur, nec alia quaelibet causa ad banc ei im- ' \
pietalem suffragareiur. Apollinaritts autem Orige- , \
nis exeitipltim pariier sccolus, non tamen seqtie . \ ,
eenleniia) imitator fuit. Etenini Origeniana quamvis " superflua est, iiihilominus praHer quam quod nulla , absorditale laborat, ne perspicuilate quidem omni- * , ,
no carel. Verum Apolliiiarius non solum commen- \
dabile nihil dicit, eod etiam in prolixa deliramenta * \ '
inepiasqiie seuleutias labitur; parumqne abest quin \ (25)
provtrbium illud fabam ei sal occinat. Quod si in- \
clyio qaoque Cyrillo bujnsmodi placuit iuterpun- , *
ciionia posttio, tamen qaantum ille ab haereticorum ,
eenteniia abest, tantani explicatio quoqoe liujus
.
loci ab illoruro eonatibus differre cognoscitmr.
34. Sed erim quod disputatione de non colliden".
tibas, ut par est, inlcr se scripturis, ntilior sit du- \ * ,
bilalio discendi causa, mulloque magis vtsligatio , \
atque obeervatio earum quse crrcunigtaiitiae dican- \
tur, et si qua esi alia htijuscemodi exercitatio; , \
iiiullis, ut probe scio, verbis tibi non est suaden- , , ?*
duiii; quem dnm censeo carterorum quoque esse \
magistrum, spe non fraudabor. Sed neque in bc , - aola genera tribuiiur ea quae in sacris oraculis'
versari eolet simiilata contradictio, sed inauper in ,
alia plura quorumnondum roeiilioncm fecimus. Et \ -

NOTiE.
(24) Ad hunc locum exstat Sn Yaticana Evang. nonne tlulte agerel evangeliila, $i hoc $ibi dicendum
calena pneclarum Tbeodori Mopsuesteni fragmeu- tumeret, quati aliquid novi aul incogiiiti homimei
lum ex ejus deperdiiis in Joaunem Commeniariis: edocturu*? Licet enim cuique de quovis dicere :
), c *0 - c Sine ipto faetum ett mit/, quod factum eit per
, \ . ipsum. Quilibet, inquam, de quolibet id queat dicere
, , - Ktl enim exphralum, in omtti re quas gesta fwerit
^ ; D tieminem aliier diclurum, nisi rerum per ipium
\ \ factarum, nullam tine ipto fnclam. Quidam lamen
c \ ' aliler iegerunt, c et tine f>*o factum eti nihil. r
. > \ \ Dciiide : c Quod faclum est m iptovita erai. M*U*
* \ enim vtla carenl, ut lerra, ut montet. Ett igitur re, , pelilio quccdam el conhrmatio priorit dicli; imo el
, quasdam declaratio. Nam cum evangelista dixUset.
, c \, Omnia per iptum facta $unt, adjecii, c El sittt
. , c *0 ipio nihil, quod factum est. ld ett ut breviu* rfi , . cam c factarum rerum nulla sine ipto facta fuii.
" * Unus cum tancto Spiritu Pater ab f//im [aciura
\ . , eximtndut etl : nam cum hit semper extittem^ jmtt
, , c meriloque in univeni quoquecreatione tociut eorundem
\ , c fuit. Alta circa bunc vere Evangelii locuni fragmen * la Mopsuesleni legesis in Calena ad Joan. a Corde rio edila. Confer iiem Combefls. Biblioth. eoncio*.
* \ - t. I, p.28i.
'
Pr
(25) Proverbium
in cos qui simulant se scire quod
. Quidam legerunt fic : % Quod (aclum ett
ncsciunt. Nam valcs oracula consulcutibus fabatu
tii ipio; nempe per ipsuin inlelligentet. Atquicl sal appouebani. Zenob. i , 25.
f

93
AD AMPHILOCHIUM OUiESTIO I.
94
. * quidein praedictanim coiitroversiarom solers cogni4v 6 , tio non ln bis solum tiiililalem suatti circumscribil,
setl magnas vires robarque addit ad veritatem eli \ , . eiendam discernendamque, et ad cseiera ejusmodi.
, Nam quaecunque ob iranslaiiouem locutionmn aut
, verborum aul notninum, aut ob bornm defectum
, ac subductionem, vel conversionem ac meiaphoram,
, ambiguam pugnantemque eenteitiiam faciunt, hac
, tlle in praedictis solnlionibas exercitus, exploralio , nis aeumine bue iranslaio, haud a?gre ei confusa
, \ discernet, et rem ukro citroquo jaclatam, in veri . tatis lumine eonstabitiel. Nonne binc scilicet facile
(* - eat coarguere id quod anlhropomorpbilis facum
; fecil? Noster enim crilicus facultatem adepius difle . renuas obaervandi quae in his tropit occorrnot, el
, - quod confusio mullos errores paril, slalim noveril
6 , alque dislinguet, alium esse usum eorum qune cum
, melapbora dicunlur, alium eorum quae secundum
. diciionis proprieiatem : quonim cum nibii haereti , cis in menlem venissei, bi quaecunqae coro tropo
, - ac metapbora de Dco dicuiilur, ctiui nollenl tropi
, aut iraroutata? vocis agnoscere diversiialem; aimpli , cem et incomprebensibilem et sine fignra subsian tiam Dei, quia mauus el pedes et oc.ulos ei oHa*
, ctiim et el loquelam inaudieranl, simileu) flgurse
nostne, Deum scilicet bomiui, sacrilege et falue
.
coniiuxerunf.
55. Aique i u qnamlibet Scripniraruin sacrarura
'.
partem bxretici vel conleniiosi hominis sludiuro
. ad baeresim vel quaefttionein conabitur irabere, sl
* - C secnndum aliquid ex ante dtepulaiis fraudem suam
vov , * comminiacaiur, slaliin hinc babebit contra se ine * * vitabilem refulalionem. Sin vero eecundum ali , quid pralcrmissorum, baud diificile erit cx ante
, - dictis par judicium de re praesenli exercere, alqoe
, - imilalores pari genere arguinentorum refellere, quo
^. superiorcs illi vapulavenint. Ob banc aliaaque cau sas baud cuncla sigillatim dubia perceneeri a nobis
* nccesse fuii: neque euiin horuui caulogum co , acervare promisimus; neque ardua esl, posi pwe , dicla, pratermissoruin cognitio ei dbcrelio : prai. sertira quia caclera uon tam, ut baec, irequcniia
sunl, neque tam mullos occupant. Igitur illa, dc
- quibus nupcr ainbigebas, secundum praeseiitem
, prioremque postulaiionem, satis manifestam per .
plexitalis suae soluiionem impelraverunt.
\
56. Quid porro si quis banc ctiam e vulgaribus
( - quaestionibus poneret? qux quidem tum aliis ba>
reticie tum imaginum oppugnaloribus magnum per*
, fugium est. Nimirum universalem gxpenumero for , mam sacra Litterae iigiirames, baud universalein
, - sententiam sibi tribui posiulant; sed intra lermino?
), , quosdam, qui jam prsesumpti fuerunt, oralionem
c , - suam coarclantes, partiariain efierunt aflirmalio. > nem. Hujusmodi est : c Oranes qiioiquot ante me
* - vcnerunt, fures latronesque fuere . > In boc ge, - nerali dictionis cbaractcre concludunt Marcionita?,
, - et proxima sccla, Mosen ipsum aliosquc Oei pro

Tl

7 1

Joau. x, 8.

95
PATRIARCHiE CP.

phctas : alque ila Vetus Teslamenlum mali genii * ' ,

ipatum opus esse caiumnianlur. Atqui ea verba , ^, *
noD adversus hos conslat esse prolaia, sed contra , \
illos qui paulo ante Domini adventum deceptores .
et plani cxstiieruiii. Nam si quis opinelur contra ^ ,
daemonas banc jactam essc Domintcam loctilio- ,
nem, eiiarosi id ad sacrilegum nulluni impellit sensum; et si aeque praesumii, baud semper uni- , *
vcrsale dictionis schema generakm sibi sentenliam \ \ ,
vindicare; nibilominus exquisilior subliliias, ne- *
que satis evangelico sensui congruens, secunduin \
buic optnioni post pradictam illam locuin dat. In- >tcrim taraen vesaua et sacrilega hosliara Dei au- ,
dacia, dum formae universalis diciionis adhaeret, .
aceleris sui tuiamen in Doniinicis effalis babere se
puial.
3
*. " \ ,
37. Ulud quoque simile cst c Orania per ipsum
facta sunt : quod aeque sancli Spiriius oppugna- * \
lortbus argumenium errandi est. Dum enira ob . universale diclionis genus, sanciissimum Spirilum
a creaiurarum universitate non separant, ipsum , \ .
blasphemanl. Sexcenta alia sacra Liliera? univer- * '
sali scbemale efferuni, quibus tamen nonnisi par- , tiarium signiiicaluui iribuunt. Veluli : c Vaniias * * c , vaiiiiaitim, et omnia vanitas " : > neque idcirco ' * , *
aul vinus aul sapientia aul religio in vanarum nu- , ' . , ,
mero rerura aunl. Tuni illud : c Orones declina- * ' *
\erunt, simul inuiiles facti s u n l ; > neque taraen \
fjusniodi erani ii quos Deus in singulis setalibus \ * \
vitiorum et daiitoiium ei tyrannorum fecit esse \ *
viciores. Multa bujusmodi licet cuique per oiiuni C * \ . :observare : quanquaoi mibl baclenus dicla viden- lar sufficere. Gerle et furorem oppugnantiuoi ima- , gines, qui eimili maliiia vesaniaque laborant cutn , (96).
aliis fatuis ejusdem sectae ycrsatiis, peculiari scripto * debellaviinus. Jamque adco quod mulUe qtisesliones , \ eermone praevio egeant, el quod tuae dubiiationes \ ab anliquioribus sanctis viris, atque a roe, ducibus [] , \
illis, dissipat fuerinl, et quod plurimas causas, * unde oriri conlroversia? solent, percensuerim, ser- , . \
mo meus hacientjs demonsiravit. Utrum vero om- , *
nia accurate comprehenderim, necne, haud Hercle ,
affirmaverim : caeleroqui quod non pauciora postu- , ,
lalis in medium lulerim, id si forte affirmem, nemo .
me, judice veriiale, superbe loqui causabilar.
Tt

QUJESTIO
\l
1 '.
Si die teplimo requievit Dtus ab universis operi-Ei rff dxd
bu$ suit, quomodo ialutare Patris Verbum dicil: , 6
i Pater meut usque tnodo operalur el ego operor
?>

, ;

EdHa ab Aog. Maio, Vet. Script. no9. Coi/., t. IX, . 12; eiplanans, quomodo inter se coDteniant tesiiroonia
^eu. n, 2 et Joan. v, 17,
Quateor videroes Greaioris operationes; quarum
*
quiden prima esl ipso ab initio eorum qa exsi- ( * " Eccle. i , 2. w Psal. xui, 3.
NOTiE
(25) Pboiii opus pro sanclarum imaginum cullu gcndurn est, pracler itla pro co dogmate riicunntcinorare videlur Eulbyinius apud Lainbec. toni. mr a Pholio m prima epistola (nunc ociava iibrt i)
tll, p. 422. Uuanquam nihil aliud forlassc inlelli- e4 in Amphilochianis 196 (167), 197 (168), 205.
#

97
AD AMPHILOCHIUM QlfjfiSTlO .
98
\ ' - siunl produclio el creauo; quo in sensu dictum
,\ ' * > est: cEi die septimo rcquievil Dcus. Naluris eniiu
eorum oimiium quae sunl et subsiantiis inlra sepieni
\ - dies perfeclis, Crealor nullam ullra exbibuil pro . duclioneni. Secumla auiein est illa siabililas et
cooservalio crealurarum, ex qiio exsistere ccrperuiil
\ \ usque ad boc lenipus, non sinens vel unam spcciein
\ omnino perireel iu nibiiuiii rcdire : ea porro vis et
\ , conservatio, providenlia t>ci et cura vocatur. Et
bax vis et actio nunquam fulurum esse ul cesset,
quaiuliu subsislet ba?c lerrcna crealio, veridicus
, lestis est sermo. Tcrliam quoque videmus Crealoris
, . " operalioucin, vi cujus unaquxquc naiura ageua
, propria nihil sibi dissimile aul non consentaneum
piiKlitcil; sed juxla sua proprielates ei suaui si , * ^ milittidiuein ellingens el formans ca quse ex ipsa
\ \ nascunlui, lcgiliinani sobolem successive exliibel;
- lalis aulciii operatio uomine providenliae el cura*.
' \ designaiur. Gxteruiu pradictatum irium operatiu . num luiuea quaesubslaniias, tumca quae conservatio , \ ;, neni, lum ea quae similitudinein pro objeclo babei
?\ .;, \ suuniiinem apprinieasscquunlur. Ad eamdem auleui
. ; raiioitem reduceuda erii eliani ordinis subslanlia \ rumimuiulabilis el conslans successio. Sol quippeet
\ luna, orlusel occasus, congressus etdefeciioncs e( caT
\ , \ , tcras viresquasillis indidit divinuiu CiealorisVerbum
, - uunquain mulanles nequc sibi ab iuilio impressum
, cursus ordinalum iler oblivisceitles aiiiuiadvcni
possenl. Neque reliquus aslroruni cliorus illam
* ' . Q sibi ab inilio imposilain molus et ordinis, apparilio ; - nis ci occullaiionis semilain permulareel dissolvere
, \ - coiivincerclur, noctesque diebus succedenics el vicis
, \ sim dics posl nocles resurgenlcs inlegram el nou
; , \ - adulteratam proporltonem servaverunt. Uem ei anni
, lemporuiu natuisu sibi invicein succcdenles uihil
\ - novipassic suul; sed anliquam el mirabilem vicis \ '. siludinem ininiuiabileai et consianlein seivavere.
, Illam porro in iis quae sunt creaia ordiualioiimu ci
, \ lioiiein luauifesle conlinet ac iiruiat provi, \ :- dcmiaj verbum; quae operalio est eliam iilius
\ ; \ Dci qui omuia sapienler coudidit.
, ; \ ' \
.
" \ \ , - J) Esl aulera prailerea ci alia operalio, neinpe
beuevolenlia Domini bumaiio generi iuvigiians;
qua; duplex est. Prior quidem pro objecio babet
\ \ corpus, qua morbi ei sexcenla alia mala a crealurii
, expellunlor; quod agebat cl operabalur communia
\ , generis nostri Salvaior, qaibuslibel doloribus bo < \ niines liberaiis. Altera \ero ad animaiu respicil:
* \ * illam enim mulii peccaiis obrulam et toiam nex ^ \ centis diaboli asUttiU macutalam, plasuialor nosler
;, ei Crealor abstergens ei abradens per suum su; \ - pra ineniem el rationeiu adveulutn priscae di^ \ gnilali resliluii, et quod ad suam iin.igiuem ef , - forniaverat recreans, ei viin ei gaudium prafbuil.
, \ * * llla igitur in opus maniium ipsius aciio cacis vi\ \ sum largilur, paralyiicum'asiringil, quatridcanuni
; - morluum suscilal cx scpulcro, ei iunumera al;j
P A T R O L . GR,
Cl.
4

99
PATHIARCHiE CP.

naturam exccdeniia opera ostcudit; quasdumbcnc- ra*v , , volentbe regulis el legibus eflicit Poiuinus noster, $ , , beneficionn ei exprobrat iugralus J u d a 3 o r u . i i popu- * ;
lus, Sabbato debilam veneralionem praelexiam vi \ ,
suae invidia? malilixque velum objiciens : audil ,
vero Doniiuum, tum quatenus Domiiius esl, lum \
quatenus magister et salvator, dicentem: c Paier \ *
ineiis usque modo operalur et ego operor *\ > Dum ,
auteni ingralis Judxis islam corporis curationeni, \ c
quia Sabbato facla erat, vituperanlibus ct blas- , , '
pbemanlibus ita Dominus 03 obturat, nos elare cdocet ab hujuscemodi operibns neque Palrem rcquiescere, neque seipsum operari desinere. Ex ,
bac igiiur Domini responsione ei ex diversis ope* \ lalioiiuin cbaracteribus facile tibi est intelligere a ,
quibus operibus requieverini Pater et Filius, quae- . *
nam autem usque modo non desinani operari.
Creator enimvero subslanlias jamdudum termina- ,
; dum autein incorruptibilia ea qtiae condidit, \ ,
servat, iiemque illa?sas et non adullerinas esse * \
corum essenlias sua providcnlia procurat, et im- ,
posiium ordinero semitamque imuiutabilem servat, ,
ininime videntur cessare nequePater, neque Filius, \ \
ncque eAiam Spirilus sanctus. Supersubslanlialis ,
enim et omnipoteiUis ei oinnia creantis subsiauiise \ ,
iina estet voluntas et potenlia et \is; manifesiuin ,
est auiem ea bora qua signa sua Salvalor noster , '
operafeatiir, operatum esse quidem Filium, illi \
veio cooperatos esse Patrera et Spiriium sanclum. \
\ \ ' '
, , \ .
Q U J E S T I O III.
C
.
Lur ntus ett luto Dominu$, non aulem alio modo, , dJUa \
ut oculot cceci curarel?
,
;
Edita a Maio, 1. c. . 3. De sanalione caeci nali. Joan. ix, 6.
Luto Qftus eel Crealor, cum ca3C0 innovavil ocu ; ; los, ut dubilanlibus quomodo de lcrra primus homo ^ , ,
formaius fuerit, eo quod Fiujiis creaiion is nullus ,
aderat inspector el lestis, mealem ad solidam eri-
geret fidem. Illud eniin circa dignissimum horai- ,
iiis membrorum opificium oculis oronium propo- .
situro,uietdecleris corporis partibus, quibuseffin- '
gendis nullus aderat oculue, nemo incerlas diffin- \ ,
dere sententias dubitel, raulum vim et lirmilatem , \ praebet. Ubi enim vidct illud quod in liobis est ,
optiinum et dignissinium auam plasmationem et
eubstanliam ex luto deduxisse, quomodo non in-
concusso arguinenio et caetera organa ex eadem \ ,
niaieria ac polentia facta esse confilebilur? Caeie- ^ \
rum ut clarius discas in omnibus iis quibus Paier \ ;
ui Deum se notum facit, potentia nempe et glorii
et subslaniia et dominatione, in iis etiam Filium . ,
aqualitatera lenere et immuubiliiatem, luiuni et \ \ \ ,
non aliam maleriam cepii ut oculos caeci refor- \ \ maret; quemadmodum etPater ejus olinicuni ipso , \
ex luto hominem creat. Manifeslatur auiero etiam * \
T

Joan. , 17.

101
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO IV, V .
102
6- illum Deum qui in forma bominis agebal et lulum
* in oculi substanliam convertebat eumdero esse ac
; eum qui olim bominem una cura Pa!re ex lulo
, \ plasmaverat;

(JlLESTIOIV.
1 '.
kau, - Quid esf, c Odio habentet ei eam, qiue curnalit e*l
macutalam tunicam ?
; >
Edita Maio, L c. p. 3, 4. De loco epistol S. Jud, v. 23.
Veslem nupiialem ex divina Scriplura discimus

, * \ esse eam, quae secundura virlulem est, vitam, et
\ - id agendi instiiuium quod peccatis Hberum est et
, * purum; quam qui indiui sunt, illis mysticis nu , - piiis ab ipso sponso Chrislo digni exislimaniur, et
\ ' in beala ilia et regia coena recumbunt. Qui vero
(&, \ bas vesles polluerunt, ab bis mirandis expellunlur
, deliciis et acerbae infamiae subjiciunlur. Hoc si di\ . dicimus, nianifeslum nobis est quaeuain sil ea quam
, \ vocai divinus Aposiolus matulalam tunicam, quam k , \ que ut oderimus lam pulchre ei juste bortatur : ille
\ * enim qui tolue peccatis distinguilur ac polluitur,
\ , indiibitanter illa maculata tunica eel. Quod mani . - feslius adbuc declarans , non modo maculalam tu , nicam, sed eam quae carnalis est, dicil niaculalam
\ ei pollulam, el onmia qu caro concupiscit adver^, \ sus spirilum nostram vilam maculant ct polluunl:
, \ - quam omnimodo fugere nos decet, quia niystit i
, \ Q coenaculi januas nobis claudil, quia pulcberrimo
Sponso nos indignos efficii, quia large a veneranda
, , el dominica coena DOS arcei.
\ ^^

QUiESTIO V.
'.

- Cum quidquid necessitati subjacet invilum necessitali
pareat, necesse autem etl ut eveniant
scandala
,
(Matth. X V I I I , 7) in mundo; injuslum esl impreca ,
tionibus subjicere eum qui vim patitur el ab eo

ptBna$ peccati repelere.
.
Edita a Maio, 1. c , . l 5.
" ,
Habet quidera nonnihil persuasivi istius sermo \ ; * nis composilio, sedetin ipsa janua impiuf est. Ra ' , \ lioneiu enim a Deo exigil quare aliquid coaclum
* * punial et in suam prepriam crealuram acerbum
, \, , \ - D emiltat decretum \ si enim fert necessilas, inquit*
ul evenianl seandala, et nostrum geuus ex neces* , - sitate scandalis occupabitur ; si aulem non volene
, eervio, cur necessilati non atlendens judex, elsi
; , \, coaclum diris devovet? \ a 3 e n i m bomini illi,inquil
. per quem scandala eveniunl* Non enim oportebat
\ imprecari el insultare ei qui injuriam passus et
, \ lyranuidis pracda facius est, sed poiius eum com * \ passione dignuin babere; ne dicam oportuisse ante
. omnia Deum lali violentia? proprium plasma eripe \ - re. lta enim el abundantiun aliquis suam innecteret
. * , \, dubilationem. lniiium auiem solulionis, inquiunt,
, , , esl ipsa dubii hujus prsecipua pars. Quod enimait:
, - NOD oportebal proprio plasmali imprecari, sed p6B 6 , - nae subjicere causam violenlia?, esl perinde ac i>)
t

 PATRIARCHJE CP.
10t
103
dical Oportebal diris vovere bominem. Si enim \
aliunde, ueqtie ex noslra ei libera voluntale cxpan-
dunlur scandala, roerito sermoille petit ne quis ho*
nio imprecalionibus subjicialur; si autem projicio , ;
ipse scandalorum semina , postquam aulem semi-
uata sunt, necesse esl ul colantur el spinas ferant, , \
ego qui mihi ipse poenam per scandalorum spinas , \ \ conciliavi, jure me et imprecaiioni et poenae subje- ,
clum efGcio : IIOII judicareris aulem dignus qui ve- ; , \
niam aui benevoleniiam ullopaclo implorares. Porro \
illa scandala sunl quaecunque impedimeiila moran- ' , >iur viam in aeternam vilam duceniem. Quaenam au- ;*
lem suut ? Adullerium, ebrietas, furtum, calumnia
el io primis bomicidium ei avaritia, et qua?cunqiie * ;
alia ex iis mala oriuiuur; qiue bumana mens ad , , , , \
> t n n > n a m f t / k i (V,
t a i s l s t l a r i f lm

r/-vlI .-r ilaAll

\
t

S\ ^ _
* . .
*
imaginem Dei facta, indolenliae
el
inolliliaB
dedita, ;
\\
\

tit in mundum veniant facii; et cum creaia essei * '

ul operarelur virlules, semelipsam effecit operariaiu ; \ ^
iiiiquilalum. Simul autem atque ex uobis inolum * \
el incremeiituro isiiusmodi ctipidilates ceperunt, ex
ncccssilaie dciude in noslra vita versantur etaguut. * (
Si enini antiquus nostri generis hoslis impellil et ,
excilal ad pejora nostram naluram, nunquaro \ ^lainen videtur nobis iuvilis neque pejora facere cu- . >.
oieuiibus imperare; dum aulem quasdam excila- \
liones el quasi solaiia alicande exspeciamus, ipsi a , *
virili et generoso viriulis sensu declinanles, locum ,
occupal diaboli consilium, eliit auxiliator quidem, \
bed uou primus casus noslri auclor. Palet auiein, , ^queu.adiuodum vilam bonam perdunl ac deslruiinl

^
,
isliusmodi scandala et cupidilates, ila eliara ila et , \
pios serinones invadere et vastare baereiica et dis- ' ,
sooa impiorum dogmala et cogitata : qui cuin ab * initio pravis suis cogitaiionibus ea collegisseni et \ >
in lucem edidissent; non necessitale sed voluniario , \ '
consilio ct seutenlia, proximoiuni aures blaspbeinia \ iropleveruoi, et fecerunl ul per se et eos qui ip&is | *
rediderunt, ex necessiiaie scandala in mundum venirent; quibus ei illud \x, incorrupla judiciali \
aententia, divinum decretuiu iu eos immiuii qui se , \ ,
indignos qualibet misericordia prsestUerunl, ut et in ,
alio loco dicit, talium inleresse ut niola asinaria
eorum collis alligelur et in mare projicianiur.
Sobita igitur est difficultas ex iis quibus videbaiur \, potissimum roborari. Neque in illum dirigilur im- precatio, qui vim patitur, sed in eum qui scandala , \ \ eeminatet per quem prodeunl; simul ac scandala projecit, ex necessiiaie deinde in muodo versaniur , ^ .
et aguut.
- )
\ , '
, \ ^^ .

to0

105

AD AMPHILOCHIUM: QILESTIO VI.

106

q \

QU.ESTK) VI.
JV )
Cur Moses regni ccelorum unllam uientionem fece, rif, quanquam Servalor in Evangeltis manifeste

dicai^, consiilutione mundi illud e$$e justis (27-28);
rutum.
EdiU a Maio, Nov. Coll., t. I, . 48.
'. >
i . Mullas Mosfts intelleciuales res silentio pressit:
\ - regnum aulem coeloruni lum nalura sua tum eliam
* / \ gaudiorum prastantia sensus exsuperal. Id enim
, " \ rci genus, ul ait Scriplura, c Neque oculus vitlit,
\ * - neque auns audivit, neque in cor hominis ascen (29) ifit . Nil ergo mirura esl, si cum Dei aspectu
- dignus Moses incorporearuro virtutum crealionein
\ , non narraverit propter audieutium crassa ingenia
- el iniirmitatem, idemmet ne coelorum quidem re,' gmim apud populum sensibus magis quam inlel leclu utentcui commemoraverit. Nam quod non \ nulli rbitranlur Mosen in paradisi meniione re, gnumquoque cuelorum conclusisse, qttod esi ipsum
, - - Chrisli regnum, hanc, inquam, opinionem accura (30) lum ratiociiiium non recipit. Ille enim vahle regno
* - coelorum inferior videbilur : siquidem paradisas
, \ \ scnstbtis eral comprebensibilis, incolasque primos
\, ; ' parenles babuit : et mundanarum quidcm rerurn
* \ , - pulcberriina esl, sed lamen lerrae bujus pars : el
,
quanquam pulcbris arboribus florel ac limpidissimis
, rigamr Quviis, nihilominus nibil visibili vi subli , *
inius babet, neque bumanum inielleclum exeedens,
\ *
ut reapse est regnum coalorum. Quaniopere demum
.
^ terra coelo differat, verbis declarari non potest.
'. ,
2. Quod si quia dicenti latroni bono : c Memento
, , , mei, Domine, in regno tuo , > Servalor paradisum
, proniisit, idcirco regnum coelorum ideni esse pulat
aliquis quod paradist sedes (neque enim consenia ( , neuni fuit aliud latronem petere, aliud a munifico
- J)eo accipere); illud poiius consideret, coelorum id
), esl Cbrisli regnura lalroni incognilum fuisse. Qui
' , \ autem fieri polcrat, ul id sibi deposceret, quod ipsum
, * ratiocinii acumen effugiebat, roenlisque buman
\ vires excedebai? Igitur quidnam revera esscl re, \ gniim coelorum lalro omnino iguorabat, neque ad
; cerium aliquid notumque sibi jneniem iniendens
, preces illas effudit; ged boni alicujus beauequevo luptatis coropolein se Ocri postulavit. Jatn quia
bonis caeteri noiior ei paradisas erat (cum eiiim
2 \ \ bic Mosis magisterio Judaicae gcnti exploralus esset,
cjus ue lalroiiem quidem nolitia lalebat), idcirco pa; ( ; radisum illi Doniinus spondct : neque aliud pro
5) alio largilnr, sed id omnino quod peienli erat cou , cupiiom. Is vere cupiebat ut sui memoria haboroiur
\ in Clirisii regno, id cst ut bonis alquo beatis aniiu' , ' / merareiur. Reapse is deinde paradisi incolalu poii * / tur, quem generis nostri auctores atue violatum
, \ \ pi'xccplum sorlili fuerant. Quod si quis paradisum
Matth. , 54. ' 1 Cor. , 9. * Luc. , 42.
TS

7e

NOTJE.

(27-28)Conspiral in banc scntenliam Hieronymus

episl. 159,5: c Mibi in Evangelio promiUunliir
rc*;iia (-loruni, qiuc instruuienium vclus omuiuo
iion noniinal.

(29) Confer Pholium in quaeslione 102 (iiunc 79;a

Wollio edila.
(30; Muliiu ;.

J07

PATRlARCHiE CP.

108

latroni lanquam praeludium arrbabonemque regni Cqelorum daium dicat, neque eum pradicto regno ,
cariturum; istaqqidem opinio rationi minimerepu- (30*)
gnal : rem autem in communi omnium resurre-
ctione ac judicio actseque vitas remuiieratione accu- \ ^ raiius eognoscemus. Interim bsec in judicis meule ,
laienl.
,
\ \
, (31) .
3. Sed enim Mosi nulla necessitas scopusve ad \
erai, cur ccslorum regnum manifestaret. Porromulta,
ut diximus, quae sensum excedebant, dum orbis , , iniiia scriberet, praelermisit. Jam si quis forte di- g
cere velit, ligurate iiec sine aenigmate ipsum quoque
regnum coelorum a Mose innui, dum ait: c In prin- , , c
cipio fecit Deus coelum et lerraro ; huic nos
\ ,
nequaquam adversabimur. Neque enim ullo modo (32) *
affirmamus Mosem, qui lanto prodigio dignus fuil \
til Deum ipsum conspexerit, rem lalera taniique
negotii ignoravisse : verum ea, quae multi ferre * '
ondum polerant, reiicebat, vulgique auribus ine- , \
rudius valde parcebat: interim dm seuiina aliquol , \
iu sublimiores perfectioresque mentes immittebat, , \ casque alitoribus ac mirabilioribus conlemplaiio- ,
nibus fortasse iniliabai. Propterea, aiunt.dum sen-
$ibilis mundi creaiionem scribii, sigillalim omuia , \ \ pereequitur, quae ad eain rem perlinent: verum- tamen cum coeli genesim narrat, quaecunque coe- C ,
lestia ad terrestrem munduro referunlur, ea pariier , \ , \
accurato sermone digerit, solis, inquam, et lunae , \
*lellarumque dominatum atque naturam : quae aulem a terrestri fabrica ornamentove recedtint, , ,
qua?que proprie ad supernam stationem pertinent, " , *
haec baud aeque disserit. Quod si in bia ita se ges- $
fit, muho mngis in illis qu predictis excelsiora
sunl. Horum, inquam, sublimiorum perspicuam \ 4 , accuratainque enarrationem Creatori Dominoque , \ \
Qmniuro ChrUio Deo nosiro reliquit: qui nobiscum \ , \
terrae iucolis diversatus, et coelestes doctrinas ac * \ \ ,
divina niysieria imperiiens, regnum qnoque coelo- \ , ,
rqni uos edocuii. Quaraobrem aliae quoque leges et ,
promissiones el mioae ac benedietiones, quae corpo- $
reum quid sapiebant, ad Mosis parles semper perti- ^ ,
qent: vexum coromuuis Servator genehs, qui sibi \ pflicium aumpait omni errore hominem liberandi, \ ,
coalestia nobis predcnljbus ac divina bona nuntia- \
1 9

Gen. , I.
NOTiK.
a

(3Q ) Par^di^i mielleclualis nomen a paradiso lerreslri derivalum luisse, nemo inficias it. C&teroqqin
sanctarum anle Cbristum animarum quie.tas sedes
a ierretri paradiso Adami dislinguendas esse, salis
docei Scriplura cuiu ait Ctirislum pos( obilum ad
ihJfero.sdescendi.sse. Quare el ad illa apud ^ucani
verba ad latronem recie rooneiit sacri inlerpreles
terrestreiu paradisum nou esse ibi intelligendum.
(51) Oe hac GraecoFum quorumdain opinione et
nos ipsi alibi locuii sumus, et Muialorius singulari
qpere lalUsime dispulavit. Et quidera conlra Gra?cos
suo- copiose disseril Euslratius ab Allalio edi'is.
(32) Quiestioneni bauc ^ursus iractat Pboiius

tn Ampbilocbiana decima sexu, aliis quidem

verbis, cailorqquin iisdei saepe argumeutis ulens;
quam reiq nunliatani Koma ISeapolim aiile bos
annos fuisxe video cl. Andresio prodroin. Anecd.
Gr. p. 85. Sed tamen ad himc locum Photius
in d-tiina sexla aliler judicare videtur. Uuic enim
opinioni noniiullorum proposiUe sic contradicii :
p ,
, \
,
\ .
.

109

ADAMPHILOCHIUM QtLESTTO VII.

, ' vil : sicuti etiam non credentibus demortRlravit,

fore ut illos baud temporalis vel allquando cesealura
.
poena excipiat, sed quae sensurn potius dotoris in.
infinilum aevum exlendat.
*. ,
4. Quod si prxterea paradisus certaminum pra - mium esl; illic enim primo homini propositum vir, \ ; totis exercitium fuit; qui fieri potcst ul idem homini
locus palma esset et stadium? Sequilur ergo ut pn, - radisus praMudium quidem regni coelorura fuerit,
, non tamen ipsum regnum. Et in eo quidem versari
- loco beatom ac desiderabile est; multo tamen bea , tius atque optabilias est ad coelestes sedee illinc
( , eroiui. Et quidem lux illa primigenia, cujus effusio,
, anle solem conditum, diem eflteiebat, exemplo no - bis est, ut intelligamus regnum coelorum vere esse
, , - coelesle habitaculum, mulloque excelsius divinius; que, quam paradisus, in quo quidem coelesii babi taculo, bi qui eo digui fuerint, voii omnis compo , - les fient. Prorsus videtur justa ratione coelesie
firmamentum eam analogiam erga regnum coelo mm tueri, quam erga ipsum firmamentum tellus :
b;rc enim coelesti, quem suspicimus, fornici vicem
, pavimenti prestare videiur. Rursus ipscccelestis for nix pavimenti inslar eriliis qui coelorum regnum in - colendi digni erunt. Ergo deinceps non erii ambigeit - diim, cur nam Ghristus, quo lempore inter bomines
, ' salutariter versa'.us est, coeleste nobis promiscrit
- nuntiaveritque regnura; ejus vero famulus Moses
vel nullo modo, vel cerle non eine aenigmate regui
.
ejusdem meniionem feceiit. Neque denique est dtibitandum utrura idem sit an quid diversum, paradisus et regnum coelorum
Z'.

QUJESTIO

VU

, Si finii soeculorum nobis advenit, quibutnam sceculii

ChrUti divitice in not oslendentur?
;
Edita a Maio, nov. CoiL, t. IX, p. 5-6. Conciliantur Pauli verba I Cor. x, II, cum verbis Eph. n, 7.
Non incertum est quoque, si finis saeculorum nobi*
'
, advenit, divitias suas in nos ostendissc communemge neris nostri SalvatoremelRedemplorein. In fineenim
. s&culortim sumusnosquicunque bunc luundutii jarii
, flaccidumetadfinein suumvergentem inissisumuein - colendum; supervenientia autem saecula illa-ease cogn
, landumestquaeaelernaruin inftituradeliciarum parti , cipantia proteneara oblinenieorumnaturara. Sed mibi
D el sic considera: saeculis illisquorum flnU in nos ad. " * , venit, deilnilum ante saecula myaterium pro communt
, b o n i i D U i D generis saluie terminum accepU elperfa*
clum est; qui lerminus est Dei apud bomines man&ioei
* incolaius; supervenientibus autem &aeuli*pejfecius.
erit hominum ad Deum redituset altior cum illocon junctia. Tuncetiam secundum gratiam facli erirous
diinequead pcjoraconversionem capienles. Adhucau , - tem his saeculis quorumflnisad venl.l, anobifr preeceplo . rum adimpletio exigilur, eiad luclain a^cingiraur; su , , pervenientibus autemeorum qua agenda sunt praemia
" accipimue, et victorias laurea. digni j ud icamur, quando
* et divitJae doniinicse boniialia et largitionis ineffabili
. v e r b o e t iocomprebensibili rationecopiosissimenobis
, : submiiiistrabuntur. Si vis, prosenlibus quidem s*cu-

111
PATRIARCH/E CP.
112
lis Gorruptihili corpore vitam nosirara p*rlicimus, \
supervenicntibus aiitemcorruptionem incorrupiiouu .
muiantes.siciniinitumaevum percurrerous. Elrursiis Ei sa3CtilispnesrnlilMisinsurgcnsiii nos einos inipediens , pcccatum subimus;supervcnienlibusautem, ncquein ,
nos pngnam, aut agens pcccalum, sed neque occultc . \
in nohissians aut stare valens reperiemus. Multa et
alia sexccnla liis addi posscnt quibus differenlia inter
dirccta ad finem saectila el ea quae in iniiniiuin ma- ; ,
neot facile discernilur. Aique ila prcposita verba ,
non invicero opponuDtur, neque inler sc pugnant.
. * \ ,' \ ^
\ 0 .
QU^STIO VUI.
'.
Quomodo dicitur filios Dei peccatum non faccre, qui
juxla eamdem Scripturnut ex aqua el Spiritu nascuntur; el lawen multos videmus per baplismum
filius Dei effeclot peccalum facienteb;

'

,




va\
,

JCdila a Maio, I. c. . G-8. De verbis I Joan. m, 9 ; et quomodo his non obstet, qood baptizalos, qqi vere filii Dei
sunt (Joan. ui, 5) adbuc oeccantes videamus.
Si quicunquc ex aqna cl Spiriui sanclo gcneranEi ' \ \*
lur i i sunl filii Dei; filii autemDei, ut divus Joan- , ,
pesclamat, peccaium non faciunt, quaeris etdisce- , ,
pias quomodo, postquam pcr lavacruin regenera- ' lionis lanln gratia digni habiii sunpjs, ad peccatum ,
deferamur Sed anlequam vcrba rcsolvainus qu-e .
sibi inviccm conlradicere vidcntur, ipsum in se , "
Ap03tolidictum examinandnm est: quomodo omnino (
liomo filtus Dei factus pe< catum non polest facere?
Qiudam igitur dicunl illtid ipsum Joannem expli- ; , <ntcm addere : qnoniam semen ipsius in eo manet; ,
quod quidein semcn esl sane docendi peritum \er- *
, \, *
bum ; exiil enim qui seminat seminare. Illo autera
scmine in anima radiccs agente et manente, non \
polest peccare qui boc scminc assimilalioncm cum *
gcnerante Deo possidet. Illo autem semine cx cogi- latione nostra ejcclo, slatim diaboli seroen in iltius
locum injicilur, et zizaniorum germinatio incipit. ,
Plures quidcm sic propitis, ut niibi videtur, ad ve- , \ >
rilatem stelerunl illud apostoli dictum inlerpre- . " , , \
tando. Atii autem simplicitis dictint nequc justum .
justiliam colentera, neque sapienlem sapientiam , :adimplcntem, neqoe aliura quemque suum nomen ,
a .virtuie irabentem eo quod illam peragat et adim- , ' * > ?
\ ,
pteat, uuquaro peccaii exsiilurum facloretn.
\ .
Sed boc quidem,quanqqam a quibasdam diclum
,
est, non altitudinem apostolicas sentcnliae vidolur
alligisse. Noncnim callidum eitscire, sed nequedo- ^
^
, ' ,
cere jtis(um juste agentem non injustitiam admit- , * tere, neque sapieutem inlemperanier non vivere
dum sapil. Mctitis forte esset et boc modo intelli- , \
gerc eum qui ex Deo naiqs cst et semen ejusinse ipso concepit, nempe virtutem (omne enim donum ( *perfectum desursum cst, descendens a Paire lumi- ) \ \
nam), et perfectus est in ea, ita ut in illius habi- ; ,
lum pure iransierii, non babcns sibi adnuslum ,
mali ecmen, eum, inqiMin, non posse pcccalum fa- ,
fere ; id csl, non ba,bctc volunialcni ad cnpidila'cs / ^ , oJci
v

113

A D A M P H I L O C H I U M Q U J E S T I O VIII, I X .

114

. serpentera, neque mentem ad illas conversanu

- Quemadmodum enim indocta nalura viotcnter ea
, quae supra naluram suiu aversatur, ita illo ex do clrina per bonarum actionum exercitium lacmslia - bilus vim raagnam accipit ut nullis malis serpat
(5; \ ' aut nullis delectemr. Ea quidem esset hujus dicti
0 * ,. - in se invesligatio. Solveretur ct difficullas in verbo * (5 rum connexione sita non minus per unumquodque
\ * dictorum. Non enini dubium esl quin is qui scmi nalia verba babet in se ipso germinaniia, sive virtu , lum sint, sive pietalis jacta semina, minime iu se
/ , , niali sationem admiltat; cnm aulem malo germine
vacui slamus, tunc in zizaniorum acccpialionein
, accingentes nos videaniur, sed ueque eum qui vir - lulem agit, adversus maluro, ineilicacem esse,
' ^ eum autem qui pulcbros actus negligil ad pejora
, deferri, nemo estqui discepiat.
, \ .
\
Per baec quidem solverelur, ut diclum est, illa
* - primo intuitu apparens opposilio; niagis propria
\ - vero et accommodalior esset illi admola solufcio
. talis. Duplex esi Imjus iiliationis modus . unus qui* - dem ea sola adoplantis largitione acsiudio demon , stralus ; alter vero, adjunclo proprio nosiro sludio,
, * vi cujus inlroducilur virtulum operalio; el daia siT
* pernae (ilialionis gratia cum voluutaria virtutum
, praxi convenieng, lolum Lransformal filium adopta ium ad similitudinem et cbaracterem, quanium ho , * \ - mini licet intueri eum qui genuit Deum. Sic qui . dem ille qui se boc modo filium Dei gorit atque
ita solidam ct immulabilem adoptionem pos&idel*
, \ - inconcussam accipit habitudinem boni et a peccalo
, C abhorret, nec illud vull quoquo niodo facere. Qui
, \ \ , tarmn illa Domini largilioue fruitus esl neque salis
. curavit ut solidam adoptionem ostenderet et se bnc
, - esse dignum operibus oslenderel, ille sane, quan , quam adoplionem soriilus est quam Domiui largilur
, affecliu, quia non eam propria voluntate et ardore
, conflrmal, ad peccalorum aclus facile fertur. Illo
, quidem, quod graiia datum est, scminc imperfeclo
\ , rcliclo, quod a malo semiiinlum esl propria indo lentia perficiiur el colitur; quod in se coiiferciis
, - bomo, merilo non est filius Dei, sed iiliusdia, , - boli.
\ ^ \ , \
, .
'.

Q(JJSTIO

IX.

6) ,*
Quomodo Davide Dei palre dicente : lloma
al . , > \ , tanquam feuuin dies cjus, > Salonwn ejus filius
, ] declarat : Kst aliquid magium homo, et aliquid
xul ;
Itonore dignum vir ?,
Edita a Maio, 1. c , p. 8 9. Quomodo Davidis verba Tsal. cii, i i , lo, cum Salomonis effalo, Prov. xx, 6 (juxta LXX)
conxeniaut \
llumanani naluram plermnque e\ divimis Da\ , \ vid parvi faciens et sapiens Salomon magnificaus
non opposilae inter ee sententias introducunt. Noa
,
\ cnim illi solummodode bumano gcnere talia decla , \ ^ ratit, sod el in plerisque sacra ScripluraB locis ia , vcnics cam aiiollcnicin quidcm nostram naturam,

115

PATRIARCHJE CP.

116

rurstift autero eam vilipendeniem el deprimentem ; ,

nec tantum Scriptura, sed et quicunque nostrorum , \
eanctorum Pairum veram sapientiam iude mystice docti sunt, diversas senienlias de humano genere ,
statuentes nou ea sententiarum differentia rebellio- \ ,
nem aui pugnam in se ipsos et in alios concitasse
videulur, sed concordiam et concentum servantes , '
reperiuntur. Quomodo autem eas diflerentesseiiten- \ .
lias nulla in verilaiem pugna autoppositiosequalur,
binc facile est imelligere. Duplicem constilulionera , f
liabet bomo, ei duplicem vixii vitain, unam quidem .
anie praevaricalionem ei alteram post violalionera , \
legis. Ejus auieni constilulio ex una parte lutum , vr
et cinis est, ex aliera veroomnipotenlem naiuram et , .
iis omnibus qua3 sunl imperantem im-itatur. Quae- , \
cunque igitur hotniiieni atlollunt et sursum slatuunt,
vel ei dalae dignilalis magttiludinem exbibent, vel \ ,
beaiam et felicem ante pravaricationem vilam ; ,
quaecunqne autem illum depreiiant et deprimuni, ex \ * una pane mala post transgressioiiem gravia oslen- \ , dunt, ex allera vero illum esse pulverem et in ter- , \
ram dtssolvi, manifeste demonstrant. Sed baec di- \ *, .
ciinus lauquam priina et dominantia principia de- scribentes. Exbis aulem niulla el alia nascuniur : . \ *
coiitermintim esl enim quomodo bomo cum faclus \
sit et possil, si velil, deus eflici, nec babeal neces- ,
silalem, si veiit, ad pejora illum impelum attol- 0
lentem vertere, mille laudes oblinere dignus sit; ,
siolidus aulein et brulus, ne dicam improborum ,
daemoniorura maliiiiccousors eflectus, niille subjicia- ,
tur exprobratiunibus; et ante baic oinnia vitae ^ ,
voluplatibus ac deliciis uientem exercens, sexcenlis \ \
quolidie circumfundatur inalis, vix aliquando illud : , *
Vanilas vauitatum et oinnia vanilas valens inlclli-
gcrc. Se auiem ralione a mundo segtvgans ei ab om- , ,
itibus quae in inundo circumsiant nugis, maxima > , \
fruitur voluptate, el aniequam fulura bona asse- \
qtiaiur, lanquam imagine et praeludio illius mulhe \
ielicitalis praeseuli lempore fruitur. Neqne igilur , \
paier liiio adversatur, paler, inquain, David sa- "
pienii Salomoni, duin alter laudat, alter vero de- , , \,
primit bumineui, neque divina Scriptura sibi ipsi , ,
ptignat, sed ueque Pairum noslrorura divinus cbo- , , '
,
rus nunc quidem bumauam naturam deilicanlium,
iiUDC autem parvt pendenlium, et ad ullimara viliia- D , tcni rcdigeuliuin. Et scposilis quae dicta sunt, quo- \ *
modo corporis aflectiones et quoiidiana uoslra \ \
dainua non nos deprinierent ? Conversio autem mentis ad contemplaiioneni et supernae voluptaiis ;
puriiaiein, quumodo noslram vilain nou bealam \ , \ ac feliceiu pr&slarenl ?
*;
v

80

QUiESTIO .

Quare dwmoniaco

morbo atgrolantes,
evangetisla vocai ?

lunaiicos

,
;

EdiU a Haio, 1. c. . 9-10; explanans cur evangelista (Matlb. iv, 44; xvu, 14) diemoniacos vocei lunaticos.
Lunaticos evangelista adxraone obsessos vocal,

lunam affeclionis causam assignans, nequc , \
9

Ecclc. , 4

1
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO X.
118
, ' quia malignohominem occupandi occasiones praebet.
, ' sed plcbi usitatis et nolis vocibus Domini miracula
\ nilens exponere. Non enim allendebat attice lo qui, sed clare veritatem docere, quod fleri debebal,
, si commiini nominum usu et ut solitum est, facia
' , enuntiarenlur. Aliunde non obstabat verbi usus
\ pietaiis aununliationi rcumenim multi eorom qui
* soli ei luniE servieranl, Domini miracula audire
debcrent, ex eoniro opinione et verborum usu,
2- ab antiqtio et impio errore eos liberat, ferecos invo~
- cans, el clamans : Homines, qoomodo lunae et soli
, * \ aliquam adhibetis Tenerationem et deos et bene , \ factorcs eos pulatis, ex quibus ut ipso verbo dicere
~6 , vidcmini, lanta qnidem mala accipiiis, taalum au \ ", \ tem exiiium hominum genus depascil ? Oportet vos
\ \ - a lnna ei ca?leris separari, cum tam male el tamin, \ \ ( feliciier, ut ipsi opinamini, disposili silis ; illi au , lem qui ab istis et aliis sexcenlis malis liberal et
; coeleslia bona largitur el venerationem adbibere et
\ , ,- puram adorationem offerre : iiaque piis principiis
, , nihil contradicit communis et usitaUe vocis adlii \ \ bilio.
\ , \ \ \ * *.
Audivl nonnullos dicentes aliud lunalicum esse
" et aliud a dsemone obsideri evaiigelisiam signili , - casse : non entm, postquara dixll iunalicos, adje \ \ - cisset et daemonium babenies: et esse lunalicum
, ' non a dapmonc exagitalum, sed alio quodam morbo
, 6 qui principium ex corruptis in corpore bumoribus
- capit: illi autem dicunt bos bumorcs magis e.t
acrius augescere, cum luna plcna est. Mulla enim
\
\ alioruin humidorum et in huinido vivenlium, ul
, \ suiit osiraea et alia hujuscemodi, tunc temporis
, , maxime videntur incrementuiu accipere, non pro - pria poloutia id operanle luna, absil, sed arcaua
, , (5 operalione ejus qui oronia in sapienlia fecit banc
viriutem illi inius deponeme. Elenim, inquit, le . \ , , piitae naturae qui in ea esl calor, cum nostra cor , pora ic.tibus suis allingit, bumores qui in nobis
, sunl confuudit, confusorum autem dissipaiioiiem
, et excielionem, eo quod non salis aidet calor, ut
calor solts, IIOII facit. His aulem bumoribus iia in
\
, , j) corpore confusis et conturbatis, eo magis valet
\ inorbos; ei magis cerebro et capiti additur, lorquet \ , que animal el iuulai,et naturales vires cum impe, \ dial, eajfrangunlur et dissipantur. Et idcirco illos
* , , \ , \ qui tali morbo lenentur vulgus lunaticos nominat,
^ et quin sic eos nominet nibil obstat. Est et ulira
\ b.uc alter senno qui daemonium babere dicit eos
\ - quos vulgus lunaticos vocal; da^monia vero caluni , . uiandis Creatoris operibus apud homines inlenta ,
" , - diligenterincrementa lunae observare, et tunc ma, \ - lum augere et evidenlius facere, ut pessimas
* causas esse pulchra Dei opificia opinari persua , deanl et inde Creatorem blaspbomeiU. Sed bic
\ quidem sermo non rationem affeil cur lali diclioue
divinus Aposlolus usus sit; sed quomodo suic
11

119

PATRIARCHiE CP.

120

dxnionia speculantia lunaepbases tunc nobis acrius

insulienl et in nos tyrannidem exerceanl. Attamen , .
quia inulta dicla sunt, nihilque piis principiis ad"
versetur, quisqtie eam quam voluerit opinionem
sequatur.
;
, * \ . \
, .
QDiESTIO XI.
'.
Quare cnm Adamus peccassei et moriit pcenam incnr- ' xal
risset, ejutfiliu*qxii non peccavil lamen anle ipsum
, 7 /*
mortem subierit;
;
1

Edita a Maio, loc cii., . 10-12.

Profundior et excelsior de hac re sermo forsan
\ \
ingredi libentcr in divinorum judiciorum abyssum vult, bumanas sententias superans, exceptis iis ,
qua! ad noslrani cognitionem dcvenerunl. Accipil , .
quidem Adamus suam poenam, oriiur autcm ejus ' ,
lllius, ut ipse mali auclor suis oculis morlis pon- ,
dus et aflliclionem inluens, ad inlelligenliam cul- , pa3 mngis deveniat ; ut metu et angore pressus , poenitentia et dolore sccleris sibi molliorem reddat 6 \ ,
poenairi. Omnis enim roraminatio, omnis intentaia
poena lunc limidmn reddit ,cin alicunde maloruin ,
experienlia in reorum notitiam venit. Neque enim ,
si non mortuum Adamus (ilium novissel, neque >
oinnia quae mors secuni afferl horrenda consci- ' ' ,
visset, non illum magnum el auxilio carentem ' * agonem, non mentis turbationem, non ejus a cor- C , ,
pore separationein, non quaecunque aiia sequuniur ,
dissolulionem et putrefa^tionem, pesiilcnlem odo- >, ' , , \ reni, et pulverem, et saniem et vcrmes. Videt igi- , \ , \ , \ , \ .
'
tur Adamus in alio quidquid inest in propria poena lerribile el intolerabile ; quod videns, magis \ ,
quanla fuerit culpa inlelligit; el ideo manu duci- \
tur ad poenilentiam, et filio orbalus jam ynima \ :
sune salutem lucralur. Si quis vero non morte , propria tolerabiliorem Adamo iilii monem cogita- . \
rel, inveniret multos patres talis cogilationis te- ', / stes, qui imilloties morientes ipsi Gtii sui sicpissime
ealulem emunt. Praevenit igiiur Adamum juxla ,
buuc (scrmonem et anie morleni, filii pqena ipsi
deiinita, graviori ictu quam mors esl, iiitoleranda ' \
, ,
jtempe trisliiia correpium.
, .
Tu veromiliict tertium boc diligenter considera. D -
Tres viros lolus mundus tunc babebaicives ; femina *
auteni ciiin ipsis vivebal unica. Quorumalii quidem * ,
genilores, alii vcro filii erant generanlium. Adamus . '
quidein non subjicilur poenae, propler eam quam , ' \
sermo causam altulii. Et Evaex una parie propier
eamdeni causam morti subjicilur, ex alia au- , \
parle, quia cum una esscl femina, ejus absenlia , ,
toium genus, gcneraiiouc sublala, cum ea traxis- , .
set in exitium. Attameii neque Caiti dalam ex in- ftidiis inortem subirc oportcbat; pejor quidem erat , *
ille, melior auiem erat Abel; et quomodo poterat "' \ \ \
fieri utis qui ab omni dolo et invidia et alia qtiali- \ lei malitia mundus erat, homicidas in iratrem ; :n

121

AD AMPHILOCHIUM QILESTIO XI, XII.

122

vov t l ; - \ manus injiceret'? Reslat ut ille mortem ex insictiis

*, \ , - in frairem aggrediatur, qui et ante illam injuslam
, - aciionem, cx iis quae Deo frater offerebat, mueiore
, alliciebatur, ei in invidiam ejus quinon fecerat in juriara exciiabatur, pessima autem menteeiper, . \ lido consilio suas manus in fratris necem convcr \ ' tit. El vide mihi et in boc ProvideiHia sapientiam
iiivesligabilem : iis enim quibus putabat pessimu*
, ' ee victurtnn roanus conlra meliures erigeniem,
iisdem illi prolusio catasirophes occurrit. Permit \ , tit enim divinae elsupra cogitaiionem oeconomiae
\ 6 , - ralio opus injuslarum et bomicidarum inauuum
". . Abel l i a i ; el pracedit geuitorem ad inortem fi lius ; sed iniirmalur in priino illo ictu inlerni po , tentia.Si enim Adamum priraum invasisset, solidum
, - illi fundameiUum fixum essel, cum buncdivino de \
creto damnatum suscepissel etprimum; cum auiem
\ , - insontem eo injuria dejiceret, inde ejus concussa
[Cod. ] potentia reperitur tanquam ab inilio puiridum snp - ponentis fundainentuin ; et fit proo&mium absoluiae
\ inferni dissolulionisjusti mors cx injuria.
.
'.

QUiESTlO XII.

,
, ,
. ,
. *

Non
exsiilit
conlradictio,
etti quibusdam
videatur,inier
illud: ln judicium ego in mundum
veni > ei Ulud: < Non vem\ui judicem mundum, &ed ut
satvem mundum.
t

Edila a Maio, I. c, . 12-13. De apparente contradictioDe inter verba Cbrisli Joan. xx, 39 et Joan. xn, 47.
, '
lllud: judiciura ego in mundum veni, * el
\ , , ' illud: veni ul judicemraundum,sed msalvem
, munduni, * non modo miHain comradiciioium
, imer se feruni, sed contra imillam congrueniiam
\ . et conceiitum oslendunL In judicium enim, in , \, quil, ego iu uiuuduni veni; > qui dcbeni enim aspi \ cere, volemes obcaBcanlur, ct qui obc&cali pula , banlur, Juiueii verilatis monslrali suut intuenles.
Alii quidein salulem non accepcruni, alii autcui
adductcr. saluii accurrerunt; iia ui, elsi ineus, in , , \ quit, adventus pro mundi saluie factus sil, sed ii
, ' 0 qui prava volunlalis incliualione ad propriam ar , - roganterse gesserunt ulililatem, judiciutn sibi uieam
. [Cod. prxsentiaiu eifeceriitt. Quid igilur igiiein noa
] , ; iinmiuis, neque lerram illis conculis, neque caia ^ , \ iatlas coeli aperis ei demergis illorum demeniiam ?
; , quia non veni, inquil, uljudicem munduiu, sed
9\, , , ' - ut salveiu, sed sursum eum voceni; quapropier
* , - palieniia ulur , quapropter diiferu judicium; nou
5 enim judicii leuipus, priuai advenlus niei ienipus,
, , sed misericordias, sed compassionis, sed benevo, ' , . leniiaa, sed horlalionis. Sicque non modo nullain
- pugnam imer se ferunt praedicta diviua ora*
\, \ , cula sed maxinium, ut vides, coucenlum servanl.
, Aliunde autem judicium () el judicatio
\ \ , () concordant quidem in mullis, aduiiltuni
\ tamen et diflerenliam. Judicium eniuimagUostendil
, daimtalionem, judicaiio auleui in debiii inclinal dis tribulioncm. In judicium ergo vcnit Salvaior ift
, muuduiii, id est in damnatioRem faclus esl iis qut

123

PHOTH PATRIARCHiB CP.

124

noluerunt ad suam tililitatem aspicere, neque dili-

gentiam adhibuerunl utsuam redempiionem agno- ,
scerenl. lllis igitur injudicium faclus esl commu-
nis uoslrum omnium Salvator ; non quod ipse
poenani eos incurrisse auctor sit, sed quod ipfii ,
suam salutem in moriiferum sibi iransiormaverint * veneitum. lllud eniin, ut videntet, etc. non est . ,
< ausut indicatio, sed eorum annuntiatio qui mala \ , ,
\oluntale elmeute pejora melioribus anteposuerunt;
se ipsos enim subjeclos judicio detlarare neque .
communem Salvatorcm accipientes, malilisc eorum \
esl revelatio, nihtt auiem ad dicentem pertinet se
, venisse non utjudicet munduro, sedut salvet.

\ ' .
Conlra vero testalur bonilalis pelagus iramensum

se imdlos ab errore retraxisse, et non parenles et , , \
sc sub judiciuui ponentes non mullare, neque \ punire, neque damuare, sed erga eos qui nou , , , parent bcnignum esse : < Totam diem enim, inquit, , , extendi uianus nieas ad poptilum non parenlcm

el tOinradiceniem. > Damnalio igitur fil apud nos, \ . versalus Salvalor malilia eorum qui ipsum ac-
ceperunt, non judicat illos neque punil, eUremae
benignilalis gratia, et quia priorem ejus adventum , \
lion judicii lempus, sed oeconomiae et compassionis ' \
osleiidere ci est in aniino. Si quis autem velit ju- .
venililer vim inietidere el roulare judicium in dis- 6?, \
crelionein elseparalionem, in sacris quidem Liiteris \ , ;
non, ut arbilror, banc vocem id soiiaiilem, contra ,
usum fiimum iuveiiiet; reperiet forlasse quoad bos * *
I
f
seusus
cogilaliones
non
salis
probantes,
ut:
iNolite

'

credere quia veni mitiere pacem supcr terram ;

\
non veni pacein imttere sed gladium ; veni enim

,

dijudicare bomiiiem conira palrem ejus, et nurum
conlra socrum suam; el, cujus veuiilabrum iu .
mauu ejus, el purgabit aream suam, ei frumenlum , \
quidcm congregabil in horreum, paleam aulem \,
comburet igne inexstinguibili; elqusedain bujusce- \ , \ ,
modi alia. Ailamen neque ila sacrcrum verborum , pngna iili qui sic eam inslruit, inier illud, inquam, \ *
c In judicium ego in hunc munduni veni, et illud, . '
cNon veni judicare munduni, ullomodo conflabilur. > ,
Salvaior enim ut mundum paciflcaret et Patri re- \ ,
cunciliarei eos qui olim illi iniensi erant, venil; ,
. et quidem medium parieiem niunimenti solvens ^ \ \
CUIII iis quae deorsum sanl illa qnae sursuni univii
\
et in pace consttluit; si vero quidam pacem in ,
inimicitiam mulaverunt, et unionem in lumultum \
feceruni, non in causa et>l qui pacem praebuit et , \
nnionem, sed illi qui se ipsos ab iis qui Patri con- , \
juncli erant et pacis bonis fruebantur, separave- runi.
, \
, \ .

AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO XIII.

126
QUiESTIO XIII.
.

kv - Si in alerna poena venari mttlto deterius e*t quam

omnino vita non uti (nihil enim pali mulio vielius
[cod. ]
est quam doloribus crucialibusque divtxari) cur
, [cod. ]
Deui homines illos qui inpcccaiis vilam consum ,
pluri eranl, creavit, reni pejorem pras meliore eli, \ gens ?
;
Edita a Maio Nov.Coll. t IX, 14, 15.
4. Quos sane melius fuLsset nequaquam eos nasci,
\ "
* , qui summis sceleribus semet obstricluri eranl, ipse
Servator noster in Evaogelio doruit dicens : Bo nnm erat ei si nalus non fuissel homo ille *. >
' \ * Profecto Judae ac similibus ejus melius eral non
* ; nasci : res tamen generalim non ita se babet : nam
' - Deo cerle id melius non esl : siquidem nasci, ad
, \ \ exsistentise possessionem perducii, divinaeque pro videniia et crealionis prxdicalio est. Quod auteni
, - exsislenlia caret, prseler quam quod summam Dei
, - sapientiam nullo modo predicat, ne bona quidera
\ olla consequi potest. Igitur quia nasci melius tst
' , quara non nasci, et esse melius quam non esse,
oportuii Deuro de creaiione cogitantem meliora po tius quam deteriora agere. Sic ergo Deum non de , \ cuit, omisso creandi consilio, rem hanc et illam
, \ increatam relinquere: quamvis de prodilore cle mens sapientia miseranlium ritu dixerit, melius ei
, \ fuisse si nalus non esset. Nam et alioqui jucun\ ^ dissimum peccatoribus forei, si pari loco cum in , -*
" " ~ haberentur
' : quod lamen Dei ---.._
nocenlibus
juslili
* \ neque tolerabile neqne decorum est. Tum poenas
, non dare reos, rursum his bonum esset; atiafueo
- ' id a justo Dei consilio procul abest. Sexcenta hu * \ .
jusmodi dici queunt.
'. \ 2. Hoc eodem sane modo firmaque ratiocinii se , \ quela, futurorum homiuum creatio et ipsis nielior
\ , est et Deo couvenienlissima : quanquam nounulli
labente tempore, voluntario animi consilio meliora
, \ deterioribus commutaluri sint; mirumque ac salu (are Dei opus, peruiciosum sibi eflecturi; remque
, - optimam sludiose [conversori in pessimam. Prae lerea si Deus ternus esi alque immutabilis lirmis \ \ - que finibus nalurae suae nixus, omne autem quud
, D nativitate procedit, innumeris mutaiionibus ob uoxium est ac varielaiibus: si quis censel eos qul
\ , peccaluri suni, non fuisse a Deo creandos; bic aut
, ^, * nullas bumanae naturaB legcs ponendas fuisse cre , dit; aut eam immulabilem crcandam et sine varie \ , taie : hoc est vel universum buiuanum genus a
, creatione removet, aut boiuinem cum Dei natura
* fieri postulat: quae rcs ulraqtie quia in summam
, \ insaniara ipipietatemque decidit, inde cognoscere
, licet legis tabulani persiare indelebilem. lusuper
' - quod omnino neque factum esi neque exsistit, id
, * bonum esse nequit: qui autem in peccalis versatur,
is bonus fieri potest. Bonum aulem ab eo quod bo - nura non est, feliciter sine dubio differt.
.
\
3. Vei ura et his omissis; qui ait, proplerea quod
12f>

:|

i f

Maiih. , 24.

127

PATRIARCHJE CP.

128

psuri in peccalura eraut, id- ,

circo eos iton fuisse creandos, bic, inquam, nibil ^,
aliud aflirinat, nisi peccatum nondum ipsum na- , \ lum Dei erealionibus dominari debuisse. Nam si quia noniiulli peccaluri erant, ideo Deus, quomi- . ,
nus eos crearet, probibendus fuit, sequilur ul pec- ' ,
cali major quam divinae eilicaciae polemia sit. Adde
quod peccare buniana? volunlatis cst alque arbitrii, ,
tiealio aulem facloris. Cur ergo quispiam oinisso \ \ ,
peccali reo, id in innocuum iraiibferre niliiur? . \
Neque veio ab bac iusania absolvilur, si quis forte ,
ail, peccaluros lanlummodo bomines non opor- ; ; luisse a Creatore nativilatem sorliri neque in lu-
niinis auras prolrahi. Nam el bic videlur a*gre ferre ' >
siquis, quia est reus, poenas dependai; sludere au- , *
tcm ui qui peccalo caret, is damnum feral. Id enim
reapse conligil si peccaluri nativitale el cxsisleniia
priventur, Deus aulem a creando impedialur. In-
super daiur opera ut divinse prascienlia? causa \
damneuiur ii qui iioxam conlraciuri suut : rursus- ,
que ul iideni, poslquam peccaverini, ab animad- \ verstoue proiegantur : qu* res nequc buinano ne- ifctv ,
que divino jure iieri creditur. Etenim ut a neniine
ante culpam reposcalur poena, commuuis bominuoi " scnlentia est divinisque legibus consenianea. Tum . \ vero de pertinaci peccato poeuas suniere, id divirue ,
nemeaeos juslitixque demonstratiO est. Cur crgo \ *
aliquis velit, qu* cunctis recta videnlur, bis con- ,
traria facere? ea vero, quae Deum viudicem ju- \ .
stumque demouslrant, iu preiio babere nolil ? , , liumines

Nonne bic suminaB amenlfee atque impielaiis reuui C ; \ ,

sc facil? Cur ais hominem oporlere, quo poeiiain $; \
viiel, ad culpam minime nasci labilem? Noune enhn \
aperle dicis, clianisi miniine dicas, oporluisse bo- ; ,
inincm creari impeccabilem, ne scilicet coronis , , quarum gralia fortes peccalo superiores fiunt, do- , \ ,
nclur? Sane si quis nientis suaj compos, neque , vebemens peccaii amalor, et cruciatuura limens; , ,
si is, iuquam, e duobus alterulrum eligeftdi copiam , ;
baberet, nenipe vel (ne qui forle peccaulcs pwnam ,
luerent) coronas capilibus 6 t r e n u o r u m detrahendi; , \ , vel (propter eos qui juste cerlaininuin praemia refe- ,
ruitt) ne peccalum quidcm sine poena esse sinendi; ,
nunnc bic niullo mallei fortes alblelas coronis orna- ws cernere, reosque simul meritis suppliciis tradi? D , \
,' $,
, \ ;
4. Sed praeter baclenus dicla, num ie sola hominum crealio peilurbal? an incorpurearuiii quoque ac fiine niaieria naturarum el iinnioi lalilatis
inuuere pcrfrueaiium, in eamdeni perplcxiiatem
dcjicil? Nam el ex iis ccbleslibusordinibus beatoque
fasligio sponte ille dclapsus, priticeps inaliliaj facius
est diabolus : el simul quoiquot nientem suam
panibus illtus applicuerunt, mcliorem cotidtiioncm
pejore commularunt. Heliqui autem ex iis immorlalibue inclylisque clioris in devotiouc debiiaque
luoueslia constanies, nihil de sua pulcbriludine ac
di-ntule ainiserunt: sed coiumuui Domino Creu-

'. .
;
\ , ; \

, ,
, \ ,

> \ ^ \ ,
, -

129
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO XIII.
130
, loriqne iirmiler adbaerenles, neqtie fonlem oniuii
, boni subslantiam faslidientes, noti golum Ipsi in
\ \ , bonitaiis communione manserunt, vefum etiant
\ bominum generi, divinae pariter in hoc voluntati
, obsequenlee, bonorum uperuro adjutores sociique
\ * \ , evaserunt. Et ii sane qut exciderunt, ipsam qtfoque
\ crucis imaginem, in ejus instrumenti forma exbi , * , bitam quo Servatoris passio peracta fuit, cuni
, , (^- horrore exlimescunt ac longissime fugitfnt : caeteri
aulem divinum solium circumsiantes, bealae illioa
\ ac iremenda* visionis, quantnni crealse natur
, * licet, radios excipiunt. Illis ob ea quae aguni fe \ , ceruntque, ignis exterior paratus eet; bi qui
* '* liberum arbitrium suum in melioribns progressibus
gradibusque faciendis continuerunt et continent,
\
*\, \ * inenarrabilium gaudiorom atque aeternae beatitalis
. sorlem decreio divino obtinent.
5. Porro dices: Cur nam iUe improbue creatus foit
' ,
, \ ; ei quoiquot cum eo erdines apostaiici evaseruni?
, * Decuisset enim Dei bonilaii a rerum natura pri\ * niitus eximere has creaturas atque excladere. Id
, - enim melius erat his quam inexorabili cruciaitii
- deputare. Atqui vani hujus ratiocinii sequela per
, c&teras quoque res creatas te pariter deducet.
* - Decuisset enim tellurem quoque creataro raaiierc
, \ immobilem iii statu suoel 6rmitate muiiiri: neque
, (wt caeteras ejus paesiones mutationesqoe pne \ , , teream) aquis si ininos universam certe maximam
\ * , - partem inundari; paulove minue quam curo invi * \ - Q sibilis erat et informis, fluctlbus obrui. Aerem quo \ - que decuissel purum esse atque omni humiditete
* \ \ vacuum, bominibus caelerisque animantibue salu , larem; non autem ad pestilemem mortiferamqne
, viventibus conditionem converti. Quod *si haec iia
gencrala sunt, ut naturara variare soleant; neque
. bsec lantummodo sed alia ejusmodi; satius erat,
, inquit aliquis, haec omnino non creart. Sic ergo
, , iste universam naiuram labefactans, sWe quae in
* inlellectnalibus eat snre quae in sensibilibus, etne
, , \ inanimis quidem rebiis parcens, sed cunclaacerbe
;, \ , sic exaequane, suiqtie ratiocinii judicio subjiciens,
, \ - oibilque borum probans, quid demum agii? de
, \ bominis creatione, quod unum est e creatis generi, ; bus ambigit; vel Deum alium creatorenique quaerii
* D ( Deus bone!) qtiero dum ignarum rei raelioris
\ ( ea quae diximus fecisse ait, effronii vultu linguaquo
) - effreni omnia subsannat. Sed cur dixi Deum alium
\ creatoremque ab eo quaeri ? Ipse potius se in in . sania stulliliaeque fasligio collocans creaiionis
; tiruendaiefem, omBem Dei notiliam ex atiimis
\ - hominura, quaro de suo jam expulit, delere nitiiur.
, - Sed bacteuus capitulatim dispulata suiBciunt ad
, , prseiermissorum etiam, ut puto, relricandam me moriam; aique ul u qui oliracontradicere aude
\ - bant, tanquam si bos irrupisset, ul ail proverbium,
;, dedisceie non recuseut.
(3) , .

(31) Diog. prov. cent. 111, 61 : * \

P A T B O L . , . CI.

131

PATRIARCHiE CP.

132

'.
Quid est illud: Aperti sunt eorum oculi, f.en.
, t ol -
, 7, et quomodo transgressio vim habuii oculos
*
aperiendi
;
Edlla a Maio, . Coll. l . IX, 14, 1.
lllud aulem, Aperti sunt amborum oculi, > non
, ol ,
quod transgressio aperuerit eoruru oculos, absil; , ' eniin scriptum est ipsa transgressione eorum
oculos apertos fuisse, sed post transgressionem. ,
Uicit enim : Et postquam accepit mulier, de fruc- \
tu comedit, el aperli sunt oculi amborum; > quod \ \ \
t:de quoddam esl: Post peccandi actum, ut ple- , \ \
rumque peccati cogniiio supervenit, el audaciae " >
maguitudo magis agnoscitur. Cupidilaie etiim quae , \
ad peccandum impeliebat, el stimulo qui animuni agilabat,posi exlegem actum cessante et quiescente, \ lunc sane tanquam pe.r banc muliam caliginem ,
perspiciens ratio et resipiscens, ea qua? acla suut \ ,
inluetur, et in quem statum et a quo mutala sit magis intelligit; et cum conscientia ipsam vulneret \ , \
et lorqueat, clare discernit ea, qu, cupiditate im- \ , pellenie, non siwiliicr cernebal. Aliunde aulem , \ quisi|ue peccato cedens, iis quibus diabolus lilillans \ ,
< t inulcens nos effemioai el lcuebris replet, innevos *
quasi feri suos sensus, ei quoad vim discernendi
mtililatos. Post aciionem autem sub oculos id
quod tentatuiu est arfducit, el acerbe aperil quod \
prius multib arliiiciis celaverat. Dein iis quibus \
sceleiis molem coinprebensam reddii, in despera- * '
liouera eum qui peccavit impellere conatur.
C , \
' ,
.
illud igitur, f Aperti suul eorum oculi, non relaii , c ,
ve ad antecedens tempus, neque priusquam a Iege , \
ipsis iraposita deciderent, interpretandum est; lunc *
unim oculos magis aperlos bahebant, nondum ser- ,
pentis susurrationibus decepti, el vigilaniem ad vi- , \
dendum qoid faciendum esset, inentem ferebant. .
Non igitur visum non babeotes, peccatum admise- , \ *
runl, sed contra in admittendo peccato caecutienles; ,
postquam auiem peccatum fuit, vieum recuperaranl. \ Pravus igiiur el ab initio malus nostne naturae
bostis sciens et ipse ex iis quae passus erat, post ,
malam actionem exeistere delicti intelligenliam, et , \
ipsum non 86 ad resipisceniiam convertisse; et * \
cum experientia didicerit peccantes post peccatum
sequi conscientiae slimulum, et Adamuro adhortans & ,
per legistransgressioiiem peccet: Qua inquit, die ' , c
ex eo comedelis, aperientur vestri oculi; deinde ' , , ' , cum sit ab inilio mali machinator et mendacii pater, * '
commiscet veritalis ellycbnio omnes mendacii tene- \ ,
bras, et ait: Eritis sicul dii, scienies bonum et
malum. > Sed quemadmodum peccando quidem \, \ caRCuliunt, transgressionis ainore, post peccatum '
iiiielligentiara et resipisceniiam delicii rcteperunt. , *
QUJESTIO

XIV.

NOTiE.
. niensium enim pecunia bove insignita fuit. SileM
Jtos irrupit, de tti dicilur ijui repente tucenl. /ie-aulcm donn torrupli.

133

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO ,

XV.

134

Quare autem postquam aperli sunl eorum oculi,

primum quidem generantium partium nudilatem
, - intelligunt et erubescunt? Quia acrins imperat
) \ ; " quam caetera, nisi cupiditas sapientiac lrgibee
refrenetur, per eas partes cupidiias. Et quia in ani , mali, commola ad venerea dispositione, et caHera
\ cupiditates recrescere solent, et quia ex illo lem , \ pore omnia alia peccata sub judicium ducanlur ;
, \ haec vero anle illud tenipus nientium infirmitaii ei
\ infaniia, lum lex spiriiualis, tum lex quae per
vitae rationem est imponebat.
^ \
\ .
J. HERGENROETHERI MONITUM 1N

QUJESTIONEM

SEQUENTEM.

In quatuordecim primis qusestionibus ires codices, Vaticanus, Coislinianus ot Taurinensis, quoad

ordinem et numeros plane consenliunl. Quaesiio vero sequens decuna quinla, quae in cod. Vat. 1923,
fol. 30-31 exstat et nunc prima vice una cum Antonii Catifori Lalina versione publicatur, lum a Coisliniano lum a Taurinensi abest. Hinc fit, utquae in Vacicano est qua?slio decima sexta, ea iri bis duohus
sii decima quhua, et sic deinceps usque ad sepiuagesimam eextam, qua3 in bis csf sepiuagcsima quinia,
Vaiicanus codex uno semper numero piaecedai c&ieros.
Porro ea quani nuno ex Vaticano damus quaestio decima quinta ejusdem argumenli est ac sexia;
aflinis quodammodo bis est sepluagesima nona, obi de Angelii in crealionis bisloria haud niemorali*
sermo esi.
'.

QUJESTIO

XV.

Cur Motet in cosmogonia regni cctlorum mentionem

,
non [ecil quamvit Salvator dicat, illud consttlu ,
tione mundi paralum esse justis? (Gen. , 1 eqq.
;
Mailli. , 34.)
Nunc primnm edita ab J. Hergenroelher.
\ ; , \
1. Dicunt aliqui, Judaus imperfectis adhuc et
\ materiae addiclis potiutque ad rudiora disciplma \ rum inilia propensis nec satis virium babentibug
- ad ea per mentis oculos intuenda, qua3 supra seu, \ snm assurgunt, idcirco doctrinam de regno coelo , rum a Mose non fuisse exposilam, ne ipsis niiindi
rerumque in eo exstantium ortum discerc incipien \ libus ea obslaret iradilio segniusque itide reliqua
\ , auscullareni; doctriua enim viribus etiarn audito , (5 * ruro metienda est. Quid autem, inquiuni, illis
\ Q obstare poteral clara de regno coelorum inslruclio?
. ' , \, iEque enim cum a mundi origine agnoscenda, lum
\ - aregno coelorum compreheodendo, tametsi illud
; * - quidcm sub sensum cadat, boc vero sensum supe \ ret, Judaeorum gens erat dissita. Oportebat autem
, , illos, cum maierhe addicti et ad lerrena intenti
, essent, sublevari potius atque in sublime eilolli
' \ - rerum immaierialium et gpiriiualiuin explicaitone
\ \ - ac doctrina; e.si enim magistri arte praesianiis, re \ \ bus familiaribus ea quae sensum exceduni admi \ - scendo auditoresconsuefacere, paulatim ad divi - niora conscendere adnitanlur. Quamobrem eliam
\ asserere isti sunt ausi, Mosem figuraie ac pcr aeni gma rignum coelorura indicasse. Ubinani boc ? In
*/ . ^ - ipso exordio, inquiuul, ubi dicil : Iu principio
, \ * \ D cteavil Deus coelum et lcrram. > Mox enim opiil . ; cium explicat quod sub coelo ct in orbe terrarum
, \, exslat; sub coeli autem nomige anle alia omnia
\ . collocalo statiim reruni ulira (et anle) firmaincntum
\ ci supra muiiduni posilaruio subindicayil. At boc
y

5
P A T R I A R t t L E CP.
135
ita facile verttas probaverit, lum quia nimis *
cOiitortum esi, tum quia dicendo coelorum crealio- \
nem de coelesti regno Judaeos nihil rpinus illuniina- . "
quara si omnino conticuisset, tum quia mulia , ,
item alia haic opiuioni adversaniur.
xal \
\
.
\ " \ 2. Alii vero in paradisi enarratiope dicunt etiam
regnum coelorum includi; pars enim aHernorum \ \ *
bonorum et bcathudiois perceptio paradisus est; \
ideo et latroni flagitanli, ul in regno Dei memoria * \ sui haberelur, paradisus incolendus tribuilur *. ,
Yerura cavendum, ne hoc mullo infra dignitalem .
legni coeloruin sit. Plantarum enim flores et venu-
siaies, fluviique ac lalices locum illum oircuralueu- \ , \ \
8, fructuumque pulchrorum varietas et berbae ^,
suaviiatem spirantes ac graiiam, el modis omni- \
bus lerrae facies exornata ac decorata, et aerie (em- , \ peries pura atque pellucida primosque solis radios \ , \
suscipiens, nonne baec tolam regionem illam jucun- > \
ditate acvoluptate sensibus permulcendis apia prae ,
alio quocunque loco prcestantissimanj efficiimt ?
Verumtamen regni coelorum bona immenso illam , ,
exsuperant intervallo. c Neque enim oculos vidit, ;
neque auris audivil, neqtie in cor bominis descen- . c tJit, quae praeparavil Deus diligentihus se . > Praescr- , , \ *
ittn cum Adamo paradisus non erat tanquam prae- ,
iiiium cerlamiiiuiu et laborum nseignatus, 8ed quasi , " '
I ala-stra polins ac sladiuin virluiis; praeniia vero et \ ,
corona? majorem ubique et perfe< tiorem afferunt \ obleclationis usum, etstadium nemo adhuc pramii \
loetnn obtioere audivii. Concedilur autera laironi ,
paradisus velut arrba quaedam et futurorum bono- \ \
rum prooemium; cum enira tunc communi aeter- * .
norum bonorum relribulioni nonduiu esset locus, ^
non erat aequum, ut ipse solus ex orouibus, qui ab (32)*
iniiio cbari gratique Deo fuerant, ad finem exirema?
beaLiludiuis perveniret el sine innumeris illis sau- , *
ciornm coeiibus consununareiur, uiet divusPaulus '
proteslalur.

\ \ , \ ,
3 Horum igilur quae diximus aliqtia non pauci
*.
aule nos ut causas reiulerunt, cur nulla regni coelo- jy
um mentio facta fueril ubi Moses niundi ortum ,
cl conslilutioneralitterismandavit; uon pauci Lamen , , \
in dubium ea revocarunt. Effugcrii autem fortasse . *
aliquis ansas illas dicendo, proplerea Mosem regui ,
cadorum non meminisse, quia Scriplura ei lex a se \
non polerat coelorum regnum largiri. Quid enim ,
mca inieresl, coelorom regnum addiscere, si illo .
per legis instilutum poliri nequeo ? Communis au-
tein Domiuus et Salvalor, qiioniam tale nobis Ira- ; \ ,
didit insliiutuin, se ipsnm in exempluin proponens \ ,
(babetur enim in Scripturis : Ubi coepit facere et Hv ,,
Luc. xxin, 42, 43. I Cor. n, 9.
1

NOTi.

(32) H;rc Graecorum opinionem innuunt de dilatione beaiiludinis, qua nonnisi extremo judicio
peracio perfruauiur beatoruni auimae.
^
J

137

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO X V I .

138

, ' - docere-, ) per quod (iBStitutura) esi m regni COB , lestis baeredilalem ingredi : nierilo etiani de ipso
coelorura regno, cum in talo nos inslilutum pro vexisset, clarissimam et indubiam doctrinam alque
\ . promissionem largilus esl. Quod si quis nieliorem
propositae quaestionis intelligeniiain asseculus eam
, proposuerit, is rem mibi quain gralissiroaui fe .
ceril.
QUiESTIO X V i . [Coisl. Taurin. XV.]
\q:
Cur invisibilem lerram Mog$e* nuncupavit f
zi\r ;
Editaa Maio, Nov. ColL t. IX, 15-16. Ixi Gen. , 2.
,
Invisibilem terram Moses dixit, quando specta - culi perfeclionem, aqaarum inundatione in eam
' g diffusa, nondum acoeperat; sed erat vis et polentia
, abyssi, qua lum naturalem lerrae siccilatem cir , cumspargebat, lom impediebat, quin stibm pro , \ prtum ornatum indueret, quetn sane coustiinebant
\ - plantarum genera el herbarum, et alia florum el
frucluum venustas. Adhuc erat invisibilis lerra
$ . quia nondum aderat qui eam adspiceret homo, vi ' , - sum soriilus. insuper invisibilis merito dicere ' , ' tur, quia, luce nondum facta per quam visibile ' \isu percipitur, non illum babebat splendorein
- quo oculis subminislrareiur , iia ut etiamsi in pro , \ priis locis sejuncta abyssus coerciietur, et planlis
, $ - el alio ornatu instrucla esset, et bomo eam aspe , - clurus extitisset, nondum vero lucis uatura mi,' * cuisset, non etiam tunc fuisset visibilis. Patet
* g autem juxla eumdem modum oeque ipsum aera,
qui radios lucis accipiens vim videnlis rei visae
* conjungit inlermedius factus, nec ipsum, inquam,
heqne aquam, luce subslantiam non babente, fuisse
' visibilem. Et ccrte neque atia eura aut abyssum
* , Invaserunt, neque ornamenio quodam proprio pri . Valus cst. Idcirco igilur el Moses aera aqua? in , veclum sciens, qtiod eupra abyssiim erat lenebrae
noroinavit. llluminante enim splendore per aeris
- substantiam nondum illalo (vis enim bunc sca ( luriendi non illi substaiUia* inerat), neque aeracsse
, , Tisibilem licebat, neque a fortiori abyssum quaj
, ' aelbereum ferebat spirilum. Quapropier meriio te, * nebrae vocatae sunt. Si quis aulem divinum esse
. Spiriium dicat qui supef abyssum fcrcbalur,
, \ D nonne ct descriptionem indescriptae rei inlroducal,
; \ et aliarum creaturaruni in quibus non ferebatur
provideniiam et itispeciionem non coerceat? For; ' tasse non esset tbeologia dignum creatioois pro ductione incr^alae ac bealissimae naturae, sanclis * simo scilicet Spirilui, locum assignare; cum vero
Syriaca Glossa sanetissimum Spiritum vull aquis
, - ferri, et quasi eis iticubare easque vivificare, non
, * repreltendo; docent enim onde et possunt Spi , ritnm sanctuin vivificantis esse et creautis substan * t i * et polenliae. lnvisibilis igitur ierra et caetera
elemenla juxta ct pradictam causam ct alias anie
, data*, excepla una ; quia superfiisum aliquid non
" babobaut iiequc aqua neque aer. Tencbras t|Ui . dem si quis non privationcm lucis, sed maleraia
. ,

I.

139

PATRlARCHiE CP.

140

auclorem diabolum crederet, abyssum vero eas , , quae sub illo sunt poleslates, longe a veriiatc ille ' ,
aberraret, et impia plenus esset opinione, quia \
seriem narrationis non potest inleiligere, neque , ordinera aut enumerationein eorum, quae sensibus \ *
percipienda facta sunt; quorum Moses bistoriam , conscripsii, neque incorporeae et spiritualis na- , \ \
tur et creationem et doclrinam et tempus quod \
iniro ordine de his rebus traditioneni definivit. \ *
Spiritus Dei aer dictus esi, quemadmodum el aliae * \
quaelibet ejus, creature et opera : c Emiitet enim, , ,
inquit, verbum suum ei liquefaciet eam ; flabit \
spirtius ejus, etfluentaquae ** ; quod de liquefacta ^ >
australibus ventis terra cauebat David. E l dicius *
fuisseispiritus l>ei in eodem sensu ac illud: c Fecit , c
Deus coelum et terram; et ul illa quidem sunl Dei \ -
creature, et ille similiter creatura esl et opus ejus: , \
ideo bene appellatus est spirilus Dei.
* .
QUiESTIO XVII [al. XVI].

'.

Cur prohibet quin cames feris captas homines
;
comedant f

*
Dtscrepare prasenti precepto Deus slatuil ferarum et bomioum vitani: quibus enim probibetur ne \ sit una et eadem mensa, eos el alios omnes mo- \
rcs ei viueinstiliitum et moiuset actus multum dif- , \ \
tv.rre lex addocel. Rapil fera et avida est et ad mo- \
lus est p e t u l a r j l i 8 s i m a legesque et beniguitatis et * \
lomniunilatis et mansueiudinis nescit : ab bis , \ , \
omnibus purum et Hl>erum esse bominemdecet; \
itom vero et ad alios afleclus inteinperans estanimal C * el infrenalum. Ilaque hominum agendi ratio per *
icmperantiam et institutionem procedens illa pne- \ ,
slarel differentiae sigua; id vero quod non bos signis
ignatum et notaium erit unquam feruro et a feris ' , caplum quid el mansuelam ralionabileinque exuens \
naturam rcjicietur. Si quis autera ad puritatem \ instruere et adducere diceret per abstinenliam \ \
oarnium a feris captarum illud ad imaginem Dei .
forraatum opus, ct omnis lurpitudinia expers red- \
dere qux gustum polluil et quae per alios sensus '
procedil (unius eniin sensus cuslodia et observalio, , \
*t alios similiier ab omni irapurilate et turpiiu- ,
dine niundos per illura facit), id non a civili pro- * \ \ videnlia el sancla inslilutione esset alienum.
, \ ; \ * ,
\ .
QU)STIO XVIII [XVII].
'.
Quomodo inteUigendum illud, c Non apparebis co- ^ , *
ram me vacuus ?
; >
Edila a Haio, 1. c , . 17, in Exod. , 15; xxxiv, 10; Deater. xvi, 16.
Quidam igitur dicunl eum qui Oeuni adoraium

vcuil oporlere et dona liberali manu offerre ; noo \ ,
lanquam Peus his indigeat, (quibus enini Deus in- *
digere possit?) sed lanquam beneflcia lunc acci- ; '
piat is qui muuera oflerl. Quando quis enim dignus *
rtnselurqu\ Deo fruclus oiTeral, et inlernam pieta- , \
tom per externa revelet, ei medianlibus placami- , \ Psal.

XLVII,

18.

141
ADAMPHILOCHIUM QILESTIO XVII, XVIII, XIX.
142
, , nibus crealuram conjungat Crcalori, altero qni> \ , dem hilari vultu accipiente, altero aulem fideliter
\ , \ ei ardenler aflerente, quoniodo non eo essct mirae
I - providentiae el benignitatis fruiiio? Et quid aliud
\ - beneiicii aut provideniia, rationabili crealura de ; ; siderabilius ei pretiosius essei?Quid auteni amoe\ nius et dulcius? Aptius autem essel ibi virlutes
\ , et pietatem iotelligere, quibus nunquani vacuum
* \ oportet coram Deo apparere; qui enim virlule et
, , ' pietale caret, quamvis videalur ad Deum accedere,
' iieque ipse videbit Deum, neque a Deo videbilur;
* impius enim non videbit gloriam Dei; neqne enar * ' - rabit peccator juslitias ejtis. Neque noscet Donii \ nus neque benevolentise et amicitiae oculis intue . biiur eos qui injuste agunt. Necesse esl igitur cos
; q j
donis virlules et pietatem in animo feront
, \ ad Deura accedere et preceptum Dominicum adim , c plere, sic adhortans : < Non apparebia corara me va . ' cuug. Deceret autem et quaestiones de Deo et
\ \ divinis non prudentia et spirituali judicio carcre.
* Animalis enim bomo non percipit ea quae sunt spi , riltis, neque qui se temere in divinas injicii qucestio^ - nes investlgabit veritatem. Quaeritis enim, inquil,
, , et non percipilis, quia male quaeritis. Spiriiuaiis
\, \ , . quidem prudenter examinans et inquirens ea quae
suni spiritus, ille ad veritatis inventionem perveniet,
, nec suus eum ardor frustrabilur : non eniui mendax
\ * - esl ille qui pollicitus est: Petite, et dabitur \obis;
, - pulsate, et aperietur vobis .
, \ .
1

p r 0

81

'.

QUdESTIO XIX [o/. .

Quomodo non inter $e advenantur : < Ecce omnia
pulchra nimis, et quce sequilur divisio, cum dicilur alia quidem ex uuimalibus esse munda, a!ia
vero immundu?
Edita a Maio, 1. c, p. 18-20. An sit contradictio inter Gen. i, 31 et Gen. vn, 2
Mulla quidem de hac quaeslione dici possei*
\
* \ \ Etenim et anie nos non pauci eam solverimt. Nc
* ^ longe a veritate abesset qui dicerei inler se
, \ opponi muudum et pulcbrum; pulchro enim m;
, ' lum, immctndo aulem inundiim ex adverso esl
\ immundum vero et pulchrum non accurate oppone
rentur. Siergo postquam dixerat: Orania puicbra
, , valde, deinde subjeeissel alia quidem esse pulcbra,
, , - alia auiem mala, iode naseeretur difficullas; qtio & niam vero, postquam dixit pulchra nimis, afia affir , , * mavit esse munda et alia immunda omnem conira \ - dictiouem praecavit. Qaod quidem communius et
. , rationabilius dici possct. Oportet autem et hoc in \ lelligere, illud quidem oninia puicbra esse de crea- \ \ turarumualtira dictum; iminundum veroetmundum
* \ de usu ab bominibus faciendo. Usus eoim et na \ tura mulluin in(er se differuui. Mulia nempe na, , tura valde bona sunt, utenlibus autem fiunt valde
, - inala, non propler ipsorum nalurara, sed propter
\ ulenllum maliliam. Et ut precedenlibus ildes et
< , ^ aliunde adbibeaiur, coeiuia slaiim adest inirandura
GVX , i
, xal ,
, ;

Mattb. VII, 7.

H3

PATRIARCH/E CP.

H4

ei periectom opus inter ea ^quae valde pulchra sanl. \ \

lis autem qui illud eflingant aiiimal videns et ra- \ \ >
lione praeditum et Deura, quique non Creaiori, sed , \
creatura venemionem praestant, el quibus licebat , \ ^
co uti quemadmodum creatura utitur conservus, , illis sanequod naturapulcberriiQumerat,funesium , \ pessimum constituitur, nihil quidem propriae et ,
iiigeiiiispulchriiudinis amiltens, sed propter iiisa- ,
nam conservorura audaciam et abusum extremum \
malum illis factum : ilaque aliud est natune pul-
cliriiudo.etaliud pravus hujus naturae usus. Omnia \
igiiur ralione naturae valde pukhra suni; eorum
verousus non omnibus bonus, neque oraniura similia , ,
non modo relative ad humanam uaturam, sed aiio- , '
rum ad alia.
.
Forsiian autem illa solutio ad propriam perveoit ' '
pcrspicuii^iem; eed adbuc propius eunduin est, , ' liaque dicimns boc, omnia nempe esso bona ad ,
rreationis et naturse raiionem referri; illud vero *
alia eorum esse munda, et alia immunda non au , ,
creationis neque oalurae, sed ad sacriUcii el hu- ,
inanae opiuionis rationem; crealio auiero et na- , ' \
tura ad opimonem et sacrificiura non rata mensura \ dirimuntur, praeseriim sacrificiis et opinionibus \ , 0 ,
nou iisdero omnino in eodem judicio stantibus; et \ \
quia non ab initio creationis alia quidein pura et \ \
alia impura disiiiiguebantur, ex quadain vero cir- '' ,
curasiantia bapc diflJerentiam acceperunt. -dEgyp- *
liis eniin apud quos Israelitica gens serviebai muita .
animalia ut deos venerantibus, cum iis valde sane

pulchris malc uterentur, ne et lsraeliiica gens in Q ,
bunc pessimum usum abduceretur et divinum cul- |, \
tura brutis adbibcret, immunda illa iegislator Moy- , \
ses rocrilo nuncupavit; non euim ex creaiioiie ,
immundiii participabant, absit, neque natura
immunda erant, sed non munde, profane autem , , '
et irapie nimis jEgypliaca natio iis niebatuT. Etsi , ' ,
vero quaedam eorura quae apud iEgypijos dii babe- \ ,
baniur, ui bovem et bircum, in rouudorum nume- . rum Moyses relutil, nihil conlra praediclam doclri-
nain neque contra proprium scopuiu perfecil; \
eienim eorum quae apud eos ut dii colebaniur, alia , quidem immunda vocans, alia autem immolationi , * \
ei sanguini ei morli vovens, ab eorum culiu ls- '
raelitas, el a darono iliis iude nascentepariier averlil; , \
quod enim abominandum esl el immoUndum el

\
epulo prseparatum, nou credi poiest es&e deus ab ^ *>
iis qui ita aniino afficiuntur.
\
\ .
Igilur creatio Dei opera omnia valde pulchra pro
duxit; etnatura oninitun est optima; hominumvero \
insani et exleges usus molla ex crcaiis profanando * \
alia quidem existimari et appellari iinmuiida fccerunt, alia vero, etsi batic ab imniutiditia deno- , \ \ minationem effugerunt, tamen iidem ustis Dei
amico eatisam praebuerunt aliera meibodo iniel- , ' ligendi, et ea a profanatione eximendi; et ulro- , \
que modo ex Israelitarum menie polylbeismum * \ '
D

i*5
AD AMPHILOCHIUM QUJJSTIO XX.
UC
, auferre et damnalionem ab eis avertere valuii.
\ \ Elcnim vox impura nuncupat, et usus iinmolat:t in
\ venlrem imrailtil, neque divinum aut venerandum
, aliquid de iis cogilari licel, sed neque vel levem
\ , ' quamdam ideam accipi de eoruin deiiatc. Si quis
. , autem interrogaveritquomodo Noemus, noudum daia
Mosaica lege, dictus sit jucunda ei immtinda dis \ \ cernendi et in arcara introducendt mandatum acce ; pisse? baec figura est quam prolepsim vocani.
\ Etsi enim nou ex his quibus lunc noscebanlur
, ' - animalia, sed ex his quibus uliimo cognita suui,
, * nominali sint, nibil dicii verbi proprietati adver\ \ \ , satur. Etenim non scripsii Noe Genesim, qui lege
, \ anliquior fuit, sed Moyses ipse qui de niiindis et
\ \ immundis legem statuit. Si aulein ea quae posterius
& , - sancivii, Noemo praenuntiata fuerinl, nibil mirum;
, \ \ quoniam communi naufragio nondum adveniante,
, - non dubiam accepit de Ulo noliliam. Quomodo
- aulem iolellexeril muudorum et immundorum dif , ferentiam, cura jussus esi ea distinguere, iis qiue
\ * modo dicta suut percipi potest; qui enim univer \ - eale naufragium antequam advenirei, praescivit, et
, \ seminis bumano generi conservandi graliam a Deo
, Vcepit, ille mundorum et immundorum intelli \ , \ geniiam de sursura accipere, etsi nomiiium usus
, non adbuc frequens fuerit, nullo modo sane impera .
verat.
QUiESTIO X X [al. 1,
'.
Quare ex hmreti egre*$u$ homo, $i vitam agai trreprehensibilem, ad sacerdotium pervenil; qui autem

macutii corporeirinfieitur, etiamsi ab injustis n6*
, - Q stineat, ad sacerdotii dignilatem non mvehitur ?
,
;
Kdita Maio, 1. c , . 20-51. Cur defectus corporis irregulantatem quoad ordines conslituat, non vero conversio ex
baeresi.
In dubitaiionem iiunc adducitur istud pro~
* , blema : quare is qui peccaiorum gravissimum
, bseresitu nempe reliqnit, sacerdotium, nisi alia ejue>
opera probibeant, ambire possil; ille vero qui or^
, '
, - tbodoxos habet sensus, manum vero fratris san , , \ guine polluerit, vel sepulcra violaverit, vel corpus
, - funesta voluptate Jedaverit, \el aliam quamdam
, non mundam aclioncm admiseril, neque si ad
, - pcenitenliam converlalur neque si incorrupte judi , caniium opinione, plene saiisfecerii, impolluius
*- \ evadat. Nemo enim, talibus aut aliis virlulibus pro, , teclus, sacerdotio dignus judicatur.
.

Quaa quidem quaeslio antiqua est, el hoc modo
- D solet enuuliari; si qui vero recle eam solverunl.
, libentermeeorum discipulum conMiluerem. Docebo
, * aulem forte, si minus alios, te saltem omnino ; qui
- quidem impii habebantur a voluuiate progrcssi
, ' , - suninialum non eligente, sed bouum investigante,
, sacro auiem opiimorum amore privaii, ad malum
' quod lion praeposueruut, delali sunt; a priucipio
* oukn amoris lerminus iis llorebal bonum; eoruiA
' > - porro iiifclix exitus possei ad corrupiiom-m et inOnuiiaieiu paluras confugere; ci ii a ptjortbu*
\ *
1

147

PATRIARCHJE CP.

14$

conversi, vident misericordiam benevole eos re- , spicientem. Qui vero ab iniiio se matcagere sciunt, * '
t ad nialum suura animum firmant, conversis ad , * poenitenliam mutiam conlra ipsos praestantiam prae- , * >
benl. Alii enim bonis desideriis adhttseruiit, et no-
le-tes in contrariam abierunt parlem; alii autem ,
ab initio mala elegerunt, et eorum sciiienlia mors
iis accidit; aliis quidein oplimum videbalur quod * , \ laudabant, ita ut opinione sua supeibirent, et mor- * \
lem forle potius subirent quam sua dogmata de- ,
negareni; alii vero roalum adeo iioseebanl, ut \ nemine etiam sciente, in se aciione sua crubesce- *
rent, et difficile sibi persuaderenl se oranes fugere. , , *
Cum igilur ab initio bonus esset scopus, (ad opii- $ , \
muro enim tendebant) et mulatio per scientiam . '
eolido munimento imponetur, vera dijudicatione , ,
eam slabiliente, immoiam, ul plurimum, suae ad \ ' ^
pietatem conversionis vim servant. Aliis vero ma- ,
lum eral ab ipso exordio desiderium. Non euim , eos fugiebat se ad inordinata accedere, et etiam per- acia conversio non immuiabililate solidalur. Nibil - *
enim illi iis qiue anlea sciebaul adjecerunt, quibus , \
lirmius stabilirentur, sed propria libertaie ad , ulrumque prorumpeiite volunlale, nec certe scire
quaui ad pariem inclinatura sil sinente, non facile , , *
eis omnimoda adbibetur fides si dicanl se non ad
'
priorem vilitatem redituros esse. Adde, si velis, ' ^,
et hanc rationein : apud alios et prior et postcrior ,
opinio eodem modo, ne dicam posteriorem fonius agere, ltbcre oslendunlur; sed igilur secunda non c . \cedil priori, ut mulliludini noia fial, de aliis vero ,
suuui peccaium iriumpburo agii. Amant eoim bo- , mines ei aliena experiri; quae vero in sileniio cl * '
solitudine agitur poenilenlia non modo sua obscu-
lilate populuui fugit, sed iuvidiam habei amare * ijiquirenttm, non autera evidenter et manifeste *
T.ficationem invenientem : oporiel autem neque \
parvuloruin queuiquam scandalizare.
, '
Non tauicnomiiibusexbibetconversionem quem- \ ,
admodum peccatorum olira cogniiioiiem exhibuit. \ *
*
.
QUiESTIO XXI |o/. XX].
D
'.
Qucenam in nostris sacris Litteris tubjecta notio sit
vocabulo respondit ; tum ipsi videlicet, lum aliis

ad hujus simililudinetn conformatis diclionibut,
xal
;
Edita a Maio, . Collecl., 1.1, . 59.
i.Cum multasint mulliplicis signilicalionis voca'. , \
bula, ita non pauci auclorcs inlegri operis argu- ^ \
menlum de bis elaborandum susceperinl; nil mi- ,
rum erit, nedum aliqua controversia dignum, '
ei qua? cjusmodi voces in nostris quoque sacris
Litleris coiuineantur. Nam et apud eos, qui Attica ,
lingua sludiosc uluntur, non solum occurrunt
dictiones aliquot sive in epidiclico sive in hislorico , dicendi genere quae imiltifariam siguificanliam ba- l>enl, verum ctiam quae in contrarios sensus unum . ,
\ , *
idcuique vocabulum dispcrliuolur. Exctnpli gvaiia

149
AD AMPHILOCHIUM OU^STIO XXI.
150
' Plato appellat virginem, videturque 8 a p i e n , \ ler loqui, quia vocis etymologia feminam innuit
. lori adhuc expertem. Sed tameti idem Plato, aliique
plures non inierioris subsellii auclores, eam qii;e
\ viro societate ibalami conjuncta cst boc vocabulo
- iudigilanl. Ilein dicimus tum eum qui
* Spiv . logicas disriplinas tradit, tum etiam qui dicendi
\ , arlero profilelur, tertio dcnique illum qui scbolasli , . \ cum auditorum suorum exercitium ad fallacem
. \ \ , conlentionem viiiose traducere solet. Prxterea
, , * ' , non solum slabile, verum etiam validuin e.i
, * ^, fervidum, ei acresignificarecomperimus. Tum
\ , \ , \ non pravum taulummodo ei improbum et in . \ decorum, sed etiara magnum, iiuo et parvum ;
, itemque facile et siraplex el innoxium et fortuitum
.' , \ - quodlibet et incogitatum denotat. Et quidem ver, \ , ' . bum quoque , quod unum sensuaispe - ctare videtur, coniplurium germinum radix esl.
* \ * Quandoque euim exprimit discere, et explorare, et
\ \ - scisoilari, ei alia ejusmodi. Jam diclio
, , \ * valet placeniam ex farina sacrificiis idoneam : sed
. \ taioen valei eiiam spumam circa os adliaerenietu :
* nec non crassam lacrymam coucretam atque are \ \ factam ceu gummi, et similia : quarto denique
, \ . nboltim, qui bariolis mercedis ergo porrigi solei.
\ , , Porro adverbiura significat ex adverso,
\ . quanquatn in usu veterum usurpalur etiam pro
" \ () quasi ei prope. Quin etiam non pro nunc so* \ . lum sed etiaui pro nuper faclo ponilur. Jam vero
' , ' , et in mullas tribuitur signiGcaiiones ; nam
* ' , el perspicuum denolat et garrutum et versuluni el
\ aplum ad persuadendum, et denique ariiiiciosum.
, \ Quid vero illud soteiune ' , et * , qui
, Platonis orualus cst ? ' , quidem per se om , nino siguificat, dixit bic: sed etiam dixit simpliciter;
, ? * - ila ut copulativa particula el arliculus relalivus boc
' * * \ loco fruslra sint: imo vero neque conjuncliouis
* \ , neque arliculi vice fuogantur, sed integri vocabuii
, partes sint: qnoliescunque hasc dictio neque ge \ - neris neque numeri ralionem habet. Quare videre
\ , licel ' non solum femineo genere adbibitum,
\ ! (*)* ita ut eonet dixit ipsa, veruni eliam ad muliiiu ' . ' , dinem indicandam boc singularis numeri vucabu , luui aliquando conversum *. nam dixerunl quoque
, ' , \ D signiflcat. Porro ulrum dicalur eliam pro sodes.
, noiidum saiis credibile fecit Critobulus. Macienus
. \ , de signilicalionibus diclionis * . Jam diclio
\ \ - ' , quae pari formae raiioue ulilur, in ires
\ \ , - noiiones tribuiiur; nempe dixi ego; et simpliciter
. \ * dixi; quod rursus tam masculiiiis quam temineis
\ \ personis assumitur. Age vero el perlur , \ - bare significal, el moleslia aflkere; vellicare item
, \ , \ - aique conculere ; nec non pudorem ingercre, ct re \ verori. Deinde et noo sinc sensuum va \ , rieiate prolalum videbis : nam et pro satagore caNOTi.

() De vocabtili apud ipsum Pbolium

bibliollieca signilicaiionibus variis disserui igojnel iu prefatioiie ad nuvas Dionysii llalic, partes

ed. Mediol. pra?f. cap. 14.

(35*) lu Lcxico Pliotii .

151

P A T R I A R C H J E CP.

152

lur, ct pro moliri aliqtiid, ft pro mililare, et pro \ diversari, el quandoque pro curam gerere, et pro *
sedulo aliquid agere atque efleclum dare : necnou ^' ,
pro oiTicium exbibere ei coenam appouere. Pralerea , \
familiaria ba?c videsis quam non unum evolvant ,
signilicatum: exeiopli gratia et \ x6p- \
f ; illud quidem et abunde valet et nioderaie ,
el fesiive ; hoc aulem et verberari in capitc signi- , , \ \
iicai, el eliani in genis. Sed neque - , \ .
vov unum siguificat, sed et Grniiier menti inflxum, \
et demonslratum, et qtiod a morienie mandatum , \ *
esl, ei insupcr quod adversatur. Pertinet ad varii , \ * hignificalus vocabula eiiam : nam et , \
revcreri denotal, el melucre ctim snspicione, et (3), \ \
lcirico vullu csse. Quidam vero linguae Grac& * \ apprime pcrili, quauquaui Atticus mioiiae lepos xa\ . \
esi, voccm banc eliam pro pudere accipiunt. , \ ,
qnidem vulgi consueludo ulilur bac voce ad suppli- . \ ,
caudum alque ad exorandum. , cum age \ , \
bignificat et buc, luin ne ab adesdum quidem ab- , \ , . *
borrcl. Adde his , quod cogualum sonat, \ , \
el bonum, et nobitem, ei slrenuum aeque. Siiniliter ,
cernis non solum coarguere pravum el \
iinpiobum, sed etiamquod alienuin loco esl ; nam , 5 '
el boc dicitur ; sicuii etiam iion provUum, \ , \ , \
ceu de quo suspicari non licuit: tum vero valet , . \ \ *
etiam pcregrinum, inopinum, mirum et raiioni non ,
consentaneum. lnsuper de perrautato \ '
dicilur ei de acquihito: giib eadeni vero voce (55). \
concludere licet eliana . Sed neque Q , \ non vull dividi; qutn imo in conlrarias scin- * diiur partes, valet eoim, quod omnes sciunt, sem- , \ * per : et lamen contrarium quoque denoiat, id est , , .
usque ad certum lempus et quadanlenus. Tum et ,
quandoque definilum tempus circumscribit; , ,
quandoque terminos indignalus, sinil lempus in . \
infiniium exlendi. Manant ex eonlinuo, , \
direciim, recta via, valide, sapienler, aperie : nec , \ * , \ , \ , \
iion simpliciter el accuraie. Quod si extremam ve- * \ \ .
jicial consonain, alque accemus ab inilio ad iinera , irajiciatur (), tum ex se gignil e regione et , \ ,
ex adverso. Viden eliam vocabulum ? non illud \ . \
aio quod accentum dislrabit alque in duas exte.o- ; ,
dil partes, verum id quud eadem prosodia meli- , '
mur, el quod a dubitativo dislinguilur. Hoc ilaque D , gignifical conjuiiciionem syllogislicam : exprimil *
eiiam inleusionem quamdam explelivam : sumitur \
denique loco dictionis ut videtur, ut apparet. Con- \
sidera eliam circumflexum quot in sensus . \ ,
gubdividalur. Significat euim vere, simpliciier, per- *
fecte,sincere; imoet valideet omiiino. qooque \ varie explicaluin invenies : modo mtim scribitur pro , \ \ \ ,
quae, modo pro quac quidem : modo eliam pro ali- . * \ quando, atqtie in similes abit significatus. Praeter bac- ,
leuus dicia, boc quoque noiissimum vocabulum - * \ D

KOTiE.
(54) Si vocabulum eiigcs ad regtilam cognali , salis varium vcl polius incei luin boc

in loco signiflcaUim babcbis.

(55) Odyss. 1, 5.

153
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO X X I
154
, . ^ designal quidcm euro qui aliqua sapicniiapia*c ; \ , dilus esl: peculiariier taroen qui logicis doctrinis ilat
* operam: iiem qui prudentia caelens antecellii:
\ ilem virtulibus exornatum : Uem rebus gerendis
idoneum, et qui ad consequendum proposilum bene
* ' !
\ - instructus videtur: unde et illud eflaium, Sciens
* \ , erat et male faciendi, et aeque virtutem exercendi.
, \ Gum hte non absurde coacervabilur eliani
. * - , quod explicatur divinura, iteraque mite et mi \ * \ \ riflcum et copiosum. Jam et dividitur in
* \ , valde, el prorsus, et manifeste, et universim, et
\ . \ perfecte. quoque complures signiiicatus com plectilur: nam ponitur pro iinerim, et pro prius,
\ . \ et pro usque dum, el pro in tanium. Alqoe
\ \ signiiicat quidem simpliciter maleQcuin; sedtamcii
\ * \ * signilicat eliain qui manu propria caedem facil:
\ \ ; \ . insuper et eum qui bujusmodi scelestos perse - quitur, nempe qui in maleflcia animadvertil, poe * - nasque a reis reposcil: unde eliam Jupiler ab
* \ etlmicis diclus . quoque senlies in
, \ - quinque siguiQcalus abire : ncmpe siguifical slillas
* \ )- papillarmn aule lac expressas, lac ipsum, lum et
. ' - sanguiuem corruptum, tum denique subviridem
* bumorem lacteum quod serum vocant. Imo non * \ nulli appellant novum lac cum besierno con - \ \ \ coctum. Yerbum quoque diversa signilicare
, \ solei : nam et initium oraiionis esl; et ad conces* - sionem consensumque adbibetur. Nonnulli vero
. \ utrumqne aoiplecienles praedicluin significalum,
* ~ vece bac et approbaiionem anle diclorum in ser * \ Mone demonsirari aiunt, el initium mox dicen\ * dorum. Uuiniur hac voce etiaiu pro age vcro.
Quidam denique accipiunt eliam pro audio el pro
, inlelligo. Amplura coniiccre licerel volumen, non
* \ \ dico ob coaccrvandas undique varii significalus
* \ voces (nam idopcrosum el prope inipossibile), sed
. si quis vel usitatiores tauUimmodo congerere vellet,
, et quae in scrinonein frequentius iricurrunt; cujus , \ modi opus a rae ipeo confecium fuil, ut scis, quo
, ' lempore e pueris excedebam. Nuiic lameii quas
\ , \ bactenus dixi, rei praeseoti abuede sufficiunt.
Imo ne tandiu quidem sermonem produxieseni
, \ , - (uain mibi ab insoleotia cavendi IDOS perpeluus
(36)* \ \ , fuil), uiei saBpenumero animadverliseem circa non \ \ J) |
cajteroqui probe exploralas voces, mullos
\ * - adbuc dispuiare, siudiumque ad eas cognoscenda*
* \ conferre.
\ .
'.
2. Agc vero cum tanla sit significationum varia , ruin copia in scriplis vcleruin , quorum
curri , culum in scienlia praecipuo deligendoi uni verbomni
\ , consumplum fuit; quid ni nostrae quoqtie Scri
\ , pluiae sacrai, quanim lamcn finis est salularium
operum magisieriuio et suasio, quid ni, iuquaot
n u l

a s

NOTJE.

(36) Hinc cognosclmus qna setale Lexicon euum

eonieceril Phoiius; quam lucubrationem aniebac
inedilaiii, nuslra dcmum selale vutgavit Lipsiae au.

1808 G. Herraanuus, non lamen sinc gravi lacuu*

inter ct E.

155
PATRIARCHiE CP.
1M
verba notionibus aliis atque aliis praedita comple- ; \ ,
, libi vocabulum saepo |.6 dubilalioueminjecisse ais, (ut nunc oniiltam signi- \ iieaiitiam, separatum est; el quas medici appri- , \ , \ ,
me callent, sudoribus digeslum , et excrelum , et ' ' \ vasis effusum, el in boc desivii) pro diviiiarum, in- , , \
quam, liuerarum usu signiOcat id, quod , \
ncnio nescit, responsum ad inlerrogationem. Sxpe * \
eiiara explelrvum vocabulum est; inierdum sermonis
exordium est; tum etiam denolat eorum quae dicta \ \
fueruiii admissioDem ; item oravii, deprecatus est; \ \ ,
tum deuique iuterrogavil quoque signiiicare compc- ' ,
, \
ries. Jara ejus significaius, quem omnes norutit
miiUa aique obvia tcstimonia suut. Yeluli, c Respon- , ,
dens Simon Petrus ail : Tu es Christus Filius Dei vivi . > Nam Doniinicae inlerrogationi quae prae- . \
cesserat, c Yos autem quem me esse dicilis suam , ;
el condiscipulorum senleuliam priuceps subdidit. \
llem in ea loculione: c Respondii dicens : Qui ba- . \ , ;,
lci duas tunicas , impertiat illi qui caret ; ,
idein sensus cognoscilur; erudil enini lurbas, quae :
eum rogaveranl quonam paclo salutem eonseqtie- , . "
rctiliv. Sicuti eliam : < Respondit eis Joannes di- \ , c
cens : Ego aqua baplizo; medius aulem vetrum est,
quem vos nescilis . > Namque verbum, respondit, . \ &
cumdem usum el boc loco conserval. Sexcenia alia . , c
ejusmodi sunl. Sed eniro locutionem: liloieinpore
rcspondens Jesus dixit: ConQieor libi, Paler cceli et , \,>
lerrae ; banc, inquam, constat a pra-cedente sen- ,
tentia discreiam esse, alque inilii locum leuere. D ,
Nam neque inlerrogalio precesserat, neque cui- ' , '
quam loquenii subjungebauir; verum ipse Jesus ,
sermonem exordiens gratias Patri egit. Simile est . \ ,
ctiam : c Respondens arcbisynagogus, stomacbans quod Sabbalo medicinam fecisset Jesus . > Itera : > , c \
< Kespondens ponlifex dixit e i : Adjuro te per Deum ,
vivum, dic nobis num tu fiis Christua Dei Filtus . ,
Rnrsus seriaonis inilium couliiienl verba bajc : . ' \
Respondeng Jestis d i x i l : Qui receperii vos in *
nomine meo, roe recipit; et qui me recipii, Don , \ ,
, .
me recipii, sed eom qui misit me . >
*. ,
3. Porro autem verba illa : c Respondens Jesus
dixii : mulier, magna est tides lua; liat ut , * , , *
vis " : > ad nullum praediciorum usuum referunttir, ,
sed precedcntis sermonis admissionem sistunL ^ , Nam ium Cbatianilis oiiserabililer exposuisset iiliai
suse morbum, medelamque peiisset; cumque eadeui , ,
asperiorem precura suarum repulsam patieuier cxcrpissel, dixisselqtie : c Ulique, Domine, eiiam , , , \
calclli berilis mensa3 rcliquiis vescunlur; bac ad- , >
missa oralioue subditur : c Tunc respondens Jesus , c
ail illi : Magna fldes lua ; iiat tibi ut vis. Coustat , ,
eiiim Jesuin bonae supplicisque feminae oralione ad- >
missa, fidetn ejus laude mactavisse, medelamque \
largiiuin esse. Ejusdein senlentiae sunt eiiam ba3c : , \
cRespondens Jesus dixil itli, Beatus es Simon fili , \,
Jooae, quia caro el sanguis nou revelavit lilii

, ,
Matth. xvi, iG.
Luc. , 11.
Mallb. , II.
Mallh. , 5 .
Luc. xiu, 14.
Malth.
xxvi, 63.
Muiv. , 3ii. Maltb. vv, 48.
Mallb. xvi, 17.
9

8 8

87

ts

8 t

81

86

81

87

8 8

95

8 8

8 8

157
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO .
158
, Naiuque liis verbis Petri confessioncm admiltens,
qua eum et Gbrtslum el Dei vivenlis Filium pr;e dicaverat, beatum illuin vicissira edicit. EjusdtMii
(37) . generis est: Respondit ei Joanncs dicens : Magi' \ , ster, vidimus quemdam in nomine tuo dnemonia
, , \ - ejicieiilem, qui in comitatu noslro non e s t . Et
, multa liujusmodi. Jam in divinae iransGgurationia
* \ . * historia, in qua Moses alque Elias cum Domino lo quentes sistunlur, quo lempore Pelrus rogabat ut
' , * his tria tabernacula fierent, verbis illis c respon , dens Petrus rogatio et preces signiiicanlur. Rursus
c , illts similiter : c Respondens Petrus dixit : Si tu es,
* \ , Domine, jube me ad te venire super aquas .
, , Nam cum Jesus a limiditate consilii discipulos re * \

- vocaret,
dicerelque, c- Bono
animo estote : ecjo
- r
*
"^^*
" " " "
\ - " gum, nolite tiinere; Petrus binccaptataobsecrandi
, c , , , - occasione : c Domine si tu, inquil, es, jube me ad
- te venire super aquas . Saiis enim patet verbo,
, , , , respondens, denotari boc loco preces alquc obse * cralionein. Sicuii etiam ubi Scripiura ail : t Rc spondens, Petros dixit, Edissere nobis parabolam
, \ , hanc* ; nam id eliam precum ac posiulatiunig
* \ vice fungitur. Cui Vero non est exploralum, voca . ' bulum respondit usurpari etiam pro arniuil el as ' sensus est? Nam cum Servator duo praecipua legis
; pracepta proposuisset, scriba aulem in banc sen lentiam pedibus iret, Dominiqoe judicium confirma, \ - ret; prudente Jesus responso cognito, ait illi :
, c Non magnopere abes a regno Dei . > Hinc
, ^ prorsns palet, verbo illo respondit dcsignari a sa
, cris Litteris deditionem aninii scrib alque cou . sensura.

.
4. Insuper ctiara redundans vox esl respondit,
\ ' ,
veluli cum arcbisynagogus, qui reliquerat filiam
, niortali roorbo confliciantem, Jesum rogabat ut
puellam morte ereplum iret. Gum vero inlerim fama
, ad parenlem esset allata de illius obitu, subdii
, , evangelista : Audita re Jesus respondit i l l i : Ne
, * - timeas,ianluromodu crede Gonstatenim, etiamsi
, verbum respondit mioime fuisset interpositum,
* nihilominus reliqui sermonie eamdem fore senten , , tiam. Tale eat et illud : c Respondens Petrus dixit
Ei , - e i : Etiamsi omnes in te scandalizali fuermt, ego
* > - autem liaudquaquam . Sane quod bic vox re\ , spondit redandet, Marcus apprime evangelista do cet : namque in eadeni narratione versans, in qua
, Mattbaeus verbo respondit uiilur, ipse bujus vocis
, *0 , subsidio no* invocato sic scribit : c Peirus autem
, ' * > dixit ei: Etsi omnes scandalizati fuerint.non tamon
ego . Sic aperte demonstratur redundare hoc
, verbura in bistoria qiioque rerum coram Pilaio
* geslarum, quo tempore bic Jcsum Juda?orum civul
n

9I

88

^Marc.ix, 37 Matth. XVII, 4. Mailh. xiv, 28.

T , 36.
Haith. xxvi 33.
Marc .xiv, 29.
1

87

Maltb. xm,36.

8 8

Marc. xu, 34. Marc.

2.
(37) Vocabulum pro respondens late illustral Welstcnius ad Luc. x, 30.

159
PATRIARCILE CP.
160
subdiicere nitebatur. Nam duobus evangelislis non
eine vcrbo respondit orationem suam consiruenli- ,
bus, divus tamen Lucas eumdem actum conscri- , *
bcns, neque omnino verbo respondit utens, salis ,
demonslravii c&teros redundanler fuisse loculos. * ,
Ait quippe Lucas : Rursus igitur Pilalus populum
nilocutus est, diim Jesnm liberare satageret'. >
Pennulta saue ejusmodi erunt : sed enim nobis ,
non est proposilum multiludinem teslimoniorum , ,
collig^re, veruin exemplo tantummodo, etiamsi id
untim essei, significaius bujus veritalem palam fa- ,
cere. Sane et ab ea locutione, quae curalionein iu- ,
clinaUE mulieris coasecuta est, respondens auiem
,
arcliisynagogus curo siomaclio\ si quis verbura *
ivspondens subtrabal, reliqua serniotiis pars inle- ,
grani adbuc reiinebit senlentiam suain. Alque ila ^ ,
perspicue deinonstratum exislimo, verbum respon- , ,
dens el inilti vice saepe fungi, ei adiniltentis prae- .
cedentem sermonem, et expletivae quoque diclionis ; et denique deprecaiioni inservire.
'. " , >
5. Quod vero etiam inlerrogandi vim babeat,
ovidcnler cognoscitur e Peiri principis loculione.
Nam CIIIII sacra bisloria Ananiae iaia et Sappbira cxponit, poeuainque mendacii moriem ; mox allexii: ,
Et uxor tjus evenlus nescia supervenit. Tum , , <
l>ergii dicere : Responditque ei Pelrus: Dic mibi , " > ,
trum lauli agrum vendiderilis ? > Nam quae nunc , magis propria excogitari potest signilicaiio verbi ;
respondit, quam inlerrogavil ? Veluti etiam illud : , ;
c Hesponderunt Judaei, dixeruntque illi : Quodnani ^ , ,
signum osiendis, quia liaec lacis ? Jieni illud : ; > ,
,
c Respondil eis Jesus : Nonne ego vos duodecim
elegi ?> Lectionera utroque loco vira inlerrogaiidi ; ,
babere expioraium est. Neque eatenus siguiflcaiio-
II s verbi respondit pertingunt; verum id aliquando , ' '
ad nulbiru prolaiura ore verbum referlur, sed occul-
lis boimnum cogitalionibus occurrit. Veluli, c Ger- ,
neus Pharisaeus qui iesum convivio exceperat, , , dixit intra se: Hic si esset propbeta, nosset uiique , ,
quse quanlaque mulicr enm aitingal, nempe pec- ,
calrix , Nunc cene, quanquam nulla interroga- ,
tio precesserit, neque exordium consecuue oratio- , '
nis fial, neque aliicuipiaui e predictis modis loculio , '
aecommodelur, addit evangelisla : c Et respondens ,
Jesusdixit illi : Simon, habeo aiiquid tibi dicere. > D , <
Deiude inlerrogaiive prosequene, impias bominis , , * > '
cogiiationes ca&iigavil, eumque ad pietateraac iidcin , pro sua clementia direxit. Neque enim dub.iare , ,
licet, quin verba respondens Jesns dixii illi, cju*- ,
dcm Jesu quain diximus exposiiioni praeposiia, , < ,
adversus animi arcanosmotus iiitorqiieaoiur. Paris ,
insuper forniae illud esi : < Respondens Jesus le-
gisperilis *: > quod item perlurbatis sediliosisque . illorum menlibus opposilum fuil, quo lempore by- ,
dropicum coram slantem videruoi : qui cum ad , 9
misericordiam flecli debereni, non tamen de sua ,
6

Luc. xxni, 20; Maltb. xxvn, 2! ; Marc. xv, 12.

Joau. vi, 71. L-JC. vii, 59. Lnc. xiv, 5.

* Luc. xm, !4. Act. , .

Joan. n, i.

51
AD AMPHItOCHIUM Q U ^ S T K ) XXI.
168
* vesaiua quidquam remillebant. Eadem viderettn*
, ol . significalio diclionis : c Respondens Jeras dixit
* , Hlis : |Amen, amen dico vobis, si fidem baboer itfe
, ', neqae haesitaveritis, non sohim flcus prodigimiii
, , palrabitie; verum eliam si buio forte monti dixeri , lis, Goramigra in mare, comraigrabb **. * Nam
, * quod attinet ad naturalem eerinoaia conUxUuD*
, verbtun aaee reapondens referretur ad mentis ar - cauam eogitationem, nisi divus Mareus, qul locum
, bunc explicatius edteserU, vetbi signittcatmu ad
, $ermonis praevii adttiissioiiem exprhaendam Irada * , ceret. Rte&im cum dixiaiet: c Recordatuaque Pec /, trua,ait i l l i : Magister, en Ocus cui roale precaius
, es exaruit; * facit lesum sermoni huio oecuvren , c lem sic : c Habetote Dei fidem. Ameii quippe dico
* , vobis, qui bnie monli dixerit, Tollero bino el in
, , raare projicitor, si modo in corde soo nofe dubilet,
, sed id fore, quod ail, credal, fletei secundum suam
locutionem . >
, .
6* Quod gt aliquando Scriptura sacrie eadem
*.
' ) perioope noo ad unius e prsdiclisroodieexempluHi
, suraitur, verum et ad initium et ad adinissionem
, sermonis trahi potest, lortasse etfam ad redundan , * tlam; nan idcirco l*mw signiic^ionuiB tmneras
, areiior fiet, eed qttantRatem suam consarvabk. Nam
ne nurtaero quidquam detrahatur, gufflcit (eliamsi
, - aliquot exeihpla sinl quae noa ad uauip, sed ad
varios signiiicatus referri queant), sufficit, inquam,
, si qood in his otaniao exetaplum exsistat, quod
unius rei sigiiiflcatura sibi vindicet. #on eoim
. quia nonnullarum vocum \aria sigoificftUonos in' , yicen^ incurrunl, idcireo p^riipitur barilgi nifinerua:
* nam ueqoe ideo quia coogruunt, aed quia differuot,
, ' , cbaractetem accipiuiH. Ergo cujnsqqe diflfereatia
. - apecianda est, & sua cuique speciea aeryaqdn : pon
, , ' autem idcirco quia alicubi ctmgruant, diweiUs
, abolenda.
.
7. Sed enipi variae signiflcationes, ui ttrmo 0(
*. ,
,, bactenus osiendit, non ex uno respotulit yerbo
gignunUir; veruip eiiain verbum roqavit dqoru^i
saltem significatuum nostris in Scripturis senlep , - tiam tuetur; quorum alier proia^ia quoque aocto * ^ - ribus familiaris est, risponsioneaique clic^re ^olet;
, Bh\zb #rr}aller vero a prediclo vehemeuter diflerl, denotal
euim prccatus est el postulawl. Atque hjc aigniQ * , caius baud minus allcro in divinis oraculis frequens
c * > , < , '- occurrU.Nam crogabat eleeinosynara ; > et iRoga6 , > , > *> veruni eufti, Magi^er* manduca ; t & ; f Rogo le*
, < $ babe me excu$aium ; et : < Rogabat $um qui' * daui Pbans*us, ut secum cibum c a p e r e t "
in plnrUofc alns locis verbo buic notiuneni pre - candi aube6$e neminero laiet. lrao vero rogavit
, , . , , sumUur etiam prQ imperavit, in ipandatis dedil,
, - edixit. c Conscensa, ail Scriplura, Jesus Simonis
* * navicula, rogavil eum ui a terra paulupi subduce , ret . Eienim id ycrbum baud bic responsioneni
Joan. iv, 31.
Luc. xiv, 40. Luc. \ u , 5^
Mailb. , 21.
Marc. , 21.
Act. 111, .
* Luc. , 4.

11

1 1

, v

1G

11

PATBOL.

GR.

, f

Cl

11

14

163
PATRIARCEMJ CP.
161
poscit; nequc oravit significat; sed mandati ,
nutusque vice fungilur. Idqae maxime ex iis, quae * \
banc locutionem pracedunt et quae eubsequunlur,
cognoscilur : non sotum quia , dum raagistrali * ,
scrmone ulereiur, dumque populum avide audien- %\ , \ lem haberel, sibique ul doclori honores debitos ,
exbibentem, par eral Servalorem cum diguitaie ' , ' \ '
loqui; sed qnia et paulo post, dum simili aclione uti Petrom juberei Jesus, pro rogavit, cvangelisla , \
ponit eimili vi dixiu Etenim Dixit, ait, Simoni: c
Reduc in altum, atque in praedam reiia vestra , , ,
demittile . Scilicet iitrumque verbum rognvit et , - >
dixil imperativam vira habent. Sed quae suramatiin .
haclenus dixi satis videnlur necessitati tuae faeere. \
Profecto enim te non latebil, dictorum huc usque *
" n

. ~
raemorem, quis
Scriptura
,
significatus
verbiquibusnam
retponditsacrae
idoneus
futurus locis
sit.
*
Caeiera auiem vocabula, quorum varia signiflcatione ' !
sacne Lilterae utuntur, pariini jam oraiione mea ,
comprebensa fuerunt, partira vero, divina nos cle- ,
mentia roiiius respicieote, mox fortasse expo- .
nentur.
QUiESTIO XXII [al. XXI].
*.
Quare non priusquam statueret Joseph Mariam MmilUre, attiiit angelu* hanc curam prcsvenieru , >el tollens; $ed nonnisi cumacura ad actum trans- , %
fi/, tum prohibiturus supervenit ? Et quare Ftr- , %
; ,
gtnetn Josephi mulierem dicit ?
;
Editi a Maio, . CoU., . IX, . 21-34. Enamtio in Matthaeum , 18-20.
De proposita quaestione et beatorum Palrom g \ \
nostrorum panci disseruerunt; et scio quos- \
dam ex iis dixisse tunc lemporig angelum asti- , lisse et a proposHo iHum removisse, nefldecareret \ .
eum araientiaret Yirginem concipere, eed in utero
gestatum gestationis testem ut baberct. Forsan et , '
atii talesquasdam attelerunt rationes prap atlrabente . ' \
divinae sapientiae inota. Mibi autem videtur et di- .
ctorum ei faclorum unumquodque propriam vim \ \
habere, quando exspectal lempus; quod ,
enim non esi opportumim, solet, ut plerumque, *
efficaciae vim frangere. Quando igitur in constlio- *
rom hiopiam decidit Joseph, tunc astiiii angelus ,
sensuum comentioni finem imposituras. Quando . '
enim in incerto fuerit, et contrariis consiliorum \
ventis fhctuarii, agendi cura mauifeslum fecit: D ,
c Volebat enim, mqurt, secrelo eam dimKtere; > , \,
non autem secreto aot quovis modo id sta~ tuisset, si spuria sobole tamescere ulerum per- \, *
saasum habuisset; sed contra cum justus esset et \ amans, et legts transgressionem magis quam qui , \
maximeodisset, legum vindicationi matrimonii fur- ,
tuin omnem in ipsum ortam suspicionem solvens , \
prodidissei, suam autem excellenlem justitiara ser- *
vasset: sed minime boc persuasum babebat, ut *
paiet. Mulla enim pignora prsebebat Virgo qua3 ta- ,
lem ilKos suspiclonem avertere valebant: viiaB ac- , ,
curatam diligentiam, sltidiorum sanctimoniam.dis- , , \
4

tT

Luc. , 4.

165
AD AMPHILOCHIUM QUiBSTIO XXII.
166
( ciplin puritaiem, et ante omnla illius ex illustri
),
genere ortom (ex tribu nempe regia et eacerdoiali
\ nata erat), cjus in templo a leneris consecraiioiicm;
\ , ' haec et bis plura adhuc looge a suspicione non
lantum ad acciisationem tendente, sed etiam inde * ceniiam formidante, senem removebant. Sed neque
* rursus sciebat banc concepliooem divina operaiione
\ ; effeclam, supra raiionem enim et sensum humanum
. est Dei in nos misericordiw opns. ltaqtie menle
, coniurbaia non valebat intclligere quid faceret, ut
, - justi appellaiiouem non fadaret, ei Deo placere
.
perseveraret.
Cum igitur talibus periurbarelur, nec ad ullam
" , \
partem bumani judicii motus illum inclinaret, tunc
, \ apie el opportune venit angelus qui agitatam ejus
- ^ mentem lirmarel et docerel ubi absque sollicitudine
, ' , * deberet sedere. Et ait: Joseph, fili David, noli ti \, mere accipere Mariam conjugera tuain; quod enim
, in ea nalum est, e Spiritu sancioest; pariet autem
* 1 \ filium et vocabis nooien ejus Jesum; nec jam sis,
, \, inquit, .incertus neque pugnantes senientiae ut du , bites persuadeaot: quod faciendutu esi a Spiritu
sancto est in ea natuni. Spiriius sancti vero prae eentia et voluntas carnis nequeunt, ut scis, in
, , , unum convenire neque eumdem acium sibi vindi , , care; incredibilis sermo, sed incredibilioris pariue
* , - evangeliuro est: De Spirilu sanclo est, et Pariet
* c filiam. Yide et ante nativitatem filium ; el cum
, \ c \ - oalus fuerit, sit libi in teetiraoniura ut et de omni
^ evangeliorum verilate, bnjus evenlus pradiclio. Qui
^ \ enini quod adhuc in siuu natnre absconditum est
* et scit et prsenuntiai filium, ille artifex est bujus
\ \ - sine semine supra rationem creaue carnis, el vir , \ ginitatis custos, ul post parium, sic et ante partum
, \ sigilla nou solvit. c Et vocabis nomen ejus Jesum. >
, , Sed et appellalio suara eesursum habet significa , c \ tionem; Jesus enim, <quia salvabit populum suum.
\ - c Ne timeas accipere Mariaro conjugem tuam.
Haec enim oon modo omnem lollunt limorem, sed
, et magnae laetitiae et i n s p e r a t a 3 spei largiuntur di . vitias: c Ne timeas accipere Mariam conjugem
, \ \ luam. Conjugem tuam virginem audiens, babes
ex bac voce ab omni boininis coinmercio mundi . > liam. Si enim sub ea lege qu innexa est virgini D tatem intactam et immaculalam servavit, quo modo
. - alteriusamoremadmisissot?Etsi umbrain quamdam
, - suspicionis adbuc reliquerit, reor lua malriniooii
, - jure facta seipsam majorein et excelsiorem et legi; , timis eervavit,quomodo alteri legem Iransgrediendi
\ eustinuisset locum prabere? Et exejus amore op \ , probrium incurrere, quae nec sine opprobrio noluii
ixipio ; virginilaie excedere? Habes igitur et prope teipsum
\ , incircuQiscriptuni mundiiiae lesiimonium. Ideo,
; c Noli timere accipere Mariain conjugeui tuaro. >
- Quibue enim qooad te virginkalis integritatem
c senravit, iis et inconcussa argumenia praebet; tixor
tua, inquil, ot audis, a me ipso dicitur, et eam nou
^ , \ cognovisti. Si auiem ex qno hoc tixoris nomen siU
, \, ^, assumpsit, lotum boc tempus ab omoi tecum com
%

 PATRIARCHiE CP.
167
iuercio mundnm ostendit, quomodo non mantfestiim ' , \
est illam omne allerius commercium vitavtsse, cu- ' ' ,
jus neqae huniana neqne divina vos uxorem eam :,
; ,
nominavii?
;

Ita igitnr angclus hac uxoris appellaiione eam
mundtfm esse ab omni immunda suspicione Jose-
phum docet. Nominaret autem forte eam uxorem . '
ei quia nulla curarum quae de uxore virum sollici- , \
tant eam joslus pfivabaf. Et alia provideus eam non , ; .
oegiigebat, et domi cobabitantem circumloqueba- ,
lur, el orani probro et calumnia, quemadroodum \ ,
sapienlis uxoris marhus, eam superiorem studebal ,
idere. Si autem et uxorem dixit, quia sponsi or- .
dinem Josepb habebal, et Qt sponsos mos ipse, ,
etiamsi nondum llialamtim ingressi sint, non pro- r , * ; ,
hibet viros appeilari, sic ct qu<e virginitatem adhuc , servaiit, niulieres eortim permittit nnncupari, non ;,
deccret me hoc rejiccre. Etenim et Jacob palriar- , ,
cha, cujus nondum commercio usns erat Rachel, \ \
mutierein suam manifeste vocat. Dicit ad Laban, , ;
postquam jam sui serviiii tempus^complevit. c Da , ' ,
uxorem meam, compleli sunt enim die.s mei, ut \ ^ ,
ingrediar ad eam
Sic priscus mos est mulieres , ,
eas qwe sunl sponsae vocare. Ita ut inde videre sit , '-
mulieris appellaiionem minime virginem contri- , \
stare voluisse. Virginis autem nomini non contra- . "
dicere mulieris nomen palet ex generis distin- ;
clionc, in hominem et mulierem naturam dividens. . "
Mulieris enim verbo non solum quse hominem Q ,
non cognoverunt, neque eae solum quibus conlingit \
ut, virginiiate permanente, adolescctitiae linibus , . ;
egrediantur; sed et femina ante juveniutem vel (5
c l i a m recens nata comprebenditur.
Quemadmo* , *
dum, ut paiet, nomen viri participant et qui pueros ,
gcnuerunt et qui inter juvenes numeranlur, sed \ et qui bujus aetalis usque ad leneros descendunt.
Sic igitur ea solilo usu facile perceptu est mu-
Jieris vocem non auferre quod virginilaiem decet. \ , \
Muliercm enim non semel, sed et sagpius Evam Tocat Adami uxorem virgineo adhuc ornatam de. \
core e l puris paradisi floribus vemantem, et longe
a transgressione, et, Dominico mandato stantem ,
et nudilale, el beslise consilio excelsius inslitutum \
suum ferentem; quando (et eos non licet pro ipsa D ; ,
rerum evidenlia impulnre) imperlurbatos ferebal ,
corporea volaptalis sensus, quae sxpius vocata \ ^
est Adaroi mulier, meliore vocalione digna judicata \
quam ut carnaliuin desideriorum pugnis misera
eOicereiur.
\ *
* , ,
',
.
QUiESTiO XXIII [/. XXII].

Qmid signifieai illnd ; < Ecce Adam factns e$t Tl

(anquam unus ex nobis, sciens bonum et malum, >

.
atytalrst
,
\

%

"
7
.
%

EdiU a Maio, 1. c, . 24-27, in Gen m, 22.

Scio igitur quosdam dicere ironicum serroonem
(

Gen. . 21.

AD AMPHILOCHIUM QUiBSTIO XXIII.

1G9
170
\ , \ :- praedictis verbis prolaltim esse ei Adamuw oppro ' ' \ brio afficere quod superba imaginaius esset et ea
& \ , quae Conditoris benevoleatia manibus retinebat,
* - propriae imprudenliac causa perdidieset; alii vero,
, . affinem rationem affereules, alterum quid dicere
, \, sludenl. Irrideri enim, inquiunt, eC praseriim
' . - yerbis Adami infortuniiim confundi. Et alii cen , suerunt irrideri actionem qua aliius propria na ; , \ lura suis cogitaliouibus bomo ascendeoe, ex eo
, cliam ordine iu quo eum erigere dignatus erat Gon. \ dilor, dejectus esi. Proxima ea ci ab eodem in , cepto iter susuipientia, elsi differentibus videan , lur deirtde propaginibus. Ego vero non sapientis
, - esse crederein ea rejicere, rectius aiilem dicerem
' aliud indicare sacrum illum locum. Quid igitur?
; Poslquam Adam, potius quam legi obedirei, legis ' \ , Jatoris dignitaiem abripuil; polius quam cura et
* \ insliiulione divina frueretur, propriae voluntaii et
vim exislimavii
, viiae prudenliae actus credidit;
, sehabere absque ope divino et majore inipulsu
bonum a malo discernendi (nisi enim baec apud
, - se siatuisset et stabiliseet, non sane opinionem
( conccpisset se ad majestatem pritme dignuaiis
' , erigendi, cui judicandi et discerncndi boiitim
a malo inest naturalis ct incomprebensibilis ab
, aelerno sapientia; neque ausus esset propriam sa , ; pienuam sapienti buic anieponere, quae omnibus
, '' - doininatur et omnes scieniiae et discrelionis gralias
* \ effiundit, neque divinum mandatmn nibili iaciens,
\ - ^ cunciaro agendi raiionem proprhe volantati commi' ' ' , sisset); postqtiam igitur, inquit Deus, operibue ee
- - reum constituit, sibi ipsi lidens, in vitae, provi) \ , \ , denlia, et noluit meis obedire inandatis, et dalo
, sibi libero arbitrio, ad injuriaro Ulius qtii illud ei
\ dedit, abusus est,et crediditse ipsum esse ui unuifi
, ex nobis, legislatorem et non legis subjeclum, provi , dentem et non providenlia egenlem, domitium
\ , et non sub dominio constilutum, meliu3 esl enro
, , aparadiao expelli, propter duo taaec praesertim:
, primo quidem ne, in funesta ct indocili deliciarum
, * fruttione stans, gratioribus oflendat casibus ; et
- secundo, ut exsilio afllictus, cx ipsis operibus et
, dolorum experimento discat el proprine virltins
, \ , mensurara, et quantum ipsi commodi conferat
, ' D uoslrae prOTidcntiae proprii instiluti et voluntalis
, \ niotus adaptare, el quam a se ipso bonum et malum
, - discernere impar sil.
\ , '
\ .
Huic sensuipropius accessisse Symmachum puto,

^ > et hujua dicli argumentum prodidisse : tEcce Ada
c ' , , factus esi quasi imus ex nobis, sciens bonum et
' . niakim . Quae autem prius data? sunt explana 0 tioncs, nos non aliud esse prospicicndum docerent,
*; si modo soleremus iu nostris sacris oraculis sub
\ irrisionis et ironue et diasyrini forma opposita iii*
quae praelendmitur significala ct figurata viderc,.
1

19

^ Gen. iu, 22.

171
PHOTII PATRIARCHJE CP.
m
et..,
per llUeras ralet. Nibil enim iropedit 0111- \ uino quiri pr paucitate et insolentia verborum . . . . .
errari posait. Sed qaomodo non solveret irrieioriis el ironiae etcavlllationis vim ad parabolae et sim.li- \ . ludinis modam facta dictio? Contra enim si con- \ \ ^
sequenliaro habeant quae dicta sunt, omne necesse :;
eral verbum observart, quod injuriarum severila- ,
tem et acerbilatem muicere posset. Ea autem vox : \
ut unut ex nobit vira ironiae proscitidit, ei opprobrii ,
uiulcet acerbitatem. Non idem esl dicere objur- , \
gationem, multuro sane abest: 4 Ecce Adam faclus .
eat unus ex nobis; 1 et, 1 tanquan) unus ex nobis. , , t
Unuro quidem simplioem et vividara et lethalera , \, ;
inducil irrisionein; alterum vero per parabolam \
ci eimtlitudinem temperat el imminuit exprobratio

iient et ralionera quamdam subjiciet irridere simul 6 \
et irrisionera auferendi, cum ab initio liceret nullo ,
luodo irrisionis formam subire.
, *
.
Ad Uaeo et tllud animadverte. Si irridentis, si
* ,
irrisioiiem exprimentis esset sermo dicens: Ecoe ,
Adam factus est quaei unus ex nobis; 1 quam ha- , .
beal cum eo connexionem el consequentiam quod aequitur, non potest deprebendi. Periode est ac si ,
diceret : Postquam Adamus a spe decidit, qua ere- \
Otus supereilia aitollebat, ab incepto irrationabili ', ,
vel inritus gabsedil; poslquam auperbiae buroiliatio
\ *
succes&il; poslquam nuditaiis pudor eum circura * \
vcuit; deinde quod sequitur ; quapropler decebal

oum ejici a paradiso, ne quod audacia? illi superC ,
erat el voluntatis mperbia audaciorem inanura
\
reddeniia ad rapinam impelierenl eorum, quae prius

ne attingere quidem conatus erat. Num haec ali , *
quem consequenliae rationem babent, aut seiisum
.
ab oraoi coniradictione purura servani? Quod
,
auiem poslea adbuc sequilur, nibil amplius osiendit
; \
quam quod diclum est. Dicit enim : c Et nuuc ne
*
forte extendai manum et apprebendat fructum de
, c , \
ligno viue et comedat et vivat in aeteniura * . 1
\
Qaomodo non paiet, si eoquod de sua spe et exspecta
, , ' !
lione deciderii, irridetur, ul bis osiensum esi, et
,
omuem suam vim infirmiiate mulaverit, et sua?
, llductae propler jactanliam subieril jacturam, nec
, \ ' ^
propriis viribug poiuerit protegi, el eum bis quibus
anieaprolegidecueril, tanquam voluntaiis pecca- n ^
, xet ^
um etvulnug mentis pcnerosito.i aflliclam suffi*
Po<^-ov
* p ^ e ccrent, illum a secunda audacia recedere ? Mani- ,
lesium est etiam noslram in ejus lapsum irrisio-
ncm et juvenilium cogitalionum inflrmilatem , ;
evidenier proscribere? Probibere enim ne quid de
ligno vilae apprehendat.... eum et post transgres- stonem satis viriuro babuisse ut facerel quod antea . nequibat, lesiaiur. Nemo eniin aliqua re aliquem

&

, .
intcrdicil qua jam uaiura exclususest.
\ . '
.
Dictum esl tamen a quibusdam doctissimis
\ ,
illud : Ecce Adam iaclu est tanquam unus ex
' ,
4

s v o v

fft

Ceo. xxix, 21.

173
AD AMPHILOCHiUM QU^STIO XXIV.
174
, ' nobis; non ad Triadie excellenuam referri, sed
respicere ad multUudinem eanctarum el incorpo - rearum potesXatum. Ego vero, praeterquam quod
, * pr&dktis causis subjacel hic sermo, non video quem
. locum babeat hic interseri. Neque enim serpentifr
, consiliiun obtrectat, neqno angelorum naturam
' . suscipiendi amorem eoncepisse Adam visus esL
^ , Non loDge a gloria aiagoUca stabat, dum in para , diso commorabaiur et providenliae Crealoris bene ficio immortal.iate fruebatur. Propterea non liben 0 ter tali hujus verbi explanaiioni acquiescercm;
prsegertim quia pro nomine suscepta sermonis pars
in lalem transfertur figuram. Forte el ab aliis in . ' - venla sunt iis quae dicla sunt diviuiora el perfe
ciiora. Meveroneque etiam eorumraemoriamtenere
. ** persuasit mullorum et sibi succedealiura conatuum
\ ) ictus nullam ad invesiigationes statuendas securi, * tatem praebens. Ad id enim nos bominum invidia
, perduxil ut quae paraius eram dicere ex bis quae
, - intellexi, juxta tuam dignitatem, dicere minime
eecurum sii. Quamvia.... silenlii pretextus. Sed

pro brevi et summaria reaponsione et pro tali tem \ pore baec suificiant dicta. Si autem el tu his adji\ . ceres, non minus tibi quam nobis magislris tuif)
\ \ gratiam rependeres. Forsan vero si quiddam ag gredereris ipse, Mosaica visione nou procul ardo ' , \ rem nostrum removenie, presertim vero malisct
^ continuis affectibus potentioris benevolenlia immi , \ nutis, adesset aliquid sapientius de praecedentibut
- ^ cogitari
, .
'.
QUiESTlO XXIV [.].
T8 Quomodo et voluntoria el involuntaria Patri. mort<
Chriili dici queat (uiste. El quomodo rur$u$ acci '

dat ut eadem mort diabolo voluntaria shnulque*
.
involuntana fuerit.
Edita a Maio, , ColL, 1.1, p. 74.
\
1. Quaestio haec paulo altioris meditat.Of.is atque
\ * ' discepiationis oralioncm postulat. Neque argumenta
, desunt, quibus utraque dubitatio satis gravis de * monstrari potest. Ergo opus est, ut prknum dubia
(5 , baec suis singula momentis corroboraia, exponaraus; deinde ut convenienti ordine ad eorumdem
\
* solutionem aggrediamur. Sane quod Pairis voluntaie
, crocem Christus pertulerit, ipse uos Servalor ceriio $ \ res facit, dum necem ab se deprecans ait: Yerum , , , lamfin non niea voluntas, sed tua ftat ; quotem , pore scilicet utbumanxnaturaeveritatem confirroaret,
\ * mortem aversabatur sibique involuniariam aiebal.
, \ , Neque tunc soluro, sed eiiam cum Petrum incre puil, Oei consilio mortem, quam sponte obiturus erat,
, \ , decretam a i t ; diaboli autem molim.ne tunc pro , - hibitam, itemque a Petro, qut ob id diaboli nomine
, * ad ignorainiam notatus fuH. Nequc tamen eodein
, animi instinctu uterque ciebatur; sed intempestiva
\ bencvolentia Petrus; salutie nostrae odio ac perse' ^, - culione diabolus. Caeieroqui reapse oodem ^onflue11

11

1 1

Maub. , 59. " Mallb. xvi, 23.

175

PATRIARCHJE CP.

176

\mmt qtratiqeam diversa mente pcrciti, netnpe ui ne , *

Christtis pateretur : ctijus pasaio liumatiae naiune
paaeionibtis medicinam fecit. NMH cutti cernerei
prioeeperoaHtiaeauctor illibauim liiad Oeoqae di- giimn corpue pby$icis, qiue lamen dedeeore omitt , \
carebamt, passionibee obnoxium, iitsidias i nolie- &
batar, easque eflfectas dare eiuitebau Rursue eo obeervans divirue dignitatis plendoreni por predi- , , \
gia coruscaniera, cobibebetur ac pedem referebat:
ac modo Domhiteani volens mortem, modo eamdent ,
notens, a versulia eua ad consilii inopiam trane- >
ibai. Sed fdenique limorem vesania superavil. Nam
c*dium auclorem suus tnagis nius delectavil, qtiam ,
trroor inde oriens absterrtiit. Sic ighur evidenter
acfrtfe nostrse ScriptUMeprsedicantvoluntariainPatri \ , nottem Filii fuisse, involuntariam autem diabolo. ^
i tamen qood idem diabolus crncis supplicium in- ,
(ligeitdom vel ajprime ctrraverit, tum ex altis con- \ \
picturi, 1qm ex bac indubra coHigere Iicet, quia vi- ,
delicet Judaicam rpse gentem ad facintis toncitavit, * *
<|uo Servatoris caedes peracta fuit. Atqvi explqra- \ \ \
liim sequeteet,Filii passionera praeter Patris volun- , inWm tontigisse; id qupd progredjenie oratfone .
lUcMlentius declarabitur.
'. \ ,
2. Ae vero,qua3stionis jam statu proposilo, sequitiir utinentig ratiocinio ei consideratione noscamus, \ , \
dtiamsi forte circa eamdem rem, Dominicam nempe ,
inoriem, uontraria dicanlur, haud baec tainen seobn- , , , '
dum modum eumdcra dici. Namque unum dfcitur,
quatnqsaerumnaestqiiainChristuspatitur;alterimi , gtutemts fruclus paritur. Fructus auiem ejus necis ,
iuit, salus humani generis reconcdiata, diabolique , \
(yrannis deleta^. Binc pa(et hanc rem fuisse Patri \ \
^tacttam ac yoluDtartam atque ejus totius erga bo- , \ \
piidea proyidentiae mnmarium. Qtiidni vero et
|llud perspicuum 8it,Christi nimirum obitum ab ini- \ \
uiip noslri yo|untate alienurn fuisse, eiqtie cladera ; ,
niaximam intqlisse? Nara Filii caedes, qui erat natu- , '
ralis passionis effectus, per se quidem Patri neque , \
jacuudaerat ueque grata,imo indignationis apprime \
pierens atque furoris; sicuM e contrario nibil erai \
ex dlaboli senlentia magis, uibil eidem cbarius aut
pmabilius. Quamobrem cleraens Servator illa pre-
ciini eimruni fqrmula veniam iU qui se laeserant cu- , , rans; Paler, ail, condona illis )0 peccalum; non J) * >
\, \
enim aniinadyerUint quid agant . t Adeo Filii caede* comra Pairis volunUlem fiebat, ut mullam buiq \
iracuodiam cominoyeret; ac necesse fuerit lnesuoa , '
ipsum, deprefBafqrem IJeri, quo rei poeniteniia ex- ,
piati poenas evacfereiH. fjeque repugnat, Pairem
Kdii necem voluisae pariter ac noluisee : nam quod ,
cam veUei frqctus praeetantia in caus^ erat; quod ' , vero noRet, id lacinae per se speclatura faciebat. .
/. ;
3. Nam veluli imperator si forlem militem cernat
viihera xcipieotem, vulneribusque hosiium ordines ,
lcoMaraenieni, ipsomel belli duce prosiraio; laelatur ,
f quiden qod victoriam sUenuus bic de adversai iis ,
t

Luc. xxiii, 34.

177
AD AMPHILOCHIUM QUdBSTlO XXIV.
178
, rtlferal, neqoe ejes vBtnerWws, dnm pnocrtarum faTtaX eimts spectat, dolet; eed tamen pottea pla$ae ipaaa
* per ee con&iderane, atqne iiis commoms, cmentam
, , v k t o r i a m baed llo animo aspicit: eic Paler qna $ - tenus geutte humaiue boetem a Filie euo acceptie in
, corpore vnl&eribes ptOfbgatum videbat, dignam Do
ketkkim oapiebat, FiliiqHe fortiludine gloriabatur:
, qnaiemn vero chamsimes ille piagie atque vibicibue
, - enerabaftur,, id per se, inquam, aequo animo non
* ' ferefcat. Ceeteroqui plus Toluniatis in paaaione Cbri \ , " stl, quam proposito exeniplo vereauwn est. Nam
$ ' quod attti.ec ad exemplum, dum vulnera quidemim, - ponuniur, inoerta adbue vietoria, tetrum imperatori
, , spectaculum est, nondum bostibus inclinatis; verum
, in Cbrieti passione ipso Y u l n e r u m inilio , imo
, * priusqeam cruenti ilti Servatorem plagis afficereut.
' , splendrdnm coruscabat irop&um : ueqoe niioore
- perspictiiiatc quara postea visum eat, cum scelesli
, , immane facimis jam perpelraverant. Qutppe Deo
- futura quoque prweentiura instar sunt, isquepaii
- , \ utriusque iemporie ecientia tiiitur: el seu quae
* * arthiic eventtira sunt, eeu qiuejandiu praeterierynl,
, , se denique quse tt* pratsenti adsunt, aeqoali apud
, - Deum oondUione freuntur. Jam ntillam itaqoe do * , bitationera patitur, quod Filii obttus et volautarius
\ - Pairi faorii el inYoluniarios. Utirsus que indubi ' tatoni esi, slodioee in facinus ab amiquo natune
, Rostr boete Aiisse curatara; itemqae acerbissimam
maium ciadem, re effecta, diabolum suo sibi stadio
* mtulieae. Elemm bis qui Servaloris cruore gaudebat
\ , - G eifoe inbiabat, gaudio euo visceribus uondum re , eepto, mortiferum vulnus atque ineluctabile exitium
| , perpeeses est. Gentra Pater, etsi sanguinis effusiooe
* iiUconoM est gavisus, nibilominas, rei exitum spe , ctane, mminopere delectabatur, aiqne bunc eum in , genti laetiiia exspeetabat: baud sane quod Filii
, * catdem per se ipgam expeteret; sed ob ejus fructum,
, , , utdiximus, baoc amplectene atque in rei placiiae
.
loco ponens.
'.
4. Porro autera binc potes ^eteris quoque quae
* tlionis diesolveful oecasionem ultroneam, fibet,
eapere: qnoe sane qoaBstio quanqoam sacne stieniiae
, ' studiosie non
iueogHita, nunc tamen non sino
* fnictv ad oaimuera oainium notUiam proferetur.
^ 8i pretii loco Servatoris sanguis dalHS foit, qui nostri
,
; geoerh a capti?ime redeuiptionem turaret,qui^
- ejus recepior est? Palri certe haud erat grata Filii
, ccedes: latrooi atem et bomicidaB diabolo quidni
; - sit oefarium Douiiaici sanguinispotestateuitribiiere?
, Aliae qiiideiB nmhsquaeelionis eiutioues eunt, qoas
' & pauio poet nieeiorare non eril fertasse intempesii, vum: sed bxc spome ex anie dicl fluil, quod
. . Nempe Poter Filii sangninem boni fruetus btudiQ
, amcepit; diabo4na aniom cum furort et audaeta ad
1

(58) Super hac qua3slione celebraiura postea

foii ajmd Graecos multorum epiucoporum conciIIUIII, stib Manuelc imp. Coinncuo, quod accuialc

rominemoratetiam Ephraemius a me editus in Ca?saribus v. 4742 seqq. Ipsos praedicti concilii actitf
go breyi cdiiurus sqm.

179
PATRlARCHiE CP.
180
accipiendum raperetur, lyrannidis suae vice versa \
peraitiem relnlit, atque inopinam et sine medela \ ,
plagam : de qua pridem suepicans, pariim quidem , \ & \
ad crucem ruebai, partim relinebacor atque a sacri- ; *
lego impetu absiinebat. Aique adeo quaesiio baec jam
non poteritpiorum auribusesse molesta. CaHeroqui *
nihii vetat quominus nuper promisaa faciamus. Re- * demptis preiium duplici sub notiooe considerare , &
licei, nimirum ut captivorum rediraias, atque ut , \ * [
capiivorum Domino donum. Christi sanguis quate- , ,
nus redimiamm vice faagitur, sane prelium re- , * \
demptionis dici potcst; verumtaraen quatenus do-
nuramangoni est, illo nomineuti nequit. Etquidem
alia mulu redemptionis proprie diclo pretio insunt, \ . ,
quae a r c a n a 3 huic et inenarrabili oecdnomisa non ,
*<iniiiiut
Q i m i i i l n m n t * o f i i i m fljwlit
n i n e i a t u o **
*
t
.

~
t_f
f

cnngruuut. Siquidem
qui prelium dedit, nquia
rei ejus 1

-
*l \
deincepa dominus esse non potest, detrimeniura [] necessariura paiilur : contra qui accipit, lucro au- * geiur, fitque rei dominus, quae in ejus potestate (& ' ,
antea non erat. Nunc omne conlra est. Qui prelium \ " ,
oblulit (quandoquidem oninia in Dei potestaie sunt, \ )
neque ipsios Abelis neque mariyrum sanguis ab ejus provideulia dominioque abfuit), bic, inquam, , , \ iiullum cepU delrimentuin. Nam quia omoinodicere ! , \
velit, ab eo qui famulorumftuorum,et quorum aan- ;
guis exhausius fuit, curam gerit, quiqae mortuoram
ut viveulium clamores audit; quis, inquam, dicat, ,
aluurem et qui orbein vivificat saBguinem, in tbe- \ (59);
auris providonlix so* ab eo non fuisse ineolumem coaservatum, aique ab omni corporea corruplioue Q , \ protectuin?NoQ igitur dainnura pertulil qui preiium
couiulit: imo uuiversi generis nostri clemene Jesue , , \ ealniem lucratus est. Qui vero ae accepUirum pu- , ' \ .
tabat, dum de suo unice lucro cogitai, illam quoqae * \
amisit, oujus viree tautopere jaciabat, tyrannidem. \ , Quare Domiiiicus saluiaris sangais prelium revera , \
redempiionis esi, quia nos capliviute expedivit: ,
eed idem a redemptionis prelio differt, tum quia illi, \
qui naluram nostram fraudulenter servilio oppressit, ,
noii est oblaius; lum quia pretii quidem praeclarura * ,
lucrum esse solet, nullo darono comite: atlamen \
diabolo captivorum bero duplicalum polius sum- mumque damuum ovenit. Preterea redempiionibus , ,
aliis paciQca verba praeeunt; bic dum pretium re- >
demptionis persolvilur, justuni Dei judicium, quam D ,
flrmissirae olim decreverai in hostera poenam, eam * \
boe polissimura tempore facinoribus ejus inflixit. \ \ , \
Denique in caeieris redemptiooibus fcedera qusdam '
vel ad longum vel ad breve leropus feriuntur; in '
bac, do qua agimus, nibillale suspicari licei. Alque , *
ejtismodi ali plurim diflerenliae sunt. Quare fieri ,
uon potesl ut oratio necessiuiem prae se ferat, \ *
queraadmodum eara obtendere poiest, cum vox re- , ,
dimias primario aensu inieltigitur. Nam flguratc boc .
loco, si unquam alias, vox accipitur.

NOTJE.

(39) Notandus hic Phoiii locus propier famosam de eanguine Cbrisli fuso versaiam inter catbolico
ibeologos quxslioneui.

181
AD AMPHILOCHIUM OUASTIO XXIV.
182
' ^7>0 5. PfbTecto constat non esse adnitendum nt ad
, - ordinem metapboricorum trahamus ea, quae pror * sus seclari solent id quod appellatom fuit secundum
primam vocis positionem, (Nam me jain oportet ad
, \ generalem formam redigere id quod hacienus de
* proposito ihemale disputavi. Sic enim licebit et
, ( \ aliis maltis, qu eamdem perplexitatem creare pos , \ - eent, expedite et communiore ratione solulionem
, , , - adbibere, atque obscuritatem avertere.) Caveaulem
putes, me verborum metaphoricorum ueum inier dicere : esi enim nobis borum innata fainiliaritas,
\ non minus propemodum quam eortim quae propriu
, sensu efferuntur. Ac si quis ejos generie verba ex
, boc ipao, qui in manibus esi, traciaiu, vel a Scri plurarum enarraiione submoveat, pnesertim valde
, \ - & similia ac proxima illis, quorura nullus iropus est;
is baud roullo secius arctis admodum fioibus ser * , monis usum concludet. Quin adeo muliae res sunt,
quas ne nomine quidem appellare possumus, nisi
- proprietas nominum procul usu quolidiano submo
vealur. Ergo non licet inutililatis accusare nomina
' ilia, qaae a meiapbora originem ducunt: sed vis
- poiius cujusque vocabuli cognoscenda est, sWe
\ proprie usurpali, siyecuid aliqua translatioiie rebu
, iiopoeiti. Atque verbis uiendum esl prout consue ' tudo fert, iion autein illorura sigoificaolise ad eam*
\ dem naiuram necessitate cogenda et convolvendae
' , \ - sunt. Uinc enim magni orientur errores, ac dubia
, passim emergent; quae quidem veram nullam per , ^ plexitalem exbibebunt, veruiiilamen ob absurdum
, * signiflcatuum ueum, bi qui ita vocabula usurpant,
non tam aliis quam sibi dubitaiiones creabunt.
.
6. Exempli graiia tesles (martyres) vociiamus eos
, \ - qui pro Christo certamen subieFunt, eosque sangui \ * ' nein suum oblulisse Deo diriinus. Praeclare id qui * , dem et merilo : sed tauien' sine nieiapbora neulra
\ locutio est. Nam quia polilica consueiudo tesles
, ' appellai eos qui ad conlirniandam quolidianarum
;, reruoi veritaiem adeunl, Cdeinque quatenus sciuur.
\ suppedilanl judicio cerlaulibus, borum, inquam,
* cxemplo religionis quoque alblelis teslium nouieu
, \ imposuimus. Eleniin bi revera substanlialem veri ' - laiem Ibeologica oratione coram lyrannis ac regibus
. , - D teslali sunt. Hosque oblulisse Cbrislo sanguinem
' " - dicimus, raelaphora oblalionis ex Abelejusto sura, \ , \ pla, qui arietnm adipes; el ex Abrabamo, qui di \ * visas carnes; nec non a Melcbisedeco, qui Abraharao
- panes et viiium obiulit; imo etab hoc qui susce\. \ plarum rerum deciinas Melchisedeco atlribuit. Cer, * , niinus aulem singulos bos rem a seipsis diversam
, oblulisse, oibil molesium passos, nullisquc suis
merabris amissis. Alqui Cbristi marlyres nibil ab
, * se alienum exbibuerunt, neque dum id sacrilicium
* ' facerent, incolumia corpora reiinuerunt. Sed neque
, , ' ab aiiquo postuiaii teslimuuio dicendo adfuerunt,
\ verum ipsi spontaneo consilio mirum illud ibeolo * gicumque testimoiiiuni prjebuerunt. Si quis igilur
, - iudislinciis vocabuli tesii* siguificalibua, altcruUi

183
PATRIARCH/E CP.
184
Id accommodabU qnod aiierive eet, nonne aures , '
iroperitioruai quaestionibas onerabit ? Neque minue ;
ipee ee fallet, duoi se qusesiionein in medium pro- ,
ferre judicabtt, quam reapse non Ferum difficullae , *
exiiibet, eed ipsiue imperita vocabulortim asurpalio. *
Dicei emm hic etiam, ul facile p u t o , st lestes san- (&,
guineni offerunt, quis iiunc reoipii? Si Cbristus, , ; ,
quomodo dici poiest ctanens bic anguinibus ho- \ minum deleclari ? Si diabolus recepit, curnam ii ; * ,
vohiissenl suum hosti sanguine,m libare? Ubinam ; , ;
verojudex, qei sequo jnre cumdiscepianiibosagat? ;
i>iftcep(antes aulem, qttorum altemtri lestis ad v i - , (5
, ;
ctoriam teeiHtioniuin dal, quinain sunl?
\
7. Innutnera cjusmodi a forensibus lesiibes eumpta ad sacros traitsferet lestes, quiconque inepto studio quseslionum tenetur, aut quem in re seria
, , \ iabulas venditare aut jocari non pudet. Atqui per- \ .
facilis solutio est, si ad primam dubitationum spe- \
ciem dicamus, Christum quidem baud atbletarum , \
cruore sed mente deleciatum, ciedem eomm san- , , \
guinemque exhauslum rccepisse. Neque facile mi- *
nus dicas, caesos fuisse pro Christo testes et gan- ^
goinem effudisse; id enira proprie diciltir, non , \ ,
flgurate. Veruni dictiones obtulerunt et offerebant * et alias ejusmodi, in verbte Cranslaiis Dumerand , ,
SUMI. Neque igicur necessarium est exquirere cni- * *
* n a f a obiulerint : sicuti nibil opus est quserere,
quonam ii pactodici queant obtulisse, quorum cor- ' &
pora cxbaoslo eanguitie exanimaia fuerunt. Quo- * , modo enitu oflerrent, cum uiftll a se distinrium Q
, Iferrcnt, secus ac fil ab tllis qui proprie offerutit? ; |la*c, inquam, omnia taniopere absunl a forma du- , ,
bitaliva, ul negligere salius sit, ne forle Ubi videa- ,
inur noii iiuinerilo reprebendendi, quia cuin luden- *
libus dimicemus. Nam sicuti in re seria ludere ,
iiisaiium esl, sic in ridiculis serio agere dignissi- *
nium risu est. Si qux vcro locniiones absunt quideui * a manifesta absurdilale, ncque semet ipsa; refu- ,
lant, sed lamen perlurbationem confusionemque , *
mullorum auribus creant, bominibus videlicet qui ,
disceruere nesciunt verba tropo careulia, ab iis * ^
quae iroporutn legibus ligurantur; facilius, inquam, ,
est si differenliae earum considereniur, propulsare \
ac dissolvere umbraiilis controversia; subtilitatera. * *
Deligendai igitur voces sunl, c o l l o c a n d a 3 q u e quo loco D - ,
adbiberi solent. Scire etiam oportet utramque cir- \ \
cumstantiam, ita ut distincti serventur signtficatus *
ci proprielas. Hinc speciroen esto. Forensis lestis ,
dum uni e disceplanlibus favet, allerum iniquum
coarguil: at judex interim aequam senlentiam bcn
mioibus reddit. Verum in sacro teste ubinam bic , ; {5lerum siatus? vel undenam libera dicendi eopia? ; , .
Uursus aiblela advcrsariuin manibus pugnisque \ ,
vcrberans, ac denique superans, vicloriae coronam , *
impeirai: bic autem qui perculitur ac Yolneratnr, , \ *
Ilammaque aut ferro inlerficitur, vel aliis crucia- , *

iiium generibug, quaa carniQcuni contra bumanam
itaiuraiu crudclitas ob enecandos homines excogiu- ,
vit, hic, inquam, vicloriac corona insignitur. Atque \ \ ^
1

185
AD AMPHIIOCHIUM QU/ESTIO XXIV.
186
' alite praterea innumerac diffcrentiae sunt. Quidui
; \ itaqtie sit abstirdum, in utraque re significata eas , - dem cireumsiantias exquirere? et quae tmi congrmint, easdem ad ahcram vi pcrtrahere?
;
'. \
8. Miilta igitur ex iis nominibus, quae dfversia
- febue imponuntiir, manifestissimam differenliam
* habent: qaare nec ulli homines quanquam appri - me hnpudentes vel ingenlo imbecillo praediti, siui*
& " padore aul metu transferre solent ad rem alteram
, , quod allerius proprium est. Multa lamen subobscu , , , ram dnrersitatem continent, ul testis, nt albleta, m
$ , * \ ($ redimiae, ut tropaeum, ut inferorum regnum, malia
\ - ptarima : in quibus facUius est ipsum falli qui
, qn&stionem ingredietur, quam aliis facum farenr
* * in re latente. Oportet itaquc ex ils qu mani \ festissimam iransmatationem babent, atque omnino
, , \ tritam contradictionis sua? sotutionem, normatn
\ & Rumere : atquead communem methodum illa quo , que exigere, quae quia valde invicera propinqua
, \ ' sunt, erroris speciem credibilioris suppedilant :
\ aique iia ex bis certiim judicium de aliis .quoqiit
facere. Exemplo sit (pinnaculum) icm , , plis. Auicae linguae studiosi, alii aquilam,
, \ alii fastigium (aquilae iigiira praedllum) atque tc , clum esse aiunt sacrorum sediflciorum, cajus figura
, - volantem avem imilatur : quam aedificii partem
\ nonnulli etiam pinnam appellant. Alii dlstinguunt
\ \ pinnam et pinnaculum " sive aquilae sive fasligii.
' , Aiunt enim his significari parlem illam aedificii la Q pideam, alliusque elatam, quac sacrarum aediuni
, - frons cst. Si quis tamen pinnam seu pinnaculnui
\ - iuculcans, rogaret ulruni id expanderetur in aere*
, \ comnioiumqne avis volatui faverel? an poiiuscon, traherelur atque complicaretur, avisquc quiescen , \ lis specicm exbiberet? credo equidem excilatttm iii
, * \ potius ab hoc risum, quara curatum ut quaeslio
, , solvalur. Fortasse cliam novo alio argumento ute * liir, nempe quod alterutrum quis concedat, impos sibilia dicere deprebendetur. ISarn neque exiensa
, pinna gravitatein corporis pondusque imposittini
* suslincre poiest, neque iiem cum est complicata.
\ Illud vero pracipuum, quod ascensum in aera non
, palilur. Nonne qui talia in incdium ferunt, ncdura
; , , (5 D aliis dubiiatioiies baud creant, sed ipsos, se mulio
, , , citius ludibrio objiciunl? Exislimo cnim quemvis
iacile sic diclurum : boni, hx peraculae dubila , \ * tiones cum aliis fortassc significalibus quaeslio , nem conflabunt; hic tamen neutrum dici polest,
* nullaque ansa dubitandi hinc cxsislil. Ex bis igi , tur, quae tam exploratam diflerenliam babent, fa\ , \ cilius est milliusque laboris, eorum eliam, quorum
, , differentiaabslrnsior est, coinmuni regula adhibiia,
perplcxilatem perducere ad liquidum.
.
9. Tropseum est contra diabolum Giristi crux
'.
, excilatum; et quidem splendidissimum, quandoqui - dem vel ejus lypus \n aere impressum quamlibet
, cum illo poteslatem fugal. Neque lamen aluore
, - certandum est acumine, si quis forle de hoc vocaMatib. , 5.

187
PATRIARCHiB CP.
188
Dalo quaastionem oliquam conflandam susceperit : (
namque e seperius diciis soluiionem deprehendere , '
perfacile est. Si crux, inquit, aliquis, tropsum , ;
est, quis id erexit? nam si ipse victor, cur jam ,
lemere Judaico populo Chrisii caedes imputatur? ; * \
Quod si illud Judaei statuerunt (quod reapse extra * *
aleam conlentionis esi) quonam pacto Christuscon- ;
$
tra diabolum conslituisse tropaeum dicitur ? Item
si quis de regno inferorum sermonem injictens, ,
pcrgal porro dicere : si esi inferorum regoum, sine , dubio intelligitur quoque rex. Et quidem ait Pau- ' ,
' ',
lus veritatis preco, regnavisse moriem ab Adamo ad Mosem, non in cos solum quoruni peccaium ' secundum Adami similitudinem erat, verum in * ,
eos quoque qui ejus exemplo peccaverunt. Quod si ,
rex est, regi autem iege el subdilorum suffragio ,
digniias ailribuitur; cui haec digniias suppelit, , quomodo consentaneum sil, eum bonoris loco per- , ;
peii justi muneris abdicationem? Nam utraque lo- , \ ,
ctilio, et quidem ex eodem fortasae fonte, rem slu-
diose pcnsanlibus et dubilaiioneoi suppeditat et * , ^
explanationem. Praecipue vero ex ante dictis pro- * \
na responsto manat. Esl enira satis exploratum, ,
tropaei nomine dici crucem, a tropso bellico voce *
translata : siquidem Cbristus praeclare bostem vi ' *
propria superavii; non auiem quod ipse crucetn *
consliluArU : banc enim sacrilega gens defixit; , ,
neque uli iropxum de boste, verura ut communU , '
Servatoris supplicium. Sed lamen ille maliiia eorum victoriam de bosle versa, crucei tanquam tro- g .
paeo usus] est. Neque igitur Judasorum impietas *
tropaeum slaluit, neque rursus Servalor boimnum ,
crucem sibi deflxit : sed qaod illi Hgnum ad Do- ' *
mini supplicium dettxerant, bic ad salutem naturse , ' \ nostrae tropaei forma donavit. Item inierorum re- ,
goum dicitur, reginaque mors; non quod dccretis * \
suffragioque subdiiorum dominatum in eos impe- , , \
iraverii; baec enim regis vocabulo proprie dicto , *
conveniuni; sed quia quam rex lerrenus liberam ,
poteetatem in subditos suos exercet, eamdem sibi , '
raors peccaii causa vindicavit : atque ob id ct re-
gina mors el inferomm regnum translatis appel-
lalionibus dici possunt. Et sane morlis erat in nos \ , \
ante crucem poleniia invicla, omni spe resurre
clionis praecisa el exslincla : verum eoirovero cum D * \ ' ,
Dominica passio vim illius omnino absiulerit, jure ,
meriloque dicimus regnum ejus esse direptum.
,
, \ cou .
. " , , >
10. Ergo licet, ut arbitror, alacri animo confldentique Hngua dicere, voluntariam simul et invo- ^ ,
luniariam Pairi accidisse Filii necem : et id utrum- )
que de boste quoque diabolo pronuntiari posse
videmus. Dicimus insuper cruci Christum pro nobis \ ,
subjacuisse, suumque sanguinem cleraentise insiin- ,
clu profudisse : neque tamen cuiquara oblulisse : non enim ei propositum erat sauguinem offerre, sed , '
passione sua quod perierat conservare. Noo igilur ,
Rom. v, U.
1 0

189

AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO X X V .

190

. \ - obtulit : nisi forte cuipiam placet, passionem ejut

* pro nobis,flgurateoblationem appellare. Nibil eniiii
vetat ob vocabuli similitudinem, quomiaus eo uta-*
mur ex forma predicli tropi: at vetitum contra
\ \ - esl, propriae strictaeve appellationis characierem in
(40) eadem loculione exquirere. Sine dubio iiaque neque
' offerebal nequa obtulit Dei Agnus, qtii mundi pecca \ * tum abstulil, sanguinem suum salatarem nostrique
generis purgatorem : quanquam Pater, ob passio nis utililatem, libenli lastoque animo Filii sanguinem
* \ euecepisse dtcitur. Jamvero elsi haec forte supra
- spem postulationis tuae paulo plenius disputata
, fuerunt, nihilominus eadem a sumipario dicendi
* genere non recedunt. Neque enim non recordor,
luatn ssepe virtutem per scbolastieas de augustis
* \ nostris dogmatibus exercitationes, baec acctirate di^USv gesta audivisse. Esl autem facilios, si qutd oblivio
, de cogitationibus noslris detrivit, ope eorum, quae
coram sunt, preterraissorum memoriam recuperare.
.
QUiESTIO XXV [aL XXIX].
K E .
Cujusnam , quas dicil: < Hoc autem lolum
* ,*
faclum e$t " ; evangelistame, an archangeiif
, ;
Edita ab Ant Scotto, 1. c , . -6.
Quod stupescentis animi, et factorum verborum" \
, \ , que nobiliialem admirantis ea sit vox; sublimis
, ipsa orationis particula, nominumqiie contextus
, , \, luculeoter ostendit. Profecto c hoc tolum factum
\ , ; , est > adhibuit pro quomodo id omne conligil?
! , \ - Quomodo, (proh mirum!) boc noviiate percellens,
; ; et admiratione plenum apparuit ? Qui lale factuin
; vidit sol? Quo paclo innotuit hominibua? Palet
, quoque quod, ubt nunliatum esi quod Filius tine
, , seinine foret, atque de Spirttu eancto conciperetur,
, , , \ suraeretque Salvaloris nomen, quod illi congruil,
, \ quia salvat populum suum, non quidem ab aliquot
, ' ' corporis morbis, quiboa curandis vel medicorum
\ roanus saepe sufficiunt, sed ab ipsis animae aegrota tionibus el vitiis, quorum inveniri nequit, excepta
\ Dei benignilale et indulgeniia, curatio et renrie , \ , dium: ubi 8 c i l i c e t b a ? c oronia, et Salvatoris nomeu
, * ex beneficiis uoicuique collatis susceptum praemit tit, protinus subjicial: Hoe autem totum factum
est, ut adimplereiur, quod dictura est a Domino
, , \ per propheiam dicentem : Ecce Virgo in utero ha . ^ bebit, el pariel filiura, et vocabunt nomen ejus Em
, \ manuel. Porro quod obstupefacia menie, atque
imroensum pelagus divinae erga bumanum genus
, .
providentiae demiranie TOX proposita oriaiur, perspicuuro est.
. , \
Sive aotem bancangelus, sive evangelista pro , - nuntiarit, nequaquam sermo alterutra ex parte au . ctoritatis imminulionem paiietur. Quandoquidem
, \ contingit, ot qaae praRclaruro oralionis ordinem ha bent, ex personarum quoque qualitate apleodoris
NOTiE.
r

() Eo$\\ scilicet et mangnni generis htimani;

nt in praecedemibus Photius dixit. Nisi enim iia
Vaith. i , 22.

intelligatur, pugna quodammodo fiel cum ii qti

dictiMur a Paulo in Ep. ad Hebr.

191
PATRIARCHiECR
1
iocrementum accipiant: qoae autem eublimitalem (40*)
sernoiie eiiam inornato undique exhibeot, ipsa , \
quoque per se grandiUlem qaamdaori supetiocem , (41) \ , pncferant; modo, qai ipsa profert, iaofabilte m a - .
gnitudinis dignitatom non deprimoU Vemmlamen
aermonts parlicula in Arcbangetoro potioe eubje- ' (42> - \ * clum coalexta transiert. Neqae absurdura vi- * .
deri debei eoren, quae oculis aurib*a<st)feji- , \
eiebantur, testero vocari propbetam; qnia per no- * , \
mioa , qtiffi l M U n r a et notkta ad nos aifment, %
nottro aiditui ides iacilios lngeritir. Caetemm . "
neque in propbeta sistit tesiiroonwm; sed ab eo ad * '
universattn usque Oorainum illod redigh : Etenwn c
tQuod dictoin eaf, mquit, a Dumtno per propbe* , , *
.
tain. t
".
QlhESTlO XXVI. [. XXV].
*
Cur natut Christut permiserit sui causa infanlium
cV
ccedem evenire?
;
Edita ab Ant. Scotlo, 1. c, . 7.
, ,
Tua quidem quiestio pulchra est, atque a commiseratioue oritur; nec aliqua ex intimis videtur, ' , , , sed jucundius, arbitror, caeieris solulionibus obli- (43). nei judicium. Herodis crudelitatem omnibus co- , gnitam atque compertam fieri oportebat. Itaque si . -*
ipsam quidem in eos, qui ad virilem perveneranl ,

aetatem, ostendisset, nihil probibebat, quominus
assentatorum et parasilorum iiatio excusationes , aliquas commiojscerelur, quibus bujusmodi piaculi
inmanitatem extenuarenl; atque praiendereot , \
criminibus obnoxios fuisse, quos ipse interfecerai, Q
nec decuisse regem inulta relinquere flagiiia. h\

pueris aulem quidpiam hujusmodi nec cogitandj '
nec flngendi copiam habebit vcl impadentissimus , \ quisque fabulator : sed omni ex parte aperta, alquQ , *
inexcusabilis barbaries, et conscelerati animi, lin- , \ , \ guae, manueque incredibile faciuus depreben- .
ditur.
Prarterqnam quod opus erat, ut novi ac inleme" \ \
rati sacriiicii, quodque nostri generis scelus expia , *
ret, primiiiae, ab omni culpa, quae propria actione
potratur, ita procul fuissent, ut el purissirna forent, , ,
et suimnura sacrificium sua oblalione non deturpa- ,
Ttent. Qaapropter e re poiius erat infanlium cbo- . *>
rum, quam bominum aliquibus culpis devinctorum ,
anle Agnum Dei, qui tollit peccalum mundi, im- D '
molari.
.
NOTiE.
(40 ) Medicamana hunc Jocum indigere quieque daeornm benevolentiam conciliarent, menlorare: imO
videl : vellem legissc sallem \ ea, quae sequuntur, Surgem autem Joseph tomno
\ , fecit, sicut prwcepil ei anyelui Domini, salis evincunt
. . ., nisi forle id Photio , et non
bisloricum sermonem jam prius incepisse. Elsi
, ul ipse inquit, scribenli tribuere auiem res ita se babeai, Pbolio lamen Patres nonmalimus.
nulti favent, Eutbymius ^idelicet ac Theopbylactus,
(41) pro ex scriptoris incuria hic excidisse nec non et is, cujus ilie auctoritalem magoi seroper
videtur, vel .
facit, el plerumque scquilur, Joannes, inquain,;
(42) Hanc Pholii senientiam non amplecior qui- Chrysosiomus, bomil. 59 in Mallb., ubi aJductuiu
dem, scd damnarenon ausim. Profeclo tum orllio- Isaiae oraculum proinde commeniaiur, ac ai ad
doxi, cum heterodoxi scriplores pene omnes, quod angelum, noa ad bagiograpbum per.imei^t.
sciam, propheUe testiinonium a divo M.ntlueo po(43) Ita ex codicibus Yaiicauo, ac Taurinensi
tiue, quam ab a:igelo allerri falenlur: quippe evan- legendom pulo : terbis enim, qcne in nosiro sonti
pelistae, non angeii frequentisiime solebanl Veteris , queni sensuoi
ieatamcmi loca, ul suis narraiiuuibus lidein, ac Ju- eicuderiui ?

193
AD AMPHILOCHIUM QUASTiO XXVI.
4
1 \ - Adde, placet, quod iu gravitftiioU iiifortuniis
, $ solatiimi hinc prodire videatvr. oecantar enim
. , 6 pueri, quoruro viu peccato carebat, ue cum pa * * , , liuntur aliqai, ob culparam gravttatem ee plecti
, putantes, plagara ex Jpsis aniiiii perturbalionibus
, graviorem, aul acerblorem reddant, neque ki de , \ speralioiiem dejiciantur; oed ionoceiOjam puero' , * nun, simulque in eoe exsecraoda impjeiatis exem plum babentes [pro argumeolo solatii, quod ad
, \ - coiislaniiam boriationi safficiat, ad gratias agendas
, j i , qui uoslra oinnia sapieatissime moderalur, exci . \ teniur. Ponro autem ex eo quod, in quibue nuliam
( auceensendi auaam babebai iavidia (quam enim
' ), nupernau pueri praeberent odii causamf) io bis
* - uibilominua tuque ad neoem adeo impudealero,
, \ , & atque inauditam impiela* exaraerit, difUcile non
, ' - esl quaestionis s o l u i i o B e m depromi, atque in apri , , cuio proferri, quanam scilicet ratione Judsorum
, , n a t i o Cbristo infensissima, f t u M l e n l e m b e o e f l c i a ,
, \ atque immedicabiles morbos sanantem Servatorem
, , non modo non Uudibus et corooia g r a i i aniiui
\ . , * ergo maclaret, *ed eiiam cruce ac morie lurpis , sima damnarit. Si enim imiocentee, in quibus nuilui
, * invidiae patebat aditus, Judsorum princeps ad
, morlem persecuius est, q u i d sou prectpue iufr
, lanfce impielalis auspiciie audereul ii q u i ab ipso
; \ $ s a v i t i a institutionem ac p r a l u d i u m acceperaui?
, , \ Cura enim grandia et mira spectaninr CaciBora,
, , et qua multorum non minus attentioneiii quan
, \ Q benevolenliam sibi coociliant, quaoto magtf hse
\ , io amicis celebralionem, demirationemqtie jocun \ dam aique obsequiuin excitant, taiiio in tugraiis
xal ac inabgnie dete*labile hoc viiiuui imperium vimque insuperabilem acquiril.
.
Quod si libi plura quoque placeal conspicere
\ ,
" , hujuemodi criinina, inemento quod Abel, primus
, , \ ille jusius cum nulla suarntn acUottuni culpa
tenerelur, proditua atque per inaidia* morli sub*
. \ * jeclus, exsecranda ejusdem vitii fandameniorum
\ - principia jacta jam esse osteodil. Quoeiam vero
* post illuui iuulli conscelerali bominei invidua
ipsius sedem muro ac tecto muoienint, aiqae^am
* \ - regali faaio Redemptor bomioom bojK> oaius apoliaturus erat, tanquam magni regis satelliies
: \
, \ ^- D quidam atque praecursoret innoceniee, 1 martyrii
vot - s a n g u i n e circurofusi ad eoa, qui in limbo deiine, \ * . baniur, amplexandos d i r i g u o t u r praemiuuotorque,
, \ ut sua prasentia simul et Domioi adveoiuai atque
, \ - commonem l i b e r a l i o D e m evangelizarenl, i n a c t o t l d , nemque e u a m pro communi Servatore l o l e r a l a m
\ ostenderent, ac Patrea per eos c r e d e r e n l a propbe tis praedicaiuin nostri gtneris Liberatorem adesse;
\ \ ^ i m o etiam ut iuferout laou i D D u m e r o r u i P Inioo - tium muliitudine advenitBfte temreUir, absoln , \ , u m q u e d e b e l l a l i o D e m k se n o n d u m ex^pecuum per
. quaedaro praeludia pneaentiscerel. Soliieel inaoceft , \ - tium, et quidem tol pucrorum occisio moriis j u i
, \ prorsus cvertit a c destruit.
.
9

PATHOL

Ga.

CI.

195
PATRIARCH/E CP.
196
His acccdil, quod divinae Sapicnliae consucludo \
bac rc mirum quanium effulgeat. Quonam [&.
p;icto? Solet in omnibus ingeniunt, et eloquiuin ; , \
excedens divina Sapientia ex iristibus ea quae gatidium et voluplalcm prseslant, educere, aique , & , \ \
ex contrariis conlraria comparare. El primum .
quidem Josepbum fratcrna invidia vexatum ad .
Augypii imperium evexit. Nisi eniin fratres ejus .
invidos in ipsum octilos conjecissent, neutiquam
vendilus fuisset, neutiquam, nisi venditus et ser- , , , \
viens, ei pudiciii non erubescens liberiaiem, , \
lattiisset in vinculis detentus : nisi vinculis con- stricius esset, duos somniis implicalos non extri- , ,
casset, neque inde innoluisset Pharaoni, neque , *
fuisset secundum btmc imperio iEgypli politus. .
Cernis quanlum ex invidia odioque fraterno ma- , , \
narit bonum, et quanta Deus Joscpbum gloria ;
oronavit?
"
Alius deinde Pbarao conlra Israeliticam gentem
odio exarsit, ac impius masculis infanlibus Nilum , \ ^
pro oamifice constiluil. Al ex illius feritale factum .
est, ut pro domuncula, in qua simul mulli dege- \
banl, quaeque nibil a caHeris poptilaribus differe- , \
|>at, iii aula JDgyptioruni /egum Moyses enuirire-
Kir, indo divina Providenlia ostendenle quod qui , insidits iinpelcbaltir, jnsidiatorum imperium sub- , ,
acluroa esset. Nimirum paulo post moriis poena . "
nfflciens iEgyptinm, qui eaui coniribuli suo infe- ,
rebal, et jam delectus illinc fugil, ac rursum , \ ,
f ignis prodigiisque munitus, contra exspeclationem \ , \
exsurgil perculitque iEgyptum, el stiam denique , \
gcntein a dura liberat eervilute : eos autem, quibus serviebant Hebrai, cum omni exercitu maris *
fluctibus pro fiuminis aquis tradit suffocandos.
Quare ex eo quia Hebneorum insonles in fluvio ^. "
enecati sunt, loia nalio a serviiio redempla est; ac ,
fremitus jgyptiorum cuin ipsis agrainibus, curri- , \
bus, salelliiibusqu* fluctu obruti suut.
, \ ,
.
Ei mulla quidem hujusmodi ex sacris Eccle
siae historiis collecta posset quispiam in me- . ,
diura afferre. Eadem itaque ralione pcr cxsecran- \ \
dam immaneinque puerorum caedem coronae mar- , \
tyribus dignae, et immarcescibiles ipsis beaiis , \ exflorueruut atque inlexUe sunt : irao faclum est, D \ ^ , \
nt securf Deo sislerentor, ac perpeluam illam |, \
ineffabili gaudio et felicitaie cum incorporeis ^
agimtiibue cboream plauderent, bealisshnaque et , \ ,
peifecta opiabilium rcrum visione krtareiilur; \,
quibus qusenam interneciones et qusenam suppli- ciorum acerbilales condignac sestimabiinuir? Qua- ; " propler adeo non expediebal iniquam ci prsepro- , \
peram infanlium mortem quacunque raiionc prse- \ \ pedire; ut imilto melius fueril eam pcrmiili ac
perpeirari, quo ipsi lamis in aeterna ct tnenarrabili . \ .
bealitate piullulanlibus bonis cumularcnlur.

Alque bxc quasi ad cxplendam sacrsc scientiae
rupidilalem tibi suiliciant. Quod si quis in arcana . ^
cura PauSo vcrba admissus, nobis mclius ea , -

107

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO X X V I I .

, ; , \
\, ,
.
'.
,
, ,
,
* ,
,
, ,
, ' (4);

198

mysteria pandere volueril; tmic nos libcntor, et

graliamei falenles habere, dum viviuius, commiini
usura discemus (44).
QUJESTIO

XXVII

[al.

XXVI].

Quomodo cnm Deum unum, tres autem hypoatase$

dicamus, ei Patrem dicimus Deum, el Filium
per se Deutn, el Spiritum sunctum similiter : cum
autem dicamus unam Divinitalem, et tres hnpo*taie$, non item Itceat DivinilaU m dicere Palrem,
neque Filium, neque Spirilum sanclum, neque
simul?
EditaabAnt. Scotlo, p. 14.
Quod simul dtvinae pcrsonx, licet in una Divini , - tale spectari, imo, si vis, et cognosci, ei contineri
, , \ , \ dicunlur, lamen Dmnitas non appellenlur; boc
- ' potertt hanc batid absurdam habere rationem,
* * , quod scilicei neqtie eingulas bealas illas, creatri ceeque personas per se Diviniiatem nuncupare
. possimus. Cur aulem unamquamque illarunt au , , gtjalissimarum byposlascon Deum quidein, at non
* pariter Divinitatem vocemus, bic fortasse perpendi
( \ - debet: potius eU aulem in antecessum investigan
) , \ dum (quippe quia propositae quaestionis caput iude
, ; , occasionem accepil) ulrum Deus ac Deitas idem
, ; , sint, an aliud. Namque si aliud, quidnam boc
est, ei quidnam in Deo? Si vero idem, quomodo
; 01 quaevis illarum vivificanlium personarum Deus* et
, ^ , non Deiiae appellaiur? Qut discriminis causam in
, \ vocabuli forina quaeiunl, quod uempe alterum sit
, , masculini generis, alterum vero ad feminini
, - Q duin iuflecialur, ac propterea nou possit pariler
. * . de Palre, de Filio, et de Spiritu sauclo uirumque
, ;,\ usurpari, ex hoc ipso refelluntur: elsi enim nomen
(Spirilus sanctus) noslra lingua prolatuui
, neuirius sit generis, taroen Deus uou mlnus, qu&m
\ * \ Paler, et Filius nuncupaltir; et generis nominuin
diversilas non fuit impedimento, qu&minus bsec
, \ , \ appellalio induceretur, quam et tdero vocis genus
* non complectebatur: imo magin perspicue, quam
, * boc, vox essenlia, utut ad aliud genus pertineat,
, tamen aequo jure de Paire, Filio, et Spiritit sancto
enuniiaiur : eas eiqiiidem personas ipsam dtvinam
.
neqiie generis diversitas bominem dict animal, vel subessenliam, ei unius essenlias nominamus
stanliam unquaoi probibuit.
; " , , \
Quid ergo dicendum stipercsi? An quod, quenvNOT45.

(44) Profecto ubi de divinis operibus, ac praeser- Canlica 6o.

tiin de scelerum permissione sermo iiistiluitur:
Caelerum per lnnocentium canlein, oti monet
lunc prsecipue sunt, uli scriptum est Sap. ix, 14. bisloria, faclum esl, ut non solum Judaei, et SaCogilationes hominum timida,el incertce providenlioe
;
maritani,
sed gentes pene omnes tcmpus niagni
idque bumanae menti omnino impervium esse plu- illius Messia3, qui jamdiu exspeclabatur, a Propberies docuit Apostolus, Rom. xi, 33 ;1 Cor. u, 16. tis pradictum advenisse audirent. alque ila praJiNibilo lamen ininus raliones illa*, nt aiunl, con- calioni evangelicae via sternereuir.
grueniiae, quas Pholius affert, ab iis, qux iu Patrum
(45) In Coisliniano codice legitur * ,
operibus ocourrunt, non nimis absunt. Videsis el in Yaticano ' * ; lamelsi maleijiter Giaecos Ireu&um m, 4. Just. quxst. 13, ad feriali cujusdam crilici, vel emendatoris manii
Orib. Orig. boin. in Mailh. Chrysosl. bom. 2 in bodiedum deletum videalur. In Taurinensi
var. Ev. Eusebium Emissen.; inter Latinos aulem vero ' , et hanc lcclionem sensnt
Augtut. ; de exposit. Syrab. 4, el Serin. 8 de coiisentaneain esse temere Josepbus Pasinias
sanclis, Prud. b)iim. Epipb. Fulgenl. de Epipb.et affirmat, siquideiu ipsum responsiont? iuitium
libro De Vide ad Petrum 3 ei 39; Leo. berm. I refragalur.
de Epipb. Bernard. serm. de Innuc cl bomil. iu

199
PATRtAitCft/E Ct.
200
admodum nomina liomo et humauitas non ad ,
aliuin atque alium sensum spectanl; et i i i h i t o m i - ,
nus illud de Socrate nullo impedimenlo asurpatur, , * , \
hoc autem nequaquam; Ua quoque voces illae , , \
Deus, el Deitas, licet diversas ideas non conli- , \ ^
neant, nequeanl lamen de divinis personis pariler ;
dici? At dicet fortasse eleganliorum hominum ,
quispiam, quod augeat boc, non dilual propoaitie , \ *
quxslionis difficulialem ; alque pelilionis principii . ,
suspicionem minime eflugiat. Hos auiem rem ae- *
curate non fuissc assecutos inde palet, quod non e \ ,
re M i n i l i d rem pioposilam in quaestione fiat ' *
iransiiio, neque id obecuriialem attgeat, imo neqde
priinam inicrrogaitdi causam^ quaei cognilam, ' .
supponai : atque biuc polius isli reclum non ,
tulisse judicium arguontun Si cnbn in nMure ^
\
, sermone bujusmotU vocabulortim coiidiiio antmad- ,
veriilur in illis rebus, in quibua ideiKilas non , *
teditur, aique in enuntiationibUs ipsa vocabula ,
usuni non eimilem babenl; quomodo evidens et (46) , \
perspicuum non esl, quod neque abslrusum pu-
laudum sit, ueque absurdum in (beologia, quai a , '
materie longo intervallo dislal, quieque muxima
difficullate bumanam mentem undeqtiaque gravio- * ribus implicat quaestionibus, in quibus neqee ulla ,
alla voce adamussim licet qustioiitnti expt iinen; \ in bia, mquam, quoque modo bujusmodi commi- , \ uisci usuiii vocabulorum , quoe, eliamsi rebtis , ; corporeis voieri el recepio judicio accunimodnri, ,
alque idem significare videaninr, eodem lainen ;
pacto prasdicari non possuul? Ubinam Uaqtie difiiculus bic augelur, aut causa pro causa pouitiif ?

Novi autem quosdaro, qui dubium diluere arbitranlur humiiiein, ac naiuram, epeciemque huma- , \ ,
nam assumendo, quas quodaminodo in idem iirvi- ;
cem concidere vidcnliir; in Socralis aukem pr*d*- \
calione diversitaiem, non convcnientiam proferunt. . >Socraiee euim boino quidein diciiur, at neque spe^ ^, , , ? , *
cies, neque nalufa, si vie auiem, neque fbrtna bie ' .
conjuncta appetlari polerit. Hos aulem fiigit, ut vi- , ,
detor, t|uomodo sil de nonvinibus judicandum, et , \
quod quaxunque ad pbysicas res nomioa peni- , ,
-nent, ipsa ad res signiflcalas luculenter, ac proprie
feranlur : qnse vero a dialeclica oriuntnr epectila- ,
4'ione, cl dialecticum quemdam iuvotvunt sensum, jy ,
baec ad sigmficatas naturae res vi propria non per- . ,
lingunl. Homo vero et bumanilas, iiecnon Divini- , \ \ ,
iae, et Deue non eunl l o g i c a 3 subtililatis conimen- , :Uiiones, eed eteisteiilis rei nomina: attaraen ex his
quaBiiam quoqne veaiigia ingredi fas esl, quae ad
dubii eolutionein adducunt. Etenim cum bxc se- . \ ,
Oum invicem comparantur, rerum scilicet nomina, , \ tt ea qu logicam in verbis subtilitatem habent, , ,
iioa minimam hi ipsa differenlta muluam commuui- (47).
cationem retinent. Verba enim eingularibus rebus * \ , IribaiaettnfoWfiiit isU nomioa, ei Ipsls inuiiantur. , \ ^ , \
NOTiE
(46) Vitle an scribi debeal , vd
(47) Corrigas reliih , rel cx praeceJenti
ptriodo 1'osuinas .
ualtem .
xflt

x o

201
AD AMPHILOCHIUM QU&STtO X X V I I .
202
. * simulque referuntur a<l illa, liccl non eadeni I U , \ , , \ lione. Diciuius eniin Socralem nalurain, etspeciem.
, $1 formam, cliainsi non altarutra proposiiionis
, pars, quemadmodum in physicis cernitur vocabulis,
.
eodem paclo in appellalionis condiiione producaliir.
" , \ Praelerea dicimus boim)i ai et animal ratione
, , \ \ pradilum, el inorti obuoxiura idena esse, imo
, \ , etiam riiibile ulriunque : non lamen, quaecunque
\ . de quopiam borum dicuniur, de reliquis quoquc
, , poasunt eiuiniiari. Hoc profecto bominis propriuin
(5 - esl, illud vero dellniiio : neulruitt taoien borum u\
. bouiine bomo nuncupari licei; elsi IUBC uni, quod
, \ idera omuiuo est, eadein sint. Praelerquam quod
, \ ^ serroo ipse, qui de bomine, najura ac specie fa . - t
t j , i q que ad judiciurode fctis ferendum
usurpari polesi. Nam idem est, silogicas vocea ex .
cipias, quod a singuiis bis Iribus indicatur.
\ *
Jara vero iu bis, quae dicta euot, dicel fortassc
^ - quispiam, ut in perspicuis lenebras obfiindat, ex
. \ ^ * generis divcrsilate causam dislinctionie erumpere.
; , \ At ad oa, quaR adjiciemus, quid reponel? llonio ni * , mirum subsianlia eianimalest: interea Licel deni
\ , , sil, quam bomo, mibiU, quod pbysica? actionis esi
\ \ noincn, id tamea neque subsiantia, neque auimal
, \ . " - \ocari debet : quia m u l t a 3 subslanliae, mullaque
\ animalia bomo esstH. Quamobrcm alterum coeun , - tiuiii in idem non neeessario sequunlur qusecunque
. et allerum comilanliir, vcl cerle dislinctio in bujus , , ^ modi sermonc adbibealur, oporlet. Si quis enini
" - risibile dicens proprietalis notionem considerarel,
, , baec ncqne animal esset, neque substantia : quod
, \ si alii ipsum subjccium perbas voces vc.lini deno , lare, non alia quaedam, quae a principio illi nou
, ineraul, superaddunl: atque id potius copiam adi - mil dicendi boininem animal csse rationale, corpus
. \ ' imo ei subsianliam, ne tanla iricarum mulliludo
, Socratis ideam deslrual. Ilaque, taroelsi in aller , ulra divisionis parte qu&cunque adessedeprehen * (48) , durilui* iu allcro, ad allcrum confluerenon animad , verlanlur, sermo tamen non minus accuralus in' , (49) venilur : ncc enim opus erat, ut oniuia, quae ila
\ se habebant, secum invicein convcnire oslendereutur : verum salis cral, ut sermo prodcrel, quod
.
D aliqua eorum, qnie profcmntur, in ipsa mutua communione diversilatem quoque retmeaul.
Atqui id lanlum reponat quispiam, quoa uulluni
" 5* ,
' e\ adductis exemplis cum proposila qusesiionc
, , , ', babeal aliquid commune; quippe in ea alleruin
, \ vcrbum non est allerius proprietas, vel definilio,
, , \ . , sed dici possuni duo nomina, qiue circa unum sub\, , \ jectum versantur, veluli veslis el lnduroenlum.
\ ; Quomodo itaque, inquiunt, bis in anlecessum
constilutis allerum, ct non alterum ipsis divinie
, \ pcrsonis tribulum invcnilur? Novi uimirum in acc
v

U 8 es

UO

NOTJE.

(48) Pro duabus islis voculis , ni fallor, reponendum essel.

(49) Ua omnino pro scribcndum auiumo.

204
203
PATRIARCHiE CP.
laslicis exercilalionibus boc dici solitum, quod sci- , *
licel liomo, ci bumaniias idem ftidicent subjectuni; * .
sed non eodem pacto accipiantur; idque forlasse , lu pariler nieinineiis. Sane cum bominem dici- * '
iuus, natiiram individuo inbrrrentem intelligimus; , cuin vero bumanilaiem, ipsam qnidem bominis na- ' *
luram, sed non inh&renlem, at qualem mens a . " ;, \
inalerie abslractam secuitdum se consideral. Quarc , \
idcm sunt bomo et bumanilas, sed modum signi- , ,
ficandi diversum babent: ac proplerea necesse non . ost, ut in quibuscunque iilterum aniniadverliltir, , \ (
in ipsis conspictatur el alleruin. Modus enim signi- ' . \ fkandi in quibus invicem mulalus est, in iis niuta- , .
tum quoque loquendi usum reddere debet. Idcirco
et Socratem recte honiinem appellamus, at non \ prseterea bumaniiatem. Etenim permulando enun- * * ,
tiaiioni formulam Socralem probe dicimus babere \
bumanitatem, ac ab ipsa resad individua perli- . " , *
neules, uti el ab bomine contineri; siquidem in , '
bujusmodi loquendi modis ipsarum rerurn idenlitas \ .
servari videtur. Etsi iiaque non secundum cumdeni ,
iiiodum, in quibus bomo dicilur, NI ipsis poiest et , \
bumanilas apposite dici; jure lamen quispiam di- .
cctqiiod etindivUhia contineat bumanitas, ei complecialur bapc Socraiem, atque ipsa ex individuis abHracla fuerii.
Porro ralio loqucndi de naluratibus ad solven \ \
dam de rebus naturam excedentibus quxsliouem \ .
opporiuna esi. Sed quae hactenus enucleavimus ju- ,
venum esse, qui in dialeclicis palatslris adbuc for- ,
tassc currunl, nondtun autem ad bravium, quod ,
vcriiatis agnilio donal, pervenerunt, cxistimaoda , . biuit. Quomodo enini bumanilas et ab individuis \ , \ *
abblrabilur, el ab ipsis babctur? Quomodo autem ; , '
individua conlinet, dum non potest omnibus modis ; , \ ,
dc ipsis euuntiari ? Habere profecto, ei esse, eliamsi ,
brevi liuerarum variclale disienl, magnam lamen .
icrum diversitalcm iutportaiil.
* Facilius autein iorei objecium ab identilate desumptum diluere: quandoquidem,etiamsi dcmus bo- (50) ,
iitinem et bumaniutem ideui esse, necessario la- \ ,
inen non sei|uiliir, ul altero pru*dicaio pradicelur \ ci alteruni. Socrates eniin idemest ac bomo; modo . , alteriun de allero non enunlielur : quippe de So- .
cr.:tc probc praedicalur bomo, scd non itcm Socra- ,
lcs prcdicationem boniini reddii: profeclo dicilur, ^
Socraie3 quidem esl bomo : non aulein, bomo est
Socrates. Quare difficile non esl, ul in quibusdam , .
'
nomiiiibus diversitas cum idenlilale prodcat.
.
(51) \
Quod auiem exposuimus,cum per comparalionem
pcrsuadere uilalur, aJ proposilam qmestionem sol-
vciidaiucamdeinviiii noncxseril; siquidcm in allalis
rxemplis aliquid commune cst, aliquid vero peculiare: \ , *

aliiidiviniscominunicalioiie<cquegaudctallcrutriim.
Ou&nam igitur solutio crit, quae omni cx parlc .

NOTJE.

(>0) Voccm banc corniptam asscrvat rodex,

qiiippe babcl ' : ac forlassc
ipporlu::ius csset .

(51) Yerbum subslanlivum oliari videlur,

pro legendum ciil.

aul

205

A D A M P H I L O C H I U M QUJBSTIO X X V I I I .

206

; \ , orane eliam devitel incommbdtim ? AHquo mmiruiii

- paclo ostensnm esl, quod non omnia, quae codei
, * \ redeunl, muluam in univcrsis commtuiicationent
, \ exposcanl; el quud vocum huminis et buuianitaiis
- exposilus usus dirimal in rebus divinie controvtr . ' \ siam. Proiiuus itaque qtiaestio ex una adhuc parle
xa\ 1 - enodanda superest, et desideriuin eorum qui pliilo xa\ sophari cupiuut, accendere ; quia id quoque, quod
.
iniquum esl, nondum sua eiiucleatione poliri videtur.
;
Quidnam est ergo dicendum ? Et quidnam aliud
, magis ad qusesiioiiem proposilam facit, quam quod
, \ - ex eo, quia Deus el naturam exprimere con - stievil, et ad unamquamque personarum indi , \ ; candain niiniis opportima est : aulem Di , \ , ^ vinilas iiulicat exprimilque ipsam lanlummodo
(& * naluram ; idcirco diviuilas, ut et nalura, personas
' (\ ) continere inerito dici posset: at non potcsl Divioi . , - tas (quippe ne ipsa quidem naiura) de personis
, \ Q" conlinet, enunliari. Vox autem Deus, utpole
* \ M
"iodo ipsas persortas augustissimas con .
tinet, sed et easdem exprionit, ideo consequttur, ut
in sermone quamlibet trium liyposlaseon possimus
Deum nuiicupare.
,
Quod si quis monslrat demwse inquirere ratio , \ iiem, cur bumanitas naluram, horoo aiitem tam na, \ ' * turabi quam individuum significandi vim babeat:
, bic nondum sensit ecse, duni sapientia? opinionem
, , venari pulat, in sluhiliam incidere, quia principioxa\ . Q runi principia scrulalur, el eorum, qu causam non
.
babcnl, causas tcniat expiscari. Atque baec sermoni
compendiario satis erunl (52).
K H \
Q U J E S T I O XXVHl \aL XXVII].
u i a 11011

. Si ex eodem principio Filius ae Spiritut tanctus

, procedunl qnomodo nec fralrum appellalionem
,
accipient, ftec Filii nomen Spirilu$ $anelu$< ac
. ;
quirel ?
Rdita ab AnU Scotlo, 1. c, p. 26. Dogmalica de Trinilale.'
, , Processio a Palrc, opiime vir, pariler, nctine eon*
, \ trovertia ct de Filio, ct de Spirilu sancto in 8acra
". \ ' doclrina enunlialur : nullus tamen insinuabit sermo,
, - quod in Filii nomen Spiritus sanclus incidal, aut
" , quod fralernam suscipiat condittonem: quoniaui ne, , que conlra existimare possumus, aut dicere, quod
. Filius in Spirituro sanclum procedenlem muletur,
/ \ - aulojiis proprieiatem sibi viudicel. Quisque aulem
, xa\ coruiti, qui Christi sapientiam ccnsentur babere, ad
. ^ - hxc lam sentlenda, quam aliis tradenda Hbenler
, sesc exbibel. Non enim quia ex eodom priiicipio
VARLE LECTIONKS.
^. Vcrlondum : sine intervallo.
1

(52) Ex bac quxslione ila scse oxtrieat D. Tbo- quod Deilas, non lamen ett idem modu$ tignificand
nias. Falelur primiim (part. i , (jua3si. 59, art. 6, utrobiqne: nam hoc nowen Dem, quia iignificat diad sccun.)recle dici divinam esunliam essePatrem, rinam eiseuiiam, ul in habeiHe (vide eliam act.
quia lunc e$t prccdxcaho per identitatew; el alibi in corp.) ex modo suoe sigmficaiioni* habe
(art. 5, ad quari.) essentia divina, tnquil, proedtcalur possil supponere pro pertona.... Sed hoc mme
de Patre per modum idenlilalis propler divinam *im- senlia non iiabel ex modo tu<c tignificalio
plicitalem. Jain docel idcirco banc proposi- gupponal pro persona, quia supponil e$*entiam
tioncin Pater ett Deu* polius adhibcri, qiiia (ibid. formam abstraclam. Vide cliaiu Estiuin, lib. i , diart. 5, iu corp.) licet tccundum rem sil idcm Dms, stincf. 4, i et2.
v

907
PATRIABCHiC CP.
208
uterque dicitur a tbeotogii procedere, idcireo auc M&i *
SpirKas sanclus ex proprietate sua dimott in filia-
lione coltocabitur; aal Filias ab ea,quse ipeum di-
tiitguh, generatione reeedens, cero Spiritns sancti &, ' ,
proprielale confundetur : e i eodem enim principio, . \
sed noD eodero pacto aaibo procedunt; nec secun- * *
dum eamdcm proprietatem est uiriusque processio. (53)
Elenim FkUms quidem procedit a Palre, nempe ut genilus, Spiiiius saictus aulem per proeessionem, . , . \ &
quae atiam illi dat proprietalem, sed neque bsec ,
processio generalionta notiooem sibi conciliat. I u \ ,
sane res se habet; et qui sccuaduin diversas no- , tioncs a Paire exire dicuiilur, cUversam quoqne no- .
ineiiclationetif ac personalem inetint proprieUlem, qua peeuliaris notioms indoles in ipsis constiluu
fuerat.
At enim ila appareolie difficullaiis vera solutio ad ' evidentiara usque est deducU: quod si mavis eliam &v *
a corporen rebtis ad iocorporeaa similitudinis ar- \
gumeota desumere; calorem ei lucem ex eodem * , prmeipio decere origiaem nemo est, qni ignoret; ,
siqnidin otramque etl ignis effectus ac emanalio. * ,
At vero neqae catorem aerem illuatrando visui ad .
ea, qos cermmlur, percipienda prodesse qtriaquam
aane nentis dioei; quae nimirum est luminis pro-
prietas; neqoe contra vim absumendi subjectasma- *
leriet quisqoam tai, sectradum qood illa illumioat, \ ,
tribuere audebit: aeque alleriu nomen , tinde , exsisleeiiura rerum agailionemcooiparal, in alterum , * 5
iraitsferet. Bac ilaque ratione ex eodem principio, . ,
ui plttrknuia, e, qu simul, ac pari digniute pro- , \
'

r
gy

'
. . . .
cedum,
sed nen
secundum
eumdero
raodum
origi

*

nemducunt,
licet
coexsistant,
laroen
altertnn
ab
c

ahero differeniiano suam sine confusione ac routa- , \ .

bilitate couservai.

Quod si comparaiiombtts me eapis spatiari,
Aiam quoqiie, et Evam, et Abclem in mentem , \ , \ , \
revoca. Processio enim, unde et Ev fonnatio * ,
duxit originem, Adae cosu fuit; alque primi lilii , \ Abelisorteaex Ada per generalionera manavit; at \ \ .
neqo^ in lliaa noroen Eva detrudetur, nec un- quam Abel filius esse denegabit, et in quampiam " abam tonditionem iocorret atque transferetor. , \ Qood autem sol iUoroinet et caleiaciat, baequaedam . , \ proprieiates sunt, qnaa ad corpora atque ad animos , \ , \
seBttentes commiiniter pcrilogant; at neque cale- D *
facieodi splendorem pro calore in se ipsara con- \
verul ac transtvlit; nec anqnm illuminandi vis '
Sa catoris appellatioiiero, vel naloram permutabi- , \
for: verum utraque ?is legem a Gondiiore naturs *
primitus imposiiam servani, dara nec eeparatur proeessio, noc mtiiaiur essentia, immaiaura et , ,
, \
constanlem nomeoclalionem retloere coospiciiur.
.
Quod si ubi platet a eQeksiilma ad terrena iie \ rum descendere inquee qnomodo eadem ^lanta , , ,
.
(53) potius aensua requirrt.

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO X X V I I I .

210

, ( tum fructum, lum florem, lum folia producat (siqui

- -
.

^
oporlel in oos, qui seiilenliani tefteikt omnino
, , - contrariam , non unum argttineRtura ex compara , - lionibus desumptum sed plura proferre, alqne in) leoipcsiivas earum argulias vanas osiendendo re ; , fellcre): quisnam enim folia in fructuum proprte , , tatem detrndel? Qnrs antem florem, quo recedente,
, ; ul plurioioin, fructtts proccdere conspiciiur, fru , \ ctum appellet? Al is, qni speeiei naturam, et na, lurae operaliones, eoromqae, quae in ipsis ingenila
, - annt, diversilalem non ignorat, in quarnpiam prae , . dictarum rerum essenliatn alleram transformare
, \ non potest alque Iransferre. Iia nempe vel in
, \ , crassa operationum produclionumque corporearum
\ ,
condilione aliaitem iniuimera, quae ab uno pirodire
\ principio, et propriara relinere essenliam, nec in
, vicem confundi observantur, proposiiae in nosiram
* iiilein objectionis apertam refutalionem depromunt,
, \ \ ei impielalis fulililalem ex iis, qua? ob oculos et
.
iu mauibus babentur, commonslrani.
\
Porro auteni si a natura ad artem gradum acia( mus (alque animadvertc quousque consensus cum
, ) nalura, ct in objeciam a prinripio senlenliam op \ positio servelur), aliae quidcm atque aliae similitu\ dines occurrent, et practpue figulus ex eodem lulo
\ - et massa tam matutas, quam lances sacris apias
. Qv ritibus fingens tibi oslendeiur. Profeclo ne ipsos
, , :- quidem profanos bomines, opinor, reperics, qui
barum supellecliliuin alteram in aherius usum, et
, * \ nomen impudenler convertentes, eliara propricla
, tent alterutrius subsiamiae confundant, nisi mise - rando menlis vulncrc cum sanilalis desperatione
preinantur.
.
Quod si rursus ad bominem resitire libet, acrius
,
Hlorum objecia inscctabcris. ipso enim bumano
, \ ore lum sermo, lum vox funduntur, et parvo qui, \ dem discrimine per cadem organa formantur, el
\ . \ proferunlur. Profecto dum caetera sunt communia,
, , sermo quidem a summitate linguae, vox autem po * , \ - tius ab ejus radice crealur; qaodque majus esi, el
, ' , magis mirandum, sermo sine voce prodire non po \ test: iino eliam sermonis forniam in ipsa ajus
produclione suffulcit, ac susiinet vox, qu simul
\ . advenit, aique profertur. At enim licet tama inier,\, , D cedal corijunctio alque commislio, lamen, quod
\ sermo non sii , i i , qui reclo polle.nl judicio,
. ^ nulla unquam allercatione lurbali leuebuni. Qui ?- bus argumentis ei te innixuro ipse ex apparcnii
, \ (54) exiricans difficultate confirma, et eorura, quicavillari volunt, fuliliUlem refrena (55).
.

(54) Pro ita satem est legendum,

aut potius verbum aliquod finiium bic desiderari
pularim.
(55) Causa cur Ampbilochius interrogationem
isiam in medium proiuleril, si bariolari fas esi, baec
fuisse videtur. Ut primum Pbolianus error de Spirittis sancii proceesioiie in Grecis Ecclesiis erumpebat, eumorthodoxi innunieris inscctabaotur argu-

mentis; ac pra?sertim illo, quod *cilicet, nisi a Filio

Spiriius sanclus procederet, invicem confunderentur. Quare Ampbilochitis, qui bujusmodi inhxrebat
errori, ut Pbolio velificaretur, et sese extricaret a
nodo, islud ipsi proposuit. Pbotius (uti
tostea etiam Scoiisiae) asserere non dubhat ad F i ii, et Spiritus sancii distinclionem suflicere, quod
non eadem raiione ambo a Palre procedanl. Jamtero

212
PATRIARCILE CP.

\
QUiESTiO XXIX [ai. XXVIH].

,
Si Baplisma Joannii peccatorum remisiionem,
ut S.
, , ij
Lucat scribtt, prceitabal, quidnam Dominico
;
Baptismale dijferebat ?

211

Edita ab Anl. Scotto, . c, . 32. Dogmatica et exegelica

,
Quod Lucas a Deo affialus verbuiu hujusniodi in
iis, quas ipse conscripsitevangelicis narrai-to- ,
nibus expresscril, perspicuum cst: quod autem , ' ,
baplismali, quod myslico rilu minislrabal Joauncs, , ,
banc remissionem atlribuat, 11011 esl aeque perspi- cuuin; al vero id qutdein mox diligenlius inquiren- . ; ,
diim. Divus autem Mallbseus, licet verbo non dicat ^ ,
, ' ,
4 remissionem peccaiorum, tamen per locuiioncm,
qua utitur , confitenlet peccata sua , ipse , \
quoque innutl remissionis peccatonuu fuissc ba- . ,
piisma.Quorum enim operuin confessio, dummodo ,
vana non sit, est damnatio, et vicioria, eorumdem \ , \ .
\ .
remissienem quoque consequimur. Haec quidem vel
ipse ecripsit, qui e Publicano facius est llieologus.
Beatus aulein Marcus tantum abesl, ul a Deiloquo ^ #, \
Luca discrepet, ut polius ejus verborum fons nou ,
immerilo videatur. Elenim fuit Joanncs, iiiquit, > , \
iii deserio baplizans, et praedicans bapiismum poe- ,
nitomia? in remisslonem peccalorum *.
I(a prodeunt inultis e locis leslimonia, quibus
, '
iides remissionem peccatorum per Joannis bapli- ^
nma iis, qui lavahanlur, faclam esse aperle docet; , co ve! maxime, quod nec ipse illam ca;remooiam \ , *
suo libilu susceperit, sed divini nulus eum riiuni ^ *
prascribenlis faclus sit exsecutor. Eienim Lucas, . \
< Factum esi, inquit, verbum Deiad eum " : imo , \, ,
ctiam ipse Joannes veriiaiis praedicalor : Qui , ,
misit me, a i l , baplizare : > quae utique omnia
\, * noii modo Prxcursoris baptisma diviiiag donum cle- .
menlise , venini etiara luslralionibus, sacriflciis , \ ^ ,
alque csremoniis Judaicis, per quae Hebraei, lan- \ , \ , *
quam in iigura, culparum veiiiam nierebantur, , ; , longe esse sublimius luculenler ostendunt. Quod si . , ,
boc baptisma illis prxstanlius erat, paiet, quod et \ . *0
1

, 8

" Luc. III, 3.

Malth. m, 6. Blarc. i , 4.

1T

Luc. , 2. Joan , 33.

NOTiE.
D

quisque videt, quam sint incptrc coraparationes, opposttm: quod ex hoc patet, quia Paier h
qtiibus ille inuilitur; cum res, quas in exeinplum dnas relalionet, quarum una refertur ad Filin
adducil, non per diver*um processionig nindum, aiia ad Spiriium sanctum : qnm lamen quia no
sed per materiem indmduanlein, el forina?, diversi- oppotiue, non contlituunl duas personas, tt
lalcm dislinguantur, quae oinnia in divinis personis unnm tantum penonam Patrii perlinent. Si e
locum non babent: iino iiiierdiim tui videre est Filio el Spiritu sancto non t%it\ invenire dua*
apud D. Tbomam . i , quaesl. 36, art. 3, ad I, si- lationes, quibus uterque referlur ad Patrem
niilitudines propositae contra Pbolium polius fa- relaiiene* non euent ad invicem oppotitce; lie
cinnl. Verumlanien ul onines Phoiiana* evanescanl duce relationes, quibut Paier refertur ad itlo
offucia?, operai pretium duco conlrai ium D. Tboniae sicut persona Patris est una, ila tequeretur
bac de re argumentuiii buc atiexerc : Respondeopertona Filii, et Spiritus sancti es&et una, hab
dicendum quod neccsse est dicere SpiritumrelalioM*
sanclnm oppositat duabus relationibus Pair
Filio esse. Si emm non est ab eo, nullo modoantem
possetesl li(crelicum cum tollalftdemTrinila
ab eo penonaliter distiugui: quod ex supra Oportet
diclis ergo quod Filiut, el Spiritus sanctus
patet. enini est possibile dfccre quod secundnm
ricem referaniur oppotilis relationibus. Non
uliquid abtolulum divince penonce ab invicem
distinpossunt
e**e in divinis alice relatione* opp
guamur; quia tequeretur, quod n>n esset
Irium originis, ut $upra probutum est: op
relatione$
nna enenlla. Quidquid enim in divinis absolute
autem relatione* originis accipiuntur sccund
dicitur, ad unitatem esscniice 'periinet. Relitiquilur
cipium, et lecundum quod e$l principio. Hel
crgo quod sclum relalicnibus divitue persovas
ab necetse e$t dicere, vel Filium e$se
eryo quod
invicem dittintjnantttr. Helaliones autemsaucio
personas
(quod nullui dicit), vci Spiritum sane
diitiiiguerc non postnnt, nisi sccundum quod
ase iwil
FVio, quod non confitemur. lbid. art.2, in co
%

213

AD

A M P H I L O C H I U M QUJESTIO X X I X .

214

, \ criininiim reThissionem largirelur. Id euiin quod

;
itieral miuori, quomodo in niajori mullo inagis IIOQ
invenietur?
\
Neqiie vero quia ulrttmque bapiisma, Joannis
, \ scilicct et Clnisti, sceleribtis remillcndis xalebat,
, - propterea nulla inler ea diflerentia debel agnosci.
. , \ , - Non enini et legales victima;, et caeremoniae, lolio\, , nesque, quia mundalionem ecelefum praslabani,
, \ idcirco nibil a baplistnate Joamiis dislare conleu * dent : sed qitemadmodum c Major inier naios
, > mulierum eral Praecursor, ila ejus baptisiua
* \ \ lcgalibus autecellebal; propterea eliam quaulo vax
verbo, prnedicalor praedicaio, prsecursor rege praj, , senle, et servus domino minor apparel, tanlo et
, , - Joannis baplisma, tametsi delictoruni venlam darel,
\ , \ hiferius reperilur, ubi cum Doininico comparalur.
, Ilie csl regi&omnium Praecursor, communisquc sa. lulis praedicalor, virque bonore dignus, et c Major
, \ , \ inler nalos niulieruiu ; Praccursor csl paritcr
, \ > fjus baptismus Dominici, ct univcrsalis bapltsma; \ lis, atque omnibus quidein priscis abluliouibtis
\ * \ - perfcclior : insliluendo aulem baplismo longo infe , rior inlcrvallo; culpasque magis quam scripta lex,
* \ (56), emiindabat, uon tamcn in ignc cl Spirilu saticto,
, \ \ , . quod perfeclioiicm consiilucbat: unius quippc Do \ minicae operaiiouis, el cleincnlia?, cl Deo dign
, \ , viriuli* cst boc donum alque cbarisma.
\ .
Haque cum nulla barun. siiblimiorum propric* \
, taiuui in bapiismatis Joannis cacremonia locum
^ C babeal, ideo ctiam nonuulli sanclorum Palrum
. noslrorum per eam non remilii peccala asseverare
ausi sunt. In multis enim a gralia, qtiam Cbrisli
, \ . baptisma couferl, el a dignilatecum ipso comparala
\ , \ delicit; siquidem in benelicii parilatc distingueba . lur, eademque emnndalionis copia nequaquam pol - lebal : unde forlasse ne remissioncm quidero pec. , \ catoram ipsi reliqueruut. Enimvero cum beatus
Marcus leslclur, et sacra praco doctrinae Lucas
*1 , ( consenliat, quod Joannis baplisma remilleret
' , , peccala : quomodo (si quovis alio paclo res se
) babeal, quam islo, quo noslra inlerprelalio sale brosam coniradiciionem iimiiinuit, el adinissibilem
, reddit) non esset temeriulis nota inurendus, qui
\ * reinissionem peccatorum Joannis baplisins noo
;
D tribuere conlenderel, illud lamcn bac ipsa quoque
in re veleris legis caeremoniis iiiirum qiianlum per-=
feclius vellei arguere ?
\ llis aulem Palribus perfugimn fortasse palere
- poterit, ct divinilus edocii Lucae oraculuro cum
, \ beato Marco conciliare, el apparenicm intereosdis/,., sensionem declinarc licebil. Polerunl enim affirma; , > \ re, quod verbis praedicans baplismum pcenitentiae
- in reroissionem peccaiorum, nequaquam baplisma
* a Praecursore administratum significelur, sed illud
. \ portendatur , cui praedicando ipsc niissus oral.
Mallli. , 11.
> 9

NOTJE.

(oG) Uoc adverbium seu&u poslulanle supp'eiidum putavi

lio

P A T R I A R C H J E GP.

216

Kcenim sanclum Marcura de Joannis quidem bapii- \> , <

smale hi dixisse inquient, Fuit Joaanes bapuzane
, 4
iudcserlo; in verbis aulein Praedicans bapii- ,
smom poentteiiliae in remissionem peccaiorum > . \
Redemptoris putabunl nuniiasse baplismum. Alque
ila profecto dixerinl bealum Marcum uirumque
disttnxisse bapiisma, ipsumque tcslari illud reinis- , *
sionem peccatorum non praebere, neque eam suo * \ bapiismali fuisse a Joanne attribulam : siquidem \
propterea Juannem opinanlur ingenuam illam Deo- ,
que obsequentissimam sententiam prolulisse : Ego . >
quidem baptizavi vos in aqua, ipse autem bapttzabit
vos in Spiritu sanclo .
*
Quod si Marcus baptisinatum distinciionero aperte
nos docuil, duni baplismati quidem Servaloris , ascribit, quod pec<:ala dimilterel, ei Spiritu sancto ,
conliceretur; Joannis autem, quod aqua iieret, et *
baptisma nuncuparetur : perspicutim cst Lucam \ , \ ,
quoque cum socio Evangclii, bistoriaeque scriptore \ \
consensionem scrvare, et sic eliam iutemeraiam , \
eritatis aucloritatcm cuslodirc : quodque ille nar- * \
rat: Et venit in omnem regionem Jordauis prae- , \
dicans bapiismum poenitentiae in remissionem pec-
calorum
> inlelligendum esse neuiiquam de illo ,
baptismale, quod inanus Praecursoris administra- , ,
bani, sed de eo, quod Salvaior ac Domiinis nosler \ \ ,
inslituebal, quodque animae maculis baptizatos omnes emuiidabat. Enimvero pauto post Liicas ipse . \ ' Joanuem bis verbis loquenlem inducit: c Ego qui-
dem aqua bnptizo vos, veniet autem forlior me, , ,
cujus non sum dignus sotvere corrigiam calcea-
mentorum ejus;> deinde ad pandendam Dominici * \
baplismatis praeslanliatn , < ipse vos baplizabti in , < \
Spirita sancto et igni " . Praeicrquatn quod Marcus . \
quoque, postqaam alibi narrasset Pbarisaeos Sad-
ducaeosqne ab ira ventura fugisse (ncquc aliud ad- ( , erat effugium , quani ad baplisma scse recipere): ), , ,
Facite, subjicit, fructus dignos poeiiilenliae", > ,
perinde ac praeslhum bapiisma tanti non esset, ut
absolatam peccatorum veniam compararet. A l quis- . "
piara ponet boc a Joanne dicium fuisse non illis, ,
quos sacra fluenia exceperant, ac sordibus munda- *
verant, sed illis, qni contendebant quidem ad ba- \ , plismum, nondum (amen ea abluiione digni babili . \
iuerant. Cttterum etsi quis baptizalis eliam allalum D V ! locum congrticre concesserit, tamcn neboc quidem , '
peccalorum remissionem a Pracnrsoris baptisn-ate
nccessario aufcrre cognoscelur. Pructus enira vir- .
lutum ferre, aninu potius mundati est, quam cjus ,
quem mult& perlurbationum spina, el innata ziza- \ \
nia iniquiiiaiura reddiderunt atque corrupium; , \ (
imo per ipsam produclionem sanctitas fortasse \ *
\ .
brevi etiam perfectius agnoscelur.
*
At emm,inquium,quodreroissionein pefcaiorum
non pneslarel Prsecursorie baptismus, ipee qooque , \ , , Servator curo Nicoderao de regeneratione terba fa- \ *
c \ ,
cieng indicavit ; c Nisi qnis renatus fucrit, ait, ex
aqua et Spiritu sanclo, non potest intmire in re- , /
M

Marc. , 8.

1 1

Luc. , 5. " ibid.

ibid. 8 on llarci.

217
AD AMPHILOCHIUH QILESTK) XXIX.
218
. > \ ; g m m ccelunmi \ * l Joannes quidem in Spiritu
non baptizabal, uode nec immiitebal tn regmim
,
* , coRloruin : quod si non immiitebat, certe neque ilta
dtmittebnt, a qaibos ingressus praecludebatnr.
.
bis igiiar, qoae dtcia sunt, et per quae luctan , \ '
, tium argumeiitoraiu crevH congeries, el sermo ad
; , noe tandiu disttneiidos processit, opus esset inspi * cere qoanli pra *ua Militate itlud baptisma aesti, - mandum sit. Quando vero a disputatione desiste; IMUS et fliens io qtiadam ceriitudine confirmabilur ?
Al h*c e*lo vclui brevis quscdam ante sol
. ionem preemissa diattiba, quae buc usque producta
- e s U Profecto n e c ad baplismatis titililatem exclu (57) ( (58) deiidam valel illed divi Marci testimonium, quo
, \ , )
oVnno baptizari prescribitur (nain id solum a Joan\ xa\ - e BapiisU irrefragabtli illo oraculo, el aposlo
- lica seiitenliasignificatur): nec quidquid congeslum
;, - est, nt afiimi opinioni mibt contrarias adbaerentis
, ' astruerenlur argwnenta, eet consentaneum : siqui ; dem conlra est tolus sacrorum Lucse \erbomm
, \ . unrformie coiftexlus, in quibus de unotairtum Joan \ nis baptismo diserie fil sermo, el cutparum remis , eiofcradrtar.idque to magis, quia, si beali Marcl
\ - verba quamdam dktinclionts ainbigortatem afferre
; . \ videbantur, ca ful unura Joannts bapiisma indican, , duni referri mque accommodari debebanl. Al vero
, \ - quod et in aqua baptizarei Joanims, cl in Spiriiu
, Jesae, boc stimmam e s s e divemlalis agnoscimus,
. \ \ ei qod in comparaliorte 4mparhatem prodit, at
- Q remissionem peccatorum sacro Joannis riiu' noa
, \ - adimil. Prelerea si a baplizalis fructus digni sus , ^eplte poenitentiae requirebantur, corumque prae ' fccribebalurdemonstraiio, ne per sequentem pravi (59) latem priorabono foedarentur; hoc adeo baptizalos
; - *ua mundalione non dcsliluit, ul coiiftrmare patiu?,
asiruere videatur, quod per sacram Joannis
* ;
caeremoniam howinum inter fluenta Jordanis blu .
lorum corda exiergerentur.
His autem ila enuclealis, et quibusdam eornm,
, \
, - qu invicem adversari videbantur, rejeciis, aliis
, ^ , auiem ad concordiam redaclis, oponet, ut qui et
\ \ , \ , veriiatem et Deum diligunl luio sibi persuadeanl,
aique faleanlur reraissionem peccatoium Joannis
, , \ - baplisma praesiasse, uon oranium umen, quemad > . modum ne ips quidem legales caeremoni et ea
, * - crrflcia. Profecio nec bomicidia dedita opera patra, * \ ta, ncc alieni conjugii violaliones, nec ea, qiia?
; * horrendum illam, el coelestem ignem in reos pro
poena demittebant, nec denique alia mulia exse , . cranda, et similia opera remissionem vel ex lcge,
, - vel ex Joannis bapiismate consequebantur. Sed pro
; , omnibus liis culpb lex quideio, ubi primi legisla * - loris providcnlia mulum non decreverat, gladium
D

" Joao. , 5.
NOTiE.
(57) Ita scribo pro .
(58) Supple , ue tota isia periodus te quoque
torqueal.

(59) Expunge , et sensttm babcbrs pianio*

rcni.

219
PATRIARCHiB CP.
220
pro vindice slatuebal : Joannis autem baplisma ad \
universale, et Dominicura, quod suara viriutem , .
mnllo excederei, amandabai.
\ , \
Qaare et ipee Redemptor noster, cum duritiem
cordis et increduliutem Pbaris&orum exprobrarel, , \ ,
diceretque, quod animum magis quam fornicarii, \
et publicani improbum, et ineraendabilem gere- \ \
rent; simulque uocerei, quinam esseni qui con- ,
verterentur a peccalo, et quibusnam crimiuibus , \ , ,
absolverenlur : Venit ad vos, ait, Joannes in via , \,
justiiiae, el non credidistis e i ; iia ul Joannes , \ esset, qui per baptismum injustse veciigalium , \ , \
exaciionis, fornicationis, et hajuscemodi scelerum
bomiiiibus sincere poeiiiteniibue veniam praberet. .
At neqtie lalrunes, neque mortuorum spoliatores. , , ap0f

neque
alioruni
nefaiidorum
criminum
palratores

*
Qapptlv

,

absolvebai;
qtioniam
bi ne audebant
quidem
acce-
dere, el facinuH suuin contileri, cum conscientia , ,
ipsis adversarettir, et poenam minilaretur ex legi- , \
bus, nec sincret piacula coram aliis recensere.
.
Igitur prxstabai, ut dictum est, et ipse Praecur , , \
soris baptismus peccaiorum reniissionem, non ,
omniuiii autem ; quippehaec Doroinici ac divinis- \
simi baplisroatis peculiaris esl virtue: praestabat
tamen, dum perfeclo Salvaloris sacramento viara *
tfternebat; eralque aule ablutionem ablutio, rerois- ,
sio parlicularisaiueomnimodam remtasiottem, atque , \
imperfecia mundalio absolutae ninndationi pre- * ,
missa; sed nullam futuroruni bonorum cerlam . \
promissionem, ac ralam fidem faciebat. Divinus Q f conlra, et Cbrisliauus baptismus oiuiiia anle com- (& \ , missa nobis indnlgel; quiu eliam robur et Torlilu- - \
dinem, ne denuo secundum priore* lapsus concu- , \,
piscenliae pareauius, concedit; iino bomines in , .
regoum coelortim iiiferi, et quod majns est, adoplio- , , ,
nein filiorum Dei impenitur. Joannis autcm ,
bapiisma eorutn crhninum, quae memoravimus, re- .
missionem, non aulem regni coelesus praebebal baereditaiem, et mulloroiuusad dignitatem adopiionis hoinines evebebat (60).
M

Maltb. x i i , 32.
NOTJE.

(60) Ut aliqua de bac quaeslione dtcamus, Joau- quia nonnulli Patros, praeseriim sanctus Optalus
nis el Cbristi unuin idemqtie fuisse baplisnta tri- Milevitanus lib. Contra Parmen., sanclus Basibtis gradibus, aqua, igne ei epirilu ita consecra- lius, hom. i de bapiisnio, sanclus Cyrillus llierotum, ut aquain Joamtes, spiritum Cbrisliis, ignein sol. Catech. n, hoc aifirniare viderentur. Pbotium
Paraclelus tiederil, Peliliamis conimeiilus esi : de auiein Cyrilli verba puiarim fuisse mutuatiim, ubi
quolegendus D. Augusiinus lib. nconlra Lit. Peiil.c. Joaniiis bapiisma remissioneiu peccalorum coniu. Melanchihon auiem, Bucerus, el alii, bapiismi lisse, baptisnium vero Cbristi adopliouem iniporiare
Joannis et Cbristi unum idemque iuisse miuisle- tiliorum asseverat. Igilur hac in re Phoiio aliquanrium, eosdeinque efleclus sine lergiversatioue pro- tulum possunius parcere, ejusque sciitentiatn uon
iiuniiaruni. bos praecipue sacrosancla Trideuiina adinodiun abnorinem exisliinare. Illa aulero distinsynodus caiionem ilium ediditsess. vu Debapt. can. clio, quam inler crimina comminiscilur, duro quaedam uutummodo
illa ablulione remitii autumat,
i : Si quis dixerit baplismum Joannis eemdem
vint
poiius excipienda, qiiam argumentis refulaiidai
cum baptUmo Chruii habume, anaihema sit.risu
Porro
banc noiam Pboiio non inuriinus; ex eo enim sae- vidulur. Uude enim id novil? QuoiDodo diviniconpenumcro audivimus, quam perspicue bapiisma silii cenior facius est ? Qua de cauea bis, ei non
Chrisli baplisinaii Joanuis longe praeslasse faleaiur. aliU liinilibus remissioneui conclusit ? Nos inlerea
lloc antein baptismo peccaia non Tuisse dimissa comiuunem ibeologorum caibolicoruui Stfiiteuiiam
ad iidem non perliiiere Drouveu. De re sacram. ea, qua par eet, veneratione tenenies, dicemus pcr
ioaiuiis bapiisma ex opere operantts, non auteiu ex
contra hctrei. lib. u, quasst. 5, cap. i , $ 4; Estius
in iv Senl. disiinct. 2, 4, ei alii opinaiilur; overe operato fuisse Hebneos culois abaoiuios.
atque id propterea non fuic a concilio dcQniiuiu,
n
D

AD AMPHILOCHIUM QUJESTIO X X X .
222
' (6!).

QUiESTlO XXX [<,/. XXIX]

Quomodo, cum Salvator notter dicat: c Nonne duo
,
passeres a$e teneunt. el unu$ ex illis non cadet

*ine Patre tneo, qui in coelis est ? Paulus qui

Christum in se loqueutem habel, inquil: c Num ;
quid de bobus cura e$i Deo ? Ximirum vox dUei*
puli magislro advertari videtur.
.
Edita ab Anlooio Scotto, 1. c, p. 45. De apparente conlradirtiooe inler locum Mattb. x, 29 et I Cor. n , 9.
" \
Quod Dei providentia ad passeres usque pertiogat
, \ et nec his limilibus ejus vigilanlia concludatvr;
, ' \ , \ , sed et arborura, et herbarum, et omnium omnino
, , \ rerum, quariiin creator agnoscitur, conservationi,
,. \ , \ - gubernalioniqtie imroutabili, ac perpelua curapro , spieiat, dteerte nosdocent lumalta sacrarum Lilte 1\ \, \ rarum loca, tum ipaa insila homiiiibus ralio quae
, , \ postulat, ut, qni res e nibilo eduxit, atque dispo \ , \ - suit, ipse produclas secunduro providentiae raLio nem unicuique consenianeam conservel, atque gu . \ \ bernel. Quoniam et ipsc Redcmptor noster, cum
\ nos ex humanarum rerum nimio studio, nimiaque
\ - \ ^ \ curatione peramanter avocaret; aique ul a fluxo \ - rum caducorumque bonorum sollicitudine libere , mur averlamurque, nobis suaderel; non a paese\ - ribus tanluroniotlo el aliis volalilibus utilissimam
otv , \ ' banc coborlationem exorsus est, sed ab ipsis quo, c , \, , que herbis : Elenim c Considerale, inquit, lilia
* $, * - agri, quomodo cresctinl; non laboi-aut, neqeo
, \ * nent: deinde de vestimenti elegantia et decore
r

, adjecit : Dico autem, quod neque Salomon in

, , ' omni gloria sua coopertus est sicul unus ex istis,
. > qui paulo post in caminum immilluntur . > Qtiotl
( si rebus, quae tam tenuem uliUtalem comparant
; " hominibus (quandiu enim flammaiu alil liliorum
caulis? Aut quandhiflosculusvaricgatus oculooblc , clamenlura creai?) Deus, adeo providet, quomodo
, \ , non multo magis, et immenso discrimine Itominitm
; curam geril? Ita sane non passeres dunlaxal, sed
, \, \ , ct berbx campi ut nascantnr, crescant, et conser\ , ventur, ei rursus suo lempore intereant, ad Deum
\ * pertinet, qtiandoqtiidem ab una specie ad res pari \ \ ter ejusdem naiune idem ex consequemia sermo
* procedii: atque ila non niodo boves, aed ipsas quo , \ JJ que res, qua? ab oriu suo minus nobilem sortila
sutil ualuram divim vigilantia auxilii non deserit.
.
Quid itaque cst, quod Paulus doccl, vir ille exceL
, ,
, , sus, sancti Spiritus lingua, quam nibil absonum,
; aut litigiosum decet profari ? Sane dum ille vetcrum
, legidia praecepta in mentem revocaret, qu.v inulla
! , * de brulis aniiuaiiiibus sutuunt, ut per ea homiuem
%

k1

* Matlb. x, 29.

" I Cor.ix, 9.

M a t l b . vi, 28.

(61) Nosler exscriptor hanc quaeslionem incodice

bisexaravit; et priino qnidem loco niulilam, altcro
auteni integram et absobilain exhibiiit. Hujus rei
causa fuit, nisi conjeciuris mdulgcre fas est, quia
tiuic ad vocein pro oculos adverlit, et
inagnam oralionis partem verbis istis inicrjeciam
oiuisit: deinde vero vocabulorum siinililudine de-

ceptum so seniifns, laborem smim insfauravit,

addiditque hanc secundae exscriplioni:
. Ego vcro, ne a
Cotsliniani, ei Taurinensis codicis ordine recederem, ipsam integram sedi suae resiilui, alquc hic
in luccm edendam putavi.

223
PATRIARCHAS CP.
224
erudiant (\elull non licere ei, qui pullos avitim e :
nitlo abslulerit, parenles siroul leuere ; uec iQ \ * *
htcte iuatris su* agutim coquere"; imo, si placel, , , nec vineani altero seinine serere* ; nec vestcm ex *
variis contexiam liciis indui*; et plura id genuf, cujusmodi esl et illud : c Non alligabis os bovi tri- * \ , " c
luranli", ) ille, inquam, vir legis doctor, cum in .
bujus legis abolitae usu natus eseet, ac veitei inde , (62)
cobonalionem exordiri, quod nempe, quialtosad , ,
virtutem incilat, bac prius debeal ipse pollere, et , sic detnde audilores ad imiialiouem alliceie; imo , ' \
ctiam, quod oporteat laboranies debita mercede , ,
non frandari : basc ex Moybis quoque lege ipse
personans eubdidit : Non alligabis os bovi Irilu- \ ,
ranli. Dctnde ne quis diceret: Quid bovuui genus .
ad bominum naluram ? Subjicit : Non bic c de bo- ' '
bus cura esl Deo. > Nam propler n<>s ha?c de ipsis ; ,\, .
poaila lex esi; non euim ejus pramulgalio illoruru *
ulilitati intendit neque bruiorum gubernalionem '
legum Aiosaicarum inslUutio sibi pro scopo propo-
suil : eed quac circa alia versanlur animantia, baec * ,
^.
uostri gratia saucita suul.
Deo ilaque curae sunt boves, ut et aliae crealure
,
non adeo vero ut pro illis leges quoque, et regtini- \
is forinas, secunduin quas vivercni, conderei; at , \ , '
pothis si quod de illis prodiil siattttuni, id pro b- * \ ,
m a n a uiiliiate, el dtsciplina meruit promulgari.
\
Atqueid magis magisque ex caeteris pariter perspi- .
citur aniniaittibus, de quibus iiulla legu latio po- \ , \
teel cxbiberi. Quacnain niinirura de leontbus, quae- Q . \
nam de clepbanlibus, aut de unicornibiis, aul de ; \ , ,
dracouibus, aut de inmimeris aliis aiiimaniium. > ,
generibus, quoruin quaedain mansueiieri cernunlur, , ,
caeiera vero bominum familiaritatem ct comuber- , \ ^nium prorsus refugiutit, inducta lex st? Hoc pro- 0 ;
fecto cuiu beaius ille, et divinus vir, njelius, quaui \ , ,
quivis alius, comperirel, ulpote lcgis doctor, Ec- \ , ,
clesiai tuba, et meos sublimis, lum rerum omuiuin , , \
providentiam in multis episiolis frequenler Deo , \
altribuendam praedical, luni docel illas de brulis , \ ,
legee, quas Mo&aica litiera adhibet, non ipsorum ,
viveudi nurmam deOnire, neque adeo bruta Dei *
iutereese, ut etiam jura ad ipsorum gtibernaiionetn , \
specUMia conscriberei; at polius hc ad in-
docilis Judaici populi doclrinam, regiioenque sa* ^ * ' , \
pienlissimo et occullo consilio prolala, et litleris , \ , credita fuisse tradii.
, \ , \ .
,
Palel ilaqne, quod non modo praedicalor docuincntis magisiri in nidla unquam re adveraelur;
verum etiam ea documenla coniirmalioiic munian- \ , tur, precipue dum diversis Irerum argumeiais usus
diversitalem convenienler accommodat,etin quovis , \
usu doclrioas iuter se dislinctas miniuie confundit; ,
praebelque se piis TirU nonnam, quo paclo debeat ,
* Deut. , 9.
Deut. xxii,(i.
LeDeirt. , 6.
Exod. xxxiv, 2; Deut. xiv, 21
Tit. xix, 19; Deul. xxv, 4; 1 Cor. ix, 9.
NOT.E.
(62) ; suffice , aut scribe ' , legis in grnte $ua vigenlii.
19

4 i

4 1

4 1

225
AD AMPHILOCHIUM QU^STIO XXX.
225
\ sacrarum LUlerarum scnsus mvesligai i, nec pro
,
obvia verborum nolione, ubi rccla ratio repugnat,
, 5 - in re praiserlim facili iu errorcm abduci.
.
IgUur doctorem decet, communi Ecclcsiae doclore
" xotvip
, , uteiitem, iis, quibus cordi est religio, eapieuliae
, aulera opus esl discretio, coelestisque interpreiamli
, sermones gralia, quae homiQero se sequenlem quasi
, , dux illuminat, adbuc evidcntius oslenderc, quod
lalis sacrorum oracuiorum usus nec aliquod wn , clorum dogmalum noslroram Isdat, nec aliquam
, \ notnm roerealiir; sed quidquid inler se refragari
\ . videlur, consonas vcriiaies, el nulli criininaiioni
\ , - obnoxias conOcial. Iia sane si quis ab inhumaoi p , tate atque incleroentia alterum revocaret, cl pro, (63), - ^ num ad avidilatem animum coercere, aut utroque
, \ , \ , popliie, ui aiunt, claudicanlem erigere, ct solidare
\ , Tellet, eunique in salutarem reclamque viam diri 0 - gere : si quis, inquam, unumquemque boruin ab
, illis ralioni adversis propensiombus vel por plurre
/ , alias adborlaliones eruere aggrederclur, uimis
, , \ , apposile opporluneque subjicerel: nonne didicisli,
* , - bomo, ab insiitutis pneceptisque Mosaicis, quod
, 4 - nec in lacte matris suae agnum coqui, nec semen in
, \ (64) vinca spargi Iicc.it, nec indumenuiia libi aut poly ; , mitani veslem ex divereis lanse, el liui liriis debea*
tb% , \ conlexere? Nonne omoibub comperium esl, quod
' bujuecemodi stalutorum proniulgalio nec agnis, nee
\ , \ materno lacli, imo nec vineac, nec ve*timeiU<
; diver*itf filis conelanti proepicial? Niuii co asque
*
'

* T r -
~
^
r
-,, , , \ fila, aui vineae, aut agni, et lac Deo sunt CUTJB, ut
, \ legibus quoque ista subjiciat, el buman nalurae,
, , ' cujus gratia omnia producta sunl, i*i nulla baruni
, .
rcmm provideal?
, ' \
Atqui perspeclum esl, quod proplcr nos ca jani
, \ . ao inilio provisa, el lilteris luandata fuerint. ParlUu
, , \ , (quod scilicet ad agnos, irooetad passercs allinel),
\ - ut nos in bruta commiserationem, et clemeuliaBi
, \ , & cdocti, niullo magis eisqutgemis idem eamdemque
, \ sorliti sunl naiuram, bumanitatem et mi&cricor . diam exbibeamus. Pariim vcro (quod ad viuea<n
- ncmpc, et bovem), ne in avidiialem prolabamur, el
* , \ - alias siinul paliamur aerumnas : muliorum profecto
^, , , maloruin causa est avidilas, et sinaul cum ipsa, ut
. - jy pluriniam, diffluere solct id quoque, quod jusie no(65), , bis per frugaiilateni obvenit. Caslera deuique de
, , liciis eo specianl, ui nec animo eirauB vario ac
^, , versi|>olli, ucc diversis dogmaiis, vel moribus, vel
^ . consiliis, vel verbis, vel operibu insuuatnur, ncc
infelici;er et ridicule a nobis ipsi dissideaivus.
Quapropier non modo divi Pa4iH docirina, et ab
" ,
, * eo emissnm dogmalum lumen in aliquam dissen , sionem confusionemqiie meiHes piofuin botninum
\ \ - non inducit : sed etiam hi, qui inde sapientiae ra.

(63) e lacito regi Grsccas

analogia eiiadet.
(b4) Nisi refiugas, nullum sensum cxcudes.
PITROL. G R . C I .

(65) ln prima qua^iionis bujus exacripUQfae erat

, alque id opportoniue.
8

227

PATRIARCH/K CP.

228

dios possunt aspiccre, minim in modum edisr.iiiit, <|uo pacto sancti Spirilus oracula cum ejusdem ( ,

oraculis condlianda sint (6).
.

QUiESTIO XXXI [al. XXXJ. (67)

'.
Quomodo accipiendum esl illud, < Polest Deus
de

, iiVarat
lapidibus istit tuscilare fxliot Abraham ? ;
%8

Edita abA nt. Scolto, I. c, .53. Commenlarius in Luc. m, 8; Malth. ni, 9.

a

Obvius hujus oraculi sensus, si peniiiorem signi ilcalionem non inquiramus, polerii utique docere, , '
quod queroadmodum Deus ex diflluenli informique, , , \
ac lerrca roalerie iinxit animantl corpus, pulvercin- , , que ad naluram speciemque huinanam conforma- U \
vit, ila facile minimeque operosum sil exsolidiori ( \
lapidum natura, Deo arlilice id operis suscipienle, , bominum subslantiam compingere, ipsoeque bo- , miiws ex lali massa conOalos Abrabae filios efli- , \
cere. Etenim non minus, ne dicam et imtlio magis, . !
inirandum est pulverem ad bomiuis camem redi- , \ ,
gere alque accommodare, quam in corporis vi- , \ * \
\eulis opus duram lapiduro transformare naiu-
.
rani.
Praelerquam quod non modo primus bomo e

lirno admirabilem duxit originem, sed Loti etiain c \ \
uxor in salis coluronam obduraia, divinam, qnam
nec effari, uec inente assequi possumus, vutulem \
predicat, dum per irrefragabile piodigium pri- ,
siinae naiurai sinc manifesla con upiione abjeclio- C ,
iiom fuisse alterius forma?, et substantiae gencra- ,
tionein ostcndit : illudque, quod fuit, anlea non , eral; quod autem Geri non posse bumanae menlt , videbalur, id priore flgura non dissolula, ipsi sub- . slituii. Deus iiaque, qui lanla palrabat miracula, ct , \
quidem lunc , cum ab una mulicrcula violali , c pracfpli pocnam sumebal; ipse < qui bomiucs , \ ,
vull salvos lieri, et ad agnilionein verilalU vc- ,
aire *, quid pro sua clementia non agat, si filiis
Abrabae suscilandis lapidum conditionem oppor- ; fqtov 'tunioris fuluram usus per*pexerit? Ncquc cnim ,
lam facile iuil Judseis Abrabac mulliplicare filios, ,
quorum generis non minima pars rejecla esl, quam ; .
Deo per iapides eidem mulios lilios condere.
At si quis velit quidpiam propbeticum dicto boc D \
enuntiari, lapides, quos Praecursor lunc m<iiiora- ^, ^ ,
vit, et cx quibus filios Abrahae suscilandos p r o 3 - ,
dixil, ii profeclo sunt, qni, cum esset Servator [
sua sponle mortuus, aique universo mundo salus , ], i l vila reddila, passi Condiloris obsequio abrupii, ^ , , \
atque discissi, et quasi facti pro niiraculo prae- ,
gbanles, mullos bomines nosirae religioni et par- \ .
lurierunt, et pepereruiu. l i vero sua comiuoiione, , \
b

Maub. , 9.

" I Tim. , i .

VARIiE LECTIONES.
. .
. .
.
).
{66) Si nossc cupis, inquibusnani auctoribus bas
mium.
alioquin pervulgalas proposiia? cxplana*
(67) Ha?c feretota qnaestio legilurapud Niceiam,
. . . . , MaiiVo. Co/^c#. IX, p. 658,
liones possis invenire, vidcsis r_....
Terlull. .I. , .Lonlra Calcna ...
in ,Luc.
Marcionem, et Tbeodorct. qusest. 21 in Dculerono- 6>9.
. .

. .

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO X X X I , X X X I I .

230

* , \ , veluli clara quadam voce, coeiesiique praconio ho\ , niines ab audacia in Redemplorem, atque ab er , \ rorc revocantes, adducenlesque ad veritatis agnu
$ tionem, occasionem insuper prabuenini perspicien \ , di munus regenerationis : quos bomines etiam ti, \ , , dei magis, quam sanguinis conjuncUo filios^brabae
.
el censeri fecit, et nuncupari.

Quod ai etiam amor progrediendi per liileralem
* \ sensum ad aliquam eublimiorem aniraadvereiouem
, \ te divinie rebes siudenlem incessat; lapidum qui dem nomine elbnici, qui obduralo eraiu ct lapi
, deo corde, possent imelligi : ex illis auiem Abra , \ hae haerediias completa esi, cum e sua duriiie ad
* . agnoecendam salutem, et a Grecarum fabularum
, , ( , errore ad Spiritus iniliaiionem iraducii suitt. Ne ^ ^ que vero hac ralione, arbitror, longe dislare vide
, , - reris a scopo, quem in Eccleeia? sladio verhalie
inventio per medilationem obtenla deiixit, alque
(8).
constituit (69).

.
, ,
;

QILESTIO XXXII [. XXXI]. (70)

Quid $ibi vult illud : t Cujus veniilabrum in manu
ejus , t el qucc se<juunivt'/
VT

Edila ab Aulonio Scolto, 1. c. p. 56. Commentarius ia Mallh. m, 12; Luc. m, 17.

,
Quoniam Praccursor Servalorcm predieans, pr \ , \ ter alia, quae sacro sermone cst de eo perseeutus,
, \ \ ail eiiarti accectentes ad se c Baptizabit in SpiriUi
( , \ sanclo, el igBe *, > (in verbo autem beplitabit
\ graiiae divilias, ac beneficiorum eopiaro palefacil,
\ , \ - C l e proponit : ille cnim liberalionem adoplio$v iicmque filiorum tribuens nos perennibus gralias
^ ) , \ ilueniis undique circumfundil) : cum res hajusmodi
>. salutares, et multae muniiicenti plenas mcmoras \, , sel; ne qtiibusdam videretur, Redemplori quidem
. \ uoslro taiia concedtndi dona, et nos lanla beneft , > centia cutnulandi et volunlatem adesse, el virlu, \ , \ tem; reos aulem, contumaceeque bomines olci ^ sccndi, ac pleetendi nullam babere ralioneni; id - circo ad eorum errorem corrigendum su\jecil i l
]. i lud : c Cujus ventilabrum in manu ejus, et niuiida \ , \ bil aream snam. > Perindeac diceret ; Ille nou
7 , \ modo benelicus est, effususque bonorum largiior
, - erga bomioes beive dispositos, sed et pravorumoperum oltor, et criminuro csi perseeuior
.
f Ventilabrum enim in manu ejue idem sonat
\ ^
ac illud : In manibus ejus poenae cuipis irrogandse,
, \ . uti et pi-aemia impendenda virlulibus posiia sunt.
\ , \ Quare vis et polesias illa, qusc homines eupplicio
obiioxios ab iis, qui mercedc sunt digni, discernit
[ , ]. ac dividit, in promplu illi, sive prae manibus esl.
, - Propierea frumenium, cujus nomifi justorum
k

ali

Luc. , 7. " ibld., 16

VARl/E LECTIONES.

.
. . . .^ N i c . !al. Mal.N. C. ix, . 660, 661, paucis muialis.
. .
. .
NOTiE.
tione ocrurrunt.
(68) Hw usq. Cat. N i c , p. 659.
(70) Prior pars hujus quaestionis occurrit quoqiio
(69) Hipproposili oraculi commentationes-in SS.
flieronymo, Hilario, Augnsiuio, Ambrosio, Gregorio apud Nicelam in Caiena Mai, nov. eolL t. IX, p.
liomiL 20. in Mauli, e Eutbymio eadeoi fcrme ra- 660, 60.
1

231
PATRIARCHiE CP.
232
agmen nunc signifkatur, in superna horrea con- , , grcgat, in quibus prompiurariis nec tinea, nec esus ,
consumit, nec fnres effodiuol, alque stibripiunt: , \ sceloratoe autem bomines, quibus snppliciorura , ,
perenuilas, tanquaui mali culmcn, adjicilur, igni , \
inexstinguibili ternura cruciaUini coiilinenli ira- , .
dilurus est.
\ ,
Verosimiliter aulcm t veiuilabrum in raanu ejuet
promplam, ei expeditaro Chrieti aclionem bub , \
aenigmate significat: neque enlm permeditalionem, , \
neque per nioram, nequc per argumentationum * ,
indaginem meliores a deteriortbus discernit; sed .
c vcsligio, e( derepente salvandorura partem a , ,
damnandis dispescit. Scilicet voluit, secula est , \
. separalio, praecessil judicium, et cum judicto vin
dex justilia ; quippe unico aclu in conspectu Dei & , \ , \
eunt oniversa. Quaiidoquidem ila astitrix, ct , \ ,
minislra judiciorum Oei esl potcntia ptwicudi, el \ , *
juslilia; quemadmodum el profusa, et bcnigna, .
,
oninemque gratiiudinemexcedeus remuneraiio, qua
nobis meliora largilur. Fruraentum profecto sacra
cloquia illos appellani, qui nobilitale, quam ab , ,
iuilio oblinuerunt, cuslodila, pristinura eliara, ac
saluiare semeu a Dco natura commissum, ger- , \ ,
manuDi purumque usque ad ipsam iructus pro-
duciioncui conservaruHt : fcnum auicoi, et ignis , \ , \
escam nuncupanl cos, iu quibus couuata zizanioruio )
immistio spiritus suffocavit culluram, et frugum ^ ,
perfeclionem intcrcepit, imo speraiani illarum pulcbritudinem ad inulilem acuum condilioneia
projccit (71).
lllud autem : Baplizabil in Spirilu sanclo, el (J ,
igne , liaud ita accipiendum est, ul duo quscdam \, ,
sint, quae sn* aUernatione ualursc unicam bapli- , \
smatis virluicm, et pcrfeclionem coniiciant. Cujus .
eniin rcisanciissimusSpirilus ibi prosua opcralione ; * adbuc indigebii ? Quid aulem crit ille iguis simul , ;
adjunctus, qui dcficicntis vacuum complebil? At
illud in igne nunc una additum esl, ut Spirilus
Yim, et eflicaciam mundaudi enunliet. Cuni eniin \ ^. \
sanctiseimi Spirilus dona inlor sc differaut, mia * auteni divinarum ejus opcrationum sit, ut et mun- ,
del, el, quod pravuin esl, deslruai, ipsorunique, , , ,
in quos supervenerit, tolam omnino naiuram re- ^^iormei, fieri nequii, ul qttidpiam eamdem foedans ,
.
abscoiidatur adbuc cl lalcai.
Quare, cum dixisset cinSpiritu sancloi, subjecit D < , et igne , uli dixeris in Spirilu sanclo, qui de- \ \,
generes nostras ctipidilales dopurgat, alque con-
sumil; a qulbus per operalionem illam, qtiae ignea - ,
eteflicax siraul esl,elvi reconflandi praedita, pur- , gali, sanctitatem assequi mcreuiur. Eleniin Deus ^ . \

VARLE LECTIONES.
1 . .

" . .

Nic. Hucusque Lal.

NOTiE.

(71) Qiiae Photius haclenus dispuiavil, nemini 12, commentantur : ftisius lamen, uti sokt, Cor\idcntur nova, si scriplores adit, qui in Matth. ,
iielius a Lapide isia persequilur.

833
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO XXXIII.
23*
\ , nosler iguis consumens est " > itfm omnera alianr
, \ , corruplionis praviialera, tum quidquid in nostraiiv
: .
naturam ex negligeutia irrepsit, earaque conlaminavit (72).
.
Q U J E S T I O X X X I I I [al.
XXXII].
, , Quomodo cnm Core et Dallian, et Abiron dhinam
_ ,

iram experti essent , ac reliquw turba* exlerritcc

tUceque discriminecommoiae, animi audaciam vesa
, niamque reprimere, el peccalis resipitcere deper, , buissent, hat contra nihil hujutmodi exhibente*

contra Mosen murmuranl ?

;
%

80

81

Edita ab Antooio Scotto, 1. c, . 61. Excursns in Num. xvi, 31.

- Profecio id faclom est, qtiia turbsc iusanis animi
, \ , moiibus Concitatifc, seque conjecluris implicantes
, magis magisque temerariis, per Mosis incanialio , \ nes, atque ilinera tortuosa Deum itiul<;eri ot allici,
, > atque ad morem eigcrcndum induci, ideoquc poenas
. in miseros contribules irrogari autumabanl. Vidc , bantur enim linjttsm>di consiliis decepta?, iu , dttlgettiesque lenicritali, pcr suam rebellionem
, \ consternare Mosen, alquc a proposilo revocare ,
, \ ut Dcum in posleruni non provocaret adversus
0, \ ipsos, ad quorum scclera plectenda eum sollicila , \ :- bai, imo eliam toiam ab ira divina grntem
. \ , liberarel. Cupidilates enim, quibus ipi incorruplae
, \ (72*) uientis, et imperturbala?, rcelaeque cogitationis
( frmum non injiciebanl (ferebant autcin secundura
^), , C casdem cupi Jitales judicinm), bas non Mosen solum,
\ \ - sed et ipsum coramunem Doniinum et Condiiorem
pali sibi ilngebant.
.
CiBteruin illa poena mediocris, quae menli bo" \ minum non admodum obstupefaclse adjungitur,
, saepe causa conversionis atque pounileniisc evadil,
, , cum mcns scilicet puniliouem timcal, ct submis , \ s'one accrbitalem lenire conetur, el ad ofllcium
. agnosccndum manuducatur. Al poena, quas proptcr
, facinoruin immanilatem immanissima irrogatur,
\ , - adco ad veniam non inlendil, ul etiatn animus in
, \ , . despcrationem ac vecordiain, etiamsi uon deberet,
, , sc projicial: alquc ad improbitatem el convicia,
, - si iram f.iclis prodere non possil, gradum lacial:
, ; tameisi hominem niagis paventem, magis a sceleri , ^ bus avocari, reclanuque suscipere instiiuiionem,
, \ acsaluli sua3 non oiuiccre oporterct. Scriplum est
. . " - enini : t Cum ucciderel cos (cleroquin hic, veluli
( , - inler minores aigritudincs, Israelis inorbus crat),
^^, ), c , qu%rebanteum, et icveitebanlur, el diluculo vcnieDant ad Deum . >
\ , .
Quomodo autcm non esl bomiuis admodum ob , '
slupescenlis, el gravioreinadvocahliscasligalionera,
, \ ; ne maloruin quidein vehementia niulari, ac poeni8S

Hebr. xn, 29.

80

Num. xvi, 51.

81

ibid. 41.

8 8

Psal.

LXXVII,

54.

NOTA:.

(72) Origencs tract. 9 in Mallb., cl bom. 24 in

Luc. Hilarius, ei Hicronymus in Maltli. cap. 3,
vers. 12, ignem boc loco inierpreiait sunt ignein
purgaiorium, quo homines quodammodo post
mortcm bapiixantur, id esl a culparum
fibluuntur. Alii aulem, uli ct IMiolius, igncui in-

telligunt ipsum Splritum sancluro : addila esl

enim ad explicationem; ut illa piJicipue
Spirilus sanoli comnumicalio, qu: in die Peniecosles specie iguis facla esi, signiiicelur. Cousule
exposilores.
(72*) Rcclius .

235
PATRIARCHifi CP.
236
tetitiam suscipere ? Is nimirum, qui modica aliqua ; *
castigaUone restpuit, spem relinquil sc for- \, lasse acriori alia po*se ad einendationein perduci. .
At qui ne per bane quidem corrigitur, neque saperc , nielius esse ducil, quam insanire; liic menlis suae ,
VMIIIUS falelur esse insanabite.
Qni aulem non .
modoin meliorem frugem sesenon recipii, scd etiam , , ad deteriorem poiius deveuit, ipse reliqua supplicia
non iiiroiamesse punitionem, sed compleinentum ad , ,
justam mensuram, si 11011 lrngua, saltem opere, decer- ,
nere videlur. < Peccasti, ail Dominus, quiesce . , c ", , . >
, s

, \
Atqui Hebraei tuin aiia peccala palranles, tum
pro hominibus meritas poenas lueniibus nimium , *
dolentes, nou solum uon tacebanl (neque enim ( (75)
fccinoribus par eral animadveraio), sed el insurge^ )
bant ad murmurandum de suo duce, et per hunc , \ *
in communem Dosninuih, bonorumque Largilorem , \ ,,
irrumpebant, crimine niajore minus aliud abscon- .
dere contendentes. Proplerea simile aliis prioribus ,
excepissenl excidium, et ad unum periissent, nisi \ \ Hosis placaliones et precescatamitatemslili&seiu". , \ .
,
Quod si popnlus, qui tegem acceperat, virtulis
ae religionis legislatorem canlionibus presligiosis, , \ ; 6
Deumque flecteiitibus suspicabatur incumbere, at- , \ que per eas a vcxalis bominibus poenas exigi, et boc potissimuin paclo Deum et Creaiorem facta , (74; \ ,
honiiuum inlueri, et coerccre peccaia ; babet qui- \ $ , \ /
demexpeditam proposila qu&sliasolulionem. Aliam
vero baud levioris momenli impielaleni ipsa solulio Q p

\* * ,
patefacil, el turba?, si forte lalihus suspicionibus *
*'
* ' ,
'
'
_^-A-.
deceptae erraverunt, non una morie, sed pluribus , ,
digifce unt : quod prxserlim Magis in jEgypio \ :
non semel, sed decies confusis, eorumque fraudibus ,
pcrMosis prodigia quam evidemissime deleclis, \ , \
de liiseliam oculos ip*ae suos immuiies decepliouis leslcs baberenl. Prajlcrquam quod per iucanlalio- , \
nes, et praesligia quisnam mare divideret, el - ,
pulo quidem suo viam nec vcstigia bumiditalis . , relinentem slernercl, hostibus autcm exlempora- , \
neuni sepulcrum aperirel ? Porro quomodo possct e ,
cceto comparare cibum, et mensam apponere, el ;
caetera patrare, qua3 Moses divina Tretus virtuie ad , ,
Israelis salutem placalo, exoratuque Nuniine agebal? ,
D *1 , \
;
At illi quidem non immeriCa sua? murmuralio
nis poena multati sunt. Apud majores aulem no- ,
stros de bis, quse dicla sunl, quia quaestio tion , '
exslitit, ideo nec solulio excogitala fuit. Tuum au- . \ ,
iem est expendere, nlrum ha?c ipsa enodalio a , 5
vera speculalione, an a loquacilate silentium eru- .
bescenie orialur.
1

" Gen. , 7, ex vers. LXX, nam deest in Vulgala.

e v

Num. xxi. 22 et 46.

NOT^E.
(75) Sive , sive reponalur, oostra iuter(74) pro obvia emendalio eat.
preiaUo rcclo slabii talo.

237

AD AMPHILOCHIUM QILESTIO XXXIV.

233

01 '.

QILESTIO XXXIV [al. XXXIII].

*Er , ln illo "Evangelii koco quinam intelligendi sun
, ,
pueri, qni Judceh cecinerunt, et illi non saltarunt,
, ;
lamentuveruntt el illi non planxerunt' ! Profecto
,
Pracursorem. ac D. N. puerorum nomine intelligere, vonne loculionh absurditate culpam quoq
roetv,
Judceorum diluU? Pueris enim non obsequi neqn
;
quam reprehendi debet.
.
9t

Edita ab Ant. Scotto, 1. c, . 66. In Matth. , 17; Luc/vn, 52.

" , \
Nimirum fatebilur qui.spiam, quod aliqua parts
, parabolarum, et similiiudinum lypum propriae ap ' plicationis servet, non quod illae in omnibus om . - nino rebus nomina nominibus respondenlia conli, , - neant; nec quod persouae, quse comparantur, et
\ , \ eae, ciim quibus eomparanlur, adco detorqucnda;
* sint, ut, in quo non iusliluitur coniparalio, ad
, \ unguem congruant, et simililudinem nunquam
. perturbalam custodiant : nec quod reliqua vetbo , - ruin et rerum pars in allerulra notione quaeri dc , beat conformis. Porro nibil unquam copiam pra>
(75) , \ bet applicandi aut res qnae cum parabola confe .
runtur, aul omnem prorsus parabolae partem ; ct
nibil ista invicem concilial, el jubcl usque ad minimum alterum alteri respondere.
, \
Hisloriae enim, ct narralionis scrmo, is quoque,
, , \ qui viva voce conflcilur, salagcrc dcbet, ul verba
apponantur, qux cum singulis subjeclorum nom".
\ nibus cohsereanl; nec, quo numeris omnibus absol , , vatur oralto, palitur, uiiquidpiam vcl simulanknad , '. versum, vel obilcr inlcrsertum subrepal. Parabola?
, \ aulem, ac simililudinis clocutio iisdcm logibus
, * necessario inservire, praeceplisque subjici non pa. ; , \ titur. Quid ila?Quia bistoria qtiidem, ct cauiera
, , - bujusmodi, ipsaque enarralio notitiam rctum igno , \ larum, impcrtiuntur, et cognilionis principiunt
, audienlibus tradunl; idcirco postulani quam ac curatissime voccscum rebus connccli ; millumqtio
p , auL verbum minus consonum, aut factum pcrperam
, disposilum, vel intelleclu difficile admillunl : haec
. enim fincm, eruditionemque sibi proposilam evet, \ , * terent, rerum autcm notitiam non prxbcrent. Pa. , \ rabola autem, et simililudo primum quidem per, spiciium est, quod e rebus jam compeilis assuman, \ tur, el qyod, qui ipsas condunt, res quoquo modo
; perspectas, utpoie persuasioni opporhiniores ma\ - ^ lint eligere : ct quod, qui tali loquendi generc
, utunlur, nullum aliuin scopum sibi consliluant,
, \ quam aliquid animis persuadere atque audilorem
iu assensum inducere, l salularem amplectatur
, - cohortalionem, aut id, quod propositum est, sim . , pliciter tanquam uiile, vel possibile aggrediaiur.
\ , Quoniam vero parabolarum ac simililudiiitim usus
, \ ' banc ob causam in serraonem invecius esi, argu , \ , tulas aniruadversiones, et singularum alterulrius
\ , $ notiouis parlium dislributionem, necnon et mitiuias
applicationes mutuasque relationes, aut secunda^
.
aut nulla cura pcrsequelur.
-Mallb. , 17.
NOTJE.

(75) Ad pcrbrcvcui lacunam uxploinlani buc injcci.

S39

PATRIARCHJE CP.

219

Atque id non in ooslrid laiUummodo sacris Lit- ; ^

tt*ria, sed in reliquis eliam, qiiibus diviuuni, pu- : ,
rnmque religionis septum concltiditur, invenilur , iileiilidem iaclilalum : quippe talis loquendi ratio \
niuhuui sapienliae secum fert. Igiiur nulla lex co- \ .
, ut definiiis pueronim personis, earum etiam , \
peculiarem ad alios horniuesrelalionem inquiramus :
fuffuiunt enim ea quoqite, quae imtefnmarum or- \
ilinetn designant, ad paraboke finem obtinendum. .
,
Scopus ilaque DoHitmcs parabolae, ac similitudinis admodnm pcrspicuus est aique manifeslus, , \ ,
, qnod Judseorum gentem imiuat, qua; ncque vbluit
per res hilarilatem exciianles, scilicei per com- , ' , \ munem minimeque severain vivendi ralionem (li- ( cet similitudine vitae allici ac flectt oportuissel) td , , \ )
quod expediebal, suscipere : neqne per vilamcoin- wodis pluribus carenlem, ac rigidam (lamelsi hcc , \ (
ipsos quoque religiosiores botmiies movere debuis- \ ) */
sct) id, quod suae repugnabat opiuioni, exsequi * , coepit : a( quod boruui neutro ad animum proter- , \ ;
vum el religioni conluniaccra deponendum, excu- . \
fiendttmque adducta sit. Atque vero eadem para- ,
bola perstiasionem cum increpalione contextt, quod ; , \
populuVJudaicus non agendo poenitcnliam, omnem ; .
sibl cxcusationem veniamque prajciderct.
Parabola vero ab iis, qui ita commemantur, ;
nomina, et res. quae nullius neccssilatis, adnioni- \ ,
tionisve saltitaris sunt, curiose investigari non , \
curat. Quinam euim sunt, qui a?sium dici noctisque , -f.
glaciein sacris laboribus animose invenerant : ^ ,
t in alios post se ad similem laborem conlucios, \
qui parem mercedem acceperant, inviduin ct ' ,
nequam oculum conjecerunl > ? Quis aulcm est iile \ , / ,
judexiiiiqui!atis,qui Deum non timebat, et homi- ;
nem non reverebalur ; ac deindcvidua declamante
, \ >
vesanam snperbiam iu misericordiam convmit ?
Profecto borum aUerulrum ne per mullain quidem ;
aberraiionem a proposilo, alque nugacilatcm, ,
alicui peculiari personae quoquo modo posset aptari.
.
, ,
Jam vero illae cvirgines, quarum quinque erant
, fatuse, ct quinquo prudentes , ciijiisnam delinilae persona?. imaginem referenl ? Tenipus aulem, ; , * ,
quo b<B quidem inlraverunt, illae vcro a Sponso ^ , ' ;
. \
cxclusae snni , quodnam esse poleril? Elenim
eomnmnis judicii tempus nondum venil. Alque in ,
muliis aliis si quis cerlas personas, ac res exqui- , \ -.
reret, parabolasque usque ad minima subdividere , , \ ,
nilerelur, is perpendendo ac flucluamlo lorquere- ,
tur; non tam quia parabohe condiiio id secum , \
, ferl, quam quia curiosilas, inepUequc arguliaB potius in igiioiationem, quam ia iuveulionem veriia- .
tis de.sincre solenl.
Kursus quiiiam sunt qui ne siliquas quidcm ad
,
saturilatem dabantei, t qui pcregre profeclus esl in
regionem longinquam, et dissipavtt substanliam ; 01
0

8T

1 8

08

8 0

8 1

8 5

Malib. , 12
ct 12.

ibid. 15.

8 8

Luc. xvn, 2.

8 ?

ibid. 5.

8 8

Mattb. xxv, 2,

8 1

ibid. 6

841
AD AMPHILOCHIUM QTJyESTK)
242
; stiam vivetulo ttixuriose " ? Mereenarii veroqui\ , nam sunl ? Si liumanum geniis in juslos et
, peccatores discerptum, duobus filiis in parabolam
, 4\ , - inritictis eigniflcalur, quomoJo juvenis isle sicut
; , uttHs ex mercenariis patris csse cupiebat? Filius
, aotem senior, qui palri in omnibus obsequebaiur,
, \ , \ ei postea invidis oculis conversiqnem salulemque
\, fratris conspiciebat, ac de bujus jueiificatione ira ; " , scebatur in palrem , quontodo, quseso, alicui
- deOnito hoinini possel applicari ? Ex qtio perspi, \ ( , - cilur, quod non liceat omnes parabolae parles solli
; cUe porquircre, omniamque rationem exposCere ,
.
sed ad illud tantammodo anitnum admovere, quod
per rei summara indiealur.
Prseterea cuinam personae divilem illuin, qni
,
, * villicum diffaniatinn so domi pwfeclum babe '.; ' - bat , quispiam appropriarit ? Quosnam vero esse
; , dixerit illius accusatores? Porro relribulio felicita , - lis Lazaro, et insanabiliufn aernmnarum diviti ,
; qtiomodo facta esso polerii, cum commnne jndi\ , ; cinm nouduni advenerit ? Abrabas v6ro, el hominis
, \ , auppJicio addicii colloquta, quae subjicit parabola ,
quomodo contingebant, dum divili siletilium im(\ * - ponebanl tormenta (et qoidem ipsi ejus goniitus,
) - ti ploratus aliis vocrbus freiiitm injiciebanl); Ln - zarus vero homini jam eemel condemnato verba
; , dirigere non debebal. Eodem itaque pnclo, eadcm\ qne legc nec pueri in nosira parabola proprieialem
peculiarium persouarttm poterunlsibi vimlicarc :
- Q al eliam pro vocabuli notioris proprieiatibus in me
\ \ - morata parabola locura habiierunt.
.
Atque ha?c paiabolaa propria esse videntur ; si\ * \ , ' quidem ad ipsani seniginaticam ejus speciem, qua
, etiam ba?c nostra prolala esi, perlinel qiHique ut
. \ sese couiiiieat inter alios menlis conccptus, qui
', a multis audiloribus non intelligunlur. El id nimi ', , c - rum Tel ipsa Servatoris sentenlia innuil, cum ,
rai , , iVobis, inquit discipntis, c dalum csi nosse my, , \ steria, illis vero in parabolis" : vobis videlicet fas
, - est, ut acouraiissiina, et psque ad minimum dediicia agnilione, et revelatione myslerii inlelligenliam
.
paralvolarum dtlateiis.
Quare el c Eklissere nobis, > aiebani apostoli,
\ c , ,
* \ - |) parabolam istam " ; ei isiam uliqtiecoiilumaciur
Synagoga Judaeorura videnlcs non videbaul, et
, \ audienles non audiebanl ; > quippc bujusmodi
, \ },*, \ videre, el audire parabol* et simiitludines prassta$KOvstr . \ baut. Eisi euim gens Jnd^orum, cum corde obdu " , \ ralo Cbsent, et lit( i religionis sponle sua o< ulos
* c claudereiit: < Videntes non videbaut, cl audicnles
, non audiebant; nullaui tamen resistenii corum
iudoli parabola ( utpole qune obscuriute involve ( ) - balur ) ignoranti occasiunem praebet, sed poiius
* ipsorum mores indolcnlire criraine redarguii; quod
* - res non per$|)ecias ex b s , quse jam intcllexeraiit,
6 1

ev

e7

7 0

* Luc. xv, i 5 . " ibid. 17,19. " ibid. 28.

H>id. XVF, 1.
seqq. ibid. vni, 10.
Matib. xui, 30 ; xv, 15. ibid. xui, 13.
19

ibid. 22 eeqq.

e 7

ibid. 24

843
PATRIARCILK CP.
tili solebant apostolitiivesligare debuissent; bi , , ,
autem nullum sermonem riie intellectum ot
.
animo recondebant.
Hanc vero parabolarum et simtlitudinum difll ,
culiaiem vel ipse Salomon in libro Proverbiorum \
indicavit, dum verbo parabolas voces quasdam aeque , pollcnles apponil; ubi sapientem quemdam ei pru- ,
dentem , qui memeni suam proverbiis excoluil , , c , , \
describcns : c Exquiret, iuquit, parabolam et
(76) , .
obscura verba sapiemium, et aenigmaia . >
Verum baec doctrina a parabolae et similludiuis

proprielaiibus buc non invite deducta, aliis atque ,
aliis quxsiionilms solvendis ralione adbuc exposila , ,
poiesl inservire. ld vero, quod polius dicetur, . " quanlo accuratius noiiones, et verba doclriuac jaui , siatulae eoncleat, tanlo magis propriam sobitio- , , uem proponil, eamque nostrae uni applicat quse- '
aiioni.
.
Duplici aulem sensu sacra oracula pucrorum
nomen usirpanl : scilicet, t Sinitc parvulos, et ,
nolilc eos prohibere ad ine venire ; > quodque
*
ab hac significatione non longe distat, c Nisi con- , , ,
ersi fuerilis, ei efficiamini sicut parvuli, non in- ,
irabilis in regnum coelorum
Deinde vero: , ,
c Fiatres, nolile pneri efllci sensibus, sed malilia \, .
parvuli esfole
Quare puer duo signifieat, aul , ;
polius tria ; siquidem Paulus, vir ille in divinis , ,,
bumanisque rrbus quolibet alio sapienlior , et qui ?.
norat conscnlaneas voces cognatis nolionibus apla- , c
re, profaitis est : c Quia ergo pueri communicave- , runl cami et sanguini, el ipse Bimiliter pariicipa- C
,
vii eisdem, ul per inortem desti ueret eum qui ba-
bcbat inortis imperium
Patet eniio , quod bic . > , ,
vox puer neque simplex , neqtie innocens , neque
, , ,
calliditatit expen, imo neqe slultum, el paiieng
, , #faeile circumversari possit intelligi, sed naiuram
,
humanam simpliciter signilicet.
cpvciv.
Quain ob causam Praacursor, ct Redcmptor pucri
,
oplimo jnre vocari polueriinl, quia et puiMorum ,
nalura communicarunt; et quod magis peculiare , > ,
ct proprium esl, quia myltam lenilalem , cl inter , multiplices pcrpessiones mansuetudincm , mores- ,
que pueris non absimiles pra? se fcrcbant. Etcnim . ,
puerorum mores ipsi in se refcrcbant exprcssos, ,
dum nec ignem deducebant e coelo, ncc improbos ,
gladio pleclebam , ncc lerrae biaiibus casiigabant, , *
nec obduratos demergcbant in mare ; sed lenitate (77) ,
a placidhale in puerorum siiniliiudine se collo- , .,
cantes, scruionibus puerili ingeuio accqmmodalis ,
edocendos erudiebant, secundmn illud : t Lac vobis , * > , <
poitnn dedi, non escam ; > et piaeierea t Mulla alia , . >
babeo dicere, sed non potcsiis portare inudo .
Luculione iiaque neque absurda, ncqtie contu" ^, meliosa pueri utiquc haberi poierunt, el dici, lum
,
I Cor. xiv, 20.
Prov. i , 6. Hic sequor versionem LXX.
Matlb. xix, 14.
Maitb. xvm, 3
Hebr. i i . 14.
1 Cor. m, 2.
Joan. xvi, 12.
t

71

T t

>

7<

77

71

, e

7S

7 i

7 1

7 7

JSOTiE.

(76) relinge ex sensu ct libro Proverbioiuuj.

(77) Quatuor prxcedentia verba ex mss. Vaticano ct Barbcrino supplcvimus.

245
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO X X X I V .
216
, , qui in aqua, ttim qui in igne baptizabal , secun , - dum rationem ? naturae, aiquepro digniori nobilio, \ . rique sensiium. At vero pueri securidum stuliiiiam
, - fuerunt turbse Judaeorum , qui neque camu, neque
, , * lamentaiione commoti, borum neutro a sua reces , serunt socordia, et mulalioni improbilatis suas al .
tenderc nolueiunt.
, \
Tu auiem dum Servaiorem passim appellari lco ' nem , et adversarium nustrum rugienlem eodem
, nomine indigilalum fuisse audis ; et rursus ver mem Cottditorem visibilis et invisibilis creaiurse;
, \ qnippe Ego sum , inquii, vermis, et non bonio,
, \ * c opprobrium boininura, et abjeclio plebis 1, verum
( ) - etiam c vermis eorum (et boc immamssimi suppli > , cii genus esi) uon niorielur ; > quemadmodum
\ \\s vocabulis sensum aasignare noras, et modo leo
, nem ad imaginem Domini transfers, modo aulem
\ \ bestiae malorum causas accommodas; eodemque
, \ , \ pacto vermem nunc quidem de came SalvalorU
, , \ - nec semine genita, nec sorde pollula , uec huniani ^ tns educata iuterpreiari, nunc vero acerbum , et
\ \ (78), inexorabile suppliciuni iunuere non dubilas; ita
, , quoque in proposilis Evangelii pueris , si solila sa, , - craruin rerum scientia uloris, el unicuique, quod
.
suum est, adsiguas et iribuis, nibil vcl obscuruiu,
vel absurdum invenies.
\ Venim in saciis Litleris alia alque alia nomiua
* boc pacio usurpala passim occurrunt; uii c calu , \- lus, (alter quidem) rtigiens, et quaercns a Deo
, - Q escam s i b i ; alter aulem , qui accumbii, et sur, \ git, ei congregat gentem veleris ruinae, el posses
, \ . sionis niorlis (79). llm Lucifcr esl, qui c marie
\, , \ c oritur , et qui iidelium corda > lumine divinae
\ visionis perfeclius colluslrat ; ac Lucifer, qui ad
, tenebras damnaius est, ei ob volunlariam perduel \ lionem inieHigibili bcalaquc clariiate desiituitur .
. " Serpens pariter alter, qui Evam decepil , cl allor,
, \ \ cujus nos fieri imilalores Dominica bortalur sen c , \, , tentia: Ealote, inquil, prudenles, sicut serpen ,
tes .
\ , \
Accedil quod memoraiiir bujus universi reclor ,
? \ el cujus digilorum oimiis creaiura opus cst; et re , \ , \ clor maloruin delestabili umque vilae rerum
,
quetn omniiio vitare debemus, el quo mors ipsa
. , D lerribilior est. Rursus aulem fulgur audit, el
, \ * - quod propler aeris elaslicitatem decidil t coelo ,
, \ et id , cui allcr Cbrisli advenlus terrore ac maje. \ \ , slatc plcnus comparalur . Porro observa tenebras
- quoque sacras memorari, qu ad Dcum in Sina
Te

7 9

8 0

81

8 8

88

8V

ee

88

8T

89

9 0

9 1

9 t

Blallh. , II.
Apoc.v, 5.
I Petr. \\ 8.
Psal. xxi, 7.
Isa. L X V I , 24.
PsaK GIII, 21.
Job. xi, 17; X X X V I I I , 30. 11 Pelr. i , 19.
Isa. xiv, 12.
Gen. , 13.
Mailb. x, 16.
Eslber.
xv, 3.
Epbes. vi, 12.
Exod. , 23: xiv, 16; et passiui boc sensu in mullis Scripturie libris.
Maltb.xxiv, 27.
7 8

7 9

8 8

88

9 9

8 1

8 8

8 8

87

8 1

8 8

89

9 1

9 9

(78) Hic qnoque uobis modo laudati codlces pro

fuerunt.
(79) Innuitur fortasse illud Michseae
\
, Ka\
,
, 4 ,

, \
-

, \ \
,
. Et erunt reliquice Jacob, ul leo
jumenlit silvarum, el ui calutu* in gregibu$ovium
quemadmodum cum transieril, el rapere sibi propesuerit, et non sit, qui eripiat: exaitabUnr munns tua
9

247
PHOTH PATHIARCH* CP.
2iS
obiectum constiluunt adituna * atque alias dupli- * \ , ,
cU genefis , qaasdain quidem exleriores , nempe * .
infernales , quasJain vero, nempe Dbcaecationem, quibus ad illas siernilur viaac praparaiur
9 S

9 i

Src itique multie in nostris sacris traclalionibtis

\ ;
inveiibmtar voces : alque adeo ipsas , quibus \ *
Attici sermonis vis elucet, rebue contrariis ap'are , \
soleo ; Idque eam sequi regolam opinor, qu* verba * \ discrimen baud perspicuum babenlia docci discef-
nere. Etenim unumquodque bujusmodi nominuin . \ :es oppositis nalura sua facuUatibus, el viribus , \
prseditas innuere sinit i i s , qui volunt libere et expedite ea attribuere ulrique notioni sub eadem xxl dcnominatione conclusse. Palet atitem, quod modus pov ic djplicis in noniinlbus signittcalionis ab aequi- . , vocorum imtura dedin tus sit. De bis enimrequivo-jj , ,
cis, ul ita dicam, causam, ob quam res diflerentes
, , ,
tub tiuain venerint appellalionem ( boc aulem per ^' ( aliquam simililu Mnem effecium esl) non agnoscit <, ),
scrtno ille, qui aliernm quoque , nempe voces va- - \
signilbaiionis non admilierel; melius autem
\ , ,
per opposila , ei contraria, quae simul commune

^ ^ .
subeunt vocabulum, natura ipsa absconditam differeutiain exponit.
1

8 <

At ba?c ad laborem , quo theologi animos opprimitur atque vexalur, quoilam oblectamcnto et
remissione levandum siut obiier inlerjecla (81).
QUJESTIO X X X V

[al.

y a

\ , \ (80;.

XXXIV].

'.

Quomodo principis Apostolorum coliorlalio , c -

rati estoie semper ad satisfactionem omni poscenti * < "
vos rationem de ea quas in vobis esl spe , l)o- C
minico prceccplo non adversaiur caventi, ne q*i ud
,
regum,ei prasidumtribunalaguntur proreddenda

nostroe fidet ralione, retponsiones praimediten- **,
tur ?
, *
;
9

Edila ab Ant. Scolto, 1. c, . 81.

Cum anibo istbftc oracula, vir sacrorum pbilo, , ,
logorum praeslanlissime, nominis licel dilTorentiain \ ,
pr se ferant, eidem tamen scopo colliment; pro-
fedo aHcram cum altero non pugnat, nec mulium , ,
abesl, ut haec, quse ad eamdem admoniiionem ad- , \ ^
ducant, fisdcm quoque regulis sensum nos jubeant . < ,
excudere. lllud enim < paratos esse > responsa in- *
lcrrogationibus nunquam esse differenda signi
fical; cavetque, iie, dum respondemus interrogan- * ,
tibus, perpendendo aesluemus; alque iliud < non ^,
praemeditari, > liberxque professionis tempus in * tempus considerationis non conyertere, neque im- , ,
9 3

Dewi. , 11 ; , 23. Vox autem caligo boc sfinsn occurrit Exod. xix, 9; xx, 2i ; x^iv, 16; DeuL v,
22; II Keg. X X I I , 10; xcvi, 2;
Mallb, vm, 12; Juda?, 13. Verbmii caiujo idipsum inniiit III Pel. n,
17; JudaB, 6.
Psal. xxxiv, 6; Ecdi. x i , 16; Joan. vm, 12; xn , 55. Ua quoquc caligo lsa. v n i ; 22;
L X , 2 el alibi. 1 Petr. m, 15.
Luc. xxi, 14, 15.
9V

9 9

99

9 7

NOTA^.

iuper lio&tes tuo$ el omne* inimici tui perilmnt. Si illlum indicari noiissimum recenlium qtio
quid oppoi lunius libi succurrii, caitdidus im- Grfleculorum crrorein de aniinabus corpore soltilis,
perli.
quas iili censent non illico ad poenam praemiumve
(80) In bac, ct praicedenii pagella Valicano codici Inigfare ; qua de rc eonsule, pra?tcr alios, Leonem
D nnulla dcbemus.
Allaiiuni in libro cui tilulus : lloliingcrus fraudit
(81) Jure in bac dialriba rcprcbcmlcs pag. 62, cl imposturw convictut, cap. 11.
y

9
AD AMPHILOCHIUM QtLESTIO XXXV.
50
\ . , - pendente certaimne in ipsis praeludiis lurbari, ad
, \ , \ \ ipsam redigilur, ct quadrat senlentiam. Qui itaque
csi paralus, is niedilatione, solliciludine, ac per , , plcxitate jam solutus est: et qui conscienliam
, , gerit ab bac motesta condilione solutam, ipse neque praevia airiiHadversiono, neque praelusionibus,
\ .
fieque ea peiiurbaiiorje indiget, quse circa inuntmnies pugnas et cerlamina versatur.
,
Porro quod quispiam reete pnemedilalus est, et
. , , \ quod conslanier propriis anlmadversionibus exeu .
dil, id lempori ac vitae instilulioni etabilem judi , candi rationeui inducit. Cum aulem hanc judicandi
rationcm propugnator Fidei ipse pcr se producat,
, \ adjuvante sancti Spiritus gratia paralus esi, ui et
* - iis, qui discere cupiunt, doctrina? comraoduro elar \ giaiur ; et siniul iie, qui dogmalis certiludini irri , \ derc tcniant, alque cavillari, una cum firraa, el in concussa meotis conslanlia, ium falsae opinionis
, . refutationeni, tum irreprebeiisibilem religionis no, \ sir veritalem objicial. Animi enira oblirmalio,
, \ - aique consianiianon modo addiscentes redditalien ^ , \ - tiores, sed eliam ad refellemlain contendeiuiuin ira.
probitalemel rooleslam cavillalioneni Talel.

Propterea tantuin abest (quemadmodum ttbi
( \ \ ), , -quoque perepicere fas esl), ut proposita oracula
, \ , pugnent inter se, ut poiius, quasi contona, et con senlienlia, in nulla re a se iiwicem di&cedant:
, \ jieque nibiloimnus adducu eorum commentaiio,
, \ et expcnsio alterum concordiae, el concilialionis
. , , - _ inveniendae modum poteril probibere. Niiriirum si,
xov , , ut quidam puiant, praeceplum quidem P<rtri iis qut
anle concertatioues exerceiidi sunt, datom est ; ne
, desidia torpescani, neu parum pro verilate diccre
, \ valeant; verbum autem Cbristi iis qni in ipsas in^ cidunt conccrlaliones, ne ircptdaiklo, dum in fre\ quens, aliquod judicium ei inquisitioncm addu , cuulur insiu sibi fidei iirmUaiein siibculiant: pro, \ , \ fecto hujusmodi etiam otaculorurti diversis subjectis dislribulio, et assignalio simul et in nullo
,
repugnal, et divina providenlia?, atque auxilii va.
lidum, omnique exceptione ma)us prscbet teslimonium.
\,
Quiescunt persecutioncs, interea gacrarum
. ^ - Liltcrarum meditalioni incuinbe. Excitantur illae
, \ , , - ^ contra religionem, et furunt, ne timeas, neque
, perturberis, neque ad ea, qtiaa desuitl tibi, ut
, , posfcintapparari, menlem iniendens, animi robur
. trrpidiiate submotum lyrannis oslendas. Habes
, , euim Dominum, pro quo cerlamen subis, qui non
, >> solum, quod libi deest, supplet, sed eltaoi opcm,
>, .
et vires mtilto copiosius impcrtitur (82).
).
82) ftfemento, quod nostri interpretes sic adduclum divi Pelri locum intelliganl: parati 6 i n t
omnes, eiiam lairi, non od dispulandum de quovis
fidci niysierio, id enim ad doclores iantum et paslores Ecclesi* pertinet: 9ed ad respondendum de
pecuiiaribus veriialibus, si satis siol instrucli : aut

cerlc in gcr.erali, quia sic revelalum a I>eo, sic

iraditum, sic omni saeculo slalulum ab Ecclesia,
qua3 columna el firmanienium esi
veritalis, gubernata a Spiritn sanclo et erroie, ac meiidacio
nunqiiam deturpaia. Si ila inlerprelaberis boc
oracuiuni, promus ad Cbrisli verba descendcs.

251

PATRIARCHJE CP.

252

QUiESTIO XXXVI [Scollo XL, Coist. Taur. XXXJ.

1 .
Quonam $en$u dictum ett: Faciamus hominem ad , t
imaginem nostram ? Et quid Itoc loco innuat
; >
timago?* Quale autem e$t exemplar ? Omnis enim
;
imaginii exemptar etiam con&piciutur* oporlet.

Edila ab Aot. Scotto, 1 c, p. 112-127. De imagine ctexemplari, m lextu, Gen. i,26.

* ,
Hominem ad iinaginem Def fuisse condilum, nonnulli quidem ad ratiocinandi facullalem, ct liberum , ,
arbiirium, alii vero ad imperium , el dominandi , \ .
aucioritatem relulerunt. Nam in horum utrolibel /.
creatnraCrealoris imaginem refcrre, et bomo imago 6 ,
Dei, ci si placel, ad imaginem Dei iactus dici polest: , \
nt indidem aguosci conlingat lum imago, lum exem- , \ ,
plar,quod babet naluram arcbetypi, seu potius na- \ , ,
luram veramque origineni a divite donortun, qui , \
liomini e nibilo clcnienter educto suamsimilitudineiii ,
]><ir gratiam elargiatur.
.
lgitur Pater ille, qui inler doclores, per quos res
,
pracipue diviuas digne inlelligebal, ac docebai, \ ,
Oregoriuni Tbeologum peculiariler seculusest; in , \
una propositi loci syllaba mutationem susliuens, ,
esse imaginem, et esse ad imaginein ad ideni redu- \6 , \ * . ;
cit (83). Qtiid iia ? Quia animadvenit, quod iiullum sacrum dogma hac interpreialione lurbarelur, et , \ ,
iu auribus bomiuuro, quorum salutis siudium lau- , daio viro cordi erat, ipsam excipienlibus, uiralibet (84), *
voce eadem indicarelur noiio.
.
Verum si quando aures delicalx, ei quae sublili , \ lalcm putaiit esse sapieutiain, diversilatem inqui- ^ ,
rani iiiier imaginem, et rem faclam ad imaginem ; , \ * * * eerle ne in hoc quidem venia, el iiululgenlia indi- , \ \ gnae sunt, alque de bis mox dicemus, ue oraiionis , )cursus nunc abrumpalur. Esl enim quorumdam . \
eententia exposilse doctriiKB conlraria, quai cuin ,
angelis ratioiieiti, el inielleclum adcsse animadver- \ ,
lat, iliorum, qui bominem ad Dei imagiiiem con-
diium affirniarunl, quoad rationcm, el intelleclum, , \ *
veritaiem debililare conaiHur; vidcnturque dedu- , ,
cere, quod non sii liaec humaiue nalurse prnpiiclas , *
peculiarie, neque illud c ad imnginem indicata
raiione explicari sinunt : perinde ac si quatdam , * (
urgeat necessitas, ut, qnod iii aliqua proprietale jy ) '
1

NOTiE.

(83) Qoisnam el bic Pater ? Joonncs DaiT.asce- elnrgiens : quod sane divinam imaginem dic
nus, ut arbilror : bic enim $excenli$ loci$ inquit
iVam illud ad imaginem, spirituntiiaiem ostendit, e
Biliius Vtl. Gregorii PiazL in calce, ila eum ifireliberum arbitrium : hoc auum ad sumlUudii.em,
gorium) compilavit, ut bonam parlem librorum
- asshnilationem, qua {auantum hontin
ottendit
rum De fide onbodoxatx ejus libri* comuerit, totas
sibile est) fit per virlutem. Quodf si libi pl; coal Pboplerumque periodos nullix verbit immutatis
toiatiuniinbic
innuere Nazianzeui eum Cabsarionsi epimina sua iramferent. Verba aulein Damasccni, De
scopo Basilio amiiiliain, de qua vide Socraiein Itb.
fide orlhod. Lib. n, cap. 12, !ia?c sunt : iv, cap. 21, et Sozomcnuiii lib. vi, cap. 17, ego
* , \ * quidcin non interccdo. Basilius enim basc ipsa ito , \ ciiit. De hominis slrvciura, bom. 1, p. 333, Pari * siis, 1721. Cxleruni Tbeodorelus auoque, iimgnis
. ? et ipse, ul docei Billius ibidem, Nazianseni
\ * " - , Qusl. 20, in Geucbin, duni explicai *
crir, , , * , bominem passiin vocal , el
Plasmat hominem ad suam imaginem, et simUiiudi .
nem : ex terra quidem corpusfingens;animam (84)
veroReclius, quain
raiionaUM. el inieliectivam vrouria imufflnlione
. iili
%

253
AD AMPHILOCHIUM QU/ESTIO XXXVI.
254
> - pcculiari exprimil imaginem (licct imaginem
imprcssam evidenter exbibeat), dicanius exemplaris
.
sui imaginem omni.no esse non posse.
\
Similiter dominandi auctorilatem ob camdem
* \ caussam arbitrantur csse rcjiciendam : lamctsi sa crai Litlerae progressu contexius aperte declarent,
, ' - quod illud c ad imagincm > dominationis digniia . " tem significet. Habet enim contextus : Faciamus
f ' , \ * boniinem ad imaginem et similitudii em nostrain,
,\ ,\ et prasit piscibus maris, et volalilibus coeli, et
, \ , \ besliis, universxquc terrae.
<* $
lli aulem, ne boc quidem Scriplurae locopermoii,
,
' , \ dominandi poteslatem per illud c ad imaginem
. "- indicari non fatenlur, ob id scilicet, quia angelo , \
quoque nalura imperandi facultalem obtinuit.
; . Nani principem Assyriorum ; cl principem gentis
\ " Judaeoruin Propbeta Daniel aperte commemorat.
* . El alicubi ille eliam, qui vidit Demn facie ad fa \ ; \ ciem, inqitii : c Constiititt lerminos gentium juxla
; , \ \ numcrum angelorum Dei (85). t Quemadmodum
itaque raiiocinandi, atque libere agendi facultas
.
angelis, ac bominibus communis esl, ila etiaiadomiiiandi ac regnandi potesias.
Sed quid ergo? Si enim proposilo oraculo adde ; ,
* balur, quud solus bomo ad imaginem Dei factus
\ fuissei, tunc obstaculum forlasse in angdoruni
' , * $ - natura inveniretur; quia et in ipsis cernuniur ea
. - per quae Divlna nalura exprimi posset. At ei niliil
, bujusroodi ibi scriplum invenilur, communio inter
angelos el bumanum genus non modo non aufert
\ daiam nobis crcatione diguiiaiem; sed eiiam ad
. veritalis probaiionem per exemplum comparan , \ , dam valet. Hoc ilaque pacto nec quia ralionalera
el inlelligenlein naluram angelus babei, eadetn
:.
bomo carere dcbet facultale.
Al enim qui verilaiefc ritc receptas oppugnare
; , studenl, non, me judice, tanium illas alteniare vi , * dcntuT, quantum in se ipsi confuiaiionem vertunt.
. " Hic enim rccta cogilandi ralio, et sacrie Scriplure
, \ (86) consentanea doctrina, a sanclis praisertim noslris
- Patribus elaborata est, ut suppleatur quidquid ab
., , \ ea omissum est, el quod potcst eum senlentiis pio',\! , \ rum sapientiumque virorum concordare. Qui veio
. " (87) - doctrinas recle slatnlas cavillalionibus salagtiut
, perlurbare, el novilatem sectari student; bi non
, - seniiunt, quod, dum de arguio ingenio eaplanl
$ , \ seelimalionem, ipsi se a religiosa, ac pura cogilandi
, \ ralione divellant. Hi enira in lurpem, propriumque
Dan. x, 15, 20.
ibid. 21.
r

r u m

NOTJE.

(85) Deut. xxxii, 8; sed Pbotius hic quoque se- tur. Certe quidcra scripturo est in textu :
qtnltir versionem * LXX, iili et Cbrysostomus in htritifl Lemispar bene hrael, ad numerum filioEpiet. ad Coloss. homil. 3; interpres OrigenU, in rum hrael.
num. hom. 28; . Gregorius papa, bom. 34 ; D.
(86) Ex ingenio suppievi, sed breviHieronymus, in Micba? lib. u, et Rutinus Aqui- tas lacuna? inscqueus verbum, eiscnus id ouiuino
leiensis in expositione Symboli. Atvero Aquila, et suadebant.
Symmachus reddiderunl ' ,
(87) "; pro pro et Scholiastes inquit :
inler qtios Versionis Vulgatae auctor, , el pro in bac peiiodo
einendasse non me poeniet.
qm habei juxta numerumfiliorumIsrael recensea-

25
PATRIARCHiE CP.
256
apimae absurttis illusionUuis obnoxix errorem in- . , \
currere, imo ioeluctabilem in semet ipsi confuia- , \ lionera exbibere videnlur. A l islos quidem praeter- ' . .
eaiuus.
;,
Quidquiil aulem objeclum est contra illud, boniinem secundum aniina? simplicilatem ad Dti imagi- *
nem fuisse condilum, ejusdetn furfuris esl; uon (88) niodo quia, ut in angelis, ila el in ipsa anima, per , ,
pariicipaiionero nobililas, et pracstanlia uobilissiniae -
nalurse, el ineorporeje pulchri udiois divinae, veluli ; \
in speculo, ccrnitur; vcrum eliam quia in trina \ facultatum (intellectus, memorine, ei voluntalis) *
idcnlilate eoufusiononi effugit disli&qlio; inio u
quia vcrbum procedit ex aninuB oatura itlud profc- , \ rento, dum ab ipsa di&lincluju eal, et cuin ca rela- , , (89)
lioneio oppusuiouis serval; sed lamen a spii ilus ' \ .
nalura neque separalum esl, ueque dissiuiile.
(90)' ' \ '
ilw. autem uiique poieiuni secum ferre, qtiod
aJ iroaginem Condiloris bomo ab imiio sii effor-
titalus. Tibl au&eo) alia, alque alia, quae l.iuc pe- .
itiiitui', sine pcnuria suppetunt eximpla. Sapienlia , \ .
enim, vis effeclrix, immorUlitas, et plura bujus- , \ , \
modi, in bomine expressa x priina illa, ci incoiii- , \ , ,
prebensibili sapieniia, et e0ecirice vi, alque aeier- , , \ ,
uilalc, divinae naltira similiUidiuem ferunt. Si quis , :au;em maluerii, vcluti ex variis coloriba&, siniilU- . , ,
inam Dei iinagiueoi expriini; atque ex bis omuibus *
\ , \ puldjerriiiiam, et spectosisaimain bominis formara
effiiigi, et cxcudi aftiriuuril; ig 11011 modo imaginem ,
ad uaiiir^iii notflram proprie perliuenlem oeleodel, Q *
sed eliaiu ab elegauiioro cau&a reddiiione, mao ; , ;
qaidem judicio, non excidel.
>
Ilaquo nibil est quod cx dictis operibus quid sit

imago, aul quid arcbeiypum, uui quid illud, quod , , *
ad imagiuein Dci coudtium esl, excogilemus : '
lainelsi iinaginis nomiue iutelligi posset elianr una- \
quaeque caruai praeslanlium, nobiliumquc proprie- \ ,
taium, quas baclenus recensuimus ; veluti raiioci- . \
oandi facullas, qua boiuo pollet, et qusecunque ,
rniper adducia sunt. Ilac eniui imaginem referum , , , \
incffabilis, cl incoinprebcueibilis, quam in Deo ^ , , \ .1.\
<Oiilemplamur, duiouis, sapientiie, crcationU, et ,
\erbi illius, quod nec dUHucre, nec perlurbari pu- \ , \ , \ test, alque Patri eat cunsubstanliale. certe vis ^ , ( ,
cffeclrix, doniiualionU auclorilas, raliociuaudi fa\
cullas, et sapienliaR participatio esse possenl iraago, ), ad quam boiuo iorinatiis est, dutn uon est ipse ea * \ , \ '
jinago (si quis ba3C subliliier expcndere, et iiomi- , \
num poieslalem ad rigorem persequi supcrvaca- .
neum non censel), scd secundum ipsam facius est m simul et imago, et quod ad imaginem est, pla~
nius inlelligantur, nec nobis exemplar ignorare coulingat.
Si quis aiilem isia simul ad iroaginem, et exera ^
plar maluerit reducere (scilicet non cogilaril bomi- , , ' Jiem eecundoin islas proprielates, quae Dci imago . ,
KOTiE.
(88) ^<) hic reiinxi, calligraphua dormiians in xa\ muiaverat.
(89) si legas, aeque sensiun cx-

cudes.
(90) Sic'pulo emendanduia pro .

237

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO X X X V I .

258

* , eunl, fuisse condittim) ne it quidcm erraret. Qua

. ' \ enim in solo Deo pcrspiciuntur, Dei ulique sunt;et
, , qui sccundum ea factue esl, secundum Dcum facius
( non iminerito diceretar. Eodem auiem paclo si
\ $ ), h.rc in homine eam Dei siniililudinem producere
\ - potuerunt, quam spiritus maieria, et Crealoris
.
creatura habere potest (hacc autem ex Dei gratia,
beneficioque homini collato facla sunt), jure meritoque homo imago Dei facltis diceretur.
\ '
Quamobrem el D. Gregorius inquil: t Ex se ipse
, , \ (Deus) spiraculum indidil : qua quidem loquendi
. ralione animam intelligentem, et imagincm Dtet
, - Scripiura signiiicat (91). Cura enim concisa lo , - cuiione, et brevi verborum ambitu sacer ilie vir
multas simul senteniias proferre amet, propemo. , c , , \ ( ^ dum sermones suos bis dielionis coloribus reddil
), \ - variegalos. Quare bic quoque, dum, inquil gpira , - culura indidil (quod vim operalricem animas da . c " , \ tam innuil), noluit hunc sensum distiucie et diffusii
. > enucleare, *ed paucis eutn salis exposuil subdene ;
"
Qua quidem loquendi ralione animam inielligen, \ . > lem, el iraaginem Dei Scripiura eignifical. Ipse
aatem eadcm senienlia se explicans ait : (spiraculum), qaod animam inlelligentem creavii, et prodnxit, quam nomine imaginte Dei Scriptura signliicat (92).
\ ' Hoc autera pacto propositae doctrinse expositio
, \ * polest ad duocapita (ad raliocinandi et iniperandi fa' " , \ cultalem) redigi, quiu eiiam ad Iria (siaddas \imope , ralricem) eXtendi: poiitis autem, si quis singula sub $ ' - Uliler persequi, et curiose invesligare voluerit, qua .
luor utique iaddha Verbi emanalionc) polerunt inve
, \
iiiri; per quse relatio inter representantem ctrepre*
- senlaturo, intercedensralionem imaginis serv&t. Esc
. " \
cnim Divinitas ea, in quaperfcctio facultatum, quae
, supra omnem causam el coniprehcnsionem sunt,
\ *
digna Deo effulget. Sunt autem barum iacultalum
' (93) - radii, qui pulcbriludinem illinc ex diyina clemenlia
. " - acceptam exprimuni, ei propterea imaginis nomeii
, \ * ,
sibi vindicanl : quorum radiorum quarium quoque
, \ babet boino, seiundum modo dictam imaginem
, * , .
formalus. Quare qui imaginem et quod ad imaginem esl, baud in una re quserendum putant, non usque ad iria capila cxqujsilionem similitudinig
producuni; sed quarium quoque (nempe Verbi emanationem), quod non quaesierunt, adjiciunt.

Quamobrein praclarissimum Gregorium arbhror,
suroino loculionis rigori mioime vacantem, tanlum
\ . - imagine et exeroplari fuisso conlentum. Neque
^ , \ enim sibi proposueral Scriplur oraculum in mi, (9i) ' ), nutas partes dispescere, easque, quantum possel,
\ muUiplicare : ^ed cum ccleberrimam, publicamque
.
concionem haberet, sibi proposuit sic doclrlnam exponere, ut frequeniissimo illi conveniui pleuam
afferrel utililalem.
' > \ ,
NonnulU vero ilhid ad imaginem scriptum pro
1

NOTJE.

(91) lu S. Pascha bom. n, p. 680. Edit. Col.

1690.
t9*i) Ubi id scripserit, nescio; certe in laudata
oraiione desidcratur.
(i5) Monosyllabon buc posl frustra inPATROL. GR. C l .

jectum exptinii.
^i) Hariolandoillud ad interstitfolom complendum refinxi, nec me piget. Verbum autem ab exordio ejusdcm oratiouls edoctua
reddidi eeleberrimum.
9

259
PATRIARCH.E CP.
260
c pcr imaginera auluroant. ISam cum Spiriluesan- . , \,
ctus, aiuni, uli et FiliussH c splendoret Ggura
\ , , \ , \
et imago (95) imroutabilis Pairis; > cumque hominis , ,
anima per Spirilum, seu Spiraculum immediate con- ,
dita s i i , jure meritoque liominem c per imaginem , omnino creaium , et ad imaginem > Dei faclum, ' seu divinae imaginis opus, et praestantissimam csse , * ,
crealuram dicere possumus; adeoque hanc nomi- , \
nuin metalepsin sine impedimcnio adbibemus. * \ Quamobrem nonnulli eormn,qui sacris Liitcris ex- . (96)
plicandi incubuerunl, non ad imagincm > bominem *
fuisse facluni dixerunt, sed in niagine iulerpre- ,
lali sunl. Aiqui bac quidem inlerpretandi raiio, si . '* , ;
ctiam acceplione digna vidcalur, nullo pacto veri- ,
tati officere polerit; imo el alleram banc proposili
oraculi enucleationem subiens, ab ea, meoquidero
, ' ,
judicio, ncc amabit, nec quaeret avelli.
, .
Keperiuntur autem auciores, qui (et hac quidem
, ; (' \
cxplicalioue illud ad imaginem c prolituis refer- ' (97)
lur ad divinse personae proprielalem anle cala- ;) * (&, b-psiu) aiunt : eslo illud c ad imaginem ita di- .
< iu:i de Verbo, ul ad Verbi incarnationem et ad- , \, , ventum pcrtiucat. Si enim c Veibum, inquiunt, caro , \
factuai esl, et babtiavit in nobis', el homo fuit . ; * ' ,
per omnia* prasterquam iu peccato"; uiique \ , \
secundum illani sanclam, et peccato carenlem, , \ '
imo et omne pcccalum deslruenlem ima^inem \ , \
fuisse vcl ipsum primum parentom Adam coudi- .
lum recie ccnserc, el diccre nulla rationc prohibcremiir.
^
En alium modum habes, quasi in porisiuate ex
\ , *.
buju^nqdi explicalione procedentem, babesque si- , \ ,
mulet iu)aginem,ct exemplar, cl secundum quam- , \ ' /. '
nam imagiuem Adam in bomiuis natura ftierit con- . \
stitulus. Cum cnira Filiussit imago incommulabilis, , , &
et consubslautialis Palri, cunique factus sit bonio, ' , . (98) quales tios sunius, et uuam cum assumpia nalura ,
confccerit personam; boniincni ad eamdem suani * ' , \
(Oiidiiionem evcclum osleodil: aique sccundum ;
1 anc Verbi incarnati forinam , et ideam diviua sa- , \
pientia, qu pra?videbal, disponebalque fulura, ad \ / \
piiinum nostri generis parentcm pura, et crealrice ;,
rnauu forniandum a suac benignitatis abundaulia
adducla esl.
Aique baec maxima, ut arbilror , perspicuilatc rj ' :, , \
t diligeulia enucleaia suut. Enimvcro Anlbropo- * . morpbicaruui deliriuoi e&to in eorum atiiiuum iu- (99) ^
ducium, qui Deum quavis figura, circumscri- , ,
ptione, el comprebensione carenlem ad hominis , \ , \ formam alque figuram perlrabcndum insanientes .
putarunl. Iino neque boc, quod facile inlclleclti, ct $ , \
cuipiainobviumest, menlepercipere voluerual; quod , , \ 1

Ilebr. , 5.

Joan. i , 14. * Hebr. n, 17. ilebr. iv, 15. Philipp. u, 7

NOTiE.
(95) Sap. yi\ 26. Vide laineii, ne Pbolius bsee
(96)
de Sb. diccns, suo per cuniculoe errori viam sier(9?)
uat, ac puiet ea, quas iu adductis Scripiurae locis
(98)
litleris Filio tribuuntur, ueurpari posse de SS.
(99)
quia bic quoque taoiuin a Paire procedai
f

buc lemere iosertum evellendum duiL

Sic placet pro .
Hanc sensu duclanU: reCoxi.
Ila reor pro scribendunn

261

A D AMPHILOCHIUM QUJESTIO X X X V I .

22

, \
, *

.

scilicet, si Deus hamanam forroam ab oelerno. et

raiione descensus de coelis et ralione misericordia
erga homines, habuisset, in vanuin Filius in novissimis lemporibus corpus nostrum assumpsissel.

( !) 0 \
.
* >
\
; \ ',
' \ , \ *
\ . , ,
, \ - g

*
.

Imo neqne Deus adeo purus essel (omeniem

delirantetn ! ) , m genitales in eo paries secundum
masculeum foemineumque sexum non dislinguerentur. Ubi enim saera Eloqtiia inquiuitl : c Ad imaginero Dei creavit illum ; protinus subdunt: t masculum ei feminam creavil itlos *; utpoie qood
imago non solum Adam decorarel, sed Evae quoque,
ac pcr eos universo hominum generi pari faonore
coiigrueret. Si euim homo ad corporeaiu Dei speciem et formara conditus fuisset; impio boc errore
praemisso, sequerentur nou modo illa?. impietaies,
quae de Deo dictae suni, sed etiam quod bumanii
perlurbationibus veneranda divHiiias deiurparelur;
id euim, quod foroiam humanam babet, nullo paclc
bumanis perturbalionibus carere polest.

\
^ ()
, , \ .
, ,
, \

^&.

AolbropoiDorphilarum autem errorem ei isla absurda 6 e q u u n l u r ; ac illi cum elbnioa superstitione

nosiram Deo dignam venerandamque tbeologiam
couiiniscere, e( conari, ut ad idero rediganiur, noii
erubuerunl. Cum autem ali, atque alue absurditaies sinl, quse iude sequuntitr, bae magis erompunt, et ineaniam eorum, qui in istam opinionem
iniscre scse projecerunl, luculenier eviocum.

\
Paris aulem dementiae rcdargui posset itiud quo*
, - Q que Judanorum erroribus scatenlium commeiilum,
, qui, dtim Filium non admitiunt cousubstanliatem
- Palri, dumque nolunt Spiritui sancto divinae natura
, dignilatein tribuere, iolerea Filio, el Spirilui in corpoream (creatricem) potenliam iribuenies non
* aaimadvertunt, quod cogantur eos ad divinam na . (uram evehcre : si quis eiiim asserat Deum dixisse
, \ , \ ad angelicos ordiues : c Faciamus bominem ad ima , ginem nosiram, is pudori numium remisit. Qui
, , \ enim unam Dei, et angelurum concedit esse imagi . , \
nem, ipsamque esse Denm, et praditam incorpo, - reis factdlalibus, is ad idem reducit Dci, et angelo ;
ruin naiuram; ac omne inler Creatorem ei creamram discrimcn tollil. Ea eniiti, quoruiu eadem est imago et immutabilU, borum natura potestne di\ersiUlem exnpere?

\ , \ D Atque liacc absurda buc usque pervenorunl, et

' . ' tamen vix pauca eorum delibavimus. Sed ut inepia rura apposilione opinionum pidcbriludo vcriUlig
, , mngig magisque elucerei, ea duximus esse niemo - randa, quae mullo melius esset, si neqne in res ab
initio enucleatas, neque in nostrum animum inae, .
ruissemus (2).

Gen.i,27.
NOTJE.

(1) Sic lego pro .

, ,
De 'bacquaestionesenteiiiiasSS. Palrumprima
(2)
fronie discordes, sed facili negoiio conciliandas
luae more suo perscquiiur Dionysius Petavius, De

opificio tex dierum, lib. n, cap. f, 5 , 4. Eas ilaqoe

8i ctim Pbotianit doctrinie conferas, quid laudan
dum, quidqiie improbandum sit, ip*e per te judlcabis.

261

PATRIARCHiE CP.

863

'.

QUiESTlO XXXVII [Scotto et CoUL et Taur.

XXXVI].

,
'
Quomodo iliud : t Ocuhm pro oculo, et deniem pro
. ,
dente , huie prceccplo : Ego autem dico vobit
non retistere malo , id est non referre par pari, ,
,'

neque inimicum ulcisci, non adtenalur ?
;
9

EdiU ab Antonio Scotto, I. c , . 83-87. De anlilogia inter Verba Cbrisii/.Maltb. v, 58-39 el Verbt legis Exod. xxi, **
Lev. xxiv, 20.
Qnod majores noslri de bac quxslione excogi" , \ *
tarunl, idem profeclo nobis esl respondendum : *
quod videlicci baec duo sibi inviceiu non adversen- , *
lur, neque altero consliluto alterum evertalur ; sed ,
illud poiius via qu&dam ac praeparatio sit, quae \ '
per imperfectiorem regiminis formam ad perfectam .
iraducit. Qui enim legi mores suos confounare ' ,
assuevil, is faciliius potest aggredi meliora, et ad D \ , \
sublimiores lendere effingique virtules. Hoc autem
, quoinodo ad sensus, el atliones oppositas per- .
linerel ?
, \ ;
Geterum dici poiest, quod lex audacem ac teme" \ \
rariain bominis manum a damno in proximo inien- *
tando cobibeat, ac poRnae forinidine facinus prae- , \
pediat : gralia vero, legero non imitata, adiuoni-
lionem in ullionis locum suflteerc curet; imo ju-
beal irati aniroi commolionein lcnilaie sedari. Quid aalem poxcril magis, quam huc, non dissi- .
denles, sed couscnlieuiea sensus conlinere ?
\ ;
\
Addendum praeierea, quod neuliquam repugnet,
ul qui leges condil, ab injuslis mauibus talionis g ,
pceoam exposcat, niraiseque lcnitalis, ac palieulire \ , \ litmtes conlrabat, el simul anirai periurbationein ,
, *
compescai. Sed borum alieruin bumaiium est,
alterum divinum; ot illud quidem damnari non , .
poiesl, hoc autem csi laudibus cumulandum.
" ' , \
Haec itaque diccnda suni, atquc bis proposita
difficullas solvenda. At rainus opporlunum fortasse . ,
non essei adjicere, quod prima quidem senlcntia ,
adjudicem referatur, neis Justam excedai casiiga- .
tiouem ; sed ialionis jugum pleciendis bominibus ,
proponaiur, et jusiitiae oculus agnoscaiur incor-
ruptus : secuuda vero ad eura qui in judicium , ^, \ vocat, pertiueat, dum uliioms acerbilalem per cle-
meniise divitias emendal niiiigatque ; ne niali ex- \ ,
petat augmenlum, ueque quod damuum odit, et ' , \ ,
aniioadvemone dignum ccnset, hoc ipsum, par
pari referendo, muliiplicel, ncque inexplcbilem ef- *
.
ficiai indignalionem (3).
QUyESTIO XXXVIII [Sco$to, Coitl. Taur. XXXVII].
'.

Quidam hoe dubium proponunt: Si non ett circum- ,
$cripta in %lio deiiai, caro, quam a$umpsit, vel , , ,
,
'
etl ubique; ubi enim estdeitas, illam quoque adesse
oportel: vel, si ett loco cirr.umtcripta, ab to, qui
iptam aisumpiil, separataesl (4).
.
%

Edila ab Aot Scolto, 1. c, . 88. Traclatio dogmalica de ubiquitaie corporis Chrisli.

Qui religioni obsequi cupiunt, et Cbrisiiana no , \
Exod. , 24, Deul. xv, 21; Levit , 20.
Matib. , 50.
.
, (3) Alia multa lectu dignissiraa ad hanc - pbylaclum, et auctorem Operis imperfecti in addu conciliandam reperies apud Cbry- tlum D. Mallbaii locuin.
soutomum bom. 18 iu Mattb. Augustinum lib. u,
(4) Quod hujus qua^lionie pcroreve, et inl*rDesermon. Donu Hilariuni. Eutbymiuiu, et Tbco- polauim excerplum cdideril Cvmbefisius, fu$e ia
9

2C5
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO X X X V I I I .
266
- rtini mysleria, tioc dubium proponere non debe, \ :, , rcnt : ulrum si non circumecripta sed ubique
, - est dciias, caro, qiiam assitmpsil Filius, assumenti
, , adhaerens sit ubique, ne separata coiicipialur: aii
; \ loco circumscripta ee assumplaiu esse negabit ?
, Elenim ad banc, quam censent difficilem, qu&slio , * nem enucleandam, potius autem ad iir.periliam
\ \ , arguendam mulia posseni ludicra responsa pro , \ ferri: el ne veneranda mysteria non venerari videamtir, nosira baec oralio ad hominum animam
.
et corpus disputationem transferat.
,
Quid enira velal, silibeat, dicere : Quomodoanr ; ma, dutn loco non circumscribitur, corpori copulata
, , est? Nam quibitscura circumscriptionem comraunem
, - non babel, cum iis conjunctionem, uii vultisia nu. (, \ ) & ganlium sapientia, non admitlere evinciiur. Et quo*
, modo (ut rem propius, et per sensibilia attingaraus)
(5) \ dum corpus esi coloratum, ipsa sic inler colores
, exsistcns, colores suscipere nou polest: et cum
coipus ex qualuor euccis sit concretum, ipsa hu*
, \ josmodi maleriali conditioue caret: ei corpus qui $ dein non vacuiias, eed ex humorum susceptione
plenitudo undcquaque dilalata consiituit, anima Yera
\ ;
bis affeclionibus non esi obnoxia : atque alia sexccnta ?
\ ' .
Ac vice versa poterit quispiam bas interrogationes
, \ rclractare. Inquiet enim is, qui non serio de seriis
, agcre, sed subtilibus pro cUcuIatorum more argu liis sese osleitlare vohteril, si corpus aniuue ratio , nali consocialum esl, quomodo el ipsum, (quem (6) ; (] admodiMii anima), subslanlise, quae sibi agnoscitur
; coujuneta, ncquil iinperare? Quomodo et ipsumnon
; \ 0 \ cffugit tactuni ? Quomodo est coloribus subjeclum?
, \ ; Quomodo gravitalis, ponderis, vacuitalte, plenitu( , dmis non est immune; el miile hujusmodi gerral
\ Atque (ul uno verbomatricein nugaruin proferamus,
) , ex qua et isla juveniles argulia? ad sennoncs inva , \ ;
dendos adiluin inveuerunt), si anima cst copulala
* corpori, quomodo anima non esl corpns, autcorpus
noa est anima ?
, \ ,
Quod si baec de anima el corporc effutire risiim
\ , exciiat, et nunc, dum in rebus naluralibus pondus
\ difficultatis est, vei ab ipsis propemodura bomini*
\ bus rudioribus islhaec garrulilas cavillatoria perspi, \ ' ciiur : quanio magis de divino Verbo, et noslra
\ - ^ assumpla nalura bujusmodi gerras ellulire omnino
, ; deridiculum est pro iis quoque, qui reni jocularem
, * a difficullale nesciunt discernere? Hic autem adji , \ . ciam noslra, sive polius illa, quaB ex operibus, et
, - perpessionibus olemenlissimi Conditoris nostri crui
, , ; possunt. Quomodo simul cum corpore clavis per%

NOTiE.
Prodromo docuit Cl. Joannes Andresius Regias
bibliolbecae praefeclus. Hic autem adnotes velim,
quod ipsaro jamduduin Iransluleram, nounullasque
suppleveram lacunulas, cum Combefisii lacinia
mihi oblala est: id aulem vel ipse ilaque ex verBionis varietatc perspicies. Ego autem pro re naia
luonebo cl unde mcipiat Coiubefisius, ct ubi

abrumpat, el ubi desinat, imo quolies a nosira

leciione recedal. Sic exstat in Codico Monacensi Gr. 104, f, 282.
(5) Sallem relingas , utsensus conslet.^
(6) Perbreve iiilerstitioluui inler et ila
coinplendum censeo.

2G7

PATRIARCHJE CP.

268

fosso divinilas non est perforata, neque lancea

transjecia, neque cruci confixa ? Quomodo, cura , ,
iialura bttmana vere assumpta hos omnes pateretur , ;
cruciaius, Divinitas simtil cum paliente fuii, nec ;
lamen ab ipsis aiiingi poluii? Quoraodo ipsa in eua
substantia mortem effugil?
'
Elsi Cbrislus Deus nosler propter nos esse dicitur
verissime morluus (quippe qui propriain carnem ( |7]
pro nobis morli tradidh), et mansisse in sepulcro , ), \ ,
ac triduana resurrectione resurreclionis omnibus \ , \
commuuisdedicalionem, ac fundanienlum statuisse: *
sed lamen qui idcirco Divinitatem passibilem blas- ,
phemarent, redderenlur elingues per ea, quae modo , , \
coiifulalionem ex animae, et corporis conjunclione , \
elicieniia dicta sunt, et per alia, atque alia biijus- . modi. Qui autem tali non abducunlur errore, sed , alio nihilo tolerabiliori, quani iste memoralorura , xal
bominum esl, el t in Chrisio > localera carnis cir- ^ ,
cumscriptionem pro divina nalurae conjunclione , \ ^ \ *
reiiciendaui arbilranlur, lum iila c de amma el , '
corpore, tum baec c depat*ionibu$ Chrisli absurda
> (8).
aeque ex eoruin proposiiiombus procedere, ct ad
ipsos refcllemJos recla tendere videntur.
*0 , , ,
Quiconcedii, amice, esse ubique Deiiatem, qnomodo simul non concedet lotani adcsse ubique? \ ;
Hoc eniro non minus, quam illud, ad divinam per- .
linet dignitalem. Quod si tola prorsbs est ubique, , \ \ el cumassumpta earnelotus FiliHs uuam babelsub- ,
sisleniiam; eliamsi bic ubiqjrc adsit, bumana vero ' , .
nalura loco, ac lempore, principio , ac fine, el in- Q ,\ , \ (9)
nnmeris aliis deftnita sii; nullus lamen separalioni
siinul concipieridae locus datur. Ille wro diviuiialem (10). '
etiam sine assumpla carue loro circamscriptam sibt \ \ ( fingcrel, qui Deum secundum paries csse ubique (11) , < onciperet, non aulem tolum ubi adcsl, adcsse. , ,
Atqui id, licet non bis ipsissimis vcrbis, ille dicit, (12) .
qui ail : Nisi cum divinaVorbi subsisleniia buma- , ,
nitas dilataretur, ipsi conjuncta esse nequiret. , '
Enimvoro dilalaiio, seu extensio, seu aliud hujus- ,(1),- .
tuodi, vl ne bis quijlem rebus ex totoadcsse, quibus , , '
Hquido aliquis assislil: baec oronia locum oblinent , \
in subslanliis, quse divisionem admillunt; ac eadem \ , omnia simplicem, indivisibdeinque Dei stibsianiiam (14).
dispescerent.
Si Deus, utpole ubique prasens, et continens D ,
omnia, divisus esl, profecto in eo extensionem, il- , \ ' ,
lamque cum aiiis congruenlem, atque adeo circum- , \ ,
scriptionem, et ipsam cum aliis communem require. . , >. Quodsiboc tanquam Deoinjuriuiu, atque indignum, ( '
v

(7) Erat in noslro codice ' ego duas

tanlum liiterulas spongiaa subjeci.
(8) Quai huc usque edidimus, ignoravil Combeiisius : fortasse ojus excerpli exscriptor bis 7 couunode se posse carere censebat.
(9) legil Combefisius, sed minus opporlune.
(10) Iia rcctius, qua-n * '
, quod babet nostrum ms.

(11) Si id libi non arridet, scribe cum nostro

codice .
(12) Yoculam ,a sensu reclainatam.omiseral Combefisianus exscriplor.
(13) babet CombeGsius, quod minas
placel.
(14) Uic memoratum excerptum abrumpiiur, perinde au si inscquens ad rem iion facerel.

*C9
AD AMPHILiXfflUM QUJESTIO XXXVIII.
270
, , - animofingereabhorres (quippe malis nolisabtaorrere
, , \ XOIVOJV hocdebes,si lamentua mensab intelligibilibus circa
), \ motum opcraiionibus, imo etiam a nolionibus com , 0$ *, - munibus non sit remola), seposuisse te in immani . " bus absurdilalibus pudorem facilius ulique ipse
, \ sentire potcris, qui Imjusmodi difflcultates prolu " Ims. Quare propriai mentis vitiiim alque iniperi, , \ - liam serinone suo prodet Iiomo ille temerarius, qui
6). ait: Si caro Filio conjuncta esl, aut est ubique, ac
proinde infuiita cvasil; aul a Divinitale divulsa esf,
.
si ad lanlam non pervenit immensitaiem.
Atqui quanlo inagis consenlaneum est cogitarc,
,
, qnod si animae proprietates corpori adessenl, ac si
attributionibus corpireis anima aflicereltir; profeclo
, * , bisce duabus substantiis conjunclio non obvcuircf,
, , -
-
. ' V

^ " V ~
T
"
B . i
daretur,' certc
con
,

; ,. quidcm inler ipsas
.
6 junctas consensus pordurare non possct? Ista cnini
, alteriussubslantia? in alleram mulalio forcl: mulalio
, , , \ - autem tantura a vcra conjuuctione, quanlum Mysia,
. \ ^ \ ut fert proverbium, a Pbrygia dislat. Atquc is, qi
, \ - hyposlaticam conjunclioncm nimium scrutalur, et
, consenlaneas notiones repellit, amolilurque, ignorat
\ , \ utique se isla cogilandi ralione Filium in camis
\ , subslanliam vertcndum censere; ac de eo, qui ma, - terialis carnis extensioncm , passiouem quamltbet,
r l addilamentum nequit cxcipere, divinamque ba(15).
bet naluram, confusionem suspicari.
Nondum vero dixi Divinilalem carni adesse per
\
, \ , bypostalicam conjunctionem, et adessc ubique.
, C
addiversuni eensum diversamquo notionenv
(\ , referanlur (dum enim cogitatur, et agitur de Dei
, praesenlia ubique, tunc nec assumpta nalura a
, communi Dei praesentia excludilur; cuneta enim,
, quortim Deus esse voluii conditor, a praesentia
' Qtiam p r o v i d c n l i a 3 su& minirae seponit: ilurn autem
(16) agitur de itla pracsenlia , qnae ex bypostalica con) \ junclione ortiur, tunc picuiiaris praesentiae modus
, - assumplae tantummodo naturas assignalur): ta , \ , metsi, inquam,duo baec ad diversa prsRsenlia? genera
pertineant, tamen qui alleram scruiari, ei cavillari
' (17).
auderel, is utique ne ab altera quidem absiinero
arguerctur.
Qui enim ipsa cogilandi ratione utilur, quoniodo,
, ,
, inquiet, adesse poleril ubique Deus, cum nulla
, , ; ^ reruin, quibus adest, possit cum co immensa fieri?
, Dum cnim ille singulis rebus adcst, singulse res si , ' \ mul cum ipsocxleris non adsunl; sod inter proprios
, \ continentur limites, ac stiaple nalura, n<* ullerius
\ pcrtingant, probibenlur : aique ila oumium rerum
, non est ubique adesse, nequc poiest creatura eo,
. - quo Creator, pervenire. Assistit Deus rebus anima
, \ . pracditis, scd rcs ea careulcs una cura ipso illis uoa
; assistunt. Nuni idcirco basc desliluuntur divina
, praesenlia? At enim rebus ille inanimis adest, noqin;
a i l

B l
8

c
e a

l a m e l s l

NOTiE.
(15) Hic resumit Combeflsiue laudali excerpli
(17)Quod reliquum osl bujus qiiieslionis, plane
\ersionem : quanium aulem bac a veri sensus as- in CombeQsio desideraiur. Huc usque Monac, 10%
sociuione distet, judicel leclor,
sa*c, x v i , f. 282. V. D. Hardt., Beiir. fa$c. vu,
16) , ex Goinbetisio adjeci.
p. 4.

 PATRIARCHiE CP.
271
animalia vice Tersa hisce possunt adesse. An divi- .
nam praeeeuliam anmalia non admiUunl, quia exlra ,
praesenliara inaniiuaram rerum sunt consiitula? ; '
Quia eiiim cum illo qui ubique adest, non exten- , \ *
duiiiur, ipsiue praesenlia omnino non frui pueriles islae futilitates suadere conanlur; non enim sapieo- , .
tia suut memoratae cavillatorum argutiae.
'* "
Alque baec per suiuma capita disserui: tu vero
liisy qu dicla sunt, reliqua, ei placet, adjicies (18). , , \ .
*.
Q U J E S T I O X X X I X \Seotto, Coisl. Taur. X X X V I I I ] .
f

7*
Quomodo, cum Jocobus duosfiliosex Raehele SHS,
,
ceperit, Josephum, el Benjaminum; Moy$e$ pattea
,
Jacobifiiiosrecensens inquit ; c Fuerunl autem
filii Balla, Gera et Noeman, et Ancliis, et Ros,et " , , , , Amphim , el Omphimim : Gera aulem gennit , ", ', , *?

*
Arad; > deinde vero subdit : Hi filii Ractiel,
quo* peperit Jacob (19) ? Cum itaque Rachei ' *
,
Josephum, el Benjaminum soloi pepererit, quo- ; '
) ,

modo liber Geneiis et alios nuper memoratos
e
'
**
Rachele Jacobo parloi dicit f Solve nodum.
;
.
%

Edita ab Ant. Scolto, 1. e , . 97. Oe gencalogia Jacobi, Gen. XLVI, 21-22.

Ipsa sacrorum Eloquiorum oracula aese imerpretanlur. Cuin enim filiorum Jacobi seriem enu- .
meraaseiii, nec debnisseul eoruin quoque hisloriam , \
pro&equi, sed ad tertiam generaiiunem vellent per- ,
venire, ordiuntur non ab ipsis proximis parenli- ,
bus, sed a primo slipile, ex quo bi recla linea de- ,
scenderunl, et cui divina? promissiones insignem , mulliplicandae prosapi gloriain prediccbanl. Ita- , \ que dum Jacobl in qoaria generatione nepoies, qui G (20).
Bfnjaminum avurn babebant, Moyses recenset, '
torumque multiludinein indical, ad promisSionem, ,
ac euni, qui promUsionem acceperat, resilit : al- , \
que primam poliue adaucti generis causam, quam , ,
aecundaro, ac terliam bujus promissionis participes
assumit, meraoratque; et c Hi sunt, inquil, iilit \ , \
Jacob, quos genuit Jacob; > ac ita ex parte Ben- , \ ,
jaHiin, et ex ejus linea ad Bachelem el Jacobum ',
recorrens, ad ipsos principium aliorum, quoruin \ , \
\ ', ,
aeries descripta fueral, refert.

" .
Hinc vero poies corollarii loco colligere, quod
\
aacrit Eloquiis solenme ail, ut et nepoles nuncu- ^ , pent fdios, nli et fratrnm iilios fratres, neque hos ,
solum, ubi sibi invicem (scilicet aliis fralrum fi- ,
liis) rrferuntur, ged eliara obi cum suis patruis , \ comparaniur. Elenim perspieue reperirous quemad- modoni eos, qui iiadem gradibus a communi atipite .
diatant, fratruin nomine ?ocaloa; ita et eoe, qui
priroilua quidem ex ipeis, deinde vero a cognatis ,
NOTJE.

(18) Viden Ubiquistaruro Lulberanuram tleliria

jam usquea Pbolianis lemporibus derisa ? Si plura
qitaerie, prlege pne cxteris Bellarroinum Controter*. totn. I, lib. ui, cap. 9 el seqq., et iom. IU,
Jib. . cap. 17.
(19) Gen. , 21. Animadverlc, quodlocum bunc

aliqaantuhnn a vcrsionis Vulgaise, ei L X X Tiralis

lectione diversum bic afferat Pbotius; ac si DOU
legendo, sed memoriter exscripseriu
(20) Sensui non favebat codicis lectio,quaPhabebat .

273
AD AMPIIILOCHIUM QUiBSTIO XXXIX, XL274
, , \ fonlibus manarunt, et ad exsistenliam prodacti
sunl, eamdeiQ sibi appellationem vindicasse, dum
\ sibi mutuo rcferuntur; neque eolum dtim sibi mu , - luo referuntur, scd etiam dum aliqui eorum cum
viris in priori gradu posilis comparantur : veluli
dum ille, qui nunc dicitur palruelis, cum patruo
: , , \ comparalur, licel bic propior, ille remotior sil (a
/>* \ \ , communi slipile) : elenira isti quoque pcciriiari
, - sacranim Liiierarum consueludioe iratrum nomi.
nationem amplectuntur.
\ ,
Hujusmodi et iUud occurrit, quod a Mose post
\ Nadabi, ei Abiudi moriem ad Elisapbanem, Misae , \ - lem, seu Misadaelem (duplici enim paclo scriptum
, ( ) c , inveiiitur) Ozielis filios in Levilico dictum esl :
\ < Ite, ettollite fralres vestros de conspectu sanclua , \ ^ rii, el asporlale exlra casira
Fratres nimiruiii
hoc loco nuncupavit eos, qui qnidem non ex eadem
, (21) parluriente vulva edili sunt; sed tamen originem
. non a diversis luinbis deducebant. Enimvero Nadab
ei AbiuJ erant filii Aaronis; Elisaphan autem, e
\ ' Misael filii erant Ozielis; Oziel vero fraler erai pa , liis Aaronis : quonira nuituis relalionibus si more
, apud nos recepio nomina velimus apponere, Ozie , , \ lein vocabimus patruum quidcm Aaronis, magnuna
* , \ vero patruum Nadabi, el Abitidt : porro Misaelem,
", \ , \ et Elisapbanem palrucles quidem Aaronis, palruos
. vero Nadabi, et Abiutli dicemus. Sed taiucn bos
.
Mosis historia fralres amat nuncupare.
,
Jam vero in sacris Liueris tum Tostamenti Ve , , \ * teris, lum ejus, in quo gratia annuntiatur, ptures
r...
2.
iw
.a...
aliae conspici possunl cognationis relaliones, qu

... ,

* \ fratrum nominalionem usurpant: uli et illud, quod

, \ - discipuhie dileclus, ac tbeologus ecripsit : Stabanl
juxla crucem Jesu Matcr cjus, ctsoror Malrisejus
, \ Maria Cleophae *. Compertum est enim, quod
. > , - beatae Virginis gencratio cum nulla alia proie
! Joachimuin et Annam babuerit communes, unde
, , ' sororum nominationem cognalio obtinere potue .
rh (22).
QUiESTIO X L [Scotto, CouL Taur. XXXIX"|. (23)
\
l

in Exodo Cum Mosen urgeret illud Domini prw

cepium : Extende manum tuam super aqua*
'
"
jEgypli, el tuperfluvioseorum, et rivos, ac pa~
,
ludes, et omne* lacus aquarum et *tf cruor* ; >
,
,
cumque scilicel hoc prodigium etenhset, undrnam
, .

, * D alia deprompta fuil aqua, quce incanlaiorum

prcestigiii ad miraculi simulamen materiam pm uo,

buil "?
,

;
1

Edita ab Ant. Scollo, I. c, . 101. Excursus in Exodum , 19.

Nonnulli bealorum Pairum nostrorum docent,
, ( quod ciim mare ipsum non longe distaret (siquidem
* LeviL x, 4. ! Joan. xix, 25.
Exod. vn, 19.
Ibid. 22.
1 1

.
(7) Vaticanus codex habel , quod verGeneseos locum nonnibil prodcsse polerunl ad alia
bom ad semen genitale significaiiduro potuisset sacraruin Litlerarum otacula explaiiauda, uti est
delorqueri: Noster aulein , quod nullibi in eodem quoque capile versusl5.
occurrit : lector iulerca, an ego beue emendarim,
(25)CotHer cuin hac quaB&tione Theodoretl
judicet.
qu;estionem vicesiinatn iii Exodum.
($) Hx Pboiii animadvcrsioncs in propositum

275
PATRIARCH2E CP.
276
Sn illud scplem quoque Nili ostia inimiUunlur), inde \
aqtinm comporlantes illi, qui pbarmacis apparandis ), , inserviebant, marinas lympbas prxeligiis incantalo- ,
rtim subjVcerint, ut ipsas emeniilo sanguinis colore ,
.
circumfwiderent.
" , *
Si quis nutein proposilo oraculo, cx quo oritur
quxsiio, mentem adverlat, ct qitae pracedunl, et , ,
quae sequiinlur, accurate perpendat, forlasse in- , ,
vcniei fluvium quidem in sanguinem fuisse conver- ,
sum, non autem aquas alibi congregalas, noc qua?- \ , *
cunque foitlibus, aut alio modo propriis limHibus , concludebantur. Cum enim Scriplura narraret, quo- . ,
modo e lito miraculo incredibilis illc eventus per , aingulas partes proccsserii, et Converlit, inqtiie, , \ , \,
omnem aquam in sanguinem (24); > non dixil au- , ' lem simpliciter omitem, sed protinus subjecil in ,
flumine. Deinde < et pisccs olueruitl, non sim- ,
pliciter omnes; non enim marini, sed Quviales. , . < \
Ac non poterant bibere iEgyptii aquam (uude?) ( ;)
,
e flunnne. >
\
Eodem qtioque pacto, ubi portenti bujus primordium facto nondum exposilo describitur, id ipsum , ,
innuitur. Moyses enim inquit : Siabis lu super . \ , \
Hpam flumiiiis (26); > et paulo post divinum (25), *
annuntiaus praecepium subdit : Haec dicil Domi- * ,
nus : In hoc cognosces, quia ego Dominus. Ecce , ,
ego percutio virga, qua est in manu mea, aquam, , . *}
quae esi in flumine; non quse eel in universa terra ( (
, < ) ,
iEgypli,sed quae est in fluinine; et convcrlen
tiir sanguine.n,ot pisccs (quinam ?) qui sunt C
, \ (;)
, , \ fluvio, moricntur, posiea et olebil flumen. >
Prjeterea, < non potcrunt iEgypiit aquam bibere . ,
(;) .
(Qualem?) e flumtne (27).
" Quapropler locus Exodi propositus, qui inter
tilrosque modo adductos est, quique diviuum rcfert ^,
inandatiini, eodem seusu, eademque ralione (si qui- ( ,
dem sacris Lilleris coiisenlaneum, Dcoque cbarum \
esl mutuam oraculorum concordiam nunquam )
perlurbarc), qua secunda narralio intclligi potest, , \ , \, " \
atque boc : c Exl<ndc super aquas JBgypli, > ni- , , \
mirum non super omnes omnino aquas, sed super . \ , \ \
fluviales. Subdit enim : c El super fluvios eorum, > > eiiamsi jEgyptum unUs inlerluerct fluviue, nec , mulli eam snis alveis pcrsecarent. Moyscs igilur ^ . " , \ duobus nominibus, 71111 nimirum, acfluviitNilum ^ .
indigilat.
,
Gonsequenler antem et rivo$ fluminis, et
1

patudes ejus, et

omne$ lacus aquarum inielli-\ ,

git ea, qnre ad ipsuin eranl. Et certc bse fluviales

effusioiies in sanguinis naturam convorsac snnt :
c Et fuil s.uiguis in lota lerra /Egypti (28), 1 videlicel in ea, juxta quam flumen decurrcbal : alque
in ipso liguum erat, aui taxum, quod aquam contincrc in alveo et conslringere posset. Non enim

NOTiE.
(24) Exod. vii,20. Hic aiilem,cl alibiin bacquac*l <nc ad sensus perspicuiialem inagisGrrccae verbis,
quam vulgala? eciilioni adba*rebo.
(25) Lcgcudum fortasse *^ .

. \ ^
c
, '
\ , , \ .
, \ , -

(26) Exod. vi, 15.

(27) Ibid. 17.
(28) lbid 21.

277
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO XL.
278
qaae domibus erant ligna , et saxa, nec quaecun , que sob dio iinbrem collectum asservabant, sed
.
qua3cunque eranl iu flumine, nulluin borum communein fluvialicae lymphae muiaiionem eQTugi t.
, \
At vero non me Tugit quosdam esse, qi:i ligno, \ rum saxorumque > nominibus Iigtiea , et saxea
, \ , \ vasa sigitilicari opinenlur : ad quos refellendos vel
, illud sufliciat, quod nulla teslarum, vitri, et alius
\ , \ materia?, unde hujusmodi vasa flnguntor, mentio
, , fiat : et quod muUum differant inler se, tigna et
, \ saxa uominarc, et vasa innuere, quae ad bumidam
.
subsianliam excipiendain ars, ci induslriasibicomparat (50).
, \
Igilur si aqua fluminls, omniumque fluminis
*
effusionum in satiguinem abiit; illi autem, quae
- | i Jgypi\ panibus inveniebatur , idem non ob^
, (igit; dillicile non fuit, ut iEgyptiorum praesiigia/ , , \ tores lympbam aliunde desumoutes ei coloicin, ac
. \ speciem sanguinis induxcriut. El nimirum ad iini , laliouem ostcnialionemque prodigii, aqua polius
, , potabilis, ac dtilcis , quam salsa, et bil>i nescia,
opportuna esse poleral : siquidem materiae diver .
sitas operis siraililudinem immiutiissel.

Quud si omnes jfigypli aquae per Mosis et Aaro\ ^ ( , nis virgam in sanguinis fluenla immulaUc fuisscnt;
- primo quideni injusliim iuisscl opprimenlium sup \ , \ plicio opprcssos quoque subjlcere, ci cos, pro qui> , - bus lalia edebanlur rairacula, siti lorqueie. Piaeie. rea nec Pbarao (utpote cui aqua aliunde praesio
\ ( - erat) bac aerumna nimis perturbari, nec Mosen ad
* '

), iEgyptios ipsa plaga liberandos urgere, uti quidem

, ob ranas, et caelera id genus egerat, conspicilur:
, \ \ eliamsi gravius ceset, quana ranarum molestia, sitis
lormenlum. Terlio accedit quod, si onines per jEgy . , plum aquas in sanguinem conversas cognovissent
igypiii (profeclo eorum vecordiam exculere , et
(\ obduralos animos emollire miraculum debebal),
, - ulique ne tenlassenlquidein fodere per circiiiluni
), - fluminis, aquam ut biberent : non enira poierani
< , bibere de aqua fluroinis

.
Cui sentenlise concorditer verlcruut alii, qai ex
fcJ \ Hebraico in Graecum eermonem sacras Lilicras
t \ D lransicrrestudueruni:elSyminacbusqiiidem inquit:
( Et fodit omnis jEgyptus ixi circuitu fluminis ad
(50) , bibendutn,quia non poteranl bibere de profluente.
a

i s

Exod. YII, 24.

NOTJE.

(29) Habet . Hieronymi Versio vers. 19: Sit

Vidcsis in proposila verba Ainsworlbum auctorem

heterodoxis miniine suspeclura. Qtiod aule.ni cruor in omni lerra ASgypli, tam in Itgnrit vasis
t

ifuam in taxeis, cui iavei Targnm. Eui enim He- lignea et lapidca vasa pro ca?teris memoliraeus codex ba! eai
ubaghezim, uba- rari polueriut, recle ducuit Malvenda, nec inuliis
. indigct argumenlis. Eu igilur quami babciida sil,
bnbanim, et in ligui, et in laptdtbus. boc lamen
ad vasa reftircndum; vel po- quai vulgaias versioui bic objicit Pbolius.
(30) buc intorserui ex HexaplU Origenia
Jus vasis necessario subintelligendum. Sic II,
Keg vni, 4, mille ponilur pro milte currut, uli ba- a Monlfauconio ediiis, in quibus locus ipse forte
l^lur Paral. XVIII, 4, cl Malth. xxvi, 17; prt- repcrilur: insequens aulcm Aquihe ac Tbcodoiioiiia
mui pru primus dies, uti dicil Marcus XIV, 12. auclorilas omnino desideralur.

279

PATRIARCHJE CP.

2SO

Aquila vero ac Theodolio reddiderunl: Fluvialium \ 81, \ aquarum a Mose et Aarone facla erat sanguinem < *
\
cooversio.
. >
Haec enim apposita animadversio adjicitur, quod
,
ecilicet immutidus, corruptus, ac potui incptus sit , , *
factus ille fluvius, quem jEgyptiorurn gens Deum , ,
nuncupabal, alque uli frucluum, vila?que dalorcm , \ , \ *
colebat, el in quein Hebraeorutn enecandos projicie- ^ bat infanles. Clamabat enim eliam eorum sanguis . ,
de aquis, ul sanguisAbel de terra*\ Oporlebat ergo \ . "
jEgypiios impiae superstitioiits, qua aqua innumeris
tnni pcrturbaiionibtis, lum corruptionibns obnoxia , ' \ \
tlignilalcm ieternx, imperturbatae, et immulabilis , \
nalurae sibi vindicabat, dare poenas, elquidem illis, ^ (31) ,
quibus per eoruiudem innocuoruin iiifaniium slra- ^ '
gem inluleranl injuriain : quippe hi iu lucem edili * , )
sunt, dum contra nalura? legem lucis privalione
muUabaiUur. Inlerea pionlissima Dei nalura putii- .
lioncra iEgyptiis iofligendam diffcrt : alia vero ra- ; *
lione casligal, elcorripit, dum rem inanimem (sci- , \ , ,
licet Nilum) corrumpit, ac percuiil: per quam ( ' , \
quidem illi et caedis et impieiatis in Deum scelus , \ perpetrarunl.
.
Si quis aulem aqnas per universam iEgypli ler )
ram iu sanguinis substanliam conversas concederet, , *
ne boc qublem pacto didicile fuisse arguitur, ut \
iEgyptiorum presligialores per suum maleficium
viderentur divinam operationem aemulari. Quoniam .
enim prodigium prarnuniiaralMoses, Pbarao aulem Q , , \ experlus fuerat, et iEgypiiorum incantatores ex \
virgae in serpenlem mtiiaiioue cognoverant, quod
,
comininalio ad cventum essel omniuo provebemla ( (qiiod enim jam factum crat, rci faciendae testimo- *
niu n perbibebat: studebant aiilcm ii non videri pcr ), ,
suas macbinaiioiies minores ) : cum probabiiiler
nosscnl, quod ille aquas sub dio, ubicumquc exsi- * ,
stcrenl. cssct permuialurus; simul ac miraculum , quidcm prsenuiUiaUim erat, sed Dei operalio non- ,
dmn prodierat; lanlam aquae quantilalem haurten- , , *
tcs, quantaeflkicndae illusioui saliserac, eametap-
paramnt, et seposuerunt: ut cum opus csset, aquis , ,
abundare viderentur, quibtis coloreni sanguinis
asciscenies , incrcdibilem divinae operationis glo- .
riam per falsde iliusvouetn imminuerent
D
Nonnulli autem aflirniarunl, quod quo terapore
\ , Moses fiuviales aquas in sanguinem convertebat,
simiil adessentet ipsi falsilalis molitores sua adhi- \
benles maleficia; el quod maxiina quidem aquae \
pars Mosis prodigio inserviret, nou parva aulem ,
ad magorom usnm esset segregaia. A l vero hoc est et historiae contrarium, et mirilica sapientissima- . " ' ( *
que Mosis prudenlia indignum ; quia et infensissi- , \ , nium adversarium reddidisset virtutis suae consor- , \ , \
tein, ac pariicipem, et cum irreconciliabili sese , \
M

Gen. , 10.
NOTiE.
(3!) Icg. raiu, sod palebat error.

2SI
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO XLI.
282
* conciliassel; ubi scilicet sublraclam sibi miracutf
maleriam cum eo amice sorliebatur, atqui divi ,
\ . - dcbat. Caetertim non libcnler magus jEgypiius eo
- dementiae devenissei, ut Auvium , quem colebat,
, prxclarum palratae innoceulium caedis eOiceret
, , \ monumentum, et cruore foedaret, remque bonori
\ habilam in abominabileiu pcnnularet: etiamsi co * (23) lor fluminis noc unitatem suam relinentis essel
dcccpUe visionis effectus.
.
. \ Porro si quis dicerct Mose miraculum edente
, cunctas iEgypti aquas sanguinem fuisse facias,
magos autcm aqua non muiala indigentes aquam
, \ a& episse in sanguinem conversam , et oculos in \ tuenlium iia decepissc , ut pro sanguineo rubore
aqueus color appareiei, is et nulla sentenlias
, \ suae in bisioria vesiigia reperiret, el interiin glo
. - riam prsestigialoribus majorem compararet. San, , , \ guis enira, qui aqua videbatur, quia magorum
, ^- arle sanguinis eiiam naluram vere relinuil, ip , \ ' sorum jaclationi favel, el pro unico duplcx tiii
, , \ raculum efticit , sanguiuis videlicel in aquam, et
aqtia* rursus in sanguinem couversioneni.
.
Piseterea sunl quibus placuil asserere, quod posl
quam Moses aquam e sanguine ad prisliriam nalu, ' ram reduxil, tunc in ea incanlalores praestigioruni
fallaciam exercuerint,
.
Alii vero, et quidem reclius, quam caetcri, affir01 ,
*> niant miriflca Mosis polenlia onincs alias iEgypli
} aquas in sanguinem transiisse; quotquot aulem
6 , - Q
Israclitarum inserviebanl, mutationis fuisse
( - immuncs (neque eniin consentaneum erat, ut illi
, \ vexarenlur, quorum gralia plagae in homine*, qui
ad ipsos opprimendos insurgebant, infligebantur :
, - atqueut simulobtiuerent accept injurix uilionem,
\ et in ultione ipsi punirentur : accedil quod pro - prium fuerit sex similibus osientis ex reliquarum
, - novem plagarum, quae deinceps jEgyptiis immissnj
) sunt, ut horum nulla Israel affliclus fuisse innua , tur (26) : cum autetn aqua pencs Hebraeos non
, - mtilaia permanscrit, indidem baurientes incaniatores, banc materiam ad pr&stigiaruin suarum iilu .
sionera adhibuisse.
,
Sic igitur muliis modis perspici potest, quod non
\ - fuerit difficile, ut el Moses per prodigium aquaj
, \ - D naluram in sanguinem converterit, et iEgyplioruiu
, ' incantatores aqua non caruerint, pcr quam ficla
sanguinis species nomen miraculi usurparet (25).
.

I , s u l

'.
*
; >

ri\r

QUiESTlO XLI [Coisl. Taur. X L , Scotto XLH].

Quccnam sententia subjecta est verbis
: c Ego tftdurabo cor Pharaonis ?
16

EdiLa ab AnL Scotlo, 1. c, . 128, Comraentarius Exod. , 21.

Noniiulli quidem doccDl Deum hoc sensu dici
* Exod. vn, 10. Exod. vni. seqq.
NOTiE.
(52) Ad significandam aquarum divisionem, quam sacrarum Litleraruin ecboliaslee, Tbeodoretua, D.
ioler Hoeen et inagos nonnulli faclam somnian- Augustinus Qucestion. in Exod. Lippomanns, ei
tur oW refinxi, quod erat - Nicolans a Lyra. Addalur, si placct, Abenezra, et
.
R. Levi; el mter receniiores Menochius, Clarius,
(33) De hac quieslione qusedam attigcrunt vclus ci Groiius.

2S3
P R O T l l PATillAnGHiE CP.
%4
Pbaraonis cor indurare, quod , dum conliimacift , *
lcmpore eum palienter exspectabat, ct nec ipsmn, , \ * ,
nec ipsius genltm aeque pervicacem fundilus per- , debat, poenas autera irrogabat leniores; laiilam ,
ei ansam superbiendi prsebuerit, ut mandala con- , temneret. Cum enim ille el Dei palientia occasionem .
augende suae obslinaiionis et vecordiae arriperel, , \ ,
a Deo diciiur fuisse obduratus; perinde ac $1 divina *
cleincnlia pcrlinacem ipsi animum, el crudclem in- , \
deret, et quodammodo suani ad boc operam con- , \ .
ferrel.

Al enim islam loci bujns inlerprelalionem mulli
quidcm inoflensis auribus excipiunt, eamqtie ver- , \
bornm explicationem uli piam ampleclunlur : for-
lasse vero in banc non planaui dubii solulionem ' .
quispiara poiesl insurgere. Et quidem Deus plagas ,
iEgyplo sua? infligebat, non ut patienlia? suse spe- , '
cimen praberet, sed ut Phataonis, ejusque mini- \ , \
slrorum relunderet furorem, atque ul inloleran- , \
dam duramquc Israelilarum vexationem reprimeret. .
Neque Deus sibi proposueral jEgyptiam geulern ,
cverlere, sed aenunnarum, et castigalionura timore , \ , \ efficere, ul illa erga Hebiaeos misericordior huma- ,
niorque lierel, alque ad eos a servitulc, et calami- , lalc liberandos facilius, clementiusque induceretur. ,
Non ergo ba?c in exordio oralionis allaia interpre- .
lalio loco proposito quadrat, ncque verborum een- , \ *

SUIII acu langens inconcu*sam oblioel slabiliia.
lem (20).
.
Al dici nequit, quod rectiore judicio indigeamus,
8 illud : Ego indurabo cor Pharaouis inlerpre- ^ , , > \
temur boc pacio : cor jam duruin, atque indomi- * , ,
lum ego magis palcfaciam, isto affici vilio, el , \ ,
neque morle, neque supplicii* iiitniiueiitibuft emol- . \
liri. > Enimvero duiilia cordis Pbaraonis ca lero- ,
ruinque, qtii ejus animuDi acmulaii bumanilaieiu ,
cuin feritale comtuuUrunt, oinnibus ostensa et , , \
denuntiata est; dum ne tantae quidem, lalesque , \ calamilales duriiiam eorum , et oblhmatiouem , \ cmotlire, atque obcascalionis viin solvere poluerunl. ,
Atque priusqnani s&vilie et inbumauilale excav . \ ,
carelur Pharaonis aninuis, paiebal quidem, quod , ad induendam cleinenliam non iiiducereinr; sed , tamen nou patebat, quod adeo durus, adco , \ , enperbus, et adeo inflexibilie esset: neque is ullo ^ * \ facinorum stiorum sic omuibus innoluil, ct indele, \
bile sibi monumenluro comparavii; ut quaudo ,
per incredibilia prodigia flagellatus, ia eadcm , .
lamen immauilale, ei rabie ferina perniausit.
.
Si quis autem planius quoqnc vclit ea verba
\
Hilerpreiari, et iilud : Ego indtirabo > inielligat , \ , > \ , ,
pro i ego sinam et perimtlam durum Ocri.; > cei le \ ,
quidem a religiosa c<gilandi ralione neque isthax '
comiiMaiaiio aberrarit: non aggreditur autem pro-
NOTiE.
(34) istam egojnterpreUUonem minime damiiariui, quippe quae fauiores bat>el pneclarissiinos:
Origeuetn Philoc. c. 20, Tlieodoreuim, in Epist. ad

Rom. ix, 17; ac Basiliuin, Schol.in Epiit. ed Rom.

u , 28.

285

AD AMPHILOClllUM QU/ESTIO X L l .

ggg

, iam loci hnjus interprelalionem, sed ad < ommu, ' \ nein confugil soluiionem, per quam el plures alise
* , difliculiates regula commuiij eiiucleantur : quem * \, < - adinodum : illud c Tradidit ilios in passioies lgno * , c - miiiiae *; cl Tradidit Deus in desideria cordis
' , eorum ; praterea : Sicui uou probaveruiit
* > \, f Deum habere in nolilia, Iradidil ill s Deus in
reproburo seneum " ; imo, Excaecavit iuentes
* \, inlidelium, ul non fulgeat illis illuminaiio Evan , g e l i i " ; tum : c Dedit illis (Deus) spirilum coiu , \ \, - piinclionis, oculos, ul non videant, et aures, ut
\, non audiam ' ; deniqne : t Iuduravit cor eo (35), \ rum " ; postremo : < Dectinasti seniitas noslras a
.
\ia hia
alque alia sexcenta.

Eisi enhn aliis explicandi modis ununiquodque
\ - ' sacrorum oraculorum, quae nuper memoraia sunl,
^ * ' , \ luculenlissimum et inconcussum oblinet scnsuni;
tamen comiminis islhaec, et ad omnes bujusmodi
\ - locutiones pertinens expositio iiibilominus sulDcit
, - ad refdlendag bominis verilatem obscurantis cavil. , lationes, nec per longiores ambages exbibel inter \ ,
, prelationem. IIIud enim tradidit, el dedit, ct
quodvis ex verbis adductis, si prb permisit, nor
impedivit, sivit accipilur; nou bigiiificat, qu; d
, Deusvim jnluleril volunlati, ulcontra inclinalionem
(36) ' egerit, aut coegeril voluntarias elecliones, invo, \ ' , , ' Iuntario niotui obiemperaie, el dciiberationes
, libcro orbaril arbitrio; sed significal, quod aequU
. lerminis secludens, quae subjaceni, et quae uon
, \ , Q subjacent noslrae poleslati, ea separarit, neque
iuvilos ad bouura perlraxeril, neque volentes a
, proposilo revocaverit. Qui hoc paclo in acque
, \ $ pollenles, et ambiguas voces liansmutat iilas, qu
(37).
inultis negoliam facessere videbaniur ob aequivocationein sibi inseparabiliter conjunctam; is sententiam non modo lutam, sed el unica regula
solventem plures conlroversias tenere polest.
Quomodo itaque pro verbis illis tradxdii, excm \ *, \ , \
cavit, aique aliis bnjusmodi, intelligentur verba
%)\, ,
,e

filar

haec permisil, non impedivil, non deiinuit, non per

, \ \ vim transtulit, et caelera id genus : cum in buma , nis rebus si quis flagttio, vel cuipiara culpae poterat
occnrrere, et lamen proximi peccatum non
, - praepcdivit; isxensuram non eflugU, qtiod cutpaiu
, \ D cum ejus palralore commtuticai it, et jure dicerelirr
^' ; \ bominem prolapsum malis tradidisse? Tu ctiim
poleras proximum lulari: tu eum non coercens in
. suas cupidilates compulisti. Extendil ille manum
* , \ ad aliena usurpanda; tu, si adsis, et valeas, lac
. - retrabatiir. Oculos in luxuriae illecebras injccit;
M

Kom. i . 26.
xin, 14. **Joan.

ibid. 24.
ibid. 28. " II Cor, iv, 4.
xii, 40. P s a l . X L I I I , 19.

1 0

1 1

** Rom. , 8. Isa. vi, 9; et Matth.

NOTiE.
(35) Pagina infcrne, vcl superne, ul ab usque ad \
arbilror, abscissa duplicem utrinque patiebatur bic inlerserltiin vides, tounn id Cl. Hieronymue
lacnnam. Quare exscriptor bis nostro codice Amatius ValicanaB bibliothecaj scriplor nobiscuin
spaiiolum inlerjecil, addidilque . Nos benignissiine Comniunicavil.
(36) Particulam adversativam ad scnsus
aoiero ne muiilam exhiberemus banc quaeslionis
sobiiioncro, ex Yalicano codiie am complendatn perspicuitaiein adde leclor; nos, uti vides, invereuravimus. Quod igiiur ex verbis eione adjecimus.
(37; Sic legendum pro .
usqae ad , el quod rursus

287
1101PATRIARCILB CP.
inodo delur libi compescendi copia, ipsuin avoca. * , . "
Quod si eum in \itia pracipitem, neque avoces, , , neque relrabas, neque eoerceas, non minus est , , opus tuum, quam illius, qui in peccala prolapsus .
esl. Iia qui polesi crimina impedire, non impedit , , '
aulem, is criminum palraioii cooperari inerito .
dicerelur.
* * , \
Illis autera loqnendi modis, quos adhibere solemus de nobia verba facienies, de Deo quoque \ ,
loquenles similiier uli, nequaquam poterit inop- , ' . \
poriunum csse, aul minus consenlaueum. Imo
sape quidem Grseci, sxpe atnem sdila sacrarum \ (38)
Litterarum elocutio sic voces usurpanl; et quidem
in sexceniis locis, ubi lanla csi diversilas divi- ( ,
narum rerum uh bumants, ut nec comparaiio , \ , )
instititi, nec intra nalurae terwinos concludi posset
(scilicel quoad divinain voluntatem, et poiendam, , \ 11 boneplacRum, et caHera bujusmodi), non modo . ,
proposilorum verborum metalepsi nequaquam ad- \ ,
vprsantur; verum eliam ipsam susceptam potius ,
conOrmanl. In quibus enim volunlas, et polentia, ct beneplacitum propriam operalionem oranino .
liberam elicit, secundum ibcologicam loquendi rationcni prxdicla nominum permutatio esse comprobalur.
At enim et isla ad exbibendam elemenlarem
\
quirstionis discussionem tibi sufflcinnt (39).
.
QUiESTIO XLH [Coisl. Tcur. X L l , Scotlo XLHI].

'.

Quomodo inieUigendnm e$t t7/tid, quod Isaias divino

Spiritu afflatus pronunliavil: t Tu iralus e, et

(no$) peccavimu* 1
C ;

t ,

,
xal %

Edlia ab Ant. Scotto, 1. c, . 135. Commentarius in Isaiam, LXIV, 3.

Verbura illud peccavimus accipiendum erat, non
ut ionuat, c faciuora virtutibus contraria aggrcssi
sutnus; sed simpliciter, c ea, qua? nobis proposueramus, et studebamos, non atiigimus. Eienim
ille eiiam peccare dici polest, qui aliud quidcm sibi
constituil coiifictendum, animique sui motum ad
proposiium iniendil; in conlraria autem incidii,
ac insperata tenet pro praestitutis (40).
Enimvero bujus generis (ut cseteras interprelationes mox adducendas in prxsenli omiUam) est
illud : Non in bomine via ejus (41); et: c Nisi
Doiniiius aediiicaveril domum, in vanum laborave- ^

,
, , *
' , , ,
.
' , , \
,
, .
, (
) , c
* \, ,

Isa. LXIV, .

NOTJS.
(38) procul dubio refingendum esl.
reepondet Vulgaia D. llieronymi vcmo : Tu-iratnt
(39) Calvinus, ui nolum est, boc Exodi loco, tan- e$, et (uos) peccavimm. Re enim vera priiua IJequam argumenlorum suorum Acbille, probare co- bnei verbi NTDTI chaiah siguificatio esl, ul patei ex
naiur, quod Deus directe, ac propiie, impellendo, theti, quam Hiphil appellant grammalici, aberratt.
I cogendo cor Pbaraonis obdurarit. Atqui btijus- Vide Judkum xx, 16. Grseci pariter eodeui sensu
inodi blaspbemiam vel ipse Pbolius exborruil, ac passira usurpanl, ut verbum peccare.
nigro, ut aiunt, ihela irajecit. Imo caelera quoque Mimuum quia is, qui dclinquif, sacrarum Liilerarum oracula, quibus Galvinus ad juslo aberral; idcirco translate Mtm K r n
suam prseslruendain doctrinam abutilur, in hac chatah, lum , ium deuique pecco transble
diatriba Pbolius, quomodo intelligenda sint, sati* delinquo signiiicant. Per primura igilur,ac proprium
euperque indicavit. Si plura quaeris, coneule Mo- verbi seusum propusitam Pbolius diflkultaiem eoulinam, Vasquez, Valenliam, Suarez, et alios.
cleare conatur.
(40) Locum, dequo dispuiat Photius,sic legit He(41) Jerein. x, 23. Quod hujusdiatribao reliquum
braus : KISTUIFOD haltah kat zaphla, vanne-est, non codici uostro, sed laudaii Auiatu bnoiaiiichtta, auod LXH senioies peropporlune verierunt : lati debemue.
, \ , et cui ad unguem

2d$
AD AMPHILOCHIUM QtLESTIO XLII.
29
c , runt, qui sedtAcant"; > praterea : Nisi Domiiius
> * c )| ciiBlodiertt civitatem, frustra vigilat qoi custo , d h ; et rursus : in fortiludtae equi vo * * < 01 luntaiem babebit, nec iu libiis viri beneplacilum
, e r i t . e i ; i rursus : Qui consilium faeiiim t
* , \ profundi in cogilalionibus suis, c ol non per
, , Domioum : et nimirum bi pro co ac a propesito
. non exciderem, non solum inde aberrarimt, sed
c - etiam illud w* eibi promeruerimU Hajitsmodi eet
' * \ et Hlud, quod dictum eet Bebn&is in iEgypUiiit
' , confisis : Feeistis consiliam, et non ex me, et
* \ foedera non per spirilum raetim, oi addereiis pec , \ , catum super peccatum, qui ambulatis, ut descen\ . datis in ugyptum : > qail/us eflugium, et auxilu
, , spcs in confusionem, et ignominiam > converd , tur (42-28). Singulaenim jam dicla op*ra,eialia id
' , genus plura, cum superna directione esscnt de slituia, ad propositum sibi linem utique pervenire
. \ , lion poterant; ncque ad opus designaium indn * stria perveniet, nisi divina demeniia opus ipsum
, redundanli auspicetur misericordia. Si autem Deua
, ctiam irascitur, eo qwod propriis consiliis quispram
;
innitatur, quomodo nocflssario non sequilur, ut
isto a fine abenret, et nuHam rerum ad finem coirparatarura,
quae anitnus conicndebat, coiv1 8

fNixal?

Ai ba3C hidicala loci proposili expositio sensura

ejus oslendii cum adduclis sacrarum Lillerarunt
oraculis, ei cum cseteris hajusmodi esse congruentem, ei consenlanemn ; veram quid sibi veiit, non
dcfinil, neque difHcutlaleiu a prihcipie proposilam
plane diluit : siquidem tum ea verba, quae euni
diacribae bujusargumeiUum, Uun appoftitus locorwn
sacrae Scriplurae apparaliu ad aliam poties semen
liam dirigi desideranl. Quid ergo dicendnm, nisi
quod illo: c Tu irattis es, et not erravimus, > neqnaquam boc innuatur : c Ob iram luam praecedeirtem
peccalum in nobis dorainiuuui est? > Id enim ti
divinam lxderet juslitiam, eC bominem, ne eorom
quidcm in qeibus cx animi settientia peccat, caueam reddorel; ged Sn Deum, qui cujuscunquc
culpae caesa esse BOD potesl, cufpam per blagpbomram iraneferret: quln eiiam Deum inducerel rcdigentem bominis libertatem ontra priroUtvam ertalionem, graiiamqne in eervkutem, et subjecttonem.
Si euiin, quia Deus iratus est, nos peccavimuft;
ira peccalum peperil : dum auJeui ira ineluciabilis
ad peccaium eompeUit, quisitaat resialeiT

Quamobrem iiella via eet/ qna sacra oracula ad
, , bujusmodi deliria possiitl deiorqori; pnroenim
, cuni alia atque alia sint documenia lum uWfee in
\ \ - sacris Litterie, tum eiiam apud eumdem propbeum,
, . , \, quac contrarium et lestamnr et eviiieant* Inquit
* enim : Non aggravala est aori^ ejus, trt noil exau-

'
, \ , , \
,
\ (29)'
, \

. , * ^
, \ , \
c ;
, * ^ , *

,
*
, \ , 4
. , ,
, > '
, ;

9 1

Psal. cxxvi, 4.

ibid. 2.

Psal.

CXLVI,

10.
NOTiE.

(42-28) Isa. xxx, !, 2, . Sed bic Pliotitis lsaia

polius scnlenliam quani veiba in medio ponit.
(29) Ex Barberiuo corrrigendum omnino PATBOL. G R .

Cl.

. Supple , aut aliqoid simiJe; uisl

inalis inHnilivmn, coniorta aliquaiuutum .,
ad referre.

10

 PATRIARCHiK CP.
2<*
diat : sed iniquilates vestrae divisertint inter vos,
ti Deum veslrum; et peccata vestra abscouderunt , \ * \
faciem ejus a vobis, ne exaudiret (30).) Quare nou
quia Deus se avertit, nos peccamus; nec quia ille . "
praetei U, ei non exaudit, peccata in nobis dominan- * $,
tur : sed quia peccamus, et delinquimus, Deus el , * '
avertit se, et irascitur, et nos derelinqiiit. El rui- , , \ ,
8us : Exspectavimus judicium, etnon est; salutem, \ , . \
el elongata esl a nobis. > Quid ita ? Multiplicatae , ,
sunt enim iniquilates nostrae coram le, el peccata ' . ; c
nostra responderunt nobis; quia scelera nostra no- ,
biscura, ct iniquitales noslras cognovimus : pec- . ,
care, et meniiri contra Dominum; ei aversi sumtis, \ ,
ue iremus posl lergum Dei nostri .
*
.
Alque bujusmodi loquendi modis scatent tum JJ \
Veteris Teslamenti doclrinae, tum ea?, in quibus , \ .
gratia innovatur. Ubi ergo esset sapientia, el iniel- , \ ,
ligentia, gi ipsa modo quidem doceret, quod pec- , , \
cati nostri, et aversiones divinae causa sit Dei ira; , \ modo auiem, quod peccaltim pariat aversionem et .
iram ?
At isibaec commenlatio, etconsiderationum indu' ,
stria luculenier quidem exposuit oraculum propu- , ,
silum iion oslendere, quod ira peccatum producal; ,
quid aulem ipsum oraculum innuat, nondtim pcr- ' ,
jpicue declaravil. AUero ilaque exposilionis inodo .
utamur, oporiet, ac fortasse ea verba hoc sibi ,
lunt : Iras quidem aliunde in nos excilatas lua '
propulsavii clemenlia ac misericordia : quare dum ,
nobis error impendebat, dumque insurgentes bo- C ,
sles irruebant in nos, ul eis noslra ullio commille\ ,
retur; praweoiens tua gralia, alque benigniias et ' ,
disjecit illorum consilium, ct nos tam ab ipsorum , \ \ iinpelu, quam a noslro errore eripuil. Nunc aulem, , \ ,
postquam nibil hujusmodi a lua providenlia dispo- .
situm conspicilur, sed pro tua benignilaie et cle- '
mentia insurgii ira; sine irapedimenlo, ulpote ne- , \
uiine probibenle, sequilur, ut nos erremus. Ulic , ,
cnim multa erani salutis noslrae perfugia, quia lua . \
miseratio el providentia noslrain regebal imbecil- \, , \
litalem : bic auiem, quia ira per nostrum erga
viiia ardoreiu inceusa est, et nemo impelum coer- cet, ipsi noslris consiliis in ipsara peccati foveam , \ , prolapsi sumus. *
^ .
Caelerum posiquam ille, qui cuncia, et quidem
,
roelius anie creaiionem, quam si creata fuissent, , , ,
pravidit, animi ei consitii noslri praviiatem in- , \ corrupla expenderil justitia, iramque cum judicio , , \
conjunxerit, et peccali poenam constitueril; dum
divina cleineniia ac beniguilas ita in nos se babet, , \ ,
quis decretum revocare, quis adversam senlen- ,
tiam tcmpore tenire poieril ? quod quidem ibi con- / , '
4 t

Isa. L I X , 11, 12,13.

.
(30) Isa. LIX, 1 cl 2. boc aiitem el sequenli Isaia; loco Pbolius LXXviralem, ego Vulgaiam versionem de niore sequar.

*93

A D A M P H I L O C H I U M QU^ESTIO X L I I .

294

; lingere solet, fibi judicii lempus ira aiilevertlU

\ , Itaquedivinae irae molum incendit improbarum no sirarum cupiditatum progressio facia el per dele clationem morosam et per deltberationem : opus
. auiem inde perpetralum decrelum punitionis ab ea
, , - ira in nos concilavit. Ac palet quod, ut iram divi, nam non possc exorari, flecli, ac impediri signi, , licarct propbeta, in adduclis verbiseam quasi operi
. , concnrremem, et pravenieiHem acceperU. Casti, ' , , gaiionum enim ullionumque, qu ob nostra pec, \ , cala processcruiit, judicium ei ira vi quadam, qu
\ .
inipcdiri, flecii el exorari nequit, cxplenlur, atque
ad cximm perducunlur.
, \
Si vis autem, quia ira modo quidem solo judfcio
, . . .
omnino terminatur, modo autem edilo decreu ad
, , cxsccutionem progreditur; atque illud quidem est
, , pro interno peccali roolu, hoc vero pro cxlerna ejus
. perpelratione; idcirco propheta : c Iraliis es, in, \ , quit, et nos peccavimus. > Cum entm ira bic divi , - dalur,distiogualurque'iti duas partes ; alque alt^ra
, , quidem internura peccati motum, allera vere ex * - ternam ejus perpelrationem respiciat; patet quod
, \ . " - prior illa improbum praeveniat opus; islhtec autem
posterior consequaiur, gimulquc descendat. ^Juare
* , , deliclum qiridem ea ira praevertit, quas ob delibera. tionem cst; ca vero, quae ob opus porpetraium
, , inccnditur, Ulud comitatur alque adhaerel. Quam t , \ obretn si prior ira respiciattir, sine diibio, ac im pieialis noia dicere fas est : Iratus es, ei A O S
\ , , Q peccavimus; siquidem ira ob deliberaiionem ex , - ciiaia pracedit perpelraliouem peccati : si altera
aiitem specteltir, hoc diccre neque religiosum eet,
,
neque conseitianeum. Non enim ob iram peccamus,
sed quia peccamus, tramin nos conciiamus.
* \,
Neque vero longe abscedereimis, si qnis, binc
, , principium inlerprelationi prsebens, iniliori cl
* conimiseraiionem excilante sensu tocum proposi tnm oslenderit procedere : c Nempe nou cobibuisti
impelum animi noslri ad prava opera incitali: sed
, ( \ - prrcvidens fulura, titi pralerita (lenim id quoque,
$), quod necdum egimus, oculue tuus omniuni inspe ctor observal), ob ipsam malorum operum delibera . * tiouein effecisti, ut et ira sumeret excitationis suse
principium. Hac antem adversus jnos alle eflervc|, \ p . D seente, peccalum acriori audacia in nos insilit, et
facilcm invenit adiium. Gum enim lua erga nos cle, menlia cedrt odio peccali, ac misericordia dai ju ^ .' stitiaB locum; facili negolio nps venatur inimicus
\ Quoniam si nobis contingebat iram tuam concitalam
, ad clemenliam fleclere; ulique non modo peccatum
, \ audaciam suam ad linioreni revocasset, sed eliam
, \, - animiis noster gralia adjutus, ao roboralus, polius
, - ipsius peccali irruplionem fuisset amolilug, quam
in ejus retia incidissel >
.
Forlassevero ad vcriiaiem propius accederemus,
' , \
, - tamelsi sublimioribtis mentis conceplibus non al, \ , , , tolleremur; si illud : c Iratus es, ei nos peccavi , , nius, > mutaremus in hoc, Iratus es, quia noa
, ' pcccavimus; el quia pcccaviinus, iram conlra nos
baud cobibuisti.
.

95
PATRTARCHiE CP
296
Pariiculam enira conjuuctivam verboruin, et sen- , \
teitiiaruiD, quas suni in pluribus oralionU concep- , , ,
ubue, sive parliculam et tum sacrae LiUere, (um
Attici sermonis eleganlia sxcpe causali sensu amant * \
accipere : ac exeinpla omnibus comperla sunt. .
Veromiaraen ad reccnsenda Auicorum scriptorum * &documenta oiium mibi dcesl, duorum aulem Scrt- , , ,
piurae locoruiu recordaius, caeterorum, si forte libi .
cordi est, colleciionem curandam relinquo. Ait , c ilaque sacerPsalies, el paler Dei incarnali David: , \ .
c Da nobis auxilium de iribulalione, et vana salus xal>
hominis (31). llic enim illud et pro sexcenlis , ,
aliis exemplis, salis evincit, quod sit causali sensu ' , *
reddendum, veluli : Da nobis auxiliura de iribu- ,
laiione, quia vana salus bominis. > Aique vero ipso ( ' .
lsaias (opporlunius auiem esse utique poieril per \ ^ eamdem voceui, eumdemque iibrum oslendere,quod ) *
causali modo ooDJunciio et acciptalur), Yae, , \
inquit, qui in occullo consiliutn faciunl, et eruul (n
lenebris opera eorum (32); boc eiiim el erunt, \ *
nemo ulique dubilaril, quin eausali seusti uuipa- .
tuin sit; pioplerca in eos iltud vw iuUigilur.
Sic igitur et boc rtlraius et, et uos peccavimus,
\ , c , \
nttUo iabore ac meniis inctlalione inteliigetur ; cum , ,
bacrarum LiUeraruiu cousuetudo nobis viam ape- , ,
lial, qua ad reclum seiisum prompte, ac inoffeusis \ *
auribus perveniamug, et loco proposiia; difllculiatis , \ , \
professioaem caibolicain, Deoque acoeplam serve- .
uius iucoluroem. Eienim coiiiiuunis senlentia est, 'Evvota , \ ,
d quidem piis prseserliin viris, quod peccanlibus Q . \
/\
rac/iA
Anim a<tuAi*lamlii % ntst

. .
_ . . V . . \Ji*.*^
2 ~* . . ~
. < V *%>
+.
uobis Deus
irascalur. Atque
animadverlenduin est ,
. .
,

quod bujusmodi coiumeulalio, quanlo adduclis ,

aliU moderalius prtcedil, tauto minus verbis indi- ,
geal circulo vilioso laborantibus, lorqueutibusque , \ , iiienlem per sublililates, neque ipsa qui.spiaiu possil .
abuli.
A l ne pigeal ulierius rem perpendere : fons enim
'
aquarum auimae uliliuin ac salutarium sacra Elo- ,
quia suitl; el quanlo inagis ea luedilalionibus fodi- ' \ inus, tanto copiosiore* ventaluin graiiae iude sca- ,
tuiiunl. DiflBcile ilaque videbatiir ilUid : i Tu iraius . " es, el nos peccaviinus, dum absolule dici, ac de , , ,
universo bomiauni genere putabaiur inlelligi. Quo- \ '
modo enira quispiain posset viuiii peccaluin, ubi ,
ipsum divina ioimieil ira? Quaeuaiu aulcm justa ^ ; peccaiis poena irrogaielur, si ad nefas invili per
, &
vim trabereinur? Ubi Uborusu consislerel arbi- , ; ;
irium? Atque alia sexceuta erumpeienl absurda, ,
quorum causa uonne poiius proposiluai oraculuiu ; '
y

NOTiE.

(3!) Psal. cvu, 13. Legil aulcm Vulgala : l)a Aeniorum verba. Sed D. Hieronymi versio habel:
nobii auxilium de iribulatioHt, quia vana salus Vw,
/io- qni profundi estis corde, ui Domino abtcitnmini$. llebra?us aulem versioni LXXvirali propius datis con&Uium, quorum suut m tetiebrig opera.

accedeus babel: 1

TCOTI

NWl TSO nTty l A

At

n v n n r ; nnoS r r v r D p ^ m c n

Uachab latiu hbezralh miizizar vescaub lidam. NeuiiDTC>Q hoj hammalihamikim meiehotah Lastir
ncm au;em vcl tiroiiein iit llcbraica palajslra hlietzuh, vehaieh bemnchscach mahhasehrm, leg

praiieril prceftxum 1 iiitcrdum non cunjuncliva;, sed llebr.ius quod Laline souaret: \cnpro(uf
ausalis pariiculas vicem gerere. Vide pra: caeleris ditaiibus bommo ad abzcontionem comilii, *t trux.
Glassium Gram. I. iv, Uaci. 1, observ. 7.
in tenebris opera eorum.
(32) ba. xxix, 15. lla suul transferenda L X X I I

297
AD AMPHILOCHIUM QIMSSTIO X L I I .
298
, aguoscilttr? Al ila erit, si quis iiiud ad coimmincm
- , bominum conditionem evebat, et de lola buinana
, natura diclum esse opinclur : quouiam pluribus
, absurdilalibus immune conspicielur, si quis ipsum
ad universatem sensum nua delorqueal, sed inlra
.
proprios terminos conclusum deiineat.
, ; "
Quid igitur dicam? Nempe quod de Israelilica
' , ' gente, non aulem de omntbus oranino boiniuibus a
\ \ prophela ea verba prolata sinl : quodque nernini de
, boc ambigendi relinqualur locus, ipsa ulique pro " , ^, phetiaR inscriplio lestalur. Inquil enim : c Visio
', , \ Isaiae filii Amos, quam vidit super Judam ei Jertt ,' , salem iu diebus Oziac-, Joalbam, Acbaz, el Eze ", \ . , chiae . > Revera vel ubi aliarum genlium inenlio , \ nem faeil, revelalque visiones, cerle horum eiiam
, , , enarraiio Israeluicum, ut pluriinum, populum re $
spicit : quippe modo qtiidem alieiiigenae flagelli
, paries implebant in eum coulra juslificaliones
Domiai ambulantem; modo autein ipsi Dominica
( , \ mandata capessenti alienigenarum potentiam ac
, .
victoriam divinum auxiliuin in manus tradebat.
0Quin etiam paulo anle propositum oraculum, ui
, , caetera prseteream, prophcta, quo omuibus exlra
, dubitauoiiis aleam poaerel, se de IsraeUtica genle
, c , \ * dixisse illud : c Tu iralus es, elno* peccavimus; t
... $ sic aliquando inquil : c Ubi est ... qui eduxil ad
, ... \ dexterain Moyeen bracbio majestatis suae ... Et
, ' , \ eduxit eos per abyssos, quasi eqttam in deserto
... non impingeniem... Sic adduxisli populum luum,
.. , ut faceres libi nomen gloriae. Aiiende de eoelo, et
\ , \ ... C videde babilaculo sanclo ttio, et glorie...* Tu euiin
, , pater noster, et Abrabam ntscivit nos, et Israel
. * \ ignoravil no$". Ac niolestum fortasse foretomnia
.
percensere.
, \
Cum igitur luculentissime eonsiet de Israeliiira
, genle hoc : c Ecce iratus es, t tios peccaviinus,
, ,\ fuisse dictum; reliquuni est ul, d cur dieluui sit,
: , inquiramus. Multis Ilebrai irrcredibilibue, ac nai* rae vires excedemibus prodigiis diiali; eum vidis ' sent modo jEgypium dccem plagis propter se
, flagellalaid ; uiodo persequenles hostes eine
* manu et hasia perdilos ac proftigalos ; modo
- bumidam matepiam ets stccum, til pedibus incede rent, solum praebentem " ; ooiuninam ignis nocle
\ , pralucentem, ut rectam caperenl viam; et nubem
, ^ locis radios a sole emissos legenlem, ul jucundius
iter coniiceretur ; panem coelilus Mosaica lingoa
\ - paralum ; tum mare, tum terram tumulluariis
(33) - liostiis mensas eorum exsiruentem (34); aquam ex
41

4 1

4 4

4 6

4 7

4 1

4 1

4 1

4 4

Isa.
Isa. txm, 41 seqq.
Exod. vu, viu, , , .
Exod. xnr, 6 seqq.
seqq.; Josue, , 15 seqq.
Exud. xiu, 21 &eq.
Exod. xvi, 13 seqq.
4 e

4 1

ibid. xx., i

4 7

(33) numero ad
eleganiiorein fonasse babel Barberinus.
(34) Si boc loco intelligas cibos a terra el niari
conquisilos; forlasse ad res ex /Egypiiorum terra
asporlalas el ad coturniccs venio valuio supra ntarc
deiatas,Exod. xvi, 13elNum. xi,31, id reiereiiduiu
cst.
aulem spolia ex prufligatis boslibus delracu

hicinnui opinaris, habeseasquaB exiEgypliorum cadaveribus capere potuerunt, Exod. i \ , 31, et olias,
quae ex inultis captis direpnsquc urbibus relalai
sunt. Vide, pra. caslcris Peniateucbi locis, Deuteronomium, u . 25, el , 7. Imo et aperle dicitur
capiie x.v, 14, Comede* de tpoUis hotlium tuo-

rum.

23S

300

P A T R I A R C H J E C P .

pratupla rupe inexbauslos edentem fonles : cum

his omnibus, quse nec exprimi, nec intelligi poe- , \
gunt, beneficiis ac donis fruerentur llebraei; et , ,
quodammodo quxcunque ad eos pertinebant, es- aent peculiari sorle selecta, ac eub comrouni caete- , \
ris hominibus provideniia et vigilaniia non conti- , \ ,
nerenlur; hujuscemodi verba emittunt: c Deus, , ,
qui baec omnia gratis, atque ex sola benignitaie , *
nobis imperUebatur, non pcrmi&issel nos peccasse; , \ \
nisi nimiam suam ac ineffabilctu erga nos curam, , \ ct vigilantiam in iram sivistset permulari. >
.
, \
Alque bacc dieere et cogitare possel lsrael obseerando, non affirmando; neque proferendo dogma, , , *
sed concitando miserationem; neque ut scse nega- , ' 16rct esse peccati causam, sed ut lamentalionem * ,
faceret, suamque deliberaiam improbilalem incu- , \ earel. Quare ea quoque qu paternum Dei ainorem . , , \
et misericordiam movere possenl, aiiis altexit ver- , <
bis : Tu pater noster, Abraham nescivil nos
.... *
a sapculo uomeo luum super nos , et qusccun- ' > \ que alia ad mi&eralioiiem et clemeiUiain conci- , \ ,
liandam adjecia aiini; ut propemodum dical :< Pio ' , ,
quali (bei mibi!) copia donorum, et glorise per uni- , *
versuin orbem pervagatae, .qualibus peccatis impli- , \ ,
calus, et faclus [opprobriuui el subsannalio ] . >
deprehendor!
\
Quod si in duas paries ubique dispesci conspiciunlur Hebraei: nonmilli enira eorum viluluin sibi conflani dereliiiquenies Deuin
alque bi et caede , et moue poeaas facinoris luunt, Mosaicae sententiae, ,
aut potius justo Dei jtidicio subjccti " : nonnulli
proiterea inceosum offerunt Deo , his autera terrae \ ,
biatus extemporaneum fiiuil sepulcruin ; porro
nonnullos flanim a Beo immissa3 devorant, ut , \ murniuratiouis crimen ulciscanCur ; alii conlra
in Dei misericordiam et in bonam frugem se reci- , \,
pientes, incredibilis illius porlenti speclaiores ac testes Cunt ; ac illorum quidera membra in
, \
deserto cadunt, lerraeque proioissa? judicantur in- . digni ; bi autein ab reprointssiouum assecuiione ) ,
nou excidunt ; atque alia- innumera*: cum ita- , \ , que Israelitica natio ita iu duas dislingueretur ,
partes, quarum allera resipiscenles, altera perver- ,
sos cainplectitur; nihiUprobibet, quominus resipi- * * ai
bcenliuai cogilatioues confessionesque dicamusesse n
illud : MuIliplicaUe sunt iniquilaies nostrae coram , \
lc, et peccata noslra respunderunt nobis, quia
, \ . . . . \
scelera m>stra nobiscum , et iniquilales noslras > \
cogiioviuitis; peccare, el menliri .... ct aversi , \
sumos, ne iremus posl lerguiu Dei nosiri * ; > cl , \ , \ quaecunque alia ad eamdeni [cunfesdionem, com- , \
punctiouemque pertinent : murmuraniiuui vero, , \
49

0 4

1 9

117

i e

e o

8 1

Exod. xvn, 6; Nuin.xx, II. Isa. LXIII, 46 seq.

P$al. XLIII, 14; LXXVIII, 4.
Exod. xxxu.
1 seq.|: ibid. 25 seqq. Num. xvi, 6 seqq. * ibid. 23 seqq. Exod. xr, 11 seqq. ' Nuin. xiv,28
srq. ibid. 30.
Ua. w 12 seqq.
4 5

.
(35) Hoc ad cos rcferendum puto, qui singulis
opuli casligationibus superstites ob pasnileiaiam
iurunt. Nimirum in piima quoquc Hcbrajorum

plaga bujusmodi viros fuissc conslat. Exod. xxxii,

2.

301

AD A M P H I L O C H I U M OUJESTIO X L I I I .

302

, \ ingratorumque , ac vecordiuro blaspbemiag esse

; \ boc, ecce Iratus es, et nos peccavimus; imo et
\ . boc : < Quare errare nos fecisli de Viis tuis, indurasti cor nostrum, ne timereraus le ? atque alia hujusraodi, qu ex eadem animi caecitate
erumpunt.
\ Elsi enim verba istbaec aliis quoque interprela, \ lionibns conciliari, et ad consenlanei sensus con, nexionem, conseiisionemque inconcussam redigi
' \ 0\ ; possunt; pradictus tamen modus stifficit ad diecu , \ tiendam raliocinationum caligincm, ct nubem
. - ambiguiiatis dissolvendam. Neque in dubium revo calttr, quin ad vecordem Hebiaioruin animum
3 . , blaspbemi* verba periineant. Cum cnim i i , qui
vecordium, obduratorum, aiqnc inemcndabilium
, \
, hominum parlcm constituebanl, conlra Deum ,
\ , \ * ejusque minietros rourmurare, atque insurgere
, \ soliti fuerinl; consenianea eliam ipsis ea cura
\ , est, utei praecipue malortim otnnium, pro eo ac
, \ sese auciores arbitrenlur, causas in lolius salutis
.
fonlem, originemquo bonorum iransferant.
' , At ego quidem dixi, quse dixi : Ha?c aulem iis,
- qui arle critica per Sptrilus sancti virtutem praediti
$,\ sunt, trado, ul concilient, el quae meltora sunt,
. \ . \ prae cseieris ampleclanlttr ac probent. Porro duni
diatribae finem imponebam, venil mibi in mentein
,. ' , Symmachi versto; quam si sialim a principio
, adduxissemus, utique non fuisset opus lantas com . menlationes, raiiocinaiiunegqiie ad dtQicullalis
0 , c solutionem excogilare. Is enim dictuni illud ita
* , ^ reddidil: Iralus es nobis peccaulibas (36);
, \ quod qnidem nullam ambiguitalem, ac nullam
, , . " quaeslionis maieriam exbibet; perspicuum aulem,
, (37) \ el de quc ambigere nemo potest, sensuin proponit.
. , Noviroue enim, novimus, inqaam, luculenler omnes
' - Deum propter peccata noslra irasci. Palet auiem
\ \ bujusmodi versionera non modo ipsam per se ad
quaestiouem dissolvendani sufficere, sed eliain non
* , paucas ex allalis solulionibus magie magisquc
' \ - coniirmare, dura ne discrepat quidem a reliquis,
.
eed ipsas in propriis usibus permanere sinit (38).
QUiESTlO XLHl [al. XLIl],
.
Ti D Curnam cum Dominus ei Sertntor notler Jesus

Chrisius in nomine Patris elFilii eltancii Spiritus

, ol
baptizure docuisset, apo$loli atque horum discipuli
,
non $ic ted in nomine Domini Jesu baptizabant.
;
f

EditaabAng. Maio, . ColL, 1,90-120. De Daptismo in nomine Jesa administrato.

'. (1. Sanctorum palrum nonnullos video Ua in bao
, ' - quxsli
versantes, ut non tam illa argiimenta

Isa.

LXIII,

47.

NOTiE.
(36) Gratiai Pbolio babendae, quod hoc ex Sym- vid^lur. Adnotandum vero quod Munsterus, ac
machi versione nobis servaverit; deerat Grotius, ca?lcroqui Calbolicorum
enini in eis Hexaplorum quse Monl- nimis amici, illitd et peccavimus. cui loia diilicullaiis moles innilitur, quia peccavimm exponendum
fauconius collegerat.
(57) i u in Valicano legitur; Barberi- non inficianiur. Pbotius autem caHms, quod scio,
fusius ac planius proposita propbelae verba comnus autem babel lanlum .
(3H) Galvinisias, qui Deum ad peccaium nos in- mentatur; ac blaspbemias ex Calviui errore eruptucitaniem, inio cogentem somniantur, non minus in ras quodammo4lo praesenlit. De quibus vidests
hac.quara in praBcedenti lucubratione Pbotius lucu- Dionysium Peiavium De Deo, lib. x De pradeti.,
lenlissime refellere, ac ne ex proposito Isaia loco cap. 6 et seqq.
novam sumanl cavillandi maleriam, anicvertcre

303
PATlUARCHifi CP.

304
proferant, quibus controversia solviiur, sed ca - , '
thia quibus veniam impetreiit iis qui mandato ob- *
temperare non potuerunl, eosdemque crimine ab- | , *
sofrant. Qnippe falentur di&cipulos non illo modo
quo eruditi fuerant baptizavisse, sed in nomine Do- ,
mini nostri Jest* Cbrisli baplismum imperiivisse, * \ \
sectinduin oecouomiam quaradam ac providentiam ,
hac formula uientes : temporique ei in prirais in-
stanli necessiiali seutcnliam accomtnodavisse, dum
ex utiliiate et placito neopbytoruui niystieura hune sacruraque rilum adminislrabant. Nam quod pne \ cseteris cernebant in vulgi animis antestare, eo- , , \
rumque eogiialionibus perturbalionetn injiccre, boc \ apprime procurandum sibi sludioseque prscmu- niendum pulabant. Janivero antestabat atque om- , \ nium diflkillima videbatur baee aflQrmaiio, Servaio- ^ ^ reto scilicei essc Cbristum, prxcipueque Dei Filium ; , el Deum ejusque mandatis esse obediendum. Quod , \ iiaque niagis iudigum magisf erii videbant, id ca?teris . \
pnevei tebant, alque ex bujue norma kiUiandam sa- , , \ ,
cris moHitudiiwim proselytorum exislimabant. Quare ,
baptUmum baud in Patris etFilii et Spirilus sancli
noinine impertiebanl, verum Domino Jesu invocaio, * ^
regencralionis lavacro lolos culpis purgabant : ad- \ * niiimlrantcs quideni cum Domini invecalione et ap- ;
pellatioue sacrum munus, simulque docenles qui
tiigni bae purgalione fuissent, eos per illum ado- ,
ptiouein conscqui: qutppeOlios Dei per graiiam eum >taotuinmode pogse arrogare, cui naturaliler atque * \ \ \
ab seterno Filii atque Dei digniias inest : qua ex re \ . naturae quoque uniUs Palris ct Filii ac Spirilus ^ . , sancli conspicitur atque paleseit. Jam qui adoptio- , *
ue se per Filiuin consecutos credebant, eos par .
erat de ejue quoque diviaiiale, qui id donuu) con- .
lulerai, haud gravale assentiri. Sic iiaque itonaullis
visum est comroversiam banc dirimere.
2. go vero baud poiis sum intelligere, quidquam
p. !\
aptius ease aliud, quod nedum nodum baud expe- ' , diai, sed potius laqueum injiciat, el quidem non ,
uifirmioreiD, eo qui supra memoralus esl, al con (59).
slvingendam conlroversia? difficultaiera. Imo veio
deiBOnstralio haee erit aique accusaiio dissidcnlium . ac magtslro disciputorum. Nam causa dissidendi , baud cst cquidem dissoaaiitisc abrogalio, sed judi- , ,
C!umdereinterpositum,etpropriiarbilniDoiiiiiic :volunlali praBinedilata pnelalio. Quaenam aulem . * \
gravior oecessitas esl, quamut-sacra scientia ma-
nifesietur, alque ul Trinitaiis natura una visque \
una conjunctis nominibus reveietur? Et quidera ; discipuli haud recemer iniliali fuerant, neque im- ,
pcrfecia adhuc conditiooe erant, neque voluniaria ,
Servatoris passio non fuerat pcracia, neque legi , \
nsque ad lempiis idoneum summa controversae do-
cirinae notitia jam poslulabal : sed post cruceni, , ,
post neceno, posl sepulluram, post infcrorum reg $ , 1

,.
(59) Nos liali diciraus tcuta peggiore dclla colpa.

3R5
AD AMPHILOCHIUM QUvESTIQ X U I T .
306
gnuni ilircpluin, post generis noslri hosieni insolnbi, \ libus vinculis tradilum, postqnam Clirislus sepulcro
, evaserat, communisqtte resurreclionis auspichim
dederat; tum demum lerresirium omnhim atque
- coolesiium potestalem, fs qtii divina natura jam
, \ eam lenebal, bumatta quoque nalura recipiens;
, \ , ' - tunc, inquam, regalem hanc salutaremque legem
, baud in tabulis lapideis, sed in atiis terreua? ma \ ' teriiE vilitatem excedemibus, ncmpe in apostolo \ - ruin menlibus scripsit: edicio veluti quodam aique
, ' \ \ progranioiaie universo orbi proposito, cujus verbis
, iniliari et consecrari oporlebat quicunque ad reli\, , giouem accederent ; nam; c Euntts, inqtiil, do \ celc omneg gcntes, bapiizaitles eas in uoiuine
* (- Patris ei Filii et sancli Spiriius : crudientes ut om \ ) 8 nia (nempe in priuiis quod in praesenti mandaverai)
.
qua?cunquc praecepi vobis observent *.
'.
. Sane boc sacro Servaloris prareplo quidnam
, ; urgenlius esse poiest ? quonain autem judicio ho , - iniDum opus esi, qtiandoqaidem vox Dominica do , \ - ctrinam banc iradil, omnique sigillo luiiorem een ; tenliam suara illi circnmponil ? Alqui si forie lex
\ \ - Servatoris et diectpuloruni opinio forimila aliqua
, \ , necessaria ad par ac eimiie oibciura uterelur, ne , * , * que ilhe duae seulejttia? inter se dissidereni, atlar
men ne lum quideui ferendum viderciur, servilem
. linguam berili de re sacra doclriuae auicponi. Quod
. . si reapse discipulorum decreto magistralc ipsuin
, anliqualnr, jionne haec gravis audacia est, quaeve ; Q gratiara conlumelia aiHcil ? nempe bi judicium
, - Dominicum in reruin necessariarum numero nequa * \ ^ quam babealur; servorum autem excogilationes
$ \ , in uecessariis repulentur : sique negligalur id ,
\ , - cujus neglectum sine vesaoia fatcri non possumus,
. * - amelur autem alqne anlcpoiiatur id, cujus cleclio
\ \ damnalio eligenlis esl. Jam vero discipuli si lalis, , lantique pra?cepii viin ueglexissent ac violavissent,
- cum se reapse contumacias ejus reos pra?slitissenl,
/ num sacrx doclrinae as?eclas borlari poieraul
\ ^, \ mandaiis Domiuicis obedircnt, ad eaque se confor ; marent, snamque vilain ex horum prescriplo rege reut ? Nam qui per ipsani praeceplorum viola , \ - tionem, obedicntes mandaiis bomines facerc nitilur,
. idem sibi licenliain aufert poslulandi ab aliis nc
, \ - D quod jam peccalum fuerit peccenl. Quo quidnain
, \ opporlunius inveniet hoslis, unde et magisteriuui
adulterare ausit, el exlremam ignoniiniam Evan ;
gelio aspergere ?
^. ; *
. ILc atque aliac bujusmodi a piis profecta>
, \ iucorruplisque ingeniis contradicliones, quae ju^
stam poslulant solulionern, impelhmt nos ad in , dagandam aliaro quaBslionts explauationem, qua
\ \ dubii aeperitasad intelligenliai laevilaiem alque pla , \ niliem dilaletur, el ambiguilalum molesiia dispel . " - lalur. Proiecto quod sancti religionisque suasores
\ divorum apostolorum Actus baptismum in Christi
nomine adminislralum dicant nemo sana aiidiendl
, \ vi prxditus, negarc audcbir verumtamcn quinam
* Mallb. , 19, 20.

307

PATRIARCHJE CP.

3< 8

Imrom vcrborura ac nominiini sensus sigiiificalus

eil, haud aeque oiuties intclligunt. Aitigitur princeps \
apostoloruin Petrus, duin Judseog ad pomitentiam \ , boriarelur, veniamque iis palraue caedis offerret: . /
Baplizclur unusquisque veslruin in nomiiie Jesu ,
Cbrisii in remissionem ppccatorum . Rursumque * divmo afflaiu ad baplizandum ceiilurionem inslin-
clus, Cornelium ipsum et qui cum eo erant regencra- . > \
tione dignaius est, donum eis remisstonis in nomine , Douiiui impeiliens. Praaterea Epbesi quidam erant \ ' ,
diacipttli, qui Joannis laiitum baptisuio loti fuerant:
alque bi posl auditam Pauli praedicalionem, cum . \ iis piaculares ab Aposlolo manus in nomine Domini Jesu Christi fuissent itnpositse, coeleste adoptionis \ ,

donum exceperunt, et sanctissiini Spiritus afflatum
cxperii s u i i l . Saqjenumero alias secundum banc & formulam baplismum adminislratum baud aegre in- , venies. Verumtamen , uti jam diciura est, saepe , \
facilis interpretatio in sacra meiilis sinibus condiia, . \
nisi erudilum judicium ac niedilalioiiem nancisca- tur, neque obscuriiaie nequeapparenle repugnantia \ . ,
liberabitur. Nanique inconsulius vocibus ipsis as- ,
eenaus, ac verborum proul sonant admissio, et alias , ?niulias mulloliesabsurdilaies peperii, et IIUIIC etiam \ ,
IIOII in duos solos ritus verendum regeoeralionis
\
itiysterhim dividerct, sed alios multos e divisione .
pullulantes exbiberei: siquidem ex incremento pri- , \
nto origiuem alia irabercnl; ita ut in lnuUiiudinem ( ,
diducereuir uuica alque individua religio, el uni-
formis alque iinimoda sacroruni instilutio : quae rituuin varietas minime auferri potest, nisi prima , invecta divcrsitas, quae divini pracepli praroga- ,
livam pessumdedii, simul auferatur.
\ , \
, , , \ .

ie

5. Cerne autem, sodes,quot in parles dividat atqae

disperliai divinam coeleslemque adoplionis graliam
iiicoiisiderata , ut diximus, verborum observanlia,
apud eos qui noiunt ad penelrale veritalis perraeare.
Quippe secundum eorum insiiiuluin, qui verba pltis
lequo suspiciuut, alter. quidem rilus in nomine Jesu
Cbristi bapiizat, alter tanlummodo in nomine Dotuini. Quamnam igilur ex bis formulis in sacri mu- ^
neris minislratione usurpabimus? Neque enim allertiis el pro libilo bis dicliouibus uli licet: et qui
alterutrani pradictarum abolei, is viam munit ad
alias quoquc abolitiones conslabiliendas. Alque iia
rilus cunctos inier se quasi praelio committenl ii qui
baplismum ex Dominica instilutione celebrant. Quod
si in mysticae adoptionis formulis libera sit facultas
boc aufereudi, Hlud adjiciendi; quis jam impediat,
qiiomiuus alii alias, praHer diclas, excogitenl iuitiaiiones? Quanto igiiur juslius alqueexlra ouuiem
contiovcrsiaiu est, eam siabiiiter pr# arbilrariis
foriuulam retinere, quam ipsitis veritalis lingua pro Acl. , 58; 48.

1 1

Acl. xix, 5.

* \
\
,

. *
,
, .
;

' \
,
\ . >

.

, ,
; \
-

309
AD AMPHILOCHIUM QlLfiSTIO XLIH.
310
, uuniiavit, atque Iiujus vcrbis regeneralioneni
peragerc ?
;
\ ;
6. Nonduro lamen inviclam protuli opimonrs bu jus refutalioneni; uempc quod qui Dominicum ini ' , ; liationis rilum ileserere cceperinl, ii vel inviti innu , \ - merabiles unius adoplionis rationes procudeni, gra. liamque banc ludibrio objicient. Baplizabunl enini
, ' baud jam sacerdole divinas prx>euule invocalioues
verum ipso neopbylo, aulequam inilietur, myslago , \ ' gicum aclum sibi vindicante : ila ul baud alios sed
. ipse se lavacro regcneralionis expiet. Elenim iu
- sauclis ipsie apostolorum Aclibus , Anauias ex
, discipulis unus, coelesti viso jussus in aposlolorum
, \ ccelum ascribere persecutorem illuin acremque re ; \ ligionis bostein, noiidum Paulura effectum; poslea quain corporeas tenebras manu imposila iniiiator
, iuiiialo eripuit, luuc deinuin Ananias bomini, qui
meulis simul ei oculorura visum receperal : Quid
, moraris, ail? Surge, baptizare, ei (uas culpas elue,
; \ \ - . nomeu Domiui invocaas : (u , itiquam, ipse invo, \ , *, ; , cans, non alius iuitians nequc divinas invocationes
\ - praecineiis. Quid ais? liro nondum iniiialus* jam
, ' tamen inystagogus erat ? regeneraliouis iudigus,
\ auclor liebat regeneralionis? qui sacerdotis inani . , \ buslabiisque iuiliandus eral, ipse hujusdignitatem
; invadens, conserraiionem sibimet circumponebai?
, ; Naui lillerae superficies, qua freii Dominicuin pia>
\ \ , cepUnn abrogant, sic cos sialuere, elsi praeler vo - luutalem, cogil. Alius igilur bic est iiiitiationis
; , - C ntus, uullique superiorum similis. Quid vero cum
, princeps aposloloiuai generalesadborlalionesdisper
> . sis Judaeis scribens, linguae cursu scriptuneque ce *\ lerilale manibus scilicei ambabus gubernans, ba. " ptainum conscienlia? bonae nunliavil , haud sane
, falidico insislens Iripodi, sed atflato diviuilus ani mo loqueus? nonne lu bac protiuus diclioue abrepla,
\ (40), consecrationis allerius iuvenlionem praedicabis, , vuro neinpe lavacrum peccala expians, ueque id iu
, ' Domini Jesu nomine peragenduin, neque alio quo \ , , \ vis prsediclorum modorum concelebranduin, eed
, \ quod conscienlia? bonae in Deutn interrogaiio sil?
, ' Hem quanlis se absurdilatibus implicant bi, qui in , ' cousuliara verboruin pronuntiaiionetn veritaii rerum
, - anleponunt! Cur porro jam memorem exemplum
; $ aliud minus moleslum, nc dicara omnium gravissi , mum? Clarissima sancli Spirilus tuba Paulus, ille
mortalis adhuc iu coelum sublalus, valide perspi ; \ cueque personuit, nos in Cbrisii morl fuisse bapti , zatos. Audin' honio? Alqui idem Paulus anlea due ; rat, Quolquol inCbiisto baplizali suinus ".> Ergo
dua3 jara sunt iniliandi formuhe, secundum eorum
. , opinioncm qui sine judicio ullo vocabulis utendum
. , , - esse proiiunliaiit.
te

t f

" Acl.. , 10 seq.

" 1 Peir. , 21. * lloin. , .

NOT/E*

(40) El^gauter boc utitur Pbotius ignoiu nostris

forlasso lexicograpliis eonsulari vorbo; quia seniio

est de Ecclesi suprcmo gubernatorc Pctro, quasi

Cliristiaua: rcip. Cuusulu.

311
10 PATKIAttCH.E CP.
312
" .
.
7. Quiil ergo dicendum est? Profecto harura *. ;
confictionum aequa consideratio non solum coar- ,
guil eorum bominum indetiniiam rationem, qui ,
varias praeter Dominicam initiandi formulas a disci- ,
pulis tradilas incredibiliier fingunt; sed eadem
quoque videtur inserere Dominico effato alias ; , *
voces, quas indiflerenliam erga illud haud salis lueri, iion absurde causari licel. Alqui rcvera . ,
ncgotium non ila se babet: non cnim voces ilbe
quidqiiam lieri sialuuni, praler Doniiuicas locutio- \ , *
nis lcrminos aique oraculum ; neque sibi praero- ,
galivam bujus viirdicant; sed ipsre potitts ad , \
praedictam illam regeneraiioms formulam refenm- . tur, alqtieeamdein loia suorum variciaie verborum . ; * ;
signiiicanl ac designant. Quid igitur dicendum esi? \ quid, inquam, aliud praeter id quod jam dictum ,
est? nimirum generali notionc diccudum est, , \ \
omnia quae regencraliouem significant nomina, \ .
vice fungi facularmn quarumdain lucentium, quae ,
in divinuiu illum et originalem el immorlalem ac ' Sv
pereiinem ignem refundunlur. Neqtie sane ipsae \ ignis ille purgalorius suni, neqtie per ipsas regc- , neraiio fit: nam unus cst qui inenarrabilem graliam , \
alque adopttonem conferi ignis, illae aulcm facuhe \ \ bunc oslendunl, aliae quidem clarius, alhe paulo . \
obsrurius ila lamen ul unam eamdemque initia- \
lionem myslice alque arcane nobis significcnt. ,
Profeclo considerandi studiosis, atque iis qut ad \
< ognoscendum nominum verborumque seusuin .
gralia spirilus adjuvanlur, cuncta quae supra sin- Q ,
^idatim dicta fucre, baptismtnn iu Palre el filio et ' ,
Spirilu sancto praedicanl. Ycrum ii qui in auritim .
tatilummodo limine vocabuli sonum excipiunt, caeco auiero inierioic judicio utunlut*, innamerig
circumferri erroribus solcnt.
*.
8. Neque in boc solum, quod nonc versamus,
proposito inulli re omissa nudis vocibus baereiit: verum etiain alias saepissime : qoo fit ul b&relica \ ,
exorianlur zizanla, quae oullum ulilem fructuni ,
afferunl, iroo vero exitialia venena generant. Aliler ,
be gerit pieias, quas sane ubique spiritum potius . ' ,
qtiam litteram conseclatur, ct religionis fructum
ptiri-ipit, ejusque alimonia fruitur, sine ulla ser- , $ ,
peniini scminis insilione, imo draconis veleris ne ,
ve*tigto quidem ueqiiam obvio. Nam cur dicere , * liceat, bapiizare in Gbristo, aliam esse legem . \
baptismi ? iiem cur alia lex a i l , baplizare in , ;
Cbrisli tnorte ? Nam si ulraque locutio lex initiandi *
est, profecto lcges invicera repugnant. Purro qui- ;
bus arguroenlis alterutram convellere macbinabe- D , \
ris, iisdera reliquam simul everles. Similiier si , b* loculiones vim lalae legis babereni, illa jain . \
Dorainico ore pronuntiala iniliandi forniula non
,
imraerito viderelur inulilis ac supervacanea : vel
\ n

VARIJE LECTIONES.
Num scribendum ?

313
AD AMPHILOCHIUM QlLESTiO X L I I I .
3U
' > poiiug liaic ipsa prsedictarum omnium pro sua
lucirteniiore vi ac dignilale abrogationem inveheret.
. \ Quare forinuke jam saepe memoraiae inviccm ex . pungerent. Quid aulem Pauli illud diclum ? se
, uiimnim liaud praecipuam dedisse operam ut ba ; c " - piizaret :> Ne, inquil, raullitudine bapiizatorum
gloriain liiibimei me quserere dicerent invidi : neve
, \ iis caluroniandi ansam praeberem, qui oplima
, , quajqtte livore suo insectari solenl; alque ila
, salulem renalorum Iticro haberei, dum laudibus
, \ propriis adversus Spiritus donum injurios fle , rcm". Deinum exinnumeris aiiis locis cognoscere
possumus gloriara ot laudem et lionorem vocabulo
\ .
nomen sigmficari.
'. \ , ' 9. Qujn adeo doctrina bujusmodi per singula
. - noniiua boc pacio dedticilur. Etenim nomina ap \ prime quidem personarum discrimen disimctionem\ \ - que efficiuni: ei modo qoidem imitalionem qtiam dam similiiudinemque denolanl personae alicujus.
qiwe iaciuus illuslre aggredilur; modo autem man . \ datoruui curam alque observanliam signiflcanl. Sic
(41) enim el Israolitse in Mose baplizati dicuntur :
- quippe qui bujus exemplo bumidum elemenlum
\ siccis pedibus permearunt : quem dum sequuntur
, \ # dticeni, dumque in ejus respectu spem omnem
, collocant, ./Egypiiorum laqueis evaseruat : el qui ^ bus ipsi fluciibus ne pedum quidem tenus butne , ciati snnt, iisdem obrutos persecutores suos
gaudio elati snnt,, nempe ct
\ - viderunt : duplicique
.
.
, - ^ boslium insperalo exilio, et suae salutis miraculo
,. \ , hanc fenne senieiiliam conspirarit etiain qua3
, niundi doclor ail : QHOtqiiot in Gbristo baptizalt
" fuiimis, in ejus morie sumusbaptizali.i Nam verbis
, ) c in Cbrislo baplizaii sumus, utique docet,
> , t juxia illius ritum mandatamque iniliandi formu
- lam, a nobis fieri regeneratiotiem; verbis auiem
\ c in ejus morte, > baud sane ait nos lotionem
, regeneralionis cum Dominicae mortis invocatione
peragere; quod absit; namque anomoeos Eunomius
- boc crimen ausus fuit: eed ait baptizatos in no - mine Pairis el Filii et Spiritus sanrti, quasi aacri*
(42) * ' symbolis arcanisque mysleriie Dominicum obiluiu
, \ , \ , D imilari; aique oculie subjicere et deronnare qu#
\ ille sponte perpessus est : sciliccl triduanam aputt
, \- inferos rooram iriplici mersione repiaesenlare
rursusque lotidem emersionibus resurrectionen
$ - terlia die peraciam; CUJUS beneflcio redimegratia
, nobis veleris Adanii renovalioque conlicHur. Si , quidem et locutiones in Cbrislo baptizari, et in
^ morte ejus, et in uno corpore, et in nomine Chri. \ - sii, et aliae b u j u 9 m o d i , qnod quidem altinel ad
, , \. nmninura verborumque figuram, baud magitoperc
10

1 Cor. i , 14.

I Cor. x, 2.
Nt

criminis Eunomium poslulaverunt, profert Ursus

cardiu. in Disserl, de baptismo in Cbristi nomine
num quia loculioueui baptizari in nomine Christi part. n, p. 64 seqq. Legaiur ciiam Hardiiinus in
disserlaiione item d bapiismn in Ch. nora. Tlusaur.
comparaveral cum bac, baptizari in Mose.
(42) Veieium auctorum lcslimonia, qui bujus iheolog. lom. X , parl. i , p. 104.

(41) In concilio gcnerali quinto ed, Colcl. t. IX,

p. 209, quidam reprebeudit Tbeodoriim Mopsue3te-

315
PATRIARCHA CP.
316
tliscrepare inter se videnlur; verumlameu senlen- , \ ; , \ ,
tiae \ i , el ipsius rei deiinilione ac notatione, \
mirurn quanlum inler se differunt.

, \ ,
10. Quod auiem alio el:am sensu nomen signit\ " \
llcei prxdicationis vim , Pauli iniliator Ananias (45), manifesle docuit, cum ea se passurum timeret quae ,
iron lemere ex Saulo exspeciatida eranl. Divino ,
enim recepto oraciilo ut persecutorem sacris im- . bueret : Audivi, inquit, Domine, a multis de viro , , \,
boc, quanta is mala sanctis tuis intulerit in urbe
fltcrosoiymis " . Tutn addidii ; c Et quidem buc . > * <
eliam accepia a sacerdolibtis potestate venit vin-
ciendi omnes qni boc nomen invocant . Atqui
iidelium nemini negolium studiumque eral, ut nu- \
!um CbrUli nomen inclamaret, ne(|tie ut absque ^ \
dogmatum reclitudine tradilaque ab illo fide, banc 3 \ .
labiorura tenus invocationem, saluliferi nuntii loco
haberet. Sed reapse nomen Cbristi invocantes dicit
illos, quosftdesin eum omabai, et qui evangelico- , ,
rum sacrorum sludium prae sc fcrebant, quique ad * ,
pielalem summo conatu enitebantur. Hoc auiem .
quid aliud erat prscter qtiam credere ae praedicare ,
Servatorem nostrum Dci esse Filium, Patrique , \ ;
consubsianlialem ; Ego enim, inquit, et pater , \, ; \
unum sumus " ? > ncc non sanctum Spiritum a Patre procedenlem, alque ab ejtts gloria ac divini- (44), \
taie minimc alienum? Nam qui naturaliter, tmo vero supernaturali maxime et inenarrabili ralione
a palerna substantia proccdit, bunc oporlet pro*du- , \
cenlis gloriam et poleslalem et viin secum deferrc, ,
aique illibalum inenarrabilis subslantia cbaracte- C
.
rem retinere. Consiat insuper Filium, qui Pairis \ ,
splendor est, omnia secum ferre quibus gignens
Paier per radios divinilatis formam Geniti conve-
nusiavit, conjunclamque naturam palefecit. Hac , \ .
igiiur tbeologica iniliaiiune mullitudo credentium imbuebalur. Jure aulem Servaloris nomen dicunlur . \
invocavisse, quia doclrinx, cujus ipse antecessor ,
eral, ralionem veram bi relinebani.
, \
.
41. Sed enim progrediens serrao aJiis quoque
'. \
argiimenlis senlenliae bujus probabililaiem aslruet. .
Quippe Cbrisli oraculum, ut a metti atque consier-
nalione inilialorcm Pauli revocet; quera exborres, ,
ail, ac vcluli iuiniicum salutaris praedicalionis exti- D " \
raescis : Is esl mihi vas electionis. 1 AddjJ: c Ut , portet nomen meum coram genlibus el regibus
alque Israelis filiis . > Nempe dicit non solum ab * \ ,
bostili exercitii eum transfugisse, verum eliam in
,
prima acie vexatae fidei propugnatorem versari.
n

" Act. ix, . ibid. 14.

Joan. x, 30. " Act. , .

.
(43) Sic . gr. apud Livium nomen Latinum pro cpist. 2, seu libello encyclico. Legenda ytro sunt
Lalina rep. seu potentia.
qua3 Montacutins copiose disputat conlra illam
(44) Dum Sptrilum Paire procedere ail, neque Pbotii epistolam, nec non d . A. Scholtus ad Ampbi*
Filto addil, obliqoe saltein bic quoque crrorein loc. quaBst. 28. El quidera res saiis veniilau Tuil
euum de Filii a solo Palre proccssione Pbotius pro- in Florentino concilio, et a calbolicis passiin iheodit, quem alibi plurimis vcrbis ioculcat, nempc logis; quos inler vide cerle Allalium.

317
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO XLIII.
3lft
- Divinam, inquil, prxdtcationem ab impiis oppugna \ ,
tam alque concussam fiiislinebit ipse atque firmabit
\ \ immoiamque siaiuet. Ila videlicet boc luco voca . biilum 110me sonat veram iidem, piam senleiiliam,
, , divina? doctrinaa pradiealionem , Verbi incai nati
, myslerium. Secus enim cur ardua fuisset, vel qui, \ bus ailroiniculis indiguissct simplex nec tinius vo , , cabuli iines cxcedeus Domini appellalio ? O n e ct
\ - ipsi aliquando da?innncs cutti atiquo eliam epitbeto
; Doininicum nomen pronunliiveruiit. Sed piorsus
\ . cxploratum est, nunc vocabulo nomen, predicandam
, - a Paulo doclrinam dici, devolumqiic Deo ciiluun,
, \ - cujus gralia iunuineras quoiidie moiles is, qui
, * antea perseculor fucral, libenler perferebat, do \ , , - cendo, boriando, initiaudo, pracdicando fldero, sc, , , * ^ cumium quam Servator sacra eum religione i m * buerat. Ego enim, iuqtiii, ostendam ilii, quania
, \, ipsum oporieat mei nominis causa pati . *
.
12. Aique adeo videsis perpettium vocabuli
'. \ ,
; " uomen iisum. Cur aulcra? Nempe ul conslanlia
\ , vocabnli, qiiod eamdem rem muhoiies denolat alque
ostendil, vel ipso audilu nienli insculpal religionis
\ myslerium; atque ut id ceu regiuro signaculum
; , peciorc inipressum ferentes, el ad boc respicientes,
baudquaquam in v i a s mulliplices varielaie T o c a b u . l o r u m pateiacias divertamus. Ilujiis causa mysiem
\ \ alque accuratse fldei Paulus acerbiksinias moleslia9
\ , perlulit. Non enini n u d o nomine tenus, neque in \ Q Ira brevem syllab.trum composilionem, venerandtim
jnagnumque myslerium circumscribebal. Quare
. \ \
\ - rursus audire expedit sacroium niagislcrium ver ; borum : Nonne is esl, qui vaslabat Hierosolymis
nomen boc?Quonam autem paclodictio quse brevi
, \ * , aeris percussione finiltir, vaslitaiem fecisset? diciio,
, * - inquam, quae nuiluni per se sensuin corilinet, ne/ , \ que llieologicam aliquam senlenliam exprimil, ne ; que in hominum animis deiiniium aliquod dogma
, imprimere polest; quae denique exsislenliam baud
, longaeviorem nativiiale babei. Perepicuum esl ila que, nuncin vocabulo nomen baud consuelam illam
pervulgaiamque signilicantiam esse inlelligendam,
, \
. \ sed my&lerium potius quo religio universa nnuilur
, , \ - ac denotalur, nempe exquisilam Evangelii scien , \ - Vliam qu ex omni nostra Ibeologica disciplina
manat. IIoc nomen, seu polius fldei summa, vi
^ . \ mcnlibus nostris insculpiiur, el fundanienlis uiilur
, pia credejiliun) menle conslanliaque senlcnlia? lir , - malis. Hoc Saulus nomen vaslabal; atque idem
\ ^ poslea Paulus jcoram gcnlibus regibusque porlabat;
, \ insuperabile id atque inviclum suis ipsis facinori \ bus exbibens, muliasque genles ab impictate ad
. , verani religionem perlrabens, sacrisque iinbuens.
, Igitiir quoliescunque apud sacras Lilleras dicunlur
' - discipuli baptizavisse in Giirisli noinine aut seciin, dum aliam locutionis similis formulaiu, id intelli \ - gendum est digne ac convcnicnler proul fcrt proM

Mattb. viii, 29.

Act. u , 16.

 P A T R T A R C H J E CP.
320
319
posilus tesserae typus, ncque indigiium aliqnid , ;conlra discipnlos suspicandum; sed faiendum po- \ , *
lius, juxta doclrinam Scrvatoris ac magisferium, ,
apostolos sacrain regenerationem perlicerc soliios, ,
aliosque pariter ad id faciendum erudivisse; ita ut ,
pra?ier Domimcum praeceplum cogitarenl, dicercnt, .

facerentve nitiil.
'. ,
15. Sed fortasse aliquis raliocinari pergens, ne
?
dicam altercari,si in nomine, inquit, Patris el Filii
\ \ el sancii Spiritus bapiizabanl discipoli, curnam
,
in nomine Clirisii aut aliis cjtismodi formulis ba ;
ptizaredfc-uiitur ? Alqni bujus rei notio in supra di dis jam salis exposila esl. Suflicit enim, complurium
. "
iusiar, si hxc oontroversia mori sacrarum Litie
rarum imputelur; el si is qui banc sibi tractandam \ ,
sumit, non lam curiose agere, quaro veriiati

^
dere, velit. Nara et alia singulari oralionis genera \ '
pro sua quodque forma idiotismos babere comper- *
tum est: nemoque idiotismi gnarus, in alias vesli- ,
galiones pervagari mentem sinil: quae res non in
*
divinis soliim sermonibus usuvenit, vcmm iu iis \ , \ k
ftiam quos Atlica lingua siudiose exornat. Nibil .
tanien velat quominus bunc idiotismum pauio lu- > sius exponamus. Quanquam hanc partcm ne in *
superiore quidein oralioue negleximus, iu qua re- , * \
rum causas evolverc non omisimus. Nimirum in ,
Joculione c In nomine Domini Jesu Gbrisli atque (
in aliis hujusmodi (quarum elsi dissimiiis sonus, \ ),
uon absimilis lamen neque muliiplex sentenlia esl) ' , \
jure ineriioque intelligi fides polest qua Cbrislus ^ , ,
discipulos, atque bi vicissim mundum imbuerunt : ,
uam baec a nomine denotari polesl, quia Cbrislus \
ipse pielalis erga Deum auclor esl; el quia in Jesu \
Dominique menlione docemur continei i summalim
conspiriqtie Vcrbi pro nobis incarnati myslerium. . Porro pius quisque boc duce mysierio tenilere diri- , \
gique potest ad perfeclam Dei cognilionem; baud
equidem contraherido consiriugeuiioque inlra bre- \
vem banc vocem dogmatuui seusu (id cnim lieret, (
nuda vox proferretur), imo potius dilaiando ac ), ' \
perficiendo per fidcin ac pielatis consummalionem. . :
Quod si denique et boc audire libel, indivisis el in- , \ ;
eparabilis Filius a Palre Spiriluque est, quia sci- \ ,
Jicel cjusdem incomprebcnsibilis subslanliae et vir- \ \ .
iuiis ac polcstalis particeps est. Sed Umen visds \
fuil alquc palpalus poslqnam carnem noslram as- , \ ,
sumpsit Filius, faclus niiuitum oculis nosiris c<sn- , " , \ , \
spicabilis lacluque patpabilis : < Quod enim vidi- \
mus,ail [Joauues], et nianus nostra contreclavcrunt \ .
de verbo viia; el vila appnruit. Gum igimr ab
uno, qui nominatim nobis ob sune charilalis infini- , \
tuin pelagus cognoscendum se obstulit, quiqiic , \
inciTabilia nobis mysteria apcruii , > a consub \ ,
sunliali, iuquam, Filio, omnipolemis quoquc Tri- ' nilalisiiiconiprebeiisibiiilateni aique uiirlateni edocli , \
fueviuius, alquc ad reliquaui inysterii noiiiiam de- ,
ducli, merito nos sane quoliescunque aliquid se- =. .
cunduin tradilura dogma facimus, ineriio, inquam, a<l auclorcm dogmaiis rem factam ref^iv
111 us.
1 Joan. , 1, 2.
9

, 7

321
AD AMPHILOCIIIUM QU/ESTlO XLIII.
322
tff. ! \ i 14. Qnanam igilur ralione Panlus Jcsu noracn
, \ nunliaret, et quanam nominis signiflcantia, hac
, * lcnus patefactum est : praserliin vero id neminem
, . eorum latuit, quorum cor sermonum illius gratia
leligil. Modo enim venerandam et clementissimara
, \ \ incarnationem docebat prxdicandoque roonstrabat:
, - modo tbeologica oratione Trinitatem animosius
asserebat, caeleram quoque mysterii vim ac divi * , nilatem simul deprsedicans. Sed nihil melius de
\ eo audirl polest, quam Qui cum esset spleridor
, , - gloria? et figura substantiae ejus * * (nerope Filius
. > splendor et ligura Patris) non rapinam arbitratus
, esi seesse scqualem Deo . > Non enim successione
\ , * sortitus divinitalem erat, neque vi detraciam alicut
* ' , < \ >, poleniiam sibi circumposuerat: sed ab initio sub^ slanliae ejusdem natureque fuit, nullumque bujus
\ . - detrimenlum paii poterat. Idcirco nihil molesluni
, # * detrectans, c Exinanivit semelipsum, formaro servi
\ , c \ * \ accipiens . > Et rursus : c Unus Deus el Pater
* \ ex quo omnia : ct unus Jesus Cbristus, per quem
. omnia: et unus Spirilus saiiclus, in quo omnia . t
, Sic omnino Paulus incariiaiionem praedicabat, Tri * nilatlsque divinam notitiam coufirmabat : dum
, ' scilicet unitatem nulli irium personaruin detrabe * rei, easdemque ad unum aequaliler referret; etdutu
, - baud aliam personam cunctis rebus, aliam vero
, noniiullisdominari et consulere diceret; sed tres per \ , \ sonas omuium rerum creatioiiem conjunciim aequaliterquecuravisse, iisdemquemoderari ac providere.
.
'. ? - Q 15. Yiden' ut Ecclesiae docior Cbristi nomen por ; * taverit? Sed perge porro considerare : Paulus
servus Jesu Cbristi vocatus aposlolus segregalus
, Evangelium Dei, quod promiserat per propheiag
suos in Scripluris sanctis, de Filiu suo qui faciua
, \
esl ei ex genere David " Iterum bic praedicatur
\ Trinilas, Deus et Filius Dei ei Spiritus ganctui
, \ necnon ei Verbi incarnatio siraul pradicaiur. Jam
. , ubi Dei Filium dixit, adjicit eiiam quanara ratione
1 , , \ distingualur Filius. Nam cum cognitus dislinctusque
& - jam esset aliis rauliis proprielatibus, qu praier ip\ , \ , sum nemini iosunl; tum veroquod nunquain antea
. conligerat, ipse aucior resurrectionis suae fuiL Item
\ Spiriius saucius fetum obumbrando, dedil operam
\ ut Yerbuin consubsiantiale ex Davidis genere na, \ - bcerelur; atque in baplismate filialioni vera etcon . gubslantiali Divinitaii testiraoniuin dedil. Salieia , , - tem audientibus creem, nimiusque videar, si cunclas
\ , inclyti Apostoli locutiunes ascribere velim, quibus
, ibeologica oralione Trinilalem nos docuit, et dtt
, \ - incarnalionis mysterio certiores fecit, iioiuen Do , \ mini corain geutibus regibusque porlans. Quaiu . - obrem dictie cniitenii erimus; praesertini quia cae , , tcca, siquis volel, nullo negotio coacervare poierit.
, * Atque boc niodo reliquus eiiam discipulorum vene \ randus cborus prsedicabat atquc dooebal. Jam s.culi
\ . , - bi praedicabant, i u eiiam bapluabaul. Predica * bant autem sicuti ipsos hypostaiica sapienlia ad
\ * tbeologictt loquendum prsedicandumque erudWerat.
8

%0

%t

%1

* Hebr. i , 5.

" Pbilip. n, 6.

PITROL. G B .

CI.

4 1

ibid. 7. I Cor. vm, 6.

lora. , 1, 2.

11

323
PATRIARCH^ CP.\
321
Jam in his unum, ci quidcm nulli secundum, \ , \
dogma erat, ul lavacrum regenerationis in Paire ct \
FiUo et Spirilu sanclu peragerelur, atque tit bapti- ,
xati homines cum harum personarum invocatione ad regeneralionem perducerenlur. Sic aposlolorum .
divinilus delecius cborus veniae donum iniliatis
imperlicbat. Sic Paulus baplizabat, quos quidem *
baplismo tingebat. Sic coram gentibus regibusque Servaioris nomen oim iiducia deferebat : aique bac , c
inente instincius clamabat : Rogo vos, fraires, per , \,
Dominum Jesum Cbrislum, ut sermonisconcordiam , .
seclemini .
\ \
16. ViiT libi principia quoque apostolici leslimoniuin exbibeam ? qui quidem elsi verborum sono ;
baudvideiur cumEcclesi moreacluque congruere, si tamen seopum ejus cnm verilalis sludio diligen- ,
terque scrulabimur, nibilo is secius, imo vebemen- ,
tius, saxram banc consueludinem conflrmare ac \ .
stabilire videbtuir. ls cnim Judseam non minus pro-
digiis qtiam sacra doctrina peragrans, bominem ,
illum ad Speciosam portam sedeniem, cujus pedum ,
bases atque mallculi dissoluti crant, bunc, inquam, \ *
verbo insiaurans', sanuroque niirabiliter sistens : , c
c In noniine, inquil, Jesu Chiisii, surge et am- , , \ .
bula * . E l diclionis quidem formula ineflabili '
\irlule sic fuii prolata ; ipse vero princeps vitn , *
\orabuli explicans, nolioneinquc nomini subjeclam , \
inlerprelans, prodigio atlonitos admonebat quera , ipsi asperuaii fueranl, crucisque supplicio mullave- \ *
raut, bunc ipsum esse, cujus virlule insauabilis , \ \ ,
morbuscuralus fuerat. Praeierca docuit, se vocabulo .
nomen fidei summam confessionemque designare. \
Audi enim miac dical: Deus Abrabam el Deus \ .
lSaac gloriiicavil Filium suuin Jesum . > Alque ut " ' magis animi sentenliam declaret, addil : * El in
* :
fide nominis ejus bunc quem videtis el probe scilis , \ \
conGrmavit uomeii ejus . > Audi adbuc : c lmo
, \ fldes, qure per eum esl, intpgrani buic sanitalem . > * t \
t r i b u i t Miraculum scilicel patralurus, a Jesu ,
Cbrisii nomine causam ejus ntedicina? repetil; . >
dcinde nomen ad Gdem transferl, quod esi religionis
inyslerium. Tum rursus nonicn dicil pro iide in , \
Jebiiin, qtiasi meluat, ne forlc audilores oblili es- .
sent, nomen ab se (idei loco faisse nsurpalura. Mox , pergit dicere : Etfidesper ipsum *\ id est ab
0 \
eo predicata. VideiT ul nomcn nunc lidem in Cbri . t Kal stum s.gnificel ?fidesauiem, praedicatam ab eo re , > *
ligiouem ? qua3 quidcin pra;dicaiio bases claudi. *$
caniis solidat. Quare eliamsi aliud lestimonium
; *
exstaret nullum, vel boc a principe prolaium sufli ;
ceret, palara ut fieret quidnam sacrx Litterac in ; "
nuant, cum ainnt proselylos in Jesu Cbrisii nominc
,
aliisque hujusmodi formulis baplizari. Sic ergo

Pelrus aiebat cum dmiiam efficaciaiu moiistraret;
dilecius auiem inter discipnlos sic item decernebat;
, \ .
Lucas subscribebal; Paulus docebat; quibus paria
rcliquorum apostolorum coetas praedicabat; neque
,
4 4

47

I Cor, xiv, 1.

Aci. , 2 seqq.

ibid. 13.

4 7

ibid. 16.

4 8

ibid. " ibid.

325
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO XLIII.
326
, \ - enim suspicari licei, mortiferis ipsos noxis *e ob ( * stritigere solilos. Constal igitur Clirisii uomen pro
) fiile iti Clirislum dici : Odcs vero in Ghristum nibil
. est nisi tradita speclatoribus verbi atque admi ' nistris sacra doctrina et incarnalionis mysterium.
, \
17. Jam vero si qua te cupiditas tenel in eodem
\ , proposito arguiuenlis pluribus abundandi, bic quo . qne scopum tuum assequeris. Nam primo dubila' tionis fjus, quam Inilio scripsimus, nulla est praier
, praediclatn probabilior solutio, quae manifcste
. \ q u a 3 s i i o n i s explanaiionem tradit. Deinde quae ab
, * & aliis >xcogitala fuit solulio, non caret ropreben
* ' - sione, eaque non paucas reapse viiuperandi ansas
. * dedil; et quidem tibi volenii plures praebebil. Nam
\ si offendebal primos illos proselytos vel ore temia
, prolatura Cbristi nomen, cur jam necesse erat inter
; - baptizandum id oggerere? Cerle illud medclam
* perturbalionis nullam fecisset, quod non sine in* \ grato sensu exbiberi poieral: quin adeo mentos
. - efferavisset poiius aique incendissel. Nam si nio, , - lesia res cst, silendo magis quam prxdicando, eos
. , qui abborrent mitigare solemus. Tum ira gravius
\ commola fuisset, si ii silentio pressi fuissent ae
, , - neglecti, qui mullis Judaeis comperli eranl, Pater
, - iiimtrum ei Spirilus ; oblrusa autem Filii invocalio,
(45) * \ cujus ne nomcn quidem sine molcslia audilu cxcipi
, . poterat : quod sane iia prolalum vebemenlius
, - offendebat. Contra si nomen hoc cum aliis jam in
\ - bonore babilis collocabatur, bifariam auditor scin \ - debalur, parlim scilicet aegre ierens, panim ge . sliens: sola aulera addilamenti noviiale conturba , batur. A l vero si cognili jam et bonore babili
* , silenlio praiermilterentur; unus aulem, qui offen ^ , debat, pradicarelur : quidni exspectandum erat, ut
, proiinus Jud&i aufugerent, aures occludercnt, per , \ - culsi scilicet duplici imo mulliplici novilale, teloque
\ ; trisiiliae acerbius asperiusque recepto : quo flebai,
, \ iil ipsi magls irriiarentur, et ab accessu ad Evauge , lium omnino prohibcrentur.
.
'. , \, 18. Aiunl advcrsarii: Non ferebat Judaicus popu lus Cbrislum Oeum conliteri : proptereaque apo . \ stolorum coetus in nomine ejus baplizabal. Alqui
, \ - non est rationi conseiitaiieum, ut re acerba miii ; * gemus, atque ut vulucre medicinam faciamus.
\ Quidni potius conlrarius serroo probabiliorem pru; dentioremque sententiam praebeat? Non baptizn - bant apostuli in Cbrisli nomine ; aegrc cnim iereVARIiE LECTIONES,
(45*) Cod. .
NOTiE.
(45) De noliiia Filii apud Hebrxoa dicendum notom. LXVI). Videsls interim Eusebium Catsarienbiseriicum Tbeodori Mopsuesleni Commentarium sem in Opere tbcologico contraMarcellum, i , 19
ad Zacbariam propbetam edemus (vide Pairologicr,

 PATRIARCH.E CP.
328
327
banl initiatt banc appellalionem. Nonnc enini \ . *'
fugam porius baptisroi suasissent, si ila bapiizare ,
instiluissent, rim nimirum praedicationi propriae
adversanie? Aienhn, inquiunt, baptizabant apostoli ; '* ; , '
pro suo libilo, non uli docucral Dominus : praeva- ^ * \
luilque senleniia eorum, ita ut tempore et consue- , \
todine dogma Magislri antiquaretur. Venini enim- . vero quis deinura lanto rursus inflammalus zelo \ (2,
fuit lantaque vi pradilus, ui Servatoris praBceptum ;
oblivioni jam traditum instauraret ? Mehercule ne- ' ' .
niinem bujusmodi neque nunc appellare queunt, \ neque unquam appellabunt. Quiseniin huic bomini ; \ , '
auscultassel, postquam Dominicum mandatum jara \
fuissel aboliium? idque adeo non a vulgaribus, sed .
ab iis qui credendi in Cbrislum magislri caeieris ;
praeconesque fueranl. Quis, inquam, alius in suum ,
ordinem resiiiuissel praceptum Dominicum ? prae- , \
sertim cuin ille discipulorum cogitatus, utadver- .
eariorum sermo aOirmai, jam toio orbe esset diffu- \
siis, aique apud omnes iniliatos in more positus. ,
Sane anlequam illa circa baplismum novitas vul- . *
gata esset, Dominicani legem baud aegre flrmare ,
licuisset; verura illa novitale ad orbis lerrarum terminos propagata, quisnam poluissel doniinanteiu ; ' ,
jam ritum expellere: illura autem, qui iuilio quidem , ;
tradilus fuerat, sed deinde omuino suppressus, re-
vocare? Nain si propter audUorum morosos animos , Dominico mandato non esl locus inventus, cum non- , dum alia initiandi (brmula illorum aures occupavis- \ ,
set, nec mentibus inscripta fuisset atquc iinpressa; Q \ ,
nuindeinde apud jam imbutos apostolico ritu alque , \ iniliatos, adilus priori riiui sperandus erat, adver- ; $
sante altero alque obsislente, qui jani insuperabiles
vires obiinuerai? Ut vides igHurderoonsiratum qua- ,
quaversus esi, qui spectaiores Verbi fuisseni vcrique admiuistri, et quormn vitae curriculura eo lendebat, , ()
ut vel ipsa nece suam erga Dominura cbariuiem \ .
testarenlur, fitri, inquam,noit posse quin bi ejusdem
mandata inlegra atque inviolata esse curaverint.
19. Quid porro dices, vel quts le horror corri\ * ; * .
piet aique melus, cum decrelorum aposlolicorum \ dtstriclam sententiam audies? quam non untis el ;
alier, neque multi sigillaiiin, sed universus discipu. , * , *
lorum coetus scripsit, Dominico praecepto baud ,
anUquaodo, quod absil, sed slabiliendo intentus. D , , . \ Ubinain auiem tara borrendae niina; sunt ? Aposio- ;
lorum scilicet audiendae sunt coelesii suffragio latae (46) * leges, quas clarissima voce clamant: c Si quis *
cpiscopus aut presbyter (audi, horoo; quanquam (, ,
singulari attentioiie non esi opus, quoniara nibil *
aiitid quam Dominicam traditionem sanciri ab his ),
paiei); si quis conlra Domini mandatum, non \
bapiizaveril iu Paire et Filio ei Spiritu sancto, de- , . > \
ponatur. > Neque bacienus pcenam staluunt: sed * \
si eiiam tiomina nominibus cominutare bapiizantes ,
NOTiE.
(46) Tum Canonee vulgo apostolicos tum Con- tal. Quare Pbotii argumcnlum binc petitum, eisi
lilutiones (etsi scriptum utrumque perveiusium
nullum non est, vires lamen aposiolicas non basit) mcnliri noineu aposioloruui, nemo jam dubi- bct.
B

329
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO X L I I I .
330
, * - ausi fuerint, licet Trinitaiis numerum non inimi \ ( nuerint, nibiloroinus quin parem poenam subeant,
* - lieri n o n potest; aeque enim Domiuico dogmati in . * - jurii eunt. Et si forie appellaliones secundum tra , dilionem reiineant, rationcm lamen in bapiismo
, legitimam n o n simul usurpeni, verum unica pro
\ , iribus immersione bapiizaudum initient, seu ut
, * aptius loquar perflciant; item si reliquas praeoepii
, ! partes curent, in Cbrisli autem morle baplizent,
, crimine non vacabunt; imo haud mtnori culpa
. * - noxaque semel irretient. Nam neque ad venerandi
\ - mandati violalionem incumbunt tum qui alio rilu
. \ qoolibei praeler legiiimum baptizanl, tinn qui cum
Chrisii aut mortis ejusdem appellationebaptisraum
\ ' conOciunt.
, \ , ,
.
\ , ; * 20. Audin', Paule? Igitur te compara post coro nas ad subeundos [agones : rursus Ecclesiam
, vaslas, rursus epistolas a Judaicis poniiflcibus
, , refers : cum jam Paulus fueris. iterum in Sauluni
. , recidis. Nam cur qui lalia docueris, nunc omnes
- jubes in Cbrisii morte baptizari ? Et modo cuni
; \ aposlolis laborumque sociis poenas ab iis reposci.%
* qui cum qualibel ex bis formis baplizare ausi fuc , * , rint; modo ipse sigillalim non solum in angulo
' , \ dicis, sed ei pradicas : nec solum pradicas, scri , , bendo tamen abstinens, sed litleris et quidem ad
\ Rojiianos scriplis prasconium commendans, sum, mara tribuis aucloritalem baptismo in Gbrisli
. ' morte collalo. Sed enim veritatis praeco eos qul
- baptismi novitaiem invebunt, seque ipsum senten , ^ tiae eorum aslipulaii caluinniantur, sic fere refuta , . bit.
'. , \, jjftv ,
21. Equidem cgo aio baptizatos baptismum in
, Christi morie recepisse; non taineu aio baptismum
in ejusdem mortis invocalione confeni; quod ab sit; sed dico remissionis boc dontuit iieri, prout
, ipse Servator tradidil, in nomine Patris etFdii
el Spiritus sancii : id vcro csse symbolum mor ' tis ejus, quia tribu iminersionibus tolidemquc
, emersionibus triduauam ipsius sepulluram resur\ \ - reclionemque deforuiat atque exprimil. Idcircohaud
\ . \ simpliciter dixi:In morle ejus baplizali sumus ,
, < sed curo anteadixissem : Quolquot in Cbrislo bapii, , c - zati sumus, deinde addidi, c ln moric ejus baplizati
, c jy fuimus : scilicel hac proxima differenlium sen * teniiarum ac nominum adjectione salis docens,
, - secundum nullam ex bis formis baptismum confici.
jiiav , Alioquin contraria maxime el sentirc cl dicere co \ \ argucrer. Sed revera ctim dixi: c In Cbrislo bapii . , zali suinua, secundum cjus iniliandi ritum bapii , zatos nos declaravi; cum autem dixi: c in moiie
> cjus baptizaii fiiiimis, nibil aliud signiiicavi^
et

, #

Rom. vi, 5.

51

ibid. llebr. iv, 15.

NOTiE.

(47)

Lanon. apost.

48, 49. llcm

Coust. apotl.

lib. vu, 25..

331
PATRIARCHiE CP.
332
nisi quod baplisrous a Servatore iimiluius typum , ; ,
prae se ferl aique imaginis mortem ejus, quae im
\ mortalilaiis fonlem iiobis reseravii. Aliud aulem .
omnino est sic loqui uf nos ediximus, aliud est "
aflirniare (quae damnaia a nobis sentenlia est) rege- , iieralionis mvsterium cum hivocaiione inorlis , ,
Chrisli confieri solitum. Haud nos igiiur meniem .
iininulavimus, neque ad Judaicas opislolas jain a ,
nobis improbatas reversi sumus : qui videlicct coe-
leslia dogmala non iti lapideis, sed lirmissimis et \, ' (5
nunquam fraiigendisaniiui tabulis inscripsimus. Nli \ .
polius Paulum transfnrniare in Saulum nituntur,
0?3
atque in aliis ejusmodi oblrcctant, quanquam id , , ipsum faleri eos pudet, quos perperam inlelligere ,
el calumniari sermones ineos jnvat. Ego sane com- inunes meorum in apostolalu sociorum senlenlias > \ \ .
ipse quoque ainplcctens ac sanciens, bomines illos '
qui alio qiiovis molo baptizare audent, quam fu in ,
Porainica iniliamli forrau'a; eliamsi Trinilatis tria ,
nomina adhibcaiil, etiamsi nibil rcliquorum omit- ,
taul; si lameu bi una immcrsione bapiismum con- ,
iiciant; et si ne id quidcin commitlant, sed vel in ,
Cbrisli invocalione baptizcnt, vel in ejue morle, , ,
vel aliam quamlibet novilalem, pra?ler Scrvaloris
iradiiionem, excogilent; ego bos nulla vcnia digna- , bor; sed eum qui vel in uno supradiclis pecca- * ' \
verit vcl in alio simili, sine dubiorcum agam. Non , \
eniin quia nominum qualiias variatur, ideo lcve , crimen contrabilur ; sed quia mandatum violalur, .
idrirco reus damnatione feritur. HJCC Paulus eccle- ,
sias oialor, mori bujus praxique palrocinans, Ser- '
vatoris praeceptum confinnans, os iilorura occlu- .
dens qiti cuntrarium iaciitare ausi essent, suorum ^, \
autem in eleci?onc et aposlolatu praecessorum de- ,
creta sigillo muniens. Tu vero quid jam ais ? fierine ^
poluit ul aposloli transgressioneui aliis exprobra- , rent, ipsi magistri transgressionis essent? aique ab \ .
aliis noxae poenas reposcerent; ipsi impune pecca- ;
turos se crederenl? quid quod, si quid alii peeca- ,
baul, si tameii peccabant, ipsl ob id plectendi ; \ *
erant, quia causa criroinis illis fuerant? Sed bacte- ,
; \
nus dicta sufBciant.
, , , '
. .
22. Nuuc iuluilu vi lendum stipeirst, quibus- D '. ' nam cx argumentis propositae ab initio qu&slionis
solulio dimanet. H&c priino a siugulorum vocabuli . '
nomen sigiiificatuuin distiiictione, alqne a confu \
sioitis discriminaiiane deducilur : ila ut pcrspicue * feciatnus quaudoiiain nomen signiilcatum proprium ' ,
babcai quando ileui gloriaoi bonoremqite nominati \ , \ denotel; rurtus quando ejusdem doclrinam ac .
pradicalionem. Favct praptcrca solutioni si probe \
noscamus, baud adanmssim cungruerc cum vocis
lypo seiilcnliarum simililudineni. Nam neque locu- . ,
liones in Clnisli raorle, et in Cbrisio baptizari, et ,
in uno corpore, sub eodcm vocis scbemale eamdem ' I ,
fenlciitiain exbibent : sed quantuni bx verborum * '
&c ooniiiium pronunliatione proximx inviccm feunt

333
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO X L i V .
334
\ , ' - ct configurai, taniumdetn intersedifikrunt senteiitiaruro diversitale. His adde demonstrationes,

\ quac ex consequenlium absurdorum solulionrbus
. " manant. Praeterea, quod si discipuli legi magislrl
novilalem suam supposuissent, lex postea illa in , \ staurari aliunde non poluisset, verum huc us<|ue
, abrogatio ejus roansisset, neque poslliminium ex stitisset consuetudinis ejus, quao nunc in Ecclcsia
\ divinitus viget. Iusuper quod bujussolulionis snffra gatores sunt discipulorum principes Peirus et
\ - , Paubis : quodque louge gravissimum tremendum , que est, synodica apostolorum et inexorabilis sen ' lcnlia pcrculil eos qui alio qnovis modo, praeter qnam a Doraino roaudatum fuil, bapusma conli , \ - ciuiil, ct contra ejus supremam poleslalein decer \ nunt.Quare loto orbe lerrarum propagala Ecclesia,
qu;c secundunwAcluum prxconiorumque apostoli \ conim Iradiiionem baplizat in nomine Palris et
\ , - Filii ct Spiriius sancii, poslquam baplizalos regc , neralione purgavit, modulala claraque vocc solet
\ , " canere : < Quotquot in Cbristo baplizali eslis, Gbri , (48) > stum induislis. Atque ila pra?dicarc non dubilal,
, siculi nunc in Patreet Filio et Spiritu sancio bapti \ \ , zatos susccpisse bapiismum dicimus ol Clirislum
\ - induisse; iia coelum aposlolorutn rcgencralionis
* \ lavacrum adrainisiranlem cum Patrisei Eilii ei Spi , rilus sancti invocalione, dicium olim fuisse bapli\ \ , zare in Christo, et.in nomine Jcsu Chrisli, et simi , \ libus formulis.
, (49).
^
'

,c
, ,


.

Q U J E S T I O XLIV \al. XLIIl].

Quid tignifical illud quod diclum est: t Omni itmpore sint vestimenia tua alba, et oleum in capiis
luo ne deficiat, el sapienlis oculi in capite eju$.

Edila a Maio, . ColL, t. IX, . 27-3. Explanatio in Eccles. ix,811, U.

Yesto alba indui, iis quibus vii juxta an \ - tiquos ritus inslituium sludio appelitum erai,sacra?.
, \ hetiliae et sancii siaius symbolum assumebatur; ct
\ sane adhuc caput ungi oleo sibi faciebant bujits
. dispositionis leslimonium ; quapropler el Domiuns

noster nos a Pbarisaeorum avertens hnitalione di "; * > cebal: < Tu aulem cnm jejunas, unge capul tuum
, ^ , oleo; > quasi dixisset: Nibil trisle, nibil mocsti
\ D jejunii bono iminisccas. Quouiam igitur alba vcstlNOTiE.

(48) Yide Gnccorum Eucbologium, cap. dc baptismaie.

(49) Photio ut scriberet luculcnlam banc de baplismi formula dissertalionem, vix dubiio quin causam obtuleril conlroversia pcr id tempus deuuo
comirioia, miam e celebri S. Nicolai l . Papae regponso ad Bulgaros salis cognosctmus, de bapirsmo
Aimirum in S. Trinitalis vel in Gbrisli nomine adiniuislrato. Quod aulem Pbolius neque boc scripto
Deque illa episiola encyclica, qua esl secunda iutcr
ediias, contuincliarum elci iiuinalionum in Romanos
Btilgarorum dociores plena, quidquam hujusinodi
Nicolao vivenli objeceiit, id rursus comprobat inhumanitcr ct i;iiquc facere eos qui Nicolau maledieunt, cui vcl acerbissimus bostis in bac parle obireciare non est au&us. Ad rem ipsain quod atlinct,
qusebiio sanc hiotorica polius csi, uuum ncnipe

apostoii peculiari aliquo jure ab evangelica forma

aliquando discesserint, necne. Nam quod cerle in
pneseiili aliis vcrbis baptizare non liceat, nisi evangolicis el in Ecclesia universa usilalis, nemo jam
uegal. Inler mullos recentiores, qui conlroversiani
curiosc venlilarunt, tbeologos, llarduinus et Calmctus emineni alquc Ursus. Et duo quidem priorcs
cum inedita Pbolii sementia (qnam c&leroqui non
legeranl) satis coiispiravenml: IJrso aulom, copiosa
liccl el docio, qui ab bis dUsidet, el tuuc slatiui
pro opiuione sua conlra llieoiogum quemdam Sorbonicum decertandum fuil, et IIUIIC gravior Pliotius
posl fala advcrsarius exorilur. Pbolio deuiquc
consoiiaut Didymus, de Spiril. sunclo, cap. 2 i ,
et Tbeopbylaclus sub (iacin couiincnlaiii ad L u cani.

335
PATRIARCHiE CP.
336
mcnta el oleum iis qui in Icge \ivebant omabant \
corpus, significabaul autem vitara lajiitia con- , siilulam : ita per aeierna exempla Verbum nos bor- , taiur iU eamdem mentein nitidam etornatam babea-
nms. Niiebit aulem et oraabitur, si slola? ejus aUwe . '
siiit. Alb porro eruni, quando puritate et splen- \
dere virtulum absque nlla eas JDquiuanto malitia . '
splendebunt et translucidse eruul; quorum eiterior , non esterga Deuiirptelas. Ea estenim qu# virtutes
proditcit et scaturil et in illis cborum consonum \ *
el concinnum oslendit, et vesteoi nnptialem, et . \
coelesti csena dignatn lexil et ea animam < ircumdat \ , \
et sabttis esi conciliatrix; quibos ct olei unctio , \
imprimis injiciltir 61 adaptalur. E l verbum a i l : \
Oleum in capiie tuo ne deficiat, eleemosynam in
proximosolW liquorem subacribens, quo ul nun- *\ qoam egeat caput nostrum borlatur* Non enim &i * \
quis aliquando misertus est, misericordiam adim- * \
plevit; sed si saepius egentein coatempstt, antece- \ dentes dies reddidit suae bonse aciionis accusatores, * \
virtutisel eleemosynaeconlemptorem non erubescent ipsum convinci; et quod fecit, non virlutis, &ed cu-
,
Jusdaro oetendil esse circumslanii.
' , ,
\ ,
.
\ \
Et vide hujus vocis ahitudinem et sapienliam.
Ne deficial, inqoit, oleum in caplle tuo. Elsi , \,! \ .
snim saepius unxit, quantum, inquit, apinguedine \ , , \, dislat, lanturn in sua priore actione delicit. Et , alionde vis hujus verbi mcdilatione invenitur ; ila t ille qui oleo uiitur non lantam indigeniibus b&-
neficemiam adducit, quantum sibt lucrum injicit ct prebet. Idcirco in congeneres misericordiam con- ,
teronere propriae pjnguedinis et ulilitatis privalio- . >$ nem nuncupal; et non simpliciter privalionem cu- , \
jusdam partis eorum quae sunt in corpore, sed \
pracipui et capacissinii, nempe capitis. Sed enim , quod dictum est, idipsum est iis carere quibus caput \ .
ungitur. liulii cnim neque olei possessionem neque
usum admirantes, ejus famae quae per id acquirilur \
ft nomuris amorem induunl; et alii quidem nonni- *
hil dislribuunl eorum quae ipsis adsinl, neque ea \
quae sibi sum charissima, eo oleo nomen sibi cou- \ , ciliare volcntes, alii vero ut multitudtni vidcantur D , divitiis pollenies, et eorum qui inulta ambiuni con-
tempiores; alii aulem propieraliam ad nihil virtu- , \ tis vergentcm ralionem ; quorum quamvis videatur '
diflluere misericordia, non tamen a capite neque
supra caput talis misericordia ferltir. Non enim in ^ , ' *
jiidicio et intenttonis rectitudine, sed in agilala \ mrnte el cupiditaium cura. Qiiod jdeo ulililer ei \
5 a l u b r i t e r non mukum danti diffundi et abundare
\
poterat, In raodum pcenae et infeliciter illi siiblra- \
bilnr, nec eo inodo ge privantibus vel guttulam , \ commodi reddit. Qiii vero sola cgentium eura et ,\ propriae aniinae et virlutis misericordia, facit mise- . *0 \
ricordiam, ille vere de capiie donum fundii ct de \
rccla intcnlione, ncc caput suum illa pinguedine ,
r

337
AD AMPHILOCHIUM QUJSTIO XLIV.
338
, \ privat qua illam praeeipuam partem roborat et hi ^ \ - larat. Patei autem eleemoeynaa bono aclu |prestito
. * et alias nasci elflorescercvirtules. Quis non adulte \ - ralas in se ierens miscricordix excellenies divitias
. inalevolum oculum in proximum injiciet, et tyran - nicam emitiet inanum ct illam quam nnndum ces , savit prolendere misericordiara scaturieutem ? Quis
- erit alienarum nupliaruui fur, uleo tnenietn habens
; iminclam ei mollilam? Sed eliam quomodo pecu ^ niam a debentibus parentibus exiget, qui indigen ; libus et ea quae palerna haeredilas ipsi transmisit,
; dtstribiierii ? Igtlur una virltiie misericordiam sca ; luriente, et alias ut congeneres el conscquenles,
; ille qut ejus ductum anle suscepit, sibi ia pbalan \ ges et sociaj disponel el faiuiliares reddet.
-
\ \.
\
Qui vero cum zelo et sapienlia [misericordiam
, ' \ impleverit, ejus eliam erunt oo.uli in capile, id est
, \ inspiciendi et discernendi pejus a meliore, illi erit
. sUlus et vis. Qui enim ab aclionibus et compassiono
quae secundum misericordtam sunt longe disiant,
, eorura oculi et visdiscernendi non in capile, ne\ , ' que ila uteum qui illis titiiur illuminent et diri , ' \ - gant, sed in lumbis et venlre, sed polius pedum
, scabellura, proculcali et inuliles facii etbominem
\ , in densis tencbris caecura el erranlein relinqucnies.
Si autem caput bominis Cbristus, nos ratio borla. , tur ut illum semper et onwi modo inspiciamus, et
\ \ - ut in eum noslram iniucniem et conlemplativain
, \ \ - curam erigamus el extendamus: c Providebam Oo - miHum in conspectu ineo semper, quoniam a dex * c Irisestmihi, necommovear; sed enim : < Ui oculi
, \, . ancillae in manus dominae s u a 3 , ila oculi noslri ad
\ , \, Domiuum Deura nostrura. Et bicrum tale erit ui
, \ occupent nos ambiliosi ei divites frusira. Et vero
> \ - perpeiuo oculis nostris ad Dominuin erectis, ten \ diculae quas inimicus juxia noslrum iter dispunit,
otiosae et inertes sunt, et pedes noslros miuimc
, \alent cohibere. Ipse enim condiior nosier el nos , \ \ tra Providenlia et ille per quem videndo coniidimus
\ - et credidiiuus, invicla forliludine pedes noslros
. ) \ , \ ab inimici retibus abstrahet et facilem et aequaru
$ , noslrae saluiis viam faciet. Quomodo igilur illud :
D Ne dcficiat oleuui de capite tuo, sil inlelligendum,
, expositum est.
. " , >
, .
Si autem pro c Ne deiiciat scriptum sit rt, Ne
' \ , >
( deficias (invenitur enira et lalis verborum enun \ ), ciatio), nibil obstat. Et sic illud : c Sint vestimenta
\ t " tna a!ba, > ut et dictum est, accipi debet ut virtu, \ , tura symbolum; illnd vero : t Ne deficias ob;o iii
\ capiie tuo, > osiendit te, reclis intenlionibus mcn, tem luam nitore ornantibus, et spirituall ornati
, \ illam induenle et Hlo, quiex his sequilur, splendore,
\ , boc pretiosum oleum et unguentum quod sancti
\ \ Spiritus graliam et donum describit non differre
, \ deberc quod luum caput iinbual el inungat, cl

339

PATRIARCHJE CP.

340

omni eacra et beala contemplatione ei perfeclione ,

impleal. Elsi enim capnt Ecclesia?, id est fideliura ; \ .
Cbrislus dicilur, sibi tamen alio modo pauperes \ ,
conjungit et datam illis eleemosyuam ad se refert; , \ ,
< Quodenim uni eorum fratrum meorum roinimorura \
feceriiis, mihi fecislis, c Per prsecedentia verba Ec- * *
clesiastes borlatur ut captit nostrum oleo ungere non \
negligamus; quod esi perpeiuo eleemosynam pau- , .
peribus dare. Per baec enim in nosirum caput Cbri-
sium misericordiam inferimus; sed ba3C quidem \
.
baclenus.
.
Scio autem quosdam dignam in multis opinionem praesentare quae expurgat ea quae ex nostra gene-
raiione contagia sequuniur et carnalis cupiditaiis \
aordes : illain vero purilicantcm et salularem reno- 0 \
vationem per praecedeniia verba a Salomone oslendi
contendunt, bortari enim praevidenlem Christi ad-
venlum el mysticas per eum perfeciiones, ut bomo \
purum illum ei niienlem vesiium splendorem et \
usqoe ad animam pertingentem albedinem omni- bus anieferal; in qua el caput oleo inungitur per-
fectissimo unguenlo per sanclum Spirilum; ei iis \ sensibus quibus praeesl caput, ex ipso praebens *
perceplionum fluinen. E l fere caelera voces orones ,
praposilae l h e o r i a 3 adaequalae sunt et oroiiium alia- ; \
rum explanaiionum familiaris reddita esl inlerpre- talio. Unde neniini dubium esse debet, quin bene ^ * ^

et accurate consideralum sit. lllud autem : c Omni , \
tempore induantur vcstimenla alba, et nunquam .
deflciat per unguentum uuciio in capitc, ; nescio \
quomodo adimpletum esse probetur, cum id una \
vice tantum occasionem babeat. Sed bortationem , ^ adbibere nemini qui tunc temporis aut inlelligere,
et ad opus iriduci possit, nescio quoniodo facile \
sensum vanum abjicere valeal? Forsan autem : , Omni tempore alba veslimenta ferre intelligelur qui ,
post puriQcans baplisma virlulum splendore scipsum . *
veslit, et omni modo probibet ne peccaii caligo
ad se accedal. Et unguentum in capite suo nun-
quam defkere sinct, qui semper ea qua3 sunl spi- , \ lilus cogitabit el se gralia imbuel fluminibus. Si ^ .
vero el propbelicam graliam Salomon plenam ba- \ \
bueril, divina el buinana percurrens, verbum prae- , \
dixit cujus futuris lcmporibus opus debebat ex- surgerc.
^.
, , ;
.

QUiESTIO XLV. [. X U V . ]

'.

lllud : Quae esi mater mea ti qui fratres mci\

, t quomodo inielligendum e$l ? multi enim id in $can , ;
dati occaswnem posuerunt.

().

Edita a Maio, 1. c, . 30-3-S. ExplanaUo rerborum Marc. m, 33.

Nihil miruai,si is quimenlc iniirraus est offendal

(1) Quaestioncm bauc cdissorit, sed aliis plcrumquc veibis, Pbolius ctiani in epislola 132. e i .
Monlacul. quain vide, infra quaislio CCV.

341
AD AMPHILOCHIUM OU^ESTIOXLV.
342
' \ Hs quibus salus et utilitas muitis splendei; sed
* ' - mirandum quod voluntarie caecorum adjuvans lu , - men intellectum illuminare susiineat ei manu du \ , cere; nec jam eos indignos judicet qui vcritatem
^ . \ \ \ videant. Noster enim Dominus et Salvalor pereun \ tibus obstaculum effectus est et petra scandali et
\ lapis reprobatus in caput aiiguli subjectus. Non ille
, sane id effectus est, sed erraiiiibus \isus est eiBci.
, . Et in hoc loco certe non ivjiciens matrem, ut vult
, blaspbcma impiorum cogiiatio, neque eam qui
> , ipsum genuii contemnetis, hanc vocem Salvatop
* c , , , > emisil: Quieest, inquit, mater roea? Quomodo
, enim qui pro aetatis imperfectione naiune lege adhuc
. cognilus matri subdilus erat, el primas partes illi
- qui ipsum pepererat, servabai, quomodo idem,
\ postquam ad seialis perfcctionem pervenit imper^} , fectius et ingraiius erga matrem seniirel? Non
\ - igiiur matrem rejicientis verba sunt, sed alteram
; aliquam cogilalionem docentis. Quomodo couse , , quens est et non abeurdum, eam ex qua per beni' gnilatem carne amictus prodire diguatus est el
, ' , - sincero sanguine sibi morlalem forniam confor \ mare et obire voluit, eam, inquam, abnuere ma ; - treiu conGleri et verbis eam consanguiniialc
\ , privare? poslquam ame in re babitum el veritatem
\ (& suscepit et admisil et largilus est? Et si debuil,
* \ - (proh blaspbemiam !) illain denegare, quid eam ab
\ initio approbaverat ? Quid et babitum induebal,
. \ , ! - cujus formam opprobrium credebat? Etenirn us , \ ; Q que ad id urget linguae audacia. Sed et eorum
\ , ; linguae audacia et inde et ex multis aliis sui ar \ guroenlum prebet.
* ' ,
\ .
Forsitan el aliquis non Ionge ab evangelicis in '
diciis opinans ,boc verbum cmisisse Salvatorem
(& , \ dicel, non matris honorem auferentem neque a
, fortion ingeuilum habilum et amorem abnegantem,
\ , \ neque multum sane abest, plena et convenienlia
, malri praemia, tamen illius curae salutem hominum
- anlepoueiilem et ad eum linem ducenlem doctri, \ - iiam; propier quos et maler et parius et palernr
, \ \ sinus non evacuata evacuatio, et bominibus
\ commoratio et viiae instilutum et crux voluntaria,
\ \ D el maleQca more; deinde et sepuliura et rcsurreciio
, , validam meniem rcddere (conarentur; et quia non
' , \ poterat se gerere Jesum,nisi banc viam et semtiam
* , sequerelur. Docebat enim Salvator eimul cum cae \ teris galuiaribuB doctrinis ipsius animis tam utili
doclrinx et ad ipsuin inclinalioni non patrem auc
niatrem aut uxorem antcferendam : c Quicuuque
, eoim uon relinquet patrem et malrem, elc, noi>
c est me dignus, > id est, qui non anieponet mcam
, , , . saluiarein borlalionem et consilium et mei amo. ., , > , rem, ille ab xlernis bonis decidit; ab illa aulem
\ - bealiludine decidil, qua in aelermini fruuntur qui
, , congeneribus instiiutisroeasleges el divinum amo , - rem praetulerunt.
tiujus vero mandati iacilitatem et adiinpletiouis

P A T R I A R C n ^ CP.

2JU

prompliludinemslatuens,ipse illud priiiius insequi- | \

Urr,elmaterna? necessitaii el graliae audilorum insti- . 0 \ tulionera prefcri,ieredicens: Quemadraodumegovo9 ,
doceuselvcslram salulem procurans.malernam solli-
ciludinem, secundum feci, salutem vestram aniepo- \ , nene, ita oporiet vos omnem per vincula corporea \ ,
procedentem babitum et nalurae convenientiam
provesira saluleelnostrarnmdoclrinarum et legum ,
cusiodia et obscrvatione commuiare. Eadem raiioue ,
01 ei qui ipsum rogabat ut ad sepeliendum patrem
abirei, non concessii; non conlemnendi matrem , ,
absit, et praserlim piam, neque patris dignilaiem \ \
negligendi el ejus desidertnm injuria prosequendi . occasionem prebcns; sed omnimodo nos horlans ,
itl spiritualem salutem corporea? omni conjunctioni
,

\

- - - - " -

r
ei disposilioiti anteferamus. Haec forsitan aliquis, ,
ul dicium cst, inatrem putans se prarogalivis bo- ,
uoris non privare, sed ei in eodem gradu servare,
disserereconarelur matris et convenientem Tene- .
raiionem et reverentiam ttiens. Attamen baec col- , ,
laiio niodum quidem exponil quo ad inferiorem ,
ordinera descendit, non auiem eam ab bonoris di- ' ,
luinulione liberat.
\ \ * , .

Scio quosdam beatorum Patrum quos in mullis

,
6a?pe mirans et admittens, non bic pari bcnevo- \ ,
lentia mirarer, qui impi opinionis improbalione *
in talem sensum descenderuni. Cum maler Jesu,
aliquid humanuni experta de suo iilio se jactarei, G libere autem loqui qurererel, et jjelilia diflfundere ,
lur, eo quod talis filii maler essel, et propter boc, ^ \ ,
docenie iilto, accederet; et ut decebat, doctrina ,
gloriam sibi filio acquircnte conglorifirari ipsam
et ejus laudis parlicipcm ileri cupcrei, idco Salva- \
tor qui et alios ab animi cupidilatibus mundat ct * \
talibtis matretn infirmitaiibus eripere volebai, quasi \
vituperatioue plenam emisit voceio, dieens: c Qu -?
esi maler mea, et qui sunt fratres mei? > Sed si , illi quibus ea dicere in menlem veifu el a quibus * , \
reipsa dic a suni, contexium examini subjecissenl, ; "*
animadve riiteenl roairem nibil lale oslendere nec , superbum prae sa animuni gerere. Non enim, Filio , $
docenle, ipsa nunlia advenit, nec in roedium c(Blum ^ .
supervenit; neque doceolis sermonem inlcrrupil, neque quidquain altum aut superbum dixii; sed , ' ,
foris modeste slans, suana presentiam tantura si- , '
gniOcavil, neque eiiam verbo, sed suo aspeclu, ut , '
rigno ut id annuntiarei usa esl. Quoraodo id glo- ,
riani ambientis csset, vel veneralionem quaereniis, , '
ei ex filii magniiudine superbiam? Qnid auiem *
aliad egisset servus, quem sua necessilas inviusset ,
id ad Dominum clamilare? Ergo non erat objurga- ; '
lio illod Jesu Cbristi ad inalrem yerbum, nec ali- quis modus defccium pr viluperationem inclamandi; ;
imn enim erat ullo modo delictum. Sed quod dictum \,
cst, Judaicam rcpressit irrisioncm. Nale disposilis .
enim d ingratis Judacis nunc pcr ealumniam Sal- ,

345
AD AMPHILOCHIUM OUiESTIOXLV.
346
* \ vatoris et insoleniiam dicentibus : c Nonne bic esi
\ iabri iilins ? Nunc vero, nonne niater ejos et
, ; fratres apud nos ? ruraiim: c Hunc scimus,
\ * ; undc est " > Deiude et lunc doccnte et tpirilualem
\ * . salutem afferenle, mulliiudini invidebantet malevoli
- erant, et ad calumtiiam ardebaiti. Si aulem abessel
, - calumniae Jocus, ad soiitas confugiebant injurias,
\ et mairem rursum in viiuperium el conteniptum
- adducebanl, dicentes fere: Quid doces ? Quem
, \ teipsum facis > Nonne es mulieris pauper \ , \ culie lilius ? E l fratres tui nibil differunl, quurum
; ; vila per marnis suas susieniatur. Ecce isti siant
\ ; \ foris quaereules te. Omitte docere et ad consangui , ; neos vade, eamdcro ac illi vilae raiionem habens,
* sed nonad docendi assurgens digniiatem.
\ , ,
.
' , ,/ - Wa igilur eis, ut solebat, improbe agentibus
\ \ Salvator opponens, ac eos palienler siinul ei man, , \, suete reducens: Tantum, inquil, abest ut de matre
\ \ , et fratribus erubescam, ut non modo eam qtiam
\ dedit naiura, et eos quos in genere mea concepiio
, , posuit non rejiciara neque opprobrium aut vitupe\ 6- rium ducam, sed el eos quos videtis sacrorum ser , \ monum auditores et patres et fratree non dedigner
, nominare, palernam voluntalcm dummodo faciant,
, , - quamvis neque nalura neque conceplione praidictoa
; - ainoris babitus adjutos babeaiit. Quae est i^itur
. \ mater mea et soror mea ? > Quid mibi bas appella ; ; * - liones in opprobrium et injuriam iingis? Taiitum
; abest ut illis erubescam, ut veros discipulos isiis
, \ appellationibus ei babilibus niihi conjungere sta4 0

"

'

w-

*i

** r

'

"

\ tueriin. inde videre esl nibil ingrali animi aut

. \ contemptus erga malrem praecitala veiba exprcs , sisse, sed et maximum illi et decemem bonorcm
, praeparasse. Adco enim illi vcneratioiiciii cl incr \ . cedeiu tribuit, et quod amoris jusium esl, uL rt
voluntatera paieruam adimplenles et ad saiictam
\ , \ - virlulis subltmilalem assurgenles lanquam in ma , gnaui aliquam et exiuiiam gloriam, in malris babi , \ tum et appellationem inducat; cujus causa cl luuc
, \ temporis fratrum appellatio bonore fruiiur. Paiet
, ' \ jgitur, ut dictum est, non roodo non iu materni
* , amoriset vcnerationisdelriinenlum hsec dicia esse,
, , * - Quaeesi mater mea? >eic, sedet convenieiilcm illi
, , , - omnimode gloriara et benedictionem conciliai.
\ p Quomodo euim quam staluisset, si slaiuissel, ba - bitudinem abjecisse, quam voluisset, si voluisseL
; appellationem submovere, eam ut tasligium el ca , put bouorum, regni coelorum baeredibus iiiferendi
, et gratiflcandi habuissct locum ?
, . . . , \ .
* Iia autem insanislonge alilerquam gloriabanlur,
, - ad piam et propriam divinam sapienliam convei \-1 \\ \, terelur et illud : c Quid mibi et.libi, iuulier? nou; . c ; dum venil hora mga
Si quis enim accurate ,
Mauh. xiii, 55. Joan. ix, 29. Joan. n, 4,

347

PATRIARCHJE CP.

348

cx illis quae dicta sunl haec medilarelur, divina ' ^ , gratia cooperaote et labori opitulanle, inveniet \ eum gloriam et bonorem decernenlem potius quam , \
conlemplura omnino hanc Yocem emisiese. Eienim \ , .
in miraculis nihil eral matri et filio commune; ' \
quoniamDeilatis erat perseipsam roiracula facere; \ \ '
hunianse autem naiuraenon jara per se, sed per as- *, ,
sumens Verbum. Auamen in iis in quibus nibil > * . \ *
matri et filio commune eral, vide quomodo exces- , sum honoris vel in discrimine slatuit. Matre enim
\ $.
ejus roganic ut miraculum faceret, poslquara si- ,
gnificavit non esse id commune illi el sibi, el tem- \ , \
pus nondum adesse quo pporlebal signa operari
\ ' *erga malrem reverenliam et honorcm oslendit et , \
fempore et permutante potenlia foriiorero : et ila \ \ lantum abesi ui ejus dicia malernam gloi iam mi
nuant, ut conira ei mullo majorem eam efficiani. , \ Eam enim et tempore \alidiorem credere et mira- . \ cuiorum congrueniiae leges iransgredi deinde, quod , \
prsetendebal, facere, quanlo majorem bonorem et , *
revereniiam paral, quam si baec non dicta et de- ,
inouslraia essenl. Fere enim per ea quae dicebat et \ ; faciebat, ostendil dicens : Communilas naluree \ * \ commuuitaiem non inducil miracula patrandi : , *
(Quid mibi el libi, mulier? Neque Dei signorum con- , gruens lempus esi. Atlamen ut scias, lu et quoiquot . \ \ \, ;
ad videndumet audicndum indigentia adduxit, me . \
libi maierna jura iuleineraia servare, et esse eum , \ qui leem staiui ul matri veneralioncm iilii prae- , \
slent, imo vero me iis quae in naiura scries consi- ,
deranlur et lemporis opporlunitati (uam veneratio- C ,
nem et obedientiarn et gloriam anloponere, ecce \ muto aquam in vinum, tuis precibus illa quae \ \
dixisecunda facieniibus. Non enim eodem modo ibi ,
diclum esl illud : cQuid libi et mibi,i quo ad illum ! , dictum esi qtii quaerebat ut ipsi palernae haeredila- .
lis arbiler forel. lbi euim dixit: cQuid mibi el libi ? , \ , '
ei quis meconsliiuiipriicipem eijudicemsupervos?n
Hanc verln) excusationcm actti roboravil, nec COII- . , c \ ;
tesialionis bumilis et lerreni lucri judnx fieri vo- \ * ;
luit; sedquae per verba abuegavit, per operadeinde ,
flrmavit.
\ \ ,
,
^ .
Ibi vocis iorma usus, maternam circa rairaculum

senteniiam non repudiavii, neque precalionis im- , \ probalionera adjuoxit. Sed poslquam incommuni- *
tate naiune divinorum operum excellenliam docuis- , ' *et, opus concurrens poslulalioni concessil; clare, , utdicium esl, pluries siaiuens el opportunitaie tem- * , , ^
poris et miraculorura proprielale maiernam dilec- \ ^ \
tionem et decus plus apud ipsuin valere.

' .
9

349

AD AMPHILOCHIUM QUiBSTIO XI.VI.

MCT.
Q U J E S T I O XLVl [a/. XLV].

350

'
Quomodo implicat illud : tDictum est anti *
qui$ : Oculum pro oculo et dentem pro dente, ego at* '
tem dico vobis non resistere malo, sed quicunque
, te ad dexteram percutiet, verteilli tt tinisiram. >
.

Edita a Maio, 1. c, . 55-56. In Matth. , 39.

Primo quidem, quia qui dixit: <Non reni solvere
, , - legem, sed adimplere *, ipse est qui ulrumque
\ , decrelum lulit; nemo igiiur, quicunque eliam sit,
, , ' sibi ipsi coniradicit, ei qui se non solvere tegem
, dicit, non quae ipsum solverent, voces croisisset,
, \ el prascrlim non alio ct alio lempore, non in alia
, * \ , ' et alia phrasi, sed iisdem verbis et exordine. Igilur
\ - haec uon sibi contradicunl, mulluin sane abesl. Sed
, . ' unum quidem legislationis rationem babens judi ^ cem ad fereudaro incorruptam senteniiam et irre , vocabile decreium ordinat ct aptat et ad aequum
, |&(& - jusliliae oculum in judicium vocatis praebeodum.
. - Quod autem jubet improbo non resisiere, perinde
, \ est ac si juberet non insurgere neque se defendere
* adversus euro qui sua scelera manibus injustis
\ coepiljet illud non jam ad judicem respicil, sed
$, multum iujuria affecium ad mansueludinem et be . \ nevolenliam in\iiat. Ez una parte quidem et inju \ riam facieiuera rubore suffundit, et ea audacia
\ , et denienlia ad poenitenliam et btimilitalem reducit,
, si nondum fera &it bominis forma induia ; et
\ \ iifjuria aflecium mansuetudinis el pbilosopbiae
. \ - corona adornat. Etenira licentiam ei dat lex a I ; Q deule poenam reposcendi ; si auiem ille hanc l i \ cenliain in bumanilalem vertal et congeneris mi , sericordiam concipiat, in unum malorura ducem et
anliquum generis nostri hoslem justum animuni
, prolendens, ille esl vere bumaiiae nalurae liberum
\ arbitrium plane generosum faciens el conuminem
, Dominum bumana debila babens dissolventem.
. Non enim ad aliud contrarii nalura esl connecti;
' sed iisdem quibus procedit, pugna procedit. Po , . testatem accepisli eum qtii injuriam fecerit lege
* , , casligandi ; si quidem castigaveris, incerlum est
\ - voluerisne vindicla praeniium conculcare, an TO, , lueris pati non agere, bumanaque et fraterna vo - luntale aclionem posueris. Si autem non casliga. 1 , - ve.ris, indelebilem columnam humanilaiisetclemen , \ D li erexisti, et ad vitae iustitutum exemplum prae , \ buisli se bumaniler el misericorditer in proximos
, convertendi. Sed quod amabilissimum praseriiin
est et bealissimum, per bunc aciuin ad divinam
\ erigeris imilalioncm el bonitaiem, el filius Dei se \ , \ cunduin graiiam eteset nosceris, ut substantialis
\ \ , - attirniavit sapicntia et veriias: cEstote enimmise * ricordes, sicut et Paier vester uiisericors est . i
\ [Ita cod.] ol- Si auiem vis et adhuc leges considerare, earum
. ' concordiam et cx bac parte investiga. Qui oculum
Maub. v, 17.

"jbid.7.
7

NOT.4 ..
(38)Ejudem ferc argumcnli sunt quaesl. XXXVII ei Ci;l.

251
PATMAROLECP.
352
pro oculo judiccm resecare jubet. limore, ul patet, , ne qu non licei fugere incurranlur, seeleslam au- . \ daciam arcet. Virius auteni quae nullam permiltit ,
defenaionen, injuria aflectum cupida menteetbu- , '
mana moleslia praestanliorem, et admiralione di-
guum piaedicat. Uiroque modo benevolenliam \
procedcntem videre licei, et sinceram inisericord am
in congenercs difTusam. Si aulem ulroque aciu be- $ \
nevolenlia et uiansucludo osiendiUir, palct lcges .
inter se iion pugnare, neque per alleiaui alleiius abrogaiionem Acri. Quouiodo enim anibo proxime ,
boininum saluiem pra?parassenl: una quidetn corum , qui iiijuslas maiius intenduiil, motus coercens; al- .
lera injuria affectos supra oinnem animi iniirmila-
tem ponens el eos coiitumeliac molibiis servire non *
bioens? El allera qualisiu qualem ictus injeccrit, ^
et quomodo qua dignus erat fortiori poRiiam infli- \ .
xerit, et ouilla alia per bas duas salutares et utiles \ * ,
\
leges in unum concurrunl el adaplantur.
\
QUESTIO XLVII. [. XLM.J
'.
:

Domino dicenle : c patre diaboli es/is, qu<B* Kvplov *

rimus quem dicat diabolum et quem patrem ejus?
,
%

Edila ab Ang. Maio,!. c , . 56-40. De palre diaboli, seu de luco Joann. vin, U .
Non eodem modo, qui nos praecesserunl, de bac
quaBStioue opinati sunt. Alii cnim dicnnt palrem
.
diabolietim esse qui in sumniam malhiam ascendit, , *
el qui diaboli in se niuttiplicavit felus, et multo- Q ties tales actus genuit quales neque ipse malus , \
prius aiiaus esset. Si iia sil, nibil impedilquin pa- , ter partti eorum quae a se prodeunl inferior facius . \
ordineiu fllii suscipial ; ille vero qai quodatnmodo ,
geiiilorera genuil in paterntim babilum Iransmuta- , tus sil. IH Cain, si velis. Mulios enim ille diabolos
genuil: Sd est, poslquam diaboli aclionesconcepit, .
ca$ peperil ondum doloies puerperii solvendi Katv, *
prius audaciam babeutes, metidacio nitens fallere *
non aliom quemdam, sed eum qui omnia et aole ,
orium noscil, doio fralrem alloquens, et dolum coii- ,
tra cbarissinia viscera iolendens amoris pralextu , \ occuliuui, caedem fiaierna dextera exsequcjts, el
, *
lerrani primiis buiuano sanguine inquinans, idum

genitoribus itisanabtlem infereus. E l quod dicanl,
cum ut panus nierccdeni excgisse ut non secundis * * ^
^, ^vov
,
.parlubus exsullaret, slullitia et contradictiotie nianifesia pretcdenlia laborare convincunl; et quae- ,
cunque alia istiusmodi. Etsi vero ex oppositis * \ ,
similia probabililcr inlelligerelicet. Quemadmodum ,
il!e qui iu extremam virlulem bujus quod sanclis- * \
siiiium est frcqucnlalione el eiBcacilate perveuit, . \
et in se graiiam iiiulliplicaict multisfcalutariparlu *
utilis fit, generans Deum spiritus dicilur : cPer \ ,
timoreiu enim le, Domine, In sinu nostro concepi- ,
mus et pcperimus et genuimus; spiriluin salularis \ ,
tui in terra generavimus"; ita sane qui in exlre- . , ,
mam malitiani pervenit bomo, improbi semina in \ \ ,
Sft eoncipiens, partumque et genimina mulliplicans, \ .
gignere diaboluui uierilo diccrctur et pater cjus , \
csse.
D

Paal. xxvi, 18.

353
Ab AMPHILOCUIUM QUASTLO XLVtt.
354
\ , \
.
- Atii vcro nibil ex bis admiltuni; serpentem
, - aulero diaboli patrem vocari putanl. Quarc t
vxc * ; Quia primo, posiquato serpens ejus calumniamconce pit, lingua peperit. Aniequam eniiu bomo efforma \ retur et serpens subsisteret, ab angelica sapientia
, ^\ et ordiue qui erat delapsus, uon opera diabolj fa \ , , ciebat, malus lamen esse ntiebaiur, nec locuui
\ - irausfusionis babebat. Igitur rcpiile quod est ser* pens diabolicos concepilsensus,et linguadiabolipaler
\ meriio diceretur. Sed bc quideni alta ialia ul boc
. ' dictuin explanent, quis voceiurdiabolus etquis ejus
, pater, ab aliis inquisita sunL Mibi vero pradiciae
, \ , - soluliones non venit in nienlem adrairari* ueque
- \ puto eas esse doctorum virorum opus, Qui vero baec
* magis posscnt inlelligere, ii saoo meliorero de bis
* sentenliam ferre valerenl. Quae aulem mfibi obsta, ! \ rcnl et forte alleri cuidam ne ejus perfectionem con '
cipiamus. haec raiione pereequor.
\ \ , \ *

Primo uuilibi saiicl& nostraScripturat, oeqoe apud
, anliqtiiora legis, neque apud ea in qiibus gratia
, pieiaiis lucem splendidiorem effudit, pairem aliqueiii
* , diaboli diclum invenire potui; et sane ^uideiH
\ muiue in mullis locis peripbrases improba? islius
el errantis voluntalis memoriam siaiuuiu; sed
* Satanam quidem et diabolum et apostatain ei
\ \ \ Assyrium spirilum et cupiditaium ducera ei im' \ \ proborum spiriiuum domuium, ei alia bujus*
\ luodi, lualorum auctorem et nostri generia inimi - cum nominalum docent; nonnuoquam eiiam diium
\ ' Q diaboli poiius eura qai in se fuoesia ejus eeraina
\ c o D c e p i t et erroris partn fllius adopuius est. Uade
\ divusPaulus filium diaboli Elymam coguominavit;
* palrem diaboli alium quemquam noo reperio no*
slram sacrain disciplioam, $eu, uiaitinl, Scripluram
asseverantem; sed unuiu qutdem boc nusquam
' * - patremdiaboli sanctiSpiritus idiomale neque noaci
neque noiitiiiari. Secuudo autein neque ubi creduiU
. mentionem de eo iieri, ibi flrmam opinionem pra>
' stare possunt. Etenim Judaeorum populua nou iu
, ' patrem Dei seipsuot erigore conabaiur; sed Dmm
" *\ ; quidem palrem sibi oscribcre eiuulabantur, lilios
vero ejus, qui ex lsrael eranL Nec Greatori nee
, - Salvatori nosiro scoptis eral Judxos patris diaboii
, lilios oslcuderc. Alia eniiu eis fuisset jaclantiaj
\ - D causa ; et ad aliura cujus nonduni opprobrium et
nouien babebaut eos converlieset, et transtulissct;
* quod DOII erai consequeiuia aervanlis* sed palet
, ^ euui illos diaboli (ilios nominasfic, cujus babiiu et
, \ , iu iiomme et in luenle et in imbalione acluum
, ' utuntur, quodque eral eis audbre durum ei abo , minandum. Gum eniiu Judajus palrem Ueuia sibi
\ ^ - ascriberet, el Saivator vellet eos oslendere per
, opera illud quidem mcniienles, diaboluin vero per
\ * ca quai agebaut sibi pauein faciciaes, quid egissc-t
, sermo palrem diaboli patrcm Judxorum per diviua
- oracula nomluari docens?
12

PATROL.

Ga.

CL

3i
PATRIARCHiB CP.
356
, ,
;
Vox eniin Salvatoris ad Judacos per exprobratio- nem drrecta nihil eorum sibi proponit. Obvium , enira et leclionis explicniionem nesciens, neque -at \
atlendens ad quain prgeseriim niultorum lingua ut , \
loquatar temere, abducatur, sponle invcnit palrem * diaboli quem nullus usus neque ipsa appeilatione , ,
cxsistcre liolum facit. Si autem explicationis modo ' '
consideretur, et juxta praecedenles cogiiationes
apietur et explanelur, ipse diabolus paler ingra- , { \
torum Judaeorum annunliatur. Et quem non inbi- ,
bitus linguae cursus explicalionem omittens palrem diaboli diigil et aununliat, nullo modo exsislenliam
babet. Salvator autem per cxprobralionem verbum- ,
proferens, cum Judseorum populusdiceret, c Uimm
patrem habemus Deum, > audetis igitur, inquit, nec ,
vos pudetpatrem Deum vocare; aut nonne vos ex , c"Eva >
diabolo eslis, eo quod mandata ejus vultis facere, , \, \
vos iilios ejus exhibenles. Gujus enim quis juxta ; ,
mandata formalur et fingiiur, dignus est etiam qui ,
cjtis fllius cognominetur. Quas enim leges asmula- ;
bantur Judaei, nisi eas quibus gloriam sibi ac- \ , quirebai diabolus? Gloriam ab invicem recipientes, * *
proximos caluranits edenles, in?idia pulcberrima , ;
inquhiantes, caedem in Salvatorem roachinantes, et ' ,
lingua scntentiaque morlem cjus praparanles, , vcritali inendacium praeferentes, et dolum et , ^ ,
calmnniam et avariiiam vilain suam facientes, et \ \ ,
alia omnia bis sirollia sunt; per qtiae et diaboli , \ congcnerationem ut auctoris et saloris sui, mani- \ \
fesie sibi vindicabant. Prselciea et allatum ei Q , ,
connexum oraculuro non indicat quidem nominari , \ ,
patrem, inquam, diaboli, aliquem. Rursum vero \
, ,
supponit anntiniiari palrem Judajoruni diaboium
et cssc el nominari. Dicit enim : <llle ab inilio ,
bomicida erat , diabolum manifeste, non aii-
qucm patrem diaboli.Cui enim alleri illud, homi- *
tida, elillud, c ab iuitio, convoniel? ct illud, , ' , >
miniuie in vcritale staie? nisi ipsi diabolo, qui , '
linguam contra Creatorera niendacio acuit, dolo * * , , >
auiem eam dulcorans primae creatura protendil, , c " , > ;\ , }}
ct poslquam verbis fraudulciiter eam incantavit, e , ,
viuc in paradiso acla etdeliciarura aeternarum fini- busexpulit, immorulitalis locuin carcerem moitis ,
elliciens? Mortem enim Deus non fecit; sed prinii ,
parcnlis iransgressio, consilio a serpente acceplo, ]) ; \ morlcm gciHiil. Igilur cl bomicida ab inillo diabolas , ,
el verilale non sletit; cl 111 Dominum quacrentes ; * *
inlcrlicere, el veritati mendaeium semper proferen- tes, formam parentis indeiebiiem conservant.
, *
\ * , * \
, \ , .
Patet ex diclis Judaeorum palrem diabolum

nominari; patris autem diabuli naturam reperire
* non est, neque appcllationcm eam manifestaniera, ,
neque ipsa cogitalione. llla proposiltt ab inilio
, *
B

Joaiu , 44

31-7

A D A M P H l L O C i l i U M QU ASTIO XLVLI f.

258

; quaeslionis ultima periodus forsan iis qui ad nibil

- profundiorum libeiiler comiuorari sibi lucrum
;, faciunl, diaboli patrem videbilur significarc; con irarium vero demonstrant omuia et concordat
\ , cogilaiionibus qua anle ipsam sunl, paireiri et
\ ipsa J u d a 3 u r u t n indicans diaboiuin; et dupiici
adjectione tolius sermonis cogiialionum facia,
, \ nunc quidem ex geniumnn maliiia generantis imi talionem indicanle, nunc auicin per gcncrantem
, genilorum similiiudinem statuentc, adliuc cliam ab
genitis ad generantcm transeunle, ceriam siinili, \ - tudinem describit, et eorum congeneralionem nibil
, spurii inducere monstral. Dicit enim : quando
, - Judsus racndaciuin loquilur, ut et nunc, palrein
\ . " *1
suuui Deum dicens, ex propriis loquilur. Propria
, \ enim patri bxredilas, patris sunt divitiae. Ex pro , priis igilur Judseus loquitur palernam bxrcdilalem
\, ; subiens. Palct igilur ipsum verbi apparaluui, non
modonon iis consonare qui patrem aliquem diaboli
\ \ * fiiigunl, scd el Judaeorum palrem diabolum soluui
, deliniunl. Sed bax quidem commuiiisexercilationis
, forroam ei rationem babeanl, dogmaiis usque ap >. pellalionem rcfugientes, quoadusque excelsius
. \erbum revelatum et dogma csse sentenlia ei
- poientia decernens corum qui per vitam pbtlo , sophati erunt votum coinplens, illud osienJat non
, \ fruslra esse prolensuin ad sensus inquisilionem,
, qui est ullra mulliludinis intelligenliaiii.
, \
.
QUiESTlO XLVIII [al. XLVII].

^.

al

Qtfol sunl qn<B Dominum unyuenlo unxcrunll

^dila a Maio, 1. c, p. 40-13.

\ ' Q
.
^,
,
\ . \ ,
, , ,
.
* \
\
\ *
, \
\
\
, \ \
^ D
. 01 \ , '
*
, . '
\ \
*
, , ^ , ,
' \ \ -

Non eamdem reperio procedemem opinioneni

;pud eosqui baic inquirere sluduerunt. Alii quidem
indigenlius et vulgarius, ne dicam indoclius, non
cadem uieiues appellatione ac qui banc bistoriam
scripserunt et muiieruin personas dividunt. Et
dicunl eas esse nuniero qualuor, nullo, crcdo,
altiore argumenio nilenles nisi sola evangelistarum
quanliiaic. Alii ad duas personas coarclanl; et alteram veneralioue dignain esse et sapienleroel
Lazari el Marlbae sororein; alteiarn auiem ciissiinilem descriplionein soitiri, unain tumen esse et
eam ex probrosa el plebeia viia virginea cerlamina
posl luxuriam inivisse; de ea auiem el Malibxum
ct Marcum, sed el Lucam disserere; et camdem
bisloriam differenlibus verbis narranies descripsisse. Alii veroel ad unamomnes reducunl, nuilam
opinioni firmiuiem coiiciliautee; sed neque a personarum dignitale talis opiuio sibi veneratioueui
conciliat. Apollinarius enim et Theodorus Mopsuesttus eam priuii iu lucem piolulerunl. Me auiem
eas esse duas neque Salvatoris virba convincum,
neque dileciarum a Deo roulierum, ueque occasionis diffeienlia, sed ncque specianlium elaudienlium
dc faclo senlentia. Alia vero iis non mioora u* s
cas cssc convincunl, sed neque ifibus plure* itcquo

360
PATRIARCILE CP.
959
pauciores esac edocent. Primo igilur esi ea quam , \ ,
Lucas dcscripsit, quae ante multos Jesu Christi '
acius el doctrina* in bistoriam assuraitur. Posl hacc .
enim el ad pnedicationem discipulos niillit, ei $ ,
mulliiudinem miraculose quinqoe panibus nulrit, \
et ab aposlolls opiuio de Domino quaeritur, et di-
vinus iransfiguralionts actus supra mentem et raiio- \ , \ */
nem eflicitur. Factl sunt, inquit enim, post , \ \
sermones istos dies octo, et assumcns Petram et ,
Joannem et Jacobum, ascendit in monlem orare, et \ dum oraret, facta est facies vultus ejus alia et . ,,
vestimema ejus alba et splendenlia , > etc. Sed \ , \
enim et sepluaginta discipuli post baec designanlur, et parabolx borialionibuscontexunlur. Palet auiem * \ ,
passionein nonduro instare; ncquo carnificum , Judaeoruni cousiiia per voluniatem ct mcdilalioncm & , \ .
vim acceperant.
\ \ * * *
\ .

circumstanlia quidem dilTerciUia inter eam
quae apud Lueam est muHerem ct inler alias sic $ \
evidenler et indubitanter volenlibus liccl conciperc. \
Etcnim aliarum uniuscujusquc, Dominicam pa3-
sionero Judaeis meditationc jam macbinantibus,
bistorise memoriam inducunt : alterius enim fit
mcntio ante sex dies Paschae; alterius vero anle , \
duos passionis. Et allerius actionem dilectus el
virgo discipulus describit, quae Lazari et Marihae , \
sororerat, et quac exdileciis a Domino Jesu Cbriblo \ ,
csse noscebatur, et cum illig admiraiionem movebat , \
in iis quse ad vitee veoerationem sunl. Quae et anie , *
sex dies Pascbne 'sacra Ula celebrans niyaieria \ domum suam sacram et mundam fccil. Prater ,
bas terlia et uliima quae anie duos dies passionis c * \
Dominum unxii, de qua Matlliaeus et Marcus ,
Darraiionem ordinaverunt : igiiur sermo illas tres , \ \
^ merito proclaniat.
.
fit ex bac parle insoper considera. Una qnidem
\
impltcilcr maliliae nomine peecatrfx vocatur, et , ,
in domo Pbarisxi, non autem Simonis leprosi, ,
Jesum vklet, qui eonvmum celebrantis invitatione , #,
arcjfe ei menstt particeps accumbebat. Ipsa anle \ "
unguenlum effundii lacrymas; et pedes iesu \
irrigat el capillis capilis lergit, et amandi eapit , \ ,
fiduciam el dein libcre agit el unguenio pedes \ , \ ngit; quo facto, lacenl quidem qui adsunt et , ^, \
nemo ullam exprobralionem muliercalae injicit. *
Pbarisaevs anteiu solus et tonc in se eo actu vexaius , \ \
agnilus est. Inquit enim : ilic si prophela cssel, D
scirel utique qiuenam el qualis sit mulier quae \ eum tangit, et eam peccairicem esae Deinde \
Jesias illum propriks verbie coeroet osque ei claudit, ,
lalteris autem actum exlollii ct convenienlibus
elogtis veneralur, et mercedem actus ei magiium \ ,
muous reddit, peccatorum remissionera; et ncquc '. , \
boc illi auflicit, sed ct saluiem iu ejus seiUenliain ^ ^i^a^
, \
iT

Malth. , 1 seqq.

6 8

Luc. , 59.

861

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO ,

362

, - addticit: Fides lua, inquit, le salvam fecit".

, \ - Ea igilur qu apud Lucam invenUur lalibus
, \ differentii ab aliis dlsceruilor.
, ' , , . $
.
Quae veroeet apnd dilectum discipulum manifesla
, \ quidem nolatur differentia, quod nempe et genere
illustri et eelebri domo et mirabtli viia est; et fra, \ trem recepit recens a porlis inferi relractum; qui
$ recubuit in coena cum Jesu, Maria ipsa ministranlc,
, quando et unguenta effondil et tergit et ipsa ca, \ , pillis, non ad remuneraiionem aliqnam divintim
\ , & hoc opus ponens, $ed polttis graiitudints piaculum
, * propier faclum in fratrem rairaculum cogitans. E l
lunc di&cipuli oinnes silentio actionem probavc . - ruiu; et miraculi in Lazarum forle excessum in\ , ' \ telligentes, el femina sollicitudinem venerationi
babentes. Solue avaritiae servus proditionis caupo
\ aclum vituperal, ei Jesus morbum quo laborans
- boc agebal, in mcdium proferene, inquit illi: c Sinc
&>V illam; indiem enim sepuUura me* boc observa \ ' ' - v i i ; > id eat: tu quidcm meae morti siodes.ei ideo
, tibi hujua unguenli pretium dileciissimum est. H!a
" , aulem luam exlegetn actionem per ea quae operata
. > '\ , esi inecribil; et docet, el&i discere pra? divitia nolis,
, se ei quem cupis prodcre ut Deo sacrificiuni offerre,
et eum u( Deum vencrari. Sed ea eral Lazari eoror.
\$ G Beliqua vro lerlia earuui qua3 Domino unguenlum .
, effutlerunt, cnjus Afarcus et MaUlweus bisioriam
, * scribunt, ex fornicationis scelere cognominatur;
\ . in domo qwidem Siinonis leprosi adeat, non jam
, \ lepra laborantis, sed oliro boc morbo operli, tunc
\ , vero Jesu misericordia mandaii; quem peccairix
, cognoscens et sciens ex qua pellis abominatlone ad
, - qircm aspeclum conversus sit, spemque concepil
, , bonam fore ut ei ipsa a spirituali scelere liberare*
, , tur,etliceutiam habuit Jesum adeundi, et postquam
\ accessit, non langil eum roanu, neque eapillis ter , gil; nou enira ullo membro Salvaloris corpus tao gere ausa esset, eed intaciura ipsora a polluta cartie
, \ ', observaog, bonorem per unguenlum et sacrifcium
, celai; el alabastrum poslquam fregisset, mulium
* \ unguenlum in caput ejus effundit. Et indignanlor
, tunc Pbarisseus, ueque solus proditor, sed discipu* ^ lorum oon pauci. Dissimili aulem modo facia indi, \ - gnatio Don ab eadem emicuii menie; sed Simon
\ , quidem nibil alli neque de fainulante, neque de
\ Domtno imaginabatur; Judas aulem avariiiae cupi
, , ditate tenebalur; aposloli vero misericontia in pau . peres vincebantur, non ut Domini amorem secundo
^ loco ponerenl, sed et sciebant illum misericordiam
, ; \ ct ipsi prceferrc sacrilicio. Aliunde et Domini etii
\ , venerattone, borrendtim ccnsebant qtiod roulier in
*1 , caput ejus unguenium efifudis&ct. Unde et Jesus ex
- bac in cam indignalionediscipulosreducens, Nihil
* \ mali, inquil, tecil illa; sed bonum opus operala,
, ' esl. > boc quidem ad eos qui ex discipulis bona
" , \, movebantur volunlaic. Jud vero, in medium rursus
T 0

e f

Luc. , 50.

" Juan. , 7.

363
PATRIARCH/E CP.
364
prodkionem aenigmato ducens quam medilabstur, * ts \
inquH : Mittens unguenlum hoc in corpus meum ,
ad sepeliendum me fecit; indignaris, inquit,de un- \
guenlo in vanum effuso; quanta indignatione di- '
gnum convenit judicare eum qui in Dominum et ma , c , \, , '
gieirum prodiiionem et morlem et sepulcrum me- . \
ditaiur? De pauperibus libi est sollicitudo ? Et
quomodo ejus qui nec babet tecium nec ubi caput []reclinet, caedem ctipis? Ejus in quem nihil eorum
quse tua sunt profundis, gravem et inlolerabilem , societatem puias? In quibus oporiet te et proprio- . , \, *
rum multa deponere, ui misericordia pauperum in- ;
digentiarn suppleas, quomodo non rooleste et hti- \ \
:
maniter eorum consortium feres?
; \ , ,
; * , \ ; !
\ , , ;
Igitur absque ulla praesuinptione el afleclu resii-
menlibus licet intelligere ct veraciter diccre unam \ .
quidem earum quae Domhiuro unguento unxerunt, > , ,
multo iniervallo alias prayvenisse. Eae aulcm circa
passionis teropus sacrum boc ministcrium in ani- \
mum inducunt; et earum quidem una anie sex dies ,
Paschse, altera vcro anie duos dies passionis. Et nna \ ,
quidem peccatrix, alia vero adullera, suis cupidita- ) lihus roagis quam Domini appellalione nola\ Alia , riemum a fralrc cognomen ducii; et altera in domo
Pharisaei Dominiros pedes unguenlo ungit, et la- \
ciymis rigal; aliera vero in propria domo et lacry- , \
marum lempus non novit; invitat vero niagis
mensa et laelilia ipsumque Jesuro et eum cujus se- \ ,
pulcruin salularis vox oflicinam nativitatis ostendil ,
cl resurreclionis locum. Vacuat autem ct ca in * \ ;
puros pedes titiguentum cl capillis tergil. Ilcliqua
vero leriia in domo cum leproso advenil; prelio-
suro et illa ungucntum fereus, minime membris
Dominum langit, sed statim abbastrum frangens , ,
in capul uiiguenium effundit, aric el zelo eos pia> ' ,
veniens qui ne opus pcrageret impedire vellent. E l ,
una quidem ucbera babet intenipcraulia? teslem; in -
nrbe ouiin peccalrix vocabaiur; illa vero pagum, illa \
deniuni sapieniia? el purilatis palalia servabat. Et conlra primam quidcm Pbarisa?us indignaiur; con- * \
tra sororem Lazari eolus Judas; contra ullimam et \ \
alii discipuli, et avariiix praeda, qui rursus et pro- , \
ditor fnil. El Lazari quidcm sorori nulla merces ) * \
1

pro unguenlo douala annuulialiir; sed quod ab ca j)

perfeclum est, pro anle collato supra raiionem beneficio et munerv gratiarum aclio crai. Sola vero
et lunc Judse prodilio el petulanlia noscitur ct redarguilur. El una quidem apud l.ucam remiseionem peccatorum invenil, el pro nnguftnto et pro
fide mercodein. llli vero quse apud Maltharum est
et Marcum memoria per saecula in omnem (erram
proclainamJa annuntiatur. Dissimilis quidem merccs
ulrique iemiuaruin annuiuialur; non tamen merccs
unius aileram siuc mercede relinquil. Ambo eiiim
peccatorum rcmissioneiu inveneruiit, amI;o juteni

,
, \
,

\ , '

.
KaV ,
\ \ *
) \ ,
^^.

365
AD AMPniLOCHfUM QUiESTIO X L V I I I .
366
, per sacram illam unclioncm universo mundo
. proclamanlur, et meritae sunt ul per saecula ipsa , rum memoria laudibus coronaia feratur.
, \ '
.
'
Sed quod unamquamque decuit ut consolatio et
\ , beneficii acceptalio annuiuietur, hoc dictiim est.
\ Elenim unara quidem apostoll vittiperaverunt et
\ UDgaento abutentem et illud fnisira itnpendcntem
\ 2 - et dispensantem; aUeram vero Pbaris&us cavilla , - tus esi, quod, cum esset peccatrix et ut talis no \ - scerctur, ea laroen agendi mentem ceperit, ei Ma gislrum lalere credebai qua vita et instiluto nni \ . lier nosceretur. Quapropter buic merces annuu ^ tiata est peccatorum remissio; illi vero ad omncs
annuntiatum iri ipsius actionem praedictum est
, ct ab onmibus beatam dictum iri. Sorori sane La : - zari nullum ex bis mercedis titulo redditur. Non
* cnim illa sperati bcneficii el gratiae arrhas jaciebat,
^ ' sed propterea quod gavisa est, accipiens mirabiliier
fratrem ex mortuo nova vita morlis morlificaiioni
praelndeniem, grato animo benefactorem babuit;
, et pro voluntate et potentia mercedem ei exlii * \ , btiit. Aliunde el alise impcrfeclse erant, et sanc
. " quidem peccalorum ponderc premebantur ; egebant
, \ \ ergo consolatione quadam et persuasione quod
\ ipsarum actio accepta esset, et spe sua non deci , pientur. Ucirco generis nostri Salvator singulis
\ ^ el propric promissiones distribtiit. Qux autem erat
\ perfectior ct mirabili spcciaculo adhuc oculis fruila
, \ erat, nec majoribus promissionibus egebat; mi rabili autem boc spectaculo el communi ad omnes
, > iideles Domini promissione contenta eral, nempc
\ emn qui credit in ipsum, vitae aeternx bsereditalein
non auferibilem habilurum csse.
, ,
.
Quare autem comra eam qiwe apud Lucam est fe
, minam nullus discipulorum neque ipse Judas in ; \ dignalur, contra sororem Lazari solus prodilor?
^ , ; Contra aduUcram discipulorum non pauci! Disci \ , pulorum nullus contra primam, neque ipse proditor
indignaiur, quia Judas quidem nou violenter erat
,
, JJ avar iiiae morbo captus, neque Satanas adbuc ejus
pectus sibi paraverat prodilionis commodum or * ganum. Alii autem discipuli ad indignationem non
\ ; adducli sunt, quia Magislri de eleemosyna ser, inones uondum in menle vivide impressos fere bant, nequc adeo eos indigemium ccperat sollici ' tudo. Adbuc auicni multereiii flenlem videbant ec
, " \ , non unguentum in captit eiTundenlem, sed pedes
\ , ungenleiu; el passiouem instare a Domino nondum
* \ didicerant; quae omm& eos ab indignaiione retra * bere valebanl. Aliunde si nullum ex bis adesset,
i]v . " si alicui discipulorum nata csset indignalio, ad lu , cem prodire inbibila esset. Prsevenicns enim Pba , risaeus, reprebensionis accusalioneni subul: et sfc
. , alioruni silentii visus. esset admoniiio et catisa.
Cojitra vero Lazari sororem non indignantur ex

867
PATRIARCH& CP.
68
discipuli* ii qui bona volunlale erant, et roulieris , * \
veneratione inhibili cl praesenti miraculo correpli; oi
et quia non illa in capui effudit tingueniura, sed ei ,
pedes, omnino reverenier intmxit; solus igilur Ju- \
das incipiens jam avaritia ardere et proditionis * '
, * .
b&ideri mediuiioaibua, indignatus eal.
,
, \ .
\ , ,
Tertian tanen, ut dictum esi, elsi ex ditcrta
meitte, el alii discipati et Judas prffisertim cavil-
lantor, unaa t )am vohemenler proditione capue, ,
et avariti flammam BOO )am ferre valena omnia , <
Mtus igne vaslantem, ei indignans quod per vene- , *
rattonem et bonorem ab aliis Magister babeater. * \ $ \
AUi vero dlseipuli, eum jam mulia de elecmo^yna ^ * '
et pauperam commlseraiione avdilssent, MagitUi , ,
aentenlia nibil pulabant se differre. Non enim in- \
decorum esee credobant, ai non pater*nlur mtilie- *
rem adiilieram in mundum capnt tingnentnm cffiun-
dere. Aliunde et Dominum vidonles omnia negH-
fentem et ad cmeein et morten propolsuin ; nam . " \
perpetuo pagsioaon els jam pradicebac. St enim , ?
liagister noater (ut veriwB^liter ratioduabantnr) \ \
ad mortero convertilur, quid prodest, mulier, *
,
D g n e n i i bojus effugio ? Quara ulilitatem ex Uk>
percipiel, qiiem injusta raors paulo post exspectal? ,
Quaproptar Salvaior, eorura senlentiain per con- ; '
iraria eorrigens: JR roeam aepuUuram, inquit, hoc , /
fecit; quasi fere diceret: propier quod voe un- ; \ *
gnemum non effundi oportere opinamini, qitasiipse ,
omnia despicerem mcipsum ad mortcm jam diapo- \, * \ *
ncnt> eo ip*o wulierie opue magis menlione di- ,
giittm videtur proceasisse. ln meam enim sepul- , \
luram boc fecil. E l ad eos quidem ex discipulis ,
qui bona mente erant juxla bunc scnsum appriroti *
Dominicus sermo dirigilur. Ad Judam vero, ut
dicium est. Eienim pro raliontim differentia qui-
boa scindebaiur indignanUum ordo, decebal Do-
* \
minoiu singulis roentibue sormonem congraum
profcrro, audiloree autem ad propriam quemque
coftscieaiianrDoroini responsum accommodare. Sed ,
enim de mulieribus quae dignse visas sunt ul Dorai- \
fm onguento ungercnl, eas noti esse noque plures
irfbus oeque pauciores, suiBcienlia japinor dicla . \ tse ut eoUdura et inconcusaum argumenlum D .
praestetH iia qui credunt uon csse accuraliua et bo- , ,
\
iioratiiis pugnare quam diacere.
? \ .
'.
QUiESTlO XLIX [al. XLVHI).
Quomodo interprelandum illud: c Omne peccatum $t
omnis blasphemia hominibus remillentur; ei verQ
qui blatphemaverit in Spiritum $anclum, non remitletur nequi in prwanti MWCUIQ, neque iu fuluro' .
11

, c

, ,
, .

Edita a Maio, 1. e., . 46-50. De peccato io Spiritum sanclora.

Dicla aiint a boatis nostris Patribus ea qn:e eanc

did pro eoram tcraporibus conveniebat; et nu|la ^ * \
' Matlb. , 31, 32.

369
AD AMPHILOCHIUM QU^STK) XLIX.
370
\ , macula fceretic opinioois eoram dicta pollu.il, nec
* ullum haeresi dant prfttexutm. Dtccnttir autem
nunc quae et coiitra prius crimen non niiBos ro , boris opponunt, et qu secundum magis adbuc
. fugiunt. Non remitliiur porro peccatum iis qui in
, Spj/itum sanctum bUipbemani, quia sibi non reli* , - querunt nnde remietione digni jadicentur. Re * \ , raiseio enim peccatorum per Spiritum datur; ut
* \ - in quodam loco Salvator tesuflcatus est dicene :
c * Accipite Spiritum sanctttm, quoram rereiserUis
, * ' , peocata, remiuentur; quorum autem reiinuerius,
\ - relenia s u n l . Reinisaionem aul damnationein
mantfeste ex virlute ti poteutia Spirilus sanclt
.* 890 docet; por Spiritum igilur fit peccalorum puri , \ ficaiio et absolutio. Qui auiem illura blasptatrat el
* \ ee illiue saluUri gratiae subtrahit, quando ab illo
, mundarclur, vel debita gibi poeoa et offensiotttbos
', absolverctur. Et qui id accurate consideranl, non
; ]am iillra, opuior, inquirere debent, quoinodo
- peccatorum rctuissionem qui conlra Spiriiam
bjaspberoat, non invcnlurus sit. Si autem lava . crum regeneraiionis per Spiriiom aanctum eflici tur, el donum indc prodil, et ex koc gralise fonte
, \ , \ scalurit, isli vero illud irrideant el blaapberaeni,
, \ lauquara nullum possit commodum ct lucrum
praestarc; quomodo enim aqtia ei oieum carnem
* \ langenlia alte impressarutn peccati macularum et
spiritualium cupiditaluoi et solulionera prodace \ rent I Qui igilur illam blaspbemiam conira sptri ; - tualem regenerationera et donum hatid pulcberri
, \ mis tmpar in emiiiendi deroentiam impulsus erit,
, ci ideo spirituali gratia perftci uon sustitiucrU, sed
, \ ilhid irriserit et ludibrium feeerit, ille tane etilli
* , omnes per quos serpit blaspbetnia, neque in pwo \ , , sonti ssculo, neque in ftituro, inveniet remissio , nem. EtcnimSalvatoridconftrmansdicebat: tAmen,
, aroeti dico vobis : nisi quis renatus fuerit aqtia
\ - ci Spirilti sancto, non intrabit in regnvm CCDIO Etst auiem propriore modo Spirittie vo * ', rum
\ , * calur, sancitesimus Spiritus, scd eitam commii , \ niori sancla Triniias ; Spiritai fenira Deus el si
oportet eos qui illum adoranl, in sptfuu et veri, \ ( tate illum adorare , manifeste qtii in Spiriiiim
, - blaspbemat, id esl qui contra onam lonluni exi \ ), J) miaruro et consubslanlialiam pfreonaram, reipsa
, ; in omnipotentem et eonsTAbstanlialem divinitatem,
\ - blaspbemam linguam emillit, quamvis iusoleniiac
\ ct injurix contra virtules ot vitam immunie esse
\, \ videaiur, eed Umen multo niajore irrclitus et im \ , plicaius peccato, nulko modo remissionem iaveniel
* \ neque in praesenii saeculo, neque io faluro*
,
, , .
Considera et iodeiFiliusborainie Salvalordkilur,
*
, \ quoniani vere fuit homo et bumanis voluniario sub-r
* jectiis esso inftrmHalibus dicilur, in quibus hur
, inana natura visa quod irrepfcbensibilc et im^
,f

f i

Joan. xx, 22, 23.

7 a

Joaq. m, 3.

* Joan. *v, 2J,

871

PATRIARCHJE CP.

372

peccabile esi soriita esl. Dicil enim prxccdentibus 6,

verbis Salvaior eum qui ipsum ex irreprebensi
bibbus infirmitalibus blaspbemat et irridet; v. gr. ,
quod eauriii, siiivit, passioiiem refoi midavit, su- \ ,
doree illum irroraverunt, valde tristem se dixil, , , ,
mortis tiroore eibibens molesliam, quod oravit, ,
quod deprecatuus esl calicem, bis humanis pro- , prietatibus qui scandalizatum fucrit el uua iis per ,
qiise Salvator se vere Filiuui bominis esse cognosci , \
prabuit, is facile scandalum potest projicere, et blaspbemiam fugere, ei peccaii remissioneui acci- , 0
pere, cxcorum videns oculos verbo recreatos, clau- , \
dos cursu dolorcm redarguentes, qualriduanum
mortutim roortis poleniiam rideolem, el quxcuti- , ,
que alia divina virtule eQiciens ostcnsus est Sal-
valor. Eorum enim unumquodqtie vim babet in- , xa\ viciam, scandalizalum si sallem nou malus sit \
libens et volens, ab errore et a blasphema dispo- , , biiione iiberandt. Et si omnia cogiialione accuralc ,
medilalus est, quoinodo non promptius illum con-
vertenl qui bumilibus el bumanis in blasphemiam , subtractus fuerit ? Qui autem ex illis quae diviiia \
ct eximu sunt opcribus blaspbcmia male egerit, v.t ;
qtiaerene quomodo perbonum operalurussil bonam, \
ei nunc quideua dicens cum Jesum *idet d;emones ,
fjicientem : c Daemoniuni babei ; Tnunc aulem : \ ,
t In priticipedsemoniorum cjicii dxmonia ; nunc , * ; ,
aulem, cuni ei quem visu naiiviias orbsverat oculos
reformasset, eum opprobrio persequcns et miracu- ,
luin in injurias trabens et dicens : Non esl hic C
^
^ , a Deo ,Qui igilar divinis illis et cxirntis operibus ,
non raelior efficiiur, sed poiius ad pejus deferturet , c *
ad demenliam excitaiur; et ex quibus admirari ct \
celebrare benefactorem oportebat, illuni injuriis et , , \
blaspheraiis persequens, quibusaliis converieretur, el palinodiam canerct ei ad pcenitentiam confu- \
g"ret atque impielatis ac in Deuin pugnae remis- \ ,
\ , Sionera acciperet ? Manifeste nolla alia re.
, , ;
,
Qui igittir in Spiriium sanclum, id est m Dei
signa blaspbemaverit, nec per ea priorem blasphe- ,
luiam abjecerit, nibil aliud illum eriget; non cor- ,
rectum autem undc remissio peccati sequetur ? Ideo * ,
rattonabililer et ut Deum decet, saltitare Verbum ; cum qui Dei opera in blaspbemiam vcriere conten-
derii, omni venia indignum fons reraissionis pro-
,
nuiitiavit. Nullum enim praetexluu stbi reliquii;
iiec injuriarum et blasphemiarum correctione nc- *
que, tanlum abest, remissione dignus judicabitur.
Comedenlcm et bibcntem tidisli, et ideo euui comc- \ ,
donem et vini potorem vocas; peccatores el publi-
canos accipicntem, et id tc impulit ut ei publicaiio- , \ \ ;
rom et peccaiorum aroiciliam exprobrares? Sed \ , \
libi excelsa relinquuntur pcr quae el ab iis injuriis \> ,
recedeus et ad poenitenliam confugiens, remissio- ' ,
nem invenies, quia cum muliere et illa Saraaritana \ ,
loculus esl et abca aquam bibere poslulavit, hu- \ 71

7 8

" Maith. , 18.

76

Matlb. ix, *5*. " Joaui. !, IC.

373
AD AMPIIILOCHIUM QUiESTIO XLIX.
374
\ * , miiia impulsus est ut de illo cogitares? Quoinodo,
\ ; quemadmodum Samarilanam humilioris opinionis
, - el famae occasionem abripuisii, sic non illam excel , storis magistram liabuisti? c Yenite, inquil enim,
; c , , videte bominero (universam urbera convertens vo, , c cabat), qui dixit mibi omnia quaecunque feci . 1
*> Nonne b#c te divinorum et excelsiorum speclalo ; ' - rem faciunt ? Sed quia disdpulos interrogal :
, Quem me bomines esse dicunl ? 1 ameruiaesi; , gnumoblatum faciens banc interrogationem, unum
; \ ex multis illum putas. Et quomodo non ad divinam
, - asccndis opiuionem audiens dicenlem ei qui re
- , ; sponsum dat : c T11 es Filius Dei vivi, 1 1 Qiik
" \ , ' caro et sanguis non revelavit libi, sed Paier meus
; > \, , \ \ qui in coelis est? Et, Tu cs Pelrus, ct super banc
, - petram aidificabo Ecclesiam ineam, et porlae inferi
; > , non prevalebunt adversus eam ? 1 Humanane
\ - hsec sunt, an solius oronipolenlia et misericordis
; , Diviniialis? Sed bncc verba sunt, el nondum vistim
; teslem accepere, Nonne stalim rerum vis assur ; rexit? Ca3COS a nalivilaie oculorum celebrautes rc , \ generationem videns ei visus clariiaic cx genera -, tione dolorem repellenieg, surdos audieutes elclau, , \ dorum bases reclas verbo facias, et moriuos sueci^,' , \ latos, el rupes Dominica passiune perfraclas, ei
^, \ solem conirislanlein, ei lenebras pro radiis et lanto
, \ splendore circumsparsas, etseptilcra vaouefacla, et
t , morluos cum viventibus communcm resurreclio, \ nem praevenientes eamque concelebranlcs.
\ .
C
Haec cernens quomodo non ab omnibus rocessisti
, " *
, per qtne tibi ipsi scandala conduxisli et judicem
, \ \ vulnerasti, et muha cora rapidoque cursu ad poe ? , nitcnliam refugiens correclionem non osiendisii ?
\ ; ' Ut per cara et reinissionem peccatorum lticrerte.
Sed nequc illis cordis lui ignem molliri pateria;
- adbuc aulem magis contendis contumaciam ei in
Deum pugnam roborare, et nunc quiitem curio \ siore nec opportuniiatem babenie Sabbati studio,
, - divina supra Sabbaium signa vilipendis; uuuc autem
^ non habens occasionem blaspbeintae Sabbatum genus
, adaimoniacoliberatum vulnere videns, adBeelzebub
, confugis; nunc aulem cnm hunc praetexlum eflin gere nequeas, statuisii mortem libi el cacdem auxi*9TlP iI*^ it
lialricem ei sociam facere; et qncm illa qualri \ - duanum non valuit adbuc morliiuin retincre, morli
, ul eum rursus credas sceleralam volunlatem et
, - manum exlendis : < Qnairebani, inquit eniin, Ju * c ,\, daei utel Lazarum inleriicerenl* . 1 Et demum eum
\ > - qui id miraculose effecit, ad crucem et morlein
, , \ damnas; et cuslodiam quasris; et vigilem imponis
\ \ cadavori et sepulcro; cl quod lurpissimum est
* \ omnemque impieiatem tranegreditur ei nullam
omnino veniam relinquit, furtum invenis ut restir rcclionem fureris! Neque omnium a5 aelerno mi * raculomm maximo suffusus pudore et conversus,
contra illnd eo magis medilatus es qui magis pr*
7e

79

8 0

V0

7e

ioaniv,59.

M-iUli, xv*, |3.

ibid. I W 8 .

8l

Joan.xi

375

PATRIARCHJE CP.

376

stanlia sa caetera vincebal. Qui igitur ex nulla tam \ gplendide dignitatem Divinitatig tt e)u% inviclam , * vim teglantium operationum atqae aclionom con- , \
versionem et poBnitentiam cobibuit, ctim ge per bu- .
mana malis et animam corru mpentibus optnionibtig
imbuerit et diairaxerit; sed et rfivina dementiae ei
Impta pugn* augmentum fecit, evidens est atqoe ,
roanifesiiseimum bunc nibil gibt rdinquere quo ;, melius roalo preferal ac vivida et acri poenitentia \ \
pnecedenlium debila expellatet remissione omnino * \
dignu$ judicelur ueque in prasenii saccuio neqaein ,
\ ,
futuro.
, , \
,
,
Sunt autem quibus illud neque In praesenti ea- \ ,
calo neque in fuiuro > alio modo accipitur; et difll- , \
cullalis solulio airaplicius et paralius adducitar. f)
Mosaica lex, inquiunt, morie punit eum qui in di- , \,
vinum blasphemavit, neque veniam neqne remis- , ,
aionem ei concedens. Et boc osiendit illud, bla- ' *
tpbemanti non in praesertti gaeculo remilli. Ideo di- cunt rationabile esse cogitare blasphemaniem in '
Spiritom sanclom, a Deo et secnndum futurum \
gaeealum judicatum iri et blagphemi potnas ab illo \
exactum i r i ; sed in prsesenii vlndictis exlremis , \
Mibjiciendum este, Mosaica lege in eam tmprecante ,
qiN linguam in Deam emiseril, id esi Wasphemiis
Deum impetierit, cujus gubstanti et dominatioiris , ,
eet, et Spiritu sanciente, imo cum lapidibus oppri- -, \mendum esse et vita privandwm; ita nt Dmis Spi
, \
Htus, etsi impiis non videatur, illustri modo pro- * , *
claroetur, in qno et fupra naiuram opcra Crealor , *
naturae divine eOiciebat: In digito Dei, > diceng, \ I
ego daemonia ejieio " ; > digitom Dei per sub- , , ,
slanti* initatem et operalionU absolulam potesfa- *> ?
tem Spirilum nominans. c In Spiriiu gancto, ia- \
quil, ejtcil daemonia; non quia ipse per seipsura * , \, DOD polerai; ged in omnibus suisdivinis operibus , ,
Patrig etSpirilus ut eimilium attbslanliarum elna- ' $
titrarum et ad unum et idero velle inclinanlium una \
adesse doceng. Ideo enim dicebal: c Pater naeus os- \ \ \ quo modo operauir ei ego opcror , et : c * \ meipso non loquor " \ Et illud : c digito Dei , , ego deemonia ejicio; > et quaecunque alia conunu- D * > \, c ' * > , t -
nem naiuram el poiegtatem et efljcacia? et volunla- \
tig anitatem gacre loquuntur et addocent. Scio au - \ \ \
tem qaosdam dicere tum cum Dominica responsio \
proferretor, ct vira eam babui&se circumscripiam. , ' *
Etenim tunc regurrectione nondum facta oeque in , \
ccalog ascengionc monstrala neque Spiritu gponla*
H08 et communeg orbis terrarum oratorca discipu ,
los efficiente, nondum omnibus liis eximiisexsiftten- ,
libug, qui in Filium hominis btaspbemat et bomi- \
aibug impiogit, remissionem inveniet. Adumbra- , batur enim Us caroe dtgnitas. Ei aulera qui in , , \
^pirituro sancturo blaspbeniat, neque iti praesenti , 8t

Mailh. xii, 28.

Jaan. , 17.

" Joan. , 10.

3,7

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO L .

378

* tftinpore nequc in fuluro saeculo blaspbemiac remis , sio dabilur. Niliil eniin obslabat quin viderent vim
, supra naluram el per eam spleudenles diviniialis
radios. Alii auteni ad bunc sensum per verba prae ^ cedentia Irahunlur. Ad qucm igitur? Lavacrum,
aiuut, remissionem iu eo qui tolus sancius esl ei
." ignti perftciens, dum nondum libere agebal, non
* erat possibile ei qui in divinuin Spirilum blaspbe; , \, mal, remissionem invenin*, qui inde procedentis
\ ^- regciieraiionis ct purilicalionis participem lieri ira - possibile eral. Ilaque merito qui in Spii ilum san * clum blasphemavil, neque in preseiili saeculo el idep
* oeque in futtiro nullo modo reiiiissionem obliuet.
, , \ fcv
, .
'.

QUiESTIO L [. XLIX].
v

- *'
'
*

. * >

Beaii Marci el Evangeluta qui scripsii: c Exierunt

qui juxta eum ut tenerenl illum ; dicebant enim :
quoniam in furorem versus est; > quonam sensu
verborum contextum aptanle$, non estemui proad
ab euangelica narralivne abdncti?

Edita a Maio, 1. c , . 51-63. InHarc m,2l.

Diversis deprebendimus illud diclom subjeclum

* \ , inlerprelatiombtts : etenim licet accipere illud :
, \, " c Diccbant, quontam in furoreni versus eslab cvan , gelisla dictum pro : Dicebant > quoniaro disccdere
, * \ - ab illis vult, relinquerc eos medilalur ut ad alioa
iransmigrel; et bujus patronum sensus qai eum
luili sunt sancium adducunt Lucani : camdem
enim dicunl bistoriam tradcntem fari : c Et tarbat
, \ , requircbani euni, et venerunt ad eum et lcnuerunt
* * > - C eum ne discederel ab eis ; qui aulem ei di?er sam pronuntiant hisloriam quam divinitus loqucns
^ , describit Lucae ab ea quam divinus aununliat
* \ Marcus, in allerius elncidalionis inquisiiionem
, Iransierunl. Elenim dicunt : Hic quidem in domo
, \ crat Jesus, et ipse discens divina et curnla lurba,
- et neque manducandi pancm prse conttnuilale nio * ' Icsiias praibebant opportunitalem : et qui juxta
, \ , illum cxierunt ut tenerent enm, et cuni vonissent
' * \ usque ad eum, detinebant illum ne discedcrct ab
:, \ Ipsis : narralione Igiiur, aiunt, discrimen habenlc,
'.; ' quomodo poterit dici de cadem materia utruinque
, , ' agere? Sed polestdici ad ipsos, elsi diversa bistoria,
\ - lamen revelari et declarari ad facUem inielligen \ tiam per manifestam eam quae ambigua sit: osten ' , \ denle illa detineri et leneri in quo erat [loco], et
\ , \ ne desisteret ab cis ei recederel, et concupiscentea
, ipsius magislram conversalionem, el mirabiliiim
, opcrani dcleciantes fruitione [eos] roeditatos ease
\ [ejns] delenlionem : clcnim ssepe relinquebat bmic
, \ locum amalor hominum Jesus et moleste incaiu \ beutes in eo de turbis, in alios eam [quaV| a do ]; cirina el divina operalionc [erai] transferens sa, c \ - luiem : altamen bi illud c ut lcnercnt eum > pro
).* , , c cobibere euin a dicemio ct docendo > verluut :
\ , illud aulem c in furorem versus est > ad nuiura8 1

* Luc. iv, 42.

PIIOTII P A T R I A R C H . E C P .
380
379
liiim viiium cl dciniltenlis se dispositionis, quara ,
laborcs aflerre solenl exstasim, lianc interprelalio- . , , \
ncm adducunt : diulurnilalc aitint et cominuitale *
doctrinae puialianl qui jnxia ipsum [erant] in im- , lnensutn offendisse laborem, [et] vitalis (oni et ingenitae virlulis id exstasim el inUrmitatem inci- \
disse : quod enim Uli experli fortc erant perseve-
rantia et percnni auditionis ac muliitudinis com- \ \
pressioneellumulLu, idcxperlum essect maglslrum \ , \
siispicabanlur : ideo et qui juxla illum feranl], \ *
aiunt, id est, qui ad ipsum familiarius dispositi ,
[eranl], exierunl ut detin<:renl cum quasi niulmni
ejus curam agenles ut providenliam remissionis \
ejus el laborum intermUsionis, ut a mulliludine ' ,
magislro diviso, cibum ct alia necessaria quibus ,
corpus a laboribus solvilur, pracberent : exierunl , *
auiem forte e quodam aptoal quielem et iranquil- ), *
liiaiem loco, ad quem iv rant seipsos recreaiuri : .; \ ,
alter igitur sermo a priore non posilus sic dhcer-
,
utl evangelicum oraculum.
.
Sunt vero qui ad Juda?onim pravilalem el bla\ \
dpbeuium cl indisciplinatum [babittimj respicicnles, \ ,
illud, c in iurorem versus est,> juxtapropositum au- t , > , ,
diunt, id est, mentis excessum babuil el dc- \
vius a conslituto faclus esi : clenim tale Judaso- '
rum oditim in Chrisluin, ul omnes injurias el ,
caluniiiias ihigere conlra Sulvalorem non borre- *
renl : etcniin invidia omnino cl zclo furentes el ab \ , ifisanicntibus nihil discrepanies, el re vera ingenili , \
judicii 6ummam passi exslasim, propriani passio C ,
ncni [aflectionem] in eum qui niullos a lalibus
morbis liberaverat, rejiciebanl : ipsi enim, divina , ^ * opeimiii, quie super sermonein ct cogtlationem, id \ quod conira Dciim esl impulanies, quod Sabbaium ,
diem saluiis et miraculorum feslum dcraonslra- ,
ret, et dxmonum vcrbo Ogmenlum videntes aufe- ,
renlcm, in principe daemoniorum blaspbemanles
ipsum ejicerc daemonia, non comineuliam el pa- ,
licnliam docenlis el curaniis turbas non modo non \ ,
ducebanl audax menlis exslasim insimulare et bla- ,
spbemorum verboi um tesles facere, violenlas \ ,
eum el audaces inlendenles manus : al ila quidem \
isli dicunt nibil senlenliae ipsorura repuguare, neque '
illnd, exicrunt qui juxta illum [eraul] ul tenerenl ^ , \ oi '
eum : clenim neque putatiiii iralres ipsimet erga '
cum familiariler et pio sensu disposili erant : sed ' \ \ el illi scandalizabantur, Judaicam vesauiam cx ,
illorum conversationc el convictu non cxpurgantcs, \
multas saepius iu principio pra?benles atisas erga , '
eum diffiJenti* ; el nibilo prae aliis Judaiis melio-
rem disposilionem denionsuarc, eisi post baec mai- \
tyrii cerlarainibus seipsos recuperarint : et Jesu , \
divinilaiem quam prius neque lingua admiitebant,
eanguine el iiniuolalionibus oninimodis pr&'dicavc- , rinl. Ego vero scandalizari quidem putaitiios fra- .^*
tres in Salvuiore el lion Deo dignam opinioncm in , \
principio baberc de illo, propler indunieiituiii car- ' .
uis el supra scnsum condescendonliam Verbi cum , \

381
AD AMPniLOCHIUM QILESTIO LI.
382
, - exlraordinario el magniludine posse eimul \ tollere ei snblevarc cogitationem, venerandis me
, boc oraculis doccntibtis, non Ignarus sum : quod
, * atiiem usque eo progreasi sint nequitiae, ut et a da>
, \ moue agi et in furorem versiim esse el menles
\ \ ^ inflrmum eum esse insimularint, non pariter po,
nere nec concedere par sum.
.
Q U J E S T I O L I [al. M .
'.
Quare paradiium plantavit Deu$, Adamum sialim
,
'

inde expuUurusf

Edila a Maio, 1. c , . 3-53.

^ \ Ineffabilium quidera el excellenliorum quain ut
\ , \ inquirantur ei comprebendantur, Paulo et similibus
Pauli ad contemplalionem allolli, non impossibile

\ fuit neque lubricum : quicunque autem carne et
, ejus volunlatum poiidere simul deorsum trahimur,
* \ ne aliis quidem nobis manum benevolam et du, clricem protendenlibus, securara possumus ducen \ . tem semilam ad aliquid subliroius et quod stipra
\ , < , nog sii faccre. Quare certc ei admoniiio, difliciliora
\, \ - te ne quaesieris, ail [Scriplura], el forliora le ne
, - vestiga " : sed quoniam fons sapiemiae et bonitalis,
, c , beniguis nos promissionibus [quasij dextra exci, \ ^ * , piens, c peiiie, > borlatus est, c el dabilur vobis, pul, sate, et aperietur , > bac annuniiatione insub ; \ , sianiiata? vcrilalis coullsi et pulsavimus et peiii \ , . C mus, num vero datum et apertum sii, demonstrabit
, scrmo. Dicimus a Deo plantatum esse paradisum,
* non Adam inde slalim ejecturo ; non eniin debuil
* \ ', nec poluil scopum manibus effingens Adam ct
paradisum plantans exlorrem slaiim inde facere,
, \ et a dcslinala illi beata conversalione : at ille lege
' prjjcepti in deslitulionem soluta, ei reliquam vola, - ptaiein in tristiliam translulitet c paradiso ejcclio, \ - nem einiul iiilroduxil, quia sicul morlem Dcus non
, ' fecil, sed in arrba immortaliialis boroinem iinxit,
^ * - sic nec e sacro loco, nec ex )>ealis ipsuin deliciU
, , exterminavil : sed ipse paradisi primus civis, con ' silio serpeniis, praeceplo anteposila iransgressione
, sibi ei morterii ct ejectionem e paradiso opera, , 0 tus esi.

.
Secundo auiem non solot divinum [Numcn] ho ' >
, minum despicere negligeulias, in eos beneficentiae
' - divitias et dona inbibere ; nec volebat negligentia , rum sumcrc poenam, nondum ausu in faclum pro \ gresso : ita et ab incorporalium virluie aposlatam
ipsins providentiae et bonilatis sciens, eUcompli , - cem cjus apostasinc partem tamen prolnlit e.x boni , \ lale, et creat quidem ui luciferum apostatam, nullo
, - tnodo eo quod leinceps in ingrali animi irruil lenc bras, neque creaiione privans, ncque fulgore :
, , aposiatam auiem el qnasi fulgur coeli cadentem
* \ videns, poenam dimisit irrogari exiollenlte : ea
, - Creatoris circa creaturas oeconomia et discreiio.
8 7

Malth. vn, 7. * Eccli. ni, 22.

383
PATRIARCHiti CP*
384
Ideo eisi peccaiurus eral Adam et expellendtia pa- *
radiso nibilominiig decebai Crealoris bonitalem et \ .
ralionalo animal constiluere bominem el paradi- ' \ 8um quo conversans beaius erat, at non pulcber- ,
rioium lerreoorum operum inhibere propier Adam \
transgressionem, ci transgressionie effectum : el- , \ enim semper divinum jNuu>eit|, quod ipsiue feet], , *
facit perenniter scaturire fluema indulgentiae et ' \
boniuiis, peccati vero audacis vindictam ad- \ \
ducii t insanabilem a deJiclo plagam ct vulnera
manere et bominem non sinens absumi : et nunc , "
prsevha esi quidem Iransgressio, praevisa esl el *
ejectio : pulcberrimum vero terrenoruin arlificium \ \
operum paradisus ad insubsislentiam per Adain \ non remisstim est: idcirco et producit bunc Deus, ,
et Adam in jucQndam resiiluii sortcm, transgres-
auiii vero manere adbuc et deliciis frui quibus ' *
fruitua cssel legem servans, justiiia? non permisit * , \
' , incorruptio. Tertio vero elsi plasmaium Adam iu
paradiso locavil, non tamen bunc quidein solum tale ac tantum staluil artificium, per omnes vero nibil , ^
iniitus si non et magis qui ex Adam, quicunque * *
supervenustoin ct spcciosum figmentum Adam ct ' * ' * *
divinae imaginis inlemeratum et indeleium [typum] \ , servaverunt t quomodo ergo erat bonum, quoinodo , ,
eapicns propter unum transgressum, et tum neqtie \ ',
ipsum posieris temporibus conimuiil privatum frui- ' \
llone, tantam mulliladinem privare paradiso, \
sanclum illum locum non creaniem nequc [\\\\] ; ' prasidenlem?
, '
, ,
;

Ad baec auiein nequc istud oraitleudum : oporte*
bai Adam aclionis cujusdam et operationis proio- ' plasten non injuria afficienlis curam habere, ne pigruin forelet iniutelligens ralionale animal homo.
Hanc auleni bene dirigentem coronas et gloriam, \ , negligentem vero poenam et ignoiuiniam consequi : \ *
inclinatum autem ad levius poena secuta est: non #
igilur eosdera quis proferret sermones, quos ct , \
de paradiso et de ejcclione : et cujus gratia inqui- \ \ \
rel et liligabil, coronse plectebanlur et panbanhir: \ , !
si vero boc nondum paradisus, et Adam el exlcr- \ *
minium rationein exigitur. Sed de omnibus quo- , \ ' \
rum proventum benigna ct creatrix bonitas elegis- ),
sct promitlere, iisdem, etsi non falcanlurqui illorum \
raiionem exigunt, subjicerent qua?siionibus Crea- ,
toris nou conlenli sapienlia. Iuspicere aulem licel ^ ,
el istud : Quanam certe Adam coguovisset posi peo
catum rensu discreia fruiiioue se privalum, non . ' .
paradisi conversationo extorris faclus? bac autem '
agnilionc desliiulum, quomodo eum leiiuisscnt , ,
mcerores ac dolorcs? nulla aulem laugcme el pre- ;
mente earura reruni quae moesiitiam afferunt, undo- ,
nam cognoviiset maguitudineoi delicli ? quomodo \ ; \ vero poenitens faclus essel et diviuam benevolen- ,
liam deprecatus essct, ui ne vcnia et remissionc ; *
omnino ct iu aevum deslilueretur ?
, ,
\
\ ' ;
v

85

Al) AMIPHILOCBIUM QUJRSTIO L I I

380

xort 5 , ; Si auiem cl islud quis cogitare veiil, ab eo id * * circo paradisum constitutum essc licet et peccatu ' \ - rus Adam et ex eo pellendus essel, ne vidcretwr
, Ua ' - morialem a principio finxisse hominem, aplnui ad
, i m m o r t a l i l & t e m locum, e t moeroris ac laborum e t
, \ \ \ spinarum e t sudorum i m r o u n e m , nullo m o d o pol , , ' licitus sed ut cuncta el facla et gubernaia oaten \ \ derel convenientia i p s i el ineflabilis providenliai
\ ^ sapieuliam pradicanlia : et vero per unam materia * \ \ ' lium creaturarum faclo prafigura! et preenunlians
\ - loiara creationem a d secuodam e j u e et tremepaaai
praesenliam ui meliorem se mtuaturam sorlera,
\ , nibil m a i e r i a l i ineplitudine o b s t a n t e creatrici e t
divinae voluntali : ctenim in melius renovandum
\ * \ esse coelum ci lerram c o r y p h s e u a diseipulorum
n o s docuit, magistri promtssione veritateni do , clrins firmans : uequc baec sseai procul a Deuin
- amanie sensu. Aliier vero neque pulclierriraum
(5 oportebat ierrenoruo operuro oinnium ultimiiiu
. " creari, sed et ipsum a principio cum uaivereitale
, creaiionie sinitil dejici : etenitn in creationem pro > ' gred, necesse erai, qeia oportebal couira daemonrs
6. * - et passione* feliciler congressis coTaversaiionem ct
, , s o r t e m eleclam distribui: divinum aiuem fNuineu]
\ - solet semper relribwliones proponere ei projicere ;
* \ c Venile emm, a i t [Stripiura], benedkliPairis nwi,
\ * c Iiaereditaie possidete paraium vobie regnuia a coe, \, , atitinioue m u i i d i : > igitur oporlebai quoqite pa radisum, sive tilius proioparene R o e t e r qiciettdiis
, \ Q esset ex eo, aive Bon, propon quidem luctanJiiit
et l u c l a r o i n i l H i s quoruai e t praemiym visora esi,
, , consiitui vero ujia c u r a m u u d i origine, iie repula\ \ , - reiur opus sequiorig consilii ei pa^uUenltae fulsse,
, sed a priiicipk) cuncla saplentcr conalituetiids ju \ , d i c i i ei boniiatii.
' ;
\ .
t

88

QUiESTIO LU [al. LIJ.

,
,

, "
tipr ; >

Dhino Paulo hortunte : Si esurieril inimicus tuu ,

ciba iltum : si silit, polum da illi hoc enim (aciens, earbones ignii cengeret super capui eju*;
quomado intelligemu* Ulud, < carbontt ignit c<mgeres tuper capul ejut t

Edita Maio, 1. v., p. 56-8. Eiplanatio Bom. xii, 40.

" , - D Carbones quidem anagogt sermo, aposloros
; \ , Domini et marlyrcs vocat, diviiui videticet ptir^a \ torioet omnem inalitiam comburenie et consumente
\ * igne aceensos ; fgnis etiim Detts noster, et igriis
, \ > . consumeRS nequkiam : psaUU autem et Psal \ * < " tes: c Carbones succensi sunt ab eo, inclinaute
' , , > coelos ct descendenle** et veluii tenebras quasdam
- fulgorein Deitalis circuinlegenteni nostram iodueiue
. " carnem. Carbones aulem rursum vocat et ardentes
\ \ - ei coiisumcmes castiganles ei acerbos cruciaius,
\ , juxta dictum : # Sagiiue poienib acutae cum car^
* bonibus desolatoriis , id est dissipantibus ot
8 9

9 I

Mailb. xxv, 34.

PATBOL.

89

GR.

Deul. , 24.
Cl,

9 0

Psal. xvii, 9.

9 1

Psal, cxix, i .
13

387

PATRIARCHifi CP.
388
vaslantibuspcenis qnae dcsifuendi subjectum tmpo- , lenlem habeni vim : cl in aliis muhis est reperire \ , ! ultjrices virtules vocalas cai bones. Juxta secundum
igjtur significaluin carbones castiganles plagas ci \ iromissuras vocat, a carbonibus qui sensibilis sunl .
et consuinenlis circumlerrenam maleriam flaromai
excandesceniiae, iransferens ct transvebens appella- \ ,
tionem. Houalur igilur esurientcm quidem ini- \ mieum cibare, sitieniem vero potare : id est mul- ,
limodis beoofacere et benigtuim esse : cibare \ . naroque et polare, benciiceniia; universitalem a , */
parie describil: deinde benefaciens ait inimico el
liumaniter erga eura disposilus, carbones congeirs \ ,
euper caput ejus.
,
, , \ , \ *
duplicem igitur sensum illud : Congere$ p<*rli- lum, duplicem proferre et intellectura supponitur. , \ .
Unum qttidem, congercs, mamfeslarel illud, desu- " , , , ,
per coges, per quod et sequeniia inlerprelalionis * \ *
dirigelur; ex parieentm, ait, el lempore compre- \
beusura iuimicitiae tentamina iiiiniicum : tu quod
inahim pro malo non redditurus surgas, sed et ' \ beneficiis, quae divino [NuimitiJ nos simtles effi- , \ ,
ciunl, excipiens affligentem, juslum judice.n et quem , ,
nihil laiet preparas MIHUI omncs congregare vin- \ dictas et poenas cuntra impudens fllud et imprudens \
caput: c Mihi enim vindicla, ego retribuam, ait Domi- \ c \ nus* ' : qoomoiio igiiur bunianus ? quoinodo auiem , , >
compatiens ? quomodo beneiicus talia de hostibus ; ;
ordinans et mediians cl illius prosequens vindictam ^ \ et castigaiionem ? certe quia non ipse bxc popo- \
scit, aed ipse quidem baec faciebat, ad servandum \ ; ; ,
divinum maiidamm et iuimico beneficia repeuden- ' , ,
dam : si vero lcesa juslitia exacerbavit in ullionem \ jirtJicem, jam non essel excipienlis providenliae ju-
dicia erga ullionem dissimulanler se habenlis et ,
non slupentis ac laudaniis judicis incorruptionem.
beue facere equidem et quaerere simul ulcisci de \
inimico, incoropaiibile el mentis confusae el ad . \ strumque contrariorum inclinate se babentis et ,
ln vanUaiem solvenlis lucruin recle fecli : Bene- \ \
factum vero imraemori injuriae sensus et compas- f (5 , \
sione erga ejusdem generis hominein? E i propter *
pra?ceptum ci propter sirailitudinis zelum cuin Palre \ |}
1

tooftlro qui in coelis [esl], lendentis est ad perfectionem virlulis: et isle libenter castigationem conlemplalus esset inimici, nedum quid suraerequaaral;
Deo auiem judicanleet rationes exigeute abeo qui
ibjuriam inlulit, ejusdem esset elerga Deuin pielatis
non rationes exigere a judice, nec erga judicium
stomacbari.

t> , \ \

, *
\
, *
\ ,
\
, ; .
, ,
*

Alterum igilur illius, congeret, significatum ac

talem uos Ibeoriam transmiltit: reliquum vero quod
iignificat, congere$ et detrahes, et liberabis car- , , , \ , \
bonibu$ odientis caput, talem verborum vim osten-

derit forie; benefaciens, ail, et bona relribuens ,

inimico,depasccDtes carbones et citius absumpturos , \ \
f

* ttom. xu, i a

389
At) AMPHILOCHIUM QILBSTIO LUI.
390
, \ ejus caput nisi quie ab eo abalulerit ei liberaiio&v , nem paraverii, magnumemolumentum et animsesa*
\ , lulem procurang inveniel. Revocans euim proxi \ mam a corporeo et magis transgredienle in ani mam damno et perdiiione, ad Domini imilationom
>\ \ 61 similitudinem recurrit; auiinam enim salvans,
\ ait, sicut qui creavil illara. Quoinodo autem per be * , \, neficentiam congreganlur ei abstrabunlur ab iui . roico carbones capile? Quia cibo ei potu donaius
et simpliciter beneflcio affectus inimicus, el si non
; \ \ per ipsum bonum, at sallem propter propriam be , \ * netic experienliam et fruilionem bonoruin, desi , \ nit quidem isle ab inimicitia, et dcsislit ab tnsi , diis; et seusim resipiscens abaffeclu et eam quae
, " \ - est in cogilaiionibus per inimicitiam inflammalio , - U neiu et excandescenliam deponens, ad amorem vl
\ - dileclionem et aguitionem benefactoris veniel; et
, \ \ inde sensira assuefactus linguam fugere convi - cianlem et quibus proxiuius faciis damuum eustinel,
\; , virtuiis aoialor coiisdtutiur. Et quisnam quaerat
f , cibaudi et potandi inimicura reinuuerationem ista
. \ majorem ? Aut quid ea utilius ? Si autem posi lanlum
, beueGcium, ab imporiuuilaleei vililale beneiicio af; ; fectus DOII vultdesislere, bellua sane esset lalis, ne , \ - dum particeps esset bumanae naturae; tu vero tiibilo
, tamen minus depascentes ejus caput carbones pru , \ dcntiael zeloexacerva8li,et remuoeratiooem nibilo . - minus baberee; neque cbaracterem ullo roodu dc6 levisti qtii ad Nuoiiois le rolligavil similitudinem;
ille autem ferens toluro seipsuin
in supplicium el

\

*
\

ru

- "
r *

*
* * - inexslinguibilem ignem injecit. Carbones tameu ali , quibiis accepli MJUI acceodentea ct excilantes ani*
* , - litam operalione ct admonitionea, el mulUm inimi \ \ ^. " t iiis procellam iu pacilicam quietem transferenles
\ et dissolventes; quos,aiunt, congerens bencfactor in
\ exacerbati caput, el niortilicam ila expellens inim:, \ - ciliam, et corroborane iu dilecUonem eum qui paii \ * tur,buncquidem magno eiexiliali morbo liberavit,
sibi vero eam quae exinde esl felicitatem pt ocuravk.
, \ ' , \ ^ ,
\ , .
.
QUiESTIO LIII [/. L H ] .
u

, c

Quotnodo intelligendum dictum Deo Moysi: c Ecce

dedi te deum Pharaoni ?

EdiU a Maio, 1. c , p. S8. In verba Exod. vn, 1 seqq.

D Ex subjeclis verbis qiiaesiti interpretatio [infert];
* * \ addit enim: c Et Aaron frater luus erit libi prophela ;
* tu vero loquerie oninia quxcunque praecipio libt.
Aaron antern frater tuus loquetur ad Pharao. > - nem : > Sicut igitur usus est Moyse Deus ut mi , uislrarel contra Pharaonem et iEgyptioi plagas. i u
* - iiaus est Moyses Aarone ; ipse jubeiis a Deo jussus;
minisiro auiem uiens ad Pbaraonem fratre. Etser . \ vavit actiie in analogo omniinodam similitodineui;
* ut eniiu Deus Pbaraoni per iniermediutn Moygen,
ita Moyses Pbaraoni per inierreedium Aaroo divina
portenta mandavit. Praecepit in deaerto Horeb
. ^) Moysi ut projiceret virgsaei Deus^ et in draeoneot
|& , \ * ligRum furmatum t%i . et simpiiciler quccunqua

391
P A T R I A R C H * CP.
392
oyses jubebafar signa operari, oinnia Moyses '&
proponena el in manum niittens fralri, per hunc (5 ^, \ jussa mirabiliter operans perflciebat. Ita manife- \ itumeslquid siguifteet illod: Eecededi le deum ,
Pbaraoni.
* , * , c

'.
Q U J E S T I O L I V [a/. L I I I ] .
Quotncdo intelligendum aposlolicum dictum : c Si
imticem mordeii* ei eomedilis, videle n* ab fofltctm cQiuumamm, > et huic conmxu ?

,
dJ ,

' ,*
<rvr,

Edita a Haio, 1. c, . 58-60. )a Gal. y, 15.

Sunt viri sacri apostoliporum dictorum in pro- \
fundo recoodiium gensam gratiam habentesreve* ,
. landi, quibus proposUura aperiiur dicium : quorura ,
ibeoriam accipieniea el ui m intelligas luum circa (& * \
baecaludium iaborjosum nobis suadet (eurare) ; * *
qequo *i quid aliud scattirit Pauli diclorum negli- gemas derivare, Cum eoioi dixisset cujus lingua ^. ,
saocltssimi Spirilus orgamuu : c Vos in iibertatem , c '
vocaii estia, fraires, > et docuisset en subjacere , ,
sorvitirli circumciaiouis gratiae filios, ueque valde ,
gravi et difficib ad portanduwjugolegieconlinere et aflligi debere, ue libcrtaiem sibi quoque aliorura \ ,
quae non oporlet agere dooari putarent, et occasto- !
nem liberlatis iujuriam facerent iibertatis subse- , \
canles carni et passkmibus qu&ctmque caraU gei> mipjuii et oaacuolur. Proplerea adjunxit : Sed ^ \ , per charitatem serviie iiwicem, * quasi (dieeret): \ .
HevocaU estis a servitute dura in iuespectaiam et * , *bealam liberlatem, fugite carnis dominalionem per \ quam vobis aggravatur servilug, neque ejug aubjacet , ;
legibus. Carnis vero servilutem manifestum mul- , ' *
taruro quoque aliarom passionum et malitbe crea- .
tricem et ariiGcem [essej ei macbinalur vasiare vir- \ \
tulis el libertatis decorem. [Sed et] amorem conaiur \ , \
humanis meotibus expellere. Ut igiiur, ait, reliquas
usque nequitiaj insurrecliones prasieream, quaBgeni- * \
mina carnis el carnaiis suot sensus, his inde venien- . " ^ ,
tibus insidiis ei plagis coolra vos, morlifico, iaqua, ,
amori, forliter repugaaie, neque ut transitum repe- \
riat in vobis auimam occidenli buic peceaii telo , praetextum aliquem praebele. Hoc autem erit forte \ ' ,
IIOD operosum neque diflicile perfeclu, aed el facilect , ,
salvificum; si enim per cbariuiem servitisuivicem,
omne (elum nequiti contra vos jaelum ineOicax .
eril; in scutura enim offendens ejusdemerga iuvicem ,
aensus et amiciiiaB, el lorium fraiigitur et repulsum \ ^ \
in imbeUcna decidel iclum, ac aiinul jacieulem eo *
quo par ASI pudore Lmplet; quia erga iuvicem per cba-r *
ritaiero servitus illud quasdesuper eslassecurat auxi* [] |\] , lium et puram et beaiam operaiur Uberlatem per ,
eam quae in invicem est paceui, ei iiisubsianlta- ,
Um pacem Dominuin nosirum Jeeum Cbrutum *
vestris inhabitare faciens cordibuts.
, ^
, \ \ ^
\ .
Deiode adjicit ei legis summam essc dlligere sicut
\

333
AD AMPHILOCHIUJi QUiBSTIO LtV, LV.
394
avisflv seipsuin proiimura : et hujus dilectionls eablimiu , - tero et otilitatem sacris et eftlhymematibus astruens
. et demonstrans. Et per ea quae 8 e q u t i n t u r homi , num vitam comprobane, stHugit et concludit doctri * nam; quia enim plerique bomines non tantum legt*
bus et raiiiis quae diutumo tempore casligationes
inducunl sapientes fieri volunt quantnra fis qua3 vi , dentur tt conlingenlibus et poenant monsirantibus
, propinquantem, neque cam ab istis exhortationem
- praelercurrlt. Ideo quasi dicit: Si neqne tibertalis
* - vos movet desiderium, neque servitutis in invicem
, provoeai eniolumentum, neque quod islud quldera
, * desiderium sit spiriltts, conlrariura vero desrde, ' , ' rium carnis, neque quod pleniludo legis jlileeiionis
, egregium opus, at saltem multiam perditionem el
' - - exitium reveremini. Invicem enim mordere elcon* sumere invidia et calumnlis et detracrionibus unde
[] ct invidia indalgere, quomodo non essetabominan ^, ; dum? quomodo non fugendum? quomodo non et
* ; * - absque borlaiione viiandum? Ideo oportet cavere
; - ne quis excidal cbaritale. Ab hacenim avelli in ^ gnas el seditkmes et conieiuiones esl frnmergi et
\ , coDtra invicem arma slriHl, baec vero perdUtonem
' , vestram et ruinam parant. Et vide quomodo cbari . laiem illuc injeceril, Hcet circumcisionis destitu * tionem sermo ipei potissimum induceret. Et boc
ipse iiudio proposilo, cbariiatis Umen bonum pro*
, posilo simul impiectitur. Quare ?Nead invicetn dit, - senttcntibus iU qui circiimcisionem gloriosam sibi
. ; dncebant el iis qnibus Pauli exborlalio erat melior,
- gedilionibus et invidiis el conlenUonibus ecinderent
, io partes seipsos. Unde illud : Ab invicem mor - deri et comedi citius securum videlur.lQuoram amor
' ' lionem ipso opiime pbilosopbaus, me quidem judice,
* esset ei proximos siiuol pbilosopbari ut actu ka et
sermonibus crudiens.
, , , ^ .

'

QUiESTIO LY . LLY].

Quomodo tacrum oraculum ut esl meliut accuta&

tione omni, ila et demonttretur huic inacceuum ;
,

nempe : c Amen, amen dko voHs, aii, ubicumque

, , , \,
prcediculum fuerit Evangelium hoc, dicetur et quod

, hcec fecil in memoriam ejus ? Si quh enim Rvange

lium ponat ipsum faclum mutierls, iusipientia non
;

, - D tidetur cffugerecrimen, > Si vero totam Scripturam

eomponentium diirtpulorum magislri et comnmnii


Salvaloris excelleiilia opera et
adminittrationet,

neque id pulalur servare comequentiam : nondmn
,

emmh&c Scripti* mandata eranl.

.
9

Edita a Maie, I. c, p. 60-61. fn Matlb. IIVI, t3.

Tua ergo difficultas subtilior quiub^ro a4Uu isla

, ' , - nthil auleni operosiHD, nec roulta applioaiiotM indi ^ & seqoela ia propostUs divints esl conspicere ora , , cttlis el mul(0 stabilire majits quam insipienti iuge^
"/ rorepraBlextum.B^rimttm enimetsi nondom Evange , ' lia sciipia erant, cerle igUur non scripto verbo di , vinae operaiiones Jeeu omnibus eircamntjnliabantur.
. Si vcro cl ante onum unumquodque ipse esl clare

S95
tPATRIARCHiE CP
296
no3cens, quidlmpedii ipsum. Evangelia, qu post ** , mullum leropus et Scripluram exceptura , ' erant? Ubiuam itaque inveniaro locum incotoren- ; " {
u s iu qaibus diclum est :c Ubicunque praedicatam * c "
fiierit Evangeliura hoc, diceiur et quod haec fecil ? , \ ;
Si vero Evangelium ipsam piam aclionem quia pu-
Uveril tnulieris, ceque sic ipsis ullo modo insi- , *
pienliat adhaerebit macuia. NOD enim sinipliciler .
dixit: c Ubicunque pnedicaium faerit, dicelur, > sed , , , '
c Ubicunque praedicatum fuerit, in memoriam ejus c " ,
diceiur;id eat gloriam ipsius perennem suschabit, *
el ubique admiratum circumsonabit amoris divini , \ lestimoniuin. Memoriam enim sacra Eloquia soleat . accipere pro Jaudibus praeclare, et gloriam aubindi- \
careflorenlemet cum temporis cursu vigenlem. Ut , \
iliudu ln memoriam seiernam eritjustus *. Et : \ * *
* '
Periit memoria eorum cum soniiu ; el lalia
multa. Recte vero gloriam inducit, mulieris san- ' \ .
clum facium proclamal; cum enim UU vituperium ,
ei maculam impriroereni Detun amanii faclo &a- * \

pientii merelricis ct per increpalioncm ipsam age
rent, ea de causa Salvator aliis preterraissis qu \ ' , *
propositum consecuta suui facluro, laudero praemi- &
sU et gloriam, cclebritalem facli ubiqoe pervulgan- , \ ,
dan. Oporlebat enim eorum quibus tlli acerba Imic ; .
partiebanlur increpantes et animam confundebani,
coutrariis bortari et recreare, et scnsumtoeiumilH \ ,
cl exsuilantem restituere, simulvero ei praecipila- , \ , *
tionem accusantium freiiare. Quasi : Apud vos cri- \ )
minaiiombus subjccium factum proclamans Salva- ^ \ luris eermo, non tantum esl absolutus ab oinni : * ' crimitie, sed et ubique praedicabilur, cx meretriciis *
germiiiibas ftorem prudentia clicicule speciosum ei \
iutmarcescibileni, ei admirabilein sensum demon- , sirabit, et subUmiorem quani pro fcmiria cogiiatio- \
iiem accepisse, Deum novissc el sacriGciis divino , ,
insttiielit coluisse, qucra buiuana forma circuin-
legebat. Ideo ei fincs lerrse vidabuntur beaiitudineni : ,
*
illi doiitre et laudcs.
\
.
\
QUiESTlO L V l f/i/. LVJ.
0

1 1

Qttemnam sensum e$t contequens et irrepnhen$ibile

intaligare et intelligcre per Davidica terba dicentia ; c Tibi soii peccavi et malum coram u feci, ut
iatlificerii in sermonibus tuis ei tincas cum judicari$ t

Tira rovr hcxtv

&

\
, i
,
^

Editaa Maio 1. c, . 61 5. Psal. L, 6.

Propria quidem difficultatis aolutio et ad Davidicatti tapientiam apuna id quod videlur deelarare ^
yerborum vel ad dissonantiam propensionem majo-
rcra, U l U : Won ebt reaponaio ad illud : c Tibi soli , ,
peccavi; illud : t Ut justificeris ia sermonibus , , " >
tais, elsi locum pnecedenti propinquiorem obti- , r.uerit; redderelur aulera magis proprie etsapien- * ' ,
liiis, ai certe ad ea quae ab initio prscedunt, rela- , '
jonera suoiereotur babeniia. Quale est :< Miserere , \
(

PMI cx, 4.

Psai. , 7.

397
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO LVL
398
, 6 , , mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam,
et secundum mullitudineni miserationum. tuarum,
,
5 dele itiiqoilatem meam, al juslificeris in sermoni * , bus luis et viucas cum judicaris *. rCaelera vero
medium leneniia, non scindent nexum oeque sen. * ' sus neque ordinis. Quinam aulem essent sermones
; c " quibus Deus niiserans justilicalur? c Aut dic tu.
* * \, primus peccata loa ut justificeris ; et: c Nolo
, iDortem peccatoris, sed converli ipsum a via sua
, c mala el vivere " . E l rursus : c Nolo morienlis
, ' mortem, sed reveriimini et vivite . Hi enini
\ . ' sermoues juslilicant Deum, factis bumanis flrman , , lem et compassioiws jniseralionibus implentem
. illos. Si enim Davidico peccalo et poenilentia tem pore
_ posleriores sunt,
, al lamen iu David. propbetica
,
, ' ^ on sunt posteriorcs scientia. Quia et ipse psalmus
;. \ - non minus Davidis insculpii jKBiiilentiam et con fessionem et super lapsibus misericordiam quam
, - po&terioribus lemporibus capitvilalem Israel prae nantiat, et misericordia dignalos esse hos el buma nilate in typis et Cgura implorata divinitus praedi \ - cit, audiendam esse exsuliationem et laeiiliam
, propbeiica pronuntiat cogntiione, exsullaturaque
\ ossa Iiuiniliata et spirilu principali confirmanda et
, bonis afllciendam divino beneplacilo Sion, reaedi , - ficandaquc diruia moenia et eversa Jerusaleru.
} , Davidicis igilur verbis, nedum iinganlur trans gresso, tropis recla invicera cohaerentibus, nibil,
. : - ut diclum est, discedens a reciitudinc et sensu
, ' - Q piophelicorum sermonum occurrit; invocanl cnim
,, , superiorem misericordiam el bcnevoleuiiam, per
, quaa. inagis juslilia elucet* Dei et veritas. Iia ergo
$ * facile est elhaud infausiuni conspicere quomodo el
, ' ambigmitii per alfinem lextum sacrura muiidatum
. sit ct propbeiae divinam sapienliam et virlutem
$ , non adullerarit, neque aliquem raliocinaiionibus
- tnjiciat lurbalionem quae a Deum decenti aliena ait
proposilo.
, .

Cum vero Davidicum quidcm dictum propriam
,
connexionem invenial et boiiam pariitionem, sint
ei alia multa eloquia eamdem inquisiiionem exci, ' - pieniia, non autem per eamdem meibodum soluta,
, - melius est ad magis oatholice baee divinUus ope , D rantem et bene statuenlem recurrere Iheoriam, et
inde a communi omnium discretione coosequentem
et sacris rebus dignum serisum pro viribus cviden . " * & - tem slaluere. Sunt ergo quas eamdcm formani dwint contextus et ad eamdem sermonis opus
- habent naiuralem eimpHciter aptari et inHguratam
, proprietatem, ut ex multis pauca proponiimig
* c baec : c Mittam mantni ineain ul perculiam le
, , el populum luum, et delearis de terra ', ad
* t " Pbaraonem ait per Moysen Domious : c El propter : ea servatus es ut ostendam in te potenliam
, meam, et ui praedicee nomen metim in lota
* c ' l e r r a . > Et iteruin : t Ego induravi cor ^jus
, - et servorum ejus, ul veniant signa super cos, ui
P W I . L , 1 , 2 . Isa.xuu,2a.
Ezccli.xvm, 3 2 . Ezcch. xxxin, i l .
Exod. ix, 15.
ibid. IU.
,T

,7

, e

99

5
PATRIARCHiK CP.
400
pnedicenlur gigna mea in aures filiorum vestro- ' ,
rrnn * Deinde : Et non audiet vos Pharao, iit ' \
,
impteam aigna mea et prodigia mea in lerra ipso
rnm
Horum enlm unnmquodqwc et qusecun- ,
q:ie alia per similes proferunlur voces juxta aelio- \
logicum reddtta pbrasis habilum, proprietate quidem
atinuntlanttir sacra noetra Scriplura?. Ad nainra- ,
h>m aulem scrmonis aecepia formam, pietatetn aperiunt et ad theosophiae nostra affinem apianiur , ,
sensum. Eienim more firmatur antiquo ea quae
omnino eveniura sunt et qtiae non possunl propter . \
imperfectionem exitus circumcidi saeplos in hoe
divulgare schismate; qnia et quaecunque pbrasin
cavtas indicantem sorlita suni, ordiuem babent \ \ , eomm quae coiicessam habent subslantiam.
^ .
Sed enim proprietas talis Scripture, quaie est:
( ,
tncredulus fuit Pbarao et indaraius cst \ > mi- , \ , >
riffa* plagse et verbera infiicla inobedientiae ipsum \ \ ^
et derili stcuia eunt. Haec autem drcumsonue- \ .
runt, el per omnem terram divulgata sonl, Dei po- , \ ,
fcntiam circumdamanlia et admiraiioni esse et
siiporf validaroraanumDei pr&paramia; boc igilur \
omiifBO ex iHtus durilie evenlurum in aniologicam
formatn Scripiura flngens protulil praenunlian* ,
iropo exitos immotam firmilatetn ; etenim omniiio
ra qaorum causa allegala csl ex stabilitate pro- * \
dromi itagi solent et explicari. Caaligatur igtlur
Pbarao, non tit gtariftcelur Dcua, ctsi vocis et .. cofttexliia forma talem gpftciem aubeal, sed quia Q , * et \
obedivii et inobedienlise ipsi oportebat poenas \ :
tarogari, Eisi vero non ad boc reapiciebattt poenae, , ' \ iie fieret ipse inobedieiiito manciptum, auamen .
qttia statim ocutae sunl impium casliganies, bis ,
aiiteni verbtTum el plagarum siupendis divinis por- , '
teniie al dicium esl virtug el gloria Dei simul aucla
et effloruit, non absquc ratione ea qtiae juxia , \
:eiiologiam est narralioui forma et aspeclus circum- , , \
penilur, evenlurum onmino, et antequam eveniseet, \ ,
lealificante et annunliame oraculoruni fdivinorum]
pracognilionc.Eadem via el Davidicorum verborum \ ,
quse antea propriam sortila suni elucidationem et >. \ < onfilUutionem ineamdem et similein dicliscoaplari ) .
poasent perfectioneni; peccavii Davidel peccalorum ' \ &
maximis, non ul Deus jusiificeiur; non e$tenim,non D csi ulline pccealum Deo jusliliam circumfnadens. Sed ; \ po^iquauipeceavUquidem, non auxil nequecsecilaie \
neque inscleiilia peccaium, eonfugit vero wagis *
aJ pcBnitentiam el lacryinas, semelipsum fesiinatis , abluere peccato. Dai autem Deus veniam in beni- ' ,
gniiale, propriam jusiiiiam et inajorem quam juxla
hnmanum xensum splendidaro omnibus exbibens el ,
circumepecUbilem. Ideo cum dixissel David :c Tibi \ ,
soli peccafi, ul juslifleeris, adjuout, c io eerrao- .
nibva laie, > iniquitalem quidem pcenilentia exci- , , \
fHeiiic, poeniteRliain vero beniguitate supra omoem
aerinonem, in benignitale \ro in sermonibus elu- . , \1

Exod. , i . Exod. , 4.

* ibid. io.

404
AD AMPHILOCHIUM QILBSTIO LYI.
40
, , > , c - ccnlft juslilta et oinnis cominiserationii et bonitalis
, * :- emiltente radios. Et sermones hic inteltigi possenl
* Dei bumame condescendenlis iniirmitati et in ra* - tionfs et judictum se stalueniis. Eienim, ait: c Ve \ niie el contendamus simtil, ait Doiniiius*. lnqui . \ siuone autem facia ex opposito de donis quibua
, fruilus est et beneficiis David et de iis ad quos
. lapsus est illegUimos acius : a lingua calami et ti\ \ , bias inflare inscite artera sibi lingenle, lingua spi. > * riius et sapientie supra caplain rationis et scientiae
& - organura; ex adoiesceotulo irrisqre dux forlujtus
, belli et loiiusaciei, ei eolus et absque telis ei ar , inis e.i reliquo apparatu et expertenlia certaniinis,
* , \ reporlans vicloriam et bostium frangens domina , lionem, ex ea quae est sub dio miseria, duplicibus
\ el triplicibus tectis domorum splendores ei splen\ ; \ \ \ didiora babitacula, el sub tecto et deliciift affluens
\ , viclus, el mullarum urbium ex pago oriundus, do , \ - miuus; pro paslorali doliolo et pera, sceptrum in
.* , manu, et circum caput diadema regui; e grege
- boumeltibia etsoniiu mulcente eorum aures, vaies
\, corum quse supra sermonem sunt opemm et pro* , * phetiae eflluere Taciens cbarismata; cx sedibus in , \, ceriiset cura agnorum et pellefcrenie corpusculuai
labore gravalum, tbronus regius el purpura et
\ \ - bastarii et corona; ut verbo dicam, ex idiota pro , pbeta et rex ex fugitivo et contra nostes vicloriara
consecuius absqtie pugna.
, \ * , , \
, ' .
, , G Igitur divina circa David, talia, et multo majora
. praetermissa. Quae autem meae inOrmitalts et David,
, , a mulierc viclus est, belli assumpto socio amore :
adulierium et homicidium contra magniludinem
* incesserunl bene factoruro. Injuria affecit caro spi , \ rilum, et concupiscentia illegilima donorum cbari , \ 1 smatibus illusit, et quaenam illa? Propbeta el rcx,
, , - caupo, nou vinum aquae miscens, sed ea quae supra
, , sermonem sunt dona miscens et adullerans carois
. p:issionibus el assullibus. In his et talibus sermo nibus Deus judicalus el justificatus quoad David.
\ , ' ('erle est dicere in quantum joslilia superabonitalis exrel , verit, et suae oslenderil
5 , lenliam, praesertim oon vindictffi subjiciens eum
qui pro lanlis bonis mala rependil. Sic enim
; ^ subsecla fuisset ineffabtlia misericordia Dei et quod
- in easplendens iteque sermonem babena ad enar randam ejus magnitudinem ; vindicta enim el ca eiigatioiie ie qui injuete damno affecius esl pfaraquo
. delietomm dissolvit. Davidica igitur poenitentiae et
confessionis verba et similium quodvis sacrorum
Eloquiorum mos omnino eventuram praeindicans,
aetiologice enontiat ei eflingens habitu id quod
, '. , affineesl ejoe quod inebietabilUer eventtumni co ram sisiit. Qui Igllur Etoqoiorom [sacrorum)
^ Iaa. i, 18.

403
/
PATRIARCH CP.
40i
morem et canoneni inteUigeiiliae recta prosequilur, \
postquam ipsi occurreril causaro allegantem iropo- ,
logiam prae se fereos aliqua propoaiito, maoifestum cat nullum tumultum ueque turbalionem neque ,
dubitaiionein aliquam raiionem tenentem esae gu- ' biturum; sed ralione conlrabeuafiguraegeosum, *
pere eventorura videbit; cujtig quoqae iu osten&ior- ,
* \
nem igaratus loquendi ugug agsumiiur*
.
'.
QUiESTlO LVII [*t. LVI].
Qu*re

Salvaton* baptizaniibus dkeipulU,

baplizabal Joantust

adhxc

- ^

;

EdiU a Maio, 1. c, . 65-66.

Quia eamdem senteniiam usqtie ad iramolatio- nem immuiabilem congervabat, propler quam ei , ' \ '
ab iniiio mintsler visug esi baptismatU. Eienim .
tunc qiiideni baplizabat, ul praedicaret accedentium , .
niuHiludini communem Salvatorem generig; el
deincepg ul ne intensionem remittens corriperetur
ejusmodi Deum aroanlis lestimonii et sanclos de- \ .
ceniis proposili. Baplizabant igilur SaWatorig ot \ , dicipuli, Redemptorem generig praedicanles; ba- ' \
,
ptiiabat autem et Joannes, primitivum exemplar
illorum sacrae operationis factus, seque conjun- , ; ,
gens his coltuciaiilibug et cooperator salvificae bujus \ ^
et prxvie puriflcantie constitutus aclionis. Eienim \ * \,
clamavit bapiizans, Jesu omnibug divinilatem te- ,
stiQcang. Id enim coeleslis illorum spongus vole- ^ .
bat, et preparare atudebat, el auperemtnenter' ' , \ ,
major omnibus et a Deo missus, et Dei verba \ ' , \
loquens ei qiii accepit ct babet gpiritum non men- , \ \
aura donalionis et operalionig participatione, ut \ ; \
omneg propbeiae, ged congeiterationig juetitia, et , *
supergubgtaiuiaUg consubstantiaiitalis dignitate. Atlaroen baptismus Joannig et discipulorum Sal- . ^
\atorig nulto discrimine nisi pergouariim imnwta- \ \
tione differebal. Eienim parabat quivis eorum * \
baptizatoa aptog fleri ad guscipienduin per ignem
ct gpirilum perflciendum bapiisma, neutrum vero ,
illorura praebcbat Spirilug gratiam et efficaciam, ,
neque omnimodam peccalorum remiggionem. Tale \
enim super sermoneui dooum posl dislribuiionem , ignitarum Hnguarum et per ipgag saocli Spiritus j) .
pnesentiam baptizatig donabatur.
'. \ *

.
'.
Q U J E S T I O L V I H . [Al. L Y I I . ]
Quare Moy$e$ tecundnm aenain genealogiam texem
principatuum E$au, rtRquorunh quidem simpliciler
nuda recemel nomina, ad Ainan vero progrediens
ait: Isle est qui invenit lamin in deterio cum
pasceret subjugalia Sugon patris sui 11 quid igitur
e$t quod invenit ? el quare menlione dignum est
habitum ?

Srsxer

,

,
* $
; > ; ^
;

Editaa Maio, 1. c , . 66.

Syriaca vox lamin, vel, ot aliqui, Elmein, fontem deuominai; fonteg vero et putei desiderata
eranl ret iis qui ex Abrabam; cum enim essenl
pastores et subslaniiam totaoi sibi compararent ex

iit Gen. , 34.

*
\ \ * \

405
AD AMPHILOCHIUM QILBSTIO LVU-LIX.
406
\ , ovium magno numero et prosperilate, magni fa \ 4 ciebant fonles et puteos, quasi pascuis noo valde
- minus ila et potu saginante et disponenle in melius
\ . armenta'. Sic certe videtur et Abraham et reliqua
\ - fruilus apud Abimelecb cura, non insipieniiam
, - ducene reprcbendere ipium de ablaiione eorum
\ quos ipse foderat pateorum; neque ille rcpreben * ' sionem irridet, ignorare vero aciionem a tuii
* eervis ansam respondet et festinat Abrabam per
septem agnos Abimelecb confessionera, esse putcutn
opus et laborem Abrahae, stabilire. Et juramentiitii
\ el conventiones procednnt, el fons sumit cognonien
* \ \ - ab actu, puteus juramenli cognomtnalus. Et Pbt * \ listiiro tempore siibecquenli propria regione in qua

peregrinabalur Isaac fugiens in patria famem,
\ etpellere invidia cum mediuti essent, obsiruunt
poteoa palris ejus, paslores gcienles non posse
, , vivere, puteoruin destiluloi utiliiate. Et Moeea
, quod roanibus iuiqois patrari coepta paslerum
, amolitus praebutsaet flliabus Jetbro ociut quam aliis
* \ diebus [npportuniialeml adaquandi greges, patri
placet, et dominus domus pro advena flt. E i
acxcenla alia sumere cst per qu* desiderabilis et
\ niagna possessio potteris Abrahae putei putabantar.
, \ * Quod sanc el feliciter cum inveniseei Ainan teu
\ ' Onan, utraque eniro voce nominaiur, biitoriae
\ - praebnit materiam Dei speculatori Moysi qui de
(- \ *- nosmogonia el de Esau familia genealogiam texuit.
( ),
\ .
* .
C
QUiESTlO LIK [. L Y M ] .
c

clxiav xatri\r
\ ,
olxia

Quid significai quod in Deuteronomio teriptum til:

t Si tedifice* domum novam, facies et coronidem
domui tua, nec [acies homicidtum in domo tua t >

EdiU a Maio, 1. c , . 67-69. In Deuleronom. xxu, 8.

Diclum est quidem a majoribua nostris de hac
\
locuiione quod neq:e illustratione neque corrc. \ clione indiget. Allainen quia tibi placttunt et quae
' , ' , facile oal ab aliis discere, haec a nobis audire, con \ , \ cinenles et nos illis, et praesertim quibus atiquid
\ , \ aliorum in melius speculaium est, et coDSonam
, - facienles rcpliralionem , primura quidem nosse
, dicimue oporlere, qaod saepe conjuuciio, et, sl \ * D cut et aliae mohae ex dictiooibus in Mosaicis or * \ dinationibus, redundantis vocis babet locum.
, Ideo et recuus legeretur dictum, ea qoa? ab
* - initio est conjunctione sublala ; duplicibus vero
intelleclibus interpretatio dividilur. Haec enim ad
.
\ litteram iransit ei per sensibtlia dirigilar, illa vero
, * ad tbeoriam vult roagis sursum agi. Illa igitur
' \ - -aevium iler, per quae diclio magis et sensua
, , oblinet, libi laciens, sic forie signiiicatum aperit:
. , \, - Doraum enim (ibi, ait, cum posaeris scopura difl , , , eare, el foveam ut decei fundare et Jacere funda , menia cuni foderie, non oportet relinquere fossio \ nes anleqaam ad fincm perduxeris opos, abtqne
\ \ convenienli cinclura el nanimincf, ni ne tuam
- , ignoranii actioncm, causa videarii boidicidii, illo

407
PATRIARCHiE CP.
quidem lapso in profundum, utpoie nibil Dovorurn , .
operum aniea scienie, te vero nullam curam ne ,
quid accidal tale, adhibente. Elenim ei mulia e i
irraliooalibus non veri absimile esl easura in pro- . \
fundum et inierilura; sed ct bominum aliquos quos prior locorum positio et consueludo Iransitus
ct breve post novam strucluram tempus obum \
braiitia ea qua3 noviler facu sunt, et nihil novum
nequc diclum damnum ne suspicarentur decipien- ,
lia, perdilionem invenire pro praecedenli ulilitale
cocgerunt. Oportet igiiur proplcr baec omnia nul- . *
laui oroittere, io iis quae agimus, securitaiem, per '
quam congeueres et conlribules omni lxsioni et , \ damno impervios censervemus. Illegiiiinuni enim \ \ '
et crudele a quibus nos uiilitates carpiraus, eju
dem generis ~et ejusdem tribus bomines sinere , \ perpessionura et dolorum sustinere ullima. Oebila $ \ auiein providentia adlubila, et inde quoque nullo
iranseuntium in fossiones abrupto 'non erit occisio
ulla in noviter aediflcata domo; et circa domum ; ,
conspecia cinciura et coronis el homicidio mun- $ \ \
dam doraura declaravil et erga proximum provi- * \ denliam clare omnibus manifestans, muliarura et iti&ignium lautium causa provido aticlori fit; et , ,
lalie curae fruiiionem in similibus operibus el pra- *
scriptiones ei qui prior illas consiituit, ibesauriza- \ vit. Et boc quidem quod Deo gralissimum e&t \
legislationis sfabilivit, et polens et salvificura et \
reverendum. Juxta qitidem quod scnsibile esl, , \ \ -.
lalcro est accipere el proposili sermunis intelli- Q * ,
\ .
gcnliaro.
,
Qua&vero ad iheoriam magis spiritum aliollit,
hc ei veltet hortalioni aciionem connectcre. Qui
pbilosophia recentiori et supra captum mnltiltidi- . \
nis posita utuntur, et vilam liberam a vulgari
conversaiione curant, non dcbent ii novum quidem . ,
fundamentmn ftgere, novam vero parare lentare ^
domura, uec in ullo ad rouliiiudinera iiiclioatam, ,
neque a cousueu conversalione ad vesligia deci- \
deiilem; in ipsis aulem mediis operibus facli,
kitensioneoi luctaminum remitlere, ei facililate , .
similium laborum pulridum et caducum id quod , \
bene coeptum est aediiicare egregto arlis epus; ct
domum per quam licebat et decidenles knbres \ ollenlalionum procellas forliler repellere et iitllara- fy ^lay ' \ ^
inatum radiom paasionuiii sopire et cobibere ardo- ^ ,
i-em; banc vero doniuiu apleudide coeptam aedifi-
cari, i u vero ad adnairalionem suavem progre- '
dientem non oportel remissione sentenlue deinceps ,
sioere in rUum decidere, el io odium el in conlu- (5
iBeliam priorem bonam famam commutari; sed $ \
oporlel banc noviier cceptam aediiicari, in similibus \
aervtre successum, el coronidem jucundae buic ct *
cgregiae babilalioni circumdarc, id est usque in ,
liaem ad coronas duceaieai accuralkmem el curam \ ) ^ *
pamre; legiiine eaim et ad finem usque pugoaa- ,
liuoi corooae. c Nemo enim, > ail Ecclesise praeco, *
corouaiur, nLs legiiirae ceruverit . Novii autcm *
II Tim. i i , 5.
v

403
AD AMPHILOCHIUM QUiESTlO LX.
410
, \ - el novam crealuram eecundum Christura profe , , clum et perfectioncm qui iisdem novis institutig
, \ novum teslanicntum noviorem semper conservavh.
\ c Si qua enim, ait, c in tempore nova crea lura, > renovat i : id est, per omnia in sapienter
. c , \, et supra sermonem sediQcata novitale perseveraie
, > innovati, nilril antiquum neque puiredinis morbum
\ inferentes. Si cnim non imponatur coronis inno , - vatae domui per virluies, id esL, si non usque ad
. finem juvenilia et nova et pulcbra cerlamina quae
, procurant nobis coronas servaverimus, caedes et
\ caedium pessima in pulredine aedificii; cum deor sum ferat et suffodiat vcl illum qui a principio
, \ - noviiaiis sedificii, ulinam non profecerit in vanum,
- nieliora aemulatus esi. Ita misere enim dejccto et
\ \ ' post lot labores et sudores quasi e i poenilentia
, injuria afficcre qua? praecesserunt, el passionum
, mancipium fieri e( inimici praeda, nihilo pejus
\ \ esset, neque a principio elegisse noviiaieni conver , saiionis, aul postquam elegil, non perduxisse usque
ad flnem, sed anteposuisse acmulalis ea qua? de, ,
precabilia sunt. E l ex quibus poierunt osorcs
,
deleclari irrisionibus ct exprobralionibus, non
, ' - divina locutus siluit Cyrillus sanclus.
\
.

'.

*
, ,

,
;

QUiESTIO LX [/. LIX].

Cur Ckriittis leprosum teiigerii, non obstante legati
immundilia. cumsole verbo eum sonarepoimril?

Edita a Haio, I. c, . 69-72.

, C Primum quidem id convcnlt scire, ex quo Salrator
, nunc legem judicabal servare, nunc vero optimis et
supra bominem operibue deraonstrabat inferiora,
\ , ' , nec quando legem servarc ducebat bonum, ut eub jeclum legibus eum servasse ; sed bocquidein oeco , \ - nouiiam iuiplens el ostendens sicut bumanam na
, turam non dedignalus as.su mere, ita nec ipsamjam
dedignariea per quaeordinantar bumana,sed et se
, ctari se illa qttando nibil aliud excellentioram in
\ - seipsum atlrabit et transfert per providentiain;
illud autem et Judaeorum simul obstruens blasphema
\ , el absque osliis ora, et quod coulra Deom est et
\ \ - contra legera ut in Domiuum jactare non horrebat
^ contra Deutn pugnans Ulorum iusania, in ipsormn
, * \ relorquens capila. Quoniam et discipulos accusaio*
\ - D quod contra Sabbalum euntcs spicas vellerent, el
6 , \ - esurientes famis spoute oblatam mensam facerent
medicinam, sacris el aliis viis ei exemplorum quo* , \ \ que allegaiione vi et dignitale Scripluranri non vio - lalam proponenlium siae culpa esse demonslravrt
\ el omni inlaclos criminalionc. Imo etFilium hoini * \ nis dominum esse Sabbati, non autcm illius obser , vationi servientia insigniler praedicavit. Ideo et pra>
- senle ipso prsescriplio Sabbati couirahcbalur , ui
. \ asiante domino servi libertas evanescit, dominii
, auiem circuroagitur nuiu. Namque iiuquibus boII Cor. , 17.

4] 1
II P A T R i A R C H * CP.
412
minum diviiiites operabalur salutem, bomines in ^ , )
iis educantes lcges lacebant; mcliui enim esse . ' multo propria pxdagogia ipsuro opus ealntis intel- ,
ligebant. ln quibus autem non erat legum custodia *
mirabilium operaiioiiem superponens, neque bomi- ,
nem saluieiu despiciens, tunc el ipsa3 propriam ju- . *
eliflcaiionem agnoscebanl. Magis vero ipsis semper ,
servatum exslabal ex iis quae Salvalor operabatur. ; , .
Eienim legum illaiio cum ei niagis vigenles vide- \ . *
rentur, lignuro caedere et ignem accendere et carties \
dividi a sacerdoiibus non injuriain ducebanl ei ip- . \ \
garura roborls destructionem sed et decorem sibi , \
faciebant el digniutem tolerare illis posieriora; et
bovem et asinum solvere a praesepi, et abducere ut *
polus participes esacnl propriae temperantie infir- \
inalionem non pulabanl, nec soluiio ipsis videbalur * \
quod nec illa servirent prxuplo. Quid auiein opor- \
tet loqui ovem e fovea exiraclam ei bovem et filium , ;
bomiuis e puleis laris extracium , et quaecunque \ . (
lalia alia; quorum Sabbali lege* viin reverentes, ju- 0
vabanlur roagis ei exaltabanlur; quibus aprincipio \ \
illatum, raultorum aliorum operura complexu el ;
exbibilioue earuro quae in ipsis separabanlur aclio- , \ num.
' ,
.

Haec quippe et talia, transgressioucm Sabbaii imprudentibtis Judaeta mirabilium operaliones et insanabilium morborum ctiraiionem iuclamaniibus,
SaWaior in medium prolulil, opponens ea qua su- ^
per sermonem sunl opera manufaclis actionibus, et
ostendens quanium ulroruroque discriinen. Et nua
eral nec impudenlibus negare Judaeis inulto 'majoris prelii esse cl mirabiliores salvificas acltonce
quam lignorum catsio et caruium divisio el e fovea
et puieo ovis et bovis exiractio, el qua;cunque bis
siroilia, elsi ab impio sensu et Deum impugnante
non desislerenl. Yide aulem tu incomprebensibilem
Dei sapienliam et ineflabilein providemiam , quomodo quod debebai poslerioribus lempoi ibus omnioo eoUi graliae abolitum, legem dico , vi et dogmate, id a principio inducliim et victum constringereiur, ul omnimoda instans solulio eam quac ex
parieet cum qua progressaest lex proponeus, neque
novum nequeparadoxum allatum simul osienderet,
eed et Judaeorum confunderet el obturarel incredu)itatem,eicontra tegem non intempore zelo luilam,
quasi non nonc lege ad solulionem vergente, sed a
prlncipio cum solulione progressa et cum solulione
consistenle, insolubilitati vero nec a principio eubjccla. Et non quoad sola Sabbala legislalionem so*
lutio in sois ipsius limiiibus Rcrvavit, eed et pro
adimpletione pascbalis defliiiium tempus dislribuens, el in ea quae per parien e.st supcrposilione
aclionis universiUlera colligens. Cerle el leniplum
unum pro aacrifioiie separaiuin ubiqne terras diapersis Judacis viclimam baud iminolaUm ei iogratam oronimodo prsDnuntiavil faturam; boc quidera

\
, \ ,
\ * \

\ \

\ \ \ 4,
\ ,
\ . "
^^
*

( ) , '
\ ,
\ '
,
-
\ arat, \
, ,
' ' , \
,
* \ \
,
\
, \
.

413
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO LX.
414
\ icavt\ cum possent undique omne* in idem templum
per annura >congregari; illo vero quod tempbuii
, DOII posl mulium lempus bosiilibus roanibus ever \ - lendum esset. i in eexcentis aliis undequaque
\ * veterera legislationem esse consptcere in fine anli quandara, ulpote componenlibus ipsam syinbolis id
, praedicantibuseipraeuuuiiantibu5, non verbis polius,
- sed ipsis operibus et aciionibus, ei cerle alierius
\ , iiibliluti subliuiioris et divinioris elsolutionem non
* \ * \ adiiiilieiiiis prooemiura a principio el progyoinasma
- fuisse islaro, propier quena onmino et leinpoiali
*
' - pariiceps fuit naiiviialis.
, f
.
Salvalor vero noster et propter baec tactu eanat

\ , leprosum et ut oslendal ae Dominura esse, ut introduclionis legis, iia et oon iotroduciiouis; quenjad
, \
, \ - inodum autem eam poierat non inlroduccre, iia ei
, ' ' inlroduxisse aliis, ai non sibi iniroduxisse; non
. enim subjacere legislaiorera legis observaiioni, cu . " jus cuslodia iis pro quibus leges ferunlur coovenil
\ , solis. Ui enim leges slatuens rex civiiali ei admi \ , nistrationibus, noii quibus aptat et conslituil regi , \ men, bis seipsuiri subdit, et aubjeciorum ergo pro clamai el proxiiue ipsis posuisse limitem decreli
* ' - astruit: al ipse quideiu in allo sedei poliiici ordinis
\ ei mimaterii; regimen autem suis conlinet et con - servat praeceplis; sic el mundi Creator et uoiverso \ rum rex leges iradidii juxia leinpora iis qai iu
roundo sunt, per quas licebat ipsorum quidem
, ' ^ menlem ad melius ordinare et iustiluere, ipse vero
\ : \ , talis providemise noo indigens erat el lueiior ii*
\ esi quibus benigne providens dilavil subjeclionera
, ul illarum exciperent uiiliialem : non euim ut alii
. ' legislatores qui multis aliis una judicaniibtii ot
\ - cousenliemibus stabiiientes leges ferunt, sic ei SaU
vator nosler legUlatioiiem invexii, eed ul Deus el
, Doniiuus oinnium et tola legislatione ipse excelsior
, ' poteslate. Ideo neceese esl boc quidom lege stabilitia
\ - aubjacere, hunc autem ralio omuii eximil quod re . - liquis omnibus immensum superemiucat.
, \ ' .
' \ * D Sed mecum bic el illud considera : lex eum qui
, , langii leprosum, impurura uominal, non qucm ex
{ - laciu sciebal a lepra niuudanlem eum qui deiinetur
( malo; non enim eral spe* nondum graiia instante,
, ' , sed neque bujus prooemiia, qaae bominem demon , \ sirarenldivina operantem, el forliorem malo, prce, sertim vero eo qood curationem quaerebai manifes ), ' tam eisiere. Sed qui oibil leproso ad eiiioodatiooeui
, \ conducit, et quem parlicipem esse magis mali qnam
immunditia liberare patienlem conapexit. Ai aniina . \ rum el corporum medicuu Cbrisius Salvalor uosler
taiim quidem alepra per tactum mundai, statim , que inorbuio melius quam dict possit fugat. Quo . inodo igitur non iniulsuro vereri tactuin ut immundi , im causam, eum qui novii per bunc mundatum dc monsirare lepra afflictum ? Quomodo aulem iion
; ' absonum leprosuna jam non leprosum oec imraua-

415
PATRIARCHA CP
416
dum esse,roundalumveroel sanum per Dominicum ' , taclum et reputani ab omnibus et oslendi, euro vero \ qui emundationem ipsi benigne el abundanter do- ,
navit, iraraunditiae pariicipero repuiare, quaro nec ,
in alio oorpore conccssit manore? Igilur non eum , '
qui per tactum raalum corporif abrasit, hunc quia
;
tangeret lex prohibuii. Misan ibropise cnira non ef- ,
fugisset crimcn, sed eos qui iu tangendo nihil qui- (
deiu inimnndili aufcrebant, langemes tamen eos ),
qui adbuc plaga dednebaatur et affiigere transmis- , '
sione poiius polerant, quani curationem per illorom \
manutn locrari; unde quia et dominus erai Filius ,
bominis el ponendi et non ponendi tegem, non enim *
carnis assuinplio potcnliam abslulit divinitalis, eed
4
assumpius bomo poleniiam ejue qui assumpsit sibi / ( propriain fecii; et quia qui principaliter et origi- , ).
naliter t&l lcgislator eos qui sub manu sunt subjicit
legislalioni, non siroul snbjicilur nec simul circum- ), \ \
agitnr cum legi subjectis. Et qaia per soluiionem , c&
vetus lex origioem babuit et concurrcnlem cum
aolutioue eecuriiaieni promisil, non altero akerttm *
aufereote, per utrumque vero subsisteniiam legis-
laUoueaccipienlc; et quia non per lactum lex mun- , 0 , danies ab imrounditia bominem langere probiblt, *
sed eos qui neque quam melius disponere possunt
injuria affecluro per immundiiiam; et quia per ea *
qu SoWaior fecil, legislaiionera magis bonorabat non obtiare eam divinis signis convincens, in con- * \ ' cursum vero magis demonstrans asaumplan. Prop- ,
ter b*c igllur omnia, qaaotum in me scire est, Q ,
Salvalor noaler ei Deos leproeum curans et verbo .
uctoin conjungena supra serroonem ostendit raun- , ,
liolam.
\
.
SA.
QUiCSTIO LXI [ul. LXJ.
Qmd

iignifieat illud : t E$t spes canem tiventem

msliorem este leoue moriuo t

Tt ro, " ,
^
; >

Edka a Maio, 1. c, . 72-75.1n Ecclc. ix, 4.

Secundnm litleram quldem, in propalulo sensus
,
esl; ad nibil autem videtur uiilium ncque neeessa-
ioruro lendere ; etettim oranibus et cognitum, * non soliim caaem vivttm morluo leone meliorem, ,
aed el ooaoe cui adeti viue vestigium eo quod hanc ,
abjecit, el leo sit, elsi leonum naturae el roboris ^ ,
iu iraQttnsum sorlitara sil supcriorilalem, mulio * nielior ordiuts vivnm mortoo judieari. Igitur me- ,
lius esl a littera ad spirilom iransire, et ad inlel-
Ieciaaliitm sursum ferri coatemplationem. Didicimiw , \
igilur ex aacris Eloquiis canet quidem eos qui ex . '
geniibus appellatos, regium vero et exceHeNlem
quem repraesentarec leo, judaicum cogDominatmn , popoUim. Dicit iiaque Eecleeiaslce : c EteiMin id ,
sapionlte ei ad praeleriia ei ad iutifra explananda c \
cl eonreremla diviniius dalum est; > dicii ilaque ca- \ nero, id eal ex gentibus boniinem, sic enim eum \ \
vocari per Cbananaeam doeenMir, si illum secundum .
virllee vtla non omitino derekiquerii, spem prsbi- , (
lurun esM nagis ae ex boniiaU non casurum eese ^),

417
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO LXI, LXII,
418
- quani eum qui ex regio quidem et nobili generc Ju, d&orum, mortuus aatem virtutibus jacens. IUc
, ejiitn meiioiis particeps viue spem prolendit ee el
\ ", ad perfeclionem virtutum cursurum; bicveromor . * ( tuam ferens in semetipoo virtuttim vim, et pro \ pter hoc mortuoe inter computatus frustra leonem
* supcrbe agit, verar vitae vestigium nallum afferens.
, \ Sane equidem et respectalus impurus bomo, ut - pole peccalis inquinaius, ei ea quae per virlutes est
, - desiitutua mundtiie, bic lacrymis et poenitentia
. \ \ passionum Ititum cnrn abluerit, co qai videlur
, f , \ magnus el propler viriutes gloriosus sentire gravia
, - et regia spe inventus est melior, el ipse sordee
\ - peccatorum conlinaiiaie curalionis absterstts. QuS
,
aulem fuco virtuluin in leonem pictua esl, saepe
\ insanus factus inflaltone spiritus, dejectus est ab
, \ alio et moriuus faclusesl, peccaio ipsum excipienlc
]) - iu moriiika sua et monifera babhacula. Si autem
. vis, ct qtii per baplisiuum in vitain secundum Chri , - sititn est regeneralus; etsi cauis deformaverit prius
, - ipsmn impudeuiia, etsi ad alitid quoJdam inalto \ , - nabilitim fitigeretur proprium exemplar, spem isle
\ lainen prabet ad bonitatem transformatum se iri
. \ el bonum fulurum; qui auicm bac regencratione
, excidil et inde proveniente destitiitns est vita, elst
, quibusdam virtutibus decorari videatur et gloriari
, sublimiiale comersationis, nihilominus manet
- morluus, et mullo pejus cane quidem olim faclo,
, \ * - qui aulem vitaro fcreiilem noo amisit graliam.
\ ,
, ,
, .
1 31*.


'

,

/ ,

QUASTIO LXIl [aL LXI].

Quid vuli significare quod apud Ecctesiasten dictum

ett: Mitte panem luum super faciem aquw, *
in multiiudine dierum invenies illum. >

Edila a Maio, 1. c. p. 75-73. In Eccle x i , ! .

Eleemosynse bonum mullis solel osteadere Scri
, , plura, praeserlim vero largilione el coramuiiicalione
- panis; eieniiu et bujus usus bumanam vilam magie
. coniinci. Ideo a magis consueia parfte panis totum
, eleemosynap, bonum desumil.
.
Scriplum esl igUur : c Frange csurienlibus pa *
,, , nem luum ; > et nunc Salomo : Mitlc, dicens,
, - panem tuum super faciem aqase, eleemosynam
, - D gnificavit, cujus oportel administrum esse iis qui
, \ in egestate constituti sunt, et in manu lautum bc . nigna aspicere spem vitai sitam; haiicaulem, dicit,
eleemosynam ex dispositione convenii ferre com \ paiienie et per lacrymas prodienle, non lamen
, proximi calaniitatein ostentalionis ct gtoriationts
. arripere prxtextum. Talis enim non super. faciem
, ' - aqu;B panem misii, sed injuria affecium ob jaclan*>v \ liam et pessumdatum glorice appelitione projecit.
^. " \ Misericordia enim per faslum el amorem proprium
T

Isa. LVIII, 7; Maltb. xxv, 5.

PATROL. G R . C l .

419
P A T R I A R Q L E C P .
420
i* ortenialionem effusa, in iiijuri.m magis quam < ,
refrigeriura indigenli circumslsiilur. Eleiiiin non .
despicere frairem egeslate consumplum, et inopia , \
pereuntem, debilum quidem el debitum indcpreca- , \ bile sensatus judicabil, et festinabit exsolvere nec ,
fieri ullo modo procrasiiualor, gloriaro aulem ve- \
nari el benefici per lalem aciionem sibi assumere \
lilulum, inseosalorum essei, ei bonura male scien- , , \
tium prosequi. ldeo ille quidem iu mullittidine .
dierum, id esl in futuro s?eculo, pancni inveuiet ,
eieemosynx, vice recipieus misencordiam, hlc vero , , non inveniel, gloria? eniin venalione et ostenialionis
\ .
tnercaiura in anlecessum desiructus esl.
'
Posses autem per praedicla verba et ad alium

. ;
iransire sensum : qualem hiinc? Hominum multi
ludincm, quam amal Scriptura denominare aquas. v , * ' ,
Eiipe ouim me, > ail in Spiritu psallens, c
, c ,
aquis inullis, de manu lilioruiu alienorum .
lgilur sacrarum scieniiarum magisler eum qui nu- . >
irii animam panera quem a Dco commissum babei,
debet auditorum multiludini absque mora omni et ,
cunctaiione disperliri, el nunquain largilione desii- \
tuere in indigeulia ejus consiitutos. Et quaenain , \
morcis benigni bujus operis ? Manifesie qui in .
muUiludine dierum relribuit. Quoniam vero aqua ;
diversas reruui materias significare potst, non .
essei fuite irraiionabiliier proposituni sermonem spcculans qui eleeniosynain dicit decere facerc , seinper, ad perennes aquaruni allendcndo fonles et
borum aciivam viin ad mUericordiam imitaiione ^
iransfcrrc, ei non aliquando quidein profundere mi- ,
serationem, aliquando vero conlralicre, sed conti- \ * \
nua lluenda et non iutercepla egenis aperire. Tota , * ,
\
enim die miserelur et comniodat Doininus, David
. " \
esl audire psalleuiem; el si miserelur pauperis,
, *
feneraiur Deo, quoinodo quis Denm amans et
\ , ,
ejus ad siinililudiiteii) servans nobililaieni, lolera \ ' ,
bile ducai non semper sibi paiare dcbitoreiu Deum,

sed precidere el orbare seipsum lalis ac lanli
,
lucri colleciione? Matiifsluitt aulem lalem semper

quidem, prasertiin vero in iuulliludine dierum in ;
vcniuriim, quain panis cotiiiminicalio conlinuain
, ,
velnbulionein ibesaurizavit ipsi.
.
Millil cerle pauem supei substantialem el mysti- D
cuin *l mysicnoruin inilialor snper faciem regene- \ \ \
rationis aqu iis qui mysteriis initianlur el qui
indigenlibus ccelesii el animam conflrmaule cibo \ \
praebel ipsuin. Eleiiim post aqua? divinam regenera- .
lionem cajleslis ei vivificus panis rcgeneraiis prae-
bclur, et qui bunc in sapieulia dislribuil, el juxla
dignilatera dispensat, invenil panein vere qui de \ * ,
coelo degcendit, et vitam mumlo dat, scmper qui- dem viviUcans ipsum et coufiriuaiis e.i mitriens, , , \ praserlim yero in lempore vita funclorum relribu- \ *
lionis. Sunl lamen quidam qui el lalom sensum .
dicio subjacere puiani: non oporlct curis agitari \
B

Psal. CXLIII, 7.

421
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO LXHI.
422
0 nutritum aut misericoidiam expertum. Et bis evl * \ dcns aqua liominam systema signiGcari aseumitur.
Non oponet igiwr, aiunt, eleemosyna indigeuieni
. , \, tmtinare prius, dignus ne est raiseralione et bene , ficio an non, sedbenignum esse dignum ducentem,
\ beneOcentiam absque ralionibus pugnaniibus exbi , \ bere. Uienim qui in maria mittit panem in rncer . " tum quidem jacit, et nescit quo fluxus illum irabai.
\ * , \ ab omnium vero babente scientiam pure videiur
;* , et ejus continelur omnipolenti comprehensione ;
\ eodem modo et qui miseraiionem non diecernente
animo et ambiguo quserentibus prabel, nune qui\ \ - dem non agnoscit quis sit qui accepit, in multiiu , dine vero dierum, id est in futuro sacculo,agnoscel.
, Et panera illum in inanu inveniens Doraini oslen, , - tlentis et dicentis : Esurivi et dedislis mibi man \ \ ducare , evidens omni gaudio ct exsultaliouft
; \ - replelum iri, cum on solum quem misit pancni
, , > - super faciem aquae reporeril, sed et inulto factum
\ preiiosiorein ipsi et uliliotem.
\ , \
\ .
Q U J E S T I O L X I I I [al. L X I I ] .

' .
,

8 -

^Quid

significat: Qui fodit foveum, incidei in

eam.

Edila a Maio, I. c. p. 75-76. In Ecde. x, 8.

C Foveam hic contra pioxiiuam meditaiioneni et
, - foveani perdilionein nominai, juxia qtiod scrtptuiu
< \ est: Lacum apemit et effodil ipsi, et incidet in fo\ veam quam fecit , et: t Jri operibus manuum
suantm comprehensus est peccalor . > Igilur la. \ lem foveam et perditioncm alteri eflbdiens, ipe*
, prior incidit in eain; dum enim baec machinaiur
ante proximi injuriain, suara tpsius perdit aniroam.
, Si enim corpori damuum sirual congcneris, eaepe
, illum quidem juvit magis quam perdidil, seipsum
, autem in spiriiualie ruin baratbrum impulit. Qtii
autein proximi auimae machinatns est perdilionem,
, bic si vel eepit, ?el non cepit impeiluim, nihilo
, - miiius suam ipsius prior perdidit. Etenitn incor, . rnplum judiciuro secmidtim sludium et sentcnliani
\ seslimans iiiiquttalem, etsi saepe nocere agressum
, \ insidiis peiitus evasit, vindiclarn mbilo minus in , frt. Hortaiur itaqueperhaac Ecclesiastes, abststere
. ab omni malefaclo inexpertum quaBrcniem danini
, rj et afllictioiiis so servaie. Eiemm macbinans nialuiu
\ conlra proximum cflttgiel eam quse ex lege
. \ vindiciam, sed si oculuin exciderit, proprius effo dietur. Si deuiem lueril exlorquens, perdet pro, ' , prium; el non est iniquilas proximum bedena quae
* , - non hiique agentem vindictae tradat; iia ul foveam
alleri fodiens, id est perdere quaerens, non evasurus
sil quin incidat in vindicta foveam quam sibi ipsi
* , contra proxiraum foveam fodiens effodit.
,
Ipov
.
1#

Matib. xxv, 54.

Psal. vn, 16.

11

Psal. IX, 17.

423

PATRIARCILE CP.
QUJESTIO

L X I V [/.

LXIII].

iluomodo intelligendum guod uriptum e$t ab Eccleiiaste : c Scinden* ligna periclitatur in t7/i, $i
exciderit ferrum; ei ipse figuram lurbavit et vtrlute$ roborabil el tuperabundanlia corduli $apientia.

<2l
'.

\
*

*
%

Edita a Maio, 1. c , . 76-77. In Eccle. , 9,10.

Ecclesiastes praesens liber ul Cantioa canticoruin
pnecipuum babeui scopuin intelligibilium el eoruin "
qu f uper sensum sunt conlemplationem, et Pro- \ ,
verbia honiinum mores ordinare, ita et isie de na- ^
luralibue addit disserere, proposiiuro sibi slaluens \ ludilorea ad natura manuducere comprehensio- ,
uem. Nulluni quidem trium operuro ab alioruui .
pbilosopbia peuilus alieitum est, sed est invenire
et in raoralibus pro minori quidcm parte tamen et '
iiaturaliuin el diviniorum cuiitemplalionum iradi- ; ' \
tionem. Uidem ct in pbilosopbia de dtoinioribus \
morum iuformalionem inveuire est inspersain el
etiam namrx intelligenliam; sed ci in qiio naturae , \
est speculari connexionem et harmoiiiam, non \ ;
pauca deprebendere esi eoruro qu pcr exboria- \
lioucm anagogiaro uiornm diriguut. Ideo cl nunc ,
proclamans naturalium Ecclesiastee per exemplum > .
in borlationem per qtiaui esl progredi praescniem
vitam pesie liberam etad rectum cursum conser-
vari .iodiloreni imniittit, et a i l : t Qui srindil ligna
ei vitain ulium sibi facit ariem, si exciderit ferrum
quo bciudunlur ligna, aul uon post priinain scis- , \ t'0
sionem magis beparai ab invicem, et iu circuin- C \ , '
scriplionem slruit propriani, periclilatur inillis, ,
inde videlicel deslilulus utilitate; et couturbabit ' , \
vultum, pro splendenii in biiariiaie, moeslum acci- , c
piens; et virlules roborabii qu;e fascinabant illura, , *
ejus iiopoleuliam ei inopiam, vim propriam inbibi- , \ lain, nibil ea quae in virilitate ejus juvaule, sed in , "
vanum el inulile propler elapsum ferrum dissoluta. ,
Uiigitur scindenlem ligna, si exciderit ferrum, lanuc \ , seqtiunlurcalaniitates clcoiiiprelicndiinteum quiex , ligni divisione et artificio iu sutticienlia potest vi- , * \
vere : sic el qui sernione ulilur doctrinali laiiqtiam . " \
quodain ferro el inslruinentodivisorio por quod divi- , ,
nariiin Scripiurarum ex obscuritale contextum et \ conncxionem ad invicem et aptc et ut Spirilus vult \ graiia explical etper paries subdividit per animabus ^ * \
ulileiu terprelalionem*sibi i, ei spiriiualeiii vilam )
conscrvat, audilorcs ad banc ducens et bortans
\
\ \

, \ .
Si vero doclriiue accuralione el ad pielatem sin \
cerilale el acumine latente ipsum discrelioiiem
\
scripiorum el explicaliouera proiulerit, neque or- \ ibodoxis tbeoremaiibus sensum inlerpreletur, sed , ' ad haeresin quamdam et opinionis vililatem salvifi- ,
ciini verbum decidere sinat, is vere el vuUumquem ,
a principio induebal ortbodoxi magisterii confun- xat ilit et lurbat, el audilorum animas pro salule \ ,
d^nino implet: et virttilcs quidem roboravit, qtue \ 1

425
AD AMPHILOCHfUM QU/ESTIO LXIV, LXV.
426
* \ , - invidentes ei recte ambulanti prius qnaerebant insi - diari et contra eum agere nttebanUir; seipsum a u ] tem infirrmim et dejectum ogtendit, et antea adml , ralioni habitam suam sapienliam in supervactium
et vanum delatam coarguit. Qiii lamen tneitte virilie
. et elalas haereticorum rationee ad debellandam
, ipsius rectam fidem repellens, et incisivo Spiritas
- verbo, illorum quidem imroissiones obliquas et
, \ , perversa sophisraata exscindens, veram fidem et
Deum bonorantem el virtoti adbeerentem mnndat
, ' et ab oburobranlibus el scparat, si qoid his ab ex \ \ Irinseco et ab iniuiicis affricaiur illegitimom, buic
- nunquam ferram ne lalenter qnidem exeiderit,
, \ neque ex proditione ullus pessumdantem convincet;
, , sed et a principio valtum immutabilem el turba \ - ^ tione omni mundaium conservabil; et eae quae in
\ se sunt nalurales vires addiiione earum qu a
\ gratia stint roborabit, oetendens revera qoaoium
superet viri cordati eapienlia timidi ignaviam et fa , cilis opcribus capi inullam babentis insensibilita tem.
^ :
.
(JUiESTlO LXV [al. LXW].
'.

c


,

Ad quem finem spectat illud : c Generatio prceleril

et generatio advenil, lerra auietn in celcrnum
slat.

Edita a Maio, J. c. p. 78-80. In Eccle. i, 4.

C Cum dixisset bominum Salotno eiudia ei conli\ ; \ nuos labores qnos ad vitae fruilionem Smpendunt,
, ^ cedere in vanitatem , et nullum majus invenire , - crum operose agenlem et laboranlem to qui ad
\ nullam horum curis rebpicit, sed simitUer corpo , ' ralibus affectibus subjeclum, asque aulem ad iaima , - tationem et corroptionem habentem corpus dispo , aiium, et ad eumdem flnem pergentem et ocriden \ . tem ; baec cura dixisset et oslendisact per hc ver ba : Quid superest homini in omni labore quo
laborat sub sole? (Eienim, quid, illie pro nihil,
; > (\ , r/, sumitur ; quale est: Tiulla abundanlior utililas bo\ , , * mini prodil in omni labore suo sub sole, quam ei
\ ad nibil borura atterebatur el teiidebai. Eienim
nou libero a lali vaniiate melius in aliquo dlsposi ,
\ * D tus ostenditur), abeistere igiiur a studio eirca bc et
vaniiate inducit exhorlationem. Sub sole auiem
) appellare solet quaecunque roagis generationia euet
\ \ minisleria et corruptionis; ulpole illius discrimi. nari corruptione Creatoris verbo ordinanle aesMem
\ et biemem,et quae inier ba^csant ver et auiiimnmn.
$ Quia igitur raagnam pariem conducit soits ad borarum generationes cursus, bae auUm corporaiibu
, \
. \ el bnmanis in pejus aui meiios muUuonibue et
translaitonibus multas occasionoa ioducunt, benc
, - circa bsec siudium et curam denominat laborem ct
\ \ molestiam sub sole, in vanuia sludiosos eorym
, tesliflcans aileri.
\ \ \ ,
. *

427

PATRIARCHJB CP.

428

Sed baec de singulis hominibus cum prapinisissel, \ ,'.unc dicit non solum unuraquemque eoritm uulbnn
,
fommodum percipere ez continuis distensionibus
ol laboribus , utpote per generationem ci iiUeritura
,
flueniibu*, studium incessabile et curam exciperet, , sed et super generationero lotain simile inane stu- , \ \
dium nibil minus videre esse supervenientem. Ge- nerationum enim una quidem opltmo adbaeret el . aiia quidem ad vilia quoque inclinal; illa 8iib sole \ \ ,
laboranlibus abiens tristem hivenil el miseria? ple- num recessura, ct veniens ad nibil utile viam per* ,
licit. Sed e conirario molestise ellabons banc pre- \
inenles, pro eo t>t pnebeanl utilitalem, irrident eam \
%\t vanilate; bac vero ea quae in generaiione et in, ,
corniplione, id esl sub sole sunt, prudenii sonsn
\ abjicieii, el rationem eorum quaecunqiie naturae , , vincuium indeprecabili&er non exigebal, nullam , \ babens, sed quae supra solem, id esl quaecunque , *
ineliora sunt
iis quae in generatione el interit, ,
exqoirens ei pbilosophans , animae puritalem , ni- ,
sericordiam proximi bilarem facienlem el miligan- ,
(ti)i ras quae sunt a paupertatc plagas; si vero el \
omnino a vulneribus liberantia el quod lolius dis\ \
positionis felicissimum el Deo simillimuin esl, pru- \ ,
tknliae aroore iiitemperanliam exieruiinaniia el cbo- \
ro aliarum virtutum consonantia. Ilatic igilur ge- .
nerationem el complenlium eam caialogum, tan- \
quam quae nibil eorum quae sub sole sunt prose- , ,
ctitam, neque cum iis quae in generalione el interiiu \
siniul abrcpiain et absumpiam , nianifeslum multo \ ,
magia aliis ad meliora respexisse, manenlem ,
et erroris expertem coiwersaiionem aniplexatam pro erranle el diflluente ad vanitaiein : hacc aeui-
gmalico et conriso sermone persti ingens, inducit. \ , .
Terraauteni in aeieniHin stal ; i aelernum quidem
<
vorans lempvs iu quo sol et luna et siderum cbo- \
rus et ipsum coeleste poium in oppoeilo cursu bcne
ordinaitim et concordaniem impetum ad dierum el \
ociium et teinporum discrelionem et renovaiio- \ '.
nein in gyro agunt; Wrram aulem iterura assu- meiia pro redargulione studii eorum qui terunl * * &uaa cogilaliones el deprimunl proposituin circa \ vana, pro eo ut deberenl libenler insisterc salvi- \ , *
Jicis el animae allaborare lucris : tanuim non, quid \
enim, bomo, dicens, ex lanla impotiuailate el D . \, ,
bUidio lucratus es ? Nonue similiier alioruni qui , , \
iiuUam lalem turbationem sustinuerunl, neque tali- ;
bus flucloum procellis jaclati suni ? Nuime quem- , admoduui illis cl veuiens venis et abis abieus? ;
tdpiiiro vero omnmo inisere privabis felicilate? , \ ;
qoibs ea qnas auper solem sut quaerenie* el pbi- ;
bisopbauies fruuntur. Et quod iuiserrhiiiini Cbl \ qaoad niulfcoruin laborum et molestiaruiu discri-
men , beu inieJerabile et absque solatio damnuni 1 ,
in pejns invenisti le ei lua delrabeutero, ad nuliam \ , \
aateiu iueliorura reruro sustollentem. Vide euim \ ,
neque ad inanimum islud et immolura et commu- . "
i>iler omnibiis aubjecium terrae fundamenium , ne- \ \
que ad istud per uiullum illud inane studiimi, ,

429
AD AMPHILOCHIUM QtLESTIO LXVI.
430
, - neque secundum tenipus exlendi te tibi perfecisse,
, neque aliquem prelexlum mulia medilalum invc . - nisse. Sed lu quidem frustra laborans et superiora
deorsum faciens cilius transis, et ad ea quae neque
& * , auditu ferre lolerabile pulari, iremens el inops
* \ - consilii descendis; nihil autem ad brevissimttm libi
\ , adjicieus lemporis, mullo miuus dispositioni coex tensus inanimaruiu ei immotarum rerum. Ipsum
aulem calcalum solum , nalura insensibilis el im , mola siat et perdural, non multos tanlum imniu , lans, accusaioris quidem ordinem sumere contra
,, te concitata, accusans vero tuum inane studium
\ ei violeniiae coneupiscenliae per perseverantiam in
\ tanto teinpore et persistentiam; et quia nibil im - mulans visum est eoruin quae a Providentia ipsi
donata suut: te pcr ralionem bonoralo ob sludium
\ , circa vana el cupidilatem, omnia coniraria crea tricis operato curae , el incoercibili impelu laio ad
( & ca quae leges divinae probibebanl, e( vincula nalurae
, \ d e s u p e r d e i n i s s a improbabant, injuriam inlolera , bilem tuam v a B o r u m appelitionem et praecipilem
\ ^ \ impetura ad inania ferentes ; qua&i per ea accusa* * tione perlata ad o m n i n o eaptenler et benigne, et
\ , \ non esl neque quid benignitis neque melius neque
, verbo d i c i u neque cogilalionibus ficlu, creautem el
, - providenlem n o s l f a . Sed enim forte tibi sufGcientia
\ . el isfla : reperire vero est quosdam generalioneni
( \. * exeiintem ei ejectam, Judaeorum genus accipiemes,
g e n e r a i i o n e m vero advenientera e l permatientem fi ,
lios g r a i i a , ulpote qui adtaino semine ct ab agri\ * euhura secundum Cbrislum eursum germinarunl;
\ - lerram autem in sa?culuro slare Velerem Novam
Sci i p l u r a m ; quod auiem frugiferum esl v i r l n t u i u
videre esse in ipsis congeslum, ei lcgum el p r o i n i s , \ s i o n u i n per saeculum firmiialem; quarum bas qui*
dem ju?lis disiribuebant, ad illas aulem peccalo , res el nulla poenilentia funclos remitiunt.
.
.
" ,
;

Q U J E S T I O LXVl [at. LXV*|.

Quemnam *en$um aperit illud : Esl justus qui
peril in justilia
iua, el e$t mpius manens tu
improbitate sua.

Edita a Maio, 1. c. . 80-81. Iu Eccle. vu, 16.

c , \ D Juslus quldem ul palnia florebil,et sicul cedru*
. Libani niuhiplicabitur >, per ulramque diciioneiu
, \ - justiliae lucrtint, et bonorum bealiludo et divUias
< \ , enarranlnr, per ilhid florebil videlicet el illud mti/ \ . , liplicabitur. Hicjustus, etsiflagellelur,elsi torquea , , . - tur> licet palialur duriora , elsi ad viclimam, eisi
, , , ad nioriem, etsi ad crucem abducatur, nibilomiims
, utpalma florebil etul cedrus multiplicabiiur, inuHo
\ \ , ma}oreni laboribus et passionibus fruiiiouem inve \ , niens, et inenarrabilibus bonis gaudens et affluons.
\ - Quis igitur est jusltis qui in justitia sua peril, ct
. quomodo peril? Yidelicet qui justi quideui rapilel
:, \ ; induit nomen ct vullum, sed in sua juslilia ilie
1 1

1 1

Peal. x c i , 13.

431
01PATRIARCHJE CP.
432
Jtislam se finxit esse, jusli vuHum non vx iisquse \
crat, sed ex iis qu* tingebatur induens. Talis igitur \ ,
juslus, e.isi oinnes illuni celebrenl, eisi omnes ipsi \ .
j.istiliam plaudanl, in ipso habilu juslilia; suie el ,
nomine ad extiemam iniquiiatera et perditiouem ' prseceps fertui-. Quod enini majus furiuiu quaii) , ,
jusli furari appcllationem inler injustos jnccnlem ? * , .
Quid auiera lmpudentius quain amore insigniri ; , $ ,
excellenlissimse virluium el per oranes illas per- ,
venientis et symphoniam perOcieniis concordein ad \
quam nullo ilisponilur pejus ? An igitur lalis D o n \ .
in sua justilia juste perit? Quaercns quae non babet ostendere, et propierquse celebratur decipeie alios ; ; *
fictione quasi diligerel isia macbinane, el prac aliis , \
scipsum roullo peius el iufelicius. Eienim eo quud \ confugere ad id quod juslum esl se fiugil, ipse ,
scieos el noleus confiielur se pejus anleponere mc- ; '
Jiori; non eriitn qu&rerel formam alienam induere , ; per quam propriam abscondere possil. Oeiude : E l ,
cst impius manens in improbitate sua; * alia isia
raliocinaiio ei alia Salomonis ad priora sentcnlia , upposita. IUic emm putautem se juslum esse, cuiu . \
, \
IIOD sit in ipsa dicit vana subsumplionc ei arlifick>
perire ; bic vero in quae iiclus ille juslus incidit. Et
iinptum bis delineri sciens , tamen uon ex illis ejns arguil nequitiam et albeismuni, sed ex ipsa in im- . \
pietate perseverantia el babiialione propria ; pro- . " pler quud et exlremam uliiouem el perdilionrm .
proiulit. Qui enim non credil in Filiurn D e i , i ,
iasubstanliala dixil Veritas , jam ju.licalus esl, Q \ quia non eredil iu nomen unigenili Filii Dei *. > , Manifesturovero in Filium incredulitaiem el ejtisdcin \
uatura et ejusdem substanlias Pairis oi Spirilus si- ,
mul inducere increduliiatem, uiet tidero consoqui \ , '
olel fides. Dicit igiinr Salvator blaspbemanli in \
Spiriium sanctum, id esi iu unam supeniaiuraliuui \ l viiae principiorum et ejusdem naiunc byposta- . t ,
sium omnipolentis et creatricis Deitaiis, huic elsi , ,
virtulum amore passiomim videalur esse iinmuni-
las, non lamen remillendum csse peccaluiu nec . >
\
;n prssenti sculo, nec in fuiuro .
\ . \
, \ \
,
,
.

QUiESTIO LXVII [/. LXYI],

Quomodo vitelligtndumillud
: Si autem
nosira Dei jusiitiam statuil. >

wquilas

'.

\?
%

cvrlcrqctr.i

Edtta a Mak>, I. e., p. 81-85. In Boni. m,5.

, ,
Hie, slatuit .divina loquenti Paulodictum est non
R i i f l k i e D S causa, am a b s o h i i e c.iusa Dei justiiiae
\ ,
Hostram injuslitiain s i a t u e n i i . Quomodo cnim boc
ratiocinaiio non a u f e r e n s l i b e r a m v o l u n i a t e m , neque .
injuria aflftciens quod juxla imagiuem cst, de divino , * ,
Paylo cogilare polest? Sed, staiuit, nunc pro, con- \ ; ,
itituit manifestam, aseumitur, omnibus innolcscere
,

Jban. , 18. " Luc. xu, 10.

u

433
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO LXVII.
434
, . racit; *iiim subsistcnliam prodticiionem
tU \ nunc baec diciio significal; nec injusiiiiae noslne
* fructus est Det justitia. Neque in dnbitalionis ut
* ;, quibusdam videri posset proferri foruia lortiin in , venit; ad imsionein enitn i*l sleflgjratum desinil
* cl in vanum abducitur. Elenim el forma dubitatiO'
; . \ nuin, per scrulalioiiem solel profuudiorejn el aute , riora dcponere el clara diluere; quaccunque aulem
- insulsi redargulionem babent apparentem , bis fe* - stiuam ei evidetttissimam cotidemnationem super, - ducit ;ba?c vero certenon in dubitalionis formam
* * fiugi confideiiler asseril, blalcrationi* vero simut et
^, vanae loquenlbe sludia redarguil. Quod autem illud
\ . statuit pio eviden* /rtCftassumplum est, maiiifestntii
" \ * praebet omnibus cognitu ipse sui lesiis verilatis
tcu , - pracoelsUbilil el doctrinam nobis evidentissiinani
, per lestimonium afferl. Eteniin ad Romanos scri - beus ail : c Commemio autem vobis Pboeben soro . rem nostram quae est iu mitiisierio Ecclesise iu
' Cenchris ' ; > evidens etilni pro Prtp$entem *f sto , assumplum est illud Commendo ; noiam esse
volo, agnoscere banc vos hortor. Qaare? < ul

,
- eam excipialie iu Domino digne sanctis
, . Ul ergo hic illud Commendo, noti pro ttaiuere
; c " nec ad exshtentiam adducere assiiinilur, sed co , " , gnosci et noiam facere et manifcslam sisterc iis
qiil Romtt sunt bealain Plioebeu signillcat, sic et
\ vpsordrat,

, \ iliic. Quoinodo autem iniquitas veslra Oci justitiam

slatnil? ut luci tenebrae apposila; ad magis illuslran \ '
, . Q dum aspicientes, aiamaium duleiscenli dubiorem
- faciens gustui dulcis qualilaloni; ut aspeium cl
; \ perculens lacluai magis nos disponit politi scqua , - litaiem et unitaieni ad senliendun; ul falsuui ina - nifesliorem et desiderabdiorein el magis eligibil*m
\ dcclarat appositione veritaiein; ut utrumqiie di \ vcrsiialibus opposilis lougius dist;iuium ab invi * - ccm, unum quidem viJiialem pejoris plus arguil,
\ alterum vero judicanlis manifeslal bonUalein. Et * enirn ab uuoquoque opposiloruni ad allerum trans ^ - euutes a pejore melioris superiorilaieni, a nicliori
' , - aulem oppositi vililalem; ut per scnsum senstbi \ , lium ; ita cerieel omnia sapicnti Paulo, elsi sccuu . \ ' dum formam dubiac supposilionis ; sic l)ei jtisliliam
nostra injusiitia slaluit. Ideo el cum conjuuxisset
, D praecedeniibus illud : < I^um injuslus Deus qui in fert iram ? addit illud : A b s i l ! > Quare?
Quia non prudenler agemibus nobis et servire Di \ - vinilali qtiaereniibus, injusliiia nostra teslificans et
, praidicans jusliliam ejus inaiiifestaui fecit, sed quo . - inodo diclum cst bonilaiem per improbilateiu nia nifesliorem sisti. Quae autem sequunlur ioi i dilli ; > . > ; \ cilia Rpeculalu magis propria furle solulione,diviua
- providenlia benignius nos inspiciente, non carc, \ * buut.
, ' . ,
, .

14

. , i .

16

ibid.

17

Rom. , 5,

18

ibid. 6.

18

P A T R I A R C H J B C P .

QIIiESTlO LXVIIl [al. LXVII].

Jllud : t Si genuerit vir centum, et annos multoi

vixerit,
el numerus qui erunt diet annorum ejus
non implebiiur bonitate; et sepulcrum non fuii ei,
dixi bonum tuper eum abortivum ; quoniam in vanilaie venil, el in ienebris nomen ejut involvetur,
ti solem non vidit nec cognovit; requies huic $uper illum. > Hoe autem dicium quamnam discrctionem et elucidationem demonstrare potett f

436
'.

c , .
,

,

, '


\

Edita a Maio, 1. c, p. 83-84, In Eccle. vi, 3-5.

Mulli liberi iis qoi in mundo ut sane magnum

bonum ambiliosius exquirebatur, similiter aulem , \
et longum teinpus vilae. Etenim ea?pius servantibus \
Domini justificationes, longam viiae tempusin retri- ,
buiioncm exienditur. Si quis igitur, aii Salomo,et
. , ,
mullitudine liberorum superabundanter aiiis homi- \ *
nibus supervixii, et longo lempore viiam protra- \
ctam quain maxime habeal; de taelero vero nequi- *
liis viiam foedet, boniiaiis fruilione non implens ,
suam neque perornans animam, et propitrea forle
ueque sepullura dignus esl habilus, lalis vir mulio , \ ,
inferior et jure repuiaretur abortivo; abortivum quide.m soleni non vidit, nec babuit quibus inspice- *
ret quae sunt et aclionum meiiores praeferret. Qui ,
aulero bis omnibus bonoratus ei numero magno .
liberorum laeiaiua el fruiius diniurna vita, quia \
bonitalis non fuit particepa, neque deliciis absti- ,
nuit vilitalis et sepuliura juxta tnerilum baBC secula , ,
est; jnre pejoris bic magis fali quam illud repuia\ * bitur. Eieniin bic solem videus in lenebris ambula-
bat, el noincn illuslre relinquere per nobilia opera .
rum posset, in tenebris peccatoruni projecit cxslitt , \
guendum elconsepeliendum vanilali. El aliud quo- ,
que bujus ad aborlivum discrimen , quod pcenae et ^ \ castigaiiones funcium vita exceperint, boc vero illa- . \
rum nullius in experientiam constituilur. Si vero , \
qnis audiens Paulum dicealeni: < Novissime aulera ,
omniuro visus est et luihi lanquam aborlivo , >
.
in illud Salomonicum respicere pnlabit. Eienim ille , " \
] u s t i l l a 3 Solem in terra non vidil orientem ; nec ejus
, >
discipulis connunierari lum dignus est babilus; . "
mulli vero Solem justitise intuili, non minus am- \ , biilabanl in tenebris ad fulguranles radios in eo .
divinilatis caecutientes, elsi reliqua omnia vilaese- " ,
cundo cursu ipsis ferebanmr, el ul non facile pu-
lassent opiare. Sed et liberoruro erat ipsis dilatatio ,
ct turba el lemporuni additio extcnsione parado- (& *
xuro trabene. Si quis igilur in baec Salomonica ora- \ ^ . " \
cula Iransferat, et aborlivum Paulum Judaicorum \ \
principum sacerdotum et sacerdoluni et muUorum
aliorum viUe quidem felicitate splendentium , im- pietale auleoi el vililale actionum in tenebris ver- , \
saiuium, et bis omnibus superponel el mullo me- \ \
liorem juxla omniademonslrat, vere quidem omnino , \
dicil *r iiiltil vero, opinor, addit magnum ei qui gy- , \
rum lerrae praedicaiione complexus est.
,

t f

" I Cor. xv, 8.

VTi

AD AMPIITLOCHIUM ()U.ESTIO LXVIIl, LXIX.

\

QUJESTIO LXIX \t. LXVlll].

)*
,
.

'

,
%

438

Quid tignificat
illud : c Vive m bono el vlde trt die
nequitim,
vide. Iwc cousonum
illi
ferii
Deus circa loquelam , ut non inveniat homo poit
Ulum quidqnam. >

Edita Maio, 1. c. . 84-85. In Eccle. vn, 15.

, , $ ,
Tu, inquit, vitam ad virlulem aspicere slude, et
\ - ad fruitionem inde bonorum ordina; sicauiem cum
\ - perfeceris leipsum ei piis cogilatiombiis judicii vim
6 - cuni mente inlellexeris aitollere, poleris conspicerc
, \ non #gre et quae in die reputanturnequiliae, id est,
, humanas calamilales ct afflictiones quibus bumanae
- viiac dies jaciata et turbala vexalur, conlurbans eos
) \ - qui banc decurruntel simul vexans. Eienim ei lalia
, nequilias nominare soleinus juxla dicluin : c Non
. \ \ g est in civitale malum quod Domimis non fecerit";
poleris auiem conspicere neque ea circa nos abs que barmonia cum Dei bouilale vi ptovidenliu
accidere; boc enim osiendit duin dicit : c Vide ci
bocconsnmimilli, idest elquae videniur esse lenla
* * " lionesel afllictiones corporis non expellunl divinam
* > curam, neqiie adversanlur ejus circa nos benigni \ tali. Erudilionis eniin el correctionis bsec quidcni
,
iiiducuiitur, illa vero permilluntur, ex ulrisque in . etfabili ei sapienli disposilione dum decernere di , , * gnaiur lalia spectata; baec aul*m accidenlia bo minibus non posuil Deus super omni enarraiula
* lingua, neque pnescire venlura omiies. Quare? Ne
ciiin pnenoscentt illa et prius invenirel homo ne , gligeiilius quoad virlutem disponerelur; IIUIIC
. ; \ C quidem pluiimis malis el Iristibus casihus a tergo
\ * ipsum comprehensuris. Quis enim milii viriulis
\ calcultis lot malis el lanlis ingruenlibus? in boc
* eiiim lurbam desperatio solel inipellere. Nunc vero
\ - quasi non multo elraagnodolore incursuro, ulrin ; qne et subverlere novii fallax agendorum judicinni,
-el proplerea neque mulla vigilanlia neque virluium
\ , cura opus esse. Ideo igitur Deus de fuluris loque lam ignotam fecil mulliludini, ne invenlis bomo
, \ qu;c in posteriuribus ipsum lempoiibus comprcbeii . suia suut moleslis, in dilficilioi ibus negligentiae el
\ - dtsperalioni iraaens seipsitin,non ad virlutein con , verteietur; in niediocriter auiem se habentibus
despieienliam inuiborum ut periuissoruin fruitiouis
, \ \ el deliciaruiu, nullum sperans obslilurum iinpedi , - * meiiium el ad virtute siudium superponeret. Aliler
* vero el qui judirium purtim passioue fert el incor \, ruplum saniialein videl et morbum coucorditer
se habenlia quoad bonunum danuium et uiililatem.
* Sed ct divitias et pauperlaiem siuiiliier, ei robur
corporis el iiiiinnilatem, gloriara quap cx bomini\ - bus el infamiam ci qmrs bisproxima. Elenim utrius \ que parlis tinuiiiquodqiie pbilosopbari scienti, sa * / \ luiis materia iit. Ei vero qui ad sota jucunda et
, , blandieulia biat, ct jucunda damni iinnt praetextus,
\ \ el irisiia ad idem defluunl ct irahunlur nialum,
. non graianler bxc fereiue qui per taiia puriflcari
, indigel, scd in desperaiioiiem magis et iudignalio** Amos , 6.

439
PATRIARCILE CP.
0
nem ex quPius oportobal prudenlem flcri conver- \ tenle.
, \
, \ ^ \ ,
, '
, .
QU^ESTIO LXX [ul. LXIX].
&.
Quamam oportel iutelUgere pelliceas lumcas , quas
Adamus et po${ transgrestionem induerunt.

Edita a Maio, I. c , . 85-87. In Gen. m, 21.

'
Scio quideni qtiosdam pelliceas luiticasqiias Atlam
ci Eva post Iransgressionein induerunt, pronun- \ 5, liantes corpus ex quo rationale animal el animae \
*PVAt a principio ii<lor subsistuil. Sed isti pra?occupanlis *
ipsos supposilionis conseciaria dicere cum slude- . ' rent , inconsequenti sensu el scienlia destruunt , verhatem. Eteniin paradisus ipsis verbo quiJem *
lingiliir, re vero lollitur. Sed paradisi plantas et ci- \ ,
bos cl per costam Evae prodticliouem el simplicitcr .
eorum quse sunt crealioneni loiam el prodiiionem \
<t Jivinae ctirae circa bominem quod esl beniguum , \
et mirabile cl excipiendo geneseos principia, in in- \ \
tcllectuale quoddam taberiiaculum aUollentes, ne- \ \
qne propriam subsistentiam el subslanlialionem ,
\isi sunt revereri. Inde vere tragoediam tolam juxla ,
proprium proposituin paniii etfingenteset in quae .
voluere formas el sensus componentes, vere faclo- ruruet subsislciUium consequunliam et usque uunc \
vieam el cognilam deslruuntejuranies, mulcciilibus ,
quidem et inducenlibus sermonibus mulliludinis \ aures iucamando. Solcnt enim pleraeque ficiiones ^ \
ad nutum et ad jucundiialem conciiinala? illicere , quidem auditorura aures et ad voluptatis parare diffueiouem, at neque sibi ipsis ullani uiilitatem . *
neque persuasis talium arcbitecii procurare poe- \
*unu Sed bos quideui Origenes et Origenianus \
babeat cboros; noster vero Grcgorius quem tbeo- , ,
logica et divinitus ipsi daia circa spiritum scientia
ibeologum proclamavii, hic pelliccas vocai tunicas, . uon quas Origeniana fabula finxil. Sed conlra Ori-
geniaoain opinionem boroines cooverlere quidem \
plarimum adbibene sludium; sapienier vero et dis- ^ ponere sc ieits in judicio sermones suos in vicinam ,
qaidem epeculaiionem saiagit transferre, conlra *
illara vero laboriosam senlentiam aucium ei pra-
dicum emitieniem nielos, -pelliceas tunicas non *
orpus juxta quas el superius dicla sunt vocal, ab- \
8ii! Non eniiti visus esi lalem quamdain vocem ,
cmillens, sed corporis ciassiludinem el morlaliia- * \
lem ei prioris felicis anliiypum et opposilam dis- ,
positionis; etenim vere post iransgressioueii) pro \ , .
impossibili et nou subjecto et non gravaio corpore * \ ,
cl morlalilalc corpore, sed carnis uiolibus el ille- \ ccbris consiiluio potenliore, contraria bis post \
transgressionera Adamus qualia cerle tunicam di- * \
ctis ptinclam passionibus et coniaminalam rautando \ \
induit; sed sanctus quidem iste vir cx Origene \ ,
sursum gcrminantes ila dulciicr el benigne ti aliens
ei transferens ad magis pios seusus, tales essc ptsl- ,

441
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO L X X , LXXT.
442
Hceas tnnicas absque supposuit aliler senlienle
\ * . conlradiclioiie.
* \ >
,
.
Tu aotem quid dicis? forte primum rides, mox
; , /
* aulein magis irasceris fabula (uratam audiens veri taiero; tbeologi vero opinor oeconomiam et mctho . dum non conienipseris. Nou ignorabat a ficu folia
quibus Adamus a uudiiale ignomhiiam decenler
- operuit; neqne prius qtiidem ficus folia pudoris rc ' fugium prabuisse , runicas vero deinceps pelliceas
, illorum excipiendo usuin implevisse; elenim post
priorem ciiiiiuram et folia ficus, plliccas lunicas
* Deus ipsis fecit. Quomodo igilur cxislimare oportet
, niaximum theologum baec et Dei speculatorein exi . mium magislrum ignorare? Sed non dicere poiius
\ - dispensare el aliorum saluiera parare, per ea quo , rum Itincconcurrcbal tempus, nulla consequente
, b;ereiica superseniinatione aut obliquitale. Si enim
* , folia Gcus Adamutn verilum pudorem siibindicavii,
^ ; " el si poslhsec tuiricas ex peltibns ipsis Deus fecil,
\ - pudoris largieits benigne consolaiionem, nihilomi , nus piura esl dicere posi iransgressionem Adaraum
, crassioreni carnem eiroorlalemet deorsum tractain
, - graviiate casus est priorls opposilain et antitypum
\ induisse. Uudcnam vero, forie incerius baerebis,
' \ \ - pellicese provenerunl lunica? Sed posiquam audUo
menlem applicueris, el fecisse Deum Adamo trnii
\ . cas pelliceas , slatira coucurrenlem opinor dubila * , - iioni reperies et solulionem. Quienim ex nihilolam
; * euperbe et magnilice produxit booiinem , hic et
;, \ * pelliceas tunicas ex nibilo fecisse et ciiicturam ipsi
, paravisse facillime, magis aulem cogilationibus
\ . indubilalam fidem inserit. Si atilem et pellibus qui busdam animalium, baec enim prius eubeieiebant
, indigentiam cinclurae ipsis ut implerent, cogtiatio
- admovil; Deo sapienter erudiente ipsos ad propriuni
f , ; ornaium et salulem assurgere, neque illud longe a
divina cura, neque indignum ipsius magna circa
, genus nostrum boniiate. Sed baec quidem summa , rius permiuil sermo. Sunt auiem quidam qui ad
nulluni borum re.-picere volemes neque curantes,
, noppta ^ arborum circa corlicem epidermala pelliceas luni , ' - cas putarnnt, ot pellibus animalium inferiorem aut
. * viliorem cincturse usuai praebentibus, tamen cortice
. 1* omni aptioribus el melioribus et ut tolum dicamus,
- conveiiienlioribus niulli? discriminibus.
, ,
*
^ *

11 '.
QUiESTlO LXXI [al. LXX].

,

; ,
. . .

Ad quemnam $en$um nos miitit

sirecte obtuleris, recte vero tton
tace, et reliqua.

illud : tNonne,
divi$eru peccasti?
$

Edita a Maio, 1. c , p. 87-89. In Gen. iv, 7.

Pneseus locue diversis interpretalionibus subjici
, polcst, binc quidem leclione varieiales proponente

443

F A T R I A R C H J E CP.

444

duas; illinc vero dictie varios iropos flgurarum (

accipere natis. Sed ei illud : c Ad le conversio ejus, .
de diversis rebus proprie polest suuii. Igiiur eecun- * , *
dum lectioiiem varietas in inierrogativam formam .
ei declaraloriam dividit eloquium; quale est :
c Nonne si recie quideni obtuleris, recte vero nou \
diviseris, et lib notuin est et indubitabile te pe- , * c \ ,
casse ? > Et vide benignain sapientiam Dei, judicem , \ \
ipsum sistit qui peccavii iniquilalis, ut proprias ; \
cogilaliones ille cum invenerit ferentes in ipsum , condeninalionem, magis et ad poenilentiam cttrrat ,
et remissionem cilitis alirahat. E l responsio slatini ; ,
proposila dcmissionis, iiibilominus silentio vo-
luniaiein perficit ejus qui interrogavit, et peccaium .
confllentem eo quod nec os aperire el vocem emii- ,
tere audeat vel mdenlein eum qui peccavit demon-

, \
strat. Etenim solel inlerrogaiionibus quas confessio
el deinissio inlerrogatorum manifeeie et indubilate \ ^
sequilur non mittus silenlium babere vim sed ma- ' . \ gis enuiUianlis vocis demissionem, et reprehensio-
nem, si certe vult boc inierrogans, aculiorein facit \
et poteuliorem. Foruiam igiiur inlerrogalionis sus- , >
cipiens sernio proposilain enuniiai senlentiam. .
Declaratoria aulem fonna vestibus nou uno et eo- , dein cbaraclere voi is enuntialur ; quia el diversis .
iropis compositionis per quam dictiones ud iuvlcem
aptantur, vult proferri. Auteuim declarans declaral * iin si bcne oblulerie, recte aulem nou diviseris, \
ul quod ii(in recle obtulisti, quod neque recie di- * \ ;
vUisli ; aul quia uon divisistt recie, elsi recie of- ^ * *,
ferre visus fueris tibi, peccasti. Elenim non divi- . "
sionis peccalum oblaiionis rectitudo non correxil. , ,
lllud igitur, Peccatti, interrngalio quidem juvla
coneequeiiiiam et contiiiuilaleiu enuuliat praeordi- * ,
uatarum diclionuin; juxla declaraiionem vero pro- ,
lalorum, uterque aermo secuiidum divisionem ad- ;
dit prscedeniibus illud, Peccnsii; propierea vero . , ",
qui non divisit recle, eisi recle credidil offerrc,
iiihilominus peccavii; quia IIOII wagis recle fa- cltim lollit quod praecessit peccalum ; sed pecca- ,
tum transiens et ad sibi videri effugere peccattim, , *
in raiionis exactionem siiiutl trabitur. Etenini ssepe , ,
cum bouum malo pnehabitum et vile meliori, non * communicat magia propriae pulcbriliidinis quod *
melius esi pejori, sed aiinul vilescit in tolum pejo- jy ^
ri vililale. muiidus Ungens immunduin apud , . \
eum qui dmnilus erudiius esi niundi generalioiiem \ comraunicat cerle purilalem apudquem el profanum ,
magis sancto atiaclum ad proianalionem simul , trabilur quam sancii participat sanclilali. Ac sic .
discrclum forel illud : c Monue si recte obluleris,
recte vero non diviseris, peccali?

* ,
, ' <
, , ;
l l l u d , Tace
atiiem, el <|UJdem et illud, Ad le
, , \ ,
convtrsio cjus, ellu illius dominaberU. Illud qui- , \ > ,
dcm, Sufficial tibi, ail, quod praecessit malum, , \, , * nequepcicatumsuperprccaium addas, nequemalo ' ,

415

AD AMPHILOCIIIUM

QUJESTIO L X X I I .

446

, ' \ alum pares insanabile, sed silenlio et tranquil ' \ litate judicii quod contra te ipsura cst scrulaius et
. magnitudine peccati inlellecta : quid eniin niajns
- quain in iosauiam propriu voluptalis divinum iut; \ - men negligere? 1'oenitens sis elper Dei reverenliam
\ sinceram el prudenliam quod negleclum esl expia,
, , \ lemetipsuni exeitans a casti. Hoc vero, t Et tu illius
, ' , dominaberis, juxia aliam quidem acceptioneni,
non tuum, a i l , non accepium tantum in alium
, iransmiuilur, nec aliquod libi damnum inacceptio
, . affert, sed ad teitertjui reverlhur. tu poiestaiem
\ ejus et dominaiionem ul et prius habebis ; milbini
, e\ oblationo nisi qicorunque prccalum vaslavil,
, ' damntim suslinens ; sed si quidem de oblato, < el in
\ , , illius dominaberis, > audire quid eloquium vclil.
, talem qnamdam explicationem inveniet. Si vero
. ' \ juxia alteram addiiionem et de Abele qui recte
", \ divisit ei donum obhilit recte et desupor traxii ac - cepiationem, sic coniemplatio processerii. Nibil, ait,
, . , \, ex prsejudbio fratris victimae quoad nativiiaiie
pi imitia miuoraliis cs; nec qua supervenil libi
cotidemtiaiio vilis divisionis priorem secundum
filam gloriam deoraum trabens. Non enim proto . parentum pro culpa inflicta est ablalio, ne<|ue sub
\ - manu consumiuari dainnaluses fratris, sed manenl
, libi a generalione justa et proloparenlum bonoris
, \ digniias. Et ad le conversio fratris lui eril ; id est
. le refugium el aiixiliatorem damni ipsi accedenlis
* aliunde slatuet ; et tu ejus principatum, quania sal \ - tem donal primus parens, babebis ; laulum de
* \ G neglectis sile ; neque tragoediain primus incoudo , natae culpae inlroduces in vilaiu ; neque primoge nilurara nativitalis primogenituram ambias facere
maximae el pcrniciosissimse culpa?, ut ne te ipsum
omnibusdesiiiuas, qtise et naiura benignitate Crea). toris donavit, et quibus debebas poenilens bonie
;, abundare et providentise per vilam raulti modoruiti
beneficiorum babere fruilionem.
, '
.
t

*.

c '
,

, ,* . . .
,
.

QUAiSTIO LXXII [. L X X I ] .
Divino Paulo dicenle : c Adam non teduclut ett
mulier vero seducta in prttvaricaiioin
fuil, fl/rabitur pcr filiorum generalionem, el reliqna; ffuomodo oportet intelligere illud : Salvandam pet
filiorum generalionem
mulierem.*
%

Edita a Maio, 1. c , p. 89-i3. In I Tim. u, 14,15.

D Monens omnibus oimiia faclus Paulus oportere
\, - subjectam esse mnlierem viro, et disc^re magls
, quam docere lenlare, ex aliismuliisbortatlunem et
\ justam esse ostemlit et ulilem ; et nunc iquia, aii,
* , , \ prior forinalus esl muliere vir. > Deindeet major
. ratio : Adam non deceplusest, sed mulier,ha ' , ' , niohiscensel deceptionis laqueocapia ab ipsopla - gam et damnum in virura transmisit. Ideo non
' \ decet mulieri docere ; eienim docere propulsa pri inum ducem nosiri generis paradiso ejecil. Ideo
\ \ quidem dictum est Adamum non deceptum esse,
- quia non ipse sed Eva primum instruinentum post
. ' - serpcntem inimici negotialione deceplionem invexii.

447

PATRIARCHJE CP.

448

Secundo vero quia non ipse dcceploria et adulaio- , *

ria verba serpeniis excepil; oeque iimdere ipsis
reliqtiam felicilaiem et deiiicationein misericordem ^*
Doinimim el provi&orem persuasus est; sed bac \
illegilima ciMilra Creaiorein machiiialione, et au-
dttu et sensu abrepia Eva et de veliio lignocum
comedissel, ad eamdcm vocnbat mensam virum ; *
bic vero testificatuin ul verisimile a muliere sua- , \ \ viiate el voluplate excellere cibum, et ad conimo- , ,
dum et uiile borlari se puiaiis sociam, el plantae \ . parliceps fuil et in Irausgressionem incidit; non \
decepiuin esse igiiur Adamum et propler boc di- \ , \
ceivlur nonexlraveristmile.Eienitn iuulli diversum \ , \
habeut qui eamdem quidein averleutem aclionem, *
non eodem cl simili seusu sectanlur. Alius enim ' \ (
inediiaiione el discrelioneet inelioriscondemnalione R . \
ad pejus inclinans et vilem partem aniepotiens,iii- .
cundonabilem facii culpam; alius vero nullios \ .
boruin potens, ad socieiatem vero gliscens actionis, \
ex raullis pariibus trahere misericordiam potesi et
venia uon dcjici; ita igilur et bic ; Eva qnidem et ,
mediialione ct conira prsecepium caluimiia raiio- ,
nes cum acuisset, nudo capile diclum in couirarium ; , /
cessit. Adam vero borum nullo dalain legem prius \
injuria affecit, ad solam vero ailraclua esi ejus * .
transgre sionem; sed propier haec quidem dicereiur \
,
non doceptura (uUso Adamnin.
' ,
* * ' '.
Diceretur aulem nilHlomifius ct quia bic quidem C ' \
lingux contribulis ei consoetae et multis non \ , fallacis visae audiens factus est; Hla vero exlrane *
vocis neque consistere ad convcrealionem aseuetse
uianciphim visa est et improbitalis facla est prseda.
Igiiar hanc addilionem adinittit causam quod .
dicalur Adamum non fuisse deceptum, mulierem ' *
vero deceplam in prsevaricatioiie fuisse; transgressi *
sunt equidem ambo ; sed et hic prior est mulieris transgreasio. Et quidem duplicis ipsa transgressio- . \
nis visa est rca, propria? et ad quam virum com- ; , *
pulil. Quid igtlur, dicai quis ad nic femiiic iiatu- .
palroutis, Eva? deceplio et iransgiessio, quoniam
unius el ejnsdem nnturce vir et mulier cum sint, \ ,
secundas ferredamnaUe stimus, ei discentium sem- ,
per ordiuem ienere, a docendo vero oinnioo probi- , \ ,
bil sumus ? ad quera sequens subsumens dicerct ;
aermo, quemadnioduin Adamo ad mortaliialem , '
condemnaio in omnes cjus posieros pertransivit '
morg, sic el mulieris non soluin decepls, sed et in , \ iransgressione factx ; el ccrte graviorem ulraque ,
viro cuui induxeril culpam neque secundum suc- *
cessioneni genus crimtne esl omnino iiberum, nec ,
ad nielioreiu dispositionem ex mulaiione videlur \ ,
adducium. Igilur quidem illudiion deceplum fuissc .
Adamfin per ba?c opinor et non absque cura dis- '
crulum sil. Sunt vero qui conlradictionem ponunl. . ,
Noa deceplutn sse aiunt Adamum, non quia rau- , ',
liere minus sed quia niagis peccavit; sic enim *
drctione cl Aposloluin usum -esse. Eienim bsec \ ' D

449
A D AMPHILOCHIDM QUJBSTIO LXXI.
450
illecia verbis blandis et jucundis ad t/anggres\ , 6 sionom adduct c s l ; ille vero sensu magtg ei vo lunlale hauc amplexus est; IIOII tidelor igiiur
, , (5- mulier, ut sediicta est, ila verbis seducens. Et
illa quidem ei contradicere surrexU serpenu et
, \ magnitudinc promissioms lurbala ad decepiioiiem
. \ ' - declinavit. Circa Adamum veio neutrum horuni
, factum est; non enim conlradixit mulieri, nfcc
' magnitudo ipsuiu promissionis abripuit; scd nibilo minus islc vi$us csl paraius ad participandum
* quara illa ad commumcandum de cibo ; idco recte
' intelligerelur non deceplione magis, sed amore iu ' cidisse cibi in Iransgressionera. Sed sernio quidcm
& , - isle si in aliis habellocum, babeat; mme autem
\ non habel acccssum. Superponens cnim veritalis
' , \ praeco el prxferens Adaiuum mulicri, el subjectio-fj , nein buic suadens, et proptcrea quod non deceptus
, sil Adam ul cl per alia enlbymemala, iia el propler
banc causam vim inexpugnabiiein babere exlior ' , , talionem osiendil. Scd sic qnidem pulo bene discrctuni sil, queniadmodum nou deceptus fuerit
, '.
Adam.
, ,
Illud vero, Salvabilur per filionim geocraiio
uem inulier, id esl mulierum natura; eienim
. 01 propter boc Evam oraculum i muticrem trattgitr
', Iil. Hi quidem dicuni filiorum generalionem dlcerc
' - Apostolum, clrca filios providenliam et stadium
\ pcr quod ipsi et fide et cbaritate roburati sanclifi , cationem ei sapienliam recte perflciant, cl ad v i i lules eos inslituenies matres vidclicct eadem ci
, ' c medilantes el agentes sint, per quae el Iransgres . sionis causam dissolvunt; boc enim mundi dixit
* c , - magister. c Salvabilur autem, inquiens, per filio rum generalionem. > Elenim circa fllios institutio
\ et Deum amans providenlia el cura magua juslifl ' catio nala est ad Adamum Evse fallarem reparan;
. magislerium. Docui virum fallaciter? Sed secure
; ' educo et nulrio filios. lllud damnat? hoc quomodo
. ; non esset, prasertim apud jusium ct benignum ju
' dicem vcnia et vicino lapsus recte facto damnatio - nem solvens? Ideo buic llliorum gcneraiioni femi
; nea nalura adhierescens et ei studeirs dissolvit vi
deponii a deceplione crirninaiionem et condemna tioncm: Quod auiem liliorum generationem elfilio ruin nulriiionem Aposlolus circa liberos salvUicam
- D
soleat vocare, manifesfum binc : Elenim in
, viduarum ordinem et bonorem ct provideiUiam vi. duatas viris referens : c Vidua, inquit, cligafnr non
> - minus annorum sexaginta"; deinde ct alrquod
, , , fundens prctium lalis eleclionis : Si ftlios cduca|)< vit, ait, si sanctorum pedcs la?ii, si tribulalionem
* c , , patienlibus subminislravit ; > cl vide quomodo
, sanciorum cura; cl hospiiio et eleemosyuaB splcn ) denti bono circa fdios studium ci ad viriutum edu , cationcm conjunxit, et connumeravit; scd isii qui
dem sic filiorum nulritionem et filiorum gcneralau & ' ^ nem audiunt.
.
c u r a m

1 1

1 Tim. , 9.

81

ibid. 10.

PATROL. G R . C I .

15

451

P A T R I A R C H J E CP.452

453

pejus autera forte cogitare flliorum genera- tionem quam pieUs bonorum operum et virtutum \

recturo coniplexa sermonem per puros et irapob
lutos dolores parienlem et vere nobiliseimam im-
plet geoeraiionem, per quam tota reparatur quae , '
praecessit deminulio. Revera ei qu lales dolores \)
pendentes partu mtrilos filios genuerant, et filias; \
secundum quam filiorum positionem cognoscitur et * ' \ sterilis pariens seplem, ei quae multas in iiliis glo- , \ ria superavit.lpsae eliliud: c Multiplicamini etauge- * * c ,
mini, Deo conveiiieniiusei magis proprie in seipsas \
transferentes, dominicam in seipsis ostendunt im- *3 pletam benediciionem. Talis filiornm generatio non *
in solas ex commercio viri filios procreanles femi-
nas circiimscribil deccpiionis soiulionem, sed et in , \
alias mulieres et praesertim virgines transfert er- \
roris correctionem; salvanlur enim omncsper quas *
protoparentiiin deminulio distribuebalur tali iilio- '
rum generatione, decepiionis dedecus et pondus ,
splendidis jusiitiis eluentes et proprio partu Eccle- \
siae filios mulliplicantes; et fide et chariiate et pcr prndentiam sanctificatione illusiralae in coelis Pa-
trem glorificare ipsas inspicientes et pulcbritudinem
operum iuluentes procurant. Sed enim sic quidem \ isti non viliter, opinor, ad speculaiionem liUeram *
,
attrabeutes.
.
\ Alii vero filiorum generaiionem sacratius et Deo
convenientius< ex Yirgitie Salvaloris nostri sacro sermonedicuni generaiionem; per quam flliorum ge- '
nerationem non mulierum naiura solura gloriflcata \
est et a decepiione dcdecus et condemnalionem ab- \ ,
siersit, fidem et charitatem el sanctiUcaiioncm qui ,
est fruclus prudentiae seciautes, sed et genus to- , \
tum propriis ct voluniariis gcniti passionibus re- \
Yocaium est a lapsu et multo diviniore quam anie precipitium sortedigna babila eet et fruiiione. V s \
aulem magis discere quomodo deceptionis mulier
per dictara filiorum generaiionem conderaualionem
effugit, el donum accepii remissionis ? prius emol- , \ * ;
like ad serpenlis linguam sibilanlem sacra IIPC et nova vere sub coelo filioruin generatione pro- \
gressa, lyrannorum Knguis ee oppoueutes oratorie ,
docenlibue tmpielatem; et poenis noo solum visu neque expertu, sed et dictu borrendissimis laeiae D * xa\
et glorianles, in multis eaepe nou minores horaiui
' , \
bus luctis et certaminibus excelluerunt ; et non , ,
mulierum solum sed et virorum visae suul pietatis
magisiraet pro Cbrlsio acerba supplicia et mortes * \
ei immolationes generoso et inconcusso ei laeio ,
sustinuerunt animo.

\ \ .
QUiESTIO LXXHI [al. LXXll].
.
9

Quomodo hiieltigenda sinl verbailla.t

Qui mnnducaverit hunc panem et biberit calicem Domini
indigne reus erit corpori et tanguinis Domini, et
uliqua.
t

, * hr Aptov
xlrn
*\
.

, .

Edita a Malo, . oll. 11, . 120-124. In 1 Cor. , 27.

1. Dominici corporis saugumsquc suinptio ,
. -

ISJ

A D AMPHILOCniUM Q U J E S T I O L X X I .

51

\ quae esl inteilectaalis quaedam aUque anima? vires

, \ - refictens alimonia, quandoquideni animanti quod
, \ corpore animaqae conslai, praebeiur; idcirco per
\ * corpoream substantiam ipsa quoque spirilalem gra tiam ct saDCtHkalionem confert. Qaare per * iu
, - mysiica natnne hnmaitte conclavia permeaiis, uui, \ , versum bene disponit atqte sanciificat animal,
\ praecipue tamen anima? ac menti graiise sanctimo * niaqtje liberaliler vim suppedilat, Itaqve oportet
eos, qtii boc sacro spiritalique cibo fruitart euiit,
, ininime nescire quaenara ejue sit virtue, vel quod, \ * nain ab eo conferatur beneftcium ac dooura, quod
* sane vix ulla menle comprebendi poleei: nempo
, , , quod ipsum sil anie g&ctila exsisiens Verbuin, quod
- eral in principio, quod apud Deum erat, Itaisipse.
, - Mic nostrae naturae aucior virgineo de sangtiioe
, * , \ carnem sibi adepius, qui eral divtuiiate dives, bomo
\ , iieri propter nos voluit, ac nobiscum diversalua
, c s i : et qui erat in fornia Dei, formain serYl rece \ - pii, ulriusque naiirrae terminos iu unica soa persoua
* iiiconfusos inseparabilesqtto servana. Exiuauivii
, \ ergo sine exinanitione se ipeum, ac siraitis .iiobte
\ , pcr omnia effeclus absque peccalo
non solum
, bcnc fecit iufirmitati nosirx acroedicatusesl; ve \ , rotai etsi blaspbeiniis appeiitae, aique ingratos ex perlus bomines, uibitominus iueiiarrabiliuin dono\ \ rum aflluenliam non compescuit: iojuriasque et
, convicia ab iis qui ejtjs beneficiis ugi fuerant pcr \ , pcssus, ab incffabili benevoleillia non destitit; sed
, cruccm necemqne perlubt, ul inimicos 6uo& morio
\ - ct corruplione liberaret, alque ad immorialilatcni
\ - et iiicorruptionem moriale boc nostrum et corruptibile corpus pcr suain resurreciioneul iransferrel al
qtie altullcret.
2. Jain vero boritm bonorum omnium arrbabo\ ^
\ nem ac iundameutum statuit proprii corpoiis ean * - guinisque sumpiioncm : Ua ut hujus parlicipes
effecii, ccelesiis alque immorlalis viUe intra uos
* ipsos babere credamus primitias. Etenim sub * stantialis ipsaVeritas dicit: c.Qui manducat meam
\ , * > carnem ei bibit meum aanguinein, babel vilam
acternani . Nam per communionem bnmaculata^
, \ \ - carnis idem cum eo corpus effecli, iticorruplione
* quoque et iminorialiiate digui efficimur. Qui ergo
\ , \ D baec mente revolvit aique deligit, ac beneficiortim
, copiam recolit, quotieecunque myslici bujus illi , batique cibi particeps eet fuiurus, bunc constat pu rum se pravisque operibus alienum ipnesiare dc * bere : quippe qui universalem Regem ac Doiui \ num corpore ipso praeseniem excepturus esi,
- conclavibus aniinae iueflabili ralione et iucoiupre. ^ hensibili clemenlia infusaiD, noslroque corpori
, \ * immistum. Jara qui se ipeum maculis aUjue pas \ sionibue baud ante purgaverii, quscunque aui \ raam ejtis corpusque impiaut ac foedaiu; sed sor , ^ , ^- dida vila sordidaque mcnie ad niysticam, qua*
\ - immorlalitalem donal, niensaro vescendi causa
, acccsserit; bic meberculc gratix onfit partio ps:

ta

"Ilcbr. , 15.

, J

Joan. , 55.

 PATRIARCHiE CP.

456

Heque eniiu puiro vaa unguentum couliuerc po- * lest; neque margarita sierquilinio commendaiur: * lum quia violat ac debonesial rem non roodo con- * ' \ tumelia indignam, sed cui par bonor adbiberi \ ,
nullus polesl, is summi sceleris semeiipsum reum
consiituit. Injurius emmesl ioDominicum corpus, ,
siculi advereus idem injuriosa fuit oliro Judaoorum * audacia, a qua cruci suffixurn fuiU Quaroobrem ie
qui urebatur quodamroodo et aegrotabat propier ,
eos qui flde labebaniur et laborabantdumhujus , 4
peccali magnitudinem deraonstrare studet, non
satis babuit, semel dixiase, ejusmodi hominem cor- , > \ ?poris ac sanguinis Domini esse reum ; sed mox , \
rtirsus testatus est: Qui manducat panem bi- \ , >
biique calicem Domini indigtie, hic sibi judiciuro ,

manducal ac bibii .
.
3. Aique iu banc nimirum sententiam ipse

\ (5 \
rerum iiwisibiltum speclator el ineffabilium narrator alque magisler reum essedicii corporis et san- \
guinis Domini quicunque iudigne manducare et , bibere audet. Quid eniui ? Guni vacct purgare rae * ,
ipsum maculasque posniteniia absiergere, atquo ,
ila ad purUsiinara rem, imo ad"puritalis aflluen- ,
tcm magis quam cogitari potest fontem accedcrc; ,
ego conira nulla id cogitatiouc curave dignabor ? \ ,
atque ut purue spectantibns videar, dignusque bac ; ,
gratia ei rei usu, meam ipse coiiiumelia salulem \ \ , /
aQlciani, neque illudere itli exlimescam c in qucm ; \
; *
angeli oplant prospicerc ? Profecto qui gloriam
,
invicem a u c n p a n i u r h i neqtie eain quae a solo , 3
Deo est gloriam qoaerunt, neque mysterii magni- ' , , tadini credunt. Nam clemens quidem nosier Crea- lor indignos non ineffabili dignatus beneiicio est : , *
iios autem tanto munere affecti, neinpe ut ejus \ \
(orporis participes siuitis (si ccrle voluerimus ( viribus acceptis et gralia ad lantai digniiatia culmeu , \
ascondere), nisi omni sludio nosmel ipsi puros ),
prabueriinus, nonne duplici daronaiione nosmet ,
reos essc ostcndemue? una quidom, quia cuin l i - ;
ocrct tantam bonoruni copiara lucrari, renueri- , mus, nosquemet lanto emolumcnto ac salule frau- , , \
daverimus. (Quippe boc ipsuro absque aliaanimad- \
versione, maxima damoatio esl, dicenle Doiuiuo : \ \ ,
c O.ui iion credit Filio, jani judicalus i ! S l * ; i \ * t ,
nempe seiiUtnliam intra se geril. Quaoinam ? D , ;
nempe quod ei non crodidil.) Aliera dainnatio e&t, ,
quod donum spreverimus, quod graliae iujurii fue- , ,
rimus, quod bone nobis facieniem nullo prelio ha-
buerimus: dom hac alinioaia myslica, qu?e nos \
puri ejus corporis facit participea, UHquam vul- , *
gari meusa abusi sunius. Ergo ejusmodi bomines
baud meliores Juda:i& suul, qui borreudum illud et , \
inimanefacinus perpetrariuit,ciim vivificum Chrisli , \
corpus ligno su&peiider-UQi, spiculoque sanguincin , \ exbauseruiU. Quatnobrem apla locutione mundi
\
doclor reos bos corporis et sanguinis Doraini pro .
uiinliavit.
< s

Cor. , 23.

"1 Cor. , 2).

55

I P*r. , 12. ^ Ji>asi. , 4 i .

" Joaii. , 18.

457

AD AMPHILOCHIUM QILESTIO L X X I V .
458
' (71).
QILESTIO LXXIV [Call. LXXVII, al. LXXlll].

Tcv
(72)

, , ,
,

- ,

' ,

,
> ,

;
%

Editaram a WolOo prima

Quando Dominus ad Sarr.arilatiam

dicit: < Crede
mihi, mulier, quod veniel hora, quando nec in
monle hoc, nec llierosalymis,
adorabiiis Patrem :
vos adoraln
quod netcilis;
nos adoramus, quod
tcitnus, quoniam inlut e*l ex JudjBts
> etc,
horum venetandorum etoquiornm tim quo tandem
ttudio as&equemur ?
%

Curw Pktiolog.,

t. V, p. 651-689, exinde in Galtandianam editionem translata Biblioth. PP.,

l. XIII; p. 695-697. Joann. , 21,22.

Samarhana illa operam cum maxime dabal, ui
\ Saniaritanonim placita inslilutis et dogmaiibws Ju . daicis praeferret et anteponeret. Proplerca eliam
* c illud : Num major lu espaire nostro Jacobo' ?
; > - Salvatori nosiro, aquam viventem pollicenti, oc . , ceulabat. Cum vero Servalor, qui orania sapienter
, , \ curare novil, probe inlelligerei, animum mulieris,
(75) prajudicio contrario occupatse, et non nis>i sensi, \ bilia sapienlis, valde perculsum iri, si res Judaeo , rum extollerel, ei majorem se esse proiilerelur;
* id quidem omne sileiiiio praetermittit, ut laceam,
\ bumiliuset Jesu mnjeslate indignum fuisse, scrvuni
, domino majorem proiiteri. Quae enim inter do . minum et servum facla comparatione, diflerenlia
(74) intercedii,illa ila comparala est, ul secundae parirs
scrvum deccant, itlem vero, si primas lencat, do, \ . ininum suum ornet. Propterea Dominus-Hla quidem
, legit silenlio, verbis vero aliis, quse binc non mintis
, ad rem conflciendara accommodaia erant, bim
, , g vero ab humili dicendi genere alieua, insuperque
, ad demulcendas fcminae aurcs magis idonea, siiam
(7). , exponit sentcntiam. Neque enim vel comparaiioncm
, illam, vel dignhalis differentiam urget, scd femi ^ nam co ducit, ut ex illis, quae mox afferenda erani,
. , pnrrogativoe suae praestantlam colligere possct.
\, (76) * Qui enim, inquit, ex isla aqna biberit, siliel de& , , nuo; qui vero biberit ex aqoa, quam ego illi daturus sum, non sitiet in seternum *. >
.
Jam vidc borum verboruin sapieuliam el effica \ .
, , , ciam. Quando enim ait, c quod aiiiet iterum, id
quidem nulla aliunde confirroaiioiie cgebat, ciim
* , <.0 , ipsa femina lesiem se ultro praberel; quando vero
addit, c quod non siliel in selernttm, eauidcm
, * bujus proniissi magniludincad desideriumcjus exoi * \ * D tat, ulrinque vro eo ducil, ut divinius aliqnid sub \ - essc suspicarelur; quasi dieercl: Si iacobum in
, ,
magno babes prelio, cl admiratione proseqttcris,
* quod aquam vobis dedit, ex qua qui biberit, eaikni
, ^ siti denuo corripituf; qualcm illum existimare le
0

' Joart. iv, 21.

6 0

ibid. 12.

ibid. 13.
).

(71) Lege buc liallbas. Corderii Calenam sanctnm Joannem p. 125, 128, ubi Pbotii, n idcin
<raculum, sed alia ralione, rommcntanlis, quaedam
le^iinlur.
(72) lla scribo ciim Colbertino pro .
(73) Colb. rectius pulo, subinlelloclo
; nisi tualis , ut paulo pust.

(74) Sic Colb. pro , quod librarii iiicuria invcxeral.

(73) in apographo legebatur ,
quod, ul superfluum el sennonis sericui lurbans
omisi.
(76) lla Colb., el mox , reclius.

*59
P A T R I A R Q L E CP.
460
oportel, qui aquam largiri polest, quae non corpo- < ,
ralem siiim ad breve terapus mitigare, sed bibeml fontem aquae perennis, et illa galutis flamina sup- , xal , * peditare valeat, qtiae baurientibus vitam aetemain ;
largianlur et conferant? c Aqua enim, inquit, quam c \ , , ,
ego dabo, fons ipsifietaquae, in vitam aelernam sa- .
lientis . Quemadmodum enim aqua tum siti " , medetur, tum externas corporis sordes abluii; iia (77) ,
doctiinae Jesu flumina, intellectu bominis asse- \
quenda, et sublimior de eo senleniia tum silim , \
levant ex incredulilale ortam, quae alias vitalem , eonservantemque facutiaiis inlettigendt bumorem
absumii; tuin vero animama sordibes purgat quas ,
peccatorum spurcities et impiarum opimonum ca- , ^ (7S) ligo allevit. Tam divine Salvalor noster responsio- , nem instrtrxit ad ilfam quxslionem, pcr quam Ja-' * . '
cobo praerogativa quaedam el presiantia singularis , \ ,
, .
tribui videbatur.

Jam vide, qircso, quam prectare mox vis ejus
eluxerrt. Slaiim enim femina? illius mcntem illu- .
rniriavii,adduxitque, ut fide rcciperet prumissionem. , \ , ,
omuem fidem strperantem, atquc adeo, Dominum , \ ,
majoribss suis longe majorem esse agnosceret. .
Animo enim ab aqua patrie sui Jacobii avocaio, ad
alteram illam aquain so convertens ait: c Da mibi, , ,
Domine, aquam illaro . > Quare vero tu patriar- , , . \
cbalem illam aquam ncgtigis ? Ideo utiqtie, quod, ?; "
eilitn ad breve tcmpus levans, iterum silire me , ? ,
iubet, et novam parit molesliam. Ne sciiicel, in- \ . \ , \,
quil, iterum siliam, nec huc veniam haustura, sed c , (79) ,
potius, luo toiite frtiens, pairiarchali illo fouie ,
uunquam ind geam.
.
, \
Hac luce meotem pcrfusa, cum et Domtnus
mentionem fecisset virorum, cum quibus furtivum \ , eielaiideatinumcoiumercium habueral, sutira eura (80),
propbetaro profitetur, nibil vero quidqtiam, quod ,
ad viiam iiaturalem speclarct, quodque vel corpus ' ,
aleret, vel ad corpus pertineret, requirit : nibil, \ \ , inquam, horum vel cognoscere, vel accipere stu- , ,
det; sed velerem quaestionera iierum movet, ejus- , \
que solullonem sciscitando pereipere conatur. . , , *
Patres aostri, inquit, in moule bocadorarunl"*", > , \
patres quidem Abrabainum appdlans, qaem vetus \
fama fiUum suum in monte illo sacriGcii instar
obtulisse lestalur. c Vos vero, i U pergil, dicilis (&1). t \ ,
\ .
Hierosolyinis locum esse, ubi adorare nos opor,
\, leat . Duae, inquU, smit adorationes; duo ado
\ .
ralionis loci : uterque allare ei lemplum cullui
diviuo sacrum babet. Uter itaque paries meliores ; ,
sequilor? utrura Samaritanus, an Judaeus? At ; humaniesimus Salvalor etiam bic feminae, levioris

Joan. , 14. ibid. 15.

ibid. 20. ibid. 21.

NOTJE.

(77) itlud addidi ex Colbert.

(78; In apographo male, ^.
(79) Golbert. . Uli aque vox eodem, qui hic
otninei, sensu adbibetur, sivl freqoentius ;
quod et b. 1. rectiue puio, indice illo, quod posi

alnjndat.
(80) Colb. pro .
(81) Sic recte Colb. pro
.

461
AD AMPfflLOCHIUM QU^STIO LXXIV.
462
. - dubit solulionem expetenti, longe majorem gratiam
, \ exhibel, et sublimiorem doclriiiam instiUai, a
. * curiosiori quodam problemaie ad mediiationem
, , , \ , philosophicam et sublimiorem adduccns. Ait enim:
\ c Grede mibi, mulier, quod bora venit, et jam est,
\ . \ , , \, , qua veri adoralores adorabunt Patrem in Spiritu
et veritate". Quaai diceret: Tu qiiidcm quaeris,
* utrum Judaica an Samaritana opinio potiorem
, c " locuoi babeat, et divinior judicanda eil; ego vero
, \ , - libi niyslerium adhuc abscondilum apcrio, c ven, . turum scilicel tempue, et jam esse, quo neque in
monie boc, neque Ilierosolyniis Pairera adorabi ( , tis > Ttsra mulier ad pbilosopbicam medilatio , nem, praeter feminarum morem, Salvatoris nostri
, , ' \ verbis perducta, non amplius eua placila illis
- Israelilarum praeferenda esse, ut aniea, contendit,
. \ < , , sed Domini doctrina provecta et emendaia, id,
. quod praestantius essel, doceri cupiebat. Proplerea
\ (82) eliam inquil: Palres nostri in mpnie boc adora . (83) runt. Hoc enim ipsom erat, quod Samarilanorom
de rebus suis opinionem extollebat inprimis et
, ' amplificabat. Gum Haque preesentcm haberet propbelam, qui Spiritus divini auspiciis res aliis ignotas
.
cognitas babebal, ab illo veriorem et meliorem
senientiam discere sludebal.
Proplerea, argumentum boc proponere aggressa,
*
, , . *0 aiebat: c Video, Domine, quod sis propheta .
Alque ibi quidcm bumanissimus Jesus ulriusque
, - cultus liueni antc nunliat, ne, Judaicum cuUum
. \ Q praeferens, illam redderel iristiorem. Quoraodo
, ' enim Hla conlristaretur, sleumdem cultum, queta
; suo Hli prafcrri videbai, paulo post similiter abo * , \, lendum esse inlelligeret ? Postea vcro ulriusque
, , , cullus differentiam exponit. c Vos enim, inquit,
. , adoratis, quod ncscitis, nos vero adoramus, quod
; " s c i m u s Quomodo vero nesciebant Samariiani,
quid adorarenl? Ideo, quod prinuim quidem non
, , pauci incolarum ex captiviiale Babylonica revocati
. erant, qui instiluta Babylonica adoptaverant, el
\ Israelilicuin Dei cultura depravaverant; deinde
\ , - vero quod plerique eorum, Babylonii et Medi, lum
, origine, tum religione, exsistentes, et in Samariara
, \ (84) commigranles, Deum Judaeorum, non minus quam
, \ . D olim patriossuos,proprium illisesse,gcnlisquebujus
\ , uniuscuram agere, illiquc imperare&taiuebant, atquo
. boc nomine et illi cullum praestabanl, el a colendis
, , ' - daemombus suis non abstinebant. Ab aliera vero
\ - parte gens Judsorum, si non omnis, saltem illi,
, qui legum Mosaicarum menioriara oblivioni prsefc*
, rebant, a deteslanda bac opinione penitus eraui
\ - immunes, De^mque, quem colebant, ul omnium
. rerem conditorem, ila ciiam inspectorem et curac , / torera esse, agnoscebant. Ideo ait: c Nos adora, . , \, - inug, quod novimus; vosadoralis, quod nonnoslis.
, - Adoramu$, inquit, Judaeis se acccusena : neque

Joao. , 23.

ibid. 21. ibid. 19.

(82) Colb. pro .

(S3) , idem, pro !.

i b i d . 22.
WOTiE.
(84) Colb. .

453

P A T R U R O L E C P .

4C4

enim tunc omnee dcitatis eu radioe in UIos spar- .

gebat. Propterea et aqtiam poscebat, et ilineris , \ moleslias subibat, defaiigationemque ex Uinere ,
natam bumo, lanquam throno sponle riaio, solaba- . " \
lur. Aceedit etiam, quod mulierem a)lo<|uebatur, ,
quse subHmiorem do ipso opinionem adopiaverat, ,
eum ex prophetanim numero esse, et Judaeoruro, \ , \
Dcoque pra caeteris ebarum et sancliorem exigti- \ .
inaus. Proplcrea ait: adoramus.
, ,
.
Sic ilaque prima differentia crat exposila, per
' , '
quam cuttus Judaicus illo Samaritanorum pr&sla- ; bai. Qiiffi vero est allera? Sulus, inquit, ex . ; , ,
Judaeis nata. > Quomodo vero salus esl ex Judaeis? . > II Num fortasse ided, quod cum genus bominum omno .,
profantis cuhus obiioxium sibi haberet, veri Numi- ,
ins cognilio inde ad alios bomines perlaia est; , \ quodque Juda?is debebaiur, quod Samarilae Deum
qualicunque modo cotabaui? A l enimvero satius ;
liierit, saluiem, ex Judseis ortam, de ipsius Chrisd
aIventu, factaque per eum geniis b u m a n a 3 a pri- , *
slino lapsu liboiatione, el instatiraiione, iiiimico- , \
lum insidiisei arlibusniinquam iierum subripienda .
et temeranda, inlerprelari. Quod vcro dicilnr : . 51*
Venit bora, ct jam eel; id quidem indicat, rem c , \ ,
ipsam omnino el brevi quidein esse evenluiam. . , Prophetarum quidein oracula, inquil, aliquo lem- \ , *
pore posi eventum sorlicbantur, id vero, qnod de \ p\ , ;medicium est, jam iq piomptu esl, ei opeie Ipso .
teslimoniuni prabel.
QUiESTIO LXJCV [aL LXXIVJ.
OE\
C

Quomodo
dicatur
este Deus in omni re , et
quomodo di$$otvi possint dubitationes, qua> u qui*
bmdam contra Uoc objiciuniur.

)* ;
%tu

'

Edita a Maio, . Coll., I. IX, - 95-95.

In multis qu& de Deo contemplamur, ue
\ ,
omnia dicam, non solum, qui mysteriis pieialis non' ,
fuerunl initiati, quamvis acie menlis et cognilione
rerum corporearum boraintbus sui ordinis presli- tissent quique nostram ignoraverunl vini con- , \ '
tcmplandi inftrmiorem esse, quam ut. inlelbgentia \
comprebeodere illa possint, experieulia comprobhrunt; sed et quicunque propter studium pie- \ talis el vitam puram profundiora coguoveruiit, n^c , bis quidero inventio reruin divinarum facilis essc -
solet, quid dico invenlionem? siqtiMem oec * \ ', '
ipsa scrutatio pare eorum meiilem aflicii. Ha3c
autcro qusestio tanquam omnino roagis recondita, ; \
ef qiue mentem curiosorum excellii, studiuin, ul ,
inielligatur, poslulat; non igilur, quac dieeitlur, sic * ^
audire oportet, quasi limalius rem comprebende- rimue, et nibil amplius ad cognoscendum de ea , \
relictum a nobis sit, sed benevole audire oportet, '
et ampUcti quantuin bumanis cogiiaiionibus ea, qtiae bumanam noliiiam superant, assequi pos- \
\ .
bumus.
\ ,
In omni est Dcus (quod tibi in qurestione
KUIIC positum es') lanqiiam nibil corum qua? ,
ftunt. Si cnim esscl uuum cx iis, qiuc sunl, qui est * ,

465
AD AMPHILOCIIIUM QUiESTlO LXXIV.
466
\ ' oniaium auclos el fabricalor, unns vocarctur ex iis
, ' quae ab ipso faeta sunt. Hanc euim legem imponit
. communio cum iis, quae suni, et eorum cognatio
\ - a Principe et Creatore profecla, si quis per vim
, nitatur, <?t quod variari non polcst, rautuam babi tndinem cum rebus babeai, ei Greator cura crea \ . turis
Igiiur lanquam nibil eorum quae sunt, cum suis

' conjungiiur, et demitiit se Deus ad suat creaiuras,
sed propria disposiiione et oeconomia distincta,
suam cum rebus babiiudinera aplat. Sicut autcni
\ , est Dcus sapiens simul ei supra sapienles, ct foriis
\ , \ , \ Deus el supra fories, et supra dcos, et propric gub , stantia etsupra subslanliam, et ipsum per se bonum,
\ \ etsimililer supra bonum; sicdiciluresse in omni,et
\ \ supra omne. Insola eniin nalura, quae supra natti, , ram csl, etquae dici non polest, ct muliorum nomi num aflBrmaniium signiiicaiionem habet consetitien - Cem cum forma vocum ncganlium , vel privanlium.
Ex quu flt t esse in omni, non negot esse supra
* omue, sed polius eonfirmet, et non boc solum,
' nec esse supra omne, varialioncm admirabtliorem
, * in Iheologia recipit praelcr eani, quam tiadit esse
.
in omni.
"
Quare qui dubitat, si Deus est in omni, non
, esse supra omne, ignorat is usum sacrarum vocum
\ de divina natura; ei nibil aliius neqiie divi nius, quam consueiudo rerum corporeanini fert,
\ de iis, quae matoria vacant, cogilat. Sed quotnodo
; ' . esl in omni ? Diclbm enim esl, nullo modo
earum renim quae sunt : sed si oporlel aliquid
, adbuc dicere quod sit majoris conlemplalionis,
' ' \ , iis eliam , qui siinl alliore roeute pracditi, ei
; \ * non solenl formidare et fugere altiludinem dogma ' ; * turn magis ibeologicorum , esi Deus aciu et sub sianliaiiiomni. Quomodo igiiur est subslantia sicut
\ , , ; - iniellexisti aclu? quia enim alia sunl quandoque
, actu; Dcus vero (ul qui aciem mcnlis acuiam
, ' babct, inlelligere poiest) seroper adesl aclu; non
, euim cx iinperfecto ad perfectum proeedit, neque
* , \ ' aliud quid esl esse ipsuni per se bonum, practer \ quam ipsum esse per se actum, liquct, in
\ - quibus esl aclu, in iis ipsis esse subslaniia ; agit
* .
enim conservalionem el duraiionem eorum quae
ry Fuut. Sustentat auiem el coniinet uaturam eorum,
(\\\x ab ipso creala suul.
Quomodo i g i l u r si Deus csl secundum substan U) \,
\ liatn in omni , non cunlicilur una ex omnibus
; ' * , id est, consubstantialio el nalura?
\ , ' Quoniam neque cum ipsum inlelligis secundum ac \ - lum, ei dicis aetu esse in omni, neque sic,
inquam, erit consliltilus ei ralionem naturae babens,
\ \ qut possii subire inlegrum quoda.mmodo usum,
- constilutus, inquain, ex omni el cx divina naiura,
' ; quic praisianiior est, quam ul possit cum alio con giedi ad unam lolam hypo>tasis perfectionem. Et
. ' quomodo esse secundum substaniiam in aliquo
, ' (IIJCC enim qua*slio digna videlor indagalione) non
facii, ut iutclligamus unam cum illo byposlasim ?
t

467

011 PATRIARCIIJE CP.

169

S*l non esl difficilis ad solvendum, quia esse io ,

ftliquo seeufkluin subslantiain dupliciter dicitur: \
tinum enim significal<jm declarat sic esee in aliquo, , ,
ut fiat pars composili, et compleat perfectionem ,
sccundtim hysposlasim, sicul aniina esl in corpore; alleruni vtro signiGcatum declarat ita csse in ali-
quo, ul nunquam eflicialur pars concretionis, sive '
roagmenlationis; neque proprietatibus immulaiur, \
naturis utriuaque propriis factis communibus , \ * nec ab allero ex concrelis perficiiur, sed poiiua es( \ ?
congressus ejus consliluens et conservans con- . '
junctam el perfeclam hypostasim, sicul cst arsgu-
bernaloris in navi, ut minulissima imagine et eimi- , \
liludine ejus rei, quie in prompta est, utamur. \ *
Atque liaec quidem non dogmalice el iintuulabiliter ^ , dicla sunt, ut in prooeraio praemonuiraus, sed poiius .
per conjecluram et exercilationis graiia delineaia
sunl. Valeant ergo hc quoad meliora exeant.
fc

QUiESTIO LXXVI [al. LXXVJ.

OCp..
"

Quid sibi vull illud, quod Domino ducipulh

in
Evangelio dieilur:
c Vobis dalum ett, noise myiteria regni Dei ccei ris autem in parabolis, uf
videntes non videant, el audienies non
intelli%

gant ?
Tl

,
,

, ;

Edilarum a Wolflo secunda Cur. Philol. V, 6-$-671, apud Galland., t. XIII, . 698-701, n. 2. In Luc. viit, 10.
Diclum illud, cujus sensum ex me requisiv\sl\,
T6 0 (85) ,
a qualuor quidem evangelislis perscriplum exstal, ab Isaia vero prophela pneniiitlialum est . Tree (86), (87)
auiera eoruro oraculum boc suis verbis et quidem . ' (88)
parapbraslice contexunt, divinus vero Malibaeus 0 ,
auis illud, inslar teslimonii, apponii. Isaias enim,
cum couspeclu gloriae Domini dignus babiius essel, (89). ,
el ab uoo ex serapbinis ca rbone Jinguam suam , \
purgalam vidissei, diviiiam illam vocem atidivit, ,
jubentem : c Abi, el dic populo illi : Audiendo \ ,
audielis, et non inteUigclis, ei videndo videbitis , , " ,
el noii videbilis. Incrassatuin est enim cor populi , \ , \
Lujne, ei auribus difficulter audiverunl, et oculis . ' ,
iT.clarunt, ne videant oculis, el auribus audiant, et \ \ , \ menle percipiant, ei converlaniur, et saueni illos. , ' ,
Ila babet oraculum prophelicum, qao utiintur evan- , \ , gelisiae; ideroque tum improbilalem Judaeorum , \ ,
iliiusaeialigprodit, tum vero non minus pranunliai , / *
sluporem posterorum, qui eamilem iniilando ex- , *
presauri, et Salvatoris doctrinam non admissuri D (90) . ijinl, qui ei admii andis operibus el verbis divinio- \ ribus el aures eorum et oculos conviucere conaba- , \
lur. Uli scilicet data opera aurcs surdas, oxulos ,
autem prae incrcdulilaiis caligine caecos, redde- baol, ncque aures ad verba adcu aalularia aperire, , , neque oculos ad divinam miracuJoruni lucem ex- . \ Tl

f 1

Luc

VIII, 16.

f t

lsa. vi,

9,10.

NOTiE.

(85)
18)
(87)
(88)

05 illad est ex Colb. quod seosus poslulal.

Colb. pro .
Colb. uro .
Sic rccie Colb. pro : " -

.
(89) , Colb. Vid. Matlh. xm, 14.
(90) Sic scripsi pro . Eadem pbrasi mox,
. 13, utilur Pbotius, ncc miuus alias frequeoter.

169

AD AMPHILOCHIUM QUJESTIO L X X V I .

470

(91) pandere volcbant. Ideo propheta, stirditatem eoruin

(92), . et csecitatem non nisi cx propria malilia orfam
(93) lestalurus, ait : c Incrasaalum enim eal cor populi
. \ bujus. Et quon iam incrassaruiil cor atium, pno
, plerea auribus stna segre audiunl, et oculis auis
, , nictant.
, , \ \ , \ \
, \ .
Significalurus porro, eoftdem ex sponianca catci *
, * lale uon esse evigilaluros, addil, Ne quando v i , \ , deant oculis, el auribus audianl, et corde inlelligaui,etconverianiur,etego illos sanem. Iucrassali
\ , \ ,
, ilaque eranl corde : propterea aegre audiveruni, ei
, \ - oculos suos occluserunt. Occluserunt vero ooulos
. , \ suos, el aures diflGciles reddideruni, ne oculis ?i, , \ \ dereul,.el auribus audirent. Uiroque vero *ensu
. \ - sponie se privarunl, nq conversi aliquando a lantis
(94), malis libcrarenlur. Clare ilaque propheia ca?cos
. illoe oculos et eurdas aures ab ipsorum Jtidseorum
coQsilio et arbilrio repetii, cajuum abest, ut ad
\ , decretum divinum, Judaeis irrogatum, refeiat. Sicul
* \ , vcro prophela eo tempore improbos Judaeos casii . * galunrs, dicebat, eos neque oculos aperire, neque
(95) aures ad recipiendam salularem sibi divinamque
, , doclrinam adbibere velle, idque per peccata, qui , bug assueverant, maxime vero per faslum et arro , \ - gaiuiam, majusque erroiuni qoaru pielalis elo, (96) (97) - dium; ila el illi claudebant oculos, auresque suas
, , \ cohibebant, se ipsos el caecos et surdos eflicientes;
, \ et, quod pejus est, ila affecli, aliis se oculaliores
^ , esse opinabantur, praeclare de se senlientes. Qua , \ \ propter eiiam legis perili sibi videbarilur, prophe \ , tarumque oracula, id quod crimen eornm augebai,
(98) (99) - labiis circumferebaiU, eoque ipso morbum euura
, . immedieabilem reddebant. ldeo Salvator noster,
, \ poslquam bomini, a naialibus caeco, visum resti, , itierat, illi vero linguam, Deo inimicara, loco cul , \ - tus praestandi, ad injurias evoniendas adbibebant,
. dicebal: < Ad judicium ego veni in munduro, at
, - non videntes videant, videntes vero caeci eva - dant *. Cumque Pbarisaei excipereni, c Num et
, c , \, - nos caeci sumtis ? respondebal: Si caeci cssetis,
, , \ non baberelis peccatum : jam vero dicitis, Vide . > \ - mus : ideo peccatum apud vos manel " Qui
\ ; enim novit, se per ignorantiam caecum esse, el
, , * D morbum suuin inielligU, et citius ad medicum se
T

, ,
. ,
, (1)
, \ ,
, \
,
"Joan. , 39.
(91)
(92)
(93)
(94)
(95)

convertii, lucisqne usum requirens, ad eam feslinai, ideoque cura clemenlissima dignus habelur,
radiisejtiseplendidissimis illuminaiuseiad saluiarem
meditationem adduclua. Qui vero pr cordis duriiie in tcnebris versalur, el vel sic videre se
exisiimat, duplicem sibi caecilatcm arcessii, quo-

ibid. 41, ubi pro , lcgis

NOTiE.
(96) Malim legere ,
' esl ex Colb.
(97) Ita cum Colb. pro .
, idem.
(98) Colb. .
, ex Colb.
(99) Idem pro .
Colb. pro .
(1) Colb. pro .
ldem, pro . Vid. not. 90.

471

P A T R I A R C H J E C P .

472

niam nihil videt, et, dam niliil vidct, aculius aliie , cernere ee opinatur. Pra3clara enim de se opinio
. O profundas tcnebra* offundit oculis anim, mor, ) , bumque caciUlis, qaa correplus borao est, vehe- (5) , , \
menter auget.
?.
(4) ,
(5) .
Quod si ilaque vcrba propbel ita accipianmr,
* ^
et veneranda Domini eloquia hoc modo judiccnlur , (si vel maxime non omnia eorum aeqne forcnt per- ( spicua), non putem illa airdientibus gravem admo- ) ,
dum disputandi occasionem prabere posse. Mani- ;, ,
feslum enim esl, discipulis datam hoe fuisse, ut .
mysleria regtii Dei cognoscerent, quotiiam neque ,
crassum factumerai cor eorimi, neque oculos clati
(6),
debant; reliquis vero , quos et externos vocat ^ , ,
(nam sc ipsos a salute excluserant), idcm non da- (
balur. Cum eniin vitiis modo commemoratis salo- ), .
lcm omnem a se averterint, jore quodam id datuin *\
non est, ideo, quod se ipsos ad illud rccipiendum , ,
idoneos non prsrsiilerynl. Propterea qaoque con- .
euliins eral, per parabolas cum ipsis loqui, quam ,
grali* roysteria nuda proponere. Neqne enim vel . , &
commodum est, vc) judici cordato convenit, dignuia ,
cl indignum, quod ad doclrinam et sabitem spectat,
eodem loco babere; quemadtnodum nec porcia
inargaritae projicere, neque canibos sancla offerre , \ .
fas est .
(7) \ , t (8)
Ex diclis porfo constat, quomodo inlelligenda
siitl illa, c Ui videuies non videant, et audientes ^ , ,
iion iiitelligant. Utenim illud afllne jam est voci .
ideOy el allerum pro allero sumi poiesl. Similiier , \ eiiam non illud boc loco non probibiiionem, sed , . \ ,
negaiionem signilicat. Hoc vero loco dicliones illas /, ,
ita accipiendas esse, non meris eonjecturis nililur, . \
ed lum sensus vcrborum propbelicorum, onde ,
Domini eloquium fluxit, invicie testalor; tuin vero ,
eanctu9 Maiibaeus in eadem sententia pro parlicula , \ , \ allerumfciadbibens,locuinque ipsumnon probi- \ \ Ira
beudi, sed negandi, sensa recilans. Dominum enim ,,
ila inlroducit loquenlem : c Propterea per para- . \
bolaa loquor, quia videnles non vident, el audien- * ,
tes non inlelligunl . Manifestum iiaque binc , \ ,
evadit, illud a reliquis etiam evangelislis pro \
esse usurpaiuw, el particulam Ulam probibi- D , \ (9)
.
iivam iieganlis vina obiinere.
'
Scilicet gens Judaica, majorum suorum insaniam
et iroprobilalein ila suam fecit, ul Dominicae salu- \
larisque doclrinae jacluram sponlaueam in lucro \
repuiarei. Neque enim illi natalium suorum origi- . '
Lcm ad mijores magis, quam cordis sui duriUeia f

Te

" Mallb. vn, 6.

(2)
3)
4)
5)
()
(7)

i e

Matlb. xui, 13.

, addidi ex Colb.
II. pro .
Id. pro .
ld. .
ld. pro .
Post legcbalur , quod Cuib. rcctius

omiitit.
(8) ex Colb.
(9) Posl , exslabal \ , cx snperioi bus iiilcmpcslive bic rcpclitum, ideoquc iu Colb.
omibsum.

473
AD AMPHILOCHIUM QU^ESTIO LXXVJ.
474
pov, \ ingratuinque aniuium referebant. Vfieres illi Israe . l i L K maris i l u c l u s tiansibant, columrta porro ignis
, \ et nubis itqr ipsis jucuiidum praeslabal, qoando
, prior quidem noctu facem accendebat, ei viam in , \ graiis premonstrabat; poslerior vero infesiam so \ lis flammam inslar lecti alicujus, qtio domus mu ' , nilur, arcebat, alque adeo itineris diem I&lidae diem
. efTiciebal. At iideaa Hli, ut suramatira dicam, lol
, , beneflciia, quae omnem eloqueniiam supcranl,
, fruenles, omnibusque vilae bonis inundati ct sagi , nali, recalcitrabant, ei, furore qnasi quodam cor \ repti, in divinum Numen erant injurii, lidem, con (10) ditori auo prsesiandam, cum idololatriae sordibus
. \ permutantes. Itaetposteri eomm, nonminus animo
, quam nalalibus illis similea, posiquam sirnilia el
divina miracula a nalo Salvalore nostro palrala
\ vidissent, qtiando nunc quidera morbi corporis,
, - alias immedicabiles, verbo propulsabanlttr, nunc
, vero bomines, a noiis et insidiis diabolicis libcra \ baniur, nunc aniruae vulnera doctrina salutari sana , , - bantur, nunc morlui inier vivos numerabaniur,
* Dunc vioi mortis jain iraclam esse docebauiur,
\ - mullisque aliis donis et beneliciis maclabanlur, vel
, $ , * sic animum ad illa omnia adveriere, atit benefa (11) , ctori auo gratiani rependere nolebant, sed linguam
, potius, Deo inimicam, acuebant. Icno videnliotn et
\ , audienlium elogium per rapinam sibi ipsis vindi , - cantes, neque Doniini verba, qwfi eos, buccina cla , ^ rius, ad salulem vocabant, mnllos vero ex genlili , bus ad eam perducebani, veriuiisque coginlionero
, \ inslillabant, audire, ueque mtracula, quai in ocu . ' los incurrebant, videre cupiebanl, sed polius ad
, couvicia lanlum et mentem suaua el lioguam arroa , \ banL Haec causa eral, cur my&leria regui diviui
. illis oon credereuitir. Naiu, ul alia oimllam, ma . jori crimini fuluti erant obnoxii, si ea illis com \ $ - missa iuis&eni. Quo quia eiiira majoribus beneficiis
(12) , " cumulalur, qui lainen pejor polius, quam melior
, - evadere gesiil, boc niagis duplici condeinnalioni est
, (13) abnoxius, binc ob niaiiliam antegtessam, binc ob
, , animura pessiiwum, quandoquidem ipsa beneficen' iia ad incremenluni praviialis abulitur.
.
" D Non vero fato quasi quodam accidisse, ul disci , , pulis faculias daretur cognoaceodi royeteria, aliis
. vero oon iiem, jani aiile a nobis est oslensuni.
\ , , ldein vero non roinus Sakvator indicai, beatos prae, \ . dicans discipulos, quod videnles vkleant, et au \ - dienles audianl. Quando eniin in Scriplurae sacro,
, \ , specialimque Domini noslri, dictis beatus aliquis
praedicalur , id quidem non infert, rem alitcr
, * * , fieri DOO poiuisse, sed voluntariam meliorcs eleT7

" Matlh. v, 3 seqq.

NOTiE.
(10) Colb. pro .
(lt) 3ic scribo pro , nisi malis .

(12) ldcm pro .

(13) Idein ,

475
PATRIARCILB CP.
476
ctionem indicat. Ita c bealus diciiur vir, qui non ; (14),
ambulat in consilio impiorum ; el c Beatus . \
Tir qui miseraiur vilam jumenli sui. Quando , ' >pohro Salvator noster mullas una seric benedictio- , ,
nes affert, nullam earum iis, in quibus dislinctio , \
quaedam loco habere poterat, impertilur, sed in eos . orones confert, quorum virtus boiiae mentis fructus *
el segee erat. Itaque nec discipulis pcr sortem ,
quamdam faialem facultas facia esl mysieria regni , ' \
Dei cognoscendi, neque improbis Judasoruin igno- ,
ralio illorum irrogala. Imo vero ideo, quod sponte .
sua se csecos et mutos eflecerant, divinum el falli (15)
nescium judicium illis indignos eoa ease protiuntia- * < \ vil. Quo vero seneu is, quem Dominus ex discipu- ,
lie imprimis amabal, magnum illud tbeologiae in- .
sirumenlum, dicil: c Excxcavii oculos eorum, et "Hoatav , (16) ' obduravit cor eorum *; facile ex dictis aestimari
,
potesl. Sienim Isaiam verborum testem non advo- , \
tasset, aut dictum ejus ad aliud arguineiituin pro- . \
bandum alltilisset, dubiiandi fortasse nascereiur oc- , \
cawo, qaaeetioque baec alia, prater dictas iltas, ra- , \
tione esset dirimenda. Quoniaro vero eiiam illa ex ,
propbelae verbis afferuniur, quorum sensus perspi- , , \
uus est, nibilque diffictitlalis coiuinel, illa quoque \
caelerorum evangelislarura a dubiis omnibus libe- (17).
rata modosunl; patei ucique, etiain illudjam solu- ,
t'jm esse, quod ex his verbts scrupulum injicere po- \ c lerat: similia enim sunt sibt invicem. Ille, qui pri- , ,
rooft Doniini noelri gesta descripsif, cxplicareoplime .
potest, quomodo inlelligi debeat illud, occcccavit et obduruvit; itemqqe illud, t Proplerea per parabolas lllis loquor, quia videntes non videul, et audientes non audiunt.
Si quis vero Ula verba, occarcatil et obduravit, Q , ,
non U m pro peccatis quae antecesserinl, quam pro , *
lalibus quae ea inslar mercedis promcritse, siut se-
cuu, habere malueril; nec ille a scopo abcrrave- * , '
rit, por quem nop longe a verilate absit. Quoniam ^ . \ eniro illi spoute sua oculos clauserant, et aurcs co- \ ,
bibuerant, caecilas et surdilas merilo inslar poenae
antecedenlium viliorum spoutaneam animi impro-
bilatem excipiebal. Htic inler caetera perlinebat \ , \
iliud, quod nec facultate inysteria regni coelestis cognoscendi inslriiebaotur. Porro pauloanle Jesum . "
,
audimus, proul idem fllius lonitruum scribii, diceiiiem : c Exiguum adbuc tempus lux vobiscum ' ,
est; ambulale quoad lucem habelis, ne tenebne vos ,
apprehendaal; cl, c Qui in tenebris anibulat, non ,
novit, quo vadat . Salvator enim mundi adve- D .
niene, ut vera lux splenduit; illi vero oculos in . 01
eam couverlere, aut in lucc dogmaium ejus splen- , ' (18)
Joan. , 35.
Psal. , 1. ' Isa. vi, 19; Joan. xn, 40.

1 9

.
(14) Respicere videlur ad Prov. xu, 10,ubi tamen lcgilur :
.
(15) Alludit ad Tbcologi cogoomcn, quod Joannis
esse constal.
(16) "H Colb. pro .
(17) lti ma, ita : ;, . . . Ibi

post posui , et pro sequente

scripsi . Alioquin eniiii de sensti vix COIH
stare poleril. Loquilur autem de Mattb<ro, Evatigelisiariim primo, ad quem supra in priiuis provucal.
(18) ' Colb. pro .

477
AD AMPHILOCHIUM QUiKSTIO LXXVII.
478
. - didissima versari nolehanL Proplerea tenebre
convenienter excipiebanl, tanquaro poenam impro . \ - bilaiia receptae poscentes. Id ipsum vero ei ocrr* \ cari et obdurari appellari videtur. Quemadmoduro
\ \ porro eum, qui in lucc ambulare vult, id consequi (49) \ , * tar, ut scial eliam, quo vadal; ita is, qui iu luce
! , ambulare , fruclus loco id babet, ut ambu , \ - lans in lencbris verselur, viamque iuslar caecorum
. , et obduraturum emetialur. Jam ante vero admoni \ lum cst, splendorem salutalis doctrinae, a Domino
iradiiae, Judaeos ut caecos etobduratos notasse, cali-'
, \ \. ginemque ei caecilalero, quae oculos animomm
(20) - occupaveral, mauifestiorem fecisse. Quemadmodum
\ . " enim sol, qui conspiciiur, lucidissimus, immissis
\ orbis sui radiis, eos, qui ex oculislaborant, aegritu \ dinis suai conviiicit; iia et sol, inlellectu perspi * ;, - ciendus, lux illa nunquam occklene nec vesperascens
, , , - Christus, Deus nosler, cum in mundo versa , \ \ balur, deilaiisque suae radios , editis divini*
et ralionem superanlibus miraculis spargebat,
, \ tenebras et caeciialem iinproborum Judaeorom,
quae animi oculos anle occupaveranl, magis conepi . ' ciendas prsebuil. Sicut vero sol, in roundo conspi , cuus, non esl auclor caeciialis, quando c&ciiatem
\ hominum,ex oculis laborantium,demonslral ;iia oec
\ , \ Sol supramundanus, et inlelleciu lanlum perapi , - ciendus, splendor Palris immutabilis et verus, ca>
, ciiaiem, quae homines illi obnoxtos occupaverat, in
, - apricum proferens, cjusdem auctor cum ralione
' , \ - minquam exislimari polerit, etiamsi cacoe eoe red didisse dicaiur; quoniam auctae inlelleclus tenebras
. Q cacitalem eorum, qu necantea ignoU erat, magis
, epeciandain prabuerunt. Nisi enim lam illtisiris
$ divinae lucis splendor etuxissct, ut geniium quoquo
, \ , in lenebris cl umbra sedentiuin, roenles illumina ;. rentur, el ad divini Muminis cognitionem aspira*' rent, geniis Judaicje caecitas nunquara adeo facla
, \ \ fuisset maniftisla. Jam vero spleiidom illius ma , gniludo, ex miraculis conspicua, ot facullatis illu) , \ minairicis eflicacia, etgentium ad lucem conversio,
, - argumenlum non inOciandum praebebanl, eos, qui
, \ ad lucem veritalis se non conferrcnl, nec ad piela tem erudirentur, sux sibt caecilatis auclores exsiitisse, seque ipsos salute, omnibus bomiuibus de
sliuata, per incredibilem quandam vecordiain privasse.
'.

QUiESTlO LXXVII

%a\ , sr
icctr
.

[Cohl.

Taur.

C\.

Degenere et $peeie dubia diversa, in quibus

dem solulio inveniri pote$t.

eorum-

Nunc primura edita a D. Hergeorcetber.

4.
4. Saepc nos agitavimus quapsliones de generibes
\ , \ ; et speciebus, et antiquas conlrovcrsias clarissiiof,
NOTiE.
(19) , sunt cx Colb.

(0) Colb. reclc pro .

479

P A T R I A R C H J E C P .

430

ul iis, qui sua dubla proposuciani, lunc visuiu est, ,

expediviinus. Etenim Plalonicas quidcm ideas pe- ,
culiari Iractatu consideraviraus, quoniam nec prae-
dicari de individuis illae queunt. Neque enira hoc , \
in prasentia dicam, quod constilucre prius rerwn , producendaruro formas atque similitudines esl qui- \
dein arliGcis, sed minime valenlis creare siinplici ,
aggressione quod vciil; nec pariler referam, quod , * <
quserere lioc loco reruin subsislenlium exemplarta '
in iniinilum necessario provebit rerum quae conGn-
gunlur processum. Ulud enim omniuo indignum \
est vera de Deo nolione; hoc vero eiiam per se i l - , \ '
lico destruit quae iiieiuibus fuerant eflicla. lino . *
eliamsi quis concedat, singularum proprielatum
formas, ei indc singularia sed individua expritni, ,
nulla tamen aequa permiiiit ralio, barc sub iilorum .
piacdicationem adducere. Neque enini ubsignalum , >
fuerit obsignans, ncque quod siiuililudinem per ,
parlicipationem recipil, idem esse potcsl cum eo,
a quo illa simililudo praebelur, nec. quae in raente \ \
divina fuerint impressa el iminobilem alque incon- , ,
cussum, 8t lanien oinniuo exsisih, slalum soriita ^
sinl, pulerunl ullatenus pradicala dici rerum per- p
peluo fluxui ac defluxui obuoxiaruui. Permagna \
enim est diflcremia el ex ipsa babitudine vel pou- ,
nexione apparcl, quanam raiione discrepenl. Eicnim . \ ,
causa? causalique ralio, praserlim ubi de creairice * el cxemplari vi agiiur, in habiludinis connexiune ;
exsisteuliai diversiialein perspicue ostendil. Si vero . *
quae uoininuin siuiililudine res signilicaias conue- * -
ciere videulur, ea ipsa factunt, ul maxiuta discrc- ,
pantia agnosealur, qu& ncc coniiexioiiis praferunt , ^ (5,
specieui itec unionis ullgm exbibent iiulicium, * ,
(juomodo baec in idem redigantur, cum ne ibi qui-
dem iii unum coire queanl, ubi conncxio propriam ^ ' *
scrvare polest absque ulla aJulleraiione dignitaleni? ;
Talibus raiiocinalionibus Plalonic.e ideae disculie- , \
banlur, multis eliain ei veiuslioribus ralionibus .
(libris) noslro coualui suffraganlibus.
2. \
2. Qu* vero pralcr P!aionicas ideas aslruunlur
genera et species, lamcisi ortum ex diversa senten- , \ \
lia et ex diverso proposilo habuerint prodierintque, , *)
variaul lamen iirsui consliiulioiie; et illa quidem \ 7
;
suver muliis, bxc (species) vero in multis praestanliores pbilosopbi appellare gestieruni; ailamcn * quoad praedicaiionis usura paululum differunl : * \
snfieceril crgo tilriusque iisdem raiionibus facia
disquisilio el dijudicatio. Et ad incorporeas subsi- ; \ Slenlias quod speclat, de quo argumento nec vctus ^ ;. \ >
exslabal conlenlio, facillime admissum Tuii, prae- * 2 , ,
dicata de illis genera el species parliciparc incorpo- ; ,
ream naturam; magna vero lis exstilit ctrca trine \
mensurabilee subsistcmias, quae corpora euiH el
appellaulur; uirum videlicct oporieat eoruuidein \ ,
getiera el specie* vocare corpora, au vero bacc til- , pote. seitsibus superiora inler incorporea recipere. ;
Vcrum tunc de his accurale a nobis disputalum . * \
fuil, nec audiloribus visum, secunda opus esse disquisiiione. Quoniam vcro nunc tua Dci amaus .
t

ADAM1PH1L0CHIUM QUiESTIO L X X V I I .
48*
431
sanctius
de
iis
ipsis
tit
comfendioeus
conscrtbnlur
'
, , tractatus desideravit ac peiiil: nibil vetai breviier
de iisdem disserere.
\ .
5. Incorporeorum igitur rationes, qnae subjecunn
*. ,
, - distingtjoiit, manifeste eunt incorporeae, quia et ge \ , nera ac species, quae in ipsis continentiir; alque
ncmini consideraiio ti disceptalio de illis difficulta. ( , tem ullam videtnr exbibere. Ralionea atiiem corpo \ ; rura, quomodo corpora faerint, etiamsi proporiio
\ id prima fronie videatur exigere ? Ralio enim et
. , corpus nullam adinvicem comraunionem agnoscunt.
\ Si vero ratio a corpore diversa est, quomodo non
* ; ea quae complent ralionem genera ac speciee eam ; " dem exigant diversilalem ? Quomodo vero de cor , poribus incorporeum prsedicetur? An vero non
' , , erant incorporta eorum genera neqne epecies, imo
, nec in eorporum redigentnr molera, neque raale * riara, in qua dimensiooum pleniludo constituiiur,
; \ substratam babent, eed corpora omnioo et ctrca
* , corpus diceotur ! Corpus eoiiu explicant et eliici dantsubjectum: homo, ex. gr., corporeum eet, quia
\ Socraiem vel Phtonem, qui corpna est, denominat
, , et eorum subsUuliam explicans ab aliis ejusdem
, - generis denomiualione disltngiiii; sed quoraodo, si
; \ bomo non est corpus, Socrates vero homo, non
- concludetur, Socratem oon esse corpus? Hoc eiiim
. '' * ci si quid aliud simile, omnium difflculutum vali dissima esse videtur. Sed ejug solulio noo est diifi * cilis. Nam in prima figura, si diligonter adverlas,
* proposilio major parlicularis accipitur; boc enira
, \ modo producla a veriiaie non recedit. Si vero quig
, ; * eam in unWersalem vertat, simtil eam de vcra red\ , didit faisam. Falsum enim est manifeste dicere:
, * Nullus bomo est corpus, cum vera sil proposiiio,
$ *\ homiuein esse corpus, secundura ea quae anle dicU
sunL Si vero quis relicto perplexo argumeiili nodo
, non esse operae prctium arbitralur curiosius jd in , \ vestigare, quod inde videtur concludi, sed dieai,
esse per se absonum aui dicere aul censere bomi (21) * nem n o n esse corpus, etiam sedusa illa conclu \ * sione, quae inde consequi videlur, scilicet Socraieni
, - mon fuiurum corpua; quoniodo subsiaiiiiae divi' - aio in corpns et incorporcura, quae priina aub alter . \ - iioriim disiinguit, produci qneat? id postca con ^ j) siderandem est; tracuiio vero a serie et eonse , \ \ qaenlia pncdictorum n o n recedat. Elenim non
secunduin negativam duniaxat figuram id quod
. , diximus in ejusmodi conspicitor praedicatfonibug;
vernm el in affirmaliva, modo quii velit solidaitt
,
aliquam producere raiionem, qua confirroetar
,
; (22), qusestio. Dicentes cnim : Homo vel animal corpo * reum deinde : Socrate* est animft vel homo, nonne
* cogetnur eorporeuin dicere etiara Soeratem? Iia
, - enim concluditur, majori qtioqoe bic manenlc
NOTJE.

(21) Tfl qnid deest vel aposiopesis staluenda. Sane anacolutbo consiruciio similis.
(22) habet Apogr. Ven., quod Caiii. correxiu
PATKOL. G B . C l .

16

483

PATRIARCHiE CP.
4U
particulariter
enim
ea
proposilio
procedii.

vcra;
Quod 8 m univerealem efformelor, illico deprehen- , .
ditur falsa. Quomodo enim dici queai: Omm$homo ,
*tl emne animal corpus, gi propoeilio ista : Nullus
; " , &
komo uullum animal #f corpu$ eit maoifcste
; *
vera?Ad haec : Quomodo non eruni corporea, qu& ;
eubjectum euum corpus esse indieant? Quomodo ,
vero a corporis appellaiione et consiiiuiiooe remo- \
vebuBiur? Nam abiucorporea quidem natura sunC , \
dissila, a corporeis vero proprielalibus recedunt; ;
el in quamiiam reducentir rerom classem, si eliam , a corporibus ea quis dimiiiet ? Si quis autem velic . \
alia qiioque via bic eongiderare, non minus repe- "
riel facilem difficuUatum solulionem. Nam Socrates ' ' , *
qukiem bomo vel aniroal perse, boroo vcro vel '
animalest corporeum non per ae; nec a suo prin- \ .
cipio, nec natura, sed utpote enuntiativum el de- ,
cUralivum subjecli corporei, et babitudinem ad *
illtid explicans. Non est igitur vaiidam argaraen- ,
itira, quod Socralem eorporemn vocari exigk. Ex ,
proposkionibos enim diverai generis ei dissimilibus ,
eoniexitur, uipote quod nec dua queunt ejusdem -
argumenli dici parles; sed ona forsitan unius, al- \
tera alterius, quas pariter nil habent iuier se com- .
mune. Jure igitur ex ejuimodi peregrtna complexione et confuaione oihil cooeludi poterit.
'.
4. Verum ei illod mecum eonsidera, quod adhuc

* \
subtilius est quam propoeituB*. Si enim Socrates
eo quod proxiroe predicatur et proprie subjeclum
enuntiat, non necessario qoae s&asuMtwmmunicat
rei 8 i g n i f i c a l a 3 , cum tamen et major hoe loco, si C \ , qiiie velil syllogisinura componere, possil quodam- , nodo ad oniversalem figuram procedere. Neque ' . *
enira rem, quam vox Soerates enuntiat , enuntia- , , tivam vel aigniiicativam subjecti quispiam aauae ,
mentis dixerit; si vero boe, quomodo noo mulio * 1
inagis ea qoae e mediaiia Socraiis praedicaiis COQ- ,
sequunttir onnis ratio vetabit eliam ad Socraiem
* ' \ \
per sc trahi eiqoq altribui ?
\ ;
1

5. Divislo vero, qoa subsUnti*ai in corpos et

incorporeum partiiur, apta erii solvenda qusstioni,
si quis reepondeai, divisionem illam speelare ad
txlrema ei ullima subjectorum ei boc pacto
dmaionem ac aectionem operari. Licel enim eiiam
altius progredi videaiiir dlvisio, ailamen per curiosam rertim mferioram invesiigaUonem ratio a
eenaibys ad judicandum adjuta atque inde ab oioni
errore eirea siiigularia ae eximens, sicque ad contemplatioiieie generalioran aseendens, tanquam
a specula quadam consoltiusroeliusqueSuferiora
perapicit, et divisivam proferi melbodum, recenliorein tamen et posleriorem praadicla illa, eicut
eam, quam voluui auaiylicam uoininare. Veruiri ad
hoc el aliae ratiooes adbiberi possutit, qooniam
plerosque ad subliinia rem islam el pbilosopbicam
caosarum tractalionem conRictantes esl cernere.
MuiU enim, qu raiioncm habeni profundam, non

'. , , , ,

. \ , '

*

\
\ ^ \
, ^
, , . \

\
|.

486
485
AD AMPHILOCHIUM QUiBSTIO LXXVII.

solent
prima
sutim
fronlc
hominom
auribus
ac
(25),
menlibus quadrare, cum isti soleant illa poiissi
, miim assequi per metbodicam esperiemiam quie \ ; tamque judicalionem ; quae ubi desit, demonstra,' tionis ralio iiiGrma videtur esse ad Irabendam ac
, pelliciendam audilorum mentem.
.
6. Qui vero dabitanl, ne forte, si.quis det corpoCp. 4 , ,
, rtim gonera ei species esse corpora, ne, inquam, se quatur, trinam illis roensurabililalem couvenire ei
\ in loco circamscribi et sensibus judicari et corpus
, per corpus penelrare et si quid aliud ejusmodi
, oiioei iodagaiores excogitarunt, bos mcrito ego
, \ admiror, quomodo, cum talia arguroenta quserunt
$ , eaque ad guum ipsorum etudium spectare arbi , B trantur, quomodo non dixerinl prse aliis cunclis :
, c Quod si genera elepecies sunt corpora, individua
; quoque el singularia omnino erunt. Qui cniro in (24) \ dividoorum corporom proprietates non erubueroni
, ad genera el species borum elevare, quomodo
\ veriti sunt, etiam eingulare atque individuura,
* ; " - scilrcet Socraieni aul Platonem, ad haec redigere?
, \ Semel enim cum ordiiiero predicalorum inverterint
et quae sunt exiremoruro ftubjecrorum propriae de
, praedicatis gcneribus epecicibusque praedicari volue , \ rint, tencnttir raiionee reddere, cur non el ipsum
singulare et individuum de generibtis el speciebus
\ pnedicaverint, et cur non per banc potius absurdi \ tatem refellenduseos duxerint, qoigenera et speciee
. corpora esse siaiuunt. Hoc enim omnibus suis in genioais argumentis agunt ct efficere eludent.
.
7. Verura omitianlar lisec ulpote juvonilis indu \ '* , ,
* \ striae tripudia; juvenile enim eat, nirais anxie co
, nari, quod proponilur, argumentis evertere, quo ram angas illud effugiens certiorem quam prius
. \ exsietentise suseflderaadstruit. Quod eiv m examinis
, ontradictioitem subit, incertam babet vim, cunt
nondum adsint argumeflia: abi vero adversahos
- illud refellere conatos superavit, multo roajorem
\ qnam prius haberet, acquisivit gloriaoi magisqu*
aperiam veritatis existimalionem.
^.
8. Ex iievero qui dicunt, inmente quidem npeciet
'. ,
et genera corporum accepta incorporea oportere
(25) , D censeri tl nominari ;pottquam vero subjeciis jueri
, aptala, corpora twne et vocanda et centenda ette
, ex his, inquam, libenter quiesierim, utrum in co gitando incorporea nacti lalia nienle stia concc, perint, an in ipso cogilando banc eis naturam im . pertierint. Nam si incorporea nacli nil cogiiaudo
, immuiarunt, difficullas rursus permanel nibilo rai , \ - nor, imo et-validior ; si antem corpora nacli in in - corporea transverierunl, prpli miram iptorum et
, \ \ celerem creandi virtutem! Cogilaliones enim qua*
! lenus cogilationes omnino incorporeae sunt; quis
%

.
(25) Sic Vat. Calif. .
(24) Pbilad. . (Calif. nola).

(25) Calif. Apogr. .

487
PATRIARCHiE CP.
488
tamen per hoc quod cogilel, cerpora in incorpo- * "
reum converiel? Verumvero sicui cogitarunt, ilaei (26) ;
suhjectis aptaverunt ? el quomodo non de corpori- ,
bus incorporea praedicant ? Sin autem, ul ab initio ;
acceperant, ita rureus ctsubjectis apiarunt, fruslra ; ' ' ,
ipsorum laboravil mcns mulare conlendens quod \ , inuuri nequit, formasque nobis imaginalionum
eflingens. Sed eliam et ipsie rebus ipsa, ul aiunt,
cooplanies ei propterea corporibus non privantes, , , iitrum considerantes ista atiribuunt, an temere ac \ foiluiloconjunctionem istamforraanl? At ulrnmque, , ,
opinor, errori sobesi; alternm enim deslruit oppo- \
gilura, quo asserebatur, per cogitaiione* meutis ; * , ,
corpora in subslantiam incorpoream cotiverti, ,
alterum vero deliranlium esi et ridiculum.
^
.
9. Quaenam sit igitar ratio, qoa oranea wl de \
dineniur ans*, diximus quidera expressius acrius- , qoe forlasse ei anlea, oiinc taraen clarius iteruro , \ . dicamus. Corporea qoidem sunt genera ei epecies ,
corporum, non Umen corpora; et indicaiiva sub- * ,
jeciorum, noD indicau, ei eiplicantia borum * , exsistentlare, non aiKem constituentia; et pariium * **
ipeorura subsiaiiiiattoiiem entintiantia, non aulem , - \ >
prsestanlia, et nomina conveuientibus propriisquc \
conceplibessubjeetorum subsistentias signifcanua, , non autem rebue jam exttantibua sibique sufficien- *
lissimis ea quibue non egeni per se ipga praebenlia; \ /xw*
sicut et boDum et sapiens et justum alqoe huma- , !
num el ejusmodi prsedicamenla, lanielsi alia aclio- *( nem aul paesionew subjecli iodicant, alia exeieten- C , \
tiain el substantiationem, vel passiooes el aciionea. .
Nain si horum predieatorum quodlibet secandnm '
ntramque diclorum partem subjectis suae prsedica* , \
tioni individuis cumulum de suo adjiceret aui e -
corporibua coacervatmn aul e proprietale quaJila-
tum deducUun, vel corporum naiurae vol si vto , incorporeorumaceesaioueicofigereret :quid, quaesoy (27) >. (28),
a porteniofisfigmetiUs.el epectris-ejusmodi senteu- \
tia discreparel? Si vero quis corporis voce gau* ;
den* ei a corporea noiiooe non recedens cerpora. \
vocare vuli genera el species, qtue de individuis
corporibus praedicari dicunlur, nil ei reluciabimiir ; ,
uam corpus boc pacto diclura omnes praediela , - Misas pleoe ac pure effugit, ac per vocabuli uniug ^
,
conversionem (/. concessionein) meniein ejui qui
pbilosophari cupit, curare, nunquam, opinor, apud ,, .
ait|ii08 judiceg absurdum eensebilur.
'. *
40. Verum baee quidem est compendiosa ac
secuudum tuam pelilionem suscepta de subalternis
generibos ac gpciebug^ quae de wdividuis corpo- , ,
ribus prxdicari dieunlur, digceplaiio, quae, ot , *,6equidem cengeo, baud ignobiliorem doclrinain
,
iradil, quam ille qui Sugiris oriundus univergaio
Graeciam in duleem guse sapienliae adroiralionem [ ?-?]
xapoil, de iis ipsis pbiloeopbico more disscruit* \

(26) Vat. : .
#7) Sic Y a u ; CaUf. Ap. corrocl.

postea.
(28) Cal.

489
AD AMPHiLOCHIUM QUiESTIO L X X V I U .
49
* *\ , qui modo posl multum fcludium Iongamque exerci \ tattonem circa genera el species inanes citharae
, . sirepilus isia vocavit et diuiurni circa ea labori*
^ . quasi pceuam exigere per hanc conlumeliam cen \ * 6 u t t , modo autem etiain quia io nibilum ejusraodi
( sludium ac laborem dejecil. Proxhna vero ei
,, iiumediata deceio generum, qqae *ub ipsa cadunt,
) , praadicatio (habet enim ei ip*a proftindius quid - piam, quara veteres senserint et iracuriol) aliam
, eamqoe accuratiorem nacla est disquisUionem,
* cum adhuc dialeclicis vacaremus studiis, quando
* et mullos filios in lucera ediderunl libri explicax \ ' , & les docirinam mullis jam annis aolerii iniquorttm
, $ virorum consilio exslinciam ; inde igitur cl ex illa
exercitatione quae plurium antea studia effugerunt.
' b<g facilius desumere polerunt, qui nuuc ex eacra
illa sobole pbilosopbanlur. Quam sobolem uiinam
\ .
posieri el floreniein ei ornalam justa cuin raliow
citra fasliim alque invidiam appellare queanl!
QUiESTK) LXXVIII. [al. Coisl. Tuuu Cl].
'.
* [] \ - DifieuUatet et tolutionet dogmatiearum el antirthe (29) drliearum qncetiionum ex Cregorii Tlieoiogi .
tiotte secunda de Filio.
KUDC primum edita a D . Hergeiircetker.
4. id ego mibi arrogavero, vt a me libi
*.
, explicari SS. Palrum verba peieres, quem et aetaa
\ \ et raiionalium arlium eiudiura et sacrorum elo > \ quiorum exercitatio aliis praeAciuni muliarutn no * , biliumque disciplinarum pr&ceplorem. Quoniara
, * tamen lu, ut iilii geniioruin araanles, tametai per
, - se ipsoa oplime quid sibi faciendum percipiani,
lamen paternls consiliis innili cupieules in ipsc*s
, respiciunt, ita ei lu ipse, cum euflicias emergenti , bus anibiguitalibos dissolvendis, nostram lamen
C

'

* * "

^*

,
sentemiam
requiris,
slatui el
luo ininfilios
palrem
aroon
non esse injurhts
et simul
meae
dileclioni

,
\
\
| indulgere. Idcirco el rnoleslissima temporis iniqul\ \ las ei scribarum peuuria non potuil roe ab obse | quendo postulatis tuis detcrrere.
.
2. Quaestionis ilaque a te propositae sensue
'. (30)
, ,- darus eslnec alla, pulo, indiget inlerpreiatione;
orationis tamen complexio habel quid convololum,
\ . \ quod bene expendt debel l dissolvatur. Elenim ei
\ Deu$ et Paler de incarnato Yerbo affirmari potest;
, , al Pater quidem proprie Verbi, Deus vero proprie
assumplae humanilalis, siculi nec proprie dicilur
) , Deus Verbi nec Patcr assumplae humanhaiis;
\ - ry quare voces istae proprte ei non proprie de Palre et
,\,\ de Deo reperiunlur prolatae; vox quidem proprie
9

NOTiE.

(29) Apnd Montfaucon cx cod. Coisl. tilultis

niendose incipii : \ ' .
(50) Ouaestio versatur circa baec Gregorii Nazianzeni verba cx Orau2de Filio sive 4 deTbeol. (Orat.
5bed. BiU. p. 582; Orat. 30, c. 8, p. 545, ed.
Clem.): , ,
, ' ;
\ , ,
\ ' -

, [al. ] *
* ,
*
, , . Ad lextuui Joan. xx, 7 baec perliuenl. Hunc Greg. locnm explanat S. Maximus De variis et di/Rciiibus
tocis; cd. Fr. Oebler, Halis, 1857 p. 248-252.

491

PATRIARCHJB CP.

492

quando Pater Verbo adjungilur et Doue assumptae ^

Immanilati, vero proprie vicissim, quando &
Deus reddilur Verbo et Paler assumptae humauilali. ,
Talis esl igitur sententia, qua?, ut vides, nihil .
habet obscomm. Plexns aulem oralionis quomodo \, ^,
resohrefur, nisi accipiendo verba illa ,
' , nempe ut alteram quidem pro- *
prie de olroque dicaiur, non eeoreiro, nec vocem , *
Deus, nec vocera Pater dc uno aliqoo subjectorum, , ' * ' neque de arobobus; sed referendo horuro ulrum-
libet ad utrumlibet sobjectornm, Palrem qoidem ,
reddentes Verbo, Deum veroaseumptae humanitati;
ha pariter verbom illud non proprie non determi-
nate aiium aliquod predicatorum suraendo de nno ' ,
aliquo subjectorum, nec de ambobus, aed utraqoe ' , ' ad utramiibei gubjectorum, per altenialionis la- , ,
men rationem, vcl stciit de voce illa proprie . drcebatur. Quando enim Deus esse Verbi reperiiur, \
ei Pater assumptae btiraanitalis, significalto non . "
propria subjicitur. Apparet autera voces istas pro* prie et non proprie conlra quaxn in rebus nostris ' .
adbibentur se babere. Nam in ineffabili Yerbi \
carnisque unione Pater quidein de Verbo proprie ,
dicilur, Deus vero non proprie; in noslra autem * \ ' naitira ex adverso Deua quidem proprie affirroalur, ,
Pater auiem non proprie. Atque id est, quod quae- \ , ,
steras, vis nempe vocie illius iion disjuociioiiem &>gnifican8 nec aliud quidquam ex iis, in quae , dividi consuevil, sed declarativum ampleeiens (31) cbara&erem rotinusque explens vocie (conlra ^ . ' - j quod). Poterit

... aulem oiatio ^^,

quam, conlra id
clariusefformari, si quis verba iranssumene dical: Quare vox quidem proprie ab alleruira conjugalio- , ,
nuin sumpla, vox vcro non proprie, ab allera, '
conira quam apud nos se babent. Reauliabat eniin
\ ,
lum vox proprie, ium vox non proprie ex lali qua4am pnedicaiorum subjeciorumque complexioqe. .
(
Suroeos autem voces illas proprie et non proprie,
quae jam ex se ipsis subimelligebanlur (studet ) \
eniin si quis alius Theologus isie breviiati) el ad
resulianies ex bis conjugaliones mentem audito- '

ruin reinitteus subjunxil illud : Conlra quam apud
no$. Eienim ulramque complexionem, quae ex vo- '
* *
cibus proprie ei non proprie conflalur, sensus verborum illorum conlra quam in nobi$ e*l ampledi j) , \
ccrniiur. Yuli aulem baec oralionis pericope docere,
nibil obsiare, quoiuious proprie et non proprie ,
de \ \ ' , \
Verbo dicalur, quaudoquidem eliam de nobis, iicet , .
sensu oppo&iio, utrumque affirmatur. Ibi eniin vox , ,
Deut uon proprie,dicitur, sed Pater; bic vero non , .
Pater proprie sed Deus.
5. ln diagramniate autein clarius innoiescunt
*. \ '
que diximus ; ponendo quidem superius Palrem ei *
Deum, subjieiendo autem Palri Verbum, ct Deo
\ , \
humanitalem, ei lineas ex adverso producendo, quae , , \
Verbo conjungaiu Palrem el Deum buiuanilaii; nec ,
B

NOTiE.
(31) Vat. .

493

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO L X X V I I L

494

\ , non alias rectas lineas scribendo, qiue ex utroqoe

\ ' parallslorum initio ad terminum ulrumque copo , lentur, el cbia*mtiin queradam ad invicera efior \ (32) ment, ulraque tamen diagonalis ad parallelas sta , tuatur. Hinc enim perspicuum flt, quod in parallelo
. reciarum lineartim el Paler Verbi Pater, et Deus
, humanilatis assurapte Deus proprie dicilur; in con , \ juiiciione autem chiasmi el Deus Verbi Deus el Pa ter bumanitalis Paler non proprie dicitur. Quod ei
\ allerum quidero secundom parallelam lineam, alte \ ^ rera vero secundum diagonalem sumas, idque se. , cundum nlramque conjugationetxi, uirinque prodire
* , \ ' viilebis el propriam eimul ct rainus propriapi ac , c6ptioflm. Etenim Paler quidem Verbi proprie,
\ * Detis antem ininus proprie, ei rursum Pater qui * * dem assumpla humanitalis minus proprie, Deus
, vero proprie. Cum igilur qualuor conjugationes
. - duplicalae considerenlur, una quidem linearum pa , , rallelarum, allera vero Unearum cbiasnii (inlersc , " , clarum), el aliae duae, quarum quaeHbet ex una
, diagonalium et alia parallelarum inier se complicatig
resullai, maiiifesie apparet, quod verba illa ctnir*
, , * quam apud not u$u vemt ad utramlibel postrema * \ rum reddeuda sunl. In his enim Paler Verbo ei
assumptas bumanitali copulalus Yerbo quidem pro , , prie, humanilaii auieoi assumpl* mious proprie
* coaptatur; ila vero el vox Deus propi-ie humanita \ , tis assumptae, minus proprie Yerbi esse pronuniia . lur. Sic igicur bis a nobis cousideralis, alleram
- Q qutdem conjugationem proprie, alteram vero miuus
, , proprie accipi apparebil, idque non uoa sionpUcique
, ' forma, sed in habiludine et copulatione varianle
* \ , gemina. Et patet, in ulralibet conjugalione utrani ltbei proprii et rainus proprii ralionem coutra
' * \ - quam apud nos sil se habere. Et quoniam copulaia
, \ , fuerunt nomina, Deus inquam et Pater, per hojtis
, adverbii proprie adjecliunem, copulala lamen nibi\ , lominus fuerunl per adverbii non proprie coiligatio \ , \ neno, vel si vis eliam, quia illa de eadem bypostasl
, licet non simililer, efferuutur, id ansa exsiilit bae relicis ad conflrmaDdam cum frande suam impie latem, auferentibus quidem vocca illas proprie ot
%, - improprie doloque* sacrilego ad suum proferentibus
' libituni voccm Hlam Patris el Dei supra ulramlibet
' D natorarum hyposlaiice unilarum, ul suam blaspbe . niiani slabilianl. Yerum baec quidcm i U cx calho .
licae fidei doctrina explicantur.
f

NOTiE.
(52) Cbiasmus eel Igura
aocriplum esl:

lillero x exhibens. In cod Yal. scbema a Pbotio designaluui

foriBaii)

495
PHOTJI PATRIARCEL* CP.
496
4. De illo autem, Wunc ego mentior, etc, pulo le \ \ , Nvr "
ad rcl narralionein illico memoriam revocaturiiin. (33),
Cum enim ego olira in dialeclicis exercilalionibus * \
artes topicas explicarem audhoribus, quorum ipse
non inflroiis, imo in disputando eras praecipuus, ,
librom integrum de bac qua>stione elucubravimus, \ ,
quem etiam scribendum tunc volentibug quibusque , *.
pcrmigimtig. Unde oportet tu quoque islum repe- * ' \
riens ac penrolveng, gi quid de hac controversia le \
praterivii, in memoriam revoces. Non erit lameu, ,
opioor, supervacaneura nec subibit ambitionis no- , tam, nunc quoque in iui graiiara pauca de eadem . \
.
re verba facere.
5. Gcegoriug, qui de rebus divinia excetlemisslme
'.
tfiaseruit, cum Eanomiani arbitrarentur posse se ex *
logico discursu incomprebengibilium compreben- ^
stouem quasi rem aliquam miniaiam venari ac \ \
praedari, ac per contradicioriam iilam interrogatio- , ,
nem, ut pufabant/cojeternum Palrig Yerbum cum . \ 1\
rebus pogtmodum factis collocare auderent, divinug, , ,
iiiquam, (?) Gregoriug concedens inierrogatio- , ,
Hra illam per contradictionem processisse (quan- , , '
quam noii iia rea erat, sed ambse oppositionis parteg per &ffirmatk>nem efferebantur, etsi altera , \ ,
Ularuin vocem gimplicem, altera ex transpositione
gercbat formam), hoc tamen neglecto, ue videretur , artificiig et arguliig gloriari, qui nullum bis in re- \ rum divinaruin iraetalione dabat adiium, conlra , '
ipsainmet illoruin arcem validoa veritalis arietes \
congiituil, ei rerum evidentia polius quam objecdo- g $
nig exceplione clamat, qood non omnino
, vegtrum, , , ,
ovirigapientissinii, contradiciionis perfugium exigit
itt aliera proposilionum admiltatur, quod vobis invi- *
ctum conlra veritalem videbaturargumeatum; ueque *
est ejtismodi ratiociiiationig sequissima et rectissima . \
dijudicalio. Cumque id adversariis reposuisset, ad- , , , \ ,
fert exempla ista : Nunc ego meniior, et, iibi na \' \ ,
icenti aderas, el alia hujus generig, ostendens non
esse oiutiino necessarium, ut aliera conlradiciionig , ' '
admillatur pars; ged polest, ut in allatis exemplis, \
aliquando (quis) ulramque inficiari et repudiare el , atiud lertium excogiiare, in quo emicare veritascon- \
spiciaiur. Ac poterat quidem Gregoriug ex logicae ,
pneceplig distinguere, quaenam coiitradictoriaruin \ , \
verura ac falsum dirimant, el qugDam non; quia D * > ,
lamen de Deo disgerere, non autem arlis ornaturo , \ ,
oslentare gibi erac propogilum, et bserelicog ar

NOTJE.

(33) Naz. Oml.Jde Filio, gjve OraL 3deTbcol. . . . . Billius (l. II,
(Billii Or. 35 . 567. Clein. Or. 29) Contcxius bic . 954) ex Elia Cret. ad b. I. observat. oslendil
est : , IIOO esse necesge, ul ubique pars cootradiciionig al^ \ lera vel vera sit vel falsa. c Uoc auten probletna
, * ab Alexandro Apbrodig. sumptum eal; tieri enini
; , nequii,ait ille, utin hocunum dunlaxal reperiatur.
; \ ; Naui qui de re aliqua inquii: JSuncego mentior, siuidem re ipsa mentilur, oiiiniuo meniiendo veruni
, ,
icet, quippe qui ca*teroqiiiu fatetur se mentiri, giu
; , ,
* autcin reipsa non mentilur, omniuo vemm dicendo
' mentieiiir, ui qui Talgo etiani dicat : nientior.
) ' Deinde BillLus adducil verba ilicr. Epigt. ad Oce^n , i btalim recortlaius gum Cbrysippei gopliigmalig :
, ^:^ Si mcniim idque vere dicu meniirts. >

AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO LXXVIII.

498
497
* guere, non aulem suos mysleiiis dialeclicorum ini tiare, roerito siiDicere judicavil exemplis eos refel ; lere, qoi per arlis argutias Dei naturam perscruiari
, \ , audebant, audacia muito, quam auperslitio sit, gra \ viori, et osteudere ne Hlud quidem iiimium apud
\ , ipsos decanialuin contradiclionis organum vel in
ltjs ipsie rebus inflinis invictom semper habere ro . ' bur, nedum crilcrium esse judicandi de supernatu , rali subslantia ineflabilique majestali apium. Multa
porro enuntiari queunt, qu< speciem quidem con * , tradtclionis praferuul, non tamen verum ac falsuin
, (34) - distiiiguunt, ute. gr. si quisde boininevivente inter * rogei, utrum hic resurgat a morle annou ; ncuirum
. * eniiit bic ab homine sanae mentis admiui potesi.
* Quanquam baec oralionis consiructio videtur ad fi dem faciendam plurie aliquid habere; negativa enim
* ' . parlicula predicato adnectiiur, non vero ad sub \ , jectum migrat. Tale eet et boc: Ulrum leoninos iiu , ; ' gues generani humani pedes an non generanl; et
hoc : Qui cursu jam ad sladii defertur metam,
utrum in ipsomotu iniliumroolusposuit, anprorsua
, ; DOII incepit? Quomodo enira ejusmodi orationum
formatio a falso discriminabit verum E t : Ignis bu ; , \ mectansae refrigerans corpora, utrum ex natura, an
- nonexnatora hocoperalur? Hoc vero manifesie,
; \ sicut etquod ab basrelicis objtcitur,vitiatam babelln - terrogationiscoiiformationem. Hoc quoque : Homo,
* qui a terra in eublime fertur, utrura cessal ab hoc
, sublimi piotu an non cessat? Immnne quidem esi ab
, ; . exposito orationie vilio; non ininus lamen conlra
- t . t . .
..
*V
=
. . . . .
%
^
*
...

,


dictiouis verae figuram transformat ac pervertit. ln
\ hoc autem : Tempas quod fluxa fluit undis aqua* ; - rum simili, desisiitne ab ejusmodi fluxu an noiiT
, ; Orationia complexio praecedenlem manifeste iini \ tans eodem peccat vitio, ut et haec proposiiio :
; - Utruin incorporea natura corppream subiens con \ formalionem ex materia et forma vel ex neutro
, borum babuit coraposhionem ? Si ex materia ct
, ; forma, quomodo incorporea? Sin vero ex horum
, ; neulro, undecorpoream subiiiconforinationem?Kur , 6oro molio vel in motione fil vel in non-molione. Si
; , in molione, quaenam ea est et iu qua est el quaenam
; , , earuro ad iovicem drfferenlia? Quomodo non ei illa
\ ; rureuin in moiione ilt, et sic proceditur in infini , \ D tum ? Si vero non in motione, quomodo i.ramobilUas
; , molionero conlinebit etquies motui coexsistens noi*
\ $ - simul movebiiur aut siniul cum quiete etiam niulio*
(55); ((36) jain conquiescel ? Creatura universa, creatione su\ ; perior, estne} ab aliqua actione producta an pror , sus non producta cognoscilur?Si uonfuitproducta,
' qnomodo plane et creatura esse dicitur? Sin vero>
; 1 , \ producta, quomodo, crealkrae ut superior sii, ac ; , cepit? Et quisnara numerandis par erii nugis ejus ; \ modi ac tricis, quae circa contradictionis fornian>
\ * \ - eflingi queunt?Qua? quanla indigent rcpurgatione >

.
(34) ' in cod.
(35) Leg. cum Catiioro : , liccl cod.

babeat : .
(30) Calif. .

500
499
PATRIARCfLE CP.
lmo et eorum qiue desunl addilione et eorura quae ;
mlundant detraclioiie, uec non subliliori distiu- , * '
clione atque aggluiinalione I Quorum nibil beaiam , \ !
illam atque immorlalem naturam potesi atlingere', ( \
non soluni comiiwis, sed ne erainus quidem. Quod si , * , \ ^,
iu rebus materialis non estfldendumcontradictionis \
forrnae pro librando verilalts ac falsilalia judicio, \
nisi simul el alia mulla adsumuniur qu accuralius
disiinguant et fulciant ei periiriant criterii istiua \ ,
vim, iDullominusiu divinaeliueffabili menlibusque liiiiuanis imperscrutabili oalura poieril criterii , \
rubur et dignitatem babere operosiias comradi- , \
ctionis.
\ \ ' ;
6. Alque inspice, si lubet, exempla propiora \ \ , , \ ^ quoque, quara quae aUulirous. Exataotia produxilne .
Deui saecula, an non exalanlia, et subsiaiuntiie an ; \ ;
non subsistuiil? Si enini exstantia, quomodo non , , * ;
inaniier (produxii)? Quomodo non fabulosa erii , ;
illa productio? Sin aulem non exslanlia, ubi est \ ,
quodfclerniseslcoextensum?Et si non subsistunt, ; ' , .
quomodo in rebus exsisienlibus omnino vel unde \ ;
sunt sive erunl saecula? Si vero subsistunt, uode $;
ipsis accedit illiraiiatuin et inimensuro ? Visne adbuc ; ,
propius absurditaiem conspicere? Pater exststens , , \
factus est Pater vel non exaistens. Si ex&istens, ; , \
aliquid ipsiua exsiitil priue et aliud po&ierius ac- cessit, ei quomodo muUlura fuh, quod esi immu- ;\ . labile? Si vero non exsistens, mutalionis ratio \ nihil imnus desiruil irainulabililalem et contra seni- C ,
piterniiatem validius pugnat. Veruro baec nuganlium sunl et bsereticaB ac prim salionto n n a
fruclus.
C. E U v ' 7. Esio : sed forsitan aliud baereticuin arguraentum audacius emergel el amovene a se transposi- \ ' lionis culpam, qua opposiiio illa vitiabalur, ila , ,
ferme insiiluere inierrogaiionem molieiur : Exsi- " sleniem negenuii Paler Filium an exsistentem non ;
genuit? et poscei alieram parlem opposiiionis sibi concedi. Veruin euimvero el lale effugium ostensum . ' \ esl per supradicla exempla hiflrmas prorsusquede- jectas babere vires. Nibil autem velal et ounc di- \
recte el breviter illud refulari (37). Vel enim simpli- \ '
citer signiflcal non geiiuit, nil aliud eorum, qiue \ ^*
adjungi debenl, conneclens, vei una secum ducit, * * \
,
quod addi debet, scilicet non genuit jam ex$i$te*tem*
(jui fallaciam oiimem evitat apte oralioneni coune- ,
cicns affirmabit, quia genilus simul cum sui geoe- D ,
raiione babet exsisteniiam. Istud igitur haerelicorum brta.
argumenium per priorem acccpiionem simpliciores .

lerritane, ad fugam illos impellit oec einit aoimum
ad secundaro sentenliam adveriere, qus rationi ;
congruil. Si enim ad illam quis animum adjicial, ,
facillimam, ul vides, piissimamque reddideril respon- \ sioncro; uam afiirmare, quod exeisientem jam non
gcnuit, quia simal cuui exsislenliaexslilitgeneralio, , , $, \ t

.
(37) IIxc igiiur propositio, exiUitutem non genuit, iii dupliceui scinditur wnlenliam.

501

AD A M P H 1 L 0 C H I U M QUJBSTIO L X X I X .

502

, - quid difficultalis, quidve ardui prae se feret? Quo, , ; modo liaereei favebit, irao quomodo ei non repu , , ; gnabil? Quidque illi asserlioni ad pteiaiem deeritT
, ; Jam vero si et oporteal ad Yerbi incarnati bumilia ; \ tionem descendere, indeque de sublimiori mysterio
, - pleniorera adbuc explicaltoiiem suinere, ita poteris
, considerare. V. gr. : Quod nauim est, dcposuit
, sempibrnilaiem, an non deposuil? Respondendo
* enim simpliciier depo$uU cavillari volenti aperilur
H ; , via; iiam ille vocem istara arripiens concludet:
, [] ' - Non ergo apud se babei senipiteruiiaiem. Quod si
. quis annectens quod deeral aflinnal: non deposuit,
' , , quia neo unquam babuit (eorum enim est aliquid
, deponere, qui id antea possederunl), validum injecit
, ( - frenum baerelicae garrulitali. Hincque tu sedulam
) animi navans operam innumera germinare facies
. exempla, pcr quae baereticorum loquacitas alque
. - audacia repriraatur.
6 , * \
, .
8. Alque baee tibi de contradiciionis arlificio ei
' . \ dc li&reiica garruliiale obiler dicla sunlo. Absolu' , liorem dodrinain et explicationem supra meinora \ , ttisliber,qui in dialecucis jam duduro prostai^scbolte,
, exbibere suillcientissime poterit. Ceierum valeet
; . \ poiius me tuis poeiulads iarde obsequi ob acriba - rum ioopiam, quara luas peliliones negligere pu \ - lato.
.
QUiESTIO LXXIX \al. XII]. (38)
*
Aiazl - Cur angelorum mentionem non fecit Moset in crea
tione mundi ? ti quid $ibi vult illud : t Uoc enim
(39); c
faciens, carbonei ignis congerei $uper caput
,
eju$ f
;
9

EdiU a WolQo, Cur. Philol. V, p. 687-691, apud Galland.,t. XIII, p. 707-709, n. 12. In Bom. XII, 20.
\
Dnas bas quaestiones etiam in aliis scrtplis no (40) , stris soluias esse exislimo, ila quidem, ul, quam
, vis accvraiioni solutioni* nibil deeese non dixero,
. \ efficacia lamen non sil inferior. Quoniam vero libi
, \ \ placuit, singularem aliquam disquisiiionenn ei
, \ coinraeiilalionem de argumenlig illis in promptu
, \ habere, mibi vero ipsi jucunduin sil, nou solum
, ecire lalia, sed et, ut alii discant, elBcere, peti. * tionem tuam aversari nolui. Dico ilaque : Quandiu
, \ \ vulgus JudaBorum niemoriam et recordalionem
, * D variarum tenlationum el calamilalum nonduiu
, \ ' amiserai, sed reliquias quasdam in promptu babe , bat, Mosea qnidem praeter alias quoque causas
, accuralam orbis conditi enarrationem ingressum,
. nec exsistenliam nec originem angelorum comme. \ morasee. Haec enim a rebus, quae sensibus obviae
sunt, vebementer sunl distincta. Porro Israclilis,
, \ tanquam qui ad sublimiorem quamdam medita, ' (41) - lionem ab iEgypiiaca inprimis supersiilione,(in qua
(38) Quoad priorem pariem ba?c quxstio ejuedem
(40) Foriasse boc faclum est in Comroentariis
fere argumenn est ac quaeslio VI cl XV, quoad . Pboiii in vahos Codicis sacri libros, quos passim
posterioreni convenit cum q. L l l .
* videas afferri. In epistolis cerle ejus allum eal de
(59) Golb. ila : uiroque capile silenlium.
, ;
(41) lia scripsi pro .

503
PATRlARCHiE CP.
504
longnm tempne, eidem quidem crrori non obnoxii, ,
sed inter eos iameii,1 qui itlo capii eraiii, exc- \ .
gerant) naper admodum perducli fuerant, non 6 , \ ,
facile uec obvium erat, ul ad incorporeas Deoque * (42) , '
similes mentes percipiendas animum eveberent. , ,
Non mintis vero, nisi potius inagis huc, prseter .
dicla, perlinet, quod leges laiurus erat noil angelis, , \ , sed bominibus, qui ei conditi eraut, et ex nihilo \ , ,
cxsisiere coeperaut. Ideo rcrum Cotidiior doctrinas (43)
iiecessarias, et cum uiililale conjunclas, boc est, , \
aiili, terrae, alioruroque similium originem, expo- ,
nit, qiioniam illa quidein antequam bominem .*
conderet esse voluii, quodque bomo ipse in illis , \
viiain acturiig eral, quod dejiiqne eiiam alia, ad ,
vbam naturalem uecessaria, illis, quibus leges * * \
ferebanlur, suppedilare volebat. Dei enim noti- liain, ei non accuralam, aaliem qualemctinque , \
aniuiis infixain babebant, angelorum vero illam ." '
minime omnium : quemadmodum eiiam Saducae-
orum secta miiltis saeculis post Deum quidem prolite- * , ,
balur,angelornm et spiriliMim nomina necaudire sus- , \
tinebanl . Quod vero Moses, qui Deum vidil, men- ,
iMim incorporearum -comniemoralioiiem propter , *
imbecillilaleni illorum, qui eam auditurieranl, sub , , c ,
iniiium omiaerit, ex eo manifestum est, quod in fine , \, ,
reliquae bUtoriae, et post alia miilia reciiala, men- .
lionem eorum fecil, quamvis netuncquidem crealio- (44) ,
nem illorum, sed laeliiiamcoelorumelangelorum ajo- , \
ralioitem comraemoravil. Laelamiui, inquit, cum .
illo ,coe!i,et adorent eum omnes angeli D e i . > Si- \ .
niiliter^avtd^Dei pater.etigneam eorum esseniiamcommemorat, elconditoremeornm appellat", qui reliquaruro rcrum omnium auclorsil et agnoscalur. Alque lisec quidem bac occasione deangelis afferre Sictiiu
Quod vero ad illud diclum spectat: Hoc enim C , , facicns, carbones ignis congeres in caput ejus *,
, r \ , idein illud esl ac si dixerU : Coacervabis carbones,
caput ejus depasccnles el consumenies. Cilius . \
enim illud consumerent, nisi malure illos ab co , removeas, ei a reperite ac consuinenle labe illud \ libores. Nonne vero, ita si egeris, optimus pro- . *
ximi libi medicus videberis ? Si enim mensa et ;
couvicln boslis tuus a le exripialur, quomodo lieri ,
potesl, ut, si non ob boni virtatisque sludium, , ,
sallem propter , delicias quibus apud te fruitur ' , animum suum ab inimicitia revocet, ab i n - ,
sidiis vero faciendis abslineat, mentisque sobrie- ,
late reccpta, flammas et iram, quas inimicilia ex- ; \ \
,
ciiaverai, in placidos mansuelosque mores con
vertat, atque adeo sensim eo adducatur, ul amare D , \ *
discat benefaclorem, benefica el amica manu eo , \
USIIS, ul acerbilatem ex odio nalam mollial, si-
fiiulUiemque adversus benefactorem, quae et ani- mum ejus, el corpus, et capul depascit, in pudo- , , , \
Maltb. , 8.
Deut. , 43. Psal. , 4. Rom. , 20.
M

ei

8 1

142) Colb. pro .

(43) ldem pro , quse posterior
cx compcndio scriplionis , id esl,
, nala esl, ad quam voces in
mulala ideu a Hbraiio vid^iur, quod vo<i

magis videretur accommoiiala.

(44) Hoc Elogiuro Davidi ob Cbrislum , ex familia ejue nalum, Iribuilur CbrysosUHOv
ct aliis, quorum locos babca apud Suiceruuu

506
55
ADAMPHILOCniUM QUiBSTIO L X X X .
rcm quemdam ei amorcm converlat ? Quod ta ; men posl lanlam beneficenliam, per quam benigni , ' ; - talis pulchriludo repraesentatur, homo, invidia? et
, , odio in proximum sibi obnoxius, nec melior redda \ , - lur, nec ad mutalionem morumque correctione.ni
6 , respicere velit; ille qoidem fera besiia polius,
\ , \ quani hoaio fuerit, qualis tamen inter bomines
. rariesime inveniatur. Tu ajutcm nibilominus vel
(45) , sic, imo vero dil.genlius carboncs, caput ejus de pascentes, provida cura post tanlam ameiiliaro
, coaccrvans bencliciis tuis, Domiui cxeinplum imi , taberis ; alter vero illc ostendet, peccaiuin suum
* (46) \ apud se plus valere, quam omnis ejusmodi benc \ ficientia faciaquc libeialiter venia eflkere possit.
. c Si quis vero verba illa : c Carbones ignis con \ , B geres super caput ejus; de proclivi in gratiaro
, \ receptione, qua multos conipellit, ut inimiciliam
, \ - inimicitia ei vindicla graviorera non reddant, acci , , pere ma.it, nec ille judicio, quo ulilur, admodum
', ' . falletor. Quae enim ad vindiciam cavendam adhor latur oralio, illa ad conscnsionem animorum con . (47) cHiandam egregie facit. Quod sienim is, qui praeter
rem inimicitiam adversus le fovet, tela movere
, , non desinat; praestiterit tnmei., communem Con\ \ ditorem, dextramqae, quae utrumque formaviL
eamdcm porro utriusque naturam recogitare, el
(48) ' . facililale ua iniquum osorem vincere. Natura?
, \ - cnim aflinitas per inimicitiam lollitur. Sin minu.s
, \ , , boc placeal, malisque injurias ulcisci, et injuriam
. \ ; - tristilia ailicere, eadem vero opera non peccare,
, Q ciba et pota illum. Quomodo vero et cur ila? Sic
enim communem Dominum vindicem tibi conci, \ lias, quem si beneficiis iilis tuis ad uliioncm
- capiendam excitaveris, inimicum poena ejus et ju, \ diciie, tanquam igne quodam, consumptum ct comtostom, iniroicitiaque sua et odiis devoratum ci. .
tius videria.
S T E W A R T I I MONITUM 1N SEQUENTEM QILESTIONEM.

Esl cl iioc oposeutom Photii a Turriano Latine vcrsum inler schedafr Canisianas repertunu Argunienvtum pauculis bisce verbis coinplexus est Turrianus : Voluntas comedendi 9impKcHer fuil qtiidem m
Cbrisio, quia haecvolunias naiurolis est. Voluntas vdro comedendi aliquid hac vel ilia qualiiateaflecture,.
ut dutce, aul amarum, aut mullum, aut parwii, non fuil in eo, quia bujusmodi, quae dictlur , idi
est, qtialis, vel , id eet, quotnodo , vohinlas peraona; bumanae est, non naturae, Cbrislus aulem non
erat persona bomaiia, nee homiaem aliquem sumpsit, sed naturam hominis, quae una est (speciescilicet). Huji.sn.odi voluntas non naturalis, sed persona? humanae dicilur voluntas , pivo
. Ilie eet ecopus bujus iracialionis > Htec Turrianoe fnscriptio Greca est: \
\ .
ftcitur a<uen> gnomicitm * gnome; quod noincn tvariam et mukiplicem aigni#cationem Iialet,^
tequii beatua Damascenus lib. w Defide orthodosa, cap. 44. Inlerdum enkii admonilionemi signiftcat^
ai cum ait Apoeiolus: c De v.rginibus prscceptum Domini nou habeo, aulera do. > Inlerduna
eonfti.HiBBr ut cum ailPropliela : * Super popnlum itmm malignaverunl . Qtiodcunque item dccreinm i ut m his Danielis verbis: quo exiit impudem hcec ? Nonnunqaain denique pro fide, aat
piittoiie, aiHanttfit a/feclhne surailur; atque, ut brevi pertiringam, vocabutum plurimit itg
ficatiouibu* umtpatwr Wxc Damatcenus. kiveniuir libelltis isle Graece in variis Bibliothecis, nominalinr*
(45) Sic ecrU>o> pro . Proximum addidi
ex Colb.
(46) dcbeo eidem pro .

(47) Grediderim, IHC exctdissc, \

(48) (.olb-

507
PATRIARCHiE CP.
508
iu Cssarea Yiennensi el in ducali Bavarica Monachensi. Laiine, qnod sciam, nanquam in roauHS boninum venil. Quocirca mirandum non esl, si dispuiatio baec Latinis bticusque vix iiou fuit. Yale : 4 posl
lecium opasculuna lege eiiam subjuncum criticam Disseriatiunculam.
QUiCSTIO LXXX (49). [Coi$L CCXLVII, Taur.
'.
CCXXXVIII].
Qualet debeanl dici in Clmslo volunlatei gnomicm. et
qnali* debenl in eodem Chriilo dici voluntai hu, na\ xoTov
mana, hypottatica aui alia.

.
Edita a Stewartio et Basnagio (AtrUrium Stewart, . 437-45$. Ingolstad., 16J6, n*4, et gr. in Anliquii Uctionibu*
ed. Antuerp. 1725, t. II. P. 11, p. 439-458. - De voluntatibos Christi gnomicie.

\
Disserere de voluntaiibus in Cbrislo,quaedicuiitur
, tum diflicile, tum facile est. ;, , .
Quia enim nemo, quod sciam, ex sanctis Palribu*, \, ,
quidquarn alicujus momenti, ei liniate et dislincie de hac re Iradidit, exceplo sancto Maximo, magno \ ,
vera pietatis defensore (50), idcirco difficultas su-
bit de ea loquendi; iis enim qui volunl calutnniari, , non videtur metuendum esse, et nou accedendura X - ? " \ \ ,
ad taro grave dogma in UDO viro commovenduro :
rursus vero quia ab ipsis ihalamis pietatis et ralio- . '
cinai.oi.ibus iuter se conseiuieniibus raultse neces- \
sariae conclusiones prodierunt, qu rectam opinio-
nem rounionl, hac ratione facile esl dicere, vel non , $
remanei saltem boc dogroa allius, quam ut coni- .
prebendi possit.
Tu vero, fraier roihi cbarissime (51), si partus
, ,
eermonis mei petidone tua et epe dignus videalur, ; \ ,
ampleciere lanquam communcm et tecum, qui , \ obsteiricatus es, el roecum, qui peperi : sin aulem , * *
imperfeclus et mancus, cum iis collatus, quae sunt (
jam tibi studio conlemplalionis ad maiuricatem ' ,
perducla (optarem aulera hoc, si desiderio vincendi * $ *
tenerer, multo enim snavins est iu fraire, quam in \ , , , '
alio vincere; siquidem non in Care periculum, tu esl in proverbio,roachhtamur,sed in cognaio sau- ), ' guine verum robur inquirere cordati ac prudeniis \ \
esse exislimamus), atlamen tanquam expoeitum *
foetura suscipe, et luie laboribus auge el perflce, \ .
eoque conimuni laelilia obleclari et frui ne desiiias.
Cuin igitur duo geuera polentiarum veteres di
atinxerint (oportet enim paulo allius repetere), ( ),
unum genus est earura, quaa versantur in cogni- , ,
tione, quae dicunlur cognilha; alise animales : ad , ,
eam rem, de qua uunc agendum esl, roagis opus .
est animalibus polenliis, id est appetitivii. Ingene- , \
raia ilaque estanimx vis appetendi illud, quod esl [] ,
eecundum naturam, sive naturae conveniens, et ^ . \
oronia, qua sobslanlialiler insunt, conlinendi et \ . \
cooservandi, quae dicilur , id est voixntas, , \
TCU

VARIiE LECTIONES.
legisse videlur Turrianus. CAPER. noto: u.

Turrianus legebat , in fratrt.

(49) llle eodex Graccus babetur ms. in Bibl. Cne- et AnasUsium Sinailam in suo Hodego seo Vut
sar. Vindobonensi, n. 208, cbartaceus, mediocrilcr duce.
(51) Pbolii fraler Tarasius. In GraBCO non fratcr,
animuus, folio; Lamb. Bibt. Vind. . V, 15.
(50) Vide Damasc, lib. Fidei /., cap. 14, scd iacerdotum chariuim*

509
AD AMPHILOCHIUM QUdSSTIO L X X X .
510
. - unde , id est nataraUm voluntatem,
defluiunt esse appetUum naluralem et rationalem,
ex eolis naturalibuB pendenlem. Quare , id
. est volunlas, est ipse animalis ei ralionalis appe .
titus omnlum potentiarum, quse naturam constituunt, slmplex potenlia. Appelitus enira irrationalium, cam non ait rationalis, noa dicitur volunias.
Dictutn igitor est, quid sil , id est voiunUs.
, vero esl naturalis volunlas , id est
\ . " aliqualis (ut ila dicam); naluralis enim et ralionalis
- appelUus de aliqua re est rationalis. Inest enim in
* aniroa bominis vis, sive polentia appelendi ratio , - naliler; quando- autem naturaliter moveiur Ipse
\ appelilus ralionalis ad aliquam rem, dicilur . \ ' , , id est voluntae alicujus rei : enim
\ \ . \ est appetime el desiderium alieujus rei 'ratiouale :
, , dicitur autem , id esl voluniae alicujus rei,
. de iis qu sunt in nostra potestate, el de iis quae non
' . sunt; id est, dc iis quae a nobis fieri possunt, el de
iis qoaa non possunt; voluraas enim non rooru est praeterea , id eet yolunlas flnis, non autem
eoram qtue speclatit ad Onem. Finis enim , id eet id qnod volumus, ot bene valere; ad
fiuero autem spectat id per quod debemoe bene valere.
, \ ' &
. \
' *
. ,
. ' \ $
\ * ,
*
* \
olovti . C
* , '
. \ ,
, \
. ,
, . \ *
\ , \ \ \
, ,
\ $, \
,

Poet , id est voluntatem alicujus rei

est inquisitio el consideralio, postea consiliani.
Consilinm enim est appeliltis, inquiren de iis qua
sunl penes nos : consultat enim an debeat aliquis
aggredi aliquam rem, an non. Postea judicat el dicitur judicium. ln quibus aflQcitur, e( ea amat, dicilur , id est affectio; si enim judicel el non
afficiatur, id esl, non amet quod judicalum est,
non dicitur . Post sequitur vel , id est electio; post eleciionem seqnitor , id est aggressiv ad
rem; deinde , id est tisua. Posi bunc cessat
appetilus. In irrationalibus quidem sialim posl appetilionem sequilur impetus aive aggressio ; in
raiionalibus vero nou omnino. Irralionaiia eniro
ducnntur ab appetitu naturali, quamobrera appetitus eorum nou dicilnr , Id est volunias; inbominibus vero magis appeiitus naturali
ducitur, quam ducil; libero enim cnm raiione
movetur, quia in bomine copulatae sunt polenli
cognoscilivae et animales, quare libere appetit, et
libere aggreditur, et alia libere facil.
\ \ \
In divina autem natura quldem, id esl
, * , - volunlatem, dicimus : etectionem vero non dicimus
, , - proprie, sicut neque consideralionem, neqiie cou , ' ' \ , sullaiionem, iroo nec in anima Cbrisli consilium
. , \ dicimus, nec eleclionem; non enim habebat igno , ranliam, lametsi nalorac ignoranlis esae diceba' ' , tur (52): noila enim Deo \erbo secundum hyposlaVARIiE LEGTIONES.
legenn. . " Turrian. legebat . * Tmrian. , sed legebat
, ut in Colberiino quoqae legitur. Olim dubiubam ao legendlm ov, sed Coibertiiius codex babel , el quidem bene.
1

NOTifi.

(52) Tametsi naturae iffnorantis esse dicebalur:

Et . -

. Id e s l : tametsi naiurae fulura ignorantis eise

dicelwttur.

$11
PATRIARCHiE CP.
5
, coguilionem omniam habebat, non gralia, sed , , ,
natura, propter unionem byposiaiicara, idem enim * 6
eral Deue et homo. Qtiamobrem eque *
habebat (id est, voluntatem affectam sive ,
affeclionem volwntaiis in aliqua re); habebat quiilem
volunUtem naluralem illam 'simplicem, qu in omni natura borainum simililcr spectattir; gnomi- ,
cain vero voluutaletn non babebal sancta anima .
Cbristi contra divinain volaolalem, nec aliud vole- , \
bat praeler volunlalem divinam. enini aimul \
dividilar cum personis, praterquarn in aola sancta
I simplici, et nou composiia, et indivisibili deitate; , , *
illic eiiim cum hypostases non omnino dividanlur, ,
neque distenl, ideo neque id quod personae volunt, .
dividilur; imo esl lanquam unilum
, \
cuni nalurali, cl lege circumscriptionis propriae ^ , \ subdivisum; illic eniin, quia una est natura, una , \ . ,
e&t etiam naiuralis voluntas; quia vero ei bypostases \ sunl in&eparabiles, unum etiam eet ', id est, quod volunl, et una molio trium personarum, .
quia unio illa inviolabilis, el supra naluram non palilur, ttl alictrus divisionis flclione cooUimeUa et
iiiferatur (53).
ln bominibus enim, quia una est natura, uita
\ ,
quidem est naturalis voluntas, sed personae sunt \ .
iuter se divisae, et distincUe teinpore, el loco, et '
disposilione erga res, et mullis aliis : idcirco diver- ,
s*voluntaies cernuntur, el diversse (id est
, ? voluntales cum affeclione et amore);in Doniino au \ . \
lem Jesu, quia sunt diversat nalurae, diversae eliam C , sunl voluntales, dif initalis ejus et humanitalis, id \ ) est potenliae , id est, ad volendum. Rur- \ , sus vero, quia una est hyposlasis, et nnue, qui . \ ,
vuK, UQum etiani esl qtiod vuU, id eti - , \ , ' > (54), hoc est, voluntas cum af- fectfone; sequente scilicei buroana ejus voluntate , \
divinain ejusdem volunlatein, eademque volente,
quse divina ejus voluntas voluit ipsam velle. Quare .
volantates gnoniicae, et hyposlaiicae ac personales, \ \ ,
ei etecuvse eamdem rein subjeclam signiGcant.
.
Oporlet auien scire, ut major et plenior verbo rum explanatio fiac, signiQcare aliquando volunla- ,
4em, potentiam ad volendum, el dicilur volunlas , ,
naluralis; quandoque vero signiucat , , id est, id, quod volumus, et dicilur - . \ . E l auctore sancto Maximo differl volunlas gno, mica a voluniate nalurali, qoia illa quidem bypo- , \ \
slalica el persoualis esl el nominatur; basc aulem \ , .
naiuralis volunlas non est, neque vocatur liyposU- Ka\ , \
V

VARIiE LECTIONES.
< Ttirrian. legit , optime
NOTJE.

(55) paiitur nlalicuju$ dititioniificlionecon* \ inmelia ei iuferatur. . . . .

; . ld esl : Non ; Quomodo hic diciiur ez$e ntt
patiiur ul alicujus ideae materialis divisione conluvoluntat gnomica in Christu, cum qui kanc op
tuelia sibi inferalur.
nionem iniroducit pas&im refutelur ? \n hoc
(54) Ad haec Pholii verba adjecit nescio quis hoc
scilicet iraclalu. TURRIVX.
Cnecuro Scbolion,Phoiium conlradiciionisargucns:

513
AD AMPHILOCHIUM QU^ESTIO LXXX.
514
Uca el pcrsonalis. DifFerl adliuc, quod appelhio sim, . pliciter et utcunquc eorum, quae eunt
\ \ , id est, qu$ ad constitulionem nattire
, , perlinent, et gine quibus nalura non consisiit, et
\ , desiderium, voluntas naiuralis est. '
- \ , id esl, molus el
, * appelitus secundiiro volupiatem cum qualitate et
*. \ \ diversiiate est , quae volunlas gnomica in magis pulchra re, et magi3 non pulchra
' .
dignoscitur, et non est prius signiflcalmn ab hoc secundo penitus alienum, quin poiius communionem habent in propriclatc quaniitalis, et qualitalis, sicut signilicalum nomiue naturae in Iromine
accepue.
\ >,
Ouplex enim est signiQcatum nomine natura,
\ allcrum quideni simpliciler et universe signiOca , tum, unumquodque individuum ex iis, quae suut
JJ sub bomine, alterum non hoc nomiae hominis si, * \ gnilicalum simplicilor, neque lolum, quod est vir, , tutig natura bominibus iiisilae ad actionee; quo si , - guificato dicimus hos bomincs esse magis aplos
, . natura ad geometriae sttidium, alios ad sludiuui
musicso, alios ad mansuetudinem, illos ad castitalem.
Differt igitur a voluntale nalurali cogilationibiis
, generosis voluntas libera, qualemis baec est appeti ', tus consultans de iis, qu& suntin noslra poieslaie,
, elquatenus natnralis voluntas pendet ex naturalibus
' . lantum; haec antem llbera ex iis lantum, qin sunt pe nesnos. Unam aulem naturam inCbristo naturalem,
, tua , id est, electivam senlire autdicere,
' ? \ , nullus, inquit (55), cx sanctis Patribus ausus est.
, \ C Scicbant enim eleclionem esse corum, qui in ulram\ \ \ - que parlcm moventtir, ad bona, inquam, ei nd
.
prava, quod quidem inteHigere el dicere in Cbrislo
a recto judlcio declinant.
" \ ,
Praetcrea si esi in Cbrislo bypostaiica voluntas,
' differet oronino a voluntatibus gnomicis, quae in
onoquoque bomine speclantur. Diffcrel similiier a
\ \\ volunlate Palris ei Spiritus sancli. Quae igitur cst
. , volunlas, quae nec humana , ncc omnino
. divina voluntas Non dicet ullus compositam esse,
, " , quia nec excogilari potesl compositio volunlatis,
.
sicul possumus composilam byposiasim ititelligere.
'
Si quis vero dicat, si iia est, ut dicimus, nec
$ . " ullus bomo alius voluntatem babel ,
, ' omnis enim volunlas alicujus gnoinicee cum nulla
, , earum gnomicarum voluntalum, quae in singulis
" , individuis reperiunlur, eadem esl, sed omniiio alia;
** quare nec eril bumana, quia nulli individuo na . ' turae bumanae, lanquam homini, convenit, si enim
- alicui singulari proprie essel volunias gnomica,
. , , bumana utique essci; at non csi humana, quia
, , - ueque Socrates, neque Pelrus, nec alius quis, qua1

VAUhE LECTIONE8.
an ' ? . .
NOTiE.
(?15) Dc S. Btaxiuio loquitur.
PATROL. GR.

11

515

PATRIARCHJE CP.

516

lemie bomo est, babet voluntatem gnomicam, aut

, fj
fallax est ratio, quae dislinguit individuum ejusdem *
naiura ab aliis individuis ct quia conGlemttr non . \
esse bunc cum ullo individuo ex aliis eumdem by-
postasi, nec aliis proprielatibus: idcirco nosacom- . \
muni natura reuiovere eum, el voluniatera ejus , \
gnoinicam non dicere huiuanam esse : baec enim .
eapliosa ralio raultis^rgumeuiis naluram commu-
nem separabil a singularibos, quas sub ea suut bac , *
adjunclione verbi qualenus homini. Quamobrem non
\ est siruile quod dictmus, non esse ponendam in . '
Cbristo volunlatem gnomicam (56). In bominibus J
enim, qui uiium ex singnlaribus sumpsil pro cerlo .
baberc volunlatem gnoiuicam, quia differt a reli- '
quis voluutalibus gnoiuici* eorum, qui sunlejiisdem ,
nalura, naliiram coramuncm dcfraudat, quod est ^ \
captiosura, et concludil quod non esl consecia- vov, . -
rium. ln Cbrislo auiem Domino nostro primura
quidem quaerimus, ao omnino diccndum sit esse
in eo voluntatein gnomicara, et non iicet intelli- , \
gere byposiases cognaias sub noinine Cbristi con- .
lentas.
Prxterea in bomiuibus licel quidem dicere, qood

voluntas gnomica, quae est in eis, quatenus perso-
nia distinguiuir jic separalur, non esl alia eadem ,
cum alia, qualenus vero in unam naluram includi- , ,
tur, nibil probibel dicere el bumanam volunlalero . \ 5
ei eamdem esse ; in Cbristo autem nemo polesl ,
simdiler dicere, non enim possuimis unum quid in- \ ,
telltgerc, in Cbristo duse siquideni nalunn consti- , ' . \
tuuul byposlasiiucjus, cl non una. Neque possumus * *
dicere in eo; volunlas gnomica qualenus baec est, . ,
non esl eadem; quatcnus vero baec est, eadem est, , \ ,
quoniam unus est Cbrislus et una ejus persona, ei
uua byposiasis, neque babet ejusdcm ordinis, et ' ,
ejusdem nominis et ralionis Chrislus hypostases ' \ ; . ";
; , id cst coordinatas; nec aliquid ,
commune, quod in eo dicalur, quod possil eliam ,
aliis byposlasibus apiari. Quare nianet oon soluta ,
dubttalio, qua dubitabalur quidnaro sit voluntas .
gnoiuica, cum in Gbristo neque sit bumana, ncque
divina, neque eliam lalis nominari possii.
Secundum ergo responsionis genus cst, quod
,
diximus (57), non oporlere dicere eese in Cbristo \ ,
(nomicam, id est, humanam byposlalicam volun- Q ,
tatera.
Terlio (58) licet dicere in Cbristo bumanam [f. gno- ^ \
v

VARLE LECTIONES.
* 1. . i .
.
,
(56) Quamobrem e$l simile quod dicimn
ld e s l : Secundum ergo iilod est qmni
piOlulimus
esse ponendam in Chrisiovoluntatem gnomicam.
- arguroeiilum, seu argumenii genus.
siguiticat retponsum, sed argu \
[lege ] \ menlum, vel speciem argumenti.
(S8) Terlio licel dicere in Cttristo * . .eue . T
. W esi: Qnamobrem b#c ratiocinaiio non
peritide se babet ac ea qux goomicaiu in Cbrislo , \ , ld esl: Tertio , >
dicaiur in Gbrislo . . . esse.
voluntaiem admiliil.
Turrianus non reddidil parliculam , , neccs(57) Setundum trgo reipomionh genut e$t quod
diximui : sariam ut Pbotii arguinenluin possk inlelligi.

h\l

AD AMPHILOCHIUM QUJESTIO L X X X .

518

. - mica] volunlateni byposlalicam esse: volunlas vtro

bypostalica sive personae a volunlate byposialica
. pendei (59) : voluntas enlm gnomica
\ , id est, aliqualis seu qualiiale af
\ * , fecla votuntas naturalis esl; voluntas igitur Chrisli
\ . giiomica a naturali aulem non simplici; sed roni \ posiia et coromisia vuluulale. toniposiise enim by postasis erit volunlas liyposlalica; si quis eam
omnino ponat inesse; volubtas eniin guoinica com. " , posita essel cx naiurali voluniale profccla (00),
quare eril in Clirislo cotnposita n:lura, quod oinnium senienlia daiiinalum csl, dtiabus naiUris
; .
inexpugnabili finuilale sauciiis et roboiaiis:
Ad bscc $i voluulas gnoniica babei antcgressam
*
\ considehnibnem, el aflectionem alqne assenliomm
\ . & ad ea qua jutlicanlur, in bis autem esl Iransilus ab
ignoranlia ad cogiiilioiiein, ct mulalio aitiaulis
ad amorcm, quae esl aflectio : nibil aulem boimn
licel de Cbristo senlirc; igilur susiiueri po \ . lest, ui bumana volunias gnoniica in eo dicaiuf
csse.
.
Prajlerca si boniiiies lilcntes Voluntalc gnomica
- consuevcrunl repugnare Deo, quomodo licri polcst,
, til hanc voluiilaiem gnomicam in Cbrislo esse co j gitcmus? ci ut, quod magis commune est, dicam,
* si voluntas gnomica propensa esl ad utramque ac \ \ lionem, bonestam dicb cl pravam, quoraodo
, - csl audacis, inducere in Clirisluiii voluntalem gno \ \ 0- ^ micam, et fingiore, babere eura parem ad iurpia et
inaiioncin? cum sila'ioqui uniforiniter
, - bonesla incliua
auclor bonorum el proprie , fouft
\ .
omnis boni.
Sed quod bumana volunlaB guomica non po*
) tesl pure convenire Cbrisio, baic hactenus dicia
sunl.
.
Qusercndum vferb est, ulrum neque divinam gno $ \
, micani voluulalem dicere iu Clirislo bporieat, sicut
, ricque bumauam giiomicam. An vero boc qtiidcm
. > nbn liceat, illud vero noii sil probibiluiii. Sed quo niodo non esl probibilum? quia ex argumemiSj
\ 6. quas allaia sunl coiitra gnomicain vuluniateni in
, \ Chrislo, iertium et priuium valent iu eisdem, ad
euindein modum conira divinam voJunlatem gnu . \ \ D micam ; eodem eniin adilu distinguil (61) el con \ ciliat ratio vcritatis divinam et biimanam volunla, lcm gnomicam. Ac pra?ler ea, quae dicta sunl, si
, . , quis ponat dici in Cbrislo divinam voliiniaicm guo i micaui dicat^ an cXistimfel eamdera esse cum di %

NOTife.

(59) Voluntas vero hypostalica volunlate
hypoilatica pcudel. . est: Nam composilse byposla , id esl : Volunias vero seos byposialica quoque gnomica (si quis eam omnino inesse ponat) prollciscerelur a composila vobyposlalica pendel a volunlale nalurali.
luntate naiurali.
Turrianus confuudit hypostaiicum cuni nalurali;
Pariicula entm, posila poel volunta$ ab inilio aoiiiiilur eniHi Pbotii arguuientuiu in discriiuine uava* proposilionis, abrumpebal argumentum Pboi+i.
turalis ab bypostatico.
(61) Eadem adiiii diHtnguil: ^
(60) Compusitcc enim hypostatis, clc. voluntate
pvofecta : \ . . . , ld sl : Eodcdi insu seu ccV^
, , uatu dislinguit.

 P A T R I A R C H J E CP.
5J9
5
vina naturaU volurilate, an aliam? Si enim cadem ;
, \ \
c$t, qurc ipsa , id cst acris cxcogilalio no
minis, quod inducit falsam spcciein nolionum di- ; ,
vcrsarum ? sin vero alia est, quomodo non crit alia pra-icr volunlalem, qus in Patre cl Spirilu aCpYcov
sancto spectatnr? quod csl aliud ahsurdum : siqui- \
ilem naluralis in Deo voluntas cum sii coininuiiis, . "
vi inseparabilis a tribus personis divinis; a?que bo- , *
uoraie et sine ulla varialione (62) eis congruit. \
Quod eniro in natura bominum non possumus in- \ Ostov
l lligere, boc in substantia qua snpra quam di- \
vina est, el supra quam substanlia, meniis inielli- *
gentia consequi liccl : naturalis cniin ejus et stipra
quam divina volunlas, unilale ejusdom , id .
est, senlenliae el conspiralionis, ac nulus invariabitis signatur (G5). Qtiomodo igilur omnino voluntas communis cum nalura, ct iuvariabilis, in byposiaticam gnoinicam contraberetur ei coucluderctur?
Igilur propric quidem ncquaquam divina volun- (
tas gnomica in Cbrislo dicelur, quia nec in Palrc,. \ , * \
nec in Spirilu sanclo proprie loquendo audebil quis ^. "
diccrc. Si quis vero abulatur voce, duccns eam per , , >
irauslalionem a personis bumanis. nequaquam in-
lclligcnliam, quae Deum decel, dcpravans, foriasse , **
non privabit se vcnia in verbis, adhibens vcrborum ,
correctiones, ac non polius inducens aliena do- , groala (04); non erit alienum deinceps poncre ca, , '
juibus aliqui nitunlur, ul putent, se conlirmare , ' , \
-volunlalcni contrariam sanctis verbis (05); el dislin- ciioni, ac reclac inlelligenliae ea ipsa subjicere, ul , \
Jemonslreinus banc ipsorum excusalionem abla- , \
;aio cssc.
.
Aiunt igitur, dictum esse : Non veni ul faciam C \ ,
voluniatem meam, sed cjus qui misit me Patris, > , .
manifestumqueesse, significari bic voluntalem gno- \
micam. Facileestoccurrere buic objeclioni: si enim * $ :,
cnm dixil, voluntatein Patris, non declaravit , > .
gnomicam ; non enim tribus personis divinis pium ( 1\
est dicere gnomicam voluntaiem esse, liquet cum ) *
dixit, voltuilatem meam, > non gnomicam, sed > ,
naturalcm declarasse ; quare non solum quod bic , ,
in Scripiura dicliim est, non gnomicam voluntalcm ( ,
probal, sed potius hanc opinionem evertil et lollit. ' .
j

* I. .

VARIiE LECTiONES
. " I. .
An. .
n # 0

Turrian. legit. .

NOTJE.

(62) Sine ulla variatione. ,ld D et indiversa seu indistincta.

esl : oine ulla diflerentia seu diversitale.
(64) Adhibens verborum correctionei, ac non
Equidem cum voluntas divina dicilur csse sine tius indHcent aliena dogmala.
ulla variatione, ojus indicatur immulabilitas, de qua( Uege ] '
non agilur. Pboiius idenlitateni notal voluntatis . Id cst: Suos loqueudi meIrium personarum. Uiuoiur saepe Grseci Palres dos emendan exislimans, non vero dogmatum divoce )., quod plerique interpretes red- versitaiem accusari aul refelti.
(65) Non erit alienum deincepi ponere ea quibu
dunt sine variatione, invariabile; sed Hli debiHtant
imilanlque snilenliam Patrum : Sic enim rcddi aliqui nilunlur, ut putent se confirmare vetuntat
debel, *ine di/ferenlia, $ine diversitale, etc. conirariam sanciit verbis : *
(65) Ac nutus invariabilit, elc. el invariabilis :
Ka\ ; . Id esl: Non erit ali<[lege ]. iiiini oa e sacris verbis apponere, quibus inriilcnics
\ . Id est: Et nu- illi contrariam voiunlalem coiifirmare se posse artuft in diversilate, seu nulus ejusdem signatur. Quo- bhranlur. Erat ambiguum illud contrariam tanmodo igilur omniao commuois voluntas naturae cti$ verbii Turriani-

*>21
AD AMPIIILOCHIUM QUyESTIO LXXX.
522
. , \ - Naturale eoim et naturale cjtisdem ordints sunl, el
, sibi respondenlia, sicut gnoiuicum elgnomicum in
\ t .
eadera scrie sunt.
,
Alilor eliaai et convenicntius, quamilli dicerenl,
; , dici poltsl, si accipialur vis nominum ncgaitier,
, pro co, ul dicatur : Non vcni ut faciam volunla tem meam, non euim omntno alia volunlas mca
. * esl praeler oani qure in Palre et Spirilu sancto
, speclalur. Si quis vero non ncgative, sed compa \ ralive vocem diciam esse exislimel, id qnod faci * '. lius et magis proraptum est in ipsa voce ad intclli , gendum, poteril sic consenlanee inlellig!: Non vcni
\ \ , ' ut faciam volunlatem naturalem humanse nalura?,
\ \ - sed voluntatem divinam, qua3 csl eadem,
uon
, \ \ gnomica, sed singularis, ac sine ulla variationo iii
3

!>

>

*> tribus pcrsonis divinis (66); clsi in huuiana a , , tura cl in aliis onmibus, quaectiijque divina sa' \ pientia creavil, ncquaquam boc specialur factum,
.
neque quod sitpropedivinain sempilernitatcm (67).

Si quis vero sk affixus buic vcrbo * volun (&, tatis gnomicne, ei ad uuliain aliam so luliouem ex iis, qtias autilimus respiccre vult,
rccrcet se bac cxplicalione, possel enim tntelligi,
declaraiam liiinc esse voce Doniini volunlalcm
Cbrisli gnoniicam, non speciando quodad bominem
, solum perliitet, scd quod ad Cbristum, quod qui . " \ dcni cum lotum esset divinimis, suani circuni \ scripliouem ad iniiuiiatem divinam referl; neque
rtirsus nobis cxorientur duac voiunlalcs gnomica?
. " quia aliud ei aliud dicere, infert duplex esse, quod
movelur; aliler vero el aliter, iafert varialionem

" , et diversiialcm babUudiniiin, nequaquam tamc:i
\ - divisionem et separationem ejus, quod esl ex aeter
, . nilate (68), ei bocquidem etiani iis, qui de vulgo
suut, obviuni, el invesligalu facilo est. Al alieruui
\ - non absque sludio, diligeulia, ct exerciiatione iti
, disputaiionibus cognoscilur, sinc qua nc vesliyiis
quidem ejus, quam venaris, verilatis, insisles.
.
Ejusdem senienliae est illud : Palcr, si possi * \ c ,
, ' bilc, cst Iranseat a me calix isle; verumlameii uon
, ' . > sicut ego volo, sed sicul . > Naiurai eiiir.i
buiuana) eiat, (ormidarc morlem, divinse vcro non
- solum, iicquc cum mors adcsscl, conturbari ; scd
, \ - eliam auctorem ejus cssc (69), dcsidcrio salulie

98

Maltli. xxvi,59.
VAKIJE

<l 1. .

LECTIONES

^, liabcl coJex Colberl.

leg. .

.
(66) Siiie ulla varialione in tribus personis. '- J) \
\ . bl esl : Sine ' , . Id est: Si
~ seu' divcrsilale
'
-~
quis dtcal aliud et aliud,duplox inlucil subjecium ;
ulla differeulia
in -.-iribus personis.
Vide not. pag. praced.
al si rciu eaindein alilcr et alitcr dicat, babitudi*
(67) Noque quod sit prope dhinam sempitcrnitamim quiilim diflbrcnliam el alleralionein hulucit,
tem. .- non vero seclionem ei divisionem illius quod ab
. ld est : Neque quod sil prope diviuuntac iniiio unum erat.
plusquam divinam proprieialem. Li^ohat TmQuod movetur Turriani nulhun afferebat sensum,
rianus , ged bic non agilur d aiiern.uio nec reddiiieral .
l)ci, sed de unitate volunlalU in Lribus personis.
(69) &ed eliam uuclorem cjus e$se.
(68) Aliud et aliud dicere, etc. (vlcrmtate,
" [lego vel ] $
ld cst : Scd ctiara inea (itiortc) sibi couplaw>a.
,
i

523

P A T R I A R C H J E CP.

521

humnnl generis. Quin eliam ct illud : < Volo, . \ \ .

mnndare", > oslendil volunlalem gnomicam, , , ):
sed polius divinam, et natarnlem voluntatem de- \ , \ \
monsirat: qnod quidem aequaliter Trinitati super- ;, .substanliali, et unius ejusdemque nnlurae congruil; \ .
sicut cniin omnipotens divinilas ejus el poteslas, \ \
ac providenlia communis est, sic eliam voiunlas , \ ;
salulis uoslrae, corporis, inquam, et animae com-
munis esl, nullam babens seclionem, nec ulla' , diiTerentia parliiionem, q^mobrem Hlud : c Volo, \ , ,
mundare, volpnialis diyinac est; bujus enim ;
providcnlia, quas bomities secum neclil, corporum
ei animarum procurationcm dispcnsat, el ad utiU- \
lalcm moderalur (70).
.
Nec illud : Ubi yis paremus libi comedere
,
Pasclia * voluniatem gnomicam aignificat, sed , . *'
polius esl bpc iguoraniiam aposiolorum per inler rogaiionem depcllere, cnm Dominus providens, V '
quid eorum, qu ad Pascha spoclabanl, face- \ *
rcnl(71), quod non esset roagislro non graium, ul , \
si dicerent : Ubi gralum estlibi comedere Pascba? ;
quae domtis videtur idonea ad coenam faciendam?
Aliier et.iam boc ipsum explicari potost, ul haec

yox ignorantiae c( ^uspicionis discipulorum sii, \ ;,
non judicium SaWatoris, i\ec expositio alicujus ,
dogmatfs; ut iliud: c Do.mine,si vis, poles me munda- \ c , , re ,> ejusenun, qui indigebatsaniiate, eslhsc vox. , \ ,
non aulem eju$, qui banc prabebal : uibil autem ' \ \
probibet cliam bic ilicere, inCerri simul bic Yolun* ;
teilem divinitatis.
.
Illud vero : c Quid vis, faciam tibi; et, Si ^ , > , c
vis perfectus essc ; scilicei non ad byposusin
Clirisli spectal hoe, nec ad illum refertur, sed ad , pcrsonam, quam horlabaiur, et quae sanari cupie- , , '
bni; ulrinsque boruro volunlas gnomica signiOca- , tor. Et alibi, ei Iric, si tial sermo dc voluniate (72), . . \
pcc adhibealur vox nnturalii, aut gnomicic, facilc

90

* Maltb. , 5. Matlb. xxvi, 17. < Matlb. , 2. Marc. , 51.

Matlh. , 21.

VARLfi LEGT10NES.

, babcl idem cod.

legerem libenter proptcr ^^
legerem ex codice Colberi. .
NOTJE.

(70) lllud c volo, mundare, etc. moderalur. polesl providinliam penderea voluntale Dei ut ri, , 0- D vulus fluit e fontc.
'
(71) Cum Dominus providens qvid eorum #
ad Pascha tpeclabant facerent cic.
(lego ) '
. ld esl: Ulud, volo, mundare, super\ . esl: Quaienus ipsi (Aposloli)
naluralis est diviniiaiis volunlas. Ex bac enimpeu- providebanl scn prxcogilabanl quid landem eoruni
deus [Deij crga boinincs providentia, corpontm qua3 ad Pascha speclabanl, facerenl.
aMimarumque procuralionem dispensai ct ad utlliVersio Turriani conlinebat proposilionem sy^talem modtran dignoscilur.
pensam, qu$ cum nullam baberel relaiionem cum
Non observaveraiTurrianusgeniiivum fcmininum maleria subjecla, voces rerum inop^.s effici^bai.
rejgi a participio passlvo cui
(72) El alibi et hic $i /iut sennode voluniate: Ka\
vim iribuil activam, tiude fluxil bsec Lalina phra- ' . ld esl:
sis: Quce homines secum neclii. Sed referriEt noti
aliis in locis ubicunque factus fueril senuo de
potest ad maleriam deiude nunquam dixerunlGr.Tci vohinlaie.
; aliquid nectere. Miror Turrianuin, qui fuil rcvera doclus, igno est ex aliquo pendere, dependere, cic. rasse
Dcni-usum duarmn parlicularum cpnjuncUrumlvOa
que secciQdiim noslrum conspiciendi inoduin, in , ubicunque.
quo allributa diviua ccrtaordine rcdigimus, dici

525
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO LXXX.
526
pvctxor diseerni poterit, si ad onam aliqnam eotum, quae
, [ , dixinras, conleraplatiooem referatur (75).
.
Possunt eliam ad haec adjwngi alia quxdam, in
*
\ quibus non minus volunias gnomica in Chrislo
\ videiur confici, et disponi. Si enim persona verbi
. Dei propler nos bomo facta est, et qualenus homo
' , \ naturalem babuil bumanam voluntaiem; quatenus
, vero Deus naluralem et divinam : dicit auiem, qui
. conleudii habuisse etiam gnoroicam, id est, bypo \ siaiicam sive personalem volunlalem, quatenus
. \ , vocabaiur hyposlasis sive persona humana(74);
\ , divinam vero gnomicam volunlatem, quaienus
, . - divina hyposlasis; ficla enim, et animo descripla
, voluntate gnomica, simul mutua connexione cba - ^ racter personae inducilur, et cognata considera \ ; lione spoctaiur. Sicut enlin cum non esl pcrsonae
. " adilus, ncc est gnomicae volumatis, qu# cjusdem
, - ordinis est; sic cum inest voluntas gnomica,
, nou poiest scpaiari persona, quin adsit ibi (75) :
\ . sed illud quidcm prius Nestorii *esl, Iradere et
\, \ iingerc in Cbristo personain bumanam ; posterius
, \ . vero insaniae Ariauae; quae trcs divinas personas
aliis iribus differcntiis substantialibus, et liibos
(76) \ ilem gnomicis voluntatibus inter se distinguebat,
' - et separabat. Senlenlia vcro Ecclesia3 sicut eos,
. , qui dicunl personam humanam in Cbristo imdatam
\ divinilate, lanquam impios ejicil, sic eis, qui com , munem Triniialis volunlalem paiiuntur, crimen
\ , id csl, ncgandi Deum infert.
.
At aiunt, gnomica volunlatc excidil a mandalo
, ,
(77). . \ Adam; gnomica voluntate lapsus, vulnus in vo >. luntate gnomica acccpil : quod autem vulneratum
. , fuii, buic, aiunt, optimum medicum adbibuisse
medicinam. Quod si hoc verum est, necesse est,
ut Salvaior noster, et medicus anhnarum nostra.
rum, voluntatcm boininis gnomieam cura buinana
carne simul assumpseril.
' , Sed diccndtim cst istis, quod si peccare itiit
\ volontalis gnomica;, et er.cidere a mandalo causa
- fuit assiimeudi gnomicam voluntaiem, qui non
, assumpserunt (78) , id est, vacaNOTiE.
(75) Facile discerni poterit si . . . referatur;
'- \ . . . . Id est : ry . Id cst : Dubilari non potestquin adsil ibi perFacile discerni poterii; quandoquidera . . refer- sona. Legerat Turrianus , sed obserlur.
varc dobuissel parliculas . et \ nullum babere
(74) Dicii nuiem , etc, persona humana posse
: usum cum vocc , inseparabile, sed
solum cum , dubito.
} , \
(76) Bcne legebat Turrianus .
\
(77) In cod. Colberlino a<ldiUir : ,
- . Sic el Turiia*
, . est: Dicit aulem contentiosa (nos- IIIIS lcgebat.
irortim adversariorutn ) raliucinalio (Christum)
(78) Qui non aitumpserunt, Tb .
gnomicain eiiain sive byposlalicam voluntatem ha- C8t; Vacalionem, elc, non astnmpsuset.
bii'sse : dicenl ulique vel iuviii eumdem guomicam ,
el persoiialeiiihumanambabuigse voluntatem, qua- . ' ^tenus io ipso cral bumana byposlasis sive per- '
ona.
.
Turrianus omiseral aliquid, quo deiicienle iu- , [legf
] * , ld esl: !1 99*
letligi non poicsl argumuiiium Pbolit.
cunduin
(75) Non polest separari persona quin udsit
ibi : quon (Cbrislu) impeccabilitaWin suia

527
PATSIARCH.* CP.
528
Uonem a peccato, ita ut non posset peccare, in iis , ' non est integra volunias gnomica, sed ex dimidia .
parle sorliuntur proprietatem auima? humanae ra- ,
lionalis : si enira assumpta esl, quia peccavit; , .
omninonon peccasset, quia non assumpsisset.
"
Praeterea si volunias naturalis ad consiilulionem
substamiae bominis maxime perlinet, ei per eam \ '
aignalur, per voluuiatem naturalera in bomine, ,
perfectio in homine perspicitur, consentancc ver-
bum non paliiur, ul Cbrislus assumat contume- (79)
liose voluulalem gnomieam (80), uipoie quae pec- .
cavit, et non polius naluialem, qua3 communis est & ,
omnium boniinum, et infert secuin pcrfeclionem , \ , \ .
naturai.
Deinde si volunlas gnomica innnta est cum ipso " oriu, oporiebai infantes pueros, cum adbuc papillis , ; aflixi sunt, ei indc se sugere lac, ut alantur, r.o- ,
gnoscunt, voluntate gnomica mensam apponere
ipsam naturam suatn manifesiam, el electionem ,
eorum, de quibus dubilant, omnino repudiare,
cum nondum inlelligere possunt (81).

Ad baec, si Cbristus infans fuit, et bomo factus
assimilatus est nobis per omnia, excepto peccalo, \ .
infantibus vero voluntas gnomica non est ingcnita,
igitur neque Cbtislo Domino. Si aulem poslfa ,
assumpsit, dicanl isli undc didiccrunl dupliccm . * J ,
volunlatis assumptionem (82), ac proinde duplicem , \
assumptionem biimauitalis, praeserlim quta Adam, \ , cum inandatmn iranggressus est, non naturali, sed ', , C .
guomicae voluntati inservivit.
Sed adbuc serpiinttendiculaeet capiiones con
tradiceniium, etsi saepe non rcddunt raliones &ine ,
culpa (85), et aiunt. Si iu omnibus rebus, quae , . \
nalura constani, nalura omuino conlinei individua , ; VARIJE LECTIONES.

7 in cod. Colbcrtino.
NOT.C.

non assumpsit (ex bumana? natura massa) non in- bum divinum et Christuti, inciderimus in Nestotegram volunlatem gnomicam ab eo assuroplam riaiii<muin.
fuisse faleri dcbenl: iino secundum suam opi(81) Oportebat infantes puerot, etc. mtelligere
niouem (Cliristum) defraudanl dimidio illius quae possunt : " ; in rationali hominis anima inest, proprieialis. Si \ eiiim assumpia esta Cbristo voUtnlas guomica, qnia , peccavii ea (in Adamo) , nou exsisleret om-
nino illa (in Quisio) peccaii expers; quotiiam , .
ne assumpta quidem ab co fuissei. Nutlas cral !d esl : Oporteret pueros mammitlis adbuc afuxos
eensus in versione Lalina Turriatii. Deesse et indc vclut cx mensa quatlam bumiJum si\>i alividctur aliquid quod ex codice Colb. supplcas : nienluin excogitanles naliiram suatti gnomica vo" , luntaie declarare, et quoniani in dubiis unura prx
- altero eligitre nonduin possitni, eleciivam quoquc
.
facullaleui onniino eruere, scu a se submovere.
(79) Quid si verba sic Iransponas ? Versio Turriani mibi videlur inanis plane.
(82) Vnde didicerunt -duplicem volunlalit (; ) .^ tanwu variaus leclio ocounil cod. Colb. plionem : . Id
esl : Unde didiierunt duplicem assumptiouein.
(80) Consenlunee verbum non paiitur ul Chmtut
Verlium,
volunlatis, dclendumest.
assumat contumeliose voluntalem gnomicam,
utpole
quce peccavit: ;, (85) Reddum rationes sine cutpa.
. Idest: Elcoutuuieliam ; ;. Id esl:
ciijustnodi guomica volunias obuoxia peccaio Eisi swpe Hon immerilo reprehendendos *eu ip
\erbiiin diviinnu pali non pulest. Haec propositio prcebuerint. Yel : Eui $wpe juttas dederint contra
VerbumtiOHpatilur ut Chriuus astumat, eslpcssinia;
diciionii suee panas. Yersio Turriaui est ob*
nam bi adniitlalur dbiaclio pcr&onalis inter Vcr- bcuru ei amligua.

629
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO L X X X .
530
- , \ - ejusdem specici, iu Cbrtsto autem naturalem vo , - luntaleni buinanam dicimus, cerie hujus naluralis
; \ voluntatis , el bypostalica et gnomica voluntas
consenianee dicelur.
.
Praeterea ei voluntas gnomica niliil aliud est,
,
' , ; , quam naluralis , id est, qualilate quapiam
, \ - affecia, Gbrisius autem naturalem voluntaiem ba \ bens, non siinpliciler tanluro eam operabattir (84),
sed ut boc aiiquid agcns : est igilur itilelligenda in
ca voluntas gnomica.
Verum uirumque borum, quae dirta surit, ex
'
. fallaci pendel teudicuia. Ac priinum quidero captio , sum esi, quia a naturalibus ad bypostalica flt
* ; \ descensus, dividendo naturaiii in iiulividua; pia
\
doclrina de Cbristo, non facil ab una qua \ , piain naiura ad siogularia divisionem, et descen , sum : non enim bic est aliqua natura una divisa,
, ; scd potius Gl bypostasis sive persona: in duas na , \ - luras explicaiio, illic cnini nalurale babebil bypo\ ' * stalica, ubi mullae byposiascs sub illa nalura fuc' r i n l : in mysterio auieui iioslrae bumanilalis, quia
, \ \ unum lautiim nuvum stib sole apparuil, cl una est
;; ) ; Cbrisli, et byposlasis, nalura nnu
, . poiesl omnino conlinere byposlaiica, ncque omnino
cogiiari una.
v e r o

Secundum vero sopbisma haerelicorum, fullaciam

. consequentis macbiualur. Voliinlas enim gnomica
\ ei bypostaiica, omnino est hyposlatica (85): eteuiin
. \ - Q communes nalurales volunlales qualitale nalurali
. \ \ - dlffeniHt ab' 'belerogenets,
'" id <st a diversis geuere,
. veruin qualitale nalurali affeclie non suul voluniaies
. gnomicae. Sed tamen quamvis paralogismus cx con \ , sequenle ducitur, non tamen propter conscquens
. figurabalur mendacium, siquidcm, potest dici, quod
, , gi , id csl, afleclutn qualiule (86), duplcx
\ , \ speciatur, alterum iu nalurali voluulaic, allerum
, , vero in byposialica, nibil probibel dicere, quod
, ; ; , cuin duplex sit (87), quia non csl naluralis, ilia
, , enim conununis csl, eril voluntas byposlatica ct
\ , ; gnoraica. Quare in idcm redil, quod efficere vult
, >. baereticus, elsi nou procedat struclura fallacis ar , ; gumeotationis propler conscquetis. Quid ergo opor. ; \ tet dicere ? Nenipe quod Cbrisliis, clsi est una by , \ ; - ^ poslasis, non lamcn usus est byposiatica volun . late, qualilale affccla, sed polius explens nalu , .
ralein volunlalem, cibum voluil capcre, diilccni; vero aut acerbum, vel aliter deleclaiuetu, miiiiiue
NOT;.
(84) JVow simpliciter tanlum eam opcrabatur.linuo
est Injpostalica. Etenim commune$ naturates
. Id est: siinpliciler lau- voluntates, clc, In versione Turriaiii crat ornissio
loni operaiur. Deleeam.
nolanda.
(85) Volnntas euim gnomica et hypostatica,(86)
omPolesi dici quod si -., id est affectum
nmo e$t hqpostarica; eienim communes naturales
qualitate. , ; \ , ld esl :
tHuniales. , Potesl dici quod etsi , id est, affectum
\ . , qualitale.
. >
(87) Nihil prohibet dicere, quod cnm duplex $U
. Id esl : Voluntas enim gnomica esi etiam
, qnia non esl naluralis. ,
omnino hypoHal,ca et cerln quadam qttalitalc
ajfecta;

;
*cd *i qua> voluHlus quulilale pnvdha cst,
,
con-\ . csl : Nihil pro.

531
PHOTIT PATRIARCHJE CP.
53
et potum quidem camdcm ralioncm humana? na- . \ lurxadbibere sibi voluit (88), ad vinum vero boni , odoris, aut siccram, aut ad aliud hujtismodi volun- 5k \ ^
ta:<-m iuvilanlem, aut excitanlem non habcbat, scd *
simpliciler aliinentiiin et potionem convenienler
humauae naturae, sicui dictnm est, una Gbristi et ; ; , ,
Dei noslri persona sibi adhibebal; ad privalwm vero *<
et blandienlem sensiim pnrtcr necessitatem, pro-
prielalem cibi aitl polionis inMjuaquam volunlati
su subjccit (89). Quainobrcm post resurrcclioiiem . \
conlirmans bumauae naliirae verilatem, et quod ; bauc non rcfulabal (90), non bos aul illos cibos . \ appciivil, sed simplicitcr inqqil : Habetis hic ali- , , *
, \, \
quid ad manducandum ? forlassis aliaoi bic
scrmo comemplalioneni affert uon qiinus nos, si ,
nonmagis, docenlein, qnod Cliristus una cqmesset , , .
byposlasU indivisibilis el inscparabilis, bumana , \
quidem babebal, el cortservabal voluntaiem (91); , \
gnouiicam vero voltintaiem nequaquam acccpisse
dcnionstratur, nullique cordato et prudenli molesla , \
eril in bac re dubilatio : siquidem mulii sancii viri \,
iu ascelicis cerlaminibiis, id esl, duris corporis
excrcilatiouibus insignes, non recusant volunlaie
naiurali naluralem corporjs defluxum cibo quideni ; ^ i alurae lantum convcnienlc secundum naiuraiq vin- ;
Cere; de conditis vero cibis el gullur suavilaic de- . liuionlibus, aliisque ejusmodi curiositatibus, qu;c , \ / vx volmilaic gnomica oriuntur, non muliam cu- ,
ram babent; non lamen penitus contcmnurit (92); \ , .
ot bxocoulra diflicullalcm appelitusobjiciunl.
, < .
Venim alii quidcm citra culpam vitam degere
' \
Toluut, et cilra culpam cibis utunlur; alii vero Mlrumquc vitiose cl prave faciunt. Habes in priore \ . "
excmplum Isaac, cuni venaiiouem concupivit, el

babuit, et pie valdc ac tcmperate comcdil: ex quo \ \ \
cibosumpto secuta bcnediclio genus bomimim in ;.
influiium prope auxit, et magnam pariein orbis
k

VAIUJS LECTIONES.
i An vcl ,

i 1. . .

* An. ,!

NOTJE.

bibet dicere, hno res Spsa eo nos ducoi m dica- 2. essft dalivo; 3. signiiicare
mus, quod cuin duplex sil , quale, quia non D subjicere.
est naturalis. Ilic etiam oiniserat verba quaedam
(90) Confirman* humana nalurce veritalem
Turriau .
quod hanc non refutabat.
(88) potum quidem eamdem rationem Immatm
\ naluros adhibere ubi voluit. .

est : Confii mans buinanae nalura? ve - ritatem ei quod eam natcrain nou exuerat, depo; Id csl : Et poium quidein tecundumsneral, abjecerat, elc. Vix diviuare possis quid
eamdem bunianne nalurce ralionem adbibere sibi volueril Turriauus per refuiare naturam humavoltiit.
nam.
(89) Ad privatum vero et blandientem tensum
(9 Humana quidem habcbat et conservaba
prceter neces$Uatem proprietatem cibi autluntatem.
potionis \
nequaqnam roluntali suce tubjecit.
. Id est: Humanam quidcin nalu[inaliin ut paulo supra] \ ralc u vuluiilalcm habebal cl conservabat.

(92) <Von lamen penitus contemnunl; et licec c
: Ira difficullalem appetilus objiciunt.
. Id est: Sed volunlaie sna fereba- ; [lege ]
tur ad cam cibi vel potus proprietatetn qu$ sensum . ld esl: Non tamen penitus
pncler nccessilalem obleclarel el adularetur. b;ec coiiicinuuQt: et inappeteiitia coerceul, repnTurrianus sqpposuit esse aclivum; munl, eic.
t

833
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO LXXX.
534
\ ; . tcrrarum haeredilalis loco tradidil. Hujus anlem
O ; filius Esau captus et victtis cupidilate, non recie
* . \ volnil, neque concupivit, el |)revi voluptale magnain
\ - gloriam et honorem lege coniirmaiam vendidii,
. loco legis judicein actionum gulam deligens, qme
\ , , sedittonibus et inflnitis malis eos, qui eo vilio le .
nenlur implicavil.
*0 * \
Sed adlmc adversarius pergit impudenter con, , tradicere, et quod lioc ipsum, velle esse viiiuiis
, * sludiosum, el pncstanliarem vivendi ralionern prae
. mullis aliis sequi, et non vinci vilio venlris, ao
, . gula, volunlas gnomica cst. Si enim naturalia
, ,, \ essel, oporteret, ut omnes lioc facerent. At si vo luntas gnomica est (amice) laboribus et miscriis se
. affligere (95), ei fleri de numero eorum, qui in au * ( - goribus magis quam in laelis et comroodie rebns
) sunt, primum quidem, qui probat noa inesse vo . ' lnntatera gnoipicam, non poierit tillam. rem singu \ , larem afferre, sil exemplum ad induceiidaia
, assetitionem ; sed negans miiverse, id csi, dicens
- non esse volunlalem gnoiuicam, sludebit ut suaiix
.
nugaiionem confirmet.
,
Secundo vero locusl, et melsylvestre non sunl
, voluntalis gnomicae, siquidem a diebus ioanui&
, Baptistae regnum coelorum vira patilur, el violenli
\ , , \ rapiunt illud
> Violeulusergo eraleibus Joannia,
, ' et non solum exlra voluniatem gnomicam, ed ne .
que voluntalis prorsus.
,
Si quis vero adbuc contehdcns, dicat hoc ipsum
, ^ fiolenlum gnomicae voluntalis esse, lum multa
*
quidem absurda sequentur, tum vero boc, quod ia
, ' promplu est, quod nescicns iste novain quamdam
. - speciem voluntatis, non tamen gnomicam, intro , \ . " - ducit; erit enim bujusmodi voiuulas violentia sine
, violenlia, el aliquein velle, quod non vult ; quod
. ^ \ \ quidem cum finxit is, qui gnomicam voluntatem
, defendit, noluit sentire quid dicerel. Idem diccn. dum est etiam in aliis, quaecunque non possunt
) \ * complecii voltinlatem gnomicam (94). Si vero se ' \ cundum buinaiiilatem noa reperit locum in Cbrisla
, , voluntas gnomica et byposlaiica, frustra baec cogi , tabiltir (95) in divina nalura Verbi, quia nec in,
f

Malth.~xix, 21.
SkK\M LECTIONES.
Turria^uslegebal , $cd codex Colberlinus babel . lege .
NOTiE,
(93) St volunla* gnomica e$t labonbm et nuserm D strat) sed ad commnne ct ad negalivum vocabnle affligere, primum quidem, etc, nugationem
lum confugiens, spccialein vero el byposiaiicain
conjirmet. \voluiilatem scgregatis, propriam confirmare nug >
cilaiem conabtlur.
(94) Quacuitque non possunt complecti volunta^
i ( ) tem gnomicam.
* . est: Quxctiiique po&sunt gnoini\ , - ram volutiiaiem complecli.Lcgebat Turriauus
[inalim ] \ - , sed praferenda leclio cod. ms.
(95) Frutira hcec coqilabitur, elc., attribuerc
,
. ld est; Si voluntas gnomica esi, labori- audebit. '
bus ei miseriis se ipsuni affligere
primum qui- ,
dem poteril [ is qui a nobis dissenlit ] aliquid \ (\
8 iiKiilare proferre quod cxemplo quopiam nos ad )
assemienduiii cogal (sicut raliocinalio veslra qiuc \ gnumicaiu voluniakm non incsse Christo dcmon- \ *

535
PATRIARCH/E CP.
536
Patre, nec in Spirilu sanclo, ac proinde nec in \ , Filio a Verbo. Sauc quidem voliintaiem gnomicam , \
qualilate dislinctam et proprietate discreiam, nemo .
" *
cum pia ratione, divinae naturae allribuere audebit.
Forlassis aulem alicui in mentem veniel, ul dicat, \
non esse iinpossibile dicere violentuni absque vio- V . .
lentia, et velle aliquem, quod non vull; isie autera ' , '
fueril is, qoi ignorat impossibile. Si enim alia , ' , *
raiione est violemum, et alia violentum, et si- . ;
militer alia ratione vult boc, alia vero non vult: \ ,
quomodo boc erit absurdnm ? Etenim, ul alia ,
omitlam, Marlyres cum patiebanlur acerbissima , \ piov
supplicia, qualenus dolebanl, et violentiam illara , .

intolerabilem susiinebant, violente premebantur
quatenus vero tormenla declinaro polerant, el in , ,
crrore cultus idolorum conni-venies, non pali ea; .
illud quod lantam violentiam alioqui inferebat, non \
violeutum efficiebalur. Eodem exemplo discernitur .
illud, velle altquem, quod non vuU.
"
Haec est explicalio et enodalio verborum pugnantiuui, quae ralionem, quai eCQcit, non esse inCbrislo , voluntatem gnoraicam, non polest cominovcre, ,
imo potius coiitrartum concludit (96): siqutdem , , essc ex alia quidem parte violeniuro, ex alia vero * , ,
, ,
non violentum, et similiter alia ratione vclle, alia
OOII velle, ncmo hactcnus voluutali gnomicai aflinxtt .
monglrosc. Al jui non an aliquid nou est un- . "11
\ \
quain dfclum (97), opoiiel considerare eum, qui
scit inicgre et incorruptc pbilosopbari, sed an, quod , . *
nalura est, tanquam non sit, negligatur (98). Simul , \
ctiara annon perspicere naluram, quam ralione ^ , \
contemplamur, et cum appellaiione ret, tanquam , , '
sit, pugnei, non est dictum; sed minime, qui scru- .
latur essentiam, mentitur.
, ,
lgiiur dicere oportet, quare aliquid cst, et num
,
cur aliquid a niullis tacetur, et fraudatur ejus
cssenlia (99)? raullaenim priusquatn perfecliori dis- .

<i* decsse bic aliquid vidclur.

idem . 1. .

VARIiE LECTIONES.
rectius in cod. Colbcrt. .

cod. Colb.

NOT^;.

. Id est: Mullo minus boc licct in cumdcm lapidem quo superius impegeral Turdivina Yerbi natura cogilare. Maxime quia itcquc rianus omillens .
(98) Sed an quod naturu est, tanquam no
Patri neque sancio Spirilui (proinde nec Filio el
Verbo) guomicam voluntaiem qualitate discretam stf, elc, scrulatur essentiam, mentitur. '
et propnelale distinclam altribuere poterit ulla pia ,
^'.
D
ratiocinalio.
(96) Hcec est explicalio... quw rationem...
non , * *
\ . ld esl:
eue in Chrislo volunlatem gnomtcam, non \
polest
an quod ex nalura sua exsistil, quasi oon sif,
commovere imo poiius contrarium concludil.Sed
R [malim ] ... ncgleclum fuerit neque bominum sermoue triium
, fucril statim alque ipsius naluram, quae ralione
; - considerart debct, non vidit quispiam el ejusdem
[ ^ ] . ld est : Niim apptjllalioni repugnavil : quamvis illud, si qais
baeceslexplicatioquidem...qu9e demonstrationem... ejus naiuram studiose scruietur, exsistenliam uon
non esse in Cbristo gnomicam voluntalem buma* menliatur.
nain, non potest everiere? an poiius conlrarium
(99) Igitur dicere oporlet, quare aliquid e*t,
concludil?Turrianus non expresserat particulas num cur aliquid multis laeetur et fraudalur e
tium? quidem, non tamen, an potius?
essentia. ()
Allamen id fleri debebat. ul dtstingueret lector ad- \, , , \
versariura Pbolii, illa ipsi objicientcm, a Pbotto, (malim ).
cujus responsuin incipil, p. 456, I.
esl: Iltud igilur quia ens reale est, bominum ser
monc debct usurpari : non autem, quia vulgo lacf(97) Alqui non an aliquid non esl unquam dictutn.
*H , \ (lege ) . Id c s l : An vero tur, propria cxsistcolia dciraudari.
DOP, uirqm aliquid iiutiquam dicium fuciit... ?
n

537
AD AMPniLOCHIUM QU/ESTIO LXXX.
538
, cnsiioiii seu notioni subjiciantur, simpliciter di . \ cuntur; el nomcn omnibus nianifcsluin Iribuilur.
. Explicala vcro el sublililer excussa, complicationem
. quamdau) prae se ferunt, et requirunt appellationem
noiioni convenientem; el ut statim de voluntaie
, - dicamua, naluralis volunlas bominis, quam omnes
. , \ concedunl, si accitratc inqtiirauir, reperietur babere
, differenlias, quae ct divcrsilalcin conslituunt, et
' , communem speciem in nlias rommunilates divi . dunt(4), v. gr. vnli coniedrrecl biberc ; sedbic nia*
gis, illc minus ejiiMnodi de&idontim babet, dum iri
. vita est, el magis ot minus naiuralem vulunlatcm
\ non partitur, et conirabii ad magis pariicularem,
quia magis et minus non potesl natura variaiioncm
.
naturalcm speciei vel commtiniutis eflicere.
1 Dicet ergo aliquis reclo judicio reni perpendene,
; 7 , ; banc vobintatem naluralem quatenus ad oinncs bo , \ mines rcqualiter manal, et pertinet, non dividi in
, spccics stibjeclas; qualetius vero varialioucs ex eo,
* quod magis aut minus incst, recipit, scrvare pro ;, portionem quamdam ad divisa pcrtiticulcin, ct divi; \ ; ; sionem ad producendam speciem noti suscipcrc.
. \ Niliil igitur probibuil conlheri simpliciler i>alura , \ lem volunlalem bominis, el banc accuraie excus \
sam, el differenitis veluii disiinciam, variae nolioni
et variis nominibus subjicere; idem niam in inti/.
nitis aliis quaestionibus repcriemus speclari.
'
.
Scd quid opus esl commemorare longinqua, ctim
' ^ ,
; c prope babeanros, undcquod diciinus, conlirraemus?
, .
Pnulus tondcliir, et purificatur, ac circumcidit T i \ moibeum. Nunquid pure et impermixle volens, ct
; nibil eorum, quae volcbai (2), cum volunlate iinpli; \ calum sustinens? el quomodo qusc legis suul deiri mentum repttlat (3), et siercora? et circumcidi,
; \ evacuari Cbrisli prsedicalioncm ? Nullus igilur con\ iradicei, quin haec esscni a voluniate ejus alicna (4),
\ \ eratque modus oeconomia;, !d est, gubernationi*
. * in voluntate maxinie aliena et invila fulcilus et im , plicatus. Nuni igiiur aliquis invidebat nobis no - mina (5), si vidcat res implicaias verbis aptis, et
; \ , ^ congruenlibus indigere? Quid auiem absurdi esl,
quin potius quomodo non ucccssarium est nomi, \ ; \ nare? (siquidcm cerniiur csse et voluulas inviia, et
1

VAiUiE LECTIONES.
*] . 7 l . . * . * An ?
.
(1) Et eommunem $peciem dmdunt: \Dreptilat,
et arcumcisione seu per circnmcisionem
... est : Et communem speciem non evacuari Cliristi praedicationom ? Tiirriamia
dividunt. Pariicula deerat incodice ms. Tur- reddendo per circumcidi, inserueriani, altamen est necessaria, quippe legilur in- rat versioni Latina^ Gnpcismum, qui non iutelferius ... ... ligi poluit ab iis qni Latine tanluni sapiunl, ncc
.
possuut supplere arliculum quem inlerpre.s omieerat.
(2) Nihil eorum qtuv volebat; */, ld est: Nibil eorum qua nolebat.
(4) Involunlate maxime aliena :
. ld est : Vulunlate maxime inde(3) Quomodo qum legts tunt delrimentum
reputat,
cenli.
t circumtidi, evacuari Chri$li pra>dicationem?
(5) Num igitur aliquisinvidebat nobis nomina f *Ap*
(malim )
- . ld est : Nuui
. Idest: Quomodo qux legis sunl, dairimcnlum igHiir aliquis invidebit uobis uomina ?
%

539
PATRIARCH/E CP.
5
voluntarium per virti subiens) et bacc verbis signi- *
iicanlibus cnunliare ac palefaccre? Repulare igitur ^ ;
oporlcbat, non quod nomina non fuerunt tibi in * '
proniplu, sed an natura rernni requirat, ut aplie et *
idoueis vcrbis signilicentur.
.
Sed baec quidem rursus dicel aliquis in contra riam partem ad evcrtendum raiionem, quae efficit,
qtii conlrariain partem defendil, non oporlere, di- ,
cere in Christo volunlaiem gnomicam (6). A l nul- . '
lus requisivit (objicit verilas) nec ut indagareiur ; nalura rei propositae (7), nec ut kwenta sUentio .
delerctur et celareior; ncque propter rarum usum nomioum substanlia rerum dilaberetur. Nemo igi- '
lur quidquam horum ueque proposuit, nec crinii-
naius csl, sed quod gnumica voluntas pure, et sine . \
Ulla aliena implicaiione in quaeslione posita esi (8), B , ' \
boc quidera lanquain ne omnino quidem dictuni eftsct, nec cognituin, praeterivii, et despexit, com- , 0
toiacens aulem voluntariora cum invito, el violen- \ ,
lum cum iion violeuto, et boc mulliplici verbo no- \ ,
tiODein simplicis rei imponens, exisiimat se latere '
aodtlores, qui vitara facit conlradiclionem (9). ,
Alioquin neque peiiiluagnomicara volunlatem sanc- . "
tis viris demimus, absiL Homines enim cum esseol,
CH nondum sarcioani carunculae deposuisscnt, sa*pe- , ;
fcumero bumauis volunlatibus gnomicis utebanlur; , \ *
Sed illtid diciuius, *i in illis saepe, carni adhuc et \ banguini alligalis gnoraica voluntas conlrabebalur . ' ,
in angusiain, quis non refugial senlire (10), aut di- \ \ , eere luisse Christo voluiilalcm gnomicam? con* ^ . tinua autein refuiaiio arguinenti el raiionis, qua . *
reclaopinio couilrmaiur, non solumnon reddil in- >. ;
ftriniorem raiionem conclusionis de verilate (11), sed conlra potius hiexpugnabilcm esse demonslral.
Excogilarc etiim contra eam omnca , id est, .
fcapiiones, et onines eas facile ab ca dissolvi, et ^ .
extra omnein calumniam slare (12), quomodo non ' ,
b

VARLE LECTIONES.
b

lcgo .

.
NOTJE.

(0) Sed ba3C quidetn mrsus, eic. voldntatem gnoctionibus sdu 6ontradicltoriibtiS victom quxrilat.
Tuiicani. Hic eral iransposilio, quasicpotesl re(10) Si in illis... gnomica tolunlat contraheb
formari: Sedtaaecquidcm rursus conlrarium D in anguslum qnis non rejugiat $enlire.... ?
dicel, is qui conlrariain partem defendit, ad ever^ ...
tendam deitiouslrationem qu aslruebat, gnomicam [erat in meo m. , sed imle]
in Cbristo volunlateni dici non oporlen*.
, ....
(7) Al nullus requisivit (ubjicit verilas) necldutesl:
t- Si in illis... gnomica volunlas coiiirabebadagarelur naiura rei propotiice : ' \
tur in angustum : ct lamen supererat, quoniam ai<, , * esse non probibebatur, quis erobcsceret sen . ld tire, etc. Eral omissio in Latina vci-sioue Turesl : At nullus rcquisivil (ait veriias ad solvendam riani.
adveraarii objeclioueiu) ut non indagarelur itaiura
(11) Continuo atitem refulatio argumenti
rei p r o p o s i t 3 3 .
tiontSy eic. De verilate.
(8) Sed quod gnomica volunias pnre... in quaes-
lione posiiaest. Sensus ct series arguinenli pos- [lego ] \
lulaut ul legalur: Sed quod, poslquam gnouiica , ld csi: Neque tamenconlinua conlradiclio faciaei argumetito quod
voluntas pure... in ^uaeslione posila esl.
reclain opinionem astruit, infirmioretn reddil pro(9) El hoc muliiplici verbo, ctc. contradiclionem:
[al. ^] posilam de veritate demonstralionem.
,
(12) Extra omnem calumniam $tare:
. Id \ . \d e s i : Eilra*
esl: Et hoc valde implexo menlis concepiu (al. vo- omnein calumiriam ct oppugitattoiieiu seu labeia^
oabulu) eiinplicis rei notionem involvene laiere se ciaiionem siare.
audiiorea exsislimat is qui ex proponeodis obje*
%

841

AD A M P H I L O C I U U M Q U J E S T I O

LXXX.

542

, \ omnibus invicluin robur ejus palcfocil ? tuni elsi

\ , quanivis boc argumentum non facile rationem con ; \ iradicenlis dissolvcrel (43), nec sic lamen adversarf
dispuialio valerel; reliqua eniin bujus arguine.nti
, ' . et ralionis (14), usque adeo perspicuam, et diluci ^. dam exbibent vcrilalcm, ui nequc qui praeslo sit
ad audendum omnia, conlra eam aspicerc nitaiur,
,
quamvis in omnibus pudorem amandel procul, et
, quidem quos eeimoncs facti a coitiradtceudo deler . - ruerunt, sinepugna illos quidcm victos pratdicant;
, - quibus aulem admiralionem movcrunl, connnissa
, pugna, istis vires non dubias strenue lcsuli
, ' - sunt (15).
.
" , Jam vero si optimtisquidcm scrmo e*t, cujus ve
, * |
splentiore fulget, ut nec ex advcrso in
eum intueri ipsac conlenlio posU ; neque coulcn ; liosus inlentcl fulgori ejus inumbrationcin; foriissi. , nius vdro rtirsus ecrrrio esl, qui dmftes tendiculas
advcrsariorcim, qiias excogilaveruni, eiftigii, el
\ - onini ceilamine victoriam adoplus, poslremo pu gnantem prosternit; sermo qui utrumquc borum in
, - se complexus esi, iilius quideni vicloiiam sinC
, , \ pugna, hujus vero preniium slreuui bellaloris,
\ quod nunquam eripi possit, ac virtutcni excellen*
tem, et eitraccriamcn posilam ; quomodo, ut ratio
, \ postulat bic sermo, qualis csi bic pr&stns, non ab ; solulissimam et inviclafn veriiati iirnmudineni
ostendii? Verum ea de causa bfcc, et quae in bac
, - e conlradicunlur, aituiiinus, el ecrtitau snmtts,
-... ^

...
z_

.
,

perspicue
el breviter eoguoseas; iroo nec oiiose
.
naluram rerum iu lucem deprompsimus (16).

Haec igitur nunc haclenus breviter, ac conciso
, taclractaviinus, ul non mullo minus in cxemia , itoneni, quain in cogniiionem nalurse rerum aspi*
. , ceremu. Si quis vcro vel ex sanclis Scripinirs,
vel ex sanclis Panribtis altquid magts dolalunt, 11
gratius, ac niagis ad verrtatrin accommodatum di, dicerit, et nobis delexeril, cito vidcbit nos e nu moro et ordinc discipulorum faclos, babcrc eos ma .
gistros ('7).
r

l a s

l a n l 0

.
(13) Tum etsi quamvh, etc. , . *, significare pefsonassed debemus suliintell*"
Id el: Aiqui lamen, quamvis, etc. Forte Turr
gere , et sic reddere :
acripserat lainelsi.
(14) Reliqua eniin bujus argumenli et ralionis :
Z o S l 4
' > qIrte[ero,
. ld est : Reliqua
euim argumenia.
2o qiiod 1
1 "
'
(15) tt quidem quos termones facti conlradi(16) Vt perspicue et breviter cognoscas; vno iie*
cendo delerruerunt, *ine pugna illes quidem
victoi
otiose
naluram rerum in lucem deprompsimus :
prcedicanl; quibus nutem admiralionem moverunt,
, ,
commissa pugnu, illis vires non dubias strenue
testaii

tunt. ^ . ld esl : Ul perspicuo cognosceres nos,
, . etsi breviier, al cerie perfuucioric in bacce
(lego ) , quajslione perscrutanda naiuraiu rerum in luccni
' deprompsisse.
. Id esl: ^iam qualenus quidein adversario(17) Cilo videbil nos e numero et ordine discipu*
ruin noslrorum raliocinationes commtssa quasi lorum faclos habere eos magistros :
iiiferiorea discesserunt, noslram victoriam pnedi-
caui essebujusniodi, ulredinlegrando praelio locuiu ( . ld esl :
non relinqual: quatenus autem iu ipso veluli cun- Cilo videbil nos e nunicro el ordine discipulorum
flictu obsiupueruiil, slrenuitaiis noslrae robur non
)oiius lieri , quain quaercre ul iu magisiroram
esse dubium teslal.e sunl.
oco graduque babeainnr^
Tunianus credidU bos ablaliyos, , *. ,
u l d e m

ve(

u o ,

a m

 PATRIARCH/E CP.

513

DISSERTATJUNCULA STEWARTH

De teriplione Pholiana et quanii ponderis *inl argumenla, quoe afferl pro sua senlentia ila
diversis actibus voluntalis diYidunt quidam Graeci volunlatem, in volunlatcm naturalem, SCII essenlialem ; el iii volimlatem gnomicam, divisionc Latinis, ut opinor, inusilata, ct inaudita. Naluraleni
voeant, qu Itoitiini conveiiit praecisc ralione nalurae specilicae : et qua in omnibus hominibns eadem
esl, sicut et ipsa spcries bumana eadem cst prxcise spectata, el ab omnibws condiiionibus indmduaiitibusabslracla. Naturalis volunlas hominis esl, inquitex SS. Baeilio, et Cyrillo, Anaslasius Sinaita,
conlra Severianos, amare vitam, et qu nccessario ad Yiiam pertincnt. Omnis enim bomo, hoc ipso,
quol talis esl, naiuraliter amat vitam. > Gnomica volunlas vocatur bypostatica, personsdis, elecliva.
Guomicas voliiniaies, inquit idem Anasiasius, loco ciiaio, c varias babet noslra nattira. Alius enitn
vnll privaius css<% alius aidificare, alius agriculturam exercere, alius aliud agcre, prout sonl varia,
peculiares, el quasi individuales gnomne, sive sententta?, seu decrela.
Sanclus Maximus in suis dcfiniiionibus ila definit : Voluntas gnomica est volunlarius ratioitis impelus, ei molus iti iiiramque parlera ralionis. Qua definllione dcscribit nnltiram cjne actus, qui diciiur eleciio, vel poiius illum, qui cx parle raiionis in discussione, ei examine rennii ipsaui cleclionem
aniecedil. Idem lamcn in epislola ad Mariniim, negat gnomen, seu sentenliam esse ipsam eleclionem.
scd dicii rfeciioiiem poiius esse effeclum gnoinae, senlentiie. El hoc maxime convenil cum illis, qnae
tradunlur 1-2, q. 15, art. i , ubi docelur, nos tunc eiigore, cura animadversis variis mediis, ad finem judicio raiioiiiscoticludiimis unum prae aliis essc ampleclendum, alque adeo volunlate illud complectirour.
Quaeritur autem, uter potius actus forrnaliter sit electio ? Prior ne ille rattoiiia, quem sancius Maxinuis ad Marinum videiur vocarc goomen ; an ilte posierior voluntatis, quo uuuin luedium prae aliis amplectimur. Et communiter respoudeiur, iu boc posteriore aciu formaliter et essenlialiler consistere
tlcciionem : quamvis eiiam illum allerum acltiin raiionis prxsupponat, et connolet. Ita ferme gaoraeu
cxplicat quoque Pboiius, ul viuimus.
De eadem voluniale gnomica iia sanctus Damascenus lib. ni Defideorthodoxa, cap. 14 : c Sciendum
csl, non idem esse, vslle, , Iioc est, cum modo, seu raodaliier velle. Nam velle nalure cst,
sicul et videre. Omnibus enim bominibus inest. A l vero, lioc vel illo modo vello, non esl naturae, scd
nostra gnomae, seu senlentiae : sicut etiam, boc, vel illo modo videre, pula beue, ant male. Non enim
omnes boniines eodein modo volunt. Nequc eodcm modo vidonl, quod etiam in aclionibus apparel. Nam
lioc vel illo modo velle, videre, operari, est aflcciio, el inodificatio usus actualis voleudi, videndi, cC
operandi, in solo uienle exsisieus, etimque ab aliis separaus. Simpliciter igitur aliquid vclle, niniirum
abstrahendo ab omni modo, csl volunlas, vel potenlia volendi : quae nil est aliud, quam raiionaAs appelliio, el volunias naluralis. At vero, boc vel illo modo vclle, est volunias gnoinica; el objet tiira
bujus volunlatis esl voliiuin gnomicum. Et ul res exemplo declarctur : Volunlas comedcndi simpiiciler, est voluutas naluralis iu singulis rationc S|>eciali cxistens. A l volunlas comedendi aliquid bac vel
iila qnalitatc affectum, ut dulcc, acerbum, multuro, parura, dicilur voluntas guomica, seu , seii
, id est, volwiias afccta aliqua qualiiate, aut cotidiiione; et non est naturse, ul dicunt Greci, sed
pcrsonae. quia personac v a r i a 3 sunt, ideo el baec voluulas est varia.
8ic explicala voluniate gnomica, quasstio est, ulrum voluiuas gnomica fuerit in Cbrislo?Et Phoiios
quidem supra diserle negai. Idem videniur negare Damascenus, et Maximus supra. Argumenla mulla
afferi Pbotius, tit vidimus. Praecipua tantum bic repetam, ct clarius proponam.
Priinum. Vtdutiias gnomica, cst volunlas person bumana? ct creaia?. In Cbristo non fuit persona
liumana ei creata ; Ergo. Major palet: quia velle tantuin vel tanluro, dulce vel amarum, polest
csse naturse, quia illa est eadem in omnibus : et conseqiienler idem vull. Ergo voluuias gnomica est
persona: qu, cum multiplicerur, est mirum, quodeliam aclus votandi multiplicelur, ila ut alius
boc velii, alitis illud.
Scciiudum argumeutum. Eleciio non est in Chrislo, ergo ec volunlas gnoroica. Anlccedens palel :
quia eleciio esi coruro, qus in utramque parlein movent, boc esi, ad bona et ad tnala, ut inquit Pbotius
ex saucto Maximo. Probalur cunsequentia. Quia voluntas gnomica et elecliva est una et eadem.
Tcrlium argumentum. Si in Chrislo essel voluutas gnomica, lunc diflerret a voluulaiibus gnomicis,
qua3 in unoqnoque bomine spcetantur. Differrel eliam a voluntaie Spirilus sancti, et Patris. Sed quxliam esl ista voluntas, quae nec est bumana gnomica, nec omnino dicitur volunias? Noc dici potest,
istam voluulatem gnomicara in Clirisio, esse conipositam parlim ex divina, pariim ex bumana volunlate : qnia, utait Pbotius, nc cogitari quidem polesi compositio voluirtatis, sicut possumus intelligerc
byposiasin compositam ex naiura bumana et divina.
Quartnm argumenlum. Si detur in Cbristo volunlas gnomica, faciel compositionem cuin Toliintato
nalurali Cbristi. Hoc dici non polost: quia si voluntas Christi essel composiu, eliam naiura ejus composita
easei. Sed bocdici non poiesi. Un eniin est naiura humana iu Christo simplcx : el inier humauam
Cbrisli, el divinam naiuram. non daiur nlla composuio in naiura.
Quinium argiimciitum. Si voluntas gnomica nasciiur cx consilto ct judicio, seu cx delcrminaikme
v

515
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO L X X X .
546
rationis ad imum, vcl plnra mcdia ex aHie eligenda, scquitur eam Clirislo non babere locum; sed
nasdlur inde : Ergo. Probatur seqoela : qnia ignorantra non babet focuin in Cbristo, nec dubitatio.
flaberel autcm, si essel in illo volunlas gnomica, in qua, per consilium el dclerniinatioiiem ralionis,
vsl iransilus ab ignoraulia ad cognitionem, et ab incerto ad ccrium, et mutalio non amanlis ad
amorem.
Sextam argomenium. Homities utentes voluntate gnomica, rcpugnant Dco : ergo non est in
Cbristo.
Septimum argumentum. Volunlas gnomica est propensa ad utramqne actionem , bonestam scilicet, ac
pravam; ergo.
Proptcr haec argamenta, Pbolius et alii nc gnomicara quidem divinam vohintatem staluunt in Cbristo. Nam, si laFrs est in Cbrisio, ifla aateadem est cum voluntate divina naturali, aut dtrersa. Si eadem,
babemus ergo inlentum, non esse scrlicei aliani divinam volunlatetn, praeler illam naluralcm, tribusque
personis communem. Si vero divina voluntas gnomica in Cbristo esl alia a nalurali divina vohmiale ;
tunc erit diversa, qux est in Patre, et Spiriiu sancto. Sed boc est absurdum. quia omniuni personamm
divinarum cst eadem volunias. Gnomica autem non est eadcm, sed diversa iu diversis bypostasibus*
Qiare isii auctorcs nec in Trinitate gnomicam voluntatem ponunt, niaximc propter argumentum 5, 6
et 7 lu Tiiniiale euim licet sint ires personae, esi tamen siinpliciter unum et idera velle ac
nolle.
Ob&ervatwnei Steurartu. Haec tamen ei alia, quae Pbotuis disputat, non videntur concludere*
Cujus argumenta sofvanlur, fatenrium est, in Cbrislo non fuisse \oluntaiem, vel actura
volunlalis, quse fuerit aclos, vtf poteniia personae creal. Giarum cnim est in Cbrislo personam crearam non fuisse. Intcrim tamen negar? non potcst in Chrislo fuisse voluniaiein individualiler dislinctara
a voluniatc individuali cujuscunque allertus bomiuis, abslrabendo ab bypostntica personalitale. Sicut
etiam abstrabendo ab eadem, in Cbristo est iudividualis nalura liuniana, dislincta ab omni alia, et sub
illa in communi comprebensa, tanquam quoddant illlus individuum : cujus individualis natitrae est,
individuales et singulares actiones produccre, lam inlelleclns, qiiani volunlalis, quae in individuo dislingnuniur ab aclioiiibus aliarum naiurarum individualium. Quamvis natura individualis producal istas
aciiones in alrls quidem bominibus, ul nalurse individuales subsisluut in personaliiate creaia. In Cbmto
cro ut nalura ejirs humana snbsislit in divino supposito; quod lamen supposiltim per se non mfluit in
aciioitem illam "mdividualis voluntalis : quamvis nec mere per accidens, et concoiniianter sese babet
stippositum ad acfionem Hlani votuntaiis iifdividualis, sed est couditio praerequisila ad agendum ex
parle agentis : qoalenus millnm agens naiurale agere potest naturaliter loquendo, nisi cxsislai in suppos to. De quo latius Suarez, dtsp. 30 in Metaph. sect. 7.
Jam vero, srcui Peirus, verbi graiia, per volantatcm suam individualem exsistentem in supposiio
creato, lendere potest tam in dulce, quam in amartim, tam in magnuin, quam in parvum, et in caHera
objccia condiitonibus altqmbus affecta; ita polesl etiam dulce, et amarum, etc., appelere per suam individualem velumatem Paultie, etc. Si ergo quivis homo singularis quatenus babet singufarem naturani,
*boc poiest, abslrabendo a personaliiale, tanquain a principio influente in aclionem illani voluniaiis;
quauivis noa ab3irabndo a personalitalc, ut est conditio agendi naiuraliler requisiia : absurdum
\ideiur dicere id Cbrislum non pomisse, et quoties aliquid voluit, aui appelivit, id taulum voluisse
coiiuiiuiii ralione boni, et in objectum lelendisse praecisis onmibas qualitatibus, et conditionibus parlicularibus.
Quod si quis sententiam Graecorum accuratius consideret, plane videntur banc voluntalem gnomicani
dtsiirtxfsse realiter a potentta illa, quam vocant ipsi naturalem, quaeque orilur ex ipsa natura speciiica.
Videntur eilaiu exisiiniasse banc voluntatem gnomicam, et actus ejus effective esse ab ipsa persona.
Quod si ita esset, tuuc cfarom esset in Chrislo non posse poni voluntatein gnomicam creatain, cum in
ipso non fueril persotta creata, cx qua bujusmodt voltmlas buniana gnomica flueret.
Sed b.xc fundamenta sunt falsa. Quia omnis actus voiuntaiis, qualiscunque sit, effeclive est ab illa
poleitlia vofcndi quaefluttex intrinsecis principiis b u m a n a 3 naturai. Et suppositum bic nil aliud facit,
qfiam quod est conditio; sine qoa naiuraliler loquendo, volunlas nullum actum possil eliccre, sicut
n.ituraliter IIOD potesi exsistere extra supposilum. Si tamcn exira esset per divinam polentiam, posse
etiain exlra operari, nec requireret banc condilionem supposili, ut docet ciiam Suare- loco
cilaio.
A d primum argmvi^ntum PhotH, negatnr majof. Qaia volunta*s gnomica est naturae, non personae, nisi
qualenug pwaom esiconditia, sine qua voiunlas naiuraliter aetum non eliccret. Ad probalionem dico :
Lrcet in aingulis bomimlms ait eadem voluntas secundum speciem, muliiplicaiur tamen individualiler in
singulis. Et, licei volimiaa in comimiiri absirabat a lanto, vel lanio, eic, et ab aliis coddilionibus particnlariSms objcciorum ; non repugnat Umen illi velle lantum, vel tantum, etc; irao hoc ei est naturale,
r o fp*e, qnod omnia isla corrtinentur inira latiludinem sui objecii, quod est bonuro : sicut etiam polenlia
jiiielligendi non tanium poiest tendere in verum in communi, sed eliam in hoc vel illud verum paniculare,
loc v c l illoveri modo affectum. Quare eiiam voluntaii bumanae, ut volunlas esl, convenit, tii possit vellc
L o i i u m , et omnes differentias boni: item, ut possit fugerc malum, et omnes differentias mali. Nam quod
PATROL. GB. C l .
18

547
PATRIARCHiE CP.
54S
poslca aclualiter isle vel islc uon versatur, circa appelilionein liujus vel illius in tndividuo, cum tati vt-1
tali motlo, per accideitt est: possel, si vellet, quanlum cst prsectse ex ipsa volunlalc, qaae ila e*t comparala, ul liomo pcr iltam possit tendcre in qitodcunque parlicularc bonum, sub quocunque reodo, qui
sil iulra laliludincm objccti voluntatis in communi.
Ex quibus apparcteliam in Cbristo banc voluntatem posse poni, non tanttim in actu, quasi prinio, aed
ciiain in secundo. Neque enim ullam imperfcclionem includit velle tantum vel lauium, dulce vc! araarum, clc. El cum volunlas baec gnomica non sit a persona, tanquain a principio emanaiionis, ant efle
ctivo, uil rcfeii, num exsisiat in bypostasi burnana el creata, l (it in aliis botuinibus : an vera iu bypostasi inereata, el divina, ut coniingil in Cbrisio; cum bypostasis sil volunlaii tantuni condilio siue qua
itoti agcudi.
Ad secundum argumciUum Photii negalur antecedens. Nam electionem esse in Cbristo patcl ex ilio
Isaise (vu, 15) : Buiyrum et mel comeilet, utsciat reprobare malum, et eligere bonum. Nee es
elcciionis, ui possit ciiam maluin cligcre. Salis est, ut babeat indiirerentia m respeciu bonorum. Et in
Chrisio csl liberum arbUrium, ul poslea videbimus : crgo eliam ekictio.
Ad lerlium a.gtimcnlum rcspondetur, volunlajem bumanam gnomicam Cbristi individualcm dsflcrre a
voluniatibus gnomicis siiigulorum bominum, ct diflerre eliam realiler a voluntute Patiis el Spiii.us
sancli, sive specielur ul est poiettiia, sivc ui est actus.
Qiiarlum argumentutn nil valel. Nam voluntas gnomica esl actus, non potenlia. Ei si csl poieiitia, est
eadem poleittia gecundum enlitaiem cum volunlale naturali, et spccifica; et sic nulla esl composilio vcluntatum : sed sunl lanlum diversae raliones, fundalae in eadcm culilale volunlaiis. Et consequcnter, nec
eiit composilio naturarum. E l , si argumeulum valerel, probarel eiiam in singulis boiuintbus csse compositam voluiuatetn, et conscquentcr coniposilam naluram cx duabus naturis periectis, et iulegiis : naluram cniin ex impcrfeclis naturis componi nil est absurdi.
Ad quinlum negalur, dc ralione consilii esse ignoranliam, vel dubilationem. Licet emm in nobis id
ila accidat, eo quod non babeamus cognitionem omnium reruni, sicut Chrislus habcbal; consilium
lamcn prr se, uon iucludil ignoranliam el dubitalionem. Quod certum est, si consilium accipiatur pro
ipso judicio, seu senlenlia, qua per ralionem concluditur, quid sit agendum. Quo paclo consiliunl eiiam
in Deo poni polcst. Si vero cousilium accipiaiur pro inquisitione de eo, quod csl agcndum : sic quidcni
in uobis procedit consilium ex ignoraatia et dubitalione; in Cbristo tamcn lantum counotabai progresbuiu ab uuo ad allerum, absque iguoranlia vel dubio. Nec boc magis est absurdum, quam quod Clirislus
d.ecurreudo per inlelleclum, procedebat a praemissis notis, ad conclusionem notam ; licct discursus
dicatur essc a noto ad ignoiuin : sed boc pcr accideos, ut patet etiam iu viro doclo, cuni syllogismos
farit de conclusionc sibi non ignola. Ergo, sicul Cbristus fui discursivus sine dubiUlionc; iia Tail
eliam consiliativus sine ignorantia, etc. Nisi quis secundum senteuliam, quae negat Cbrisiuui liabere
scienliam acquisilam a priiuo inslanti incarnationis, dicere velil, ralione scientiaa praclicaB acquis:Uc
eum Iiabuissc consilium secundo modo suinptum de co, quod nesciebal, non simpliciler, scd per scieutiam acquisiiam. Etsi dubilaiio eliann bic removeri debel. Meque enim in Cbrisio ullue fuil aclus iiaeiieclualis dubilalivus.
Esse aulera in Chrislo consilium, videlur etiam planum lleri ex eo, quod ab Isaia (ix 6) appellalur
magni contUii ungelus. Ubi noiuen consitii non tantum impropiio, pro gnome, scu seulentia, sed ci
pro ipsa inquisilione agcndorum accipi potcst.
Ad uexium argumcnlum Pbotii respomletur, nil aliud probari, quam xolunlaleiu gnomicam non fuisse
in Cltrisio cum pcccabilitalc : qua? nou esl perfeclio, sed impcrfcclio.
Ad bcplinium respoitdelur eodcm modo. Non enim est do ratione volunlatis gnomic, ul possll leuJerc
in bonum el in maluin : sicul ucquc cst de ratione liberi arbiirn, ut palct in Deo, elc.
Ad id, qtiod Phoiius addit de vuluntale divina gnomica, respondelur : volunlate.m divinam Cbrisli
giioinicam er.utale cssc unani camdcmque cum volunlale Patris, et Spiiilus sancli. Sicui cliam una ci
radcm esl, qunad aclum. Si enini volunias gnomica boniinum non dislinguilur a voluniale naiurali sccundum enliialcm, mullo minus dislinguclur in divinis. E l quamvis in bominibus, quoad actuin, diflerai
voluntas gnoniica, non modo quatenus individualis acius unius non esl individiialis accbs
allcrius: sed ciiam, quatenus unus vult, aller non vult, ui quatenus iste vult dulce, aller
amaruni, et sic sibi mutuo ob variab senlentias repugnant: lamen in divinis hQC non ( i l ; sed aclus
volunialis unius persquse, cst simpliciier cliam aclus allerius secundum entitalem. Nec una persoaa
vull boc, alia illud, propter ejuedem numero naturae, et consequenler vobinlatis conimuuicaioneui : sevl
iiumerica ha:c dislinciio acluum, ct repugnantia circa objecla, IIOD est simpliciler de ralioue volunuiis
gnomica;, adcujus ralioncm hoc lautum pertinet, ut sil alicujus individui, et proiiciscatur ex gnome, stru
scntentia decretoque ralionis circa agibile, el ul verselur circa olqeclum volimtalis coudilione, vel qaaUlalealiqua alTectum, ut cst lanlum vel lantum, dulce vel amarum. Et quod in divinis non t'u repuguaulia volumalis, nec quoad aclum, nec quoad volitum formale, vcl materiale, id lii prupter idemiutem
ejusdem naturae. E l si in liumanis, vcrbi gratia, trcs persunai coniuiunicarcnt, ei supposilarenl cauidem
naliram, non esset eiiam ulla diversiias iu voluntaic; ei lameu opliuic posseuius ibi couslituere voluaUicm gnoiuicam, eo modo^quo volunias isla bacicuus cxplicala Cbl.
t

549
\ D AMPIIILOCHIUM QUiESTIO L X X X L
550
Ihv.c de argumcnlis Pbolii, qui opinioms suce lenax, gnomicam volunlatem a Cbristo mordicus removebat. Quocirca plurcs reperii, qui se opponerenl; ut apparet ex Epilogo opusculi, et ex Graccis quoqii?
soboliis, quneadjecia crant ad raarginem Gi-a?ci excmplaris, quo Turrianus ad versionem suam usus cst
na.ii a codice Bavarico aberant.
'.
QUJESTIO LXXXI [Coist. Taur. CCLXIX].
Ti c
Quid e*t illud apud Lucam : Facla nntem hat vcci
convenit mullilHdo et menle confuta esl ? elc.
, > . r. .;
Edita est a R. Moniacolio inter Photii epistolas ed Londin. 1651 f. ep. 143, Sorgio fralri, p. 202, 205.
Ulium qui irridebant apnslolos linguig loqucn
tes, eos iutelligebani, vcl non? Si non inlelligebant, quomodo linguis omnibus loculi sunl apo
stoli ?sin intelligebaut, uudu audebml cos ebritHatis
accusare, cum in prompln convinci possent nb
intelligentia audienlium, ct cognoscentium qu;n
Ioquebantur? Et boc modo loqui potuit, qui luani
qtwsitoneni acerbius excutcre velit. At m?b! conirarium diccre visum ; nimirum si non iuicliigcbant loquenles, baud iniracula laxarenl de cbri<*tale. Quorsum cnim quis laxarc veiil illud, qtDd
ipsi molcsliaiu non fccisset? Verum cum intelligcrent, dtsplicuit illis quod magnalia Dei aposiol:
praedicarent; quibus cum malevoli coinpufogercnlur, cotiati sunl miraculum risu traducerr. Idco
beatus Lucas aii, c Irridentcs diccbanl", eic,
boc cst iraduceules, accusanles, oblrgere Volenit s
operalionem miraoulosam. Quomodo igilur, cutn
iulelligebant quac dicebanlur, cbrietati ascripserc?
Ab ingenli furorc, ab ignoranlia suprema; in moi<*
cnim ponilur apud cjusmodi boiuincs, ul cum
miniis ipsis arridrant, quae dicuntur, ulcunque
salulifcra ct pciulilia sitit, insaniie, ebrielatis
diccnics accuscni; aut cliam arreptitium esse CUIP,
qui loquilur, solenl arcusare; ncc ipsttm se inleK
ligere, nedum pcrciperct audilor; ulcunquc qui
. \ ** - Q loquiiur, sine lapsu loqualur; cl qui aocusa t ci
quod audilum
spectal el
intcllecium, ~-sanus
, , irridet,
-
!~.^~^... , ' fuerii. Sed isli cbriciatem objiccre eo magis aude . bant, quia cum loquentes suis ipsovum dialectis
\ , 6* inlelligerent, et alios arbitrarchluf non inlelligere
; !> , ^ propler linguam alienam, sc non Taciie de syco . \ . " pbantia conyictos iri pularcnt. IiUelligcbatil ipsi,
, sed alios, qui una adcrant, qnorum causa reui
, , transcripseranl ebrietaii, longe remolos ab iulelli*
\ , geiuia arbitrabanlur. Nec sane mirum. Quemad\ \ * modum enim cum per Domini potenliam dcenionia
, \ ejicerenlur, el yidebant, el agnoscebanl rem nti, \ raculosam, sed cum laudarc et depredicare debo* \ - renl, ad blaspbemandum abducebanlur; ei cum
\ ,
morbos cl a 3 g r i l u d i n e s curari viderenl, magniiu [ J , D diucm cum miracnli, tum beneficii, itividiae male . riain ct calumniarum feceninl : ita nuuc, cum
,
negando non esscnt liiiguarum supernaiurale ct
. > * prodigiosum donum, simili invidia irrilati, sine
, , pudorc, plcno ore ebrielatcm miraculo asperserunt. Advcrle autcm nequUiam, cxtrcmam stulti*
, \ \ , liam pnrctu iu sc babenicm. Nani cum es^l

, ; ,
[] ;
, ^ ,
,
\ ;

. ,
, ' .
; , *
*?*
ol , - B
.
, < , , > \
, , ^ . ,
;
* ,
,
: , , \
\ , & ,
, * \
, \
, \ ,

Acl. 13.

547
PATRIARCH/E CP.
518
poslca aclualitcr isle vel islc uon versaiur, circa appeliiionem liujus vel illius in individuo, cum tali Y<>1
tali modo, per a c c i d e n 9 est: posset, si vellet, quaulum cst praecise ex ipsa volunlatc, qaae ila esA. comparala, ul liomo pcr illani possit tendcre in quodcunque parliculare bonum, sub quocunque raodo, qui
sil inlra laliludincin objccli volunlatis in communi.
Ex quibus apparot eiiam in Cliristo banc voluntalcm posse poni, non tantum in acln, quasi primo, sed
cliam in secundo. Neque enim ullam iniperfcctionem iucludil velle lantum vel lanitim, dulce vel aiwarum, elc. El cum vohuilas baec gnomica non sit a persona, lanquam a principio eniaiialintiis, aui efle
ctivo, nil rcfen, num exsisiat in bypostasi burnana et crcata, ut (il in aliis botuinibtis : an veio in bypostasi inercata, el divina, ut coniingil in Cbrisio; cum bypostasis sit volunlali taiilum conditiu sine qua
agcndi.
Ad secundum argumciuum Pholii negalur antecedens. Nara eleclionem esse in Cbristo patcl ex ilio
Isaiae (VII, 15) : Bu:yrum et mel comedet, utscial reprobare malum, ei eligere bonum. Nec es
eleclionis, ui possil etiain inalum cligcre. Salis est, ul babeal indiirerenliani respectu bonorutu. in
Cbrisio csl liberum arbilrium, ui poslea videbimus : crgo eliam ekclio.
Ad leilium a guniciitum respondeiur, volunlalem litimanam gnotnicam Cbristt individualcm diffcrre a
volunialibus gnomicis singuloruin bominum, ct diflerre eliam realiter a volunlale Patiis et Spiii.us
sancli, sive specietur ut est poieniia, sive tit est aclus.
Qiiarlum argumenium tiil valel. Nam voluntas gnomica estactus, non potenlia. Ei si cst poiemia, esi
eadem potentia secundum entitaiem cum volunlale naturali, ei speciiica; et sic nulla esi composilio voluniatum : sed sunt lantum diversae raliones, fundalae in eadcm enlilate voluntaiis. consequcntcr, nec
erii conipositio naturarum. E l , si arguroenlum valeret, probaret eiiam in singulis liomiiiibus csse compositam voluiUatem, et conscquentcr composiiam nalurani cx duabus naturis perfeetis, et inlcgiis : naluram enim ex impeiTeclis nalurts componi nd est absurdi.
Ad quintum negalur, dc ralione consilii esse ignoraiiliam, vel dubilationem. Licet cnim in nobis id
ila accidal, eo quod non babeamus cognitionem omnium rerum, sicut Chrislus habcbat; consilium
tamcu prrse, non includil ignoranliam ct dubitalionem. Quod certum est, si consilium accipialur pro
ipso judicio, seu senleniia, qua per rationern concluditur, quid sit agendu-.n. Quo paclo consiliuui eiiam
in Deo poni polest. Si vero consilium accipiatur pro inquisilione de co, quod esl agcndum : sic quidem
in nobis procedit consilium ex iguoraalia et dubilalione; in Christo lamcn lantiim counotabai progressum ab unoad allerum, absque igiiorantia vel dubio. Nec bocmagisest absurdum, quam quod Clirislus
dlecurreudo per inielleclum, procedebal a praemissis notis, ad conclusionein nolam ; licct discursus
iticatitr essc a noto ad ignoium : sed boc per accidens, ut palet eliam iu viro doclo, cum syllogismos
favit dc conclusionc sibi on ignola. Ergo, sicul Cbristus fuk discursivus sine dubiiationc; ita fuil
eliam consiliativus sine iguoranlia, etc. Nisi quis secundum senleuliam, quaa negat Clirisium babere
scienliam acquisilam a primo instanti incarnationis, dicere velit, ratione scienliae praciicae acquisila;,
euin Iiabuissc consilium sccundo modo sumplum de co quod nesciebal, siinpliciter, scd per sctentiam acquisiiam. Etsi dubilaiio eliann bic removeri debel. Meque emm in Cbristo uiiue fuil actus iuielleclualis dubilativus.
Esse aulera in Christo consilium, videlur eliam planum ileri ex eo, quod ab Isaia (ix, 6) appellatur
magni consilii ungelus. Ubi nonien consilii non lanlum improprie, pro guome, scu senlenlia, scd eii
pro ipsa inquisilionc agcudorum accipi potcst.
Ad uexlum argumciitum Pbotii respondeuir, nil aliud probari, quam Nolunlaleiu guomicaiti uon fuisse
Cbrisio cum pcccabilitatc : quaa non est perfeclio, sed imperfeclio.
Ad bcpliiuum respondelur eodcm modo. Non eaim est dc ralione volunlalis gnomica?, ul possil leiidere
in bonum elin maluin : sicui ncquc cst de ralione liberi arbilrn, tit patcl in Deo, elc.
Ad id, qtiud Phoiius addit de voluntale divina gnomica, respondetur : voluolatem divinam Cbrisli
giiOiuicam enlilale cssc unam eamdcmque cum volunlale Pairis, et Spiritus sancti. Sicul ctiam una c i
iMdcm est, quoad actum. Si einni voluntas guomica boniiitum non distinguiiur a voiumale naiurali scciiiidum enliialcni, inuko ininus distinguclur in divinis. E l quamvis in bominibus, quoad acluin, differat
\oluntas gnomica, non niodo, qualenus iudividualis aclus unius non esl iudividualis actiis
aUcrius: sed ciiam, quaienus uaus vult, alier non vult, quatenus iste vult duice, allcr
amaruin, ei sic sibi mutuo ob variab seulenlias repugnant: lamen in dtvinis boc non (ii; aed aclus
voluiualis unius perspuae, cst simplictter eliam aclus allerius secuiidum entiiatem. Nec una persoua
vull boc, alia illud, proptcr ejuedeni numero naturai, ci consequenler volunlatis commuuicaiioiiem : scd
nuinerica hitc dislinciio actuum, ct repugnanlia circa objecla, non est sinipliciter de ralioae vulunialis
gnomicaj, ad cujus ralioncm hoc laulum pertinet, ul sit alicujus individui, el probciscatur ex gnomc, seu
scnlenlia dccretoque ralionis circa agibile, el ut versetur circa objeclum volunialis couditione, vel qualilale aiiqua affcctum, ul est lanlum vel tantum, dulce vel amarum. El quod in divinis non Ml repugiianlia volunialis, nec quoad aclum, nec quond volitum formale, vcl materiale, id lii propier idemiiaicui
ejusdem naturae. E l si in bumanis, vcrbi gralia, ircs pcrsunai communicarenl, et supposilareut eaindem
naiiram, non essel eiiam ulla diversiias in voluntaic; el taineu oplimc possemus ibi cuiislituere voluaUicm gnoiuicam, comodo^quo voluniasisla bacicnus cxplicaia Cbt.
v

540

4D A M P H I L O C H I U M Q I L E S T I O L X X X I .

550

Ihv.c de argumcntis Pbolii, qui opintoais suce tenax, gnomk-am volunlalem a Christo mordicus removebat. Quocirca plures reperii, qui se opponerent; ut apparet cx Epilogo opusculi, el ex Gracis quoquc
seboliis, quneadjecia crant ad margincm Gra?ci excmplaris, quo Turrianus a<l vcrsionem suam usus csl
na.n a codice Bavarico aberant.

'.
QUJESTIO LXXXI [Coisl. Taur. CCLXIX].

Quid e*t illud aptid Lucam : Facta nntem hat vca
& cotwenit mulliludo et menle confusa est ? elc.
Edita est a R. Moatacutio inter Photii cpistolas ed Londin. 1651 f. ep. 143, Sergio fralri, p. 202, 205.
Ulrum qui irridebant aposlolos linguig loquen
, ; , tes, cos iiiielligebant, vel non? Si non inlellige [] ; bant, quomodo linguis omnibus loculi sunt apo
, , stoli ?sin intelligebant, uudc audebint eos ebrielatis
5 , accusarc, cum in promplu convinct possent ab
intclligentia audienlium, cl cognoscentium qu;n
;
Ioquebanlur? Et boc modo loqut potuit, qui luani
. * quaslionem acerbius exculere velil. nilhl ron, * . trarium diccrc visuni ; mtuinun si non hiirlligc - liant loquentes, haud miracnla laxarcnl de ebii<* ?.> ; , - tale. Quorsum cnim quis laxarc velil illud, quod
* ipsi molcstiam non iecisset? Verum cum inlellige' , , - B reut, displicuit illis quod magnalia Dei apostol:
. predicarent; quibus cum malevoli coinpungercn, , \, > \- tur, conali sunt iniraculum risu iradueerr. Idco
, , - beaius Lucas ail, c Irridentcs dicebanl", etc,
^ . , boc cst traducenlcs, accusantes, obtrgeft? Volcnlt s
; operatiouem miraeulosam. Quomodo igUur, vum
' , intelligebant qux dicebantur, ebrielati astripsere?
, Ab ingenii furorc, ab ignorantia suprema; in moiti
: , - cnim ponilur apud ejusmodi bomincs, ut cum
pr , minus ipsis arridranl, quae dicuntnr, ulcunqiiti
\ , , saluiifera ct pcruiilia sint, insaniae, ebrielalia
, * diccnics accUscni; aul eliam arreplitium esse cun,
, \ qui loqifiltir, solcnl accusarc; ncc ipsttm se inleK
, , ligere, nedum pcrcipcrct audilor; nlcunquc qni
. \ ^ * - Q b>qui!ur, sine lapsu loqualur; ct qu accusat ci
, ,
- " spectai el:.-n
irridet, quod audiluin
intclleciuin, sanus
, ' fueril. Sed isli cbricialem objiccre co magis aude . banl, quia cuin loquentcs suis ipsoium dialeciis
\ , ' inlolligcrenl, ct alios arbitrarchlur nou inlelligere
: \ pb , ^ propler linguam alienam, sc non Tacile de syco . \ . " pbantia convictos iri putarcnt. IiUelligcbanl ipsi,
, sed alios, qui una adcrant, qitorum causa rein
, , transcripserant ebrielali, longe rcmolos ab inlelll \ , geiuia arbitrabanlur. Nec sane mirum. Quemad \ * moduni enim cum per Domini potenliam dfenionia
, \ cjicerentur, et videbant, ct agnoscebanl rem mi, \ raculosam, sed cum laudarc et depraBdicare debo \ - rent, ad blaspbemandum abducebantur; et cuni
, jnoibos cl 3 3 g r i t u d i n e s curari viderent, magnim [] , D dincm cum niiraculi, lum beneficii, invidiaB male . riam et calumniarum fecerunt: ila nuuc, cum
negando noit esseut linguanim supernaturale et
,
. ' prodigiosum donum, simili invtdia irrilali, sine
, , pudorc, plcno ore ebrielatcm miraculo asperse , \ \ - runt. Adverlc autcm nequiliam, cxtrcinam slullt*
, - liam paioui sc babeiilcm. ISam cum cs*ol
4

,e

A c t . iu 15.

: ,

4 :

Kt
PATBIARCHiE CP.
552
incredibilc, circa boram tcrtiam, ttt ebriciaie apo* ( .
slcli lcnerenlur, bomines virlulis praecones, ei ' iuler limorem et pericula conttnuo ageutes; ad ) \ potationis novitatem confugiunt (cuin uvae non- , , ,
dum inaturuerant, sed torrenura bumorem in flores . > eliquarent), et a qualilale complicanl calumniam, , ,
c Mnsti, dicentcs, pleui stwl. > Ubi enim violens , '
et praeceps aniraus haud inbibetur, id solum in \ , \
proposiio babetur, uon ul quod congruum est nec \ ; dcridcndum dicalur, sed illa potius proferanlur, . ,
pcr quae animi furores et absurditales adimplean- .
lur, et diQicuIlas in eis quae oculis cernunlur, amoliaiur. Quocirca quod prudenter dixisse videbanlur, insignem slulliiiam ci faiuiialetn ipsoium iu flne oslendil.
QUiESTIO LXXXn [Coisl. CCXLVIII , Taur.
\
CCXXXIX ].
Quomodo non eil cenlrarium sumere notnen
Domim

;
Dei in vanum?
IdiU a Rich. Montacutio inter Pbotii epistolas, ed. Londin, ep. 147, ad Theodot. p. 204, 203.
Sumunt c Dei nonien in vanum '*, > apud Testa-
incntum Yeius, qui idolis illud transcribebant el * > , adaplabant; tum qui falso juramento temerabant; \ , lum etiam qui ad scurrilitales aut vana colloquia , \ :,
id iraclabant. lstorum singuli, divino nomine, ut . (
re frustranea utebanlur : lu Novo illi abuiuutur, ,
cum conira quod sancilur lege, jiircjurando nomen .) 01 ' ,
fjus subjiciuDl. Oporiet euim qui sub graiia vi- ,
vunt, perfeclius quid prioribus possidere. Tum et . ,
illi qui Filiuin a palcrna subsianlia alienatii, et , . , \ ! cum creaturis locanl; ac tameu velut pctnitentes, , \
tilulo dcitalis eum adopiatum ornaut: Qui enim . ,
sic crealuiis Dei nomen applicant, prodigiose t in
vanum > sumunt. Scd et qui per controversias et ,
conceriationes, lauquam e irivio quid arreplum, . ,
buc, iliuc, ut aleis ludentes, agitanl, et cum so- C , ,
nitu Iransferunt: boc autein praesianl strenue, qui , ,
baereticis scbolis evanescunt. Eiianmuin quoque \ *
in vanum > sumunt nomen Domini Oeique no- .
slri, qui audent lueri iudifferenlem rcm esse scu >
CUi isli, sive Antichristi imagiuem facere, aul idola ,
paganis olim culta. Isii omncs, quanlum per , '
audaciam ipsoriun possuut, Doroini nomeo et .
appellationem frustraneam reddunt et inutilem. ,
Par est enim omnino Dei noinen vencrandum ei , adorandwm cxistimare, neque juramenlis obleclaii, , .
nec perjuriis (Dei nomen) profanare, nec idolis , \
adaplare : non, ut insanivit Arius , creaturam , *
deificare in opprobrium Creaioris, neque rein in- *
, differenlem puiare, ei, qui meruil boc nomen, ei qui
conlrarium sorliitis esi, applieare; uon bacreticis ^ logomacbiis, vclul alea, ludere; non superfluis ma- , \ laeologiis quibuslibel immiscere, aut componere : ' ged lantuinmodo saluliferura et adorandom nomen \ *
od communem usurpare ulilitalem, in sacris preci- *
bus, mysteriis, el congruis doclrinis. Ilxc tu, si \ \
caveris, observando simul eris, rccle iia atatneiis , \

VAKIiE LECTIONES,
* Cod. Mou. 555 . 114 babet .

Cod. Mon. \ ).

553
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO LXXXH-LXXXIV.
551
, ; . Hlud praeccptum pracclarum, assumes nom'ii
, , Domini Dei Uii in vanum . >
, , ,
] \ t
QUJESTIO LXXXIII
[CvUL C C X L I X ,
'.
M

Taur. C C L X ] .

Quid est spirttut Pythonis?

E<{ita a Monlaculio, ep. 151, ad Theodot., p. 206-307. De engastriraytbo I Reg.xxvm, 7 seq.; Act xvi, 16 soq.
, \
Malum illum qui liumanos ventres incolit, dtgnum
, , ol cerle latrinam occupare, impurHm neinpe spiri , lum, illi qui pietalem colunt apposile noiuinarunt
' * " - engastrimyihum. Apud Graecos plerique enlero, (i) g mantin, aliqui engastrimanlin vocanl. Sophocles
. \ , et Plalo daemonii in gratiam, cum de venlris illius
, , incolalu pudeflercnt, ille quidem (utpoic poeticus
( , \ exsistcns, el linguae libertale prxdilus, suiquc
, ) jaris) loco ventris peclus ei cum assignasset, ster , - nomantin nominavit; aller, cum, ut verisimile cst,
, - aperlum cuperct vitare mendacium, aliam inivit
, , viam, et dcdecus declinavit, cl inhabitanlem Euri . , \, clea nominat. Quo nomine, ul aflirmanl, vocabatur
, \ " ' quidam, qui olim boc affectu inclaruerat, a quo
. deinceps aliis titulum indiderunt. Solet cniin boc
, , \ genus dacmonum slercore non mulicrum modo,
. sed et virorum oblectari, et ideo ventrcm subire.
, , Esi aulem populi deceplor spiritus, et ruiuam ex , . treinam procurat eis, qui ut fidem ei babeant in\ \ C duci poterinl. Mulii porro e Grsecis Pyihonem nomi , nani: cujusmodi, opinor, apudPbilippenses,ancillse
, , \ ventrem subierat, quas per illam imposturatu
' , . " bcro suo syraboia colbgcbat, qui per ancillam do minabatur daemonio. llle spiriius mala menie lau , dabal Paulum, ct per encomia medilabalur illuni
, , , subire, sed adulalionis pmnium relegalionem me .
^
ruii, ab injusia et dilccia habitaiioiic seuiolus.
QiJjflSTK) LXXXIY [CoisL CCL, Taur. CCXLl.].
'.
EJita a Montaculio, rp. 152, ad Taras. p. 207, 20S, in Rom. v, 12.
, ' , >
Pauli illud effaluui, < In quo omnce peccave , , runl", quid sibi velil, doccri cupis. Istitis loci
, , ' , '* , ' j) seuleiiliam quidam iia rcdduut, ut illud, in quo, ad
, * ^. \ Adamuin rcferanl; a'ii a l illud, in qua ltiorlc.
. , Mibi iiemrum placct. Neque enim quidqnam subin . , lelligendum occurrit, cum per sc conslcl sibi dicti
* , , iilius pciTecla consliltitio. Naiu, t quo omncs
* , *' peccaverunt, in pracsenti nec pcrsonam aliquam,
, c ' nec lauquam personam repraescniat : sel poiius
, > . \ , \
causam indicat, quasi dicerei, Iu quo omnes poc , caverunt, ) id esl, in quantum peccavenmt omnes.
' , Alquo certe exsiant apud exiernos scriplores sex. , >. cenla isliusmodi locutionis exempla; sed sufliciet
, , , ' nobis divinus Paulus, qui suain nobis sententiaoi
, ' . cxplicel. AU ille alibi : t Etaiiim qui in boc (abo
, , ' , naculo sumus, ingemiscimus pra^gravati. In quo
" , - uolumus induere, sed sperindui . Patct eniit
f

9e

Exod. , 7. " Rom. , 12. II Gor. , 4.

VARLE LECT10NE5
Cod. Mon. 553 f. 115 logit \ .
. C. .
f

. C. . :*

555
PATRIARCILE CP.
556
lioc loco, il!uil tti quo, quasi causativutu quid , * ,
accipi dcbeat. Estenim s nsus, Ob illud ingemisci- . " , , -
inus non qtiod indui volumus, sed quod superindui. ;
Ut explicatiua dicam, loci senlentia ista est : Inge- . ;
miicimut, dum in tabernaculo consislimus, coquod , \
superaggravamur. Quid ergo? visne corpus ideo ; \, * -
luum exucrc, quod Dei manus efligiavennit, et cui ,
animam coaplavil iliviiium spiraculum? Nequa- * ,
quam, inquies, absil id faciam. Neque eiiim iuge- ; , : ; t:z~imisco, ea propicr quod non exuar : sed quandaqui* . \ ; c "
deni non induar. Indui vero appellat, immorialiialo . > $
cn-cutnamiciri, el slalum adipisri, in quo ab initio . , , &
formabatur. Qtiocirca slalim infert : Ut absur- . *
bcalur inonalilas a vila. > Non ingcmisco propier- , , ' , \
ea quod corpus islud non depono, scd quod uon- \ )
dum corpore circumrior eo, quod incorruptioni , . >., ' conjiingiiur, et vibr. -icrnx*. Hinc jam satis con- , , \
itat, illud, in quo, causalivi formam ublincre; sed . ' /.!>
ulterius, dicli ipsius sensu, paLt. Dicit enim , ' < '
Apostolus quod cum pcccarcl Adain, alque ideo * , . ,
morli adjudicabatur, ab co prnpagaluni hunianum /, . gemis morlem quoque sibi prucuravil. Nrque illud \ . \
simpliciler, el sine judiciali senlrntia, scd c in quo
otnnes peccaveiuul : > boc esl, sed quod onuics .
peccaverunt, * non aliler quam qui crealus fuil. Ilanc ob causam et in snpplicio consortes G U R I .
Agendi ilcin consurlium eam Joai conlemnalionis sociclalem impulil illos.
QUiESTIO LXXXV [Coii. CCLl, Taur. CCXLII].
'.
Quid tignificat jugum non ducere cum infidelibus ?
;
Edila a Monlacutip, ep. 155, ad Jomm. patr. p. 209, 210. In II Cor. vi, 14.
Quod inlerrogas quid velit, < Ne jugum ducilo C " , <
c-iiiii iniidolibus , > duplicem admillit, uli reor, , , , . ",
senstim. Aut quod non oporteat ad infidtles propen- ^ -,
dere, iia ut ad illorum fabulas poiius attendainus, ,
quam fidelium doelrinam; aut qnod non oporieat ,
vos qnasi familiaribus et sodalibus copulari cum inndelibus, et eumdem sulcum screre. Hoc et anti- , \ .
qua praBcepit lex. Jumcntum tuum non facies , c
coirecum allerius generis animalibas : aut, c Non , , ,
admillesjumenta tua alienigenafc* , Pra?cepit in islis, . > ul ncc ad sobolem procreandam, aut aliud opns ,
insiiluemhim, bcterogencis aninialibus jumeniasua (,
stibjiciat: boc cnim usui non eipcdil; illud con-
lin legos naiuralcs fit: putius por mandatum dc ,
irralionalibus insinuat, quod ralione praedili bo
, \ ).
mincs communionem illoruin vitare debeant, qni ^ ,
alieni et alienigena? sunt a (ide; non conlrabcie ,
cum eis mntrimoniuin, ncdum negotiis spiiilua- \
libns assumcre illos cuoperarios. Coi rimipci potius ,
qui talis esl mos, quam adaugebil luos lal>ores; .
et quainobrcm neccsse est, ul piclatis lua3 nobili- \ , ' .
; ;
ln:oni nolbis generalionibus commisceas ? Scd cum
; ' , ,
stMisus bujus dicti, ul aiebamns, dnplex sit, cumdem progerniinanl ulilitatis fruclum. Scritenlia*. , , ; ;
porro quaaesl diversiias, scripturx* quoque flagiia- . .
1

11

" H C o r . , 14.

* Lcvil. xix, 10.

VAKIi LECTiONES.

b ^.

C. .

k . C. . ;

557

AD

AMPHILOf H I U M

QUJESTIO L X X X V - L X X X V I I .

558

\ bat diflcrciiliam ; prior cnim syllabam prima? proxU

y i t p ,
mam brevcm habet, sminda aulem sono longam
,
producit. Tu autem in Domino valc.
s t . ^.
B

QILESTIO LXXXVI [Cohl. CCLU, Tanr. CCXLII].

Edila a Monlaculio, ep. 156, adGeorgwm Nic, p. 210, 211. De voce I Petri v, 5.
, ,
\ ;,
, ' ,
. ,

, . \ ,
, \ >, *
, \

Miror sane, cum grammaticasler sis, etpociaruin

sludio vaces, tibi videri vocem
barbaram, ci non Graecam. Realus lllc cl cory;>hneus Pelrus, qui nullum in Grxcarum vocum
clcclione posuil siudhim, bane saae insertiiV cpistolae. Nou ille ecbo, aut ariificium verborum, ne&
syliabarum souuin, aut sonitum, uude quidam juventutis lenoeiiianlur auribus, et applausum sibt
concilant, sed salulem aniinarum audiioribus in , g serere curam babuil. Tc aulem decuil tui menii * . *
nisse Epicbarmi, cl Apollodori Caryslii, eoque air. , \ plecti polius diclionem, quam illa ofiendi. Hlc mul, , , tolies, et sccundum varias tormalioiics decliuala
, , . voce ulilur. Ait eniin , et in iiiflnilivo
,
. Caryslitis aulem in Apolipusa, scu
, . ,
Desertrice, [comoedia sic dicla,] (iu luam enim gra\, \ , .
liam dicatur leclionis usiis,) dicil
,
(
, . Ilcis in iue *) /, \,
muriam redticcns, nou oporiuil le vcrilaiis pra?co , . /
nciu de voce barbara insiniularc; polius miraii,
,
quod cum lale sludium pucrilc conleinpserit apo * ,
siolus, uibilomiuus juxla crilicos diclinmim Graca ,
rum suas, nescio quo pacio, Episiolas exaravii.

Hinc aulem iiUelligere dcdit, quod si vocis sonitns
, C ct obleclatio arrideret, facile ipsc fercl vcl
, Tj
isiis acqttircre admii'aliomm : et si cx isto studio
\ , ^
curavc salulem aiiimarum resullare vidissel, vi ,
disses ipsius serniones insita quadam pulcbritu ,
dine, cujus el nunc parlicipani, iu uiiium irans , , \
cendissc Plaionis incanlameiUa, Demostbcitis cin , cini.os, inaguiloqucaiiam Tbucydideam, in qtiau, \ , \ ; luin illi Asiallcos islos orafores stiperaiu : non
(\, ,
cnim ib tuam graliam liccbil vocare es alfcclaios.
(
Palei auicm quod aiTirmo; nam qui longo niajora
), \ .
el sublimiora ad boininum salulom procuraiidain
. \ suscepil, siquidein exinde cosnm/dmn accresceret,
, $ ,
haud certc recusasset aliquid de pucrili bac ambi , tione possiderc ; vcrum cl in iliiusmodi ultra omnce

btinuiese, el quidvni sine cerlauiine viderelur.
, , \ D
, .
n

QUiESTlO LXXXVU. [Cuisl. CCLIIl. Taur.

'.

CCXLIV].
Edila a Montaculio, ep. 157, ad Eusclicm., p. 2i 1-212, In Ezecbielis cap. i, 10.
, , \ ,

Eiquorsum, rogitas, ctierubinse facies divinis pro-

pbelis revelebantur, sub formis boum, leonum, aqui-

; ; ,

laruin, bomiuum? Haliones ab auliquis rcddilas baud

VAKLE LECTIONES,
n

C. . */ ?9\*

' pv-nc , cl sic !::&

 PATRIARCHLE CP.
&59
te arbitror ignorare : at illos negligere qui dixe- , ,
runt sermones illos, quorum ordinabantur inspec- ^, c*>v
tores, per Hlasfigurasinsinuari: boum quippe ip-is, , o i v i x nescio cur, bominum, aquilarum, leonum curam , ,
et inspectiouem concredunt, Platonico mort, sed , * &' ,
verbis diversis ideas introducentes, potius quatn , '
pietatis siudio qtiaestioni inslitutae respondentes. , , Dixerim ego, quod baudquaquam eorum animanlitHn, . ,
quorum eranl curatores, species per figuras istae , repracaentabanttir. Absit: unus enim ommum con- \
dilor el inspector est. Veruro illud perspicue per . *'
figuras oslenduut, quodqui terrani, aerem, coelum, , ; -zh*
et quae in iis sunt, stabilivil (islis enim in loeis , \ , \ ^^
ostensorum animalium viia vtclusqtie babelur, et ( ,
gencraiio), is ipse est, qui poteslates ccelestes sub- , ;, ; ;) -
sisiere fecii, et ine*se produxii. Sed el ulterius ' \ * , \
Scriptura pcr isla docet, qtiod quomodo bomo, . " ,
bos, leo, aquila, cl c&lera omnes creatarse, pcr , ' ;
solum verhum produceb.uitur; ita et beaiae ilbe \ \ , \ ;, \
ereaturae, per verbum Conditoris de non esse pro- , ^
ducta? ct generatx fueraul. In illa quidtmi incoiporea , , ^
et iiieffigiata natura figuras aKquaa ct formas , .
Uliusmodi representare velle, nibil aliud est quam ,
declarare, niuini et eumdem reriwn omnimD exsis- \
tcre Gonditorem; tum quod nibil laboriosiug ipsi , \
fuit, incorporeas ei intellectualcs naturas procreare, ,
quam caeleras quaslibet creaturas; cuin in onmibus , ,
ex xquo, et pari polestate voluutas diviita iniiuiue \ \
pclenliae opereiur. Si placct, esl et tcrlium quod ,
ilhe in Cbeiubiuis similitudines insinuant, nempe, Q . , \ */
queraadmodum bomo, et aquila, et bos, ei quaelibet 6\ ,
oranino creaiura Dominicts prsecepiis obsecundaba- ; ;, \
lur, iltius reverelur cum timore maiidalum : ita ,
omuis quoque ultraroundana et ullracoelcslis sub- \
staiitia nutibus ipsius subsidet, et libcnter sttbser- , \ \ vire geslit ad quidquid jubetur expcdiendum. For- ,
lassis auleni ei aIiB insuper suppeieut causae, duui
Ucitus biee apuJ te mediieris qu;e jam dixi, in . ' , ' ,
quas libenler te incidere velim.
*
.
OU^STIQ L X W V U L [CohL CCLIV ; Taut.
'.
CCXLYJ. (I)
Edita a Monlaculio, ep. 161, od Taras, p. 2U, 215. De saucta Tiinitate.
Rogas, qiwmodo diciinus : Deum Patrem, D , , ,
Deuin Filium, Deum Spiritum sancluin >, nec la- , , > \
inen cogimur uecessario tres Deos, non unum con- , , ' , fitcri? Clare cl brcvitcr respondeo. Exempla euiui ; .
plura ct varia a divinis Palr>bus ad soluiionem , ;
bujus quftstionis, ab ipsa veritate, cui operam , ,
locabanl, abuiidesuppedilata fueie, et ab iis adhi- ' , , bita prout oportuit ; quorum siquis menlionem
vclkt replicare, libram scribere oporlet, noa , *
epislolam. Quod facere roibi videtur supervaca- . *
VARLE LECT10NES.
C.Mon. 555 f. 118 : .

C. . .
Nom

(1) AfOuU csl q. XXMI.

561
AD AMPHILOCHIUM OILESTIO LXXXVIIT, LXXXIX.
562
, \ , . neom, cum cuivis obvia sint apud antiquiores
( ) lcclori. Tu autem (neque enim habeo quod gravius
, dicam) pro olim oplinie rclalis in lilteras, novorum
, . indigus scriptorum cs, qui sibi aliena et anli , , \ quiora appropriant. Absque illis auiem breviter et
\ , perspicue, cum attenlione, ul persiiadearis, audi,
* quod sic se habet: Patrem appellas Deum, utrumne
, \ hypostasin diQindendo et alienando illum a com , ; muni, quae ipsi inest, deitate, annon audes effari ?
$ \ hoc enim modo bonorare ei nominare Deum Pa, , trem extremi convilii gravilalem excederel; abs \ Iractioncm enim quamdam el excrescentiam
, \ imaginaris tolalis et supersubstanlialis Deilalis,
, \ a qua omnis divina un!o, conjunciio et eobaesio,
. $ ctiam illis inesi quorum essentia in divisione et
. ^ fluxu consislit.Vides ut recte apud animtim slaluas
, et profitearis Deum Palrem. Quocirca neccura Deuiri
' , ' dicas Filium, ab eadem separabis Deilate, nisi forte
* uno intclligendi modo Filium, alio Palrem perbiben - dum senlias; sed nec cum Spirilum sanclum; eadem
. , enim sequelur impia mlelligenlia. Siqutdem ergo
, , , bomm trium quilibct separaiim el per se com, prebensus animo et Deus, Deus, Deus, erit dictns,
\ \ nullalenus aliquando ab unica el menle conside , \ * raia Deilale abscindilur; certe nec injuria, ubi
. , conjunctini pradicanlur, non tres Dii, sed ut unus
* , Deus, tres illi glorificabunlur. Si borum singtili
, , - separaiim prolati, Deus diceretur, veluti in appro, \ . , prialam Deilalem el alienigenani abducli, omnino
\ , certe iiiter se ires Dii dicerentur. Sin aulem iu
* , unam el bonore aequalem Deilatem adduclt, Dens
\ iriuin quilibet vocctur ; ecquis esl, qui coget ea
, quae uullo modo alicubi scparari possunt a Deitale
; , , interue considerata, ct omiiibus suis numeris ab , soluta, tres Deos noininare ? Jam vcro omuino
\ necesse eril, Tres dicere unum Deum, cum nullalcnus aliquis e tribus dividalur, vel alicnctur unu
;
indivisa et insecabili Deilale.
QlhESTlOLXXXlX [Con/.CCLXX, T<iur..CCLXI].
*.
Quoi significaliones vocis Deus in Scripturis reperiri
possunl?
;
4

Edila a Montacutio, ep. 162, ad AmpliU., . 215-216. De signiGcalione Domiois Dei.

* , , ,
4. Nominis Dei Iria aunt significata, quanlum re cordari possura, juxta Scripturai seitsum : unum,
", \ quod sil proprie et primario Ens, cujus in niami
, \ * - ^ omuia suni, et qui omnibus dominalur : Omnia
.
eoim serviunt libi .
\ , 2. Ordine secundo et relative ad causam primam,
, ' \ , dicelur bominum Dcus ille, qni in quantum possi^
, ' ' , - bile st naturae creata? , se per virtutis exercitiiim.
, , . ad imitationem Dei confonnat. Etcnim quemadmo\ , dum principaliler bonuin est natura illa divina,
\ * , omniuin rerum creairix, per participaiiouem
, vero ei illi bomines, qui de vita mundificata
8

Psal. cxvui,
VARLE LECTIONES.
Mcudosc pro . C. Mon. .

563
PATRIARCH^ CP.
564
radiorum inde emanantium fulgore illustrantur : ^ ; *
ia et Dcus non tanlum esl ilia nalura, quae cun- , \ ctis dominaiur, et pro potestate hnperal; sed ct ,
liomines vidrre et islius appellalionis participes. .
Selhi enim filius Enos liujus nominis tiiulum assc- ,
ctitus ost : vir ob poleslatcm, el ob morum probi- ,
lalem bonoralus, per illos qui lunc vivebant, Dei ,
uominis appellalione; a quo posieri omnes dii et \ deorum tllii dicebanlur, ut alicubi babeltir : c V i - *, , < \
denlrs aulcm fllii Dei lilias hominum, quod pul- ,
cbra? essent, assuinpscrnni uxores sibi ab omnibus , ,
quas elegerant . * Filios Dei eos scilicet voeat, . >
* qui dc Enos propagabantur; qui per coilionem
ctim postcris Cain gcnus adulterabaul, el cuni , ,
illis in impictalem et ircprobilaiem commisce- , .
banlur. Affinnare enim quod angeli incorpore , , ,
essenliac in mulierum ainorem iucidcrinl, est exor- , ,
bilarc in fabulosas quasdam cugiialiones, nec ab .
omni impietale remotas. Quocirca dcdncli ab , \ ,
Euosi genere, ot alii quilibet, qni ut moribus cl
conversatioue Deo propius accedereut, dederunt
operam : quin ulterius ct quicumque ad lionorem \ jiisiorunt judicum, aut principum dignitalem ad- ,
niillcbanlur, i11 omnes Dei lilulum assequcbantur: c , \, * \, c
Dcus dcorum, inquit, locutus est: > et, c Ego , , \ \ > \,
dixi quod <lii eslis, el filii Allissimi omnes : et, * > \, c
iDeus stelil in congregaiionedeorum;i ei,i Inmedio > , ,
inlcr deosdiscplabit*: et, c Diis non malcdices , . )
nec de principc populi tui improbe loqueris . > ,
quibus iliciis apparet, quod dcos divina Scriptura ,
C .
viriutis amauies et juslilia* adminislros vocat.
5. Est et tcrliiim ad bac significatum, modo
\ \ , ,
qumlamcum secuiido conjuncluni, ct quodammudo ,
latius separatuin, juxta quod Moscs diciltir *
Pbaraonis Dcus : > qui dicendi modus ab ana- . * ,
logia procedit : nam ttl Oeus dixil Mosi : Projicc , . \ ,
virgam, in conlirmatiouem eoruni quae maudaban- , ' (,
tur ; > sic Aaroni Moses iinperavit projicere virgam,
nl conOimarcmur quae niinatus fnerat: et Moscs ^ ,
divinis praeceplis parebal; Aaron Mosaicas jussio- . \ nes adimplcbat vcrsus Pbaraonem, flagellando
nempe iEgyptum, et proDbelaj partes erga Mosen, , ) ,
quemadinoduin ille ergi Deinn. Quocirca non ,
absoluie Dcus dicitur Moses, sed Pliaraonit Deut.
. ,
Omnia eiiim fecit in ciim lanquam de absoluta
.
polcstate, admiuislranlu ci Aiaone. Sed bujus ,
app llaiionis modus particeps est ejus qui anie '.
kiil; clquod de boniiue usurpeiur, c( quod de virtutc *
pra?dilis: mulliniodis autem diflerl : in primis , \ ,
quod apprupriulus Mosi, ipsius l i l ; uec est, ni ilie \ ,
alter, commuiiis; elquod ibi Deus absolule, etnon , , ,
aliciijns Dcns dicitur, qui li(u!u:u sibi vindicel : \ , , \ /,
bic aiuei e contrario Deus Phnraouis nominaiur: ,
r

Geii. , 2.

Psal.

1 C.

Exod.

28. * Exod. vu, 1.

VARUE LECTIONES.
'* Hac de rc peculiaiilcr disputatnr q.. CCLV
. C. . .
Cod. . .
ic. , b. c. aut . Cud. Mon bg
-^.
r

5
AD AMPHILQCHIUM QUJESTIO LXXXIX.
666
, . " ' * quod ncquaqtiam scusu, scd eo qucra dixinius,
, * , Moses dicilur Deus Pharaonis, c diciis scilur. Scd
, . conjeciari prseicrea Hcct, quod Aaron, liomo cum
, \ , essel, qui virluicm excrceret, el forlassis mtraeula
, , operaretur, nullrbi appelletur Deus Pharaonis.
, ,
.
4. Isla tria cum subjecla rcperiantur divinae pro'. \
, , posiUe nominationis; quorum unum proprie, duo
* \ homnnyme dicunlur : alia vocis signiftcalio repe , , riri pob*st, non forrnata opnione, usu lantum ob . tinente divinarum Scripiurarum. Quaj enim a pa , \ ganis colcbanlur numina, deot inlerduiu vocal per
* , \ ironiam, in conviclionem eoruin qui colebant:
> , - Ite, inquil, et inclamalc apud dcos quos elegistis
\, , - vobis, el ipsi vos salvos facient ; saepc eliam ut
, \ , \ (anlummotlo indicet quem designat, ita appliarc
, solet : Nou eruut, inquil, tibi dii alii pratcr
, , 0\ me . > Et : t Annoti fecistis vobis deos argenleos
> \, et aureos ? > Sed mulliplcx iste us::s.
\ ; > \ .
5. Ista quatuor vccis Deus signihcata cuiu distin' J , ,
gtiantur, sciendum est, ut diibium a te proposiium
* , " - expliceious, c Ilomo qui Deo maledicct, pcccalum
, , > , capici*, ele.
, \ Sunl qui vere et propric inlelligi Deum volunt :
, alii falso noroine ilictos : principiiim vero sibi dis , crepaiis substernunl isli, et diversimode de sequcn\ . - tibus delerminant. Nam qui supponuiit Dcum bic
, - inlelligi, queni pro nu:aine quispiam adoral impie,
1 . . ,
~l
-!
.
-V
. - . .

/.
c..
redduM:
,.. .
/

quidetn
. 1)9.
sensum
iia
Non
oportct
im
pa

gauicaa
religiouis
addiclum,
conlumeliis
id
quod
, \, . colit afficere : nam licet id mercaiur quavis aflici
\ - conlumelia, ei a viris religiosis pro abominando
\ \ babeii debeat et noininari; is laiticsi qui id pro
' , . Deo babet, et lum btaspbemal, reahim incurrit
, \ . peccati. Nam ex amini sui senleulia, Deura mani * , feste blaspbemat, ct impietaiis se reum praestat.
, . Ccrteaut nou cobiisse, aut non blaspbemasse opor, , ; - tuit. Tu comniisces incongruentia, dum quod
, colis, blaspbemas illud. Si condeinitas, ab ijus
, . ' , cultu recede. Si tamen acccdis lanqwani ad Demn,
, \ quare non formidas malc vcrbis incessere, el exsc: : ; , crationi subjicere, quem colis ? Quocirca Homo
, , < D > n exsecratur Deum su-, <>b idipsum pecca
> * tum incurrit: > uon quod Dco niatcdixerit, scd
, ' \ quod in eum quem deum suuui colebal, linguain
.. c iinmisit uialcdicam. Addit : t Noniinaus autem
, . > nomen Domini, morle moriatur* : > lioc esl: Si
, \ ^ , ' \ quisverum Deum, universorum Domiuuin, sub itu , precatione el blaspbemia adducere ausus fiicrit,
. . mors illi iiifligitur poena. Duplici cnim absnrdilae
, \ premilur; Numen enim proprium bla<pbemavU, et
\ , - conlurncliis aiTecit Deum, qui Salvalor omnium ct

A M

,ie

Judic. x, i4.

Exod. xx. 3.

u i

Dan. v, 23. Levil. xxiv, 15. ibid.

VAUl/E LECTIONES.

Co I. . . , . C. . ,
. .

* . . C. .

y Sic tt Cod. Mon. Cod

568
PATRIARCILE CP.
567
Crsalor est, qui euperat omnem laudationein et \ , gloriam : peccaii reatu tenelur, hoc esi, pcenam , /,
iusolenliae el convilii subibil. Qui id quod venera- . \
tur, ipse exsecratur, titramque usurpalam dcitatis , ;
vocationera sibi aseumpserit: duplici poena, iuio ; ,
raulliplici subiiiius merilo erit, qui universl facio- ,
rem, el Deum maledictis proluil, et exsecrationibws , \ audet supponere. Quare dignum iilud blaspbemum . '
caput est, ui lapitlibu* vila privelur, lascivienlis , **
liiigiiae luene suppliciiim.

\ (5
6. Aique ila boc dictum interpretantur veltistiores. Posteriores ad buuc modtim sententiam expli- ' , c
cani : Homo, inquain, qui diis suis nialedixerit, , ,
peccatum incurrel; > est bsec, illi inquiunt, per se , \, \, .
plana ecnlemia. Qui nimirum verum Deum exsc- , cralur, aut alioquin in eum insanit, peccali reus ^ , * ; *>est, quod in ineluctabiti supplicio lerniinalur. Moc . *,
autem dictum : c Nomen Dei Domini nominans, >
tale probibelur esse Juda?ia nomen Dei, aut per la- ; ; * ' ,
bia proferri, sed indiclum, et band cuicunque pro- ,
laltim custodiri, nisi solis ponliOcibus, in cultum \ ,
Dei el reverentiam. Quocirca nec litteris apud illos , \
usilatis scribitur, sed peregrinis el exoticis cba- ' , .
racteribus Hlteras tigurant, quasi symbolis quibus- * , \ dam mysiicis; sunt autem lillera quatuor, unde et ,
tclragrammaion apud eos usurpalur. Idemergo, ,

inquiunt, apud Judseos erat, exsecrari et nominare
Deum, boc est, nomen ejus ineffabile per labia ad . , , ,
profanas aurcs iransmiltere: quocirca niorie ulrum- ' , \ Q ,
que lucbatur.
, \ .
\ .
7. Atque bactenus isti. Porro aulem nomen istud
\ \ . ,
aureo foliiculo inscriplum, et vinculis quibusdam \ ,
ad filamefi anncxum pontiiicale, stimmi sacerdolis ,
frontem ornabat et custodiebat: nam Iremendum
et venerandum intuentibus videbalur: simui inti- * . mabat, oportere pontificein niente perpeluo copu- lari Deo, nec ab iHa boala connexione divulsom ad ,
lerreslria et evanida deferri. Aique ita quid inlen- \ , , \
dit boc nomen, Deus ipse ducel : cum interrogan* \ , .
Woyses : c Quod est nomcn tuum? rcspondit: * ,
Ego sum, qui sum : > lum quasi asseverarct boc . ,
ejus esse nomen quod prolulerat, c Ego, inquit, , , > , Dominus visus sum Abraba;, Isaaco, Jacobo : > D * , .
tum, c Nomen meum non revelavi illis * ; > ul tu < , ,
dicas me le majori bonore prosccuium, quam ma > ,
jores tuos patriarcbas, nomen enim meum quod iis > ,
nonindicavi, ue quidem Jacobo, cuni instantius , , ,
rogaret, hoc tibi innolui, per c Ego sum, qui ,
6um; et boc nomen Ilebraeis Aia dicitur, Sama- , , \ ,
riianis Iabe scribiiur. Porro biscc litieris '. , c
. . . quibus indicalur, sinc Qne, sine . "
b

Exod. , 14
VAR1A. LECTIONES.
C. . .

b Icg. . C. . .

R69

AD A M P H I L O C H I U M QUJESTIO

X C , XCl.

570

, *. - principio esse Deum. Et I16C significat, qui est :

, * . . . . ' haec euiin vox neque ante eum, nec posl eum ali \ . quid emnino exsislero, proprie notal; idque semper
\ , . *
exsistere ei aeternaliter subsislere inthnat. Utrivis
, * , \ istarum cxposiliouuin si le accommodes, baud opinor
* , \ , \ aliam tndagabis, cum nec obscuritas ulla adsit, el
, . - ulrumque diclam scnteniiam cxbibeat in procinctu.
). , * , , , Vale.
,
. ^ .
d

Q U J E S T I O X C [ C C L X X I , Taur. C C X L V ! ] .

V-

Edila a Montacotio, ep. 165, ad Ampliil., p. 220. De pcenata pronunliaDtes nomen Dei ineffabile. Levit. xxiv, 16.
" ! , Qam erudila est tua quaestio! lla enim scribis,
, \ , si iueftabile nomeu Dei sii, ei cogitaiionem excedit,
; cur morte luebant, qui cfferebant? neque eniin po, , * teral qni, licet valde cuperel, illud proferre; quod
, ^ \ - si labiis proferri poluil, qttomodo erat ineffabile,
; ' , , aul inexplicabile ? Sed babes jam prascriplam, ni
. fallor, luculenlam soluiionem. Cum enim dixerit,
, qui Deus est aupia&ubsianlialis, c Ego sum, qu|
, sum, > diccndum quoque est boc esse nomen ejus,
: , \ eo quod banc vocem fando accipiebal Moyses; sed
, pec ipse solus audiil, verum et pontiiicibus annun liavit; nec amiuniiavil lanlum, sed insciiplum au , 0 * re lamiiue dcdU : aiqne ideo insinual ei intelligi
, ci nominari Deum posse; et cerie quod non ne , . " mini cognoscebalur, et quod no plane inler illos
* , idicibilis, e muliis patel vel clarissime. Quod au, lem, ei per quae quampluriinis, ncc ad aures, ncc
\ ^ ad inlelligeniiam ascendil, sed et insuper iu eos,
\ quibus innotuerai, cuslodia apponebaiur, ne ad
, exlraneos effareiilur, liquel inde, quod inuomina \ 0 ( , bi!e ct indicibile voluii appellari. Et ergo nomeii
0 ), ' Dei ineffabile el inefleribile; non quod natura prae , ' 4- dilus est Daus, qua3 verbis et lingua dici nequeat:
, , , palet enim quod eliamuum iliud quisquis voluerit,
, proierre queal: sed quod omnibus passim nec iu. " , , ' telligi, vel edici queat, sed nec iis, quibus cognitio
\ ejus concredebaiur, licilum eral sub pcena oapilali,
\ aliis enarrare, aul aliis qtiovis modo cognifacere.
, \ \ Habes ita, bone, quoiuodo Dei nomen apud Ju ) , daos ignolum el inettabile fuit, et quod licebat
, - nonnullis inler eos, cura enunliare ipsie, tuin apud
- alios proferre, et eosdocere, quae cognoscebant
. \ , , ipsi : nisi inorlis melus niajor desiderium eorum
' .
auperassct, qui volebam bac niysleria addiscere.
Aiqueila vides idbil viderelicet, vel difficile, aut quod imptngat ii> aliquam ittextricandam dubilat;omm.
.
Q U J E S T I O XCl [CoisL CCLVI. Taur.
CCXLVII].
C

Tt t stfcsOipi}v ;

Quid tibi vult illud : Swpeproposui venire ad

Edila a Moniaculio, ep. 164, ad Georg. JTicom., p. 221-229. In Rom. i, 13.

c , \,

Nolo vos ignorare, fralrcs, quod cum saepius

VARliE LECTIONES.
* C. M. omitlii .

. .

671

PATRIARCH;E CP.

572

vos adire proposucrtm, ut aliquem iiucUim inde ,

percipiam, boctenus fuerim impeditus
etc. > Lo- , , > .
cuai buuc, cujus lu scnicutiam el sensum dcside- ,
ras, per bypcrbalon cxponcre possumus, ut conse- \* , quenlia lalts sil : Nolo vos iguorarequod saepenu-
mcro in anitno lialmi ad vos acccdere, ul fruclum ; ,
nliquem eliam a vobis percipiam, scd ad bunc us- \ , ' .
que diem impeutus fui. Synlaxis islius dicti plena
est ba;c, qua* et perspicua cst, et pcriotit sensum \ .
* ,
explical. Altamen dicel aliquis: Si (ides illoruni in
tolo urbe annuniiabati/r (boc cnim paulo priiis ( tostimoriiuni iis pcrbitiuerat), quem landei fru- ), <
cium Yolebal ipse pr&scns, si adcsset perbibcre? ; ; ..
Mult pliccm afllrmannis. Si enini illi crcdcbauf, \ , \ propler urbis ampltludiucm fidei ipsorutn fama ad
omncs propagabalur, nibilominus mullis adbuc " **) .
intligebant. Patet boc ex co, quod paolo prius
dixit : Ut slabiles efliciamini. Nam stabiliri ad ;. > quos spectat, nisi ad eos qui concuiiuntur ? lterum ; \ ,
praelerea cura in praei edentibus admonel, ut ne sc , \
invicem condemnetit, ut divisiones decliiicnl, alque \ ) * \
scandala. Phtrima bujus gcneris per (olam spar- * , ^
siin epislolam ccrnerc lieet, unde mouslralur eo- .
rom hnperfeclio ei iiupera compnginaiio. Ita non \ * ;
abludit, ut licci corum iides depncdiceiur mulli-
plici lamen opus subsidio habcant a Paulo (verbis \
iit dicani ipsius) c irrigandi, ul fruntum ferant. > . " "
Vidcsis auteui ul dical, Ul fniclum aliquem pcr- \ .
cipiam et a vobis. > Docei quod illorum fructns , * \
:

Pauli proprius friicttis ei rcpiilabalur, el quod baud Q * , ^

. " ,
alilcr dc viriiioriini rectirfaotis gaudercl, quam
d
e
~
"
propriis Lctarclur. Fiurlum, quem fcrrcnl illi, , , suwm fruclutn proprinm ducit; idquc vull, ut frn- .
ctum percipiam. Quo dicto dcmuin el illud insi- :
iwat, distnlissc sc idco profrcliouem ad ipsos, ul . \
connnodis ipsorum consuleret. Alioquin autem , -
Pauli fmcliis, si t|uis accuraie consideraveril, ro- . " \
vera csl illoruui frucltis. Illius enim opus, studium, , agricdaiio, erai bominum salus, cl ut fruclum eos \ ;
ferentes reddcrcl pietalis el virlulum. Oplime ergo . , c" .
in<|uil, Ui fruclum aliqucm fcram. lireviter, \ ut:u*uque perfeclum, cl ttaiivo colore praeslaus , :
iiianiicslat : nempe, recte ui illi faclis suis fruciuin , .
fcrant, el ipse illos pro fruclu babeal: nam in co
qnod frugiferi essent, Pauli culliira illustris rcdde- D . * *
, ?:/
balur. Quod si pcr byperbaton locum intelligendum
quis pulel, sensum feret isle siniplicem : cum plu-
rimum bac figura uialur magnus Paulus, uli et , \
ellipsi el circumloculione, el , et fere , , \
oimiibus ali s iiguris. Tamen iieri polest nt qui , /.
* \ * ,
baud ccperit pcr byperbaion, sed co ordine qno
voces disptinuuliir, isliusmodi inde scnteuliam ve- '
nelur : c Sa?penumero proposui ad vos venin. > 4
Alqnorsiini non ven'isii?c Impcdilus fui, respon- . Ata ; , \,
dcl, usque nunc. > Quid impedicbal aulem? Ul . ;
:

11

llom. i , 13.
VA-RIiE LECTIONES.

C. Mon. minus rccte .

C. . .

573
AD AMPIHLOCHIUM QU^ESTIO XCI.
5T4
. , , fructum aliquem a vobis percipiam. > Id est, cam
* ol) causam probtbitus snm, nc si citius venissem,
vos iufrugifcros rcpcrissem ; si cnim immaturos iu ;, ventsscm, culpasscm intcinpeslivu:i adveiilu.u
. , meum, mc de fesliuaiione nimia, vos dc lardila:e,
, in iis quae non dccebant. Ideo advenlum compc, ' \ , rendinavi meuin, provenlum exspcclans, qui ciim
nonduin eg^nninalionein respicerel, sed tardius iu
-. ' \ florcm solverelur, gravarelur ille adessc, qui desi-, \ derio cjus fruenda*- lcnereiur. At cum posi germi . naiioncm cl flores ad perftxtioncm adducia fuerat,
, lum accessus ad cos cursu fesliualus, gaudio et
- . \ ; Ixtilia abundabal; labores haud novtt compiitare,
; . non curam divisiin aliis impendere. Qtiod si fru , . ctificenl, cui usui inserviel advenlus Pauli?Mulli" , \, . > plici profeclo. Non enim omnimodum exspeclavit
"* - friiclum, sed qucmdam lautum. Inqiiit enim, Ut
, - aliquem in vobis fructum feiarn. > Queniadmudiini
, aulcm superfluinn et fruslraiieum est, cum ad
, \ . , fruclum ferendum ciiare, qui jam perfectos lulit
\ , * - fruclus ; ila cl laboi iosum ei grave erit, ubi bona
\ - spes non suppctil, ad perfeclionem induccre vclle:
sin fruclus iu iis aliquis, et ille qiiidem perfectus
\ , , fuit, nc sic quidcm stiam presenliarn iuleriidisset
\ * > ' alalus ilie cl sublimi\olans boiuo;i dcbilorein >
, , siquidem se ct aguovil ct professus cst: Non
, Gnrcis laiilum aui barbaris, sed sapientibiis insi ' pientibusque; tetquod ipsius siudiuin allinebal,
. '* \ non se cominuit, ut ne quid amplius requirercl,
:\ ^ quam quod babcbal; adco ul si operibus florcrent,
.
, ; - ipsc ianieii baud absislerct, quod suuni erat faccre,
, ', , \ - sed majorem Ceri additionem iustaret. Alqwe ila stl
\ , , , bujus dicli exposilio. Potest cl atiicr senstis cxpli , ' . > cari, simpliciori quadam forle iulcrpreialione, at
; , > ; J, - qusc propius acccdai ad Pauli nientem ei ipsam
, diciionem. < Sa?pius, iuquil, proposui ad vos veuire,
. sed impedilus buc usque fui. > Cur autem? c 'Jt
, \ ; aliquein in vobis fruclum percipiam. > Ac si diccres,
\ , - delicicbal mibi fruclus, qucm prius oporluil perce , * p'i88C, alque ila dcmum advcnisse. Quis auteiu fru\ , > clus ille, et io quibus eolligebalur? Ipsc boc docc \ c * > bit: naiu ad finciu epihlola3, quasi recoiligcndo,
, \ quas pracmiscral, ait: Quocirca impedilus sum,
, > , ne ad vos venirem, quod idem est cum, Probic . > $ , bitus sutn hacicnus. A l nunc cum locum in bisce
, regionibus non babeam, > sid opus nimirum abscl verim, veniam ad vos. > Vidcs, ui fructus in illis
. locis colligendus buc tisquc advenlum relardaveril.
\ , Neque eniin Pauli vel auimum vel siudium decebat,
;, scmiperfecluin in inanibns laborem deserere. Kt
, \ - adverie, ul bajc dicli enudaiio, nee Qgura byper , \ balo indigebai, ucc ratiocinia quaklam iuteicklentia
. \ , , babuil; scd plus quam aliae interprelaliones cum
, veibis ipsis, tuni Pauli congruat inlenlioni. Kec
h

VARIJS LECTION; S.
\ C . Mon. .

* C. Mon. ,

. . . .

1 ?. C. . :, * . C. . .

575

PATRIARCHJE CP.

576

illud ftt vobis impedimenlum est; inilium eiiim se-A*t , < " *
quentibus dat, nec conneciilur cuiu : Ul fruclum , > , c \,
al.quem iu vobis ptrcipiatn, > ul, c Vobis debilor \ , \ 6^sum, qiieiuadmoduin ui in caeleris gentibus, Grae- , ; \ . "

cis el barbaris, sapieulilm^ ct insipientibus sum.
ISe objiccrcul: Quid ergo lauto sludio in fniclibus , ;
c , , \, *
colligendis apud caileras gentes incubuisii, at noslri
nullam babuisli ralionem ? Imo, iuquil, El in vo- > , bis debilor sum, queiuadmodum in caHeris genli- , *
btts. > Hoc conLeiido, boc inquiro, omnibus debeo, . **
nec aliquis est, pro quo non surnma constringor . solliciiudiiie. At(jue baec quidem baclenus. Explica- .
liouis enim fornja alietiior csi ab epislolica ligura. , , *
Quare ueutrum lket planc, cl ut artis leges requi- .
runl, obscrvare illi, qui per epislolam inlerprcta- , >,
lur. Quod si exquisile interpreiari occasio faculla- , \ ,
iem dederil, forlassis cum bono Deo absolulius mibi \ ,
exp/icanda erunt, el graliosius libi audicnda.
1

QUiESTlO XCII [Coisl. CCLXXII, Taur. CCLXII]

^',
Edila a Montaculio, ep. 165, ad Georg. Nic,p. 2*4-235 . De epislous PauK et cuf se Paulus idiotam vocet
J Cor, HIY, 16.
Miraris PauH Epistolas tot ideis variaias. Noii

ob veriutem mibi succensere : et ego miror non- \ . du;n le ad profundam illius sapieiUiam pervenisse. ,
Quo.l si ma}ori cura et induslria iliius scripia me- \ .
iliiaberis, adbibenie mmtritm coelitus auxilio, roi- \ ,
rabcre inagie qui potuil le lanlai sapientiae gralia 0 , lalcre, ct inde pulcbritado sermonibus insila ejus ,
fcrvtdum baud invenil aniatorcin. Nec insislo ad- , \
btic >n illa, qua3 dogmatum et fidei esl sapientia; .
de illo vidcrie quippe baud dnbiiare : sed vim et '
facullaiem diceudi argeo admirabilem. At lum quo- , '
niOilo sernione eril idiota? Cerie, eo quo t Princeps Q .
peccator, quo infimus apostolorum, rejectamenlum, c
purgameuium mundi; ul, spectaculum angelis el , bominibus. Quis? Qui ut aposlolus Cbrisli gravis * > c esse posset auditoribiis; qoi abumJanliu cseterSs
laboravil; qui priusqnam malris parius ederelur, . * ;
Deo consecrabatur; qoi non speelandomni specia- tor, non audiendorum auditor fuit; Dei in (ibristo , \ ; odor bonus; qui Jesu morliflcalioiiem, sed ct vitam , *
in corpore circumgcetabai. Quenaadmoditm igitur re- , ^
jeciamentum, purgamemum, speciaculom talis vir ,
tanius full; ita plaiie elsermone idioia fuit. Cerle, \ . "
aliquid Utorum repuiabaturabiis,quipnecoiiiiallittt- , \ , *
diucm non capiebanl; aliquid esse volebat,elqtiiafmt , \ ,
moderaltone el moruni facilitate admiUebat. Al quid . \ ,
luiii?Nunine in bumaiia sapientia lides noslra? Deus f) , meliora; sed in poicnlia Dci, pcr quam idiolaesapien- \ ,
tia iiubuuiitur. An ergoDci sapientia,el bujusnituidi, \ . ;
el principiint ejus sapientia? Quis boc dixerit? Ta- ; '
lis eniin sapienlia pcr crucis stuliiliam evacualur. , * . 5
Impiorum dogmalum tcrror, erroris auxilialrix ,
nlaubibililas sennouis, iinplcxio arliliciosa malc- ; \ ; 11

VARLE LECTIONES.
. .
omiliil .

i<r. .

C . Mon. 553 . C. Mon. .

C . .

tt

AD A M P H I L O C H I U M Q U J B S T I O X C I I .

578

xfj . * fcriaioruni sopbismattim , auima roortalia, qiiae ct

, dispertitur et compatilur cum corpore; quod mun, dus opiftcem non babct; qiiod non qneinadmodum
, , \ ignis, ita et aqiia ferri sursum velit, quod matri monium commune sit, oo quod lioc paclo magis se
, <! iMiiiuo ament civcs; qnod e mortuis vivi, cum qtii
, consisiekainus, sedeanms; pluiimos oportet dcos
; \ esse, cum plura sint qua? previdcantur : et meluen * ; dum s i l , neunus, si oranium communi cura in, , ;, - viligcl, defaliscat; aul quod princeps necessilale
, adigilur, cum non suffiriat ipse, alium superindu - cere, ne principatu 6U0 privetur, et sccundarius
, , iste deficiens alium, aique ila in tiitiniuim : stulia
\ , sunt iia et slulliliam oiunero excedenlia, qupe ani * mam decent revera morialom, ct cicuiam mcreii , \ ); - tur. Hanc mnudi istius sapienliam Paulus, qui vere
. , aapiebai divina, el humanas islas cogitaliones a sc
\ , alienabat, et mundo fjiciebat, proplcr sapicntiam
, Dd iu myslerio, fldelium cogtiationes illi impcrvias
- voluit custodire. Talis sapieolia Deo stultiiia e s i :
. , * sapientum cogilationes vanae, propriis apprebenase
, ; macbiuaiionibus per simplicem verllalis serraoncm
, decerpautur. Hanc ul oltm, ila et nunc quaelibct
*:. , , cum pielate conjuncta ralio reepuit: deliria longa,
, aniniarum baralbra, diaboli venalica, magnani ma
, , lorura oflkinani. At quid verborum recla compo <
, . sitio veritalem bedil ? quod damnuro infert adbi ' benlibue, quem vel magnum vel parvum errorem
, ; supplaniando inducil? Si naiuram qui finxit, ipse
; ; * Q linguarum artifex, unde haud consequens erit, ut
). ; ' qui poliores discipuli scrinonis sunt, convenienii
, \ , sennone ulantur. Ideo discipulos idiotae ascivit
, Cbrislus omnino concesserhn, et si velis, inagie
; quarn erant pisces, quos capiebant, mutos : veruni
; , ut idiolas, ita publicanos et piscatores, qui nec
, \ , \ , - publicani essent, nec piscaiores deeincbani, quod
, * * , \ mirum cral, sed potentia Cbristi dignum. Quo, \ , - inodo q u i s ab operibus conviciionem effugfal? Inter
, idioias non diinisil, quos abinde admisit, sed pro
; * \ piscaloribus piscatores fecil bominum; nempe,
; ' tVenile, enini i n q t i i t , posl me, el faciam vos pisca, ' \ tores lioniiitum ; pro publicanis, aniroarum tcni, ; , c , , pestaiibus jactatarum servatores; et pro idiotis,
, \ ; iriumti doctores, impletos divina et coelesti sapien. > , - ' tia ; nec, ubi eral opu*, bumana sapienlia desti \ \ , ttilos. Cerlc enim cam Sloicis, cum Epicureis, et
, , sexccnlis aliis crroribtis congressi, cum celebrc
, : , nomen ob eruditioncm eranl consecuti, verborum
/ . \ ;, cursus, ct dictionum fluvius miraculq conjunclo
;, ;, \ ferebanlur; et Paiilum pro Mercurio putari apud
, ; audilores facicbaul, quod si ipse diloricalis vesli ;, \ ,
bus eos non prxveuissei, in bonorem cjus publica
, sacriiicia oblata esscnt. Miito in praesenti vim aub
; \ manu natam sermonis, qua3 in Ecclcsiis, apud po , , pulum, pro Tribunali, in J u d a 3 o r u m Synagogis, io
11

Maub. iv, 10.

VARIiE LECTIONES.
4 . add. . C. M. sicut io lcxlu.
PATROL. G B . C L

19

J&79
PATRIARCJLE CP.
580
foro, cum doceret, eorriperet , admoneret, 8C de- *v &l .
,
fenderet, tesliiicaretur, quae viritim, catervalim,
apud judices, sycopbanas. Quomodo dicendo re- , ; , ,
, $,
gem Judaeorum allicutt, iia ut tantum non inier
Cbrisiianos censerelur, &t non regni el purpur ;, ,* ;, ,
inflatio, qiwe mullis mulloties lelbale vulnus in , * , ,
; , ; *
fltxere impedimenio fuisset ad effeclum operatio
nemque verbi. Ut proloqucndo compescuit clamo * , \
808 et in se concilalos, qui sanguinem ipsius silie- ,
(
bant, quos ad suam protcctionem suscipiendam
induxil : ul asccndii in Areopagum, ubi iuter eos )
versabatur, qui verbis in ipsum exacerbabantur; f
Areopagum niinirum, ubi, ut fabulis Graecorum so- ; ' ,
leniniler narratur, ei dii et bomines rei et aelores ,
ferebantur : utque ibi conslitutus, non uni soli op-
posilus, sed conlra omnes omnino di&ertissimus ,
fuil; si modo omnium bominum Albenienses, Albe- * , \ ;
niensium AreopagiUe prxstilerunt dicendo, quorum ' ,
afieclus animosque ita dreendo concussit, etlrans- \ *
formavil, ut multi inler eos a4> ipsius lingua et , ,
eermone suspensi abjicerent quae per totum viiai ,
cursiim amplexati fuerant, et transirent ad pieta- ,
tem , illum imitari aiudiosi, qui apud intimas ip- , ,
sorum aniinas virluiis ct verapielalis dogmala ex- ',
araverai. Tol et talia sine sernione congruo non ,
assequebalur. Ecquis enim barbaro altendisset aiii- , :roo, qui nec recia in ipsis vocibus incedebat? Quo- ,
modo igitur, quac ne toqui noveral, recle consen- ,
tire aliis vidtbatur : nedum alios sibi conseniien- \
*
tes babere. Verum graiia de CCBIO operabatur, gratia
iuquam, et non ariiiicium. Nam quod arle constat* C \ ;
humanum est ei vile; quod e graiia, coeleslc et ,
apostolieum. Opcrala cst gralia, al in prinus bapc * ;
operaiur, ul nibil se dedecens loquantur ipsius mini- ' & , stri. Non csl enim boc leviusculum, inducere eog, , qui sunt ex opposilo , in sensum ejus irresislibilis * ; potentiae, qu in ipsis operalur. Alicubi enim ait , , , .
Scriptura : tVidentes Juda, Pelri ct Pauli auden- , \ *
tiani.i Ouamnam? Nempe in loquendo per quam , \
impudentcm quieslionem rctuderunt. Quid tum? * '
lEt cognoscentes quod indocti erant, el idiota, mira- ;.
bautur .> Cernimus pisealores rbetores, et labiis
sapienliam proferenles, qui scienliam haud babe- *1 ;
banl ltiierarum. Quid boc?unde iilis accidit quod ; . ,
bumanam excedebal condilionem ? unum scimus : jy ^ \
Quod curo Jesu fueranl. Vides ut in admiratio- , ,
nero nou minus qnam palrala in procinctu niira- \ ; ;
cula, eliam sermonis vis et facultas bosiee exci- \
lavit; et modo vellent adbibuisse coosensum , in \ , .
veriiaiis adduxisset cognitionem. Sed et aliunde , , \
perspicias licet in quanlum dicendi corum facul- . ;
latcm meluerint, indictum ipsis erat ne omnino ; " , "
prxdicarent. Quid dices bic? An si indoctus vel la- . > ;
bia movcrit tibi slalim gloria concidit, ei dogma , %
9

11

1 1

Act. iv, 15.

VARIAS LECTIONES.

~ .

" X - p - . .
C. . . . t . . .

( 5

l < y

t < T 8

. C. . legil qood cetinlcxlu.

581

A D A M P H I L O C H I U M QUiESTIO XCII.

582

> , \ , adeo anliquum a longe obtenta potestale, pcr IdicK

, . * \ 133 sermonem delurbalur? et populus Mosaicis in
slrtulis innutriius, quique viverc et roori sccnn. ' . dum eorum antiquilatem gloriabalur, ad novam
; " , liiiguam transfugit. Omnino : non enim idioia
idiotice loquitttr, sed sapienlia? verba; nec ut i l ,
lileralns barbarc loquilur, sed ut qui pcr oimus

\ artes meavit, gratioso et facili iiuellectu : quorom
, , \ labris insidet naturalis quauJam (aut suana
t j v - medulta) et rbelorum genles, ac idiolarum greges,
. \, , vinculis velut insolubilibus conslrtcli, ad illud,
' quod ipsis annuniiatur, trabtmlur Ob boc igitur di, , * - cere eum prohibeo, quod paucissimis veibis, re \ lictis patriis moribus multos vi<leo ad eos se con , ferre, ita ut unico interdum congrcesu, subdilo, , ; rum locum et discipulorum optiniorum impleant,
, . qui infeslissimi prius ipsos circumslabanl. Hacc
,
me necessitale eo adiguni> ul silenlium ipsis ina , ; * - ponam : ea prupter non permilio, vcl os apcrire,
, $ , quia vim dicendi liberam , ct graliam pcrsuadendi
' inbacrenfem babeant. Vides quaiituni didasealicus
apostolomm sermo Judaeos lerrore el meiu reple, -
. - veril, qui lamen Paulum abundanlius circumful * gebat. Unum buc lesiem citalum sistam coryphseum,
, ^, , sapientiae quae Paulo inerat. c Quemadmodum, in . " quit Pelrus , frater nosler Paulus , juxia ipsi eon \ cessam sapientiam, scripsit . Et scivil, et agno - vit sapicniiaru Pauli, Dei fuisse donum. Tum
. veluli canonizans, et omni praconio efferens, pro fundilateni el densiiaiem ipsius sermonum, addit:
; ; , , ^ ln quibus snnt quaedam baud facile intelligenda .)
> Quasi diceret, animo opus est celeri inclinalione
: \ ; divina, discipulis inleltigculibus, prudentia stabili,
. , \ \ si quis rimari ca velit, qu.-e scripsit Paulus. Quo \ , circa indocios et instabiles, cum nibil ejusmodi ac , \, ,. ^ quirant, seipsos decipiuni, et per ruinain pereunt.
, ( , , Si linguarum requiris scienliam, Paulus illa gralia
;, . ornabaiur : eiiam in iis quibus nec assuefecernt,
, nec quae fando acceperat : Gratias, inquii, Doo
, - ineo ago, linguis magis omnibus loquor .. Si igi. \ , ;, * lurtaniam babcbat facullalcm in lmguis peregrinis,
, * , dum Spiritusaillatu instrtieretur, quomodo vcl ralio , \ - nabililer cogitari poterit, eum linguam vernaculaui,
, , - quae Graeca ftierat, corrupisse : ut in quibus baud
> ; sane multos inducere poleratad pieialem, ibi prin , cipatuin oblineret: ubi vero omncs fere bomines
convertere, ibi risus et irrisionis materiem exbi \ beret. Omidno, nequidem ab inimicis suis haud
'* \ ila sermone contemptibilis bal>ebaiur. Qus autcin
, * ' quispiam intuebilur in laudem raartyrii icndere,
, non est cur aliquis declinet, liccl roagnos sibi
\ ; \ assumat spiritus, et per omnia velit csse conlenliosus : et bic meum vide lestimonium : Siticbal
, ; ,
$ , Patdi sanguincm Judacorum nalio : ille luminc cav
u

18

. Petr. . 15. Ibid. 16. I. Cor. xiv, 18.

VARIiE LECTIONES* . C. . '.

y . C. . ;.

583
PATRIARCHiE CP.
584
lesii collustratus lotoa transfertur ad cum quem -, ,
persequebaniur. Tunc ameiii imprimis et siiiebant, \ elvat }
et in voluntarium homicidium incendebantur, cum / : ^
ipsorum Synagoga vacuas illius reddidcrat pradi- , \ \
cationes. Omne movebant sycophantiaruro arti- , ; *
[ ficium, omncs macbinas adnioveranl. Non lanceii , xal ,
tantura argenteis, quod dicitur, res gerebalur, sed
mendaciorum, insidiarum, ire, audaciai copiis in ;
cacdem iUius, contribulesanuabantur, adeo utmanas / , .
haberent rorantes ab ipso llagrante maleOcio. Cum , ,
vero frustra ipsosexsulianteset gaudentes, spes de- , , \* , \
sercret (uimirum ille atblcia per suas apologias, , ,
omnes omnium niacbinationes discutiebat, ei ad ;
exlrenium per sermoiiis facultalem irresistibilem . dejiciebat), cum haerorent, oralorem qucmdam \ (
*

"

| |

mcrcenarium, qui raluinnias consilio suo foveret,

cunducebant. Opinabanlur enim rcum et accusatum, ntcunque omni omnino culpa careret, illius
arles et oraiionis versutias non evasurum, id^ue
indubilalo futurum. Yerum sapiens ille Paulus,
utpote qui diviua callebat et bumana, qui conlra
mercede conduclum artiflciose accusabat per difiAitus suppedilalam prudentiam ei gratiam, ita
oratiooe conteudebal, ut illum repelleret, ei rubore
suffunderet, curu sua arte qui pretio accepio, persequebatur ; pontifices, sacerdoles, alios qui. in
csedem ejua conspiraverant, attonilos redderet, et
intricarei; iia ut non solum ipsos bujus SIKB molitiouis poeuiteret, sed el silenliurc, vel efferaiissi-

"

* '

),
, ^ ,
\
,
, ' ''
,
, \
, '. ,
\ ,
\
\ , \ ' -

Hiis, qnasi poeiiam quamdam pcr biennium impo-Q b ;, -\ -

nereut (19). Vides ut infensissimos etiam contra ,

voluntatem istius atblela? in dicendo facultas ad
, \ ,
dicendum impulit tcstimonium, quod nimirum sa- ,
pienlia Pauli, apud hosies maxime capiiales, re . # ,
et verbo praedicatur: unde ab iniiiatis reiigioni,
sine conlradictione ulla, nierhissime bonoratur. . " \.
Noli aulein putare me serraouis sapiemiam intelli- ,
gere, dicendi illam facuhatem, quae superflua qua- ,
dam cariosiiaie, supcrcilio pomposo, calamisiris, .
medicameniis ei iloribus, insiiam dicendi pulchri
\ , lodiuem adulterat, et coloribus quibusdara supcr- j) , \
induciis, puerilc quod esi et elumbe, ad sc trabii: ,
ncc illara e contrario, qa c caperata fronle sinc ; \ risu ullo nibil utilitalis stibil, sed in profundo con- * ,
sidens obscuriiati*, Uliieraios, eide fce convenas \ , * \
suis lenebris eircuinvolulos lerrifical: coccos ad se , ,
altracios amatores, speciosius prostituit: sed nec \ \ \
quae cffmiis ct cervicosa, ad liceiiliam exorbitai \ ,
poetarum inciiameults quibusdam noviiatis mcre- '
tricie lascitial ct illudat : sed illam ego velim qua3
modesle iiisiuual, publice instruit, princcps docH,
\ . *
sola iuducit, ei per congeneres inielleclus clarc na- ., ,
turam rerum expiicat, qtiod einpbasi alicubi opus , , , VAliliE LECTIONES.
. C. .
C. . . > C. . . c C. . .
C.
.
d

NOTiE.
09) Nam per bicnniura carcere inclusus libcre tcnebaiur.

585

AD AMPHILOCHIUM QDyESTIO X C I L

586

- sit, mystico more, el sacranoentall revelat veritalem

, - absconditorum. H*c enim diccndi prudentia, exor, - nat naluralem ornalum et vltae ulilem ; illa, cuni
. qui oblcclat irraiipnalem sensum, quae ipsa polius
, , \ aversionibus et novitalibus aflicilur ; dum nullum
commodi respectum' habet, sed in applausum adu, \ \ - laiionem ei ineptias moras resolvilur. Quocirca non
,\ docuii Paulinam illam sublimeni prudeniiam, ne a
, ; . \ , \ - propinquo imttari, illain dicendi facullatem (19*)
, . - quaiu lu lanium non adoras. ftempe, inquam ego,
' , inquicbai ille, ut alicubi ille qui gloriolam aucupa (4 9), ' , - baiur, seipsum laudat. Gui cnr non cgo merilo
\ , , * * , ' . " ) ailjiciam ; el Quem desideravi ego, et, Agnovi cgo ;
\ , - el, Audivi ego. Nec ego illum novi, qui longo fasli * , , - dio laboraref, in illis perccnsendis, qui in lanlum *
\/\, ; verborum novitatibus corrumpitur, el emollilur,
oto" ; ut I I C C vultus rcpraesentationem aliquam velit re * \ manere; sed in figuram nobis conjunctam, sine ulla
, signifieaiione cbaracterem eorum compingere.
- Miuo in prasenli oblinimeiiia oculorum, quae ani, imim polius afficiunt, qnam loquuntur : carnis spe
. raiam constiiuiionem ad amantes, veHn ea poiius
, dclirantes, ac mullie isliusmodi ncgoliis irnpiis et
, damuaiidis lascivienles, quorum in dicendo imitaliotiem mirabileni illum Paulum, nedum venera , >.
, - torem dixerim, et agendi pariicipem. Quin oec
\ * * Gorgiae ludicra oratio, fere cuin scenica adaequanda,
, ' ; , propicr saltatioucs in cboris salientium ; et molles
, , ' inflcxioties, meretur cum gravitate et jncessa Pau ' , . lini sensus componi, sed linguam ille suam regu* * , \ C lam babebat quasi sermonum illorum qui efferre
- polerant pro dignitalc laniarum rerum sensum ct
, \ senietiliam, sine ulla sui conlumelia. tO allttudo
. ' diviiiarutn sapienlias et cogniiionis divina! quam
, iitscruiabilia judicia cjus, ei impcrvcsiigabiles viac
' , cjus ! > , c Quis novii meniem Domini? vei qnis
. c " ilti fuil a consiliis ? E l , Quis prins dedit ipsi
I ut retribnalur ei? Cbrisius nos redemil a male , \ \ diciione legis, factus ipse pro nobts malediciio >
1 \, , Ob banc ipsius sapicntiain, mundi doclorein admi ; , c ror ego, ncque esl cum audacia conjuncta bacc ad ; niiralio mea : qui cum isiud pronuntiabai iniellt , gibilt et cunstaull sermonc, iiuelligeudum exlii. > bcus, quo, id quod omnibus conducit, docetur.
, ^ Quid dicturus est dicliouis puritatein inluens, uec
%
\ . . ->.C-t
*. X ~
lfti...
...
J:

,

,
'
illam
qux spcclat
recliiudinem
vocis, ct congrucn \ , lcr consenlil cum pcriodi barmonia, sed ulterius
. ' ad reruui cogniliooein dirigitur explicandam, nec
, quidquam necessarium de forts accersil. Sed quod
VOCUIII inversionem spcciat, et durum quid prae so
, \ fert distiactum scile ablcgal: subfimi generi per , spicuilaicm, si quis alius, rcvera plus quain alius,
, ' ubique inleriuiscens. Noc hic commemoro, quod
, coueilialorio et diciatorio diccudi generc var^alcr.

17

1 8

17

Rom. , 55.

1 8

Galat. , 15.

VARLE LECTIONES.
. [raalc] . C. . .
NOTifi.
(!9') Platoncni intclligii.

C.M. .

587

PATRIARCHJE CP.

588

Nec qtiod de divinis rebus instituitur sernio; el quae maximo honore apud hominos habentur
, , ,
nec quod neminem habet qui possli ipsum imitari " , .
in illuminanda ei illustranda oralionc c Certamen \ bonum ceriavi : cursuni confcci : fldem scrvavi; '
de caelero, reposiia est mibi justiliae corona *. ,
Et, clia curro, ut non in vanum : ita cerio, utnon * *
aeremflagellans . i c Q u i in iorma servi exsislens non reputavil rapinain esse aequalem Deo, sed exi-
nniivit sc meiipsun, servi formam assumens. .
Quapropfer Dous ipsnm superexallavit, et dedit , . ,
illi nomen supcr omiie nomen, ul in nomine Jesu . \, * ,
genu flectatur, colesiiun), lerrcslrium, et '
Infcrnoriim ; ei oninis lingua conlitealur, quod , \
, \
Dominus Jcsus Cbristus est in gloria Dci palris
el : Conversatid nostra in ccelis esl, midc et ex- , , ,
spectamus Servatorera Dominum Jesutn Cbrisium, , \ , ,
qui transformabit corpus bumiliiatis noslrae, ut \ ,
assimiletur corpori gloriae ipsius " . > Valde sunt \,
haec adniirauda. (Quidui enini) cum ob alia, luin ,
propier perspicuilaleta et purilatem suminam con- , ;
currentem. Sed qualis fuit in senleniiis, lalis vide- ,
tur in senieiuia lerenda, in convincendo, in rcprc- .
bepdendo, cum oportet, el quomodo oportei, per (. ;)
dcclaralionem et teslificalioncm non fluctuantem. '
c Iti quo quis vincilur, ei ecrvus subjicilur *. > \ . ' * \
Corrumpuiu bpiios morcs colloquia prava *. > !
E l , t Hoc affinno, quod caro et sanguis, regnum ; $ *fap ,
Dei non poseideburU: neque enim corruplio haere- \ .
ditabit incorruplioneqa
-c < Currebalis beiie, Q \, ,
quis vos fascinavit u( ne veritali oblemperare-
.
tis**. > E t : cNoliie errare, Deus non illudiuir
: En ego Paulus vobis denuntio qqod si cir- *
cumcideininir Cbristus vobis nibil proderit", > ; > , , E t : c Testiflcor omni boniini circuniciso, quod de- t \, ,
bitor est loli legi servanda?. E t : Audelne , * \,
,
quis qui negQliqm cum alio babet de iujuriis apud
exleros judicium sqbire, et non coram sanciis"? ** \, $
Certe idem esl maguitudines omnes in unum colli- , \
gere, el ejus sermouum compositiones per omnia , \ \ \ ,
rclogcre: aJeo ubique dignilas cl raajeslas per \
bingulas dicliones pcrmiscelur. A l mores ejtis ,
quales: Cbi istus in raundura venit, peccatores . ;
salvos facere, quorum ego primu* s u m . Et: c Ego imuimus sum aposlolorum, qui uec dignus & , ' ,
suiu vocari apostolus
> et: c Desidero te videre, ,
inemor tuarum lacrymarum, ut gaudium perci- , c
piam; recordationem babcns fldei quae in le est, ,
stue bypocr&si, quae piiiQum babiiavit in avia tua , \ ,
Loide, et malre lua Etiuice . i tUiinam exscin , \ . > t "
dereulur, qui vos coniurbanl .>iSine nobis regnaslis, el utinam regnelis", > et^sexcenia la- \ * ,
c , lia. Nunquid ergo in aliquo infcrior csl iis qui
1

,l

1 1

II Tim. , 2 i . II Cor. ix, 26.

Pbilipp. , 6-11. Pbilipp. , 20, 21.
II Pclr, n, 19 1 Cor.xf, . I Cor. xv, 50. "Galat. , i .
(Jalat. vi, 7. "Galat, v,2.
Ibid. 5. 1 Cor.
, I. 1 Tiin. i , 15.
1 Cor. xv, 9. " 11 Tiui. i , 4.
Galal. v, 12. 1 Cor. iv, 8.
, T

11

: t

Y.VRIifi LECTIO.NES.
f G. M. iv .

589
AD AMPHILOCHIUM QIMSSTIO XCH.
590
* \ . ' oSv totam suam vttaro in istis impenderunt: qui, nec
*\ , nominum lenus, quod ego reor, aliquid in Hs curae
, , posuit, sed cum volubilem e re nata linguam ba, ' beret, riieioricam, eihicam, et perspicuam spe; ' ctem ila ciTm grandiloquentia exercuit conjunctam.
, Al eelerilate destituilur; imo qnis cum illo com ' . \ - parandus in miscenda grandiiale : c Deus est qui
; , - juslificat, quis ille qui condemnal? Christus qui
; , \ . mortuus est, polius quisurrexil *,cOmnia mihi
, ' licent, sed non conducunl omnia. Oinnia mihi licent,
,. * . > at nou omnia aedificant .icQuae est ergo Judsei
, 8iiperioritas? aut quae utililas circumcisionis ?
; . Mulia, per omnem modum. In primis, quod con . credebanlur ipsis oracula Dei. Quid aulem si itw
; creduli fuerint, num eorum incredulilas Dei fuleli ; . > , - tatcm evacuabil? Absit
Conviciati aulem
; ' c benedicimus; perseculi, suslinemus; blasphemali,
* admonemus
> Quid aulcm niare magnum gutiis
*. - nieliri vclit quis : idem est enim niare gullulis
; fiubjiccre, el vellc verbis expriinere sapienliam
, Pauli, qui nec, onialum licet peniius non babcrcl
* insuper, in lolum non omisit, sed fucis delibulum,
, - in quibus non nemo gloriabilur, nalurali vero de, , core inibulum, qiiod vix quispiam spcraret, ita
, , provcxil in admirationcm, ul canoncm el formani
, verse puHuiliidinis inlueiitibiis exbibcat, longc
, semotum a sopbislica el sludtose qtiassila floridi , tale. Sed nibil boc lam probat quam ipsummel
' audire : c Quomedo invocabunt, in quem non cre

,T

. ' . Q dideruni? quomodo credenl in cmn, de quo non

4 ; audierunl? quomodo audient sine praone ? quo , ; ; modo praedicabunt, nisi niiUantur? ul scriptum
; ; , - est, Quam piiiclu i pedes evaftgelizanliuni pacem,
* , evangelizanlium bomun ! > Ilerum : c Si quas
, ergo in Cbristo consolalio : si amoris solamen : si
; > , 4 , viscera et miseratiuaes, adimplete meum gau , \ \, dium . > Et : c Afllictio palienliam operatur, pa > , - 1'eiitia probationein, probalio spem : spes aulem
non pudefacit*. > Atque ita cbaractcr Epistolarum
* . > Pauli illius magni omnimoda diclionis virlute
conflrmatus, congruis alque propriis figuris varie , gatus, arcbeiypi et exempiaris rationeiu subire,
\ aique imitalione exprimi dignus est, non aulem
reOgi aut rescribi ad aliorum imiiationem a pru , , - dentibus debct. Neque enim eril in promplu invc nire ad quem alium sil effigiandiis. Sunt ennn
. ^ , Pauli verba, noji mediialiouis fruclus, sed inspira , ' - tiones, el cxcellentiores cogilaliones ; divilia? sa , pienliae, fons virlutem saluliferam ebulliens,
brevis quxdam coruscatio, e labiis aposlolicis
* exsiliens, terribilis e coelo fulgurationis, eflluxus
, , quidam commen&uralus diviua) illius potenliae per
- infirmitatera perfccta? qua lotus mundus irrigatur.
, Graiia esi baec operans in teslaceis vasis, veneranw

, T

Vom. VIII, 33, 3 i .

I Cor. x, 22, 23.
Philipp. i i , 1,2. Uoiu. v, 5-5.

3 8

R-rni. m, 13.

" I Cor. iv, 12, 13.

VAUliF X ECTIONES.
b C. ." \ .

i C. . .

Rom. x, 14, 15.

591

PATRI ARCHJE CP.

592

dorum cl paradoxorum mysteriorum lestimonlutn

iiidclcbile. Sapionlia dislillane e lingua idiolica, . "
regula dirigensdoqurnliam ex ore immediialo ; ex I
illitteralis labiis ars rbclorica. Quid lu ad isla? ,
An le adbuc ratiocinatio dubia, et ambigua opinio, , de Pauli sapicutia turbat? Polius tibi imputabilnr . ;
parciinonia in iiguras ejus epistolas si confiuxcris, , ;
vel plurimum lu teipsum arcusabis, quod antebac ' []
te laniarum gratiarum tmmcra laiuerunt. Quid
,
porro diceres, si profundius descendas in alieram ,
panem facultatis cjus in dicendo : Qualis cemiuir ; '
in plerisqu^ capiiibus sumntis disponetidis, quoad \ ,
ordinem, prudenliam; dum inducit, disponit per , bypopbeias anlbypopbcras : quibus in inveniendo , ,
epicbreiuasi; qnani copiosus in operando; quam ; proinplus ad persuadeiidum , quam frequens in (

parabolis et siinililudinibus; quantus iu entbyme- , *
masin, et islis viitutibus congeneribus quas stu- ,
diose compiectl poleris, licei nulli alias mcdilanda ,
velis pra?stare, ad amorcm vere celerem, ei oble- ,
clameuium deleclabilc concUiaudcm : Acccdat ad ,
i.sta hiijus hominis de idololhylis coimnenlatio : et , \
ubi id agit ut depriraat fastum illoruin et infialio- , '
nem, qui de loquela linguarum ingentes suinpsc- ,
ranl spiriius : el quod lex dcbtlor eral qnae conce- ;
dcre et locum dare graiiae deberet. Sed abundc de * .
istis dic!um est : coque magis quod lilleraruni ( *
commercio inainuantur : si aliquando insiinui ),
eonvenerimus; conveniemus aiuem, id Domino .
milii suggerente, tuin diffusius quam in praesenti de
ialit apud le disscram.
t j \
QUJST10 X C H I .
I Cohl. C C L X X I U . Taur.

CCLXHI. ]
%

Dmrtm quotitiones ex Apostoto per viginti

teptcm * xa\Q
.
capita $olut(v.
Ediia a Monlacutio, ep. 166, ad Georg. Nicom, p. 255 seq. De variis Pauli locis.
i
Qtiandoquidem agnoscis le non niodo vktum,
libenler, scd insuper sic vinci, inler (eslivitalis ,
commoda repuics, quid est quod ollerius adhuc , '
dctideres excmpla Scripiurarum, in prtoribus liite- \
ris meis allalarum figurarum; cui tuo desiderio, * ,
celcriter cupis satisfieri : quod et aequum esse * \ ,
scniio, sapit enim invidiam illi verilatem non re- .
prvsentare, quia veritaie vicius, quod verum est,
quaerii. Quocirca, qualuor illorum modorum exem- ,
pla adbuc adjungo, ita ut band difficuller distingui ^ )
et discerni possiut ex isiis, illa quae reliqua sunt, ,
tum ut nc tuain prudentiam conlumelia aflicere , \ '
videam, nec pro episiola inlegrum libi libruin . " exarem. Veluti eiiim inepic quseque levia prosequr, D ,
adhacrelfere ille qnod obscurilate involvilur, ita ,
quod in aperto posiliun est, si non cum brevilale *w
exbibeatur in opprobriam tendii, vel doctoris, vel (18).
discentis.
VARLE

corrig. ex C. . .

LECTIONES.

* c. Mon. 551 f. 154 .

NOTiE.

(18) Capiia ex codice Monac. 551 $ign.\ntui\

EDIX.

593

A D AMPHILOCHIUM QUJESTIO X C I I I .

of. , ,
, >
* , ,
,
, eyprixsrai,
.
'. \ ,
\ ,
, .
* *, \ , ; , \ , -

604

1. Ui inslemus : Abraham Patrem nosttuni,

quid dicemus, iDveulum fuisse juxia carnem ,
paiei quod ligurate per hyperbalon dioilur. lllud
enim , tecundum carnem, pra?cedere
debuil, , patrem noslrum; suitm ergo
locum supergressa diclio, conjuugilurcum invenis$e.
' 2.Tale et illud, Videie Israel secundum caruem
pro, Yidete Israel qui est secundtim carnera "
M

3. Et, c Servi, obedite dominis secundum carnem , pro, seeundum carnera dominis.
w

4. Accedatadista etillud : Polestis cum legerilis

\' * * - cognoscere prudenitam meam in mysierio se , cundum Cbrisluni * : > ubi elegantia variatur :
simplicitcr enim $ic est : Ad quod polestis legentes
intcUtgere in myslerio Christi prudentiam meam;
- aal si vultis,
. , . Potest hoc effa * tum, utel aliaetiam jani dicta per uirumque nio . dum ad recii intelligeniiam, et pbrasis ustini rc ' , duri. Inielligo autem per bypcrbatou, aut per
ellipsin quamdam oovam, pracedentia se.juentibus
, , * - copulaniem, uli nanc ariictdue singularis numeri,
- qui in accusalivo eflerlur, consuiu *
maiam perioduin rcddat.
0 .
5. Tale ct illiid, '
/. , '
, , * quod byperbalon babet: vel enira
, ' conjungi debet cum , per quod co, , - gnoscitur quod esi aut*
* . Qtiovis modo accipiiur, senten , - tia perfectam admiliit interprelalionein.
.
6.lterum, *
*. , '
, . , . Sinii" * lis bic locus ante allatis, vel eitim polest eese, xfy
' ' ' , aul,
' , lia legenles
- niliil iimovalum, nibil perversum iu loquendi modo
inveniemus.
.
[] \,
7. Simile est eiboc:
, , . Ab , solula oralio itasehabei;
, * \ ,), - |) aui boc modo, , . , , ,
' Palet, quod islorum modorum prior, per byper-'
, ' - baton reduciiur : posterius diclum liquet per el lipsin a superioribqs intolligendani absolvi..
.
8. El,
'.,
, pro
\ ,
:, , .* et, *
\, ; aul, .
, .
9. Adbuc, , \
'. , ,
e

" R o m . , !.

" l C o r . \ 18.

* Epbes. , 5.

" Epbcs. 11, 4.

96
P A T R I A R C H J K CP.
. Singula enim antedicta *, *
per ulrumque niodura diceudi, regressam in id \ ^
qvod est recipiant: pcr hyperbatoa autera
eimpliciler, id quod bypenbesin dicium est, cou- '
tcxitur.
'
, ' 8 ,
.
10. Illud :
'.,
ubi iilud, , an- , ,
noxum est illi, , juxla usum se- , ,
qnenlem dicendi adfinerarcpetitur. Et illud : " .
, "
simili ilgura efleriur. Nam vox locum ,
supplere debet ejus quod sequilur , ct , , postremum locum absolvii.
^ , .
11. llerum : ,
'. \ ,
. quasi diceret: , ,
,
. CapCivi enim Jesu Cbrisli plures fucrant mar- .
tyres, sed non pro gentibus in carcerem conjecli. \ , ' .
Noa enim ideo viticicbaiitur ct occidebanlur, quod
gcules adducereni ad Cbiistum, sed quod ipsi fl- \ , ' '
dein in Christum nolebani abnegare. Paulus vin- .
ctus Jesu Cbristi, baud aliter fuil, quam propler , \
genles; neinpe quod illis Jesum Cbristum, et nou . "
bunc^aut illum annunliabat, iiullum pariicularem \ ,
uoininem, sed integras naliones ad Cbristura con- * .
verterel. Eaproptercapiivus teticbalur. Sed desensu
\
ioci inleriori, et verborum signilicatione, alibi SUIL Q .
dicl-urus.
'. * 01
12. Ad etira tropologia modura spcciil:
,
, , * ,
\ , ,
. Patei aulem quod ,
per hyperbalon dicitur; proprium , *
vero lociim si disponaiur rtcte sic supplebit : "
, -
, \ * nempc quod , * .
ipsorura beii tales sinl.
\ ,
13. Ad eumdcm modum et hoc refcrtur, '
*
, , \ ,
, ^ . Nisi enim .
ordine mutalo diccrenus : ,
* aut si * ,
velis, , ,
* locus sensu dc- .
stiiue: clitr.
*. \ , "
U . Ila et in istis, " ,

, ,
, , 595

VARLE LECTIO.NES.
1

591
AD AMPHILOCHIUM QUiBSTIO XCIII.
598
\ ^ \ , \ \
, \ ,.. , , \ , . Ubi
, , \ quts illud : \ , , dicliont trausposilae non subjiciat, iscon - nexionem loci iu i d , quod natura postulai, con, veilens, barbarum sensum divino Paulo aflinget:
sentenlia rite et arliculale prolata, baec eet : "

* " \
* \ , etc. Videsis aulem qualiier iis
- qui ab arte non pr&vident id quod resultabit, et
\ (5 quam prudenter verba sinl disposiia, barbare so * , nare videbitur diclum, ul figura ubi comparuit,
una palebit et illustris ordo.
\ .
15. Eadera forina cernitur et ubi isia ait:
'. \,
' \ * \ ,
\ * . Altende aulero quemadmoduni
, \
una cum bypcrbato , repetitio est:
* ' Nain in fine adjcclum ei bic assumitur.
, \ \ .
* , , \
.
16. Quae ergo in praeseiili sententia sequiiniur, ha
\ (
\ * ' benlur; el illa quse intelliguntur : babent
\ - aulem ei in eo quod Zcugma appellalur abstractum
. , , et specificatum. Ulud enim : c
\ \ , \ , , \
, ,
", , > nori
I , , esset perfecla senteniia, nisi Uerum alirahalur,
, . " \ C formata per , quod omniuo
, \ - aubiiilelligi dcbel in iis, , , \
\ "- ,
.
\ .
47. EUam et per conversionem for*. \ ,
'. , - malur. Et istud :
> , nam denuo subintclligendum est
.
.
18. Ut el in istis : |2
'. " \ ,
\ * - \ * nempe anucclendum est .
, .
19. Item et illud .* ,*
'. \ , , * , * * , per eamdem figuram formaiur:
, , * nam absolute ita e*l : ,
, .
, * . , .
' *
20. Ita redundanl omnino in hoc loco ;
* ,
, , \
, ,
*
' . $ ' . Quaa itisi quis induliae scuien" 0 tta seriaiim deducla protalione in ordiuem re<ligat,
' ^ , interpretatio loci oinnino sine scnsu destiiuetur.

Cujus causa noa est Scripturoc atlribucuda, sed
. , ignoranlibus figuras, quibus scriptor ulitur. Yer

\ARlif) LECTIONES.
. C. . .

" C. . recte babct .

599

PATRIARCHiE CP.

liorum consummatus ordo bic est :

; ; * , ; , \
;, \ ,
. Iterum, , \ \ , \
*U ,
. Yide qualiter hic locue el , '
ac *i placet a foris haud niulta de- . \
erant, sed paucis vocibus per ellipsin , et \ , \
assumpiU, el hyperbato juxta seriem in - ^ cum communem recepto, aperlissima eril el per- \ spicua iuterpreiatio.
\
\
\ .
21. Per ellipsin el boc etiam cnunliatur, ^
. * \ ,
\ , . Deest \ , , . enira manilesle boc , aut quid siruilc.
, ,
.
22. Scd et islud, " '. ," , \ ,
effertur . Sed * *
esl quod deficil, esl quod pcr - , subjicilur prolato, sinc omni tropo et (igura ad * *
bunc modum proferenduoi est: " - \; "
, ,
\ ,
aot .
.
25. dictis non abhoi rel et islud : ',
. , ' , , - \, , ,
, - ,
, \ , \

.
, , ,
; ;
, \ \ , >
* , .
, * \ ,
, , , \ , \ ^
- ;,
. ' ;, \ ,
.
\ ' \ , (
), , * ,
, , * ^ ,
\ , , -.
* ; , ^
\ , \ . \
* \ ' ', \ ', ', \ , , \
\ * , , ,
, \
' , ; ( )
. ' \ .
'. , .,
0

Y A K U E LECTIONES.
C

C . . omillil .

P C . . .

mcndose repcliuir.

C. . add. [male| .

601
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO XCIII.
602
, , ,
, , ,
, 0 "
, *
, \ , **
, , . " \ ,
* \ '
,
\ \
, , * , *
, \ , , .
\ , , , *
, , , *
p . , \
[corrig. ] ,
\ , , \ .
<\ , , \ .
.
\ . , , , , *
.
\ , ,
, . ,
, , , \ ,
. \ \ \ \
^ . \
\ * .

, ' \ , , \ \
\
, \ '
' \
.
\ - Qua3enim siint quaedam elemenlaria primitus ini , ' liatis : alia redduntur clara et manifesta satis, i(a
^ . - ul facile apprehendi possiot per illa qiue pruloli \ \ mus exempla. Atque ita scriptorum apostolicoruru
- cbaracler per anle recilaias ct raultas alias flguras
\ ' ad liunc mudum conOrmari polest. Nec quod jaui
xa\ aliquoties negavi, dixerini eum aflectaaee liunc
, scribendi modtiiu. Non ila vili pendo coelestera i | lum virum, qui totum orbem tanquam aiiicatu
' - aliquam urbeculam praedicaudo circumiit: sed ab
, ) insila animi facultalc, el actuoso per omoia babiiu,
\ - imo polius a coeJesti gratta ihspiralus, quac divitias
\ \ ipsi illas, insitae cognilionis ei prudenlise ullra bu , * manara ct intelligentiae copiara per omuia et iu
* omnibus conlinuo suggesia suppeditavit, unde sine
\ ^ labore et difficultate usum earum rerum el exse. - ctitionem nanciscebalur, quas alii per labores ei
, serias meditationes vix assequuulur. Tu aulem
, veritalis radiis binc coruscaulibus iliuminatus, ut
.
quod theoriam attinei iHuslraris, ila quoad praxim
pra?cepiis Paulinis per loiura viue luas cursum coufiraieris.

VAIUiE LECTIOINEb.
C. H . legii . t C, . , u . t \ dcs. in C. Monac. * C. M.
;, ' \ .
.
.

x a

003

PATRIARCHJE

6M

\ ? .

Q U A S T I O XCIV [ CoiiL CCLYll, Taur.

CCXLYIU ].
etc.
? rd c
Qnid e%i: xLuceat luxvetlracoram hominibus*
> ;
9

Edita a MODUCUUO, ep. 167, ad Pmd. Laodic, p. 212. An slbi conlradicant Malth.r, 6 et Matlh. vi, 2-4.

Prolixioris lua ac dedila opera .prolai qua>
siionie simplicem et brevein sotiilioucm fero. \ . ,
Primo, c Sic luceat lux vestra coram hominibus ut c
vtdeant opera vestra bona, et gloriflceni Palrem , >
veslrum qui eelin coelis". < Est ad perfectissitnam ,
virlulem exbortatio. t NoiUe facere eicemosynam . ,
vesiram coram bomiuibus *, > ad totkudam gloriae ,
anrbitionem, quae est iniprobilas, usurpatttr. Qno- \, .
modo neqtiitix deslructio igilur coniravenire po-
lesl exborlationi quae est ad viriutem : iino potius * ;
aversio quae ab una fuerit, akerius tirmat sub- \
gtiiuiionem. Naro qui gloriolam bumanain proDci .
legibus rejicit, ille vtrtuiis ainore incenditur, ct ,
vincum sit probus Deum babet propalatorem et ,
pubhcum praecomra operum ipsius instar lucis : 7 al qui misericordiae studel iaciendae propter bomi- * .
num famam et opiiitoneiii, is esi, qui ob oslenden- , dam vanitalem causam quxril et occasioncra. \ .
Quantum ergo Dei suffragium bumanam induslriam " > ,
superat, lanluni differi vir faciena voluulalein Dci,
\
ei virlutcm amplexus, ab eo qui curain solain i l - ,
lam adbibel ut laudes venelur bmnaiias. Ab islo- .
rum imiiatione abborrere Servaioris preceplum ,
eos velat, qui in id incumbuul ut Deuni babeanl \
leslem et praeconem suorum operum : non aulem C \\ ;
id intendunt ut proprias ipsoruiu artes praeferant ,
coelesii icsiimouio.
a

QUiESTlO XCV [Cot$l. CCLYIll. Taiir. CCXLIX].

t^E'.
Quid e$t iliud : c Paier meu$ major me est
j% kcu , c ' ; 9
EdiU a llootacutio, ep. 176, ad S. Sabam, p. 262-264. Disquisitic de sensu verborum Chrisli. Jcenn. xiv, 28.
Dictum illud evangelicuin, Pater mcus me ma, c *0 , >
jor esl , non uno modo Palres nostri inierpre , tanlur, nulla interim exposilione verhatem debili- tante. Smit qui exponunt catisaliiaie majorem, . 01
quod non subslantisc aheralionero identilaicm po- ,
tius et connaluralitaicin noiat. Omnis euim paier, \ , .
dum filium causaliiale praecedit, per illud ipsum , *
constringit potiuset in uuum corapingit, ulcunquep \ ,
sint bypostases tam divulsse : qux dispersio mde ,
ronlingic, quod e sexccnlis in rebus genitis acciden- (5
tibus fluens et mulliplicala, in aliam speciem vi ,
impellitur, Filio igiiur majorcm esse Pairem ep^- \
ctat ad paritatem subsunliie et subsisteniiae, nullo , ' ' aulem modo ad subslantiae diversilalera. Alii, roa- . , ,
jor me, ad bumanam naluram retulerunt. Aiunl . , c
enim, quod quemadroodum proficisci ad Pa- ., > ,
ircm; > ei, Non adbuc niulu cum discipulis lo-
qui ; ei, c Venit Princeps muudi, nec in me , \ *
w

" Mattb. , 16.

" Maitb. , | .

Joan. xir, 28.

Ibid. .

YARLE LECTIONES.
*C , f. 159 .

C. .

Cod; Mon. 5ol f. 151 b babel -

605
AD AMPHILOCHIUM QtLESTIO XCIV. XCV.
606
, facla disquisiiione, quidquam invenit, veloti, \ , c , quam lisec ad assumplam carnera referunlur, noit
* , \ - auiem ad verbum, sic el illud, Paler meus me
. 6, major est, > inier enim superius recitala simili
\ modo prolatuin et boc dicitur. Quidam eiiam de
' , ' \ Verbo concedum illud, major non autem simplici ., ' ler, vel secundum substanliam : *ed si incarnalio
* ,>
fueril summa exinaniiio et humiliatio, secundum
\ quam evacuavit se Yerbuin et bumiliavil : For, ' - mam scrvi induens , > paiet quod illiug rei, qti
, * jiullo modo substernebalur, evacuatio et bumilialio
, \ consequenter dicatur minoritaiei retulisse ; in
<*, majoribus enimexcellentiis, qui vacuabilie non esi,
\ , , , majof est quam is qui evacualur; el qtii nibil de
. - sua sublimilate remitiit, major csl eo qui vel ad
' ; - usque despeclabilia descendit euffercnda, cruccm.
dico el moriem, quae nalura subivit biimana : sed
et opinari quis polerit nec improbabiliier, dicinm
, fuisse de mcnle discipulorum : erant elenim adbuc
, illi imperfecli, nec de magiatro suo, utde fteoco gilabant, mullo aulem majorem Deum Patrem co . gilabani, pracipue cum Mosaica lex multo explica. \ tius Patrcm quam Filium ipsis insinuel: et ipscniel
( \ , c Servator Patrem apud eos mullifaiiam praedicaret.
, >), - . Quocirca apud ipsos cum hac opiuio obiineret, a
, , - qua profecli dicebam : c Oslende nobis Patrem et
, suflicit nobis *. > Hanc illorum opinioneni respi , " ciens sistii se nec progrediiur; sed lanlum non
, , dixit, parum consentanea vobis ipsis agiiis et ve , , - strae opinioni, dum iristiliae vos (raditis, c eo quod
* , C dixerim, vado ad Palrem *, si me diligeretis, et
\ . \ si revera majorem mc Patrem arbiiramini, gaudere
-, potius deberetis, quia vado ad Palrem meum me
, , majorem. Hunc si ego vobis oslendere lantum vc . \ lim, omnino suflecturum vobis ad omnia dicerelis:
, Quod si vero juxta sensum islum putaverit quis - quaro, c Palrem dictum majorem Filio, a bona
* convenieniia non deviabit. Nibil porro impedil banc
\ , vocem per condesceniiam adbiberi, el ad bumili , lalem coiiformatam propler auditorum infirmila , \ lem. Mulliplex enira disposilio istiusmodi oraiio > \, , , IIUIII adbiberi solet, ad commoduro et salutem
. , ; eorum procurandam, qui nondum ferre possunt
; consummaiiora : uli illud : c Rogabo Patrem, et
, \ , alium Paracletum dabit vobis ;t et c Gratias libi,
c - ' Pater, ago, quod semper nie et ubique audias ;
, ei eimilia plura. Sed unde conslabit, quod ad au, . > dtlorum irobeciHilaiem isia confirmantur. Cerie
' , , \ quidem Servalor, fons jugi sapientia, et intelli .
gentiae abyssus, ipsum se explanans, id per isia
docet : Ego autem scio, quod me semper audis, aed propter lurbam circanisUnteni d i x i : Ut credani quia misisti ine. tAique iia sufficientcr babes, ui per epislolaro, qtisestionis a te posilae solulionem,
f t

1 8

' Pbilipp. l i , 7.

* Joan. xiv, 8,

Joan. xvi, 6.

5 i

Joan. xiv 16. " Joan. xi, 42.

f

VARIifi LECTIONES.
f

^ C . . .
C, M. add. ,
. 8 C. . 152 b. ^. ,

d c. M. rccle . .
' C. .
b Q. . \ .

Wt

PATRIARCILE CP.

QDESTIO XCVI. [Cohl. CCLIX. Teur. CCL.]

\.
Quomodo non pugnat Mud:
ln domo
Patrh
ln domo
Putri$
meimei ,'* 'Errp
' > , c ,
mansiones mulia; suttt > cum sequenti: t Si
abie vpir ;
ro, parabo vobis locum ?
Edila a MonUcalio, ep. 177, ad Sabum, p. 264. An non sibi repugnent, Jowu. xiv, 2 et Joann. xiv, 5'
,
Quoad sensuni, non repugnat illud eflalum : In

,
domo Palris mei mtiltae et multiplices sunt inansiones : Sin minus, edixissem uiique vobis, vado \
,
aulem ut locum vobis apparem , cum illo quod
dictum sequilur, Si pruliciscar, apparabo vobis . > \ ,
locum " \ > Siquidem per providenliam el praeco- , \ ,
gnitioiiem, aul si magis placet, per ct quoad snb- ,
stantificationem et exsislenliam oinnibiis oinnino, . qui dignuin coelesti gloria vilae suae curstim insti- , , tueruirt, a Dco loci sunt prseparati. Consecral au- , ol
tem ei mangioues revera siaitiil, si modo mansio- \ , ,
nes proprie suut, in quibus reciimbunt, qui manent $ ,
ibi : iiullus enim omnino usque ad Christum in , *
cruce passum, ct descensum in infernuni, ac in , \ c
coelos reditum ibideni gusceptus requiescebat : sed , , > ,
poaiquam in carne assumebatur, ascendens in CCB- , , \
los, quo < viam nobis novaro, et vivam, > juxla quod babet bcatus Paulus, consccrarai, apparaiio- . " ,
res deinceps, et tantiim non sub oculis exposiias .
qui digni erant, revera perfecil uiansiodes. haque apud Palrem mansiones eraut, ct
Filius eae perfectas eo profectus apparavit.
M

QUiESTlO XCYIl [Coisl CCLX. Taur. CCLI.]

Cur aposiolorum princeps incidil innegationemi

. ^Z'.
Q Sia
;

EdtU a MooUcutlo, ep. 178, ad Ampliil., p. 265-267. De Petro Domiuum negaute. Malth. xxvi, 69-75: .
Luc. xxii, 55 61.

Quod volebas sciscilando discere, polcs illud

" , ,
in quanlum paiilur disciplina episiolaris, auribus , .
accipcrc : Quandoquidetn Peirtig universalcm
tolius mundi curam eral suscepturus commissi ,
ipsius lideliiali, idcirco permhlebalur lapsu cir* '
cumagi; quo suo commonefacttis ipsius exeniplo \ '
biniianum se et facilem erga lapsos sed pbenilemes .
fenet. Si enim .talera in lapsu illo gravi veniam \ ,
consccutus est et iodulgeiiliam, non debuit lain
' \ *
inexorabili, el prapprop<Ta sententia vilam Ananix ,
qtiasi falce deinetere : Et quis lotus rouiidus ejus >
zrluin coiaineret, si aniorem erga Doiiiiiium et ; \
aflectum illibalum , nec iulereisum retinuisset? , , '
Quamobrein, comtnunis oronium, qui est ei Domi- , iius el Servator permillit illum solum c-adere, ut D , Hic per illum pluribus compassionis iontes et niise- , \
ricordiae emiliens doceret, taiiquam de immenso ,
oceano inexhauslam baurirent boniialem : deinde, , )
ut discipulus i l l e , qui vires bumanas operibus suis .
iranscenderet, in divinaiu de supornis potius gra- \ ,
tiam respicerei, quam ut graliam collatam sibi .
ideo repularet, quod vita essct inculpabilis. Patra- ,
tio cnim luiraculorum ad lumorein ocius et cla- , '

Joan. , 2.

ibid. .
V A R l ^ LECTIONES.

1C. Mon.551f. 153 a legit .

609
At) AMPHILOCHIUM QUiESTIO XCV1I.
610
. \, lionem inducit, ti non per conscieiiliae dejcctionem
, - ad moderalionem deducatur. Quocirca dicebat
; , . Salvalor: c Nolite ob id gaudere, quod vobis
- dsemooia subjicianlur, sed quoniam nomina vcstra
, , , \ scripla sint in coelis. Muhi roibi dicturi sunt in
, illa die: Nonnc in tuo nomine virlutes mullas ope , \ raii sumus? ad quos dicturus sum, Apagete, non
, novi vos . > Alque banc ob causam pcnnissum
. , fuit ut Paulus cum quibusdam lentatonibus col , \ , luctareiur, c ne, quod aflirmat ipse, niniis elaius
\ . ferretur, propter iiiulliludinem revelaiionum.
\ , Quare passio ejus pro Pa?dagogo conlraxit et ab * scidit exsultus omnes, a quibus natura bominis
, ; , inflataj efferlur. Accedat buc, ut deinceps terri; * biles illas minas , mille inortes, acres pcrsecu - tiones, coryphxus ille inconcusso, et i n i m o i o ferens
. \ animo ad mirandum Magislri auxilium, carnilices
, ipsos induceret, cuni viderent eum, qui ad vocem
. ancillae dejeetus fucrat, adeo i m m o t u m conira tot
, ' , prtssuras consisiere : exindeque ad magnum pie ; latis mysterium in Judaws pervicaces impelleret.
, Est et quartum quid, quod mibi videiur illustre,
,, et pro ingenli consolalione exemplum : quid eiiun
* ' \ pracstanlius coryphseo apud succedentes generatio , , nes ? cum autem quis iniirmitate laboret ad per , fectam sanilaiem reverti volcns est. Si princeps
, ille discipulorum, posl lot virtutes, qiias parlini
* - vidit, patravit partiro, posl talem disciplinam, tan, - lam el l a m mulliplicem de Magistro experienliam,
, \ ter illo abnegalo , per poeniteniiam laineu et l&cryroas, n o n modo purgavii peccalum* sed ad eum , ^
dem eveclus est aposlolatus apicem : profecto me
;
ignavum esse el abjeclum non decei, qui lapsus
\ . ,
sum ab infirmilate, sed cuin ocius resurgere per
, \ ' ,
poenitentiain et recolentem diviiias bonilalia divi '
nse, totum me cum cordis contritione illi date qui
, \
morbos el inGrmitates nostras poriavit. Propter
. \
islas, opinor, ei consimiles causas permissum fuit
,
Pelro a peccalo apprcbendi : non quod prsedixcrit
*
Magister abnegalionem, ad actum invulunlarium
* \
per necessilatetn praescientiae impellebalur : ita
, ,
enim praeveniendo referes malorum omnium ac ;, \
ceptam causam in fonlem b o n o r u m omninru Deum :
' - \
praedixil ei Judae iradiiionem, el Judxorum a u i t i i o s
*
sanguinarios : quin si n o n prsedixerat, al pravidjt
\ . \ * * ^
tamen; quod primus bomo pro observationc man ; ,
dati a Deo dali,illius eligeret negligeriliam, pra?scivit
, . Caiais fralricidium, Pbaraouis obduralioiieiu, Sau \ ^ ^, , lis trausgressionein. Elquid singula persequar? pcr
, totas civiutes, gentes imegras, quidquid agiiur,
; . ; cadit sub praiscientia : Sodomilarum cl Goinor \ , r b a B o r u m infanda Oagilia, Grsecorum, iEgypiiorum,
^ o n u i i u m fcre barbararum iiaiionum permuliasxcula
. ' \
idolomaniai. Sed uude Juec proticiscebamur ? ni ;

Luc. x, 17, 20.

II Cor. xn, 7. * lsa.

XMUAL

i f<r. . C. . .
PATROL. G n . C l .

LIU,

4.

LECTIONES.

. . C. . .
20

01!
PATRIARCHiE CP.
612
imrum, ab illo serainatore malorum, et architeclo : ,
a poteslaiibus illis, qui a sedibus cceleslibus exci- , ,
derunt. Ignorabatne insolenliam damnosam, et
supremam roaliliam bominum? Si nibil lalitim , ;
sapieiuia bonorum operatrix ignorabat, num ideo ;
bominura sponlaneo motu peccantium, et bona \ ,
pro malis eligenlium realum abolentes, in eum ,
qui praescivit, ea, tantum quod praescivit culpam '
omnem conjtciemus ? Ast ubinain liuic senlenti ;
locus? Siquidem inluear ego aliquem in praecipi- , tium aperte delatum, et ex eo morluum iniuear; , , si alium evaginalo gladio in proximum aliquem ; *
furenlem videam, occisum videbo, sed non ul , 0actor poenas dabo. Quod si boc ridiculuro sit, el ; atnenlise plenum, quomodo non audax furor een- , , ' \
sebimr, curo culpari debeant, qui id palraruni, ,
roali alicujus causa ad divinam allrabere prne- \
scientiam? sin prapscientia vacel culpa, an pradi- . \ H i clio rcatu teneri poierii ? Non ideo iil aliquid quod , , , *
prsescilur et pasevidetur, sed quia spoulaneo raoiu , \ facturi fuerant, qiwe facere non debereni bomines; \ .
ca minime laiere possunl omnia permeantem et retegentem Dei oculum. Quocirca et bealus Pelrus
non quia pradixil Domiuus, abnegavil eum, sed quoniaro exorbitare per abnegalionem volebal,
ideo Magisler ejus id praescivil et praedixit palam.
1

QUJESTIO

XCVHI.

\CoisL

EdiU a Monlaculio, ep

CCLXl. Taiir. CCLil.J

t,H'.

180, ad Constant, p. 268-269. De antilogia inler verba Cbristi Joaun. , 51

et Joano. viu, 14.

Expeditam quseslionis tuae soluiionera dabo.

,
Si ego tesCimoniura mibi de me perhibeo, testi- c ,
roonium meum verum non est : lege per inter- Q > ' , *
rogaiionem : per islud Servalor Judxorum suspi- , , cionera redarguil et refellit. Eat autem : c Eliamsi * ,
de raeipso testimonium fero, testimonium meum , * >
verum esl . > Cogiia Dominum hoc in loco pro-
priam suaui senleiui m ponere ac pronuntiare : cl ,
pralextus ille dubitaiionis accessum non admiuit : . (
aut si lu mavis (difficulter enim suppeiil faculias ), *
ad omnium dubilaliouum solutioncs) duplictler ,
consiitulus erat Domimis nosier Jesus Cbrislus, e . , c
Deilaie uimirum et buroanitate. Illud dictum : c Si , * >
tesiimonium ego perbibeo, etc, secundum leges , \
bumanae naiure inlelUgendum, quomodo et multa , . \
insuper alia suscipiemus. Nemo enim bominum ,
dc seipso ferens teslimonium tesiis fide dignus esl: , al c si ego testimoniuin de me perhibeo, > etc, se- j) 0 , \ *
cundum dignitalem et potenliam deilatis. Nullus , \
enim indigct sapreirfa omnium Natura cl Dominus ,
vel lestimonii vel confirmationis aliunde ; utpoie , ,
qua: ab intas el e domo fidcm sibi adhibendam , procurat; sed ulterius aliis omnibus quibus fldes , ,
adbibetur, tanquam fons exsistendae et subsistendae \ .
fidei est ac origo. Et lisec suflficere tanquam per , ' .
epitomcn sublecta crediderim. Sunt praeierea hon
paucai soluiiones antediclorum, quae magis dila- * 61

e l

Joan. v, 31. Joan. vin 14.

VARIiE LECTIONES.

G. . ' ^. sine eigno inlerrogalionis.

** C. . f. 155 a \ . .

f<r. .

C. . bic add. *

613
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO XCVIIT, XCIX.
614
; $ , lantur, in quas facile lu, qui Pairum lcctiont as > suefis, incidere possis ; nec ullain perspicio neces * . eilatem, cur ego ab aliorum inventis astruam
, ,' , mibimet faciliLatem ; libens ergo omiltam. Scien * dum porro lamen esl, quod eflalum illud. c Si glo
vel pcr
rilico meipsum, gloria mea nihil est
, iiilerrogationem legendum, aut secundum leges
quae congruunt buman nalorae intelligandum.
.
Atque ita non erit, cur ab ullis qusestionibus circumagamur.
1

QUiESTIO XCIX. \Coisl. CCLXll. Taur. GCLIII.J

Edila a MotHaculio, ep. 181, ad EtUamp., p. 269-270. An pugnant verba discipuli Joann. xiv, 5, cum praecedentibus verbis Magistri.
, " In Dommico illo pronuntiato, Quo ego vado in , , lelligilis, et viam nostis *\ > nulla inconsequeniia
reperilur, vel contrarielas in discipuli subloquio,
, , < Domine, non novimus quo vadis, et quomodu
; , * viam cognoscere polcrimus ? Non enim id
, simpliciter, non indeiinile diciiur, nec sine prasce ' , denle quodam argumento; babct enim quid prae , , \ cedens cui aubncctitur, nimirum illud : f Rursus
. , , , reveniam, et assumam vos ad rae . Hoc ubi
- dixcraf, annectil per , lanquam causam aasum , \ ptionis Iripliciter distribulam : primo ul discipuli,
\ ubi Magisler, consisianl, ut cognoscanl quo vadit;
. , , et ut inlelligant viam. Ait enim : c Rursus veniam,
\ . ; et assumam vos ad me. > Cur iia? nimirum, c U i
, * ubi ego sum, et vos sitie : et quo vadam scilis, et
, > , viam scitis . > ", u frrquenter iit, tribus illis
; , , - causis communicato. Igitur, viara scire, el quo
. , vadil, ait, baud dum iis cognitum : ut nec quod m
, coelis cum eo versabunlur : sed baec seposita esso
, * ' ipsis praemia ad tempus reversionis. Tria sunt igl , \ , tur qu* discipulis suis pollicetur in reditu : Tbo, . mas, magniludinem promissorum admiraius et
, , - excellenliam, utpote qui ne minima plane compre , hendere poterat, probabiliter addubitat quomodo
, majoribus periruentur. Nam omnino minus est
simpliciter scire ubi aliquid est, qaam viam eo
tendentem tenere : et boc eliam minus quam illud
, ^ \ in qusesito loco acquiescere. Conseqtienter eapro , pter discipulus dubilat, nec consislit ad opposilum
. - D vox infonnantis. Non enim affirmat viam illos ad, . buc tenere, vel quovadh; vcl conversationem cum
, co in coelis, sed futurum olim, bsec ipsis innoicscant, cum reverletur ipse, et assumptio illonim
, ;
' , ' confirniabitur. Est aulem regressus ille sacerdotis,
, . postcrucem et resurrectionem perfecta apud discipu ' , los apparentia : cumDeum planissime ille agnoscen\ les, ci viam didicerint, et quo vadit : et quod cum
' , ipso mansuri sint in fruilionc bonorum inenarra , , , - bilium; ncc distraclionom bic ullam paliebantur,
, - sed non alilcr quam si jain cum co ibi versarentur,
, ' - iia per spem 1a3iiGcabanlur. Omnino cerie vel boc
. " , , vull illud : Rursus venio, > vel regressum intel * \ - ligit in secundo ipsius cl formidabili advcntu, cum
, - ci locum illiim bealum et viam, el oblectaiione u
6

Joan. vin, 54.

e i

Joan. xiv, 1.

ibid. 5.

66

ibid. 5.

e 7

ibid. 4.

615

PATRIARCHJE CP.

616

t o v

in eodem, per aetcrouro habituri sint experieu- P ,

tiam.
.
QU.-ESTIO C [Coi$l. CCLXIII, Taur. CCLX1V].
.
Cur angelu$ venit ad Jotepli antequam in

dubilauontm de Virgine tncideret ?
plar , 6 >

EdiU a MoDtacolio, ep. 182, ad Eutemp., p. 270-271. In Matth. i, 20.

Cum Joseph cogilationibus inexlricabilibus dis" 6 ,
traheretur, affuit pra?sto angelus illarum discor-
diain sedaiurus. Cum enim de parlu dubilaret, ,
aiquetotus incertiludine laboraret, e cogilatis satis , ,
patel, quid acturus parluriret : < Cogitabat auiem * c , \, tlanculum dimillere illam . Quin nec clam nec * .
omnino illam dimisisset, si lumorem illum uteri \, de adulterio procuratum suspicatus fuisset. Cum * , enim essei jusliliae curo primis amator ad le-
ges ei supplicium illara Iranscripsisset propter
iltud Qagitium. Nequaquam vero sibi boc persua- , serat, cum essci incredibilis desponsatae virtus : >
el proci congruens custodia, pravam oronem su- *
spicionem excludebat, sed nec intelligere poteral, ,
quod concepiio a divina operalione erat; transcen-
debat bumanam omnem cogilationem illa aclio. , , , Fluctuabal igitur cogilabundus, quid facerc deberel, , . " unde placeret Deo. Cum bujusmodi volveret tur- ,
batus cogitationes, angelum in rem prxsenlem ,
amandavit Deus, qui niiraculose lumorem illum in , '
virgineo utero rainisler fccerat, ut in illis Jose- \ ,
pbum couslabiliret, in quibus stabilis omnino pcr~ , \ c , \,
sistere debuit. Ait crgo : f Ne timeas accipere", C , > ,
ctc. Tu, inquiens, secreto staluisti apad animum " [] ,
dimittere virginem, veritus illam delinere, quaeab ignolo impraegnalur; ego te jubeo illara ad te , \
assumere : c nam quod in ca natum est, de Spirilu , ' sancto est"; nec lantummodo imraunem a culpa \ , \ praegnantem slatuit, sed gloria eam et dignilale \ . ultra bumanam naturam replet: quia mundi totius Servatorem et rcdemptorem gignit. Opporlune , *
quocirca angelus el Don prius apparuil Joseph, , lum cum cogiiationes ambigaae distractas illi red- . , < * \
derent cogjtaliones, cum enim vebemenlius atlol- ,
lunlur fluctus, tranquillilas est exoptaiissima. In , \ eo quod dicit, c Uxorera tuam, > intendit illam \
nulli addictam : oec visum nec cogilationem alior- ^ ' .
suin impendisse, sed uxoris staium integrum et " \ ,
invioUlum cuslodisee docet, ila ut nec animo vio- laveril leges sponsalium. Uxores porro dicere ab aniiquo usu est, quas vinculum sponsale solum col- .
ligavit, licel congressus lege non servatur.
e e

QUJESTIO CI [CoisL CCLXIV. Taur. CCLV].

'.
Quid sibi vult : Vendite qua; po$$idetis et date
pauperibu$, * elc.
, . . .
EdiU a Montacutio, ep. 187, ad Clirislophor., p. 275-286. In Luc. xn, 55.
f

Dubium a le propositum scio olim el aceibius et

M

Mallb. , 19.

ibid. 20.

, \ \

ibid.
VARIiE LECTIONES.

C. . f. 157a . . .

C17
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO C, CL
618
' virulentius per Julianum parabalem proposilum,
& , \ mcditatum : Quae in illum aliquando dicebam, ct
, , - quae mcmoria relenla conservavi, eadem ad te
. " nunc perscripta, sufticienlem, opinor, suppedilabunt
-, solutionem. Dicebat ergo ille, conlumelias conje , | \ ctans in Veritalem, quasi per panegyrem ista:<Au , dite vos praclarum, et cum prudenlia politica con * juuclum coneilium : Vendiie quae possideiis, et
date pauperibus. Comparate vobis crumenas non
; , - veierascentes. Ecquis magis cum poliiia conjun; ,
cium praeceptum dcderit ? Cui si omnes obtenpera, , , rent, quotusquisque restaret emplor ? Ecquis bauc
; , ,
doctrinam laudaverit? quae si obtineat, non civiias,
, ; , non gens, non domus subsisterel. Quomodo enini
, - divendilis ct distractis omnibns, domus aliqua fue , \ - i | pretio redimenda ? Liquet aulcm, licet nos tavov. > , ccanuis, quod si omnia venderentur, baud futur
<* , sunt ulterius emptores. Taliler discursum insli . tuens parabata, mandalum divinum ludibrio ex, ^ ponit, seque in eo prudenler el gcnerose relur
gessissc. Verum verilalis sententia, quasi colapbo
, * , impaclo, ad hunc modum rejeclam exsibilat pticri , \ lem et pulidaro ratiocinationem. lnprimis siatuit
, , mirandum noa esse, si pracceplura illud, umle
, \ , quivis modcstus ac prudens utilitatera percepturus
\ est, ille transfuga nequissimus, pro salute noxam,
." , $ pro utililate daiunum, pro graiiarum actionc blas, \ , pberaias eruclare sibi proposuit. Animadvcrterc
, , , emm licet bonum quodcniique juxta boniinum di , \ Q versam erga ipsum dispositioncm , duobus hisco
, ; , circumscriplum , eleclione nimirum et aversionc :
quarum illa, seligeutes ad roeliora Iraduxit, specta , lores quoscunque amalores adhuc raagis majores
, ^ - operaia, per adjeciioncm ihcoretica; apprehensionis
, \ amorem illum accumulando. Haec autem suos afO , nes et familiares quam longe effugando, per prae , \ cipilia, scopulos, et infiniios crrorcs Irabeus, post , quam semel ab inclinatione ab bonum scparata
, \ fueril, el profundam boni animadversi oblivionem
. induxil, solis malorum tenebris oblectari assuefa \ , - cit, el caecos non minus quam suae salutis iaiimcos
, , ' reddit. Julianus, cum parles anbnae singulas per
, - suam aposlasiara pollulas baberel et obvolutas tc \ nebris, exemplisiis oculis, per quos, id quod vere
- JJ subsistit, inluerelur, bostcm se declarat el perduel * lem contra illa piaecepla, quae ad oplima quaequu
reformant : DCC desislit allalrare quamvis adbibi. , , tam exborlationem, et quod revera laude ac admi , , ralione dignissimum babetur, momice traducenduni
slaluil. lllud eniin eflatum : c Yendile quae habe* , , tis, ei elcemosynam facile, in quo defcctum paii ; tur alicujus compassionis, aut genuini arooris
, - bominuiti crga boiuines; continenliam vero et tem, ; peranliam quis in pbilosophia magisler, luculentius
, ' ; ; quam boc pneceptum docet? Nonne passiones illas
a

VARIiE LECTIONES.
* C. . * ,

\* C. . -.

613
PATRIARCHiE CP.
620
emnes, quas parere solcl avarilia, libcrrime am- \
ptactitur ? rapinae, latrocinium, etc, ubi consislenl? \ , \ ,
si quac possidemus stucliose dispergere lolerabimus? bT
concertationes, rixae, pugnandi sludium, continuo ; ,
evanescunt, si diviliis non parcamus dissipandis : ,
lasciva, prodiga, luxuriosa vivendi raiio nusquam ,
subropcre polerit, ubi dominalur eleemosyna et , quidquid superstat in usum pauperum, et necessi- , ' \
tates alleviandas impendttur : quae non palilur bo- .
roinem contumeliosius se gerere, propter luxuriae ,
satietatem aut alicujus alterius voluplatis unde so- ,
lent passiones illae puilulare, vel turpitudincs laclus \ , ;
accommodata?. Qnocirca, quomodo fieri potest ut
,
humanitas, communio bonoruni, dispositio ad cum
mlserandura super egentes, civitates, gentes, domos ; \ everteret et fainilias? Quomodo rapinae, latrocinH, , \
injustillae et lyrannidis sublatio civilis esse poterit ;, \
gubernationis subversio? Nam qui pro bono publi- ,
co propriis suis facultalibus non pepercerit, qui in ,
vicinos de propriis suis rebus contuleril, qui se ; , sublimiorem prxsfilcrit, quam ut materiae afftxus ,
adbaerescat, quomodo is per quamvis praedictarum , , *
passionum captivum se abduci palietur ? Imo po- , '
tius, cum ab istis omnibus purus fuerit, el omni- * \
modo illa, qua3 vere bona sunt, sibi conquirat, qui \ non modo civibus indigentibus auxilinm affcrat, . , scd et per privatam sui ipsius conversaiionem, et ,
maximam prseslileril uiilitatem , ac pbilosoplr.cac , , %
ci sublimis vilae exemplum. Illi, qui quasi publica , ,
complectuntur omnia, qui dexteras plenas miseri- Q
cordia atlollunl, qui vim ei violentiam exlerminant , ' omnem, qui juslitiam bonorant, et ut conipendio \ ;
dicam, qui se cuni cseteris sub pari condilione \ gemiil: ubi per tales incolitur aliqua civilas, non
scquetur desolatio vicinorum : imo qui diutini lem- .
poris felicilate sunt gavisi, carndem mimcris suis pcrfectionem, et longa duratione conlinualam cum
gtoria trabcnt.
Veruin prudens iile luliauus non boc iniendebai,.
' ^, ,
ut videtur : civcs suos voiebai gravi et dnra manu injecta, de alienis laboribus facultates sibi acqui-
rere, nec parcere vel lalrocinandi audacift, non *,.
quidem insidias, non vim apertam sublerftigere. , , '
Quod si pcr tyrannideqi insuhare oporteat, si quid- .
quam Phalaride iruculentius et crudelius sit agen- * dum, si superandi omncs ab ullo facinorc fami- D \ gerati, nihil omnino praelermiltere eos vult, aut ,
diffugcie, ut rem suara faciant ampliorem, ut om- ,
nigenae voluplatis segeicm uberiorem, et cupidilalis \
materiem comparcnl et rccoudant : quo securius , \ deinceps licenlia possent indulgere, venlri et pu- , \ \ , dcndis viventes, vilam cum honore ac semulatione \ , \ conjunctam et longissimo traciu duraturam, non , ' ,
aliain quam prseaeiileni sibi circumscribunt : neque . ,
enim Jaudari debel consilium illud, quo per sedu- , ' , , \
lam curatn civitas ajdificatur, cujus sumina ei pro- \ , \
funda prudemia gcntes continct, ct domos stabi- , , \

YARbE LECT10NES.
r C. . .

C. fd. :.

. , C. . .

Gzi
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CI:
622
, , \ , - litas facit, qui, quod e sermonibus colligi poiest.
, \ , , \, pro homines amantibus argenti substiluit aniatores,
, , pro muluo amore insidias, pro commiseralione
, . , ' immisericordiam, el breviter ul expediam, pro op limo pcssimum rerum slalum inlroducit. Palct
* - enim, quod quemadmodum ab avariiia abborrens
. ' , virtules oinnes conlrabit, ila el avaritiae inorbus
, , affinem et congcnerem improbiiatem omnem se , \ , cum irabit. Atque ita, quod dicebam, egrcgius iste
, consiliarius, Doininici praecepii irrisor, qui prae , , ' ; clara quaeque suggerere debuit, pessima bominibus
, , , * , - eligenda offerl, ita ul baud aliter cum felicilale
\ , vivere, non urbem, gentem, domum cousiiluere,
, \, quae consistent, possint: imo nuilos omnino pro . , gressus facere, si non, qui debebant omnium esse
, \ , , ^ optimi, pessimi omnium velint essc. lluc enim
; * , \ , speclat ipsius et consilium et politia, per insolen , liam contra mandattim divinum, per lingua? diasyr , , , mos et praeclaras conclusiones. Sed, mi bomo, si
, , tamen nibil aliud, canes illos tuos, quos sic admt, , raris, Diogencm, Anlislbenem, Cratetem, caeteroe . \ que prspclaro illo consassu, recolere el vcrecundari
debueras. llli utcunque per vanam ostenialionem
* verac pauperlaiis characlerem adulterabant : tamen
, \ , \ amorem divitiarum deteslabanlur, cum videri vcl lent amplecti inopcm et iinmuncm ab avaiitia
, \ , omni vilam. Apud illos poleras, quos adoras, cffu , , tire praeclarum illud tuum apopbthcgina, si omnes
, vellenl vobis oblemperare, non adbuc gens, urbs,
, ; " \ Q domus subsisleret. II;ec esl eniui illa lua vomilit
; , , fcedanda ad praceplura qiia?stio, illa praeciara ul
videlur tibi. Quomodo domus vel babilalio subsi \ ; , \ stei? Sed tu, qui baec canibus tuis objicere debaeras,
, \, - illos admiratus, oracula autem illa divina derisui
, babes, quae longe meliorem vivendi raiionem et ab
, , iinprobUate abhorrenlem introducunt. Quid est
; \ \ quod in islam tantummodo doctrinam conclusiones
, luae virulentiae inlendas, et disposilionis improbae
, \ - jacula incussa violenicr stringas, cum non minus
, ; contra alia quam isla, si liberet, blalerare debeas.
. < ; c Luceal sic lux vestracoram bominibus, ui videarvt
, bona veslra opera et glorificenl Patrem vestrura
, \ - qni est in coelis . Quod si omues el singuli sic
. '' , , lucerenl, ubi erunt qui videant, et Deum, pro illis
, * , ; D qu* vident, glorificent? Date,et dabilur vobis *;
, \ - si omnes dederiut, quis accipiei? c Reinilliie, et
, ; ', \ remiltetur"; si omnes indulgenles, ubi erunt
, ; quibus indulgetur? Diligite iniiutcos vestros"; >
> - si omnes diliganl, ubi comparebunt qui sunt animo
, ; inimico? Si oranes affecii coulumelia, dexlram ge , \ nam et sinistram obvertere debent > injuriac illala\
, ; ubi erunt qui plagam infligent? Sunl bujusmodi
\ , infiniia : et ut uno verbo expediam omnia, nullum
plane eril divinum mandatum, nulla exbortatio in, '
?

71

71

" Matih. v, 16.

" Luc. vi, 38.

71

Malth. xvm, 35.

WMJE

* . . .

# C. . .

74

Malth. v, 41.

LECTIONES.

Ibid. 39.

G23
PATRIARCILB CP.
624
ter homines observanda, quo non pervadat naec , '
\ .
siulia et a ralioue aliena iiilpropcraiio.
, ,
Qui onim isia dividil a muluo inler se liabitu
ac connexione, quae in pcrsouarum copula man- ,
datum constiluunt, et ita vult omnibus pedibus \ , conccdere in alteram partem divisionis, quae posl ,
talem operalionem constituitur, ille nullo nogotio *
ad abolendum mandaium id quod residuum crit,
assumet, consequenliam falsam eliciendo et ab- , \ ^
surdam ejus, qnam comn.iuisoitur, proposilionis, , ,
qtia?stionisque lam fastuosar cum ironia et inflalione \ , \
vana conjunctae. Si omnes etenim operabuntur, ubi- ,
crit, in quein Lcndat operatio ? Ad hunc modum ; (*
facile erit impetum facere in onmem Spiritus do-
ctrinam, per de loco superiori violentam incursa- , \
lionem, unde Uet, ut in pleraque si non iu om- ' , \ ,
nia, lali modo boc tuum examen incussisti : sed ,
intra unius mandaii exceplionem, quas lua fuit pie- $ ,
las et devolio conclusisti: certe ita magis admi- ;
ramur modum tuse actionis tam facilem et pro- \ .
*
fundum. Sed erat haec a maliiia tua poiius quam
imprudentia profecta macbinatio. Intelligebasenim, ,
6i eamdem objectionera in quodvis divinum man- ^
daium ejaculatus esses, facilc potuisse animad- , p,
vcrti inceplum illud tam incplum ; cuivis enim \ ,
esset perspicuum, quod omnia Dei mandata eam- ,
dem arrodendi exhiberent occasionem innova- , * lionis. Qtiod si calumniam in uno aliquo termi- \ , narei, mullo se melius laiiturum et paraliorem
adilunt invenlurum nequitiae, per quem iropete- Q
rentur, qna* vacabant capiu culpa, ila in quibus \ ' Iglilare volutt, ipse quasi in triurophum duxit , \
.
suorum sermonum futilem improbitaiem.
Sed par proiecto fuit, ut is, qui oblectabatur
,
jstiusmodi ineptis et puiidis sophismalibus, minimc \ , *
ex adversa fronie in contumeliam pcrsouamm dc-
acenderet; sedeadem mentis celeritate, et animo * , \
\n partes versalili addubilando diceret: si omnes , . ,
loco venditioois empiionern insliluant, quinam \ , ,
erunt vendenies ? Nam quid interesl ioter eum ; ,
qui iu partem vendenlium orones compingit, et , -
illuro qui emplores quxrit ? aut e contra in lici- , ,
tanles refereniem, eos invesligare, qui velint ven- , ,
dere? Yerum missum boc faciamqs. Quid? an lu ; '* . ;
vis omnes bomines bonos, bonestos et frtigi iicri, ^
nec lapsibus subjccios? an hoc tibi potius displi- , \ ; ;
cei ? Quod si omncs essent probi, nulla foret legum ', \ \ ,
necessiias, leguralaiorum cura, siudium, provi- ; ,
dcniia: et tamcn, ul talesflerent,leges ilii provide , ; \
condiderunl: Jnstitia an non iu Tragelapbos trans-
ibii, et Scindapsos? ubi enim ; si non '
sit , ubi illa ? si neino injuriam inferat: si \ ;
singuli in melius immutabuntur, unaquoque abibil , ; ,
et mansueludo : nam nisi sit iracundia movens, ; , non est mansuetudo: ubi erit ille movens qui ; \ irrhabit? de qua causa, non emm si vclil maxime ; , vir bonits in bonum irritabitur, autem itle ita ; ; \
velit, sic secum dum improbissiinum istboc deli- ; , * ,
rameutum, culpa non yacat, qui teuetur maxima, , , -

62">
AD AMPIIILOCHIUML QILESTIO Ci.
626
- qni.id agit, ul bomines lionesti et probi fiant. Uacc
f , \ , doclrina si oblineal, pneelara facinora evanescunt
\ omnia. Legcs ipsae erunt inane nomen, et supcr * , fluus lumultus censebuntur. Non dum hoc urgeo,
. \ , probiiatem ila lolli, ncc quod inelioris elcctio
, . \ pessimas subinlroducal consequeutias : nequeenim
, * , - prudentia, et polilicae considerationis plena eniliy/ * inemata adbuc nobis proclamat (ecquis atitem
, \ tiagis politic-.ni ralionem inibii) utcunque Plalonis ,
, rempublicam tanlum non adoret, (tn qua sunt mul , \ , tiplices hnpurhates, mulliplices inler se conira ; , dicliones, et ad oppositum constitutae cuicunque
, \ , reipublics bumanae consliiutioncs, misquam exsi , sientes, nullibi ab omni aevo usurpalae: illas mc, \ - moria recolenlem rationes, et easdem magni aesti, * ^ mantero, omnino pudore suflundi oporlel, quolies
( vel nudum reipublicae noraen labiis prolulcril. Ast
, , ' hic tu te ironice gerere ausus es et tanlam praeiu , Hsti patrandi audaciam, ut quae vituperare cogi > ;
Las, lacile laudes : qux laudare vel maxime desi - deras, ea vUuperare te non persemiscas. Sed mitlo
, , inpresenli istud.
,
. ' y .
,
Opinaris, pro tua summa prudeniia, priiici\ palem Servalori scopuni proposifum fuisse, artein
.
tradere polilicam. E l quorsum non incusas, qui
( , ), eo facile descendis, quod de mililibus, caslris,
, , duclbus, nibil slatuit, non docuit ^uomodo bostes
' sint excipiendi, foedera ineunda, frumentum con
, ' * ' ' trahi
iroh* et
pt conimealus
pnmmpnine possint.
nm&&int_ Ncc
Nnr. iniquo
inbitin animo
anim
fers, quod nihil intulerit de venaliuni rerum cura , toribus, judicibus, legumlatoribus. CaBce tu et
, ; stulte, itane profundo sorono scpullus jacuisti ?
\ , ( (qui tainen totas noctes insomnes transmeasti,
, \ dura inepta mediiaris el frustranea adversus ora ), - cula Dei) tt nullum islius sensum babueris, quod
, \ , Deus ct Servator noster de formis politicis et
, \ aciionibus, nullam principaleoi babuit intentionem
. " , staiuendi. Inlelligebat enim bomines salis ab ex perientia iusiructos ad ista, quibus necessiias et
\ - usug, faciie ad eam aditnra discendi faciebat quo { , lidie, et a pracedentibus admissi errores in similibus actitandis expedilam suppeditarent emenda \ . D tionem. Quod si admissus inibl error fuerit, ad
\, staiura facile preclarum reducetur : scopua Ser vatori primarius fuit, animaruni salus: viiae subli* , * mioris pbilosopbicx institutio: per ietam enim a
passionibus quies, conversio ad summum bonuin,
,
\ * et coiijunctio cum eodein, cura, et sludium doce , batur, non civilis alicujus conversatiouis, aut feli , * citaUs corporalis. Enimvero Sei valoris noslri isU
- admonitia iis qui careem et corpns diligunt, uti
\ \ - ac libi non placel, Sfd videlur intolerabilis: si
, ergo inerat aliqua ralio, licel tola sycopbanliis
\ , scateret, observare debueras consequenlias, nec
1

VARIJE LECTIONES.
% . . Elcniin io cod. Mon. deest.

y C. . '.

C. . .

f27
PATRIARCH^ CP.
OiS
per iroinam cavillaii, quod politicum nil aapiat ,
Clirisli sermo: sed quod vilie illius et couversa- , , .
tionis fundus philosopbicam vitam non allingal. *Ac ti, in quibus minime vituperandus ejus sermo '
fuerat, accusas lamen : tibi naiuque propositum ,
fuit ineplias eflulire, nulla illius iirecia inentione , , quod concedere in vituperium prxcepti poterat. * *
Ua invalidam et fluidam protulisti rationem, qu , ^ *
ineiitcin tibi calumniandi avidam malefacieudi cu-
pidam et pulridam declaras : et ut non sponte la- ;
men mandaluin, ullraomnem viluperii et ealumniae \
aleam positum. Videsis ullerius, qualiter ille qui . * , ;
sibi impossibile proposueral aliler videlur conse- *
quens absurdum inferre. Nam cum dixerat, si om- . , *nes vendant, quis erit emptor ; per tbesin impossi- , ; *
bilem absurdum quod esl infen : opinalur aulem ' *
non ejusdem esse stultitia, crimcn calumniis pe-
tilum mandatum quasi culpae causam. Non est * . ,
enim, licet Chrislus illud tolies commonefeceril, ,
licet multis minis devinxeril, licct fulgetra, ful- ,
mina, tonitrua, hiatus terrie sermonibus suis ad- \ \
juuxerit, non est possibile, ut omnes pcr idem
momentum vendere velint, ita ut nemo avarus et * , divitiaruin cupidus relinqualur; semper enira ct \ ,
iibique tales exsisiuiu. Non est virtus omnibus pa-
rabilig : sufficit si eam ambianl plures sigillaliin : , *
sed nec iiiud obviam, nec in aliqua vtrlule obser- ' $,
vandum ; pauciores vinutem quam vitia ad- *
amant. Nec tameo debet liumani generis curam .
b

suscipiens, consiliuin omittere dandum aut infornia- Q .

tioni supersedere, quod non omnes obtemperant: \
Sed quod multi ab boc orlu profecli, malum quod *, *
est fugiunt, bonurn eligant, idcirco generatim ad- ' ,
monendi sunt omnes ut virtutera colant. Scd et , ,
illud iniueri etiam licet, quod prudens iste el acu- * . *
tus in discernendo nihil videbat, cum proferrel ,
illud diclum : Quomodo oraiies vendent ? An oinnes \ ,
divites, nec quisquam pauper, nullus qui suis con- ; ,
tentus vivit? cura videas plerosque in talibus ; \ ; vivere.
.
Divitea multo pauciores sunt: ubi ergo omwts .
locupletes iuvenies, unde libi tam obsequenlcs, ul , *
res suas vendant? Sed videris isla e Plaionis Re- ; ',
publica collegisse , nempe nullibi inveniendos , D , ,
nusquam exsistente tali republica. Si quis egregium ,
tutim boc et curiosum examen, ct exquisitam . *\
ignorantiae legem in ipsa sancila velit remitiere, et \ -,
admirabilia doclorum et raajorum apophthegmala, , risus et ludibrii argumcnlum abunde suppedilare- \ ,
lur ; examen illud tuum in nos collalum, nihil ' \ praeter hostilem calumniam, ambitionem gloriosuli, ; ' nihil sani suggeret: quod si in auctores regeratur, , \ , \
lex erit amanlis viri, judicium inimicitiis vacuum, rcdargutio vera, nec injuria. Tua scita igitur, per , ,
lua scita evertuntur, et diffundunlur irrisa ; cum , ,

VARIJE LECTIONES.

* C.

b C. .

c 0. . ::.

629
ADAMPHILOCHIUMQILESTIO CI.
630
. " , - noslra millo hornm impelantur; sed iinpudentiam,
. ' - audaciam, calumniam accusatoris convincunl. Sed
, \ ' si omncs venderent, quae domus aut prclio, aut
, . ' valore suo conslare posset? Hem tuain exaccu, ;
ralam dialecticam I oh gravitalem! Papae! Qcam
\ ! ! rhetorica pereuasto, quam severitas bc pungil,
! et saepe, el longe a consequentia iniuctur! quam
^, * ^, ! ^ - verboruin pompam in refutando prae se fert! quie
, \ 1 coovicia de trivio arrepia in nos congeril l Certe |
! * triobolaris anus de yigiliis deorum luorum per
, compiia permcans, vino madefacta, an non magis
, \ apposite ei cxacle responderel ? Quae domus pre; ; tio conslare poteril? et qtiidnam inagis bonora , , , lum, quam aequalitas inler eos quibus est natura
; ' , sequalis? quid magis optabile, quam ul qui eamdem
, \ civitatem colunl, acquali siatu et coitditione per ; ' > ,
fruanlur? Sed inaequaliias, scd tyrannis apud le in
, prelio, vel doli, scd cauponaniium el licilalorum
in vicinos macbiuae et artiGciosa? fraudcs. Oinnes
* euim opes, vel novos, vel amiquoe fonles eosdem
- habent, per quos aposlala suum bonorabile magni , * flcare vuh. Qui plane, ut et raelcra ignorabai, quid
. ' , apud Deum bonorificum esset vcriiate, ac quid
, , , non. Hoinines eiitm, licel non gregarii, sed pbilo . ^ , \ sopbi, qui illibalum conseivanl ainorem, unicas
lantum divitias earumque laulitias et gloriolam
, , iubiant, el ulcunque qui cas possident opcs mullis
\ , malis scaleani, boiioramlum lamen el beaium ju , \ dicanl. Deus pielate praeditos bonorat, ct gloriam
, $, \ Q dat virlulem diligenlibus, licel opnm illos tumor
, non inflct, nec lypbusaut luxus observabilis fucrit.
, * Nam qui gloriafn inde aucupanlur, nec virlulis de \ . siderio, nec pietalis aliquo languulur zelo;
. , * a?quum erat ergo, ut Dominus el Deus noster Jesus
, ' . - Cbrislus, qui ob generis nostri salulem se evacua, , verat et carnis nostrse alque sanguinis ftebat parti, * ceps, non id quod suave el acceplum est iis qui
\ - terrcna sapiunl, aui quae nequiliam progenninanl,
, > corum radices considerarct, el semina sercret
, ' ejusmodi fruclum producentia; sed, ut Icges ei
, \ edicla illa sancire per qu-e radicilus passiones
, tvelluntur, virlutis el conlemplationis pune prfe' ^. , clio consummatur : nullo illorum iudigel, imo
\
iriullipliciler ea coulinel praesens admonilio ct
* , , D consilium. Sed foriassis nibil esl in boc consilio
, \ absonam aul absurdum, nec ansam quod praBbeat
. ' ^ jusle carpendi. Sed non tam facile naiura ferr, jt
, \ iiat, et actione compleatur deflcit aclus, nec aspiL * rai ad orationis sequelam, nec quis opere subsi ^ , sleniem aclioncm suggeret, aul conformem ser , ' moiii. Consilium boc salutiferum per purissima
, \ Domini labia prolatum, ab omni praeterila memoria
^ - ad bunc usque diera semper animilus hominibus
. - radicatum, et profunde, late, longc augmentum
capiens, virtules caeteras perfecias consummavit;
>, ter mille quinquies mille olira, et postea iniiume, $ - rnbilis homiDUin tnulliludo, in comtnuno convc

\MUJE
* ?. .

C. jy.. ^.

LECTIONES.

631
PATRIARCH.E CP.
632
nienles , et de propriis decedenlcs , communia , \ ,
voluerunt esse quac possidebanl, nec inler eos \ \ ,
quispiam pauper erat (erai liaec mirabilis aequali- \
las, nec speranda nisi cum adbiberetur), sed nec , dives. c Quicunque enim, ait Scriplura, < domos 0 , ,
vel agros possidebaul, vendebant, et pretium ad- , ducium ad pedes aposlolorum deponebant, et distri- , \ (
bucbalur cuique prout indigebal . > Audis, Ju- \ * ),
liane : Qui posscssores crant, vendcbant. Nonne , " , ,
omnes? sed tum ab initio mandatum illud ita ,
splendide ferebalur, ut opere floreret : Ab eo lem- ,
pore ad bunc usque dicm, non modo florem , , *
summe immarcescibilem conservalum videmus, . , ", , 5
unde animx hominum circumfuso odore perfusae . ;
ad virlutura omniurn saluliferam et vivilicam fra- .
granliam trabuntur a corrupla passionura affe- ctione , quae plurima malcolentia exbalal : scd * ,
omnes lerrarum orbes acta diffusa perlransivit, , ' non tanlum virilim, sed populatim, el infinitam ,
plane mulliludinem hominum monaslicam, hoc ,
esl coelestem vitam amplcctenlium supcr terram, qui opera sua extenderunt, el prxscripto mandali
cum summa omniuin laude et praedicatione : ita , Domini nostri verba eflicacia ei actuosa roagno- , ' , \
pere sunl, ob boc ipsum, admiralionis, animas, , \ ,
bominum meriiorum ad se converteniia, et verbi \
seraen inspergenlia satis profunde faciunt, ut a , \ ' ,
fructibus arbor cognoscatur : et pcr fruclum at- \ ,
que arboreiu hortulani potcnlia el sapientia laude-
tur, cujus laudis opulenium satis segetem sugge- Q \
runt, el tamen nondura per baic toi et talia en- * \
comia, naluralis enim maguificenlia saiis abunde , \ *
roanifestalur; nam multaruin pra?terea virtutum * ,
subsistenliam susleniat el complectitur : et certe, , ,
nisi quis pari cuni Juliano judicio divino occacca- ,
tus, in clarissima luce aberrabii, suromopcre , \ '
admiraturus est naluralem ejus vim, sublimem \ ,
illam el salutiieram? Qui coelestcm conversalio- *
nem terresti i sua vita repraeseniant, ii discerni , , '
facile possunt, hoc fundainenlo iuprimis innixi : * *
Yendite quae possidetis, et eleemosynam date. > ) Cui sic jacto, caeleras superstruunt virtutes, iia . ,
ut sine illo subsislere non posse pure illae videan- \
tur. Quocirca cum vendiderilis primo quac possi- ,
deiis, et indigentibu3 distribueritis, omnino hoc D Chrisli consilium, ut Dei opus, ut bumanilale ple- ; , '
num, celebrabitur. Ad bunc modum nudi demum \ ), , , homines, opibus el passionibus vacui lerrenis, ad $ , ,
certamina aibletica se componunt, in illud solum , , , \
menle intenii, et scopura directura babenles, quod , *
Paulo dicitur : c Gupio dissolvi, et cum Cbristo * ,
esse *. Unde visio palcrna, in Spirilu sanclo .
(felix omnino visio), perfecta, et sine speculo reve- , \
lala, et rcvelans bonorum primum, et desiderato- , *
78

7e

f e

Act. , 54, 35.

' Pbilip. , 25.

V A R I ^ LECTIONES.

* . ,

* c. . .

633

A D A M P H I L O C H I U M Q U J E S T I O CII.

634

\ ; - rum summum intuenlibus froendum, reprasenlat.

\ Atque ita Servatoris Domini mandatum, non modo
, , diclu raiionabile et consequens videtur esse, et
, \ malta veritate fulcitum, sed quidquid ad opposi, , < \ tum repugnat, fugat praevalendo et pudore suflun . > ' , dit: sed el raulio magis seriem verborum et sen ( !) , \ ' lenliarum censura vacuam, per operaliones eximias
, et subsisienliam universam sub sole consummalio rem et adinirabiliorem ostendit, atque ultra vim et
, \ - naturam epicberemalum , ita ut audentes ipsam
. , violare dedecus cum pudore subire cocgerint.
^ \ Atque haec hacienus, ex iis quae oblivio non prae \ venit, contra Julianum Apostolam nequiier et impic
, \ - contra veriiatem insolescenlem dicia sunto. Tibi,
discendi cupido, et divina oracula, ut divinis rebus
, \ , convenit, edocto, cliam pauca e diclis, scio, suffi cient ad quapstionis solulionem.
' , \ *
,
. , pb '^
\ . , \
, \ .
'.
. \ ;

QUiESTlO Cll. [Colsl. CCLXV. Taur. CCLVI.]

Quid iignificel ephod ?

EdiU a MonUcutio, ep. 192, ad Galatonem., p. 291 -292.

, \ , Inler legendum observavimus epbod, de qtia
, , Sv , - vocc inlerrogas, tria significarc : imprimis sacram
\ , et poutificalem siolam, qu% uli nulli licuit, nisi
, ' . * - Q sacerdoti. Illa significabatur quod agendum erat in
, * iis rebus, quo consilium humanum pertingere non
, - poterat, nempe, an a bellis cessandtim , an praelio
, - erat decertandum, ei similia ? hsec principalis
, . ephod signiGcalio. Secunda, precedenii fere eadem
. erat forma epbod, usus communis, t non saccrdo*
, , - lalis : eo amiclus videlur David; ait enim :
\ . Ephod eral super David, quod e bysso fiebat
\, \, * ( (erat autero byssus plano)'; stolam ex illa ma * ) teria confeclam byssinarm nominabanl : at qui
nominis originem, usus modo et forraae ascribunt,
vocant epomida, et ependuma. Est et terlia adhuc
. , illius signiticatio : idolorum cnllores, in imitatio. , nera sacerdoium Dei,ftacerdolibusetiara suis sio , ; - las appropriaveront, texturam earum in figuram
, D epbod conformanles, rem quoque ipsam vocarunt
, \ - ephod. Hanc imilaiionem adbibuerunt dseinones :
, \ . * qui nibil novi ad rem intelligendam attulerunt: ut
, * * \ nomeo, Dous, vere exsislenlem signiOcat, at do dae , \ monibus falsis dits u&urpatur, sic et epbod in
, , , varia signiGcaia disiribuitur. Ncque norocii illud,
[C m.] , Dcus, tantum in discrepantia dividilur, sed et
* utraque vox, et proprie ens, et proprie
. , , sanctum signiiicat : et non aliter quam ephod, a
, \ " servientibus daamoDiis ad honorem eorum qui co\ , - luntur irahiiur. Tu autem corpore et anima vale.
, , * \ *>, , * \ , . \ ^.
Te

7s

UParal. xv, 27

635

PATRIARCHJE CP.

K6

ijUiESTiO CUl [Coisl. CCLXVi Taur. GCLVIl].

.
Quomodo non e$t contrarium illud: Oculum pro
oculo et deulem pro dente, illi senlentice : Si
,
qui$ le percutseril in unam maxillam, porrige ilti
,"
et alleiam (20;.
.
Edita a Montacutio, ep. 196, ad Conskmt., p. 194. In Matth. v, 58, 59.
Lex illa qua praecipitur, c Oculus pro oculo, et
, ; dens pro dente , non adversamr, ut imperiti qni- , , ,
dam arbilranlur, illi, Si quis tc in unam malam \ , ,
percusserii, obverle illi et alieram, et quae sunl ;- " / \
ejus generis. Ha?c enim judicein recte disponil, et
, > ,
lege lala intendit, ut imparlialis sil erga liligantes, ^ . 1 et injuriam passo ut salisfial, qui poenam poscit
^
^ ,
infligendam afficienti injuria. Altera nec judicein ; , \ respicil, neque lex cst; iU enim conlrairelur ; sed ,
injuriamqui palitur, ad comilatem incitat, et cora- . ,
passionem informat : idque agil, ut iracundiam , ,
supcret el furorero, consilium pbilosopblcum el
accomniodura adbibens. Nam vel non recuperat \ \quod ablatum. est ab eo : nut si recuperet, haud
possidebit plus quam ab inilio babebat. Sed qui \ .
per lolerantiam , comilatem , ct compassionem , ^ ,
ininiicum superat, post vicloriam, moiiumenluin \ .
sibi suscitat immoriale virlulis snae , ct Judicem * universalem propilium sibi et placatum rcddit, , \ dignum s praeparans qui patiatur illa, quaein proxi- , \ mum inlendebat.
\ ,
, .
Q U J E S T I O U V [Coist. CCLXVll, Taur. CCLVlll].
'.
Edita a Montaculio, ep. 205, ad Theodor. Iiegum., p. 500, 501. De Abele justo aale peccatorem Adamum
functo (21).
Secretior omnis et profundior causae ratio, apud C
l^v ^ \ ;
Deum seponatur : sed in quanluni iiuniano caplui *
compi ebendendam dare voluil, illam ego atlulerini;
, , '
quod idcirco Abelem viruro justum,Adamopriorera, , ', \
cum lamen princeps is peccaverat, et sententiam ,
ideo inorlis acceperat, morti IradUum voluil, ul qui - \
reatui subjacebat, per et in lilio suo inculpalo ma- ;6 \ ,
jorem tristitiam conciperet animo, et majnrcm , \ *
monstraret poenileiUiam; ita ul cum minimo, in quantum fieri potuit, iransgressionis debilo binc , ,
iraitsiret : deinde ut puteuin morlis proiun- . dum, per jusli bominis eo introilum injuria aflecli , ^
receptum redderet pulridum el inanem. Quod si *
euin qni peccato reus fuit principein recepissel, , \
iirnium subjecissel ci firmamentuin : sed abrepto . ,
illuc viro justo, putridum solum uec diflkuiter sub- ^
ruenduin, nescicns tanien confecit. Tuautem porro \ .
in mentem advoca cogilando, an non status et ralio
*al , * \resurrectiunis , lam longo prxcedente intervallo , \
praeslruaiur, el per mysterium praesignificetur ? Si . \ enim bunus ac juslus Deus fuerii, aut utriusque
; ' '
polius fons el origo , haud immuneratum biuc ,
abire virum jusluui ne ad borulae unius spalium
,
6t

VARIiE LECTIONES.
. . C. . .
NOTAS.
(20) Cum bac qua?stionc confercnd.c suitt ex
(21) Idcm argumcnluii) qua^lionc XI peitractapracccdenlibusqq. XXX VII ct XLVI.
lur.
b

C. . .

637

AD AMPHlLOCHiUM Q U J E S T I O C U I C V .

633

, , pati debuit. Quid auteni immuncralum dico ? cerie

, . - baud fuissel passus injuste aliqucm tolli, neduin
. , virum sui amantem, si non atitis viUfi siaius, con , , dilio alia reposita fuisset illi, ubi rerum a segesta . * runi retribulionem el reinuneralioneir. per inex, , ' plicabiles divinae providentiae divilias praparalam
, , ' disposueral. Quocirca non est cur tu adhuc addu, bites, unde faclum ut Abel juslilbc cullor omnium
\ ( - bominum princcps morleni famularelur. Quod si
) rcspcxeris ad Enocbum qui et ipse jusiissimus fuit,
plus adhuc libi suggerelur, cur non addubiles,
.
unde factura ut mors prius in juslos quam in reos dorainium exerce.rel : superior enim justus esl
propter virluleni et amorem Dei exinuum (ue dubia a te proposita difficuller explicentur) laqueis
mortis brreiUus ei ejus tyrannidem etfpertus fuisse dicitur.
'.

Q U J E S T I O C V . COM/. et Taur. C X X V I I J
L

tvc .
De circumcisione.
Edila a Montacolio, ep. 203, ad Theodor. Iiegum., 302-504.

Tria prai se ferre videtur mibi circumcisio : pri2 , \ \ - raum, quod lanquam signam et sigilluni Abrahami
, - progeniem separaret, et a caeteris genlibus distin , gueret : secundum , in se divini baptismalis gra \ tiam et edicaciam per figuram praedicabat. Velutt
. " , enim olim circumcisus, per sigillum in Dei populo
; censebalur, sic et baplizalus, Chrisli in se sigillum
, J expressum babens, adoplaius iuscribiUir Dei lilio , rum albo : lertium, symbolura erat lidelium in gra. \ , tia exsistentium, qui carnalium voluptatumet pas , sionum insurrectiones tumuUuosas excisorio fldei
, scrmone, et asceticis laboribirs abscindunt et mor \ lificant; non corpus scindunt, sed cor : nec eecun , \ - dum litleram sed spiritum circumcidiintur.-quorum
, \ C laudatio non babet opus bumano prsconio, sed a
, Dei calculo dependet, ul Paulus harura rerum my , , slagogus clara voce leslaiur. Ulterius, et illud for , tassis arriseril alicui, quod e gente Chaldsea orie. , - batur Abrabam, ubi malribus, filiabus, et sororibus
" , \ de consuetudine impia carnaliter miscebantur.
\ \ - Quocirca, ne per patulos mores vel ipsemet pol. lueretur, vel ab illo descendenles, circumcidebatnr
, , , ei prepulium, quo sic aboletur bujusmodi nefanda
, , turpiludo, atquc ita accrescebat ei suae propriae
^, >. carnis circumcisio, ut divisio ab affinibus suis et
, consanguineis, ac quanlum ad maritalem copulam
, . speclabat, aversio. Non enim vel iurlim quis post
* , , circumcisionem esanguine Abraham infandis isttus * - , modi impediebalur: cum Cbaldaeorum lascivia af * falim et iinpudenier ad multa post bacc saecula
\ , , - proslilueretur. Sed fruatur hic quisque judicio suo:
. cene erat necesse ut Abrabami progenies separa retur : inprimis , ne permisla caeteri nationibus
* , illarum moribus paulatim abduceretur, facla pie , taiis cullusque mutatione, et ita exsecrandis illa
, rum sacris inserviret; secundo, ut promissionis
, - divinse apparens et cuicunque inlelligibilis finis et
, - perfectio redderelur, Abrabami seioine in innuroek

1 C. . .

VARIiE LECTIONES.
G. . .

639
* "
PATRlARCHiE CP.
640
rabilem muUUudinem mulliplitato ct cxcrescenle. , >
Quod si cum caeteris nalionibus permisli mansis-
sent, veritas promissionis adimpleta non agnosce- \ . &
relur, nec niuUiiude laniae esset admirationi, ubi
separatim si agereni, et rempublicam privatam , \
tuerentur. Tertio, quod anle alias causas ccnsetur, , *
quandoquidem Dei dilecto et diligenti Deum Abrahae . , \
paclum fuerat : In semine luo bencdicenlur uni- ,
verss mundi naiiones \ Hocpaclum a nullo pro- ",
gredi poterat, quaro a Conditore, et ineffabili sua . '
providenlia ubique diffusa et disseminaia omnes , " * \
complectente : communis enim Formalor solus po- , \ ,
terat tam commtinem benedictionem impertiri. \
Enimvero, cum hoc ipsum Provisorem illmn ad , \
. ', \
incaruationem quod maximum est, deslinaret;
(quod ab oinni retro aeternitale divino et abscon- ^ \
diio iiutu ordinabalur :) ideo genus Abrahac sepa- (
ratur, el a commistione cximilur aliarum gentium : ^
ut Creaior et Dominus naturam nostram ex illa ),
stirpe assumeiet, etsimiiiier ac nos carnis el san- , \
guiuis particeps fieret, quo pacli et promissi veri- tas ontnibus nuineris, apud omnes consummareUir: , \ nempe Gbristo Deo uostro, in quo genles omnes > \ ,
benediciionis pcr gratiam participes tlunt, e lum- "
bis illius per principia generationis humana* de- .
scendenle. Aique haec quidem haclenus, secundum , q>
pieiatis seiisum : quiu et illud libi ellam liquere , ;
arbilror, quod circumcisio divino viro Abrahse causa
nequaquam iidei fuerat, nec ilia secundum fidei or- .
dinem censeri debeat; prius crediderat el cum illa Q \ , .
fides anlerior apud illum resedisset, sigillum ,
boc impressum accepit. Affirmare igilur, quod , ,
idcirco prepulium abscindebatur, ul nudatus na- *
turalibus ornamentis, sordes genilalis illa cluerel, . ,
scio paganos et Judaeos : sed deblalerant. Gonlra .
quoscum rouhamibi dicenda suppeiant, quae abunde , ,
refcllant banc absurdam opiuionem, boc unicum ,
edisserain , quod non illtbeniQr audirem ila dicli- ,
, lanies, si contra fontem efiluxionis seminalis, gla.
dium vcl cullellum adbibitum vidisscnt, vel contra
venlrero, qucm plnrima imraundilie, et abomina , ,
bili adbuc magis reolclum et subjectum ster- ,
, *
nunt.
, , , \
\ .
7 e

QILESTIO CVI [Coisl. ct Taur. CXXYIU].

I>
Vq\
Quid $igniHcat redundanlia verbi (um^?
;
Edila a Moulacutio, ep. 208, ad Leonem philos., p. 505-306. Qusestio grumnialica.
Abundantia vocis , *um, in composita ora*H ,
lioue, cum pronomine ego praecedenle, frequens est
,
divinis Lilleris, nec lamen criraen subit soloe- ,
. ,
cismi : si de boc dubites, recogila, *
* , qua3 redundant in , \ , , ,
, & Grcecorum libris, el ita desisle addubilare : palet
enim, quod f, cum voce , , Cuin , , .
non aiiquid aliud siguificant, quara quod primis , , , \ ,
1

Gen. xii, 5.

ttf
Ab AMPHILOCHIUM QUiESTlO CXVl-CVlIL
6i2
, , * vucibus designabatur. Et patet bane (lbam esst spe-r
ciem p a r o l c i a 3 seu redundantiae. Figura est oratio .
, \ nis, non soloeca ignorailo : n sa?pe cum
, ' \ , substrata vot in composilione apud sopbi , , stas ttios nibil aliud notat quam ,
^ , , etc, ad fot-fnam nhnirmn . Sin per
, viciniora exempla vis ut sllentium tibi imponatur,
, ' id non praeiermitlam. Yocis infinitivum ciun
. \ pariicipio in mernoriam revocans (licct pauci sint
, . inler Atticislas, qui non , ut ornamento
, - oralionis ulunlur), scio, teipsurti culpabis, quod cum
, ( in eotum scriptis versatus fueris, iibi sa?pis, Siroe redundare deprebendes manifestissime, nec ali ), quid omnino significare, ausus fueris soloecismum
* , - iis imputare, aut in ejus venire suspicionem ? Cur
, \ , ^ igitdrnon iuetuisti propier vocis \ redundantiarrt
, \ (si esset in sermone Graeco peccatum), quae Utrisque
, competit, ac si barbare loqueretur, sacrain el divi ; , nam Scripturam incusare ? Sed cum inlelligam in , ( - corrupium tuum esse judicium, spes nietenet bona*
) te hujusmodi locutionem dehinc non incusaturum:
, - aed si qui sinl qtii illud ausi fuerint, te facile eos
instruclos in viam reducturatu, quorum ignoraniia
; * (nam audaciai rnater est ignoranlia) ad boc modo
, , delinquendum ipsos excitavit, et quasi alis in * struxit.
, ^ , \
( ), .
1

'.
*
ol ;
Q

QUiESTlO CVII \CoUl., Taur. CXXIX].

Curiaborioso Herculi poetcc Amalthex cornu tn
manibui ponant ?

Ediia a B. de MoMfaucon, Bibliolh. Coisl. p. 347, et a MonUcuiio, ep. 209, ad Leonem, p. 506, 307.
,
Sosli, non soluni laborioso Herculi, sed etiam
\ erudito Mercurio Amallbeas cornu poeias in rnani\ . - bus ponere. Ne igitur mililiae laboribusque cor , poreis totum te dedens, a bonis discipltnis absistas,
, ' ^ ralus illinc tantum tibi oriluram vilas felicilalem 2
\ - sed etiam nobilibus musis nostris, quae lanium a
^ Grecanicis illis differunt, quanlum liberae uatura
, a servilibus itioribus, et ab adulaiione veritas,
, concede ut vel ex parte bonesta dulciaque cantica
\ . tibi oiodulentur. Nam Amallheae cornu etiam
" , Acbeloo fluvio, quia subjeclam terram circum fluens feracem reddii, libera poelarum natio liben , ler attribuit. Neque magni niomenti bomini repu. \ tatur, ea assequi quae vel inanimala ipsa ex nalura
. * - babent. Veram autem, diviuam et bumini conve , D nientem felicitatem, cui comparaia Amallbea mor' \ , bus etpauperias esse deprehenditur, ex sobsdi \ viuis Eloquiis, exque agricultuia inde sumpla de .
mciere licet.
'.
QUiESTIO CYUI [Coui. et Tauu CXXX].
Quid itt mulierem habere poUstaltm in camt huum ?
;
Edita a Monttcutio, cp. 210, ad Eulamp.j p. 507-309. Explanatio in I Cor. xi, 10.
, lllud, c luulicrem babere capUis sui poteslalem,
YARlvfi LECTIONES/
1 G . M. 353 . 180 .
PATBOL. G R . Cl.

21

m
PATRIARCILE CP.
644
non, nt prima facie verba sonare videntur, i u in , praesenli usurpai divinus Pauius. Cum audimus, , .
c potestatem habere, > forle doroinalionem el , , ,|
principalum quidam intelligent : at ille hic po- \ * ,
testatem habere ponil pro subdi et subjici , \ , *
potesiali. Utque quod dicitur raanifestius tiat, et .
ad aliorum quae abinde oriuntur, dubiiationes so- , ,
lulio expediatur, dicendum : Mundi doclor viros ,
inter orandum et prophetandum non velalis capi-
tibus esse vult, mulieres autem velatis. Causam \ afferl geminam, cur hoc pracipiat : c Vir caput ,
euum londit, aut etiam radit, neulrum facere . \ '
mulieri permittitur. Ita non perinde mulieri licet c , ,
invelatum caput, ut viro licct. Yir ne capul de- > '
decoret, non legit. Non est enim cum ralione . \
xoiyweclum, ul cum coma lollalur, quam nalura , * \ .
dedit, externum asciscaiur operimenlum : mulieri , , .
-decori est operimenturo; caput dehonestal non , modotonsa, rasa, sed eliam non velala. Licet , / * enim illud ualura inslilutum, hoc autem a mode- \
stia et pudore sit : utrumque tamen capitis operi- , \ ,
lentura est : et veluti rasa naturale deponit ope- \ .
rimeuium, sic inoperla pudoris velamen et rao- , * '
destiae tollit, atque ila pari constal stalu cum era- * \ a. Una igiiur el eadem babetur causa, cur velari ,
<lebeat illa, isie non item. Imo, re perspecta dili- genter, baud isla sublre causae rationem dabuot; , \ .
refutationem vero et negaiiooem continere eoruro, qui siatutum viluperare volunl, et paria mulieres , , .
cum viris factilare volunt, propterea quod utris- , * que bil nalura communis : sed sive causam in- ^ \ ducant, seu redargutionem tollenlium illorum, b&c , \
laiuen eo sensu dicuotur. Senlentiam alieram hanc \
statuunl: Natura slal ut mulier sii subjecta viro : . ' ,
nam ab illo originem ortus sui ea derivat. Mullis , .
quidem aliis imperitat vir : illusirissinium ejus im , ,
perium el potestas eximia est in imilierero. Hoc *
aenau dicilur : cViri gloria mulier esi.i Cum ergo
principatus viri apex raulier sit, debitrix est ea * iacere, quaccunque virum, ut principem, honorent. \
Faciel autem babens polestatem ipsius super ca- \ , .
put, ei declarans subjeclionem, in eo quod pro- . >
prium caput velet, illum auiem reputet ejus caput, , et in eum omnimodo tanquam caput, relationem , ,
habens. Irapudens certe et ingratuin opus est, non . *
agnoscere illum priucipium et causam suae exsi- \ , \
stenlia?, ei ut principi bonorem tribuere: si nihit
aliud, qua? roulta sunt, recogilet, si detractet viri ,
in se iinperium, et suain subjectionem. A l vero . '
angelos, inquit, lestes suae a viro originis, aequum , \ \
est ut raeiuat ac revereatur, et propter illos vela- , .
menluracapitis gestare in signum suae subjectionis. \ , , ISara boc declaranl illa : Quocirca debet mulier , ,
poiestatem babere in capite, propter angeloa. > At , *
non perinde vir eadem lege subjectionis lenetur: , , \
non est opus ergo ut caput tegat. Imo vero, inquit ,
quis, cur vir, qui capui suum Chrisium habei, et ,
cum sit ejus principatus pars glorrosissima (est , \ ,
enim vir imago cl gloria Dei, ut et niulier ipsiue \ . -

645

A D A M P H 4 L 0 C H I U M QUJBSTIO CVIII, C I X .

640

, esl) non el ipse euuin caput tegit? Cui rcspon , , *0 dendum, quod ob hoc ipsum tegendum illi caput
, non est, ui in imperando et potestaiem babtfndo,
non subjiciendo se aliis, communemDominum ex. , \, , , primere ostendatur; est ejus oslensio caput suuru
, \ operlum babere. Quod Dnus impcret et dominelur,
( \ , ut quod caput viri sil, non viri solius, sed et onw
, \ ), \ nium rerum , non est in ainbiguo posiium. Quo ; circa, nec a symbolis opus esl indicare subjeciio, ' uem, cum opponalur apud omnes in confesso ipsius
, \ - poieslas, et dominatio principalis super omnia.
, ' - Ast, quud mulier debeat viro supponi, rion est cx
* sequo omnibus clarum, ipsam vero boc faleri opusf
. " est, et per symbola idem declarare. Sunt enim qung
\ , , - cum signa ea circumferant, a mullis resiliunt, et
, , \ D ordinem inverlunt, unde turbae el tumullus non
. privatas solum aedes, sed urbes repleverunt : quod
, * nisi ila esset, ut subjeciioneni servare jubereniur,
, quid non acciderct? Quocirca ctim ralione con . " jiiiicluni, el c conimuni uiililate Paulus, cum aiia
, dedit in mandalis, et sapientiae plenis, lion tantum
, \ pbysicae, sed el polilicae entbymemasi delinila cir . cumscripsit, quibus vir nudaium caput, mulier au , tem velaium babere jubeiur.
, .
, \ , ; ^ , \ , ; , ), \ .
1

P # .
C
Q U J E S T I O C I X [CoUl. et Taur. ' C X X X I J .
11 , c ar Quid sibi vull Ulud : Non it recte obiuleris, > elc
*?/C> x. .;
Edila a Monlacutio, ep. 211, ad Conttant., p. 309-515. Eiplanalio in Genes. iv, 7 (juxta iDlerpretatioaem LXX
virorum).
(
In eos qui discendi sunl cupidi, valde (ne quid
;) . * magis invidiosum dicam) egd gratiosus et ab iis
, . acceptus suin : quocirca quaislionum a (e propo , silarum solulionem, et facilem et concisara recic , , pies. lllud, ad eum qui princeps fratricidium inve, , - nit, dictum : iSi recle obtuleris, non recte divi . seris, peccasti, quiesce : mulliplices, vclim scias,
, admittet exposiiiones. Qui diclum puiat asseriive,
; ^, talem senlenliara latenlein extundet : Haudquaquairt
. . recte oflerre potes, quia nou recte divisisli : boc
, - est: Quia minus recte divisisli, et minus recle ob ** ' mlisti, nam recta oblatio pendet a recta distribu-
, . , ' lione, quocirca peccasii et sis quietus. Quod si nun
- assertive dictuin, at intenrogationts forma prola-*
6 (\ \ ), D ium velit (nam el id videtur), lum hic sensus erit:
\, , Nonne, licel recle obtulefis, el non recte divisoris,
, , ; , peccasti ? ac si diceret: An igitur quia recte obtu , lisli., reclc auiem non divisisti, non videris.pec, \; casse? Nitail vetal illum recte offerre dici, qui Deo
, , soli, qui supcr omnia est, sacriflcium et non i l i i
* - offeri; ai non statim rccle dividere, cum non obVAH1. L K G T I O N E S .
B

. .

.
(!) Eumdem lcxtum exponil Pboiius supraj qua?hi. i l .

647

PATRIARCHJE CP.

648

servet dividendo congruenlem legem. Qui sinc , *.

reprebensione Deo vull servire, inprimis recte di- .
videre, et similiter recte oflerre debet. Quod si , ,
uiia periodo concludatur lotus, laliusioodi subja- . ' cebit speculalioni. Quod si[non unam el simplicem, , sed vcluii e duabus conlractam figuram bic quis . , '
agnoscei, et ad bunc modum periodum absolven- , tein, ut parlim elliptice, pailim plenarie dicalur ; , \ nec Ua vis infertur verilali, ila : Non, si recie ai- , '
luleris, laudem consequeris, uisi et rccie quoque , '
diviseris : nam ul pieiatera sapit recte offerre , ita
non recle dividere impielaiis realum affort. Haec ,
est conslruclio islius dicti, bic sensus inde eli- , . ,
cilus.
. \ (& , \ ' , .
Verum ulterius , c recie offerre per se manife , , *
stum esl; recte dividere indiget ulterioris expli- * , , :
cationis. Hle igilur recte dividit, qui dona non quae- . ,
libet Deo sacrat, sed recto judicio illa discernil ac , '
dividit, atque iia longe optima offert. Fieri eniin \ ,
non potest, quin omnium praestantissima et pre- .
liosissima produclori, datori *;l causae universo- \ , runi Deo debeant offerri et sacrari. Talis fuisse \
docelur Abe), aniroo puro et sincero Deura amans. , \ ;
Narratur de illo, quod c de piimogenilis et pin- \ ,
guioribus oblationem tulit; boc est: illa quae in * ,
priiuogcnia produciione, ei in eo quod pinguia
c eranl el altilia caueris praeslabant, obtulit. Nam de > , f
omentosis, beue pastis et pinguefaclis, et raulla , , ,
sedulilale curaia quae fuerant, seleciiora et oplima C \ , .
dedit. Uterque frater studium in offerendo par ha- , buit: at dividendi et eligendi oplima, non erat -,_5-
par; sed Abel, ut recte obiulii, ita et recte divisii: \ .
Gain vel non rocle oblulit, quia nou recte divisu, , *
vel si delur eum recle obiulisse, lamen in .ele- , - '
ctione et separalione multum defecil; nam non , , prseslanlia, sed imperfeeia obtulit. ld apparet * , ,
quod IQ C ejus sacrilicia Deus non respexit, nee * \ ,
divinitus igne irainisso, ut Abelis assumpsit: ita
enim produut factum, et kide convictum de noii * ,
recle facta divisiooe. Aique ila se babet, c Nonne, , . c
ai recte obtuleris, non et rtele diviseris, peccasli ? > , * \ ,
Quod sequilur : Quiesce, quasi diceret ad peccan- *
tem, Sis apud le solum quietus, et diligenter con- , \
sidera absurditalem facti tui et per pcenitenUam ' . ,
peccato veniam acquire. Per quictem et sedalas , , ; >
passiones facilius id el discernilur et judicatur, . , ,

quod prsetermissum fuit. Sed et forte volebat re- , , \
primere illius inipelum, quo ille misere ferebatur : ,
cPeccasli, inquit, quiesce : > ne iujustiliae accu- . \ mules aliaro : insaniara in me tuam circuroscribila,
a fraierno sanguine et manus et mentcm immu- .
nes praesta. A l illud : Ad le eril conversio ejus, *
et tu illi dominaberis, > vel de oblato munere di- c ", \,
citur, quasi vellet, lodignum est, quod ego acce- ptem, quocirca aversutn cst ad te, ei tu illius do- ,
minus etiamnum eris, ut fuisti, priusquam offer- , \
retur : vel, noii quod offerebaiur, sed in quo . , ,

AD AMPHTLOCIIIUM QU/ESTIO C i X .
650
\ , \ - pcccabatur, cura offcrretur, inlelligi debet: ac si
, , , \, diceret: Tu peccaii istius, el non alius, fuisti cau, , sa; quare ejus conversio et relalio ad le erit,
\ \ luque dominaberis; dux ejus cuulemptus divini
, ' - numinis, unde caetera peccata processerunt. Sin
, V( lit aliquis, boc consolandi causa diclum (nam
, , moestus erat Cain, non eo quod peccaverat, sed
, \ quod in secundis post fralrem quoad sacrificia
, \ \ fuerat), uon boc longe recedit ab infinita et inscru , 5 \ tabili misericordia Dei; ac si indulgens pater filium
. \ - delinquentem alloqucrclur, Noli concidere, aut
( , moerore absorbcri, quod frater lc donis suis supe \ , * raverii: si enim rite prafertur, ob id quod recle
), - fecit, tamen iterum ille ad le converielur, sub tc
\ erit, et primogenilura praerogativis prxcedes eum,
* per resipiscentiam tecorrexeris a peccato : praj , , rogativa illa libi non auferetur, quain accepisii in
, eo quod materuos dolores primus solvcris.
, * aot \ , \
, ' , .
' \ .
Atque haec suflecerinl epistolae. Novi quosdam
- res Judaeorum antiquissimas memoria? mandan, , tes, qui aute alios scieniia pradili visi ,
qui idco exislimant Cain minime recle divisisse
, * , dici, quia nona vivenlibus, ut Abcl, sed ab inani, ( \ matis munera accepla dedil (niultis enim modis
) * inanimala cedunl animalis): Deuni itaque universa
- illius dona animata accepla babuisse, bujus sacrifi , cium rejecisse, quod de inanimatis appararetur.
. ' - Sed si id ita ilet, haudquaquam divisio, sed ipsum
, , ' sacrificium accusaretur, quod non animalia pro
, \ frugibus offerret. Sed non videiur boc divina illa
. ' voce increpatiim; de donis non accusat, repreben
* dit tanlum divisione.m. Cerle si ab iuilio agricola, - tionem ille, pastoritiam isie sequebatur, a raiione
. ' - oninino alienora cst exislimare Cainnm in culpa
, , fuisse, quia non de alienis, sed de suis oblationem
* , offcrebat. Addere licei, quod non in offerendo, sed
, ' in eligendo vitae instiliuo accusandus erat : quia
; , - agriculluram elegerii, et fratri reliquerit pasluram.
: , ' Diflerenlia quippe institutae vitae causam dedit
' , ry principium, quod opinantiir illum peccasse, dum
. - de
fructibus
- sacrificium
offerret,
cum illc laudelur,
qui animalia dedit. Sed deinceps etiam in lege, quo*, , , , modo simila, aristae, panes propositionis ad obla . tiones divinas deputabanlur ? Quod si valde bo na non aliquae tantum res crealae, sed universim
\ \ onmia verbo Conditoris commendantur, quae ratio
; suaserit ut fruclus e terra, quae humanae alitioni
, tum deputabantur, inhonoranda aul vilia despuc, \ , , rcniur? Quocirca priorem illam exposilionem lon , , ge praetuleriin bac adjeclilia. Nani ista, iis quibus
- ratio ignoratur puri nostri et sine sanguine sacrifi
; cii, quodamraodo videlur consenlire : unde apo . siaia Julianus ille contra rcligionem scribens, cum
siulta et ridicula proferret, vidcbatur tamen non
, inepte nec absurdo Cbrislianos reprehendere, quod
\ - ucquaquam Numen animalibus caesis bonorareni.

(551

P A T R I A R C H J E CP

652

, \ , ; '
, .
QUifiSTlO CX [Coi/. et Taur. CXXXH].
'.
EdiU a Ifonlaculio, ep. 213, ad Euschemon. p. 313, 514. De Christi apparitione in Hierosolymis promissam in
Galilaea apparitionem praevertente.
Promissum praevenit Servator propter discipulo- , rum parvanimiiaiem : et ante accessum in Gali- laeam apud Hierosolymas se manifesiat : non in ' * \
hoc proinissum suum violavit, nec longe differtur, ,
quod propter magnam misericordiam tam cito *
adimplebatur. Si quis anirao perverso veritatem in . '
mendacium vertere velit, et dicat non esse veracis, ,
promittere visionem in Galilaea, illam vero Hiero- ,
solymis exhibere : consideret, quod ubi dixerat , Servator se fruitioqem beaiai ipsius visjonis in Ga- * , ,
lilaea exhibiturum, et pmninQ non exbiberet : vel ,
adjiceret Hicrosolymie |iaudquaquam ipsum vi- , *
suros, et taroen viderent, non sine justa forsitan ratione quis de mcndacio postularet. Quod si Gali- , ,
Jaicara apparitionem premittcns ei illam praestitit, *
ac etlam in Hierosolymis addiderit aliam, ubi men- *-fi , \
dacii processus, licet in exili pbanlasia reljnqua- , \ tur? Imo quare non potiuVveritatis duplex eijt , ,
adimpletio, illius quam promisit, et ejus qaam sine ; , ,
promisso praestitit ? Sed ulterius adverte : si siiq- , ,
pliciter discipulis pollicilus essel se visum iri in , \ Galilxa, et ille prius alicubi yidereiur, in confesso ; *
erit non mentitum, Sin abeuntes diceret visuros, ,
al illi non abirent, quippe qui miraculum illud re- , \
surrectionis nequaquam firmiler credemes, ut, reli- . 6ciis Hierosolymig, illum in Galilaea videndum exspe- , ,
ptarent : quomodo non irrationalis esi opinio de ,
niendacio et sycophanlia? Sed et absque istis , , pradiclis, iutueri inpriinis oporlet, quod, licct
Hierosolymis adfuit, et visus est discipulis suis \ ; \
Servator, non tamen principaliter illi eqm intue- C ,
banlur. Qui enim possent, qui se spiritum videre ", \ 6
pulabani? Quod si autem postea credebant, lamen , * nec illud magnum fuit. Quid enim praeter hoc, ,
c Spirilum carnem et ossa non babere ', > quod, ; \ , *
qui mortem obieral, resurrexil ? Quocirca illos in- * ,
tcrepans ait : c Quid turbati estis ? Quorsum cogi- , \ \ ;
tationcs aspendunt in corda vestra ? Hoc non \
erat eorpm qui anirois fuerant conflrmaii, qui im- , \ \
mobilibus veritati raiionibus adbaerebant. In Galilaca ; revera viderunt eum, ibidein revelaio roodo raani- , * \
festabatur: quod quem intuefpantur oculis, ipse .
essel, c qui raortis dominiura spoliaverat ; > ,
ipse, c qui rerura omnium qu in cqelo sunt ac in \ , <
*
terra potestalem acceperat el doroinium > quando summam el excelsam aposlolalus digniiatem , \
super orbem universum cdlaiam accipiebanl. Qua- \
re doclorem squm discipuli revera in Galilaea vide- ),
bam, Dominum et qum pote^late omnibus imposi- . , $

fcv

77

78

19

' Luc. xxiv, 39.

" i b i d . 38. " Hebr. n, 14.

19

Mallb. xxviu, 48-20.

"VARIiE LECTIONES.
f> \1. H . .

C. . .

653
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CX, CXI.
65*
, , ot ^ tum divinae Spiritus sancti graliae elargitorem :
\ , aliorum quoque bonorum promum condum : quod
, clarius quam antea cognoscebant. Quocirca verissi - me |et divine dixit Chrislus, utcunquc se praeosten , . - debai Hierosolymis, quod ipsum, cum venissent in
, Galilaam, Yisuri erunt
, \
, .

'.
QUJESTIO C X I [Coitl. et Taur. CXXXHl].
EdlU a Montaculio, ep. 214, ad Stephanwn, p. 515-517. In psal. cxxxiv, 15, et psal. cxv, 4, juxta LXX.

Idola gentiura argenlum et aurum, opeia ma . > nuuui humanarum. > Yasa libaloria in religione
, , \ - Cbrisliana, crateres, tburibula, crucis eiDgies, et
, \ \ ; scxcenia alia : praetermitto enim symbola Mosaici
\ ^ sacrificii; nonne argenlum eunt et aurtim, ligna,
*, , \ , , colores, opera manuum humanarum ? Imo absit,
* '>; * argentum non sunt, sed argenlea, non aurum, sed
, * , ex auro facla, non ligna, non colores sed
* , , ' materiero illam babent. Aliud est ex istis, quod
. " , pertlcitur opus roirum : non sunl manuum hu ' roanarum in materia ludentium , et sine omni
\ , operatione divina id quod cogitationera subierit
fabricantium. Quocirca illa nibil aliud snnt. quam
. , materia contumeliose tractata, et manuum huma , \ narum labor sine rationeet consideralione ulla: isla
\ aulem efformata in materia, et manus babent sub \ , ininistranles, scd motas a coelo : nam subservilur
\ , * - coelestibus inspirationibus, et rationi prudenti,elju * dicium pielatis promovenlibus. Atlende, Icotiomacbe,
; , \ G nec ediscere le pudeat illa per quae liberaberis a
. , , \ - pudore terribili, ei onde ralionem inibis judicium
, * - inevitabile declinandi: veluli cum libaloria nostra,
, \ . calices, el Ihuribula, crucisfigurae,ac similia, non
" \ , sunt aurum, non argenlum, non lignorum, non
\ , \ , \ colorum materies, nequeopera nianuum bumana, , , , rum : ila sacralae iroaginum repraesenialiones non
, * sunt aurum, argentum, aes, colores, non opera ma - nuum (Deus meliora !) humanarum. Pradicalio di, , , - \ina el invariata iradilionis ab inilio apostolkaa
, ' ( !) etpatritae, tanquam vivida quaedani sapienUa'ma . teriem apprehensam juxta proprias et divinas leges
, - operata, el arlillciose tracians, forraam et iiguram
, , imaginis in eam inducil, nibil plane vel deordina, \ lionis malerialis, vel bumanse curiositatis ibi per , , - ^ mitlens libere exslare ;.sed opus suum omnino et
\ - in solidum oslentans, puras et impermisias pro, , lotyporura repraesentaliones, ul rei sacrae coirvenit
^ et sacratae famae, exhibet.
\ \
\ .
, , , *
Ila babes, opinor, unde fructus pictalis. tuorum
progenitorum percipere declares , ei b;ereticorum
, \ - ora oblures, brevher expressa. Nam , quod raaie. - rialem rationem spectat, mensa Dei, ct mensa dae, , \ , monum, sacrificium divinuin, et diabolicum sacriVAlttE LECTKXNES.
C. . . l C . . .

(551

P A T R I A R C H J E CP

652

, \ ,
, .
QUifiSTlO CX [Cohl. et Taur. CXXXII].
'.
EdiU a Ifontaculio, ep. 213, ad Euschemon. p. 313, 514. De Christi appariliooe in Hierosolymis promiseam in
Galilaea apparitionem praevertente.
Promissum praevenit Servator propler discipulo- , rum parvanimhatero : et ante accessum in Gali- * laeam apud Hierosolymas se roanifesiat : non in * \
hoc promissum suum violavit, nec longe differiur, ,
quod propter magnam misericordiam lam cito *
adimplebatur. Si quis anirao perverso veritatera in . '
mendacium vertere velit, et dicat non esse veracis, ,
promittere visionem in Galilaea, illam vero Hiero- ,
solymis exhibere : consideret, quod ubi dixerat , Servator se fruitiooem beaiai ipsius visjonis in Ga- * , ,
lilaea exbibiturum, et omuinq non exhiberet : vel ,
si adjiceret Hierpsolymie |iaudquaquam ipsum vi- , '
suros, et taroen viderent, non sine justa forsitan \ ratione quis de mciidacio postularet. Quod si Gali- , ,
laicam apparitionem premiltens et illam prasljtit, *
ac etlam in Hierosolymis addiderit aliam, ubi men- ,
dacii processus, licet in exili pbantasia reljnqua- , \ tiir? Imo quare non potiuVverhatis duplex eijt , ,
adimplelio, illius quam promisit, et ejus qaam sine ; , ,
proraisso praestitit? Sed ulterius adverle : si siiq- , ,
pliciier discipulis pollicilus esset se visum iri in , Galilxa, et ille prius alicubi videreiur, in confesso ; * erit non mentiium, Sin abeuntes diceret visuros, ,
at illi non abirent, quippe qui miraculum illud re- , \
siirreclionis nequaquam firmiler credenies, ut, reli- . ciis Hierosolyrais, illura in Galilaea videnduio exspe- , ,
piarent : quomodo non irralionalis est opinio de ,
niendacio et sycopbantia ? Sed et absque istis , , praadiciis, intueri inpritois oportet, quod, licct
Hierosolymis adfuit, et visus est discipuiis suis \ ;
Servalor, non taroen principaliler illi eqm intue- C ,
bantur. Qui enim possent, qui se spiritum videre ' *, \ 6
pulabani? Quod si autem postea credebant, lamen , '
nec illud magnum fuit. Quid enim preter boc, , c Spiritum carnem et ossa non babere ', > quod, ; , *
qui moriem obierat, resurrexit ? Quocirca illos in- , \
prepans ait : < Quid turbaii estis ? Quorsum cogi- , \ \ \ ;
tationes aspendunt in corda vestra ? > Hoc non \ *
era( eorpm qui animis fueraut conflrmaii, qui im- , \
mobilibus veritali raiionibus adbaerebanl. In Galilaca ; revera viderunl eura, ibidein revelato modo raani- , * \
festabatur: quod quem intuefranlur oculis, ipse .
essei, c qut mortjs dominitim spoliaverat ; > ,
ipse, c qui rerura omniura quae in clo sunt ac in \ ,
terra potestalem acceperat et doroinium , > quan- ^
do summam e( excelsam aposlolatus digniiatem ,
super orbem uoiversum cdlatam accipiebant. Qua- \ \
re doclorem squiq discipuli revera in Galilaea vide- >,
banl, Dominum el pum polestale omnibus iniposi- . , >*
n

77

78

79

Luc. xxiv, 39.

77

ibid. 38.

7 8

Hebr, , 44. Mallb. xxvm, 48-20.

"VARIiE LECTIONES.

f (I. H . .

C. . ,

653
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CX, C X L
65*
, , ol - ^ tum divinae Spiritus sancci grati elargitorem :
\ , aliorum quoque bonoram promum condum : quod
, clarius quam antea cognoscebant. Quocirca verissi - me f et divioe dixit Christue, utcunquc se praeosten , . \ - debat Hierosolymis, quod ipsum, cum venissent in
, Galitaeam, Yisuri erunl
,
, .

'.
QUJESTIO C X I [Coitl. et Taur. CXXXHl].
EdiU a MonUculio, ep. 214, ad Stephanum, p. 315-317. Io psal. cxxxiv, 15, et psal. cxv, 4, jaxta LXX.
c \
cldola genliura argentum el aurum, opera nia , nuum humanarum. > Vasa libaloria in religione
, , \ - Cbrisliaoa, crateres, thuribula, crucis eiDgies, et
, ; sexcenta alia : praetermitlo eniin symbola Mosaici
* \ ^ sacrificii; nonne argentum sunt et aurum, ligna,
, , \ , , colores, upera manuum humanarum ? Imo absit.
'>; argentum non sunt, sed argenlea, non aurum, sed
, ' , ex auro facla, non ligna, non colores, sed
, , ' materiem illam habent. Aliud est ex islis, quod
. " , perficitur opus mirum : non sunt manuum hu * raanarum in materia ludentium , el sine omni
\ , operatione divina id quod cogitationem subierit
fabricanlium. Quocirca illa nihil aliud snnt. quain
. , materia contumeliose Iractata, ei inanuum huma , narum labor sine rationeet consideratione ulla: ista
\ autem efformala in materia, et manus babenl sub \ , ininistrantes, scd molas a coelo : nam subservitur
\ , * - coelestibus inspirationibus, et rationi prudenli, el ju dicium pietalis promovenlibus.AUende, lconomacbe,
; , \ G nec ediscere le pudeat illa per quae liberaberis a
pudore lerribili, et onde ralionem inibis judicium
. , , \
, ' - inevitabile declinandi: veluti cum libatoria noslra,
, \ . calices, et Ihuribula, crucisfigurae,ac similia, non
" >. , sunt aurura, non argentum, non lignorum, non
\ , \ , \ colorum roateries, neque opera manuum bumaiia, , , , rum : ila sacralae iroaginum repraesenialiones non
, * sunt aurum, argenlum, aes, colores, non opera ma - nuum (Deus meliora!) humanarum. Pracdicalio di, , , \ina et invariata traditionis ab initio apostoltea*
, * ( !) etpatritae, lanquam vivida quaedam sapienliajma . teriem apprebensam juxta proprtas et divinas leges
, - operaia, et arliilciose tracians, formam et iiguram
, , imaginis in eam inducit, nibil plane vel deordina, \ .

lionis malerialis,
vel bumanae curiositalis ibi per
--w
,
, , - mitlens libere exslare ;sed opus suum omnino et
\ - in solidum osleotans, puras et impernaislas pro, , lotyporuro repraesentaliunes, ut rei sacrae coiivenit
^ el sacratae famae, exhibet.
\ \
\ .
, , , *
lla babes, opinor, unde fructus piclatis- tuoruni
progenitorum percipere declares , ei luereticorum
, \ - ora oblures, breviier expressa. Nam , quod male. - rialem ralionem spectat, mensa Dei, ct mensa dae, , , monum, sacrificium divinuin, et diabolicum sacrir

VAttlJS LECTIONES.
PC. . . <lC. . .

5
PHOTIf PATR1ARCH,E CP.
6
ficium, paganonipa orgia, et mystagogiae Chrislia- , ,
jiqrum, et muha alia, qua* per summos gradus dis- , ,
paranlur, non magoa tamen oonstant difleremia : , '
iisu ac titulo, consecraiione, ac mystica pariicipa-
tione, et in multis aliis , iuexplicabile discrimen , ,
pbtinent. Ad hunc modum idola gentiuro, et Chri- .
stianorum imagtnes, templtim Dei, et idolorum , , ,
, , a r a 3 , nidoris Graecaniei llturgica vasa, ac nostri
sacriflcii puri illius et sine sanguine sacraia re- ,
ceplacula : bsec uiraque, quae sic in oppositum se- ;
cernuniur, roaieriem babent aliquando eamdem, ac in nullo discrepaniem : at secuudum formalia, ,
et speciem inducentia, aul alteritaiem inducere
valentia, inexplieabilis resuhat nec verbis expri- , ,
menda differentia. Quapropter maleria minime in ,
meliorem statum mutala, quin potius abunde par- . '
ticipans, non immerito lignum, lapides, aurum, ,
argentum , aes, opera maouum huroanarum appel- ,
lantur, et profana sunt, iropia, iinpura, pariim pro- , , , ,
p(er nialericm,partim propjer artiflcera, partim ab iis ,
quibus impie ei scelerate ascribunlur denominaiio- , ,
nem sortita. Hanc obcausain, licet os habeant, muta , ,
dicunlur; licet pedes et manus, npn mpveri tamen: .
Jicet aures, nasos, tamen sine sensu, sineactione in- , *
ania esse dicuntur.Quorura enim archelypa, vel nibil, , , ,
yel misera, vel sacrilega suni, eorum artifex inter , , , ,
impios magis miser esl, et callus exhibitus Dep .
piagis exosus; bisce nullo modo potest adapiari , gratix et gloriae quidquam operationis, aut hone- stior appellatio. A l Cbrislianorum sacra et vene- Q ,
rabilia vasa sacramenlalia , templa, imagines , et , ; alia pietalis culiusque signa, utcunque eamdem ; ,
materiem soriianlur, in melius tameu mulio trans- , , ,
formantur; usu, noroine, mystagogia el exempla ,
rium divinilate, quorum per characleres exprimun- , '
tur, et sanclificatafspparaiaque perficitiutur. Hanc * \
ob causam baud uherius lignuro, lapis, argentum, , ,
aurum, non modo colores ppiestate et gratia as- (,
sislente el specificante destiiuii reputari debent vel .
nominari : sancla potius, honoranda, gloriosa, ve- , , * , *
perabilia. Cum en\m parlicipent coelestem opera- tionem, el eam iU communicenl, quibus dedican- , ' tur, quorum nomen referunt, specjem repraesen- , * ,
tant, cumque animum nostrum ad illa transvebant , .
et iransportent, et divinum favorem nobie procu*- D , ,
rent, et bona attrabanl, nona materia denominan- ,, ,
tur, non ab aliqua alia proprielate inconvenienti, ,
el quae conlrariis congruere possit, sed qqa? parli-
cipant, ad quae traducunmr, quibus subserviunt et , devoventur, ab illis quidem optime et cognoscuntur * ,
a viris piis, ei denominationem sortiunlur.

, ,
^ .

Q U J E S T I O C X I I [Coist. et Taur. C X X X I V ] .

'.

EdiU a MonUcutio, ep. 216, ad Georg. Nicom. p. 518-325. ExplanaUo in Rom. ix, 5 seqq.
Quem nihil scparare polest ab amore Dei, non
"Ov *
F < . .

VARLE LECTIONES.
C. . .

657

AD AMPHtLOCniUM QUiESTIO CXII.

658
more minis inteniata, non vita promissa, non quac
ibi sunt, non quae bic : quomodo is sponte separa, tiir, eliam pro aflinibus secundum carnem : i nec
; , lantum subit aeparationetn , sed illam expetit, et
\ * orai a Ghrtsto separari ? Cuperem ego me anaf tbema fieri a Christo pro fratribus meis, coguatis
, , mihi secundum carnem. Ad hunc modum aliquis
. - tuam dilatans dubitalionem dixeril : Quid igitur ?
* ; quomodo compeieni incompetibilia ? Inprimis vi; delur dicendum, non haec ad invicem pugitare :
non enim Cbristi indivisum desideritim contraria , \ tur, ainare in tantum vicinum , ut ne existimeiur
, \ illius ealus procuranda in secundis esse propriae
. utilitalis. Quin concinunl potius haec inier se : nam
qui diligit fratrem suum , et in eo Doraini manda, , tum implet, purum et sincerum ille amorem con \ , servat erga Domioum. In hoc enim cognoscent
, \ - oranes, quod mei estis discipuli, si iuvicem dili , > \ , gatis *. et iterum, < In bisce duobus preceptis lota
\ lex pendel el prophetae: Dei etenim et proxinii
. \ dileclio caput est, vinculum, radix ouinium alio, . rum recte factorum. Gonceditur: ast in boc, in, . , quiunt, praetuiil affinee : nam a Deo exoplat sepa ' rari, ut lucretur eos, cum Gbristus dirat, cQui di , ligit palrem vel malrem plus quam me, non est me
dignus. > Verum , quomodo supra Gbrislum diligi
, . * dicuiuur? Si ob aliud aliquid diligebantur a Paulo,
; valercl eonsequcntia; siti, ut Chrisli peculium fie
* , rent, baud inielligo quomodo cognaii ejus plus quam
' , Q Ghrisius diligunttir. Quid aliud eniro insinuat a > , - mare illos quam eubdere, et appropriare illos coro . rouni Domiuo? Quomodo ergo dilexil eos pltie
, , \ - quam Gbrislum, cum in odedieniiara illius et arao ; rem eos pertraheret? Quin judicio incurrupto si
, \ quis boc ponderet, ab eo poterit intueri flamma
\ ; divini amoris acccnsa Paulum perpeluo exarde - scenlem. Non coniinuit seipsuno ad Deum trans ferens, adduxit alios non lingua taiiltim, et ma . nuum operibus miraculosis, sed viia, moribus el
, \ omni ratione ui id ageret conlendebat: recle dixit,
\ \ \ , utcunque se a Clirislo non separavit. Non est
\ viluperandum, quod alios volebat adducere, ai
* separare ee voluisse ab eo ad quem adducebat
, - alios, quomodo non reprebendendum ? Quid dice > ^ musergo? An quod nequaquam separabaiY nou
. ; enim dixit : Opto separari, sed optarem, hoc esl,
; . si possibile esset, si fleri^posset, ut dcsiderium
, * \ , , divinum divino desiderio vinceretur; si amor de * ceos Deum divinum amorem transcenderet, hnnc
; , ego ui subirem contenderem. Omnia enim faciebat
\ . Paulus, ut omnes Ghristo lucrifaceret, inprimis
, * Judaeos. Erant illi affines, lege ordinabantur, ad
. \ eos promissa palribus ab inilio speclaoant : illi
, ultra alios predicaiioni obsisiebant : quocirca ma ' \ - gis de illis laborandum et contendendum iuit;
* \ , inprimis ne videretur lex aliquid graiiae comrauniVARliE LECTIONES.
* f<r. . C. .

659
PHOTH PATRIARCHiG CP.
660
jasse, nec animas ab illa informandas nibifo magis , xa\ ,
aptas reddi, ut proinissiones pairibus facUe falsa , \
putareniur, ne Glirialus magis ab iis blaspbemetur, , a quibus magig honorari debet, ne qui conjunctio- ^ ,
ree Domino erant, in communem Dominum con- *
luaieliosius agerenl, ipse videretur maximaB parti * ,
consanguineorum insultare. Taliter enim Paulus
erat aniraatus, ut ubique in otunibus gloriam et ,
cultuiri absolutum Deo debitum praestari vellel per , \
seipsura, per genus suum, per geotes, ne in aliquo .. (
deessel aposlolatus sui functioni, inprirais infide- \
Jitas consanguineorum illum naale habebal, eorum *
causa inflammabatur. Hoc indicans dicil: c Opia- *
rem ego anathema fleri: boc ut pronuuiiem , stimulus amoris mei me provocat: affectionis meae , .
flamma viscera depascens ita me cogit proclamare: ^
. \
araor erga Cbrisium meus persuasii, ut in animum , c ,
inducam singulos ipsi cousecratos dare : oplarem, , \, ,
concederetur, si liceret, si apostasia aliqua
salularis esset, quae cum Deo procuraret conjun- ,
ctioDem, si quaseparaiio arciius constringat, si ( qua alienatio perfectius uniat: nam pro Christi . &r , ,
gloria, et contribulium salute, ne boc ego quidem , , prxiermiuerem. Postquam certe aroorem, quem in , ,
Christum gerebat, omnimodo manifestarat, nam et
verbis expressis ait: < Persuasus suni, > ita enim , \
fidem per opera confirmat, c quod neque mors ,
Deque vita, nec principatus nec potestates, nec .
pnesentia nec futura, nou altitudo non profundi- , * , ,
las, non qiuevis alia crealura poteril me separare Q
* *
*
* ab araore qui est in Gbristo Jesu Domino nosiro ; , c ,
postquam singula entia collectim distribuerat in , ,
partes, nec cursum amoris sui stilerat, de ca?tero, ,
a noo entibus in argumentum tantummodo addu- ,
ctis, veluli insaiiaius quidam amator, Gbrisio roi- . \
nus se deferre arbitratur, et eum defecium sup- 6, \ , ,
plere coniendens, infert tantum non verbatim : ,
Ipsam spem, cursuni ipsum, saluiero ipsam libenter ,
deponerem, si Gbristo binc plus gloriae accede- ,
ret, et conversi Judaei salvarenlur : baec et senlire , \ ,
el dicere, noo est a Oeo separaiio. Quonam enira ? ,
polius quaedam mira conjunctio, et uuio supra , , ,
nauiram innovaia : amoris erga Deum, erga homi- , ,
nes incomparabilis exbibiiio manifesia : insigne ,
quoddam proprium beata coelcsiis illius Pauli D xa\
animae. Atque iia esto priroa solutio dubii, non \ \ ,
imiltum, uti arbiiror, recedeus ab Apostoli sensu * ;
ei senlenlia. Al cum Pauli plantatio non sit unius- \ , \
modi, sed non raro, multis el diversis ramusculis, , \ \ lanquam ab unico lilterae campo, sensuum fructus , \ ,
maturi progredianiur, agedum, cum oratione col- , \
lectionem fructuum, et siquid inde aliud agricola- . '
tione dignum enascatur, insliluamus. Yidemus , ,
Paulam, non simpliciter dicentem, velle se pro
iribulibus suis, poslquam crcdiderat, separari : boc , .
crai enim niagis terribile; sed non ait, ab boc , ' * \
tcmpore Opiarem fleri aiiatbema, scd Optasscm , ,
YARLE LECTIONES.
*G. . .

XAX

01

51
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CXIL
662
, - fuisse; ac si dicerel: Magis optassem, ut si vos ad
, \ - praedicationem cucurrissetis, ul ego aliquanlisper
. adhaesissera liuerae legis in foribus, et sub umbra
, , delituissem, quam ut praeveniens vos, ei cursum
- fidei currere anlicipans, vos adbuc intuear, bostili
* \ * animo esse, nec ad gratiam converiendos. Certe si
, , \, tardasset ille ad bunc modum, uon magnopere
, ' \ defecisset, nam cum multi eum praevenisseni, ita
timore tenebaiur ne ab ullo superaretur, ut etiam,
. - sicul cum verilate loquitur Ubere, cursu et siadio
, cunctos post se reliquerit. Ila larditas illi niliil
, \ , incommodi tulit; timore valido percellebalur pro
\ iis qui in fidem eranl ita animali, ne si per vilae
, \ . cursumTobdurali manerent, aeteriiam sibi perditio , * - nem procuraretil: prxtulii ergo illorura salutem
, suae festinationi, ut salvareiur
, ^ ,
; '
' \ , \
, * .
" ,
Considerandum est, quod divina Scriplura pro
, \ , malefaclo, el supplicio analbema usurpat: unde el
, illud cogitandum, quod hac voce Pauluspro salule
, Iribulium vellet impiorum supplicia tolerare; nec
, simpliciler, sed a Chrisio judice inflicla. Hoc enim
\ * significare polest, a Christo, > nempe senientiam
pronuntiante punitivam. Est hoc diclu magnum et
\ . mirum cerle, sed nullam subinducii a Cbristi de
\ * ; siderio vel conjunctione separationem, nec superius
- positamm dubiiationum aliquam admtuit; velle
, - enim quemlibet extrema quaeque in corpore suo
pati pro salule aliorum, non minulionem divini
affeclus operatur, licet a coelis infligatur, qtiiu
, , potius adauget. Dedidit se quocirca divinus Paulus,
, et oplavii gravia el insufferenda supplicia perferre,
\ . si videret suos conlribules, invidiam, boslilem
, \ animum in Chrislum deponere, si grave et intole, , rabile legis onus excutere, et sub Cbristi et graiiae
, suavi et levi jugo positos. Reliquura est despicere,
, quod si quis, qui nibil a scriplis alienum cogiiat,
- ipsa autem per se, sine ulla circumlocuiione inter. pretans, siocero judicio, vel secundum ipsum Pau
, \ D lumspiriluali, sententiam ierat, nesic quidem aliquid
, ' , \ ineluciabile occurret. Ut omitiam praeclaram pa , \ - triarcbae uxorem Rebeccain, maledictura horrendum
, ' , m se transferenlem, ul filium iriduceret ad patern
, \ , * benedictionis sortem arte quadain ; Moses certe,
. qui Deura vidit, eadem iisdem pene verbis pro
, Jndasis loquebatur, et ila omnes contra Aposioli
crba dubilationes injeclas dissolvit abunde. Inquit
* , ;
- autem, Si remitles, remitie illis: > sin mintih,
. ' c me dele;> unde aulem? certe congenera fuit
, Moysis aniraa Pauli, e libro vitae. Quid boc
\ aliud est, quam, Si roeis contribulibus nec veuiam
* ; indulgebis, nec tibi illos adunies, separa et me a
; < \ , te? tam eincero affectu in sanguine conjunctos
, ; ferebatur Qui de libro deletur, judicium sub sit ru
, , .

663

PATRUFCHjf? CP.

664

paralionis a Deo. Nec interesl, dixerilne : c Dele * <

me de libro vitae, ei separa me a te. Liberlas
, \, .
baec non tantum ab affectu divino procedens, ve- , , " rura et propriis meritis subinduxit, ut non modo , \ , t (
itou rejiceretur, sed cum honore admitterelur. Vox
iila populum aflfinem ab ira justa liberavit, nec
!) ; >
diceutem expunxit ab illo libro vitx. Quocirca
tit Mosen ba?c diccntem et facientem admiramur,
\ , c
ila et Paulum magis snspicere debemus, qui vehe , \
uienlius in eumdem affectum ferebatur. An non
. *
videlur tibi anaibema seipsum quodammodo po~ , , \ suisse, et se a gratia separasse pro cognatis suis,
, !
cum Timolbeura circumcideret, et cum gloriose

praedicans Evangeliura, Judaeorum vota simulavit,
, \
capui abradens, et siaiuta ofiferens sacriGcia? nec

pro se golo, sed pro aliis eliam quorum sodalis \ * \

erat, qui ei sumptus in sacrificia suppcditabat iis.
, In quam causaiu ? lllarn nempe, ut oranes Christo
. ,
lticrifacerel, ut plurimos adduceret, ut omnimodo , \
aliquos servaret: ideo Jadaeis Jud&us fit, iis qui
, ;
sine legc, tanquam sine lege, cum itifirmis infir ,
mabatur. Nihil borum erat (absit ut fueril) apud
, animum et judicium sjium : sed, Omnibus omnia , \
factus est, ul sic aliquo inodo aliqucm lucriface- , \ ,
ret. Imitator egregius, ut, quod caput cst, dicaro, , \ communis Domini el Servaloris nosiri, qui omnia
, \ ; " pro nobis passus, ob inexplicabiles divitias mise- ; " ** )
riconlias sua et exinanitionis, non recusavit peo ,
catum et roaledictio pro nobis dici et repulari,
*
cum lamen fons esset omnis benedictionis, el de- ^
'structio peccali. Hunc sibi per tolum viiae cursum
. (!) ,
excmplar proponens genuinus ejus discipulus,
\ ,
admirabilein illam el desiderabiiem conversalionis ,
reprsesentalioneoi animae suse quotidie Lranscribere ( )
et efformare non destilit. Sed de 1110 dubio haud
\
\
scio an quod requirebalur minus, cerie ultra epi, * , *
slolae terminos, ista babeas eolulionis vice. Vale.
, \ * , *

. * , , ,
\ , \ . , \ , , ' , *
\ , , .
Q U J E S T I O C X I H [Coi*l. et Taur. C X X X V ] .

De tabernaculo tettimonii.

Uepl .

EdiU a Montacutio, ep. 219, ad Leonem et Galat. p. 324-328. In Exod. X L , 19-19.

Quid, interrogas, veslimentum e diversis coloribus coniextum adulterinum vocans legislator, ejueque usumprohibuit iis qui ipsius paedagio informabanlur, ne induerent; tamen teslimonii tabernaculum talismodi operiraentis velari jubet : in quo
videbaiur Deus praesens, ei Sancta sanctorura recondebaulur. Audi autem rationemhuicqtt&slioni et
eirailibus congruentem : divrnus Moses cum lalia
mandaret, pracise voluil signiGcare non esse litteVARIAS

,
, , \
* , , , \ ; *
, * \ ,
,
LECTIONES.

* C. Ai. . ** C. . :. 7 C . recle .

665
AD AMPHILOCHIU]
, * *

. ,
*
\ ,
*
,
- ,
, *
, *
* ,
\
\ ,
, *
,
, ,
, ,
, . , , . ,

, \
\
,
,

\ . ,
,
,
*;
,
, ' ,
* \ *
, \
\
;
,


, ,
* ,
,
* .
, \ , \
\ . \
, , \
, b

QILESTK) CXIII.
666
rae adbaereodum penitus, nec aitendeadum ad sensum prima facie exhibitum. 111 cerle, qui perlimcius coutendunt secundum liiteram isU intelligcnda,
senlemiam nunquam venabuntur. Tale mandatuin
eet, quo praecipitur nihil plane per Sabbaium ageiidum, cum tamen sacerdoles permitterenlur ligna
fiudere, camea dividere, animalia occidere : qui
taroen regulae iosiar et arcbeiypi debebani esse
multitudiiii, ut, quod lege precipiebaUir, siitcere
colerent: i u cuinraandeturoe e lapidibus seclilibus
aliaria conslruanlur, eo quod sic polluerentur, et
pollutioiiis ejusmodi causa eucbiridio impuieiur,
quo in exascianda maleria uli solent: cum et e i chiridio id quod maximo in honore Judaeis el veneratione erat, nempe circumcieio, perficeretur, it
omnia sacriilcia per eadem consummaia absoluiaque darentur iaetrumeiiU. Simile est : c Is
qui morluum leiigerit, immundus erit, et pulificandus Iraditur eacerdoli; qui non alio
inodo eum purificare poiuit, quam per eacriilcia, quae por^ipeum mortieinia iuprimis fiunt, iia
laugit, et per eanguinero demorlui et cinerem purgat eum, qui purgaudus veoit, non aliam ob caucam quaro quod letigerat murluuin. Haec redipiunt
aenigmala, si quis liuera immauserit; atque simile
est per omnia, qiiod simulacrura probibentur IsraelitaB facere : cuiii tameu is, qui haec sancivit lege,
arcam jubeat fabricare eccundum typum et iraitationera oslensorum ipsi in raonte: tuai eliara
niaodet iraagines el expressiones Cherubim exsculpere, el fonnare, et velis praetexlis coniegereet
radio interlexere; sed ei malorum granatorum formas sacris ulensilibue insculpere, et similia multa.
lllud vero non est quin admiretur is, qui vel roirarula ab inlroilu salutavit, nec animum affixum et
intenlum habel ad ea quae interius occultantur;
quod euin qui lepra incipiente compungitur, nec
tolam corporis euperflcieiu niorbo infectam adbuc
babet, immundum pronunliat, et declinandum,
cnm illura, qui a capite ad calcem odioso boc
raorbo laborat, atque est ad intuendum detesiabilis, quique prope est ut vincula nalura solvat,
bunc, inquam, mundum lex repuiet, et dignum judicei synagoga. Si adbuc placeat inlueri illos qui
sub lege vivebanl, quibus Hciium non crat alibi
quam apud tabernaculum sacrificare : cerie sanguioe in eum vindicabatur, qui trausgres&us fuerat
legero; aed nec extra templum Jicuit, postquam
teaiplum congtraebaiur, sacriiicia peragere. Adwirabilis tamen vir Samuel, cura elarel Ubernaculum,
altare alibi fixit, et quod in labernaculo fuit, rcliquit, et in a se coneiructo sacrificia obtultt: sed
et sanctus sacerque vir Helias templo splendidisaime
constracio, in monte Carmelo altaria erexll el aa-

VARIJE LECTIONES.

C. M.553 f. 205* recte habet . C. . \

Cv. * C. . f. 205 . . . C . . \ . . C. . U.

667

P A T R I A R C H J E CP.

668

crifleavit. Horom nemini vilio hsec vertebanlur, sed , tt ,

a Deo, qui per Moeen nil tale audendoro eancierai, *
acoepli fuerant, cumque oblationes igni coelesti , ,
abeumerenlur, multo erant illuslriores et gloriosio- ,
res quam illi in suis sacrificiis, qui legis praescri- .
ptum sacriilcantes scquebantur.Samuel ulierius, qui ,
pontificalus sublirai titulo et propbeliaj altolleba- "
tur, sacratis manibus Agag intereroil; et illo prior , \ , Phinees per caedem duplicem indigenae et alienige- .
ii33 gacerdotium xteruum muneris loco accepit: \
sed et anterius adbuc, splendida benediclione et ,
hooore majori digni habiti sunl, qui cognato san- ,
guine ihanus impleverant; cum causa esset com- ,
munis eorum qui patiebanlur, el qui vindictam in- * \
ferebani: hi quidem lalibus remuneralionibus pro . sangtiine fuso eolebanlur. Davidem regem necessi-
tas adurgebat l>ello persequi hostes; idcirco, cuin ,
id veheiuenter cuperet, teroplum Hierosolymila- , .
num construere vetabatur. Saul et Acbab, quod mi- , sericordibus oculis intuebanlur captivos hosies, ,
amissione regni muliabaiitiir, el gladio perire de- , cemebanlur : cum David, qui justo judicio similiter * ,
delinquentes maclasset, indignus censerelur, qui
exslrueret lemplum. Si volueris autem, poteris e . \
contra videre dignum judicaium qui allare erigeret ,
in area Orna Jebusei : ubi sacrificium obiulit ,
preclarum, igne de coelo illud absumente; ita ut ,iram irresistibilem, e justo Dei furore accensam, \ ,
qiiss totum Israelem depascebat, exslingueret: qui ,
ipse tamen inexorabilis ctim esset io boslium ean- Q
f*x r\
nnnlkSKiiknliiM \ f a m n l i i m
AwVksli

- *
1
l C_ /

V . . -..
guine fundendo, probibebatur
Dei templum exaedi

licare.
.
Haec tot et talia, ubi legitur liuera contra lilte- fc
ram, quomodo quis ab ouini contrarieiate excusa- ,
bil, et seriem, quae par est in illis observari, con- ,
gruam dentonsirabii, et non potius omnia lumultu , et suspensione animi iinpleal? Prasierea, qux ratio ; ,
reddi potest, Deum nuplias permittere, ei sua , ,
dignari benedictione; et tamen qui copula nupiiali * * *
jungebalur, secutidum Dei et naturae ipsius leges, , ,
ut imroundum a mysieriorum pariicipatione exclu- ,
deret, nec ad sacra admiueret nisi prius purgatum? , , ;
lta quoque vas lestaceum, in quo pollutum quid ,
conlinebalur, confringi jubebat, ac si non posset , ,
alioqui pollutum expiari : sin seneum vas, vel
ligneum esset, facillinie lavando niundareiur. Eli- D ,
ssi ossa communi de morliciniis legi subjacebant, .
et potluiionem impertiebant; tamen morttii iisdera
approximantes ab illis puros vilse radios recipie- * bant, et ad vitae lucem a leuebrosis mortis foribus ,
reducebaniur. Dicesne igilur, polluti illi, qui proximi illis ossibua facii, a morlis ^mmunditie purgaban- . ;
Uir ? annou potius sacriflcium gratitudiois prore- ,
suuratiooe illorura offeres, qoam expiaiorium con- ,
laclus per quem surrexere? Quomodo non erit boc ,
B

VARLE LECTlOiNES.
d

C . .
.

. . C. . .

. . C. .

669

AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CXIII, CXIY.

670

, ; \ contra planam Scripluram rem apparentem per

, - ignoraniiam et imperitiam inducere ? Asini autem
; maxilla iriplici ecalens immunditia qaomodo defae , \ - cal et poiabilis aquae scaturigines sitienti Nazarao
^, suppeditabat, quae paribus impuritatis miraculis
; illustrabaiur ? os enim fuit asini, et quidem asini
, , \ , mortui, et adbuc tertio, necis instrumentum :
, non autem e vicina lerra aquea* disiillaiiones in * sensibiliier os iilud raadefaciebani: sed viribella * toris arma contra bosliles insultus adhibebalur :
\ , tanlam vero aquarum scaluriginem edidit, ut qui
, post talem defatigalionem, et laborem, el in lali
, \ , temporis exigentia siliret, abundanli, varia,etultra
, . '- necessitalem aquarum copia irrigarelur. Et quidera
\ \ - talismodi miraculo os animalis impuri et morlui
g gubministravil: nec quidquam inde delrimenti ac, , - ceperunt, qui nomen fontis maxillae asini detulere,
, et abinde silienli fluenta dedere. Certe si qui ila
' . * affirmani, longe a liltera investiganles recedunt;
, - quibus ego libens non adbibebo consensum, quan diu paradoxorum operum fides praevalueriu Et quid
, . opus bis similia enumerare? tere enira per univer ; * sam legis Scripluram ejusmodispeculationum aeoi , gmaticarum tempeslas diffunditur : sed quod ab
' * initio dixi, propter baec et similia, sapiens ille
, \ legislator aperle indicat, quod aliler liltera appa, , renter suggerit, lanquam velamentum obductum
\ obacuratarum speculationum , aliter spiritus in
, abscondito divina sapieniia : a quo Judaica et
* baerelica rauliiludo excidens iongura ei difficilem
\ ' C errorem errare non desinit adbuc.
, \
\
.
1

'.

Q U J E S T I O C X I V [Cot/. et Taur. C X X X V I ] .

Edita a Monlacutio, ep. 228, ad Ar&aber., p. 355-344. De ignoranlia diei et horae judicii. Marc. xiu, 32:
Matth. xxiv, 56.
,
videtur raibi magnam babere difficultatem
, , quod tibi, uti scribis, dnbilationen [plurimaro af , * - fert : inprimis si in natura et forma liumana appa, \ ruit, qui, cum Filius esset, erat in forma Dei et
, Palris : ui homo cum discipulis versans dtsserebat,
, * J - noslram in ae.naturam suscepisse ostendens. Quid
. , , in eo dubium est, illura qui defatigabatur, qui
, , * sudabat, qui somno requiescebat, qui cibo ac
, , , - potu corporis naturam, ut lotum quod est dicam,
, , fluxilem flrmabat, bunc ignoraniiam diei judicii in
, \ , se suscepisse, el mensuram, uii et caeterorum , ita
, et buinanae cogoitionis noluisse ptidefacere? Gerte
, ; ut Conditor oranium ac Deus omnia cum Patre scie \ \ bat; at tauquam bomo humanam a ee ignoraiHiam
, non rejecit. Nara qui totum dignatus est recipere,
, . " quomodo uoum aliquid eorum abnegaret, nec ao
, ciperet, aut ubi accepisset, accepisse non credere * tur ? Sccundo si quis dixeril mentem et senteiitiam
VARLE LECTIONES.
*C. . !\ . ** . . C. . .
* .

i C. . . J C. .

 PATRIARCHiE CP*
672
rejeciionem
respicere
,
ila
ui
noluerit

*X
;

*
dictorum
eam diem discipulis revelare, propteret quod scire ,
eos erat uiilc, ne haec quidem ratio a provi- ,
denlia in bomines divina abborret : meihodice ,
auiem disponitur per cecooomiam , quae prae 80 * ' ,
feri ignorantiaro , et iuinime intelligere, ne moe- , \
rore discipulos afficeret, qni desiderabant id, quod , ,
ignorabant, intelligere. Gerle incongrmim erat Ula ,
scire, quae tempus illud eraot pracessura, et lam \ ,
accoraie illa exponero: boram vero ipsam illis , ,
adbaerentem, quse pars eorumdem brevissima fuii, , \ noii cognotcere. ISec lieri poiest ut res aliqua , ; *
exsislens animum divinum et quem latere nibil ;
polest, lateat; nec fieri potest, ut obvenientium , ,
reram, et obventus, et conaexioois causam cogni
, \ , ,
tam babeal; lenipug autem destioatum auara \ * ,
auperans conceptioiiem ignoret; ut judicii potestas , ,
illi concedatur, c Paler enioi, inquit, neminen (
judicat, sed omue judicium Filio dedil , > borae , ),
autem scieniia, et discretio, sapienliam ejus effu- , * ,
giat et doraioium. Sed qnid ego hc hic coiume- \ ; ) *
moro? An is qui Pairem ita videl,ac Pater Fiiium, 6 , , 4diem ei boram, particulas quasdam facile circum- , \
scribendas, ignorat? Sane, patetquod is, qui omnia , ; , -,
sciebal priusquaoi essent, cum sii Pairis sapientia , \ ,
iuterna subeisteiis, qui omnia possidet quse suiu , ,
Pairis, nisi quod iugeoilus, tu Pater, non sit, ,
islorum ignorantiam noo habuit: sed qaod diaci-
pulos scire noa cougrueret, compereudinavit reve-
' ialiooetn et scieuiiam communem cum Patre, quae ^ ,
eral miserieordia, igoorantiam fecii, et ne contri- . '
starenlur, apologiam uua commentatur. Tertium , ,
eonsiderel quis et illud, quod cum Patri, tan- . ,
quain causae Filius prarogativara ascribai: con- ,
venit enim Filio, qui Palrem suum diligit, ut- ,
poie totius ordinalionis et natur operaiori ei \ ,
dispeusatori, causae praeeminenliigiionorare Palrem, *
ac sic diei illius et taor cogniiionem, ut ei alia ( !) , *
mulu, eidem ascribere : non, id enim nefas esl, * , *
seipsum illa scienlia privare, ut oec alio aliqeo * YloG
dlgno et boaorando niuoere, verum illum sibi prae- .
ferre, i u nemo Filii bonam diepositionem in ar- ,
gumeolum malae trabat. Sic qui ignoraniiam illi , .
affiugii, et liuerae adbaeret, non lenebiiur reus blaa- ' , phembe: certe dicliouis accurata ralio, utdeiocepe D ,
docebo, nou prxbebiiaUcuioccaaionemmiousrecte . \ ^
seniiendi. Licei euim uuuc concesetun sit, litieram ,
iodicare Filii iguorauliam, nihil tameo abeurdi, aut pieiati coutrarium, aoimo recie coutemplanie,con- . *' , *
stituamua ; sed nec liitera favet iisqui,ut gloriam
imminuanl Unigenili, adbianl islam ignoraDliam. , . *
Ego scio, quippe qui olioi sene quodam tbeologiam ,
apprime scieute ulebar, qui cum exteroas discipli- > nas fasiidiret, de praesenii quaeeiione lalem insii- >, *

671

ot k

Joan. v, 22.
VARLE LECTIONES.
k

. . C. . .

C. . .

C. . \ .

673

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO CXIV.

674

slSirat tuebal <H>nsideralionem : Scire, dtiplex cssedicebai;

, - unum, per experienliam, alterum per artem ; ?e - cundum arlem aut cogiiilionem diccbat, aeque ac
* Patrem Filium illam diem el horam cognoscere, non
\ , \ - secundum experientiam; Palrem enim experienlia
/ cognovisse, et talem scientiam assumpsisse, cutn
omne judieium in Filiura transcriberel : judicabat
, * enim tunc Pater convenire, ut judicium sic tran ecriberet, et quantum ipsius suffragium attinebai,
. , propriam suum judicium consummasse. At consiat
, ' , Filium aclu iiondum jndicasse, nec in effectum rem
, . * illam, coi ipsum prxfccit Pater, duxisse : quocirca
, * - Pater experientia horam novit. Filius licet ut PaUr
, , ' aecundum artem novit, nondum tamen experienlia
, novii. Sciei autem tum, com judicinm facict, tuiu
* cogniiio, qnaeest per scienliam, traneibit in cognt.
lionem pcr experienliam.
,
Hanc tibi explicationem proposui, non quod ve , ram per omnia censeam, sed nl bominis ejus tanla
, \ eimplicilas, lam variam ei multipliciter agiiatam
' cogilationem seosumque satagebal: porro aucem
- quod nec ipsa dictio refugii locum praebitura sit,
, p . qui ex ignorantia blaspheinant, facile potest ex
( bisce disci : sacer vir Matlbxtis Domiiti diclum
, t , , , , ediaserens refert : c Neino novii horam, neqne
, , diem, non angeli, nisi soltis Paler meus. Noia
, , & <- primum, quod ubi dixerat : Nec angeli, non adje, , '. c t l : Nec Filius : boc enim dictum forle viam im , pietaii muniret, si cnm angelis ubi Filium posuerat
\ \ , c Q intulisset: Nisi Paler meus solue ; al non iia
, ioquilur, sed ignoranliam ad angelos neque ubi
; deduxerat, non eidem subjecit Filitim ; ne, quod
, volunl, inde Paler infertur cum Filio diastolem
* probibere; desursum ab bnminibus progressus, et
. ad angelos perveniens, ulterius non progreditur.
, , Hic jam concludens ignorauliam, Rupersubslantia, - lem ei creatricein substaniiam longe ab illa scino , tam trauscendenlemqiie pouit: nam quaestio disci \ - pnlorum hamana fuil, cujus responsio erai: cNemo
- novit, nemo, nlniirum , bominum, sed nec
, , \ , angeli, gradus alter, post bomines incorporalium
, ' (. ordo, subsislit in sccundis. Qtiid aulem Filitis ? si ) . quidem, quod obtinet, per legcm (iliationis paiernse
; \ , gloriae et nature hseres s i l , frtislra ignoranliam
, - hianti ore infers : sin non iia sit, lerlium creatura * , rum ordinem adimpleal. At unde factum, ut saltu
trans illum facio , sermo ad Pairem perveneritt
; congruum enim fueral, si non paiernus oido, sed
, , , tcrtius quis tenebat Filium, illum ante Patrem nomiuare; sic, c Neque Filius, ila Palri cognilio
, , 1
!* allribuereiur. Asl in prxsenli bominum et augclo, \, \ , rum ordines transgressus, ignorantiam nou trans \ , ' fert ad Fiiium, sed conliuuo, cum Filius naturas
, , palernxgcnuinus ba?ressit, leslificatur deeocogui1

11

e i

Matlb. xxiv, 36.

VARLE LECTIONES.

C. . . C. . \ .
PATROU OR. Cl.

22

76

PATRIARCHJE CP.

676

lioiicm. Unde igilur tu arreplam ignoraiuiao) in Filii . .

caro transfers conlumeliam , nisi sccundum te una ' ;
cum hominibus e.i angelis boc est servis censebilur ^
Douiinus ? quod bacienus apud omnes impios inau- * , , ditum e s l : sin boc non audeas, sed Filium ab an- ,
gelica substantia separes, licet Patri adhuc eum ;
aequalem non facias, non consequeiis, cum tam
clare de angelis ignoranliam verba praedicent, ut , licealtibi ipst eauidem aflingere, utcunque multoties violenter ti ansferre illam coneris, in ordinem a ,
Palre suo diversum ; et tamen vel eic, ut refugias, * \ ,
Itcel secundum teUnigenitusPalrt coaduniius scieu- \ \
liae naluram omnem el sublimitatem iranscendenii, ^
quia paterna est, ridebii luam leitiara exlra lineas , \ ambulantera ordinationein; el ubinam hoc pacio .
.

_*,..,...

**

| *

II

"

apparet, quod h&relicoruip insania fingil, ignoran- ,

tia Chrislo insiliens, vel eecundum litteram, aul ; , , '
aeusura? Imo aiunt, quia addit, c Nisi Paiersolus,) , >
rccte, et valde sapienter : ne exislimes, quod cum *
imelligenlias praterierit incorporeas , locura babi- , \
luruni usque ad naturaro priniam progressum facit. . , -.
Clerle ab bac sola eoddilrice et dominante univer- \ ,
sorum uti oiuiiia cxlera qux consignant creaturam,
ita et ignoranlia longissime disjungitur. Quod si , ^:
vox,5o/i, turbas conciet, intellectuni sii potius ^. , , ,
quod a quibus, ignoraoliam citans, Patrcm disjun- ,
xil, conlra illos et divisit illud, solut; quse ralio ,
\ ,
est, angelts (ribuereigiiorantiam, lum ut illis omtsbis, ad differentiam Filii, de quo aut contra queni , nibil dixil, illud putelur diclum : Nisi Pater meus C
, ,
solus. Quod si $olus lurbel, turbse illae dispellun- , > *
tur per t Pater meus. > Patet enim quod non ad , c scipsunj relalione facla.cujusnaturalera conjunctio- .
nem iiisinuavit dicens : c Pater meus, sed ad c
illos quorum ignoi anliam notavit, dixil, $olu$. Non , > , ' *
ciiim in illo dicto, c JNisi Pater nieus solus, > in- " ' ,
iclligendus est seipsum disterminare ab eo cum ei c , >
vcrbis et faciis (estelur : t Ego ei Pater unum , \ , \ '
eumus *;Omnia quae babel Paier, mea s u n i . , c \ ; ,
Scientia pars est, licei exigua, eorum qiue cum c , ; ,
infiniiis aJiis generans babei: sed absque bis dictis, \ , \
ai erat unigenilus qui illis ignorantiam, Palri , \ .
scientiam assignat, quae est illa superflua sapien- , ,
tia, caoi se dignaius sit eorum participem facere, , , quae majora sunt ei Deo soli aeieruo coropelunl ^ ^ , ,
iiidignum arbiirari cognilione rei olim omnibus et & \ ,
\
bonis, et malis revelandae?
, ;
Ilaque omnimodo paiet, quod neuliquam igno' ,
rantiam ei, prout baerelici volunt, competet; com- ;
rauuis docior el generis nostri salus, iostituens, , \ ,
quos selegerat discipulos, proprios suos iuodulos
agnoscere, et a quaeslionibus abstioere, quibus , , & *
8

e i

Joan. x, 50.

1 1

Joan. xvi, 15.

VARLE LECTIONES.

C. . .

qC. . .

q* C. . . ' C. . .

677
AD AMPHILOCHIUM CILESTIO CXIV.
678
, ! \ , Jieuliqvara vita melior redditur, eed tumore vano
* , 1 inflalione repletoe ita agit, cl disponil, ut aine
, moerore, quae ipsis ulilia SUIII, apprehendant, idque
\ , * stiastt potlus quam violentia : ita angeloi in exera , pluei postemi! iis; ut quemadeiodum iltae incor porea, eieupranoi substantue karum rcrum scien, * \ , > tiam non percipiunt, iia nec ipsos se conaecuturos
opinenlur, non tamen inde affligantur, aulmagisirum
, * incusent, si docere nollel, quae ne incorporeae qul . ; dem ei supernac subsiaulise sciunt. Quid ergo, au non
, satisfaciura liioc aposlolis, ut sine irisiilia ferreiu
, \ - peiitioiiem non obtinere, et ad animi seaieiuiam i u
, - coufrrmandain, ut ne invesligeni, quae auni supra
* ' \ ipsoa, nisi etiara Filius illa sapieniia iahyposlata in
* , , eorum ignoraDtiam a*&umaiur?ei quodnam, qtiscso,
; \ , olamen, qua consolaiio Dei iguorantia eriicolen , libus I>euin, qui providenlia ei eapientia coeleeii,
\ ; \ * o p u 8 baberil ? Poliue desperationis quoddam profun, , dum, impietas, densas tenebrae, exlrema diacongo\ , * , latio et error non miserandus erit, Deum babere
^ , ignoranliae eubjaceniem ct in confesso iudigenieni
, \ , * iiisiiiuiiooe ei direclione alierius, ui ea inlelligat,
& , ' quae nondum, nec magis quaro caelerae crealtirae, in, ; - lellexii. Si quis Iiumano more accipiai igiiorantiam,
, \ , jam ante diclum est, non esse offendiculo, si fona
, , sapieniue, qui omnia novit, babet omnia quae Pater,
, \ , uti caetera bumaniius, iia et ignoranliara eubiissc.
, . ' Sin.in divinam ipsiusel impollutam naluram igno \ , rantia contumeliose ingeralur, imptetasesC extrema,
, - ** indulgentiam excedens. Sed et considera sis
; roectim istud : dixil alicubi Servator : c Nemo no * \ \it Patrein, nisi Filius: > llinc an Pairem exdudes
, . ; a sui cognitione per illud : Nemo novit, el
, , , \ , c lllud; c Nisi Filius? at haec insania conspicua etU.
, ; Nam boc inlelligendum esl, ad antidiasiolen eorun
; quas post primam naturam subsislunt, el non ut
, Pairem coropreheiidunt. Quocirca cum euin una
, , * - conceptuiu, et una inducium curo Filio inemoria
, recolis, et cum audis : Nemo novil horara nisi
, Paler, > nonne ex eadem lege agis, et Patre cora \ , , \ memoraio Filiuro intelligis? illud , c Nemo uovit,
, ad crealuram transcribis raliohatcm, ubi creatura , , > mm naturam secundum species recensuit: dequl ]) ; bus propius est, ut Nemo novii, iiitelligatur in
, * , , \ D dicto, c Nemo novil Patreni, vocem adbibet
, t , > * - indefinile, nec babeniem ad quod e pnecedentibus
referalur : si ergo in illo, Nenio novit Palrero,
* , c \ , >
, nisi Filius, geniloreni blasphemare non vis, nec
, * . , in illo, c Nenio boram novit, nisi Paler, conc , > lumeliam Filii feraris : sin boc audes, niulto ma , , c \ gis illud priua aude: nam slupidius est seipsuoi
, , > quam alium ignorare. Quidni mulio borridius et
. , contumeliosius prius quam secuodum? ein illud
\ * Airorem et impietatem omuero excedal, quid de
, * boc dicendum ? Iierum aii, Nemo novii Filium,

VAR1J& LECTIONES.
C . . * . u . L

79
PATRIARCHA CP.
689
fttisi Palcr : > nec contradiccl aliqrtis, FiHum
seipsum ignorare, si post alia a*bsurda, mitio- ; *
rm staluat scienliam Pairis : dtim Filio relinqui- , ** ;
lur illa, quae ad sui ipshis propriam hon pertiugit. , *
Si ergo in hoc effalo, c Nemo novit Filiuni, nisi &
Pater, Filium a sua scientia non excludunt; iia , ; ,
ncc iu ilto, Ncmo novit horam nisi Pater, > ab \ \
illa cognitione exr.ludent Filium : sin ab bac elimi- , .
nent, jam prius ab illa excluserunt, utcunque suae ,
impiae sententije labiorum ministeria non accom- ,
modarunt: figura oraiionis, unde imprimis errore * ' , ,
seimpHcueruiU, etspem blasphemandi arripuerunl , > \
simillima est; et Filii scienliam, ne si magis adbuc . ,
insanire velint, non inflciabuntur, ultra cognitlo- , ^
nem illins horae, ad alia magis divina, et sublimia
^ , '
extendere.
, \ ,
* , *
,
\ .
' * , 4
Aique hsec quidenl fuit Matihaei sententia, tal!
ibeoria censiderata. At bealus Marcus, eodemmet \ .
spiritu inspiratus, eadein abundans gratia, eiim- ,
dcni prxdicationis sermonem sibi concrediium ha- , \ , \
bens, nihil plane repitgnans proloculus est, idque ,
sinc accnrata dicti inspectione patet, synbiero- \ 0 ,
pbantas, ei symmysiagogo, neque veritali quam illi \ ,
iradiderunl, et niulliplicilef eiiamnum manife- ' , \
statae. Sed si verba ejus exponenda susccperimus, ,
adbuc magis illius oonsensum,et cum veritale con- . "
spiralionem inielligemus : nota mibi ergo, quod , , \
divinus iste vir, ne praeiexlum quidem baereiicis .
relinquere vohiii, sed oinnes iHorum macbinas , , fundiius concuiiens, ne quidom vocem, solus, .
qiio licet frustraneo ulcbaiitur refugio impielatis G suae, sua3 scripiioni hiserlam adbibuit. Yocem , ,
crgo attiptitans, el una cximcns impielatis o^casio- , \ , '
IUMII, a deorsum el ipse, queuiadmodum synbiero- , pbama ascendit usque ad angelos, et apiid eos igno- *
rantiam circuniscribil, cum qua oralionis periodum , \
iinil, ab alio deinceps principio exorsus, non solum , ,
mdlani Unigeniio ignoranliain ascribit, sed e con- , ,
11 a plane Patris cognilionem babere illura profitetur; , \
nou illam modo, sed illius niodum et mensuram ' ' declaral, cujus ul et divinarum naluraliumqne di- ,
gnitalum fonlem esse Patrem Filio iheologice docet. , \
Quid auiem dicit; t neque Filius sciret, bisi Pater *
rovelaret? > boc est, ab eo fonte fluii cognitio, , unde ct generationis causa; nam non est Filius , \
siue principio, et causa, ut est Paier; sed in princi
,
piuin referlur et causam congenerem, nempe. Patrem. \ .
Nec Filius scirel, nisi prius revelassfct Paier: > , \, ;
quid islo testimonio illuslrius, aut validius esl? , ) ,
Novit Pater, el Filius novit; si latet Filium quid- \ * .
quam id a Paire habel: sed Patris scientiam nibii , , *
Ttigil: quocirca, nec Filii coramutiis nalura,Dcitas
n

VAKIJE

C. . .

* C. . . 7 Q. . .

LECTIONES.

C. . .


AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CXIV.
632
t , , ( comnmnU, communis snbstantia, barum comrou \ ; nio et alia Dco coiigrua axiomaia indivisa reddil, et
, \ communia. Quos vult Pater viviticat, et Filius
, ' vivificat quos ilem vuh . Nemo venit ad Palrem,
* nisi per Filiuro, el ad Filium ncmo, nisi per Pa irem. Cognoscil Pater Filium sed el ita c cogno * , \ scit Filius Patrem". Omnia quae habet Palcr,
\ , prscter ingenilum, habet Filiue, et omnia quae babct
Filius praeter gcniiuro, babetPaier : c Tuaemm, >
. ' inquit, t mea sunt, et mea sunt lua. > Horum uli
\ \ , crat initiatus ipse, ila nos iniliavil scientia bealus
. 6 Marcus, theologiam accurate, et circumcise defi , niens, clare clamai, quod c Nec Filius novil, nisi
. " , Paler, quod copulatum erat cxtulit, orationis nie, \ talepsiu, utpote cunctis claram, nec in dubio posi, , , lam omisit. Non est enim, ncc erit ille impiclaiis
, , , , artifex,nec labiis ertictabit tale, qui nec Patii
* \ scientiamdiei illiusethorae atlribuil; boc concess\
, \ cum difflcultate et invitus licet, concedei tamen Filio
, eam cognitionem: nam, c Neque Filius nisi Pater,
, $, , > \ cum in circumscripia raiionePaler sciat, in eam , , dem cognitionis mensuram el Filium ascribet: itu
, * \ - non est diccndam, quod accuratiorem ct diviniorem
, , ' modum langit, scientiam in Palre communetn
, ' praedicat cum Filio; lu autem, quod restat, sancii
, , Dei Spiritus sapientem ei muhiplicem dispensalio\ nem recolito : qua3 in utroque cvangelista opera
\ balur; per unam et alteram dicendi formatn, in
/, * \ , unam ct eamdein pietaiis cogitaiionem deduccns;
, c Q sanclus Maltbseus voceni sotus adnectens, non in, , * terserit, c Neque Filius, ne videaiur cum haere ficis a paterna gloria Filium separare, el in cohor. ' * * , - tem compingere angelorum : Marcus adjiciensillud :
\ \ Neque Filius, et principium alterius periodi sia \ . luens, tollit solus, ne si accesserit, ab impiig arri peretur: et non principium allerius periodi esset,
\ c Neque Filius, sed pracedenlis clausula ac termi , ' \ nus inanis; ibi enim scientia palerna Filio comrau , - nicatur cunsummale, per improbilatem ignoraniia
. , suscipitur, et gradus assignatur angelorutn servo, , , rumque, hoc conanlur qui Deo bellum indicunt,
, # } - Domlno et Creatori affingere. Quorum impietaient
, amputans evangelisla, praeiexlum ab illis, $olut
. '0 , prasciudit cl praelollit. Atque ita per uirumque
, c , - D divinum, el sacrum Scriplorem, cum ora videas
, , hxretisantium obturala, el cum abundanter babeas
, dubiorum a te propositorum soluliones, impietaiis
* commumoncm consianlius evilabis, et pielaiis le
, , magis fervidum amaiorem, et defensorcm pi
^. \ stabis.
\ ,
, \ , ,
.' , \ . ' \ , , \ , * ^,
8V

Joau. , 21. Joaiu xiv, 6.

C. . ^.

YAttlAS LEGTIONES.
C, . . C . . '. C. . rccle *
d

3
PATRIARCILfiCP.
684
f, \
.
Q U J E S T K ) CXV. [Coi$l. Taur. CXXXVII.]

' .
De sapientia Salomonit.
.
Edita a Montacatio (ep. 24!, ad Theophan., . 561 seq.) Explanationes io III Regum, iy, 31, et I Reg. ix, 4.
0uid tu passus, qua cogitatione molus lv, vir
, ,
Dei, post tam Iongum lempus et noslri lam pro- ,
furidam oblmonem, posi amnesliam horrendam, , \
nec facile commemorandara, ab olini mibi amicis , profectam , post mala tot exanllata tantum silen- , (
tium, baud dixerim ego sequali mea condemua- ) , , &
lione, eapropooere tibivisum fuerit,quae curiosius
ab iis inquiri solent, qui jucunde vitam istam , ;
tranaigunt, et accunatius philosopbantur : at nos, , \
quorum jam oliin vita malis emarcuit, qni plurima , * \ ,
ex parie mortui samos : qui nunc, ut obscurnm , \ * quoddam simulacrum, et vix agnoecendum, vete- ,
ris illius noslrs institutionis, et disrendi cupidila- , (
tis, in bac carne rmsella (o quousque vivendi ;) ,
deslderio (eneberis 1) circumagiinur : uuum est, de & , ,
quo pbilosopbemur, mors, et augimur, quod sic * \ ,
fardel, xiec nos citius de istis miseriis educii, qui- Tpus quoiidie nos premimur, dum niliil se remitlunt . ,
persequentes. Quod ei cupitis (et cur, quaeso, eu- ' , pioils, qui sumroe fruimini felicitate, quorum Hn- *
gnae libeoter rbetorum greges famulantur?) de lu~ \
piulo yocem audire, loquetur certe simulacrum
mei, ita enim magia congruum prasenli statui. . *
Forla,ssis sileulio insidiatar scripium, et alierius , \ .
tjragoediae quajritoccasionem. Si per insidias ser- $ , mones ferunlur, jamdudum esl, cum experti simus . ' ,
iattusmodi insessores. Quocirca, loquetur poiius, , \ ,
quam silebil; at loquetur breviuscule, et humililer, , *
Ut par esi ilbim respondere quaesitis, qui in mea
Consliluitur CQudiliooe.
" , >
Unuro e dubiis illud esl: < Sapienlia excelluit
Salomon onpites bominea ; eral super Getham ' , \ ,
lsraelilam, eic. Respondeoin primis, me nusquam \ . , reperisse scriptum hraelitam, quod a te positum , \ (
est; nisi mihi memoriam tribulaiiones excusse- \
rint : sed pro firaelita, Zaraitam legi : IsraeUtse -* ,
erant natiQ Judaica, ei communiter ita vocabaniur: Toua( charactere commqni denoiare aliquem , cum ad , \
illum omnes suum genus referant* ju&ie reprehen- , ,
ditur. Quocirca pro hraeliles, omuino reecritandum ,
Zaraitet; JSlhan, in quibosdam exemplaribua Ge- ,
than dlcitur : forl^ssis eumdem binomrrie voce , , *
exprimenie. Qapd igitur deiuceps sequimr in , U>co isto, dividitur in doplicem aream, et gemina ^ , , consideratione variatur. Si ^lnam, et Chalcad, et .
Gardala exbibeat, signiiicai aiuiquos ob sapientiaiu , . Et
olim celebres iEgypliorum prophetas ante natum \ , \ ,
Moysen ; posleri erant Zara, qui Tbamaris e Jada \
lilius erat, et illi pneter propbetiam et aliam sa-< , oicnliatn, prxditi erant sciciilia pangendi o<las, , *
LECTIONES*

. .

685

AD AMPHILOCHIUM QU^ESTIO CXV.

686
* , quo eoe naluralis inclinalio duccbat, adeo ut qui * * ^dam
i m
* a i m !
>
: : i x . .
:inscribantur.
: .... :
psalmi
eorum A^de wnominibus
Ail
, , \ ergo divina Scriplura, quod preslabat Salomon
, non modo caetcris hominibus, sed el istis. Si dica tur Saloroon secundum utramvis spcciem raiionis
. , superasse omnes sapientia, etiam et vElhan et
, \ ASman pratergressus ; sciendura est, quod jElhan
. el jEman non commemorantur ut Ghalcad opinio nem de se tam celebrem reliquisse; sed eadem
, , aetate qua Salomon admirabili sapientia pracessit
* , omnes, et ipsi illi, pariim naturae beneflcio, pariim
\ , \- saptaitiae divitiis ulira omnes congeneres elati
, ' cernebantur. Qua autem alia in re, nisi bac, quod
, gloriosi a rege constiiuti in secundis ferebaniur, et
^ , \ \, undique non aequandi praedicabantur : psalmis
, , concineodis perili, quam ob causaro erant cunctis
. , admirationi : cura ipsi cynaris, nabliis , cymbali*
' mirabiHa Dei decaniarent. Erat autem, arbitror,
, Merari ASlhanis progenitor, qui lerlio fllioram
Levi ordine censebatur : ASman filius Joelis erat,
, - nepos propbeift Samuelis; quem sacra oracula
- stirpiius Core assignant, exinde pcr carnalem pro ; * geniem descendebat iEman. Haee ad quxsilum
, , tuum primum.
. ,
\
, , ^ . \
.
,
Davidem semel inunclum scimus ; eecundo inau * \ guratura per suffragia tribus Judae in Hebron;
^ , Q post septem annos a reliquis tribubus coramunibus
* suffragiis priorem ejus electionem confirmantibus:
, communi quadam ralione Scriptura priorem de - clarationem et generalem in regcm inunctionem
. , , \ vocat. Videlur David regium diadenia sibi inipo, \ ^, suisse, quantum niemoria nriihi suggeril, cum Joab
. apud Ammoniios bellum gerente Remalb urbs re*
\, , gia caperetur, sed prius quam ioab illam caperet,
rex per suum adventum ob$idioni terminum impo', , - suil, tum enim inter spolia corooam Melchol cepit,
, - ei regnavit ipse super caplivos; et ul splendidam
* - alque indubiam victoriarn se obtinere doceret, suo
( \ - circumdedit capili lapidem fulgentem prelioso,
), * \ - pendentera auri talentum coronam:
\ , ,
, .
' D versio Aquila transtulit : sed
. ' , , * exaclius loquendo esset; quod per alia duo
\\ . nomina indicatur : intclligo aHiem
, - et . Nomen enini
* - illud in rebus variis divagalur: solent
. enim nominare , id quod ante est,
i , et ad pertingit : ut quod a retro est nominant
* . Idem quoque dicitur id quod compo \ - nitur e , et , una cum ob-n

^*.

VAKLE LECTIONES
* C. . . * Haec duo vcrba desunl in Mon.

i C. M. rccie ^^

687
PHOTJI PATRlARCHiE CP.
683
velante illod carite, nl cuticula , quam veius Gra> , & .
ooruin lingua vocaL Apposuit ergo Samuel \ , - *
coram Saul, illt honorem ante alios exbi- . * *
bens, quem honorem. regni insigne velui conse-
cravit, quasi ipsum oporlerei pro populo labore
omnes subire, et adire pericula. Ideo superaddidii: \
Comede id quod tibi in lestiinonium apponitur. , \ .
Quod aequilur, in quibusdam veteribos libris tegi- \ , ,
lur in aliia , si . ' ,
legamus , boc v u l l : Tesiimoniuin , Ivta , c
tibi exbibui in praesenlia populi : sln, , - '
, p*r partem tibi prajcipuam apposilam lio- , > \ .
liorera anle alio* exitnium exbibui. Nam membra ,
h?pcce corporis regni pr* se femnl imagineui: nam , \ , ,
ut ista in corpore breviora tunt quam mulla, tamen ^ . '
subslrala sustinenl molem loiius coruposili : ita et
regalis iirmitas, utcunque in uoo aliqua couipri- . "
matur coarctata, et sic vacillel, tameti corpus lo- , ,
tius rcipublicae compactum contioei et subsirala \
austentat, nec permiuU eam in se collisam diffringi. \ , ' \ \
Asl baec foriassis multo curioaiiis, quam vox , , \
explicaniur. Tu aulem aniino valeas aique corpore \ \ $
oec ullerius inliuftmodi iie offeras, qui sunt apud .
inferos : sed apud illos expone, quibus vitae cursus , .
esl ad beneplaciium, quorum mens, oralio, mauus \ ^ * \
non defeeerunt.
* ' ,
, \ , \ , \
.
Piq".
QUifiSTK) CXVI. [Cohl. Taur. CXXXVIIl.]
ffepi .
*De patria PauhEdita Montacutio (ep.. 216, ad Euschern.,v* 577,378).
,
Paulus ille divinus apostolus, qui ex iuflaminato
desiderio, et amore Chrisli, ei inexsuperabili prae- \ 5dicalionis cursu coclestem illam Jerusalem occu- ,
patam suam feiit, palriam babuit jam olim a roa- , ,
joribus 8iiis secundum corporis propagalionem (
Giscala (viculus est ilte nunc in Judaea otlm urbe- ,
cula censebatur): bello aulem Romano parenlibus ) '
ipsius cum plerisque aliis in captivitatem abductis \
Tarsuni migrarunt, bic ilte edilus in lucem dicilur, ,
el palriac ascribebatur : c Ego sum, dixit ipse, vir ,
Judxus, itatus Tarei iu Cilicia : benignitale vero , c , , , Ronianorum cum victoria conlendente, et ad * '
alienigenas se extendente, concessa fuit faciiltas , pariim gratis, preiio panim transcriptionis in , \
nobilitatem et reipublioe elnominis pariicipandam. D , , \
Hinc factqm, ut parentea Pauli, el ipse per syila- , ,
bas paucas , secundum buroanas leges Romam
pairiam obtinerent, el rerapublicam Romanam: \
boc est, quod divinus ille vir insinuavit, inquieos \ ;
apud cbiliarcham, qui de civiuie Romana prelio *, \
obtenta prxdicabat, t Ego autem liber natus fyi; . , \ ;
id est, sorle paieroa Roraaoa illa alllnilas mibi
coniigit, nec dc matcrno utero vulgaribus parenti- ' , c
bns giniiiis in luccm prodii, scd qui beneiicio \ , \ , #

YARLE LECTIONES,
i deesi in Moa*

C83
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CXVi, CXVII.
69
' , - codicillorum Roinanorum de eorum afllnilatc g
riabanttir. Iia du* patriae, de qua re libi quapgtio
, ' ' !; - insliluitur, verilatis illi praeconi coulingebaui;
. " sed erat adbuc terita; priina nempe, Giscala in
, , (ribu Benjainini; Tarsus beneiicio captiviialis;
^ ' Romana civilas per parenles, qui censu Romano
\ , describebanltir, quse digniias per sortem pateruam
* - ad illuni iransibat.
\ ' '
, .
'.
QUiESTIO CXVII. [Cote/. CXXXIX.] (21)
7/ \ .
Eadem dubUalio et soluiio.
Edila a Montacutio (cp. *47, ad eumdem, p. 378,280).
" , g Queinadmodurn praeclarus iTle Barnabas, coroi , - tatis el compassionis vas, per majorum sanguineni
, JudaMis erat, sed patria ortus Cypro : ct disertus
\ ', - ille Apollo, qui per suam praedicationem Epbesuni
" , \ ' occupavit, cl inde iransiitin Achaiam, cum, quod
, , parentes speclai, de tribu Judae essct, provincia
, lamen Alexaudrina oriebaiur; sic et sancius Pau ' \ lus, a Judaeis orlus, et ad Iribuni Bcnjamiiii rcla , , \ las, eo quod pareutes Tarsum GVxcam urbem n , colebant, eam sibi palriaui babuil : cbiliarcba
, ilidem per genilores suos patrem et malrcm a
. " , Romana origme Iongtssime aberat, sed dala pe \ , ^ '- cunia, quod fatetur ipse, in illorum tiobililatem
* . assutnebatur : et velut urbs Pbilippi, Maccdonici
, * regiminis melropolis, nec affinilatera babuil cuiii
\ - Q Roiuaoi& ullam , lauien tie Romano nomine potuii
, \ illustrari : nam berus illius ancilbe e qua spiriius
', Pyibonicus fuit, indignatus conlra verilalU prai . cones, el irahens illos ad magisiraliim puniendos,
, qui creaturam Dei a diabolo liberaveral, eo quml
, per curaliouein Ulara illorum quoque lucrum ab, \ sciderat, c Isti bomines, inquiens, cum sinl Judxi,
, nostram eonltirbant civilatem, et quaadaui nobis
obtrudunt consuetudiiies, quas admiltere nou
, < , , - debvmus, cum Roinani sinius . Vidcs bic
, , \ Pbilippenses lilulo se Romano vemlllaniee.
, - post ea tcmpora, Joscpbus a Judaica propagiuo
, ' . *0$ gcmiina gonitus, et pairiam sorlilus Jerusalciu,
, ' sacerdolum etirpe sacerdos ipse , latnen inore
. " , , Roinano Flavius dicebalur : quem illi lionorU
, \ D i i | | , Vespasiatii prattiumen dedit, cum illig
, oomiminein, qui consaiiguinilate cum Romanis
(, effereb&ftlur? Nec Josepbo, qiti RomaiHiiu ei Fla ' , \ vium indigilabat, dicain aliqui inscripsere;
cum taiuen tx iuvidia illi plures adversarentur;
' - sed nec rapiebalur ' , ad judkii tribunal:
. \ ' \ verum et ipsa urbs HieroeoLymitana, seqaenti
* s^culo, de Adriani nomiiie
tUvlo itisignic ' * ' balur, et genus hoc paelo iudutiua Roraanuiii
* . \ communiler seinper vocabatur. Queinadnmdum
, aoteni isti omnes, natione et palria cuiu alicnige-.
, nai essem, in civiiaicin Rouianara ascili fueranl;
Acl. xvi, 20.
NOTiE.
(il) Ibec quaBStio in cod. Tauriti. indice non nu- mero ct ordinc circa 138 priorcsqu^stiones cuiiseuweralur; inde a Goisliniauo diffurt, cuin quo in nuscrai.
e e

u m

691

P A T R I A R C H J E CP.

f#2

sic et
Pauli parentet cum vitnmsuam ngereitt , *, '
obseura gente Judajorum, sed ultra com
. " ,
muocm pepnlarium soniem digni habebanlur, qui , '
tribubus Romanis ascripti et societate eornm \
gauderent : Paulus pradenter orlis paternae suc- ,
cessionem, et nobilitalem ad se a parentibus dcri- , \ ,
vatam non ignorabat. Deinceps igitur tibi cura? sit
'
non modo dubia proponerc, sed et peculiarem - \
illomm solutionera accepiare, et illa contenium '
esse : nam si quis dialeciicas quaestiones, ab . immediatis, etprimis et ' conetur solvere, *
ludibrio habebitur, necmendacii effugiet aclionero ; ,
et ai quis in rhetoricis regulas elementares ut . " necessarias requirat; si in maihematicis politica , \ \
lbeoremata H superficiales persuasiones in medium ' , , proierre voluerit, ne quid fcedins dicam, ita esi ,
ei bic; sed, et siquis etiara hisloricas quaestiones, , \
uon ex bistoria sed aliundesolvai, non cst speran-
dum posse illum ad bistoricam veritalem per- Tenire; ila et bic
, , ' , * ,
, .
'.
Q U J E S T I O C X V H L [Coisl. C X L , Taut. C X X X I X . ]

;
Cur circumciiui e$t Chrislui f
EdiU a lionlacotio (ep. 218, ad Georg. Nkomed., p. 380-385).
Profnndilas diviiue Providentiae, per quam Jesus
, '
Cbristus Deus noster in carne stia circunicidebalur, > , \ ,
io judiciorumabyssum iitipervesligabilem huinanam ,
exsuperantem cogitationem imroergitur : boc e ,
doclrina beatorum Pairnm acceptum; denique ipsi ^ ,
ad cognitionem cogitaliones nostras convertentcs, ,
cognoscemtis non ese peniias insolubile : imprirais . '
enim caro illi circumcidebatur, ad redarguendum , \
eos qui Veius Testamentum blaspbemabant, et . '
< onvitiis legislatorem prosequebantur. Guro enim , ' \
eiicutncisionem ibi inslilutam, quod negare nonpos- , \ ,
suiit, ia subiret, qui bonus, et Deus exislebat, , aperte paiet, leg^in de circuracisione feren- , \ , \
lem et bonum quoque esse, et boni largitorem .
fxisse, ejusdem, cujus illi erant, participem na- ,
tnrae. Non enim si quis ex opposito fuisset, boni- taiis fons ab ipso guttas aliquas de carne dislillan- . ,
les ostenderel : quocirca, ut paientia conlra , \'
Palrem ora, vel contra Filium blaspheme loqueatia ( obluraret (cOronia enhn Patris Filii sunt, ea qu* D , \
facit Pater, facit et Filius ), carnem sui praeputii ),
lircumcidit; et una sustulil mullarum impiarum
bseresium occasiones et ansas. Secumlo, rccoie .
mecum et istud : Audcbat olim impius ille haere- 6 ,
aiarcha Apollinarius* prodigiosa quaedam corami- ,
r.isci, quod caro assumpla per Deilatem consub- * ,
eiantialitaiem Deitatis siraul possideat: carnem , *
ecilicet coniinxit, qualem volebat, non qualem
ognoscil suara natura bumana, sed qnalem elon- , \
l

VARliE LECTIONES.
C. M. 555 .9159 . - C M. 553 f. 210 .

693

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO CXVIII.

694

, \ gatae ralionis pbanlasia, ipsi suggcrebat. Quocirca

. carnis abscissio perspicue pradical aliam naturam,
, - dislineiaro a Deitate, quaro consubslaniialem noslrae
, carnis natune prastat. Terlio accedunt Manicbaei,
'^, - qui docebanl Christum tantum secundum apparen , \ . tiam camem sumpsisse : quod per circumcisionem
\ 0 - exscindilur ul blaspbemum: namque apparenlia
* eectionem, passionem, sanguinis emissionem noo
, . adiniltit: nec voritatis opera consistuiU cum veri , \ tale. Iterum Vatentinus fatue deblaterat carnem
Yerbo adunitam, non e purissimo virginis san * , guine solidaiam, sed ipse deorsuni a pielate deci * - dens, de coelo sursura corpus ei devocat ; cujus
, , - impium prouunlialum rejectum manifeste rejicit
* \ , circumcisio. Ad boc itaque circumciditur, ut man - daium de circumcisione datum ralum fixum et
firrnum nianere debere doceat, et non violandum
, , - usquead ejus adventujn, cui fatnulabatur, nec in, . terea calumniis subjaceret. Nam si is, cui non erat
, , f opus circumcisione, circumcisiouem tamcn subiit :
is qui sub lege exsisteua eam iransgrederetur, poe . nas meritas dare debebal. Terlio cum querula
, esset gens Judxorum, et calumniis coniexendis
, , dediia, nec non egregius artifex comminiscendi
pnelextns ialsos, si incircunicisus salulem ipsis
annutitiasset, facilem illi causalionem arriptiissent,
ut docirinam allalam longe a se rejicerent, cum
, legem imprimis illum violasseconteiiderenl. Quare,
; " , ul amputaret eorum a veritate defeclioncm, et ne
, , Q ansam arriperent suum ipsorum peccatura in inno
, centera traiisferendi, rircumcisus prseputio, una
, ampulat ingralorum omnium cum aliquo prae . * texiu plausibilem accusalionem. Sed et ulterius
, , atlende, si non circiimcisus finem circumcisioiii
, , intpoueret, Dominus forle suspicioneni apud quos\ , dam incurrere poterat, quod se ul culpa exiiue rei, ac suara eeiitentiam obtruderet, et discipulis
\ \ , viam ac rationem preslaret tollendi penilus cir , | cumeisionem; circunicieus ipse, ac non aliter
. ' * cessare fecil hanc suspicionem et ab accusaturis
\ * sustulit. Sed nec illud insuper praetereas: erei
* , circuincisio symbolum ac figura bapiismi: parfuit
* ul iiequaquara vtm suam obtineret typus veritate
. manifesiata, sed illi tocum daret. Circumciditur
, - D ergo caro in occulta parte corporis, cum nondum
eircumcisio per graliam eompararet, sed cum ilia
, \ - per Domini bapiisroum omnia colbisirasset, et
, $ ^- illustrem reddidisset verilalem, quae fuerant uin . braeet aeuigmata libere se exerendi ulterius facul, , lalem non haberenl. Praeier baclenus commemo * rala, revocandum est in memoriam, in semine
' , Abrabse betiedicendas esse olim omnes gcnles, ila
* \ entm juslo illi viro, pcr seipsum juraverat Deus,
\ ila ejus progcniem nalionuru omnium collectricein
facit, quam per tribuam illarumel generis pria, ,

VAULE LECTIONES.
* C* . .

C. . . 9 C. . . * C. . &.

95
P A T M A R C H / E CP.
C
cipem circuMicisioue consignat, qui et fldem dc-
.
clarat patriarcbae et generalionem ejus separalam onservat: juramenluni certc iransgressioois cau-
sam pr&siilisset, si omnes genies per communein
Servatorem Cbrisluro bapiizarenlur. Quocirca. ut
, .
id, quod graiuilo polliciius fueral Abrabamo, con- \ " suiumaliim finem sordreiur, et conira verilatem ,
suborlam suspicionem Deus a falsitate juramenli ( , *
immunem praeslarci, (i Nam ego, dicebal ali- , , \ > )'
quando, t sum verilas et vila, ) circumcidilur
carne praeputii sui, in ipso priino ingressu elpri- / \
mitiis gratiae: bacc aulem est vocatio, benediciio, ,
ei adopiio gentitim, legalem politiaro circumscri- \ .
bens et delerminans. Plura bujus generis quis per oiiuni excogilala recolet; quse lex episiolica, et , \ tua prudentia (namquid in autediclis Iiabetur, quo R (
non et lacita vesligareliceal?) cum gratum non ha- ;) \ ,
.
beat, supcrvacaneuni addidisse tnibi visuin enu
%

QUST10 CXIX. [Coti/.CXLI, 7 W . CXL.]

De eo : c Deum nemo vidit unquam. >

EdiUrura a Wolflo quarU [Cur. Philolog., . V, p. 708,

\

.
Galland, t. XIII, p. 71*-717, n. 20). - Explaoat.o

71.
verborum, I JOIIII i, 18

Egregia tua industria et cura, ad sapientia? di*H \

vinaeque doctrinae capita relata, non me solum ad , idem aludiura excitat, sed et unicuique, ut puto, , \ , ,
cui aninuis ab amore rerum praclararum alienus,
uon suadet, ut re amore indignas magni faciat, (22)
laude vero dignas averselur, idera conimendat. \ , .
Idque lauto roagis, quod lu quidem, lanlis curi$ \
dislriclus, nibil de sludio boc remiltis, quamvis C , ' .
illis quidem singulis curate invigile*, ueque ad
utioni aniuiique relaxalionem speclea, sed ea, quae ,
ad viiain aclivam ac palriae coramoda pertiiieiU, \
e.iam inagis, quam mediialiones taas, urgeae. ;. \
Plcque vcro a prarlarit illis tuis et pbilosopbicii ,
inedilameniie peniius invesligaadis prius abstinee, , , ; quam ad apicem veriiaiis, quoad ejug fieri poiest, . \
pervoneris. Bealos igilur pnedico eos, quibus baec \ \ .
iu ie videre, et ex ie audire licet. Tiim vero etiam ,
eemio, quam aegre mibi feceriut inimici, et quaiQ \ 6 pulcbro jucundoque spectaculo iuvidia racprivarit, , ^ ,
qui viderc DOII po*sim pbilosopbiam in media re- ,\.
publica cborum ducenlero, el quidcm nosiram, ,
aiquc adeo lalem, cujus fruciue coelesiia largitur. (25). .
Nos quideni ad exemplum iEgieorum, nec terlium D (24) , !
nec qnarium locum teuemua. l u enim rea nostrae (25) ()
comparaiw sunl. aovi ego Iribum, non lesiam; , , ,
VARliE LECTIOSES.
r

G. . . C. . .

.
(2) Sic scribopro , et , co sensu, ut Iribus vel ordo aliquis ei
claests ininuro indketiir.
pro . Ree per se patct.
(25) scripsi pro , suuit inox aeqoilur, .
^25) Ita acrtpsi pro . Prover(26) Coisl. , aller , malc lubiuni io ignavos et eoulenipios boniines dici soliiiim, secundum oraculum illud, quod post alios re- dicalur mos velcrum, ex qno judices calculos in
eailunt deniillebaiit per , sKe vasculum t * i
cilat Stephanua Byzant. p. 30 :
junco vel vimine lexlum, specilli instar in smnmo
* ,
Jatius, in imo auguslius. Vide Ludolpb. Kiislennn
Vide ibi Tbom. de Pincdo, . 56.
(24) Goilcx babet , quod, quomodo buc al Arislopbaiiis Eqniics, v. 1147, p. 115. Addc
qnadret, non video. Kx scqueiilibus enhn patet, llarpocralioiiuiii . .
^igi bic dercbusad furum poilincnlibus. ltaquu f

657

AD AMPHILOCHIUM QlLfcSTK) CXIX.

698

, \ , non novi, imm rado per specilbnn Immissa siut

,\ , suffragia; non novi, nunquid aliud factum tut.
. Oraculum enim iHud Delphicum ul aliae valere
, , jubeo, ita ad me nihil allinet, nisi quod aliquid
, " (27) dklis simtle, quod et ipse facile falearis, praesenti
. viue meae condkioni acciderit. Cum liltera uiae ad
' , , , me perferreniur, adeogravis me vexabal morbus,
: \ ut per dolores coniinuoe non permilleret, ui ad
petitionem tuaro vel verbulum proferre possein.
, \ Cum eodem igilur adbuc eonflicianli boc unuiti
, ! - dicere licel, quod Namen, omnes essentias supc rans et incomprebensibile, iion bominum sobim
, * , mentero el oculos, sed et supernas illas Deqqne
\ , proximas poieBtatee, quae res naturalee longo post
\ , se intervallo reliuqnuni, fugiat: idque non in hoe
\ tanlum S&Ctile, quo corpnaculo, variis imlmcillilatibus obnoxk), juncti sumns, sed et saeculis fumrrs,

. , , quando nos, depositis nigmatibus el perspicillis,
, incorrupiibile pro corniptibili induti, verilatem
\ purius et perfeclius perspidemus. Quid enim di , \ cere atlinet, quod neque Moses, qui in tantiim
- poleslalis virlutisqtie gradtim evcdus est, , qui
. , alias quoque miracula tnlendi facultale vaterct,
\ , Hngua fua coelum, inslar lerne, colert* atque imie
. mullts bominum inillibua cibum gponte et salrtio
, \ natuin eubminislrare posset; iteque Elias, cui ignis
, \ \ natufa, equorum el carms vicee preslans, adiluin
. hn coelum paravit; ntque divHiorum et beatoriitn
, propbelarum <;liorus inlelHgendo aeaequi poitierit,
, \ qu et qualis sil supernaiot aiis illa el perfeclissima
, ^ stimmi Numinis nattira. Quod lainen et sil, et persistat, id qtiidem nosse nobis dedit; quamvis alios
.
largius, alios parcius pro modulo, cuique accommodato, gralia eua eoilusiret.
Quse vero illa Numinis nalara ftit, aut qoalis
-, ,
, \ tandem eit, nemini omnium patere vuluil; quod
nec Mosi ipsi, qui aiite eanctos illos, qaosdixi . mus, viros invisibilem vidcre cupiebat, conces , \ sum est. In solatiura tamen desiderii, qiiod
\ . in conspectnra incarnaiioais ftustra ferebatar,
, euam tuac niysterium illud pcr synibola el ty^s
, . " revelabaUir. lo bis vero typis et adumbraiio \ , nibus Sunamum Numn gloriam auam, quoad
, quidem homiaibus perepicere ean licel, illuccscere
, . \ - > voluit. Quod vero Deum nerno bominum videril,
nec viderc uuquaoo possil, id quidein frequ^niibut^
, \ Scripturaa sacra?, lum Veleris lum Novi Ineiru , (5 raenii, lestiinoniiB abande consiat. Horura oracn, , lorum', id quidem leslajilium, coHectio juslum
, librum eificeret. llle quoque, qui divini Pauii elo , quia audiit et edoctus esl, verbis quidem rbelor,
^ (28) \ sentenliis vero philosophus, vel lalis poiius, qui
, , et intelltgentia et lingua suWimiorcm slillat gra*
, - liam, nobisque divinioris sapiemiae profunda aperit,

NOTiE.
(27) Colb. pro .
(28) Eslille Dioiiysiits Aivopagita, cujus scripla,
quat bodie falso sub ejus nomiiie circuuiferuiHur,

pro gernianis babnit Pholins nosler, f|iti el Myliobiblu suo codice i Tbeodori Presbyieri libruui
sttigularcm pro corumenairat.

609

P H O T H PATRIARCHJB CP.

700

Hiagnus, inquam, Dionysiue preclare et graviler (29). \ (30) \ docei, Divini Numinis essenliam mentibus homi* , ,
num nunquam subjici. Porro ex magno religionis '(31),
atbleta, qui peromnem vilam niulla perlulit, divino, ,
puta, Aibauasio (31) mulla ejusmodi cffata colli- !;,
gere licet, quae Nuruen summum sine velamenio , *
aliquo, legumento, aut eimilitudine ab buniano . ,
genere, quod ad essanliam et naluram nunquam ,
inlelligi posso pronunlianl. Quis vero ignoral, ma- \ , ,gnum et adinirabilem Basiliwn, rcgiain illaiu Ec- clesiae slolam, optimumque el araantissimum ani- , , \
niarum medicum, conlra Eunomii b&resin medict- (32)
nain paraniem, inter caeiera Paeonia remedia id in \ ;
primis suppedilaase, quod divina illa ei ineffabili*
uatura oec inielligi nec comprehendi possii ?
Praterea ab illo quoque, cui theologi nomine ex \ \ (33) divints magis eermouibiis, quam ex nuda appella- (34)
lione deslgnari conligii (novi te Gregorium cogi- (
larc), quique copiosis et aculis argumemis verita- )
lem banc aseerere insliiuit, de eodem capile \
commentalio perscripia est. Deoique et ille Eccle- (35). '
siae orator, vel ille pqtius, q u i totuiu orbein seriuo- \ ^ ,
uibus, pneconio Evangelii aliisqHe doctrinis plcnis,
insiruxit, ille, inquain, quem sermones sui aurei \ , \
oris iioinine communiler appellari fecerunl, singu- , ,
l a r i oiaiioue, ad verilaietu m i t i u s , q u a m ob&e- , 0
quiuin flectenle, quae De incomprehentibili inscribi- ,
lur, nibil diligcnlius, quam idem hoc argumealum (36), ,
urgel, ei deinonstrat. Praeter bos iitiiumeros ex , .
docloribus nosiris alios per olium inveneris, eam- Q
dein seiiienliam suffragiis suis approbanles, quos ,
loiidem verbis eain proposuisse demoiislrare pos- , (57) acm, nisi me acris morbus doloribus intensissiniis ,
vexaret. Interim ei libi ipsi, ea, qtue dixi, et quae (&
alia suni, nenioria repetenii, facile fueril, lesiinio- ,
nia illa colligere, el miram omnium consensionein , 2
perspiccre. Mihi quidcni n u n c suffecerii apponere .
voccm illam, quam angeli incorporei eo teuipore, '
quo lolus apostolorum cborus, Domiaum el Deum ,
l i O S t r u r a uua c u m eo, quod ex uobis assumpserat,
in coeluin recepium videns mirabaiur el stupebai, , , clare promulgaruni, illis dicentes : c Quid slalis \ , ^
coelum intuenles? hic Jesua, a vobis sublalus, eo * c
modo reverlclur, quo illum in coslum proftciscen- ; ' ,
lein vidislis* . > Abibal scilicet, ul una cuin eo, D , quod assump&orai, in siuuin Palris reciperetur, .
quemadmodum antaa in bis terrie ita coiispicieba- lur, ul came noslra exterius inumlus, el bumana , \ \
fonna indutus apparerel. Divinuni itaque illad , \
Acu i , 2.
NOTAS.
7

(29) Yide Dionysiura, De dhinis nominibug, cap. (34) scripsi pro .

! , . 1 Opp. ejus edit. Goideriana3 p. 457, seqq.
(35) Pasaini
Pai * hoc agitGregoriu?, in primis vero in
ei atiis.
quinque, aui legunlur lomo I
(50) \,1.
Opp. p. 519 seqq.
(51) Yid. Albanasium, tom. I Opp. ed. Monlefal(30) Quinque exslant D. Chrysoslomi
con. p. 94, 227, elc. ei tom. H, p. 245, 28 et , contra Auomoeos dicli. Lege eos lom.
274.
VI eiiit. Savilianae, p. 389 aeqq., Duca^ita; lom. I,
Posterius boc zhcst cx Colb.
p. 292 sojq., el Muiilcfalconlianae lom. I, p- 4 U
(55) Sic scribo ciim eodcm pro , pcndct enim heqq.
sequcutc .
(57) Golb. pro .

701
AD AMPHILOOIIUM QILESTIO CXX.
702
. \ oraculuni conftriual, coramunem Dominum uoslrum
\ , eadem specie formaque iierum fore conspicuum,
oculisque noslris el cogiiilioni obvium. Vide vero
. \ , . quibus illud sil evenluruiu. Non sane quibusque,
, ' neque illis etiam, qui exigua mensura alios homi nes, qtiod ad afQaluin diviuum cognitionisque prae, \ , * sianiiam, ut de viriutibiis aliis uon dicam, supe , ' \ rant; sed ipsis illis, qui ab ipso Condiiore digoi
pra? aliis babili eraul, ul ab inilio specialores Ver ' . bi, et ad toium boniimim genus ejusdeiu iuterpres
, et adminisiri essenl. Iia tu et alias vale, el animum
corpusque Deo iiilemeraium servans, secundisque
, \ veuiis iisus, praseiuis vilae fluclus supera, salsum.
que boc mare emetire.
'.
QUiESTlO CXX. [Coi$l. CXLII. Taur. CXLI.]
Ti {\ , Quid tignificat dictum Apottoli : t Semper et nunc
xul rvr kr
quoque Christus glorificubilur in corpore meo,i elc.
, . . (38);
9

Editarum a Wolflo quinU (1. c, p. 715-719, Gallaod. p. 717-718, n. 21, p. 142). ExpoeiUo lexlua Pbilipp. i, 20.
^ ; , ,
Vox illa praeconis veritalis, quae ait: c Semper
\ , etuunc quoque Cbrisius in coipore meo glorifica , (39), > bitur, sive per vilam, sive per inorlem, > ex desi (40; , derio quodam religioso et sacro profluil, einiul
, vero ad spem aspiral, quae mortalem naluraiu igno * rat. Sensum vero bunc referl, quod Cbrislus in
, \ \
corpore Pauli semper sil niagniflcalus, sive euni
, \ vinculis ei ferulis aflligi, nioilisque adeo periculis
^, \ objici paterelur Deus, sive illura ex mediis vexa . iionibua eiiperet, ei vindicaret. lllis enim tenlatio , - nibus, vel tuorlem ipsam utinaitlibus, cum quibus
, ; \ conflictari el depugnare jubebaiur, praeconium pie . latis firaiabatur el siabiliebalur. Qui euini Pauli
, , \
vincula calaimialesque cum ratiooe perspiciebant,
, \ C
paiientiam in iltis probalam admirabanlur, illi
, \ ipsa bac admiraliooe ad coiivcrsioitem excilabanlur,
' , cogitaules, oisi praecouio ejus divini aliquid et veoJx rissiml subesset, 8e ipsuin infiiiitis et vix lolera*
, bilibus non fuisse objecturum, cum, a aentenua
discedens, molestiis iliis liberari potuisset, nec
, morlis periculum subire debuis&el. Uoc ilaque niodo
; , \ Gbrisli gloria convenienlissime amplificabatur,
. quandoquidem praeconiuiu illud quam plurimis ra, \ tum fiebal, bominumque animis inflgebalur. Quan , . do ab allera parie Deus illum ex praseiUissimU
;, periculis eripiebat, eliaiu lum Cbrislus gloriflcaba\ , lur. Neque enim bumani erat cousilit el opis, atble , tam buuc ex mediis iuanus sauguiooleiiue, aul
, ' jy improborum bominuin, sangiiiuem bilienlium, con^ . silii* ilUe^um exire. Divinae potius ei plus quam
; ; humauae gratiae beneGcium id eral, qu scilicel ser (41); vuni illuiu amolis lnalis omnibus, pneler exspc , ctalionem, liberabal. Quoaiodo eoim viucula sole l

NOTi*
(38) Pbilipp. , 20, ubi lanien pro
legilur bodie , ad uuem locum uulla
codicum varieias in culleciione Milliana apparet.
Scilicet eibic, ut alias, Pbolius uiemoriae suas nimium iribuit. lpse laiuen mox vcrbuiu
per expouil.

(39) Deesse videiur .

(40) Stc scribo pro .
(41) Uuniani aliquid passus bic est Photius. Neque-euiin 1. c. luiueu carceri illalum alUindc, s d
candela a cuslode carceris pustuLala, v. 29, dicitm.
Ea huc rciulit,quai Pelro accidciuui Act. XJI, 17.

703

PATRIARCHiE CP.

701

vebanlur? quomodo decidebanl cartenae ? quis ; ;

lunien inferebat carceri? quomodo illud splen- ; \
dore suo tolum perfundebat, eum nutlum ,
llammae alimentum suppelerel ? unde carcer i l - ; ' Iti solus coiiculiebatur ? Quomodo aperiebantur ,
fores? quomodu lot et lanta acridebant, nisi
vis manus, oiunia periicienlis, se exseruisset? , * 6Utraque ighur ex parle Ghrisii gloria in corpore Pauli amplificabatur, sive praeco divintis acerbis - .
et morii proxiniis cruciatibus exerceretur, sive \ Cbristus atblelam hunc sanguinolentis insidian- ,
lium consiliis pneier naiuram et praeter exspecta- , Xpttionem superiorem ostenderel. Hoc ilaque modo, .
tuui per viiam, boc estperea, qtiae vitam illi prae-
btabaut et vindicabant, tum per plagas ei crucialus, . qui mortem conciliare poleraul, Gbristue, Deus om,o; , \ (42)
noster, tanquam fons sapientiae et poienlue in , ,
Pauii corpore glorilicabalur. Nibil vcro obstat, ,
quin docloris nostri verba et praedictionem sub- , ,
jiciamus. Cum eiiim allera viee Neronis Irlbunali ,
sisiereiur, post primam apologiam, diroissus; , \
allera vero illa vice, quando Neronu crudelitas , ,
iinmani impetu in pessiraa quaeque ferebaiur, vi- , tam gladio amiait; dicere ulique poterat, Gbrislus . , ,
iu corpore meo magniRcabiiur, sive per viiam, ,
sicut nuuc, qnando ex manu adversante mortem- ,
que intentaiiie uie eripaii; sive per looriem, qwt \ f
mox consequolur, qaando agouolbela ille me ina- .
xiino certamine non desliluet. Gonvenie ns enira , , ,
fuUse videiur, ut aibleu bic non ante fatisceret, Q , \ , neque cnrsum, humanis viribus Buperiorem eo , \ ,
niorlis generc, quod uatura coinuiune facil, inter- ( \
verlerel, sed fas potius eral, ul ipsa ejus raors, iptcque ad desideralum pracmiwn abitu* et lucta ) \
bumana; naiure vires superaret. Hoc igilur, boc, , \
iiiquam, Paulns, qui non sibi, sed Cbrislo vivebal, (43),
qui omnibus oainia liebat et erat, anie indicat ei \ .
docet discipulos, ne scilicel in posierum (Pauli ,
euiin viia vcre insigne munus eral ei precipua , *
post Deuin salus, cui scilicet nialorum copia in- . ; , \,
tiicla eral) periurbalio quaedam et xgriiudo, epe
oinni abjccia, aniinos corum opprimerel, quie in , , \
bummam eos tristitiam pracipiians, spem ouiiieiu ,
evcrlerel, ipsosque in pielalis sludio segnes effi- (44) (45)
tterel. Possumus vero eliam alium borum vcr- D / (46) \ , \
boruin scopuin invesiigare, qui, ul alia laceam, .
anle pedcs posilus crat. Quis vero ilte ? Is uiique, \
quod Paulus dical, sicut Gbrisius scmper el per . " *
oiuiieui vilae suai cursuin in corpore suo magni- ,
ficalus sii, cum foililer oiiuiia perpeierciur, vi
,
lamque atnaiel praisenle praeslanliorem, eodem ,
vero lempore liberalus insolenlius aliquid, et mor-
lali fide majus perciperet; Sta nunc quoque in , \
ipho
fine
eunidem magniGcalum iri. Glori- .
M

88

Act. , 26.

3.
(2) addidi ex Colbcrl. Conf. II Tim. ,
16,
(43) Pro , m uiox .

(44) Colb. pro .

(45) ; malim, ex vocum Btrucinra*
(46) Sic Golb. pro .

705
AD AMPHILOCHIUM QUiBSTIO C X X L
706
\ flcaudus iiaque erat Cbristus, sfve ille Dei satelles
, \ paterelur aliqtrid, sive minus. Strenuus enim rlle
. - athieta, allimum ceriaminis eiadiura ingresstis,
, \ , primum quidem a morte et caede liberabalur, post , quam objecta crimina verbo vcritatis piisque sen , \ tenliis diluisset, vel omnipotentis potius Numinis
, ' dextra intercessisset. Tunc utique Christus iu
.
corpore Pauli magnificabalur. Idem vero fiebal et
fcitera vice. Neque enim singulare et admirandum Domini studium id Paulo conspici tantum, sed et
ipsius Pauli res clarius einicare riebebant. Reliqinim ilaqiie erat, ut ipse propier Evangelii prav
conium oinnia snstineret, Spsumque adeo gladium, et necem ipsam parvipenderet, ei ad unom tanlnm scoptim contendfens omnia sibi veritaie inferiora tsse oslenderct, atque adeo sangoino mauem ad eum, quem praedicaverat, properaret. Hoc vero ipso Christus iterum magnificabatur.
'.
Ttra ,
;

QUifiSTlO CXXI [Coi*t. CXLIII, Taur. CXLII].

Qtue fuerunt //, qua* Chrisio deerant, quwque
Paulus completit

Editarum a Wolfio sexta (1. c, p. 719-726. Gallaiid. p. 719,721, n. 22).

- Proposila baec verborum Aposioli series duplrci
. ralione exponiiai . Alii enim vocem setisu
, slmplicissimo, qui maxUne obvius est, accipientes,
, divinam Paulum slatuunt dixisse se reliquias per, - pessionuin Ghrisli vicissim in cOrpore suo esse
(47), \ - suppletiNTHm, atqae adeo id sibi velle: Si quid
, , Cbristus in perpessione sua reliquum fecerit, id
(48) \ - ego in corpore meo suppleo. Hanc exposilionein
(49) , ", , conflrmaturi aiunl: Sicul Apostolo polestas majon
Gbristi illis miracuia patrandi facta esl; sicut
* \ , " etiam Paulus ipse araplius aliquid, quam Domini
- pracepta postulabant, prtestilit (cum eiiim ex
* (50) Evangelii praeconio alere se poluisset, non Umen
* \ * inde se aluit): ita, ut alia bis sirailia taceantur, re liquias Domini in suo corpore supplevit . Aique
. ' G ita quidem sentiunt Bonnulli. Alii vero non fereu. 01 dum putanl, ut de Chrisii perpessione quidquam
(51) * - diminuatur. Quid enim Ule pati debuit, quod noc
, * , , slt perpessus, malediciis obrulus, delusus, pravis
; , , , , , consitiis, insidiis, injtmis, probris, lum domi, lum
, \ , foris, exposilue, deuique vero crucera, malellco ; , ^ rum supplicium, lolerans? Qui vero lalia per, \ \ , pessus est, quae effugere facile poleral, idque nostra
* , , tantum causa, quomodo is desiilui aliquo, aut
IU\ ; quidquam reliquum fecisse dicalur? Quod vero di, citur facultatera accepisse majora rairaculaedendi,
, - nisi Christus facullatis illius aucior sil et babeatur,
, id quidem non solura illam, quam modo diximus,
(52) , (55) ( - exposilionem fovere possil, sed aliam quoque sen ;) - lenliam, illa insolentiorera, ctijus origo et ratio
\, \ (ex eadem enim uiraque radice naia esl) ad ante, ' ;, - cedentera Ulam referfi debel! Scilicel non illos,
. "
qui facultaiem banc acceperynt, adniirari eporiet,
4

Coloss. i , 24.

8 9

1 Cor. ix, 14,15.

NOTJE.

<47) Colb. pro , recte quidein. Iia enim

codices pleriqwe legunl, leclionisque bujus flkaciam Nosler niox urgel.
(48) lta iterum Colb. pro altero, quod modu dixi,
(49) Colb. pro , quod huc prorsus non quadrai.
(50) scripsi pro, . Conf. nol. 54.
PATROU G R . C L

(51) lla scribendum pulavi , ,

quod Coisl. clpro, , quod Colb.habet.
(52) Hocmalui pro .
\55) sciipsi pro, . Ila jubcl et sensus,
el vei buui , quod inox sequilur.
23

707
PATRIARCHd! CP.
708
sed gralia confercnlis babet, quod maxime admi-
(54) , reinur. Quod porro Pauius ex Evangelio victum \ . " (55)
sihi non paraveril, cum lamen poluiseel, id Iaede (56) , quidem dignuni erat, ipsiqae salularc. Ne scilicel .
ctiminandi occasionem facerei, qui eam sollicite , ' , \
quaerebanl, a liberUte hac absiinuit, etiam hic Domini sui prsecepio munilus, qui re ipsa admo-
nuit, ut, quauavis per legera et naturani multa . ,
facere nobis liceat, scandalo lamen, quod proximo \, , , \
objici possit, recogitato, a liberlate illa abstinea- , \
mus. c Ne enim, inquit, offendamus illos, abi , . ,
ad raare, projice hamum, tolle pUcem, qui primus \ \ . > ''
ascendit, et quem, aperto ore ejus, inveneris sta- ( ;), *
terem, illum accipe et dato illis pro me et te "*> .
Interim haec Paull actio laudem promeretur. Qai
eoini non ? Nullum lamen argumenlura praeslat, , ,
quo conslet Chrisio quidquam defuisse. Propter \
diclas haque raliones nonnulli, hanc dicti voeisque *
nolionem atersantes, aliam afferunt, . , ,
et sequenleiii seutenliam significari conleudunl. .
Tria sunt eorum, quae acia erant, genera. Alia , c
enim sunt majora, alia media, alia vero ultiinura (57) ,
locum tuenlur. Quando ilaque divus Paulus a i l : \,
* passionum Christi in corpore meo \ ,
suppleo, > postrema passionum Ghrisii, et ulti- (58)* ,
inuin locura occupantia, eum innuere aiunt, tan- ;
quam quae in corpore suo suppleat; quasi diceret, , (59)
Galamitaies roeae, tanturo abest, ul cum Christi (60), ' allis comparari possint, utillas non cum majoribus , \ , comparare audeam, imo nec cum rnediia conferano, \ . "
ted cum uUimis taiUum el poslremis conjungendas \ (61),
esse centeam. Qua?cunque enim hominis nalura , ' ,
pro Cbristo vel faciat, vel paiialur, eorum uibil .
1

est, quod in eumdem censum veuire possit, nec quidquara ad illa accedii, quae ipee pro nobis ex4
perpessus.
Mulla vero sunt, aiunl illi, quse ba?c cogitata con , \,
lirment. cEgo enim sum, inquit Aposlolus, exlre- < , ,
mus apostolorum , nec dignus qui vocer aposto- , \ \ *
lus : > iiem, c Persequor, ut assequar ; nec \, \ . > \,
non : c Morlein Jesu in corpore circumferens, ut , \
etiaui vita Jesu in corpore ejas manifesieiur . > .
Quomodo ilaque Paulus illius, qui omnia graiis et (62) \ \
noslra causa fecit et sustinuit, reliquias supple- ^ (65) * ,
visse dici u u q u a m polesl? Taceo alia his similia. \ ; \
J a m valde quidem posterior baec exposilio rei ipsi ,
c O i i s e m a n e a e r a l f u l u r a , nisi vox in Ve \
teri ei Novo Codice f r e q u e n t e r occurreret. c Nun- , , \, ; ,
q u i d , i n q u i t , vobis d e f u i l " ? E t : c Nec q u i d q u a m
; , \,
deiicit tiraentibus Ulum .> E l : c Nou pulo q u i d t . > , c '"Maub. xvii, 27.
1 Cor. xv, 9.
Pbilipp. ,*.
" H C o r . , 10.
Luc. , 35. .
xxxiv, 10.
1

91

91

9i

9 9

9 1

9 1

9 4

.
(54) Colb. pro . Conf. . 50.
(59) Colb. rectc pro .
(55) Colb. pro .
(60) l u scribo pro .
(56) Hoc malo ex Coisl. pro , quod esl
(61) Sic scribo pro \
In Colb.
(62) Golb. .
(57) Yerba illa,
(65) Sic Goisl. Legerim ego , vci , feslinaiilis librarii lapsu, ex Goislin. exci- , siquidem poslerior luec vox ad sensuiD c
derani, in Golb. recte suppleia.
set accoiumodala.
(58) , Golb. vid. oot. 47 el 48.

709

AD AMPfilLOCHlUM QU/fiSTlO CXXI.

710

\ quam mibideesse; Uem: Indigena enim non gra ol , IfLal - \is fui cuiqviam ; inopiam enirti meam fratres sub ^ levaruni * .> Porro in pluribus allts locis, in quibus
, * vox haec inveniiur, non facile eam, quae modo al, ' . laia est, notionem, sed iltam, quae anica est pro posita, deprehenderis. Vldemus itaque, vocem
. ex usu Scripturae defectum rei, de qtia sermo
, est, infenre . Quod si tamen de altermra barum
\ ' , exposilionum dubiiandum adhuc videatur, ad com - poneudem omoein controversiam terlia eliam, quee
, . - ex ulraque proraicat, ei difficultaies utriusque cvi, , , tandi viam oslendit, afferri possit in banc senten \ . - tiam. Vocem eo senso, qui Scriptorae
{64) sacrac est familiaris, accipere, nec nova consectari
* oporteL Quomodo vero Paulus reliqnias cajamila' . - tum Ghrisli in corpore suo supplere poittit? De boc
tteiv , superest, ul mecuni disquiras. Cave, ita boc accl pias, ac si Christus non omnia qtue perpeti debebat,
. ; perpessus sit: neque enim quidquam olla in re re", ' (65) (66) liquum fecit; sed graiia ejus stfperabundavit. Quas
* (67), igitur reliquias Paulus supplet ? Eag scilicet, quas
, \ (68) Salvator, siqaidem adhuc inter bomines foisset,
, cum Paulus praeconio Evangelii fungeretur, docens
ipse, et praesens cteaturaque sua curam agens,
. perpessarus erat, bas, inquam, perpeasionum Chri . , *- 81) reliqutas Paultis ipse patiens, pro ipso supple, *, ', , bat. Hoc scilicet etiam ad verbi, quo utiror, ef\ " flcaciam proptas accedit. Neque enha simpliciter
, ait , sed , b. e. Pro Domino
. * - et magistro servus ego et discipulus ministerram
", , - ^ suscipiens reliquiae prope passionum ejus vi , \ cissim suppleo. Quse enim iUe perpessus est, cum
." nondum mibi banc provinciam credidisset, eorum,
postquam illam suscepi, retiquias in corpore meo
, - sapplere convenit. Quod vero discipuii successorea
, . t Domrrii in miuieterio sao conslKuti sint, etiam
, \, , aliande non difficirtter intelltgiiur; hic vero Paulus
, \ ipse sibi suffecerit. Ononia enim, iuquit, ex Deo
. , sunt, qui nos eibi recondliavit per Jesuua Cbristum,
, ; * , tiobisque conriliationie ministerium iradidit .
, . Item : Pro Cbrisio iegatione fungimur, lanquam
" Deo obtestante pcr m>s pro Ghrisio : reconcilie , \ " , mini Deo .> Sicut igrtur verbum reconcilialiouis
\, , nacli sunt discipuli, alque adeo pro Cbristo lega, \ tione funguntur; ita etiai ea, quae Cbristus adbuc
. \ [] , perpessurus erat, ffi minislerio ilio amplius esset
* ^ (69), perfunclus, ipsi quoqtre in corpore suo convenien . > , ter pro saslinent et implent; inter eos vero
vel maxitoe Paulas/qtii Tactis suis confisus, dicil:
. - , * c Nullo eorura, qui valde scmt aposioli, infcrior
5

fe

iT

* II Cor. xi, S.

ibid. 9. Cor. , 18.

ibid. 20.
NOTiE.

(64) Ita Golb. pro .

*(65) Sic scribo pro , quod est in Goisl.
Conjectaram firmai imn seiiaus, tum mox sequens
.
(66) la Goisl. est . Legi etiam posset -

.
(67) Coisl. maleetnullo sensu, .
(68) ex Golb. pro , Coisliniani.
(69) CoUl. male : toppi -

711
PATRIARCHifiCP.
712
sum . Vide vcro pncterea expositioncm lianc 60 , \
ita comparalam esse, liibil alleclali sccum fe- ,
rat. Vox -enint nullam vim palilur, sed , ' , *
rx consueto Scripturae usu explicatur. Paulus vero * '
illa stipplel, non quae siropliciter re- ,
liqua facta sinl, aul, quod Salvalori quidquam de- , * \ \
fuerit, quod absurdum dictu forel; sed illa, quae, . ''
si minisierium boc Paulo aliisque discipulis suis non coramisisset, perpessurus erat, ei exanllaturus, . \
queroadmoduro anlea praconio ipse fungens, et , \ .
regnum coelorum annuntians, perpeliebatur. Sed baec quidem sludio ino praclaro veliiicanlea
dixisse, suffecerit. Si quis posterorum recliora perspexerit, nec illa mibi displicebunt.
PKB*.
c Non ett nobit lucla advertus carnem et sanguinem,
c ,
ud advertui principalus el potestates, adver$us
, ,
mundi hujut reetores, adverius tpirilualia nequi~

ftor in ca:le*libus .

. >
Editarum a Wolflo septima 0* c., p. 726-752. Galland. . 721-722, . 25).
Principatus ei potestatos vocal apirilus in aere
\
versanles et malos, non quasi illi poiesiatem in ,
nos vel auo qaodam jure , vel divinitus baberent, , *
aed quod nos ipgi peccalie noa reddimus obnoxios, ,'
quortioi salores et stalores sunt daemones ; qui (70) , (74)
proinde dorainium et poieslalem per ea, quibus \ , *
ipsis morigeramur, in nos exerceni. Idem enim , . \
vir tanclus ait: quo enim vincilur aliquis, i l - * , \
lius quoque eervus factue e s l ' . i Quando igilur ab .
illorum ioeiiamentis el consiliis euperamur, et iu \ , \,
peccaia, quse volunt, perpelranda ruimus, fieri non , ,
potest, quin eosdem dominos et lyrannos eorum,
qui indc io nobis excHaniur, affectuum censlilua- ,
niu8. Sanciissimi enim Spirilus libenale boc modo ,
privati, noslroque, quo liberi fruebarour, jure C ,
spoliali, nos tpaos in eerverum peccatisque ob- .
noxiorura ordinem traascribiraus. Propterea illos
ucquiiiae spirilus non simpliciter principatus et , \
potesiaies, sed mundi rectores et quidem mundi (72). , ,
bujus appcllal. Mundum vcro hic non, quod alias Seri- , \ , ,
plune receptum esMlrueluram ex coelo, lerra,iisque, , *
quse media inlerceduul, con&taotem, appeUai: absil, \ ,
ut ita siaiuamiis; sed muudum voeat homines, 4 inundanas ei caruales cupiditaies conaeciauies, (73) , * \
atque ea , quae senaibus blandiuntur , meDlemque , \ , c \
efleminaiam reddunt, depercunles. Hoc aensu Sal- . , \ (74)
vator de discipulis suis dicebat, c quod non sint , (75) \
de mundo'. Manifestum enim est, quod et illi ad , *' , ,
muudum, lanquam opificiura Dei, sicut totam ho- ^ , , minura genus, pertinebant. tEosdem vero ex mun \ do non esse ait, hoc eal, noo erant ex illis , qui \ . , ,
fluxis et inanibus mundanae vaniialis et fraudis de liuimeiilis caperentur. Yoces porro illas, , , ,

Q U J E S T I O [Cottt. C X L I V , Taur. C X L I I I ] .

Cor. , II.

Ephee. , 12. Pctr. , 19.

Joan. xv, 19.

NOTAS.
(73) Coisl. .
(70) Colb. pro .
(74) , a d d i d i ex Colb.
(71) scripsi pro .
(75) idcu) pro .
(72) Excidisse pulo . Sic enira babel contextus.

713

A D A M P H T L O C H I U M QUJBSTIO C X X J I I :

714

(76), ', , , nonnulli, id, quod primum obvium est,

, i l l i , qued humanius est, prxferenies, mutato vo , cis inilio non , sed lcgunl
. \ \ , (quamvis iia quidem codices sacri non babeani), di , - cunlque d*monia , boc est spirituaiia
^. * * ntquiiia, appcllari. Quamvis enim sive circa aerein,
, . eive circa terram illa versentur, utrinque ' , ' ' \ , - vucari posse. Sed quanquani baec eorum co , (77) \ gitata non impia sinl, mulatic tamen illa non esi
, , - pia. Nullo enim modo, ne ad unam qnideni
0 . lilieram dictiones sacras uiulare fas est, inprimis,
cum ex leclione , quam dixi, salva el inlemcraia
, \ , - cominodus loci sensus prodeat. enim
(78), eliam illa vocari solent, quaj coelo contineniur,
, verbi eausa aer : nihilque obsiat quominus, quae
.
in coelo versantur, hoc est spirilualia nequitiae
daemonia, a sua in iito conimoratione ita appellcnmr.
Sphitualia vero vocantur, quod carncm et ean ,
, \ guinem non babent, sed ab iniiio essenliam ma
' . * ' lerkeel carnis experlem nacla sunt. At argumenlo
, convcnientius dixeris, boc loco pietalem
\ . \ ct virtules appellari. Propter illa enim regnum
coelorum adipiscimur, luclaque adco nobis est
, \ c c adversus spirilualia neqniliae > in virluluin pie , tatisque studio, quando nos quidem illis operam
, damus, illa vero, quoad possunt, se oppouuni,
, \ ei bellum undequaque movent. Propterea commu (79) . (80) 0 nis orbis doctor sapienter et convenienter dixii:
\ , Q Non est nobis lucta adversus sanguinem el car , em, sed adversus spirilualla nequitiae, > boc csl
, > , adversus dsemonia, nec carni nee sanguini juncta.
. Bellum vero illud in quibus et de quibus agitur?
, \ ; c In ccelestibus, inquil, boc esi in Hlis rebus,qu;
, \, coeleste babitaculuin nobis conciliant. Tales vcro
, \, , sunt, ul moniium est, pielas et virtutum cborus.
, \ . (81), Si quis vero phrasin, c in coelestibus, propius
> - accipere malit de coelesli habiiatione, et sic quo , (82) que sanctaPauli mens perspicielar. Lucla enim ad . \ versos daemonas suscipitur, nobis quidem ad coele , Blera bsereditatem coatendenlibus, illis vero eadem,
, qua ipsi excideruul, etiam nos privare conaniibus.
\ , \ .
QUiESTIO CXXIU [Coisl. CXLV, Taur. CXLIV].
.
Quare liber Actuuni apostulicorum ila inscribitur,
cum tarnen duodecim apostoiorum acta non cow,
lineat, sed imtio quidem miracula et docirinas
, paucas apostotorum, postea vero tola tractalio i
(83) roV ,
Paulum convertatur?
;
%

Editaruoi a WolQo octava (1. c, p. 750-752. Galland. p. 722,725, n. 24). De tilulo Actuum apostoloram.
" , (84), Acluum apostolicoruin, inquit, liber vocatur,.
, qtiamvis duodecim apostoloruin acta non compleNOTAE.
(82) scribo, pro .
(76) ld quidem in nullo codice adhucinvenlum esl.
(83) babet apograpbum meum, quod cx
Guudlingius tamen ita legi volebat, contra quem
vidc, quae in Curis meis ad Ephes. 1. c. dispulavi. Coieiin. codice petitum pulo. Ex eo tainen praeslanlissimus Montefalconius, p. 337 cxbibet.
(77) Golb. recie pro .
Malim alierum illud. Mox eoim m liiniiie iraclatio(78) , ex Oolb. addidi.
liis* ilidem legitur , et paulo posi
(79) Mem pro .
(80) Sic scribenduin pro , quod esl i * dicilur.
(84). Ex boc verlK> fortasse colligas Pbotium bxc
Coislin.
aliundc inulua sumpsisse.
(81) Colb. rccic pro .

715

PATRIARCHJE CP,

716

ctatur, sed primum quldem miracula et exiguam * ' fe&apartem doclrin apostolorum, po*tea vero tola , 61
tractatio in Paulum transferatur. Enimvero liber
propterea Actuam apostolicorum tiiulam refcrt, , ,
quia, leste Paulo, c Membro uno glori^cala omnia , meinbra simul gloriiicantur \ Similiter quoqae (85) .
bic scripior, Petri et Panli acla cojmmunja faciens, \ ,
librum buoc apostolorum Aota inscripsit. Quod si , .
porro sub capite loMim corpug comprebendilur, \ ,
convenienter acta praecipuorum Actus apostolo-
rum vocanlur, quemadmodum etdoclrina, (anquam ,
apostolie communis, in illis tradilur, quamvis , *
enarratio ejus succincte el paucis fia, comroodam , '
tamen hujus inscripiiojnis occasionem suppeditat. .
Scriptorem vero Actuum alii Clemenlem Romanum
'
appellant, Barnabam alii, aJLii vero Lucam evange- & , \ Aovxdr
listam. Ipse vero Lucas rem deliail, quafydo pri- . ,
mum quidem in limine libri praemonei, quod aliam , \ ,
commeiitaiionem , Domini gesta complectentem , .
scripserit; deinde vero a caetcris evangelistis in eo , \
difiert, qqod nemo eorum traclationem suam ,
naque ad ascensionem Christi producit, ipse vero , *
solus et aecensipoem illam accurale exposuii, et \ ,
ab eadem Actuum initium fecit. Maithai quidem .
Evangelium in eo desinil, ut diecipuli undecim *
profe^U dicantur, finisque ejus e s l : c Usqoe ad , " *
consaramationem mundi : Amen". Itaque de . , >
ascensione nihil addit. Marcus vero non tam enar- .
ral cara, quam obiter quasi commemoral, dicens : , * , * . Doviinus iuque postquaiu cum iliis locotus
' cral, receptus est in ccelum, et consedit ad \ . > &
dextram Dei . ltaque nec modum, nec locum, , * )
ucc alia, qus cnjxk actione bae conjuncta erant, . persequitur, Joannis deoique Evangelium histo- [ ]
riam aaceusionis in fine non tradidit, subinnuil , , \,
vero, mulia alta fecisse Jesum, quibus ia unura , * ,
collaii?, pon credere se, ipsum mundM.m libros de , ,
iis scripios capere posse . liaque nnos Lucas, , \
quod dixi, et a&censiouem in flne Evaogelii laliug , \
l>erseqauur, et a,b eqdem Actuum facit initium.
.
%

Q U J S T I O C X X I V [Coi$L C X L V I , Taur. C X L V J .

'.

Quoliet Chrhtui apostolit po$t resurreclionem
tuam apparuil, et ubi, et quando ?
, *<*l xov
%

Editarum a WolQp nooa (l. c , p. 732, 735. Galland. 1. c, p. 725, n. 25) De numero apparilionum CbrisU post
resuiTectionem.

Intra quadraginia dies SaWator a discipulis con- D "

spectus est, undecies vero taatura se illis couspi- ,
ciendum prabuit; nec sine ratione. Gum enim . '
undecira esseot discipuli, undecies quoque iisdeui ,
apparait. Unde veroprobari poiest undecies lan- .. ,
lum eum ab iltls ita conspecium fuisse? Scilic^l ; \
primum apparuit Mariae joxta sepulcrum, nec mi- , \ . "
nus feminis aliis . Id quod et Uaiat praenunliavit, \ , ,
molieres appellans, et dicens : c Mulieres a visione * , , e

I Cor. , 26.

Matth. xxviu, 20.

Marc. , 19.

Joan. , 25.

.
(8S) 1 Cor. xu, 26| ubi tamen pro ^ .

Joan. , 14.

717

AD AMPHILOCHIUM QUJBSTIO C X X V -

713

(85*). , revertentes, venite, aniiunliaie iiobis. Poslea ap\ , ( paruit Pelro', deimle Cleophae ejusque sociis,
, , \ rum iler Emaunlem facerenl, rem ipsam aondum
, . edocti, el cum iu fraciione panis seipsum illis
, , manifestaret. Porro decem dtecipulis \ cum . - mat non adessel", et quidem sub vesperam ipso
, , , \ resurrectionis die. Inde discipulis undecim, praa . * sente eiiaui et annumeralo illis Thoma. Postea fra\ , tribus quingenlis el amplius simul, quorum p!e\ c " $ rosque adbuc superesse Paulus lcstatur . Praeterea
(86); . Jacobo"; quodidera Paulusdocet, non quidem lan \ , lum inler duodecim illos. Ai>te enim dixerat :
\ , t Apparuit Cephae : postea duodecim illis ; * adeo\ , \ . que aposlolis illum supcraddidit. Deinde sepfcm
, - illis, ad mare Tiberiadis congregalis, hoc esl Pc. ( iro, Thoinae, Natbanaeli, Jacobo, Joanni, et aliis
*- , \ , ;(87) duobus discipulis suis *. Porro apostolis omni\ ,
bus , boc est sepluaginla discipulis. Deinde in
nioiile Galilrae " , quo convenire eos Jesus jusserai, et in mouie Oiiveti, unde et Ascensio facu est".
,

1 8

IT

'.
QUiESTlO CXXV [Cohl. CXLVH, Taur. CXLVI].
Quare Chrislut prcecepil aposlolis, c ne llierosoly ,
mis dUcederent, ei quando promisiionem Patri*
;
audiierunt**1
Edilarum a Wolfio decima (1. c , p. 754, 735. Gallaad. p. 725, 721,n. 26). In.Acia ipost. i 4.
t

Precepit illis ne Uierosolymis discederent, sed

, , exspeciarent promissionem Patris, quam ex se au . '* , diverint. Quod Servalor id dixeril, manifeslum
. , fci c - utique est. Dixerat enim : c Ascendo ad Patrem
, \ , meum, et precabor illum, et miltet vobis Paracli . > ; t u m . Ubi vero Paler illud promisil? Hac eoim
- Patris promissio ex Evangelio nou constat. Monne
. * C igilur consequilur, in prophclis eam inveniri ? Id
; \ * < - enim Pautus quoque lestatur, dicene : c Paulue,
, , , servus Jesu Ghrisli, vocatus apostolus, separalus
, - ad Evangelium Dei, quod anlea promisit per pro-
phetas suos in Scripturis sacris de Filio s u o i .
\ . Quando itaque KvangeHum ante promisit, promistt
, \ . etiam se Spiritum sanclu/n dalururo esse. Deue
\ * c vero eliara per propbetam ait: In ullimis diebus,
, , dicit Deus oinnipotens, de Spirilu meo effundam in
, , \ - oranem carnem, et propbetabuut Olii vestri, et filis
\ \ . vestrae". > En promissionemi hnpleta vero illa
l , (88) est, quando Spiritus sanctue sub specie linguaram
* in unoquoque discipulorum consedit , ipsique
, magna Dei opera exponebant. Patreoi vero baec,
. " , -, non Filium, loqui, ex sequenlibus apparet: c Dabo
. c \ , , - enim, inquit, signa in coelo supra, et in lerra in*
, \ . > fra. Sanguis enim, qui signi mirabilis rationem
, , babet, ille est, qul ex Domiui latere post obitum
( fluxit; ignis vcro ille, qui, ut dictum est, aposlolis
, , ;, . est distribalus. < Sed ct sol, inquit, in lenebras
al

tv

11

,e

ie

I Cor. xv,5. " L u c . xxiv, 16. Joan. xx,19. "ibid.26. I C o r . xv, 6. 'Mbid. ?. ibid. 5. Joan.
xxi, 2. 1 Cor. xv, 7.
Matth. xxvm, 7. " Act. i , 12. ibid. i , 4.
loan, xiv, 16, cujus Umen
noii lain verba, quam sensum recitat Pholius.
Rom. i , 2. " Joel m, 1 sqq. Act. u, 5.
17

18

e i

NOTiE.
.

xxvn, 11, ubi taraen ulliipa vorba:

S(86)5*)Ia.
, fruslra quaesiveris.
1 Cor. xv, 5, legis .

(87) Legere malim .

(88) Legcre malim,

7
719
PATRIARCHiE CP.
converlelur, el lutia in sanguinem, aiitequam ve- * , ,
niat dies Domini magna ct illusiris, > hoc est, , \ ! , \
Filii. Haec autcrn a Patre, non a prophcla, dici, , ,.
iniiium oraculi bujus teslatur. Id enim ila Iiabet: . > ,
In ulliniis diebus, inquil Dominus, effundam de ,
Spiriiu meo supcr omnem carnem, > elc. Manife- . ' c ,
sium binc esl per Doininum, non prophetam, qui , \
conservus nosler est, sed Deum et Patreia, qui , > . ,
, ,
C H U J miserit, indicari.
,
PKCp.
QUiESTlO CXXVI [Coi$l.CXLVHl, r<wr.CXLVUJ.

Quando baptizali sunt apostoli, et quo
?
;
Editarum Wolflo uodecima (. 735-737. Galland. . 721, . 27). De baptisaio aposlolis Cbrisli dalo.
1

Videmus apostolos anle passionem Chri&ti bapti-

smum Joamiie accepisse. Neque enim Salvator ante . *0
passioncm alium baptismum contulit, ne acilicet ,
praeconiuin Joannis irritum redderet, aui Judaeis ,
adversaniibus occasionem praeberel dicendi, quod , IH opprobrium Joannie baptismum quemdam pro- . '
prium invexerii. Quod vero illi deerat, supplebat, , , * .
i\on aqua baptizans, sed Spiriiu. Sic eoira ipse \ , ait: Vos vero baptizabimini Spiritu sancto, non
posi imilios dies , * nempe decem. Decem vero
, .
dies bulc operi definiunlur, ul fidea apostolorura
probaretur. Gralia enim quiescente, nulloqueeorum, , quae promissa eranl, comparenie, fides eoruin , ,
cxercebaiur, spee vero occasionem nanciscebatur, \ \ (89)
fidem non dubiam pariendi. Spiritu itaque sancto . .
baplizari, idcm est, quod Spirilum sancium acci- \ . *
])re. Spirtiu igiiur et aqua ante perpessionem
Gbristi baptizati erant apoetoli, lavacrumque illud . \
iisdera in remissiooem peccatorum, non autcra , . "
Spiriius sancli collationera, cedebat. Joaonera vero , d
apostolos baplizasse, Dominus nosler docel, ad , ,
Peiruni, cura lavandus esset, abouentem dicens ; (90) c Qui lolus esl, necesae non habet lavari, niai quod ,
ad pedes . Hac eoim voce osleudit, uon Petrum .
solum, sed eiiam caeteros, quorura itidem pedes , \
tantum lavabal, Joannis baptismo esse ablulos. ,
Salvaior igitur baplismum poenitenlia?, qui a Joaune .
in remissionem peccatorum administrabalur, adeo
DOII abrogavk, ut addiio Spintus sancli dono eum
, t \
perfecerit.
0 $
QUiST10 CXXYH [Coisl. GXLIX, Taur.
\
CXLVHI].

Quomodo, aui m Chriitum baplizantur. Chrislum
;
induunt ?
w

te

Editaram a Wolfio duodectma (. 757, 758. GaUand. 724, 725, n. 28).

Si Spirilus non est Deus, si non cst divinae gra , liae fons, quomodo illi qui Cbristum divinuro in- , ol
dumentum induerunt, vulgare iliud Spiritus sancti ; ,
ioduunl? Si enim, qaotquol in Christum baptizalt , ,
Act. , 5.

* Joan. xm, 10,

NOTiE.
(89) Sic scribo pro . 1Nostra illa vocc Pbolius infra, resp. 154, cl alias, utiiur.
(90) lta
- *kgenduw pro

721

AD AMPHILOCHIUM QU/ESTIO CXXVI-CXXIX:

722

, c - suiit, Chrislum induerunl; Dominus vero nosler

' , d i x i l : c Maueie Hierosolymis, donec super vos
- venial Spirilus sanclus" : quomodo co tempore,
; , quo Doniinum inslar vesiis iuduimus, servileni
\ aliquani recipere poesumus ? Ex bis ilaque apparei
. utrumque veaiiraeniiim ejusdem preiii esse, eam , , ' demque el beneficentiae et graliae digiiiialeni afferic
Spiritus vero sanctus indumentnm credenlium ap, * ' . \ pellaiur, non, quod insiar vestis sit, sed iia, ut
, - ferrum ignem induil; non, quod exlrinsecus cir, , * \ cumjiciatur, sed quod loius (otum pervadat. ha
\ enira el Cbristum, sanctissimum illum Spiriium,
. non instar veslia, exlrinsecus injecta?, indiiimus,
sed ut lalcs, qui quod ae cor et ariimuni luce,
quod ad vullura vero gralia iinpleantur. Propierca
.
et adver&arii illi, qui Stephani vultum intucbanlur,
iaciem ejus ul faciem angeli conspiciebant .
'.
QUiESTIO CXXVUI [CoM, GL, Taxr. CXLIX].
Jt *
Quare angeli apoUolos Galilctos vocant ?
(9t);
M

EdiUrum Wolfio decima terlia (p. 738, 739. Galland., p. 725, n. 29). Acta i , 10,11.
intuentcs eranl in ccelum, eo abeunte.
, , ,', , Non jam, inquit, sublalo , dicit, sed abettnte.
, . \ (92) - Nam quod ad corpus sursum lollebalur, ex sua vero
, . poleslate abibat. Galilseos vero angeli apostolos ho uoria causa appellani. Vox enim Galilaei hominea
* (95) revelatione iuslructos denout. Nam el primuiu
. \ \ $ miraculum Dominus Ganae in Galilara edidit, ibique
, \ gloriam suam manifesiavil ct revelavii". Propier\ . \ - G ea eliam Isaias propbela olim clamavil : Luxil
' c , - terra : pudefaclus est Libanus : desertum evasi|
* . Saron : illustris erit GaUIaea et Garmelus. Hoo
\ (94). loco porro subjici debel illud : Quid siatis spe , < ; \ clantes? > EUas quidem, ut servns, in aerciu
' , allum lollebaiur, non in ccelum, sed quasi iu coe->
(95) * lum; Dominus vero noster, ui Dominus omniuu^
, [* non ioilebatur quati ccelum, sed in coelum vcre,
.] \ Tribus porro vicibus per triplicis verbi usum indi, calur, Dominiim in coelum profectum ve! sublautm
$ \ esse, ut sic iuieliigatur, eerle et vero id factuia
\ . \ esse, nec id opinione quadam absplvi. Sacra eiiuu
Scriptnra bac loquendi ralioiie ad Qdeui rei facien-.
.
dam uii consuevii.
PKtf.
D
QUiESTlO GXXIX. [Coi$l. CLl, Taur. CL]
?*,< CujusHam haec vox : Quis esl iste rex glorias ?
(; >
Edita a Maio [. coii. t. IX, . 99).In . xim, 8 (Gr. et Hebr. Ps. xxiv).
"
Qiieuiadiuodum lerra, viso Domino ct Salvatoro
\ divioa gaudente polcnlia, veiilibueque el mari imxal , perauti, altoniia dicebat: Quis est hic, quia venu
Act. , 4
hci. vi, 15. " Joan. H , 11.
NOTAS.
(91) Act. , 11. In Colb. haec qaaistio ita propo- nupcr admodum Jo. Albertius, vir dociissimus, in
nilur: , (leg. ) lncem prolulil, p. 54. per ex, \ , ; Deinde uiar- plicaiur. Confcr ibi notas.
gine scribuntur rcliqua : .\ , .
(94) Isa. xxxiii, 9. Noiabis ibi aliquot lectionum
. .
vaneiales.
.
(92) Sic acribo pro .
(95) '
V95) lta scilicet vox dcrivalur cx re- Coisliu. a libiarioouiissa.ex tolb. addidi.
ulavil, quexuaduiodum iu Glosmrio sacro, quod
fT

723
PATRIARCHiECP.
724
cl mare obediunt ei? sic et* coelum, incarnalam \ ;
videns divimiatera, altonilum dicil : Quis esl isle \ .

rex gloriae ? >
;
'.
Q U J E S T I O C X X X [ Coiil. C L I I , Taur. C L I ] .
hryi
Quare jejunii lemput diebut quadraginta conslet.
,
Edita a Haio (1. c. . 99,100). De jejunio quadragioU dierum.

Qua?runt aliqui : Quare jejunii tempus diebus
quadraginla nobis circumscribitur, nec usijue '
ad quinqtiaginta vel ac sexaginia extendilur, nec ,
iieriim ciira quadraginta clauditur? Non solum ' ;
nobis ita iraditum est, sedet ipse omniuiu Domi- ,
nus el Salvalor noster, legislalor eorum qui stini \ ,
in gratia, quadraginla diebus videlur jejunasse, ut , ' , cuin illi ineidiarelur diabolus, ad puguam paratusin- [] , *
venii elur. ante Dominum EUam prophetaoi eodem \
dienun numero in jejuniis moralura fuisse legitur, ,
et eliam anie illum Moysen, in moute Sinai, eum \
a I labulas legis a Deo recipiendas sesc conipararet. Quaeslio ergo ea est. Alius forte profundiorem et .
sublimiorem, ncc non et altiorem ei magis divinam \ ^
causam, oculis ad praedictos viros atientis et ele- vatis, daret. Qu aulem nobis inrnentemvenerunt \ ,
dicemus. Sex diebus Deus bunc praesentem et visi-
bilem mujidutn creavit, septima autem die rcquie- , .
vit ab oinui opere, ei flnem perpulcbro operi dedit; , ,
coiinunieralur auiem illa cum iis quae sunt antea, \
sicul et omne temporis alicujus principiuro el finis, *
in nuraeralione illoruru quae intersunt, compreben- \ , \
duntur; et prses*ns sxculuin continua bebdomadie C \ in modum circuli serie componitur. Octava aulem \
fuliirum *culura designai, et (translalionem) ex *
boc praesenle saeculo in aliud quoddam magis di- , ,
vinuin olium et in quieiem, quae octava vocaiur ,
et priraa et una. OcUva quidem, curo sil aliud , \ ; \
quoddam intersiitium per tompus anle hebdomadam \ *
consummatum, prima vero, cum sit iuitiuni requiei
61 viiae magis divinae et inclioris, una autein, quia *
noq est post eam alia temporatis periodus, sed \ \
* , ,
ipsa est sine Dne mansura.
* \ .
Istis ergo praemissis, quicunque septimain heb ,
doinadae diem, quse est lempus fugitivura et cadu- ^
cum, et cum fugiiivis et fragilibus pertransiens et \ ^ \
efflucns, sensus oranes iniquitaiibus et passionum ^ , ^&
lurbine fascinabant; auditum quidem canlibus ,
mereiriciis el omuibus islius generis repleverant; * \ visus auteua illis enervantia epectacula ; tactus \ *
eiiam ei gusius et olfacius, ne de singulo sensu \ *
loquendo sermonem longius protraham, quibus non \ % \ , licet applicaulur, iU ut illi indiscriminalum ad ea ,
quae naiura illis affert, et quse a lege divina non *
probibeulur, eeee feranl. Quinque ergo sensus & \ & cuin iia inquinaii sint et conlarainati a passionibus , \ .
61 inclinationibus quas in hoc lempore fugitivo ' ^ conlrabimus, illorura purillcatio ct ad prisliuum \ 0,
rcsiitutio non Ueri potest sccundam forniam ei ^ , ifflitalioncai fugitivi ti perversi (coiporib, polius

725
AD AMPBILOCRIUM QtLBSTfO CXXX, CXXXI.
72
\ - vero secundura ordinationent et disciptitrom et for \ * mam impassibilis et immulabilis et aelerni lempo \ \ ris, quod paulo superius octavam primamque ct
\ ^ unam vocari didicimue. Cwn ergo quinque sensua
nostri per octavani roulttplfaaii quadragwiw nume\ \ . ruin efflciant, per qumque artem sensas vivamoe,
\ * \ - el aciiones sive lurpes, sive .virluiis habentes ra ' * iionem efficiamus, merito illos per quadraginla dies
' . purificamus, et illis oronem sanationem procarare
fttiscipknus, iia illos regentee ut octava, ai non fu , ' gitiva hebdomada dirigat et imperet. Huic autcn
, \ ( eenlcniia sancms Joannes ConslantinopeHtanus,
, in aliqaa ex suis orationibus quae tilulum babct,
, - De jejiinio, concordare et tesiificare videiur.
> \
, , \ .
.
.

QUifiSTIO CXXXi \Coisl. CLIII, Taur. CLII].

Quid $k magne*.

EdiUa Maio [. Cott. U , p. 115-127).

a\ I, Magnes de quo Q)c inlerrogas, dicilur lapis
- ferrum Irahens : quia Magnesii homine hunc la, , \ pidem gestilantes, rei invenlores feriintur ojusque
, viin priim sensisse. Nam lapideis, ut credibile est,
, , \ crepidis induli, dum tellure ferro abundanie lente
, incedcrent, ponderiiatem ncscio quam molusque
\ . - difficulutem, baerentibus ferro lapillis, expcrti
- sqnt. Rei miraculo commoti atque ad causre v, \ , - stigalionera impulsi, vim iapidi insiiam csse cogno verunt. Neque magnes tantummodo bic lapis appeN
, , , \ tatur, vcrum etiara lydius et beraclius ei eiderilos.
, \ * - Nam libi de boc voeabulo accurate iiiquirenU,
\ , \ aequam esi nos pari sedulitale respondere. Jam
\ siderilae nomen a viejus quam erga ferrum cxpro * C mit, dici constal: vet, si niavis, eliam ab ejrrt
* specie : est enim ejoedem color prope similis nahi\ * rali nonduinque defaecato ferro: tunx etiam qttta
- principio inventum fulsse tradunl ferri mevallo
concretum. Tum beraclius noiinullis dici videlu.r,
\ * ob atlrabeodi vim validam et vigorem. Sed enim
' , , aequius appellationem soniius videtur, quia circa
, , Heracleam priroo conspecius dicitur. Porro Hera * cleam alii Ponti iradunl, alii Sanjothraciae. Non \ nulli existimant diversum esse a magnetc siderilin :
\ \ quem postrenmm splendiduoi el quaquaversus
, lucenlem aiunl, argenleisque radiis tolo corpore
* \ insignilum. Denique et nomen lydius, vel a lon , giuqua illorum patria indilum esl, qui virlulein
D ejus deprebenderunl; vel de hac re qtiidvis aliud
- ex antiqas tiisioriae vorlicibus expiscari. pro libiio
(96).
licct.
NOTiE.
(96) Inier veteres aactores saiis erit videre nium lib. xxvi, sect. 25, de magnete non gine copia dissercntem. Nam recentiores Khkeritini, Salmasium, Gassendum, reique p b y s i c a 3 bodiernos
magislros commemorare quid inlercsl? Vim lameu
bujus lapidis ignoraverunl prxcipuam prisci auclores, quos inier Pboiiue, demonstrandi scilicet

meridianam lineam, ideoqite ct arclicum polum :

ex qua nolitia res naulica incredibiks ulililales
perccpil. Ca*leruin Piiniua probabilias dicit fcrraias
pasiorum crepidas adbajsisse magneti, qiiam Photius ait uiagueiicas [crepidas cobaesisse crnu sok>
fenurio.

727
PATRIARCH/E CP.
723
2. Porro aulem decet nos attrahcntein lapidis '. (96*) * ?.
luijus virlutem considcrantes atque sympathiam ac , \ veluli aniorem nalura eidem erga ferrum indilum, ,
admiralionein noslram ad crealionis optimum ar- ,
cbiiecium Deura transferre : pudere aulem ob ,
reruin insensibilium nexum atque compaginern,
dum IIOS interim qui ralione pradilos nos gloria- \
mur, benevoleulise amorieque vinculum haud ajqne '
fttrvamus : cl quidem diserle edocti, quamvis , \
forte genus omne virtuium complexi fuerimus, ,
absque mtitua cbaritalc spiritalique hoc amore ac
vinculo, fore ut nobis omnia effluant ac dispereant. \ , ^ \ Cgleroqui alius nescio quis celebratur lapis con- * \
irariam praediclo vim sortitus, qui nondum lapis , O O V J K J
ad meas manus venil. HUBC aiunt proximum fcr- (, au-dj
rum repellere. Atque hic pariter usuinostro accom- ) \
modatus esl. Nam qui spirilalis cbaritatis viuculo '
generis noslri consorlibus copulari conjungique \
debenius, iidem inlerdum aversari ilios debemus , ' 6' \ atqiie repellere : nempe cum ipsi scandalorum et * \ oflendiculorum inslar effccti, nobis in via pielalis
impedimeulo sunl; vel cum virluium subveriere ,
ac detorquere gressus nilunlur. Id enim Dominico .
eiiam effaio praecipilur, nempe si quis vel amicis-
simus vel summa necessiludine junclus, nobisque ,
in civilibus sludiis ac negotiis, baud secus quam \ ,
dexler oculus vel dexlra manus, utilis fuerit, \ \ $, \
nihiloniinus bunc quoque velis reiuisque essc de- \
vilandum.
.
Q U J E S T I O CXXXll. \Coi$L CLIV, Taur. CLHI.] c
PA#.
Quinam vocari debent , et qui sunt ,
, ,
quive ? El quo sensu dicil Petrus : Habe; , c
mu& sennonem propheticumfinniorem.
pov ;
EdiUrum a Wolfio decima quarU [Cur Philol. t. V, p. 739-742, Galland. Bibliolb. t. XIII, p. 723, 726 n. 30).
11 Petr. i , 18.
(97) , '" *
Tria sunt, quibus bomines rcdduntur perfectiores, inundaiio a pcccatis, fides pia, aec dubia, * , , \
nullaque re vana aul rccens invecta immutala, de- , (98)
liique vero lucta ei \icloria adversus peccau et ,
diabolum. Mundaiio quidem a pcccalis generalio \ .
quaedam spirUualis est, vel poiius regeneraiio, quaa , ,
velerem bomiuem renovat. ln banc aeulenliam ,
Paulus quoque ait : c Filioli, quos iierum pario, . ' \ * ,
donec Cbrislus in vobis formetur . > Per hanc , . >
vero regeneratioaem, eiiam in filios adoplamur, ,
^ervi Domiui Gbrisli facti. Propterea recie quoque .
et filioli et pueri vocantur, qui hujus gratiae facti \
sunt pariicipes. Qui vero doctrinam pieialis, ab * . 01
inilio praeilicalara, scctantes quod ad animum con- , senueruni, vani nibil, nihil recens inventi, nihil, , (99), , *
quod juvenilem bamana3 meniis jactantiam referat, (1)
admiltenles, illi quidem ilidem se ipsos spirituali ,
isla denominatione dignos esse cordato cnique ju- . ' (2)
* Galat. , 19.
NOTJE.

(96*) Videlur Phoiius fuisse usus Eologii Alexandrini opere conira Novalianos (lib. u), ex quo plura
datin Biblioibeca cod. 280.
(97) In Catal. Bibl. Coislin. p. 337, male .
(98) Ita saibo ex Colb. pro , id enim cx-

primitur per . E l sie mox, n, 5

(99) Vrde n. 98.
(1) In cod. erat .
() Gudex , male.

729
) AMPttlLOClIIUM QUiESTIO CXXli.
730
, ot \ ciici oslendunl. Practer Iios vero nonn* cC fsli, qui.
, \ \ strenue et forliter vitia et boslem debellantcs, mi , (5) * litumque et aihleUrum officio egregte funcii, opere
\ ipso juvenilem, viresque omnes ei nervos inicn \ , \ \ denlera aniroum demonstrarunt, ejusdem nominis
; " , parlicipes meiilo habeantur ? Jam quidem, pulo,
, - qua?slionem propositatu bis ipsis habebis solutam.
* c ? , , Scribo vobis, filioli, quod remissa suul vobis
. , peccala propter noraen ejus. Scribo vobis, patres,
, ' . , quod cognovistis eum, qui est ab iniiio. Scribo
, . vobis, juvenes, qaod vicisiis malura. Scripsi vobis,
, , . pueri, quod cognovislis Patrem : scripsi vobis, pa, , ' . tres, quod cognovistis eum, qui esl ab iuiiio:
, , , \ scripsi vobis, juvenes, quod fortes estis, cl verbuni
Fi , \ I)ei apud vos raanet, et vicistis impium
. - liolos enim el pueros regeneralio, reinissionem
,\ peccalorum dignitalemque adoplionis imperliens,
, ' - efficii. Per ulrumque enim Patrem adopianlem agno - scendi opere ipso ut vires accepimus, ila agno, \ . scere merilo debemus. Paires porro faeit senescens
' illa et firmata pietaiis pridem tradibe cognitio :
* juvenes denique robur illud, quod conlra malum
\ dapmonem et vitia cxserilur. Atquc ha?c quidem
. ).' traculi apostolici mens esl: \is vero ejus in co
, , sita cst, ut binc doctrinae, binc coimnonefaclioiiis,
, , - qua; auditores atleniiores eflkit, dicloruinque sen6 sum memorkc eorum allius inOgit, locum le , \ neat.
.
" (4) , (J Quod vero a Petro, apostolorura principc, di, . ;ium est, in eo quideiu, si ammum advertas, nibil
, < - dubii inveueris. Quando enim ille ait : c El banc
, \ vocem de ceelo delalam audivimus; ac subjungit:
, c habemus firmiorera sermonem propbelicum",
, , , - non sibi quidem illum firmiorem appellai; absit
, boc, inprimis cum anlc dixerit: c Spectatores faili
, ipsi majeslatis Domini noslri Jesu Gbrisii, vobU
*
. polenliam ci advenlum ejus manifcslavimus
[], \ Quid enira firmius eo esse potest, quando quis rent
, \ ipsam videt, auresque auas ad recipiendam vocen>
(5-6); J3e- superne delatam aperire, alque adeo Pairis lesin
, (7) , monio edoceri poiest ? Itaquefirmiusdicit, babucr
(8) , , ad eos, quibus scribebai, reapectu; quasi dicerei :
, - Si quis dubiam dehis, quae testamur, meotent ba (9), - & beal, is quidera ad propbelicum eermonem respi . cial, qui firmior uiique cst dubhalione, quam ad \ (10), versus nos roalli fovenL IUe enim cerie, quod ali , . qui de aliis suspicari faciliu* possint, ex bominunt
" , opinione non est profecius. Quod vero non ralionc*
. t
sui, sed illorum, ad quos scribebal, firmioreni
> (, \, ), dixerit, id quideni paulo posl darios oUendk^

11

Joan. i i , 12 seq.

" II Pelr. I, 18, 19.

ibid. 17.
NOTJE.

(3) In ms. .
(4) Colb. pro .
(5-6) Apparcl,bic ex libris excidissc vocem
, ideo quod niox ilerura sequiiur.

(7) Sic Colb. pro .

(8) Idein pro .
(9) Mem pro .
(10) SicColb. pro .

FU
tATRIARCILE CP.
38
fcubjuAgH eirim : t Cui si attendcritis, recie facitisi ,
<vos,inquit,nonego);tanquatncantlelai,inobscuro
, \ iv leco lucenti, donec dies illucescat, et pbospborus .
uriaiur in cordibus vestris .
QU^ESTIO XXXHI [Coisl. CLXV, Taur. CLIV].
.
Quid Apoitolus vocat t peripsema ?
; I
Editarum a Wolflo decima quiirta (1. c. . 742-748 Gallaod. 1. c. 727, 728 n. Sl). I Cor. , 15 eeqq.
Vox potesi quidem simplicUer signifi< \ =care i d , quod contemptum est, et pedibos quasi , \ *
Subjeetum. Reclhis vero sensum expresseris per *
redemplioneni, etvictimam pro aliis piacularem. \ .
Jllani cnim veteres frequenlius appellare ,
consueverunt, appellationisque illius hanc reddtint .
raiionem. Quandoctfnque veieres in divini Numinis *iudignationem inciderant, praveque Tactoruta pce- , \ ,
iras a se repeii sentiebant, tum cives unum aliquem suoruro, qui vel sorte delectus erai, vel suo , ,
arbilrio atque adeo sponte se pro omnibus in victi- (H)
mam sistere eostque expiare sialuerai, agmine f a - , \ ,
cio, cingenies mauibus eum langere, palpare, ei de- \ , c
linire quasi solebant, dicenies : Sis noslrum ,, .
peripsema. > iude igitur factum est, ut Paulus,
qui m u l i a ssepe sapienier in obsequium Cbrbsti re- , " \ ,
degil, idem non minus de phrasibus gentilium (12) \ \ ,
faceret, non in quanlum comptae iltoe essenlei jucuu- \ .
, \, ,
daj a u d i l u , sed in q u a n t u n i ad rem recte signifiandaai ei repnesenlaRdam optime essent accom- , . *
modalae. Vocem iiaque ejusuiodi h. 1. deligens ad
Corinlbtos scribit: Omnium faclus sum peripse- \ , \ . Vere eniin, tanquam viciima piacularis C . .
atnniuin, omnta calamttatuiu genera susliirebat, et ^
vexabatur, et durissima qrneque perpeliebatur. '
Millo alia. Jnvenio vero et aliam ejusdem dteiio- . $ , ,
nem, cum caeteris Oinnibus coniparandam : c Per \ . |>
glorialionera nosiram in dies tnorh)r. Vides uli- , ,
que, quomodoomnium fuerit piaculum et victima, . ' ,
et perip$ema. Neque enim pro Judaeis solura intra' \ , \ <:
se urebatur et ardebat, forisque inftniia roala pa- , , , . "
liebalur; neque pro cognatis tantum, sed et pro * ,
Gracis ei barbaris, omoibusque omnino hominitms, , num quera fortasse, quod ipse clamabat, salvare .
posset Quod igiiur quoiidieflcbat^id verbis quoque conieslabaiur, c omnium se peripsema factum
esse, professus.
Hunc vero significalum firmat ipsa scrroonis ^ !
series. Non enim, iuquit, pudcfaciens vos ba3C dico, f .
boc est, Non exprobro vobis beneficentiam meam, , \, , neque beueiicia vobis exhibila. Qttid Igilur? ul 0- , ;
lios dilectos potius admoneo . Filios etiim paier- .
ua3 beneOcenlbc meraimsse decet, in primis, cum , \ , \
non simpliciier sunt filii, sed eiiam dilecti. Sensus - , ,
iiaque est: Vos adeo mibi vindico, alque ita ve- ,
stri amore ardeo, ut non dubitem peripsema pro ,
vobis fleri, et in Vestrum commoduro me ipsura
n

<T

* II Pcir. , 19.

1 Cor. xv, 51.

1 Cor. , 22. I Cor. , 14.

) ex Colb. pro ;.
12) eoocm , pro , ct mox ' , pro .

733
AD AMPHILOCHIUMQUiESTIOCXXXlII.
734
^ \ instar sacriiicii et victimac piacularis offerre. lpva
^ porro vocuiu siruclura ad hunc polius signiiicalum
, \ tenendum, quaro illum, de quo primo loco dixi , ' mus, adducit. Si cnim conlemplum aliquid et abo\ . , miuandum inferretur, slruciura vocum idonea vo (15) , , , cem (omnibut) potius quam (omnium)
. , \ requireret. Jain vero sapiens et divinus Pauius nou
. , ait: Peripsema omnibus factus sura > sed omnium.
c , , Imo vero et ea, quae hanc phrasin boc loco proxi , me antecediint, sensui buic velificaniur. Postquani
, enim dixerat: < Conviciis aflfecli bene precaraur,
* , vexati sustinemus, infamati precamur, bubjun , \ , \ git : Facli sumus ut purgamcnta inundi, et ut
, omnium sordes usque buc", > hoc esl, Quid mole.; , * stias omnes et calamitates el luctas, quas pro vobis
, . Bexantlavi, sigillalim enarrare altinel? Sumroalim
\ dicam, Ui ptirgamenla mundi facli sumus,
\ , ' sordes omnium usque buc. Quamvis enim vox
, etiam de homine abominando et
, . ' fugiendo adbiberi possit, boc tamen loco convenicn , tius fuerit, eain de viclirois piacularibus, quae in
, , \ aliorum aalutem offerri oonsueverant inlerpretari.
/ Quoniam autera neuter signilicatus vero adversa , \ tur, eum quisque eligere poterit, qui inaxime arri, \ , deal. Sive enim instar vicliinx piacularis pro disci , pulis offercbaiur Paulus Doininum ei magistrum
, ulique imilabalur; sive docens ipse et admonens,
, , omniaque pro salule eoruin faciens, coniemptim
\ , babebalur et invisus eral, eiiam boc ad eumdcm
Dominum regpiciens, perpetiebalur* Ille eniro conC viciis et injuriis oneraitiF, omneque ludibrioruin
.
genus perpessus,, hominum injuriorum probrisque inaeciantium saluii et commodis prospicere non
desinebat.
Commodum hic in mentem venit recordari illius,
'' \,
, - quod olim ex me quaesivisli, quid nerope sibi velil
illud, quod in Evangelio dicitur : < colaphos illi
0 \ .
, , . impegerunt . idein scilicet est, quod comiuuni , , ter per exprimitur ludibrii enim genug
\ ' , $ '- est , mutalo scilicet per consueiudinem,
quod et plurimis vocibus aliis usu venit,
. \ in . Auica enim dialectus verbum illud per
* exprimere araal. Sanguinolenla itaque el ingia, - lissima Judaeorum geos in beneiaciorem suum adeo
, ' impotenter ferebatur, ut non eolum trucitlenias ma \ , * nus illi injiceret, sed si quid ludibrii, subsanna . \ - lionia et procacilatis reliquum adversua illum fecis , \ , \ sct, nibil, quod magni essel momenli, perfecisse se
\ . \ D opinaretur. Ita et corona spinea el arundine rc \ , gisque appellatione el similibus ei illudebanl. Jau>
, . vero sublimis et magttus Joannes", factani inju ( riaro summadm complexurus, dixit : Et dederuni
) \ - illi alapas; divi autein Marcus et Maltliaeus ,
, \ *. (ixigua enim eat vocum, quibus uiuntur, differenlia)
, \ el proprium injurte hujus nomeo, ei ipsum injurke
1

,f

41

" I Cor. i v , 12.

Matih. xxvi, 67.

" Joan. xix, 5.

.

(15) Sic Colb. pro .

4 1

Marc. xiv, 65.

4 1

Malib. xxvi, 67.

4t

735
^ATRIARCn^E CP.
736
cxcrciiium exprimonl: Colapbis enim ceciderunl \ . , < IftSdiiium, et inceperunt facicm ejus oblegere, cota- \ ^ , \ *
pbosque illi impingere. Posiea : c Et percusse- , , .
runi illnm, el bacillis eum ceciderunt, ct dixerunt :
Propbeliza nobis, Cbristft, quis est quf te cecidil? , , *
Divus quidem Lucas verbum omisit, . c \ , \,
nbunde tamen ejusdem verbi sensum per ea, qui- oi , ,
bus ulitur, exponit: c Viri e.niin, inquit, qui Jesum \ ,
tenebanl, illtidebant illt, caedentes et obvebntes , \ ,
Hlom : vutluiu ejus pcrctuiebant, et interrogabant , .
eum, dicentes : Valicirvare nobis, quis s i l , qui te .
lla sxilicet illusionis hoc genus , (?
percusseni
babebal. Alii enim oculos manibus obtegunt, alii, .
gcnas pugnis cxdemcs, jubenl indicare ilbim qui , * ,
cocideril; quod si forle coujectura assequatur cae- . ,
denlcm, iinaranii est a plagis; sin mimis, plagas
, ,
Illi impingcre perguni. Hoc ipsum vuK, bnc ipaum "
signiflcat proprium iltud verbam, . Quod ,
Judaeorum gens nec injuriis nec procaciiate exsa- .
tiari poitierit, Lucas inprimis, tanquam stupe- , , factns indicat. Postquam enim is dixerat, quod , *tKa\
percusserinl faciem ejus, eamdemque obiexerint, . t ,
subjtmgii: c Et mulla alia convtciautes adversug c , , , *
ottm dixerunt". lla saiis, puio, quoad per episto- .
lam quidem fieri polest, per^pectum habes, quid , \ ,
sibi velil , quid , quid ,
. Tu vero, Cbristi et Pauli aiflictiones, , , , \
probra el teitiaiiones animo circumferens, forliler , ,
agas, vel poiius gaudeas, recogilans, in quem or , ;dincm sis ascitue, quemqu* babeae docem, adversns 0 7 ^
omnem calamitatem in&ultum, sive adversarii luj
ntali daemones sint, sive dannonas buiuaua forma
rcfcrani, iinilenlur.
QUiESTIO CXXXIV [Coisl. CLVI, Taur. CLV J.
'.
Quol anni inilia arbiirari no$ oporleat et qucc. 6 roeir
;
Edita a Maio (. Coll. t. ,.. 127,128).
'. \
l.Qusead extremos usque mundi fines spiculum suum Roma proiendit, propriaeque potenlia , \ icrminum orbis lerrarom limilem fecii, sicuii tri- , \ (44) ,
bus noniiuibus gloriari solet, sic ettom iria princi- .
pia apatio annuo atlribuit. E l Roinae qnidein no- \ niina sunt myslicum, sacrum, politicum. Myelicura * ', nomen ', nempe amor: sacrum Floraesl, , , , quod florenlem significat : politicem Roma, quod
conversis litteris in myslicum nomcn recidii. Et (45).
sacrum quidem Ikebat ad vulgi etiam noiiiiam \ *
cfferre : verumsi quis sacerdosmyftlicnm divulgavis
stii, pcena capilali Hebat obnoxius. Tribos igiiur, (16). , ,
diximus, ornala iroiniidbus Roma, tria quoque \ ^iuitia lempori annuo facere gloriabalur, qiiorum
, ,
f

4 1

Luc. , 63 seq.

** tbid. 65.

NOTiF.
(44) Verbnm superaddilur baiul scio bulum floralibus imposilum; quod AnlbusamGraeoe
Pbiladelpbus iuterpreialur, a quo bnec discimus.
quaiu necessario.
tu Laline velfloreniem,vel aplius fortasse Flo(15) Erylbraeus apud Orlelium in Gtoqr. nii: Id
ram aut Florenliam veiies. Sub Amaryllidis nuc Triplex urbi llomae fuisse nomen prodilum esi ; mine eam Virgilium describere adnoiavit Servius.
unum hoc quo uliinur pervulgalum ; alierum quod
(16) De arcauo ftoniaj nomine loquuntur Verins
arcanum fuit, uiule Aiuarytli\la suam, quae amoi em apud
Fcstum : Solinus, cap. 4; Servius ad
i,
proprie signilicat, in Bucolicon cannen Virgilius 277.
delorsil; lerlium sacrificiis debiluu, de quo voca-

73f
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CXXXIV.
* , ipsa primum sacralum appdlabat, alterum pafriuni.
teriinm polilicum et cyclicum. Sacrum cst, cum
, . Capricorno sbl egredieils diei incremenia facit. Hoc
autem adamussiin kicidil in Decembrem iriensem *
'- sed tamen id, ftomanis praecipiie, nonnisl JanuarSo
, . - mense seniiiur. Initiam vero pairium appeliatun*
- in itiensem Mariium incuftebat, quotempore arma
" \ \ movere solerit Ronflani et ad bellum instrtii: Se *. ptembri mense deniquc cydico polilicoqde suHVa \ , gio de quo tu sttidiose rogas, inltium anni statuturo
, (17). " fuit. Et quam quidein Graca quoqiifc liiigufa
\ , appellare novil, Romafti autem iridiciioiienij
' , banc olim quinquennalis cytlirsrreducebat: idqae
, \ etiam lustrum proprio vocabtilo appdlabaui. Delnde
. " , quia Marlem colebani, quem sui generis aucloreni
, - ^ atunt; et quia boc sidus quindecim antris brevissi - mum cursum absolvens, suuro cyclum periicit, pari
, \ intervallo sive indictionem fleri decre * verunt. Verurotamen frabc caasam, ut in eorurrt
, anliquiiatibus feriar, tbeologica eorumdem atque
, \ arcana ratio describil. Neque ab bac valde abludit
. ^ \ , senlenlia illa quae ail Augustum Romandrum im \ pftratorem, cum rescivisset a?quinotialem tempe staiem a nonmillisifi quindecim paries dividi, anui
', quoque peri6dum eodera numero delhuendam cen . - auisse. Sed civilior est sententia rem repeienthim
' - ab Augusto qui totidem annie principatum in pa' tria cum Anconio gesserit, cum eoquc reipubiica*
* , clavum tenuerit, tum adversus eum deceriaverii
\ ' , - Q Irimnphumque reialerit, atque ASgyptum mense
Septembri ineunte armis oblinuerit. Singulis autera
(18). ' anni initiis pectiliaria sacriflcia rilusqoe perage*
, bam, bonoris ergo et placalionts eoruro quos ipsi
\ \ * puiabant deosr: praeserlim vero mense Sepiembri
splendidiora lrcec eacra el accuraliora diis faciebant.
\ .
2. Jam ubi veteris Rom nova sortem occnpavit,
'. \ ' \ , - communemque poteniiam adcpta, euperstltionis
errorem in piam Deoque dignam religionera con *\ ,- veriit; lunc diabolica quoque myaleria ac sacrifi cia sanclis Deoque dignis cseremoniis commutavit.
. Idcirro prima Septembris die litaniis publicis pre^
cibusque ptacularibus Deum propitiare decrevit:

\ ^ pontiiiceroque adesse rei sacra, atque eum prseire
, - ^ pia et saloiaria munera ac sacrificia. Porro annui
, \ cycli appellalioRomanovocabuio significatindiciumi
\ . Namque iniliuro innuit periodum : atque baec eat
' illis indiciio. Grsecia quoque nomine rei congruo
- diiil (dislributionem). Mon enim apud
\ . veteres tribulis erai praeQniiue certue atque immo^
. - bilis liines; sed pro fructuum proveniu stipendia
illis clementer imperabaniur : iia ui iti annonas
\
,' charilaie rainuerenlor, in uberlaie non augerenkir i
; * quare sine trisiilia quaestoribus justiim iribtttum
, * persohebatur : et quidem ubl opus tsset : nulla
1

.
(17) Vide Kalendarium Conslantinopoliunnm ad
(18) De bac universa re confer Pciavium Dottt*
diem primam Septembris, ei quae ibi docte dispuiat temv. lom. II, p. 360-368.
feiepbanue Morcellius.
P A T R O L . G E - CI.

739
PATRIARCHiECP.
7
enim instante necessitate, tribulum prorsus non *
exigebalur; sed uni sibi quisque agricola laborabat. \ ,
Ilaque ab imperando sigillatim subdilis iributo na- , ' ; , ' cia est nomen aooi periodus. Qui vero . &
a victoria ad Aciiuro indictionera confingunl, duram ,
auditu et fide alienam vocabuli uriginem vi procu- dunl. Sed tamen ha*c, prout memoria mihi suppe- . ' "
dilavil ad luam interrogationem dicta sint. Quod ,
ei lu ex tuo diulino historiae studio batislura ali- .
'
quid milii proluleris, dictisque meie addideris, id

mibi jucuiidissimum fore scito.
, ,
{ .
QUJESTIO G X X X V .

[CoitL CLVIl. Taur. C L V I . J

' .

'.Nonne IHBC conlradicunt sibi invicem : c Stoiiis te c

percusserit in maxillam dextram, verte illi et ^ , ai
leram; et : St aulem bene, quid me cadis?
. c ,
;
EdiUrum a Wolfiodecima sexta (Cur. Vhilol. t. V, p. 748-758. Galland. Biblioth. t. XIII, p. 729-732, n. De
anlilogia iuter lexlum Matlb. v, 39 el Joao. xvui, 23.
\ Levis pacataeque conversationis fundanieiiltim
jaciens Salvator, prascepti insiar inculcat: S i , \
quis te percusserit iu maxiilara dexteram, verle illi , ,
et alleram * ; ipse vero, ab bominibus maxil- , ,
lain alleram percussus, pro eo quod akerain illi , \ ^ \ , c
verleret, respondit: Quid me caedis ! Iia vero ; # . , >
egil, non sane, quasi incousideraie et obiter iia (19)
olim cogitasset, et nunc opere ipso sermonem , (20) ,
suum everteret. Imo vero hoc ipso facto verbum
illud suuin polius astruxit. Nam ibi quidem pra> {& .
teplum ejus muluas injurias prohibet, per quas ,
eoiitentio in infinilum producitur : ideoque a prima . quoque, quae fieri poierat, retributionein abslineie .
jubet. Idem vero etiam nuiic faciebat. Neque euim . \ 0 ,
uitrice manu injuriae, a perculieulls illa facla, C
poenas repeliii, sed in rei indignitatera, causae suae .
patrocinalus, verbis tantum animadvertil.
' *
Propius vero illa, quae eibi invicem repugnare
pulantur, ila concriiabuDtur. Ibi scilicet illis vetat , resistere, qui in corpua et ea, quae circacorpus \
sunl, injurios se praestanl. Hic vero uisi erimina- . , \
lionem, quasi pervertaret et seduceret homines, , \ ,
quos ipse male habitus recie ducebai ei servabat, , ^ , vel verbis amoliri instituisset, quando calumniato-
res illi sua colaphis firmare audebant; illis quidem ,
liberam criminandi potestalem fecisset, et, ut ,
pejora auderent, aucier fuisset, ee ipsum vero a , \
calumnra illa et meiidaciia, quae irapie in ipsura , ,
evomebant, non liberasset. Ubi igilur inier b&c . ,
pugna est, el quomodo sibi conlradicunt : ocden- D , ^ ^,
lem te ne vicissim caedas; el, si quis dicam libi
seductionie aut improbilatis | scripserit, aui te, , ,
u

** Mattb. , 39 ; Luc. , 29.

* Joan. xvm, 23.

NOT.fi.
Sequor Gulberi. qui ila habel pro .
20) lla scribo pro , quod est iu libria.
!9)

741

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO C X X X V .

742

, * - salulis praconem, perniciei doctorem pronuiiiiarit

(21), *, (22) * illum ista tibi impingere ne paliaris, neque, sub ; ' miltens te, vel vooe, vel silentis habitu, vel ulla
alia raiione reus culpae videaris. Iiaque cordaio
. , (25) cuique veritalis scrutalori uec minima dubitandi
* causa ex dictis illis subnascetar. Illa vero Doinini
, " , dicta : c Ne faciaiis clecmosynas veslras corani
* > , c " , bominibus ; i ei : < Quae facit dextera lua, ea
, \, , nou noril sinistra ttia ; > et : < Si jejunaveris,
, ne buccines anle le, ul hypocriiae **; > laniuni
, abest, ut cum illis : c Iia luceat lui vestra corain
, > bominibus, ut booa vestra opera videant, ?t
(24), &\ Pairem vestram in coebs laudenl", > pugneot, ut
. rneo quidem judicio secum invicem egregie con \ (25) , spirent. Viiium enim est oslenlatio omnis, et af \ , - fectatnm gloriae sUidiuro, vindictainqoe el repre, . *H hensionein, quse alioquin ex rebus praeclaris non
\ \ nascitur, excitat: vatiie vero gloriae fuga el virius
, est, et honestos decel, cordaiosque bomines ad
, gratias Deo agendas permovet, quando awbiiionem
. contemni, virlutein vero in pretio baberi vident.
, ; Quorooilo itaque ostentanles se gloriain ab bomini
\ ; bus aucupantur, unde contumelia potius illis
, nascitur? Et qiromodo referunt mercedem euam?
(26) , \ non sane ab bominibus, Deo cbaris el virlulis cul . - toribus, sed a vulgo et gregariis hominibus, quos,
, tanquam externa tantura judicare valenies, deci, , \ piunt. Qood si ilaque van gloriae siudium ho , mines malos efficit, hominuraque invidiam irritat,
\ (27) ejusdem vero fuga omnia alia conciliai, et optiroos
, quosque ad divini Nuininis laudem incilai, nonne
;
dictum illud : lla sptendeat lux vestra coram
bonrinibus; commendare boc in primis existimabitur, ne quis se oslenlet et vanam gloriam
aocupelur?
Quoinodo vero lucebil )ux coram hominibus,
'
, ; qui nibil eoruni, quae in obscuro aguniur, perspi . . ciuiu? Id quidem jam expositum esl, sed ex se , quentibus amplius inteiligetur. Pater scilicet, qui
; - obscura perspicil, splendorem intus latenlem in
. " apricum proferre potest. Praelerea vero bonus
, \ \ , quisque ex duabtis rebus cognoscilur, et duabus
(28) ' poiisshnum nolis dislinguilur, binc ex virtulum
. (29) sludio, quo condilori lit similis, binc ex fuga
, viiiortim. iain vero viiiorum fuga semper splendei
(30), , . coram hominibus, etiamsi quis, quoad potest,
, \ , lampadein inira *e contineal. Si quis enim raanu
, ' , D non abulitur circa injurias et cirea pecuniam; si
, , (31) \ linguae temperat circa calumnias, jusjurandum,
w

4 T

" Mattb. , 1. * ibid. 3.

M i L 16. Mattb. v, 16.

.

(21) Ms- .
(22) l u recte Golb. pro .
(23) Godex aher .
(24) , Golb. pro .
(25) ldem pro .
(26) Sic scribo pro * refertur enim ad voeem .
(27) scripsipro , el roox , pro . l u

eoiin sensus jubet.

(28) Ha scribemlum pro .

(29) * debeo Colbertino,
quaB verba ex allero uiale excioeraut ob proximo
anlecedens : .
(30) Idem Coib. pro .
31) Sic scribendum pro , el mox pro
! .

743
PATRTARCILE CP.
7U
et liujus generis alia ; si denique nullam cuiquam * .
animadvencndi se occasioucm praebel; baec, inquara, et hic. similia, invilis eiiam nobis, illu- \ . \
slrem ct clarissiroara lucem hominum oculis oflun- , dunl. Idem lioc divus Paulus, Timoibeo sacerdolii ,
lege.s inculcaus, ait : Oporlel vero illura bonum . > ;
teslimoniumeliam ab exlernis babere . Yiliorum ", \
porro fuga efficit, ut Judaeis et gentilibus, el toti , \
. . ,
Ecclesiae Gbrisli non sint offendicula . Jejunium
vnro, et pauperum miseratio, lacryma>que ocuio- , \
ruin et intenia precalio clam fieri amanl; eadem , vero ilidem fugam viliorum sui habent interprelem \
. allum clamanlem, et prajconem illuslrttai, quando- , ; quidem illa bominum oculos primura perslringens \ ,
(occulte eliam virtmis splemJorera secum ferre, > .
el oculis ingerere consuevit.
* , \,
Sunt vero eliam, suiu virtulcs noiiuuilse, quas
in medium proferre, maxime vero illos, qui aliis ,
praefecii sunt, oportet. Justiliam pulo, ei pielaiem, ,\,\ , \
earumque vindicein, iorlitudinem, aliasque illis , \ .
affines. Propterea nec illas Scrvalor in obscuro ,
baberi jubet, sed jejuiiium potius, eleemosynan, \ , \ .
bisque siniiles. lu oinnibus tamen illud, quod ad \ \
ostentaiioneni et vanae glurise sludium speciat, , \ (32) ,
procul esse vull, atque id quidem per occullum \ .
illud, ei prseceptum : , Ne sciat dexlera lua ea, \
quae sunt siuistrae, indicat. Qui vero menlem , , ,
puram el affeclu superiorem babet, eive is dorai, ,
sive in ecclesia, sive in media urbe bonum faciat, .
pracepluoi Domini curatissime observat. llle euim ^
non ad oslenlationem, neque per vanae gloria* au- ,
cupium sua agii, sed opere suo spectanlcs quosvis ; .
ad laudem Pairis converlil. Quoniam vero non (
mulios talesvidemus ^praeclari enimoperisallitudo
mentcin secuin evcbil, vanumque gloriae siudium ;, \ (33) \ ^
grave telum detniuit, peciusque etiam probe , ),
muniium laedere ei ad infcriora pracipitare polest), , \
mullo luiius esl, si bona aique ea in primis, de . *
quibus diximi)3, in occullo praesienlur. Qui vero ; \
extra omnem leli hujus jacium posili sunt, illis . \
virluiem etiam in aprico el palam conseciari licet.
Iia Salvaior quoque nosler nonnunqoatn miracula , ' .
sua inter medios homines et in synagogis patrabal; , \
nonnunquam vero illa publicari noa paiiebatur. , Allerum quidem eoram faciebat, quod, sicut affecti- D * , \
bus aliis omnibus prorsus non erat obnoxius, ila , , \
*
nec ostentaiioni patebat. Alterum vero, ut regulam
el exemplum nobis preberel, ad fugiendam osten- , ,
laiionem, et errabundos vulgi plausus snllicite , .
vilaiidos. Perfeciiusttaqueet perfectorum bominum
esl, quod diximus, publicum virtutis siudiura et , '
exercitium, tuiius vero occuitum. Ibi enim latens (3-4) .
80

8 I

M T i m . ,7. " l C o r . x,52.

.
(32) , Matth. , 4.
(33) Cum Colb. pro .

(34) Malim , seilicet , vel alit *

.
,
t

745
AD AMPHILOCHIUM QU/BSTIO CXXXV.
746
vitium saepe virtutiie miscel; bic vcro, pcr occul .
tum nempe virtutis exerciiium, vitii subreptin
penitus cavfttur. Iila itaque Doraini pracepia sihi
iieuiiquam adversantur.
' \ 0.
Haec, qnae dicta sunt, alia quoque ratione Hta , - sirare et perspicere lictt. Pbarisaws enim casiigans,
moresque eorucn simulaios et sublostos ad veram
\ , bone&tatem et probitaiem compositurus, vcluit ne
/, ad bominum judiciuin vium suam agerent, eed
, ea potius consectarenlur, quae Deo probanlur.
, Jlos itaque a vanae gloriae studio avocatums, ita
oos alloquilur : Ne facialis eleemoeynam veslram
\, " , coram bomiuibus; oi : Quod facii dextera tua,
, \ . illud nesciat sinUtra; > aliaque bis siroilia. Homi , nes iiaque, affeclibus indulgeutes, a inalo hoc pur , gai, hypocrilas ex ibeatro propulsat, bomines,
, inier nebulas et errores viiam agentes, atl viiam
, biculpalamel puro virtutis studio coruscaro, ex qua
, . immunis ab affeciibus animus, veraque gloria, et
\ ipeiuis splendor emicat, perducil, Propterea divina
, ' et sacra illa oracula adeo sibi invicem non adver , > saulur, ut polius lampas bonorum operum apud
, neminem lueere possit, nisi qui prius van* ambilionis caliginem dispulerii, seque ab illa
.
bcraril.
" ,
Idem boc etiam alia raiione probatur. Quod si
, - oflendiculum non ponere proximo conjuocium est,
, , \el praeviura poiius ilii, ui recie iacla ab homini , ; bus conspiciantur; nibil amera ad osteMatioiiem
. facere, lanquam pars respeclu lotius, requiritur,
C ut offensioni non simus; cousequicur fugam vanae
. arabilionLs praeparare bominem, ut operibus sui*
(55) coram bominibus lucere possit. Itaque ad peti \ tionetn tuam tuaque causa variis modis QSLansum
.
a me est, Domini noslri dicia adeo sibi iavicein
non adversari, ut consensio polius manifeste
appareal.
Imitor vero hic Domini oostri exerapluro, quod
, , facit, utpluribus modis et argumentift in concor diaiu illa rediganlur, qu;e secuiu invioera pugnare
. videntur. lpse enim cororounis uoairum ei ccmdiior,
, \ ct docior, et Servalor, ex iis, quae ipse fecit, banc
, . ' regulam docuisse intelligitur. Dum in iioc sum,
\ - n>n injucundum libi forlassc fuerit, eliam lertiae
. " \ jy quaeslionis examen sdscipere. Cum enim improba
; ci impudens Judaeorum nalio discipulos rationem
, reddere jubebat , eur in Sabbato semeniem com . edissent, non uno roodo injurios eorum sermones
. \ coinpescebat. Primo qoidem loca necessilatem illis
\ \ obveriebat. Id scilicet ipso Davidis facto et exemplo
, firroabaiur, qui, cum panes proposilionis, quibus
,, . vesci non licebat, coroedisset, a culpa immunis
, . . babebalur. Alteraio argumeutum petit a k>co, eivo
, polius a praerogativa quadara, loco propria. Ar . " guroentum boc ilidera ab exemplo ducitur, sed

ei

"Hattb. , i seqq.
2.
1<S5) habes ex Colbert. Vocula baec m aliero ohsequens omissa erat^ ubi lamen alr.
que adeo ei bic rectius legetur .

747

PATRIARCHJE C R

748

priori IHo est gravius. Sicut enim eadem actio, si ,

quidem extra locum sanctum ftal, crimini facit
obnoxium, quae in sancto loce patrata, reum ( ,)
reddit; ita, si qui alii simplieiter in Sabbaio fru-
roento veacantur (largiar boc vobis,) culpa sunt ,
obnoxii. At vere illi, qui hominum sunl serva- \
tores, et docloree, quique cum ipso sacerdoiii Do- . .
mino et legislatore versantur, vel propterea ab .
omni criroine immunes babentur. Quae enim hic
eunt, sancto illo loco sunt majora. Porro vero mi- ,
ericordiae quoqne nominc ameiHiam eorum casti- , , ,
gat. Si eniro sacrificium, inquit, praestat obser-
valione Sabbaii, lex vero veslra misericordiam , ' (36)
sacrificio prsefert: < Misericordiam enim, inquit, ,
rolo, non vero sacrWicium " ; illi utique, qui
pro eo, qood ad niisericordiam flecii debebant, .
praevaricationis poenas poscunt, majoris peccall rei ^ ,
merito habentur, umbram legis vindicantes. Prae- , '
lerea quarto etiam argumenio in eosdem animad- . \
vertit, dicens, hominera non propier Sabbatum
factum, sed Sabbaium potios in bominis commo- , \ '
dum conditum esse
Deniquc ei verborum flagello . ; ,
amenliap eorum quinlam infligit plagam, qua siraul , .
kistar Doroini cum majore quadam auctorilate et ,
elficacia eosdem casiigat. Dominus enim, inquii, ( ,
Sabbati est Filius horainis
Quod si vero Filius ,
est Dominue; discipuli autera vel roaxime filii suni , ' ,
eitaeredes(illi enim prirai non ex sanguine, nec ) ,
xvoluntate oarnis nec ex voluntate viri,'sed ex
.
Deo geniti sunt, et a Deo in iilios adopiati ) ; Q , , ildem sane non servient, sed dominabuntur Sabbato. , ,
Hoe igitur Domini opere, aliisque ilti similibus,
moniti et edocli, illaro, ut volebas, oraculorum (37).
venerabilium apparenlem dissensionem, variis ' .
modis io conseDsionem manifestam traduximus. , ,
Alque illa quidem nostra ila babes. Si vero ingenii ,
tui iclicitas, et judicii acumen, sacrxque docirinac ,
copia et dicendi ubertas jucundiora et subliniiora * ,
invenerit (inveniet vero omnino, roodo volaerit, ,
siquidera ego te, amicum raeum, recte novi) ; mu- (38) .
luam bano benevoleutiam iostar ainplissimipramii
accepero.
P A q \
QCifiSTIO CXXIVI [Coul. CLVIIl. Tanr. CLVIII].
kr 7]7 . ~
Quare Paulut apostolus in cpistolis suis nomen
6(3& ;
suum prcemitttt?
D
Edilaram a Wolfio (1. c . 750-770 Gallaod. 1. c. . 732, 736, n. 33). De Paulo suis epislolis proprium nomen pra>
poneDle.

Divinus Paulus Epislolis suis nomen suuro praefigil, ideo, quod os suuro sine commemorata Domini benoiiceniia aperire noluit. Gralia enim illi
nonien quoque novtim imposuii, quse Sauluin in
Paulum non solum quoad mores, scd etiam quod
ad appellationem converterat. Proplerea vocat se
Paulum, lanquarn qtii ipsuin nomen Domini in se
Oaee , 6; Maltb. xn, 7. " Marc. , 27.

;
,
.
,
, ,
. ,
,

ibid. 28.

Joan. , 43.

.
(36) Iia Golb. pro allero ,
(37) . , ex Golb.
(38) Idero pro .

(39) Initium bujus responsi exsUt apud OEcumenium sub Pbolii nomiiie, p, 202 Commentar.

T
AD AMPHILOCHIUM QUASTIO CXXXVI.
750
, , amori debcret, quiqtie a Ghrislo emnia, nomen
, , , , pula, fidem, desiderium, cursum, apostolatum,
, reliquamque vitae condiiionem nactus esset; nec
, , minus convenienter servum Gbrisli .' Qoi entm
, (40), \ gratis omnia acceperat, nibilque nnte prestiterat,
, ; quomodo is non eliam servus, et, si qtiid alied est
\ , inferius, illius, qui tantis eum beneiiciis ornaverat,
, appellelnr. Omnes enim, eliam invili, servi sunt,
$ , \ - quolquot Yerbum illud, quod omnia condidit, ex
. \ iiihilo producens, ad Dominum respicere, Condi lorisque sui poteniiam agnoscere cogit. Necesse
. enim est creatura quodque servum esse, Condi , lorisque su\ potestali obnoxium. Servus vero ei
, . ille est, qui majorls curae fruclum capit, quiquc
* , - cidem non solum id debei, quod sii, sed quod
etiaro esse perseveret. Servi porro eliam illi jure
, merito babeantur, quicunque ab acerba tyraniitde
. ' et durissima captivitate magno pretio rederopti libe ratorcm Doininum quoque suuro appellandum esse
. , intelligunt. Divinus xero Paulus lanti baec nou
. fecit, uliis tanlura norainibus se subjiceret; com , munia enim haec babebat cum aliis, qiue nibil
, \ , practpui aut admiralione digni secum ferebant.
. , Alia vero erani, eaque plura et majora, propter
quae servi se nomine cohonestat et ornai, servi . , - lutisquedigitilalem etlibertalem vere talem magni iice ostental. Inier liaec primum locum tenent
. \ cgregiae illae dotes, quibus a Gonditore sibi con , cessis gloriari prae aliis poterat. Alierum est amor
, Q efficacissime, el roagis, quam in homines alios,
. advergus se probatus. Tertium functio aposlolatus
\ , ' sine tergiversatione suscepta, nec intermissus prae \ \ , conii evangelici cursus. Ex his praerogativis magni\ * fice etingenue de serviiute sua &entieu9 veram no , - bilUatem demonstrat. Ad hacc omnia accedebal
, - curaiaet ingenua res suas agendi raiio, pcrquamse, \ , ipsum servumqaod ad corpus, animam mentemque
, - etcaelera denique omnia Ghrtslo sistebal; eleclio, , ; - nem sui adeo non deturpans, aut coeleste de se
, " judicium parvi faciens, ut polius pro divino mu , ; iiere a se baberi testatuni faceret, idque opere
. * , ipso finmaret, nec quidquam praeceptoium ejus
, ; ; - nogligeret, ut eadem in Donnullis eiiam superaro
, intelligatur. Adrairandus itaque Paulus ex ima
, , (41) D parte servum se sistit, tanquam manus omnipo; , \ tcniis opus; ex altera vero talem, qui per divinam
, ; providenliam esse perseveret, qtiique Domini san \ , - guine sit redemplus* His vero ea, quae propria sibi
, habet, jungit, neque in diclis acquiescil, aul cotn . munibus iilis beneticiis servilulem suam circum , scribil. Mullis eoim graliae donis se cumiilatuia
(42), \ agnoscens, alius serviluiis jugo ei generi se sub. , jicil, operam dans, ut non vulgari ct consueto ob . - sequio eum, qui se novis cl insoliiis beueficiis
17

e T

R o t i i . i , 1.

.
(40) 6 \ ; accepi ex Col(42) Sic scribo pre . Hox pro mabm
bcn.
lcgcre .
(41) Golb. ' .

 PATRIARCH/B CP752
mactaverat, vicissim exciperel. Proplerea eliam \>, \ Dorainum prae aliis omnibus amat, de amoris sui, ,
1psa admiratione, ut conveniens erai, majoris, , \
magnitudine nihil remittens. Onuiia porre pro re- " .
jiculis habet, otChristum, sibi desideralissimum, , '
Iucrelur. MiUitur v$rp etiam ut praco, toturaque , '
orbem proconio suo implet, Hierosolyinis, u n - \
quam a carceribus, usque ad omnes terrarum fines , \ , ,
excurrens, etevangelium usque ad Oceani flumina (43) , ,
cbuccinans. Ejusmodi servitatem servire Cbrislo (44) \ ,
Paulus didiperat. His vero et septimum servitulis, . '
genus accedit, quando leges ei insliluta vitse, in \
Cbristo acta?, tam sancle solliciteque, ut nemo (45-41) ,
abus eorum, qui vei tunc vel posiea vivebant, ob- , . \
.
aervavjt etcuscoditt, corpus suum castigans et in ser
viluiem redigens, ne aliis praedicans ipse lierct re- 1* , \, .
probus. Haec sunt admiranda illa omnique libcrtaie .
meliora servitutis genera, quae Pauhisspirabat, quae .
*u*tinerenon desincbat, quibus onuslus gloriabalur. ,
Propterea litteras scribens servum se Jesu Cbrisii , \ \ ,
appollabat. Haec, dicebat, mea est dignitas ! boc im- \ .
peraioriae potestatis insigne ! hoc nomine omnibus \ \ \ ,
velim innotescere ! Qui in mundo res suas habent, ,
itli quidem a mupdi digniiaiibus celebrari cupiunt, . '
punc consulum, nunc praeieclorum, nunc iribu-
fiorum, nunc aliis tilulis utentes. Paulo vero ad , \ gloriae, imperii et dignilatis ampliludinem stifficit, .
Christi esse servura, atquebocpolius, quam alio quovis nomine, inclarescere. Atquebaec quidemcausa libi
existimanda fuerit, cur Paulus nomen suura Epistolis praemiserit, semperque sc Cbristi servum appellarit.
Quod vero additur : Qui declaratus fuit Filius C (42) , \
Dei in polentia**, elc, illa mibi quidem hanc sen- ,
lenliam inferre vjdeniur. Declaratum appellal, lan- '>\, ,
quaro, qui ut talis cognilus sit, et ad notiliam ho- (43).
minum perduclus. \\cs enim vel ex nomine suo , coguoscere, vel dcfinitionis alicujus ope percipere . ^
solemus. Definitum ilaque appellat, noo quasi a ,, \
quoquam in filium sit adoptaius; absit boc! neque, , , ' '
quod nomen Filii Dei per imposkionem quamdam , ', nactus sit; sed definitum vocat, tanquam qui ex ^,,
proprietaiibus suis nobis innoluerii, et in cogniiio- , \ nem nostraro,' quoad illa in bomines cadit, pervc- , , neril. Unde igitur , et ex quibus momenlis Filius . \
Dei deierminalur, et quibus proprielaiibns dislin- , \
ctus a nobis cognosciiur? Ex propbeiicis , inquii, ; , , oraculis. |d cnim signiiical, dicens : iQuod prae- D . c " iiuniiavit per propbetas suos in sacris Liiteris . >
Deinde vero ex miraculis, quae supra nalune vires ,
edidit. Dicit enim : Qui declaratus cst Filius Dei . , \,
in potentia". Porro ex Spiritu sancto, quem bo- , ,
roinibus in se credemibus donabal. Denique vero .
ex eo, quod, qui ex Davidis seinine naius erat, ex (|44) \ piortuis resurrexii. Horum enim omniam congeries .
eo

Mlora. i , 4. " i b i d . 2. " ibid. %\

(43) Ex Golb. loco .
(44) Idem pro .
45-41) scribo pro .

NOTiE.
\, \ . * ,
.

42) pra , exGolb.

43) Respicit biic OEcumenius I. c , : 203. his
liirbis : , -

(44) Colb. pro . b. Pau|us : ,

753

AD A M P H I L O C H I W Q U J E S T I Q C X X X V I .

T54

\ , etim ab aliis oninibus dtelinguit et separat, quHwii

. filiosDei appellari ex gratia conligil. H&c oateudit
- , $i docet oiunes, eum vere et natura sua Filuiin
xaV \ . " - Dei et Deum esse. Hipc scilicet, atque adeo non
(45), \ ex nuda qnadani verboruni obliquiiate , sed recta
, . ' - potius via, si singula aibi invicem junganiar, de ftjiire et deinonstrare Jicet, quaia emiuem^ gensu
\ , Cbrislus et Deus noster Filius sit Dei, eademque
\ - upera puram et disiinctaui ejus cognilionem cre . . , dentibus $uppeditare. Si quia verbi causa iuterro ; $ .* gelur : Quid estCbristos? facile illi et in prompla
fueril respondere : Christus est, qui a propbelis
, qiiidem prsnuatiatue, el secundum carneua ex se > - niine Davidis genitus , potentia aua supernalurali,
, sanctique Spiritus largis et intinilis donis bumano
generi benefecit, et resurrectiene aua morlem qui, 4 , ' deio per-emit, infemoque spoliato, eos, qui inde a
. prunia s&culis mortui erant, una eecura resuscita, . vit. Hic est Ghristus , hic esi Dei Filius ei Deus.
* Ad hujus Evaogelium pradicandum Paulug separa (46 ). (.tis -esl. Hoc indicat vox illiue , qui Filius Oei de~
, , claralqsesl. Adde etiam, ei placot ad rnajorera rei
* * declarationem et inteUigeiitiaui : per quem Paulug
, - etiam accepit apostolatus gratiam **, ut genUs bar * baras persuadendo vjnceret, easque ad obsequium
(47) , , lidei in Gbrisium priestandum pra^paxaret, boc est,
, , \ efficerel, in illum crederent, eique uni, lauquam
vero Dep ei Dei Filio $ervirnt, a paixiis rooribus,
.
veiereque sua , et errooea,superiitione liboralas.
,
CaeUrum quod ad illud eancti Jacobi diclum al, , ' tinet: Glorietur frater buroilis Sn sublimkale sua,
# , , - dives auiejn in bupiilitale sua *, noja haec sibi
(, , . Tult, ac.si diceret: Magnjtlce ioquatur, jactet se,
. , , gtorietur. Nibil borum locuni babet. Soleal qui , dera Ula verba boc sensu adbiberi, vocieque prae . ' fleniis signittcatus primum obvius idem iiifert. Uoc
, ,. (48) , vero loco verbum ideimesl quod, confidat,
\, , , tpfiret. Nejpo enim, ipquit, ideo, quod bumilis eel,
. aidfHMin despondeat, quia paupertate est extenua\ lus, aul bominum probris eubjeclus. Nam ipse
\ , , Dominus no.sier burailes ei abjeclos, et pauperes
\ , et mendicos eiegit, divitea vero, gloriaque elge. , , nere magnUice glorianles fremere jussit. Itaque ne , minem ideo animum despondere oporiei, quod hu\ - ^ niilis est; iroo verp Xas esi eum laelari, quod par \ . '* lictpem se ct consoriem apostolici chori ipea illa
, abjecla humilique sorte sua factum esse inUliigil.
, Forlasse vero aliquis contra baec excepeiii, ea,
. quge diximus, non in eos, qui credere inceperint,
sed in illos poliu^, qui jain crednnt, quadrare.
, * TUJIC enim apostoliciraunerjsdignitaa tam illuairis
\ ani admiranda visa non eat, ut, exemplo arb iilia
. . dwjto, alii ad imiiationem virlutis eorum et mu - laiionem exciUri poseent. Hoc vero DUIU obstau
, Naro et tunc virtutis ^orum praestantia neminem
* . , 5. Jac. , 9.
.
(45) Golb. pro .
(47) Ex Golb. pro .
(46) Act. lx, 45 : pot \
(48) Leperiui .
,

755
PATRIARCH/B CP.
75
latebai, quandoquidem illos nonnulli, gentilium sa- , ;, *
cris adhuc addicii, gacrificiis prosequi et colere \ . \
instilaebant*. Ipse quoque Paulus apcrte a i i : 0 t
Imiutores mei estoie, quemadmodum ct ego Chri- , "
sti sum . Sublimitas igitur bominis, humiliter , , \
de ee gentienlig, esl humililas, qua quidem ila sibi , \ ,
placere, bonoque animo esse et lalari oportet, \
quam lselatur alias, qui divilias omnes bominum- ;, \ .
que gloriam naclus sit, elin prompiu habeai. Qui \
eoiro ita et in his quidem rebus bumilis cst, is , . t
Oeum habel, se exaltantem el evebentem: Qui , , , *
enim u humiliat, inquit", exaltabiiur^ qui ;
vero , \
conlra geexallai, ille Deum gibi adversantem ti , (49) \
bumiliantem, et ipso boc arrogaulise flatu vanaque .
jactantia in lerram dejicientem experielur. Yides ,
w

"

"

ilaque sublimilatem exlremae humilitatis causam, , vides hiimilitateiD coelum tollentem; quomodo ita
' ( 50) , ,
que bonoanimo non sit , eiglorietur ,bocest,laete- ^ \ ;
lurelconfldat in illa humilitatis sua? gublimitaie?
Niim itaque divites illa evectione et exallaitone

deslituti sunt? Hoc quidem non dixerim, quia et \ ; ,
Duminus nosier noo diviles ex regno suo propel- ,
Itt, ged eos tautum, qui diviiiag suaa augent, curis- \ que suis toti avide illis inbiant, quique sollicitu- \ ,
dinem suam omuera ihesauris alligantes animum ;
in terra aoroque, tanquam in carcere qaodam,
defossum el viuctum circuraferunt. Horuro hoim-
num amentiam castigans Salvator ait: < Ubi the- . \
eaarus vesler est, ibi et cor est". > Ejusmodi divi- " , \
tibus coeleste domicilium inaccessum est : Faci- (j . >
liusque est, ut camelus per foramen acos transeat , quam ut illi regnum coelorum ingrediantur " . ( ,
Quomodo ilaque divites ingredienlur, et quomodo . ,
coelestis civiias eis obtinget? Si Abrahamum imi- ;
lentur, si Jobum, ei boni liant divitiarum oecono- " , ,
mi, non auiem parvi quidam tyranni, paiiperum \ ,
solalium cum non minori suae, sibique natura si- ,
milium, salutis dispendio clavibus et repagulis mul- \
tis coercenteg. Quomodo vero dives eo ducetuf ? .
et q*iid efficiei, ut lam praeclare agat? Aniini, in- ; \
quil, demissio. Si enim seipsum extenuel, nec in- ; (51) ,
flari se patiatur, neque auro et diviiiis glorians et . , ;
disteniue in amentiam praeceps ruat, oovil utique , ' .
nihil borum suum esse, nudum se ex venlre ma tris suae exiisse, omnia Dei esse, illique iacile esse, D , , ,

67

utomiiia illa sibi eripiai, et in alios Iransferai,

darique haec, non ut proximi rebus necessariig
privcntur, sed ut eorum quae ipse accepit, reddantur parlicipes. Taceo alia complura. Horum gnarug
ille, bfpc auimo revolveng, datori gratias agii. Novit ge esae debiiorem, praeceptig ejus, qui ge et condidit et dilavit, audieus est, opibusque suis, ut
alienig otitur, easque adminigirat, vel ila potius
administrat, ut roaxime su sint, gua illa esse
exisiiroans, et faciens, quae in ejusdem et na* Aci. xiv, 15.

1 Cor. xi, 1.

Luc. X T I H ,

-, ^
, * ,
!, ,
' . *
. \ ;, \ . ,
, \ ,
, ,
, *
, \ , (52) 14. Jac. , 6. "Mauh. ,21. "Malth. , 24.
T

NOTiE.
(49) Colb. pro .
;

(50) . ?

(51) lego, pro .

(52) Colb. pro .

757
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO C X X X V I .
75
, tur et fidei consortes cotiferendi copiam nanci , , sciiur : tam mansuete egenis impertiens, tam bu , roaniter, tam frugaliter, qoam communiuoi bono \ . , \ - rum cuslodem et dispensalorem se ab ipso Deo
\ novit esse constitutura. Videsne, quomodo humili ; , tas eiiam divitera iliustrem el sublimem et regtio
, coelesti dignum facere possit ? Propterea ait: c Di, \, * - ves vero glorietur in humililate sua . Jn hac,
, . , inquil, humililate bene speret; bac confldat; per
, , banc exaltabilur. Nisi enim hoe, inquit, a Gondi , , , tore lucreiur, quid aliud ab illo acceperit, ex terra,
; ) , , ex loto, ex lapillis adeo parvis, imo poiius, quod
| , sanclus Jacobus a i i , ab illis rebus, quae a flore
, \ , - graminis nihil differunt, quod in horan quidem
\ , floret, setisasque aliquantisper delectat, sole vero
. urenie, marcescit et deflorescit, nihil pristini de" , coris relinquens. Quemadmodum igllur flos grami, \ , nis, in quo decor ejusemicat, perli et aboletur;
(53) ita dives quoque, in media felicilale consliluius, et
\ . \ in ipsoraagniflccnliaefloremarcescit et consumi \ - tur. Imo vero eumdem ipso illo graminis floreim. , becilliorem et viliorem inveneris. Hle enira auo
* , lempore floret, suo vcro etiam marcescil : divea
, autem in snmmo vigore suo, quando jucunda
\ , quxque et illuslriaroaxiroequeconsecianda viden tur, illi nascuntur et florenl, ipse vero, faslu ec
, , arroganlia inflalus, multis lerrorem incutit, lunc
(54) , , omnino, tunc frequenter vel mortalitalis lege cor . reptus ex homitiibus disparet, aut naufragio sub\ , ' ' (55), mcrgitur. Neque vero semper novum aliquid et in , , \ C solilum illum subniergit, sed manas potios, majoro
, ' , \ quam qua ipse usus esl, lyrannide aurum, quod
, animam ejue et vitam constituit, subripiens, et fasta
* , , t vita privatum relinquit. Idem faciuni famulorum
, , , machinationes etlalronum insidiae. Elquis tandem
; \ enumerare poesit omnia, quibus oomo ejusmodi ca \ . piluretperit ? adeo illevilis est conditionis et magie
, , - apiusad ea, qusefloriaccidnnt, experienda.Atqae bsec
, quidem epistola roea, de illis, quaeecire voluisli,
, \ exponit. Tu vero, Cbrisii,veri Dei noetri, servum et
opere el docirina te praslans, opesque tuas recie ad
, . , \ niinistrans, in ista humilitateconfide,bonoque animo
esio, necmiuas caetera animoet corporerecte valet
\ ^.
Jac. ,. " ibid.

Tt

Ti

JOS. HERGENROETHER, S. THEOL. PROFESSORIS,

ADMONITIO
1N UNDECIM SEOUENTES QUiESTIONES SEU COMMENTAMOS 1N ARISTOTELIS CATEGORIAS.

Qaae scquuntur undecim disseriaiiones traclatum proprium constilount de Aristotelis Calegorita, qaas
Photius jam ante discipnlis suis fusius explicaveraL Eaedem in Vaticano codice q. q. 137 usque ad q. 147,
117134 implent; in Goisliniano codice, quem descripsil Montefalconius, qu.TStiones sunC numero
NOTJE.

(53) Cod. . Fortasse scribendum crat

. Malim lamcn atterum nosirum illud.

(54) , Golb. pro .

(55) Malim .

759
P A T R I A R C H A CP.
WO
deccm (q. 165-181), cum ea quae in Vatic. ast q. 142, de eex reliquis Calegoriis inscrlpu, ibi no*
nuineretur. In Taurinensi codice hae quesiiones omniuo deeideraniur. Jamdudujn ceu singularis liber
Pbotii de Arislolelis Categoriifl Commentarius a plnribus seoreim describi coneuevit (Yide OudiDiiin,
De Scriptoribu* eee^es. t. II, p. 207, 14, ed. Lips. 1722); hinc plures velqsti ecriptores in Amphiloc
eas qtiaesiiones ui jam alias vulgalas omisisse videntur. Sane plura bujus rei vesiigia inveniri possuai ta
roanascriptis codicibps,ut Vendobonensi pfoiloe. 29 f. 103, 276, apud Lambec. VII, 65, Paris, 547 (caial.
a. 1653, 4, . iv, p. 114), Paris, cod. 1843, (caial. ed. Paris, 1740, U II p. 409) aliisque, quibuseft fragmeiiium.tWtiov in cod. Escorial. , III, 10, (n. 226) saec. xiu, f. 49 (vide CaUlogum opera,
E. Miller; ParUiis, a. 1848 ediium, p. 172), accenseri posse arbitramur. Plura ejusdem argumeaii
fragmenta Pbotii nomine insignila schoUorum adinstar exsiaut in nobilissimo Monaccnei codioe 222
bombycino, ifi-4 qui srcculo xjn, in charta solida et laevigata scriplura minuussima et valcte abbreviau ex,ai:am8 est et Porphyrii Isagogeo cum scholiis Amraonii et Pbolii, deinde Categorias Arisloieti'
cum Anonymi et Pbotii Commentariis continet. Photio tribuuntur tredecim fragmeiita, quorum bic
litHlos adoeclerejuvat: I. De genere; II. De tpecic ;\\\. De di/ferenlia ; IV. De proprio; V. Deaccid
VI. De eommuni; VII. De iis qup lun* communia generi cum differentia, tt de iis quoc tunt
\\\U De qmnlitate; IX De relatione; X . De qualitate; XI. De decem categoriis; XII. De w6j
XWl. De actione et pastione. Ordo in foliis lurbatus iuit et reipsa e. VHl-X post e. XI et XII collocauda erant. Porro ex his fragraentis sex posteriora cum nostrarum quaestionum textu collau fuerQot,
queoi lUMlliplici pacto illustrapt. Quanlum conjicere possum, ea fragmenta excerpia suni non qoideaa
oo&tris jipdecim quaestiooibus, verum e priori compendio, quod Pboiius discipuiis sais philocophix
prirna elcmenta explanans legendum et describendum iradiderat, quemadinodum non uno in loco ipte
nobis iniuiit ( Gf. quaest. 77, et quaest. 78).
Quamvis nihil novl quoad bistoriam atudiorum philosophicorum ex bisce Piiotii lucabrationibos enri
poase videalur : uljlilate tamen ei jucunditate non carent, praiseriiin Ibeologis, quibus arctus ille oexos
plane ptrspectus 8t, qui inter dialeciicas peripatetic*8cbola docirinas et dogmaium ipsoram expoiitionem ci evoluliQoem apud priscos Palres ecelesiaticosque scriptores undequaque apparet. Ab his
quoquc dialeclioia noiioplbus saucUis Joanne$ Damascenus in tripartUo suo opere theologiam iiuuiv4ionem est exorsus; has non Graeci tanium, sed et Latini dooiores eadem fere ratione sunt proseculi,
ut non looge a Photii teroporibus disUns Alcuinus.
QUiGSTIO GXXXVll.

'.
Eidem AmphUoMo pelenti perspicuam dtcem Cate-
goriarum tgnopsin,
(56).
Nonc primom ediu a D. Hergenroelber. De categorlis uoivereim.
1. Rerum&ecundiim eamquam babent incerse ba*. \
bitudmemet commuDionem quaedam sunt^auivociB, (57) ,
*rraitM>06fl%^itt<fejt0min^^
, , (58) tunt wudiiwem (multinomines), alke dwersivoca ,
(diveriiuomines); et quodammodo sibi opponunlur - \
Jiiuc quidero fnoltivocae equivocis, Ulinc diversi- ,
voc* uoivpcis.
.
2. ^Bquivocs igitur suni res, quarum commonio
, 8ccundum noipeii, differeulia vero in rauone, sive , ,
deliailiva sitratio sive descripiiva; . gr. auinial *
dicitur tum borao tuin imago hominis. Ecce, ista , \ aequivoca (homonyma). Etenira secundum nomen ^ (59) * *
solura ac vocem conveniunt, scilicet animal (nibil (60), (enim impedit quominuset imago appelletur animal, \ , \
ctim et eos qui haec pingunl pictores ammalium )*
appellemus),* secundum rationem vero differunt; * \ nain etiam alque aliam deliniiionem sive rationem (61)*
suscipil eorum lUrumque. eniro st subslan- ,
lia aoimata el eentiens, imago vero manifesie ne ,
4

(56) Cod. Mpn. 222 . 58 b : ^

.
(57) . 222 :
.
(58) Mon. . Gf. Alcuin. Dialect. c. .
(Ant. Lect. , i , p. 4591 cd. Basnage).
(59) Monac. : -

, , -
, .
.
(60) Mouac. . : , . Desuol
verba in parenlhesi posita.
(61) Mon.:
. Ven. apograph. omiU. .

761
A D A M P H I L O C H I U M Q U J E S T I O CXXXVIf
762
que animala est neque senuens, arte vero per imi (62). taiionem confecta sive ani opus per imitaiionem
(65) * in ortum produclum. Describuntur vero aequivoca
, , sic : JSquivoca sunt res, quarum rerum nomen
(64) eolum cominuoe est, raiio veio subslaniise per no , roen importata diversa. Nomen vero hic simpliciler
(65) denotnt quodlibet : vocabulum, subtlaniia vero
, - gimpliciier bypostaiicam cujuslibel exsislenliam,
(66). ' sive subsianlia proprie sit sive accidens. Verum
) baec ratio rebus aequivocis .convenil; non aulem
, ' vocibus aeqnivocis apla es&e videiur; sed barum
* \ descriptio haec erit: vox aeqaivoca est, quae plu res alque differenles ires secundum diversas no. \ (67) \ .
tioncs signiflcat. Atque baec de aequivocis (bomonymis) dicla sunto.
3. Univoca seu synonyma sunl, qus et idem
J . \ - nomen babent et eanidem ralionem, veluli animal
{ '(68) * est tum bomo tum equus; ecce i&ia univoca. Etenim
(69) * * \ tum flomen ipsoruin unura est, veluii animal,
(70) (71) tum ratio ipsorum sccunduin quod uterque esl ani, mal, cadem. Describuntur vero univoca ila : Uni. * voca sunt res, quarum reriim nomen commune eat
, et ratio substamiae sive byposlaiicae exsistenti* per
\ nomen importala eadem. Quemadmodum vero
(72). " aliam deflnitionem acceperunt res aequivocas,
, allam vero aequivoca vox, ita ot in univocis res se
, \ \ * babet, Pradicta enim ralio haud congruet etiam
- univucae voci, verum ejus propria isla erit. Syno ' nyma vox ea est, quae plures et differentei res se \ cunduni unam eamdemque nolionem manifestat.
\ . (J Quemadmodum vero in synonymis et bomofiymis
" \ \ atiae declarafce sunft ipsarum rertim raiiones, albe
, vtero vocuni alque nominum ipsufunrt : ita et in
\ , \ \ polyonyrais, parionymis et heteronyiiiis idem con \ \ - siderare licet, et facilis est ex iis qu* diximus, el
* 0 horum distiaciio ac comprebensio. Nam de singu \ - lis eorum ila minulim disserere, valde foret burniie
\ ac puerile et ipsis llroiiibus inutile ac superfluum.
\ \ * ldcirco istam distinctionem prselerimltentes ex jata'
; (73) dictis eos reliqua colligere juberaus.

.
4. Denoralnativa sive analoga sunt qurc gecun'. (74) dum
pariem quamdam convcniunt et sectindurfi
\
aliam
partem diOerunt lum nomine tum ipsa re, v.
* \
gr.
grammaiica
el grammaiicus. Nam grammalicus
* - J)
9

wom
(62) Mon. immed. post cil. verba [n. 3.] :
, \ ,

' .
(63) Monac. .
(64) Monac . \
,
sic Aristol. c. 1, 1 .
65) . Monac.
! 66) Qu* eequamur, desuut in Mon.
(67) Venet. Apog. mendose, .
(68) decsl in Amphil. V a l . ; legilur in
||onac.
(69) Mon. ; . ; *

.
#
(70) . .
(71) . "
* \
*
\
.
(72) Monac.
\ ;
. Caetera usque ad finera hujus $
desunt iu Mon.
(73} Sic Val. Ven. Apogr. .
(74) Apogr. Veu. *

763
PATRIARCILE CP.
764
manifesle communicat com grammatica, verum et , \ (75)
ab ea differi. Haec enim est scientia, ille vero ani- , , (76),
mal, in quo stieitlia. Et pariler in nomine cum ea \
comtnunicai et ab ea differi; circa iohium vocabuli * \ ,
cumea convenit, postrema vero syllaba differt. .
Describuntur verodenominaliva seu aualoga, ut ac- , (77),
curalius dicamus, boc pacto : denominativa sum
quae ab aliqua re deducia commune quid ac diver- (78) \
sum tum quoad rem tum quoad nomen habent.
\ .
5. Moltivoca vero dicuntur, quue eamdem quidem
'.| (79)
raiioneui suscipiunt, nomioa vero diversa, quem- , *
admodum bomo et ratione ac lingua praeditus et (80) *
morlalis dicitur (, , synonyma). Haec (81) ,
enim quoad nomen manifesie ab invicem differuut, *
quoad rationem autem nou differunt. Unumquodque \
enim eorum eamdem dellnitionem auscipU et eat , (82).
animal rationale et mortale.
'. & \
6. Diversivoca vero dicuntur quae tum quoad
nomen tum quoad raiionem differunt, ul v. gr. \ (83) *
homo et equus; ecte bxc neque quoad nomen sibi * (84)
invieem conveniunt neque quoad deflnilioneni. llle ,
enim esi animal ralionale, bic vero aminal rationis , (85).
expers. E l haec quidem dicta siut de a?quivocis, \ , ,
tmivocis, denorainativis, multivocis et diversivocis. \ .
\ ,
7. Oponei breviier ei boc dicere, nibil jmpedire,
qaominus idem ad aiiud et aliud et aequivocuin et \ (86) \
univocum sil. Eienim bomo ad imaginem in aequi- \
vocis aequivocus ruousiratus est, ad equum vero in ,
univocis univocus. Non solum vero baec, sed et in (8 /). .
rauliivocis roullivocus et in diversivocis diversi- Q \ (88),
(89).
YOCU8.
'. " 8. Praelerea rerum quaedam per conjunclionem
dicunlur sive complexive, v. gr. bomo ambulat, , , ,
hooio carrit, quaniara vero absque conjunciione * , ,
veluti bomo, bos, equus, ambulat, vincil, currit. , , ,,.
Porro earum rerum, qua; absque conjunciione di- (90), cuniuralue sunt subslanliae, aliae accidenlia, ba- )* , (91)
rumque aliae universalia, alix particularia. Vocan- (92) iur autem accidentia (ea quae eunl) tn subjecto;, (93)
quoniam eisisieniiam suam babent in aliqua sub* \ \ (94)
slantia. Haec eniro esi ipsorum definitio : ln subje- , ,
cio est, boc esl accidens est, quod in aliqua re (95) ,
exsisui, non vero ui pars ejusdem, atque sine (96) (97) \
subjecia ipsi re nulio pacio subsistere potesi. .
B

,
(75) . D , ,
, .
(86) . . deesi in Mon.
(76) Quaj & sequunlur, desuni in Monac.
(87) Mou. . \ et soium legilur: , \ .
. Ueiude mediaie aequilur :
(88) Deesl in .
, . . .
(89) Deest in Mon. Huc usqoe
Arisiot. cap. 1, de caieg. explanaiur.
(77) . . deest in Mon.
(90) Sic priura omitlit; habel laiUum bac J : "
|78) Apogr. Ven. .
. Vide Arisiol. c. 2.
(79) . .
(91) Sic Vat. et Mon. recie Apogr. Catif. babuil
(80) deest .
, quod ipse correxit.
(81) . .
(82) \ .
(92) Monac. .
(3) . babel :
(93) . .
. .
(94) deest in Mon., sicut et sequene .
(95) Mon. Vide Arisl. c. 2, 2.
(84) . legit : .
(96) Mon. *
(85) 1 . est:
.
. Deuide nova inscriplio :
(97) . Monac.
Up\ , , *

765
AD AMPHILOCHIUM OUiESTIO CXXXVII.
756
Substaniia autem vocatur non in subjeclo; nun \ quam enim substantia invenitur in alio quopiam,
quod ad subsistenliam ejus conferat.
9. Universale dicitur de subjecto; semper euim
\ '
\ universale de aliquo ipsi subjeclo pnedicalur.
' Parlicularia dicuntur non de subjecco; semper enim
*\ ' particularia sive individua de nullo subjecto dicun . \ tur. Et quia substantia vocatur non in subjecto,
, universalc vero de $ubjeclo, lisec duo, non in subje' , cto ei de subjecto, aimul sumpla universalem sub\ ' * slanliam, designabunt; verbi gratia bominem uni * versaliter sumptum; homo eniin universim de
* subjecto quidem dicilur, scilicet de homine quo * (98) dam, ut de Platone vel de alio, in subjecto vero
, (99), ^ nou esl; quae enim in subjecto suut accidentia
* anie dicia sunt. Rursum quoniam accidens diceba . \ - lur xn subjecto, universale vero de subjecto, bac
, * duo simul sumpta, scil. in subjecto et de subjeclo,
, omnino acciden* universale indicaverint; verbi
' (I) gratia universalem colorem. Nani color uuiversim
& suraptus de subjecto dicitur cujusdam certi colo * (2) * ris, puta bujus coloris albi, in subjeclo vero eiiam
(3) , est ut in corpore, velut in nive vel in re aiia qua , \ piam. Praeterea quoniam pariiculare nominabatur
, (4) . non de subjecto, subslaniia vero non in tubjeclo,
\ ' , baec duo simul, non de subjeclo nec in subjecto,
, omnino particularem subslantiam indicabunt; excm \ ' - pli causa talem et laleni bominem, talem et lalem
* (5) bovem. Nihil enira ejusmodi in subjecto esi (quod
, * C enim in subjeclo est, accideus esse demonstratum
(6) \ fuii), neque de subjeclo est (quod enim de subjeclo
( []), * est, universale esse demonstravimus). Adbuc vero
( [] ). quoniam parliculare dicebalur non d$ $ubjecto,
' accidens vero, tn subjecto, baec duo, in subjecio et
, , non de wbjecto accidens particutare denotabunl;
\ ' verbi graiia boc album vel hoc nigrum ; hoc enini
* , album in corpore quodam esl, nou vero eet de
* subjeclo quodam; nam quod de subjcclo esl uni , * versale esse ostensum est. Sed de bis hactenus.
* * . *' (71.
.
(98) deest in Mon. Cf. Arisl. c. 2, 2.
(99) Mon. add. : \
, . ut supra.
(1) . deest iu Mon.
Mon. : * ( ' .)
deesl in Mon.
. .
'

III

(5) Mon. hic ut et alias .

deesl
Vat., sed legiiur
in Monac.
k)
-- ultiina
in

(7) Haec
verba '-
desunt

in
Mon. Explanatur hoc paragrapho. Arislot. c. 2, 3.
n Mon. cod. . 37, a, in Ammouii Commentariis
IOC scbemaie illuslralur quod dicium est.

IV
.

767
PATRIAROLEiCP.
768
16. Quando vero aliud de alio praedicatur utde ' " ' '
gubjeclo site univoce, quaecuhqne de praedicato illo * ,
dicuniar, omnia dc sobjecto quoque dicentur. , \
Yerbi gratia bomo praedicatur de boc certo hortiine (8) 0
(Petnjs est bomo), animal vero de homine simpti- ,
citer; manireste ergo et de certo boc homine \ (9)
animal pradicandum erit (Petrus esl animal). Nam '
cerlus quilibeibomo et bomo et animal est. Quando .
vero non univoce quid de alio praedicatur, sed (10)* ' ,
aequivoce, imnime necesse est, omnia qtias de , ,
prsedicato dicunlur, haec et de subjecto dici. Exem- (11) \ *
pli gratia : Album praedicatur aquivoce dc cor- (12)
pore; album enim corpus dicitur; ralio autem
qua definitur album, nullo modo corpori corigruit; (13) *
est enim defioitio albi color et alia quaedam, cor- \ ,
(14).
pus vero non esse colorem manifestum est.
'. \ ,
11. Verum et boe scire oportet, eorum, quae
sunt diversi generis ned sibi invicem sobordinata, ' t (
diversas et specie esse differentias, veluti animalis *
el scientiae; animalis euim diflerentiae terrestre \ ,
(pedestrt) et aquatile; scientiae vero nihil ejus-
modi; neque enim scientia a scieniia dititrt eo (15).
quod altera sit bipes.
'
12. Praeterea eorutnquae absque complexu dicuntor, aliud est subsiantia, aliud quantitae, aliud (16) , ,
qualilas, aliud relatio, aliud ubi, aliud quando, , , , ,
aliud sittis, alind babtre, aliud agcre, aliud pati. , ; 6 , .
Et sobstaiftia quidem est verbi graliabomo, equus; \ , (17)*
quaniitas vcro bicubitale, tricubitale; qualitts est , * , .
album, gramtaattaiim esse, relatio vero duplex, T W
( )' *
, ,
J:_^S a t i . ^-^_> . . . / i
_
_
ii
f_
_
. . . ^ . . . . V - . . . 1.. 1 tU..

* , , i .

dimidiUm,
majus;
ubi (locus)\ r.
g.
Athenia,
in
acadetnia; qoando (tcmpus) : beri anno prater- , , " , ,
lapso; silufc : . gr. sedet, consislil; habiius est, , (19), *
v. gr. cafoeatum, vestituoi esse; facere seu agere , , ,
eet, t. g. gecare, urere; pali VCTO est, secari vel , (20).
comburi. Unumquodque igitur borum simpliciier (21) '
dictum neque verilalera significat neque menda- * ' (*2),
cium; complexa vero ad inticem veritatam signifl- *
caat aut idendaeium; verbi gratta : Hotno ambolat, , , * ;
vel aliud quidpiam ejusmodi; Propositionem enim: (25) .
Hic cerius homo ambulat aut veram aul falsam esse
uecesse esi.
Q U J E S T I O CXXXVlll. [CLXXIV.]
PAH'i
De smbitanlia*
.
NODC priAOfln edfta t D . Hergenroether.
1. Priido dicendum est de sobsUir.lia. Sulralarilia D '. ^ \ .
igitur non secundum unam eamdeoique iiolioneni \ ,
dicitur aubsuniia, sed eet earum ex numero, \ , )
KOTiE.
(8) add. Monac. bis, quoddeest in Vat. et
.
ap. Arist. cap. 3, quod fere verboienus bic ioseri(17) deest in Mon.
lur.
(18) , , et reliqua xempla
\t
(9) deesl in Mon.
omilluniur in Mon., obi semper anum dunlaxat
(10) deest in Vat.
exeoiplum, idque primum ex supra posiiU, aile*
<11) Mon. .
gatur.
(12) Moo. . *
(19) Mon. '.
.
(20) el omill. .
13) add. Ilonac.
(21) deest in Mon.
14) . .
(22) Mon. add. . .
15) Cod, . . Haec paragraphus deesl in
(23) omitt. Mon. Harc apud Arist. leges, c. 4
cod. . Arisl. c. 5, (II, 4, p. 2 ed. Paris. 1848). ( 6 8p. 2,ed. Paiis, 1848)*
(16) Mon. w

18

769
AD AMPHILOCHIUM QILBSTIO CXXXVIII.
770
Qtts muHipliciter dicunter; etsl nwlti iBofuin, qui
. \ - aliquid de ea dlcere instituerunt, id negteierttos.
' \ Eienim alio omnino inodo ftnbstantia vocatur sn , \ , persubsiamlaHe atque exsistenlium reram prode * ctrix subetantta ; cujut consideratio fion ad prse , \ \ sentem, veruna ad primam pertlnet philosophiam
* ' (sc. metsphysicam seu iheologiam naturaltm).
, , Alio vero modo matcria dicitur substantia, ei
* alio rursum pacio inforraans et specificane mate \ * \ riam forma; verum utrumqae quklera substatuia
, \ !) , ' diciifjr, neutrum vero proprie est res per se subsi*
, ' siens. Nam maleria ad exsistentiam el manifegta * - tionem indiget substantia speciflcanie et species,
. \ etsi non eodem modo, taroen et ipsa indiget tuale . \ , - riali substaxilia, in qua collocetur et sustineatnr;
* , - g in utramqu vero harum inquirere, ad physicuro
\ speetat. Prseterea substanlia dicitur etiam unius \ . cujusque exsisieirtium quomodolibet exsisleniia
, et esseiKia, quae opposituro babet id quod non esL
* Adhuc autera politicis rursum subslaniia dicitur,
' \ quidquid praediorum vel nommorum quilibel pos sidet. Cuin igiiur toi modis substawtra dicatur,
, nulla ex prsedictis ulla roodo caiegoria ease vel
^ * appellari potest; sed sobslantia reruro consenra \ trix et supersubsianliaiis mullo bis voclbm et no~
, ' tionibtis iubliniior exsielit, imo infinito exeessn
* eas siiperat aoperqae eas elevatur; maierbi vero ec
, ' ; , sjHicies aola mente percepta et in compositi*
\, ' inteUecta, operattono et propria subsiatenlia nou
3 \ - sttbsistentra categoriae nou sunl; reliquarum aotem

C Tocuin aitera politicis fortasse, non vero philoeophis consueta et propria est; akera autem nibll determinatum et defioiuim, sed quivoce omnia
srgnificat; multnra vero difforant praedicalio ei sequtvocaiio.
p\
2. Prarter lamen dicla substanira dlcitur eliam
(24), omne quod est per se subsisteoe. Hujus rationem
recte quis assignaverit dkens, rem esse pcr se
(25) , aubsisleiileiu, non indigentem alio ad subsisten, , , , \ , * liam; v. gr. bomo, bos, iguis, lerra et similia. Ejug5 \ ' * modi substanlia eliam categorire denominaljinem
, . suscipere poierit, praediclarum vero nulla, ui patet.
Subsianlias vero, de quibus nutic agitur, alias ex
, \ materia et forma consisiunjt, alie vero a maieria el
, forma longe abstint, ex natura tamcn his respon (26) \ ' - dejile coiiciunata3 sunt. Atque ex bi9 alia quidom
6* \ , ; , in instanli et uno inipetu operatar, ut angelorum
*\ * natura, demde niens; alia Aero cuin quodain moiu
, liabd operationee suaa progredieniea, m anima.
\ ' D Quarum licet dWerea sit operalio et exwstentia,
\ * allamen commune ipsis eel et eese et atti Ineorpo\ , rea. Qaaecunque enim carent aaalena et maieriali
* iorma, ea ad iaeorporeorum ralionem iranseunt;
licet eoim cum eo qnod proprie et priMiio eat in \ \ , corporeum el aupersubsianliale contparaia bacc
' \ - quoque corpus cenaeri ac dici deteaitt aiUmen
NOTifi.
(24) Sic Vat. Apogr. Ven. ,
(25) deeel in Venet. apograpbo, scd est in
PATBOL. G R . C L

cod. Vat.
i26) Sic recte Vat. Catif. . .
25

771

PATRIARCHiE CP.
772
effu-
giant, nature remm immaienalium et incorporeo- -
rum accenseniur ; verum boc alterius ac profun- .
dioris dispulaiionis est. Quod vero speclat ad , \
subslaniiam ex maicria el forma composilam, atia , e^i umformis, quam et simplicem appellare sole- .
mus, alia vero muliiformis, quam et roraposilam , , \
proprie nuncupamus. Htirsura simplices substanliae ' \ ,
albe sunl quse recie progrediuntur, aliae quae iu or- , \
bcra rediguntur; ex bis vero poslremis aliae mo- ' lum ab orienle in occideniem periiciunl, ut spbaera , qnae dicilur non stellata el ipsamei fixarum stella- *
rum spbsera ; aliae e converso ab occidente in ,
oriemem motionem faciunl, ul qu dicuntur sepiem *
planelarum spbxre : subslantiarum vero, quae recie , , progrediuniur, aliae a medio vel ab iino feruntiir * \ , ad superna, aliae e converso a supernis ad inferio- .
ra; ab infra ad superna fcrlur aer et ignis, quoruin \ ^
unum, ignis, ab aere siccitaie differi; ab alio vero , *
ad infra ierlur aqua et lerra, quarum natura burai- , ,
diialc differt. Et baec, exeinpli graiia, de substan- *
tia, quae siniplex dicilur, dicla sunlo. Composila- , ,
rtiui vero subsianiiarum alia esi sensiiiva, alia , \
insensiliva ; sensiliva qnidem esi ea quae sensibus , , , \ .
uii aplaest; insensiiiva vero, qux sine ulla sensa-
tionc recla esi; bujits quidcro a!ia ueque nutrili- \ *
vam facultatero intus babel, ut saxa, ligna et quae- \ ,
cunque huju&modi; aiia vero per banc regitur et \
suslenlaiur, vciut planlae, virgulia, gramiua ei si- * \ \
milia. Qu* vero naturam lalero babent, ut sensibus *
Uliqueant, ipsxquoque differentias suscipimit; vel C- \
enim vim progressivam babeni cl auimaliuin nalu- \
rafii consiituunl, vcl ea prhauiur atque zoopbyio-
rum subslanliam eflkUinl, lalia vero sunl ostrea, $, , \
spongiae el alia inulta. Subsiamia auieni, quae una , \ ,
cum facultate scnsibus uiendi eiiain vim progresei- * (27) ,
vam sortila cl banc ob causam in aniinalium specie * ,
conslilula est, in rationalo ei ralionis expers divi- \ ,
diiur et duas species diversas cfficil, animal videli- \
cel raiionale, quod esl bomo, el animal ratione . \
earens, quod plures rursum diflereulias suscipiu
lioruiu eoim aliud esl lerrestre, aliud nataiile; el \ boruni quodlibel iterum dividilur atque ullra haec * divisio procedil, ui bre\iUr dicain ncve in expli- ,
candis calegoriis bisloriam naiuralem de animali- ^ , \ bus tractalurus esse videar. Et baec ex me* quidem , \ \
meulis nolione est dUtinctio variarura subslanliG . '
signiflcalionum ejusdeoique, quje ut genus in spe- \
c*es dividilur, parlilio. Quo vero paclo ejustnodi ,
doctrina defecius illos effugerit, quibus obnoxii sunl qui aliier subsUiitiam dispesd conabantur, et
quautum ea uliliiatis afferal et impeniat, vel nuoc slalim vel ullcrius progressi per vos ipsos cognoscctis. Veruiii de gubsiaulise divisione el de congruemi ipsi dellnilione alque de eigiuGcatuain dislinclione bucueqae.
5. Sed Arislolelesquidem, quoniam particuiarem
(28), \
ciiiB raaterialem ac corpoream crassitiem

).

(27) Apogr. .
(28) Ab boc paragrapho rtirsum babemus Pbotii
textuin in cod. Monac. Legitur . 39 a. : > \
* *:. (Vide supia 2, init.)

' \
. ',

.

773

A D AMPHILOCHIUM QUJESTK) C X X X V I I I .

774

, * substaMiani praeponit in categoriis (solam dclinii

in categoriis), ila dicit: Substantia quce princ palis , ' $ime el priniario ac maxime tic vocatur, ea est qv
, (29), neque de subjecto quopiam dicitur neque in quo
, * tubjecio est, veluti Socrates, Plalo cl simiiia ; uui , \ , versalcm auiem substantiam, quam el secundam
(50) , Substanliam appcllal, sic dclinil: Secundas substan (31), tkv *, tn quibu$ speciebus quw primario dicunlu
, sabsUintim, koc esl individua substanliw, subtittun
veluti homo oniversalis et animal universale.
\ (32), In bis enim corapreheosa suni singularia, cx. gra \ , (33) tia, Socrates et Alctbiades, qua3 vocat ipse primas
, (34) \ subslantias, tum quia nobis iioliora et clariora
(35), sunt, lum quia omnia alia de his predicanlur el
(36) - qiiasi recto quodammodo in iis fundantur. Alia
(37) - enira ex ipsis univoce praedicanlur, vclul substan, , , liae universaies, alia aequivoce, ul accideniia ; ila ut
, si non esscl substantia pariicularis, quodammodo
, neque universalis subslantia neque accidculia
(38) , , subsistereni; propierea congruere videtur, ait
. (Arisioleles) ui panicularia primae substaniiae ap , pellenltir. Non vero vos praclereat, quod ferme
plurimos cffugil, videlicet individua primas substan \ tias vocaias ei universalia, quae secuudae substan , tiaj dicuiitiir, non univoce neque ad seipsa ueque
, - ad subslauliam, cnjus modo delinitio et divisio al * lala fuii, substanii nomen sortita esse, communi
vero ratione generica3 substanliae appeliatas gubalan. tias lum sibiniel ipsis tum illi univoce appellari;
quod vero hxc secunda et primw tubtlanlim dicta
, , C non univuce neque cum seipsis neque cum genc
rica subsianlia dicuntur, licet multa babeam, qiue
, dicaro, illud tamen brevitatis causa duntaxat pro , , ponam : boc ipsum, quod oon simpliciler dicuntur
, substaniiae, sed cum addilione, baec quidera priroa,
, \ ' illa secunda, perspicuam esse demonstrationero,
barura utramque nno secundum eamdem nolionem
.
nominalam esse subslantiam, et roulto magis secundum aliam rursum notionem principalem.
'.
4. Uirum vero recte Arisioteles banc primani,
, , illam secundam substanliam noniiiiaverit nec ne,
. , alibi jam haud obiter diximus. Illud vero scire
, oportet, quod fere prartermisissero, aliam esse prae ior euumeratas subslanlise significationes usu re ^ ceptam; videlicet ea, qu significat specieni indivi \ . duis proximani, secundum quain et hunc bomineni
et buuc equum, qui ejusdem suut subslanliae juxta
conimunem subeiaiiUft ralioiiem, lameii, dum eoa
\ * in bunc significalum referinius, diversa) subslantiae
, ' esse novhuus et Ua appellamus. Hanc ipsam spet

NOTJE.
(38) Mon. post omissis pluribus :
(29) Ari&lot. Categ. c. 5, 1.

(30) Mon. .
. lmmediaie posl haec leghnr :
3i) Mon. . Arist. ui supra.
* \ *
! 32) Mon. deest in Vat.
.
(33) deesl in Mon.
Quae babei Vat. Ampbil. codex desunl usque ad
(34) Mon. .
locum, ubi de subsunliae proprietaiibus agiiur
(35) add. Mon.
( 5). Cf. Arislot. c. 5 (c. 3, 5, p. 3, *ed. Paris.)
(36) \ . deest in Mon.
(37) add, .

775

PATRIARCHJE CP.

776

ciem et naturani dicere sotemae, secunduin quam \ ,

notionein et Socratero etim Plaiune ejuedem naiu- (39)*
re, ule vero lioniinem cum eqito diversae naturaa (40)
esse dicimus. Unde novem numero fuerint variae .
qoae einerguiil substanto siguiflcationes. Sed de .
caeteria accuraiius alibi.
5. Substantia aulem, cujus deflnitio et divisio
'. * , \
allala fult, quaeque etiam categoriae uotionero alque , \ *
denomiuaUouem suscipere polerit, bas habei pro- \ ,
prietates; primo quidem , quod ipsa non est in (41).
eubjecio. H#c vero proprietas omni quidem sub- \
siantiae speciei convenit , non vero soli. Convenit , (42). \ ;
enira essentialibus quoque differentiis. Istae eniin, * ,
puu v. gr. rationale et similia, evidenler non suni , \ *
. ,
in subjecto; neque enim accidens esse possunt
Aliera subeiantiae propricias esl, quod nibii est U (43). \
ipsi conirarium. Haec eliam proprietas omni sub- \
sianliae spcciei congruit, sed nou soli. Nullaenim * ,
substamia, quaieuus esl substanlia, habel quid con- * ,
trarium &ibi opposilum ; non vero id duntaxai, *
verum et quanlitas nibil habei conlrarium; patet
eniin, ntimero decem vel seplem nibil esse contra- .
rium. Tcriia subslanlias proprietas in eo esl, quod (44)*
nou suscipit ipsa plus etr minus. Nulla eniiu sub-
gtanlia prae alia quapiam secundum ipsani eub-
stauliae siiopliciler rationem dici omnino potest * ,
magis vel minus subsiantia; neque si singularia , '
singularibus compares, neque si universalibus uni- * ; '
versalia, neque si singularia cum universalibus. Qiioniodo enim ileri possit, ut vel Socrates magia , , ,
aubsiantia cogitetur vel dicatur quam Plaio, vei ^ ;
boino tuagis quam equu3, vel, si libel, animal nia- , '
gis quam plania ? Neque eniiu alierum magis quam , , '
aiterum est subslantia, sed neque Socrates magis * \ *
quam homo vel aniinal substantia, imo neque baec
magis quain Socraies. de cxteris oinnibus simi- .
liter. Unde communjs erit substanti* proprietas, \
quod ipsa nutlo pacto plus el minus adniittit.
Quarla proprietas subslantiae est, quod ipsa unum (45) * \ ,
idemque exsisteos nuraero secunduiii suiraetipsius * \
imiDuialionem contrariorum capax et iusceptibilis \ NOTJE.

(39) Catif. apogr. .

D *
(40) Ibid. * . VaL ut supra.
*
(41) . " . Sequuntur (ood. )*
eadcw ut supra.
*
(42) Mon.: ' (. ) \ \, * \
* \ \ *
. 4% , [ |
,
. Cf. Ariel. 1, c. 12 . 6
. . . .
13, . 4, ed. Paria. 1848.
Vide infra noi. 1, add. g 7, Arirtt. l . c | 2 0
(45) In cod. Hon. baec est ptoprielas quarta ita paff. 5.
descnpta : -
(45) In Mon. proprieus sexla. : "
; (eic) * \
()
, *
*, \ *
/ , , *
; \ *
. Cf. Arisl. 1. c. , \ , ,
. 5,518, 19.
. \ , \
(44) . proprietag quinta : *
; , .
(Ari&C. 21)
1

W
ADAMPHiLOCHIUMOUiESTIO CXXXVin.
778
\ , , - est. Hoc vefD et proprie ipsius proprielas est, quia
^ *\ , (46) convertiiur. Substanlia enim omnis et sola perma (47) \ nens subsianlia, mutata tamen qooad qualitales,
, fit frigida et calida, vel justa el injusta, vel conli . 01 , \ \ nens et effrenala, vel prudens el insaniens, vel quid
(48), simitium. An vero et eubstantia, quae veluti mate \ , ria esl, ejtismodi quid acciderit, non est bujus
, , temporis dijudicare. Qui vero dicunt eiiam ser , moni et opinioni haoc convenire proprietatem, fa , ciUime mendacii convincuntur. Etenim dicunt,
\ sermonem eum, qui dicit Socratem dicere, euni \ dem inanenlem, in quantum babebat, quod sit
sermo, veritatis fuisse signilicalivum, dum Socrales
, sederet; cura vero Socratee surrextsset, meiidacium
. '
conlinentem reperiri; unde efBci putanl eliam ser

"

"

_ l

, - ** de
monem
conlraria
posse
suscipere.
opinione
siatuuni.
Sedente
enimSimililer
Socratequoque
vera
\ , fiiit opinio, qua3 eum sedere censebat; surgenle
, vero illo eadein opinio meudax evasit. Sic itaque
, , dicunl qui de bac re dubiianl. Verum scianl, non
secundura sui ipsius inulalionem sermonem illuni
, falsiialem el veritaiem suscepisse, neque etiara opt , ' ' (49) nionem, sed polius secundum rei immutalionem,
\ , quod opinio opiuabatur et quod senno nuntiavit.
Nisi enim muiaius fuisset Socrales, qui, posiquam
sedil, fttirrexii, nunquarn sermo Socraiem sedere
, \ (50) affirinans menJax evasisset, neque eliam opinio.
Quamobrem et ex hoc palet dictam proprietalem
, niaxime substamije esse propriam. Non solura enim

,
'

, Q ipsa apU exsistiC ad recipienda contraria secuadum

\ suam ipsiusrautationem,verum etiam aliis in sua
, - mutatione causa lit, quod ipsa conlraria capere et
auscipere videaotur. Sermo igitur et opiido, etst
.
concedatur eos posse contraria admittere, tamen
omnino non secundum suam ipsorum mutationem, sicut gubstantiae, sed potius secutidiira subsianite
mulatiotiem banc praedicaiionem sortientur, et quia substaotia contraria admiuit, ideo el ipsa moustrantur ea frui pra?dicaiione, ut et ipsa coitlraria admittere videanlur.
C*. ,
6. Altamen Arislotcles minus diligeoier, ne di->
^, \ cam negligenier desubslantia diaserens duas alias
ponit substanliae proprietates: uiiam quidem, quod
, , hoc aliquid significet; boc vero non substantiae
' \ simpliciier proprium fuerit, sed ejus, qu ab ipso
(51) vocatur prima; alteram vero quod univoce praedi ' \ ' celur; sed hoc quoque proprium fueril substantiae,
* quam ipse secundam appellat. At vero prius, quod
\ substanlia boc aliquid signilicel, solius primae
\ \ substantiae esl; baecenim, substantia paritcularis.
(52) * & sola digiio osleosa vel alio ejuimodi boc aliqiud
NOTiE.
(46) Perperam Catifoms legendum censebat - aed contextns suffragatur leetioni Vatic. qaam ei
tenet apogr. C.
ct lectionem tolleudam.
(51) Ex Vat. ordinetn membrorum dedimus; Ven.
(47) Sic recte Vatlc. apogr. Catif. mendose:
(48) Hanc objeclionem ipse aibi facit Arisloteies, apogr. iti bis paululum differi post voces
.
c. 5, 5 22, p. 6.
(52) In cod. Mon. baec eai proprielas tertia qiue
(49) Aristot. I. c : O \ ,
ita describitur :
, *
. . . \ - , \
, ;
, \ .
(50) Catiibrus lcgere voiuit ;.
v

779
PATRIARCELE CP780
diciiur essc; posierius vero quod umvoce pradi- , \
celur, non solius esi secundae subslaniiae, verum * \
et aliarura mullarum rerum essentiales enimMifle-
renliae univoce praedicanlur; rationale v. gr. uni- *
voce de Platone et Socrate pradicatur; dicitur
enim Socrates ei caelerorum quilibct rationale et \
revera tale est. E l in quantilate quoque et in quali- ,
tate sictit et in aliis categoriis perspicue proceden- ' \ '
do videre licet, genera de speciebus ipsis subordi- (53).
naiis el spccies de jndividuis in ipsis contentis
univoce pnedicarf.
\
7. Possunt vero ex iis qua? ipse Aristoteles edicit, aliae quoque praedictarum 6ubslanliarum pro- , ,
prietalcs adduci; ac parlicularis quidem subsfan- *
t a proprieias esl, quod magis dicalur substantia, ,
quam universalis; subsianiia? vero universalis, , \
quod mbius substantia dicalur quam particularis, , \
et non soluin niinusquain bacc, sedeliam ipsa prac ,
se ipsa; hoc esi: non solum universalia pr indt-
viduis, verum etiam genera prae speciebus minus , ,
substaiilix sunt. Animal igilur minus est substanlia, \ *
quam Socrales, imo eliam minus quam homo; *
unde secundae substanliae minus sunt subsianli&, : quam pailicutares. Utraque vero propricias utrique *
subslanliae principalisstme ac maxime propria fue- ,
rit; niliil euim inomnibus rebus magis subslanlia , \ *
quam universalis dicilur excepia parliculari, et . nibil rursus cogilari polest quod sit minus SUIH * \
alaniia qiiam parlicularis excepta universali. Gon-
siderari perspicue et inde res polest, quod univer- Q ; ,
salia et individua, dum primae et secundse
8ubslanlia3 dicunlur, neque sibimet ipsis univoce \ dicunlur substantia?, ncque subslanlia? simplici- ,
ler. Qtiorum enhn proprietates secundum id quotl ; '
videiuresse maxime commnne nomen, sunt pror-
eus extene atque alienae, quomodo boruin univoca , , ,
appellalio fuerit alque una eadcmque stibslantiai ,
ralio? Censet auicm Aristoteles eam ob causam (54) ,
particularem subslaniiam magU subslanliam esse
quatn uttiversalem, quia maxirae, inquit, indlvi- , >
dua subslantia manifestius reddit id quod quaerifur,
quam substantia universalis. Qui enim dieit Socra-
tem uotiorem facit Aibeniensein illu*n philoso-
pbum, quani qqi dicU cum borrtinem csse vel ani- ,
pial, el oui dicil Bucephalum, magis denoiavit D ;
;.
(53) ln Mon.r proprietas secunda.
,
; , ,
, * \ , ,
, , .
' , (I. )
; , ;, ; -,
* - , , ,
;
, ;
[ ]
,
;,
. Arist. 15, . 4.
(54) ln cod. Monac. . 59 b. posi vorba supra , . Arisl. c. 5, G
scq. . 5. ln . sequuntur vcrba supra 5,
( 5, noi. 4) adducta : O
noi. 5 adducla.
( () ;
f

7*t
ADAMPHILOCHIUta QUiESTIO CXXXIX.
782
, Alexandri equum, quam qui dicit, eum equum esso
vel aniiual. Similiter quoque, quod ad subatanliani
speciat universalem, magis substantia est species
quam gemis, tum quia propior est species sub, stantiae principalissimse sive individuae, quam ge \ nus, luni quia qui speciem dicil magis designat
, Socratein, quain qui dicit genus. Qui enim hominem
\ dicit raagis desigtiat, quam qui dicit antniat. Unde
ex iis quae argumentatur Aristoteles colligendum
, . nobis prxbet, quod magis substantiam dicit eam,
\ \ ,
qua magis enuntiat et explicat id de quo agittir
quam alia, qua id minus plene prestal. Quomodo vero quod raagis explicat et enuntiat id de quo
qirariiur, vel omuino substantia vel magis substantia cogilari queat, non in prxsenlia per$crulanduin proposuimus. Verum de substanlia hacienus.
*.
.

QILESTIO CXXXiX [CLXXV.]

De quantitate.

Nunc primom edita a D. Hergenroetber.

'. , ' (55) 1. Quanlum est, secundum quod unaquaeque res
* , \ - quanlitalem babel. Ejus vero species duae : con. , tinuum ei discrelum; coniinuum igitur est quan , , tum, cujus parles terraino alicui communi conne . cluiitiir; discreium vero, cujus partes nullo com , muni lermino cobaerent. Ac discrelura quidem in
(56) duo dividilur, in numerura ei in vocalem sermo * nem. Neque enim numerus esi coutinuus; ejns
(57) (58) enim parles nulli coramuni termino connectuntur;
(59) \ v. gr. decem (neque enim ad invicem cobaerent
(60) (61), ' ' qinnque et quinque vel tria ad septero) *, sic nec
\ (62) alteritis ulliue numeri partes. Siiniliter neque sermo
\ esi coniinuus , metimur enim eum syllaba brevi et
$ longa et ejus partes nullo cobaerent communi ter (65) . - uiino. Conlinuum vero in quinque species dividU
(61), (65), , ^ iur, lineam, superAciem, lempus ei locum et iu
\ \ (66)* - corpus malbematicum. Est autem corpus mathe (67), \ \ iualfcum, quod iongiludinem, profunditalem ei lali , \ , tudinem habet, non vero tactui et visui subjicitur,
(68) verum sola menle percipi potesl. Horum unum
, quodque comrnunera babet termiiium, quo partes
* (69), ipsius cobsrent; linea videlicet punclum, superfi , , cies lineam, corpus superficiem, terapus praeseos
/ niomentum; prsesens enira lempus cohaoret ciun
* ptseierilo el fuiuro. Locus veio, qui similiter con * tinuus est, lineain babet communem terminum;
\ fere eniin ideiu sunt lum locus tum superfn.ics;
diflerum aulem, quia superOciem quidem corpus
, (70) D pbysicum baud necesse est coutinerc, locuro vero
:.

(55) Cod. . f. 27 a. : \ . .
. , ' . De bis agil Aristot. c. 6.
iC. 4, p. 6 ed. Paris. cit.)
(56) Arist. simpliciter babet , quem vero
deinde explical .
(57) Mon. qui haec verbotenus reddil:
.
(58) . .
(59) .
, .
(60) . .
(61) Val. , sequentia ' . . .
desunt .
(02) dccsi in .

(63) Mon.
(64) . omitt. Mon.; addit vero *1 .
(65) Mon. \ .
(66) Mon. \ . \
.
(67) . \
, . . . ,
.
(68) . .
(69) Arist. .
(70) Hucusque
eadem ad verbum babet cod. Mo(7
"
nac.; sequilur ibi deinde : \ ... [f. ^
] .

783
PATRIAHCH/E CP.
784
iliud drctimdare necesse est; ex eo aotem, quod & , *
pbysicum corpus continel ac circumdat, apparet ,
contiouum eum esse. Si enim corpue est conit- \ ,
iiuom, locoa vero corpus circunidat et veluii ei \ .
toius adaptatur toli, locum quoque continuum esse
evidenter consequitur.
'. ,
2. Horum vero, quae prsedicta sunt, alia positionem (aitura) babent, alia uon habent. Non habeni ' (71)*
lom numertis, Iwn serroo, tum lempus. Quod qoi- \ (72)* ' , *
dero speciat ad numerum, is utpoie augmenti ueqoe ,
in inOniium capax, siraul subsistere nequit; cum * (75)
ero non subeistat simul, neque siium aliquem * [] (74)
babere polesl. Tempus aulem, cum in eo quod \ (75)
nanc flatexsistentiara babeat et non tolaliter simul * (76)
subsistat, aimiliter situm aliquem babere nequit. * \ .
Eodem roodo nec sermo silum aliquem potesl *
***1
$
habere; dicius enim est et non arpplius exsistit. * (77)
Sed lioea ei locus et buperflciee eitum aliquem (78* (79)
babent; bomm enim tratimquodque et subsisten.
tiam habet el alkubi silum est; cum vero alieubi eiiura ait, tMndenter qnoqrae positionem aliqttam
liabeL
3. Vorura hac qu diclasttnt, videlicel numents,
*. (80) ,
aerrao, locua, linea, saperiicies, corpus, proprle , , , , ,
euol quanta. Si vero et alia quxdara quanta di- 1\ (81) ' cantur, non proprie -dieualor, verum propier , (82), '
pradicta. Vebiti mallum dicimus album vel
uigrttm, quia superficies est ampla; et actionem , \
longam, quia tempus loagum est, in quo ipsa , (83) ,
peragebatur, E i eodem modo de reliqui est di- * \ \ .
cendum.
C
4. Habet autem quantum proprietaics quatuor.
\ ( * Ac primo quidcm quod roeneuratur. Hc pro- *
prfalas oroni el aoli quanto convenit. Secundo, *
quod nibil habet conlrarium. Haec vero proprieias (84) \ *
golitis est quanii; dicturo enim est (q. praeced. * . *
15. ) , id ol eubfiantiae convenire. Si quis exi- (85) \ *4iroei esse quid conlrarium quanio* magnura et \ (86), , ,
panrum velut conlraria ponens, aciat, bc non * (87)
c-sse quanta, sed rebta ad aliquid, ad aliud enim \ *
qaidpiam relalum magnum dicilor et parvum; ,' (88)
deinde quamvis concedamus, baec esse quania, (89) , '
iieque sic forent conlraria. Si enim magnura esi \ \ ,
parvo contrariura, iatm \ero ad aliud ei aliud D (90), *
H

NOTiE.
(7i) Artst. c. 6, f, 8 :
,
.
7t) Moiiac. : . ; .
! 73) & , . . .
(74) .: . . lu Vat. deesl
.
(75) Yat. ; Calif. ct . ut sapra.
(76) Supplevimus haec ex Mon.; desunt enim in
Vat. (unde iam Galif. aliquid deeese euspicabafur.)
verba ; . cf. Arist I. c.
.
77) . .
78) . * Vat. et Ariat. .
79) . .
(80) . . cf. Arist. 1. c. 9, .
7. ed. Par.

(81) deesl in ., sicut f*eq. .

(82) Arist. c 6, 9 :
* .
(83) $ deest in Mon.
(84) . ,
.
(85) . \
.
(86) . ... ffort. ]
,
, .
(87) . ; .
(88) . ' .
(89) .
(90) . .
Ariet. \ * -

785
AD AMPHILOCHIUM QU^STIO CXL.
786
\ \ (01)* magnum et parvum conspicitur, idem sibimelipsi
cl \ , couirarium esse accidet, quod imposstbile, quare
6, (92) * eiiamsi qois non relalorutn ad aliquid lwec e*ae
(93) \ ponat, sed quanlorum, nullam rcperiei difficul . tatem. Apparei ergo, omni quanlo convenire, non
\ (94) recipere contrariuin. Tertia proprielas quanii eet,
, quod uon recipit magis et niintis. Neque enim
(95)* \ \ * tria magis dicuntur este tria qtiam quinque
(96), * (diouniur quinque), neque lempug tempore magis
(97) \ . tempus, atque de caUeria simililer. Haec vero pro
(98) \ * prietas omni quidem quanlo adest, non aulem
\ (99) * solt; inest eniin eiiam substaniua. Quarta pro , * prietas quanti esi, sequale et inaeqoale dici; id
(I) vero proprie esl quanti proprielas; sequilur aulcm
, , - ex prima proprielale, quod scilicei mensaratur.
' \ Quae enim mensuranlur ab aliquo, dum adinvicem
\ . , \ coroparantur, aut aequalia sunt aut inajqualia, boc
\ , * est aut majora aut uiinora. Haec vero proprietas
\ , el omni et eoli quanio apUlur. Si quis vero dicat
\ \ , \ \ disposilionem quoque, quae qualiias esl, asqualem
(2).
dici et inaequalem, baud rectedicere videlur; haec
enim potins similis el dissirailis diceoda est, non vero aequalis ci inaequalis. Quare eloinni et toli
quanto convenil isla proprietas*
'.

Q U J E S T I O CXL. [Coi$l. CLXXI.]

QtpX .
De qualitale.
Nuoc primom edita aD. Hergenroeiber.
'. \ (3), \ - C 1 Qualiiat esl, qua quales quidem vel alio
. quopiam affecti modo dicuntur. Habet autem species
(4) * secundum earam conjugaiiones enuntiatas qua\ , \ , luor; primo quidem babilum et diaposUionem,
, secundo potentiaro el impotenliam, leriio paesivam
\ . \ > - (patibilem) qualitatem et passionem, quarto figuram
(5), et forroam. Habitus qaidem est qaalitaa segre
. (6) , amiseibilis deterius faciens vcl roelius reddens id
(7) * in quo exsistil. Dispoaitio aulem eel qualitas facile
, ainissibilis, id est, quae ad tempos acquiritur et
\ \ , (8) \ amitlitur; differt autem ab habila, quia bic firmior
* \ ! esi et diuturnior, disposilio vero facile motari et
\ * deponi potest. Ejusmodi sunt scienti* ei virtuies
(9) ac vitia; nam babiium eoromdem babere dicimus
\ ' * - eum qui aliquld ejnsmodi longiori tempore possidel
\ (10) - D vel eiiam per lotam vilam; veluti eum qui gram* \ \ * maticam in se suscepit ac mente tenet, eam babi - tum habere dicimus. Eodem modo res se babet
, (11) , cura justitia ac reliquis. Dispositioneni vero babere
f ol dicimus euui, qui pradiclorum quid in se recepil,
1

NOTiE.

. $ 14, . 8.
91) . .
92) . .
93) . . .
! 94) Sic Mon. et ArisU Caiif. .
(95) . addit .
(96) . . .
(97) Monac.
(98) . . deest in . .
(99) . . .
(1) . . .

(2) Sic el Monac cf. ArisL fin. eap. 6.

(3) Mon. f. 32 b. . . \
, ' . Sic
et Aristot. cap. 8 iniL (. 13 ed. Paris. c. 0.
(4) Mon. .
(5) . .
6) deest in Mon.
7) . .
8) . omilt. in Mon.
(9) . .: deeet deindc .
10) . .
11) Sic Catif. recte; Val. ei . .

787
PATKIARCHiE CP.
783
iwox vero illud abjecit et deposuit; verbi gralia *. (12)
euin, qui propter iracundiani erubuil vel prae metu
palluil; lales eoim dfeposilionem habere dicuntur;
disposiius nainque fuit eorum quHibei ad modicum (15). * tempu* secimdum ruborem vel pallorem ; non vero (14)*
ullius barum qualilatum habilum suscepit. Patet , * (15)
auiem eum qui babilum habet, prius dispositionem . \ \
babuisse; prius eniin talis secandum illam quati- .
taiem disposkus erat, deinde sic ejus babituni
us<epit. Atque baec quidcm de prima specie
qualilalis.
'. ^
2. Altera vero qualiiatis spectes esl poleniia et
impoietiiia. Haec vero non suntaclu, sed per solam * 1\ (16) ,
babilitatem producuntur. Est vero potentia babili- ' .
iatis progreseus, impolentia autem difflcullas vel (17) , xcisio habilitalis. Exempli gralia praestantis in-
genii pueruin poientiam babere dicimuK, ut geo- metricus fiat, hebelioris vero ingenii puerum im- , * potentiam. Eodetn modo apti ad cursum et ad \ \ . !
pugilalum dicutititr non quidem currentes et pu- ( \
gilautes (bi enim vocantur cursores etpugiles), sed ), ' qui aptitudinem habililaiemque babeni ad cursum \ (18) \ (19)
el ad pugilatum; et saiubres dicuntur non qui ( ), *
bona fruuniur valcludine (hi enim vocantur sani),
sed qui poieniiam babent nibil iacile ab acciden- (20). \ \
libus patiendi (morbidi vero vel aegroti dicuniur, .
qui naiuralem habent impoieniiam nibil facile paliendi ab accidentibus). H<ec de polentia et imooleniia dicta sunlo.
3. Terlia qualilalis species passWa (palibilis) C
qualitas et passio. Est autem passiva qualitas pae. ' (21)
eioni cuidain diu conjuncta, passlo vero via ad \ (22) (25), (21)
qualilatem passivam. Tripliciter diciliir passiva .
qualilas : vel enim a passione ortum babuit, veluti (25),
ab irregulari ac naiurae non oonsenlaneo circacor \
fervore ffbris, ei passionern quamdam circa la- , \
dum efiicil; calefacil enim eum qui illiid tangil; (26)
vel a passione quidem orta non est, passionem vero , ,
infert, ul ignis calor; calor enim a principio igni * (27)
inest et ad consliiulionem substantiae ipsius con- \ \
fert; manifeste igilur a passione ortum non habet, ,
passionem tamen efficii; similiier ei mellis dul- (28) * \
cedo a passione orta non esl, passionem aulem (29) ,
circa linguam facit; vel rursuni a passione quidem *
orla esl, non ?ero passionein fatil, veluli qualila- D , , \
tes, quae circa animara exsistunt, verbi graiia amen- *
lia, ira et alia id genug; ipsa eniin a passione \ (50)
orla est, non vero in conspiciente veJ langente ef (51) ,
NOTJE.

12) . .
! 15) . , ,
(14) . . .
5) . ' . .
(16) . ' .
(17) . .
(18) . . .
(19) . [] .
(20) Suppl. ex Monac.

.
(21) . . .
(22) . .

(25) . . .
(24) . . . .
25) - Mori.
scquitur \ ,
(r
*
\
deinde el supra.
(26) . .
(27) . . , .
. . .
(28) . .
(29) deesi in ., sicut sequcns .
(30) . .
(51) . . .

789
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CXL.
790
. iicil passionein. Differl aulera palibilis qualilas a
, * (52) * passione eodcm modo, quo differl babilus a dispo (33) , silione. Si enim passio diulurniori leinpore perse verai, ita ul paronymice ex ipsa denominelur qui
(34), .* - eam suacepit, passiva qualitas diciiur; ai vero siatim abjicialur ei desinat, passio solum appellaiur.
, (35)
4. Quaria species qualitatie esi iigura ei forma.
*. (36) \
. , Differunt bc, quia figura proprie de inanimalie,
* (37), . \ forma vero de animalis ponilur. Praeierea sunt el
. 1\ \ (38) \ , aliae epecies, veluti recliludo et obliquitas, et quae
\ (39), bis similia sunt, quaeque ex adverso respondent
\ \ * flgurae et forma:. Neque enim isla sub iigurara re (40), - ducuntur, ut quibusdam absque recta raliotie vi (41) , sura est, cam Ugura sil molis cujusque lerminalio,
ainnl, id quod a lermino
aliquo
vel
* ,
*
(42),
| j vel, -ut quidam
"
/"

1
; ' ab aliquibus conlinelur ct circumdalur ; similiier
(43), vero neque ad formam reducuntur, cum fornia
* * * (44) sit lotius speciei terminalio. Yerum gunt baec per
(45)* se ipsa ul speciee qusedam ad qualiiatem periinen \ , tia, quemadmodum el asperitas et bvvitas, lum ra, .
rilas el densilas, et si quid bis est simile.
5. Praedicaiur qualiias quadrnplici modo : deno'. *
, ;, , (46)* minalive, aequivoce, diversivoce, et innominabili ler; denoininaiive quidcm veluti a gramniatica
grammaUcus; a?quivoce velulia grammaiica sciontias
gramiuatica inulier; diversivoc*, veluti a virtule bo * neslus; bouestus enima virtulediciiur,sed nondeno , ' , [] minalive, sicut denominalivc ab honestaie); imionii (47), \ iiabililer vero veluli aptus ad cursum et ad pugila (48) * Q lum; non enim posila sunl qualitalibus nomina, ex
(49), 150) quibus isli quales effecli sunt. Nam vox, qua3 aplt ludinem ad cursum designal, non esi potenlbe no, , nien, cujus particeps qui adcursum aptus esl lalis
, , ' - dicilur, verum anis, ex qua nou aplus ad curren \ * . duin, scd cursor et denominalnr cl producilur ;
, simibler eliam aptiludo ad pugilaiuin non est no , men poleulbe, cujus parttceps ad pagilalura aplus
, , ' vocalur talis, verum arlis, ex qua non ad pugila \ tiini aplus, sed pugil sive pugilatus gnarus et de* ' , iiominatur et fit lalis. In pancioribus autem id inve nitur; in plurimis denominaiive predicaiur quali (54)* tas de iis, qui ejus pariicipes sunt. Quemadmodum
, D vero qualitas non eodein modo de iis pr&dicalur,
e

NOTAS.
(32) addit Mon.
. \ *
(53) Mon. .
, (345 Mon. .
[], , \
(35) deesl in Mon.
, ,
(36) omiit. Mon., qui cum Arist. c. 8, 44 : , \
\ (c. \ \ \ .
6, . 45 ed. Paris.)
' 46) . .
(57) Val.f.421 b. \.
(47) . ,
(38) Mwi. .
.
(59) . Sequentia verba deslrucla
(48) . ., . .
plaiic sitnt usque ad .
(49) .
40) Mon. .
(1 ) . Reliqua dcsutit in
41) Mon. ' .
Mon. usque ad illa bic hnmediate sequeniia : '
42) . , .
(not. 6).
(50) Vat. et Apogr. .
43) . . . .
(51) Ista verba '
! 44) . ' .. .
in Mon* legunlur. Caetera usque ad fin. bnjiu
. .
(45) Loco sequentium bacc habeniur in . : desunt.
* '

751

PATRIARCHJB CP.

792

qui ejue sunt participes, sed de aliis quideni de- (52), .

nominative, de aliis vero sequivoce, de aliis rur- 5 , *
sum diversivoce, de aliis ineiTabiliter absqtie pro- ,
prlo nomine: eomdem in modum et ea quae illa \ , '
partieipant haud eadem ratione qualia tum sunt
turo dicuntar; veruin quaecunque qualitalis effecta , * icotA
participia nallaro circa partium positionem tnno- ,
?aiionem enbierunt, hsec proprie qualia erunt di- 0, ' .
cftnturqite ; quacanque autem positionem partiam \
aliam et atiatti eusoeperunt, positionem habenlia
poiius qoam qualia dicenda eese videnlur. Gram- ' ,
uialkua igitur et Justus et rubicundus et alia id pivcoc
genns proprie qualia fueriol; vnumquodque enim \ \ , eorum proprix qualiiaiis faclum pariiceps secun- , 5
dum alind quidpiam immutatutn esi, circa pinium
aulem positioneni iiullam immutattonetn babuil. \
Rarura autent et densura, et asperum et teve,
obliquom et recluro et si quid ejusmodi, protinus ,
una cum participalione denominativae qitalUaiis \
etiam posilionem partium iranstulit et qualiiaiis \ (55),
pariicipalio minirae aliud quid primo mutavil, ve- (54)
rura partium posiiionem comnuitavii; quamobrem
tion proprie quale, ed potius poeitionem habens (55),
reddidit id quod Ulam euscepit. Elenim densnm ti ; ' est et diciiur Hlud eujus partes proxime inter * , (56)
sejunct sunt; rarumvero cujus paries dislant * \ (57).
quodammodoeiab invicem dividuncur; rursum laeve
est, cujus parlee invicem poftitae sunt (sccundum reciam) una post aliam, neque co qaod uua
eupra aliam emineat neque eo quod una inferior sit ac subsideat, ad invicem differenles; speraui
vero esi cujn* para quidem emineat, pars autem tubsideat. De his bactenus.
. 6. Qnalitati sunt proprietalot quatuor. Quarum C V * (58), prima in eo eet quod habet contrarium. Justitia \ (50)
enim injuslitbe contraria eai. Hc vero proprietas (60)
neque aoli qnalitati convenit, noque omni; non eolt \ , \ (61)
quidem, quoniam convenit qooque actioni et pas- , *
sioni, ut infra dicetor; non omni vero, quoniam , (62)
pallori, qui et ipse qualiias est, nihil esl conira- ,
rium. Altera proprielas esi, quod non susctpit ma- (63) \ []
gis et mimis. Neque enim est grammalica magis
gramiiiaiica quaixi grammatica, neque justitia ma- , '
gis quam jugiiiia. Aitamen jusiu* jdsto et gramma- \
licus grammatioo roagis vel mintu (talis) dicitur. \ *
Hc vero proprictas neque onini qualilate affecto \ \ ' ,
convenit neqne soli; soli quidem, quia eadem \ \ , \
poliunlur ei agere et pali; non omni vero, quia , \ (64) /
B

'

quadrangulum el triangulum, qu qualia sunt, i . e. (65), , (66)

NOTiE.
(62) deesl in Mon.
(52) Cod.
(63) .
(55) Mon. immediale post verba adducu 5, not.
40 anle praes. Iraciationem similiter : ,
, ... ul supra.
(54) . . ,

.., iit supra.
(55) Mon. add. ' \
... supra,
* ..
Nulla ergo in re ulriusque lexlus opposilio.
(56) add. .
(64) Mon. . .
< 57) . . . .
(65) deest .
58) . .
(66) . \ . . . Caetera
(59) Sic . el Catif. Ego io Vat. legi
quae de bac altera proprietate in Val. sequuntuiyin
. Sic et Arisi. 1. $ 18, p. 15.
Mon. desunt.
<60) ft.deest tnMon.
(61) MoD.bisxo

793
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CXLI.
794
\ * cl qualilaie affecla, non sunt rnagis et minus. Si enint
,
triangulum ctim quadrangnlo comparas, non dicitur
' \ roagis et minus; baec enim nullo prorsus pacto,
, quatenus aunt irianguluin et quadrangulum, ad in * vicem comparari poesunt; ejusdem enim ea quae
, , ' comparantur nomiois parlicipia sinl oporlet. Si
vero comparas triangulum cum triangulo, vel qua , ' draagulum curo quadrangulo, neque sic alterum
\ - aliero magis vel minus dicetur. Comparantur qui , dem ista, sed qnia pari niodo tum in nomine tum
in dcliniiione eorum consortium habeni luui qua , ' . drangula, lum rursus iriangula, idcirco quadran*
, guluui quadrangulo magis vel minus quadrangulum
(67) * ' dici nequii, sed neque irianguium triangulo. Ter (68) , tia proprietas qualilalis est, siniile el dissimile dici.
* .
Hajc vero proprie eet proprieias ; secundum eniin
aliud , quam qualilatem inihii praediclorum simile
dicilur.
\ ,
7. Scire auiem oporlel spccialissimas qualitaies
, omiiea reduci ad qualiialem, grammaticam, jusii, \ (69), \ \ \ tiam , aliasque similiter; genei aliores (universa (70) * liores) vero etiam ad relala ; scienlia enim esi ex
( - relaiis ad aliquid (ad scibileenim diciiur scientia)
(71) ), ' ( sic el babitus (ad id quod babetur dicitur babitus).
[72]). Alque foec de qualiuie dicu sini
(73).
'.
.

Q U J E S T I O C X L I . [C*isl. C L X X V I I J

De relatis ad aliquid.
Nonc primom edita a D. Hergenroetber.
(74), Q 1. Relatum ad aliquid est, cujus esse idem esl
(75) ac certo quodam modo ad aliqtiid se habere, hoc
tfj est, cujus exsistentia iu babitudine ad aliud consi\ (76) eUt; veluti duplum et dimidium ; nam duplum in
(77), \ babitudiue ad dimidiuin exsislenliam babet et di (78) \ \ iuidium in habiludine ad duplam; sicque pariler
. (79), el in caeteris. Reducunliir autem ad relala quaedam,
(80) , ' quorum alia secuodum ideniitatem dicuutur , alia
, (81), secundum inaequalilalem, alia secundum genera, , , lionem, alia secunduni pariicipalionem, alia secun , , dum subjectionem, alia secundum passionetn, alia
, (82) secnndum judicationem, alia secundura posilionem,
, (83) , alia secundum generis relalionem. Exeropla eorum,
\ , quai secundum idenlitalem dicuniur, aniicus aniici
' amicus et inimicus inimici iulmicus, et aimile si \ [ ' mili simile; ejus quod est secundura inaequalitalera:
, ] - majus minori majus et dupluin dimidii duplum
(84) * ,
[ejus quod secundum aequalilalem, ut aequale aliNOTAS.
(67) deesl in Mon. qui a verbis illis.
eadem babet.
(68) Mon. '
.
(69) omitt. . . \ .
(70) . * sequ. oiniii.
71) . \ . .
72) . .
(73) . . . .
(74) . . 29 a. , ; Cf. Arist.
e. 6.

88

. .
. .
. . , .
add. .
deest in Mon.; Tat. .
Mon. bic et in sequ. .
. generalius vocabulum babet -

(77)
(78)
(79
(80
(81
.
(82) Mon. .
(83) . .
(84) Hycc uncis inclusa solus babet Mon,

795
PATRIARCHAS CP.
796
cui atquale]; ejus quod secundum gencraliouem,
ut paier filii paler; ejus quod eecundum parlici- , *
paiionem : participans ejus quod parlicipatur, est (85) , *particeps; ejus quod secundum subjectionem, velut \ dominus servi dominus; ejus quod secundum
passionem, veluti perculiens eum qui percutilur * ,
percutit, ct percussits a percuiiente pereussus est; ,
ejus quod serundum judicationem ecienUa scibilis \ (86) *
diciiur scientia ; ejus quod secundum positionem : *
dextertim sinislri dexterum ; pjus veroquod secun- *
dum relalionem ad genus, ut grammatica, musiea * *-.
aliseque id genus discipltnae ; quselibet enim earutn * \
secundum seipsam non revocatur ad ea, quae snnr .
relata ad aliquid ; secundum babUndinem vero ad .
genus forlasse ad ista revocanda sunt; genus eniir bis est scienlia ; bsec vero est sub relaiis ad aliquid ; quare propt6r geiius et illae ad relata revcxantur. Veroni de hoc tbeoremate fusius alibi.
2. Definitio a principio allata eorum quse sunl ' " (87)
relata ad aliquid , proprie nalura relatorum con- (88) ,*
venit; quara vero nunc afferemus, ea quasi eorol- (89) *
lariuin quoddam potius apparet. Esl vero ejusmodi: , ,
Relala sunt, quae ipsa quidquid sunt, alioruin esse ,
dicuntur sive alio quocunque modo ad aliud re- (90)
feruntur. Dicebara vero, non esse ejusmodi defini-
lionero declaralivam nature eorum, quae sunt re- (91),
lata, quia non quaecunque aliorum esse dicunlur, \ , \,
eadem quoque relata sunt; manus enim cujusdam , (92) , \
diciiur manus et caput cujusdam caput, ac reliqua * *
mcmbra similiter. Scire vero oportet relalorum , (93).
ad aliquid alia per genitivum efferri; veluli: do- (94) , *luiuus servi doininus; alia per daiivum; veluli (95) (96),
scibilc scienliac scibile, alia per accusaiivum, v- , ,
luti percuiiens eom qui perculilur perculit. Corol- C , ,
larium igilur, id, quod diclum est, idcirco ad verba ,
, (97) *1
illa aliorum e$$e dtcunlur addidil sive alio quocun
(98) (99),
que modo, ul per vcrba aliorum et$e dicuntur
ea
qtia* per genitivura proferunlur declaret, per verba aulem $ive alio quocunque modo ea quae efiferuiilur
,
per accusaiiviim et daiivum.
.
3. Habenl relala ad aliquid proprielales qualtior.
\ * (1)
Qitarum prima esl, esse in ipsis contrarielatem; * \
scieiilia? cnim conlrariuin est, scil. ignoraulia. Haec \ (2)
vero proprietas nec oranibus nec solis convenit re- \ \ *
latis ; uon omnibus quidem, quia duplo nihil est (3) ,
conlrarium, non solis vero, quia etiam qualilali ry , , \ (4)
t

WOTJE.

(85) Sic Val. ct Callf.; Mon.

.
(86) . . ei caetera usque ad fin. desunl in
Mon., ubi haecdunlaxal bguntur . .
\ \ '
* ;
.
(87) . . .
(88) Mon. add. .
^
(89) .
90) . . deesl in . Hac deflnitio est
ex Arist. c. 7 inii.
(91) . ', , *
\, \ .
(92) deesl in .

(93) Cr. Arist. c. 7, penuli. (c. 5, p. 12, 13 etf.

Paris.)
(94) Mon. ^.
(95) Sr/d. . * sic et in seq.
., .
(96) . * sequ. dcesl.
(97) . deesi el seqtiilur.
, , . . .
(98) add. .
(99) . * ()
; \ . Sequilur immcdiate
3
(1) omil. .
12) add. .
(3) \ . .
(4) deest .

7
AD AMPHILOTHIUM QILESTIO CXLI.
798
() est conlrarinra. Altera proprietas esl, recipere ie \ ' (6) lala magU et minus. Quemadmodum vero proprie , las prima, euindem in modum el haec relaiis con (7) venil (sc. nec omnibus nec solis relalis). Terita
* proprietas est, converlibiliier aftinnari (conversira
; db), ui servus doniini servus diciiur, et dominus
\ \ servi dominus , et duplum diinidii duplutn , cl di} , \ midiuin dupli dimidium, ei niajus miiiore maju3,
, \ , ) etscienlia scibilis scienlia,et scibile scientia (scien- liae) scibile, et sensaiio sensibilis sensalio, ei sen , - sibile sensalione sensibile ; siinililer eUam in ca>
, \ leris. Haec vero proprietas et oinnibus et solis con \ veuil relatis. Quarta proprielas esi, simul naiura
\ (9). (40) esse. Simul enim duplum esi el dimtdium, ei di midium dum esi, dupluin est, et dum servus est,
\ , \ \ eiiam dominus est,el doniiuus dum esl, etiam ser \, vus esl. Simililer vero bis ctiatn caelera se babent.
(14)' \ * \ Et lollunl ha?c quoque se muluo , si euim non esl
(12) * duplum, neque esl diuiidium , cl si non esl dtmi dium, neque est dupluni; simililer vero etiam in
* (13) \ * caneris. Haec proprieias et omnibus rehtis ad ali (14) \ quid convenit el solis. Neque enim cum bis pu * (15) gnant sensibile et sensatio; eiiam si enbn ignis et
* \ \ aqua aique caetera elementa ante animalia exeli , lerunt, in quibus sensus esl (ex elemenlU eniiu
( unumquodque animal esi composilum), ailamen
), ' non ui sensibilia isla praeexstilere, verum ul cor , ' * pora vel subslanliae, quia quando non erai sensa\ - lio, propierea quia nondum exsisiebal ullum ani , * ^ ml, ueque elemcnla sensui alicujus subjiciebanlur;
' subjecla vero sensui profecio nullo modo sen , - sibilia fuerint. Facia autem sunl eensibilia, quando
* \ - eoruin sensaiio suscepta aique exorsa esi. Si vero
\ qais astra anle nominum orlum exstitisse astruat
, , - eaque scibilia dical uondum exsislenle scientia, per
* pradictam solutionein difficultaiem enodabit. Ex \ , ' * siiierunl eiiim ei aslra , sed nondum ut scibilia:
; \ , cum enim noiidura scientia circa ipsa congpicia ; , tur, quomodo soibilia fueriut? Veium manifesle
, \ \ lunc evaeerunt scibilia , quando et scienti* sub [] [;] - jecla fuerunt. Qui lameo staluunl ab aelerno CCB \ [], J) lesli corpori eliain bominem coexstitisse, bos evi-

(5) Anle ista in Mon.:

.
(6) Deesl in . , sicul el verba . .
.
(7) omitt. Mon. Cf. Arist. c. 7, 8.
(8) \ . . Desunl in .
(9) . . ; \ .
(10) . . .
(11) \ . . omillil. .
(12) Verbolenus baec sunt ex Arisiotele (s. 16,
p. 41, ed. Paris.) eadem suni in Monac. el Yal.
(13) deesl in Mon.
(14) . . .
(15) Similera objectionem eliam Arislot. habei
aliis verbis. 1 Mon. ila legitur : &, , -

\ \ ,
,

, \ \ \ ,
\ * ,
.
, ' \ ;
, ' *
, \ \
\ * ) ,
,
\ * ,
, ' \ *
,

. ^ .

799
PATRIARCHiE CP.
800
dene eel minime concessiiroa , tempore omnino vel
elemeoU animalibus \el aaira scienlise praexsti-
lisse, aed solum ratione atque intellectu wmplicia
\
composilis preponi arbilraturo*. Qnamobrem om-
nibus relalis ad aliquid convenit, simul cum natura . '' *
exsistcre. Sed jam saiig diciuin est de relalis.
xa\ \ .
QUJCSTIO CXLII.

De $ex reliquis caiegoriis.

NUDC primuro edita a D. Hergenroeiber.

Aristolelcs, uipoie non docens forlasse, sed do (16), .
cirinam indicans vel ostentans (siquidem veruni , esl, quod de librie suis dixeril : di(t sunt ei non (17)
ediii), lum de aliis, tum de sex (reliquis) categoriis g \
mullo adbuc arclius disseruit. Nos vero, qui q u a -
tuor praedicamenu fusius et uli rei conseiilaneum
erat pertractavimus el discipulis exposuimus, eum\ \
dem explicationis modum eliam quoad sex reliqua o t servandum vobis esse censuimus. ldcirco dicimus, . , $6
anle o i n n i a iliud scitu necessarium esse, quanilibet , categoriarum , de quibiis nunc sermo, siinplicem
, \ , *
qtiodanunodo esse. Quamvis enim ex duobus qui- \
buspiam coiubinati* efliciatur quaelitHfl harum sex , ' , &
calegoriarum, allamen patel non ipsa combinata ,
ista noa dicere caiegoriam, ila ut illas inde et com- *
p o M l i o coneequalur; ue|ue enim ui partes illiua
, hasc combinala accipiunlur, neque ui maleria quae- , ' ' , *
dam subjecla , neque ul quaedam compositi ele- ;, roenia; verum quemadmodum amicilia duorum C pov (18) \, '
b o i u i n u u i certorum coiijunclio esl, neuirum vero
, , \
amicoruni est, neque ex bls quomodolibet conflata
ct coinposiia, omnino vero simplex esi; et quem- , ,
admodum domiiialto ex combinalis quibusdam ei- \
ficilur el manifesiatur, oQiuino vcro esl sioiplex:
,
eumdem quoque in niodum quselibet sex calegoria \, ' *
rum duobus qnideoi couvenienlibus prodit, neu (19) \
i r u m vero lonvenientium e*t, neque ullo prorsus , *
niodo ex iisdem componitur. Sic ego et reliquae
,
bae pracler q u a l u o r illas categorias simplices sunt, \
queusadmodum et illae. Alque siniplicitas isla om- . U,
uibus calegoriis conuiiuiiis esl; quod vero ex duo\ \ *
bus quibusdam coeuntibus efliciuntur ei prodeunt, \ (20) ,
id n.axime sex islis proprium. Cum igilur dixe \ \ * rimus de iis qtue communiler insunt islig sex, D \ \ ,
eliam de singulis earum seorsim disqiiisitionein insliluere volurous; ac priino quidem de acliooe,
cujue descripUoncm, species ac proprietates delineabimus ; similiter vero etiam de caelerig.

Q U J E S T I O C X L I I I [,.]

De aclione.

/fcpi xomr.
Nunc primom edlu a D. Hergenroetber
1. Agere est quomodo libel operari. Habet aulem
'. (21).
primas epecies duas : in aliud operari, et non in
" ,
aliud operari; exemplum operaiiooia in aliud:
*
.
(16) Pauca admodum dc sex reliquis pnedicamenlia babet Arisiotelee c. 9. In Mon. ad., qu bic
!5

Vide sequ.

(19) lsla d^nnt

(20) Col. .
" ^

"

a n

\*t ct
'

^ ^ ^ u

801
AD AMPHILOCHIUM QU^BSTIO C X t l l l .
, , * percutere, adurcni, docere, ei siinilia; operaiionis
; , vero, quae non fit in aliud, contemplari, citliaia
\ . * canere, ct alia bujusniodi. Ulrumque vero bonim
; ; , babei diflerentias qitatuor; tel enim naiura agit, ut
\ , ignis calefacere dicitur et aninial sonum emittere,
, \ , vel arbitrio, iitdivitem iacerc, laudare et celebrare;
\ ' , ; vel arte, ut domum seJiilcare, et similia; vel casu
. seu forlaito, ut lapidem cadeotem verberare quem dam vel plaudere manibus vel ecbo emiitere. Prae , , * terea alind est agere, quod rclinquit post actionem
* effectum, veluti post aedificaiionem domus superesl.
. " , aliud quod nullum effeclnra post se relinquil;
, postquam enim cilhara cecinimus, nullus eflecius
* , liujua operationis relinquilur. Adhuc agere vcl est
in coipore vei in anima vel in utriusque consortio
, ; ,
, * circa ea quas sunt ad exlra : in anirua, velul
; * docere vel insliluere aliquem virtute vel vitio ; in
corpore, uleomburere, secarc; in utrinsque con\ , \ .
- soriio, ut sanare (boc enim ad utrumquc speclat,
, * , iteque s<Oi*i>im aniinae esl* neque cofporis); circa
. ca quae ad cxira, at divitem facere et similia. Rur , , - auni agerc vel perfectivuni esl vel corriipiivum*
, perfeciivum, veluti sanare; corrupilvum, Veluil
, , a?grolum reddere corpus. Denique agere vel lalem
eflectum efficil, quale illud ipsum csl, ul calefa-
\ .
ciens facit calidum, vel lalem, sicut secans scclioncm ; si vero ila esi, respomlens vero esl aclio
agenti, ergo agere quoque eanidem differeuliani babebii.
.
2. Admitlit autem agere magiset minus ; <al* - facere enim aliquid polest magis vel minus, el si * * militcr refrigerare. Non vero in oinnibus boc eve*
, n i l ; iiam baud potesl quis aedificare domum magis
. ^ et minus, melius lamen et pejus dilicare potesl.
* \ Altera proprtelas aclionisest, quod babetconlraric , \ laieai; nain calefacere et frigefacereconiraria sunt,
' ac pariler contristari el exhilarare. Nou in mullis
; vcro id evenire quis cernet; nara secare vel urere
. \ vel similia nibil babent contrarium. Tcrlia proprie \ - tas aclionis eal, quod simili et dissimili modo di;, \ , \ cilur ; similiier enira calefacere dicimus el dissi ; \ mililer, el sanum reddere simililer ct dissimililer,
\ et domiim aedificare sitniliteret dissimiiiter; clfeio
. omni aciioni baec proprietas convenit, elsi non soli;
* ' iiam convenit quoquc passioni. Quarla propriel;
. ; esi, quod non secuudum unumoiodum ad aclionem
\ referuntur ea quae ad illam reducimtur, Calefaccre
, enini primario subaclionem reducitur el cst proprie
, \ * D agerc; calcfaciens vefo adaclionem reduci dicilur,
\ (22) quia primo ad agens refermr, quod actioni est
, respoiidena (qaod parher iu eodem est genere
, * \ atque aclio) *. sic pariier id quod calefecii referri
* \ dicitur ad agere, quia primario ad id quod egit re , feriur, quod et ipsum respondens est ad agere; ei
\ \ sic pariier io caeteris. 'Exinde babes Instar corol \ larii, quod haud praedicantur omnino caiegoriae ut
; genera et species; quandoquidem quomodo tuncdici
, - posset, id quod calefacit vel calefecit ad agere re- ; * ferri? quod vcro ad hanecalegoriam referuniur prae).
(>2) Val. . . .
36
PATROL. G R . C l ,
c

803

P A T R I A R C H J E CP.

804

dicia, ei qui rcliquas calegorias perscrulatus est, \, ; , ,

nianifcsluni ; nain id quod calcfacit neque eub- (
stanlia eat, ut per se palet, tieque quanlum, neque ), ' (
relalum ad aliquid (neque cnim in babiludine ad ,
aliud exsisteiitiam babel), sed neque quale (calidu.li , )
nainque quale quoddara esl, calefaciens vero non
eo quod quale quid est, verutn eo quod facit ali- ,
quid, dicilur caleiaciens) ; quod vero neque ad , *
siluro neque ad ullam reliquarum categoriarum id ,
quod calefacit vel calefecit eaque quae bis respou- ' \
dein, reducantur, supervacaneuin fuerit prosequi
el porpendere. Neque vero quis dicet, ista neuti- \ .
quam ad categoriain reduci; neque eliara, id quod , \
agit el egil proprie esse categoriam ; qui euim ila ,
statueret, in inGiulum augeret calegorias, nec ulluin , scientiae termiuum agnoseeret. Merilo igitur baec * \ proprietas assignata fuil et corollarium inde emer- \ gens, quod mulii velustiorum, ne dicam omnes, . ,
nescierunl, pbilosopbice et vere ac recle conside- \ \ .
raium est; vobis auiem baec doctrina per coui- *
loerciutn in noslris colloquiis ei iisum rationalis
disciplinae evideniius et accuratius est tradita. Non . " ,
vero uiium agere banc habei proprielaiem, eed , (
eanidem babet el pali el silum esse. Quinta pro- , ' )
prietas est, ouod agere non subsislit absque mo- ; (23) \ '
lionc; neque enim siuemolu esl calefacere, urere, . .
refrigerare vel docere vel similia. Sexia proprietas est, quae per se proprietas est ac principalis,
quseque convertitur (nulli euim alieri congruil praeter agere); videlicet quod agere perficilur c i
aclione el ab eo unde esl actio. Haec dicla eunio de actione.
D

QILESTIO CXLIV [CoisL CLXLX].

be pa&tione.
Nuuc primum edila
Pali vero, quoniam non est aliud praler agere
quoad subjectum, Ucet esse ipsis diversum sit,
oinnes fere praedicias species et proprielales sibi
vindicabil. Quod vero quoad subjectum idem sunt
agere el pali, licel esse ipsis sil diversum, manifestum est. Cum enira una sit raolio, quoad agenlem dicitur aclio, quoad palientera vero passio.
Est vero propriuin ipsius, quod a passione et ab
eo in quo esl passio perflcilur. Hoc maiime propriumest ipsius; quare eliam converiilur.
QUAiSTIO CXLV [Coisl. CXLXX].
Dc loco (ubi).

'.
.
a D. Hergenroether.
,
), ,
\
, (24),

,
.
; \
(2).
'.
.
Nunc primam ediia a D. llergenroether.
\. Ubi est in loco csse. Dividitur vero primario D '. . :'<

(23) \ a l . sic ; Cal. .

(i4) . Cal.
(25) ln Mon. agi et paii iia in una qusestione
comprehendunlur. fol. 43 b : \
*. .
, *
, ,
, ,
, \

, , -

\
,
, , '
, , \
, ()
, <,
(!. ) ,
()
,
\
,
.

805
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CXLIV, GXLV.
806
, \ , in specics scx, videlicet in supra esse et infra esse,
\ , \
ail dexteram cl ad laevam, anleel reiro (anle aliquid
et a tergo alicnjus); timimquodqtie vero eorum
attt prociil (eminus) aut prope (cominus) est. Pra , , terea est vel in primo vel in sccundo ; dico autem
, - in prinio csse corpus, quando in loco esi ipsi
seqtiali, nec in majori et ampliori conienlum ;
. " secundo vero, quando inampliori, secundum quod
, dicimus, exempli gralia, Socralem in domo esse vel
\ , ( in urbe. Adbuc ubi proprie ct seotsim per se
(26) sumptum vel secundum naturamdiciiur, quodeodem
, seniper modo inlelligitur, velut si dicas, coclum
) , , esse supra ; locus enim ejus ad unutn quidem ali quid ordinaius infra duntaxat dicitur esse ; dico
(27) \ ,
autem ad terrae soluin locum;vel bob secundum
.
naluram, verum secundum accidens ; v. g. animal
supra esse dicitorquiaesl in lecio domus.Possunt enim hac et supra et iufra esse dici, ad aliud lamenet aliud sumpia.
'.
2. Habet autera ubi proprietates numero tres
(28) Quarum prima est, quodlocuin adsignificat; iiam
\ (29 , supra esse proprie e$i alicubi esse, ad Ubi spectal;
, \ adsignificat verum locuni quemdam, videlicet lo
* cum supernum. Omni vero ejus speciei bapc pro - prielas convenil. Altera proprielas est, quod con (30) , ' significat babitudinem localem. Duplex vero esi
, , \ babiludo iocalis; nam et exstensio corporis se , ' cundum quam corpus c.onlineri et includi a locd
, ; , , dicilur, habiiudo localis fuerii, et simililer loci
- ambiius secundum quem dicilur corpus conlinere.
[] Cum igitur, ut dictum est, duplieiter babitudd
localis sumatur, utrumque hoc per categoriam
- ubi signilicatur; magis vero signiGcare videlur ex-
* C tensionern conientam quam ambilumconlineiUem.
\ \ Primario enim extensionem contentaui signilicat;
. consigniflcatur auiem una cum illa etiam ambiitls
continens. Haec vero proprietas omni convenit
* ; ubi et praeler hanc nulli alleri ex reliquis novcm
> (31) \ categoriis. Terlia proprietas est, quod ipsum po*
\ * \ silio quaedara seu situs inseparabililer sequilur ;
* \ * omnino enim id quod vere est alictibi ubi, scqui \ . lur quaedam posilio ; vduti id quod superius est
vel hoc vcl alio modo babere posiiionem parlium
\ * vel eliam totius ; sicque pariter el id quod est
infeiius ; similiier autem in caeteris. Unde omne
;* ?; ; ubi ejusmodi propricias consequilur. Quarta pro\ . (32), prielas esi, quod est ipsum efieclus corporis et
) loci corpus coniinenlis; nam superius esse efficitur
* zh , \ * ac resultat ex loco superiori et ex corpore quod
[] * in eo esl; similiier quoque esse inferius; idem
* \ dicatur de reliquis. Ne vero nos lateal, supra su \ \, * perius quidem aliud suaii de loco solo et ex re , latis ad aliquid esse, aliud autem in loco el cadere
sub calegoriam ubi. Uoc vero jam fusius audi, \ - visiis. Ilsec vero, de qua nunc agimus, proprietas
NOT/E.
(26) Cod. .
(27) Forl. s. .
(28) Fort. , consigniflcaio, adsiguificare, non pransignibcare.

(29)
(30)
(31)
(32;

Vat. .
Calif. .
Caiif. . .
Fort. , ul alibi et in sequentibus.

807

P A T R I A R C H J E CP.

80

omni speciei convenit el soli et sempcr ; undeet , \ , \

convertilur. Cum vero plures shit ejusdeai nega- 0
tivae proprielales, videlicet quod non recipil con-
trarietateui et non babet conlrarium, quod non
.
adinillil magis et minus, quod non dicilur simile et dissimile, alia?que infinilae, bisce afDrmalma,
quae diciai et reperue sunt, acquiescere oporlebit eos qui miuus pbilosophica ac superflua eviure
student.
Q U J E S T I O C X L V I [Coisl. C L X X X I ] .

De eo quod esl iitum es$t.

P M Q \

NQQC primom edlta a D. Hergenroether.

I. Situm esse eat in eo, quod partes ad invicem
'. ;
silum aliquera (positionem quarodam) habent. ,
Silus vero alius non est compositus, qui proprie \ , ,
eiiara status (statio) appellalur, alius vero ex di- ,
versis est, veluti reclinaiio ei sessio ; si vero boc, eiiam titum esse vel ex silu baud composiio vel ex. " *cooiposilo effectum est. Praelerea situs alius so- \ , \
larum parliuni osl et non lotius, velut rarilas et ;, \
condensatio, asperilas el laeviias ; alius vero tolius , (
duniaxat, ut reclinatio el sessio (neque enim pars ,
dicitur sedere vel rcclinaia esse, sed totuni); alius *) ,
rursum el totiuset partium est,veluli staiio proprie , \
dicta, quae est rectitudo ac recia posiiio lum par- \ lium tum toiiu>. Attamen id quod silum est vel , ,
oinnino erectuin cst el dicilur slare, vel bac , \
erectum, illa vcro parte reclinaium, et dicilur se- ,
dore ; haec ergo species fueriiil ejus quod est silum ^
esse : reclinaium esse, stare aique seriere, aita- ,
niennon haec tantum, verum etiam alia iufinita; \ \
protluus, v. gr., rarum el deusuni et similia, quae , *
8ila esse dicunlur, neque slare neque reclinata esse * * ,
vel sedere dicunlur, altamen et baec sub illam , *
speciem bujus categoriie cadere videntur, quae si- :
tum partium ad invicem, non vero loiius posilioiiem ,
ostendit. Quod autem raritas et coudensatio ac si-
miiia baud sint totius positiones.ex eoliquei, quod ,
unius ejusdemque loiius duo siius stalui liaud pos- \ *
suut; in uno vero eodemque tuin rarilas tum siatio ,
reperiuntur.Quemadmodumvero omnesparles pro- \
priam possuiu habeie liguram praetcr eaui, quam *
babet toium, ita txdem %t proprium silum babere , !
possunl, praler eum quem babel totum. Korum D * ,
vero quaB silum babent, alia natora eurodem sor- ,
lita sunl, veluli rarura et densuui ; alia arbitrio, .
e. gr., bominem sedere; alia arle, e. gr.; slatuam stare; alia forluoa seu easu, e. gr., talem lapidem
delapsum bac raiione jacere.
2. Proprium vero est ejus, quod situni esl, de'.
nomioative a situ (seu posilione) dici. ses-
sione enim diciiur sedere, el a slatione siare, ci a , \
reclinaiioiie recliiiatum esse, atque iu aliis simili- , \ \
ler. Quareet in quibos positionum non sunl nomina, ; \
neque specierum jacendi nomen adest. Eienim
,
huic tali coniigurationi, verbi gratia cornicis aut \
alterius cujusquam avis iiullum exsiat nomen, quia
ucc huic tali positioni exstal nomen; qua in re
nec auspices nobis refragabunlur. Dantes enim ni-
mio sludio figuris aniraaliura noraina vel eliam
posiiionuiu nomina prius assignant, vel a nobis '
B

809
AD AMPIIILOCHIUM QILESTIO CXLVI, CXLVIL
810
\ . - mutuari coganlur. Verum de his alibi. Sectrada
* proprielas : simililer dici ac dissimiliter. Diciraus
* \ , enim simililer sedere ac dissimililer, et discumhere
\ ;. similiter atque dissimiliter. Terlia proprietas,
' quod qua? ad istud praedicamentum reducuntur,
* non eodein reducuntur modo. Sedere enim
\ * primo reduciiur ad siiom esse estque proprie ja cere, seu siium esse; sedens vero ad jacere diciiur
, , reduci, quia adjacens primo reducitur, quod in
\ * \ eadem est serie, qua et jacere , ila et stans et dis cuinbens ad jaccre dicuntur reduci, quia ad afline
, ejus priino reducuntur; alque binc etiam n\ani , \ festum lil, quod et antea dicium fuit, praedica, menta oon otnnino praedicari ut genera. Quaria
. g proprietas, ipsum esse effectum silus, et ejus cu jus silus est; quod eliatn vere fuerit proprium ;
* \ nam el convertitur. Quod enim estjacere, et a silu
, el ab eo, cujus est siius, eflecturo esl, ei quod
* \ \ , baec babet, jacere est. Atque baec de situ. Propria
. * aulem negaliva, cum plurimae sint nec mult
\ ulililatis, et aeteroquin facile colligi qucaul, boc
, ; \ eiiam loco omiuiinus.
.
'..

Q U J E S T I O CXLVH [Coi$l. CLXXXIl].

De ouando $eu de caleaoria temporn.

Nutic primum edtta a D. Hergenroelher.

.
Quando esl in tempore esse. Species porro ejus
, * tolsunt, quot quis supponit et temporis csse species.
\ , Si quis enim et praescns momentum conuumeret,
, , cruni ires ; sin autera, quod et vcrum, dua?: prae \ . terilum 61 fuiurum. Itcm quod in lempore esse
\ dichur, aul in primo aui in secundo esse diciiur;
, - in primo, quando teuipus nec roajus csl nec mi * nus molu rjus, quod dicilur ia illo esse; in secun , \ do, quaudo maju* sil magisque exlen&um, quaiu
* moius. Quo sensu dicimus, e. gr., besterno dia
, bunc bominem natum esse, cuin non tolusdies
, coexiensus fueril ejus nativiiati, sed brevc spa ;, tiura illi cominensutn sit, reliquum vero tempus
. superexlensuni. Insuper quando aliud est deOnilum,
, , aliud vero iion: dcliniium, ul heii, bodie, cras,
, , , , * anno superiori, el bis similia; iodelinilum, ut oliiii,
, , , D jampi idem, nuper, poetmodum. Speclaut ilem ad
* , quandoet baec; dum aique tum et prius, et posle \ \ , rius, et simul, el jara, ei landem, el cito. Sciendum
\ . , ;, porro, adverbia isia bcri, bodie, cras cl siiuilia,
, , \ , * aequivoca esae; modo enim leinpus solum signiti \ cani, sunique temporis species ; modo signiiicant
, aliquid esse in lempore, suulque species prsedica* \ menli qMando. Aique boc laluit veterum non infimi
. nominis pbilosopborum haud paueos. Esl autem
* buic praedicamenlo propriuin maxime adsignificare
lempus; itera effecunn esse lemporis et eoruni
( ) $ quae lempori subeunt. Hocque in cerla quadam b a * ' * bitudine ad alia consislit, eslque ipsi maxirae pro . prium : Soli elenim inest et rautuo praedicaiur.
\ , Verum el de quando ba?c satis, omisbis niniirum
C

811

PATRIARCHJE CP.

812

ba-c quoque negativis proprietatibus ob causas jam

; (35).
dictas.
QUiESTIO CXLVIII.

EDITORIS

MONITUM.

Quaestio haec locumPauli 60/af.v, 15 explanat, eumdem, quem jam quinquagesima quarta pertractalaci
vidimus. Ea nec in Coisliniano nec in Taurinensi codice invenilur. Quam cum in Iialia iter peragentrs
ulpole minoris preiii aliis nondum ediiis postponendam duxerimus et in propitiora lempora rejecerimus
transcribendam, inedilam adbuc relinquere coacli sumus.
Inilium ejusdem est in Valicano codice . 134, ;, ;
(Dicens Paulus, cujus lingua sancti Spiritus instrumenlum); tinis vero :
<* ; , , ,
(libroi vero sicut et tua novit ponlifiealis perfectio, una cum aliis, e quibus vitam aqer
faplivita$ sibi prwdam rapuit).
y

QPESTIO CXLIX [Coisl. Taur. CHI].

De vitce termino.
EdiU a Maio (No? Collecl. lomo I, p. 285 seq.; II, p. 683 ed. 1825.)
ILxilal inler opera S. Germuni, bujus Palrolog. t. XGVIII, col. 90-123.

Q U J E S T I O C L [CoisL C L X . Taur. C L I X ] .

'.

Quoi fuerint Sibylloe ?

;
Edita a . de Montfirocon (Biblhth. Coxtl, p. 347,548.
Sibylbe fuere decem, quarum prirase npmen erat
,
Sambellie: eam vero Chaldxam fuissc narrant , ,
veieres; alii potius Hebraam, qusetinius ex fliiis \ \
Moe uxor fuit atque una cuin illo ei aliis in arcam ^ \
iqgressa sit. Hanc vero ea, quae ad turris aedilica- \ .
lionem spectabant, vaticinaiam dicunt, necnon ,
ea, quae acciderunl iis qui in tale ausum proru-
pere; oracula vero fudisse Hebraica lingua, utpote
quae ante divisionem linguarum fuerit; quinetiam ,
Alexandri Macedonis gesta praedixigse, cujus quoque ' ,
inentionem facit Nicanor, is qui Alexandri vltam \
scripait. Secunda vero Libyssa, cujus meminii in ; . ,
Lamim prologo Euripides : nomen autem ejus non
plane declarant. Tertia Delpbis nata est, cojus .
bistoriam memoravit Ctarysippus. Quarta Iialica, C \, ,
quae in soliiudine Iialiae commorata est. Qtnnta . ,
J&rytbrea, quae belli Trojani evenia prsenunliavit, [. ,
de qua loquiiur Apollodorua Eryihraeus. Sexla est
Samia, cujus oomen propriura aiunt ese Pyibo. , \
Septima Cymiea vel Cutw&agenere, nomine auiein . " ,
Amaltbea ; alii Eropbilam vocaut, apud quosdam . ,
vero hanc appellalionem sortiia est Taraxandra. * *
Virgilius porro poeia Romanus Deiphoben eani . '
nuncnpat. Octava est Hellespontia, qua? in vico .
liarmiso orta est, prope oppidum Gergeiionem, qui
,
vicus olim iu lermino Troj fuit. Nona Pbrygia. \ Decima Tigurtia genere, nomine auiem Abunaea. .
Has dicunt raenlis impoles fqtura valicinalas esse ; . \ , ,
CUIII auiem carum oracula excipientes scriplo Ira- '. debant, cum nou possent illa perile et sine lapsu D NOTiE.

(33) De categoria ultima, quae est , uibil habet Pboiius. Pcrtraclalur apud Arist. c. nlt. 13
. 1 2 . 24ed.Paris 1818).
?

813
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO C X L V H I - C L L
8ti
, dcsciibere, cumque alias velocitati diclorum pares
; non liaberent manus, hinc accidisse, nt multa ora\ cula in chotiainbos deflecterent, nec possent nl , terins emendari. Quia nimirum cum mulieres illae
\ valicinantcs in praenunliandis fuluris mentis nou
. " compotcs essenl, postquam vaticinandi ilnem fccc ranl, nutlirm eorum quae dixerani sensum habc * bant, nequoqiiid sibi vellent oracula sciebant.

, .
'.

.

CLl [Coti. CLXXXIII, Taur. CLXXil].

De profanorum auclorum teslimoniis ouco in sacri
LiUeris allegantur.

QUJESTIO

Edita a Mato (Nov. Colt., t. IX, p. 101,102.

Judas qublem apostolus, in sua Epistola, ex libris
; apocrypbis Moysi atlribulis bunc affert locum:
^ < Micbael arcbangelus cum diabolo disputans alter \ careturde Moysi corpore, non est ausus jutticium
, iuferre blaspbernix, sed dicil : lmperet libi Do, ' ,
tninus. > In eadcm Epistola, cx libris apocryphis
Enocb , alium bujusmodi locum memorat : Ecce
: *! venil Dominus in sanctis millibus suis facere judi , cium contra omnes el arguere oinnes impios de
\ omnibus operibus impielalis eorum quibus impic
, \ cgerunt,eldc omnibus duiis qtiae loculi sunt conlra
' Deuin iinpii| peccatores. > Lucas autem, in Aclibtrg
, apostolorum, beaium adducit Paulum ex beroicie
' vcrsibus Arati locum quemdam ad Alhenienses in
termone afferentem, in quibusdicit: t Sicut et qui , dam poetarum vestrorum dixerunt; Ipsius et gentis
' sunuis.i Beaiusautcm Paulus, in Epislola ad Coiin\ . Q thios ex libris apocrypbis propbcta? Eliae attributis
bunclocum memorat: Oculus non vidit, nec auris
audivit, ncc in cor bominis ascemlit quuj prxpara " , \ vil Deus illisqui diligunl illum.i In eadem Epislola,
, \ \ , aliquod vulgare et laconicum proverbium memorat,
, quod et profcrens Isaias propbeta in suis scrmo , nibus disponil: t Manducemus et bibamns , cras
\ enim morieniur.i In eadem etiam Episiola, Menan t \ driim comicum qni quidem senlentias aliquorum
. veterum consignat, memoral sic loquendo : Cor, , rurapunt mores botios colloquia mala, > el caitera.
, quidem in Epistola ad Galatas, ex libris apocryc * \ * pbis Moyses ulitur his verbis : c Neque circumcisio
\ aliquid valei, neque praeputium, sed nova crealura
* - et quicunque banc regulam seculi fuerint, pax su , , D per illos et misericordia et super Israel Dei. Sed *t
* \ , in Epistola ad Ephesios, ex libris apocrypbis Jere * \ miae : c Surge, qui dormis, et exsurge a niortuis et
. > \ illuminabil te Gbrislus. > Et in Epistola ad Tiltim ,
:, - Epimenidae, vatis Grelensis, propbetiara narrat, de
, qua eiiara memionem facit Callimachus in suo poe, \ - mate. Dixit quidam ex illis proprius ipsorwn pro - ptaela : c Cretenses semper mendaces, malas besliae
, ventres pigri; teslimonium hic veium est. >
* * \ , , * \> \ .
;

815
PATRIARCHiE CP.
816
QfiCSTTO CLII \Coisl. CXL1. Tanr. CLX].

PNBr.
Cur sacrce LUterce obscurw sint.
(34).
EdiU a Maio {. CoU. 1. I, p. 170,171).
;
Muliis de causis sacnse Lltterae obscurilalc labo*
rant. 1. Quia omnis lingua in aliam conversa , po- .
siiionem guam amittit. II. Quia synonyma3 llebra.o- .
lum voces non salis ab inlerpretibus int3llecla? * ,
fuerunt: veluli apud Grccos ;, cujus pro di-
versilaie accentus significalio variat: item , ct \ \ , .
similia. Nam oxyionum significal formosum, \
decentem, virtulis studiosum, utilem. paro* , \ *
xyiouum rudeniem navis significat. Rursus ).
paroxylonutu vel estdefinilio alicujus rei, vel () *
collis celsusve locus : oxytonum autem pars \ *
aquusa laclis est III. Nonnulla sunt Hebraica vo- .
cabula, quae pro sua nalura cum Graeci interpre- \ \, ' "
lari non possent, inlacta reliquerunt, cujusmodi , ' \
est apud Jereraiam carcer sinocb. IV. Inlerpunclio ^ , .
Jtem saepe parit obscurilalcin, ut : boni eruui in- . \
colae lerrae; nisi scilicet interpungamus posl boni. , , (35)
V. Accentus quoque varietatem facit: veluti . \
iniliuni sapienlix, quaere sapientiain; uisi (36) ;, *
atilicel paroxytonum scribamos (loco \ . "
) verbumque esse iiitclligamus. Y l . Gomplura * '
aptid Hebraeos unica terminalione singularem nu- \ , \ .
merura pluralemque denotanl, Deus et dii. VII. *
Mulia personas permuiani; nam illud Abrabamo, ', , \
punc cognoti qood litnes Deum, pro cognoscit, di . ", \
Ctsra esi*. VIII. Generibus quoque praepostcre ulun- ; * ^
tur Hcbnei; lunara enim el mare masculino ge- .
nere cffenmt. IX. Saepe aliud deest, ut, a&cendunt , \
montes et descendunt campi. Desideralur nimirum Q * , ^ ,
particula siculi, nempe asctndunt sicuti monles , \ 6
(nam de fluclibus sermo est) et tubtidunt sicuti (51). campi *. X . Cum in captivilaie creniati libri fuis- ,
sent : ac deinde clam aliqua exemplaria initte- ,
reniur invicem ab Hierosolyroorum ei Babylonis
incolis , insidiis struclis nescio qui libros diripie- , , ,
bant. Hebraei autem rursus per symbola, quae alie- \
genae non inlelligerenl, scribebanl. Hinc orta ob- .
scuritas : donec deouo inspiratus Esdrag Biblia universa in roemoriam revocavil acriptisquc iradidil.
9

P N P .
clarius.
(38).
EdiU a llaio {. Coll, 1.1, . 171-174).
Priina quidem causa quamobrem Scriplurse ve- D \
teres in obscuriute versantur a lectorum bruto in- , \
genio repelenda est. Teslaturque Paulae id ipsum , \
velamen a Veieris Testaraemi leclione non fuisse
remolum, quoniam id in Gbristo evacuatur . Se- , \ Gen. xxii, 12.
Psal. CIII, 8.

(34) Hanc quaestionem ex prologo Polychronii in , Jobum sumi ucite a Photio, dixi in prolegomenis. "
Jam scripturam Pliotianam cum anliquissimo Poly- .
(37) Notemus venusUrn loci psalraodici explicacbronii codice collatam, inveni prorsus concordem.
(35) Scbolion in margine apud Polychronium : Uonem.
(38) Quia scilicet Pbolius praeccdenlem q.ua>
stionem ex alieno scripto hauserat, idcirco placuit
> .
(36) Scbolion : ci martc suo eamdem reformare.
QUiESTlO GLUI.

f)e eodem aTgutnento

817
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CLIi, CLUI.
818
\ , cuoda causa esl, qttia cora Moeeg legiglator ve~
\ lum ln facie gesserit, congraenler eiiam legee veli
* ingiar obscurilalem contrahebanl. Neulri ex bis
, culpa imputanda esi, quam audhorum iiiflrmilas
, - guglinei. Nara et Moseg idcirco caput obnubebal,
quia gloriatn vultus ejus perferre nemo polerat:
, \ \ legique item, veli loco, ob eamdem causam obscu ' - ritas offusa fuii. Elenira in eo veluii tbesauro con - debanlurperfectiora celsioraque dogmala, quae Chri, , sluni scilicet ejusque Testamentum pouendebant.
\ - Sed enim Hebr&orum imperfectio et infirma mens
' quominus inde lucrum ipsi perciperent, impedie bat : nobis autem ea res recondila servabatur, ut
, Cbrislo praesenle, per conversionein ad eum, reve, lareiur thesaurus. Jam mecum coosiderate in quan \
djgiiitatem Domini praesenlia gubvexeril:
namque in ipso nos Mosis ordine collocavit. Caele teroqui futurarum rerum valiciuium, etiamsi forle
\ , - nullam aliud trabat obscuriutera, nihiloininus nun , quam aeque esl evidens, ul praesenliuni rerum uar ratio. Verum. ubi propheliie ad exiiuro perduclae
, \ fuerint, tum demum obscuritas in lucem conver \ \ litur. Nam el cum verba illa,<Solvite templum boc,
ei ego iribus diebus excitabo illud *, > a Servalore
, , dicia fuerunt,. non eolum caeterorum Judaeorum
pars iucredula ei vecors prophetiain neque sensit
, ' ' neque intellexit, sed ne illi quidera qui inter eos
prudentiores eraiit, ei Dominicae doctrinae audilo , res, discipulorum nempe coetus, quidquam inlel* \ , lexerunl, sed rerum exilu indiguerunt ul vaticinii
, C sensum perciperenl. Quare nec reus tradocendus
. ' esi Judaeus , quia vaiicinia de Cbristo ante bujus
\ adventum non inlellexerit. ldeoque el Servalor
\ \ aiebat : Nisi ego venissem illlsque locutus essem,
c \ , pcccaium non haberent . Elsienim oracula Chri. \ - slura prxdicebanl, haec lamen obsctirabanlur pro, ' - pler ejus qui designabalur abseiiliam : quo demum
, - prasenie, jam neutiquam tegmine obnubebanlur :
, sola autem improbiias vecordiaque refractariorum,
. ' quominus is reciperetur, obstabat. Accedit ad ob scuritatis causas quod veius Scriptura sermone
, * Graco non fuil concepta, sed ex Hebraico io; illum
' manaviu Est aulem nattira comparamm ul omnia
, lingua, quae in peregrinam convcrlilur, obscuri\ XRlem abstrnsionemque conlrabal. Jam veroprin* ^ \
cipio Mosaica3 leges Hebraiese HngU33 coromendatas
fuerunt: quare el tunc Judaei soli noiitia Dei po - tiebantur ; reliquse gentes idolica insania jactaban . '\ - tur. Sed enim Cbristi cum appropinquaret adven , lus, mundique ad eum vocatio ; cumque jam Gracca
, \ lingua prae casicris in usutn gentium recepta fuisset,
, \ lanc Hebraeae Litters in Graetfas conversas fuerunl,
, anno ante Cbrisli adventum vix cenlesimo, Ptolc > , uia30 (39) in ifigypto regnante. Quippe dccebal, ut
1

n o 8

* II Gor. , 15.

Joan. n, 19.

Joan. xv, 22, 24.

NOTiE.

(S9) Quo Ptolema20? NamPbiladelphuni (sub quo

rediiur curata inlcrpretalio) non vidctur Pboiius

inlelligere, inter cwjus regnum Gbrisliquc nativilatem ijiterccdunt anni ircccnti.

810

PATRIARCHiE CP.

quo sermone mulliiudo geotium ad Dei cognitionem (6) *

pertrahenda erat, eodem oracula quoque praenun- ' liarentur, qu de communi Servatore vaticinaban- , * \
lur. Jara ipsa loquendi vis idcirco in plures dia- , .
leclos versa est, quia cum inilio unicam a Deo ac- ,
cepisset homo, vesania atque impietale elalus est. ,
Quandoquidem ergo unica lingua bomines abusi \
sunt, meriio invecta fuit muliitudo. Sed enim unius $ ,
linguae emolumentum et usum, niulto tempore post . \ ,
divisionem ejusdem atque dissidium, igneis linguis
ora inslructi discipuli, magnalia Dei praedicando, ,
tandem aliquando demonslraverunl atque curau- ! \ ,
hrtint.
.
QU/ESTIO CLIV [Coist. CLXXXIV, . ] .
'.
Quot editiones Scripturce faclce fuerint.
JJ
;
Nuncprimum edita a D. Hergenxoether. De Graecis Veteris Testamenti versionibus.
Prima esi (versio) Septuaginta duorum inter
preium. cum Hebrxi esscnt, selecti sunt ex -.,
unaquaque tribu sex et interprelati sunt divinam \ \
Scrtpiuram regnante Ptolemaeo Pbiladelpbo anno '
tercentesimo primoante Domini nostri Jesu Christi
secundum carnem generationcm. Secunda est . "
Aquiheeditio. Hic, Sinope Ponli oriundus ac Grae- " cus genere, Hierosolymis baplizatus est; postea, , abjecta Gbristiana religione ad Judaaos transiens , \
inlerpretalus esl et ipse divinam Scripiuram '
Adriano imperante, qui lepra percussus fuit, qua- (40)
dringenlis el triginia annis post Septuaginta duos
interpretes; non reclo vero sensu inierprelalionem ,
perfecit, verum ioimicitia in Gbrislianos molus. Q . \
Tcrlia est Symmachi editio. Qui prius Samarilauus
eral; cum auiem a propria gente nihil honoris
acciperet, dominandi amore percitus ad Judaios \ \ .accedit et iterum circumciditur; atque in odiuin \
Samaritanorum intendens et ipse divinam Scriplu-
ram iuterpreialur imperante tum Severo, quinqtia- \
gesimo sexto anno post Aquilam propriam editio- .
nom SU33 interpretalionis faciens. Quarta est
Tbeodotionis Epbesii. Isle, qui baeresin Marcionis
Ponlici amplexus fuerat, baereseos ejusdem asseclis postea irascens, propriam Scripiurarum editionem '
perfecitCommodo Romanum imperium administran- .
tc. Quintainterpretatio notum non babet parentem, '
inventa vero fuit in doliis abscondila Caracalla \ ' Romanis imperanle inJericbo. Sexta pariterauctoris I) .
iucerti fetus simili modo reperta est, in doliis \
videlicet abscondita, Alexandro Mamaeae Glio ini- \ \
peralore, in urbe Nicopoli, quae prope Actium sita "
est. Hisce omnibus accessil divin nostrai Scri- . \
pUireinterpretalio,quam saiictus Lucianus magnus
asceta et martyr perfecil. Hic enini pr&diclis
ediiionibus adbibilis et Hebraica nactus maguo
, \ tum siudio exemplaria et accurate perspiciens
quae deQciebant vel a verilate excedebant removit, ,
propriara vero ejusdem Gdei Cbrisiianis editioneni ;
fccit, quae edilio posi ipsius certamcn et posl per- ,
n

NOTiE
(40) Alilcr q. ( L l l l tempus asbignaiur.

821
AD A M P H I L O C H I U M Q U J E S T I O CLtV, C L V .
822
, - secutioiiem, qu snb Maximiano et Diocletiano
tyrannis exoria est, Nicomedue invenia fuit ex ipais
. - autographo scripta. Consianiinus magnus tum
* imperabat; Hber vero inventus est apud Judaeos in
turricuto cujusdam pariete calce ad sefcuritatem
illito.
(41).

'.

QUifiSTIO CLV [Coht. CLXXXV, Taur. CLXXIV].

Quid se compectum pastores aliis de puero, illii

annuntialo, significarunt?

Editarum a Wolfio decima ociava?(Cur. PhM., t. V, p. 770-772. Galland. Bibliolh., t. XIII, p. 750, 757, n. 31).
In Loc. ii, 8-20.
, Postquam ea, quae nunliala erant, oculisipsi
, viderant, admiratione rei verissima? correpli, cau . '', sam illius non celarunt cognoscendi capidis. Iino
, , ' ^ vero omnid illa, quae et anlea viderant, et auribus
, tum ab angelo et praecone Evangelii, tum a reliqua
\ \ angelorum, Deum laudanlium, corona acceperant,
, , \ presentibus aperiebant et renuntiabant. Neque
. \ enim Mariae solum, et Josepho ea significabantur,
, quae supra rationem posita conspexerant, sed
' , praeter eos caeleros omnes, qui quidem aderant,
, \ rerum, quas vel viderant vel audiverant, super . oaturalium participes esse voluerunt. Slatiin
\ , iiaque urbs Bethlehem, vicina enim erat, nuntio
, boc iroplebatur, quandoquidem verkatem parius
, - salularis leslimomumque de coelo uon inficiandum
(42) pastores illi, Deum edocti, promple enarrabant,
, \ tremenduinque illud roiraculum animis bominum
. * inslillabant. ldeo dicitur : c Omnee audicntes mira< \ - Q bantur, quae itlis a pastoribus nuutiabanlur >
. > Nonne enim rairura erat, eum, qui in calis esi, in
, lerris conspicere, et Ulem quidem, qui terram,
(43) facta pace, coelo jungeret, coelestia aiiiem terr.e
, \ . imperliretur; vel potius infanlem illura non enar , - rabilem, videre, qui divinilale sua coelestia, hunia , - nitate autem terreslria sibi invicem jungeret,
, , \ muluamque concordiam, admiratioue et ralione
omni superiorem, per suam illam unionem con. " \ - ciliaretf Hoc scilicet angelicae copiae perspicientes,
, \ , > et spiriiuali tripudio duclae, canebant : c Gioria in
.
excelsis Deo, et in terra pax . >
,
Atque hie quidem pastorum illorum opcra, prce \ . , coniuin et sludium absolvebatur. Maria vero,
, quod Lucas, aii, servabat verba haec, in cordc
. ; D uo conferens". Qu* vero verba? Gabrieli
, , , archangeli illa, tum Zachariae, porro Elisabelba?,
, nec minus pastorum, quibus evangelium angelus
. \ , & attulerat , tum caeterorum angelorura ordines,
bymno suo saluiaribus illis nuntius majorem fidem
. - facienles. Gum quibus vero verba illa iu corde
; " , suo conferebat? Nonne manifestum est, id faclum
. , - essecum rebus illis, quas experta didicerat, quando
, ; ' sine semine conceperai, sine doloribus fetuin
- nutriverat, et sine ulla noxa pepererat? Vcrba
>

7%

Luc. , 18.ibid. 14. " ibid. 19.

NOT^E.
(41) Mirum esi nibil de Orieonis edilipnc dici.
(42) Sic scribo cum Colb. .

(45) Gulb. pro .

823

PATRIARCELE CP.

824

ilaque illa cum rebus apud se gesiis comparans, . 01

recie conllciebat, 66 illum, qui ex se natus eral, , ,
Deum profiteri debere. Cslerum paslores ultimuna ()
eorum, qu mira videraut, contemplali, gaiidio- , \
que perfusi, revertebantur, celebrantea et laudaniet , , \ ,
Deum super omnibus illis qoae audiverant el .
viderani, prout ipsis dicium eral.
' .
QUiSTJO CLVl [Coi$l. CLXXXVl, Tattr.
CLXXV]
*Apa $r ,
Num iaeerdoi erat Stjmeon, qui Dominum noitrum
;
Jesum Christum ulnis $mcepit ?
Editamm a Wolfio declma nona . c, p. 772-777. Galland., 1. c , p. 757-739, n. 55). De Simeone sene
apod Loc. ii, 25 seq.
Sacerdos non erat
erat Simeon iHe, aacerdolibus ,
vero virtute inultuin prestabat. Propierea eacerdoe . \
alius ea, qusede iufante tex flori jubebat, adroini- \ (45) ,
slrabai; Symeon vero lum aliit prsdare gesiis, . lum canis senilibua eepra alios evectus, secundum
oraculum divinum dignus habebatur qui eo frue- .
retur. Agnoscebat ilie infantem praedicatum, veri- ,
Ulem oraculorum perspiciebat, ulnis denique fere- ,
bat eum, qui verbo euo porlabat omoia. Cumque . \
boc modo humani generie salutem ocolit nsurpas- , ,
aet, divioiorique gaudio perfusus esset, non Jam vitae ,
studio, sed imminenlis felicilatis de&iderio tenebatur, ,
corpusque deponere quam celerrime, et defuuctis \ $
salutem liberationemque partam nunliare cupiebat. .
\ , *
Porro Deo beiiedicebat, boc est, laudibus et
praeconiis eum protcquebatur. Laudabat au- \ . , \
tem tum aliis nominibus, tuio vero iu primis
ideo, quod promissa atbi facta evenlu confirmala ,
viderel, solatiumque Israelis contemplandum sibi $ , \
oculis, et manibus ferendum dari intelligeret. Gau- \ , ,^,
dio ex his plenus : Nunc, iuquit, servum tuum, , , 0
Domine, dimiuis eecundura verbum luura io pace *. > , . > , , \
Nunc, inquit, quoniam exUum babeo proinissorum, , \ .
lioem quoque fluxa baec vita babeat. Verbuui enira (& . \ ,
tuum hoc mihi praenunliavil. Ipse raibi taeii nuiHii ,
interpres fuisti, ine mortem non aote visurura, , (46).
quair ChrisUim Doraini viderim. Quoniam ilaque \ , , & oculis neis oblau sunt, qu desiderabam, quae , , ,
quaerebam, quae impense cupiebara, nooc dimiuis .
nervum luum, uec metu raortis larbaium, iiec ry . ''
animo dubio suspensom, sed pace polius aiabili, \ laeiiliamque aiuplissimara largiente. Vidi euim po- (47).
puloruto orouium salutem. Vide hic divini ganctis- . \ \
simique seuis solerliam 1 Ante eniin quam vigo boc 1 \ beatissimo dignus haberelur, solaiium Israelis , . \
exspectabat. Postquam vero spei volique sui dain- \ ,
naius erat, non jara eolatium Israclis, sed geniium ,
oaiuiuni salulem videre se clamabat. Viderunt . \ , ,
enim, inquit, oculi mei salulare tuum, quod para- , *
. >
stianieoculos omnium populorum . Adeo splen7

7e

L u c . n, 30,31.
.

(44) Colb. .
(45) , Golb.

(46) Sic scribo pro .

(47) Godex. .

A D A M P H I L O C H I U M QUJBSTIO C L Y L

826

iv |5 dor ineffabilis et ratione omni superfor, ex infante

, micans, oculos ejus perstringebat, ut, qtiae inpo , (48) \ stenim eventura et brevi aperienda eranl, etiam
\ . KaV tonc, idque pleniesime, perspiceret. Ne vero occa \ , sionem cuiquam faceret suspicandi, se per popu , . los illos omnes Judaeorum tanium gentem indicare,
, > * sequentia subjungit: c Lucein iu revelaiiouem
, gentium. > Quasi diceret : Nemo putet, me do Ju . daica genie omni tantum loqui; imo voro lotum
\ , boniinum genus bac voce indico. IUe etiim, quem
. \ vidi, quemque ulnis fero, omnium salus erit et
. ' vindex. Imo nec in his acqaievit, sed, Israelem
,c ,! disiincturus,c gentee omnes lilli voci jungii,i lucem,
\ . > inquiens, ad revelatioiiem gentium, et gloriam
populi tui foraelis". Sensus esl: Infane, quem
, . ulnis fero, salulem quidem geniibus omnibus et
, . Israeli quoque communem affert; at illis quidein
, (49), est inslar lucis, ex idololatriae tenebris eas edu , [ cens; huie vero gloriam parit, qtiia leges ipsis
(50). \ [Judaii) olim daias, qose caligine idololalriae ob \, ecuriores reddebantur, splendidiores et perfectiores
. \ reddet. Alia vero etiam ratione naius ille in glo , riam populi Israelitici vergebat, quippe qui ex
, , Abrabami semine bominem induissel. Atque eadem
, $ \ fere Isaias propbeta antea pronuniiavit, dicens :
(51) c Ecce posiii to in lumen gentiuro, ut aperias oeu , los caecorum, > hoc est, facias ut videant el
. \ \ , - distinguant lacem ex tenebris, veriiaiem ex men \ , dacio, et pieiatem ex variis viia erroribus. Propter, \, , , Q ea & David, eamdem salulem, instar iripudianlis,
, . decantans, el praenunlians, Omnes, iuquit; gen , \ tea, plaudile manibue, quia Dominus excelsus et
, ^ , treroeiidus, Rex magnus esl super terram *. > Quo , fiiam vero Israel et vocatur et est populus Gbrisli,
, , , \ quando geoiibus opponitur, opponitur vero oinnino
, \ et Mosaicis legibus et gentibus, paiet ulique, quod,
. ^ euarosi nunquam graiiae particeps faclus easel,
(52) ejusque fructum cepisset, vel sic Gbristi populiu
, exsiilisset. Quod si vcro populus, in veteri foadere
appellatus, Cbrisii est populus, noiuie hoc ipso
(55)
effrenau Manichseorum ora obiuranlur, qui illos
alteri cuidam prineipio acceptos ferunt ?
Caelerum, Syroeone sene inysteria baec ila edis ,
, , \ (54), serente, Josephus, quod Lucas ait, el inater ejus
\ \ , D mirabantur ea quse de ilio dicta eranl . > Mira, bantur, inquit, non quideia, quod lunc demum
, * \ eorum, quae raiionem oninein saperabani, uoliiia
(55). inslruerentur, sed quod praeier illa, quae ex super , naturalibus anle cognita babebant, eliam haec reci , - piebant. Quoties enim insoleniium rerum memoria
. illis, qui eas noruDt, refficatur, loties admiraiio
Lsa. XLIX, 6. * Isa. XLVI, 7.
Psal. i.xvi, 2.
Luc. ii, 55.
7

(48) Ita Golb. pro .

(49) Aiue vocem puio excidisse pcr antemlentem syllabam . ld vero frequeuler usu venil.
(5) Sic Golb. pro .
(51) Godcx ita : , vocibus
prave ei iuconvenieuier positis, quod sequemia
eviucunl.

(52) est ex Golb.

(53) Manicbaei enini et Judaeos, ei legem Mosaicam malo principio in accepiis ferebaut. Yide
Pbotii llbrum i Contra Manichceos, toin. C l l .
(54) Colb. pro .
(55) Golb. loco .

827
PATRTARCHJE CP.
828
animi denuo renovator. Perfunctus iia senex no- ,
sier divlni Numinift laudibus, denique se ad beue- \
dictionem illorum, qui infantem altulerant, con- .
verliL Hinc vero ad matrera solam verba facit. (56) . c
Benedixil enim illis.Symeon, ct ad Mariara, raa- , \ .
irem ejus, d i x i t > Ad Mariam, inquit, wairem, ; , , ,
non ad Josephum, pairera ejus. Nibilominus tamen .
ulrisque benodictionein impertitur, quamvis allo- . ^
culionem, de rebus inprimis sublimioribus, ad ma- ,
trem solam insiituat : ut scilicet communi bene
diclione facla Josepbum parentis babiiu non ,
prorsus privet; simul tamen verbis 6 u i s , ad ma- ,
trem specialiiu perlalis, virginem ab eo distinguens, . \
eam vere mairem ejus profiteatur. Quid vero ad ; \
niatrem loquiiur ? c Hic jacet in lapsum et resur
, icctionem niultorum in lsrael, ei in signum, cui ^ . ,
condradicitur . > Yides, eum lolam inysterii bujtis ,
coodilionem summaiiin Virgini aperire, illara vero .
ejus enarraiionem postea inslituere. Quod si inso- cuta sanclorura virorum oracula conferre tibi l i - (57),
beat, historiae eeries quaesilorum luorum solulio- .
nem aburnJe suppeditaveril.
84

QUiESTIO CLVII [Cotf/.CLXXXVH, Taur.

'.
CLXXVI etCLXXVII (55*)].
ituid significat illud : Hic jaeet in ruinam
el re t surrectionem muttorum iii lsrael, et in tiynum
kv , \>
cui conlradicitur?
, . .
Editarum a WolQo vigesima (1. c, . 778-784. Galland., . 739, 777, n. 36).
Qooniam et sequeutium solutionem staiim a no- Q \ , \ , ,
bis requisivisli, eam tibi, divina ope nixi, itidem
.
suppeditabimas. Lapsura hic illis tribuit, qui ex
fide in illum et pielate excideranl, resurreetiunem \ ,
vero Ulis, qui Servatorem, in carne apparentem, .
agnoscebant. Hoc ipsum haias quoque praenun- , *
liavit, dicens : c Ecce pono in Sion lapidem ,
offendiculi, et petram scandali : et omnis, qui cre- * \ ' dit in illum, non pudefiei". Itaque cadere necesse . '
est illos, qui non creduni in ipsum. Ab allera .
parie ad resurrcclionem, animo instituendam, ma- , ,
miducuntur, qui ab idolomin cultu et aliis, quos , (58) .
anica prafracle tenebant, erroribus discedebanc.
, * , \
Causam vero, cur et lapsus et resurreciio eventura sit, simul aperit. Quoniam enim oeconomiae , . \
gratiosab coulradicitur, ir.ysterium boc omne illis, D ,
qiii assenliuntur, resurrectionis ; illis vero, qui se ,
opponunt, lapsus et inieritus causa exsisiit. Quae- . ;
nam vero sunt illa, quibus contradicilur ? Resur- ,
gentes illi crediderunt, quod virgo peperit, et virgo
mansit: illi vero, qui in crassiora cogiiata prolapsi ,
sunt, nibilque, quod naiuram transcendat, nosse , ,
cupiunt, adduci non possunt ut profileanlur ' , \
quod, qui virginem condidit, cum nondum esset, ,
eamdem, jam exsistentem, virginem servare possit, *
81

Luc. n, 53.

e t

ibid. 3 i .

Isa. vm, 14.

.
(55*) Nimirum iu Taur. bscc quaestio in duas
,
divisa csi.
(57) scribo pro .
(56) Hoc Colbcrlini malim pro illo altcrius (58) Codex babet inconvenienler.

829
AD AMPHILOCHIUM QU/ESTi'0 CLVII.
830
* - ioprimis ubi Condilor ipse nascitur. Sunt tameu et
alia circa oecouomiam salutarem miracula, quibus
. contradici possit. Tale esi, quod resurgenies pro
(59) \ * doctrina supernalurali babent, natum iliura vere
(60) , Deum ei bominein esse; contra vero illi, qui bu , manam lantum infirniitalem respiciunt, et supra
eam evehi prorsus nolunt, eumdem el Deum et bo.
minent esse iniiciantur.

Praeier haec vero el alia plura ineffabilis Servato ris advenlus sigua conlradiclioni obnoxia erant.
, Sanclus vero Symcon, dicta haec Virgini exponcns,
\ ullirao loco ipsius Virginis dolorem et trisiiliam
, * adjuugit, dicens : Et luain quoque ipsius animam
, - gladius transibit, ut ex niuUorum cordibus cogila . tiones delegaiuur*. Tuaui ipsius , inquit, quae
, omnia mysterii bujus capita accurate perspecia
, (61) babes, boc est, tibiipsi non parcet tristiliae affectus.
, \ Quod enim sine semiuc conceperis , feiusque sine
, , \ seraine formatus sit, quodque sine dolore ulerum
, gestaris; qu porro Gabriel laeta nuniiaril; quas
, \ pastores retulerim, quacque alia mira et insignia
, \ ' conligerhit, oemo te reciius noverit. Sed ilia oin (62), - nia erroris araanles et verilalie adversarii non
\ , solum non profiiebunlur, sed et te ipsam ex con \ ceptione et partu calunuiiabuniur : alque baec ca luumia, non rainus quam gladiug, animum ttiuin
\ ' Diordens el vulnerans liausibil. Quando vero bis le
(65), injuriis afficient, tunc quidem cogiiationes ex mul - loruro cordibu detegeniur et aperienlur. Quomodo
. , \ ; vero, et qua ralione ? Calumniatores scilicet non
, desislent ab injuriis; illi vero, qui caiuinnia onera buittur, ad constitutum oliin per legem judicium
. et exploraiionem confugient. Quae vero illa alia
; esse possil, quani quae per aquaui explorairicem
, instituiiur? Velus eniin peicrebuil iraditio, Maiiam
aempervirginem, calumuia illa oneratam, se ipsam
, \ \ explorationi per aquam subjecisse, quae puram
, , suam et inimaculaiam gravidilalem clarissime de \ nionstrarit et raanifeslam feceril: quo facto calum niantes quidem pudore sint suflusi, illi vero, qui
^ , \ de virginitate ejus et pariu immacuialo anlea dubi \ , tarint, argumentis exceplione majoribus, convicti
(64) sint, Virgine inlerim ab acgritudiae sua ei H isiiiia,
\ ex calumnia illaet conviciisoborla, penilus liberala.
, , - jy Ex hisloria enim accepimus, aquam illam exploratri, \ (65), cem juxta Gabe, qui Palaestinae mons est, manasse,
, quod exploraudi geuus in feminis, quae vel caslila\ . tem illibataiu servarint, vel furtivis amoribus cor , pus macularint, adbibilura fuisse, nec vetus lex
\ - ignorat. Forlasse tamen narrationi buic fides ha, , beri non possit, quod aqua illa exploraloria virgini
(66) , \ adinota esse lcgitur, fetu nondum edilo, qnando ct
NOTiE.

59)Colb. pro
60) Idem pro .
b*l) Godex : .
(62J Ante excidisse suspicor.
(63) Gulb. pro .

(64)
(65
(66)
omnia

Colb. pro .
Numcr. v, 17, seqq.
lia Colb. . Caeterum non salis b*c
capio.

831
PATRIARCHiB CP.
832
tempus ipMim idoneam dubitandi causam exhibebal, ; ,
et judicium inepie inslitncbatur; felu vero , \ ,
jamedito, et partu agnito, aqua exploraioria locum ;
nor babebat. Nibilominas tamen in historia bacc .
traduntur.
, Conslat mihi alias, mullos sanctorom Palrura
slaluere, gladium illum Martae semper virgiiiis t
animura ipso salutaris perpessionis tempore ver- ,
berasse, quando illa dolorem saum de Filio acer- \
bissimuat et vehementem insitamqoe sibi roatri in , \ ,
fllium commiserationem tum tristitia summa, tum
violento viecerum motu testalam fecerit. Hoc enim inatris dolore factum esse, ut cogiiaiiones ex mul- . ,
torum cordibus delegerentur, et tum illi, qui ipsum ,
Dominum nostruin carnein lantum specie tenus circumlulisse inepte fingebant, lum illi, quos non , ex Yirgine, sed ex coelo, carnera illaui repetere non , \ ,
pudebat, confundereutur. Quod si vero gladium .
illum Virginis animum etiam tunc confodisse dica-
mus, quando parentes Filium post se relictum, ^, ,
conrecta jam longa via, non invenerunt, imo etiam , ,
reversi, tanquam thesaurum deperditum, quoesive- , runi, nihil staluerimus quod rec.lx raiioni adver- , setur. Nam etiam wnc ex mulioruni cordibus cogi- . \ \
laiiones delegebauitir; Virgine scilicet ad Filium ,
dicente : Ego et pater tuas cura dolore te qu&si-
vimus**;> Verbo autera bypostatico et cameinduto . > >respondenle : Quid est, quod me quaesiveritis ? \
nonne sciebatis me esse debere in iis qtue Patris , , ; ,
mei sunt ? boc ipeo vero illuslrem illum popu- Q ;
luro indicanle, qui et templum et domus Patris , \
appellabalur. Dum enim Filius Patrem suum cla- . \ rissime profltebatur, clare etiara cogitalioneseorum
detegebanlur, qui eum dicebant non fabri tiliuin, (67) nec hominis alierius sobolem, sed iilius esse, qui , ' ,
ante saecala genuerit. Quod vero nonnulli dicuni, .
giadiuin illum animum ejus pervasisse, oborla , , ^
dubitaiione, an cruciflxus ille fortasse non sit Deus, , ' id iiunquam ego dixerim , quamvis a nounullis sit , 0, ' (dictum.
.
\ , \, , ,
Et erat, inquit, Anna propbetissa, Pbanuelis
filia, ex tribu Aser,i elc. Ei Ula vidua erai anno- ', ,
rum circiler quatuor et octogima . * Anua pro- . ,
pbetissa, Phanaelis Glia, his diflerenliae capilibus , ;
dislinguitur a matre Yirginis; eadem vero egregio D
virtutuin omnium studio prae caeieris eminebai. Ex .
co enim, quod a templo uon recedebat, jejuniis , \ , \
vero et precibus noctu et interdiu vacabat, apparei, , ,
eamdem reliquarum etiam virlutum corona ornatam , *'
fuisse. His vero illa virtnlibus quod ad auirouin , \ mundaia , ei sanclissimi Spiriius officina facia, , \ * ,
ejusdemque alloquiis dilata, eadem bora asians (68) \
confltebaiur, ei loquebatur de eo ad illos omnes, \
qui liberalionem Hierosolymis exspectabant. Ea- .! , .
dem, inquit, hora astans. > Qua vero iila ? Illa om- ; ' \
88

88

" Luc. i i , 35.

8 8

ibid. 8 seq.

8 1

Matih

, 55.
.

(67) addidi, quod sensus oranino poslolal.

(68) Colb. pro .

834
833
Ab AMPHILOCHIUM QlliESTIO CLVIII.
. \ nino, qua mater et Josepbus infautem in tcmplo
, ; ; sistebant. Adverte hic, quain similia, quae virtuli-^
$. " , bus Siraeoni similis erai, vaiicinia edai. Simul cnim
. ' aderam in templo, siinul vero dono vaiicinandi
digni babebaniur. Simeon quidem vaticinandi facie*
bat inilium; haec vero, quamvis secuhdum occupans
* ' , \ locum, valiciniis lameu suis non erai inferior. Nam
* ; - infantem illuni Domiuum vocabat, cique vicissim
, confltebatur : loquebatur eiiam de eo ad omnes,
; . qui ltberaiionem in lsraele exspeciabanl, liberatio (68*) , nem gentis et salutem promulgans. Foriasse aliquis
. \ Simeonem ideo primas bic parles babuisse dixerii,
& (69) quod lypus Legis fuerit. Nam et noiuen ipsum obe*
" (69*) dientem inlert, quemadmoduin Ann illud gratiam
siguificat : id enim nomen, ad origines suas revo.
catum,
denolat. lnier utvumque Cbristus positus
(70) ,
erat
medius,
illuro quideni, tanquain cuui loge mo .
\ ~ - riturum, dimillens, hanc vero una cum gratia ser , vans superslUera. Caeieram Viigo ei Josepb , post , quam Deum communi hymno celebraverant, in
\ Galila?am revertebantur, urbemque suam Nazareib,
\ , ubi deindepostquadraginla dies illa, quicad raagos
ct stellam periinent, agebantur; sicul el fuga in
*
iOgypium, ei exea rediius eveniebai.
1

*.

QUiEStlO CLVIll [CohL CLXXXVIU,

Taur. CLXXVlll].

Mapiar , '
, ;

Q^ Marium hlagdulenam, tt qua $eplem rfar*

wnia ejtcerat Chrislus elegil ?
87

Ediurum a WolQo vigesima prima. (I. c. p. 785-786, Galland. p. 741-742 n. 57/.

\ \
Nunierom septenarium a Scriptura eacra in
- viriutis aeque ac pravitatis uegotiis adbiberi in. ; - venimus. Verisimile igilur iil, Servatorem nostrum
, ' ; , Magdalenam, e qua septem daemouia ejecerat,
* idco eiegisse, ut omnis malili auclarem per eam
;. ", \ (70*), ab hominum naiura depelleret. Aiteniqa hisloriam
. tradere Magdaienam illaip quoad vixeril, virgi , nem maDsisse. In bujus rei argumenluin affertur,
\ , quod per summam suaiu virginitatem et puritaletu
. iustar cryslalli purissiroi apparueriietxploraloribus.
", \, Ail quoque, Mariam, qua2 uogueiUura attuloral *
- post obilum Domin* noslra Deiparae, Epbesum
, ad discipulum amatissiinum ptpfeclam, i|)ideio
; , cursum suuio aposiolicum martyrio abaolvjsse,
; (71) D qua? a Joanne', virgine et evangelUu, usque a4
88

Luc. vni, 2.

88

Matlb. xxvi, 7 ; Joan. xi, 2*

NOTJ2*

|70) Co.o. pro *

(68*) Hoc malo ex Colb. pro .
(69) Ex Hebr. yOD, quod audireei obedire signi- (70*) Nescio, queni bic innual Pbolius, cuiquc
flcat. Hinc , respectu habito ad nomen ejus hanc observationem debeat.
(71) Grsecis vir quoque dicilur, qui fe~
alieruro, Simon, explicalur per Jn Lexico
Origeniano apud Montefalconium p. 251. Gonfcr minam non agnovil. Vide iEmiliuitt Porluin ad
Suidam, . 1, . 5 edit. Kusteriana.
Drusium de Vocibus Hebr. . T.
(69*) Ex Hebr. ]n, gtatiu.
27
P A T R O L . G R . Cl.

 P A T R I A R Q L E CP.
836
835
vifce flneni divelli noluerit. Sicot porro, inquit, (7i*). *Petrus, aposiolorum primus, nomen guuni ex iide , , immota, quam in Christum petram probabat, ac- , \
cepit; ita illa quoque, taiiquam discipularum prima, \ ,
,
propter purilatem suarn et desiderium, quo iu
illum ferebator, a Servatore eodem, quo Mater, , ,
nouiine est insigniia. Quemadmodum itaque di- \
scipulortim cborus Doiuinum sequebalur, ila mu- ,
lierum, Domini disciplinam recipientium, corona \ \
nostri Domini Malrem consectabatur. Mirabantur . , \,
enim, inqait, aliquaado discipuli, qaod cum muliere , . ,
loquebatur " Ex quo manifeslum cst Dominuni ; ; , id quidem usu rcceptom non habui&se. Cum itaqae Maler Domini Evangelii cursum una cum Filio et , rerum Gondilore proveberei, mulieres, quae eam comiiabantur, commiiui Domino ejusque discipulis , ex facultalibus suis ministrabant.
.

'.

QUiESTlO CLIX [Coi$t. CLXXXIX, Taur.CLXXIXJ.

Quid iignificat illud : lExme ipso non loquor"? c ' ;

EdiUrum a WolOo vigesima secunda (l. c , p. 786-789. Galland. I. c , p. 742-745 n. 38).
Pgeuduraessiae ex se ipsis loquebantur, non vero
ex lege, nec ex propbetis, sed ex soa sentenlia et
arbitrio. Conlra Servalor a lege non recedebat,
non omillebat propbetas, sed dicebat, nunc quidotu : t Recie dixit Isaias ; > nunc vero : Nonae
in lege vestra scripiura e s t " , et plurima ejusmodi alia. Quoniain igitur, qui ante Christura
veniebanl, ejusque noinen male sibi tribuebant,
non ex sacris Litteris, sed ex sua amenlia errores
serebant; ideo Servaior noster ait : Ego ex me
ipso non loquor, siculilli.i Exse ipso enim loqut
idem est, atque praler Scripiuram sacram loqui.
Quod vero pseudomessiarum et pseudopropbelarura sit, ex se ipsis loqui, id Deue ipse per
prophetam Ezcchielem testatusest, dicens : tNon
niisi eos ; ex se ipsis suot loculi; excordesoo
luquuntur, Quoniam itaque pseudoprophelae ex
se ipsis loquebanlur, bauc amentiaio a se amolitur. Iinproba enim Judxorum geiis errooem iilum
esse, et muDdum pervertere calumniabatur.
Propterea aiebat: c Ego ex me ipso non loquor, >
ted ex lege, ex propbetis : quae ex Patre in lege,
et in propbetis audivi. Habiio vero ad buinanam
suam naturara respectu, et ad amoliendatn roaliguam iilam de se suspicionera, ita loquiiur. Vos
vero, addit, c ea, (loquimtni) quae ex patre veslro
diabolo, audivislis. > Sicutenim, quaepalris sunt,
hsereditatis loco fillis oblinguut, ita et qua illiue
84

Joan. , 27 Joau. , 10.

8 1

Maitb. , 7 .

* , ,
,
' ,
, ' ,
;* ,
, > \ . \
, , , *
,
* t ' ,
. * ,
. " '
\ ,
(72) *
, ' *
. > *
,
(\ (72*)
(75) \ )
* ' , > *
, ,
, *
, \ ',
. >
*$ \,
* , ,
1

8 1

Joan. , 54.

NOTiE.
(71*) babeo ex Golbert.
(72) Alludere videiur ad Ezech. xm, 6.
(72*) Verbum debeo Colbertino, quod

in altero deerat.
(75) Sicscribo pro , qaando Colbert.
idem maie : .

8S7
AD AMPHILOCHIUM QU&STIO CLIX, CLX.
\ ' sunl, ad haeredes perferuntur. Itaque similia haec
, sibi invicem esse, el idem inferre apparet, ex se
, ipsis loqui, et ex patre diabolo loqui. Sicui porro
. Christus, in carnem veniens, complemenium legis
(74) , fuil, ita et Spirilus complementum Evangelil ex (74*) slilit. Gbristus adveniens confirmavii quae a Palre
iri lege et propbelis dicta eraut. Propterea et
\ , Paulus ait : cChristus est implemenlum legis *.
, \ Yicissim Spiriius sancius, postea veniens, implevit
, * ea qu sunt Evangelii. Quaecuoque Cbrisli docliina
. \ - continentur, ea Spirilus sanctus; quae in lege ira . diia sunt, ea Cbristus implevit : non quidem,
c , ' quasi Pater nibil hic fecerit, sed quod Cbristus
, interpres et consummator diciorum a Palre exsii , . " ' lerit. Similiter Spirilus illustrat et explanal Filii
, ' dicta. Multa, inquii, babeo vobis dicenda, sed ea
, * nunc quidem ferre non potestis : ubi vero venerit
" Spirilus sanctus, in veritalein omnem vosducel",
(75), elc. Neque eniin ex se ipso loquitur ; nain non
, contradicil Filio, sed dicta Filii, sicut Filius Palns
, illa, implet. ln hoc sermone videbis Gbrysosiomum
, sub finem ostendere, roissionem neque Filium
\ - neque Spiritum sanctum Patre facere iuferiorem,
, , quoniaui ipse quoque Paler a Spiritu sancio et a
; , \ ^ (75*) Filio mittitur. Yerba ejus haec sunt: Si tibi Con* , , diiorem coeli et terrae ostendero roissura a Spiritu
. \ , \, ; ei Filio, quid facies? Aut nega Cbrislum et abjtee
(76) Scripturas; aut, cum Scriplura sis obnoxius,
, , > Scripiure le subjice. Ubi vero, inquit, hoc dictum
\ , c Q est?Audi Deum, per Isaiain prophetam, dicentem:
, \ , - Audi me, Israel, quem ego voco . Hinc idem,
, , - lota illius oraculi serie exposila, usque ad illa
, , verba : Et nunc Dominus me misit, et Spirilus
\ ejus", asseverat, Patrem illa loqui, ex anteceden \ .
tibus Gdem expositioni, manifestumque faciens,
Palreiu esse, qui haec loquatur, qtiique adeo a
Spiritu ei Filio mittalur.
w

2'.

QUiESTlO CLX [Coii/. CXC, Taur. CLXXX].

c >
ti\v (76*) ;

Quomodo Joannes Theologus ceconomiam saluiarem

r brachium Domini indicat ?

Editarum a Wolfio vigesima tertia (1. c 789-790. Galland. 1. c, p. 745, n. 59).

" , D Joannes Theologus brachium de oecouomia
(77) , Scrvatoris noetri ejusque deilate inlerpreians,
Rom. x, 4. Joan. xvi, 12,15.

Isa. XLVIII, 12.

Jbid. 16. " Joan. xn, 58.

NOTiE.
(74) Haec loiidetn verbis non exstant in sacris
Litteris, et locoa Pboiio addita videntur.
(74*) Procul dubio ilom. x, 4, innuit:
.
(75) Queni bic Cbrysostorai sermonem afferat
Pbotius, fruslra qu;ero.
(75 ) Golb. .
(76) Gxicmm illam oraculi Isaire exposilioncm
temere nemo admiserii. Propbclici cnira sermonis
#

nexus osiendit, non Palrcro, sed Filium de Patre et

Spiritu ejus loqui.
(76*) In apographotegebam, pro qua
voce alteram illam recle exhibet erudiiissimus
Montefalconius in indice Amphilocbiorum Pbotii p.
539 Bibliolbectt mss. Goislinian. Fieri igilur potest, utin apograpbo erratum sit, quamvis mox in
responsione ad hoc quasitum ilerum legatur
.
(77) Ila scribo cum Colbert. pro .

833

P A T R I A R O L E CP.

HIO

t Quamvis multa, inquit, miracula edercl JPSUS, , ), ,

(78) oi , Judsei tamen non credebant, ut impleretur dictum
prfllv " * , lsaiae : Domine, quis credidit dictis nosiris, ei cui
bracbium Domini est revelaium ? Ipse nempe, et , \
justilia ejus. Prope enim est, nt juslilia mea ad- ; , t
venial. Ipse itaque et Servator est, ei brachiuiit. . \
Propterea et Paulus omnia coraplexus, in unum , \ . \
confcrt, dicens: c Qui factus nobis cst a Deo sa- , , '
pientia, et sauciiflcalio, et libcraiio . > Hic oriri \ \
nobisfecit orlum jnstissimum. Ecee enim, inquit, . > ; oriri faciam domo Davidis ortum sanctum, et re- . , \,
gnabit Rex ju^lua . Orlns itaque unus est, mulli , \ ,
vero ejiisdem radii. Radii scilicet buroanitatis, , \ *
.sanaitonis, pacis : radii justitiae, pJuriumque &i- , , *
uiilium. Propterca etiam David vaticinatus cecinil: , \ . In diebus ejus orielur justiiia , et pacis copia, * ;
donec luna abolealur*. Hic igitur orlus ex allo ,
aeque atque ex terra conligit : ex allo quidein se- . cunduin divinam, ex terra autem secundum buina- , \ * ,
nam naiuram.
.
1

OUiESTIO CLXl [CoisL CXCI, Tanr. CLXXXl].

P2A',

Quid significal: c Quod et ipsa crealura tiberabitur

, *0n scrvitute ?> etc.
, .;
Edilarum a WolQo vigesiioa quarta (1. c, p. 790-800. Galland. p. 743-747, n. 40). In Rom. vm, 21.
Serviebat creatura homini, non ut digno, sol
,
acilicet, et !una, el asira, el terra, quaeque in illis , \ , \
sunt: non, inquam, m digno. Nam ei praevarica- ^ (
ius eral, el poeuae obnoxius. Serviebal itaque, ), ,
Deo ila jubento, ne imago sua penitus deturpare- (79) ,
mr, quamvis deliquissci. Cum iiaque omnia crea- . ,
tura rcbcliem se sisterel, Deus tanien cieaturam $,
imperium non detreetare jussil, sed solem radios ,
$uos, terram fruges, mare pisees, merceeque alias, ,
et condiia quoque c&lera ea, quae usui el com- ,
modo foreul hoiuinibus, exbibere voluit. Hanc .
senleniiani explicaturus Apostolus ait : Solliciia enim exspeciaiio creaiurae revelalionem liliorum
Dei cxspectat. Vanitali enim creaiura non spoute * sua est subjecta, sed propter eum, qui sub spe , ' .
subjecii: quoniam et ipsa illa creatura liberabilur \
a serviiute corruptionis in libertalem gloriae lilio- ;
rum Dei . > Hoc itaque dico: Postquani vidit Deus D '
boioinem lapsum, creaturam vero serviliuoi lapso ,
deneganteni, compescuU illam etiam invilam, ser- ,
vireque eam jussit, sicot olim, quando homo, \ , ,
prxceptis audiens, regiam imperaloriamque digni- \
lalem sariam leciaiuque servabal. Crealurani eniin *
pudebai eum, qui lapsu capiivuro se fecerat, Do- , \
minum agnoscere, eique servire, quem peccaii ,
Rervum faclum esse videbat. Conditor autem non * )^* 4

Joan. , 37, 38; Isa. uu, 4.

* Roui. viii, 19, 20.

lCor. , 30.

Jcrein. xxm, 5.

Psal. txxn, 7. * Rom. vm, 21.

NOTiE.
(78) Golb. pro .

(19) addidiexColb.

341
AD AMPHILOCHIUM QU^STIO CLXi.
84*
, * abuegare legis violatorem, sed potius locupletissi , \ mam commuuis Domini gratiam, beueOcentianique
, immutabile demonslrare illara jubebat; eitlem
creaturae pollicitus, fore ut, ubi bomo perdilus el
\
\ capiivus renovatus, et in iiiiegrum restitulos iue \ , \ - rit, ipsa quoqnc renovelur; quasi dicerel : cecidit
, \ hnago, et peccalo suo defecil, perque inobedien * tiam suam perditur. Susline itaque servire perditi
$, , illius corruptioni, ut, quando imaginem meam,
, - bominem illum perdilum, renovavero, et le, crea , \ turam, una cum ipso rcnovem, gloriieque ejus
, consortem efliciam^ Tu quidem, qure pcr calami . - tatem ejus simul depressa es, gloriae quoque eju
; , c particeps resurges. Quid vero illu4 sibl vult, quod
creatiira hominis dominium refugiat ? Ail sciltcel:
; . ;
' ,
Grealura vanilali non est subjecla. Cui vanila. " ti ? Quamprimum homo a Deo se avertit, vanitas
. vocatur. Audi Davidem canentem: c Sed omuia
, vaniias, omnis bomo vivens . i Omnis homo va nus esi, qui Deum deseril, et vana consectaas.
(80) Deus angelos per varias orbis parles disposuit, ut
, (84), singuli eorum, quod et Moses ait, siugulis gentibus
, prxsint. Constituit vero ideo, ut crealuram inaui, , \ , , maiam cocrceant, solem, -et lunam, et mare, ei
, \ lerram, quae in illis sunt, bominum usibus iuser. - viant. Ab altera parte dolebaitt angeli, hominibus
iudigiiis puenaeque obnoxiis servientes, in primis
: cum videreut, eos Domini dignilatem caliumqiic
in idola iransferre et converiere. Terra ferebat
, \ vinum, altaria vero deaslrorum libamina excipie

"
*
"
r%
*
*
\ bant; sicut el alios fruclus idolis sacros esse jube bant.Augre ilaqne ferebant angeli, eaquasnon sunt,
\ pro eo, qui est, coli videntes. Hinc intelligitur et
. alterum illud quaesilum, quod ad propbetam spcf , , , ctat: t Venit ad illum, inqiiit, aogelus Gabriei,
, , ' diciique i l l i : Daniel, serve Dei, ex quo die aiiimam
tuam coram Domino affligere staluUti, exaudita
, , esl precatto tua, egoque missus sum, ut tibi verba
" haec renunliem. Sed rcguo Persarura prefectus
, , restitisset mibi, nisi Micbael, qui genli vestre
, . praeest, auxilio venissel .i Hic dubitaveril aliquis,
, qui iieri potuerit, si angelus, Persiae praefectus, a
, \ Deo, ui illi praeessct, coostiluius, similiierque Ga, (82) - briel ad Israelem ex caplivilalc reduceudum mis , ; sus fuerit, ut illi Persarum prafeclus resisteret ?
; ' Enimvero ornnis baec dubilatio facile sic expedie Q . 01 tur. Tolus orbis idololalria scatcbal: angeli vero,
, , \ 'genlibus praefecii, indignabantur et aegre rem fere* bant. Inlcrea Daniel, cum civibus suis Babylonem
\
captivus duclus divini Nuniinis cognitionem instil \ , lubat. Idcm faciebanl Ires pueri, quos ignis, urendi

facultatem cum jucunda aura permutans, recrea - bal *. IIoc faclo iidem effecerunt, ut luulli, ab idoT

Psal. xxxviii, 5.

Dan. x, 12 seqq

Dan. m, scqq.
iSOTifi.

(80) lla sciibo pro .

(81) Mosen id quidcm diccre uon iiicraini.

(82) Sic scribo pro .

843
PATRIARCHiE CP.
SU
lolatria crrorc rcvocati, Deum verum colercnt. .
Pcrsis ilaquc prefecius angelus gaudebat, cum ,
videret Deuni in partibus suis loco idoloruin coli. Yidebat ille Nabucbodonosorem pro eo, quod .
oliin diis sacra facere cogebal, et immorigeros , \ eUremis suppliciis subjiciebat, nunc tandcm ve- ;,
rum Deum maxime cclebrare el dicere : c Sediach, , c , , ',
Misacb, Abdenago, scrvi Dei excelsi ; ctsimUia * > \ .
plura. Quoaiam ilaque divus Daniel Dcum preca\ , batur, ut bcbdomadibus illis septuaginla, qu , \
capiivilati statulae erant, jam consumniatis, Israe- ,
lilas ex carcere educeret; et-Gabriel praeterea ad ,
aflerendum illi nuMium, missus erat, Persico im- ^,
perio prsefcctus Gabrieli restitit, conlristatus ex eo, , (85),
quod terra, cui praerat, in pristinani impietatem
,
el errores veieres
reductis inde veri cultus ,
doctoribus, ruilura vidcretur. Rcslitit vero, non
\ ,
pugnans, sed ita causae justiiiam edissercns : Cur , , ;
retiilus lanlottudio urgeiur? Quoad populus Israe- \
lilicus tcrram patriam babitabat, et prospere agc- !
bal, sarpe in idololatriam divertil: jam vcro peregri- ; , \
nam incolens, pure Deum colit, nec colit solum, ,
sed el pro cullu hoc fortiier pugnat, muUosque . " \
errautiiim ad verum Deum adducit. Quandoquidem ergo ei illis, qui gratiam receperunt, nibil, quod , aninue saluiarius sit, evenit, et illos, qui per cos (84) , ,
verum Deum coicre inceperunt, iropietas, extre- ,
mum inalorum oranium, sibi iterum obnoxios red- ,
dat; nonne prestaret, si lsracl nunc quidem ex $
capttvitate non educerelur, illi vero, qui salutaris ! , ,
Dei cognitionis lucem jam speciant, in eadeni pie- C . (85);
late conservarentur ? Tu quidem missum le ais, , , ul populum patriae guae restituas. Quae vero esl
Ula palria ? Ea alique quam babilanies ei daenioni- c * ,
bus sacra facienies, nidoribus et idololatria pollue- *
runi. Nonne horum accusat eos Jeremias dicens : (86)'
< Secundum mimerum urbium luarum crani tibi , \ \ dii, Jtida, et eecundum bivia Jerusalem sacriil- , \
cabas Baali ? Tunc quidem a Deo innumeris . '
beneliciis inundabantur, sed vel sic a malitia et ;
impietaie sua non desistebam. Jam vero imiumera , , \ \
mala perpeiiuntur, neque laroen a Deo reccdunt. ,
Quis igilur redilus fructus eril? Iiaque resistontia ,
hic erat non maliadversus bonum. Non enim dicit, . pugnabat, scd resistebat. Sacpc enim datur reei- ^ .
slentia justi adversus bonum, sicut esepe biimani- , \ . '
tas obstat legi, et lex humanitati. Lex enira deiin^ ,
queniem punit; at clementia regis eumdem saepe . ,
miseraiur, et a pcena liberat. Pugua iiaque bic .
esi inimici adversus ininucum, sed cognati advcrsus cognatum. Ncque enira juslilia sine bonitale, neque bonitas dalur sine ju$litia.
10

11

Dan. , 28.

11

Jerena. II, 2,
.

(83) Codex , male, el mox, .

(K4) Colb. pro .
(85) , dcbcp Colbcrtino,

(86) Ubi tamen hodie legitur : \ '

845
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO C L X L
856
, , , - Creaturam ait, quodante dictum est, niale aflV , '
ctam et indignaiam esse, ideoque etiam invitam
, , delinqoenti neccssaria suppeditasse, et inserviisse,
- angelis quoque ingralum adversus bencOcia ani, mum moleste ferentibus, toloque mundo per flagitia
. < \ , \, , corrupfo. c Deus enim, inquit, vidit terram corru , plam, quod caro omnis viam suam corruperat". >
, , Non erat creatura qualem illam ab initio condide ' - rat Deus. Coeluin non , ut olim, sine labe aliqua
, . \, - asiris micabat: terra non, ut olim, frucius interoe , ratos inferebat: non mare, non aliud quidquara,
, , quod inter creaturas numerabatur. Peccator enini
. ingressus eam polluebat, et omnia blasphemiis,
, , - turpibusque et Deo adversis vocibus, cftdibus ilem
, \ , terram, piralis et praedonibus mare, fontcs et flu(87) ^ vios idololatriis, ad nympbas et d&monas omnta
\ - referendo, turbabal. Toca creatura, ab bominibue
, , ' in deaslros convertebalur. Nihil vero est, quod
- creaturam adeo polluat et adulteret, quam si Dei
\ , loco habeator. Servator orbis per carnem ingressus
. cam (creaturam) est, eamque, iniinita labe sua,
, quae omni corruptione corporea gravior est, libe , - ratam renovavit, multisque calamitatibus et malis
ereptam per primura suum adventum restiiuii; ut
, inde imelligas, ipsum illum esse, qui eam ab initio
, condidit. Neque enim alterius est condere, aUerius
\ ' vero corruptam renovare : sed utrumque ejusdem
, - est sapientiifi et arlis, ut sic creatiira per prioreiu
;, adventum renovelur, nec ullus incredulitaii locus
, ^ relinquatur, quasi eadeni in secundo adventu non
, sit renovanda, et tu ipse ante iliam in incorruptt , bilitalem, indolentiam et pulchritudinem non trans , , ferri debeas. Quod si eniro Cbrislus, dum in car. , nis infirmiiate, sudoribus, et varii generis malis
, (88) , sponte versabalur, dum seductor et Samarita per
, catumniam vocabalur, crealuram a lot tantisque
tamque diulurnis malis et impurilalibus liberavii;
\ * ' - nonne, ubi idem ul judex vivomm etmorluorum,
ubi innumeris aiigelerum ordinibus slipalus, ubi
\ , , ut imperator ct Dominus omnium adveneric, ubi
, \ (89), oronia sibi litnebunt et trement, translatio ex cor (5$ ruplione in incorruptibilitatem, ut rcs omnium
; \ , - facilllma, apparebit ? Accedit, quod biac conse, , quilur, Deoque inprimis dignum est, quod pro, , ' - D pbet illum Servatoris adventum prenuntiarunt,
\ ne quis scilicet exislimet, quod, quemadmodam
\ , . " homines, alias, primis ausis et conaiibus fruslrati,
, alia via rera aggrediunlur; i u quoque Deus egerit.
, Ne quis, inquam, ita suspiceiur, propbelae jam
, * oiim adventum e}us pr#nunliarunt, ut sic oslen* . derent, Deuro non per meditaiionem quamdain el
, \, circumspectioneni id, quod prodesse possit, landem
, ' deiexlsse, sed ab inilio poiius orania gerspexissc.
" Gen. , 12.
NOTiE.
(87} ] addidi, scnsu ila poslulanlc.
(8*j Sic Colb. pru .

(89) , dcbeo Colbcrliao.

847

PHOTfl PATRlARCHiK CP,

848
Deus antem non ita agit* Dedit ille prius legem, - ' , , \
Nos enim homines circumspicimus omnia, et ubi , ,
primo exciderimus, novum facimos perioulum : ' ,
propheias et poslea Evangelium, noo cum tempore , ,
meliora poslliminio edoctus, sed ab initio intelli- ,
gens, creaturam, et epecialira hominem, non alia * '
ralione vel coodi, vel duci, aut incorrtiplibilitatis \ .", \, donum recipcre posse, niii illa, quatn ineffabilis ' , \ ejus providentia et benevoleniia disposuit, Aiunt ; \ \
quidem nonnulli : Si Deus Adatnum peccaiuruin . * \ esse previdil, quareeum condidii? Atraiillaesunt ,
et preclara vi#, quibus objectam hoc diluatur. \, , ' \
ha Joaunes Chrysostomus, divinioris doclrinae *
gnarissinius, ait: t Non boc solum dico, quod prae- ,
Yiderit (lapsum), sed quod etiam praevideril, se * , , lapsum per oeconomiam salularero ilerum eicilalu- <"* , \
rum. Itaque non prius vidit lapsum, qnara de . " ,
cxciialione cogilavit. Noverat eum lapsurum, at '
excilalionis remedium jam ante inslruxerat: homi- ' ', ' *
pem experiundo discere mortem passus eet, utin- , ,
telligeret, hinc, quid suo sibi jumento, bine, quid ', , ', ,
perConditoris gratiam sibi sit accersiturus. Novcrai , ,
Adamum peccaiurum, at praevidebat quoque, ex
codem prodituros esse Abelem, Enosum, Euocbum, , ,
Noam, Eliam, propbetas, aposlolos admirandos, , , , nobile illud genus, nec minus martyrum nubes, a ,
Deo excitalas, et plelatem stillantes. Haec prsvt- , \ , *
debat Numen. Pulcbrumne itaque, juslumoe, Deove , ,
dignum fuisset, ideo, quod unus homo peccaturus ^ \
erat, eum ex nibilo non conderc, et eadem opera , \ '
4nlAliiiin .
...
.
J
I
I

_1-. . .
f
R A S S M M I 1\ .
\

lantorum
virorum, quoruni
nec uno digoug
est \%,
orbis, proventum prohibere, lam laetam pulchrara- , que bumani generis semenlem radicitus eveUere, , ' ;
illique excidium et iram ioimiUere, idque eo tera- \ , ,
pore, quo homo, qui postea peccalo indulgebat, ,
nec pcccaverat, neque de patrando peccato, cum , ,
nondum exsisteret, cogitaverai? Si enim sapientum , est, ab eo, qui peccare quidem conatus est, neque , \
tamen vere peccavit, peccati poenas non repetere; (
quomodo Deum decuerit, eum, qui nec pcccare lunc ;),
instilueral, peccantium pcenis subjicere ? Inprimis , ,
cum, quamvis peccaium adeo grave essec, (nonne ;
enim grave erat praceptum Domini viqlare?) idem ,
lamen mediciuam ex ineffabiliConditoris, homineui , , ad prisiinam suam dignilatem reducturi, benevo- , \ \ ^
lenlia admilteret. Quod si iiaque conditus non
, \
iuisset idep, quod primus ilSe bomo peccalurus \ .
erat, Deus ulique ulia visus esset, qui el homtnem, peccaii nondura reum, puniissel, et secutura
revocaiione ac saluie privaret, creaturam deniqae tot et lam preclaris bonisque hominibus spoliasset.
QILESTIO CLXll [Coul. CXCIl, Taur. CLXXXll].
P3fr.
tiuid, iignificat, Pnmogemtus omnis crealurm * ?
;
Editarum a Wolflo vigesima quinta (1. c, p. 800802. Galland. p. 747,9 W, n. 42). In Coloss. i, 15.
Quando Paulus t primogenitum omnis crealurae
" ,
appellat (Dominum), haerelici non recogiUnles de , \, \, (90) \
B

11

"Coloss. , 15.
NOTJS.

(90) ln ms. , quod tamcn ob scquens , locum habere non potcst. IUquc scripsi
. Forlasse Chrysosiomi baec sunt.

819
AD AMPBILOCHIUM QUiBSTIO CLXII, CLXIII.
850
; , quali creatnra loquatur, Filinm insipienles in crea lararum numerum detrudunt. Jam vero duplex est
, . crealurse genus : alia est condita, alia reuovaia.
* , Ipse enim Paulus clamat: c Si qois in Christo est,
, nova est ereaiura . Ut vero clare ostenderet se
, c Chrisium priraogenitum dicere, liabilo ad crealu; , * > ram rcnovalam respectu, subjungit: c Primogenilus
, ex mortuis, ut primatum inier omnes obtineat":
, primalum scilicet inler eos, qui renovali sunt, {
, qui ad incorruptibilitatem vocaii, qui ex mortuis
, , - excitati; primatum tenet, non secundom deita(5 - tem ; absii hoc 1 injurium enim fuerit, Deum pri (91) mum creaiurarum vocari, qui ratione quadam inef , fabili et prserogativa, inlellectu non assequenda,
, siipra omnem nalurara positns et eveetus est. Sed
. (92) j
tenel sccundum hnmanilatem, dux nobis
, \ - factus ad resurreclionem, et ad incorrupilbilitatem
, \ - ex corrupiione consequendam. Quamvis enim Elias
, ' (93) viduae filiuin excitavit, Elissaeus vero illum Suna . (94) milidis, Servator denique noster Lazarum, per
. quairiduum mortuum, in vilam revocavii; nemo
, . tamen eorum ad incorruptibilitalem et immorlali' , talem resurrexil. Mors enim in illos kerum domi . " \ nata est. Cbrisius vero, poslquam ex niortuis re I , surrexit, non iterum moritur, mors in illum non
(95), \ araplius doroinalur , sicut nec in eos, quos ia
, \ \ secundo adventu suo excilabiL sioistrum el insi , \ piens noslrum judicium! Cbrislus veuil ad nos :
dedil nobis Spirilum suum : assuropsit vero corpus
* , - nostrum : facla est permuiatio : massara enim no - ^ slram assumplam evexit, et ad dextram Patris collo.
cavit. iam vero ingraltis animus in beneficentiam
hanc injurius est. Natnraro ex nobis assumpsit, et a dextris Patris collocavit : nos ab illo accepimu9
Spiriium; et vel sic injuria afficiraus inter creaturas et servos illura iiumeranies.
1 1

p r

m a t u m

I e

2 .

Q U J E S T I O C L X I I I [Coisl. C X C I I I ,
Tfltir. C L X X X I I I ] .

Quid esl et *1

Edilarura a Wolflo vigesima sexU (1. c, .02, 805. Galland. p. 747,748, n. 42).
", , (96) ,
, inquil, dicitur, quando quis Deum ad
* , res suas perficiendas advocat : , quando
, , - ry Deum laudat : , quando pro acceplis be , - neliciis gralias Deo agit: vero, qnando quis
(97) adversus iujurios Deum inierpcllat, eumque ad ul . " , tionem sumendam excitat. Quod vero, inquil, *
, , ' , \ - idem sit quod v, ted idem
, - polius quod inlerrogare, el responsum accipere, ap*
" I I Cor. v, 17

"Coloss. i , 48. " Rom. vi, 9. " I Tim. n, I.

NOTJE.

(91) , exColbert.
(92) , Colb.
(93) Colb. pro .
(94) lla scribo pro .
(95) Foriasse legendum est , ad Cbrisiuro refcralur, quando nuncad , proxime

aniecedens, speciai.
(96) Cbrysoslomi b;ec sunt, quem Nosicr mox appellat. Apud eum lamen illa ad h. 1. non flivenio.
(97) Colb. pro . Idem mox pro
, male.

851
PATRIARCH/E CP.
852
parel ex eo, quod LVus ad Eliam ait: c Quid tu liic 0 ;
agis, Elia? Hic interrogaius prophela respondet
Zelo zclalus suin propler Dominum omnipoten- <5 \ , .
tem, quia te deseruerunt (ilii Israel" , > eic. Hoc , ' t.
loco nou est (precalio), ged interrogalio et . \
responsio. Ex utroque autem nascitur . ; * c Unde vero boc raanifeslum esl? Audi Paulum ita , ,
loquentem : c Nonne legistis apud Eliaro propbe- , ;
tam, quod dirit Scripltira, quod inlerpellarit Deum .
conlra Israelem ? Itaque non idem est . '
quod . Atque baec quidem babel Cbrysosto- , \ mus. iuvat vero accuralius in barum vocura diffe- , ,
rcntiam inquirere, ac simul oslendere, quod m>n solum copia sua diccudae sinl suflQcere, sed eiiain \ .
illis, qui eas solenius exculere voluerint, intemeralae et salvae appareant.

18

'.

QUiESTlOCLXlV [Coul. CXCIV, Taur. CIAXXIV].

Neque enim pudet me Evangeiii : juslitia enim
Dei *\ elc.
y

c Ob
,

Editarum Wolfio vigesima septima (I. c, . 805-809. Galland . 748-750, n. 43). In Rom. i, 16, 17.
" ' , c
Paulus ait: c Non pudet roe Evangelii : juslitia

cnim Dei in illo revelatur. Quomodo vero justitia
Dei in illo revelalur? quomodo? inquam. In eo, ,
quod lex priina Jndseis solis data est, non autem ; (98);
(99)
caeteris homiuibus, eumdem alioquin Gondiiorem
eamdemque naluratn babenlibtis : contra Evange- , *
lium omnibus eodem genere oriis aequaliier compe- , tit. illo vero juslilia Dei revelaiur, idemque *
Jusliliae Evangelium vocatur. In Veleri iiaque Tcsta- (I), \ .
menio vocatio non erat jusla; neque enim omnes
pariler vocabat aui illununabat; sed Judaeos solos. * *
Itaquenoo eraljusta, sed feconomica, quaeque viam (2). , *
jnsliliee munirel. Absit, ut banc justam, illam vero in- ,
justam, appellem! Imo vero lianc viam et prseparatio- , * '
neni ad isum esse suspicanles Judael, pulabant, et \
Evangeliura sibietiam *olis, sicutolim legem, datum ,
iti. Praeler spera vero exspcctatio hac aliter cecidiL \ , \
Propterea et David ait: c Exspectavimus, oDeus, mi- ' \
sericordiam luam in medio populi t u i Et mox : , ,
c Prout nomen luuin esi, Deue, ita eiiam gloria D , , ,
tua : non solum in medio populi tui, sed et \ \ ,
super omnes fines terra. Ostensuma autem justUiae \ ; \ ,
csseomnium terrap flnium misereri, addit: Dextra ,
lua plena est justiliac; Dominus r e g n a v i t .
Quomodo vero dicilur : c regnavit Dcus ? Nonne " > , ;
ideo, quod regiara illam dignitatem recens accepil? * ;
Si enim dixisset: Dominus regnal, atternum ejus ,
10

l f

1 Reg. , 9 seqq.

xcv, 9; xcvi, 1; XCVIII, 1.

t e

Rom. , 2.

Rodi. i , 16.

l f

Pgal. XLVII, 9.

Psal. xcn, 1.

Psal.

NOTiE.
(98) ; sunt ex Colbcrt.
(99) Colb. roalc omittit. Memineris quoqtie
bic Rubintclligendum esse , Iioc scnsu : \
.

(1) debco Colbertinn.

(2) Legendum fueril, ,
P C . , nisi ex supcrioribus rcpelcrc velia
.

853

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO C L X I V , C L X V .

854

. , , domiuium indicasset. Quando vero ait , regnavit

,'' illa, quae ab eo in carbe gesla sunf, iudicat, quilms
faclum est, ul natura nosira, diaboli, peccali mor tisque impcrium amolita, Gondilorem suum, verum
, (5) illum regem, ut dncem resurrectionis el incorrupti. bilitatis agnosceret. David igittir illis, in quos mors
, () , el diabolus olim doroinatus erat, b&tum hunc nun , tium affert, quod jugum illud fractum sit, potestas
, , \ abolita, et Dominus omuibus imperet, quemadmo , \ dum et ipse post resurrectionem dicit : c Daia
\ \ est mibi omnis poiestas in coelo et in lerra*". >
. \ . Anlea vero mors et peccatum nobis dominabaiur.
c c Mors enim dominala est ab Adamo ad Mo , \ \ sen, etc. Semtor vero de diabolo ait : c Et si
, ; - Satanas Salanam expellit, regnum ejus divisum
, * > e s t . llaque anle advcnlum Gbrisii genli nostrae
dominalus cst Saianas, iino el peccatum. Paulus
, . cnim ilerum ait: < Sicut enim peccalum regnavit
* " in mortali nostro corpore, ita etiam gratia regnat
, l>er Cbrisium". c Domiuus regnavil; desiit
. * > peccaii, morlis, diaboli robur. llaque exsullel terra,
, , naiura ierrana, olim erroribus jactala, jam vero
, , glocificata, olim sepulla, nunc in tbrono collocata.
, , - Pleraque, ait, Veteris Tesiamenii per oeconomiam
, . ", \;, quamdam agebautur, Deo vero non per se placebant,
, * aut voluntati ejus praecipuae salisiaciebant. Typi ei
\ \ umbra? eranl fulurorum, non res ipsae. Iiaque iu
\ * (5) illis alias iiguras, alia vero sensa couspicere licet.
. \ ' Ita Deus non penilus acquiescil in hyacintbo aut
, * (] purpura, aut cocco, aut bysso. Dens enim anima (6) , \ rum puriiatem requirit, non corporum florem aut
, . splendorem; illis vero, qua3 in corpore splendent,
, , , ' virtuium imagincni exprimit. Quod si enim stolis
illis vere delcctaretur, quare Mosen non prae Aaro . ne induil, sed, quam ille vestem non adhibuit, ea sa , cerdoles ornavit? Et Moses quidein nec lolus aqua est
" * ' , nec lavit alios. Cur ita ? Ut exinde disceres, lalia noti
; \ esse apud Deum precipua, perfectoque bomiiii ad or \ * ; (7), nalum sutticere virtuiem, ista denique oimiia virlutes
, - adumbrasse quident, sed noo ipsam fuisse vhtu (8;, \ tem.
, * .
9

'.

QUJESTIO C L X V .
9

ini , ,
(9);
Editarum

Quare tummum pontificem tn capite iaram habuisse

dicatur?

Wolfio vigesimae septim pars posterior (1. c, p. 807).

p
Matlb. xxvin, 18. Rom. v, 14.

Quia qui omnibus insiar capitis esset prae-

Maub. xu, 26.

Rom. v, 21.

NOTiE.
(3) Suspicor excidisse .
pta estsub litiilo:
(4) addidi ex Colbert.
, ; Cur Evangelium in
) Sic Colb. pro .
capite ordtnandt imponatur? Fallunlur bistoriaj l i l 16) addidi, quod sensus poslulat.
lerariae seriptores, duiu peculiarem Photii. librum,
17) Idem pro .
ab Ampbilocbianis qtiaestionibus diversum, bac de
8) Ita scribo pro, .
re commemorant. Ang. MAI. Haec quaestio quam
19) Non est haec quaestio in cod. Goislin. ei Tau- ut ineditam edidit Ang. MAI (Vet. Script.nov. coll.
r'm. Ex bac quxstione in nonnullie codicibus, v. gr., t.15.102,105), pars est posierior vigesirase sepliinse
Vaticano430, f. 155 , pars quxdam scorsim descri- a vVollio cdiiarum. EDIT.
t

 PATRIARCHJE CP.

855

feclus, super capile potestatem babere oporlebat, (10) , \ ,

alqoe iode colligere, quod, quamvis capile caeleris \
emineat, ipse tanien sub capite, communi sciltcet \ omnium Domino et imperatore, sit conslilulus. .
Imperium enjra penitus liberum et legibus solulum (11) .
grave est, et ferri vix potest. Propterea et in Novo ,
Testamenlo illi, qui sacerdoiio summo ioauguran- \ , ,
lur, Evapgelii librum capili impositum babeut, ul
olBcio huic inUialus intelligat, se veram Evangelii \, (1*2),
liaram accepisse, scque, eliamsi aliorum caput sa- \ (13)
cro rilu sit conslilutus, vel sic tauieii legibus , \ .
iisdem subjeclum esse, aliisque imperantem legis ' ,
imperio leneri. Itaqu* liara illa polesiatem signifi- , \ '
cabat, tum, quam in populunt habebat, lum, cui * ,
ipse adversus Deum erat subjcclus. Porro bractea , , aurea, cui Dei nomen erat insculplum, peclori ' *
incumbebai, eademque opera signilicabat, cordis \ ^ (14)
affecius probe observandos, eosdemque ad summi \ * Numinis nutiiiu esse accommodandos. In bunieris , ,
practerea smaragdi duo, sex tribuum noinina binc, .
illinc vero toiidem expressa babenles. Illi vero
symbolum erant pulcbritudinis seu formae sacerdo- \ , \ ,
tem decenlis. Sraaragdus enira, lapis viriditate .
decora et pellucida puritate insiructus, speculi \ , \ *
facullalera subindicai. Sacerdoiem enim virlutum * \ exercitio vigilare, viiaraque suam illis, qui sibi eunt ,
subjecli, insiar speculi repraesentare oporlet. In - \
humero vero haerebat smaragdus, quoniam actio- (15)
iijs erat indicium. Agendi enim poienlia ab humeris , pendet. Proplerea etiam Deus ad Jerusalem inquit: g , * t \
Cor tuum buraeris tuis impone, bonoratissima
filia, quia Doiuinus le in salutem creavil . > Nam , \
et manus et bumeros de actionibus accipil Scri-
ptura, quando, v.g., deDavide ait: c Et in pruden- . > , \
Ua maniiuro suarum duxit eos . Oraculo porro ,
illi, quod peclori erat aptalum, duodecim lapides . \ * , \
iniixi erant, qui duodecim tribus significabant. \ ,
Hic velim observes, supra quidem el in bumeris \ \ * unura omnino lapidem, smaragdura scilicet, infra ,
autem et in pectore duodecim fuisse. Hoc vero eubinnuit, nos omnes olim quidem eodem genere (16)
ortoe esse, procedenle vero lempore in diversa ,
studia scissos. Itaque aliud siudio nosiro, aliud , ,
iiatura fertur acceptum. Sub iimbria sacerdutis , \ ^ , \ * \
conspiciebalur margo, dictus, ex quo flores ry *
mali punici, mala punica aurea el lintinnabula
; *
pendebanl. Quomodo vero haec Deo perse et ralione \
prsecipui consilii sui placere polerant? Iino vero , ipso boc sacerdolis babitu virlutes depingi faciebal.
\ \ ,
Qui infra erant flores et fructus, praeclaras quas- ,
que virluies, quales sunl eleemosyna, juslitia, humanitas, et reliquaram illis siinilium coronam
Feprasenlabant.
1

17

* Jerem. xxxi, 22.

, T

Psal. LXXVII, 78.

.

10) Pbrasi uiitur Paulina l Cor. xi, 10.

11) Sicscribo pro ;.
12) Malim .
J3) Colb. pro .
(14) Sic scribo pro ^, nisi scribi

raalis .
(15) Dbi tamen hodie apud LXX legilur
* pro .
.
(16) Ila scripsipro , pendel emm aD
anteccdenie .

857

AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CLXVI, CLXVIL

858

(47), Ne immuies, inquit, *erba Dei vivmitis. In Pa ; , \ , \ irera, Filium, et Spiriium sanciura baptizatus cs.
, (48) Quare iiomhia viva loliis, el nomina cogitaiioiium
tuaram invebis, progeniera, el mgcnitura et geni , ,
, , \, \ , tuo, semper exsisiens, el non seraper exsislens
; appeilainJo? Num vana ejusmodi verba tolerabii
, Deus? Perictilura olim erat, ne unum verbum ad
. \ - perveriendos propheias perirel. Vide vero, quanio pere voculae parvae ratio babeatur. Propheiarum
(19) * verba nonnulli ex imprudenlia Doraini
(20)/ c , vocabant : c Si te interrogaverii populus, aut
, , \ , ; sacerdoe, aul propbeta, ei dixerit, Quid sibi
, . - vult ? dic illis, Yos eslis Domini :
, \ ( , eiiim kisiar arripiam , et con . , fringam vos, nedicalis ampliua ", tbi Deiis
; minas fecit, ne una vox muietur : tu vero, qui
; UQiversaui reclamque doctrinarum seriem pervcrf

tis, manus Dei effugere te posse opiuaris?

P 2 q \

QUiESTlO CLXVI

[Coiil.

CXCV,

Tour.

CLXXXV].

Quomodo ChrUtus legatus Patre venerit?

Edita a Maio (1. c. p. 104.) De Cbristo lauquam Patris legato.

" , , Q Quod venerit Gbristus a Paire legatus ad borai , , nes, ostendil hoc : inlerfecius est legatus, et tunc
. facta est pax. Sed legaii venientes dona ferunl et
\ \ . simul dona acupiunt. Quale ergo donuin ferene
, \ .; venit, et quale recepil? MiriGcum donum, siquidem
, \ mirabilis iste nuntius suum sanguiiiem in donum
* * frrens veuit. Corpus suum ferens donum venil.
* ; * Quodnam auiem a uobis donum accepii ? Fidem ;
; . * et quid pro illa mihi donavii ? Gratiain. Ego cre* * didi, ille gratiflcabat, solula esi inimicitia.Legatus
, - cum venii ad gentem, non dignaiur cura aliquo
, * . plebeio vel paupere conversari, sed cilo rcgi sese
, \ , \ , offert. Legalus autem ille venieiis slatim cuin me, \ . - relrice ei latrone et usurario ei magis conversatur
; , Videsne legati pbilanlbropiam ? Nou enltii ad unum
. \ D rel alierum venit, sed ad omnes homiues, et ve , niens nostro induiiur vestitu, ne, si venisset, divi .
nitale velata, illius occursum limeamus.
'.

Q u i E S T I O

{ (21)* ,
- , ,
,

CLXVII [Coitl. CXCVI, Tatcr.

CLXXXVI].

Iti oraculum illud: Si quis e$t in Chri&lo, nova

e$t creatura; veiera irumierunt, ecce nova (acta
sunt omnia "

EdiUrum a WolGo vigesima octava (1. c , p. 810-812. GalUnd. XIII, .750, 751, n. 44.)
" \ \, \ *
; * c ,
f i

Genliles et Judaizantes dicunt: Quid gloriatur

Paulus dicens: Vetera iransierunt: ecce omnia

ierem. xxm, 55. 11 Gor. v, 17.

NOTiE.

(17) Quae sequunlur, ea quomodo buc quadrent,

noo admodum video.
(18) Golb. pro ;.

(19) Sictcribo pro . Nisi malis ,

(20) In Codice, roale: .
(21) (, accepiex Colb.

 PATRIARCHiE CP.
860
facta sunt nova : si quls in Christo esl, nova est * ; ,
creaiura. Ego enira, inquil, nibil novi video. ; , \, .
Nonne vero babes oculos, ul ea perspicere possis ? , ; , \
Adesdum, et faciam libi oculos, ul videas. Tune , (22)*
vero oculos das? Imo vcro. Tune Condilor es? ; . \ ;
Uiiquc. Nonne menie captus es? Neutiquam. Ocu- . ; . ; (23)
losne itaque corporis facis? Non sane, sed, qaod ; , .
plus valet, meutis. Itaque et mibi oculos paras? ; . ;
Vel maxime. Nonne vero eos babeo? Minime. Sed . ; . ; . "
tu babes? Utique. Dic, quaeso, quomedo? Quod si , , ^tu templum ingressus nudum ibi simulacruin, el ,
multim lapidem videas, dicasque , Hic estDeus, ;
num oculos lunc babes? Neque enim externi oculi ; ;
quidquam prosunt, quando iuternis captus es. V i - oot ;, lou/
des ilaque necesse esse, ul oculos libi parem, quo , \ , * ; ,
lapidem videas esse lapidem, et lignum csse l i 5

- ,
gnam. Oculos babes, ul vidcns lignum illud ado- . res ? Ego vero illud comburam. Num igilur oculos ; , ;
babes, qui illud, quod comburitur, Deura appcl- , \ , lcs ? Homu aliquis ebrius esl, ei circumferuir, et .
deridelur, et ex homine raiione destiluiiis evadit. * ,
Tu vero ais: Ebriositas deus est, Baccbus; fur- , * , ;
lum deus est, Mereurius. Videsne, oculis tibi opus * \
esse? Lex prava punit; tu vero, ea patrans, nibil ; , ,
scniis. Jam, quaeso le, atlende quomodo omnia . ^ ,
facla sint nova. Creatura in Sciiplura vocalur ; ,
non solum, quando aliquid ex nibilo esse incipit, \ .
scd et quando aliquid, quod est, in melius muta- tur. Deus coeluni condidit, boc est, fecit aliquid ex , \ *
nibilo : idem vero eiiam creai, quando hominem \ B

_.,_

r-

impiuro bonum efficit. Alque bic creare idein est,

. \
quod aliquid in melius mulare. Audi porro Davi- ,
dcm loqueutem. Quoniam enim ille ct cor ejus ^ , , \
crealum erat, adulierio veroet caede inquinabalur, , , *
et ad ca?dera fcrcbatur, Deuni precatur, et ait : c \, . >
c Cor noviim crea in me, Deus ; non quidem, *
quod ante non habebal cor, sicut nec de cordis , ;
csscniia, sed de opliiua, quae illud ornat, condi- . ,
lione loquitur. Yidea ilaque quod crealura vocelur ; ,
nou solum, si cx nibilo aliquid existere incipil, \
sed etiam, si quid quoad essenliarn corrupluiu in ,
melius mutelur. Iia merelrix condilur, si liat *
casta ; iia rapax, si evadat misericors. Ita in ovem , .
muiatur lupus, et in columbam accipiler. Duo
ilaque sunl creaiionis genera. Proplerea eliaro la- Q , , ,
vacrum diciltrr creatio, lavacrum, inquam, rege- , ,
nerationis. Exuenles enim, inquit, bominem ve- ' ; (24).
ttrem, induentes aulem novum, qui regeneralus $ \ . ,
est ad imaginera cjus, qui eura condidit. Videe , ,
ilaque, quod nova aliqua sit creatura. Quid enim ;
mibi prodest, si coelum fiat novum, et terra nova, , , .
ergo vero peccalis inveleravi? Coelum domus est, ^ ,
ego vero in eo diversor et xgroto. Quando medi- \ ,
10

" P s a l . L , II.

NOTJU.
(22) Colb. \ .
(23) Ideiu, .

(24) Coloss. , 10, ubi tamcn bodiecodicesnonoihil altier babeui.

m
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO LXVIII, CLXIX.
862
, \ , cus segroti domum iniraverit, nullaque babiia
, ", * acgroti cura, inuros dealbaverit, tectumque aureis
; . ornaverit figuris, nonnead eum dixerts, Mi homo,
, - excita argrotum ; quid doraura ornag? juva decum , benlera. Ita Chrislus quoque mundum bunc ingres , sus est, in quo naluram meam aegroianlem ct de, \ . - curobenlem invenil; inque ea sananda omnem
, * operam collocat, renovatque naluram et restilnit.
, ; - Quid igilur medicum culpas, quod illud non fece rit? Gbristo vero vitio verlis, quod fecerit illud ?
* - Ila transierunt velera; Ua omnia facta sunt nova;
.
ila nova facia est creaiura : cujusmodi sane infiniia aliquis atlulerit.
'.

QUiESTIO CLXVIII [Coist. CXCVH, Taur.

CLXXXVH].

,
, *
[] /, ; >

Quare Apostolut, de Christo loquens, mortem eju

mortem,* nosiram vero tomnum appellat* ?
1

Kdilamm a Wolfio vigesima nona (1. c, p. 815. Gallaod. 1. c, p. 751, n. 45). De morte ChrisU proprio
raorus nomine designata apud Apostolum, qui mortem fidelium somnhun appellavu.
, \
, ,
, * ,
\ ;
\ (25) ,
, (26 ). ,
.
,
, , .
, ^
* , *
,
* \
, .

Quae causa esl cur Paulus, de Cbrislo disserens, mortem ejus mortem vocal, de nostro vero
obitu loquens, eum somnum , non autem mortem,
appellat? eodem enim loco mortem bominum
ler commemorans, discessum illura nunquam morlis, sed seinper sorani nomiue appcllat. Neque
enim sine causa bac voce perpetuo usus est; sed
sapienier egit, et praeclarum aliquid signillcavit.
Scilicel de Cbristo mortit nomen adbibet, ut perpcssionem simul confirmet; de nobis vero tomni
illud, ut dolori afferat solaliuin. Ubi enim resurrectio jam cousecuia est, confidenter morlem nomiuat; ubi vero spe adbuc prxcipilur, somnum vocai, ipsa bac appellalioue ei nos consolalurus, et
ad pulcbram spem exciialurus. Moriuus enim
omnino resurgel, quoniam mors ipsa nibil aliud
esl, quam soinnus aliquis diuturnus.

QUiESTIO (XXIX [Coi*/. CXCVIII, Taur.

CLXXXVIll].

, \ ,
;

Quare, relicta visione, Jsatas de coelo et terra

disserat ?

Edita a Maio [. Coll., l . IX, p. 104, 105). Isaia verba, , 1,2

", , \ D Dic visionem quam vidit : ille aulem : Audite,
, . " - cceli, et auribus percipe, terra, quoniam Dominus
, \ ; * " locuiusest.i Alia annunlias et alia dicis? Iucipiendo
\ , \ \ dicis : Visio super Judara et Terusalem, el, re, \ * - licta narralione lua, coelura et terram alloqueris.
1 1

Rom. , 10.
NOTiE.

(25) Codex, male, .

(26) Yide I Cor. xv, 18, 40, 21, et II Tbess. iv, 13, 14,15. Uiroque in loco verbum .

863
PATRIARCHiE CP.
864
Rcliclis bominibus, cum creaturis irralionabilibus \ ; ; \
conversaria? quia irratinnalibus facii suntirra-
tionaliores qut ralione gaudent, ct DOII propier . , \
illud solummodo, sed et quia Moyses, cum in eo
esset ut illos ad terram promissam deduceret, \ ,
fulura praevidens, dicit : cAudiie, coeli, ei loquar, ", , \
aitende, lerra, verbis oris raei". Adjuro vos
0t . ,
dicit Moyses, per ccelum et terram, quod si \, , , *
ingressi fueritis in terram promissam et dereli-
queritis Dominum Deum, in omnes nationes ,
dispergemini . Veniti ergo Isaias; jamjam .
minae actu complendae eranl. Moysem raoriuum,
ncc illos qui tunc audierant eiim vocare non , *
polest; reliquum esi ul creaturas quas et in testi- ;
monium vocavil Moyses vocet. Atlamen ille Aaron, \
mullosque alios in teslimoniuro vocare polerat, *
sed propterea dicam ego non vocari illos quod . , ,
jnoriluri erant, nec tesles euperfuturi, et quia ad , ^
injuslitiam inclinabat Israel. llaque supersiites *
crcaluras iu teslimouium voco. Sic etlsaias facit, " ;
non tanluni propter exposila, sed et quia Judaeos . \
alloculus, et illos non audienles iuvenieiis, ad , \ 6\
creaturas sese converiil et illas in lesiimonium ,
aecun assuiuit. Audhe, coeli, vos enim roamia ^ , \
alluli$tis. Auribus pcrcipe, lerra, tu cuim colur- * **, * >
nicem dedisli; audite, coeli, quae eniui sunt supra . ,*
naturata illis miuistrastis. Sursum eodein modo .", *
ac siabilili fuistig, perniansieiis, et forinam cir- * ' ,
culi uon aversati eslis. Auribus percipe, terra, tu \ - ,*
, \ enim deoreura ei cibum illis, nulla illorum solli
ciludine ministragti. Propterea alius propbeU \
.
regem furenlera videos, idola coleniera, Deum io- , ,
juriis persequetitem, abosque in peccalo lapsos, , ;, ;
ad iiullum illorum sermouem facit, sed conversus : , ' ;,
Aadi, inqait, aliare., audi ine. Quare ergo lapidem ", , , .
alloqualur? llasane, inqutt, quia rcx insengibilior ; \, , *
est lapide. Audi, altare, baec dtcil Dominus : elsta- . ",
tim ruplum est altare et eflractura esl el effluxit *
victima; bomo auiera non audivit; sed tendit rcx ^ \
luauus ut propbelam raperet. Deus auiem quid '
facil? Hauuin illius aridaiu fecit. Non in principio ;, ;
manum illius facit aridam, ut lapidis sensibililaie * ;
sapieniior evaderet. Volebat enlm illum, nulla , pumiione adhibila, sapieuiiorem fieri. Sed quia *
lapis effraclus est ei tu ad melioreiu sensum non ^ * ' \ 6
rediisti, contra te justa ira me converlam.
\ , .
v

, e

PO\

QUiESTlO CLXX. | Cois/. CXCIX, Taur.

CLXXXIX.]

Qua e$t parabola de filio, nalernas facultate$ sibi ovciar *

vindicanle, et tit longe aUMam terram profici- 6 ;
scente " ?
9

EdiUram WolQo Irigesima (I. c. . 8U,8I5. Galland. . 751,752, u. 46)

Illa eo pertinct, quod justorum cobors domi.* Deut. , 4.

Dcut. , I.

"

III Rcg. , I.

t T

Luc. xv, 13.

805
AD AMPHILOCHIUM QDiESTIO C L X X - C L X X I .
'
866
, ' utara creatutas sibi per rapinam viadbcari?,
$- O B i n e m earura adiniftUirationetu Servatoro
providetiii copit esae stityeclam. Propterea para, , - boia illa iuniorem inlrodaeU, qnod palerna? faoul * , tatet recipiens ia toagiQquaiji regionem dwcesse*
. \ rii. Louguni vero iMd iier noe sladiis produce , , . batar, std moribas diglingeebalur, Peccans enim
, qaiequ* remotus esi a Pco, IUMI loco, sfid moii . , \ bae. fdeai vero patemae facl<ates paiais, iutcm * peranter viveudo eas diseipai. Soiew eeiui in com, \ modom am na&tJg. donnin illud imlar Dej ado , rat : fontes in r e c r c a t a M i e w flfteli*, I bo*: IPUJIUS
' Dei loco babel. Ignorat dabDrem, donum vro ea ' , - dem reatara mmio ealtu presequiiiir. Nique ta, , - men omnes paiefiiajn baeredMaJiei eadcra raiione
$ *- Badtenint. AHs enm illa keme, oliue vero male
. , \, yn eeu Et IMC ei itie oerttt* boaiir.Mwi ordo e$t
. t quanms ee diuinties. Hom* e*m piu* pulchri;, ; ; tmtinem caeAi vjdet, ei ob pulcbriiudbiew iliam
* coediiorefm landat. Videbo ceiw, toqNil, COBIOS,
opera manuuni Htarum . Videi eauden Unpuis,
, - eed menteni suam ad eoDditoreit) non awjveriil;
* $ (27), ' - vemm, in pukbriludiiie cceti \ps\us ba3ren#, opifl* ; cium illod ut Oeuiu sibi reprjeeenlavit. Puit crea , * tiMfam non aflicit injuria, eed Condiioii culuira d\ * f m : konorat crealerara, sed
ooM3crvam; debi; (28), - 1UIU vi'0 boMoreni, conditori eubrep^m, non
-, transfert in crettra. Lauda&ariiikium, sed glo , . riam afCfficis iiti fioa vindicat. lnpiiii vet*> iwn
\

waie
qnidem Tidit, nale aiHcw
Jdloravii, lotwmquc
'

'
^ 4 - ^

- ^ ^ - ^ ^

(W),t */ ori1ine<B perverlii. Scripiafa diaboluoi a?pe 4*a <\\ eonem et gorpeniein obiiqauru appetiai. Ideo et
' \ ^cnraior d i d t : fioce 4edi vobia potertalero aupor
, , * ei pcnlibwe ti scorpiie acnbulandi *K Ne vcro dc
, \ rtpiHibiM bc aocipiag, subjoRgtt: c E i super oauii
;.
poi^siace inimici. Braco tL eerpette diabolys esl;
non ul radix malUTae, tti Mauicbiei fiiinH, oed *i talis, qui detn<mib^e donilnelur, lapsusque mcM
Hli? exstherit.
18

EPOTilEiX POA\
EdiU a Montacutio (ep. 30 ad Gregor. p. 88, 90). In Mattbaeum, i, 25
D ; - Salutatifl de sursum; conceplio sine semine;
^* * - parliiritio inexplicabilis; partus sine obstetrice;
( virginitatissigillum; dolorum absentia (nam ct sine
\ ^ ) corrupiione fuit generatio, (*t quae peperit, posl
\ ^ parmm virgo permansii); qttod nascebatur, Dens
* crat in carne, angelorum chorus admirationem
- 6., canlum suum faciebanl; ubi lalium concursns, et
PjbiJipp. VHJ, 4.

1. , 9.

(27) in allero male omissa

Colbertino debeo.
(28) God. , , pro quo sensus
nosirum illud postulal, nisi , prarsus xpuiige*
PATROL. G R . C L

re malis.
(29) Inlcrim non video, quomodonxc auc pcrl>
ncaiil.
28

867
PATRIARCHiE CP.
8C8
lantorura fuit, quoinodo quis arabigere posset, , , haud inlelligo, licei ipsi proposita fuerit summa ; , c impielas, an Virgo virgo manserit usque in Oneni.
Quod si quidam fundamentum sibi blasphemiae , sinixerint illud : f Et non cognovit eam, donec , ,
pepererat Filioin suum primogenilam, intelligant,
illi quod immaculatorum oraculorum verius id , \ ;
volebat conslitutum dare, quod opinionem, natu- * ;
rain, apprebensionem transgreditiir omnem, nempe . , , \
sine viri consortio conceplionera et nativilatem; id ,
vero prstermisit, tanquam conseciariuro, niente , \
aniinoque concipiendum, quod deinceps fuil. Certe . " \
illam qu in parlu permansit virgo, per reliquuro ,
viue cursam persiitbsse virginem, neque novum . \
erat, nec paradoxam, potius id quod necessarie e , ' \
prdBmissis consequebalur. Sed et os Judaeoru ^ .
blasphemum oblurare volebat, qui de fornicatione , * ,
natqin sine semine conceptum traducebant. Obviam , ,
igitur ivlt eorum impiae sententiae, dum manifestat ,
et depraedicat inlaclam fuisse viro, quae Filium , '
pepererat. IUud praterea intelligere debent, quod \ \
nec vocum earum vim voluerunl percipere, e quibus \ ,
divina oracula consiant; alioqui diffileri non pos- , ,
siint Donee interdura per antidiastolen temporis *
secuturi usurpari, interdum adhiberi ad rerum exi- '
miarum et divinarum declaralionem : ut in prae- \ , -.
senti, non quidem ad dislinguendum aliquod aliud * \, (tempus, sed e conlra poiius ad iniimandum spa- )
tium immensurablle. Exempla pmeslo sunt: c Con- * \,
surrexit etenim tn diebus ejus justitia, %t abun- , ' (
taniiapacis.quo ad usque perduralurafuit luna . ^ ; )
Sed el scriptum esl dixisse Pairem Filio : c Gonside \ , , ,
a.dextris mibi, usque dum ponam inimicos scabel- \ ,
lum pedum tuoruna
Et ad discipulos ait Sal-
vator : Ecce, ego cum vobisinet sum, usque ad .
muiidi consuinraalioDeni". > Liquet autero quod ,
in istis illud donec, non aliquod temporis inier- , * \
stilium aut lerminum subinfert, sed vox illa, ex- ,
cellentiam rerum divinarum subindicat, et raentes f, * , <
legentium animosque ad cogitandum transmiuit ,
extensionem quamdam indeflnitara. Sed nec isla * \, " (
lantum significat donec, veruin el tertiam auimad- ), \ , ' vertere est iytelligentiam, qua quidem nibil magni ,
\ , \ ,
e x c e s M i s indicalur, tanlummodo coiitra/ium innuitur absolule antecedentis cujusdana donec - ut in . " istis : Non reversa est ad Noe columba, donec , ,
\
exarefacta erat lerra . alibi dicilur : Donec consenuerilis, ego Deus sum. Et sexcenla bu- , \
juscemodi in promptu sunt, qua3 vel valde affeciat , \ \
surdos bos docere possuot, quod vox ilia usurpari
solei pro continuo et in sctcula. Cum igilur docue,
rint audacissinii, quod poat luns ablationem Christi (
Dei nosiri justiiia in nibilum recessura sit, et pacis ) \
ipsius abundantiam minuendaro, vel in odium e( , inimicitias disseminandam; aut quod cum rabje- , * \ * cerit ioiraifcos suos sub pedibus stiis, de ioco con- , *
10

Psal. LXXI, 7.

11

Psal. cix, I.

11

Maitb. , 20.

Gen. vm, 7.

869
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO C L X X I I .
87
cl \ - sessus ad dextram sui Palris deturbabilur (intorira
' - in auciorum capita haec blasphemia converlatur)
, & \ et post sseculi consummalionem, cum mullo pro, . Et pinquius illi CODJungentor discipuli, eum ab iis
' , , recessurum, aut Deum non ullerius futurum, posl, * ' quam illi homines aeUie provehautur; aut docue\ \ rinl, post areTactam terram colurabam ad Noe
. ' , \ - rediisse, tunc addubilent, nec impedio, an post
(*.
partum virgineum inexplicabilem, de virili consorlio Yirgo cogiuveril. Quod si non epislolam ecriberem, plures adbuc, cum bono Deo, tibi repraesenUrem demonstraiiones. Sed istae euflicieiU satis iis omnibus, qpi non una cum ignoranlia, et mentii
IMB fecenint jaciuram. Caeiera
Yaleas animo el corpore.
POt*.

QUJESTIO CLXXII. [CotU CCl. Taur. CXCH.]

De Provideniia.

Edita MonUcatio (ep. Sl ad Taras. p. 90-94, et rursum a Maio, . Colt. t. I, p, 174-178).

I. Si nemo prorsus improborum, et peccatis pea\ Et \ , \ , , nilus dedilorum vindictam prae manibus presen , tem haberent, sed virtutis operatores, universim
, \ omnee, vitam transigerent per miserias, haud ab . \ surde libi videietur de providenlia, ratio manca
, * - atque mulila; scd cura plurimi eorom, qui se ne , \ quiliis dediderunt, in ipso improbiialis actu, poenas
, dedisse cognoscantur, et qui secundum virlutis
; ' C lenorem semet confirmarunt, prospere vixisse intcl*
(, ' ligantur, omntiio necesue est ut slultura sit obloqui
, ' , Providemiae. Quod si illud te contra eam stimulat,
\ , quia non indifferenter omnes bac in viia perclpianC
* , merita sua, acias oporiet, te per id quo contra dc , , pugnare illam reris, vel maxime ejusdero vim irrc' , sistibilem et sapientiam celebrare. Certe, si omnes
\ , pcr praeeenlem vitam, vel raiionetn reddore de pec ( \ calis cogerentur, vel eo quod nieliorem partem
\ ), \ * \ fuerint amplexi, gloriam, honorem, beatitudinem
* , , hic assequerentur, omnino frustra futurum aliquod
, judicium exspectaretur (quod laraen a suprenia
* \ \ , sapienlia et cura divina ordinatur); sed insuper
. violentum quid et coaciiiium videreiur, a roalo
absiinuisse;w si
horrerenl delinquentes
e vestigio
\
\
*,

| ^

i -
* \ - semperscqmena el adhaerens supplicium; quo pacto
\ * \ , fierel, ul non de electione melioris sentenliae, eed
, \ ; metu poiius, et limidiute, a malo deterrereniur :
, , \ accedit quod virtulis operaiio, uon ex aliquo vir , \ tulis respeclu, sed iuercedis intuilu suscipereiur;
nulla bonorum a malis dislinctio atatuereiur : sed
\ .
nec a quibusdam, ut regnum coelorum consequantur, aut ut divina mandala cusiodianl, virtuiis
actu, ejuedemque frequens usus ex amore Dei, proficiscerentnr, quidam autem in eum finem id
agerent, ut pnesentit vitx curtum suavilcr transmitlanl, et beale.

f . " ,
' ; , -

2. UUerius autem id quod longe pulcberriraom

, nimirum ccnamina, propter qu adila jusli

VARIifi LEGTIONES.
1

Maius .
.

. .

deest in Maio.

. \

 PATRIARCHifi fcP.
871
872
coronanlur, lollereiUur, si I&mo prorsos bujus vilae * miseriis et calamitatibus conflictaretur. Neo haec . , ,
tanium dixero, sed adjiciam id quod hufla dfe ptio- *,
ribus demonslralionibus esl invalidius, ossel bo a
Deo qui supplicium augerel, el vebemeMius in detlb- . *
quentes iratexcandesceret.Qtiod uirMnqute alienum .
esl a divina bonitate; velle eriim coronas auferre, * \
et poenam macbinari acerbissimam , eattiqoe aiiie ,
alleviamenlo, longlssime recedft a boiio rtiodcfato^ , *
ris animo; iieri enim non potesl, quin sopplitium \ ,
conlra peccantes inCxorabile'sit statutom , 6t in ,
eolidum mera vindemialio preparala, cum in lan- ,
tum ebullial beneftcenlia, ut liceal iis qui bonesiius , ,
\ ,
vlxerint et prausenlis tlke felititate, ttfrtftrtefeonis
perfrui. Qui vero non ita comparantur, locum poe- , , uarum subrl praeitiioftim ablatib. Quocirca quod ; " , ucn omnes viri probi ad volunlaiem rcs bic aflluen- ,
les babenl; ntee Unprobi ottH)es nriserirs bivolvan- ; ,
lur, summam circa bumanum gcnus Dei amorem \
eiruntiat proc*irauonemqe. Ideo bic punhintur , \
qiridam boni^ l coroiwe demceps redimanlur, ut > , \ ^;
magis ad QmofTS Oet adniir-alroneui excilenlur, cum ;* , ; ;
vel per lribtria4iones appareatet eiHorescai. Si au- . \ ,
lemet iHtjrd libi arndet, qvod dmnus Paulus babet, ; ,, ,
at^ickm; lit Jtinc Mt e imie efferamur ipsi, nec . * .
roolto qeibusdam videanlur augustiore^ quam quod
O o u l usnrpaniur,
'. , , \^ \
5. Tn miki eltaei ei illud cogUa, ai placet, quod
cum summte el quidenj defaecaiissimis vinuits vo- * ; ' \ lupUtitms perfosi qua&i luxurianl, par cl aequum * * *, ' \
foerit, poiio velui conslringens, et conslipans iis C \\)
propinaretuf, boc est. t subeant, affliclioitcs; \
pitelerea, eo quod divina gratia mulio magis per . ipsorom inHniHUiea elucescit, el babelur admira- \ , \
iioni. Qin ulterius ad consumraalam nequiiiae pu- ,
deiactioiiettt et depressioneni,cum qui certaminum , ^ suorom et lentatiomHO sudoribus diffluuni, nihil ^ ^. %
de virtutis ienoi is renriserrat, nec mollilie fracli ; , ,
fuerini, quomiaus inkeal colluciaUonem : sed nee , '*
iiidiscfimiiuiitm omnes et leniatipn^s transmilian- \
tur, ne qui nuiit iftfirieiore&, cogilalionibus conmr- , *
benim de providenii^; iraproborum eliam aHqut, , *
qui nwHruna tam enormilor nou deliquerunl, ideo ,
ptecttMitHr, nt purgenuw ipserum sordes; aliqui \ antem ad^xtensionera magis acerbam ralionis red- jy P* . ; , dendae olim^orura quae in viia palrarani impie,quo \/
eiiarm 4i insipientiores persenliscere queant, quan- ; '
lom odio eei baprobitas Deo. Non omnes porro, ne \
liheri arbkrii sludium ei induslria, frustra fuisse . adhibiium convincatur; ul poteslatis quaj adest \ ,
purilas, el impermislio, simul ctim ulilitale mani- \ \
fcsietur, quaBresultal ab divina3 iegis observalione; , ^' dc qua qoidem observatiofie judkiffm oportel onmes ^
ei ftingulos sxMrt in futtfre saeculo. Barsus, cwfn . ,
quiete et felicitaie multi viri justi ideo vivunt, ut
4

>

VAUIiE LECTIONES.
y . .

, .

* . .

. .

. om. .

873
AD AMPHILOCHIUM QuilSTIQ CLXXllL
874
\ \ consolalioni, refrigeraiioiii, ei coiquni cutdam
<, , ^ comniodo inservianl Yici&iti spis, ef* pigaq
, /uturae oblcciaijonU ut oeulura conilrtue^
. , aliier disposiuim, ad recie quae liic Ount per , ; , elringeddum. fton oniaes porro, ne giaiia quaj
, - virluli debetur, persqtula fuuse puletur , aecpla
, merccde lemporali; afque ut ne suppMciura illud
, gravissimum nee intermisuim secundum mensuram
quarqdam videaitt* aberranittms apparaJMna iniole.
.rabilem, ac si nuUa resiaret de peoeati idbibenda apologia; quofsam vero, etbie, ip futiiFO s.$$ylp
Hceret ad vohintatem vivere 1 qtiittem post peenam utrolibet cousiiiuiam , pro ludioxibu* pejqra
p^rmttiasti; nec bonitaiis superabundanlia, exigends raiioms comparaia Buperabundanliaa, byperbolc
reputeiur.
'. * xa\ * 4 Similiter ^% secundo curau, ipulia in pfseaeHli
ftoov , - fevunlur iinpiis, ui sj prabiiaijs utiqiftod ab ii&gesta
, - vel veeiigium apparuerii, illi ia fqac viU preiniqni
, aeeipiant, oum niroia sii tnxbecillu^ aciws, ut per \ tingai a>l fuiurami^t relribuiion^m : sed el n* I B >
^ - serias
suas,- ad pralexenda* allegarepl iqipro. bHatee tuas. Nequaquam vero cum singulis. recle
, , \ incedilup, ne vitiwuni via diffq&ior iacta,, mu|(os
, praeoipitaret in barathru-B; neve. piagis adbuc
- magisque qui peceaus oWecteiUqFi ad ii)sensalio
, ; ntm deviarenl, nee jwdieium Pej iquUprqui ludi , ' ; brio expanerelur; suiu et alia s*x.cqla, untfe |ice^l
\ piOYidemiae divjn$ bene facjendi prQpo$iium, sa \ \ - piiiUiam ; bumanum judiciqm , piqqem ceji^uratq,
. \ * , ei iuvestigaiioBew, eup^iantein jnlueri. Hispe tu et
; , C bujusceraodi roedilalioncs aocammodando, | cogi / tatieoes tuae oceapando, ab illius confu$iQDif, et
, \ , anpmaliaaopinionibus quam in pneseniis viia? rebus
, - videre videris, le expediium reddee; nec qm nobis
. , , obvenere calamiiates, aut conlinuaiae lenlalionee,
( , contra providentiara, armis ie ifilruan(.: aive enim,
\ qqod nobis in votis est, ab inde pfuree gordes
, , abluamus, hoc modo sumrous divinai ^apieoli ei
\ , misericordiae gradus per Provideuliatq colluslraiqs
\ osleudhur : give, quod tulo opinans, lucMjs $ub imue ei cerUuiina ; euli nobis corouag fuluras invi. dcre, Proviikniiaeaulemper omoia permeajiUg, ope , ^ - - ra bona ot illustria magia apud animum recogoosce.

Noslrae aulem passionee, per viseera miaericor\ .
diae Cbrisli Di ooslri erga aoe, in alleram rerum
pneaHegatarum concedant, noa aulem prooDwium, aul iuiiium (ianl gravioria cujusdam, el inconsolabaiig suppliciL
1

QUJISTIO CLXXUI [Coisl. CCH. Tuur. CXCIII|.

Pp\ .

Trhfitate.

Edita a Moulacutio (ep. 53 ad Joan. Cbrysost. p. 94).

,
* : ,
\
' ,
,

Triniiatem confuadcre, pcrsonae esi lallcre, subsianiiat divulsio Deilalie alinalionein, ftconseclionem inlroducit: praecipilium ulrMmque fugilo extra
regiam viam cqnsliiulum , ei juxia Jeges, eeita, ct
4eUrminalionfig efdeaiaalicae, unicam subslauiiani

VARIiC LECTIQNES.'
* . .

. ( ; .

. .

. .

875
PATRIARCHiE CP.
*76
ei Deit?tem In tribng gubsigtenliig et personis ve- ** \ \ nerare, et cole; el Cbristianam de Deoftdem, vel *\ \

theologiam bisce comprebengam praedicato.

'.
Q U J E S T I O C L X X I V [CUi. CCIII, \ CXL1V]
Quomodo intelligendum itf quod de Job dicitur : 7/> * <Jftn>
;
Pereat diet in qua natus *um?
Ediia Maio (Sov. Coll. t. IX, 105,106). Exegetict In Job ni, S.
6 16
Job maledicit diei naiivitaiis su, ut iuler plureg
causas eligara, quia roente mulium agitabatur, no \ forle in tantam culpam incidissei, ul lantam Dei * * \
iram contra illum excilasset, id est: in lauium a *
Dominicis mandatig recessi, ut mibi lateal magni- * ,
tudo maN; ki tantum aolera longanimUatem et
pbilanthropiam Dei provocavi, ut tautae irae subjiei ,
dignatug fiterim , el lali poen gubmiUi. Maledi-
, \
citnr diea igta, ita tamen ut ista malediciio non \
osaet Indignatio contra illa quae paswis erat, aed . :
potios lamenlationes et obeecrationes pro big ,
qoibus Deuro offenderat Quod et clare explicat \
Domtnug, enm ad illum dicil : Puias me iton iia
tecom fgisse ttl juslus videreris, e conira non sunt libt peccalorum repciiiio passiones quas ; \ ,
babirisli gubeundas, sed exercitiam quidem vir-
tuiis, pramiorura el pulchriorura coronaram quam
pro doioribug el plagig eompensaiionem proeurans. \ Iiaque nen ira impulsus, te tanttalaboribusprobavi; \ .
eed potitrg m itta virlus fulgemior appareret, et eontn communem noatra nature hosiem foriis , *
et trophaeig onustua omnibus videreris. Diei aolera , \
nalivitatis male lieil et boe non abeoltite, sed qaia ^ \
fn illa die splendidis conviviis iJlos qui vel amicilia * *
vel sanguine illi conjungebantur. Mos est enim ;,
splendttle vivenies sesa gpeciaculurum et canluum aliqwomm jucendhate et deliciis delecUre, per qitae \ -
et visus et audiius fascinantur. Regibus enim \
eonaniibug, conveniens erat lalia iu convivio in- \ , *
duci. Proptere* gane mente lurbabaiur oe ista Deo , *
foigsent odioea, ef iram illiug contra se exciiassent. , ; haque matedicil nativiutig diei, id est, in quae et * vires et vigorera, et anima reflexionem in deliciis ,
affluere gmebal el vanis voluplatibug deliniri. * * ;
Quod aulem iglam malediciienem exieriug profert, ,
ne omnibus iosensibilis taro lerrlbilem calamiiatem \ \
suflerre videatur, nonest absurdum cogiiare. Male- jy ^, \ ;
diciionem enim prolcrl non conlra aliquid vere ex- ' \
&igteng, sed quod antea factura jam non exgisiit, ,
eggetque forte malediclio Ista magnUudinem pas- > gioms et dolorum gengalionem manifesUos, ei , *
maledicentem nulliug calpae reum demonstrans. ,
Cotitra eim nHiiliim erat illi indignaiio. Siquis * \
auiem dixeril eum Dominici decreti memorem \ \ Ulud dixigge, piam genteniiam amplexue erit. - \
Cojusnam vero decreti? IUius quo contra Evam promulgavit, cwii Ula Adaroum partictpem culpa? * reddidit. Tunc enim dicit, doloribus t aerumnia * \
bominum partom et morlem gubjicieng, ex quibus ,
Acetirrebat gpeg gaudii, Irisli domang morosiiale. ^(^ *
Ad isium ergo dolorem Job mentem atiollens, non ; ,
f

877
AD AMPHILOCRIUM QUiBSTIO CLXXIV-CLXXVI.
87S
' tantura dccrelum miratur, sed et Doimnum laudat,
- dicens : Maledicta dies in qua, roaiemo sinu rupto,
\ * ( - homo ad eolis splendorem venii.
, *
, \ ! ,", ,
' .
*.
QUJESTIO CLXXY. [Coisl. CCIY, Toiir. CXC
> * ,
Quid $U Ulud : Per memetipium juravi, dicil
;
Dominu* f
Edila a Maio (1 c. p. 106,107). Exegelica In Jerem.

XLIZ,

15.

* , *
' ,
* ; ' ,
* g
;
* ,
* , '
, ; , '
,
,
,
(& \
\
* \
- , ,
. \
, , G
* * >
, \ ,
*
\
* , ^ .

Per memetipsum juravi, o.cit Dominus; quo

sensu Deum sive per semelipeum sive jier alium
quemdara juravisse sumendum sil? Quomodo vero
Dcus jtiret, cum in Evangelio cavere a juramenio
jubeat et lingua uli ad auxiliandum juratoris voci
probib*at? Etenim omnino concordant Paier ei
Filius, el quod Filius dicil ex Palre audivit. Quid
sit ergo illud : c Per memetipsam juravi, dicit Dominus?i hoc est, quemadmodum apud bomines
virlus jurainenti proroissiones Grmiores reddit, ita
el mea declaralio inviolabilis est. Saepe autem
juramento pramiaso, vel mentis imbecillitate in
perjurium juramenium mutatum fuil, vel materiae
cursu et rerum terrenorum fragilitate, vel mentie
oblivione, flnis juratis dau fuit. De simplici autem
Dei promissione, nibil est quod cogitemus tale, nec
quod credamue. Iiaque nullum Deus proferens jurainentntn, cum divinum Yerbum ouuii juramento
pracslel, illud adjungere consuevit, per memelipsum
juravi; potius aulem praponit suis promissis, sive
tristUiam et dolorem sive gaudium et jucunditaiem
annuntiet. Fruslra certc qui jurando Deo insultanl ad islum Iqquendi modutn confugiunt. Nullibi
enim Deus, nec juramenlo ncc aliquo istiusmodi
verbo usus videtur.

POq*.
,
^;

QUiESTIO CLXXVI. [Coitl. CCV, Taur. CXCYL]

Quid $it: c El tuam ip$iu$ animam pertraimbit
* gladius fi

Edita a Maio (1. c. . 107). Exegetica In luc. n, 35.

SaneiissinKB et semper Virginis Mariae animam
* gladius pertransivit, in ipsa salutari Christi pas, , j> sione; non quod incerlis cogitaiioiiibus jaciarelur,
, ' nec diffidentia lelis vulnerarelur, nec priina gaudia
, Sn dolorem verierenlur, ged quod matema viscera
, ad naturalem sympathiam, crucifixo Filio, senlien , .
daro daret. Quid euim mater non patiatur videndo
filium, et praeserlim melius ac naiura burrtanse
possibile est sese babentem, pessimorum judicio
, ; 6ub]eclum. Illud fuit immaculataj Yerbi Matri
amarior et acerbior passio quam qualiscunque gla* \ dius. Etiamsienim multas babueril rationes Hlum
* Filiutn esse Dei incarnnlum dijudicandi, altamen
, * \ non in omnibus illi solutse sunt leges naturae; daba * tur autem nalurae in suis finibus prodire, iiaquc
\ '. * maternis ocolie paesionem spectacula prxposilaui

879
PATRIARCHiE CP
*8f*
vhteirc, eictil a plaga gladH dividebalur, ei ampu- ;
tabur.
. >
Q U J E S T I O C L X X V I I [Coiil. CCVi, Tmir. CXCVIJ.
',
Quid til ; c Kotite mvrmurare in invicem utTl
non
, *
judicemtni ?
;*
Kdita a Mak> (t. c. . 107, 108). Exegetica In Jae., , 9.
Quomodo possibile sit hominem contumeliis
. f| *
affeclum, vel a propriis expulsum, vel percussum conlra istorum auctores non murmnrare? Eicnim ; ' ,
non ulcisci, nec repugnare, diflicile quidcm est, sed I \ , ;
sapienliae aipatoribus ct divina mandaia Adeliler
observanlibua possibile; non autem inunourare , .
conlrailloe qui nobis injuriam faciunt, quoroodo in g 0\ ;*(>
natura fragili ei mortali locus iiivenielur? illudno 0 ;
multo faeilius est quam primum, cum ira impleri \ \ ~
et ulcisci et omne delrtmenluai proclamare per- ; \
ratliebaiur? Haec auleui cum tauia aint, et forli \
amruo opus &U ad eympaibiam et anlipalbiam bu- \ ; ,
inanam conlemnendas et domaudas, quas quidem & \
eaepe ad superbiam propensos vincere ei superare , \ ,
sciinus, auamvis aliuade iuulli sapienlis amore ei \
divino timprc passiouibus superiores fiaui, quibus *
ergo passionibug adeo imolerabilibus si superior
evadere poiueris, nonae a foniori niHrmurationes, , \
quae sunt lam parvi momen!i, nec ullam possuat , ; \
uliliiatem confefre vilabis? Aliunde qui murmurat, ^ " vindiclam quam ex alio repelere ardet, noncepit, '
ipse suo ardore el irapela ei iucursus violenlia C , f \ ;
reddklit, si dicere fas esl, etiaro aliquid gravius, * ' ,
&i quidem uliionis boiium exiium illius qui nocuit \
<?asiun existimal. Si auiem ingemiscit, vindiclam
autem sumere non vult, virili mente mulierum , ' , coutempiibilem sceuatn ingrediiur, iiaui oporleal
sapcre solum, et in seipsum conveni, et scena ,
finem habei, quod sapiens esl ei facilius, et si * \
volueris eiiam utile el salutare cx Dei et fratris 0, \ \
nostri exhortatione oritur.
, .
QILESTIO CLXXXlll
\
[Coisl. CCVII. Taur. CXCVHC.]
Quid tit : Mcechi et mcechai (adulleri el
,* ;
adulierte) ? >
Edita a Maic (1. c. . 108, i09). Exegetica Jac, , 4.
Noslram ad passlones peccaminosas propensio- D
iieiu Apostolus in duas species dividit. Eiienim
mowbus esi ille qui nou solum ab amore el aocielata Dei discedil, sed et qui ad conjunclam Cbrislo
vero sponso animain abducendam omnem curam
coiifert, illanique sibi conjungendo ei mcecbs
itoinen impoait. Deo enira aposialare et moecbum
facit aposlaUDi et moecbain qujp illius errores
seouia e&t animani. Moeclza auiiu esset proprie
loqnendo illa quae disccssit a Jiviuis operibus et
tnandatis, et ad ibundi delicias inclinavit, sivealiquo illam decipiente, sive impellenle inclinalione
propria. Nupia enim Christo per baplismum , nupUaliquc et puro ci immaculato loro inquinalo,
lucrilo talis anima mcDcbae modum agcndi imiians,

.*

\ , \

\
;
,
* ;,
; \
\ ; ,
,
, \ \

881 .
AD AMPHILOCHIUM QILBSTIO CLXXVII-CLXXIX.
882
xa\ , nomen factia coiisoiians recipere detoi. Sl enini

aroorem divitiarum Cbristo pratuleris, et alios ad
\ euiudein agendi roodum exkortalioaihus adducere
* \ \ lentaveris, looecba et aduliera est qua* fnerit al lecla, si gloriam qu est in vita, et caducas alias
deltcias Cbrislo praOulerig, et ai qai*0V8dam altis
, \ - delinimentia et iliecebris, animse libcruiaibitrium
* , fascinaveris, et camie deeideriis subj^ceris, adiil ^ , tera esi ista raiserabilis aniroa, et adiiltertorum
\ qtiorum rea est poenas dare debet. Mull *unt ergo
\ , moecbae, elpaulo ininor est numcrug mcechorum.
, Agere enin qu& non. qxmet, mulds per negligen tiaro eligere iacile est, exteros auteoi ad enmdem
* \ , \ agendt moduoa atirabere
ad imitalionem irapie , tatis incilare et aliis $ua propru peccata in exem ' * plum sine rubore praebere, 11011 e&i uuilorum, sed
\ eorum qui ad exlremam crccilatom impvlsi suni.
\ llaque Aposlolus dicit Moechi et moechae. Moechos
ut primum locum in malo babentis aote mcechas
, , ponit. Omnis eiiim peccati insligator eoriim qui in
, seipsis peccaium circumscribunt, duplicem accusa * \ Uoiiera incurrit, et quia ipse periit, ei quia caste . ros cum illo perdcre lentaviu
,
, , . '
'.
:
Q U J G S T I O C L X X I X , [ohl. C C V I H , T i r . C X C L X I . ]

Quid significat hoc Apostoli verbum: t Subjecli
, estote omni liumanx creatum, propltr Dominxm,
; >
ut liberi ? >
EditaaMaio (l. c. p. 109,111) . Exegetica In Pet. , 13-16.
p , C Haec verba cum supra dictis conriecttnitur. Subjetti
, eslole omni ereaiurae humanie , propter Domintim,
, > , id est, non propter iucussuni vobis a gubernanli - bus limorem ; qui enim ila submiKunliir servorum
* psrsonas agunt; et sicut servi obedieiitiam pra?ben(,
, timentes dominorum plagas, timenles iegum minas,
, et limore ad obedienliain impiilsi. Qui auiem prop \ k r Domlrmm eubjicilur, Id est, qui volunlarie Do. , niinkis mandaiie obedit, liber est ab omni terreno
, litnore, liber eat ab omni acctisatione, liber est ab
, omni suepicione poenas atlrahente. Aroore autem
Domini, et mandalonim impletione anbnam ma*
\ - gniflcat, el ila polentlae human* ^olunlariam obe , \ dicntiam prael>et. Aliunde autem com semel nos re "; deinplos per soum sanclum sanguitiem a poleslale
D diaboli liberos nos tffec\{ Cbristus, ne quis dicat :
8i Hberi facli sumus, qoafe iterum obedias illia
- qui in lioc mundo nobis imperant; tii liberi, dico,
, inquit, obediie; id esl, volunlarie ex conscienlia,
; ,, \, cx electione. Sicut euim servorum est involunla, , rium et necessarium et coactum, ita liberorum est
* - <roluntariura et iibcrum el electum. Gum ergo vo \ * Inntarie legibus Dominicis obedimus ex persuasione,
, \ \ . libertatera magis corroborarous et hujus doni di" ^ gnos nosexbibeinuset ostendimus. Gum enim regem
, - bonoramus, legibus illius ullro servientes, donum
, \ - nos recepisse el liberalitalem mirari confilemur,
. hinc decus donatori iuenarrabile adducimus. Ca, , terum uonue salularc est mentis consensu ordineiu

883

PATRIARCHJB CP.

fU

rebus polilicis tcrvare ei quod justam est his qui pr&gunt dare ? elenim profecto qui ialia agtini, * * animat ab omni inordinatione et divisione liberas * \
babenl el sese liberiatis a Deo nobis praestiue di-
gnos exbibent; qui aoleni mente perversa, aiidacia '
mala et de tumulta gaudenles libertalem annun- ;
liant, dissideniia bonum ordinera rumpcnles , ilti ,
libertaiis nomine maiitiam et arrogantiam tegenles,
servi sunt passionum irraiionalium, eervi tumuUuset * ,
perlurbationts, libertaiis inimici elideo illa indigiii. , \ ,
, , \
, \ .
Vult auiem Aposlolus, pet istam exborialionetn,
^
U 0 8 in omnibus vila? paclionibas, et aliis qu ad rem polilicam peninent, quandiu divinus amor \ ,
\el fides non offendunlur, docibiles esse legibus ,
praeparare, et illis quibus commissa est legura au-
ciorhas et gubernatio, indulgcules esse, nec illos \ ,
qui praesunt deepicere, quamvis in opposilum vcri- \ $ ,
tatis reverentia illis mutata fuerit! quare? Propler unum quidem, ut ilH qui ad impielatem discordant . ; " \
videnles nostram indulgentiam, et nosiram in ngen-
do honestaiem et docilitatem , simul quidein visis \ noetris raoribus et nostra vita erubescant, et nos , &
non illis obedire in rebus religiosis, non superbiae *
causa , nec mentis indocilis oelentaiione putent, , ,
sed propter divini sermonis amorein , nec non po- , '
tenliae virlutiaquo divinae : simul eliam ut possint, C \ \ *
per nostrum dulcem et convenieniem agendi mo-
dum,siforie voluerint, aspicere ad incffabilem ,
religionts nostrae pulcbrituJiuem et illius amore ,
excilati, diabolicum quidem el iilo lolatrum furorein ,
deteeteniur, societaiem aulem et amoreni illius ,
loco sponsae Cbrisli Ecclesiae suscipiant. Ea est \
quidem prima causa aposiolicae senlentiae; si se- *
cundam aulem volueris, ut quifideleepereequuntur . \
el expellunt ei flagitiis efliciunt, cullum paganorum , \
proGlenles, non ad alias quasdaro causas pei^ecu- ,
lioneg referre habeani, nec ut dissidentes et agila- *
lores in judicium nos adducant, sed propler ipsara- ,
met religionem, et quia non potuimus adduci ad * * \
cultum divinum creaturii et materiae reddendum. \ .
Qutid et ipee explicavit dicens : Ut in quibus uos ^ " accusant quasi male speranies, ex bonis operibus
aspicientes gloriflcent Deum In die judicii. Ei ite-
rum : Sic est volunlas Dei ut bene agenles refre- * \
uemos insipieuiium bominum siultitiara. Ad rebel- ,
lionom te aliquis paganus vel Judaeus vocat? pacem .
indica. Verba ad rcbellionem et indocilitatem ex- \ ; .
citantia profert ? per obedientiam illi sileniium ira- \ ;
pone. Superba et arrogantia profert? Dulcedi^e \ ;
et humililate mentit vanuia loquendi studium re- *
frena. Ordinem politicum destruentia ? Mihii in islis ;
cognoscere dicendo, hypocrisim in fama. I(a insi- ,
pieng bomo infrenari poiest, eic Dei servus glori- *
ucaiur; sic mundum vincit, etiamsi flagelletur, . $ , ,
etiamsi torqueatur, etiamsi cruciflgatur, qui contra , ,
peccatum bonorabile sibi trophaeum conservat. Qui-

A D AMPHILOCHIUM QUJESTIO C L X X X .

885

886

. ; - cunque secunduin isia mnndata sese babuerit, l i , \ bcrum feret in ptiritale, et actioncs et sermones,
\ > et anie ista ipsam animam.
.
'.
QUiESTIO CLXXX. [Coisl. CCIX. Taur. CC.] (!)
*
De Theologia quwuiones. Eidem (Amphilocliio).
Edita a Basaagio ( Caois. Anliq. lect. L II, p. n,pag. 425-425). Dogmatica de cognitione Dci.
,
(50) poiest expromi, eicut neque cognosci
' ; ; Deus, quia oeque notiouibus lantum, quaepiam
. * \ - quae prius exstilerint, percipere possumus, ex qui - bus ratio progrcssa illius beati speclaculi, quod
/^ , verbis expromi non polesl, cognilionem praebeau *
\ ; Ex Hs laraen, quae posteriora eunt, tanquam cx
, \ ' quodam splendore lenui, a Deo in ipsig obscure
oslenso, qui facit, ui possil mcns in illam immen , * - sam pulcbritudineiu intueri, fieri polest, ut quas . * dam cogilaliones Deum decentes recipiamus. Sicut
entm, qut sunt tenebris densis circumfusi, fulgo \ rem quemdara parvum et lenuem radioruro solis
, admiltunt, sic qui sunl conclusi in carne, ex illo
; splendore solis inlellectilis, tanquam a quodam
epecnlo (51), deeideiii et inquisilionis radio um \ braliles elicientes, ad noliliam quamdam et cogi tationcm elevari possonU
.
Quam igilur rationem sol in iis, quaeeub set>* , \ sum cadunt, habet, similem cognitionem Dei po tesi quis praebere, et accipere, tanquam ex imagine
Q in iis, qttae sub inlelligenliara cadunl.
.
Sed enim ex negatione etiam omnium, quae sunt,
\ ;
adducimur ad coiitemplaiionem substantiac, cxtra
. " omnia posilae, et diviniiatis ; quod enira nibil est
, , ' av eorum omniura quae sunt, et (52) omni melius esl,
, boc uiique erit Deu&, qut ex uihilo fecit omne,
, \ - et providentia sua, quae facta sunt, conservat, et
ut aple et concinnc movcautur, facit.
.
Et quod polissimum est, omniuro bominom
\ , * , }
, menlibus communiter insiium est, Deum esse, el
' illinc fulgor, lanquam per ostensiones quasdatn
, \ \ mentem excitat, et illuminat, lainetsi oon oi scia ' \ , ' mus, quid landein Oeus esi, lamen ut non ignoremu5, esse quidem onimuo.
.
Si eiiim (55) omnis siinilitudo eive nomcn con , *
, - 1> linui babeat, sive discreti, sicut in influilum povov, \ - lest eecari et dissipari, sic etiam ad fluxionem et
, \ . interitum deferri, oinnino tamen parlicipalione
unius cujusdam liberalur, ne ista paliatur (54),
, S U t i u i ul parlicipalio uuius prodtvil: quin polius
1

NOTJK.

. Id est : Et hoc universo

(50) Non poteit expromt, ticut neque cogno$eU
Deu*. '^ \ . Id roelius est . . ex nibtlo fecii universura, seu banc
est: Non polesl quidem verbis expritai, sicut rerum uiiiversitaiem. >
(4) Est dissenatio secunda apud Basnagium.
neque cognosci Deus. >
(55) Omnit similUudo. . Id est :
3i) Desiderii ei inquhUionis radio umbratilet
clicientes. \ omiiis wulliludo.
(54) Staiim ut participatio unius prodivit.
. Id esi : Desiderii el inqutsi
. ld e s t : Stalim ul in rerum uatiilionis radios uinbratiles elicienies. >
ram prodiiu
(51) Et omtri melius est. ..ex nihilo fecit omne.
. . ,
(

887

PATRIARCHJB CP-

883

duralioue, et couservalione fruatur: participa- *a\ ;. ' ,lionem dico uiiius, ;umus proprie, quod est . \ \ .
supra substantiam, quouiam pariicipatione hujos ^ \ ,
neque secari neque dissipari possent, nec natune ' ,
essent omninofluxaeet mortalia; tod partfclpa- ,
lionem unius dico, quod quidem, qut dixerit $sse
umbram tenuera unius proprie el supra subslaa- ' ' .
,
liam, ad (onjecturam iste prupe accesserit, quae , \
nibil audax reprapseniel, hujusmodi vero est unum f , , ^ />
apud nos, cujus, sicut diclum est, facta particeps .
muliiiudo secabilis quidero esi ei dissipabilis et ftiua, iiQiulnw Umcn ea proceis.it, ui fluxefii awi
disjecla sit.
\ ,
Idcirco ipsa multitudo, quae natura sua tenninaiione el specie caret, prbpter illud unum do- '

finilur et specie aflicilur. Qualernarius eniin, el , *

\ , \ ' .
sept<Marius, el denarius, et iricenarius, veluli
mulacra sunt, el fetus unius, quod apud riQS est, g " ,
quae specjem inducunt muliiiudiui, $t eata uuiuju , \ .
et terminant, ac circumscribunt.
,
Siniiliter auiem (55) si omne unimm non eibi
ipsi unit, sed unilate unilum esl, el ipsum igitur , * \
participatione unius salvqrn, et incolunie servalur, .
unius scilicet non illius proprie, Qt supra subsian- \
tiam, sed sicut ante diclura esl, uniuS, quod iUius '
.
umbra fruitur.
" ,
Pr#lerea si in iis, qua?suut, licet reperire eiim,
qui dominatur, ei euro qui est subjecius domi- .
nanti; et ipse qui dominalur; si subii ordinem , ,
ejus, qui subjectus est doniinanli, scilicct noe do-
minans ; pon proprie ^ominat, quia privaius do- .
minaiu subjectus csi dominauli ; quod si. ita est, ,
esleiiam aliquis (56) domioatug superior $upra Q ,
Collcatus qui non coepit ex quo qui dominalur, ,
vbscura sirailitadinis adumbratipnp ppscepla, babiludinem ei DominaUonem dominatus iraxii
\ ,
Rursus aliter; sicut licet videre subjecium ta;ituro alterius dorainationi, e( non dominautem, sic apycipivov , , $ ? licet contemplari esse aliquem (37) principatum \
extmium, el ca^teris ompibus antecellenteiD, qui , ^
non ceperit, qui eum decei, qui diviniiale sua ma- yoyy, XJL\
jor est, quam ut mente ei intelligeniia compre- \ ,,
hendi possit.
\ Si poasumus in oaluta rerura reperire bonum,
quin poiiue mulla et varia booa (quoj enira noa , (5
fruitur aliquobono, eed adsummum malitia3evast, , '
nec omnino potest coqsistere; conlinuo eDim-dissi
, ' paretur et iuteriret, $iquidem est inieritua el dissi- ^ ,
patio mali) liquet alia quidem iwagis, alia vero nji- xa\ 6 ),
1

VARIiE LECTIONES.
Leg. utlurrianus legebat . * Al> , ui pag. seq. Heyschiiis (ameo ,
exponil per , .
h

.
($5) $t omne unuum non *\bi unit. [lego ] (57) Prmcipatnm c<eteri$ antrrelltntein qui mn
. ld esl c c t>i oinne cceperit. ,; J( /- bi eal:
uinlum non se ipsum uml. > Twrrlanus forie legit Principaiiiii) c*teris antecellealeui ai ^< donji, al uosira lectio videiur onlior ob itauii subjecluui.
verbum aclivuui .
Veritas nostne inlerprelationis poteei protaii
(56) Dominatu$ superior qui non eccpil/Titspfatu
tx eo, quod bic loci staluit Iria genoia reruip ci \ . Id ost : < Superior dominatus et nulli duuiiuatui subjcctus. >

889
AD AMriHLOnHIUM QUEST10 C L X X X I .
890
. 1 mrft bowrni parlicipare, quod si sunt, quae magis

et rainus bomim participaul, won dubium esi, quod
, qoi parucipant, in prituo ordine, vel in secundo,
, , * vcl in alio aliquo, boui fiunt; omnes aute sirai . ' liter largUale w q u M h M U gubliuiis boniuiis fruenles
giaUam beni iu eipsis fwerunl; quod si hoc fcic
\ ^ cst, ei igiuir bonkas supra bonum, unJe iis, qu;
* , boni Mant, domim praebetur, qno fiant boai pro
porUone ipsorutn, qai doiinfti acccperunt. Ex iis
. igUur qwae dicta IMK* patet possibile esse venari
quemdam .cogniuoncm quod lieus si et bic est
, * ^, \ aum* q t i o d swpra stbslaA4iai <st, < Qomkiva ac
, , *\ - princeps sine iwiio, et botiitas supra bomiifi, lan ^, * ^ . \ qoatn (38) boniias bonitatb, et ex atiis tanquamtx
* - liawlacris qoibasttfto), et aesiaiilaliojiibug,. sicut
. ' principtu dixiiims, qnac possunt aumi a posleriori,
\ qni^ux elevali ioineri potsumus ifl illam hnaaen*
** ^ ^, sain pulcbfittidkieai, ct omni raiion majorein di , \ - vuiitatis, qu anpfa oubstaniiam, el supra naluram
. csL, praeserliiu oun noti sil difficUe a, quie iuijus , * ; modi oimt,ca ralione el via, qtiam diximus, colu \ rCn - genes quailqm vero ^ro acccssitrte, q u a 3 i n pr, .
aentia esi, et (39) pro isopia libwioruQ^ quibu&
careiwnnos, tlibrorwH
apliti ancti soai,
salie libi sUiiurc
1

QOiESTIO C L X X K l . |ofi. OCX, Tnur.

p. CCI]. (40)
Qtfiif 4 TrMtalBM
yrroredtH Qms, el nec
^ ftemr xpcxtyeiat
nec
ultirius
, iuira Tnuitatem cinumscrihalur;
;
extendattur?

'.

Efbta a Btsmgio 3(1. c. . 416,430). Dogmatica de saocla Trioiiale.

pfev ^J
Sermo quidem dearcaais Dei, elqui cognil4aiem
4 \ ,^ 4 qra.iii fpecolv ei gaimaio versajuir, np^r%i in
^-, ^ % divtn ei ca4e^tie MyfkUgogi secrelie, quibu* Ab ! dtlus latei, abditns permaneat. Qwz vero per io . * ctoa sceaae fpecfaivj pos^oom, et auribus ten-eais
, *<? audire, ^iaoc ei m ecdis et4>olerioribu8 propo , % nanmg,-ifuL, qnod qorimr per prkia venari
. * \ akiiKis, aon dobebinius peeaae eorm, quj silue ; ^ rw*U ' U I I M I au4em eorum et diviinus d k 6 n . l u m
icsl,qnod niyeliotts ti eine inlermiasioiie decaniaia
, ajowtts Qiertfbmkite per irwm atictiiialeitt in
. \ unam 4ofukMtflone*i copHJauie, ^iivkiae Xriniiati
- perfecilkmeni doecribiL, el newwuai sin^kiias per
, \ - D tionlinuaiionciD adbibka, aibiliqiie aiedkiai nlro, <icena> imo eliam 41) ttta verbi eine iiib voria*
. * \ tkme nepeni^io, ^anipiwrssimplicUataM hgHD4iar
#

\.
4. * Q*d &+- on$iautinop, *t rjeclus iii exsiliuDU Vide Baron.
lom. X , CAN.
J(40) Esl dissertatio terlia apud Basnagium.
2. &-

lur dominatuiy nec dominalur.

. Quod \ta dominalur ul subdiii ordinem i/i-(44) llla verbi sine ulla variatione repetitio. . .
etiine ulta variatione siibsHmtiam. .
gredialur.
. . . \ * 3. " . Dominatus nulli dominalui steb* ld esl: c llla verivi ine ulla lUflereolia repej0etu.
iiiio . . . sobsfautiaR idenlualen.
(38) DonuHUS nc PrJnceps tine inUio. '

^upra jam prabavi iUnd Tiieoiogomo) i*aco#ruo ease roddendun per varia(39) Scriptii viyo 1UBC Photim dejectusde tteron$ tfantiextpert.

. 8t: uouiitrae ac ipriiiceps siipra uahnein pnnoipaeeffu

891
PATRIARCHiE CP.
892
quae supra substantiaoa est, depingit el exprimit: , \
proxime vero docet peraonarura inler se unam sine .
ulta distantia naluram, et sine uila variatione subaiantiam.
,
Praterea in iis, qtiae perfecU sunt, conveniuni
\ . ;
principium, mediura, et finis : primus autem iiiter
,
omnes alios numcros, numerus trium bc sorlilus
\
est; consentanee enim divinitas arcana, et quae
,
cogiiari non potest, cum vellet per ea, quae nobis
noia sunt, ut symbota quaedam e{ vestigia cogni . .liii mm luttceni, voluil per sermonem divinum
,
de tribus nobis nateacere. Detwle qaaecBnqao
, \, Deum decentia in Deo contemplamtir, reperimt
, % ,
a priucipio naturara accepisse, ut ad tria revoca. ; ; , rentur, et nec ad pauciora, nec ad plura. E i quae
ista sunt? nempe subalaniia, virtus sive poientia, , \ . **% et operalio; nec enim fas est auferre poteniiam , ,
dmnitaii; imo nec operaiionem, et mulio minus . '
eubstantiam, quin etiam nequc licet ieta idera fa- \ , \
eere, ei iu uuara persoiiara conirabere, ac raiionem \ .
uiiam el eamdem reddere polentiae ei subslanlia?, \ , \ ,
vel potentiae et operalionis, (42) vel operalionis et \ . '' stibstaniiae. Cuin ergo tria sint, ad quae alia no- . uiina, quae Deum decenl, el proprielaies referuniur \ ei rcducuntur, consenlanee Deus nec inlra Trini- \ .
, iatem iiicluditur, nec extra Trinitaiem dilatatur.
.
' /
(45) Quomodo auiem ducantur aliqua eiiam iu
eingulas ex islis iribus nolionibns, neque laborio- , ,
eum est reperire, neque reperiis alios facere utili-
%

BUu.

^ 0 .

'

ll\A|UV a w | r % / . * .

w# a w v w a v

tatis participee; ac primum hoc nomen supra suba U D t i a m , bonum. carere Ogura, unum , carere
magnitudine el similia subatantiam declarant,
tametsi alia quidem prinium et sine inlermedio, alia
vero medio quopiam simul cogitaio; esse liberum,
esse suae poteslaiis, Dominum , Creatorem, o m n i potentem, et sitnilia in cootemplatione potenli
comprehensa gunl. Crealio v e r o , ei providentia, et
aalvaiio, et graiiarum distribuiio, et dontim, ei quae
bis sunl v i c i n a , operationem diversis et niyslicis
verbis signiiicant. Si qu* v e r o nomina divina e l
notiones (44), non a d unum ex istis tribus pertinent,
sed i n tota Trinitate versaniur, n o n eolum non
pugnat cum raiione veritatie, neque cum Tbeologia
de Triniiaie, eed plus eliam conflrmat eorum sla- ^
bililaieni, el ab omni repreheusione vacationem,
imo etiam occaaionem praebet secundarum rationum, quibus demonsiramus consentaiiee Deun in
ambiium irium personarum explicari.
Siiniliicr si quis alia conaideratioue oslendet nomina divioa et ootiones in ires persooaa Triniiatis

|V

-w

. , ,
, , , ,
. \ ,
.
, , , ^, , \ ,

\ , \
, \ \
, \ ; 0 . '
, <,
, '
,
, ' \
\ . , '
.
\ '
-

VARIiE LECTIONES.
i 1. . Per hypodiastolen. CAPER.
.
(4i) Vel operattoms et substanlia. Cumergo tria (45) Quomodo autem aucantur aliqua etiam IN tmINI. *H . *] (
gulu. * ; . Id el:
) . .
cQuomodo autem ducanlurct quaenani in singulas.i
ld est: c Vel operaiionis et sutolaoitse : sed nequo
(44) Non ad unum ex titis iribut pertinent.
(inulium cerie abest) colleciionis earum. Cum crgo . . . . Id est : c
tria $inl.
ad unum eoiummodo ex islis iribus perlincnl-

893
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CLXXXI.
894
\ terminari, multum abest, ul propterea causam ba, , ' beat inferendt numerum sex personarum, neque
- unius vel aliam muUiludinem, sed polius immu6 . tabililalem inviolabilem Trinitaiis diversis ratio - nibus confirmalain deiiionslrabit, magisquo fixam
\ et constantem doclrinam Tbeologiae osiendet;
\ . $ intelligi enim non una conlemplatione non posge
^ \ - conlrabi Trinilalcm nec dilatari; cx mulits vero
, locis ac ralionibU3 patefleri flxam et immuiabilem
\ - esse, quomodo non erit confirmatio, quac refelli non
, potesl, causas a principio redditae ? Si (45) enim in
; ' alio et alio sobjeclo, ei non in eadem ipsa ei una
\ , \ \ divimtaie sununa Trinitaiis demonstraretur, nibil
- probiberet, quin mullis notionibus divinilas alioqtii
, non multiplicabilis, muhiplicareltir. Sin vero quo \ - ^ ties gralia et munere Dei nobif conceditur, ut Tri . - nitaiem conlemplemtir, in eadem Triniuie supra
, quam bona bonc sacrum numerum, qui numerum
vincil, neque conlrabi neque ampliari inlelligentia
, , comprebendimus, quomodo non niagig multiiudo
, argumeniorum tlocet nos illud non muUipltcabile
Trinitatig, inviolabile, et inimuiabiio ac verissimum
\ esse, et lolli non poase.
;
'
Sunt et alia quibus Trinilas ad gimililudinem
. superioris conlemplationis subosienditur, cujusmodi
\ , , , , sunt baec, iutelleetus, inlellectile ei iutelleciio, de, \ , . iude (46) Yerbum ei Spiritus, et ex qoo haec exeunt.
\ , \ , \ Sed enim et principaius primus, et insiius, et siipra
, - ~ principatum, et quorum est priiicipatus secundum
. * \ rationem ;, ex quo exil principaius,
\ . qui est in omnibus, quae sunt secundum domina, , * , tioncm. Sunt poslea, genitor, germen, non enim
, * stciilis esi, et non fecundus, qui eslfong eteffeclor
. omnium, qui gignuntur; neque sine Spiriiu , qui
, praebet Spirilum omnibiis, neque creaturig guis
, , egenlior; est praeterea vivificus primum el primo \ . - rum , gupra naturain quidem, tamen secundum
, - proprietatem sibi insitani est, el gnpra, quam ut
\ ratio eam aasequi possit, oporlet enim itg , qua*
\ \ , ratione creationis <H dominalionis producta sunt,
\ \ et viviiicata anteire (47) liaturam et vitam sinc
\ , \ initio principem eorum, quae sunt cjusdem naturce
\ ,
el gubstantise, el cujus splendor est, ei ad cujug imi"Hv ' D talionem el exemplum omim alia natura ei vita
k

VARLE LECTIONES.
* . CAP.

) 1. . CAP.
NOTiE.

(45) Si . . . summa Trimtalis demomtraretur,

nihil prohiberet quin muliis notionibus divinitat
alioqui non multiplicabilu mtdtiplicaretur.

,
, \
. ld est: c Si gumma Trinitatis diversis
congiderationibua denionslraretur, nihil prob.be
ret quin simui cum argumentorum multitudine non
niuUiplicaretur etiam divinitas multiplicabililatis
expers.

(40)

Verbum et Spirilut et ex eo guo hae txeunt.

\ . ld
est: c Verbum et Spiritus et illud ex quo haec procedunt. > Agilur eniui bic de diviiiis procewionibus ex patre.

(47) riaturam ei vitam. . eorum quee sunt eju$

dem natur<g et tubitattlice. \

\ . ld egt : c Naturam et
\ilam eorum quae gunt supra naiuram et supra
gubgtauliaiu. >

895

P A T R I A R C H J E P.

896

exslilit, (4S) licct .errenis namra artis praeposita

el anlelata essel, quam necesse essei rursus, utpote xai ;
non liberam, neque sine initio ad simitUudmem al- \ .
lerius, qnae cssel omnium nalnrariim effeclrix, et * \
supra qtiam dici posset, eximia, (40) veluti imagi- .
nem formari el constitui. Multa alia essent,quaB posseiit ad eamdem contemplaiionem adhihert
(50)
Novi aulem nonnnllos qui aliam quamdam IIOJIIS
\ mysierii explicatidnera symbolicam prolulerint. . , \, Deus, inquiunt, virtuiibus el juMiliae Irotina om-

niuni provideniiam libral; quoniam igitur qnod ab *

lioininibus excogiiatum esl ad ferendum de jeqnali- \ , ' .
bus el insequalibus judicium, boc propric trulina
* ;
dicitur, cujus exiremilas utraque media ex parle, . *, ) plv
quam examen vocant, dependet , et (51) trina qni- JJ
dem proprieiale sua, dmnarum personarum diffe- . \ renilam subiadicat : barum anlem trutifre proprie- , \
lalum unicum est judicium , el nnica operatio; , sicque iruiina et Irium personarum et singularit , ,
naturs [Oei] considerationem quadam velut ima- . gine se ipsa exprimit, non contumeliosuro sibi .
esse exisiimavit universorum judex el quasi librator Deus incomprehensibllein sui notUiain oer consoetas nobis voces dctegerc ei etplicare.
Possis eliam ipse advcnere, in alio nnflo [praier
" ; *
temarium] numero duas exlremilates niedielali

conjungi persiiigularcm et dlfferenliae omhis exper- ,
lem aeqaalilalcm , Iudiversilatem cl indislanliam
" \
seu mseparabilem pn re lamen inconfusal nobis Q , fcpov
delineal et sacram quamdatn nostv Theologiae *,1ideam velut in speculo exbibcl, pcr liwic potias ;
quam per aliuin quempiam nurtierum explicatam ,' ' TnnaunicxqueDeiiaiisTbeologhmedocereiTierito <
studuil Ecclesla? quaB sacris nos niysteriis initiat, .
judicium.
Al enim illud quoque manuduclionis instar opor let ut assumat is, qui voluerit intelligere cur san- $
Cta Triuilas neque multipHcari aniplius neque in- ,
novationisquidpiain possit in se recipere. Hocporro ;
cirusmodi est? Quandoquidem eorura quae ex non ,
exblantibus ad exsisteniiara producta sunt, umim- /. \ quodque maieria conslat et fornia, vel sallem ele- ; " inentari aliqua dualitaie, qu.T, quamdam cum ma- ; . *1
leria el forma proporlionem babeat, necesse est ut D \
binarium illuni qul creaturis convenit, numeruro . ,
tanquam terrestrem ac niaterialem superct natura . matcriae omnis expers, omnem supra substantiam ^ .
posita et hujus universi creatrix. Quod si roe ita , \ , '
se babeal, par est ul duali numcro comprebendi se . " 1

VARIyC: L E C T I O N E S .
m

I. . legerem lubente- .
. . 1. . adde vel subiniellige
^, Wqwe per ugnrain qae vocatur a Gwecis .
. L . *
.
vel .
NOTJE.
(48) Lieel terrenis nalura artitprcepotiia etauteia- eet: s velttti qaamdAin jgexmralioais jnug^aeni * . .
4A tktti, ifutum mtceue esiel rurnu. \ con&UtviL

(50) Hic ^eerwnl plurima apud ^anisimn, a*
, . eet : ^uooiam mihi Graca commutucavU D. Caperjaauier U ipu
in lerrenis quoqae rebug ani naivra pra3pouiLur et Laliua [ecU, $umma cum huauuUiaie. {BA&K.)
praesidet, quam rursus necesse est., elc.
(51) buelligii, opinor, ambae iruliiw; exir^mila(49) Veluli itnayinem comiilux. les et examen dicium.
(lego ) . . . . Id
r

897
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO C L X X X I I .
898
te \ - nequaquam patiaiur Divinilas : sed inaleriam ei
*^*, - qua3 ad banc pertinent, infra se relimjuens, trina
*
tiieologia sedein iigal, neque iilum posl Trinilaiem
numerum adtniilat; ne ad eflbsam ineffabilemqae numeri rationem deferalur, si a prima illa [Triuitalis] compreheiisione defluxerit el ad unamqaamque hominum excogitattoitem dispergalur.
\ ,
Jam vero Trinitaiem habet Deua, oon dualitatero;
\ ne si sectionie dispersionisque causain et princi \ pium in se ipso ferret, singularem insecitlem, < t
. omnis unilatis fonlem naturam conlunielia quadam
. , aflicerel. Mullo magis excbidilur a Deo quaiernitas.
, Haec enim duplex esl sectio; quarum una (52) crea . ' tionem praeoccupavii, allera compoeitam ex illa
, . secat et dissolvit. Neque etiam in divinis locum
, \ ' babet quinarius numerus neque oeleri qui sequun. \ , tur; tum quia secundas teneni post trinilaiem
partes, et ipsius ideae indivisibili longe sunl impa. , res, tum quia dispersionis, et sectionis, et materiae
* [quantum ad composilionem perlinet] sunt am. \ 4>lius parlicipes. Itaque jure merito tbeologia Tri \ - nitatera quidem assumil ad iWius quod in nalura
\ \ [divina] abscondiiur, mysierii declaraiionem : uni .
taiem vero, eo quod nibil perinde ac unitas abscoudiiam Deiiatis naturam omni creata mcnle superiorem indicei, eteo qui Deum deccai, modoeloquatur;
praeter quam quod divina unitatis ratio tanquahi fons cujusque naturalis cogtiaiionis celebratur.
,
Ad baec dualilas prima omnium roaxime in ec
. feri nibili, seu ejus quod non exsislal, vesligia.
, \ , H#c enim pr ca?teris lons dissolutionis est, scis . surae el dispersionis; causamque omnibus praebet
C cur in seipsis quaedam veluti primordia fcrant cor. \ ruplelae : Trinilas auiem , qpod secari dispergive
nequit, illud prima repraesentat; et si quid aliud
. (5 \ indivisibilis nec dispersionem palienlis naturae iii
\ . - parliceps, ex ipsa pariiceps illius esse coguosciiur.
^ \ Quam ob rem divinitas causam effluxua, diesolutio\ . nis, et corruplelae a se ipsa expulil : et per Trini latem quae immtinilaiem ab effluxu, dissoluiione ei
, . dispersione repraesentct, agnosci dignata est.
- Eienim sectionis, effluxus, et aliarum ejnsdem or dinis affeciionum causam despicere, hoc sane divi - nilalis est propriwm : quod vero Trinitatem quae
, , oronia prsediciis affeciionibus contraria velut ima* \ - gine quadam exbibeat, non despexeriraus, nequc

perraiseril Deus ul bumana inens in dubitalionuni

angustia adducia errarei; boc profecto benignilalis esi qoa Deum erga bomines affici dccet ei mani
festiusimum erga nos Provideniiae argumenlum.
Pflff.
j> QU^STIO GLXXXII [Coisl. CCXl, Taur. CCil].
(53) Quomodo dicamui Deumunum el tria?
;
Edila a Basnagio (1 c. p. 451-435).
Unum et tria Dcum tbeoiogice dicimus, el unum
\ , \
* et tria in divinilate, quse supra naturam eat, noslra
. Tbeologia dicil, non unum in nunieris, vel tria pro prie eic accipiens, sicui in iis, quae secundum natuVARLE LECTIONES.

NOTiE.
(5%) Nam, ut supra docuit PJioiius, omnis Crcalura consiat cx maiena et forma; vei cx aliqua
dualilaic quae niaieria; ei formas respondcal.
PATROC. G R . C I ,

(53) Hanc qusestionem nec non et duas seque.y

tcs efform*i quaru ex Disseriatiombus Basuagli.
29

899
PATRIARQLE CP.
900
ram, et proprie noraerari possunt, (54) oinnem .
cnira numerum et uniialem, quae sunt paries nu- ,
meri, et omnem aliani quantitatem diviniias, men- , s-jra arcana, quae expromi non polest, superat, sed , ^ .
symbolice nomine unius intelligere possumus oc-
cultam illara ei abditam divinae natune raiionem, et , 7,
ab omni voce et exlra se egressione remoiionem, \ ,
et ot aic loquar, iitclinalionem et ingressionem ad \ \ \ , semetipsam; recondituraque Sllud naturae supra .
omnem cogiialionera el iutelligentiam evectae. No- \
nien vero trium myslice docet bonilatem, quae eam \ facit manifeetain, et qua procedit, seque expandit, . , *
et explicat, non totum fulgorem emittens, sed .
quaiituin nalura bumana poiest recipere, in quibus , \
Creator et potentia ejus, ac providentia quae per \ \
se exsislit, actu viviflcoetomnia conservante giinul \ .
splendescit et innotescit, ( 55) illa eniin ,
, id esl, perfecla quies et imroobililas in ,
mansione arcana et abdita, quae expromi non po- , \ ,
test, sicul in ihalamis silentii occuttatur, sic ab ' , * omni mente secessit, quouiam nec est mens, quae .
ad ea intelligenda ascendat, quae supra meutem
sunt.

In primis cogiiatio nostra, ut Deum decet, mansionera et stalicnem, et quietem immotam, ct iden- , \ \
litateni, et quaiitum polest humaua uatura superne , \ illuminari splendore iilinc misso, (56) coitjuncte et
copulate contemplaiur. Hic vero unitam, et deiflcam , \ \
diversiialem, et inseparabilem (57) in personis ira-
inolis, ut Deum decet,mauentem,tanquaroexfonteQ \ , \
arcano et abdiio, derenler Deo aspicit. Unom igitur , ^ ^
et tria esl Deue, non secundum artem numerandi, \ .
hoc sane ante nos ille arcanorum magisler magnus \ , Diotiysius ab illo iiisiituius, qui quae expromi non . \ ^
possnut, eiim doctiit, sigpilicans, aiebat, qui est
, ;
o m n i u i D , quae sub inteHtgentiam cadunt eximie, et
excellenier effector, nec est unum, nec unitas, col- * ,
locans eum super omnia, quae apud nos sunt in ,
honore et pretio, declaraneque, ut est ante alia, . \ \ ,
sic etiam esse aote noraerationem. Et rursus, in- , \
quit, videraus divinilatem sacre laudatam tan- , \ ,
quam monadem, et unitatem (Deum, iBquam, taii- \ ,
quara solum et unum) propter simplicilalcm et ,
unitatem impartibililatis supra naturam, ex qua, * ,
#

VARLE LECTIONES.
J 1. , . I. ' , vel ' .
vel . 4 |. .

dele . 1. -

NOTJE.

ineffabili, et perfeeta illa immobiliias.

(54) Omnem enim numerum etc. tuperat. JAptO(56) Conjuncte et copulate contemptatur.ttiev
,
\ , ftriam et deificam, etc.
, ^ \ *
. ld est: c Omnem enim numerum et umtates, \ . Id est: c Man&ionis
qua3 numeri et omnis alterius quamiiatis partes quietis, et iinmobililaiis contractionem coutcmadimplent, omnino superat ineffabili menstira op- platur : Ilic vero uniformem et deificam. etc. 1
timus ille |Dmnitatis[ principalus omnem supra
(57) Inseparabilem, etc. Dco aspicit.
principatum posilas. 1
^ \
(5; \
, ld esl :
(55) lUa enitn perfecia quies et immobilitas
in
c Inseparabilem
in personis iminotis molionen,
mansione arcana et abdita quas expromi non potest.

[ ^ ] \ ineffabiliier et absque omni fluxu, prout Deuin de . est: < Nam mansio in sccrcto cet, aspicit.

901

A D A M P H I L O C H I U M QUJRSTIO C L X X X I H .

902

, \ tanquam unifica poientta, efllcirour unum, (58) et

.
noslris diversiialibus divine complicaiis et io ununi
convolutis, in unUatem Dei similem, et unilionem,
quae Dettm imitatur, copulamur.
, * ,
Trinilalem vero attende, (59) oon enim lanquan?
numerabile, dicit, ged propter manifeslaitonem
, Irium personarnm illa supra naturam fecunditate,
\ \ * ex qua omnis paiernilas iu ccelo et.in terra esl et
, \ nominatur. Et multa alia hojusmodi licet reperire
. " apud divinum inaspectabilium speclatorem, et in
mysteriis Pauli institutione digtium. Quod autem
, \ . Trinitas non sit proprie iiumerabilium, tum ex iis
, , qua* dicta sunt licet cognoecere : lum ali* raiionen
, , , varie declaranl, siquidem pn iis, qtiae proprie nu\ \ , merari poasunl, ut, verbi gratia, in hominibus ei
\ ; , xa\ . angelis, et similiter in inflrrilis aliis dicere possu , mus, trinitatem angelorum et trinitalem horainum,
, * imo et ires angelos, ei tres homines; in Trinitaie
. \ - vero supra quam sancta, ueque Trinilas deorum
, pie dici polest, neque ires Dii. Rursus in Trinitate
\ - eupra qitam sancta et uiiius ejusdemque substauti
. , personae in seipsis muluo incedunt, inlegris et
, \ . aalvis ptoprielalibus impbH omnia Paier; implet
\ , , omnia Filius, similiier eiiam Spiritus sanctus. Et
, \ * \ rursus; Ubi adest Spiritus, illic et Filius, et Pater,
, \ \ . quin etiam in quibus esl Filios, sunt simul el Pater
ct Spirilus sanctus. ID iis vero, qu* proprie nuroe.
rari possunt, nibil ejusmodi ne intelligi quidem potest.
Ad baec in iis quse sunt proprie numerabilia,
\ , \
\ * \ C accessio fit, et subduclio eorura, qoae numerantur;
, in Triniute vero snpra naturam, et mcompre ; \ bensa, quomodo boc penitus intclligalur? MulU

alia ejusraodi contemplari quis polest.

QUiESTIO CLXXXIIl [Coi*J, CCXII, . CCIII.]
.
De iiidetn eidem.
.
1

EdiU a Basnagio (I. c. p. 453). Precedenlis continuatio.

Unum itaque el tria nori sunt proprie numerus,
\
, , * neque principium numeri in naiure divinae Tbeolo gia, sed potius unum syinbolum est arcanae, et in
, \ ^ abdito recondilae natara?, quae inleiligentia compre. , - bendi non potest, significatque in aenigmate non
posse efferri et expromi divinam substauliam. Tria
vero manifc*laiionem explicant; et divinitatis im \ partibilis, atque incomprehensae cognitionem ali \ . quantum explanant bominibus qui gtint partibiles;
" \ D patefll enim substantia, quie sapra mentem, et
\ ' - supra oinnero comprehensionem est, appellatione
. Palris, et Filii, et Spirilus sancli, (60) sieut uno
\ arcani, quod supra naturaro est, ei neque cogiia*

VAHI/E LECTIONES.
f

I. .

NOTiE.
(58)^ E l no$trts diversitalibut in unum convoluiis, nuinerabilera dicit.

(60) Sicut uno arcani, etc. nominibus significan, ld est: < nusiris diversilatibus seu difle- tur. \
rentiis qua3 sunt divisibiles, in unum convolutis. > \ '
*
(59) SOH enim tanquam numerabile dicit.
. Id est: Non enim lanquam \ *

003
PATRTARCHiBCP.
904
tione firmalur, conirabkur in arcanum; et quod ,
comprebendi non potest; et nominibus inler se ,
dislinctis tradiltir conjunctio sine synaeresi (id est,
* \ , j
contraclione personarum) eorum , qut nominibits ; \ sigoilicanlur, el intelligunlur, et quod multiplicari
.
non poiest, non recedens ab unitate, exit sine mulliplicatione, trinilate raultipHcMum. boc quidem
unum tria profert; hsec vero tria ab illa simpliciiaie oniue et coitjunctioiie non exeunt.
Quamobrem vere est incommanicabilie Deus,
*
nibil enim ejusmoJi esl crealuris; si vero unum ,
lanluni esset, \ tria, Deus inflnilos haberet con-
sortes cl pariicipes, demonstraretque ctvalura Crea-
.
lorem in suis proprielatibiis collocatum.
'.
QU/ESTIO CLXXXIV [Coisl. CCXIU, Taur. CCIV].
.
Eidem.
Edila a Basnagio (L c. . 433, 43i). Priorts cotUiiroatio.
Quod si Deus cl divinilas in omnibus est, et per *\
onuiia nieat, quid mirum est, si ct in bominibus , \
cst tanquam bomo. Esse igitur in omnibus, lum ex ; \
aliis, tum ex raiione creaiionis inlelligilur, esse ; , vero in bominibus, cognoscilur ex assumpta bu> ,
manilale, quam propter cbarilatcm erga nos as- \ \
gumpsit, (61) ct exorlus, quem coep t, panicipa- ; *
tione, et comuuinione nostra, quae sccuihium . * ; \,
bonorem posl primum lulit. Quorum alteruin raa- . "
nus Crcatoris largita esi; alterum ipse ad nos ,
venicns. Sicut igilur (62) omnia, curn uon esscnl, \ * \
crealio ejus fecit ut essent, sic etiam, quia bomines
singulai i supra aliarum creaturarum omnium pro- , \ \ *
curaiionem providentiae benelicio affecil, clsi parttis ,
Virginis, ei ille orlus, qui expronii non poleat , , \
verbis, supra orluro bumanum est, genilum esse C .
diciinus euro, qui ex anternilate est, et bomiuem (
vocatura, qui naturam bumanam ftuxit ac forma- , ),
vit. Nou facimus bouiinem Deun), apage, hoc enim ,
fere fieri non potest, et judiciura ralionis boc noti
, \
palitur, sed Deum confitemur veuisse ul bominem
quod facile est Dco, qui naturae auclor fuil, id .
qiiod illies in nos cbarilatis viin magiiam pradicai.
'.
QUiESTIO CLXXXV [Coiwt. CCXIV, Taur. CCVI].
(63) Quomodo omnino cogitari potsit Deum eue
iit- kcxi <+;
carnalum ?
EdiU &eogo (1. c. . 434 , 435).
Neminem cxistimo ila a divina ilhiniinatione

vacasse, ut sil ei insiluiu, et commuiii nolion* ,
LECTIONES.
* I. .

I. uominativo.

> 1. .

NOTiE.

. est : Sicui D Tumanas legit ablaiivo et ,

aed sequeniia doceiii legeudum ease, tt
l>er unilatem in occollum et incomprehensibile con
iraliitur [Dei subslaniia] ne per sublilciu quidem , in noiniualivo.
(62) Sicut igitur omnia eum non essent, crtvmeniis cogitaiionera privata supernalurali secrelo,
et dislinclis iuter se nominibus, per ea tbeologico tio iju$ fecit uf ettent. "
prjedicalur ineffabilis ct contraclionisexspers con- ,
junclio eoruin qui signilicantur el intelligunlur. . Ideet:
(61) Et exorlui, ttc. lulil. c Sicul igilur, quia creaturas ex nilulo produxil,
, , Opilicem ipsuni dicimus, quamvis opilicio quoULet
. ld est : lonpe praeblaiitior sil bujusmodi produclio.
lurnaiius hicquaepiain omisil.
c ex parlicipaliune ac coinmunioiie generatio(05) Esl quiuta dUertalio apud Basnagiuoi.
nis ab ipso faclas quas secundum bonorcm posl
primaui illam [crcaiionem videlicei] lulit.

005
AD AMPHILOCHIUM QlhESTIO CLXXXIV-CLXXXVi.
906
>, , ) \ anticipatum, Deum esse ubiquc sine ulla interca . pedtne, replereque omnia. Qtiod si in omnibus
; , rebus- adesl Deus, (64) nulla muiaiione facU pro \ pter praesentiam ejusdera in rebqs, nec ulla varia , , tioue aftatua in eum inducta, ei eo, quod alii infra
* alios sint, nee ulla centumelia aspersa propier
, - naeulas, qtue in erealuris insuiH, quin potius in
, ' - illa bealitadinis exeelleniia, neque diei, noc iulelHgi pOtcst, supra qaara quae eloqui lieet, col
, \ tocatus omnibus prasens inlerest, et omnia roa , tinet et gubernat; quomodo fueril impossibile, ant
, quomodo coniumeliosum, adesse in buroana massa,
\ ^ et auam charilatem majorem, quam al expriini
; queat, et providenliam per incarnaiionem dcmon ; ' *, * sirasse? quin imo quoniodo non optimum esl, ei
apiissimum. Sed haec bactenus (65).
.
, Fortaasis aliquis eornm, qui inearnationem Dei
, \ impeesibilem, el Deo Indignam repuiaiU, refelUt
, eam, gealiens non solum Deum facium esse homi . nem, aed eliam omnium aliamm crealurarum na, , , turam subiisse, et ; , ld
, - esl, eas ad (66) suusiantialem unionem receptsse.
Sed age lu vir valentissime, (67) quS menlis lux
, facilem mobilitatem amplecleris, non approbo aliani
, \ , cogitationem, quia non agnovisti cilo, (68) nee ad verlisli flrme, quod a principio positum fuil, quod
, uegas. Qui enim conlendit impossibile esse Deum
, \ ' carnem assumpsiste, et bumanam formam induisse,
$- usque adeo videlur hoc per secundam dubitalionem
confiteri, el comprobare, (69) t pronuntiet, nec

, ^ naiuram uttius creaturae ex omnibus aliis sum.
psisse, et qui in uno vides boc impossibile, rursus
possibile esse Deum assurapsisse carnem in omni*
bu8 simul, quac necapud te sunt impossibitia, vides.
<7.
QuiSTIO CLXXXVI [Coht. CfAV.
Tour. CCVI]. (70)
Atatl
Quare Deut carnem anumptenl ?
Edita a Baenagio (I. c. p. 455,456). Dc causis Incarnalionis.

Quia perpaticorum esl cou:cmpiatioiie ineniis
VARLE LECTIONES
11. .
.
(64) Nulta mutalione facta, etc. infra altos sint. ,

. Id esl : c Qui menlis luae (
, - letu mobilitalem ampleclor, non approbo aliani co, , ' gilalionero.
, , (68) Nec adverlhli quod principio posilum /tii/,
. td est: c JNec lamen supernaturatis ejus naquod nega$. . . .
tura ob prasenliam ipsius in rebus creaiis altera- , ld est: Meque animadveitisli
tur, dum alleraulur ilbe ; neque fit minor aut itile propositam ab inilio thesin, scu quod proposiluui
ferior, duni crcatura? secundum subjeclionis ordiinilio fueral, prorsus negasse. >
nem aliae tiunt aliis inferiores.
(oU) Ut pronunliet, etc. lmpossibilia vides. *;
Plura omissa bic obscrvari possunt in versione ^
, '
Turriani.
(65) Sed hic haclenus. Fortassis, elc. Factum , ,
esse hominem. ' ;,
, . Id est:
. Id esl: Sed ha*c raliocinalio.ob- 4 Ut pronunliet euindem ca?ierartun crcaluraruni
jiciel fortasse quispiam, non sobim Deuin facium uullain nou assumpsissc naturam, ot qui in una
r'in impossibilem esse videbat, is in omnibus
esse lioiwinem suggerit ul eeuliaroiis. >
(66) Ad subsiantiabm unionem. ; . siuiul possibilein essc censuit adeo ut apud
Id csi: c Ad substaniiatioaem seu subsiautia? pro- raliocinandi sludiostim non impossibilis invcnialui
divina? incarnalionis possibiliias. >
diiclionem.
( 0\ Ebl dissertaiio scxla apud Basnagiunu
(67) Qui meniis tvce facilem mobililatem amplccteriSy non ap^robo aham cogitaiionem.
9

907
PATRIARCHjfc CP.
908
eogitaiionem, quae Dcum deceat, de l)eo informare, ,
iJque vel ex eo liquet, quod i i , qoi videntur inter
homines ad summum fasiiginm sapienlias perve-
nisM, inier ee ipsoa et ab aliis plurimura ditsen- serunt;idcirco Deus factusest bomo, utnon solum, ,
qoi plua cognitionie, quam alii asseculi videntur, ,
sed etiam vulgus bominuro, qui magis sensu quam
ralione ducuntor, per ea, quae vident et audiunt, ;, ' $ \
ad piam et salularem Dei cogniiionem recurrere \ ,
possint, per ea, quae sub sensum cadunt, ad eum, * qui sub intelligenliam, ascendentes, et ab iis quae , \ per carnem a Deo facta sunt, ad contemplaiionem \
divinilalis incorporeae et supra naturam, atque boc .
quidem ex iis qu acciderunt, patefil; ex quo enim ,
Deus factus est bomo, et illa arimirabilia, t quae
supra naluram erant opera, formam natura? nostrae ^ , \
ferens perfecit, absurdas et multiplicibus errori- , \
bus implicitas cogitaliones abjeceruot, ei illis nii- ; , \ gis el idolorum fictiouibus procul relegalis Dcuin , \ , in carno visum , bunc verum Deum esse conOten- . ,
tur, et venerantur, qui digni babili sunl, ut per , \
praBsemiam corporis ejus (71) el operura ejus \ ,
aspeoiu et audiiione eum cognoscerent, et hujus-
modi cognilione ad cognitionem ac conteniplatio- \ .
nem ejus nalnrse inaspeclabilis adducerentur.
' ,
Sed bsec quidem una causa; altero vero quod
oequaquam forlis ligaius esset, (72) niai forliter (
ceriamen boc subiisset. Tertia, quod doctrina ocu- \ .
lis, ei auribus praeposila valentior est, etroultofa- \ ^ \
ciiior ad exsequendum, quam quae e ionginquo et *
per alia intermedia annuntiatur. (75) Tura etiam C . , \ actio per imiiatiohem virluium facilior est et com-
modior, quam ea qu;e cilra imiiaiionem exigitur. ;
Imilaiionem autem DOD possunt habere bomioes, . *
quas bumanam vitam in allum lollat, si nullus sit, ^
qai hanc actionem virlutis suspiciai Jiunianae. Hu- .
jusmodi aciio bumana quomodo ease posset, si in- ; carnatio Verbi Dei facta non esset ? Amore igilur \ ,
erga bomines, el providentia immensa Yerbum Dei , \ ' factum esl homo, et nobiecum deiflce convereaium .
est, et inter homioes vhit.
1

QUASTIO CLXXXVII

[Coiil. C C X V L Taur. C C V I I ] .

De Filii incarnatione.inedita.
i'.\w Filins , et non alia sanclae Trinitaiis per- D , \
sona, noslra nalura assumpta, incarnatus esl ?
, ;
YARIiE LECTIONES.
* 1. in subjunclivo. i 1. \ , etc.
rianus legebat , non male.

. 00,

1. . Ter-

NOTJE.

boc snbiisset.
(71) Operam ejus a$pectu.
(73) Tum etiam actio per imitatwnem virlutnm
. Id est: t Ejus operum quae oinnem oraiiofacilior est.
nem superanl aspectu.
(72) iViet [orlittr certamen hoc subiissel. . . . . Id
esi: Tum eiiam si velis, quia multis bominibu
. Id cst : Nisi fortior quispiam certaincn actio per imiialionem virtulum facilior est. *

90

AD AMPHILOCHIUM QtLESTIC) CLXXXVII-CLXXXVIII.

'.

ri ,
;
Edita a Maio (No*.
'. ,
\
xc, \
,
* \
;
, ' '

910

Q U J E S T I O CLXXXVIII. [CoM. CCXVII.

Taur. CCVIII.j (74).

Quare cum Trinitalem homogeneam e$$e parique
nore frui in confesso sil, Paler tamen per Filium
el perSpiriium saneium creare dicaiur, non autem
venavice?
Ooll. t. IX, p. 151).
1. Audio nonnullo^ io perplexitate versari, curnam, cum sanctissima Triniiaseamdem subslaniiam
eumdemque honoris graduin sorlita sit, idque in
primis perspicua divina Scriptura doceat, nibilomimis creandi laus ab eadem Scriptura de Filio polius quarn de Patre praedicetur ? nam eisi Palrem
quoque Creatorem dici deprehendimus , lnuilo la-

~- - - ~ -

~- r

-w

, , men magis Filium. Rursus curnam per Filium di ; ' caiur creare Pater, noo autera e contrario per Pa ; irem Filius ; neque ilem Spiritus per Palrem sive
per Filium ? An per Palrem quidem inlelligere licel,
,
audilu mirum, iniellectu non impervium ? quia
, ;
Filius etiamsi Spiritum minime creat, dura tamcn
\ , '
ad alia opera bunc niiuii, simul operatur. Cur ergo
' *
nou est incredibile miraculum boc ? el quis Gdeia
;
buic rei facit ? nomo quisquam, praier Palrem,
; , *
qui scilicet ipse quoque miuitur. Ait enim pro
phelicamens Isaiaevoce: cAudi me,Jacob etlsrael,
, " , \ ,
quem ego appello : Ego Deus primus et ego no , , \ ,
vissimus, et praeter me nemo Deus esl
> Ego
\
manu mea teiluris fuiidameiua jcci, Spiritusquo
,
. "Upa \ Q
coelum flrmavit. Viden* ut crcans, per Filium
. - Spiriiumque crcel ? Ego cunctis asiris praecepi.
. Haec ore Propbclae ait omnium Deus , seque bis
, - dictis manifesle revelat, nempe quod verba hiec a
, Patre dicuntur : nam dexlera ejus Filius c*t; Spi
* \ , ritus vero ejue, Spiritus aanclus.

2. verba recondita ! imo potius seneus mi'. " !
, ( nime palens ! qui si tamen explaneiur, facilis iii * telleclu est. c Et nunc Dorointis mittil roe et Spirilus
. eju8 .> Ergo Spirttus, sicuii hunc Filius, iia el
, \ ipse Pairem miuil. Nam reapse Dominus nuoc F i , * , lius dicitur, qui simililer a Palre miasus , nunc
c \ \. miltit Patrem. Ait enim: t Et nuuc Domiiius inisil
me et Spiritus ejus. > Ex bis igitur conslat paulo
. >
, D-eliam oblusioribus, neque missione Filiuin deprimi
, * ad,minorem vel naturae vcl honoris graduro ; ne * \ que ilem Spiritum; quoniani et ipse Paier mitlj
* * dkitur ab utroque. MiUil Pater Spirittira; miltii
, \ , et Filius. Mitiit Filium eliam Spiritus ; c Spiritus
\ , ' , enlin Domini super ine; quamobrem unxil me ;
> MUtil eiiam
* evangelizare pauperibus inisii me
. > \ . Patrem. Non ergo imroinuilur missione Spirilus. Ne * que tantammodo miltil, ed eliam ungit Filiuoi.
, . Quomodoergo missio Spiritum deprimil ? Non so ; lum eniin banc ipsam retribuit Spiritus Filio, vem e u s

Isa. XLVIII, 2.

" Isa. LXV, 12.

Isa. XLVIH, 16.

* Isa.

LXI,

1. Luc. iv, 18.

NOTiE
(74) Pleraqcre Photius desumpsisse ex Jobi monachi depcrdllo opere De incarnatione lib. 1U c. 10,
quod ipse recensel in bibliolbcca, God. 1.

911
PATRIARCHiE CP.
912
rum etiam addit uwlionem. Profundus senno; sed ,
qtio profundior, eo magis haretieorum obstruit ora. , '
Huc eiiam menlem intende : roanet Filio; hunc
a mortuis suecilai. Haec, inquam, iiobiltoris na an . \ . \
deterioris ordinis snnt quam mittere ? Sed neqae * .
baec Spiritum supra Filium exaltanl; neque missio ' \
ab aequalilale cum Filio Spiritum roisaum depri- ; '
, '
mit .
.
\
3. enim ungerc, dicea, et mittere et exsuscilare , post sacram ceconomiam inearnalionemque \
Kutit : que si praedicia quoqoe fuerunl, oraculis ,
videlicel res fulura pradicabatur". Pracclare . \
ais. CoiDidera porro, missionem quoque S;)iritns ,
aFibocam Servatordocutt, illnmque a Patrcfnisse *
miseum et nihil a se ipso loqui, tonc missio- , nem item Splrilus sibi vindicavisse : cumque ipse ,
missus esi, tunc miilendi quoque facultatem acce- . *0|
piese. Viden' ul ba?c omnia sacrae oeconomi verba \, ' ;
sint, non auctoritas? Specia igiuir quod oeconomiae , \
cst, aiqne ab co quidquid est aucloritatis, discerne.
Missio non destruit consubsranlialilalem: sub-
sianti homogenea non irahit ad differcntiam. , \
Cum exivii a Patre venilque FHius, Umc roiuit ,
et Spiritum. Neque in exilu fit dislraclio, neque in , '
missione separatio. Exivii manens, misitque re- . , tinens apnd jse. Suscital Cbrisfum Spiriius; non , '
quod infirmior iu illo diviniias essct, sed ne vim ;,
aciivam Spirilus a di?itiitale Filii alienam pulares. Deindc Spirtlus quidem Patrem millit; non tamen C *
sacpenumero. Ila proptcr banc missioneni non ex- ,
cidit Spirilus, secusac haBretici blaterant, ab xqua- \
liiale et divinilatc. Qnes aulem non sa?pe mitlit, , id scilicet accidit, ne in Trinitate vim causatem iri-
bus communem existimemtis. Idcirco Pa(er quidern
dichtir saepenumero per SpirUum agere; simililer \ *
etiam per Filium. Illud autcm s*pc fleri dicilur, ut \ *
Patri causalis vis eonfirmeiur : rariue aotem agcre , ,
per Patrem Spiritus dicitur vel FiHus, ne si ga?pe ,
pcr Patrem agere Spirinie alque Filius dicerenlur, \
maliiiosa alqoe versuta haerelicorum rabies minore ordine personam gloriamque Patris collocarei; aut ,
quod magts obviuni esset, causalitatem II eripe- . \
rcl. liittil Pater Spiritum atque Filiuiu. Millit Pa- \ * \
irem eliam Spirilus iteraque Filins : eo nalurae D \ . ;
SBqualiias. entm saepius mittit Pater : en causa *
litatis pnerogaliva. Ila sine ulla diversitate sub- .
stantiae patria proprieias elucet; eademque siroul ,
elucere einit illorum, qui a se proceduni, bomoge- \ .
ueitalem honorisque parilatem.
4. Diciiur ergo Pater per Filium res creaUs ex
\ '
nihilo produxi^ee ; prsterea Veteris quoque Testa- , \
menti legislalorem eumdero pnedicat: divina nimi- ^ rum Providenlia multo anlea refutante Tundiiusque \ ^ ;
evertcnte illorum insaniam , qui Veius Novumque
TcstamenJum ad duo conlraria principia rcferre \ .

andent. Nam si Ecclesia diserle licet fatenle, Cbritilum oraculorum vetcrum vcritaterademonslravisse, , \

* Marc, i , 10. Uom.

TIII,

II.

Joan. xv, 26;

, 15.

913
AD AMPHIXOCHIUM OUiESTIO CLXXXIX*
gu
, \ L oovique foderia eurodem iuisee auciorcm , quod , que caput esi creandae ex nibilo naiurae vim suam
\ (75) impendisse, nibilorainu* Cbristo Deoqtie infenei
Manicbaji itemque MarcioB non venerentur quomi , nue alteri principio Evangelium tribuant, alteri
, autem contrario Musaicas in&Utuiiones; in quan, - tam denique blasphemi exceseum veniaseiii, si
, veterum quidem Scripturarum seorsum auetor prae ; dicaretur Paler, gratiae rursus seorsum Filjus ; Sed
. enim bxc alius lemporis diversique potius argu* , meml sont. Revertendum igitur ad propositam
, inilio dubitationem , quomodo Pater per Filium
. creel; Filius aulem nequaquam per Pairem. Jam
, . bactenus prolaia solutio sicuii dubii pariem splen - dide illu&lrat, iia magis obscurat alteram. Sedenim
, \ ) praestal, non probabilibus iantummodo iiiti eer ( . monis argumentift, verum eiiam Scrtpturarum usu
ac magisierio rem eonfirmare. Nosiri enim saneli
, , Spirtttts oraculie freia argumenla, quanlo forliora
evadunt, lanto caiumnbe superiora Ounl.
^ .
QUiESTIO CLXXXIX. [CohL CCXVIII, Uur. CX.]
'.
Cur Spiritum PairUet Spiritum Filii theologieo ser*,
nione dicamu; Mque tamen Patrem Spiriiu*

;
neque Filium, conversa vice faleamur ?
9

Editt
\
, \ ,
, \
*
\
- *
; ,
, .;
.
, ,
,
, \
,
, \
,
, ;.
" ^
, \

,
, '
\ ; \
*
' \
*
\
* '
,
1

I. c 185,184). .
Exiuiia et emiucas supremarum per&oearura dr
vinitas pluriroa babei, qua neque iittelleciu oeque
sermone compreliendi queunl; non aoluw qood
auiuei ad ualure ejus conieipUUoneiu, verum
cliam propler incomprebenaibdem recoqdilajnque
propi ielaium obgcuriutem : mullo lero imposaibilius est, ut earumdem causas niens terreslris
explicare queal. Verumianien splendoris illius radiis ad nos clemcnter inde mananlibus, tanquaui
apeculo, pura noslra cupidiutc fideique illu&tralione, noiiiiara uanciscimur. Nam quod esi quaquaversus iucomprehensibile, id ne amabile quidem est, neque erga id amoris scintiUara ullaui
concipere possuraus ; quippe quod neque igniculoe
cupiditalis emittii, neque sibi cujusvis auiioum
concibandi vim babel. Esi lamen baec rcs vaJde
indiga superne flantis inspiraiionis, quae sublinaiorem docirinam tradai; posiulaique puram ineatem, alque a vulgi iolelligeiiua abhorrel. Jam vero
quae coelestia nobis coniueri nalura? inGriniias nou
) concedii, ea ut per familiares nobis res ad absirusiorein conlemplatioDera rapti intelligaams quodammodo, clemeus Dei boDilas largitur; atque ad
Palris et Fiiii el Spirilus aancii non incongruam
pbantasiam subvebil; nosiruui dcuique erga Deum
amorein analogia quadaro fovet ac eatiat, qui caeteroqui inscitiae angusiiis undique coarclaiur. ldcirco
igitur ne Pairis quidem et Filii sancmm Spirilum
dicere dubitamus. Namque in bumanis quoque
rcbus lum Palri lum Filio Spiiilum iuessc et cer-

(75) Photii ainplum opus conlt a Manicba3os edi- ep 123. 23 : Ha>c dicimus non separante* legem et
tum a Montfaucoino Wolfioque legimus. \id. bujus Evangelium, ut Marcion calumniaiur, $ed unum atPalrol. t. C l l , col. 9 seq. De Hareione llioronymus que eumdem su$cipiente Deum, etc.

 PATRIARCHA CP.
916
915
ninius et conflteri solemus quod autem Spiriiui ,
Filius sit vel Pater, id neque dicere palimur neque , , inente percipimus. Sed lamen rerum, quae cerUe *
apud noe sunt, analogia ad theologice loquendum ,
de itieffabilibus atqoe eminenlibus divinis personis \
ducli, non immeriio Spiritum Patris Fliiqtte dicere , \
discimus; Palrem vero vel Filium Spiritus, haud *
, .
jam agnoscere suetioeinus.
QILESTIO CXC [Cohl. CCXIX, Taur. CCX].
PVCurnam cum Paler cl Filiu* el xanclus Spiritus
consubstantiales paresque vi, vuluutute et polentia

fnf, lamen tu numerando prhuum locum Pater ,
,
obtineat t
Edila Maio (I. c. 18, 193).
Alius fortaase ne&cio quis abslrusioris llieolo- '.
giae cogilatibus nixus, quique virtutum perfectarum , \
meriiis ad excipiendog coeleetis luminis radios
apliorem ee reddiderit, is, inquam, menlis suae ,
perceplionem sublimiore tbeoria subvectam expli- *
cabit, rerumque ineftabilium causas evolvet; quod \ , ' jtyquidem ii nequaquam aggredi possunl, qui sene-
goiiorum colluvie nonduin expediverunt. Ego vero . \
qui nibil excelsum in me scio, neque adbuc ab hac , \
communi conversatione mentem abstraxi, si qoid , &
tamen eScripturarum meditatione et siudio, coelesu \
favente ope, condidici, non gravabor apud eos qui ,
mihi communi religione zeloque ejusdem conjuncti ,
siint, aequam symbolam io communem utililatem , \ * , *

conferre. Sunt igitor

bomogenei
Paier,' Filius et
"

Spirfiue, neque voluntatis aut vtrlulis aut polestatis .

differemiam ullam in ipsis videre est; neque deni- \ , \ \
que reliquorum sublimium et eximiorum nominum, \ $ *
quibus excelsa et omnium domina divina dignitas \ \ \ "
titulaior. Sed tamen Pater vis causalia est ex se , ' \
diinananiium, unius quidem per generalionem, al- * '
terius per processionem; qui sane ad eum taiiquain , ,
ad itiiiiutn congeniium potentiaeque eociura referun- ,
tiir. Alqui haec ipsa relatio perbelle ostendit praepo- \ .
nendum esse procedeniibus ab ipso Patrem : non
*
tamea eadem demonstrat praeponendutn Spirilui ; , \
Filiuin. Ergo ratio nolior videbilur sermonis ejua .
qui sanctissimae Trinilatis numerationem eo ordine
fecerit, qaera singularum personarum notitia desi-
gnat. Primo enim hominum nolioni occurrit Pater, J J ^ . deinde Filius, et per Filium Spiritus sanclus. Et *
quidem a divinis motuo persoitis revelata fult bo- %\ . \ '
miiiibns singtilarum notiiia; Palre coelitus Filiura
ostendeiite; Spirilu autem eumdem per adventum , tuum contesf ante; Filio rur&us Patrem honorifi- $
cante, atque illustriorem sacris euis sermouibus *
elBciente, Spiritumque ad discipulos mittente; \ Spiritu denique ipso Filii auclorilatem proprieta- , \ \ temque firmanle : neroo enim potest dicere Doroi- . \
utiin Jesum, nisi in Spiritu sanclo.
, q .

VARLC LECT10NES.
(4) Parucula desideratur in codice.

917

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO C X C .

918

\ oSv \ ' 2. Ergo tum vicissim tum ctlaui ex una pcrso \ , \ narum barum manal cujuslibet earumdem mani feslalio atque comprebensio; ita ut per has ad
I corigeititam indifferentemque naturam menle per \ lingere feliciier possiraus. Jain quibus pure atqiie
, \ perspicue unara ox bis bealis creatricibusque per . sonis cognoscere datum est, iisdem reliquarum
\ * \ quoque cognitio peracla est. Nam qui novit Pa , trem, idcm novit et Filium : el qui Filiuin pro
- possibili mortalibus cognitionis gradu novit, is ne
. \ , pari quidem Pairie itolitia caret. Similiter etiam
$ \ Spiritus, qui profunda Dei scrutatur alque ho \ , minibus sublimiora doctrinarum arcaua revelat :
, bujus, inquam, si quis perspicua notilia imbutus
, fuerit, idem ne Palris quidem tbeologicam cogni . ' \ ^ lionem desiderat, neque illius quae Filii parilcr
\ notionem imperlit. Sed enim quanquam bac do, ctripae barmonica copula inter se cobaerent atque
, \ invicem illuroinanl, non tamen ignoramus, Paiiis
- vocabulum priore tetopore hominibus innotuisse,
(76)* , frequentiusque aures circumsonuisse, quam Fllii
nomen. Jain et Spirilus vocabulum eisi evidentius
, quam Filii Mosaica historia docoil, id tameu non
tanlis viribus pollebat, quanlis Filii appellalio, ad
' ^* suadendam utriusque individuam subsistentiam.
, \ \ Vocabuli enira Spiritus ambiguitas lum ad ea quae
- per se subsistunt irabitur, tum ad ea qu vice
(77)* \ quodaromodo substaniise fungunlur. Atque adeo
, \ impar erat appellalio baec exbibendae dignae Spiri \ - ^ lus nolitiae, ut pars bominum non exigua eorum
, qui Mosaicae legi adbaerebant, nequaquam vellet
* Spirilus sancti personam coutiieri; siculi ne an . gelorum quidem naturam. lla quidquid in Mosaicis
liuerisad nomen spirilus pertinebat, Judaeis ipsis
, in cassum erat. Quare ob id non solum Filio non
* ' est praeponendus Spirilua, verum eliam quacunque
, \ in Filii appellationem congeri j>ossunl, quaeque
\ , eodem deducunt, prioris ordinis jus, si rainus na , \ , - lurae, nanciscuntur. Quamobrem Judeo nemini
. \ - controversa fuerunl haec, verbura nempe, dexlera,
, , , \ , \ virtus, etsimilia. Nemo quippe qui baec negaveril
, \ * comperius est, aut qui Patri impudenter accora, ' modaverit; quamvis Filii persona. quae horum no * \ minum scopus et summariura esi, non aeque apud
\ |) omnes in cunfesso fueril. Idcirco itaque secundum
* in numerando ordinem Filius obiinet, non Spiri , ' \ tus.
, .
3. Est etiam alia rei causa, quia videlicet post
{. \
^ eam gratiam qu Filii sacram nolitiam nobis ini * \ periivit, lum deiuuin Spiritus perspicua docirina
40

I Cor. , 10.
NOTJE

(76) Confer gandi Hippolyti dictom in scboliis ad in ephtoli$ ad Demetrianum, Spiritus sancti omnino
Danielein p. 41. llem recole Photium quasst. 43. negat $ubtantiam; el errore Judaico dicii eum vel
Sed lamen divinum Verbura propbetis certe fuisse aa Patrem referri vel Filium, et ianctificalionem
cngnituiD, copiose adQrmal Euscbius Jfstf. eccl. 1. utriutque penonce $ub ejus nomine demonnrari.
Eumdem errorem Lactantio objicil Hieronymus
2. 3. 4.
(77) Hinc magnus Laciantii error, teste Uiero- etiam in commentario epist. ad Gal. lib. n.
cap. 4, 6.
nyroo epist. 7: Lactantius in libri$ etm, et maxime

919
PATRIARCHiE CP.
92J
llam ionotuit. Etenim cum igneig linguis coelitug
inissis multiplicig apogtolos ferroonis munere do- ,
navit Spiritug, atque apud orones genlea exiempo-
ralee orulores fecif qui nuper illitterali erant, tunc , ,
potissime accidil huroano generi, ut diviiiiiaii? ejusdem Spiritus accuraiiorem notitiam adipiscere- .
lur. Ergo quia vocabulum Palris hominibug pri- ,
miim tnnotuii; ei quia gratia deinde gacrara FiUi ,
noliliam deiulil; et quia postremo sancti Spirilua divina diguitas per admirabilera erga apostolos ,
operain semet revelavit; jure meriloque nomina
baec eumdem ordinem in numeraudo eervant. Slc
aulem noiiliam banc paieGeri consullum fuit, ne homo idolico crrori dedtius, audita tubiio et nia- ,
nifeste personarurn Triiiitate, aegrius ac difficilius , \
ab idolorum supersiiltoiie absiraberetar. Nam gi, .
Triuilaie iicet pcdeteropiini et per amigmata atqwc \ ' \
iransennas iniiio insinuata, vix Uraen bomines a * ,
polytheUmo discedebant; si aperte, inquam, et ,
eubito Ti inUas iiuiiliala luieset, rwiitie illorum sti- \ ,
perstilio magislenum omne atque ad uniug Dci
cultuiD adhortaVionena respwissel floccique fecissel, el sua exitiosa >acra praedicat saluti antetulissei? , Hecte igilur Palrig prtmum notilia vulgaU , ;
deinde gradatim Filii ac Spiritus. Atqoc biuc pro , \ co noiitiai ordiiie, quo sacram alque preliosam
religionis suscepimus inslilulionem, in recensendo \
quoqiie eamdetn servamug eongrucnter pnerogali- , \
vam,
.

<

*. " .
. C#ieroqui Pairetn nostrttm appetlare Deum,
, *
n
iedecorum esl neque audiuj mulesium ; imo
\ ^
id vulgo Hdenierque facirous. Fitinm vero n o s l r u i u
,
dicere vel ipsum Filium vel sanctum Spiriitiin, ne
,
ifteng quidem paii polesl : imo abs4irdr(as impietaie
\ .
corniie banc appellattonem eubsequerelur. Patris
^rgo nomen eive qiiolidtana consuetudine sive n a ,
lurali ingtinctu meng bumana hawd moleste admii . l i i . Jam hujns nAininis praevia notto effeeit ut sa,
crarum quoque Scriplurarum doctrina nexu quo
dam ex bujus vocabuli constieio usu proveniens,
,
baud *gre nobjg inspiraret provisam jam super . \
uatuFaliom rerum disciplinam. Rursiie si mavis,
, q u o o i a m neque naturalig ralio, neque loquendi
conaueludo prorsiig vuk Pairem a Fiiio Spirituve D ,
procedere, sed contrarinm semper novit, aiqtie ita ' . '
fidclei erudire non dubital; binc , ut cum Palrem , Filio et Spiritui in recensendo praeponere solel, ' ,
gacram doclrinara nequaquam violet. Propierea ,
Filius dexlera quoque dicitur el verbum et virtus .
cl sapieiilia Patrta ei gimilia : Pater autem etiamsi " \ \
naiuram nulloroodoab eo difTerenleni habet, tamen , \ *
neque cugiialione neque sermone ad Filii ralionem trahi potest. Jam quia ad Filiura Pater non irabi- , '
lur, veluli ad principiura aut cauaam vel ad quam- *
libei bujus relalivam proprietalem, binc nos vide- , *
lieet theologice dicimus Patrem per Filiura operari ,
vel cliam per Spirilum quidquid bcala talttu-a agil: \
ncq^ie contrarium dicere patimiir : ncque Filiuni ^ -

921
AD AMPHILOCHIUM QUASTIO CXC.
922
\ - aiil Spiriiuiit per Patrcin opftrari in satris nostns
* - iualitulionibug docemue*
.
'. \ ,
5. Veruni big etiam prstermissis , tion Judacis
\ , tantummodo ged idolici quoqtie erroris asseclis
\ * dulce ac jucundum fuit Patrem sibi vindicarc Deum.
, ' Aique ut poelarum liceniiam omittatn, audiro licoi
' (78) ' Arietonts filium cum aliis muliis eibnicae pbiloso pbia? sequo eludiosis, qui Deum Patrem Factoremqu^
, \ bitjus universi coneelebrat: quem quidem et agre
, \ inlelligi, et intcllectum hatid vulgari universis posse
, censebal. Inierim Judaeie bacc appellatio famUiaris
* erat et jucunda ac sumends dignitalis occasio.
. \ Quare el adducto sopercilio (cum potius pmlere eos
, ' \ - deeeret meniisque lumorem poitere) nos, glorianti
, , - dictiotie aiebant, unum Pairem babeinue Dernn.
0 , Viden' ul dulce guaveque git bumanae naturce Pa^. *$ \ irero aibi vocare Deum! Jam de Filio et Spiiitu
; quis quidquam bujusmodi molielur impudenter df , cere ? ldcirco initio baud Filium aeque facile fuit
, ; \ miDliare, ut Patrem : sed aliis quivalenlibus vo3 ' cibug acra ejutdem notiiia ad aures non indigitn * ' - rum efferebalur : vocabulis, inquam, bracbii, dex \ lera, gapientiae, alque aliis coneimiletn vlm habtjn , , , libus; inlerim duro ipsum Filii nomen intra aileiiiit
6$ \ , \ - Ikies coniinebaitir. Cur porro? quia Filius et per
. se el acintom differentise personam invehit: qu
. ; - res inlirmiores animos atque naorosos in polyibeig \ - nuffi praecipites pertraxisset. Vocabulum aulen>
, dexiera et similia quaevis , cum in ulramque par1-i
\..

Mr-.

*

.


.
^ lem ferrae
valeant, nempe el ad demonslrandaro
\ , , personaruin dislinclionem , ti ad suadcitdam div , \ nitatis uniialem , idololairiae siudioeia nequaquam
, - paris deirimenli causa fuissem.

.
6. lnsupcr Spiiilus quoqiie vocabulum cum pro*. \ \ nuniiari possit ei de re pcr se subsietenle et de re
, exsieienie in subelantia aliena, haud aequeac Filii
' appellatio aolenles impellil ei cogit ad faiendaro
\ defiiiiuio por te pcnoBam, aed eget adhuc rattaci
, ' nii argumealis ei coneuhattonibue. ldcirco eisi
. Spirilus ratiua quam Pater, frequenUus vero qoam
\ , Filius, oliin priedicaUis fuit, non lamen bic ordo
, ' , D praedicalioiiis eumdem in Dinneratione qaoque gra dum conser?at. Nara Pater ei Filiu* giacim ac pne . dkantur , individuam gubsistentiam pm ge feruni:
\ , Spirimg autem vocabulum quanquam iadividuam
* pariler eabeisientiani denoUre poleal, noa tamen
, ad personam tantumroodo referlur; ideoque pr*e
, cedendi digoilatem non gervaU Praeterea ei per
. " Filium Spiriiua ad digtipulog migsus fuii, natura
, ejua mitiendo non immitiula ted gtatam suum re , tinenle, ordo quoque proprieiates pergonaleg reccn , gendi designare pariier ac praedicare poteril immuNOTiE.
[!>) P4alo epist. VI. et alibi. Maro Plaionem Arislonis lilium bic dcsignari a Pliotio iicmo non
iuuliigit.

923
PATRIARQLE CP.
21
tabilitalem ac distinciionem. Addesis, quod theolo- gicam Spirilut uoiiliam a Fiiio didiciraus; nempe * Illinii a Patre procedere, et in pari ordine colloca- \ . \ \
tiim esse cum Patre Filioque, ei denique perfeciio- *
nuni esse magistrum. Nam qua, propter huroanam * ,
iuflrniitatem nondum perfecliora capientcm , disci-
pulos Servator non docuit, ea ipsis a Paracleto de- * \
roouslratum iri promiaii. Ergo hujus perspicuae
circa Spiritura iheologia? ad quam bumanae vires non periingebant, prsesenlem in orbe Filium constat ,
*
fuisse a n l e s i g n a n u m .
\ , \
,
7. Igilur et quia prior est Pairls notitia; et quia
*.
e i ipso Filius Spiritusque procedunl; et quia hi , \ \
quidem ab illo manare dici queunt, isie ab his xa\ , itein; et quia Dei Patris nomen in hominura usu , * \ ,
versatur, idque adeo usurpare geslimus; caetera \
duo ne menle quidem sibi quispiam vindicare po- , *
lest; et quia Dei Patris oomen dulce grainmque est ,
crealurae sibi id inscribenti, illa vero aditum nul- * , *
lum patiuntur; et denique propter alia jam dicU, , *
bunc Ecclesia ordinem in recensendis consubstan-
tialibus homogenei&que personis conslanter admi- *
eii. Sed baec de nuroerando Patre et Filio sancloque
Spiritu elementaria tbeoria bactenus : namque ab- \ *
solutior accuratiorqtie traciatus peculiare silji opus \ ,
poatnlat atque exigil.

v

^'.
QUAbTlO CXCI [Coisl. CCXX, Taur. CCXI].(79)

Cur humani generis redemptio neque ptr aliquem
tx incorporeii virlutibus genium, neque per i i m - ' ,
plicem homitkem, $ed per Verbi exinanicionem
peracta fuerit.
(80)
Edita a Maio (1. . 1999).
I. Ab emdlfls nonnullis quacri scio curnam com- C . ,
munis culpae emendatio ab aliquo horaioe lcnrala
non fuerit; quandoquidem bomogenea nalura pla- *
cando persuadendoque aplior est. Atqui bi facile, \ .
bi minus aniea,' cerie Dunc cognoscent totam banc
, ,
ralionera incarnalione Verbi contineri: tum vero \ iniram illud, quod exinanitionem abunde explet, * & nusquam poiuisse inveniri, si homiuum quispiam ,
ab humano genere universalem tyrannidem depel- ;
lere Voluissei Jam primum is qui rera taniam per- *
agendam, couirounemque salutem eapientiae suse ,
divitiis eximiaque boniiate procurandam susciperet,
haud ex eorum numero deligendus erai, qui atiunde , servari ipsiraet atque emendari deberent. Porro ho- \
minum universa nalura peccato erat obnoxia, mul- .
taroque corara desiderabal aique expiationem. Qno- ,
nodo igiiur fieri poterat, ut qui in eadero inedicin \ *
NOTJE.

(79) Et bic Joboroonacbolib. II De Incarnatione

(Phot. Bibliolh. Cod 222) plura decerpia viden-

(80)Copiose versat hoc argumentum etiam

biut in tricenn. Constanlin. cap. XUI. sqq.

Emc*

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO CXCI.

925

926

, egeslale versabatur, ig aliis ptirgalionem guppe , \ ditarel medelaeque auctorem se gereret?

;
2. Deinde divinum Dei opus alque sub sole
'. \
, ; novum num humanarura virium erat aggredi?
Quod siquis semulari quodanimodo remque impos , sibilem tentare voluigsct, is poliug maltim illud vel
, * in caput proprium convertissel, vel certe deierius
, fecisset. Eienim illi qui beneficio ejua utereniur,
' partim baud magnopere ae peccare putareni, si
, adversus paris nalurae bominein ingrati exgiste . ' rent; pariim wero eo proruerent, ut quod Deo ob , \ - sequium debenl, id Servalori tuo exhiberent. Nam
gi Israeliue Hosem, conlra quem saepe lumultuali
, * fuerant, ita ut coelestem quoque curatani hia ab eo
, ; \ ( salutem pejore condilione quam ifigypliacas cala \ milateg baberenl; si Mosem, inquam, post obitum,
\ ; , Dei insiar venerari moliebantur, ut a mysticis ga , \ crisque Litlerig discimus ; (quam ob causani se \ pulcrum ejus Judaeorum oculis ad banc usque diem
), - invisibile incognilumque fuit. Mire enim versutus
,\ , - est ad nocendum diabolus, ariuisque tuitur
; - dextris tum etiam ginislrig ut bunianum genus de . cipiat) nonne bominem qui majorem lyrannidem
, averlisset, etiamsi ejusdem nalurae ease scirent,
* \ ' Dei loco coluissent? Milto nunc Pauli exemplum ,
, cui Eibnici apotbeosim decernebant. Uiud certo
\ , , exploraiuiD est, haud fulurani a lapsu resurrectio \ , \ nera , sed graviorem deeperaiioremque ruinam.
' - Profeclo debilorem se profileri baud fortasse abu

-m

j,

II-

- surdum videretur, ila ut quod erga Crealorem

, ' \ propler cximiam dignilalem divinilatemque ejus
.
faciunl creaiurae, idem prorsus erga Servatorcm
tervati, erga iustauralorem confracli, facerent. Alque baec causa esi quamobrem ne angelorum quidem naiura salulem generis noatri reparandam susceperil; sed qui Creator fuit, idem auclor quoque instauraiionis conspicilur.
*. ,
3. Alioqui neque servorum est ueque crealura \ ; , rum regia el dominica mandata vel abrogare vel
- ' \ . etiam majore perfectione donare. Atqui boino
, Gbristus effectus, hoc inler caeiera beneficia, imo
\ , prae atiis multie, insigne fecil, palrias nempe leges,
\ quae temporom illorum Israelilis accommodaiiores
, \ .
erani, ineliorem ad condilionem promovil. Dicioin
, , , , > quippe fuerat aniiquis, Non occides ; ego
* c , > D vero dico vobie gic. Non moechaberis ; > ego
* t \ , > * vero sic : Oculum pro oculo ; > ego vero sic.
\ & Et alia plurima, quae cum olim pro audientium iin , perfectione perlata fuissenl, meliora dein a Domi $ * \ nicis decretig facta esse videinus. Id autem cum
, \ ob alias permultas causae faciitatum esl, tum prae , \ cipue quia gi priscae leges inlaciae prorgug mangig * aent, gacra qaoque respublica neceggario cum le \ /- gibug congervanda fuiggel; qua3 caeleroqui nulla
* vi pollebat ad recipienda supernaluralia qu postea
effulserunl bona. Sicuti ne antea quidem, permul* \ lis licet erudienlibus eam legumlaloribug, orato, * - ribug atque prophelis, aliigque pluribug eacrig
41

* Aci. xiv, 10.

" Matih. v, 21. " ibid. 27.

ibid. 58. " I Peir. i , 12.

c/27
PATRIARCHJ: CP.
923
doctrinis, inslitulio lamcn ad suura nunquam '
* * , apicem venil. Quaniobrem s\ bumana \Ha in ,
iisdeni ritibus permansisset, Servalorie sludium el ,
solliciludines in casstim fuisse coarguerenlur; quia ,
bumanus conalus nibil grande conficerc potest. El ,
quidem servili creatume neque possibile csl nequf
impune, Crealoris ac Domirii leges in allam for- ,
mam perveriere : sed ei deiuum quia sua clenienlia ,
commotus cteaiurae salutem procurandam susce-
pit, Dominicarum quoque legum reformatio con- , \ ;
venil, Duminfcam scilicei poteslalem a suamct \ .
naiura babenii : cidemque perfacilis est et cougrua publicoruni sacrorum ad meliorem slatum translalio.
4. Talis insuper tanlique amoris demonsiratlo,
'. " \ /
cujusmodi in exinanilione ejus quem cxinaniii non , ",
posse vidimus, qui fleri polerat ut in notiliam no- , ! ,
glram venirel, vel ut providentia? erga nos magni- \ tudinem cognosceremus, si Deus operam dedisset, ,
ut ab alio, praeter se, quolibel communem generis ; *
salutem impelraremus? Neque sane vcl angeliea tpsi naturae concessum fuit, ol tam grande et uni- *
versale mysteiium sibi vindicaret. Nam etsi angeli , '
(ines genlium singuli singulos custodiendos sorliti \ ; (81)
suni, minime lamen universi generis gubernalio . '
\ e l itislauralio concredila iisdcm est. Mulio vero ,
minus simplici homini id facere licuit, quamvis *$
Tinulibus tnicr cxieros praefulgeuti. Yidemus enim
vel ex bis celebei rimos uni saepe genii, ei quidem
non maximi numeri, regend instituendaeque fuiuse %a ,

_..~

1 ^
_/V
.1. ... ..

I
. %
_,
praposkos;
alque
boc ipso munere non
sine ,defe. , ,
ciu aliquo fuisse deiunctos. Moeem licel cogites, ' , *
vel hujus successorem Josuam, vel alium quemli- . \
bel ex iis qui gentie ducalum capesaiverunl. Prse-
ter quam quod res quoque maxima, quotquot ex ,
omni vo mirae fuerunt, vereque plus quam mira- \
bilis, salis vilis evasisset, nibilque habuisset quod .
merilo euepiceremus. Nam si crcaiara cum crea- , ^
turis versetur, et si quisqoam conservo suo faveat, ,
uibil inde ineffabile sequilur, ncc quod sua iiicom-
prcbensibili dilique clemeniia adimratkmcm pariau . , Cur enim roirum, vel cur incoropreheneibile sit, , ;
ab angelo naturam boraiuis assumi? Ulerque enim \ *
conservus est, ulerque muiationfe capax: quan- , *
quara alter majore, aller minore afficitur boaore. JJ , ' Utrum vero uterque converlibilis sit, lalerct sane *
usque ad conjunctionero patralam; nisi adversus ,
praevakniem pars inierior eidem obnoxia lancem
in( linaret; vel nisi nobiliori parti prsvalerei deterior.
\
5. Sed eiiira param abfuit qttSn obliviscerer
causse pmiesiinae, cur ei angelus aut simplex boino re^.uperare nos a lapso rooliius esset, aequaquam , \
salule frui possemus : quippe quia pulcberrima et ., \
preliosissima et ineflabili gloria buraanum genus \ ; excidertt. Quowodo id vel qoan ob cansam quia \ ;
scilieet oe accedere quidem ncdum pertingere ad

).
(81) Noiaiida est ba?c Pbolii de cusiodibus angclis docii ina.

029
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CXCIi.
930
; \ bona liceret, quibus nunc, Yerbo incarnato,
. - abumlamus aique perfruimur supra quam cogitari
, . \ potcst. Quando cnim aut quomodo noslro generi
, # coocessum fuisset, si humana nalura aut ange|ica
\ .1 redempiionem noslram procurandam sumpsissel,
, io l)ei Palrisque dexiera collocari, superque omn^s
\ , angelorum alque archangelorum chotos exai \ tari"*, talique et tanla gloria frui, ul ipsie su, perna? virlule* quae Deum proxime circumsistunt,
, desiderarenl quidem in noslram gloriam, qua iji
; carne fruereinur, prospicere; sed rem lamen voto
\ suo supcriorem esse sentirenl? Age vero bac
beala el ineflabili supra quam cogilari poiesl sorte
, buinanum genus si fuissel exclusum; nempe si
caro nostra, propier bumanap. angelicaeque nalurae
, conjuiiclionem, gloriam illam qua nunc fulget non
fuissei adepia, neque ad bas vires alque robur
(& \ , - bonorisque culmen nos es$emus evecti; curnam
* ; ' diabolus audaciam suam in nos non expronierei?
, quas macbinas non moveret ? quas adbuc spes non
, \ nuiriret, fore ui iierum genus noslriuu sibi subji ; ceret, vcterique tyrannidi vindicaret? quem non
; potentiae suae viribus atleinperarel ? non euperbiam
; \ priore majoreni sumerei? sane nec ipsi coelo insi ; diari temerarium sibi crederel. Ob haec et alia
, \ - bujuscemodi plurima, sapienlissime enimverp et
\ , conveoieiilissime Dei Yerbum el Filiqs et Deus
\ ' , - verus, uon alius quispiam, carue sibi circuinppbiu
- conjnumepi geue**is salulera pperatus est.
.
p y v .
QUiESTIO CXCII Cot/. CCXXI. Taur. CCXH].
8 Cur in fuluro saculo tolus judex Fiiius sedeat " ?
;
Edita a Maio (1. c. 200 seq.)
. Crealio omiMS aique aciio, quam exserere
'. \ ,
, dicilur divinarum persunarum una, commune opus
\ , caelerarum est, quia videlicet ad camdcm provi & , \ denliam speclat, aique ex eodem poiestatis, boni \ lalis atque consilii cerlo el unico fonte procedit.
Caeteruni Filio fuiuri judieii dignilas mullas ob
\ , causas congruasque tribuiiur, non tamen quia Pa ter et Spirilus a socielate operis absint. Filius
, aulem principaliim bujus operis tenei, primutii
* quia Crealor adminisiralorque diciiur crealarum
\ rerum, quas initio e nibilo eduxit; ilem quia gene& * , \ jy ris humaui post lapsuin renovandi inslaurandiquo
auclor exsiitil. Ergo opoitebat, qui Creatorem se
. " providentemque bumana? naturae ulroque opcte
* exhibuerat, bunc ei judicem quoque dari. Eienim
, crealioni comes alque implicila esl provideniia :
* providentiam consequilur jpdicauo exploralioipie
, earum rerum quibus provideiur. Quare apte juslt' . que cui creatio renovaiioqae accepla fcrlur, ad
eum judicium quoque rei faclse referiur. Deiade,
, . si legislaioris offlcium esl judicare eos quibus se * , cundum graliam vivere mandatum fuu (g<nus in ^ lellige bumanuoi); lcgislalor aulem novi foederif
r

" IPctr. , 42.

%i

Act. , h*.

PATROL. G R . C l .

931
PATRlARCH.il CP.
S32
prccipuus Filius est, etiamsi Palrig voluntas cum ( ),
eo operatur, neque sancii Spiriius societas deest, , - *
recle Filius demandalarum rerurn judex conslkui- \ \
tur. Insuper quia bumana carne sibi circumdata, ,
experimentum bumanae nalurae cepit, duplicique . \
gestarum rerum notilia se iinbuit. Sic fere divus ,
Paulus clamat, misericordiam ejus erga nos propi- , \
liationemque pro nobis commendans : quoniam in \
Iis, quae ipse passus est, temalus, opcmfrrrelen- , \ \
tatis potesl. Ne baec quidem, inquam, ratio a pia (
consideralione abborrel. Sed neque ea, quam ad- \, dam, forias&e absurda cogitatu videbilur : nempe )* '
quia se Filius ad tatn ineffabilem inexpltcabilem- ' ,
que bumilitatem depressit, dum similem noslrae
carnem sanguinemque adoplavit, idcireo universi ,
orbis judicium cidein Iradilur, quo ex Hla bumili- \ ,
late tanla exalletur, ac divinilalis ejus dignitas ,
depradicelur. Praediciis denique causis haud se- , \
quiorem audi hanc : quandoquidem in universali * \ resurrectione baud nuda? animae sed corporibus ,
tuis copulatae resurgent, aique iia tribunali judica- \ \,
, turo sisteniur, alque hoc personae babitu senten- ,
tiam judicii refercnt; prorsus opormii illarum , \
quoque judicem in bacfigurajus dicere; iia ut ,
judicati homines judicanlem cernere possint; ut \
per cognita illis verba judicium exerceaiur, sen- \
tenliaeque nolilia ad pnesentium aures meniesque , \
clarissima deferatur. Porro liguram nostram nulli \ , \
divinarum personarum, prster quam Filio, coin-
inunem esse scimus.
\ *
C $ , '
,
M

Q U J E S T I O cxcin [Coui. ccxxn, Toer. ccxni].

pyr.

EdiU a Moniaculio (ep. 54 ad Joan. Cbrys. p, 95). De TrioiUie et JncaraaUone.

Queroadinodum in Tbeologia, tres conQteri sub" \ , \ , stantias, multos deos inducil, ei propierea aiheis- , , \
mum, ila tiiiam ponere byposlasin, aut subsisien- ,
tiam, Judaismum resipit et Sabellianismum. Eodem \ \ ,
modo ei in iiicarnalionis dispensaiione, unicam , \ , \ naturam el byposlasin imaginari, Manicbaicum * \ , , \ , resipit : duas naiuras et hyposlases duas Paulia- \ . ;
nisias resipit, osores Christi. Quid igitur facien- \ ,
duiu ? Hoc nempe : ut medtam viara insistentes \
omnibus vesligiis dogma premamus ecclesiasiicum
, ,
quod blasphemiam ex utraque parle declinal, et D .
devitat, illud autem docet, unara in Christo hypostasin, naturam duplicem secundura divinum sensuro profiteri.
QUiESTIO CXCIY [CoUl. CCXXIU, Taur.
^'.
CCXIV].
Ediu a MODUCUUO (ep. 55 ad Joan. Cbrysocb. p. 95,96). De Incaroatione.
Quemadmodum Nestorius de coutaminaiis calicibus Pauli Samosatensis bibens, ebrius evasit impielate, ila et propriae religionis semina Eutycbes,
de acerbis Manetis parapbyasi colligens, doloris
" Rom. , 25.

"
, *
,

933

AD A M F H I L O C H I U M QUJESTIO C X C I U - C X C V I L

934

\ \ - sibi panem el perditionis, necnon sequacibus stiis

, * 6 , apparavit: orlhodoxoram vero chorus, ascito sibi
, dociorc, non tam Petro apostolorum corypbieo
\ , - quam ipso Domiiio communi, et creaiore, c Tos
( , , enim, inquil, ne in lerris vocabitis Babbi, unus
' cnira doclorvester Cbristus esi**\ duarum na *), turarum in uua byposlasi Verbi, el deilalis nimirum
, , et bumanitatis, clarissiine proiitentur ; idque incon . fusim, iia enim ipsamet nos edocuit veritas : F i * lium enim hominis se appellans, et, per Petrum
, , corypbseum aposlolorum Filius viventis Dei saln * , * talus, utrumque conlirmavit : alterum in eo quod
, , * \ ipse dixit, alterum quod dictum de se agnovil.
, ; Quocirca reclae confessionis praemium Peiro, re , - gni coelorum claves in manus dedit; et in ejus cou fessione Ecclesiam fuisse slabilitam, et conlra
, portas inferni communitara , adeo ut obluratis
bxreticorum quibuscunque labiis, lemniscata inde
.
iropsea tulerii, mulla asaeveratione confirmavii.

QUiESTIO CXCV. [Coi$l. CCXXIY, Taur. CCXV.]

^'.
Edita a Montacatio (ep. 56 eidem, p. 96). De IncaraaLione.
\ ,
Si in Chrislo natura unica agnosceretur, et
* \ , unica exinde voluntas eflluerel : sed cum duae stnl
. nalure, et duplex quoque volunias binc ebullit.
, \ Quod si non sit natura operatione vacua, utique
. " proculdubio propria operalio una proditura est.
, \ - Quemadmodum vero humana natura divinam
' , Yerbi naluram consequebaiur, eidemque subjace, \ .
^ bat, ad eumdem plane modam et humana voluntaa
voluntaii divioae, et operationi divinae humana
operatio subjacebai.
V\Cp.
.

QUJSSTIO CXCVI [Coist. CCXXV, Taur. CCXVl].

De imaginibus.
Edila a MonUcutio (ep. 57, p. 96).
" \ ,
Pagani Cbristum Dominum et Deuro noslrum
, . , per imaginein effingere nolunt, scilicet eo qaod
, ' , baud profiteantur Deum. Judaei, qui majori contra
eum insaniae morbo laborant, ne de nudoquidem
, \ , Domine rero admiitunt. Sunt alii, parsimpia etdiris
* devovenda, qui vel insigniler meiUiendo, corpus
, , ' ipsius includunt soli ; ve! in illa dissobitum eunt,
, ' e quibus ipsi conflaverunt. Conlendunt qui Maue * tem sequunlur duceni lwllo modo eum corpus
. - ^ nosirum assumpsUse, eui sequilur ornnino neces \ ; , sario, Christum non esse per imaginem exprimen , dum. Videant ergo prognati a mullipliciler erratico
, \ et adulterino semine, et wbi eaveant (genimina
\ novilia lconoinacborum dico) quos et quale sibi
ascribant progenitores, et de qua factione my.
slae et discipuli vuluerint inler Chrislianos censeri.
^'.
.

QILESTK) CXCVU [CokL CCXXVJ, Tar.

CCXVH].
De imaginibus*
Edita a Montacutio (ep. 58, p. 97),

; \ ;
* Maltb. xxiii, 8-10.

Simon MaguaelCarpoeras baplisroo- utitiabartur:

935

PATRIARCHJE CP.

936

obeamcausam ct Ghrisli imagificm circuuigesta- * ,

banl, scd a magicis illusionibus ei lascivia non ;
recedcbanl : quocirca et aliorum quorumdam \ '.
imagines una circumferebant. Pntlore quocirra ol
suflundanlur lconomachorum primipili, eo quod ,
jnsensati magis esse conviticaniur, qtiam eranl i 111 superslitiosrssimi, et lam dogmadibus quam vita .
et conversaiioire deeepli et errones.
Jnterrogas cor haereticis tur.pttudhiem exprobrem.
Si non te iiirbarem responso,docerem'ab insipienti- * , ,
bua interrogari sic debere^ eoque magis quod si tu , , \
palieris, ab omni eos sensu non roinus quam a , ,
pielate emoios demortsirabo. In eo ipso, quo scan- ' ilalo fidem orlhodoxam aDicere voluerunl, vetusta- ,
tem deprsedicam imaginum fabricandarum. Certe ,
non inielligunt rem esse Cbristianismo conleinpo- ,
raneam, el baptismali insliiulo. Hoc conira volun* \ , \
talcm nobis concedunt: cumque per Simonera Ma- ' ;
guiii baptizatos in conlunieliain imagiiium subin- ,
iroducunt, tgnoranl semelipsos repraesenlare ullra .
vel eos ipsos irinpudentiae morbo laborames.
Q U J E S T I O C X C V I I I [ColsL CXXY1I, Taur.
^'.
CCXVIH].

De pugnantibtu verbis.

Edila a Montaculio (ep. 43 ad Leon. p. 99).

In Matlb.
xix, 21. .
Grave reris et mlolcraiidum mandatum illud,
c ,
Vendequae babes et da pauperibus. > Ego autein \
ob boc ipsum jugum Domini ut placidum ct oiius opf,
leve existiraare le cuperem. Jubet enim oiius de- , , \ .
ponere Dominus, el curamm segetem alque tenta- ^ , \ \
tiotium excutere, non aulem huraeris onue iinpo- , ' ,
situm gesiare. Jubcl illa indigenlibus dislribuere, ,
et ob illa relicta thesauro coelesli ditescere donat. \ Quae si non distribuantur, oliosa et inuiilia huic \
praesenli viiae reddunlur incumbMiira; el cum binc ,
recesserimus, destiiuent nos. Quocirca mihi nota * '
Domini misericordiam et inexplicabilis providen- ,
tiae variclaletn molliplicem ; quod ea quae nos n- ,
cessario el reiuctames consequentur, illa (voluntale \ ,
tantum accedenie) tanquam proprios cum labores , , tumfrttctus ampleclamur, ei lanquam omnia re- \ * clissinie administrantes, qui solummodo proposi- , lom adhibuerimus, in regnum coelorum susceptos in-
iroduxerit. c Venile (cnim inquiel) benedicii Palris , , ,
D .
inei, possidete reguum vobis apparatum***".i
,

QUiESTIO GXGIX [Coisl. CCXXVlil, Taur.CXXIX].

P i ^ .
Edita a Montatutio (ep. 50 ad Serginm, p. 105). De solutfone iegis ac de verbi$ Mattb. v, 15-17.
Non est sideribus ex opposito sol, non contrarialur diei uox, nec solares radii splendori ignie;
sed nec adolescenti bomtnum naturac perfoclior el
virilis aelas. Adjiciam si placet; sed nec aslringeos
qualitas, quaa ad lincluram coccineam subjectum
apparat, conlrariatur flori purpurae : sed nec roixlio colorum, nec assirailatio imagiuum, autc
%

,
,
, *
, ,
,
<1 ' ;, *. ,

" Mallh. xxv, 54.

VARIiE LECTIIWES.

R-* ; II.

937
AD AMPHILOCHIUM QUiESTlO CXCVIII, CXCIX.
938
\ . cluclis lineis el adumbrationum descrfylloiribus
, adversantur. Quid vero sibi vuii rerum qusrviden lurad oppositum collaiio, quse contrarictatis appa; ', , ' reuliam per ipsajn coroparalionem subverwi?
* , Nempe non (qaemadmodum tibi dubitare vismw
, ' esi) gratia legi eontrarialur. Gerle lex manuduciia
\ , , quaedam cst, praeannunlialio, consonantia, praepa. ratio, via el apparatus, et si qu alia suut, ad
, , - graliam. Est enim gratia coiisummatio : quae perti , iwni ad coflsummaiionem, omnia necesse est pra?, * \ , exslilisse. Demonslralur legem subservire grali :
manuduxit, praeannunliavil, viam ipsi slravit; via,
. ' forma, et expressa imago fuil, seipsa figurans et
subiudicans veritatem. Nibil plane abfuil eorum
, \ - quae ad praeparalioneni speciabant. Venit graiia,
. \ inanis fuit (nec injuria) lex. Est enim congenitum
, , \ - aniecedaneis omnibus, ut loco cedant, eubmovean ( , , turque perfeclioni. Et ut ille populus qui ad legem
, , \ altendebat, Deum agnoscerel sub gralia apparen, ), , - tem, et Dominum quoque lcgis exslitissc : At , tendile enitn, inquit, el inlclligile quod ego Deus
^. [] sim, et exaltabor inter gentes, exallabor in terra* .
, , *\ , Advenit graiia, secessit lex. Iia stelhe recedunt
\ surgente sole, el nox ubi dies illucescit; ut igniue
, ilammse, per sudum coelum, et meridiem mediam,
, a solaribus radiis obscuranlur; non aliter quam
\ - infantilis anas per virilem aboleiur, cum succreve, - rit: ul qualilas aslringeniis, ubi linclura purpura
, praevaluil: ut lineae et praedelinealiones per ima, , Q ginis formationem absorbeulur. Singula autein
* \ eorum quse ulraquc comparalione sunt allala,
* vel ul imperfccla prxcesserunt, vel subinducia sunt
\ ut perfecta : ubi neque quod subinlroduciiur prae , . exsistenti adversatur (polius mnllis inodis inler so
, conspirant el copulantur) neque lamen priora sub sistunl pcrfectioribus subinlroduciis. Ilujuscemndi
. " \ - est natura legis operame perfectione ; inania sunt
, , \ - ei fruslra, qusecunque ad ipsius apparalum el cou \ , \ suinmalionein assumebaniur. Ad hunc moduui lex,
advenlanie graiia, evacuatur, nec abolelur tamen ;
\ , cessat, sed non improbalur, adimplevil eam Cbri , slus, qui nec apicem illius violavit, sed loiam se
movit, ubi impleverat eam. Neque enim opus est
\ , pa?dagogo, ubi ipsemet advenit hiformalor. Solvere
, - D quidem eam, ei tanquam justae obnoxiam crimina \ , tloni funditus eam subruere, esl illius, qui niilla ex
, parle ejus usus fuerit justificaiionibus. Facere
, , \ autem ut imerquiescal, et inanis reddaiur, nou nisi
, cum congruenli laudalione iieri polesl. ltiserviro
, * iis quaelege sanciuutur, graiiam subinferre tamen,
. , et impcifectum quod est sub perfecio abscoiiden*.
' Solvil quidem, non qui nequaquam legis sciu
( IransgreJitur, sed qui iransgredilur. Transgrediicr
), \ porro, non qui novit oportere illas cessare et de

Psal. XLV, 11.

VARIiC LECTIONfcJS.

II.

II.

II.

939

10 PATRIARCHJE CP.

940

sueacere, sed quS non novil istud (certe mullis \ , * 6

locis propriam ipsartiinmet cessalionem ipsa3 le- , \ ,
ges proclamanl ) : non qui post gratiam et cessa- . " ,
lionem inutiles agnoscit, sed qui ante gratiae ad- , , ,
ventum, dum adliuc obiiuereni operaiionem suam, ,
tanquam profanas aversaretor. Sancta igilur lex \
est, jusla, bona, a bono nimirum profecla, summe . ,
sanclo, et omnimodam justiliam perfectisstme ope-
rante. Exslitit prenutilia, at nunc ut inutilis,
quiescil et cessavit. In adventu enim Domini pro- ,
curaloris ofllciura cessare debet. Nec post confir- * ^, roalam valeludinem ad pbarmaca quispiam se con- '
feret: non qui cibo uli polest forliori, de nutrice , habebit solliciludinem ; non qui rhetorice decla* . ,
niai, syllabarura grammaiisias indagando quaeret; * " ,
nemo qui ducis locum obtinuerit in acie, mililari-
, , \
bus inscribi ordinibus cupiet; nemo coelestium \ , . " ,
compos faclus, bona terrena iis praeferet : sed nec , , , regio ornalu insirucius, privatam lunicam, sub- , \
jectorum locum, pro statu superioritatis ac domi- , *
natioms immulabit. Habes, ni fallor, ut per epi- * \ , \ ", \ stolarem formam, dubfce qurcsiionis susque deque \ ,
jactatae, et mullis multolies inextricabiles quapslio- , nes exhibenlis soluliones suflicientes. Hinc Judsei, . ,
Pagani, Marcionis asserliones confundeniur, qui- * , *
quc per cjusmodi oppositionem mullifariatn contra \ \ , * * \ ,
Ecclesiam divisi insurtexerunl. Gonsummavit Cliri- ' \
Uus, non dissolvit legem : oliari fecii, non con- ' . * \ ,
demnavit : conspirant usque adeo graiia el lex, , non pugnant. Si quis asserat Doininum dissolvissc Q ,
legis liileram, implevisse autem spiritualem legem, . ,
non abiudil a vero quod sic affirmalur. At aflirmare , ,
quod legis dctiterosin dissolvit, primo aulem .
sancilam legem implevit, dclirantis esi sententia.
*.
QU.ESTIO CC [Coi$l. COXXIX, Tatir. CCXX].
Kvplov ,
Cum Dommns dicat : t Noliie margaritas projicere
, . , porcis, quomodo docendi sunt vifidcles
;

EdiU a Moolaculio (ep. 54 ad Sergium, p. 107-110). Malth. \, .

Sapcla el margarilae, cum divini verbi praedicatio
" ,
eei, tum el corpus Dominicum et immaculalum. , \
Margarilae, eo quod preliosa sinl, el qiiod fulgen- * ,
tem salulie splendorcm ab iis emillunt, qqi cum
eincero animo adeunt. Sancia autem, quod et ve- ^ * ,
neraoda, ei quod excusso errore verilali nos ap *
pendunl. Canes sout ei ba?rctici ei pagaui, qui , , \ ,
curo saepe religionis rudimeiila prima iufusa audi- ,
veriiH, non lantum meliori slalu non sunt, sed et , \
rabiem suam produnt mullo quidem furiosius con-
ira sacram et sanclam noslram pielalem, uhra ca- * ,
ues allatranlee. Porci vocanlur, quotquot coeno et ,
lulo passionum convolutati, erga adinoniliones in- \ sensale et siiie resipisccnlia semel gerttnt. Hisce atv. ,
omnibus non esse divina iinperticnda-mysieria
, , '

VARM5 LECTIONES.
* .

941
AD AMPHILOCHIUM QUiESTlO CC.
942
, - divina oracula prodidere; quippe qui jam olim *e
( \ * * 7 indignos gessemnt, per opera sua, excellenii illa
, , ; gratia et saiute. Quod si neutris istorum hc com\ , \ , muoicanda sint, non absurde quispiatn dubitave . \ rit, an aliquibos omnino sint communicanda : ei, \ , \ si, tum quibus? Hic aflQrmo, Gdeiibus et ortho \ doxis, quorum vita professioni respondet. Sed et
, , increduli, et haeretici, et qui viia parum pura ei
\ bonesta commendaniur, sed defecms paiiuntur,
, * verbo sunt instituendi, et roanu sedula deducendi :
\ . \ sunt enim lanquam oves pastorem non habenlee,
, \ quibus omni modo opue est pastoriiia praesidenlia
, el informalione. Erga istos misericordiae visceribus
\ * movetur Dominus : cibum iilis apparat, qui et cot>
( ot yolpot \ pus consolidet, et animaro redditam meliorera con*, ; , firineL Sed esto lamen, quomodo porci conversl
* - dejiciunt illa, et canes si quis iis apposuerit qu
, , non convenitmi? An paiet quod comico sale fri \ , , cant, et ludibrio babent, etlubenliae expontmt, quae
, \ omnia laudis cujuscuaque preconia superant isti
^. id quod defaecatum et peilucidom esl, per ipsorom
* \ propriam immundiliem tt improbitatem incorrigi , bilem, profananles ei sordidanies persistunt. Utrura . ' \ que porro posiquam invaserit eos, qui inconside, , ratius et sine omui cura el provideniia myslerium
\ , dispensanl, lapsum ipsura durum, deplorandum, et
\ , , \ cum dcdecore conjunctuin proctiral. Esto aulero,
, sintroargariiaeres sacra, nec e solum quaa com . , memoravimus, sed et miraculorum cbarisroa:
\ , . Q eliam ipsa iniracula : el, si iia placet, lerlio loco.
* \ aposloloruro ccelilus instiluta dignilas : cujus sortie
. ' haereditaiem, pontilicale noslrum genus agnoscilur
* \ possidere. Nibil enim eo speclans, vel canibus pro. jicicndum est, vei eliam porcis. Gommunis de islii
, \ , omnibus lex, praediclus Domini calculus ei deler minatio sil : quarum rerum singularum teslimonia
, facile cuivis fuerit invenire. lllis igilur qui non
, , sccus quam canes summam prae se ferebant iropu\ , denliaro, ita ut signum sibi dari posltilarent, cum
* ' vix in conspeclu ipsorum pairatis iuiraculis move , \ renliir, generis noslri salus et Servalor, noo
. \ modo nullum signum manifestavit, sed e minimo
, concessurum respondet: el causam indicans cur
. \ , nullum vellet concedere signum, improbam et adul' . " \ D leram generationem vucat: per utrumque affeclum
, docens, quod nihilo melius quam canes el porci
. , disponebantur. Hinc factum quod in sua ipsius pa . tria multa signa haud ediderit, propter ipsoruin
\ * incredulitalem. Sed et plerisque in locis licet ani, , * - madvertere,fideroipsum prius pnprequirere, aique
\ ita demiira curationes edidisse. Ei igiiur ille homo
, qui eodein modo afflcitur atque canes et porci,
* indigmis plane, cujus gratia iniraeula procudantur.
, certe si his dignus non luerit, multo minus gra , \ , tia illa ut irobuatur, quae relucet in et per miracu , \ la. Hoc per se salis clare patet. Nibilo tamen mi , \ - nus, et Petrus discipulorum coryphaeus, vbi ctim
, , vebememi increpatione, Simonem illum supersti

J .

941
PHCmi PATRIARCH/E CP.
914
deditum, improbi.ssimom, et auri amore ^ , ;
capium, a ee excussit, manifeeiissime idem docuit: '
niminim aposiolorura loco indignum essc ei episco* , ,
pati bonore illum qui talis fuerit invenlus. Quod , \ t
ideift Servator non verbo lantum, sed et opere do- \ ; \ .
c u i l : ubi bominem, qui ipsum sequi se velle pro- \ , \
flleretur, et sorti se atque privilegio apostolico ,
ingerere, non admisii* : nec illud tantum, sed in ,
quibus adhoc ulterius de secreiis ipsius cordis palatn enuntiandis velut triumphum egil, a disci- , ,
polatu semovit. Qui enim oronia, priuaquam exsta- , \ , bant, inluebaiur, videbal illuni esse voiuerum et . ,
volpium babitaculum, alque ideo ab illo hoc peiie- , \
rat, quod, fraude replelus et vauitale, nccnon im- ,
pudentia gingulari, avaritice praelerea morbo subja- ceret, antequara istas e corde excusseral beeiias, \ , , ausus fueral semeptisum in discipalorum vocatio- , \,
nem subinferre, seqae receplaculum idonetim ima * *
ginari excellentium illorum et magisterialiuiti cba . ' ,
rismalura. Quocirca semoium longe a sua illa spe, is, qui alioquin omnes ad ae trahebat, singutos
balutem consequi volebat, dimisil. Sed et illtid vag electionis, qui coelestes polos non aliier qoatn terreslre stadium decurrebat, qui mundum universum cursu praedicationis transibat, el qul in iis qiue
pro pielate passus fuit, Domino et doclori suo assimilabatur, in iis qoibus Tiinoiheum aflaftrir geriplis
consentit: t Manus (inquiens) subito nemini imposueris, sc cum aborum peccatis totnmHnf<9 *.
Smil et alia generis bujusce sexcenla. Aiquc bactenus de hisce.
Ego te autem, cum videam isliusmodi narralio
' \ ,
nes ) amore llbi, dellciis, atquc sub oculis esse ( \
positas, ad alleriue rei, non alienae, consideraiio- \ \ ), nem non gravabor deducere'; uicunque leges epislo- \
licas videam me inviiissime eo sequi. Is qui mar- *
garitas puras et defaecatas de viriuie ratiocinaiiones, , \ *
eancta autcm, piarum et ortbodoxarum rationuin ,
bonorabilem et venerandum respeclum et noverit \ ,
ct vocavcril, baudquaquam aberrabil a veriute ; \ * ijaiiee alioquin , impias hseredcas cogitaiiones : ^ \ , \
porcos, voluplatibus dediios, male olenles et af- \ \ .
frctus pravos repulavent. Quocirca istiusmodi por-
cis el canibus non oporlet margaritas ei sancta vel , \ projicere vel proponere, ad contcniiones fovendas , . \
et liltgaiidum. Mulii enim ba*c ipsa iili dum pro- , \
poiiUDt, et dum in ralionali suae animse parte COII* , ,
lenuonem cxcitani, ui iu scena inlroductam, qui- \
bti* cum propter inciinalionem summam ad animi ,
paeiones, judicium sincerum nequaquam habeant, \ , iraproviso semelipsos subruerunt, el lapsu formi- , \
doloso pnecipiiali suni : devictis qaa nieliorum .
eraul pariium, a pejoribu; i u ul speclaculum se- ,
mt poiius Iragicuro, qyaln spectatores landem ' ,
repraesentaverini. Quod ab invicem pugnanlibns ,
cogitaiionibus, et animi opinionibtis processerie ' ,
ad actiones inutuo allideiiies, et ipsorum circa \ , \
aciiones illasdisposiiiones, progressum eodem ince- , *<
denlem auimadvertes. Vita bonesia, et cum fide \ ^
ortboduxa conjuncia, in qua nou secus quam solent . , \,
inargariua et res sancl radios eraiitil, non debet \ , ,
baeretica, foetida, sordida conversatione versari, avt c . > \,
1

Luc. ix, 58.

I Tim. v. 22.
VARIiE LECTIONES.


AD AMPHILOCHiUM QUiESTIO CCI-CCIH.
946
; > *, c comtoisceri. Egredimini (enim) de medio ipso *\ * - roirt, et separemini* (ait Dominus); et, ego
. stiscipiam vos ; et, c Qu communio tenebris cum
\ hice " ? >.El, impium de medio vestritm .
, \ - Et, c Nolite cilm istiusmodi panem comedere :
.
et gimiltam ingens muliitadu. Sed hc sufficiant
quae tuam graiiam demereantur. Certe familiare est ut anagogices comemplationis campus, dilaius ab
istiusroodi inventionibus ei speculationibue efflorescat.
'.
Q U J E S T I O CCI [Cowf. C C X X X , Taur. C C X X I ] .
zdr - Quomod* judieattdum d* U$ quce in hae vita
;
acciduntf
Ediu Mofltaeatio (Op. b8 id Leon. p. 111,11$). De retribafioafc boiwrora et maforcm.
'
Injttstitiaft postia* qukfam in bac vita dam. Ha bes cfficaciisimam demonstraiionem banc providen \ \ liam praesideniem rebus, rationes ineuiiteift, sedulo
. cnraniem quae hic agonilir. Ast multi poenas non
* , dedere, qui magis itijurlose comrersati sunt. Etiam
\ - hoc major est demonstratio, nempe repoiii illos
. \ re&ervandos judicio acerbiori cuidam ct graviori.
\ Prospfere tixertint probonirti niulli. Hinc arripe
. itertim pramia et lesseras retribulionis illic fuiurae.
* - Multi cont itodllis miseriis colluciall sunt. El boc
, \ vel obluctantibus impfimts os obturat, ei cotiGr , * mat, alrain nos exspeclare vilam, tribunal aliud,
ad quod quisque recepiurus est mercedcm retri .
bulam juxia quse in bac viia gessit.
ft

Ifr.

, QUiESTlO CCII [Cohl. C C X X X I , Taur. CCXXII].

Quomvdo apostoli, cum idiolce etseni, rkelorei
'

fl&C of & \
*}& ;

otoius tuperarunl?

Edita a Montacatio (ep. 61,

, , ,
, ,
\ , , ,
\ , .

ad Georg. diac, p. 1U).

Si meiw ullfa litieras, ulira meniem vero divina
graiia, cum mensura incomparabili abuudet; noli
mirari, si quidem aposloli, qui plenisaimam et
niaximam roensuram acceperunt, illos longissine
superaverinl, qui de miniino magnos sumunt spirilus, rbetoras egO inlelligoei pbilosopbos.
QUifiSTIO Cllt [Coi/, CCXXXU.Tmir.CCXXIII].
.
' Cur Paulus ad Athenientes verba (aciens propriis
;
eorum inscriptionibus argumenla desumil ?
%

Edita a Monlacutio (ep. 62 ad Joan. Philos. p. 114).

, D
,
*
,
, '
,
, ' ,
* ,
.

, ,
,

\ * ; '
,
,
' , \

Vcrisimile est alioe addnbiiare, quarti ob cattsam

divinus Paulus qui tpiritualia spiriluaiibm judicare praecepit qui el Noaaicam ilUm pbi!osop4>iafii,
respeciu excetleBtis Cbristl sapientioe, rejectartieina
opinabatur, quorww (inquam) , qui ista et dixit
et docuit, CIIHI apud Albenienses dtssereret, ab
inacripiioiie, qu altari apod ipsos affigebalur,
argumeninm eumpserii. Indignum entm videri divina iila ia Pauio aepiraiione, a fabulis teritaii
asaenaum qnareret Verumuwen alk>8 qoi de boc
addabitant, non ego moHum inctjsavtoro. T autem
ardentem diaieaicee amatoreni^ cam e plurimls
scriplie et mlionum momentis diHgore possim, irtprimis' lanen ab tmo ex iis qa> lenea ipee, nec
sane iniimo reprebendam, qui oblitus ejus fueria^
cum et sapientissimum scilum fueritet utilissimcm.
Quodnara iltud aniem! Nimirum cem audieniium
sensus, verilaiem non admhtit demonstratam c auis

947
PATRIARC&E CP.
948
propriis, quae sunt, et conjunctts cum re ipsa, sed , \
ad ejus splendorem el puritaiem intellectus occa> * ,
calur, eiiani in iis ad qnae nnn sunt impossibiliter ,
a natura constituti : e i iis quae babcri possuut, \
convenit manu apprebensa ducere, et per ea con- .
etiiuere veriiatem, etper ipsorum cogilaiiones, verilatis claritatem subillustrare.
QUiESTIO CCIY [CoitL CCXXXIII, Tatir.
',
CCXXIY].



Cur prophelia obscuris imaginibtu obumbrata
fuit
f
;
EdiU a Honlacutio (ep. 5 ad Joan. Pbilos. p. 115). De obscuritate prophelic.

Ad interrogationem illam tuam, quorsum pro- ,

pbetia obscuritalis Iropis obvclalur? paucis respon- ,
deo : eo quod bisioria non est propbelia. Hisloriam " .
certe, si qu<e alia virtus, commendal, perspicue , , ,
omnia enunliare, nec quidquam afforis cogitatum , .
introducere. Docei eniro quae in medio populi ver- , \ *
eantur, quaeque omues e i aequo, ignavi et iropigri, ' *
qui iu reruin nalura versanlur, inteliigunt, nec ab , *
eorum intelleclti nunc aliqui submoventur. Pro* ,
plieiia auiem esi, cujus opus quam convenieniis- , , sime peragilur, indignis revelando quae suni ob- , \
ecura, profanis aulero impervia praestare eadem, * , , \
quocirca adumbratas res, et&niginatice per invo- , ' , *
lucra proponit. Hinc mihi videtur lua? dubiae qua- * ' ,
slioni satisfaciuni, nimirum, Si inlelligenda non , \ , ,
erani, baud fuerant serraone enunlianda : sin ad- ^ . , discenda erant, non oportuit propheliani obscuram , \
e&se, aut aeque esse ac si edila non fuisseL Nam e i * aule dictis slalutum est, conveniens fuisse ut ,
dieceretur, el necessariam utprofano autcommuni .
more non enunliaretur : sedmyslis clare utedatur, occulta autem et roinime pervia nondum inilialis
conserveUtr.

QttESTIO CCV [Cofr/.CCXXXIV, TflMr. CCXXYJ.

\
De effiguratione el charactere imaginum lanctarum. d
.

EdiU a M O D U C O U O (ep. 6 4 ad Tbeod. begum. p. 115). De forma et cbaractere sanctaram imaginum.

Sciscilantar (inquis) qui inter Iconomachos au, , daciores sunt et maleferiati, quique curiosilatem , \ sapientiam arbitranlur esse, quaenam sit germana , ,
Christi effigies, utmm illa quara delineaiit Romani, ', ,
an quam Indi, an quam Graeci, an quam jEgyptii * " , * , repmentant, cum inter se similiiudine non con- \, ,
eentiant. Qaamcunque istarum genutnam esse qnis *
dixerit, omnino ille reprobat omnes reliquas. Sed ,
hanc ipeorom objeciionem, aut malilio&am potius ( )
machinatioiiem (o tu praclara orlbodoxbe imago et (5, \ \
repraesenlaiio), muliis modis colapbo inflfeio repel- .
lore possumus, et multiplici reforiam cum siultitia , ,
tom iropieiate convincere. Et imprimis ad eos hoc , \ ;,
dicendam est: Ex illo ipeo unde bellum indicerc \ imaginum confectioni proposuitlis, inviti licet, tamen fatemini per univertum orbem, ubi Cbrisiia- , , \
niemus exsistit, imaginnm exsisteiiUam eiculium . ,

YARIiE LECTIONES.
Hce&cb.

Hoc&cb.

. lloescb.

941
AD AMPHILOCHiUM QUiESTIO CCIV, CCV.
950
, haberi. Ila in eo quod lollere voluerant, magis con ' firmant imagines, et propriis irreltti tenentur raiio ( ciniis. Secundo, dicendum quod dom ista pro. , ferunt, inviti se in ordinem paganorum inscribunt.
, ; Ex sequo enim licet ea quae contra venerandas
'- iroagines affcruntur, et contra reliqua nostra niy, , - steria urgere. Nam, quaeso, quas illi parles Evan, . gelii divinitus inspiralas dicturi sunt? aul polius
, quodnam Evangelium nomine suscipiem? Cerie
, diversis forrois etfiguris litterarum, Lalinum Evan gelium, aliis Indorum, discrepantibus Hebraicum,
, -> et adhuc aliis iEibiopicum exaratur. Neque tanium
, litlerarutn diversimodis figuris et delinealionibus
\ - describunlur isla, sed insuper sonis et signiGcatio ; nibus vocis valde discrepantibus, ct a se dissentien
tibus eountiantur. Quocirca non absurde dixero:
* " 0$ Cur non aftirmatis, quod nullum admittere Evan . \ * geliura, aut illiobtemperare oporteat, eo quoddissi. \ miUimis Cgurarum formis, sonorum vocibus et
, ;, , signiflcationibus publicantur ? Certe vesiris ratio cinationibus congruit hoc facinus. Ouinino nobis
\ , paganus quispiam facile talia objiceret. Sunt enim
apud eos muliae hujusmodi veneralionis species.
, ' Et quemadmbdum illi naturam nobiscum com . * " munem habent, mentem, raiionem eamdem, animae
, ) ad corpus syncrasin aequalem, et scxcenla alia:
, , itaquantura atlinel ad raliones de Deo, in plurimis
. , et pracipuis dissenliunt : esl tamen ubi, propier
, comimmuii principiorura tnanifesiam operationem,
, Q nou audeut a nobis dissenlire. Quocirca nec paga , - nus nobiscum de istis conlestarelur, sed ille lan ; fiv
tum qui plane albeus, >ine ullo religionis cullu :
, (
qui neque Numinis veoerationem, ne quidem cogi ^) ) taiionem ullam admiltet. Terlia objeclio secundae
('
similis est: Ecqualem crucem slaiuetis prototypo
) .
omnino similera, an illamquaj cum titulo eifigialur,
,
aulpoiius quae sine illo delineatur et cfformatur?
, ,
Cujus enim cunque similitudinein confitemini, per

illam (qui vester est praeclare conlexius syllogi
smus) aliarum fabrefaclio ei veneralio, per vos, qui

baec talia audelis affirmare, omnino negabitur, aul
,
potius jam negalur. Quarlo loco differentiam illam
,
et dissimilitudinem quas in myslicis videmus sacri . 0
flciis tt aliis quibuslibet sanctis officiis, in repre\ - jy hengionem el subversionem tolius immaculalae
, oblationis noslrse el lairiae pralendetis : nam unde
, adversus Chrisli imaginem, impiam in animuin
, , ; " vestrum cogilalionein subintuli&lis, uuiversam
, Cbristianorum et sacratam liturgiam, sed et divina
., quaecunque ray&teria, fundamenlo lenus concutere
, * convincemini. Quinlam adjiciemus, quae valde
, ; , ipsorum impielatem, et in CbrUlum odium propalat.
" Nam quorsum consistitis in imagine, et istiusmodi
* ' * nugas deblateratis? oporiet ut in aciem procedatis
, conlra eum qui imagine repra&seiitalur, qui lame
, adbuc latetis. Quorsum, quod iacilis cogiiationibug
, , bella contra Cbristum pneditamini, illud non labiis,
et nudatafacie, sed (auiuin personati, per iinagir
; * - tiem indicilis? Dicant cniin, quaadoquidcai Grxci
1

 PATRIARCILE CP.
958
asaeverant, Chriatura in terris libi similem cora- o*v. " ,
paruisse, Romaniautemsibi potius, lndi figura sua,
jElbiopes tua : cum haec iia dicanlur, nou constat , ,
quis pro vero Chrislo, a quibus babealur ; idcirco pxvou
fion oportet confiteri, non credere, quod Christus $ , \
Sn carne versatus sit Certe apud infaustos tstos nou . '
est omnino versaius. ln quo enim improbi coutra , ^, (
iraaginem exstiterunt, in hoc ipso prius contra ima- }, ,
ginatum insolentius opinaii deprebendunlur. Nam
a discrepantia opinionum concludunt; tollendura \ .
prorsuseum qui opinionibus subjacet. Yides quis illorum scopus fuerit, et qiior&ura speciei ipsoruin , ^
eonlra imaginem macbinamentura. Sed ulterius ad , , ,
ea quae dicla sunt, adjiciendum illud quidem, non ,
illis (sunt enim indigni), sed fidelibus et Chrisluni , \ ,
951

"

"---

'

'

r"t

amantibus. Dissimililudo quae cerniiur inier ima- ,

gines, non evacual prorsus imaginis naturam aut . , ,
veritatem. Non enim tanlum per corporis figuram , et babitum coloribus exprimilur imaginalum, sed , \ ,
quadam sui disposilionc, congruenii aliqua aclio- . ,
ne, passionuxn empbasi, et in locis sanclis dedica- .
tione, inscripiionum expositione, elaliisquibusdam , , insignioribus symbolis, qu vel non oinnino, aut .
saltem non e majori parte, a fidelium imagiuibus abesse debent: pcr quae, non minusquam si omnia
adessent, in memoriam et bonorem imaginaii (qui flnis esl imagines fabrefaciendi) deducemur. Alquo
ba?c succincte, et in epislolari forma. Exactior autem operatio, cutn bouo Deo, in proprium sub"
jectum deducetur.
1

OUifiSTIOGCVl

[Cokt.

CCXXXV,

Tuur.

CCXXYI].

Cur umbra et $omnium et [umtu el vanitas appellalur vila humana ?

.
,

Edita a MonUcotio (ep. 72 td Serg. p. 121,122). De vit bomao vanis in sacris Lttleris nominibus.
Non rhetoram more contra conleroplibilitatem G
nostram declamant sacrae Ltlters, quse umbram, et , , , , \
somnum, el fumum, et vanitalem, et similibus ti- ,
toRs vitam humanam insigniverunl. Quo eiiim loeo ( ;
faabiturus es puerilem aetatalatii ? Eoquid ea magis ;),
vamim, inane, et insensatum ? imo et juveniuiem >,
Ipsam, quae flos quidam naturac videtur esse, sed
multis abundat teropesiatibus ; eed levhates multe,
vaniiateset inconstanlia ineademsunt: sed ociusquo- , \ vie iasomnio prasterfluit, nihil praeterea aliud largiia
,
vel subininistrans, qaam qitod luroultus fluctuum, et ,
exssluationes paasionum contra animum concitando, ' , primom inco&ptum ad virtutis eursum in9titntum . ;
fluciibus submerserit. De medio staiis leuore quid ,
atiod dicenduin, quam quod a fumi volatu parnm , .
ditsidet 7 huc enim illuc exeiliendo cursitat, plane D
atfttem nusqoam consisiit. Partioepe eoim quodam- ,
tnodo eet leviasimc et inordtaala iliins motioni3, \
qo jwenili gelati cotmnit, nee eniin perfecte ex- ,
pedhrit bomineni ab fHis tcnebris et tumultibus. , om vero aenectnti vicina fueric, eitteribus exiirde ^, \
ejeciis, oeculie aensim sine senso subimpletur; '
unde deflorcscendi defloendiqve priacipium sorti-
> tur: vidftur quidem rcmoiior e$se a mak> et de- , ,
irimento, quod ab extremis utrioque infertur : el ,
d

YARIiE L E C T 1 0 N E S .

53

A D A M P H I L O C H I U M QUiESTIO CCVI, CCVII.

954

; , tamen miseriae quam utrinque licet d< prcbenderc.

, \ , particeps flt, donec in senectutem, fumum et iti \ \ \ eomniuin merum dissolvatur. Nam quid (quaeso)
, \ \ \ - ipsa senecius censenda ? Iltcunque nos hic tacue. ; - rimns, ipsa per se singulis suas passiones, grave
, onus, diflicuUale* proclamabit; esse ipsam nimi ' , ' rurn pulvere, fumo, uiubra, somno, omnibus rebus
* - magis despirabilem et obscuriorem. Quomodo
, ' , possimus igitur mala deviiare? Omnino, ei per
'> aelatem puerilem recta ulamur institulione, pru \ dentes nacii inforntalores. Non est boc in nosira
, * sitmn potesiate, eed spectal ad parentesvel tutores
\ iJ curare. Per adolescenliam vero, cum noslrse
, \ paries agi coeperinl, per adduciiora frena, ex ' . aciissimam inslilutionem, exerciiium ei ascesinco ' \ - euntem : sub iclate niatura, pcr coinposilos et
, , comparaios prius, et menli pneinsculplos niorcs
, , unde suraraa ei praecipua polestas accrescil ad recte
cousequenlia conformanda, ul nimirum per consi\ , , , - mile studium et diiigentiam adhibitam, virlus tan . , , dem consummeiur. Ei porro, qui ad bunc uiodum
, vitam suani romposueril et direxcrii, offereiur
.
laiidem pro porlu seneclus, laborum requica, gaudii (quod secundum Deum est) reposilorium, quo a eorpore dolores amandantur, occultanlur, et plane
beaius bomo tandero renuniiatur. Tu auiem, fili, fac, non tantum ut lubeniius perlegas qoae a roe
scribunlur ; sed muko siudiosius eadem per operationes ipsas recoguosce.
QUiESTIO CCVII \CohL CCXXXYI, Taur.
(XXXVII ].
$$\ * c De loco illo, # Pone manum tuem super femur
.
meum. >
Edila a MonUcutio (ep. 74 ad Eulamp. p. 122,123). - Explanatio rerborum Gen. xxiv,
c , \ G Poiie maiinm luam sub feniore meo, > iaqoift
" * - Abrahanaus patriarcha : duo isia subindicaoa uii \ nistro nympbagogo, in mandaiis dat : prius esi, et
, in promptu, quod jusjuranduui 111 bonore circum*
, cisionig inducit; secundum esi et subinldlecltii,
\ * - id quod ad etim refertur qui ex ae naseilurut trat,
, \ \ , Chrislum Deum nosirum; vinculis eum cn$mn , ^eus, cl recle jurando conflrmans iltuni, ac ipsum
\ \ , reddens prompiiorem ad exsequenda mandata, in , ' , spectorein el leslem, conciliandae uxdris in Jiego, , tio, jurisjurandi eum, inquam, praeponendo, et non
* \ aliuin, qui priue promiserai futurum, ui seroeit
, \ - ipsius de Isaaco mulliplioarelur queroadmodam
* C O B I I sidera : quibus proinissis cootuinmationeiii
\ \ ,
inducere poierat qui doaa sua atque graiiae eioe
, ^ poanitentia elargilur, Untum nou cogitaiioue com, , * plexus el effaius isia : famule nympbagoge ge
(5 nuini mei iiiii, epus tanlum iibi est iH prompto sis
,
- animo et propo&iium seduSam in exsequendo prae. stes ministerio, eaetera ievi brachio perlicieiis, qui
, jusjurandi curalor et teslis adhibetur, qui de mul , liplicanda prole slipnlalus esi. Videsis autem mibt
, , quanto cum amore Dei, et quani jusle roediatorem
, - fuiurum mulliplicaiidae in liJio prolis per eonta , , , cium sigilli, quod indicium fidelilalis in fide poly . - gonise acceperal, jurare jussil, quasi dicerei: Uui
, dedit mihi circunfcisionem, Cbananaeorum geoiem
, , - inter quos inquiliiius versor, exaecratam babet,
'.

955

956
uoslrani Tero benedictam. Vide igilur, ut ledmni \ , , -jc
sigilli conlactu legislalorem ejus adjurare jubeo, . te non aliler facturuin qiuai ut ipsi prolis multi- , , \
plicala? largiiori graluni et acceptum fuerit, boc !) , ,
est, ut de cognatione puellam meo fdio nupturam \
couciiies. lu boc autem ipso id prseslare videtur , ,
inibi, quod is, qui eodein modo pielatem in Deum ,
colil, sub gratia vivens, curarct diligenler, nempe ,
in medium producens divini et saiularis baplisini . "
insiguia, eisymbola, boc esl, slolaro albara,et quae , ' , , ,
c&iera speclanl ad illud donum, ac deinceps bis >.
ooniaclis juberel euni qui proGlerelur se faclurum \ *
quod mandaverii conceplis verbis jurare. Habc? \ \
iia, opinor, per epislolam praescripiain quam se- .
imidura reciam rationem, quam justam consequenliam et pieiatem in Dcum iidelis Abrabaro, hsc
mediialus et operatus fuerat : ergo cogiiaiio omius vilis, projecta , et advena veritati excludatur.
PATRIARCHJE CP.

QUiESTIO CCVlll [Coisl. CCXXXYII, Taiir.

CCXXYIH].

'.

EdiU a Montaculio (ep. 75 ad Eoscbem. p. 124). In Marc. ?ni, 15, 17,18.

Quid esl quod tantopere miraris discipulorum de \ panibus obduraiionem, ut dicas, An non videraitt? an , \ , ;
non ipsorum oculi el matius ministrabant miraculo? \ quorsum illis non credunl? quomodo non iniellige- ; ;
bant? quomodo obliti sunt?Cerie polest, licet non ; " , \
lanlopere, addubitari, sed poliusriie buicdubitationi , * '
occurrendum. Quae gerebanlur videbant propriis , ,
ulis et manibus contrcciabant, nec diffidebanl, nec , conira pugnabant; rem geslam inluebantur, ei visam *
obstupebanl, nam non quomodo insipientes, oblu- , \ , . clantes, impudenies in omnibus Judaei et ipsi ani- , , ;
inati erant, verum non ad perfcctionis gradum a- \ .
scenderant, sed iilum quomodo e aanciis olim pro- * , *
pbelis quidam ubi et quaodo divina gratia afllave- , \
rit, non Unquam Deum arbitrabanlur magisirum C , ' ,
,
8uuin cum orani poleslate et dominio divina sigua
pairare: quocirca, cum unicuoi tantum tecum , * \
pauem ailolerant, ubi eum audissent dicentem : ,
Caverenl a fermento Pbarisaeoruin, cum uequi- ' ,
renl, quod diximus, capere, quod ex seipso semper , , , ;
pro somma poieslate poterai omnia quae vuluit , \ \, \
facere, in disquisitionem iliam devenere unde ale- ,
rentur. Hoc incusalo Dominus non injuria duriliem
illis impuui, quod nondum diviuae nalure con- ,
gruam et humaiium modulum iraosgressam de , \ ipso opiniooeni luerentur.
, .
QUiESTIO CCiX [ CoUt. CCXXXVIU, Taur.
*.
CGXXIX].
Eidem dubitunti, tAi tpt non inlellexirunt. djccpovrti c cvrieoar.
EdiU a Montacutio (ep. 76 ad Euacbem. p. 125). In Luc. xviu, 54.
Iterum dabilas, et inlerrogas, Unde flebat, quod J) ,
cum Dominus plane et perspicue discipulis enar- ,
ret conttimelias quas ab boniinibus passurus erat, , \ ,
plagas, crucem, morlem, ipsi lamen non iuiellexe- , , - \
runt? Ila entm inquit: c At ipsi nou inlelligebant, , c \ * \
et eral hoc verbum ab ipsis occuliaium, nec quae ' , \ dicebantur percipiebaiit. > Tu auicm illud mibi co- . > * * ,
giiato, qeod Scrvator ut redderct aculiores disci- \ ,

957

A D A M P H I L O C H I U M QUiESTIO CCVIII-CCX.

958

. * pulos, frequentius ipsos in parabolia alloquebatur.

, , \ lum quod paradoxum erat, mortuos resueciiare, ei
, \ regnum coelorum poUiceri, etpropriam ipsius mor. , * \ tcm predicare. Mec isla lantum, sed cum etiam
, apud discipulos anior erga inagislrum *uum pro^ \ gressu lemporis roboraretur, ei florerei, ut nibil
. " , \ illum grave perpeii vellent. Quod vero quis nolii,
. , - vix etiam cum incumbit insianler adfutnrum ap , - prebendere potest. Ideo parabolam quamdam, vi
, \ , non praedenuntialionem malorum quorurodam i i . , \ , tolerandoruni, quae passtoncm ipsius iangel)aul,
, , . rebantur apostoli. Quocirca illa inielligeie non po - leranf, licet aliis aperta essent et perspicua, aut
, , ' poiius illa intelligere nolebant. Quod si bis adjiiu , - gere volueris resuscilalionis negotium , rem fide
* niajorem, per seipsam considralain, resurreclio \ nera ab ipsomel defunclo procuralain, agnosces;
, , magis auiem si comparatum cum aliis quibusdam

irislibus, el e diamelro ptignamibus praaiiiiuulietur, nequaquam diflileberis eos ignorasse.

.
QUifiSTlO CCX. [Coitl. CCXXXIX, Taur CCXXX].
EdiU a Monlacutio (ep. 77, ad Ignatium, p. 125, 126). ln verba Mattta. in, 9; Luc. m, 8 (82*).
, t
Illud, c Poiest Deus vel e lapidibus i&lis liberos
, Abrabamo susciiare, > sunl ex anliquis aliqui qui
, \ , relulerunt ad credenles e genlibus, qui saxorum et
, petrarum more corda babebant obdurala. Quid
( , enim magis absurdum, quam oblinnaie et sine pu, * - dore, lapides el ligna adorare ? E l tamen ab bac
;), , ^, consueludine abstracti per fidera, in semen Abralue
. \ consurgunt homines: sin autem non est improban dum aliud, quod cum verbis et historica veriiaie
, * , ^ C propius est conjunclitm, edicere, non est insiiper ha^
\ bendum quod divinam, inenarrabilem, supernatura , , - lem, omnia operantem, et omnia poleniem volun, * , tateni, Baptisia cum vellel insinuare,ila prolocutus
, , eet. lllud nimirum subiudicans, quod quemadmo , \ dum ab iniiio sola sua voluntate, e luto hominem
\ , 0$, efformavit, ita et nunc etiam e congcneribus saxia
, * , et bis coaequandis facile, modo volueril, in semen ei
, \ , libiros Abrabamo snsciiabil. Tu aulem conside, , ' - rabis el lerliain exposilionem ne dicam proprioreni
* , iis quae anle diclse sunt, cerie tamen nulla aitcra
, c renioiiorem; quod e lapidibus illis quos Precursor
, > * digilo monstrabat dicens, Potis esl Deus vel ex
, , \ isiis lapidibue susciiare liberos Abrabamo, > opere
videre licet adimplelum, iiberos Abrabamo susciia ^. "
, - U)8 el praediclionem fine adiinpletam. Cum enim
, , , passio illa mundo salulifera compleretur, turo saxis
\ , illis ei petris, una cum afiis diruptis, mulli el c
0 genlibus et Judxis, babentes corda sua priue ob, , durala, per medium divulsa illo miraculo, in Cbri\ , sli iidera quasi in fuudamentnm locabaniur, et filiis
. , Abrabae, cuin gencre tum sorte aanumerabantur.
$, \ , lla vides quousque libi producta est interpreiatio,
, et quoad comeioplaiioncm, et quoad bistoriam;
D

NOTJE

(82*J Ejusdem argumcnti quaeslionero snpra n. XXXI dcdit Pbotius.

059
PATRIARCILE CP.
9C0
bietorfa porro geminani, aotecedeDtem unam, sub- , * ,
Mqaeatem alteraai, et in uiraque divinae voiuiitatie , U J conditoriam potesiaiem et poteoiiam illioiitaiaiu in .
ocaloe mcnrrenlem.
'
Q U 4 S T I O CCXl [Coitl. CCXL, Taur. CCXXX1].
,
Ad inttrroganlem, quomodo non mentitus deprehen
ditur dwnus Apotiolut, qui secum Judamm,lum et
'
Romauum dicebat; el aliauando dixerii $e Tani
rj} '
natum, aliquando aulem Aonice (83).
;
Editt Montacetio (ep. 102, . 145-148).
Veritatis ille discipulus Paulus mentitus non est,
, ,
nee cum se JudaRum diceret, nec cum Romanum : .
impossibile enim fuit , ipsura cum esset veritatis , ,
prseco, mendacio ionili , imprimis lum cura tribu- * , otnali sislereiur, et per Judaeos in judiciuin vocaretur, ^ , ,
uiliae, quas ille om- .
poenas soluturus fraudis et nequUiae,
uiniodo deturbabat. Quoraodo ille auderet menda- ^ , * cium adbibere, aul sycopbantiam confirmare Judaeo- , , ;
rum quam in ipsum roncinnaveranl ? Aonou con- \ ;
linuo convicliorfem reformidaret, aut seculurara ; ,
deineeps? noo prsvideret, omn revolata esset per- , , \
sona, nullan sibi acquireret utilitatem, sed reus ,
baberelur duplici supplicio dignus ? nerope, ob ea , \ quce Judaei crimiuabantur, et ea quaj menlilus fue- ; , ,
rat. Quoniodo et Lysias qui cum magislraiu erat, , ,
et facile potejrat veriiateni expiscari, cessassei a ; *
verberibus, si non affirmanli credidissel? In cre- , ;
duliiaiem quomodo per capiivum el pauperem in- '
duceretur, sinou ipsa eum adigereteo veriias ? Quo- ; c , ,
modo et Felici scribens, Paulum Romanis accen- G " , scndum pronunliaret ? lntelleclo enim, inquit, . > * xal quod Romanus erat,adfui cum militibus, el liberavi ; \ ;
eum
> sed fraus erai facla decepto Lysia3, qua, , \
quseso arte ? quoroodo subinducta? Felix auiein cur ; *
oon iwposluram delexerit, prxserlim cuni contra , \ ,
leges Judaeis gratiflcabatur ? An in quibus gratia *
frebal contra leges, et a ralione aliena, sedulus in- , ,
cubuit; cuiu vero gratiiicari iisdem secundum *
leclani ralionem polerat, ignavus et remissior vi- * \
debatur, ila quod operam dederit, ut nec principium ; graliae jusium ei reclum voluerit auspicari? Ecquara ' ,
bsec liabeni persuasionem aut consequentiaiu ? Sed ,
ei qui lum aderant conira eum caedem spirantes, et ,
Judaeos omni inodo concUanles, hoc esl Judaei, si , , ,
per raeudacium conalus fuissei Paulus lormenta * \ , 'avertere, quomodo non Yocero sustulissent, clamore , \
tbealrum replevigsent: Intuemini vos quaniopere * '
menliatur; imposlorest, decepior esl, non esi Ro- \ ' , \
maaus, raiioiieni invenil qua vos deciperel, et pla- , [ ,
gas declinarel; at vos, proplerea quod ausus fuerit
ila prodigiose vobiacum agere, noslras probaliones ; * ,
adinitlite eoram de quibus accuaamus, communem , ,
boininum societaiem, acommuni peaie iala libcrate. .
9

Act. xxiu, 7
VARIiE LECTIONES.
flp. , .

NOT.C.

(83) Cf. cum bac qoicslione q. CXVI.

961
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIOCCXI,
02
nibil ejustnodi \el dicere poleraul, aiil audebam
' \ accusare, non in praesenli, non deinceps, nec lum
, \ tom tribunalia palerent iis demtim, elFelix amicus
, \ pro tribunali sederet, tam aperle manifesuim eiat
, * Paulum proiulisse verilalem, et apud oiiines adeo
, ' illa obiinebal opinio, ul Judaeorum ora oblurarentur^
. licet esaeni impudenles, et ad quodvis audendum
projecti: aique ita Paulus tlle divinus, dum se pro' '> , \,
\ , , \ fltetur Ronianuin, longissime a mendaeio abfuisse
, , monsiralur. At si Homanus erat, dicelur, Quoniodo
,
, cum alibi, lum in ipsa illamet concione Judaeum se
, ; pronunlial, et palriam sibi Tarsum proiilelur ? ait
, \ * eniin : Ego quidem sum Judicus, Tarsi, quae url
; , esl nee ignobilis, Ciliciae civis. Qua ratione concur , ' , rere haec utraque possunt, ul cum Romanus lum
, , Judaeus habeatur? Dicimus bic nilsubesse absurdi;
onuquidem generis, ei legis Mosaicae secundum in " , \ , stitutionem, Judaeusfuit; Tarsum babebatpalriam,
' , ' ubi mater pariae doloribus relevala etim peperil;
pairem eivibus Rumanis ascriptum, velRomanorum
.'
indalgentia vel nummi numerati edidere; bine
Romauus ipse dicebaitir, et erat.
i , \ ,
Quocirca cuni ad eum Lysias diceret, Magna ogo
- pecunia civiiilatem bancemi, respondit: Ego aulem
, , \ ei nalus sum ; non aulem Roma? se nalum vult;
' * non enim se Lysias ibidein natum gloriabatur, aut
, ' conieiidebat, sed in bac Romana appellalione,
' , et rivili ejus statu, iu qua et ipsc se consistere
. prcc se ferebat. Cui divinus Paulas direclo sermo , ne aii, tanium non ejus spiritus deprimens : Tu
"
_ ..v -.-,

u f f " " I "

,
i t i a m narras nobililatent, et a
\ , \ temelipso exorlam, at roihi cedil b&c prserogativa,

\ a majoribus fundala, et per patemam gloriam no minaia ad me derivala. Hoc ille audito, et persua. sus qood Romanus eraf, propierea quod verberi, ' , bus cecidissel, in timoretn cl pusillanimitaiem
\ \ , conversa iracundia, coarclabatur; nam per illa
. ' tempora deferebaiur bonor non solum Romanis
, ' , indigenis, sed et iis quibus illa appellatio vel
per graliam, vel per pecuniam e lege cederel;Hi, \ bil ergo obslat, divinum Paulum, cum Judaeus
, \ ' - esset, Romanum noniinari : nam et viritim multt,
. \ ' , , ul Lysias, et iniegra confertim civitates cum
, ' , exlraneae essent, tilulum Romanorum civium in so
, . \ j) derivarunl. Ul canera praetcrmiltam, audi Pbilip, ' penses, ut se cives Romanos glorianlur: cum enim
. Paulua spiritum Pytbonicum e puella expulissct
, \ , illiusque dominus qui gralias debebat, ob eam rem
, , , ira inflaramaius benefactore.s in forum ad inagis tratum adductos, tribunali sisterei: Isti, inquir,
, * - bomines, cuni sint Judaei, civitalem nostram tur , . bant; annuntiant eitim nova nobts insiitula qua3
\ & - admiitere non licet, cum Roinani simus. Audis,
, ' . ut Philippcnses Romani dicebaniur, rt ipsi se
' , - Romanos nommant; Pbilippenses a pairia dicc

q u i ( l e m

n i i h i

nov

16

Act. xxiii, 27.

VARI^: LECTIONES.
. > .
P A T A O L .

i .
GR.

CI.

3i

963
PATRIARCH/E CP.
961
LaiUur, Romani per decrelum. Quid impedit ergo, po- *
tius unde nonclare constat, beatum Paulum qui Ju- , , . ;
daeuserat, etRomanum fuisse? Liquet enimnon fuis- , , se imposluram aul mendacii praetexium, quod Paulus , ' tlvac;
Romani litulum sibi vindicarit. Si nonnullis se Ju- , ;
daeum profitereiur, aliis sc vocaret Romanum, , "
fictio illa de deceptione aliquaai speciem pr se .
ferret : quod si apud eosdem utrumque se esse , ' ,
conteudat, certe vaide stullum foret exisiimare, . ;
quod mendacium medilalus, illud imprimis pro- , ,
poneret, et auie aiia fateretur, unde quam expedi- ,
tissirae ucla proferre convinceretur. Magis perli- , *
oebal, ad bominem jure confiilentem secundum ; 0
rei naturam, et veritatem dicere, quae omni calura- ,
nia, suspicione, falsitate eflkacior est,ei illustrior, , \ .
apud ipsos prasertiiu in pleno consessu Judaeos, , $5
se Judaeura declarare, et quod Tareensis patria, et , \ ,
ita demum quod Romaiius erat: eoque poiius , , '
quod non semel, nec occulte se Ifcomanum profi- * \ ,
terelur, sed bis terve tribunum terrefaciens, qui , , ',
omrino in furorem conversus fuisset, si falsitatem \ \, ' , post accuratam quaesliooero, ad quam incitabatur * \ \
per illam affirraationem, reperisset. Facile idcirco , \ ,
ediscere poterimus e muliis praostensis, bealum .
Paolum Komanum exstitisse; imprimis ab insi- , , dente ipsi veriiate, cujus praeco agnoscebatur, tum *
quod cum sislilur tribunali, seipsum Romanum \ . , \
proclamat. Teriio quod cum de iinpostura et fal- ; ' .
laciis postularelur, nun nisi ridicule ei impudenier \ , \ mentiri poierat: el quod non, ut Ql, foruiiio illam Q , ^vocem emittebat, aut joculari quadam simulatione .
usus, quod qois suspicari possil, sed ut se exirae- , ,
ret a torroentis, et prafeclum terrefaceret. Porro quod Lysiam suas partes periraxil, ut a contu- . \
uielia inferenda abstineret; et quod Lysias ad Fe- \ , *
licem scripsit, se Paulam Komanum civem a Ju- , ' ,
daeorum sanguineo furore exemisse. Et certe Felix . \
licet voluerit Judaeis graiiftcari, de lali suspicione *
ne cogilabat quidem : imprimis refelli non potest , illud, quod gens Judxoruin tum praseng, et contra \ ^,
eum caedem spirans, et nil non ausura, non aude- *,
baut illi dicara isliusmodi meudacii inscribere. , '
Accedit quod apud eosdem utrumque proiessue .
fuerit, nempe quod Judaeus el quod Komanus erat; \ ,
quod nemo libere proliteri vellet, nisi qui verilali D
sunimopere coiifideret; nec simpliciler tantum, sed , ^ *
quodcum asseveralione immauendo iilum tilulum * ,
pras se ferret. Si adbuc placel, et illud, quod viri- \ ' { '
tim et urbalim, Ronianum liluluin, q u i n o n eaiu- , , dem pairiaro soriiebanlur per psepbismaia coose- . \
quebaular. Atque ila manifeslum, et sine dubio , ,
consiare arbitror, quod Paulus, si q u i s alius in re , , ' \
aliqua, in u t r o q u e verum dixic, qui sc cum Ju- . , ,
daeum prodidil t u m Roinanuni. A t quid , i n q u i e i U , ; \ . \
nonne Cbrislianus fuit? Omnino fuii. Quid igitur, ; *
non per boc noraen se nominavit? Scilicet, in prae- YARliE LECTIONES.
* leg. .

965
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CCXII.
9
, \ * ; senli erat opus; nam propler istud nomen, et
, \ ;, \ , hanc professionem omnia pali, cum omnibus con ', flictari forliter persistebat; gaudebat autem eo
; . 1 lilulo, qucm princeps Antiochensium civitas usur , parat, et dociriua, laboribus, sudoribus procura ; \ bai. Quod si bislorias audire libet, narratur quae ^, dam valde antiqua; quod tribus Benjamini Iq Pa , ' laestinaradicala, usque ad partes Ilaliae germinando
. se diffuderit, dum el genii Romanorum originem
et Ronwe nomen et appellationem imperlit. Undo
, " divinus Paulus qui de illa tribit Benjamioi deriva , bat sanguinem, Romanus nec injuria dicebatur :
, "; \ de Benjamini progenie disseminabalur, aJia atque
\ \ altera, a quibus Aradus, ali&que urbes et loca no ', ; \ , menclaturas soriiebanlur; et inter alios, vir qui , \ dam Ros diclus, qui in partes Ilaliae profeettis, cum
\ ' - multos de semine suo procreasset, et magnam exi , , siimationem potentiamquo coiisecutus essel, Ro * * ,
mam ab eo denominatam dedit, et Romanum qoo , que genus procreatum : Graecorum euim senteti
' . ' tiag, qu plurimae sunt et diversissimae, illi qui
, , banc btstoriam narrani, non admitlunt. Quocirca
' , Ros Benjamini progenies, inter majores Pauli,
, ^ , recte illom Romanum esse docet, el originem an' . ' tiquam imprimis, deinceps civitatem dalam largiri
, - tiluium. Verum jttcunda narratu esl haec historia,
, , \ eed non perinde persuadet, atque delectat; cerle

ego imprimis banc causam annumerassem iis quae
, praemisi, si non adeo anliqua, et caniiie aspersa
\ , ; foret historia, ut Odero superet; nec apud nos tan
..1
*_ -i
i. '
^
rv..

-.
~ ...:,
: 11 _ _ _
^
,
\\

, \
tum
qui: nunc
vivimus, sed et apud
illos antiquio - res, neque eponsorem invenit, qui de veritaie sti. pulareiur, Pauluro inde a plagis exemptum iri.
( , * Aique ila cum responderim prseclaris tuis objectio\ ), \ - nibus (certe praeclarae, quod profeclae ab bouesto,
, (& \ diligenli, et Deum amante animo),si libi quid aliud
\ occurrat, coniidens non mibi, sed Paulo, et com- , ^.
muni praeceplori cum nostro, tum Pauli, Christo,
vero Deo, interroga, et vaie.
QUiESTIO CCXH [Goi$l. CCXLI. Taur. CGXXXll].
'.
u

Cur velum templi scissum esl ?

EdiU a MonUeutio (ep. 125, ad Igoat. p. 164). Mattb xxvn, 51; Luc. xxm, 45.
,
Dirumpitur velum templi, Dominus in lignum
, , , . cum attolleretur; idque plures reor propier causas.
, ' , Terra, cum pateretur Salvator, succussione et tre , , - more de loco raoveri potuisse concedant etiam 111 \ jyfideles,qui in naluram reducunt elementorum labes:
* f - at velum ut discinderetur, curo a nullo in diversum
, , dislrahereiur, a suinmo usque ad imum, quod nec
, \, prius nec deinceps faclum fuil, nec ad id per ullam
, , naturalem propensionem inclinai, ne quidem iin , probissimis refugitim concedit, ui cavillenlur, non
, \ fuisse hoc prodigium a divino furore erga Judaeos
. ' profeclum, ut essci id contra ipsorura bomicidium
, \ indelebilis convictio. Secundam assignare causatii
, ' \ licet, et dicere symbolam et praedesignaiionein exVARLE LECTIONES.
1 . .

067
PATRIARCILE CP.
96*
stilisse iliius ruinae, subvcrstonis et desolalionis, , * 1*
quae posl mullos annos celebralissimum illud \
templum, et quae in (emplo erant saera solemnia, \ , ,
orgia Judaica, sequebatur; quorum magna pars , * summo sludio inlra velum illud celebrala perage- ,
banlur, ut nemini e promiscua mulliludine cerne- ,
rentur; atque ideo extendebalur illud velum, ut ^,
veneranda illa mysteria a vulgi oculis remota cu- , ,
stodirentur, et solis viderida paterent sacerdotibus : ,
velo autero diruplo, paluisse ea omnium oculis, :' \
clarum est, et quod lunc communia facta fuerint, , \
. " \
qua3 usque eo sancta el sacra fuerunt, in omnium
producta conspeelum et profanationem ; et baec ,
qtiasi prooemia ipsis contigerunt universalis illius , .
sublalionis, quae leges ipsorum, et legalem ciihum ; '
cessare fecii in aeiernum. Sed el lerliam quoque ' , ,
ralionem advertere licet, quae cum coniraria videa- ,
lur praecedenli, ab illa lainen suum orlurti soniiur \ .
et originem. Quaenam iila auiem ? Nimirum Judseo- \
rum de Deo cognilio, et cognili numinis cultus, \ , ,
conclusus erat loco circumscripto, boc esl Jud$& ,
flnibuseiHierosotymis, qu lamen omnia lyporum , []
ot prsedesignationum graiiae locum oblinebaui. , '
Quocirca, cum in anguslum conclusa illa cognilio , ^ \
oi Dei cullus, cessare oporlerenl, illa aulem latria , \ \
quae per crucis passionem Servaloris erat palefa- 1\]
rienda, el usqne ad tenninos orbis disseminauda, \ , \
vl in eorum vicem subinlroduccnda ; ob eain cau- \
sam diruinpitur hoc , velul fronti superinductum, , '
m

velinn, per quod Sancla illa sanclorum, in obscuro Q ,

el inlacto loco coneludebantur : ila ul lanlum non \ .
clara voce pronuntieiur per ipsa opera, Veniie om- \ ,
nes vos ad videnda invisibilia, ad divimim iniuitum , ,
el cognilionem, nec adbuc ul olim parte quadam \
orbis lcrrae el una natione non ita numerosa, cultus . < " , ,
divinus concludetur, sed gentes universae, termini .
lerrae illis fruenlur libere , qua3 adiri, nec accedi ^, , a Judseis ipsis poleranl. At tu binc ulierius progre- ,
dere, el adverte ista : arca, el quac conlinebanliir , .
in arca in lypum coeli cedebant, el eorum quae sub \ ,
cuelo sunt : c Vide, enim inquit, ut facias omnia , ,
juxta figurani qua? tibi osiendebatur in monle . \
Hc ipsa arca una cum aliis occultatfs, in leroplo , . '
abscoudcbatur, velo interducto exclusa, neque ac- , ,
cessus cuiquam praeicrquam saccrdotibus permilte- D \ baiur. Declarabat islud, el delincabal ascensum in . \ ,
coelos hominibus impervium custoditum fuisse, nec , \
quemquam ex iis qui legalis cultus sectatores fue- , \, \
rant ad banc dignilalem fuisse admissum. Quocirca , \
rtimpitur hoc obeiaculum cruciGxo Doniino, et tuba , .
clarius signilicatur et praedicalur, introitum in coelos nobis siogulis palere. Certe enim is qui ob boc
ipsum evacuaius fuit, et carnem nostram in se assumpsit, et omnia passus csl pro nobis, Gbrislus
ille Deus noster, per mortem suam vtviGcantem universo morialium generi ingressum in ^oelos
inslauravit.
%

* Num. vin, 4.
VAlUiE LECTiONES
. . . .

969

AD AMPHILOCHIUM QUiESTlO CCXIII.

970
.
QU^ESTIO CCXIII [Coisl. C C X L l l , Taur.
CCXXXIIl].
Edita a MonUcutio (ep. 127 ad Eulamp. p. 167-169). De blaaphemia in Spiritura sauctum. Itotth. xu, 31;
Loc xu, 10; Marc. m, 29 (84).
, ' Quandoquidem prater expesiliones illas quas di , , - vini Patres plures qnam quaternas nohis proposue, , c \ runt illiusdicti, c Omne peccatum et blaspbemia re , mittetur heminibus, blaspbemia autem in Spiritum
\, * sanctum non remktetur; et, c Qui protulerit ver , bum in Spiritum sanctum, DOII remiltelur ei, neque
' , in hoc sa;culo, neque in futuro; at remillclur qui
, , verbum in Filium dixerit; quandoquidem tu ab
\ - islis dictis aliam requiris, cum tot illae sint, our
, , ' autem sic, nescio ; (nam sufficiunt illae allaiae ad
(\ implendum animi desiderium discendi vel cupidis ) simi), nihil forleobstabil, et Hlam aliam contemptare
' quae cum rebus ipsis eunimam admiltit consonan ; " liam : at q u a 3 n a m illa ? Nimirum quod is qui im \ , pegerit in Cbrislum Deum nostrum, propier buma \ ^ nitatis demonsslrationem ; ut puta quod comede \ * * - bat, idque cum publicanis et peccatoribu : quod
, c , , dormiebat: quod lassiludine tenebalur : quod di\ * xerit, c Tristis est aniina mea usgue ad moriem :
, et quae sunt cjus generis : qua3 omnia Verbum,
, . quod omnia sapienler adminislrabat, ad confirma , 0, tionem el evidentero declarationem assumptae carnis
, . perpelrabat. Qui igiiur propler ista impingebant in
, - Cbrislum, facillimam acquirent, ut videtur, emen , daiionem : nam ab ignoranlia quodamroodo excide\ ^ . ' rat blaspbemia, cum non possent in profundum, vel
\ , per rimulam, dispensalionis penelrare, vel inenar , rabilem perspicere condescensionem : qUapropier
* . per divina ipsius opera inducli, proclivem illi ad, \ , Q mitlent immuiationem, t consimilem de peccatis
\ , \ consequenlur veniam. Ita exslitit Pauluspersecutor,
cum crucem ei mortem audiret; et cum ederet, bi \ , beret, et reliqua faceret, quae in calumniam Doroini
(t , Judaei proferebant. Gum vero semel diviniorem ex. , \ perienliam per coelcslem visionem consequebatur.
, , - coniinuo rejeclis qu blaspbeme locutus erat ei
, \ ' fecerat, praeco prodiit illius quem persequebalur.
Ad eurodeui modum ter mille imprimis, et deinceps
bisce plures, el postea numerosior multiludo, per
, ^ signa divina iromuiaii, cum festinatione ad pradi \ / cationem ajus quem persequebantur accurrerunt.
, Patel ergo jam diclis, qualis venia concedilur illia
* qui in Filium hominis blaspbemant; nimirum faci, , litatem mutationte consequitur facilitas indulgen D tise. At qui res magis admirabiles, ei quse soii di
* , vinse potenliaB subjacent, sub aspeclum habent
\ maitifestum : daeraonas nirnirum expulsos, morbos
, abacios, caecis visum restitutum solo verbo: et cae , tcra naiuram excedentia, planeque stupenda; nec
\ . \ - ad borum aliqua converii volunt, sed voluntarie ad
\ Spiritus opera et illuminationcm obcaecaniur : isii
, \ ' - difficulter, si omnino tamen, resipiscuni, atque ita
YARLE LECTIONES.
\) .
n

,.

(34) Idcm Tboiiiic supra q. XLIX.

971
PATRIARCHiE CP.
972
indulgentiam haud impertktir iis Deus. Quo enim ; ' alio persuasu resipiscant, qui ad tam nova el naiu- \ ,
ram iia excedentia obdurantur, nec ab aliquo in- .
duci poesunt ut conversionem euam meditentur? , !
Non igitur immerito, sine venia boc illorum pecca- ,
tura, et blaspbemia indulgentiam excedit. Exempla , (
apponantur Annas, Caraphas,et complures e Judaeis; )
bi cuni daemonia ejicientem cernerent, cuni debe- *
reot venerari benefactorera, ausi sunl rem impu- , \
dentiam omnem excedeiilem proloqui, et per convi- * , ,
tia dicere, eum daemonia ejicere per principem >
daemoniorum; cum caecos intuerentur videre, lecto * . c , ,
afiixos per cursum et bajulationera sanitatem ratam \ .
facienles, dixerunt tamen, cNon est a Deo isie bo- , \ mo; et per Lazarum mortuum quadriduanum viiae . \
resiitutuiD, ad majorem invidiam inflammabantur. R ,
Qaaerebant enim, ait, ut et Lazarum interime- ^ ,
rent. > Et postquatn resciverint resurrexisse, illam
resurrectionem occultare, data pecunia, et per men- ,
dacium nilebantur. Et cum discipuli linguis igneis , '
exacuerentur, el magnalia Dei verbis peregrinis \ .
depnedicarent, et magiia horoinum multiiudo ad
pietatem miraculo indocerenlur, sine omni pudore, ; ,
niiraculi augustuoi et venerandum factum, ad mu- eium iransferre et ebrietatera satagebant; ncc \ verebaniur nequissimi alastores, ne ab igne illo . , c '
miraculoso absumerentur. Ita nibil prorsus quan- ,
temvis naturam exsuperaret, ad mutandum ipso- * ,
rum nequam et absurdam opinionem sufficiebat, , ,
postquam semel conira pnecipua Spirilus sancti et .
. .

"

divina opera sine omnr inodestia et pudore se dis- \ ]

posaerant, ad audendum. Quocirca, nec iojuria, , 0 \
manifeste pronunliatur: c Qui verbum protulerit .
contra Filium hominis, remittetur i l l i : al qui con- \ ,
tra Spiritnm sanctum protulerit nnn remitletur ei, .
nec in boc saeculo, neque in futuro : > cum qui .
propter bumanas et bumilitatis passiones scandalizabantur in Domino Cbristo, proclivem habean*
per et propter majora et sublimiora mutationem et remissionem : at qui in rebus spiritualibus, superiiaturalibus et divinis siue raiione insaniunt, admodum difficulter, aut iion omnino, redeunt ad meItorem frugem. Ideoque haudquaquam peccatorum obliugei indulgenlia.
Q U J E S T I O C C X I V [CwutJjpaUl, Taur. C C X X X I V ] .

'.

Edita a Mootacutio (ep. 129, ad Christoph, p. 170, 171). De praecepto Christi, Matlh. vr, 17.
Cam caput inungere et faciem lavare, de velusta D , quadaiu consuetudine, ab iis qui gaudio ei laelilia ,
afficiebantur, usurpelur, quse gaudii et obleela- , \
tionis symbola quaedam erant; Dominus dejejunio \
legem rogaturus, quam nos lubeotes voluit et gau- , dentes adimplero, Caput tuum, ait, inungito, el \ irfvalo faciem : > non quod volcbat oleo caput raolle- , , \, , lacere, aul iaciera aqua abstergere ; cum nec ipse, ,
qui totosquadraginta dies jejunabal, istis uleretur: ,
iieo intueri licel emolumentum aliquod iis comin- '
gere, qui uluntur. Quocirca ncc inungi, nec ablui ,
istis mandavil, sed per symbola gaudii et laelitiae , ? .
voluitet mandavit, ut jejunium cum gaudio et vo- ,
luptate agamus. Ad bunc modum si nos compo- ' ' \
namus etexornerous, curaalios latere poleriniqus ,
, facirous, el jejunii certamen baud gravatim subi
\ A R L E LECTIOJNES.
. . * .

973
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCXIV, CCXV.
974
*[]^\,, bimus. Nam ubi paratus accedit quis cum gaudio.
, , ibi quod laboriosum est, leve fiet; e contra, quod
. faciie fit, difficilliraum redditur ubi intervenil so" \ , \ cordia, etadversa voluntas. Innnge tu ergo caput,
^ , et faciem lava ; id quod cupiebas quid essel in\ 0$ . " \ telligere, hoc est: Te sereno ei hiiari vultu pra& , ditum exbibe, propter gandiam animi tui et exsul * tationem repositam in jejunando ; enitere autem
\ , etoperam da omnimodara irt boc praclarum facinue
, , celetur, ui sic Deum qui secrela orania iniuetur,
, habeas retributorem. Quod si porro cum jejunas,
. oleo beneficentiae caput affilim irrigas, etincapite
\ , $ partem principaium obtineutem, ita ut inde lan , quamdefonte iulellectuali, te totum, nec solum
, faciem abluas, et mundes (nam eminidat, ut dicitur,
\ (- eleemosyna peccatum), palam facies divinorum
, \, ), oraculorum explicationem tibi exstilisse fru ctuosani.
.
'.
Q U J E S T I O C C X V [Coi$l. C C X X I V , Taur. C C X X X V ] .
EdiU a Ifontacutio (ep. 132, ad Taras. p. 171-175). Mattb. xu, 48; Marc. m,33 (85).
Quod in Evangelio dixit Servaior, c Quae est
, c
, \ mater lnea, et qtrinam sunt fratres mei?> nonita
; * , - protulil, ut imprudens forte aliquis arbilrari po , terit, quasi materni partus dolores verecundarelur :
\ , aut eo fine ul mairem materno bonore privaret.
. , Qui enim illud admitteret, is, qui ante tempus
, , operandi miracula, ob eam quara erga illara reve , \ ' rentiara habebat, aquam in vinum cominutavit:
, , \ , , \ et qui sub ipao passionis lempore cum vulneribus,
, \ C lancea, cruce, clavis extendebalur, Uinen eiiam
\ tum summam se illius curaiu gerere patefecil:
, \ quique ante tuec omuia, subjiciebatur, non illi
tanturamodoquae ipsum vere genuerat, sed et patri
; ,
, ; > ; quoque putativo: Nam c erat, ait Scripiura, subdl \, \ tusillis? Quid autein baec allego? Qui uterum
, - incolere DOD erubuil, qui opueel rera ipsam sponte
; $ , ubivit, qaomodo sermone nominationem aversa, , relar ? qui parentes post Deuiu sancivit, quomodo
; , reus ille fuerit materna alicujus viliGcationis
, - Noneslergo diceodum, oronioo non est, quod
, raalrem agnoscere crubesceret qui communis no ; \ ; strum omoium Conditor, aut conlemptui haberet,
ciim dixit, Quae est maier mea ? quinam sunt
* fralreg mei ? > Omnino perbatc verba aliod quiddam
, ^ eximius dispensatur ; qui non una vice docuit,
, \ , , ammfe salulem rebus aliis omoibus anteponendam,
, , ita ut nec patrem, matrem, liberos, fratres, illi
, praeieraraus, imo ne mundum cerle universum, is
. in prsesenli boc idem opere declaravit. Nam cuiu
, multitudinem promiscuam doceret, et salutis semen
, cordibus ipsorum inseuiinaret, aderant maiev et
\ fratres ipsius, qui comraunera oronium benefaclo \ , - rein et Servatorem ad se vocabant; cui citationi

VARIJE LECTIONES.

.
NOTiE.
(85) Ejusdem argumeuti cst q. XLV.

 P A T R I A R C H J E CP.
9?
975
obcdivil, nec injuria, neque eiiira docendi , .
functionem deseruit, non coraperendinavit audito- , \
rum salutera, aut maternam pratulil salutationem ; , ita reipsa docuit quod cum quis salutem animarum , *
velut agrum colendum suscipit, id agricolam im- , primis sollicitum habere debeat, ut nec juxia viam ,
tritam, neque inter spinas, neque in petra semeu , ' ,
spargat: eodem modo et spiritualis agricola se to- * ,
lura labori et agricullura impendere tenetur, nec [ qj , in alias curas et cogiialiones se dividere: ne qui- !,
dem si mater aut propinquorum aliquis sit, qui * "
inde ipsum avocare aut abducere velit. Nec est hic ,
maternus aliquis contemptus, sed summa provida \ .
curaet sollicitudo de salute salvandorum : sed nec ,
tempus docendo assignatum in obsequium propin- \ * ,
quorum impendi debet. Itaque discipulos sibi ma- ,
gis conjunctos cupiens, Salvaior ait, c Ecce mater . \
mea, et fratres mei, id est, isti Patris mei doctri- , < ,
nam ut semert in sinum aniroarum suscipientes, , . , ,
loco mairis mea et fratrum meorum niibi repu- , lantur. Ita patet nequaquam boc dicium, ut ma- ,
trem vilem haberet; neque eniro tales quales erant . ,
disciptrii, in sortem maternam enulisset: sed (
multo magis ut eam veneratione et bonore prose- , ,
queretur. Ait enlm, qualem demum cunque filialem ;),
amorem in malrem quis, aut quem in fralres te- \ . " , ,
netur habere, tali omnino digni reputantur illi,
qui doctrinam observant, et bona inde promanantia , ,
opera gignunl. Aitendito autem et illud, cum prae- \ miserai, c Qui diligit patrem vel matrem plus . quam me, non est roe dignus, > ne gravius quid vo, , oi diflkilius in tnandatis dedisse viderelur, ipse , ,
illud imprimis propvio exemplo adimpletum dat, ,
facilitans ita imilationem, materno obsequio utili- ' tatem ei salutem mullorum preponens; vocem (5 ,. \
hanc opere ipso tantum non edens : Noltie arbi-
trari raeam mandatum grave quid esse vel difficut- \ * \
ter obeundum ; ego enim qui nulli debitor sura, * - Tem ipaam princeps exordior, et ante Mairia mea \ , cuUum, ut intueri oculis poiestis, vestram pono sa- , lutem. Ubi vero omnium Rex ego qui sum et Do- , \ ,
minus el Conditor, band sum ila gerere me erga , .
vos dedignatus, ut vestram salutem affectui et \ ,
amori matemo praetulerim, certe niulto vos magis ,
tenemini similiter compensare, et pr ca?teris om- Q *< nibus ferre amicitiam meam, et iu nie benevolen- \ *
tiam : nec ob aliquod meum hoc emolumentum ; , ,
araor enim humanus et desideriura, quid proderit
ei qui cunclavel nulu circumroiai, cujus opusdigt- \ ; * *
lorum hominum estnaiura, ccelurn eiquaB exsislunt
universa. Haec ego ipsa, ut et alia, ob vcetram de- , \ ,
sidero salutem. Ncc mirari oportet, si Matrem , , , \
Christus,ut oportuil, honorans, illam haud praiulit , ,
saluti hominum : nam matrem iliam propter nos . , !
nostraiu sajulem assumpsit, ut nequaquam sibi , ,
u

Matlb. , 58.
VARIi LECTIONES.
* C. . dcest. ' C. . rcclc .

s l

C. . .

977
AD AWPHILOCHIUM QUiESTIO CCXV.
978
& parcens, nostra causa longe alia et innumera passus
\ ' , xal - est. Iinprimis coitlumeliosaro illara et violentam
, ' morlem crucis, ut vitae 'noa aeternae haeredes, qui
, \ mortis fueramus, faceret: non est improbabilc
\ , ' \ illuro nostrara salutera antiqniorem, qnam maler, , uam habuisse observautiam. Si adbuc libelet illud
\ mihi nota, divinarum Scripturarura agricolalio nnil . tiplicibus spicis abundat, et plurimum industriis
* ( coimnodum concedit, non minimum illud, quod
, - illa c Quae est roater mea, et qui fratres mei ?
), - non in Matrem directa protulit Servalor (illa enim
,, \ beata Virgo modeste ut oportuit foras conslilil,
; - nec liberam adeundi Filium licentiam vindicavit),
* , sed nec docendi eursum interrumpere volebat, sed
\ /, ipsani taulummodo gestiebat saltitare. Ad qut m
(5 * - igitur dirigitur sermo Dominicus ? patet quod ad
, eum, qui saiis intcmpestive voc-iferando et incla . mando dicebat, Mater tua et fraires tui te foras
$; , , quaerunt". Erat,ille Judseus, nec alio proprio no \ mine diclum habemus in Evangelio. Ille cum Do, minnm alloqueretiH*, non modo nulliim verbum re . ( verenti;e evolavit, sednec ten.puspraestolalus oppor ) tunum docendi cursom interrupit, et cum multa
, audacia et supercilio projecil illud, c Mater tua et
, * fralres tui te foris qtiserant. Reor autem eo (ine
, - hocab illo factilatum, ul qui volueril omni macbina
, - adbibila generis noslri Auctorem ab huraana sua
, , c , - generatione traducere: non enim tam petulanter in
& , . auribus auditorum exprobrationem polius qiiam
, evocalionem adbibere volebal, nisi id agebat ma . cbinando, ut ignaviores redderet aaditoree. lia
, \ * quanlum in ipso erat abduxil ab audiendo mullitu, dinem, et doctoris revereniiam imminuendi animo,
\ - per vilificalionem prosapiei interrumpil. Apparet
, ^ \ eninv el alibi Judaicam gentem cum alias, lum
, * , - praecipue cum docerel aut miracula daret, invidia
, , succensani, el ad accusandum convitiatidumque
, , \ Domiuum insano modo inflammalam. Ita inquiunt,
. \ c Annon hic esl fabri lilius ? et, Novimus pa , irem ejus ac raairem ejus " : et, Annon noa
, :, scimus unde isie est * ? i et, c Nonne apud nos
,' sunt fratreset sorores ipsius ?i ei multa alia
. c nialevolentiie verba ingerunt. Quoclrca Cbrisius
, \, ; , c - Doniinus incivililatem illius redarguens, et per illum
\ , - ^ conventura eorum qui eodem animo affecti erant,
; \, \ '
ad cogilaiiones isiiusmodi accommodal responsum,
; el inquit, c JQU eslmater niea ? qui inei fralres?
. \ quasi diceret: Quid mihi matrem el fratres in
, \ opprobrium ingeris ? frustra tibi hoc cessit macbi , - namentura, in contrarium convertetar insidiosa hc
, lua satagentia. Tanmm enim abest ut me parentuu
,\, , ; - meorum tenuitalis pudeat, ul non solum matreit
, , - qu;e me incarnatum vere peperit, agnoscam, sed
; - insuper et istos quos vilea inluerie et despectos,
6 , - sine urbe et loco pauperes, Hcelnttlla me atiinganl

61

Mattb. xii,47.

Matih.

XIII,

55.

Joan. vi, 42.

" Joan. ix,29.

" Marc. vi, 3.

VARI/E LECTIONES.
.

* . * C. . .

* .

979
PATWARCELE CP.
aflinitate, non abnego, sed mihi proprius assumo, .
malris el fralrum mihi locum Lmpleturos, modo ,
per meanri doctriuam inducti, Patris inei adimpleant ,
voluntatem. Queiuadmodum enira illam, nulla me ,
consanguinitate alliugeutem (nainquid habelgenus , ,
bumanum cum Deilate commune?) depalernata- ,
men volunlale incarnalus ex illa, niatrera mon- , fl!V
alravi, et omnia inaterna privilegia, una cum vir- , ,
ginitate iilibata sarta illi lecta servavi ; ita quoque .
elisios qui nulluin jusium lilulum adire possunt, ( quo niibi per carncra conjungantur aut tribuin, \ ;),
modo adiniplentes cepero docirinam meam el vo- , , \
lunlalem Patris, in sonem et dignitalem fraternam ,
maternamque assumain. Alque iia, ut ego opinor, , * ,
e dictis libi palei et saiisfil, quod propter illud di- clum, c Quae est mater inea, et quae sequunlur ; ,
jiullaieiins Dominus et Salvator noster reus tene- ,
balur alicujus coniemplus aut despectus erga ma- trem; sed contra, um per ista quam alia omnia \ . olDei opera osiendilur, maiernis privilegiis et bono- , ,
ribus, idque meriiissimo, apud eum quem pepe- ; > , 6
rerat, fructam et gavisam fuisse.
,
, \ , , .
QUiESTIO CCXVl [Coisl. CCXLV, Tuur.
.
CCXXXYl .
Edita a MonUculio (ep. 153, ad Michael., p. 175-177). In verba Joan. Baptist, Malth. m, 11 ; Harc. i , 7;
Luc , 16.
Praconis illius vocem qua profitebalur, c Non G , * 8uiu dignus qui solvam corrigiam calcei ejus, > quod , c \
a te quaesitum esl, secundum diversas consideraiio- , ,
nes expositura invenimus : sunt qui non soluni pro- . ,
piusad scopum, utegoarbitror,acceduut,sedet ad vo- , , , \
cis proprietaiem, calceuin et corrigiam, hi non aliud ,
inielliguDt quam quae communiter in communi usu * , '
posiu esse sciunt: ei perillas voces volunt Baptisiara
inielligere bapiizaii illius excellentiam, sinecompa- ' ratione transcendentem. Scio enim, inquii, illum ego . , , lain excellenli esse digniiaie praditum supra me- ,
ipsum, nou in auanium servus a domino distai, sed \ ,
g quae alia est differentia et disiantia, quae a nulla re \
alia superetur, neque certe ego me in eorum nuiuero , '
reponam, qui illum iniima contingunt servitute; id -
enim indicat,c Solvere corrigiam calceameoti. Sunt ^ , ,
qui magis adhuc secuwium anagogen, calcei nomine ,
inundura supponunt; corrigiam aulem interpretan- ,
tur speculationea in mundo illiue modi quae appre- ,
bensionem babeni haud facile inveniendam, sed *
vinculo ignoranite insolubili constringuntiir. Hunc , , \, Jrsu calceum suppoount esse, propterea quod, in- , \ \
quiunt, Providentia ipsius omnia permeet, ei totum *
mundum amplectatur et contineat. Polius autem ,
proprio ipsius pede regulat et agil cum summa sa- * \ ,
pientia; non egel ob id ipsum, consilio mullo aut
provida cura, sed per extremam et ullimam inspe- \ .
VARIiE LECTIONES.
C . M. 555 . 97 .

981

AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CCXVI.

, \ Clionem, opus optiroo studio ab ipso elaboratum,

, , /- tale cum sil et tantum, conservat et exornat. Hac
autem expositio, quo magis ornatu quodam effi( , ) giatur, eo, opinor, recedit longius a veriiatis inten , tione. Alii sunt qui per calceum, intelliguni car , ' nem significari, quam nimirum sibi induil Verbum;
. , - corrigiam aulem nalurarum adinvicem connexio ' nem, quam nequaquam ille Pracursor aolvere au*
. " debat, nedum doctrinae ipsius auditores. Neque
, , ' - enim fas cuicunque fuit per absurdas opiniones
*, \ , - quaslibet propria auctoritate solvere bypostasin
' , , illam quani assumpsit sibi Verbum. Aliqui ab islis
\ \ , alii non simpliciler carnem, sed ipsam ei incarna , ttonem, et bumanitatem susceptara calceum inter , pretantur : corrigium, non naturarum unionem,
\- sed quaestionum illarum et dubiorum, quae circa
, ' , bumanitatem tn carne susceplam, agitaniur, viu , , culum et annexionem, quae mentem omnem huma , nam longe stiperenl: quarum quaesiionum solutio, ^ *> \ nem et explicationem, non aliqui e vulgo sibi arro . , gare debent, aut curiosius circa easdem ver , ' - sari , sed illud exquisite imprimis cognoscere,
, * quod nec Joannis sectalores, qui in actione et
- contemplalione eublime quid et excelsum habe . ; bant, abscotidha haec et vix compreheusibilia, certe
' ; inexplicabilia, intelligebant. Ipse c Major inter ora; , \ nes e mulieribus natos, > cum prolitetur se solvere
; indigniim esse corrigiam calcei, eodem aclu agno , ecit non posse se ejusmodi dubias solvere quae; stiones. Al quaenam illae suni ? Quaenara Verbi exi ; - ' nanitio ? Rerura Conditor quo pacto rei conditae
; \ adunitur? quo pacto pepererit Virgo, et parlus
, dolorum solutionem, sigillum adbibail virginitaiis?
, ; quomodo Servalor, qui pondus et corpus babuit,
maris tergora cursu peragravit? quomodo sepul; \ cro, claustrisetsigillis tenebalur incliisus?et iisdetn
| ; ipsis iramotis cuslodilis, inde egredilur ? quomodo
\ deinde ostiis clausis in meJium processit discipu \ , * ' lorum, cum eodem corpore ? quomodo plagas, in , flicla vulnera iinpassibilis corporii et incorrupti \ . ' bilis, oculi el digiti perscrutantur ? Quomodo ci - bus el potus couferent non indigenti, nec fluido
, \ corpori, quis aulem effari poiest? Hacc autem et
\ , similia vincula, nemo, non dixero e vulgo bomi . > num ei iaece proraiscua, sed ne quidem si ad Prae - cursoris perfectionem ascenderii aliquis, plane,
' clare, ei perspicue aolverii : fieri autem polest, ut
. * $ , unus allero, apud auditores, quid magis ad anira
. solamen, dixeril, et in dillicultalis inulliplicis ex - pedilionem : veritas aulem in istis sine specutis et
* aenigmaiis ulira ipsius vitae terminos removeiur.
Atque ila tibi earum exposiiionun quae mandan . ".
tur memoriae, praecipuas enarravi. Tu, facta discussione, optimam amplectere. Quod si judicium interponere verecunderis, ego primam atque ullimam cacleris prapono. Nara carum una cum argumenlo subjeclo, et cum verbis majorem babel
aflinitalem ; postremam rcperies magis ad contemplationis analogiam facieniera. \alo.
VARIiE LEGTIONES
b

C. . ^.

* leg. . C. . .

PIIOTII PATRIARCHJE CP.

983

QUiDSTIO CCXVH [ Coisl. CCXLVI, Taur.

CCXXXVIl 1.

9ti

1 '.

De diflereniia imayinum.

Edita a Montacutio (ep. 134, ad Joan. Spatbar., p. 178, 180).

0 u 0

Non detrahil aliquid Christi imagioi, si Filius

^ , ;
dicalur vera Patris imago, aul, horao vere faclus , ad imaginein Dei: oe tum si aQirmanius eos qui ' *
sccundum virlutem vivunt, ad veram Cbrisli ima- ' ' , ' gii.em conformari. Non enim ui iraducalur imagi- .
uis artiiicium, hoc dicitur; nonut mendacium imagioi <*
affricetur: seduiilla quaeinterceditdiversilasintelliga- , ' * '
lur.Nonenimcum Filium veram sapienliam nomina-
utus, sapientiam a divinis oraculis eliminamus; sed , ' nec cum lucera veram, vitam veram, dicimus, lu- ,
incn solare aul vitam hic noslram, multo minus * ' ' ,
illam fuluram, falsarias subsieteiUia? innili insinua- , ,
mus. Eodem modo el cum Filium proliteraur ve- , ,
ram imaginem, non illas imagiues, quaesuum orluiu * '
ab imilalione sortiunlur, in mendaciorum ordi- , , nem rejicimus ; lantummodo diflerenliam quam , illa ad isias babel perexcessum significamus. Audi , '
igitur iiliujn lonitrus, queinadmoduin ille, de . "
ccelo intonans, nobis lalera verborum sensum sug- , ,
^eril. Utrumque cerle, in eo, c gratiain pro gra- . "
lia " , novum el velus; uno eodem gralia? tilulo , \ ,
appellans; addit deinde eminenliam, ubi unum \ ,
cum allero comparat, c Lex, inquiens per Moysen
dabaiur, gratia autem el veriias per Jesum Cbri- , c , ,
&lnin . Manifeste patel, quod cum ita dicat, , \
nec gratiam nec verilalem a Musaica lege abscidit', . > ,
ipee eniin ille fuit qui paulo prius appeUatioue \
gralia ipsani insignieral. Sed nec mendacium illi ^ *
inipiiiat. Non enira in coutumeliam aut criroen .
legis dictuin illud, c Gratia auiem el verilas per * '
Jesuin Cbnslum fuil, c Evangelicis sancitis adapta- , \ '
balur (lleracleou ila diccret, el Heracleonis filii), , fied profecto roagis illuslrem et perfeclam Domini ( ,
inagnificeniiam o*lendere volcns quaoi babuit Lex \ ), '
per Moyseu dala, generali illo nomine Gratim et
veritalis complexus est. Quin el divinus Paulus ,
rum dixit, c Umbram habens lex futurorum bo-
norum, nonj ipsam imaginem rerum, legem ly- . , c
pum el imaginem esse fulurorum booorum, nou ,
prasdicavii; sed imprimis per verborum illorum , ,
lenorem, docere voluil polius graiiam, quam le- \ ,
gem, bonorum futurorum fruilionem repraesen- * lare.
, ,
.
Quin et decanlaius explicandis ct docendis
\ \
diwuis Lilteris, Joaunes Cbrysostomus, multis in ,
locis bac flgura diclionis usus csse agnosciuir.
Dtvina oracula coromentariis explanans, et ltnguam .
in iis nodandis adbibens, quae cum Nicodemo dis- , \
c

6e

" Joan. i , 16. ibid. 17.

VARME LECTIONES.

. .

985
AD AMPBILOCHIUM QUvESTIO CCXVII, CCXVIIT.
OSfr
, \, serebal Servalor, serinonesque sercns dc baptixaV smaie regeneraiionis, et generalione supra et sinc
.\ terqppre, filii a Patre, c Utcunque, ait, haec gene , , , ratio coelestis s i l , cum illa tamen vera gencralione
* collaia, quae de paterna essentia est, terrena potius
, \ , , censebilur. > Audis, ut dicat, respectu ad iilam
. veram babiio. Num non ergo per baplisma vera
; ; \ est regeneratio? Quis nisi sumuia insania perci , , lus, dicet iia ? Quomodo ergo dixit ille, c Collaia
; , cuin illa vera? > nempebujus sublimitaiem laudat,
; \ admiralur, nec tamen banc privat veritaie. Quid
, opus est iia colligam? Aitende eniin potius ut ipso
. \ ; rem eamdem,uon seusu solo, sed verbis ipsissimis,
\, , uaa concinit mecum, et oslendil illum ipsum ser ( , monuiii usum in Domini nostri verbis insidenieui.
, Nam cuni de manna Judaeis sic proloculus Cbrip , . slus esset: Moses dedil vobis panein, sel
\ , Pater ineus vobis dat verurn panem ; ille mor , ' tem Domini enucleans, ait. Panem aulem appellat
, > bic verum, non quod falsuin eral illud miraculum,
, > quod in manna edebalur; sed quod figura erat, ct
" , non ipsa rei verilas : sunl el sexcenta alia islius, ' , niodi. Sed quorsum bunc vel illum ego tesiem cito?
. generaiim oiuties, cniu Ee.clesiae aluumi, tum exle ; \ roruro doclissiini, solis cxceptis Iconomacbis, l^unc
, - yerbi usum, ut videiur, agnoscunt : ei scaient
, , , passim libri isiiusiodi verborum proprielalibus ;
ut pula, cum duo quaedam aut etiam plura sunt,
. qu# per homonymiam aut alium quemdain modum
, * ' , ' dicuniur, eamdein attrabunl ad se appeltationem,
, , ' vel alio aliquo uiodo, cum communicaiione idioma * tum adbibeiuur; qui sermouem insiiluit de pracel lenliori, illa quaj comuiuniler ad oinnia speclant,
, , ' per excessum eideui accommodando tribuil; nec
ab aliis inlerim illa aufert, sed per illud allegaii
, excellenliam supercaRleia declarat. Opinor, qupd
- allalum est exeiuplum, suflicii, quod dico, demon \ , , strare. Sin el alia quoque adjicienda desidcres,
. , ipse per leniel solus sacra Biblia percurrr, et coa , cervabis tot exempla islius usus, qua3 coniiceie
volumen queant.
.
6 7

'.

QuiESTIOlCCXVIH [Cois/. CLXIH, Taur. CLXW,

Edita a Montacotio (ep. ad Ampbilooh. p. 190-195). Joan. xx, 17.
" , ,
Quod Ghrislus Deus nosier Mariae Magdalenae
, , * adeunti ipsum, ait, < Noli me tangere, nondum
, aecendi ad Patrem meum, videlur haud facile
. ; inlelligendum. Quid enim? an posl ascensionem
, ad Palrem, magis ei permissurus est ipsuin tan; , gere? Imo hoc estquod vult: Non licel libi, ait, mc
, ( * ; comingere. Cur autem? Nondum ego tibi videor ad
^ , - Patris sublimitaiem ascendisse, et subslantiae
* ' . iHitis transcendeniis digmlaiem assumpsisse; sed
\ ,
\ tu adbuc me aocessura humile quid de iue cogilas,
. , nec bumanam mensuram txcedens : laiUum abesl
" Joan. , 52.
VARLS LECTIONES
* 553 .

987
PATRIARCHiE CP.
988
ut haec opinio te dignam reddat, quae roe langas, ,
ut elonget magis. Uaque advertas qualiter, Noli . \ , .
roe langere, ubi dixerat, illud anneciit, c Noodum , , , , > enim; spem illi facit, quod non in finem a sno ,
desiderio excludelur; sed quod post paululum stu- * ' \ * ,
diose quaesilo perfrueiur, ac si diceret: Non potes , * , '
me adire iia animata m nunc es, nec eniro sic ,
assequere quod velis : quod si a vilibus bisce cogi-
taiionibus te extuleris ad sublimiores, et Deo con- \
gruas, concedilur libi accessus, et majora quam ,
sperabas consequere. Volebat illa humano, et quo , , solebat per oecononuae lemporalis decursum more , \ , , \
eiiam nunc cum Domino conversari : et cerie dnm , ,
sepulcro assidebat, mulia hujus generis et fecit illa .
et cogilavit, unguentum offerens, lacrymas fundens, , , translatiouem causala, et resurreclionem in illara \ *
transformans. At Chrisius ab hoc affectu ducens, et i . *0
tales expungens cogitaiiones, sed et intempestivain J * , \
rem et impossibilem affectare eam osiendens, ait, , Ne me tangas, nondum enim ascendi ad Patrem \ ,
meum : > hoc est, non est aequum ut ego id quod ,
tibi arridet commuui preferam providentiae, ant i , ,
mundi tolius commodo; non esl par ut affectum , \
tuum ego raium habens, pateruam subobscurem *
in me diviniiatem, aui paiiar ut me eiiamnum tan- , '
quam merum et nudum bominem accedas. Tem- , \
pus omne quod praecessit crucem, condescensionis , \
el bumiliaiionis teinpus eral: lunc tibi permilte- , ,
balur cogilationibus liumilioribus innixe acquiesce- , , olw
re, nec confertim ad majora expulsani, veluli om- Q , ,
nino oioinibiis excidere, ei ab iis avelli; at nunc , , ,
leropos est subliniiuin el divinarum rerum. Mors \ ,
eitim absorpta in victoriam, morii data est. Infer- \ . ,
iius morluis ab omni aevo vacualus, lyrannide \, \ $, '
exutus est, illustria iropaea per resurrectionera , cofttra omnes bosles constiluia sunt; quocirca te * \
oporlet menlc sursuin ad stiblimiora, et divina \
auolleutein, non adhuc, ut prius, quae condescen- , \ ftionis erant requirere, ec buniilioribus iromorari, , , \
aul cum illis circumferri. Hoc si recte adminislres, , *
in promptu reperies, nec errabit libi animus, de- , \ . ,
aideralum. Conceptis enim, quas nondum imbibisti, , ,
rectis cogitalionibus, raulto raagis incarnalioois * , ,
niodam ineffabiiera et supernaluralem admiraberis, , \ el majorem ostendea aflfecium in me benevolentiae, J J ^ \ ,
quam est quae iubibetur, cum abjecie me accedere xa\ , , et contiogere, prae timore et revereiuia, non susti- \ , \
nueris; nempe, dignum mea divinitate, et tua ttde , ,
jam absoluta. Ccne quod non sermone antecedenti \ . "
simpliciter a laclu prohibebatur illa femina, sed \ , \ * ,
tantum quod ex terrena et bumili cogitaiione vo- , ' \ lebat tangere, conjecluram faciunt salis claram ,
mulieres illse duae quae obviam forle Domino fie-
, quibus, Salvcie, salus- omnium clara voce * , ,
pronuiiiial; et cum weotibus el maoibus consum- , \ h

VARlifi LECTIONES.
* C. . . C . . . * add . G . . . J G. . . i*i<r. *
* . -. C. . \ .
1 . .
h

980

AD

A M P H t t O C H I U M

Q I L E S T I O

C C X V I I T .

990

\ \ \ . maueesseni, immaculatos pedes contingere perml , sit. At quandoquidem mulier conlingere vetita fuit,
, \ ne ex studioso desiderio rejecto moestilia afficeretur
(proclive siquidem est niuliebregenus in pusillaninii\ * ! ! taiem et suspicionem contemptus et despectus; un, ; , de, Hei mihi, quaenara ego sum ?) Ne inquam ad bu , * , < , jusmodi recurreret, pravenit eam Salvator conso, , * lando, et, c Vade, ait, ad fratres meos, etdicillis.
\ , , - Duobus modis per verba ista tnmuliuantes able , gavit cogitationes, et ad bene animaiam esse eara
\ , - devocal. Prior est, quod evangelistriam resurre * , ' ctionis suae eam facit : poslerior, quod ipsa per se
, ' , - jubetur aeqaalitatem babere cum discipulis ; addit
. \ * . enim, c Et illis dicito, Ascendo ad Patrem meum: >
* > , ^ quasi diceret : Noli trislari quod me Ungere non
, * permiserim; neque enim despiciens, aut te insuper
, , * ' habeiis illud egi; sed rerum ipsarum slaius, et na , tura, et lex meae providentiae el dispensationig
, \ ineffabilis, id ila vult imprimis obtinere : neque
* , , minus tibi erit, si non ei majus, si hoc desido . rimn tuum non adimplealur. Ecce ego nunlium le
\ , , resurrectionia meae ad discipulos ablego : et ea
* , , , quae illis tibi etiam annuolio intelligenda : Me
, , \ - asceudere ad Patrem; nec ut olim imagineniur
t , bumano more et abjeclo, me scilicet una cum illis
\ , - ambulaturum, aut labores aut molestias uUerius
, , - toleraturum, frequenter de loco in locum iturum,
, \ - aut mcnsa? accubiturum. Attende etiam quod ser. , \ , mones aerens cum muliere, fratret appellei disci 0, Q pulos suos : ita omnino confidentem cam reddere
, ^ - volebat, nec quidquam animo molestiarum admit, \ . tere. Qui enim fratnim titulos discipulis aitribuit,
, et in eodem numero cum illis se habuit, pari ho , , nore dignatus, certe omnera ab ea tristitiam et
, \ . suspicionis tumultum exemit. Yaldcquinetiam prti , , \ , c denter et divino niore, illa, c Ad Patrem meum,
, , et Patrem vestrum, > per discrepantiam ederun \ - tur, et distantiam; dnm syllabaram copulattoin,
, - rerum diversitas et altereilas efferlur. Plane enim
. , per id quod proprium esl, naturam ostendil: per
* , . " id quod cotiimune, declarat graiiain. In quantum
, \ * - natura disparatur a gratia, In taiiium per excel , \ leniia modum, Palris, aecundora essemiam, habi ' , tudo, ad unicum et unigenittim Filium, transcen\ , & dit habiturn erga aliog Oliationis, quse ab homiiium
- \ , amore et iniseralione oritur : exallator, quod ap , , [\] - paret, unigenitus super multos fllios quos peperit
* , , , \, et parturivit graiia; Pairem meum idcirco dicens,
, , \, , per id quod proprium est, nalurae germanitatem
, separans, addidit, et Patrem vestrum, innuens ni \ , mirum adoptionem et allectionem apostolorum ex
, \, , amoris vehementia : etiam illud, Deum meum, tl
, \ . Deum vestrum, eamdem senieniiam reepicit, et ab
, , eodem sensu dicitur : nam per Deum meum, con * , generum unius et peculiare, circumscriplum, prm

VARLE LECTIONES.
m .

C. . .

C. . \ deest. . . C. . .

991

PATRIARCH.E CP,

S92

diealur : per illud, Deum vestrum, muborum ser- Seor ,

vilis condiiio, et subjeclio, el quod commune quid .
dam cst, produclio monstratur. Patet enim omnino
, , , cunctis, quod ul inlerdum id quod subjicilur, el
, * ,
quod immutalur, aut superius exsistit, per vocem,
, , ,
meum, inlimatur ; ila rursus, a?quale, congenerum, \ \ \ ,
el raaxime genuinum, per eaindem ipsam vocem
.
indicatur. Haec ego tibi in exemplar delineavi,
, niullo bumilius quam poslulabat argumentum, om, ' ,
nino lainen uon exilius, si episloke usus considere.
lur.
.
.
CCXIX \Coid. CLXIV, Tuur.
CLX1II].
Edita a Mootacotio (ep. 138, ad Theodorum, p. 193, 194). De Christi sudore sangutoeo. Luc. xxi:, 41.
Proverbium usurpalur de valde lugenlibus, et , >. '
iigonein patienlibus, Sanguinem sudavi; ul el de
, * :
iis qui acerbe lamenlantur, Sunguineni plorat. Sl , .
quis ad eumdem modum arbilreiur deductum et
( usurpalum illud apud bealum Lucam, (neque eiiim
vir ille, illiusniodi docirinae leviter iinbuiiia fuit): ), ,
c , \ *
c Fiebal autera eudor ejus lauquam sanguinis grumi : habes id quud quaerebas. Quod *'i tibi visum .
curiosius de boc diclo invenliones adjicere, cene ' ,
, 2\ , ,
per seipsum facile expeditur, quod cum dixerit,
c quasi grurai sanguinis, non indicavil sudasse ( '
illura sauguinis grumos : neque eiiim ad similiiii- *
dinem eorum dixisset sudoreg exstitisse : al tan- , ' ,
quam grumi, hoc ipsum praecipue docet: certe vo- ) , \ ^ , \ ^ luil id subiudicare, quod non exiguo quodam rore
effundebalur corpus Dumini, ad speciem lanium ^ , , * apparenle; sed quod veraciter in morem graHdium
, giillarum dislilhnlium , universuin ejus corpus * ,
diifluebai, et id ul doceret, ad iinaginera rei gel . ,
expiimeiidaiu, sanguiois gruinos assumpsil in si , \
mililudiireni. Manifestavit aulem, quemadmodum
, \
per conlinuaiam oralionem et mulliiariam agoniam,
, \ , '
ila per sudoris sui crassiludinem, quod el per ,
naluram et ecuoduiu veritalem, non per remon- , \ \ straiioneni et appareniiam, bomo, Servalor dice- . \
balur: quodqtie naiuralibus bominuin et inculpa- , \
lis affticlibus inserviebat. Uoc cum reipsa mon, ' ,
slrare vellel Dominus, et quod baud secundum , ,
divinam naiuram, sed in humana, passionem sub- ,
iret, oravit, in agonia versaretur : crassos illos ^ .
et coudensos sudores exsudavit, qui saitguiiieis
, , ^,
gruinis assimilabanlur. Nullo modo quapropter
, * ' ,
apud tc bic locus Evangelii rescidalur, haud est id
, congruum; uicunque, quod affirmas, Syris quibus, ,
dam Ua visum est : sed lanquam nihil iinpossibile,
, .
veruni facile adniiitendum, I lexlu coiiiMieaiur, iia probe recipilo, cum rcliquis divinis oraculfc
aiiuumeraio^, el sine dubitalione oiuai cura legito.
QUiESTIO

QUiESTlO CCXX. [Coitl. CLXV

CLXIVI.

Taur.

'.

Edila a Montecatio (ep. 139, ad Theodorum, p. 194498). In Mailh. v, 28.

Cura multa mibi suppedilant dicenda, unde l i WMM
<.

C, . .

^ ' < -

LECTIONES.

HB
AD AMPHILOCJllUAI QILBSTIO CCXX.
W4
\ , \ quod cogoosci polerit, quod baudquaquam grave
\ , , , eit aut irapossibile, quin contra leve et conveniens,
c , Domini effalum illud, c Omnis qui mulierem in " > ttietur, ad Hlara concnpiscendam, jam in corde
' [] * , - suo constupravii iilam : > illa per praesenlem epi , , - stolam tibi euggeram. Nempe in priinis quod nos
, . \ qui sub gratia vivimus, debilo lenemur obslricti,
* mullo plura bona operandi, quam qni sub lege
, versabanlur. Nec allerutri parii ex aequo gravis
\ \ , est exacta legis promulgatio : veruro quod illis
. , forlasse grave videbatur, nobis perindc ccngruuin
& * , cl expediluro videbiiur : alque id quod nobis ta . liusaiodi fuerit, haud ila illis comparebit. lllis id
eolum inlerdixit lex, quod patrare fas non fuit:
, sed nullam superaddidil iacultaiem implendi quae
, - lege jubebantnr. Nobis quid grande adjumeuli ac * , cessil per baplisraum, et alia qu;edam dona, unde
^, - id quod difiQcile prius fuil alleviabalur; uec ma, [] . " lorum spiriluum impeiuosilas potesiatem cam ba , []- bet, tyrannidem in nos, tanqnam e loeo superiore,
, \ exercere : tanluinmodo auiem propier noslram
, socordiam qui gponte nosmeltpsos tantum non
, subjicimug, permitlUur iis nobis slruere insidias,
, , \ nos adoriri. Gerte, si non magis exactam nobis
, \ legem (Srescripsit, quam illis, divina bonitas et
- justitia in cenlrarium verteretur; et a nobis qui
." \ , multiplici fruiraur adjumento, et ab illie nullo tali
suffultis auxilio, eadem per omnia conversatio,
, \, idque exactissima, requircreiur ; el ubi impar eral
, , , facullaa, agendi paritas requireretur. Veluti eiiiin
*
-o~ i* " l ~

,
,
est, duo
et cum
injustitia
coujunclum,
ab
*
'

gravissimum
illo qui lantum
accepil
talenia,
consummalo
, - upere, decem exigere : iia negligeniiani sapit, ei
. , repugnat ex adverso lcgi, cum quinque quis la , \ , . leula accepii, deduclara ad qualuor suinmani reci , ' pere. Profecto par ei qiium est, ut quisqoe juxta
, , viriura proporlionem et doni collali coiidiiionem,
, , operaiionero suam perficiat. Id enim postulat sequi . \ * lalis et non coempti suffragii vel judicii sanciio.
* Patet igitur ab antedictis dictum, Non oporiere
. mulierem iiUueri ad concupiscendum illam, eo
, loco apud nos babendum, quo, Non moecbabe, [\] ris, apud sub lege vivenles. Nec vcrboruro tan . " - tummodo veritas et consequeniia boc testantur,
, ' , \ JJ d clarissime per opera discemi poiegl. Cernere
, - enim erat pauciores per Mosaica lempora acium
* ' * ipgura aversantes, quam qui, nunc sub gralia, re ' . cesserunl longUis ab illis rebus, quae perpetralio , - ni dabant occasionem. Plures aunl apud nos, non
, , modo, saiagenteg oculos et araaturientes peregri , .

iiarum pulcbritudinum, qui non addixerunt cupi, , \

dilatibua illis; sed qui, ne qoidem in vultug mo, - liebres intueri volunt; quiquc gravilalem mornm
. > " \ illibatam eliara ab intuitu cohibuerunt. In secun \ dig, qui juxta legem quae scribebatur recte ege*
, rant. bona terrce, loco prsemii exhibiia capiebant.
s e

VARIiE LECTIONES.

. . . add. babet Mon. gine .

P A T B O L .

GB.

Cl.

32

995

PATRIARCILE CP.

996

Sed nobiscum stipulaitir regnum caUste : et illa \ , \ , *

quae, c Nec oculus vidit, nec auris audivil, nec . ,
asccudil in cor bomiitis cogiiare . > lla vel e , , discrepantia preniiorum evangelica mandata, el ,
opiiina jtidicaniur et facillima. Nou aeque profecto , \ ' laborarunt, is qui stadium cucurrit, ut oleagineain , ,
coronam consequaiur ; ac alius qui duo stadia cu- , . ,
currit, ut corona aurea insigniatur. Certe levior ,
erit duorum stadiorum decursio, quam unius, cum ,
inler praemia nulla sit cumparalio, sed praesianlia , , \
eisplcndor miius, laborem alieviel, nec sensum , ,
admiiial apud laborantem geminaiae defaiigationis . , ,
et sudoris. Accedil, quod nequaquara simplicitejr , dixit adulterium esse illara per oculos copulalio- ,
iiem; sed cum nominot adulleriura cordis, vehe- ; ^ incateni el ferc precipitem accusationem, per le- , ,
gcm compassionis ineffabilis amputavii; corde, \ *
inquiens, consistit adulterium : illud nerape quod
patravit per oculos stimulus et prurigo. Ecquis , ,
aliquid raajore cum compassione, quam est islud, dicat ? Fornicantera oculum in faciem alienaB mu- *
Kerjs projecisti, et quod baud licuerit, impudico ; '
el peregrino intuitu oblectabaris : per visum iiqui- , \ ,
diorem, aflfectus venenum mollibus insiillasti cor- dibus : exinde flamnaam luculenliorem et magig . , ,
violentam in cogiiatione accendisii : ad cor usque , , processil iucendium : ac sola opportuuitas compe- , ,
rcndinat actum : et quomodo non in corde adul- , .
lerasli cam ? Procul dubio, diceret alius, si te hoc , *
ipsum in sua uxore videret attentasse, consum- * masse cum illa adulterium. Amat enim quilibet, * , quidquid alios ipse commiserit, et tardius vi- , ,
dere, et modcratius censere: sed quod in ipsummet , *
admissumesl, aoulius cernere, et summum in judi- , .
cando rigorcm exercere. Oculos, alienis oculis adjecisii: per eosdem fornicantes eraisisti radios : abindc, e
eonversim ejaculationes in te reflectuniur improbiores. Totum, e medio corde initodatum, vinclum et captivum animal abducis, ipse per eosdem funes aitraclus: vulneratus es vulnerasti:prosiratuses prostravisiii.
Et qutdni perspicue lioc sit adullerium? Verum
; '' niisericors Deus non id ila repulat : circumscribit * ,
peccatum, et cordi affigit, ubi passio producebatur. \ , .
Ail enim : In corde adulterasti eum. > Vides ut , \, . $
qui oplimus est, benigne repulet quae deflnit, nobis , , *
parceus? Sed praeier jam allata illud cogila. Hoc ;
ille scitum protulit, non ul meditatus in nos eup- * ,
plicium, scd ul exiniens nos a supplicio. Certe, , .
qui libenieretcum ailectu quodam animi, tam in- D cungruis speclaculis immorauir, eo pene processit, ,
til ipsum se aclu tolum proluat. Quocirca, ut noe . " ^a suppliciojiberarei, causas umnes removet unde , , ' nos nobis poenas accei simus. Quod bi velis rem . '
intenlius mente recolere, videre libi licet, quod , *
pcr hoc praeceplum consolationem humanitalis ,
plenaro suggeril, et manuductionem ad ealutem, \ ,
non autem suppiicium construit implacabilis, nou . ; ,
pcenain nullo raodo redimendam. Cum enim, quae , \ ,

I Cor.

9.
VARIifi LECTIONES.

* babct ct Mon

91
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCXXI.
98
est rcrtira conditio bumanarum, etiam absque ali, qua mediutione aut curiosilate, iu absurdas de- *
, , , fcrimur actiones; ideo, in eum finem, ut, cum ne, , - que dedita opera, nec cogitationi penitus inhaerente
, ' - affectu, sed per vim, per rapinam, per fraudera in ^. ' , ducli, in ejusmodi aclum exorbitavimus; lum, ut
, , , penilus concidamus, aut abjiciamus nos in de , - gperalionem; sed reputanies, quod nec de medi, , \ tatione, nec studio, nec ratiocinalione, condes , censione praecedente, in prolapsioncm sublracli
, . fuimus ceierius nosraet regugcitabimus, ad pceni , ' tentiam accurremug, primam quamque veni* indul, \ , gendae occasionem arripienleg, minime nos, de
, xa\ animi sententia prolapsos esse. Quocirca, quotieg
, ab inursu, vel per aliquod artiflcium, aut vim
- tyrannice adbibitam occupamur, istiusmodi sola, , ' tionibus nos reficere et fovere possumus; ut sic
, . alacriori cursu feramur ad emendationem. Hanc
, , senteutiam Servator protulit, ul in deteriorum eia , , ctione, et rationis consensu, peccali naturam, ei
, , non in solo actu, circumscribat. Nec est boc one\ . " ' rantis sine ralione conscientiam delinquenliam;
, scd allevianlis potius et consolantis conscientiam
. ( ; ' praegravatam, eorum, qui non e certo proposito
; abripiuntar. Quemadmodum enim illis qui ab ipso, , rum excitationibus profecli sunt, condemnatio
^ov; \ accidit justa et importabiiis (quid enim studiose
, \ $, roedilatus es? quoraum affectus sic irritasli ? qnare
, > \ .) le lolum coraponis ad improbilatemamplexandam,
- ^ sponie declinang et recedens a melioribus, cum
- , tamen facile fueral ul appeteres meliora? Adjacet
, enini cuiquc, uli Paulus ait, velle bonura** : nec
, est onerosum odisse mala). Ut islis durum est ac
. \ , intolerabile condemnari; ita eos, qui non per ai , \ miJki abripiuiitur, suppliciis exeinptos, praevenit
, \ , misericordia; el in celerala poenilenlia non difli^ , ; culter donat indulgenliam, et a reatu absolutioneiu.
^ , , .
Et baec quidem hactenus. Tu aulem aclionea quaglibtii absurdas aversaiur; et idola quaedam per cogitationem curioso et affectuoso iniuitu erigere absisUs, ut sic demum laelari possis, ei quasi luxuriari, nec ullo modo aflki talibug sermonibus vel offendi.
'.
Q U J E S T I O C C X X I [CoisL C L X V I , Tatir. C L X V ] .
n e

i\r

Cujus kareiis eral Eutebiu* Pampliili t

Edila a HooUcuUo (ep. 1U, ad Conslant. p. iOl) et a B. de Monifaucon (Bibliotk. Coisl. p. 348).
, , D Eusebium, Pampbili sive servum sive fami , liarem, Arianismo fuisse correptum (1), ejus libri
. \ \ clamant. Ipse vero poenitentia ductus vel invilug
, morbom confessus est, etiamsi vel ipsa poeniientia
. - ipsuiti nullo modo poenituisse declaret. Non enim
' - se a prava genlcntia desistere per iilam, quam
, \ parat apologiam, proGtetur, nequc cum sancia

Rom. vn, 18.

VARIiE LECTIONES.
deest in Monacb. quoque.
. . habet et Monach
T

NOTJE.

(1) De Eusebii Arianisnio fuse disputavimus iu nobis proferendum suppetit: eritque id, ni fallor,
AnWadversionibus in Vilam ct scripia Albanasii in novum inter doctos controversiaa argumonluin :
Ironte Colleciionis novce SS. PP. Nobis astipulatur quanquam non deiuerunl, qui jam ipsum ex frePhotius, uoi em palam Ariaiium declarat. Quoad quenti Origenis operum Ieclione in Origenianos
Origeuianismi noiam, quaiu illi iuurit idem, nibil quosdam crrores lap&um suspicaii sinl. M O N T F .

999
PATRlARCHiB CP.
1000
oecumcnica Kynodo se consenlirc indical, sed con-
sub&laniiali* palronos sccum scnlcnlia et menie < onvenirc porleniosc iingil. Quod lum alia plutima, , .
tuin epislola, quam Cacsaricnsibus scripsit, demon- , slrai. Verum quod ab initio Arianam upiiiioiiem . ' *
foveril, tit usque in finem ab ea tuenda desti- ,
leril, mulli probe sciunl, ei mullisex parlibus argui , ,
facile polesl. Quod aulem Origenis niorbo, quo ille $6 . " \ {
circa communem nosuram resurreclionem afleciue '.,
crat, laborarit, laraclsi mulli ignoranl; si tamen , \
'
cum examine ejuR libros evolveris, sane videbis
eum non minus boc perniciuso morbo laborasse, ,
^ []
quam Ariauico furore correplum fuisse.
.
[Coitl. C L X V I I , Taur. C L X V I ] .
'.
Quid e$l illud : t Qui minor est in regnu cozlorum
*
, ; t
major esl iilo ? >

Edila a Monlaculio (ep. 135, ad Constaatin. p. 180-189).

Quod per qu&siionem in Precutsoris laudem
* dicilur : c qui minimus esl in regno ccelorum, , c *
niajor Ulo esi; > scio plurimos ex iis qui me prae- , * >
cesserunt, arbitrari Servaiorem ita protulisse, ut , ,
proprii animi sensum explicarei. lnter illos quidam , .
coiuiectuiil illud, minimus, cura illis inregno coi , , ,
lorum, et ', aut tanquam unicain periodum, , , ' proiiuuiiaiil : atque illuin qui in illo regno aliie ,
ininor est omnibus, niajorem existiniant Joanne. *
Regnum illi hic inierprelanlur, lempus destinaium , * posi Dominicam resurrectionein : quo teraporis * ,
curriculo, res fidei per crucem, baplismum, spiri- , ,
tiiui, perieciionem et robur acquirebant. Minimum * ,
in co, postrcmuui inter eos volunt, qui in illapblilia , *
conversanlur; qui ulcunque quam casleri niimis C , ' possidei, inagis tamen Joanne consequitur. Prae- . , \,
cursor enim, aiunt, sub legis adhuc disciplioa vi- ,
^,
vens, inier tiatot oenseiur de muiieribuz, et contra
' , \ *
illos omnes principatum retuliu At qui sub gralia , \
,
vivit, inter naios cst de Spiriiu, el de sursum rege- , c "
neraios; c Dedit enira ipsis polestatem filios Dei ,
esse, qui in nonien ipsius credunl, qui non ex san- , ,
guinibus, ncc de voluniaie carnis, eed ex Deo naii , , '
sunl '. >;AK|ue nuilo istorum inquiunt, Praecursor * , niajor esi, quinimo vel miiiimo eorum iudigeutior. \, , \ 7
Aique baclenue ilU. Alii, Baplisum, opinor, nec . ' . iiumerito, reveriti, ne lalem lamumque virum cum , , \ , nullo eoruiu qui pcr graiiam consummautur, aequi- ,
parandum staluant, sed vel mioimoraagisvilem: , \ -

QUJESTIO CCXXII

70

'

"

ia priinis iilud, c ls qui minimue csl, > per disjunctionem a eequcntibus, c quL in regno coclorum
esl, lcgunt : secundo, c per regnum coelorum
expediiius secundum Domini adventum capiunt; t//tnimum dici voluniipsum Domintim Jesum Cbristuin,
qui ulcunquein priinisui adventus tempore, de inultorum opiuione non eralmajor quam Praecursor;
tunc laracn lemporis ab omnibus, etiara non voleutibus euui olim aguoscere et proGteri, cuiu borrenf 0

Luc. vn, 28; Mattb. xi, H .

v* vel ^

- - - - -

, c ,
, ,
. ", ,

* ,
, \
,
* ' ,
,

Joan. i , 12, 43.

YARMS 1-ECTLONES
add. , x add. .

100!
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO GCXXIL
1002
\ - do et horribili aspcctu agnosctfUr, judex niiniruR
, \ . in advenlu ilio et rex appareus : sed lainen isii
, Dominum nostrum Jesum Cbrieium, minimum dici
, arbitrantur, non secunduin unam et eamdem i i . * * telligeniiam. Quidam referunt ad tempus nativi ( - taiis incarne; iiani per eex tolos menses, nativitas
) * , Praecursoris, Domini, anteverlebat. Alii ad aetatls
* , extensionem ei vit roensuram : traditum cnim
\ , - est, Praecursorem Dominum excessisse cursu
corporali suo. Alii illud minimus secnndum niul torum opinionem dicium arbilrantur; ferebalur
, & - enira major Joannes, utpote Oeo ab infantia coasecratus, quique vitam aaceticatn et ereraicolam ab
, \ \
ipsis crepundits seciabatur : tum quod commnni
, * et irito sermone, is qui bapiizat major babeiur
' , ^ baptizato et venerabilior. Attaroen isli, utcunque
, propier diversas causas, eum qui predicabatur,
, * minorera Praecursore a niiikis exislimaium con"
^ scnliant, nibilonitntis unanimi conspiraffone docent,
, Doininum suo servo majorcm praedicari in tegno
, . illo coBlesti, ei adorando. Ego ine hisce concilian , - dis non immisceo, nec milii arrogo facullaicm di *> - ' judicandi, quinara ex illis poliorcin sequanlur
eententiam; nec contra contendent ifliobbanc
, causam, qui dicunlur extremam Baptisiae bumi , Uiatem exprobrare; sed nec vos qoi querult cul . ( patis, quasi magnum nescio quid cogiiareuir in eo,
* \ quod major esse servo suo pradicatur Dominus
\ ;) (quamnm enim, qua*so, accedet gloria., si nomiims
, , \ - ^ servo major appareat, maxinie per adventum illuin
, \ - ineffabilera et formidabilem); nihil igilur istoruni
, , \ , afllrmare cum ad me slaluam attinere, sed ancttt ( - res, cum esscut homines episcopalu prxditi, di , \ lectione prosequens, et simul ipsis gratias multas
debere agnoscens pro scriptis suis (ncc enim eadeni
, * quae evidenliam aliorum animis impriinunt, iis
, qui principes illa prxdicarant vcrba Scripturas
, ansam exporrigunt; certe habendum cst in numc ), rato, si quis exorsus sublimcm aliquain specula , ' \ tionem quadantenus progrediiur in apprchendenda
, . vcritate: prseclari cerie Patres illi nostri, plerumque
, - sacrarum Litterarum inlimos sensus exaclius ex , ' ( pressere), tamen cum illos summo bonore prosequar,
), non ego sublacebo quod mibi visum cst. Aitimad * , D verto enim hoc in luco, Dominum haudquaquam
, * id inlendere, ut se Baptislam superambulare de , - monstraret, ne quidem in aliqua re (nedum ut per
- illud minimus omnium boininum poneret vilissi, , mum), sed plane contrarium, voluissc laudibus
' illustrare. Cerle prneallegatarum sententiarum, una
, , incommoda est foriassis, altcra bumilis; nam si
) , praeconem in ima subsellia rejeceris, baud lueberis
pnedicali sublimilaiem ; et scrvum imminutuni dare
, \ inprimis supervacaneum cst, nec non abjecti animi
, , existimabitur. Scopus Domini manifcsle colliinct
1

VARLE LECTIONES.
'.

*Cod. Mon. rccic .

*> C. . rccte .

C. M. add. .

1003
PATRIARCHiE CP.
1001
landem Preecureorifc {nec tmmerito),egregius enitn ,
ille vir pro lege tunc divina includebaiur carceri; \ , * 0mala quibus stringebatur infra se posita ducebat; , * nec metuebat gladium, non occisionem; sed .
ne cum mortem superasset perniciosum dogtna
subiniroductmn apud homines deponeret,et Domini ,
magnalia per socordiam neque quidem leviter vili- . "
ficaret; plurimienimpraconeniipsum praeconizalo , ,
majoreoi arbitrabanlur: quorum e numero erant ex , * \
ejus discipulis aliqui, per ambiiionem hoc morbo ,
laborantes, magislri sui prestantiam ad ipsorum , * * \
propriam existimationem augendam trabentes. Hoc , cum ille adverteret, urebatur, et ut improbam banc , * [ ,
evelteret opinionera, nil non lentavii; eaepe varios ' .
miscendo sermones discipulos inde abducere niiebatur; quos cum vidferet haud sufficienter, movere
quin potius ut acrius cerlamen iairent, aliam inivit raiionera, ei ab ipso ocolorum inloitu cogjtavil id iis persuadere.
Vidc mibi sis autem quam prudenter boc tractat argumentum. Mittii discipulos ad eum cojos acmu- . '
laiione capiebantur, ei quaestionis formaro prae- , \ ,
ecribendo id agit, ut per ea quae oculis usurpa- , ,
bant salutem ipsorum procuraret, atque error ille , \ $
aniiquior per discipulorum emendalionero eliam , apud alios exculeretur, et in toto difilueret; ilaque \ ^ ubi advenerani (is qui Baptistae immiserai cogi- , ( \
tationem illam ), verbis ad quaesita nibil respondel; )
eciebal enim et pmuaeum habebat, eum qui per ,
exsullationem in olero maieruo, qui per malernam , \
linguam ipsum praedicaverat, necnon phirimis , deinceps illustrissimis lestinioniis et divtnis enun- ^ ^, Uationibus idem prsesiiieral, nulla indigere ulierius \ *
de se dortrina; ita gignis et prodigiis opinionem \ excedenlibus, inconcreium suae suggerit Deitatie; ( qui eos mitlebai id tnacbinabaitir ut suspensos ),
redderet a miraculis, quos demum morigeros ,
praeceplori factos, et dtvinitatie stue praecones re- , \
miuit Christus. Eniravero Bapiista cum hoc modo . '* ,
discipulis errorem exemisset, per eosdem eiiam , \ '
caeteros omnes, viae dux ad conimunem Doroinum
ee transferre fecit. Quin et Scrvator, cum audilores . *0 , 6
suos ad iraitationem reliquarum viri virtutum in- , \
duxerat, tanturo ipsiue atque tale studium am- \
plexalus, propensionem atiimi Dominicis suis et \ , merilis reinuaerat encomiis ; neque enjm comroil- D , ' ' , 6
tere volebat is quigralis omnibus universum bene- \ , factor exsiitit, ut iohonoratum Baplistam solum ex , \
omnibus dimitteret, pro amore praefundato et ,
affeclu usque ad mortein inQammato : aique isla ' , ,
fuil, opinor, priuceps laudandi iilum causa. Nihilo \ . \ ,
tnferior est haec. Qiiandoquidero illud, c Tune is < , ;
qui venlurus es, > etc, ob salutein discipulorum \ .
procurandam interrogabat; inierrogationis aulom ,
priroa iacies ab ignorantia Baplisiam hoc siscitalum ',
fuiese suggeril iis qui prudentem et arlificiosam
\
quxsiionem baud inteutius ponderaverint : ut ab
d

VARLE LECT10NES.

C. . reciiiis .
II. .

. add. sed deesl tiam in Mon.

C. .

1005
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCXXtt.
1006
, ( , ; , - isla illa suspicione velut ei abundanti Hberet
\ ,
(nam certe in summum prxconig dcdeeus cedit,
\ * \ de ignorato praeconialo juste accusari) ad iHnm
. " , , latidandum descendit; quam laud.alionem multis
' , \ modis contextt. Sane parum fuisset congruum, ut
. Baptisla exciderel e pnpcedemi gloria, per illa ipsa
, ' quibus eamdem prius acquisiverat. Primam ergo
laudationem instiluit ab ipsismel stiflragus audiio ^* , rum ; terliam a tesiimonio propheiarum et praeoi * ' ctionibus; duarum reliquarum ntramque ab ipsius
, - et Domini propria et peculiari sentenlia : secundus
* , modus instituil laudaiionem e proclivi : qoartus e
, consequenti absurdo, et laudationem instituit inde,
, . nempe quod consequens est opinioni eorum qui ex
*0 - ignorantia arbitrantnr Baptislam inierrogare.
, , ^ Primus idcirco et quarlus laudalionis modus con
, - texitur a sublatione eorum, quae minime con , ' , I veniuiit Baptisue, et frostra a quibusdam in suspi * cionem adducuntur; per quaestionem traclantur
, * , illi modi, et quaestioni conlrarium docent et ponunt
, * , , - uterque; interjecli modi, direcle et posiiive en i ; comium instituunt: quemadmodum enim in Hlo:
; > , iQaid existis in desertum videre? nnindinem venio
*' , agiiatam? > per interrogationem instituius senno,
, ^ haud imaginalur Baptisiam arundinem esse; e
, * contra a&truit eum longe semotum, ab iis qui more
\ , arundineo hocillueagitantur opinionibus; itaet ille
, , - sermo, qui similiter instruitur, perillud, ilsqui mi*
, \ , nimas est in regno coelorum, major ipso est, > non
- Q Ulum minimumnecaliquemmajorem subindical Prar
' , corsore : nam baudcontinue Servator iis encomns
, , ' enm privaseet, quaeprius coniexuerai, ne inier inliroos
^* - ita laudatum e vesligio rejiceret, sed eamdem obser' , vans seriem baudpermittii, ui is qui niinimus esl
, . regnocoelorum majur existimetur Joannisexcellentia*
'' Enimvero landaiio quam a suffragiis contexuit
, , auditorum, ut explicatius ean iusiituamus, talis
; est : Quorsum existis in desertum ? an ut arun k; * dinem videretis venlis conqtiassatam ? an ut bo ; minem mollibus amicttim vestimentis ? certe pa , * tet quod neuirum; vos enim ipsl in eodein quod
, , egislis, et cursim ad eremura discurrislis, conira , riam buic opinioni teslali estis> eumque arbiirali
, , estis admirandum quemdam et humanae condilionis
, 1. leges excedentem : quare, vir tantus, quod videlur
, , ^ niibi, haudquaquam propter quaesiionem propo , sitam a discipulis muiaiionis et ignoranlia? acou, , \ sandus est; e diverso, quod verbo docuii, id visu
, volebat prudenti quadara ratione apud informandos
. confirmare. Quae enim raiio reddi poterit, cur vir
; tantus mutaiioneqi melioris slatus, aut alteratio , ^ - nem subiret; cum omnis in deierius declinatio,
, , . veljudicii quadam infirmitate, vel voluplaliim ie , , nociniis, vel avarilia, aut gloriolae isiius vanae va cusequc aroore inferalur. Quae ipsa in caiteras omLuc. , 24.
VARLE LECTIONES.
C. . .
k . ; . . .
* . J C. . babct
C. . .
f

71

74

 PATRIARCILB CP.
18*
prolapgtfs farilitant. Quibus plerum-
ne
que alii, inprimis autem in regum aalis versanles ,
iuflvantur, pulvere illo obimpleti : a quibus Joan- , ' ,
nes, nec id facile esl omnibus dicere, ne tanullum ' \ , ' expugnabilis. Non enim esl arundo ventorum ex- . , ,
cipiens successionem. Hoc est, histabUium mores . , \, evasit, et aegritudinero eorum qui calami more buc , ^illuc fleciuntur : sed nec mollibus vestimemis, aut , . , ,
aliie moribus assueflt, quibus insolescutit qui re- ,
gias irequentant; auro , voluptatibus, ambitioni ,
emientes. Dornus illi est desertum illustris ; para- '
disus, aula ; camelorum piiis amicitur corpus : zo- , \ , *
na pcllicea circa lumbos, constringendo inserviens , \
et raorliiicando corporales et bumanas lascivias ,
,
omnes quae
lumbis conveniunL Si requiras cibem, ' , \ omniuo cibi nibil sumpsit, nisi id quod amarum, ^ . \ ,
et sine nutrimenio erat, sed nec talem cibum, nisi * '
ea mensura qn naturae necessilali salisiiat. His , , *
se snbinierre, quo pacio audeal luxus aut evanida .
gloria ? aut diviiiae quae gravem et acerbam tyran- ,
nidem exercenl, cum in possidentes, luiu illos qui , ; \ , \ *
inviti ipsis carent. Nec opera ejus tantum haecpro- , .
clamant, verum et ipsi eiiam vos qui ha?c ocults \ \ ,
usurpalis, tesies exbibiii, in illam descenditis , \, ,
opinionem. Opere eniin ipso vos perhibuislis testi- , \ ,
monitim, quod Bapiista superior evasil iis qui in- .
stabili sunt animo, qui voluptatibus, ambiiioni, di- ,
vitiis mancipantur, a quibus solet proficisci in dete- , \ ,
rius aheratio , maiatio omnis el ignoranlia. Aique , , ' \ baec est illa forma encomiorum qu* suffragiis iu- Q pov xa\ , ,
nilitur auditorum. Consequitur ipsam perspicue . '
ista quae a Christi ipsttis Domini asserlione con- . ' ;
texitur. Atquaenam illa ? Nempeprophetam exiislis ' *
Ttdere; id quod manifesle agnoveranl, per ea q u ; \, \, ,
fecerant; qtiasi dicai : Scio quod exiislts in de- ' , *
aertum videre neque mente inconstanti bominem, ,
non pecuniae amantem , non ambitioni aut luxui , *
deditum, sed sublimem quemdam et elevaium, cba- , , ,
rismatis ac doni prophetici pariicipera; et recle , '
omnino arbitrabamini: Gerte testificor vobis quod ,
prophetam videre cxibatis, nec bic subsistit, sed \ . \ , ,
plus quam prophelara, agnoscit. Cumque judices, .
legomlatores , reges a virlutis Jaudibus insignes , .
stini hablii; ne is qui propbelis superior asserilur,
\ \, \ , .
alicui alteri ut iuferior succumbat; unica asser- D
* tione eua Bapiisiam docet, ultra omnes obtinere ,
pneeminentiam, c Non surrexit, inquiens, inier ,
naloa de muliere, major Joanne Baptisla Atque , iia est secundus encomiorum modus. Terlius me- , , ,
ditim interserit propbela: vaticinium laudibus a . ' ,
Domino prsedicalis. Hic e^t inquiens de quo scri- > . ,
ptum est, t Ecce ego miilo angelum meum anie ,
. , , \
faciem luai, qui praeparabit viam tuamante l e \
Heliclus restat quartus inodus, de quo pracipue c 1001

Luc. vii, W.

Malib. , iO.
LECT10NES.

tc.

. .

. .

*.

1 .

. Tel deea4*

09
AD AMPHILOCHIUM
QUiESTIO
wio
, - J
. , iitsliluilur disquisilio, qni et ipse, at priaws, pcr
, , \ , negationem illius opioionis conslituitur, quam de
BaplisU concipere uon erat sequura. Procedit autem
* * - ipse modue, per inierrogationem dubitaiionesque,
\ , , non directe nec affirmaiive proponitur; pravam
, autem illam opinionem tollit per absardum quod
\ consequitur ilJud ; alque iude complicat ei con . aummai Baplistae encoraium. Quodnam igitur fal ; 8um quod auppooilur? nempe esse qui opinaren , - tiir Baptistam ignorasse eum, quem praxlicabal,
aique idco quaestionem instituisse.
.
Consequens absurdum, quodnamest? niminin>,
; ^
. quod iia a regno coelorum excludetur. Qui omnibus
, , etsinguiisin illo regnoconstitutis minor esi, ccquo
0 ; * ^, ' major invenietur, nisi eo, qui ab illolonge elimine*
. \ , tur? Neccstopus doccre cur eicexcludatur. Patet
, omnino quod exlra coelorum reguum emansor crit
, - ilie, qui non firmiter crediderit, naium de Virginc,
, \ baptizaium a Joanne, paiernae vocis lesiimonio de, , nuniiatum, a congeneti spiritu deraonslralura, Re , , demplorem mundi esse, el infernt spolialorem. Quo . modo regnum illud baeredilabit is, qui condilorem
, ignoret ejus, qui dispensaiorem, qui soriiiorem
, , ; aul distribiUorein ? Hoc auieiu absurdum quomoiio
; \ . tollilur? per seipsum, uempe, quod sit absur , , dum. lta est enim, uiis qui aliis annumiabai illud
; regnum, ab ipso ipse excludcremr; sed et ab ante . , - diciia lollitur : Si ignorabal quem annuntiabat
, * - ( Joaiines, eioblivione stpeliit quae decoelo audierat,
* $ ' - si non noveril quem baptizabal; quxrit autem, ut
informeiur : Quis est qui exspeciatur. Cerle palet
, * quod nec regno cceloruin nec isio slatu dignus ha, [ . betur, in quo qui miniinus est versalur. Sod esso
, \ boc iuler absurdissima censenduin, cum aliunde,
. , tuine diclis ab iniiio palet. Ubi est propbeta, qui
\ ; nec quae ante pedes ponuniur videt? Ubi major
, ; propbtflis, qui queni annuntiabat ignorabat ? Inicr
, Daios mulierum, quomodo erat major, qui regno
; iudignusest ? Non esl enioi minor minimo in regno
, ' coeloruin; non igilur ignoravil quem annumiabal:
, ' ' , * non ul ipse sciret, sed ut discipuli ab oculis mc , liorareniur, docirinain per quaeslionis formam in . ] stiiuit. Aique ita sil toiius bujus loci semeulia explicaia. Domiui auiem nostri divinum oraculum
* ,
severo quodain et coniraclo seruione adbibila du ,
bitalionis per quaestionein forma generalem suggc, ' ,
ril inteUigentiam, cum dicit, At qui rohiimusest
, ,
in regno ccelorum illo major e&l ? Haec vox cum ex
,
ipsoaudiiu iutelligcbatur, et cum per nimiamabsur ; ,
dilateoi non paliatur nos in cogilationem aliquam
, \
descendere de veritate hujus pneconts, sfaiim in

conlemplationem nos deducit prudcnlis illius vt
*
perutilia quaestionis discipulorum. Atque inde dc \
mum ad laudes ipsius admiuendas inducimor. Ncc
*
Bapdsiaro dccerniiDUsoiinorcm esee illo qui in regno
*

ccxxn.

:. C . .
4

VARLE LECTIONES.
C. . .

1011
PATRIARCH* CP.
1012
ccrioraai minimus est (nequaqunm certe), sed ju- dicee, legumlatores, reges, atqtie ipsos adeo pa- (
triarobas supergressuin, atque veritati boc affir- ) \ , \ , \
manti assensum adhibemus. Nec injuria; vinculis , ,
ehim ei mulliplici affliclione consiringebatur, morli ", . \
landem destinalus, pro lege nempe divina cerfa- ' mcn sitbiturns ; nec lamen ejus in Agnum Dei, lol- ,
lentem p^ccala mundi, desiderinm inflammatum *
emarcescebat; quinimo niagis magisque effloruit, ' ,
et per mortem enitebatur accendi vehementius et ,
immortale (ieri. Non cessavit manu, lingoa, omni ,
ralione coeleslcm Hliim Sponsum depradicare, sin- * *
gulos ei ardens conjunctos copulare et amorem , \ , \ , \
sponsalis tbalami inserere. Quin et mibi videlur, , ,
taetalum de gladio, el angi propter tarditatem,
, \ ad illos properare qui apud inferos eranl, et . ' \
Sbi alios prseveniens exspectatum enuntiaret, ei , \ , \
primus evangeKzaret. Annon haec encomia Domi- $ ,
tiicam decebant linguam ? Intuebatur gladium, car- \ .
iiifiees iniuebalur, occisionem pro stimulo Domi ;
miniri amoris adhibebat, totus ad eum converte- " ,,
bator. Omnino verum esi, c inter natos mulierum
,
non surrcxit major JoanneBaptista. t Capui ipsum . ,
Domini altingebat, ab utero annunliabat, usque ad mortem annuntiabat, mundum ad pcenilen- . "
tiam adrabebat. Mitto conversationem in deserto,
diaeiam insolitam, impudenles adeo Judaeos pu- , \
dore suflundenicm, conversationem et vivendi ino- ,
dum ulira humanum, per quae patentia ipsorum , \ ora obturabanlur. Annon merilo major inter na- Q , , ,
tos mulierum ? annon merito Dominica fruebatur *' ; *
voce ? An roinimus in coelorum regno, ipso major * ;
esi? Quocirca e jam dictis constat, non esse le- *
gendum affirmaiive, c Minimus in regno coelorum ; ,
major est co, t sed illa forma, qua leguniur ista, ,
Quid exislis in deserium videre? arundinem
vento agiiaiam ? Prudenier porro adverte, quod '
Sllud c in regno coelorum, nec cogcbamur in- ' , c
telligere conlra sensum cuique obviura et agniium ;
cuuctis, aut in alium praeter scopum vi pertra- ; \ , ,
here; nec illam vocem, minimus , additamenlis ,
quibusdam scrupulosioribus ad confessionem illius, \ ,
c major in natis mulierum, > auneclere. Tanlum- * ,
modofiguramab initio adbibiiam, aptantes ad for- , \
n a m q i i 3 e s t i o n a r i a m , reimonstrata?, liceimodum ept , c , >
siotae excedentes, perspicuam fecimu? inlelligenliam.
, ' ^, ,
, .
.
QUiESTlO CCXXIll [Coisl. CLXVIU, Taur.
CLXVIIJ.

, Si Deus ett ubique, quotnodo myslerhim quo in mu-

; , ,
lieris utero prirsem est accusetur ? Certe, inquiunt,
,
quod sit pra?$ens in mulieris utero, licut et ubi,
que, nulla etl reclamalio; ex illa autem Deum in, ;
carnatum fuisse, quomodo et quale sit ?
9

Edita a Maio (. Coll. t. IX, 111, 112). De Deo ubique presente et de mysterio Inearnationis.
ergo, amice, accusationcm contra myste, ,
YARIiE LECTIONES.
. .

* .

1013
AD AMPHILOCHIUM QUASTIO CCXXIH, CCXXIV.
lftU
\ & rium invkus relhjuieti, et ipse ex inlmico in ami' coram caslra inscius transiiaii. Qui enim ne. , glccta accusalione proposiii demenslralionem qn , ' - rii, non de bis quae illom a credendo non removent
, dispalat, eed de his propter quae illud iccipere
. - posgit. Porro illi qui isto modo seae babet, saiia
, est at propasiti veriiatem ab accusatione iiberam
. ' inlelligat; qui enim aliquid rejicit ut absurdum, si
, illud viderit non solum nullam absurditaiem invol , \ vens, sed ti raiionis fundatum principiis, nonne,
, deposila accusauone, illud amplccti debet. Impos ; ; sibilis eel virlua ? sed multos illam sequentes ex' . bibui, ergo illi possibilius subsdiuia fuil; ct qui
* , primuro illam rejiciebat, nunc ipsum illius esse ser . ; - oporlel. Funesia est fortitudo? sed illam vitas

. <
* tUem, si qtiid est aliud, exhibui. Ergo facium et

.
, amabile, ex eo quod detriinentum non prodncai,
. quod ut odibile dabalur propter detriroemum. Iin ; possibile est Deum in virginis utero adesse ? Magis
. - esse impossibjle ilium oon adesee confessus fuistl;
; , , quali postbac alio arguroenlo indigeat propositura l
, - Sed oportei me, inquit, discere quid et quale sii
incarnari, vel potius utrum illud quod dicitur in . , * carnatio Dei pon inveneris oranis vivenlis forma
* induens. Nune non jaro amicorum es, sed
, bosliles inaectalionee ileruia repeiiisti. Mon sotum
in rebus supra expositis inferior fuisii, sed el in
* istis non superari non poteris coulra veritalem
. praeparaius. Nunc ergo ad pugnam surge. Eslne
; * Q aliqua Dei erga bomines providentia potius quam
erga animantium armenla ? Negabis forte; auaraen
. istorum creaiio et provideutia non esl nisi ad ho minum uiUitalem : non ergo eadem est in horoini. " bus et in aliis creaturis Dei providenlia. Unura
* euim cuin sit, et io diversiiate non multiples, ira . $ mensue dicitur sine muhiplicilate, ita ul muhae for . ; mae ad unara solummodo bumanam reducantur.
* \ Vides quanu facilitate ruit priraum incredulilalis
, * munimen. Sed ad quid illud? inqoil, si enim alio, ' - rum animanlium formas Verbum non induit, reli . ', , qutim est ut ab una virgine, sed ex omnibus
- mulieribus et virginibus illud incarnatum fuisse
, * dicatur. Sed, amice, visibilis est el hic irtpuden
tiuro culpa , in quibus 11011 ttmuerunt sese irreve . D renter habere. Simul ergo, ut videiur, resurre . c(um . . . saiiserat mibi te iierum sapientibus ver bis refutare. Magis enim impossibile dicam ego
illum qui seinel incarnalus esl secunda incarnatioue
, .
indigere. Nec ergo ex omnibus virginibus iocarnaiio locum babel solummodo autem ex una.
'.
QUiESTIO CCXXIV (I).
Utrum diaboli sciant quod paeniteniiam agendo de

his qu(B commiserunt, peccalis liberarentur, vel
,
utrumtemel tapientia divina lap$i, hujui tioit
;
tia privati sint.
Edita a Maio (1. c. p. 112). De lapsorum angelorum seu daraooum cognitione et statu.
* ,
Quod si prinmm ditatur, quomodo incorporea
1

KOTiE
() Hac quseatione carcnt tum Coi&linianus tum Taurineosis codex.

1015

P H O T H P A T R I A R C H J E CP.

1016

nfttura, nec Unto caraia onere gniTalo illa qua3 sibi xal
t/bjecla est deterior lierel ? Multi enim liomines ;
ad proiundum mali perventi, perpccnilemiara suam
primam vivendi rationent superarunt. Si aulem \
po*l illorum lapsum oibnino audacixe et conver- .
sionis inscii facli sunt, et sic in profundis tenebris \ rugieules eepeliuutar, quomodo ad maJitiam om- 6 , aem winsum guperantem D O D impeliant homines, ,
tn quibus neque cura saepe deduxii ad non dete- '
genda peccaia simul excitant et atlrahunt? Tua ^^ ergo, ut puto, si plures seniiones in unum magis \ ;
coadunarentur, talis essct proposilio : lapsus est , ,
diabolus : quomodo pocniientiam agat ? sed obcae- , '
catus est: unde isia obcaer aiio ? ipse eniin aliorum ; ' *
obcaecationis causa esl. Quomodo ergo obcxcatus ; *
sii? &ed nec obcaicalos faccre et obcaecaiionem ; '
augere potcsl. Quomodo aulcm ille qui in bonum \ .
omnino formalus est, ad illud nullo modo, sese * '
inclinet, ad quod auiem non directus est, in illud , se immergat ? et quid forie boc esset quod nou ; ,
;
dignaia diabotica gente illos suscepil ?
*.
QUJISTIO CCXXV ( i ) .

Bomlnh ethnicarum pariium studiosi cum Chri, ' .
itiano dialogut, seu capiia quccdam quibus Trini atiertiur.
Edita a Maio {Ncv. Coll. t.1, . 202-207). De sancta Trinitate dialogus.
Ethnicut. Cum ic Cbrisliani dogmatis proiecto. rera noverim ac propugnatorem, nec non benigni- \ , \ lale fulgetilem , non verebor disquirendi gratia
i a ,
exponere, si quidem tu annuis, anliqui pracipui- , \ , '
que apud vos sermonis senleiitiain : quam quidem
ego valde incredibilem esse vidco; el si forle cre-
dtbilis fial, nihilo lainen minus conlradicendi vira , ,
babere, aique id ipsum everiendi quod pridem nisa .
erai astruere.
Clirislianus. Quacnam vero tibi ralio sic cogitare . \
loquique suasil? Sane quod lua opinio neque nos ; "
neque verilaiem oppugnet, nil opus esl dicere : ,
qttod autem ii qui caligincsis dognialibus obscu- /
rantur, religionis recue lumen non videant, id .
quoque facile inlelligilur. Fare ago lamen qui- ,
busnam lu ralionibue iuipuisus dicas, noslros de , \ religione scnnoncs, dum reni suadere siudctil, ,
eani poiius incredibilem ac demoiislralione caren- JJ ^
lero osiendere.
Eih. Fabor igitur non novos neque nuperos
. ,
sermones, scd a priscis admodum vestris palribus , \
diclos. Isti enim dum Filium atque Spirilum Dco
adjungunt (est enim boc veslrum, Cbristiani, (
dogma et magislerium), bas fere loquendi argutias >. )
interrogaiiva fonna coniexuut. Deutn minime ca-
rere verbo menlis () dices. Hanc lu si bla- ;
spbemiam caves, profeclo dices verbum menlis ,
babere Deum. Item si Dcus nou esl exanimis, ne- ^
que insensibilium rcrum natura praeditus, spiritum ,
babeat necesse est. Ergo ecrmo dc nalura divina
X

NOTiE
(I) llxc quoque quxslioin Coisliu. cl Tauiinensi codice pUiic decsl.

10
AMPHILOCHIUM QU/BSTIO CCXXV.
101
non abgque Tnnilalc celebrandiig c*l. Alia quoque
\ 6 * gopbtsniata bujiisraodi pergunt neclere. Non carei
. gigneiuti vi Deus; est ergo geniiura; parcns ci ge 6 nuii. Sed neque sinc spirhu est; rnrsus igitur ex
liis couGcilur in Triuitete Deos. Mtiha hujuv*
, - modi alia bi qui rilu somitianiium oliantur baud
, \ , ' gre colligenl; sibique, non aliis, hoc fallaci ra tiocinio blandienlur: neminique banc rem incre-*
dibilem, praeterquara incoiisideralts, persuadebunU

Ch. Qua3 lenam raiio, imo vero qusnam au. ,
- dax insania ad hos effuliendos advereus religionem
sermones impulil?
;
Eth. Nihil dicis nigi benignilatig ac benevoleniiae
. , \
* , lua> primordia. Atqui si mibi non succenwres,
, nibil eorum quae te scire oporteret, quaeque simul
ceneentanea sunt, reticereni.
.
Ch. Loquere alacriter, nihil verens : tieque enim
. *
* asperiorem me deinceps qoam initio intenies : ita
lamen ui tu ipee, niei sermonis necmitate coactu
, fueris, flequaquam ad conviciutD religioni facien , - dum linguaro acues, neque gupercilium stuliomm
more contrabaa.
.
Eth. De penu mea nibil insanura conlumeliosuro'4.
quae apud vos
* que proferam. Quod si forte
, , ' - videntur demonslraiumeg, in&attum aliquid \\r& sc
ferunt, non ego id affcro, sed illarum auciores cul .
pain susttnent.
Ch. Fare igitur; nam veriiatis exploratio errorem
. , \
sine dubio deprebendet.
.
Eth. Non aliud dicain, precter ca quae gcnnoni
. , \
' iniiio aiebam.
.
Ch. Qoaenam ea sunt?
. ;
Eih. Qui Cbristum suadent Dei esse Filium, roga.
re solent utrum Deus verbum meniisbabeat, necne?
, ;
Ch. Roganl sane; baud scio lamen an eo niodo
.
, quo lu inierrogalionem pervertis. Verum id inlerim
- ita esse siiiamus, ne si una quaestione nondiim in, , stiluia, aliam aggrediarour, sennonis tui ordinem
pessumdemus, atque universam obscurenius dis , puiationem. Equidern si me rogares quid ipae dicerem, galis certum te facerem tuamque banc qna io
\ .
traosvergum rapitur menieiii.
Eih. Ego enimvero qooliescunque hujoacemodi
.
, * inlerrogaiionem ftori audio, rigu disrumpor. Posci , mus auleai ab interrogante, ulram responsi parlem
* \ aadire malii: nam mibi quidem akerutram dicere
IK)A est injucundum. Sive eniin mentis Verbum
, ' Dco inesse dicani, jam impedivi quominus Verbora
, ' - Deus sit : neque enim e&l Verbtiiii in Verbo : nisi
* loriej etbnicorum contemiones provocare vultis
, ^ de multiplici natura deorutn. Sin autem Verbuin
- inesse negavero, illico concidii interrogalio. Sub
\ , earodem caduot refutationem locutionea quoqne
\ , \ jam dtelft, utrum Deus sierilis sit an genitabilis?
* utrumne gpirans? et quaelibet alia lanquam in
' , \ scenam producuntur a vobig gophismala. Hae, in , \ quaro, non oontumeliae sunt, sed refutationes : bae
.
commenlum veritati officiens dispellunt, Teslramque uialiliam perspicue revelam.
1

1019

PATRIARCILE CP.

IOSO

Ck. Bene eet quod unWersum conlra rdlgionem * vtrus diutorno tenipore putrefactura vix nunc tan- \
dem aliqoando vomuisti. Et eane cognoaces, si , ,
modo mente resipiscens considerare volueris, quam .
id corruropendts tibi visceribus validum esset.
. ;
Eih. Quid ila?
. , ,
Ch. Haod arbitroMe ignorare, ul jara dixi, haec
quidem a piis dici, non eo laurteii quo tu ais modo. , .
. " , ;
Eth. Quaeso igitur quonam alio ?
. , * .
Ch. Veteres illi non ita profecto interrogant,
sed alia ratione.
. \ Eih. Kursus ego jusla accusatione gravique reprebensione liberor, dum illa vilupero, quorum ,
ne tu quidem patrociniom gumis. Nam quod lu ea *
praelermiuis quae ego criminor, alia vero aflers, , ,
id quantum tibi afferenti auget viriuin, tantumdem ^, *
^.
illift detrabit quos nos reprebendimus
. ,
Ch. Qois te jam benigno oculo aspiciat, aut
homiuem frugi appellel? Gum enim eo decideris ; ,
qoo non oportebat; si quis teallevat, non laHaris : , \
iino expostulat, quia non uli jacetas, reliclus sis. .
;
/. Qui iieri potest ut haec ita se babeanl?
. " \ *
Ch. Quia nin\irum priscis pairibus ea vitio veriisli, quae nemo unquam dixii. Nunc autera cum te \ aentias accusalione exclusum, peccati veniam non , * , '
poslulas; neque cogiiag graliam esse babendam
si quis le ab bac temeriiate rcvocel, imo quia, dum , ' *
UUUIQ tinpelis, aliud pro eo lacessis, idcirco libi
,
superbiendum esse putaa : qua insania, quaenam ;
gravior esse potegt?
Q
.
Eth. Anie refutationem ne, quaeso, gnpercilium
aitollas ncque magnos sptrilug geras. Nam eos qui * '
raiione nituntur, eamque pra se tendunt, quis ir- ;
ridere ausil ?
. *
Ch. Recte ais. Me igitur raliocinio luo sequere.
Aio nosiros nou iulerrogare utrum Deus verbum * ,
.
luends babeat.
. ;
Eih. Quid ergo aliud interroganl ?
.
Ck. Estne Deus supra naiuram omuem loeatug,
\ ;
creator et inspector, nec ne ?
. .
Eih. Nibil boc ad raiiooem meam atiinet. Nam
neque quia cum divina natura faculutes ejue non ,
.
copulo, idcirco aopbigug caluraniari videbor.
. *
Ch. Non id aio. Sed fac aniuium ad audiendum
diligentius atlendas. Hoc namen (mitto ntinc lau- D (
daiiones ejus) Rutionale ne dicis el Spirilale, an ) \ , irrationale ei inaniiue? Audacier presseque re- ; \ .
spoode.
.
Eth. Utrtim ex bis dicam, neacio.
. '
Ch. Atqui allerutruin ex liis a priore convicio
nondum te abducit? Naiu sive nuroen dicas ratio- ; \ ,
nale ac spiritale, jam nos nou cogeg dicere in ,
verbb Yerbum esse, neque in spirhu Spiritum. Sin * 7
dicas namen illud ralione ac viuli spiritu esse ,
experlem, teipsum non alios in impielaiig bara- , *
tbrum dejicia. Neque tibi eupereai ui Eibnicai iui- \
f

\ARli LECTIONES.
7

Cod. .

1021
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCXXVI.
1022
' ^, \ piciaiis polyibetsroura nobis nbjicias; neque jaiu
, ' * verbuiu ne(|ue iiem spiritus divioilate excludilur
Vidcn' ul senleniia eadem aliis verbis recitata,
perturbalionis nebulas et confusionts , his qui so\ ; lcrlis tula?que melbodi ignari sunl, offundat? Cur
; , - siles? Nam si rem inlellexisii, non esi intelligentia
* , dissimulanda : si minus, nihil vetat, ut ceruis,
quin idem a me denuo dicatur.
.
Eih. Miror quomodo idem sermo aliter figuralua
.
* muliis generibus conlradiciionum patuerit; nunc
\ , aulem a te prolatus, bis onuiibus maitifesle careat.
, Neque id ealenus; nam qua3 tu dicis, persuadendi
quoque vim habent.
.
Ch. iu praedicta solum, bone, dictione
. \ ,
, , ' eognoscere licei, sed eliam in aliis pluribus, hane
* \ , loquendi speciem. Proposilio aulem maliliose
, * ' oblaia, perplexitatem creat; recle exposila, suam
, incoluinem dignilatem relinet.
.
Eth. Ecquod babes rei exemplum ?
. ;
Ch. Omitianius, si vis, remota : illud dicaoaus,
. ', , ' (5
\ quod in supradiclo sermone risui babilum fuit.
.
. ;
. , *

* ,
* '
(
), ' , ; C
, , ,
, ,
*
, ' '
.

Eth. Quale id esl?

Ch. Ego deinceps non interrogabo num Deus
fecundus sit, nec ne; ne forle tu, cum gignendi
vi, Filium quoque eripias ac diviuilaiem : vel si
concedas, polylbeismo nos irretias. Sed proposilionem sic conformabo : uirumne numen (raitto
D U I I C caeleros litulos, qui beatae illi naiure debeni n i

u a m

n u m e n

e s l

*>),
l
*
g^erans, aa
bac facullate caret? Tunc enim simplicitalig cogiiatione non ad generationis ioopiam sed ad gcnerationem reflexa, Filium habemus: quem neque a
diviniute submoverau, neque ad generandi proprietatem admiitimu3. Quippe illa proposilio universam afficil divinitaiem, non unamquaoique divioitatis ejusdem personam.
QlLESTIOCCXXVl lCoi/.CLXIX, Taur. CLXYIIIl.
Quid sibi vutt illud : c Unde acces$itti f

(7'.
, (86) ;>
Nunc primom ediU a D. Hergenroetber. Exegetica in Job. i, 7.
Neuiiquam vox isia, lorte quispiaro arbitratus
, ,
, \ fuerit, inlerrogationis solummodo formam prae se
. , , fert, sed et profundioris inquisilionis delegit con*
\ templationem. Tu , ait (Deus), propler faslum ac
- , - jactanliara , ad incolenda inGma circa lerram spatia
, D condemnatus, unde aul quonam paclo buc acces , sisti, nullam babens potestatem sanclorum viro&(5\, - rum vitam indagandi et inspiciendi; sed ad illos
solos dejeclus, qui te deliciis perpelratis in pro ; pria vita magislrum ac ducem absurditalis eibi faciunt? Unde igitur ausus es censorem te consti (87) ;
tuere viiae, quae nullo prorsas modo ad te perlinei t
NOTiE
(86) Ha?c qusestio bis ponitur m cod. Coisliniano Cscsarius Dialog. I, q.49; Pseudo-Aibanasius, q. 12,
(q. 90 el q. 469) el bis quoque in Tauriiiensi p. 270-271 ; Auasias. Sinaita, q. 3), p. 300.
(q. 90. et q. 168) iisdem verbis incipiens. De
(87) pro .
bis verbis Job n, 2, 17, plures veterura agunt, ut

1023

PATRIARCHJE CP.

10

QUiESTIO CCJXVlll [CotU, Taur. LXXXIX ].

'.
Vtmmin verbh : t Mml Deut Filium ixxra, c
tbr Yldr jwnft
(natum) dieere an (facium) per
, * (88);
unum oportet ?

EdiUmm a WolOo uricesima prima (Cur. Philolog. t. V, p. 688-689. Galland. Biblioth. Patrum t. XIV, p. 804, n. 8.)
(factum) exmulicre dicere oportei,sicut

,
et sub lege dicitur per unam nunquam .
mulandum. Primum quidem , qiiod scntentiae et voces sibi invicem semper responderc debent: dein- .
de vcro, quod Cbristus quidem genilus est (-
) ex Yirgine , ubi vcrbum illud in secunda .
syllaba per duo /scribendum est; non autem am- . " *
plitts gignitur : semel enim tantum ex Yirgine ge- (88*)
nilus est. Nemini vero bic Gregorii Tbeologi dicium . , /errandi occasiouem prxbeat. IMe enim dixit: CAri- (88**), itus gignitur; non quod semper ex Yirgine gignitur,
, ' sed qood festa illa concio die Domini nostri nalali ,
babebaiur. Itaque omni modo cavendiim esl, ne \ phrasira vel gcriplione vel rcuxoc ,
pronuniiationo per duo efferamus.
.

QUiESTlO CCXXVIU [CoUL Taur. L X X Y I ] . Inedili.

De natura et persona.

Idquod apparebal in Cbristo quid erai, an natura

an persona?

, ;

Allatisargumenlis, qu eontra utramque partem miliiaiit, regponaet Pbolius, id qvod apptretat et

videbamr in Cbristo , non fuisse nec naturam simpliciter, nec personam simpliciter, sed parum c*mpoiitm hypostauot, qnod eal esse gubsislens (
).
QUiESTlO CCXXIX [Coi$l. Taur. LXXVII ]. lnedita.
De penonM.

An composita Yerbi pereona consabstantialis est

8troplici Yerbi pcrsonoe, an vero divere nalure,an
*ub uno respectu ejrtedem , sub alio vero diverwe? Q ^ ^ , ;
Nam ei ejusdem est nature , siroplex vero Verbl ,
byposiasia eamdem cum Patris bypostasi nataram
, \
babci, ergo ei compoeila Yerbi byposlaei cum . aimplice Patrtg bypostasi eamdem babet naluram. ; ' 0Quoiqodo vero coniposita eimplici consubslanlialig ; \ ,
erit ? Quumodo non composila quoque dicenda erit \ \
persona Pairig? E l tertio nonne quaternitas erit, . ' tres simplices nimirum persona? Patris, et Filii, el , \ *
Spirilus sancti et composita Verbi persona ? Si vero ,
diveraae nalura, et gic nianel quaternilas. Quo- ; modo vero a seipso naiura ditferet, si non duo , ,
separata dicel compositum alque simplex? Si vero \ \ secundum aliud diversa? , secundum aliud ejusdem , ,
substanlia csl, et *ic sequetur quaternilalem di- .
cendam esse Trinitaiem ; seqtietur quoque ea diificultaa, qua ralione ipse secum secomhnn aVmd
ejtigdem, secundum aliud diverae a se natone exgiglat.
Haec vero abaurda inde nata sunt, quod ab ini-

ununa tanquam duo accipiebalur; ex boc
*
cnim et sequebatur bis suppositionibus conchi *

).
(88) Colb. addit. .
. 1.
(88) Gregorium Nazianz. inieJHgit, quein Theo(88") Exsial baec phrasis in limine oralioDU ejoa
\ logumanliquitas ' appellavil.jYid. Cotcleni
, lom. I Opp., . 613
Monum. Lcclct. 6V., toio. III, p. 571, et lom. 1Y,

1025
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CCXXVIII-CCXXXII.
1026
xa\ di qiiaternitaiem esse Trinilatem. Neque enim alia
, \ \ cl alia eet simplex Verbi persona el composiia, ila
\ , , ui quasi de duobus quis quaerere debeal, an ejus \ . dem, an diversae substantiae siul, an secundum quid
\ * ejusdem, secundum aliud diversx, verum una eara , , . demque. Igilur iis qui baec scUcitantur , necessario
, ac vere respondcndum est: Neque ejusdem natu*
, ; , rsc , neque divers uatune est, ueque quid ex utroque. Hrec etitm de duobus ad Hainimum dicuntur ,
.
Verbi autem byposiasis, sive simplicem eamdem
dices sive coinposilaui, una eadeinqne esi.
Hanc priurem quaestionis partem exscribere nobis licuit; quoad reliqua paacis in schedis notavimue ,
qnomodo Pbolius arguinentum suum prosequaiur. En poliora. Monel velusliorum noimullos nec compositam byposiasiu nec composilain naiuram admisisse, sed solummodo incarnaiam Verbi personam et
carnis experlem ( \ ), recenliores vero siep^ eam dicere compositam eo sensu quo iiicarnaiam vocani. Veleres eviiasse loquendi fonnain de coinposila persuna eam
|Olissimuiii ob diflicultaleiu , quod explicari nequeal, qua raliuiie siinplex el composiluin aequalia et
consubstantialia dicanlur. Docei binc Pboiius, personani esse eanidem , affeclam vero vaiiis qiialitalibon
diversimode praedicari , voluii Petrum cruciflxum et nondnm cmciiUum , boiniuem uudum ci vesiilum,
Paulum perseculorem et Paulum apuslolum. Horuni, ail Pboiius , persona una eademque esi, qua vcro
eirca persouain sunl eainque afliciunt, sunl eadem ( \ ,
, ). CaHerum confer simileni qua3$lioiteu> , qua* iii Pauoplia dogmaiica
apud Maiuin nov. PP. Bibliolbecae loin. II p. 625 seq. q. 8 vemilalur.

QUiCSTIO CCXXX [ Cohl.

Taur.

QUJESTIO

CCXXXI.

[Coiii.

)
;

LXXXVlil ]. Inedila.

De Divinitate. An Divinitas et Deilas est

an diversum ? Si enim dtversum, quid est
quid orieler Deum est Diviniias ? Si vero
cum quwlibel trium personarum Deus sil,
Diviniias quoque erit quavis peisona*

.
, ; ,
; ;
,

, (88 ter).

idem
hoc ei
idem,
tunc

Taur. LXXIX. J Inediia.

Ulrum Christus hominem assumpseril univenalem

an tero particularem.

\
....
\

Dicimus , neque universatem neque parlicula

rem....
QU^ESTIO C C X X X H [Woif. L X X X I . Co/i/. Taur.

(89),
,

, (90) ? >

LXXX].
Quid sibi vult illud : c Pro Chriito igitur legaliune
fungimur, tanquam Deo adliurlante per nOi: recvn*
citiamini Patri ?

L^blaruraa Wolfio trlcesima tecunda (Cur. Philot., p. 672-675. f.alland. XIII, p. 702, o. 5). De legalloue pro
Cbnslo. JI Cor. v, 20.
\ ,
Diclio illa, , signiflcat loco Chriitt,
eo quod discipuli minisierium loco Magistri susce*
. ' , peraiil. Hic velim recogites, nos quoque, si forte
( , \ lcgalionein in causis gravibus el bonestis obeamos,
(91) (92) , ^ et persoua3 ipsius mentiouein subjiciamus, legalio (93). nem ipsaro iliuslriorem reddere solere. ldem facit
* c Paulus, dicens: c Cbristi loco legalione fungimar; >
, , personse bujus majesuie ad revereniiam praestan ; (94) , dam eos excitaturus, ad quos legatio illa spe. ' , ctabal. Illius igiitir, Inquit, loco adhortaraur,
\, . qui miindum morte sua reconciliaviu Uaque et
*12 , ' nos morigeros esse oportet, quoniam alioquin
, insignis illa et ineffabilis adversos nos humani . tas quoad nos irrila ei probri plena futura erat.
, " Mox eamdem personam ampliu.s extollens, ait :
c Quod Deus illum, qut iiullum nov^rat peccalum,
. \
peccatum fecerit; > iteruinque novum beneficenti
NOTifi
(91) Sicscripsi pro .
(88 (er) Affinis est q. XXVIL
(92) Colb. -^ reciius, ui put<>.
(89) Vid. II Cor. v, 20. AddidiTim hic post .
(95) Malim legpre .
(90) budie in codd. omnibus legilur
(94) Golb. pro , qua? vox idhili esl.
.
33
P A T R O L .
GBI
Cl.
V

4027

PATRIARCHJE CP.

1028

amptiflcalse argunientum atlaturui subjungit: t Ul , , \, nos juslhia Dei fiamus per ipstmi. > Hanc igiiur . > ,
operani praesiantes, inquil, eliam nos adborlamur, \, ,
ne vos fruslra graliain Dei acoipiatis. Ha Paulus .
&eipsuni repraesentat, lanquam pro Christo legatio- .
nem obcuntero. Quo, quaeso, fine? ut vosex vestra ;
paiie lanlum ejus beneficium non irritum apud .
vos ftiisse ostendalis. Non vero solum nos, inquit, , ' \
legalos ad vos agimus, sed ila ut ipse quoque Deus \ '
ei Paler una nobiscum pro Filio siio adhorlelur. . ,
Kevereamini iuque legaios, magni faciatis adbor- ^,
tanies, in prelio babeatis Ulum, pro quo instittiitur (95) . adbortatio. Qttod si dictum illud bac ratione acci- , \
piamus, , non idem erit, quod \ , ', , ' \ (loco Christi), sed reclius ita, ut mode .
dicitmi est, accipielur.

Q U J E S T I O CCXXXIIl [Coisi. Taur. L X X X I ] .

Quid est illud ; c Vel ut accuratius loquamur, ea , < " 17, }

quce divinitas ? *
(96); >
Nunc primum edita a D. Hergenroether. Explicatio verborum quoromdam Gregorii Nazianzeni.
Qtromam, inquil, vox in quo non uuum quid
, , ,
designai ui, verbi graiia, quod in coelo est, et quse \ (
iii eo suiu (aliud enim est coelum el aliud quod in ),
coelo), ne quid aliud simile bic quoque suspiceris, ,
cotifesliiii addii : c vel ui accuratius loquamur, ea , . "
quae sunt ipsa divinilas. > Licet vero et bujus ser- \
monis iroaginem sumere. Quemadmoduni enim \
quis dicens in regibus esse regnum et accuralius , ,
indicaiuras ipsis regnum inesse adjicere poiesi: , , \
Imo ipsos reges regnum esse aflirmo, > alque C ,
cxinde quidem potestalem regni illis luculenier vin-
dical, non vero in qualilalem verlii regum natu- * * c
ram : iia uibil prohibel quominus quis diceus : ,
c Poiius ipsis quae sunt divinitas inseparabUila- , oi
tein * quidem et indivisibililaiem divinitalis a per- ,
sonis iudicet, non lamen quamvis persouam Sn ,
divinilaleni vel in camilem nauiram resolvat, sed ,
polius proprielaiem personaruin cusiodiens, quod .
unius el bsec sunt el naturae et diviuiialis et essenti#, per ea verba declarel.
QUiESTiO CCXXXIV [Coul. Taur. LXXXII].
'.


Quam ob caunam ille qui loio eorpore erat leprosut

* , *
tu Veteri Te$tamenlo purus dtcebalur, qui autem
exparle tantum, itupurus?
;
Edila a Maio (. Coll. t. IX, . 112). De lcprosorum diversilate secundum Levit. xm, 13.
Quia qui toto corpore erai leprosus nullam sana"
lionis spein babebat, el ideo misericors Deusdu- .
pHcem illi dolorem non judicavil oflerendum, idesl, ,
lepram et impurilalis nomen, et a sacris relegatio. \ \ \
Ille auiem qui ex parte tantum erai leprosus, cum )
spes sanalionis illi maximam mali parlem auferret,
merilo non eadem pbilantbropia gaudere dignalus ,
esl.
.

NOTiE
(95) Colbert. pro .
\>) Suni istaGregurii Nazianzeni Orat. 39 p.630
ed. Bill. ]
; ,
. Gregorius Nazianzeiius tribus forraulis Ir-ium
persoDaruui realem cuin deilate idenliiatcm declaral. Suot pcrsonae ea quoruui dcitas ( -

), ea in quibus deiias ( ) etea

quae suul ipsa divinilas ( ). De bisioculionibus sese mutuo illuslrantibus cgimus in nosiro
libro Doctrina de S. Triniiate ex Greyorio Nauanzeno, Ralisboiiie 1850, p. 41, Germanice ediio. Duas
posireiuas forniulas loco ciiato conjungit Gregonus
ei postremae vioi exponil Pbolius.

1029

AD AMPHILOCHIUM QttfiSTIO GCXXXIII CCXXXVII.

'.

;
xal ij (97);

Q U J E S T I O C C X X X V [COUL

1030
Taur. L X X X I H J .

Cur dicalur Spiritu* imago Filii, et quid sit Pylhagorworum telractu*.

EdiU a Maio (1. c. 113).

' ,
\ ,
, *
*
' ,
.

.

Imago patris dicitur Filius ei quia ad illum ut

causam refertur et quia in seipso Palrem ostendit et
figurat. Qui olim Philippo dicebal : Qui videt me
videt el patrem ineiiro, Spirilus autem est imago
Filii, non quod ad illum referatur; nullo modo, sed
quod possibile oon est Filitim aliier agnoscere nisi
Spirilus sanclus ut conductor et cooperator sumalur. Quaternitaiem auletn colunt Pylbagonei quia
esl imago quatuor elemenloruin.
QU JESTIO CCXXXVI [Coi$l. Taur. LXXXIV].
Quare Jacob petram ungat ?

(7*.

Edita Maio (1. c p. 113). De Jacob ungente lapidem, Gen. xivm, 18.

,
. *
\ '

.

.

Intraciabile el durum ul peira cor gentiuro figurabai, quod Spirilu sanclo uugendum erat, el Deo
est illa consecrandum. Alio forte inodo hilelligi
poiesl hac lapidis unclio, scilicet : per ineifabileiu
inisericoidiam caro assumpta divinitaie ungenda
erai. Pelra autem angularis Gbrislus gloriosus in
duos populos conjungens.
Q U J E S T I O G G X X X V I I |Coi/. Taur. L X X X V .

'.

Woir. L X X X V I ] .

Quare summitalem baculi adoras ?

Editaram Wolfio tricesima tertia (Cur. PhUoL, t. V, p. 673-674).

, G
. (98) . "
,
, \
. \ (99)
.
, ().
, \

, (2),
.

,
.

Adorat quidem baculum Glii, animus, Deum

respiciens. Id euim significat hraet. Flos enim
ex virga efflorescens significabal foie ul non
soluni ab Israele juvene, sed sene quoque adorarelur. Itlera porro benedicliones suas liliis non a?qualiter impertiiur, sed alios quidem benediclionibus
cumulal, aliis vero filiis diras imprecatur; ideo
ecilieel, quod, q i i e m a d m o d u i D hic (Jacobus) veterem illum populum genuit, ila Dominus, epirilualiler parturiens, n o v u m populuro gignil, eumque
benedictionis suae reddit participem, non qttideni
omnes, sed eos, qui seip&s illa dignos reddiderint.
Benediciionem itaque filiis non proprio quodara
studio dispertit Jacobus, sed ipsorum acliones dispertilionis bujus arbitras consiiluii.

NOTJE.

(97) A|Hid Montefalconium (Bibl. Coitlin. p. 333) quidem. Eadem lamen etymologia se et aliie proet in cod. Taurin 31 (catal. p. 119) litulo hujus bavit, de quibus lege Dallapum p. 188. sq. de Pteudquaesiionis baec qiioque verba adjiciuulur: xa\ epigraphis apostolicis. Confer Leusdenium nd
\ ' in codice vero Valicauo: Jonam illustralum p. 212; Dnisium Animadvert.
\ > . II, 27, et Fesselium in Adversariis Sacris lib. I V ,
Sed in texiu cod. Val. niliil de hac poslrema parie c. 3, 319.
invemttir; responsio iisdem verbis concludilur, ut
(99) Malim legere , omnibu*: iia inox in
ediiio Maii pras se fert.
Coislin. iegilur , ubi Colberl. recle babet
.
(98) StirW quasi SH W^H W>, viden* Deum,
(1) Vereor, ne b;ec parum sana sinl.
Ita Pbilo oliin censuil, castigaius ideo a R. Asaria
(2) scripsi cum Colb. pro .
de Kubeie in IXF2 cap. V. p. 38. b. el recic

1031
PATRIARCH/E CP.
QUifiSTlO CCXXXYIII [Coitl. Taur. XCVll.

1032
'.

t Tibi svli peccavi et malum coram it /cri, ul vincas

cum judicaris (2).
.

Edilaa Maio {. Coll. L IX, * 113). Jn psalmum L (Grace u) v. 6.

6 \
David quidem nupiias alienas destruit, adulterio

\
atiiem homicidium adjecit et criineii celare salage
.
\
bat. Cum autem Deus illum de discrimine objurgat
per Piopbetam, in se reversus, dicit : Tibi soli ,
peccavi. Eliainsi eniin Urias injuriam passus sit, * \
go peccatum adversum te commissum ex tuis ob- , *
jttrgaiionibus sciens, ad petendam veniara accurro. , *
Eieiiim non permisisti me, in meum servum pec- * cameni, libi simul Domino insuliaalem ignorare. , *
Quare? Ut jusiiflceris in sermonibus luis, id est ; ;
ut lua justitia horoitium machinaiiones vincat el
judiciura luum nullus effugere cogitet. Hoc est ;" \
enim, vinces, cum judicaris, vincis in eo quod ,
uullus aute te juslus videri potest, et quia prae tua
maxima bonitale, omnium esuriens salutein, per \ iuaoi misericordiam uostra vincis peccata conver-
sioneiu et poeniientiam maximorum donorum loco $ , \ \
recipiens. Judicai enim Deus causam suam coutra \ ;
nos,suam misericordiam cum peccalis nostris com- ; peusando, ei vincel clemeuiia peccaiorum poenas * $
tondamiiaiido.
*
QU4STIO CCXXXIX Coi/. Taur. L X X X i l ,
\
Wotf. LXXXH] (3).
L

Quid est iltud : Quod non habilai in me, hoc e$t in t , ,

;
carnemea, bouum*11

Ediiarum a Wolfio Iricesima quarta (Cur. Philol. t. V, p. 674-675. Galland, XIII, 703).
Id quidem non de seipso dicit Paulus, sed in C ; ,
quanlum persouam nalurae bumarwe susliuel. Jam .
vero lum bonum in carne uostra nou babilal, ,
quando, consueiudine el lempore, peccalo obnoxii \
facli malum pertinax el dilBculier amolieoduin .
circuinferinius. Qui eiiim diuiunuE illorum con- \
suciudini serviil, eiiam si ad virlulis siudium reverti ; , contcudat, insiiiuluio suum difliculier admodum et \ .
non sine magno labore perlici inlelligit. Proplerea c . ,
aii : Non jam ego id perficio. Hoc esl, novi . nieuni essc boc opus. Quoinodo enim perflcere ' ; \
illud possiin, qui a malo conslringar? Debetur , \
iiaque boc peccaio iixam slabilemque sedem apud (4). \ , ^me babenti. Propierea el lanienlor libertatem an- \ ,
belans, et clainaus : c Me miserutn bonii- \ .
nem, eic.
^
k

QUiESTlO CGXL. [Coisl. GGGVIII. Tuur. CCXCVII.

Muio q. CCXL.J

'.

Ue vilcc termino.

Nunc primum edita a D. Hergenroeiher.

1. Ad vetera nos certamiua vocas, in quibus cuiu
\ \ ; (5) *
NOTJE.

(2) Eumdem textum explarial Plioiius q . L V l .

(5) Hanc quaBslionem jam a Wollio edilam denuo
publicavit Maius Nov. c o l l c c i . lom. IX, p. 114, u l
q. CGXXXIV.
F

(4; Ita scribo p r o , quod est in Coisl.

quando Golbert. iiabet . Patct

ulique,

illuo ad vocem referri debere.

Gxleium quid de ipsa bac exposilioue, quaiu ubi
noslra memoria adoplarunl, babeuduiu wi, mitlliges ex Curis nostris ad I. e.
(5) Velustum ceriamen vocat Phoiius, quia de
eadciu re jam q. GXLIX dispmaral.

1033
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCXXXVHI-CCXL.
1031
\ mulli sese exercuerint et non ignobiliter decerla ( - rini, nuliam nobis conspicuce victoriae (non enim
) abjectius quid dicam)spem reliquerunt; cum lamen
\ - ex antiquioribus sanctis beatisque viris argumenla
6 , \ non pauca collegerimus, his adnectenies illa, quae
^ , nobis divinaeopis clementia suggcrere non cst de , dignata, optamus quidem, ut luum studiuro ac spes
\ non abeat vacua gratiis et cognitione , quac non
, indigeat, m ationde explicetur; sin aulem, ut quam
, * brevissima indigeat correclione. Exquirere igitur,
, ul haec oraiio plena sit nilqne ei desit, idem est ac
, - scripturatn istam in nimiam prolixitatem compel, , lere, brevitatem autem in eadem exigere idem est
, ac permitlere, ut multa necessaria omiltantur. A i .
tamen pro virili conabor juxla rogationem tuam di
vitae termino aermonem producere.
'.
2. Qui repentinoe hiatus terr proferunt et nau\ frngia ct aerrs pestilenliam aliosque casus ejasmodi,
\ , qui multoriim simul varioramqne comple.ctunlur
, (6) \ morlem, eldeinde quaerunt ulrum deOnitum esset,
, inunum lios omnes eumdemque conveuire obitum,
bi mihi videntur in quaeslionem vocare, quod ipsis
, - oculis conspictiur; onde istis sensu poiius quam
, \ demonstratiooe opus est, ne alkius rem exarainans
* - dicam, ipsos eliam judicio ex raiiocinio menits
, , emanante deetitutos esse; nam conflleri quidem ea
quae sunt, quaerere vero, an baec sint, nibil aiiud
esl, quam mentis atque intelligenlia mflrmitatem
- inditaie ac prodere. Si enim sub eamdem morti*
, . *0 C circumscriplioiiera singulae mullitudines compre (7), benduntur, terminus aulem nibil aliud est quam
uniuscujusque finis : quomodo non convincuutur
, quaerere quod fatentur, dum qaserunt, an unus de
; ' , , Tf omnibus sii statutus terniinus? Scd boc unum est
- ex argumenlis; secuodum vero isiud :Cur, quaeso,
; ad mullitudinem eoafugiunt, a qua flnis ita repen \ linus promiscuusque exigiiur ? Nimirum quia de
. ' aliquibus terminuin cootiientur, de pluribus ver
non concedunt (dubitant); non enim ejosmodi per , , fugium ad muUitudinem uno agmine rooriente n
\ , excogiiassenl. E l lamen si de aliquibus affirmant
terminum, non vero de omnibus: tum quibus ipsi
rationibus lerminum de aliquibus vel kaciti admii lunl, iisdem vel inviti compeiii ac irahi postunt ad
- praestandum assensum iis, qui terminum de omnibus
, - aflirmant. Quibus enini responsiombus isli terminum
- de aliquibus admittenles refellunt objectionos oo, rum, qui huic senlentiae reluctantur, iiadem et ca \ tbolici docent refellere eos posse objeclionea iUos
[] (8).
prolalas, qui unum commuuem de omnibus leruiinuin in illa muUUudiue fuisse constUutuin asserunt.
. 3. Iusupor non solum quando novns aliquis in , \ surgal casus, varia ei prnmisrua simui gcnera boNOTit:.
(6) Sc. '. mel. .
(7) Caiiforus jam in suu Apographo viuum luiie
tcxiui subesse vv\ pauca dce^sc suspicalus e^t.

(8) Texiiib vidrbutir noiiuibil curruptus et maa*

cus.

1035
PATRIARCH/E CP.
1036
mtnum uni xnortis termma traduntur , sed ipsa ,
quoque humaua vitae constittitio quotidie cernitur '
narrationeg ejusmodi proponere. Etenim non esi *
invenire diem, quo simul ei senex et juvenia, et , * ,
puer et mulier et virgo, et egenus et dives et sub- \ ,
ditus ex princeps eddena mortis sageoa nou irre- , \
lianlur. Cur igiiur relicla quoiidiaua vitae consti- (9).
tutione ad hominum inleritus fugiunt ex rnfortunio \
aliquo conlingeiues ? Nimirura quia ex illa quidem
non exisiimani eflici quod coniendunt, ex isiis au- ; tero casibus dubilationi suae dari lorum; et taraen . ,
ibi quoqne varia siinul genera uni eidemque morii
inveniuntur tradi similiter alque bic; illinc autero objectioncm producere nou aiideut, ideoque per ea, *
quae in mortibua illis naturalibus docent, id quod ^ (10) in istis eventibus audacler comminiscuntur, pro- cacitatie polius ac temerilatis oatenduni opus, ni- \ ,
bilque plausibile omnioo aut necessariura argu- '
mento islo indicanl exbiberi.
.
4. Deus mortem non fecil
postiit enim ob
*.
oculos viiam, deinde mortem, non naturalem, ne- , ,
cessilali subjectam, sed libero voluntatis arbilrio; , * ($.
peccaium enim perpetralum moi tem genuit. Vide '*
Adamum : fuerat ei definiluin vivere nongetiio- \ rum triginta annorum cursuin, et oisi peccassel, (11-12) (13). .
Qir.iiinocoiisummari (ecilicet ad perfcciionem adduci , \ * &
vel lectione muiaia: et non peccanti perentiiier ;
vivere slattuum), viia definila erat apud Deum, , ' .
praecognita vero et more; idcirco non est Deus causa ; -%
inortis; iicque enim praescientia operaia esi mortein, Q . ; -*
sed mandali transgressio. Euocb autem adbuc vi- vil, Quomodo hoc? Pramium videlicel pietaiis na- (14) ' ^
ctus iran&latioiiem. Quid vero Noe " ? Justificalus , , ;
qui secundus mundi semina reparavit et servavii
in undis ob criminum multiuidiiiein sobmersi ?Quid ;
Loi, Sodomiia, sed non Sodomitica vo!untale?Quid ;
Moyses qui populum Israel servavit iEgypliis in (15) ; (
Tartarum dejeclis? Quid vero illi, quoruin, licel \ non deliquerint, membra in deserto exciderunt? ) , c , *
Quid verotlli, quosiellus vivos sepeliendos absor- , *,
psit, quandoprincipes iribuum tumultum excitarunl? \ , \
Quid vero (ul omnetn cladem in poenam peccaii , * inductam oumemque volunlariam inlerfectionem \ ;
omitiam) effatum illud : c Si voluerilis, bona lerrae \ ,
comedelit " ; 6in aulem, gladius devorabit vos? > D , ; Quid vero illi, quos Elias igne ccelesti in cinerem
conflavit impios saccrdoies , bisque quinquage- \ ' narios viroe ex Hlis, de quibus (dixil Deus) : ;
Keliqui roibi septem millia viroruin eiquem ; " t e

* Sap. , 13. " Gen. , 24.

111 Heg. xix, 18.

" Isa. , 19, 20.

III Reg. , 40.

IV Reg. , 9 seqq-

NOTJS.
9) Deest parlicula ui^gans.

! 10) Videtur deesse pariicula quaeJam.

(11-12) Caiiforus et bic quic| deesse auspicalur.

(13) Cod. . Si nibil deest, lum,
aul legendiitt videtur aut .

(14) Sic Catifoms legi vult, cum codex babeat

.
(15) Cod. . Sed ecrmo esl de loco Nuro. XYL
\. %. seq.

1037

A D A M P I U L O O H I U M QUJESTIO C C X L .

1038:

; , suscilavil morluum ? Haec et shnilia si Clolho per

\ - Deum, ulii erii arbilrii libertas, ne dicam absutv
4 , \ ditas? Quid vero poslrema illa Tsraelitarum inter fectio in poenam sanguinis Domini et prophetarum
' ; ; caedis per arma Romanorum illaia? Ex termino
, , \ seu decreio contigii an ex arbitrio voluntatis aut
; alia ralione ? Quid vero cruenta caedes in Abele per , (16); petraia ? Si terminus a Deo prastitutus expletus
; * fuil \ cur Gain, qui ut divini decreti minister oc \ ; [] c cidil fratrem, ad gemitus ipse toiiusque generis
, interiium condemnalur? Et quomodo lex divina
; ; - a Noe ad boc usque tempus bomicidam moni
; , , addicit? Aul quomodo illud de Agag repulandum
; , c esl ? Si terminus ipsi fuisset prasliiutus, nonne
; obiissef, eisi nolletSaul ipsum interiicere? Quid
\ ' - ** vero fllii Job * ? Per lerminunme an per Saianae
' ptlitionem occubuerunt ? Quid Niuivilae? QuidEze [] cbias? Quid vero caeteri, qui prospero aliquo evcnlu
* servali sunt vel adbuc servauiur? Quid vero effa , ' tum illud : c Ut ponat quis animam suam preedile ; , cto , > cujus rei oorraa sunt sajicii martyres,
; \ Quid vero de illo quod fecit Pbinees siatuendum
\ , - esl ? Ex infortunio illud evenisse au ex decrelo?
(17) ; Ubi vero illud: c Si beoe egeris, eris longaeviis. >
, (18)' ; Ubi illud : c Minuunt iribus peccala ? Quid
\ veroqui raetu morlis sponie se slrangulant vcl
. - quoquo modo seipsos interimunl vel ab aliis id
, \ ipsmn inviti patiuoiur vel nimia inedia aut salie , - tate vel copioso frigore aut calore vel febri aut
\ ; Q pesiilenlia vel aliis morbis incurabilibus ne re ; censeain orania illa qua? ex detractioae sanguinis
; ; contingunl ? Quid vero si rcliquerit arieriam non
\ ; ligalam sWe consullo siv.e inconsulio ? Nonne in
- sanguine animaq suae spiriius quoque intelleclivus
; , effugiel, qui esl io eo alligalus, slatim ac sanguis
;
in carnem condensaiur? Simul entm exsistit caro
simul et epiritus. Etquomodo boc? Quia divinum Verbum et per se subsislens caro faclum est babitans in nobis . ~ Quid vero dicendum, qirando qui terram babitant, lerras raotu aut incendio inlerimuniur, et qui in mari degunt, incolumes servaniur, sicui alii in tentpesiate pereuui el qui in
lerra suni non Iseduniur? Quid de morluis ab Elisaco iti vkaio revocalis? Quid de iis quos excilavit
vitae auctor Gbrislus ? Quid de Tabitba ? Quid de eo quod conligit Ananiae el Sappbirae ? Quid de
;iliis niorluorum excitationibus, quae ad hunc ueque diem a sanctis peraguntur? Si terminus impletus
erat, quomodo quod fuerai deftnitum non fuil ad effectum perductuin ?
'. (19) , ^ D 5. Dniversum Yetus Testamentum alium termL , c ij * - nura secundum proposilum non agnoscit, nisiunum
, ; illum, qui peccato ac praevaricationi slaiuilur :
, * c In qua bora comederilis, moriemini * ? An vero
* Evangelium praedicet tenninum, aCQrmare nequeo.
\ , Dnum scio supremum a Chrislo indicatura termi nunt. Inlerrogatus enlm a Pharisads de illisGalilaeis.
8

9 1

81

88

8 <

8 7

8 1

Gcn. iv, 10 seqq.

Gen. ,.
I Reg xv, 8 seqq. * Job i , 18,19.
xxv, 7 seqq.
Exod. xx, 12. J o a . i , 14. Geii. n, 17.
87

88

8 3

Joan. xv, 13.

Num.

NOTi.
(16) Suppleodum videlur : vel simile
vcrbuin.
(17) ln cod, lacuna. Ad inarg. Galif .

(18) Et bic vitiatum lcxluin suspicalur Cati?forus.

(19) Sc. .

1039
PATRIARCILE CP.

quorum sanguinetn Pilatus cum sacrificiis mis- ; , ,

ciiil el quos lurris in Siloe collapsa occiderat ,
an omnium fuissenl iniqulssimi, negavit, adjecit- * c , \ ,
que non solum verba illa : Nisi poenitenliam ege- \
riiis oiiiues simililer peribiiis, sed et (ici ar- <
boris exemplo terminum slatuit dicens: Succide ;
illam ; ut quidetiain terra.n occupat ? > Simili- '
ter et divus Aposlolus de iis qui indigne, ut ego, * c
sacrosancta mysteria participant, infert deftniens: \ ^ \ ,
ldeo mulli iniirmi el imbecilles et dormiuut
multi . > Quid vero David, Cbristi Dei proavus,
\
dum vilae humanae mensuram septuaginta aut oc- ; *
toginta annos, ulira quos laborein nectit ; tum \ c
alibi : c Educ de cuslodia aniniam meam " et * , " \ rursus : Ne revores me in dimidio dierum meo- ,
rnni \ ut Viros sanguinum et dolo&os, non
dimidiabunt dies suos , >
6. Quis inter apostolos aut synodos aut sanclos
\ , |\1
Palres, qui lerminum islutn scribat? Quod si ma- ;
gnum Basilium afferaul, inale illuin iiitelliguut, qui (20) ,
id de eo opinanlur. Ubique euim ita docet, ex no-
bis exsisiere murtem, non autem ex Deo. Locus , , .
vero ab iis citatus ejusinodi est. Proposilum erat (21),
aanclo ostendere, non esse Deum causam malorum; ,
particulaiini enim disserens demonstravit nostrum ; ,
quidem esse infirmari, Dei autem sanare, juxta ^, , ,
illud : < Non csl malitia sive vexatio, quam Dotni- , .
liiis non fecerit .
QUiESTlO CCXLI [Coisl. Tanr. L X X V l i . Wolf.
'.
LXXXVlll].
, Qui4 significat illud : t Vo* ex palre diabolo e$li$[:
et c Quis e$t dxaboli pater ? *
' , C
n|p(f*);
EdtUrum Wolflo tricesima qoinU (Cur. Philol.\. V,p. 675 678 Galland. 1111,703,704, n. 6).
^
Primum qtiidem hic obstat illud, quod nusquam
in sacris Liueris vel aniiqui vel novi Fcederis no-
jnen coiqmenioralutn, c pater diaboli, > occurrat, ,
quamvis muUis in locis malae illius poiestaiis flat ,
mentio. Nunc enira Satanam, nune diabolum, nune \ apostatam, aat siroiliier anliquum illura bumatii . \ \
generis boslero in sacris Lilterig; nonnunquam , \ ,
eliam illum qui prava ejus eemina sibi inesse se- ,
'
que ad exemplum ejus conformatum, probat, c fi
lium diaboli > vocari videas. Huc spectat, quod a , \
divoPaulo ad Elymam dicitur : c fili Satanae . ,
JJoc prinium est, quod c pater diaboli nunquam , c * '
,
in sacris Litleris commemoratur.
.
Deinde Salvator no$ter oon id agebat, ut doce- D , ,
rei, quis tandem ille diaboli paler sit, sed ut os- (23) , .
(enderel, cujus Pairis filios improbat Judseorum gen se et ease, et appellari feceril. IHi enini nunc \ \ .
Abrabamum * palrem se habere profllebantur; \
9 9

9 1

9 1

91

9k

95

9 i

9 9

9 1

9 9

9 8

9 k

Psal. L X X X I X , II. (Gr.

Psal. uv, 2 1 ( L V , 2 O ^ ) .

Luc. xin, 1.
ibid. 4. ibid. 5.
ibid. 6, 7.
I Cor. xi, 30
llebr. XC 10. "Peal. C X L I , 8. ( C X L I I , 7 O').
Psal. ci, 25 (cii, 21 ) .
Ainos iu, 6. * Joan. vm, 41.
Act. xm, 10.
Joan. , 3.
.
(20) S. Basilii textum uberius iraciarat Pboiius , quod pneferendum videtur.
(22)Vide supra quxslionem XLVII qu rjusdeitt
q. CXLIX.
(2) Iftgit Califorus, ni mea argunienli est.
(25) Colb. recte, pro .
anriotatio falliu Foriasse legcndum
9 8

9T

9 9

1041
AD AMPRILOCHIUM QILESTIO CCXLI.
1042
, . ()\ , nuijc aiebant, uiium habemus Patrem Deum ; non
. \ vero, Palrem babemus Dei Patrem. Jam Salvator
, nosler eosdem a respectu palerno, qui nomine boc
\ \ inferebatur, abduclurus, quoniam ipsi se a simili , , \, tudine ejtis abstraxerant, ait : vos Patris fllios vos
, . ipsos audelis appetlare, cum taraen diaboli polius
, \ . lilii silis: et mox, et mandaia ejus facere vul , - lis. Non sane , c pairis diaboli; Ubi enim ille
, pracepla dedit, de quo ex Scriplura nibil quid , , quam conslat t sed diaboli ipsius, qui pater vester
. , , eet, praecepta. Ejusmodi vero sunt, scortalio, adul, , , terium, furlum, caedes, mendaciuro, et quac alia
, \ - mala idem pro senlenlia sua sevit, ad prava quae , \ . \ , vis audenda et perpetranda dux et auctor exsistens.
' \, Id vero qnod dicilur: c Ille ab initio bomicida
, - ^ fuit; ad quem tandetn potiori jure, quam ad ip
, ' - sum diaboium referetur, qui lingua sua Adamum
, \ - e paradiso ejecit, morlique et pemiciei pararius
; , exstkil? Deus enim mortem non condidil neque
' (24). viventium pernicie delectatur. Quis autem alius
, \ morlem per mendacium fabricavit, perniciemqoe
' , ! visceribus Adami attulit, nisi is, qui eumpto ser , ' pentis habilu, per ipsum illum morliferum bla , \ spbemiae, in Deum conjectae, venenuin primum uxori,
' ;
deinde per eam Adamo miscuil?
\
Ex his itaque omnibus aliisque similibus, appa \ ret Salvalons nostri verba de diabolo accipi de , bere, eumque male ferialorum Judaeorum patrera
. \ appellari. Nam el illi Deum patrem suum ambiliose
, ^ vocabanl, interque fllios cjus numerari cupiebant
. Cumque
~

- nosier sermonem bunc suutn

Servalor
, duo roembra distinguat, allerum alleri deinde coit. , \ - nectit, nunc quidem diabolum priore, Judaeos vero
, (25) posteriore loco collocans; nunc auiem Judaeos
, , praeponens, diabolum vero subjungens. Propterea
, *\ cnm de diabolo antea disseruisset et ex actionuin
\ convenienlia et affinitate Judaeos Pairem illura ba , ' bere ostendisset, mox ad Judaeos ipsos reverlitur,
, ' a quibus oiimis Ula nata erat disptitatio. Ait iiaque:
. " , Quando Judaeus mendacium profert, sicul vos, nunc
\ \ c quidemdicentes, c Patrem habemusDeum, et, ipa , , , > trem habemus Abrahamum , > de propiiis loqui . , tur, boc est, ex ventre suo, non auiem ex sententia
. " - Spiritos loquitur. Quod vero bomo hujusmodi
\, \ , , D mendax sil, tum ex illis apparet, de quibus glo\ rialur, lum ex islis clare inlelligitur, per quae, si , . , milibus rebus perpetratis, Palrera sibi ipse ascivit.
" , \ Propterea ait: quandocunque Judaeus mendacium
, . " , loquitur, el ipse mendax est, et paierejus. Illum
, , enim Servator, quod 8%pias admomtutn est, diabo , \ .
lum, non autem alium esse et testatus est, et hoc
%

Domine appellavit.

* Joau. 41. Galat. , 4.

NOTi.
(24) Ita Colb. pro .

(25) , Colb.

1043
PATRIARCHfi CPv
10
QUiESTIO CCXLII [Coisl. Taur. LXXXVIII]. \
\
Quid est Novilunium, quid Kalendm, quid Idus et , , E
quid
;
N U D C primum edita opera D . Hergenroether.
Qui Romanorum imperio dominabaniur queimis
01 ' (27)
rnensem in ires dividebaul paries, el noviluniura
, \
quidem sive luuae initium vocabanl Kalendas,
deinde nonam mensis diem Nonas, et pra terea ler- , \
liarn partem vocabant Idus, qui quidem Gracis im-. ? 15,
buti erant litteris, a lunae plenae specie (species
enim Graecis est ), Romani vero sacerdotes a , '
sacriGcio, quod illis diebiis peragebant quotque ,
Idulim nominahant, quae vox significal sarrificium
ex albis ovibus. Posstini vero et aliae muliae de bis \ ,
vocibiis in medium proferri arliflciosa? el doctae (28).
observaliones, quae niajori otio atqne induslria incligereul.
QUiESTIO CCXLIll (26).
.
De divina natura et pertona.

Nunc primum edita a D. Hergenroether. Dogmatica contra Monophysitas ex Cyrilli Alexandrini verbis dogma
catbolicorum iiopuguantes.
Una natura Verbi incarnata unam quidem solam
*H (29)
sententiam puram prefert sive in unuro conveuit
cum iis qui duas naturas inseparabiliier secundum
persotiam uniias slaiuunt. ldqoe patet exinde, quod ' . \
Cyrillus utraque loquendi forma utitur, neque for- ,
mulam una nalura Verbi incamali rejiciens, ne- , ,
que negans duas naturas inseparabililer secundum , \ '
personam unitas. Non solum vero Cyrillus, sed ei . ,
quicunque post illura a parte calholica stanles \ '
fuere agniti. Nihil vero mirum, si, quamvis illa vox . ,
puram catbolicorum sententiam indicet, mens ta-
inen haereiica illam ad propriam perversam opinio- .
nem delorquet. Etenim el alias sacras voces per- \
vertere audent hi qui malunt prave agere quam riiscere. Nihil vero aliud isti, quemadmodum et illi, C \ ' *
efficiunt, nisi quod pravam suara sentenliam red

dunt manifestam. Ad hoc vero improbx eorum, qui .
rectam seiitenliai baud amplecluntur, vertentur ,
aries, ut vel Deum Yerbum specie tenus carnem
gestasse blaspberoani Manicbaeorum ad inslar, vel , ,
Yerbum in carnera mutaium vel corporis naturain , \
a Deilale invisibili, snpeniaiurali et ineorporea \
fuisse absorptam aftirment. Si beaius Cyrillus et .
alii sexcenii ex Patribus saepe naturam pro bypo- \ *
stasi accipiunl, neque isiud his confuftionisauciori- ()
bus est probibilum, quomodo non nobis ortbodoxis ,
risum movebunl, dum Cyrilli vocem objiciunt, quae .
unam naluram Verbi incarnaiam aifirmat ? Si enim ;
videre licet Cyrilli oonsueludinem sappe pro
byposlasi naturam sumenlem, potius nobis conso- nat ac auifragatus, quam apostatis. Nostrura enim , est el cogitare et dicere UDain Yerbi incarnatam \
NOTJE.

(26) Haec quaestio nec in GoUHniano nec in Taurinensi codiee reperilur.

(27) Forl. '.
(28) Pholius, qut res Latinorum parum accurate
novii, bic ipse inniiil se nonnisi obiter ac perhittciorie quaesiio salisfccisse. Canerum quoad rem
coufer ca quae dispulal Balsamon iu caiioiiem Trul-

lanum 62 (Beveregii Pandect. canon. t. I, p. 230.)

(29) Hac loquendi forma uiebaltir Cyrillus Li*.
ad Reginat etalibi; eam arripuere Montphysiad
^ium pl.iciium slabiliendiini.
(3il) Vide Pelavium de Trinitale L . IV, c.2 n. l\
\ 1; De Incarnal. L . 11 c. 3, n. 3.

1045

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO CCXLII-CXLIV.

10i6

. $ hyposlasin. Videe, quo paeto sunt impii et deteeia5 \ \ biles; ea enim et inviti conceduni, qnnB non dicunt
\ , - praedalores, ei illoruin accusaiores evadunt, pro
, , - quibus non ejuraudis sexcenta, se mortis gencra
. subituros contingwit. Naturam enim Acephali sive
Severiant in duas secant naturas, et unam quidem
, \ , vocanl singularem, aUeram universalem, quan , quam nihil confera* ad impietalem isla inveniio.
Neque enim absurdam eorum docirinam bsec vana
, loculio, qua una in Cbristo natura coniingitur,
\ , elabilire potesl et contra onbodoxos fmslra pro\ . ferlur. Quarendum vero ex eis esl, quando
, , Gbrisiuin dicunt ex duabus natmis, ex ulris em
, , esse docrant, ex particularibusne an ex comnmni , , , bus. Nam si ex pariiculai ibus, quoroodo non eru . , bescunt Neslorium injuriis afficere , cnjns doctri , - nam foveni alque prosequumur? Quod enim ex
; duabus bypostaeibus componi asseritur, simulat
, quidem compositionem in miam personain , nihilo
vero secius duas hyposiases per se peculiariler
>. . subsistentes indncit et pradicat el communem prae ierl doclrinam dicere quidcm Christum ex duabue
( communibus naturis composilum Nestorinm con' fundit (neque enim necessario in duas per se
) , gubsistentes personas dividitur composiium), dicere
, ,
auleni ex duabus hypo$ia$ibu* sicut illis dicere ne, cesse est, non eorum potius, sed Neslorii imprimis

sententiam praedicat; sive enim ex duabus hypo$ta$ibus Chrislum quis dical composilum, aive in
, ,
,
duabus, sive duas hypotlates, Nesforii stabililur in
- ^ Deum pugna ; qtiemadmodum si quis dicat Verbi
, bypostasin in se humanam sustentasse naluram,
, \, , sive ex duabus naturis sive in duabus sive duas
' \ naiuras dicat, simililer unionem hyposlalicam con fiielur et calbolicoruin dogma depradicat. Composi tus enim esl Christus ex Deo Verbo el butnana
, , natura; nam Verbuml, qnod esl byposlasis, caro
, , faciiim esl; carnis autetn voce non persona indu ,
citur, sed humana uaiura denotalur.
'.
QUiESTIO CCXLIV [Coifl. Taur. XCI].
9

"

(50')

Quem tensum habet illtid ApoVoli dietum : < C0//0cavit nos ad dextram Dei el Pairit . >

EHitarum a W0W0 tricesima sexla (Cur. PhUol. t.V,p. 679, 683. Galland. XIII, p. 705, 706, n. 8).
" (51) Prafcslanliores angelis nos per advemuni Verbi in
\ caroein factos esse, et in resurreclione angelis si,
miles fuluros, divinior Scriplura testatur. c Collo. c ' ) cavit enim nos ad dextram Dei et Patris, > ui divus
, $, . \ Paulus clamai, etc. Neque vero baec secum tnvicem
, pugnant. Manifeslum enitn est nos ullra angelicam
, gloriam et dignitatem eo ipso evectos esee, quod
\ . illud, quod ex nobis assumplum est, in tbrouo
- Palris tst collocatum Quando vero in resurrectioue
Epbes. 11, 6.
NOTiE.
(30*) Frustra quidem banc in episiola
Pauli qa;esiveris. Similis lameu illi esl, qua l)omiuus noster ulitur Apocal. III. 21.

' , . . .
Conf. Ephes. II, 6.
(31) deest in Golb. ei revera abuodai.

1047
PATRIARCHiE CP.
1048
111 eomm, qu ad corpus perlineiit, vel amove- , , *
t<ir, vel contemniiur, nulla vero etiam r e , quam , 32)
corporis natura alias postulat, idern amplius indi- ,
get; id quidem nobis commercium oondiiionis re- , (33) riiio incorporearum ila largilur, ut et birailes ange, \ .
lis, et superiores iis dem simus fuluri. Super.iores
quidem ideo, quod natura noslra per eum, qui 1\; . illara assumpsil, juila Patrem collocala esl; ad \ \ - \
smiiliiudinem vero mentium incorporearuui per- \ , \
ducli; postquam ab affeclibus et corruptibililaie ,
iuimunes, et a corporeis affeclionibus, petulanliaque (34).
<H inconstanlia, cui maleriale quodque obnoxium
est, liberi evasimus.
, ,
Hic vero etiam observandum est, verbis illis,
c Erant ut angeli D e i , > non eamdem nalurae ,
dignilatem , sed id poiius indicari, quod nihil , , . corum, quibus iu carne fuerant obnoxii, imposie- \
VUIII simus experturi, angelicae vero iudolenfue par- ticipes et apassionibus corporeis inimunes viiam in , \ ,
resurreciione aciuri, quaiuvis inierim angelis eo '
simus superiores, quod nostram lapsorum naliiram , . \
DeiFilius asswmpsit el redeir.it, iUoruni vero non , \ ,
ilem. Cujus quidem rei ratiouein in eo quaerere . \ \ oporlet, quod illi quidcm nos seduxerunt, nos vero , \
seducli sumus; quodque illi varias praerogativas \ .
babuerunt, quo minus peccarenl, quippe qui affecli- (
bus minus palerent, ad Deum vero propius accede- \ , \
retit, et corpore denique carerent. Ab alteta parle ,
nobis quidam miseraiionem magis conciliavit, quod , '
vitiis inagis paiebamus, corporique obnoxii el alli- . gaii eramus; luiu vero imprimis, quod ex illis, qui C . '
lapsi erant, tales non geniii sunt, per quos Nuroen ' \ bonignissimuin ad veniam lapsus faciendam adduci . \ ;
poierat. Imo vero iili, qui legem violaverant, earo- ,
dem violare seroper amant. 'Porro neque similia (35) ,
ncque affinia sunt, angelorura naturam ei bominum \
illam assumere. Quid enim hoc profuisset illis , ' *
angelis, qui non erant lapsi ? Si vero in lapsorura (36), 1
graiiam id factuui essel, nonne, boc faclo, illi, qui .
lapsi iion eranl delerioris, quam lapsi, condilionis \
luissenl? Praelerea Verbum incarnatum ei virtutis . ; , '
ei pieiaiis precepia nos docuit, per quae, siquidem (37) illa per graliam ejus observemus, eorum reddimur \ . ' ,
parlicipes, qua3 perpciua regni cuelorutn hxredilas *
eperare jubet. Jaiu vero angelorum natura et virtu- \,
lis et pieiatis notilia erat iuslrucla. Yirtutis qui- ."
dcm, ceu ex eo paiet, quod bouiines, ab illa avo- . ,
calos, in conlraria oinnia pellexerunl: nec minus ' , , '
pietatis. Argnraento est ille, qui clamabat; c Novi .
le, quis sis : sauclus Dei ; el, Venisti ut anle ,' lenpus nos aflligeres*. Cuju&raodi complura alibi , . '
cxstanl. Ilaque Dominus fruslra angeloruin naturam , Mallb. xxn, 30.
Luc. , 34; Maltb. ix, 29.
NOTiE.
(32) Pro Colb. . Neulrum reclinn
.
(35) Legeudiim puto .
pulo : legerim . Foriasse vero pro ,
ugenduin lueril , suadebal. sic lelincn
(~>6) Malim , rcfcralur ad aiitoccdciii
possit .
(33) Colb. pro .
(37) Colb. pro .
(54) l u scripai pro , ex verbo
7

1049
AD AMPniLOCHIUM QTLESTIO CCXLV.
1050
cral snscepiurus. Incarnabalur pranerea Veibttm,
. , viam nobis per ea , quae agebat, osteusurum, per
, . quam redilus nobis in coelum paterel. Dsemonibus
" - vero in exemplum proposili sunt similes illis ange (58), , ; lorum ordines, pristinam sedem luentes, aique illis
ci ' ' \ fpsis, quae agunl, viam ad beatitalero common , ' ^ (39). stranles. llli vero, menle aversi, nec sequunlur
(40) illos , nec ad eosdem converluntur. llaque supcr ; ,! vaoaneum forct, si Dei natura illam angelorum
; \\ (41) susciperet; imo id ipsum poenam iraminenlem ma . jorem et gravioiem, siquidein talis dari polest,
, ; ' redderet. Quod si praelerea Yerbum angelorum na - turam assumere unquam voluisset, quomodo id sine
; - intercedenie parlu aliquo fleri poluisset? Si porro
, lantum per appropriationem aliqnam et relationem
, * & inoralem Yerbum illud se cum daemonibus commu. ' , \ - nicassel, iili vel sic ab eo sejuncti fuissent. Qua
. " porro de causa Verbum lapsos illos sibi maxime
(42) . (13) appropriasscl ? Si dixeris : ln gratiam illorum, qui
, . stationem suam reiinuerant, quid inde commodi
nd hipsos pervenissel? Illis enini meliore condiiione pridem fruenlibus, damones vices suas miseranlur.
Si vero in gratiam lapsorum; quomodo id fas fuishct? Nonne poiins id facium esset, quod Paulus
aversaiur : c Faciamus mala . Qtiando denique partus angelicis copiis mederi et usu venire non
poluit, ncc naluram angelorum Yerbum Dei assumere, sed ununi aliquem eorum, potuit. Quemcuuqne vero eorum assumpsisset, illum unuin salvassei. Ita vero fuiurum erat, ut illa angelorum
iudivisibilta milJies susciperet. Satius tlaque etat, daemonom non misereri, qui se ipsos oronis pravit.ilis insli umenta praesiitissent.
-

'.
Atazi ^

QUiESTIOCCXLV[Coi/.

xai

Quare

pr&cipiainr

nobis

Taur.\Cl\.MaioCCXUV).
rennnltaiio

Satance,

non

aulem pravis itomtHibui.

Edita a Maio (Nov. ColL t. IX, p. 114). De abrenunUalioiie diaboli.

\ , C Salana! ct opeiibns ejus, non autein pravis bo , tniiiibus renuiiliamus, primoquidem, ne molivum
, , quamvis non ralionabile, ex ista reHuniiatione su , \ \ - mainiis, confratrum odio persequendorum vel
\ . , vitandorum, vel repellendorum, vel rejiciendorum.
, Secundo autem, si renuntiaremus pravis bominibus,
- nec nos, nec anle nos magistri et apostoli, qtiis
, , pecraioruin salvatus fuissel? renunlialione quidem
, aversionem producenle, sed el cxhorlalionem cl
, inslruclionem destrucnt, et ila conversionem et
\ ; '. \ poeniienliaiii lollenle. Terlio, et quis est qui dicai
, reuuntio peccaloribus, vel pravis boiniuibus? t
; seipsum dicit inter peccatores, noime seipso re;, - nuntiabit? si vero inler juslos, ne plura dicam, in
, , * tempore pcenhenliae el salutis, superbiae el phari\ , C saicae perdilionis gurgitem sibi efifodiret. Quarlo,
. '. non bomo a principiov sed Saianas decepit. Quinlo,
' , * . *. - Salanas quidem in malo esl invariabilis. Sexlo, lu
, '. - restunlialione Salanse operibus , et qua3cunque
- f jt hoino, siquidem biac fallacia3 semen, conli, \ , - nenlur. illum enim relalionein babenl.
u .
ac

NOTiE.

(38) Sic scrilo pro, .

<39) ha Colb. \ ^.
(40) scripsi pro . Sed vel sic sensus
biat, nisi subinlellexeris , vel sequentem ceiii cum illa permules. Mox
euim angeli in et dislinguunlur. Ila vero iegcnduiu fueril ;

quem angelorum

chorum tibi appropriassel

(41) Sic siribo, cuni Colb. pro , quai

leclionem lumen in versmne expressi.
(42) Sic Colb. pro , quod buc non quadrai.
(43) Noster : > . nullo seusu : *
pro habel . Legendum llaque .

 PATRIAROLE CP.

1051

[CoUl CLIX Taur. CLVIII]Quare Confessores vocentur Samonas et tocii

QUiESTIO CCXLVI

EdiU a Maio (1. c

Confessores qui sunt circa Guriam martyres vocauiur non quod Gbrislum tu sladio confessi sint,
baec esl enim communis omniiun marlyrum aemulatio, sed quod promissionuqp quas ad invicem
bumines habebant lestes ei medialores assumpli,
eorum qui illis consideraut spem non deceperwil,
el ab illis qui a promissis defecerunl jusiam
poeuaia expetivere. Sicut ergo lesies rigidi et
incxorabiles promissionum-quas ad invicem habebant bomines facli, mcriio confessorum nomen
soniii stint.
Q U J E S T I O CCXLVH [CoisL Taur. XGVIII].

<7.
/

ol

^;

. 115, q. 245).
' ' ,
'
\
,
, ,
*

,
.
'.
Aiati

Cur ChrUtus cruci aflixu* ?

Edita a Maio (l. c. . 115, q. 246).

Crucifigitur incarnalum Dei Verbum, Deus ipse, .
ut aperle diaboli injustiliani redarguat, ulque \
siiuiTi erga bomines ainorem iminensum demon
fetret, ne eliam inulli credentes sese dicere Deutn , \
facile ttsse occasionem inde sumant sese deos fa- .
ciendi ei funeslum errorem inducendi, uique illis ,
qui probris et angustiis el malis ad morlem du- \ \
ceiilibus probanlur, semeiipsum palienlise el forli- ,
Uidinis exemplum proponen, virililer ei gralanter ,
accidenlia ferre praeparet. Di etiani oigiiipoleniia \
virtutis suae magis in lucem prodeat : Vi enim et \
manibus et armis et piignis adversarium (supe- * (&
rare), laudabile quiden esl, sed in ordine rerum \ , ,
ordinariarum esl, nec ulluitt diviuae operattonis \
signum revelat. Sed morte mortem ipsam el infe- * , ros el diabolum et principatus ei potestales mundi C \ \ \
annihilare el vincere, hoc esl sine dubio omnipo- \
tenliae divinae quae omnem seusum et menlem su- e,
perat. Ulque niagnitudine bonorum in nos iinperii- "
lornm exhibila, debiiores D O S puri erga illuin ; ,
amoris, el viiae secundum ipsius leges consliluendae facial. Ex quibus lucruin ad nos ipsos reverlilur, , \ * *
regni, id esi, bseredius, el in ineffabilibus quies ,
ei volupias.
,
.
QUifiSTIO CCXLVIII |Coii/. Taur. XCIX,
'.
iiaio GCXLVll] (1).
EdiUrum a Wolfio Iricesima sepilma (Cur. Phil. p.
707, 11).l'ocis?~
Quomodo concilianda verbt
1 f.or. xiv, 22, cum llallb. ix,686.
22;Galland.
xm, 58, XIII,
ei similibus
9

1 #

Quomodo diclum illud apostolicum

: Signa non D

,

credentibus, sed incredulis;

cum
Domini
^
t

,
oraculis conciliari
potest : Fidet lua salvum
, ,

te fecit; et: polerat [acere signa propier

*
*

. >
incredulitaiem
eorum; iiemqne / t a , eamdem
,
c

sententiam
inculcantia .



;

11

lt

Qui discendi stadio in bc inquirit, illi diclorum

sensus non difBcuUer patebit. lllis enim, qui jam
per lempus aliquod crediderunt, nec dubio aliquo
de magno illo, quod profitemur, mysterio vexantur;
simililer vero eliani illis, qui iiicreduliiali penitus
" 1 Gor. , 22.

" Matlb. , 22.

* . , \ '
:,
,

" Maltb. , 58.

NOTiC.
(1) Hanc qnaeslionem jam edilam Maius rursus lypis mandavii (Nov. Coll. . IX, p. 116.)

1053
AD AMPMLOCIIIUM QTLESTIO CCXLVI-CCL.
1054
- suni obooxii, nec ad doclrinam pielatis per niira, \ - cula adduri cupiunl, signorum demonstraiio frusii a
. , et vano conalu offeiiur. Conlra vero illis, qui in
incredulilale educali quideru sunt, postea vero
, scnsiin mcnieni suam ad pietatem convertere
. susiinent, operum mii andorum manifeslalio accom modaia ei proficua esl. Propterea el Dominus nec
. ^ ab illis, qui penitos eranl increduli, fldem poslulat;
. - noverai enim se aptid iMos non invenliirum : neque
\ . ab illis, qui sincere credebanl; noveral enim eos
' , illam jam anle probasse. Poslulat vero ab illis, qui
, (44) ab impietate ad piclatem couvcrsi fidcm apud so. . - ipsos parturiebant. Credcnlibns itaque signa nou
. edunlur; id enim sup<Tvaraneum foret : neque
. . illts, qui ab increduliiate avocari non posenim id ilerel; sed illis lan . \ B sunl; frustra
tum
,
qni
ab
incredulitale
ad iidem perducuntur.
,
. Horum eiiim fides perfectior reddi debet, facla
vero perfeclior ad iruclum ex divinis miraculi
. (45) - (apiendum perducitur. Divi itaque Pauli oraculum
\ cum verbis Evangelii non pugnat. In eorum eniin,
. qui corde penitus obdurati erant, gratiam Deus, in
bominum saluiem omnia faciens, miracuia edere
. , non suetinebat. Qui vero sincere crediderant, illis
, ad credendum non indigebant. Relinquitur iuque
, Salvatorem nostrum eorum causa miranula pa, , ' , uasse, qui nondum crediderani, sed increduloruni
) , baclenus locum occupanies ea requirebanl, per
quae ad tidem pervcnirent, miracula autcm insiar
.
duois nacli in credeniiura coelum iransferebanlur.

QUiESTlO CCXLIX [Coisl. GCLXXiV.

CCLXIV).

'.
,

;
.

Si terra jam esset quomodo facta fuerit

Taur.

dixit enim :

terra autem erat (46) ?

EdiU a Maio {Nov. Coll. t. IX, p. 116) In Gen. i, 2. De ortu teroe.

C Stulia esl ba;c quaestio; qui enim d i x i l : In prin , cipio creavit Deus coeltim et terram, non evidemer
lerram aelernam esse dixil : dixit enim non quod
, * TJV terra erat absolute, sed quod eral inornata. Adhuc
* \ enim invisibilis erat, aquis circumdala et inornala,
, \ nullo modo ad fruclificationem praeparala. Et
, quare luminis primum visionem postea vero sup ; , posilum, id est, solis substantiani conslitual? ut
, majora, dicit Tbeologus, faciat mirabilia. Siquidcm
, aliis formam, prseexsistctite materia, dedit, poslea
\ , - ordinem unicuique et stalum et magniludineni
disposuil. Hic autem quod est mirabilius materia3 formam prius creai, forma enim solis est lumen.
.
QUiESTIO CCL [CoUi. CCLXXV. Taur. CCLXVJ.
'.

\\

.
%

Si lumen Ueu$ creavil, non ip$e lenebras fecil;

enim imcr $e pugnant (47).

hac

Ediu a Maio (1. c. p. 117, q. 249). An Deus aoctor lucl tenebras creare potuerit.
, ' Sunt quidem inter se conlraria, eed bominibus
\ \ \ ambo necessaria. Hoc David Creaioris magnifkeu " , tiam, proclamans dicil : Posuisli enim (eoebras,
\, , \ , > . . . , - inquit, el facta est ox, et reliqua usque ad :
NOTiE.
(44) Sic Colb. pro .
Tlieodoreto q. 5 in Gencs. (Opp. ed. nov. 1.1 hujus
(45) illud est ex Colb. quod sensus pos- Pairologiae LXXX, col. 85.
tulai.
(47) Esi pariier ex Tbeodoreto q. 7 iu Genes. 1.
viC) Hanc disscrtatiouem Photiue fcre lotam ex
c. col. 87.

1055

P A T R I A R C H J E CP.

1056

c Exibit liomo ad 4>pus simm et ad operationeni \ 1\

stiaui usque ad vesperam. Quod sint necessaria* , *
tenebr evidens esi; quod auiem non sint sub- , * ,
stanlia, sed res quaedam accidenlali3, facile est ,
hoc inlelligere ; sunl enim coeli et teme adumbra- \
tio. Quamobrem evanescit el in nihilum evadit,
redeunle lumine; lumen autem esl subslantia et in . \ \
ee subsislil. llaque et oricns splendescit, el cum \ * \ *
occideril, rursura oritur; el cum abierit, revertimr. * Ex* boc autem discal quis quod tenebrae sint acci- \
dens. Domus enim non Jiabens lampades in lene- , ,
bris est loia ; adduclis autem lampadibus illustra- ,
tur : Non tenebris alio migranlibus, luminis ad- . vcntu pereunlibus. Non sunl igitur lenebrae , , *
substanlia quftdam increata neque ctiam sub- ,
stanlia oreala; sed usus quidara necessarius, * *
ab bis quaefacta suiil prnveniens et sapieniiam Dei ,
pnedicans. Siaiim ergo propbeta ex boc Deuni lau- , , #
d.il, Qui fecil, inquit, lumen et preparavil lene- , d
bras. De lumine quidem convenienler dicit : ,
*
Qui fecii; de lenebris autero, Prwparavil.
Sunl \ .
eniin accidene quoddam quod el consisiit et dissolviiur.
Q U J E S T I O CGIJ [Coisl.
C C L X X V I . Taur.
'.

CCLXVIJ.
Quare feras et replilta

fecerit Deus (48) ?

Edila a Maio (1. c. 117, 118, q. 250). De feris et reptilibus a Deo creatis. Gen. i, 20.
Pueri tum lerricularaenlis, lum etiam loris el
xa\
viigis indigent. E l per illa quidem ipsos lerremus, \ * \ , ;
per baec auiem erudimus. Nos ergo sciens Deus ad . \
indolentiani propensos, sicul funiculos quosdam et ^ , terricula feras nobis prseparavil ut ab iilis ler- ^ *
..t
_ . ^.._.
. . . i _
^
} ,
rilt,
ad
illum aUrabamtift el ad
illum in auii
\

. *
liuin vocandum praparemur. Sed quemadmoduni adulti infantiles timores spernunt, ita et
qui in virtnie conQrmali sant feraruni uon per- , \ ol
timescuni incursus. Elenim ante Adamum asta- * \
banl ferae, anle pcccatum, servilutem suam confi-
tenles, el cum Noe in arca babitabant el cum Da-
niel iu fossa leones quanquam dira fame cruciali; * \ ,
vipera cliaro, Aposioli manu deiilibus arrepta, nec \ /
poccati flaicitate et mollitie inventa, sese slaium \ ). \
dejicit et in ignem irruit, quasi sibiinclipsi poenam \
infiigens ex eo quod in corpus non conveniens sese ,
injecissct. Nobis ergo enervaiis providens, deserla
illis] loca et noctis tempus partilus est. Reptilia . \ ^

aulem
cavernis genus
assignavit
ut nonnisiAccidit
difficulter
ab
,

illis
hominum
vulnerareuir.
autera
\
,

aliquando quosdam ab illis sauciari, ut |unusquie- ,

que limens ne eimile damnum paiiatur ad illum f$ov ' ,
qui polest salvare (id esl) ,ad Deum confugiat. ' , *
Aliunde et illa ad mulla salularia remedia inser-
viuiu. Nemo ergo feras singulas considerans Grea- , lorem reprehendat sed illarum ulilitatem requi- rat. Elenim ei corpus bumanuin lnullam habel . \
graliam ei barmoniam el utililatem in partibus, ' ,
f ed babet ctiam pituitam et ad illius secretionem , *
j-ecessus, et niale oleniein odorem. Nullus autem \ NOT^:

(48) Est Tbeodoreii ftlus q. 18 in Geues. col. 08.

1057

AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCLr, CCLII.

1058

* * \ - sanue cx lioc vilam acctisabil. Sine enim illis vi ' vere impoasibile esi; ex boc enim oritnr quod re*
* frigeral ei sanguinem et ardorem, et biiem uiram , * - que. Sed sicut per illa consistit, ita ex dictis uuo
, \ vel soperabuiidante, vel deticiente deperil. Si quis
* * , enini unam digili pariem absciderit, videbitur ijla
- omnino inulilis; convenit ergo nos non singulaiim
- \ unamquantque lotius parlera creationis cooside . rare, sed quaerere ei inepicere utrum ulilitati
\ * communi aliquo modo inserviant. Ferae hominem
pertimescunt, piopier polestatera illi super illas a
' principio dalam. Quia auiem legem divinam transgressus iuil, aliquando ilhim spernunu
. \
* *
.
>.
QU^STIO GCL1L
' * c * Cuinam Deus dixerit: Faeiamus hominem ad inuuji*
' ; >
nem el timilUudinem nottram (49)?
EdiU a Maio (1. c. p. 118, 119, q. 251). fixplanatioIn Gen. i , 26.
* - Evidenler suo consebttanliali et ejusdem oa \ . lurae Filio; illorom eniro una potest fleri imago.
Haeretid autem qui illud ad angelos dictum fttisse
, \ , inepii putaverunt, el ad dsemones, quod majorero
* redolet impietatem, omnioo sunt insipienlee.
; Quamnam enim babeat communitalem imago Dei
, et angelorum et dannomim ? Quorum subsiatitia
; \ ila differt, ut nullo modo inter se comparari
- possint, quomodo illorum eadem iinago cogitari
, \ possii? Judseoram insaniam neroo est qui non
\ \ derideat, ad semeiipeum enim dieont Beum ilbid
, * locutum fuiftee, proferens faciamus ad imitatiooem
* illonjuv quae dicit ctiam in phirali nanero, moa - darnus; sed adest inier illa magoa differentia.
, \ - Verbum enim faeiamu* quaei ad actionem comeu, * C nem aeqaalem vocat, manaamu$ autem vel decer * uimui, quamvif plurali nuroero prolata, nallo moda
, * alinm ad actloDem commuoem vocari supponunt.
* Aliler aulen verbum decernimui et mandamu*
, clare apparet ad quid dkantur, evideiiler enira ad
* , aubjecium. Hic autem verbum fadamtu, pneeertim
, propter illud quod adjicitur ad imagiaem, nibil ab , soluie dat excogitandum ni&i Filium et Spiriium
, , \ , * sanctum quibus commiUuntur maximae potestates,
- qui dicere consueverant, mandamus et deeermmus,
ei jubemus, ei alia id genus. Atlaroen pleruroque
\, ' sancla Scriplura exbibet Deum in singulari nu * \, ' mero loquentem : Teropus euim omnia venit
\, t * ante me. Me poenitet qaia feci bominem;
* et: c Delebo bominem; e i : c Non erunt dii alil
. " , praeler me, et alia mulla. Aliquando autem in
c , \ * plurali numero loquens numerum Triniiatis per\ * * sonarum figurare videtur, ut cum dicit: c Yenite,
* descendamus et confundamus linguas eorum, * et
verbum de quo agitur. Hic enim cum ralionabile
, aniiuai creassel Deus, quod et renovaturus erai post
- multas generaiiones, in nomine sancue Trinilaiis

NOTiE.
(49) Ha3C qusesiio, qux ex Tbeodoreioq. 19 in Genes. p. 102 desumpta esl, deesi in Coisl. el Taur.
Quod el de duabus sequeulibus valel.
PATROL.

GB. Cl.

24

1059
FATRIARCHdS CP.
1060
eoiiliciena ganciissimom baplisma, generatioDero , \
creaturus quae ista inyalena acciperet, in snigmate \ *
et unitaumi subetanti ti numerum personarum , ,
deinonstral. Com enim dicit, Dixit Deu$, divin * ,
naiurse communilatein manifeslat; adjiciendo au- ,

lem faciamus, personarom mulliplicilalemdeclarat. I
,
ilerum dicendo numero singulari imaginem identi-
talero nalurae exhibiiit; nostram autem adjiciendo *
bypostasium roulliplicilatem. Oinnia nim praevi- \ ,
dens Deus et Unigeniii sui incarnaiionem, scilicet
quod isiam naturam ex sanclissima virgine assum- , ptunis erat, merito illam generationis fundamenlum .
bonore magno dignatus est. Primum quidem consi- ,
lium creationis praeposuit ut creandarum rerum
raiionem praesigniiicarel. Postea personarum divi- ,
nitatis nuiiieruid manifestavit, ut formalus bomo ^ 6 Iheologiae aecreta eumerel et qui sanclo bapligino , \
dignatus esi, clare cognoscal quod qui formavit et \ , ipee salvavil, et qui ealvavii ei ipse forroavit. * Pneterea ut auctor formaiionig factua, ostendit ,
immensmn erga boc plasraa amorem; sed nec \ * *
manue habcre Divimtatem dicimus, nec consilio
quodam, vel pravisione indigere, ot, eecundam Pla- ,
lonia verba, ad cogttatara lonmam facturam suam
prepararet: aed igtorum unumqaodque imroensam
Dei erga crealuras gollicitudineia demooglrat
.
QlLSTIO CCLUI.
.
Quid tignificet : c Ad imaginem (50) ?
* ;
EdiU Maio (1. c. . 119, , q. 151).
Quidara aa invisibilitatem aoim referri iUud ad Q * hxaginem dixerunt: sed gi ila sit, roulto magis ad * * , *
imaginem essent angeli: quidam auiem omnino
stulte dicunt bumanitaiem ad imaginem divi- * ,
nam factam fuiise, decepti ex eo quod sacpe
dicatar io Scriptara sacra de Deo : Oculi, ma- \ ,
us, et simiiia, non intelligentes quod Deus ho- *
mines per alios homines alloquens, audiemium , Imbecilliiaii sermoiies metitur, et quia per oculog * * ,
nos videmus, visionis faculialem in illo oculos no- *
minavit, sicut et aures, audieodi faculiatem, ei \ * *
loqaendi 08. Attamen immensiialem Dei ex multis
Scripturae locis discere facile eet. Quidani ergo ma- *
gistriita intelligebani illud, c ad imaginem elsimili- , * *
Kidinem nosiraio, gcilicet, quod cum creaturas sen- , > \
tfenteg el ralionales fecissel qui esi omnium Deus, D
a $
.;
bominem ultimo loco fecit, sicut qaamdam sui * ipsiug hnaginem ponens in medio creaturarum fna- \ *
nimaiarum ei sensibiliura et rationabilium ut crea-
turae aniraalae et inanimalx illi sicut quoddam iri- '
buium otilitalem conferant. Creaturae autem raiio- \ ,
nales illi providendo suatn erga faclorem benevo- . *
lentiam ostenduui. Qaidam aulem verba ad tma-
ginem Dei ad iinperiora factum faisse bominem
, f \
significare dicebant: adjecil enim, inquionl: t Et , > . . .
praesit piscibue maris, > et reliqua. Sirut enim ille ,
t>abet omnium potentiam, ita et dedit bominibus .
iu creaturas irralionales potentiam.
NOTiE.
(50) Cum bac quaestione, quam e Tbcodoreto q. 20 in Gcnes. decerpsit auclor, confer quaest. XXXVI.
TO7torr|X

1061
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCLIII, CCLIV.
10(2
" \ - Possentelinm inveniri alia quasi arcbetypi exeni * \ - plaria: fecit enim homo, exemplo Dei creatoris,
\ et domos et muros et urbes el portus, coeli simi \ , , \ litudines, et solis et lunae et astrorum et hominum
\ \ et irrationalium animalium imagines. Quamvis
* \ ineffabilig sil in operando differentia, attamen bomo
, ' - aliquo inodo creang suum factoreni iroitatur sicut
, iroago suum archetypum. Elenim imagotaabetar * * chetypi appareniias; pariium qtridem formas habet,
* , viriutem autem non babet: anima enira qua sese
* movetcorpus privalur. Sic iterum regnat bomo et
* judicat ad imitationem illius qui est omniuro Deus.
llle quidem testibus et accusatoribus indiget et
* * \ \ multis aliis ad judicandum: hic autem, nullo.
* , - Omnia enim antequam facla inl cognoecit. Sic et
* \ * homo Deus appellalug est, quia el imago vocatua
* est Dei. Paulue enim dieit :c Homo non debei capnt
* * * c rooperire, com git imago et gloria Dei " . S*d
, Deas sccundum nalurara euara sic vocatur; bomo
* > autem gicutimago nomen (antum habet. Ilem vere
* et realiter incircumscriptug eat Dens : hoc auiem
* \ aliquo modo imitatur intelligentia bumana; in mo * \ menlo enim et orieniem et occideniem et austrum
* et septentrionem et coelegtia et eubierranea per \ corrit: sed hic quidem solaroenttsimaginalione;
\ * Deug autem eubstantia et eapientia et potenlia in * circumscriptug eat. Inveniri eliam potest aliud
* \ * exemplum satis perfecluro inanima bominis tbabet
' enim Hla in geipsa et vitam rationalem et anima i
t mens parit verbum : verbo autem prseftgt
\ * spiritus, non generatus sicot verbam, sed gemper
, - comitana. Haecautem suntin bomine, sicut inima , * . gine, ilaque inconsietens est verbum sicut et
* mens. sancta autem Trinitate treg credimus hy \ \ * pogtases et indivisibiliter unitas et in ee singula riier subsistentes.
* \ *

fi

m; e

'.
QUiESTIO CCLIV.
, Bonum e$*e Deum existimantet, quomodo illi tantam
;
attribuatis severitatem ? Crudelilas est enim el
durilia tantam propter parvnm manducalionnn
inferre vcennm, non solum itlis qui peccaverunt,
, ,
sed el illorum posteritati (h\).
.
EdiU t Mtio (1. c. 121,122, q. 255). De poena gravissfma a Deo in Adamom et ejus posteros constilnla.
Gen. , 16, 17.
- D Primo convenitper*ua*um esse illis qui pielati
* colendae eludent, quod quodcunque ab oronipo tenle Deo factum vel mandatnm sit, et sanctum et
* justam et bonum et pbilanlhropicam est. Deinde
\ \ , gcito opug est omnem legem, quamvis de minimis
$,\ rebog giatuat, aequalem babere virtutem ac illa qti.ne
( * maxima facere jubet, et eminenter qnando agitur
, de lege divina. Sit in exemplum lex qnae rJrcum * * cidi omnes jubet, qoam s\ quis transgressus fuerit,
\, - nullam proximo offensionem causal, altamen legis , Utor dixit: Quod omne masculinura incircum" I Cor. , 7.
NOTJE.

(51) Tbeodoreti sunt fere omnia (q. 57 in Genes. p. 151).

1063
PATRIARCHiB CP.
1064
cisum quod non circuincisum foerit die oclava, ex- \ \ ; ,
lerminabiitir, ei quam etaluit boraicidis ct adullerls . >
pcenam, earodem illis ponit " > Si aulem Marcion
elejusdem impieiatis asseclaepropterea praesertim i ,
legem el Legislalorem ipsum redarguunt, Evangelio * c
jingua eorum comprimenda est. c Qui enim mente * > \, c
lasciva mulierem viderit sicul adolter ab Hlo judi- , *
cainr ;>ei, cQuidicit frairisuo, Raca,reusesl con- , * ,
tilio; et qui temere irascitur, rens erit judicio; et qui illum fatuum vocaverii, reos erit gehenaae , ;
*
ignis . Quidam hunc quidem bonom appellant,
crudelem autem Veieris Testamenti legislalorem. \
Hc autem islis aecunduui illorum niensuram du- *
riora stint; nos auiera ei has et illas anius leges ,
scimus, differentiam auiem sola effecit eubditorum .
qualitas. Sicut enim bonu roagiaier iinperfeciis quidem imperfecta, perfectis aoiem perfecta
attulit.
Ad hoc autem et illud considerandum esl, quod ,
illis qui primi leges fransgrediuntur, sine venia
infliguulur poenae : iia ui alii punilione viea traos* ,
gredi non audeant. Sic qui prius in Sabbalo lignum *
collegii, ab omni populo lapidatus esl. Postea autem ]
muliis Sabbati legem traiiggredientibua longani- * \
iniler lulil legislalor. Sic Cain qui primus bomicida , ;
fult, inexorabilibus poenis circumfertur, quarovis * postea multi homicidse pcenas non siatim dederint. ,
Oportebat ergo Adamum, accepia lege el bac nou *
onerosa, siquidem ex orani geoere fruciuum de- , deral abundaniiam, uno soLummodo impedilo, pro (
deliclo ad utiliiaiem generis sui poenas dare. Si , ) ,
autein nimia ira commotus, ul dixi^ Marcion abo-
_
,_
minabilis,
propler
parvaro eomestionem nioriis _poe * , ,
naro intulil, quomodo omnibus bomioibus ad ini- ^ .
pietaiem ei injusiiliara irruenfibus, noo totaleni
perdiiiooem lnlulerit, sed e coulra suumFilium de- , ; \
derit, et per passionem ad crucem salutem dona- \
verii. Evidens est aulero illis qui in divioorum *
noiitia versaniur nihil ex animi inconsiantia facere ; *
Deuin: haec est enim proprie paseio iliorum qui
ngluram variabilem babeoi, nec futurum cogno- , \ 6
scunt. Deu auiem ei quae non sunt sicul et quae \ facta suiti videl. Itaque pravidens Deusquod Adam \ '
mortalis fieret propier iransgressionera mandati, ) , \
lali modo illius naiuram in masculum et feminam ^ \ *
praeparavil. Morlalibus euira et generaiione ad \ generis sui durationem indigeotibus, lalis est cor- *
porum disposilio. Immortali enim nalura nou in- jy
*
diget femina: bf#)us causa Greaior corporum qui- ,
dem nuroerum simul produxii, mortalia auiem , * '
aniinalia bina ; el posiquam siogula forroata sini, ,
.
illis benediclionem ad rauliiplicaudum intulit.

Haec ergo prsevidens Deus, non modo in masculuin et feminara bomioem fecii, sed et de mandu- \
ealioiie legem illis dedit. c Ecce euim, inquit, dedi . ,
vobis omikem berbam afferenlem seiuen, etcaetera,
ul sinl vobis in escam . Et bc ante mandaium. * *
Non ergo ita pleua esl irx punilio, &ed esi modus '
,s

1 7

Levit. , 3.

Malih. , 28. ibid. 22.

47

Genes. , 29.

1006
1065
.
AD AMPHILOCHIUM QlbESTIO CCLV.
Ut
enim
peccatum
ex - agentli sapientia plenus
, horresceret hominum genus ut causam mortis
factum, post transgressionem mandati mortis de 6 , crelum qui est omnino sapiens, intulU, elbocqui , dem odium peccaii moliens, hominibus autem sa , liilarem niedicinam praparans, scilicet, Unigeniii
' 6ui incarnationem, per quam nobis ex mortnis
\ resurrectio et immortalitas operatiir. Quid auiem
; , . crudele habet hocdecreium?< Terra es, etin terram
, , - reverteris i e terra le, inquit, ad mulio meliorem
* ) naturam pneparavi, quia autera non voluisti man, * datum meum servare, ad primam naturam rever \ ; leris, quare autem parvum esse videatur pecca , liim? llle quidem omnium dedit potenliam, uno
* , solummodo interdixit; hic autem omuibus reliclis,
\ illum el solum et primum carpsit fructum. Hoc
\ . , \, enim ilJi Dorainus exprobravit. Quis enim, inquil,
, indicavit tibi quod nudus esses, nisi quod ex ligno
, ' ; - de quo preceperani libi ne comederes comedisii ?
\ demonslravit autem et diabolus illos non come . * - disse ab alio qnodam ligno. Ilaque dicit Evae : Gur
, - praecepil vobis Deus uinon comederetis de omni
; , \ ligno paradisi? Si enim illos comedisse scivisset,
non putasset de omnibus arboribus illos mandaium
- accepisse. Non est parva ergo transgressio: primujm
, .
enim apprehendit qnem solum non allingere jussus
fuerat.
M

19

'.
;

QUiESTIO CCLV \CoisL CCCV, Taur. CCXCIVI,

QuosnamfiliosDei vocaverit Moyses (52).

Edita a Maio (1. c. p. 123, q. 254). De Qliis Dei in texto Geo. vi, 2.
01 , C Qui quidein angelos esse sentitint turpiler erraut,
; filios autem vocavii Dei tllos qui ex Seih orti sunl.
Dicens enim Scriptura sacra quod ex Selh Enocb
, - iialus esl adjecit : Isle confidii invocare nomen
Domini Dei *. Aquila auteoi dicit : Tunc cmpit
Tore -% - invocare notnen Domini; ostendit aulem quod per
pieiatem iste primus divinam appellationem obiinuU
\ et a parenlibus Deus cognominatus est. Uude qui
* , ex ,illo natt sunt, filii Dei noroinabanlur. Itaque
\ Dominus per prophetam Oavid dicit: Ego dixi :
\ \ Dii eslis et filii Excelsi omnes
> E l : c Deus
> \, stetit in concilio deorum
In medio atiiero deos
judicat. c Sic nominat illos qui imperant. Etenlm
adjicit ; c Usquequo judicaiis injuslitiam ei per\ ; sonas peccatorum sumitis"? clcaetera. Et sic
- D muttis Scripturae locis invenies deos vocari illos
* omnes qui ab aliie bominibus distinguuulur. Qui
, ergo ex Selb orli sunt sive ex Enocb, qui Deasprirous
, , vocalur, nati sint, sive solummodo pieiate a liiiis
, Caiii differenies, fibi Dei vocabaulur, ei non roi, scebaniur cum illis qui ex Gaiu descendebam,
propter maledictionem coutra illum a Deo illatam.
Temporis auiem decureu, pulchras videntes filias
, \ , Cain ei multis musicis instrumenlis ab iHis invontis
, * deiinili, Jobal eniin ex illis orlus psalterium et ci Gen. , 19. ibid. 11. Gencs. , 24.
Psal. LXXXI , 6. " Psal. cx, 1. " Psal. L X X X I , 241

;.

(52) ExTbeudoreio quaest. 47 ia Genes. p. 117 seq

PATRIARCHJE CP.

1068

tliaram invenit, et acteperunl illas sibi uxorea, et ( ita illorum bonesias corrupta fuit, et a Deo poenas \ ),
tranagressionis causa dederunt, perdilionem lota- ,
lem invenienles. Illud autem omnino advenenduin , est acilicet, non simpliciter illis divinuin verbuui ex- * probrare peccalum, sed zelum et ardorem in trans- ,
grediendo: hpc enim indical illud : Omois qui in , *
corde suo studioee cogkat malum omnibus diebus. * ,
Qui enim peccati victoriam aegre ferunt, propter \
loeniis imbecillilatem, non autem ex malitia supe- *
raii, postea aulem dolore affecti et gementes babent ,
rationabilem aliquo modo excusationeni. Qui au- (5, ,
tem ad licenliam el maliliam omnimode inclinantur, *
ita ut semper novas malitise ideas excogilent, qualis * \
veniae sint digni?
, \ , ;
Q U J E S T I O CCLVI [Cot/. CCLXXVH,'
<
Taur. CCLXVII].
Lege nondum promulgala qua jubet honorare
pa

irem el mairem, quomodo Cham ut parricida
,
;
judicatur (53) ?
Edita a Mtlo (1. c. p. 1 2 5 , 1 2 4 , q. 2 5 5 ) . Cur Cbam ptTFicidiireus judicatos. Gen. , 2 8 ,
Naluraliter in corde necessarias leges hiscripsit

ueus. Sic Cain condemnavit, quia illuui oatura * ,
crudivil qaod homicidium e*t vetitum, attamen
dolo uteng ut adjumento longe a parentibue abdu- , cens fratrem interfecit, el Deo inierrogante, c Ubi ,
est Abel fratcr luue , > scire negat, evidenter quia , c , ,
sciebal malum esee qaod patraverat, convictos au- *
lem a jusio Judice confessus est majus suum esse ,
peccatum quam ut veniaiD mereretar. c Major est * enim iniquilas mea quam ut veoiam merear . > C * > \ '
Porro ipee Adam diviuaro praseatiam sentiens ,
aese afccondere tentavit, sciens cerle quod furtam \ *
malum est. Sic Chain parricidii accusationem in- currit, propter legis naturaiis transgressionem. \
Quod vero bonorare parentes oatura edocet, testan- ,
tur Cbam fratres qui cum multo pudore patrem
operueruni.
.
QUiST10 CCLVII \Coisl. CCLXXVIII,
'.
laur. CGLXVlll].
Quar$ Cham in peccutum lap$o ftliutilliut
male ,
dkalur (54) ?
;
Edita a Maio (1. c. p. 124, q. 256). De fllio Cbaami peccatoris maledicto
Omnee una, iinilo diluvio, divio benedictionis D ,
fuerunt participes. Tirauit ergo Noe malediclioneiw *
inducere in aliquem qui divioae beoedictionis fuerat
particeps : cujus causa banc fllio illias deposuil, *
el hc punilio jtisla eei. Quia eoim cum essel filius
pairem offeodit, per maledictionera Olii puoilionem ,
accepit. Ad boc atiteni et illud considerandum est , quod, si ipse Cham roa ledictionem accepisset, iii om- * ,
nem suam progeniem poena extendereiur. Porro ex *
illo orii gunt iEibiopee ei iEgyptii et Llbya tota ei
Pboenicia etPalaesiina. Ne autero omne geous pceua al- *
u

, e

Genes. iv,9.

f i

ibid 13.
NOTiE

(5'>) trx Tbeodoreto q. 57 in Gencs. p. 151).

Ex Tbeouoreto q. 58 in Genes. . 162

1069
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCLVI-CCLVill.
70
to , tingerettir, tn juniorem lilium poenam immisk. El h< e
scire convetiil non esse maledictionem sed praediclio ^ / ' nem verba josti. Cum enim Israel ex Sem oriundus
Pal&gtina potiturus erat, banc auleni a ionge habita
bant fllii Gbanaan sub forma imprecalionis prsedi, , clionem declarat, annuntians futtirum, ei timoren*
^, incuiiens Hlis qui posiea futuri erant, ne in parentes
, - peccarent, et clare hoc docet Sem benedictio:

Benedictus Dominus Deus Scm : erit Cbam ser vus ejus". Dilatet Deus Japhet et babitet in la bernaculis Sem. Japhet numerosam progeniem
* propbetavit, Sem aulem pietaiem. Deum autem io
, tabernaculis Sem babitaturum predixit : habiiavit
autem in patriarchis ex Sem oriis et in propheiis
- ab istis descendenlibus; et priinum sub tentoriis et
poslea in Jerusalem. Perfeclam autem adimpletio , nem habuU proplieiia in mysterii disposiiione mira bili, cum ipse Deus Verbum incarnalura est et teiu - plum suuro vocavit quam ex semine David et
\ Abraham assumpserat carnem. Ex Sem enim et
\ \ ipsi originem ducebant. Cbanaan autem servitus
\ iu Gabaonilis adimplelionem obtinuit.
.
1 '.
,

;
9

QuifiSTlO CCLVHI \Coisl. CCLXX1X,

Taur. CCLXIX].
Quomodo Abranam fidut appellelur qui dixeril:
< Undezeire ponum quod pa$$e$*uru$ iro eam * >

Ediia a Maio (1. c- p. 125, q. 257). - De Abrabami interrogaUone. Gen. xv, 14.
, ; C Hoc verbum unde ecireposentn non increduli est,
* sed expetenlis discere haereditalis modum. Posl quara enim vidisset populis ab innumerabilibos
, Palaestinaro babitari, discere voluil quomodo terraj
? ; bujus dominatura occuparet. Belli jure? siue bello?
; ; ; - vivenlibus dlis? interempus? expuieis? Quapropler,
; post sacrificium, qoi omuiam rerum Deus visus
, , , erai, fPraenoscens, inquii, cognosces quod peregri , \ , nuin futurum sil semen luaiu " , et c&tera usque
'^. ad: < Nondum eniin completae sunt iniquitaies
Amorrbaeorum. > Proinde, exdivina illa reeponsione
; , cognosci potest modus qusestioois. Postquam enim
; dixisset: c Unde scire possutn quod posseesurus
, \ eim eam, > didicit quot qaidem annos peregre
, commorarenlur, affligereniur, quantaeque digni

, D censerentur providtnlise, quosdam quidem cum bis

bellaturos, castigandos esee; aKos vero illorum
fortunis fruituros. Atquo ipsum nibil ex iis perpee \ sum, in pace animaro efflaturum. Didicit eliau
\ - bojus dilationis causam, nequis conspicerel propier
muliitudinem incolarura noa potuisse Dominum
, \, c " Deum hujus terr iradere dombialum, dixit:
'^ Quia Dondum exiiii digna fecisseni Amorrbaei.
Non enim oportel veoluri seeleris ex prasumpiioiie
* solvi poenas; et quod eu lempore pii essent,
, consiat ex Abimelech atque e Cbebrae incolis quoa

Genes. ix, S6.

" Geues. , 13.

NOTiE
(55) Eat Tbeodortjii q, 05 in Geues. 171.

1047
PATRIARCH/E CP.
1048
nihil eorttm, qoae ad corpus nertineiit, ?el amove- , , *
1<, vel conlemniiur, nulla vero etiani rc, quam , (32)
corporis natura alias posiulat, idem araplius indi- ,
gel; id quidem nobis commercium oondiiionis re- , (33) iucorporearum ila largitur, ut et trirailes ange- , \ .
lis, et superiores iis dem siinits fuluri. Superiores
quidem ideo, quod natura nostra per euin, qui ; . itlam assumpsit, juxla Pairem collocata esi; ad \ \
similiiudinein vero mentium incorporearum per- , \
ducti; postquam ab affectibus et corruptibililaie ,
immunes, et a corporeis affectiombus, petulanliaque (34).
inconstaniia, cui nialeriale quodque obnoxium
esl, liberi evashnus.
, |,
Hic vero eiiam observandum est, verbis illis,
c Erant ut angeli D e i , > non eamdeiu iiaturae ,
dignitatem , sed id poiius indicari, quod nihil , , . corum , quibus in caroe fuerant obnoxii, imposie- \
)um simus experluri, angelicae vero iudoleiuiae par- licipes et a passionibus corporeis tnimunes vitana in , \ ,
resurreclione acluri, quamvis inlerim angelis eo
simus superiores, quod nostrani lapsorum iiaturam \ , . \
Dei Filius assusnpsil et redeinit, illorum vero non , ,
ilem. Gujus quidem rei ralionem in eo qua?rere . oporlei, quod illi quidcm nos seduxerunt, nos vero ,
seducli suinus; quodque illi varias praerogalivas \ .
babuerunt, quo minus peccareni, quippe qui affecti - \
bus minus palerent, ad Deum vero propius accede- \ , \
rent, el corpore denique carerenl. Ab allera parle ,
nobis quidaro miseraiionem inagia conciliavit, quod , '
viiiis inagis palebamus, corporique obnoxii el alli- . * gati eramus; lutn vero imprimis, quod ex illis, qui C . '
lapsi erant, tales non geniti sunt, per quos Nuroen * b^nignissimuin ad veniam lapsus faciendam adduci . ;
poierai. Imo vero illi, qui legem violaveranl, eara- ,
dem violare seroper amanl. 'Popro neque similia (35) ; \
ncque aflinia sont, angeloruro naluram el bominuin \
illam assuniere. Quid enim boc profuisset illis , '
augelis, qui non eranl lapsi? Si vero in lapsorum (36),
graiiam id faclutn essel, nonne, hoc facio, illi qui .
lapsi non erant deterioris, quam lapsi, condilionis
luissent? Praeterea Yerbum incarnalum el virtutis . ; , *
el pieialis pracepla nos docuit, per quae, siquidem (37) illa per graiiam ejus observemus, eorura reddimur \ . ' ,
participes, quae perpclua regni cuelorutn haereditas \
eperare jubet. Jaiu vero augelorum natura ei virtu- \,

|
" ** *
"I
"

'
'
lis et pieiatis notitia eral instructa. Virtutis qui- ."
dem, ceu ex eo patet, quod bomines, ab illa avo- . ,
catos, in contraria omnia pellexerunt: nec minus ' , , *
pietatis. Argtimento esl ille, qui clainabal; Novi >*.
le, quis sis : sauclus Dei ; > et, < Venisli ut anle ,' lenpus nos alfligeres*. Gujusroodi complura alibi , . ''
cxstaui. Iiaque Dominus frusua angeloruin naturam , Mailb. xxii, 50.
Luc. , 34; Maith. u , 29.
.
(32) Pro Golb. . Neiilrum recluni
(55) Legeiidum ptit" .
pulo : legerim . Fonasse vero pro ,
icgendum lueril , suadebai. sic relincri
>6) Maliiu , ut refcratur ad anlocedeji^
possit .
.
(33) Colb. pro .
(37) Colb. .
(54) lia kcripsi pro , ex verba
T

1049
AD AMPniLOCHIUM QILESTIO CCXLV.
1050
crat snsceplurus. Incarnabatur pralerea Verbum,
. , viam nobis per ea , quae agebat, ostensurum, per
, ; . quam reditus nobis in coelum pateret. Dxmonibas
" - vero in exemplum proposili sunt similes illis ange (58), , ; lorum ordines, pristinam sedem luentes, atque illis
* ' \ ipsis, quae agunt, viara ad beatitalem common , ' (5 (59). strantes. llli vero, raente aversi, nec sequunlur
(40) illos, nec ad eosdeiu converluntur. Uaquc supcr; , vacaneum forel, si Dei nalura illam angelorum
; \\ (41) susciperei; imo id ipsum poenam imminenlein ma . jorem et gravioiem, siquidein lalis dari potest,
, ; ' redderel. Quod si praeterea Verbum angelorum na c - luram assumere unquam voluissel, qaomodo id sine
; >^- inlercedenie partu aliquo fieri potuisset? Si porro
, lanlum per appropriationem aliquani et relalionem
, ' nioralein Yerbum illud se cum daemonibus commti/ ' , \ - nicasset, illi vel sic ab eo sejtincti fuissent. Qua
. " > porro de causa Verbum lapsos illos sibi maxiine
(42) . (43) appropriassct ? Si dixeris : graliam illorum, qui
, . stationem suam retinueraiit, quid inde commodi
nd lapsos pervenissei? Illis enim nieliore condiiione pridem fruenlibus, d:t*moues vices suas miserantur.
Si veroin gratiam lapsoruin; quomodo id fas fuissei? Nonne poiius id factum esset, quod Paulue
aversaiur : Faciamus niala . Quando deniqne parlus arigelicis copiis mederi el usu venire I I O H
poiuit, ncc naltiram angelorum Verbum Dei assuiuere, sed ununi aliquem eorum, poluit. Quemcunqne vero eoruni assumpsisset, illum unum salvassei. Ila vero fuitirum erat, ul illa aiigelorum
imlivisibilia millies susciperel. Satius itaque eral, daemonum non misereri, qui se ipsos omnis pravitalis insti umeiita praesiiussent.
'.
QUJESTIOCCXLV[Coisl. Taur.\Cl\.MaioCCXL\\).

Quare prwcipiatur nobis reuunltaiio Salance, non
;
aulcm pravit iioiuinibui.
Edita a llaio (Nov. Coil. I. II, p. 114). De abrenuntialioue diaboli.
\ , C Salana! ct opet ilms ejus, fion autem pravis ho , ininibus reniinliainus, primo quidem, oe rootivum
, , quamvis rationabile, ex ista renuniialione su , \ - matnus, confratrum odio persequendorum vel
\ . , vilandorum, vel repellendorum, vel rejiciendorum.
^ , Secundo aulem, si renunliaremus pravis homtnibus,
- nec nos, nec anle uos roagislri et apostoli, quis
, , pecraiorum salvalus fuissel? renuntialione quidem
, aversionem producente, sed et exhorialionem el
, insirucliooem destrucnt, et ila conversionem el
; '. poenilentiant tollenle. Terlio, et quis esl qui dical
, renuntio peccaloribus, vel pravis horoiuibus? ui
; seipsum dicit iuler peccatores, noime seipso re, - nuntiabil? si vero inler justos, ne plura dicam, iu
, , ' tempore poenilentiae et salulis, superbiae et phari\ , \ C saicae perditionis gurgitem sibi effodiret. Quarlo,
. '. non bomo a principio, sed SalaiiaH decepit. Quiiilo,
' , * . \ - Satanas quidem in malo esl invariabilia. Sexlo, In
\ , '. * - restunliaiione Satanae operibus , el quaecunque
- f j | homo, siquidem bisic fallacise semen, conli, \ , - nentur. In illum enim relationein babent.
^ .
.
(38) Sic scrilo , .
quem angelorum chorum $ibi appropria$$el ?
(39) Iia Colb. \ ^.
(4t) Sic srribo, cum Colb. pro , quaiu
(40) scripsi . Sed vel sic sensus leclionem lumen in vershuie expreesi.
hial, nisi subintellexeris , vel sequentem vn(42) Sic Colb. jpro , quod buc non qoadrau
cesn cum illa pennuies. Mox
(43) Nosler : . nullo seiisu : LolU.
enira angeli in el dislinguun.pro habet . Legendum iuque .
lur. Ila vero legcndum fuerii ;
ac

1051

lutt

PATRIARCELECP.

QUiESTIO CCXLVl [Coul. CL1X Taur. CLVIII].

Quare Confestores vocentur Samona$ eisociif

<?.
/ ol

Edita a Maio (1. c p. 115, q. 245).

Confessores qui sunt circa Guriam mariyres vo' ' \ canlur noa quod Cbrislum in stadio confessi sint, , lisec esl enim communis oroniiiin niarlyrum serau-
lalio, sed quod promissionurp quas ad invicem '
bumines habebant lestes et mediatores assumpti, \
eorum qui illis considerant spem non deceperunt, ,
et ab illie qui a protuissis defecerunt jusiam , ,
pceuaui expetivere. Sicul ergo lesies rigiiii et
inexorabiles promissionum quas ad invicem habe- \
banl boiniues facli, merilo confessorum nomen ,
.
soriiti sunl.
'.
QUifiSTlO CCXLYH [Coisl. Taur. XCYIH].
Cur Chrittus

cruci afjixut ?

. ;

EdiU a Maio (1. c. . 115, q. 246).

Crucifigitur incarnalum Dei Verbum, Deus ipse,
ul apeiie diaboli iiijustiljain redarguat, ulque ,
sttum erga bomines amorem immensum deiuon-
stret, ne eiiam mulli credenles sese dicere Deutn , \
facile tsse occasionem inde sumanl sese deos fa- ,
cieudi el funestum erroiem inducendi, uique illis ,
qui probris et angustiis el malis ad morlem du- \ \
cenlibus probanlur, semetipsum patienliae el forti- ,
Uidiuia exemplum proponeiih, viriliier ei gratanter ,
accidentia ferre praeparel. Ui etiam otmiipoleuiia \ *
virtutis suae magis in lucem prodeat : Yi cnim et \
manibus el armis el puguis adversarium (supe- * \
rare), latidabile quidem est, eed in ordine rerum \ ,
ordinariarum esl, oec ullum divinae operalionis
signum revelat. Sed morie mortem ipsam el infe- * , ros et diabolum et principatus ei potestales mundi C \
annihilare et vincere, boc esl sine dubio omnipo- \ lenliae divinae quae omnem seusum ct menlem su- ,
perat. Ulque magniludine bonorum in nos iinperti- * \
lornni exbibila, debiioreg nos puri erga illuni ,
amoris, el viiae secundum ipsius leges coiistiiuenda3 facial. Ex quibus lucruin ad nos ipsos reverlilur, , \ *
regni, id esi, haerediias, et in ineffabilibus quies ,
ei voluplas.
,
.
UUiST10 CGXLYIU | Coisl. Taur. XGIX,
'.

Maio GCXLVII] (I).

EdUarum Wolfio Iricesima sepiima (Cur. Phil. . 685, 686. Galland. XIII, 707. It). Quomodo condlianda verba
I Cor. xiv, 22, cum Matth. ix, 22; xiu, 58, ei similibus locis?
, e

Quomodo diclum illud apostolicum : c Signa non D firtror,

credentibus, sed incredulis; cum iltn Domini

%
,
oracutis conciliari potest : c Fides lua salvum ,
U iecit; et: t Non poterat facere signa propier
' . >
incredulitaiem eorum; iiemqne /, eamdem
, c

untentiam inculcantia ".
>
;
Qui discendi studio intaaecinquirii, illi dictorum
11

. , \ *
;,
,
* Mallb. , 58.

sensus non difficulter patebit. lllis enim, qut jam

per tempus aliquod crediderunt, nec dubio aliquo
de magno illo, quod profitemur, mysterio vexanlur;
simililer vero eiiani illis, qui increduiitali penitus
" 1 Gor. , 22.

1 1

Maltb. n , 22.

(1) Hanc qnaesiionem jam editam Maitis rursiis lypis mandavii

(Nov.

Coll.

. IX, p. 116.)

1053

A D AMPHILOCIIIUM QILESTIO CCXLVI-CCL.

1054

- sunt obnoxii, ncc ad doclrinam pietalis per niira, \ - cula adduri cupitint, signorum demonstraiio frusira
. , et vano conalu offerlur. Conira vero illts, qui in
incredulilate edticati quidem sutit, postea vero
, scnsim mcmem suam ad pielatem convertere
. susiinent, operum mii andorum manifeslatio accom modata ei proficua est. Propierea et Dominus nec
. ab illis, qui penilns erant increduli, fldem poslulai;
. - noverat eniin se apud iMos nnn invenlurum : neque
\ . ab illis, qui sincere credebanl; noverat enim eos
" , illaro jam anle probasse. Postulat vero ab illis, qui
, (44) ab impietate ad piotatem convcrsi fidem apud so. ; . - ipsos parluriebant. Gredeniibus itaque sigria non
.
eduntur; id enim supiTvaraneum foret : neque
. . i l l i s , qut ab increduliiate avocari non pos

. -
,
.

^. (45)
. 01

. ,
,
,
, , ' , \
) ,

sunt; fruslra
enini id iieret; sed illis lan
lum , qui ab incredulitale ad iidem perducuntur.
Horum enim Odes perfectior reddi debet, facta
vero perfectior ad frucium ex divinis miraculis
(apiendum perducitur. Divi iiaque Pauli oraculuin
cum verbis Evangelii non pugnal. In eorum enim,
qui corde penitus obdurati erant, graliam Deus, in
hominum saluiem omnia faciens, miracula edere
non sustinebat. Qui vero sincere crediderant, iliis
ad credendum non indigebam. Relinquitur ilaque
Salvatorem nostrum eorum causa miracula pairasse, qui nonduro credideram, sed incredulorum
bactenus locum occupantes ea requirebant, per
quae ad lidem pervcnirent, miracula autem insiar
dticie nacti in credentiuro coetum iransferebaniur.
QUiESTlO CCXLIX [Coi$l. CCLXXIV. Tanr.
'.
CCLXIV].
Si terra jam essel quomodo facta fuerit, dixit enim :
, ; '

terra autem erat (46)?
.
Edita a Maio (Nov. Coll. t. IX, p. 116) In Gen. i , 2. De ortu terra.
* * C Sluka est ba;c quaeslio; qui emm d i x i t : In prin \ ,
cipio creavil Deus coelum ei terram, non evidenier

lerram seternam tsse dixil : dixit enim non qtiod
, '
terra erat absolute, sed quod erat inornala. Adhuc
* enim invisibilis erat, aquis circumdata et inornata,
, \
nullo modo ad fructiflcationem praeparaia. t
,
quare luminis primum visionem posiea vero sup ; ,
positum, id est, solis subslantiara constitual? ut
,
majora, dicit Tbeologus, faciat mirabilia. Siquidein
,
aliis formara, prseexslstciile maleria, dedit, postea
\ , ordinera unicuique et slatum et magmtudineni

disposuit. Hic autem quod est roirabilius mate .
riae formam prius creat, forma enim solis esi lumen.
QUiESTlO CCL [Coi$l. CCLXXV. Taur. CCLXV].
'.
\\. ^ St lumen Deus creavil, non ipie lenebras (ecii; hac
.
enim intcr se pugnant (47).
Edila t Maio (1. c. p. 117, q. 249). An Deus tactor lucis tenebras creare potoerit.
, ' Sunt quidem inter se conlraria, sed bominibus
\ \
ambo necessaria. Hoc David Crealoris magnifken ,
liam, proclanians dicil : t Posoisli enim lenebras,
\, , \ , > . . . , - inquil, el facia esl nox, > et reliqua usque ad :
NOTiE.
Tbeodorelo q. 5 in Genrs. (Opp. ed. nov. 1.1 IIKJIIS
(44) Sic Colb. pro
est ex Golb. quod sensus pos- _Pairologix LXXX, col. 85.
(45) illud
"
tulai.
(47) Esi pariier ex Tbeodoretoq. 7 in Genes. I
46) Hanc disscrtationem Photiue fcre tolam ex
c. col. 87.
L

1055

P A T R I A R O L E

CP.

1056

c Exibit homo ad *>pus stium et ad operalionem \

siiatn usque ad vesperani. Quod sint necessaria , ''
tenebra? evidens esi; quod aulem non sinl sub- , * ,
slantia, sed res quaedam accidenialis, facile est , * \
boc inlelligere; sunt enim coeli et leme adttmbra- * \
lio. Quainobrem evanescit et in nibilum evadit,
redeunte lumine; luroen autem est subslaiiiia et in . \ \
ee subsislil. llaque et oriens splendescit, et cum \ \
occiderii, rursum orilur; etcum abieril, reverliiur. * Ex* boc autem discal quis quod tenebra sint acci- %\
dens. Domus euim non babens lampades in lene- , ,
bris esi tola ; adduclis autem lampadibus illustra- ,
lur : Non lenebris alio migranlibus, luminis ad- . vcntu pereunlibus. sunl igitur lenebne , , *
subsianlia qwardam increata ueque ctiam sub- ,
stantia creata; sed usus quidam necessarius, * \
ab bis quaefacla euiil prnveniens et eapienliam Dei , <
pnedicans. Staiim ergo propbela ex boc Deum lau- , \,
d , c Qui fecil, inquit, lumen et praeparavit tene- ,
bras. > De lumine quidem couvenienler dicit: , *
Qui fecit; de lenebris autem, Pra>paravit. Sunt
.
enim accidena quoddam quod el consislit et dtssolviiur.
Q D J L S T I O CGLI [Coisl. CCLXXVJ. Taur.
'.
CCLXVIJ.
Quare fera$ et repiilia fecerit Deus (48)
?
;
Edila a Maio (1. c. 117, 118, q. 250). De feris el replilibus a Deo creatis. Gen. i, 20.
Pueri tum lerriculamentis, tum etiam loris et
\
\irgis indigent. E l per illa quidem ipsos terremus, \ * , ;
. per haec auiem erudinitis. Nos ergo sciens Deus ad . \
indolenliam propensos, sicul funiculos quosdam et , terricula feras nobis praeparavit ul ab iliis ter- ^

rili, ad illum aUrabamue et ad illum in auxi-

' ,
'
*~
*
lium vocandum praparemur. Sed quemadmo- \ . ''
dum adulii iufaniiles timores spernunt, ila et qui iu virtule confirmali suut ferarum non per- , \
limescunt incursus. Elenim ante. Adamum asta- * \ '
liani ferae, anie peccalum, servilulem suam confi-
tenles, el cum Noe in arca babiiabant el cum Da-
niel in fossa leones quanquam dira fame cruciali; ' \ ,
vipera cliaro, Apostoli inanu dentibus arrepla, nec \ /
poccaii flaccilate ei mollitie invenia, sese slaium \
dejicit et in ignem irruit, quasi sibimelipsi poenam
infligens ex eo quod in corpus non conveniens sese \ ,
injecisset. Nobis ergo enervaiis providens, deseria
illis) loca et noclis lempus parlilus esi. Keplilia . \ ^ *
autem cavernis assignavil ut nonnisi difficuller ab D ,
illis bomiuum genus vulnerareiur. Accidit autem \ , aliquando quosdaiii ab illis sauciari, ut |unusquie- ,
que timens ne eimile damnum paliatur ad iilum $ ' ,
qui poiest salvare (id esl) ,ad Deum confugiat. ' , ' Aliunde et illa ad multa salularia remedia inser- viuul. Nemo ergo feras singulas considerans Crea- , torcm reprebendat sed illarutn ulililalem requi- rat. Elenim et corpus bumamuii uiullara babet . \
graliain ei barmoniam el ulililalem in parlibus, ' ,
fed babet cliam piluitam el ad illius secretionem , \ \
recessus, et male oleuiein odorem. Nullus autem \ \
(48) Esl Tbeodoreii fclus q. 18 in Gei.es. cul. 98
9

1057

A D

A M P H I L O C H I U M

Q U i K S T I O

C C L I ,

C C L I I .

1058

\ * ' \ - sanus ex boc vitam accttsabit. Sine enim illis vi ' vere iropoftsibile est; ex hoc eoim oritur quod re 6 * frigerat el aanguinem et ardorem, et bilem ulram , * - que. Sed sicut per illa consistit, ita ex dictis uuo
, \ \ vel superabuiidante, vel deticiente deperit. Si quis
' , enim unam digiti partem absciderit, videbitur illa
- oninino inutiUs; convenit ergo nos non siDgulalim
* \ unamquanique totius parlera crealionis conside . rare, sed quaerere el inspicere utram ulilitati
\ ' communi aliquo modo inserviant. Ferae bominom
periimeecunt, piopier poiesiatem illi superillas a
' principio datam. Quia autem legem divinam trans .
gressus fuit, aliquando illum spernunU
* *
.
\

Q U J E S T I O CCL1I.

Tirio * c ' Cuinam Deu$ dixeril: Faciamus hominem ad imagi*

elxora ' ; >
nem el similitudinem nottram (49)
Edita a Maio (1. c. p. 118, 119, q. 251). Eiplanatio in Geo. i , 26.
\ * - Evidenler suo consubslaatiali et ejtisdera na \ . 01 lura Filio; illortHn enim una potest fieri imago.
Haerelici aulem qui illud ad angelos dictum fdisse
, \ , inepii pulaverunt, et ad daemones, quod ma>oreiD
* redolet impietatem, omnioo aunt insipientea.
; Quamnam enim babeat communitaiem imago Dei
, el angeloram el daemonum? Quorum eubstatilia
:; \ ila diflert, ut nullo modo inler ee comparari
- - posaint, quomodo illorum eadem iioago cogitari
, ^ posait? Judsoram insaniara nerao est qui non
derideat, ad semeUpeum enia dicnnt Beum iluid
, * locutum fuiaee, proferon faeiamus ad imlutkmem
* , . illorum qoae dicit ciiam in plurali nnnero, m<m * damiu; sed adest inier illa magna diflerenlia.
, - Verbum enim faciamu* quaei ad actionem eomao, C nem aequalem vocat, manaatmu autem vel decer * - tttmta, quamvif plurali nuroero prolau, nallo moda
, * aliam ad actiooem couimunera vocari supponont.
* AUter atilem verbura duermnm* et mandamu*
, clare apparet ad quid dicantur, evidenler enira ad
' , subJQCMim. Hic autem verbum feciamu$, prasertim
\ , propter illud quod adjicitur ad imagixem, nibil ab , solute dat exoogitandum nisi Filium et Spiritum
, , \ , sanctum quibus commiltunturraaxiroaepoleslales,
* qui dicere consueverant, tnandamug et decemimus,
* < et jubemus, el alia id genus. Altamen pleruraque
# , sancla Scriplura exhibet Deum in singulari nu * > \, <* mepo loquentem : Terapus euim omnia vomt
* , t \ * \ ante me. Me poaoitel qaia feci bommero; >
* et: c Detebo howinem; > e i : < NOD erunt dii alii
. ' , l> praeier me, et alia mulla. Aliquando autem in
, * plurali numero loquens numerum Triniiaiia per\ \ ' sonarum figurare videiur, ut cum dicit: c Yenite,
* descendarous et coofundamus linguas eomiB, > et
verburo de quo agitur. Hic enim curo ralionabile
, animal creassel Deus, quod e* renovaturus erat post
- multas generaiiones, in nomine sancue Triniiaiis
7

NOTJE.

(49) llaec quaestio, quae ex Tbeodoreto q. 19 in Genes.

Quod el de duabus sequentibus vaiel.
P A T R O L . G R . Cl.

102 desumpla est, dcesl in Coisl. et Taur.

34

 PATRIARCHdS CP.
1060
1059
conliciens ganclissimom baptisma, generationefii , \
creaturus quae ista roygleria acciperet, in snigmate \ *
et uniiateni subeianti ei humerum personarum , ,
deinonstrat. Com enim dicit, Dixit Deu$, divin ,
naturse communilatein manifestat; adjiciendo au- , *
leni faciamus, personarom muUiplicilalemdeclarat. I
Iterum dicendo numero singulari imaginem idenli- \,
taiera nattirae exbibuii; itostram autem adjiciendo *
bypoglasium roultiplicitalem. Oinnia nim prajvi- \ ,
dens Deus et Uirigeniii eui incarnalionem, scilicet quod isiam naturam ex sanciissima virgine assum- , I ptunis erat, merito illam generalionis fundanientura .
bonore magno dignatue est. Primum quidem consi- ,
lium creationis praeposuit ut creandarum rerum
raiionem praesigniiicarel. Postea personarum divi- ,
u i t a l i g nuHieruid m a n i f e s t a v i l , ut f o r m a l u s b o m o ^ Iheotogiae aecreta sumerel et qui sanclo bapttsmo , \
dignatus est, clare cognoscal quod qui formavit et - \ , ipse salvavit, et qui salvavit et ipse formavit. * \ Pneterea ut auctor formaiionig factua, ostendit ,
imroeiisum erga hoc plasroa amorem; sed nec * *
manus habcre Divinitatem dicimus, nec consilio
quodam, vel pravisione iodigere, ot, eecundam Pla- ,
lonis verba, ad cogitatam lonmam faciuraa* suam *
prepararet: aed iatoram unuinqaodque imroensam
Dei erga creaturaa sollicitudinera demou&trau
.
QlLSTIO CCUII.
.
Quid $icnificet : c Ad imaginem > (50) ?
' ;
EdiU a Maio (1. c. . 119, 1H, q. 251).
Quidam aa invisibilitatem aoimae referri iUud ad Q ' hxaginem dixeruot: sed si ila sit, roulto roagig ad * ' , *
imaginem essent angeli: quidam autem omnino
sluhe dicunt bumanitaiem ad imaginem divi- * ,
Nam faciam fuiise, decepti ex eo quod sacpe
dicatar in Scriptura sacra de Deo : Ocoli, ma- ,
us, et similia, non intelligentes quod Deus ho- *
mines per alios bomines alloquens, audiemium ^ knoecillitaii eermoiies metitur, et quia per oculos ' ,
nos videmus, visionis facultalem in illo oculos no- *
minavii, gicut et aures, audiendi faculutem, ei * *
loqaendi os. Attamen immensiiaiem Dei ex multis
Scripturae locis discere facile eet. Quidani ergo ma- *
gistriita inteUigebani illud, c ad imaginem eUimili- , ' *
uidinem noatram, gcilicet, quod cum creaturas sen- , \
trcntes et ralionales fecisaet qui est omninm Deus, D bominem ullimo loco fecit, sicul quamdam sui * ipsius hnagineni ponens in medio creaturarum ina- \ *
nimaiarum ei senaibilium et rationabilium ut crea-
lune animat et inaniraatae illi sicut quoddam tri-
buiutn utilitatem conferant. Creaturae autem raiio- \ , \
naleg illi providendo suam erga faclorem benevo- . *
lentiam ostendimt. Qtiidam autem verba ad tma-
ginem Dei ad iinperiom factum faisse hominem , \
significare dicebant: adjecit enim, inquiont: t Et , . . .
praesit piscibue maris, > et reliqua. Sirut enim ille ,
fcabet omnium potentiam, ita et dedil bominibus .
in creaturas irralionaleg poteniiam.
NOTiE.

(50) Cum bac quxstione, quam e Theodorelo q. 20 in Gcnes. decerpsit auclor, confer quaest. XXXVI.

1061
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCLIII, CCLIV.
10(2
" - Possenteiiam inveniri alia quasi arcbetypi exem * \ - plaria: fecit enim horoo, exemplo Dei creatoris,
\ et domos et muros ei urbes et portus, coeli simi , , \ litudines, etsolis et lunae et astrorum et hominum
\ \ et irrationalium aniroalium imagines. Quamvis
* \ ineffabUis sit in operando differentia, attamen boroo
, ' - aliquo modo creans suum factorent imitatur sicui
, imago suum archetypam. Eienim imago habei ar * \ chelypi apparenlias; pariium quidem formas habet,
* , virtutem autem non babel: anima enim qua eese
' movet corpus privatur. Sic iterum regnat bomo et
- \ jadicat ad imitationem illius qui est omniura Deus.
llle quidem teslibus et accueatoribus indiget et
' muhis aliis ad judicandum: hic autem, nullo.
\ * , - Oronia enim antequam faclaftintcognoscit. Sic et
f \ \ * homo Deus appellatus est, quia et imago vocatus
* est Dei. Paulus enim dicit:Horao non debei caput
* * rooperire, cam sit imago et gloria Dei " . > S*d
, Deus sccundum naluraro euara sic vocatur; bomo
* \ autem gicut imago nomen tantum babet. Kem vere
* et realiter incircumscripliis est Deog : hoc autem
* \ aliquo modo imilatur intelligentia bumana; in mo * \ menlo enim et orieniem et occideniem et austram
* et gepteiitrionera et coelestia et subterranea per \ cnrrit: sed bic quidem sola roenlis imaginalione;
\ ' Deus autem substantia el eapientia et potentia in * circumscriptas est. Inveniri eliam potest aliud
* exemplum salis perfectum in anima bominis: habei
* \ enim illa in scipsa et vitam ralionalem et anima Q lem ; et mens parit verbum : verbo auiem prseest
* $ spiritas, noii generatus sicut verbam, sed semper
* , - comitans. Haec autem sunt in bomine, sicut in ima , ' . gine, itaque inconsielens est verbum sicut et
* mens. In sancta autem Trinitate tres credimus by \ \ * postases et indivisibililer unitas et In se singula riier subsistentes.
'
.
'.
,
;
, ,
.

QUiESTIO CCLIV.
Bonum e$te Deum existimantet, qmmodo Uli tantam
atlribuatit teveritatem f Crudelilas est enim el
durilia tantam propter parvnm manducalionem
inferre iianmm, non solum itlis qui peccaverunt,
$ed el illorutn posteritati (1).

EdiU Maio (1. c. .121,122, q. 253). De poena gravissima Deo in Adamom et ejus posteros constilnla.
Gen. m, 16, 17.
- D Prirao convenit pemuatiim esse illis qui pielati
* colendae student, quod qaodcunque ab oronipo \ tenie Deo factum vel mandatam sit, et sanctum et
\ justum et bonum et pbilanlhropicura est. Deinde
\ \ , ecito opus esl omnem legem, quamvis de miniinig
$,\ rebusstatuat, aeqaalem habere virtatem ac illa qune
roaximi facere jubel, et eminenter quando agitur
, de lege divina. Sil in exemplum lex r.ircum * * cidi omnes jubet, qoam si quis transgressus fuerit,
, - nullam proxbno offensionem causat, allamen legis , Utor dixit: Quod omne maseulinum incircum" 1 Cor. , 7.
(51) Tbeodorcii stint fere omnia (q. 57 in Genes. p. 151).

1063

PATRIARCHAi CP.

1064

cisum quod non circuincisum fuerit die octava, ex- \ ,

lerminabiiur, ei quam statuit homicidis ct adulteris . > 5

poBnam, earodem illis ponii . > Si aulem Marcion
etejusdem irapielalis asseclaepropterea prasertira et \ ,
legero el Legislatorem ipsum redargaunl, Evangelio * c
jingua eorum compritnenda esi. c Qui enim roenie * > \ c *0
lasciva mulierem viderit sicut adolter ab illo judl- , *
camr ;> et, Qaidicit frairisuo, Raca,reusest con- , * ,
tilio; et qui teroere irascitur, rens erit judicio; et qui illum fatuum vocaverii, rens erit gehenaae , ;
*
ignis . > Quidam hunc quidem bonora appellaut,
crudelem autem Veteris Testamenti legisfatorem.
Hc autem islis secundum illorum mensuram du* *
riora sunt; nos autem ei has et illas unius leges ,
scimus, differcniiam auiem sola eflecit subditorum .
qualiias. Sicut eniin bonua magiaer iroperfectis quidem imperfecta, perfectis autera perfecu
atiulii.
Ad hoc autem el illud conslderandum est, quod ,
illis qui primi leges fransgrediuntur, aine venia
infligujitur poenae : i u ut alii puoilione visa trans ,
gredi non audeant. Sic qui prius in Sabbato lignuro
collegit, ab omni populo lapidaius est. Postea autem ; mullis Sabbali legem tranegredieniibus longani- * \
iniler lulit legislator. Sic Cain qui primus bomicida ,
fult, inexorabilibus pcanis circumfertur, quarovis postea multi homicid pcenas non siatim doderint. ,
Oportebat ergo Adamum, accepia lege et bac nou *
onerosa, siquidem exomoi genere fruciuum de- ' , \ deral abuudantiam, uno sobimmodo impedilo, pro (
deliclo ad utiliiatem generis sui poenas dare. Si , ) ,
autoui nimia ira commotus, ul dixil Marcion abo- iniaabilis, propter
. . _ parvam eomestionem monis pce_
,,
nam intulil, quomodo omnibus bomioibus ad ini- ^ .
pieialem et injusiitiara irruenfibus, non lotaleni
perdiiionem inlulerit, sed e coulr* suum Filium de- , ;
derit, et per passionem ad crucem saiutem dona-
veriu Evidens esi auiem illis qui in divinorum * notitia versaniur nihil exanimi inconsiantia facere *
Deum: haec est eniro proprie paeeio illorum qui
ngluram variabilem babeoi, nec futurum cogno- , \ *
scunt. Deu* aulem et quae non sunt eicut et quae \
facta sunt videl. Ilaque praevideiis Deusquod Adam \ '
mortalis fieret propler Iransgressionem mandali, ) ,
lali modo illius naturam inroasculumet feminam ^ *
praeparavil. Mortalibus enim et generalione ad \ generis sui durationem indigentibus, talis est cor-
porum disposilio. Immorlalis enim natura non in- *
diget femina: bitjus causa Greaior corporum qui- ,
dem nuroerum simul produxit, mortalia aulem , * *
aniinalia bina ; et posiquam singula forroata sinl, ,
.
illis beoedictionem ad rauliiplicaiidum intulit.

Haec ergo praevideiu Deus, nou modo in masculuin et feminaro bomioein fecii, sed el de mandu- \ ,
caiioue legem iilis dedit. Ecce euim, inquit, dedi . , ,
vobis omnem berbam afferenlem senien, eicaetera,
ut sint vobis in escam . Ei b*c anie mandatum. \ *
Non ergo ita pleua esl irx punitio, sed est niodug '
u

10

i r

1 7

* Levil. , 5.

Matih. , 28. " ibid.22.

17

Genes. s 49.

1066
1065
AD AMPHILOCHIUM QU/ESTIO CCLV.
Ut
enim
peccatum
ex - agendi sapientia plenus.
, horrescerei bominum genus ut causam mortis
faclum, post transgressionem mamlati mortis de 6 , \ crelum qui est omnino sapiens, intulit, eiAocqui , dem odium peccati moliens, hominibus autem *a , lularem medicinam prxparans, scilicet, Unigenitt
' sui incarnationem, per quam nobis ex morttris
\ * resurrectio et immortalitas operatur. Quid auiem
; ,\ . crudele habet hocdecretum? Terra e.% etin terram
, , - reverteris e terra te, inquii, ad muho meliorein
\ ) naturam preparavi, quia autem non voluisti man, * datum meum servare, ad primam naturam rever ; leris, quare autem parvum esse videaiur pecca , tum? Ille quidem omnium dedit potemiam ,
* , solummodo inlerdixit; hic auteir. oumibus reliclis,
illum et soluin et primum carpsil fructum. Hoc
\ . , \, enim illi Dorainus exprobravit. Quis enim, inquit,
, indicavit libi quod tiudus essee, nisi quodex ligno
, * ; - de quo pneceperam libi ne comederes comedisii ?
\ demonslravit autein et diabolus illos non come . * disse ab alio qtiodam iigno. Ilaque dicit Evae : Gur
, - praecepil vobis Deus ul non comederetis de oiuni
; , \ ligno paradisi? Si enim illos comedisse scivisset,
non pulasset de omnibus arboribus illos mandatum
- accepisse. Non estparvaergo Iransgressio: primujn
, .
enim apprehendit quem solum non altingere jussus
fuerat.
#

i e

lf

'.
;

Q U J E S T I O C C L V \CohL
Quosnam

C C C V , Taur.

CCXCIVI.

filios Dei vocaverit Aloyses (52).

Edita a Maio (1. c. p. 125, q. 254). De Qliis Dei in textu Gen. vi, 2.
, * C Qui quidein atigelos esse sentiunt turpiler erranl,
; filios autem vocavii Dei itlos qui ex Setb orti sunt.
Dicens enim Scriplura sacra quod ex Selh Enocb
, - natus esl, adjecil: Ule confidii invocare nonien
Domini D e i Aquiia aulem dicit : Tunc c&pil
-% - invocare nomen Domini; ostendit aulem quod per
pieiatem iste primus divinam appellationem obtinuU
\ et a pareniibus Deus cognominauis est. Unde qui
, ex illo nali sunt, tilii Dei nomiiiabaniur. Uaque
\ Dominus per prophelam David dicit: Ego dixi :
Dii esiis et filii Excelsi omnes
E i : Deus
> \, steiii in concitio deorum " . In niedio auiero deos
judicat. c Sic nominat illos qui imperaot. Etenini
" adjicit ; c Usquequo judicalis iujusliiiam ei per\ ; sonas peccatorum surailis"? et caeiera. Et sic in
- D multis Scriplurae locis invenies deos vocari illos
omnes qui ab aliis hominibus distinguuniur. (Jyi
, ergo ex Selb orti sunt sive ex Eiiocb, qui Deosprimus
, , vocatur, nali sint, sive solumraodo pieiate a liliis
, Caiu differeiites, filii Dei vocabauUir, et non mi, scebaniur cuin illis qut ex Gain descendebam,
propter maledictionem contra illum a Deo illalaro.
Temporis auiem decursu, pulchras videnles iiiias
, , Cain ei mullis niusicis iiistrumeiuis ab illis invontis
, ' dcliniti, Jobal eniin cx illis onus psaiterium et ciGen. , 19. > ibid. 11. Genes. , 24.
Psal. LXXXI , 6.
Psal. cx, 1.
Psal. LXXXI, *
8

1 1

NOTiE.

(52) Ex Tbeudorelo quaesl. 47 in Genes. p. 117 seq

1 8


P A T R I A R O L E CP.
,
1068
tbararo invenit, et acfeperunt illas sibi uxores, et (
ita illoruro honestas corrupla fuit, et a Deo poenas piov ),
transgreesionis causa dederunt, perditionem lota- , \
lera invenientes. Illud autera omnino advenendum , est scilicet, non simpliciler illis divioum verbuui ex- * probrare peccatura, sed zelum et ardorem in trans- ,
grediendo: boc enim indical illud : Omnis qui in , *
corde suo studiose cogitat malum omnibus diebus. * ,
Qui enim peccati victoriam aegre ferunt, propler \
inentis imbecillilatem, non aulem ex malitia supe- *
rati, postea auiem dolore affecti et gementes babent ,
rationabilem aliquo modo excusationem. Qui au- ^, ,
tem ad Hcentiam et malitiam omnimode inclinantur,
ita ut seroper novas malitiae ideas excogitent, quabs *
veniae sint digni?
, , ;
<7\
Q U J E S T I O CCLVI [Coitl. C C L X X V H ;
Taur. CCLXYII].
Lege nondum promulgaia qum jubet honorare
pa

irem el matrem, quomodo Cham ut parricida
*
;
judicatur (53) ?
Edlta a llaio (1. c p. 125,121, q. 258). Cur Cbam parricidi* reus judicalos. Gen. , 28,
Naturaliter in corde necessarias leges inscripsit
6
Deus. Sic Cain condemnavit. quia illuiu natura * ,
erudivit quod bomicidium e*t vetitom, attamen *
dolo utens ut adjumenio longe a parentibus abdu- , ^ cens fratrem iiiterfoctt, et Deo interrogante, c Ubi , \
est Abel fratcr luus , > ecire negat, evidenier quia , c , ,
sciebat malum eese quod patravertt, convictas au- *
lem a jusio Judice confessus est majus suum esse ,
peccatum quam ut veniaui mereretur. c Major est * enim iniquilas mea quam ut veoiam merear
C * \
Porro ipse Adam diviuam praesenliam sentiens ,
eese abecondere tentavit, sciens cerle quod furlum *
malum est. Sic Cbain parricidii accasationem in- currit, propter legis naturalis tranegressionem. * \
Quod vero honorare parenles naiura edocet, testan- ,
tur Cbam fratres qui cuiu niulto pudore patrem
opemerunt.
.
QILESTIO CCLVII \Coi$l. GCLXXVIII,
'.
Taur. CGLXVHI].
Quar$, Cham in peccatum lap$o filiusillius
tnaie ,
dicatur (54) ?
;
EdiU a llaio (I. c p. 124, q. 256). - De filio Cbaami peccatoris maledicto
Otnnee una, iinilo diluvio, divinae benedictionis D ,
faerunt participes. Timuit ergo Noe maledictioneiu *
inducere in aliquem qui divioae benedictionis fueral
pardceps : cujus causa banc fllio illius deposuit, *
et bsec punitio jusla est. Quia eoim cum esset filiua
pairem offendit, per maledictionem fllii punilionem ,
accepU. Ad boc aiitem et illud considerandura est , quod, si ipse Cham maledictionem accepisaet, in om- * ,
nem suaoi progeoiem poena exienderelur. Porro ex *
illo orii sunt ifitbiopes ei iEgyplii et Libya lota et
PboeniciaetPalaestina. Ne autem omne genus poena at-
M

Geues. iv, 9. " ibid 13.

(3*>) fcx Tbeodoreto q. 57 in Gencs. p. 151).

() Ex Tbeouoreto q. 58 *w Genes. . 162.

1069
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCLVI-CCLVIII.
1070
td , tingerefar, in jnniorem filium poenam immisH. El h< e
scire convenit non esse maledictionem sed praedictio ^ ' nem verba justi. Cum enim Israel ex Sem oriundus
- Palaestina politurus erat, lianc autem a longe babila
bant filii Cbanaau sub forma imprecationis praedi, , ctionera declarat, annuotians fuiurum, el timoren*
^, inculiens illis qui postea futuri erant, ne in parentes
, - peccarenl, et clare hoc docet Sem benedictio:
c Benedicius Dominus Deus Sem : erit Cham ser vus e j u s D i l a t e t Deus Japhei et babitet in (a bernaculis Sem. Japhct numerosam progeniem
* propbetavit, Sem aulem pietatem. Deum autem in
, taberiiaculis Sem babiiaturum pradixit : babiiavit
aulem io patriarchis ex Sem orlis et in propbeiis
ab islis descendentibus; et primum sub tenloriis et
fi postea in Jerusalera. Perfeclam autem adimpletio( , nera babuU propbeiia in roysterii disposiiione raira bili, cum ipse Deus Verbum incarnatum est et leiu plum suum vocavii quam ex semine David el
\ Abrabani assumpserat carnem. Ex Sem enim el
\ ipsi originem ducebant. Gbanaan autein servilus
iu Gabaonitis adimplelionem oblinuit.
.
QU^ESTIO CCLVIU \CoUL CCLXXIX,
Taur. CCLXIX].
Quomodo Abranamfidusappelletur dixenl:
< Undeuire pouum quod possesturut jim eam '

'.
9

,

;

Ediia a Maio (I. c- p. 125, q. 257). - De Abrabami interrogatione. Gen. xv, 14.
, < ; C Hoc verbum unde scire possum non increduli eet,
* sed expetenlis discere haeredilatis modum. Post quam enim vidisael populi ab innumerabilibos
, Palsestinam babitari, discere vohiit quomodo terra
*% * ; bujus dominatum occuparei. Bellt jure? siue bello?
; ; ; - viventibus dlis? interemplis? expulsis? Quapropler,
; post sacrittcium, qoi omniam rerum Deus visus
, , , erai, PranosceDg, inquii, cognosces quod peregri> et caetera usque
, \ , nuin fuiarum sii semen luam
^. ad: < Noiidum eniin corapletie sanl iniquiiales
Amorrbaeoruin. Proinde, exdiviua illa respon&ioiie
; , cognosci potest modus quaeslionis. Postquam enitu
; dixisset : c Unde scire possum quod posseesurus
, \ - sim eam, didicit qool qaidera annos peregre
, commorarenlur, affligereniur, quanlaeque digni
, censerentur providentise, quosdam quidem cuin bie
\ bellaturos, castigandos esee; aKos vero iliorum
fortunis fruituros. Atque ipsum uibil ex iis perpes sum, in pace animam efilaturam. Didicit etiam
\ - bujus dilationie causam, nequis conspiceret propter
muliiiudinem incohrum non potuisse Domiaum
, , " Deum bujus terrae iradere dominatum, dixit:
Quia Dondum exiiii digna fecissenl Amorrbaei.
Non enim oporlel veuturi sceleris ex praesuinpiione
* solvi pcenas; et quod eo lempore pii essent,
, cooslat ex Abiraelech atque e Cbebrae incolis quo*
D

Gencs. ix, 26. " Geues. xv, 13.

.
(55) Eat Tbeodoreli q. 65 in Genes. 171.

1071

PUOTII PATRIARCHJE CP

1072

audire potuissee palriarch dicenles: Rex es tu

a Deo utissus nobis; iu eleclis sepulcris noglris c
,
sepeli corpus tuum,
. >
UUiCSTlO CCLIX [Coisl. CCLXXX].
.
Quam ab cautam elucielui advenus Jacobum
* ;
angelm (56).
EdtU a Maio (1. c p. 125, 126, q. 258). De aagell com Jacobo certamlae. Geo. xxxu, 24.
Cum fralrem timeret angelus ei virtutem addit.

Eadem etiam de causa buic victoriam conccssii, \
bac propemodum dicens : Qui me vicisti, homi- , ;
nem times? Ne vero ille superbiret Deum a se , *,
victura fuisse putans tactu femoris angelus volun- *
tariam fuisse cladem suam osiendit. Tactu enini . femoris illi torporem obducit. Postquam aatem , *
angeli qui sibi apparuerat potentiam novit, Jacobus *
benedictionem ab eo poscit, quaro ille petenti \
annuit; ejusque nomen mutat. Remanstt vel post \ ,
vigiliam femnr ejos torpore affectum ac leviler \
claudum, ne vanam imaginem duceret boc visum. , ,
Qua de causa cum interrogassel quo angeius
appellaretur nomine, non solum petitio non ex- " , , ; \ *
anditur, sed eliam ipse increpatur, ut naturae men- auram iransgregsn*. Gur, inqvtt, qusris uomen \ \ ,
nicum
Miruinque esl aique bic nolaltone dignum , * \
quod eumdem appellavii el bominem et Deum, * .
dixit enim : c Tu qui conlra Deum foriis fuigli, , ,
conira bomines pr&valebis, vocavitque Jacobus ^ ' ,
noinen loti illius Pbanuel, dicene :Vidi Deum facie >
ad faciem, et salva facta est anima mea
Ortuaque eet ei statim gol postquam transgressus , .
est Pbanuel . Quas ob causaa inlelligirous unigeniluoi Fiiiuro bic Jacob apparuisse.
10

Q U J E S T I O C C L X [Cofff. C L X X , Tar. C L X I X ] .
2'.
cum

Cur liberii $ui$ benedixiue Jacobu$ dicatur,
nonnullit cerle maledixerit ** (57*).
;
Edita a Maio (Nov. Coll. 1.1, p. 208 seq.). De Jacobi ullima oratione ac benedictioDibas. Gen. xux.
f. Neque dir nttque benedictiooes, imo vero
'. ^
vaticioia suni patriarcha? sermones extremi. Adesie, * ,
inquit, ut eerliorea vos faciam quid cuique po- , *
fttrerms lemporibus eventorum sit. Tum facinorum * '
quoqae meimnit, qu nonnulli patraveram; non , qeod paimm ecelera vindicentur in filiis, sed quia ,
diris ac benediclionibus orationem suam ob coni- \
niunem legeotium ulilitatera ligural. Jam vero Ru- . \
benio arroganliam exprobrat et ferociam pairisque \ tbalamura violatum : posterosque ejus paucos prae-
u\t\t: id enim innuent verba, instar aquae non *
ferveaa, id est ad fecanditaiem non incalescas. , ,
Irascitur quoque Simeom atque Levinio, Siciraita- . \ \
rom injustam neeem deplorans; deprecatar autem , ,
quoroinua ipsemei ullam sceleris ejus socieiatem \
atllngat *. tum maledicit affectibus eorum improbis ,
Genes. , 29.
ibld. 28. ibid. 30 et seq
*" Genes. XLIX, 1 seqq.
NOTJfi
(56) HaBC qtuesiio, quaa in eod. Taurin. deside- p. 230.
ralur, ex Tbeodoreto q. 92 in Genes. p. 199 de(57) Fere verbo lenua ex Thcodorclo q. ItOiu
sumpia fuit.
Gcuos p. 215.
) Esi Tbeodoreli q. 6 iii Exod. I . L X X X ,
M

9 9

1073
AD AMPHILOCHIUM QUJSSTIO CCLJX, CCLX.
1074
* - iraquevindici. Elqtiidem tupiditalis nomine excan dcscentiam appellat: illinc quippe ducitur voca buli excandescentia ratio ardel enim excandescens
\ inimicuin ulciscendi cupidilate. Atque batc ipsa
^ , ultio vaiicinium erat. c Dtvidam quippe eos in Ja > ' cob, dispergam in Israel. Reapse lamen Levinii
tribus surami bonoris gralia dispersa fuit : nam ' que ui in singulis iribubus Levilae essem ac sao* r , , ' dotes, indidemque uiiliiatem perciperent *, non
, est illts assignaia pecuiiaris possessio, sed in una * quaque tribu quaedam urbes aUribntae cum subur*\ - bani Boli definilo cubitorum numero. Tum ne Si, ^ meonis quidem tribus proprium agrum sorlita esl,
.
sed ui patriarcba pradixerat, inier alias tribus
dispersa "
\ . 2. Age vero Judae plurimas laudes recitat. c Juda,
, * laudent le fraires tui; manus luse in cervicibus
* hostium tuorum; iilii pairis lui adoreni te. Catulus
* , leonis Judas ; ex germine, iili ini, ascendas. Atqui
, , . nibil borura Judae congruit, sed ortae ex eo iribui,
, quae regalis evasit, Davide rege primo, deinde
, posleris ejus. Haec omnium tribuum poteutissima
, , fuii: naoi et cum rex David numcrari populum
jussit, quadringenta millia Judaeoruin reperii; ex
, aliis vero cunclira Iribubus nongeuia inillia".
, Imo et in deserto cuui census agerelur, plures
* \ - Judaei caeleris tribubus coroperli sunl. Valicinii la, men accurata ralio nacla est exitura in Cbrisio
^ \ Doraino, qui de Juda germine emersil, prout Jico , bus patriarcba et Ieaias propbeta afllrmaverunt:
, Exiit virga de radice Jessaei, et flos de radice ascen (', dit. Cbristo praeierea verba congruunt, f Ut leo
( c '- procambens quievit, ut leonis catulus". Natn
, , \ sicuti leo cubans terribilis est, ita mors Dominica
\ , morti ac diabolo terrori fah. Leonem ipsum calu \ lumque leonis appellat, nempc ut regem regisque
* \ iilium,Deumque Dei Filiura. Elenim ut homo, Da , \ vide ortus est; ut Deus, ante saecula a Patre geni * * lus. Jam verba c Quis suscitablt eum,maximas ejus
vires demonstranl : ipse enim seinet prout prdixe , c ; rat exsuscitavit : c Solvite templum hoc; et
reliqua.
^
, .
*. D 3. Pergil iempas eliam prsedicere, quo ille ven ,\ turus erat: c Non deficiet princep* ex Juda; et
reliqua. Hoc eniin indicium fuit Cbriati praaeulis
exploratiesimum : oamque apud Judaeos defecerani
* uoo reges lantummodo, sed etiain ponlilices alque
, propbei. Etenim Servatoris oostri iustante nalivi , - tate, alienigenae reges dominabantur, ut rex ler tjus roanifestarelur, gentium exspectatio* Nam ei
Abrahamo ei Isaaco ei Jacobo promiserat Deas, in
eemine eorum benedicturum se gentes terra3. Id
\ ipsum boc loco declarans Jacobus a i l : c Non deli, , * , ciei princeps; ct reliqua, usque ad verba: hi ipsc
c \ erit exspectatio geiiliura : populumque Judaicun?
J 1
u

Num. xxxv, 4.

Ccnes. XLIX, 10.

Jos. xix, 9.

" 1 Paral. xxi, 5; Num. , 27.

Isa. xi, 7.

Joau. ; i ,

1075

PATRIARCHJE CP.

1WC

constituet. Alligans, inquil, vjli asinara suam, vitis . , .

ramo pullum asinae suae. Quod quidem vitis nomioe
denotelur Israel, passiin prophelae docenl. Utique ,
David ait: < Vineam ex igypio transiulisti . > "
Tum Dominus in Evangeliis : c Homo quidam > vineam planlavii". Pullum dicit etbnicorum * c "
populum, utpote adhuc indoeilem et domitore ca- ,
remem. Hoc ipse Dominus innuii, cum niandavit
discipulis ut in adversum caslellum ireni, vinciam-
que asinam solverenl cum pullo ejus, quem neiuo \
adbuc, inquit, insederal . Nam neque palriarclta, \ , * , \,
neque legislalor, neque propbela saluliselhnicorum '> ,
curam gesserant. Divi autem aposioli erudire elhni- , (58),
cos jussi solverunl asinam, id est bomimim natu- ram pcccaiorum loris antea devinctam : solverunt , ,
ei pulltim, germinanlem scilicel ex ea populum : * , iinposilisque ei vestimentis suis, id esl, quaiu acce- \
perant, gratia (iiam quolquot in Chrisio baplizati
snni, Gbrisium indueruut* ) docilem eflecerunt ,
( ,
eum, qui erat anlea pullus iadomitus, ipsique
) ,
Dominum imposuerunt. Tum euuidem viti alliga*
,\ ,
verunt, id est sibirnet ipsis : nam Judaeis oriundi
,
apostoli. Neque apostolis lantum, verura eiiarn
, borum discipulis devincli fideles euiil : id quod
,
patriarcba praevideiis ait : AUigaus viii asinam

biiain, rarooque vitis pullum asina; sua?.

,
. >
4. Exin passionem quoque praidicil: c Lavabit g \ c
vino stolaui suaoi, sanguiue uvae pallium suum : , bilares oculi ejus a vino, candidi dentes. Gorpus
quidem ejus stolae uoiuine indigiiat, vini nomine \ *
sanguinem: nam consecraium vinuin sanguis esi , *
lesle Servaioris sernione. Tum evangeUsiain doceu- *
lein audimus, quod cutn militist lancea laius ejus (59) \ *
effossum est, sangiiis et aqua emperit : quae sca-
lebracum in corpus difflueieul, idcirco ait: cLa- , \
vabit vino stolam suam, uvae sanguiue pallium *
uum . Deinde osteadens exorturuiu e passiotie * c ,
gaudium, tllilares,iiiquit, oculi ejus a vino : uain . >
keiitia orbie Servaloris passio est. Quod autem bac
ligura passionem pairiarcha desigoaverit, lestis ipsc c , ,
Uomiiius dicens : < Paier, si fieri poiest, iranseal a me calix isie . > Tura eliam Zebedftt iiliis D > . " , aiebal : c Poiestisoe bibere calicem quem ego * , ,
bibilurus suia *? Ergo oculorum hilarius cense- ' \
ctiiani e passioue laetiiiam denotat. Namque post *
passionem missi sunt in uiiiversum orbem discipuli ;
saluiem fidelibus allaiuri. Jain docirinae puriiaiem , *
elariiaiemqoc caudidissimis dentibus comparaviu
,
Gandidi, inquit, dentes ejus prae lacie *. > Aique
baclenus palriarcba Judam commendaviu
w

,9

41

41

41

44

1 8

Pial. L X X I X , 9.
Luc. xx, 9. Luc. , 50.
Galat. ui, 27.
Maltb. , 28
x, 58.
Geu. X L I X , II.
Mailh. xxvi, 59. " Matib. , 22.
Gcncs. X L I X , 12.
4 1

4 0

4 4

41

4e

.
(58) Excipe lamen certe Jonain ad eilinicos Ninivitaa uiissum.
(59) Rccole Pbuiii quaesiionciu 75.

Marc

MW
AD AMPHILOCHIUM QU^STIO CfXX.
1078
\ < , , !
. ".
\ . Age vero Zabulonis mariinmam incolatum
, predixit; Isachari agricolandi studium; Danis de , * nique, ut quidam autumant, quae Samsoni accide runt. Ex hac enim is tribu fuit,ideinque in Judicibus
, \, ! t connumeratur. Quapropier dicitur: < Dan judica \ (60) bit populom suuro, insiar unius tribus in Israele * .
Alii dicunt commemorari ea quae coniigerunt
Laiss nunc Paneadi dictse. Repeute enim non , - nulli ea tribu oriundi urbem hanc adorli, vi captam
, , ipsi incoluerunt, suumque ei nomen indiderunr,
\ . Dan scilicei vocitantes. Ego vero exislirao divinum
Spiritum sicuti res Servatoris nostri, ila res qtio \ , \ que Aniicbrisii boc vaiicinio patefacere; c Dan scili ' cet, inquit, judicabit populuro suiim, inslar uniue
[cod. ] ^. , , tribue in lgraele. Siculi de Jud tribu Servalor
. pullulans mundum servabit, ila de Danis tribu
" , \, exitiosus anguis exsiliel. Id enim verba innuunt,iiat
, Dan serpens in via, projectus in semita, mordens
* equi calcaneum : tum corruet eqo.es, qui a Domino
* c ' exspectabit salutem. Quoniam Antichristus omni * modis dolis ulens illeclos pertrabere niieiur in
iuteritum, hunc colubro comparat juxta semilam
latilanti, viatoribusque cxilium inferenli. Eqimm
, \ dici a patriarcha corpus censeo; equitem, animam.
Quod autem retro decidit, id est supinos projicitur,
* mora nirairum innuitur : bic esl enim exanimato , * rum habitos. Galcaneo denique fraudein significat;
, - quia videlicet Antichristas alios decipiel, alios
* aterbisaimis suppliciis cruciabil. Equo, ut dixi,
* ' Q corpus innuilur; quo laeso el corrupto, raors con , - sequilur: quas tameu forlibus spei fructum affert:
, - bujus vero spei fructus, salus.
, ,
.
6. Gado futuras a latronum incursionibcs insidias
'.
, ominatur. ld enim aiunt verba, c direptio eura dirit piel. > Tum etiam vicioriam spondet: ipse, inquit,
\ , uiox diripiet illum. Asero similiter frugiferum
\, * agrum praedicit; Nephtalimo sobolis incremenlum :
' * \ - sic eoim intelliguntur verba, caudex emissus , ex
c se gignens pulcbritudinis germen. Deinde infensam
Josepbo invidiam variasque pandens insidias, divi , \ nam celebrat Provideniiam, qua tectus adversarios
, , suos superavit. t Contriti sunt, inquit, arcus
* . c eorum; dilapsi sunl nervi brachiorum manuumque
, \, , \ - eorum, per manum potenlis Jacob. Illinc qui te
, - roborat lsrael a Deo Patris lui. Opitulaius est libi
* Deus mcus : benedixit tibi benedictione coeli desu per, terraeque benediclione omnia conlineiuis"; >
, et reliqua. Quibus omnibus verbis Deum suuin ce\ , ' lebravit, qui se fratri adversario superlorem reddi7

" Jos. xix, 47.

* Genes. XLIX, 24, 25.

NOTiE.

(60) Ita babenl LXX interpretes, quos sequitur

Phoiius; neque ullam varietalem ego reperi in
Holiuesiana diversarum leclionum magna farragioc.

Textus tamcn Lat. vulgatns habel alia, quia le<ia

luit in llcbraico arcbelypo vicesinu pro quaria
liitera.

1079
PATRIARCHiE CP.
1080
dit: flliumque pariler euum, contra quem tanta ,
fralrum lurba conjuraverat. Hanc, inquit, lutelam ,
nacius es propier luum erga parentes eludium. Sic
enim inlelligas verba : propter benedictionem ube- . , \, rura et vulvae, benediciionem patris matrisque luae. ,
Is enim senis palris sollicitani curam gessit: quid- , " quid autem palri fecil, id ulrique parenli comimine \ , ya\
dicitur : namque et maler eamdem curam fuisset > "
experta, nisi cilius viia excessisset. Deinde precatur , \
ei praclarain famarn, atque ut apud omues incla- *
rescat: c Exsuperes, inquii, benedicliones montium , * iinmobilium, desideriumque clivorum aeternomm. ,
Haec Oent in capite Josepbi, in verlice quorum ipse . ', ,
dux esi fratrum. Uaud vocabulum Aquila, sed \
; posuit. Sicuii ergo procul coospiciuntur , 8 colles seu montes, horuin instar patriarcba * oput conspicuuiu fleri Josepbura alque omnium ^ \
\ ,
illustrissimum.
.
7. Denique Benjamiaum dixit lupum rapacem
\
propter eam qua3 contigtt buic tribui cladem. Id- .
irco adjecit : c Mane comedet, vespere cibum c , \
d i s i r i b u e t > Nam primo alieroque congressu su- > \
periores Benjamilse, ad extremum funditus deleti , , fuerunt, paucis admodum exceplis, quibus victores , ,
roisericordia commoli feminas quidem in matrimo- ,
iiium ob eacrameuti religionem non tradiderunt, ' *
aliter laroen eis noplias conciliaverunl. Neque la- ^
men nesciendum est nonnullos boc vaticintum ad (61)* divum Paulum traxisse : hicenim Iupi rilu noxiue - Ecclesia? fuit in domos irriimpens; postea vero spi,
ritalem escain orbi dislribuit. Postquam baec Jaco- . ,
bus dixissei, sutimque obitum nuotiavisset, pergit ,
dicere historicus : Collectis in lectulo pedibos, ani- * \ \
mam egit, et ad populum suum appositus est. Id , >
ipsum Abrabamo quoquedixerat communis Peus : *
Tu vero abibis ad patres tuos, bona senectute c ,
imirUus *. Hinc etiam Dominu Sadducaeorum \
incredulitatem coargtiebat dicens : Quod autem ' "
mortui eurrecturi sint, nonne legislis ? Ego Deue ;
Abrabami et Isaaci et Jacobi . Non est Deus,
\ .
morluomm Deas,sed vivenlium.i Ipsi gloriain sae- , .
cula. Amen.
. .
QUiESTIO CCLXI [Coisl. C C L X X X l , Taur.
'.
CCLXX].
Quid hoc oslendal rubum ardere nee comburL
, * / ;
Edila a Maio (. Coll. t. IX, . 126). Eiod. , S.
tloc Dei potentiam atque amorem in homines
,
proclamat quod rubum qui lignosus erat non com-
bussit iuexstiiiguibilis ignis. Pmerea censeo ab *
boc Israel repraesentart qui ab jEgyptiis vexalus non lamen periturus erat, vel eliam Filiom Unige- \ \
nitum qui, poslquam naiuram numanam sumpsisset ,
aique insinu virgiuis babilavissel, ei inlegram vir- \ ,
8

st

Judic. xx; .

Genes. xv, 15.

8 1

Marc. xn, 26.

NOTiE.
(61) 1n bis Hieronymus ep. 58, f,etqusest. uiGeues. nec non in opusculo quod ejus nooien jacut,
Dc bcnediclionibu* lacob.

1081
AD AMPHiLOCHIUM QUiBSTIO CCLXI-CCLXIII.
1082
, ginilalcm servavit. Dicunt quidam Deum rubi
quidem non autem alius plantse formam induisse,
quia non polest ex nibo caelari Deus. Verisimile
, .
csi Judaeos boc lentare ausuros fuisse si Deus in alk
plama visus essei.
\

Q U J E S T I O C C L X H [Coi$l. C C L X X X I I , Taur.
CCLXXI].

Leprotitat manus quid significet.

\;
EdlU a Maio (I. c. p. 126, q. 271). - Exod. iv, 6.
Educalum in pieiate Jacobi genus jEgyptum in
gressum
eral. Hic vero jEgypiiorum didicit impie '
tatem;
quorum
servitio liberalura rursus didicit

omnium rerum Deum. Oslendii igilur, per banc
, manus immoiationem, borum et leprositaiem et
purgalionem. Pratereaque aliud cliam constiiuit
Deus : cum enim prope esset ul Hebrad in leprosos
- legem ferrent eosque immundos declararent, alia
, Deus providens leprosam effecit legislatoris manum
136 a d

-
lanUs res apia erai, docens nibil lalerevera
, immundum esse. Quo pacto euim quod non sponte
; fit imroundum sit? Quam ob causam quae tot mira , bilia peregerat, haec dextra leprosa priusfacta ope ram postea navavit prodigiis divinis. Hocquoque le gislatorera ipsum Deus edocuit, nou superbire,
, * - propriaR naturae scieDtem, dextraeque antea lepro&e
baud immemorem.
.
QUiESTIO CGLXIU. [Coisl. GCLXXXlII, Taur.
3 .
GCLXXII].
; Qua de causa volueril angelus occidere Moysen (6
Edita a Maio (I. c. p. 126, q. 272). Exod. iv, 24.

Qtiia, ut conjecil Moysis uxor, nnus e duobu*
, * pueris incircumcisus erai; ideo quoque siatim cir , * - cumciditeum; vel quiaut aliis placet, missu? Moy, , ^ ses ad emancipandos populares, sociatn itineris
coDJugem secum duxit. At illi inielligere debuis , * eent Moysen ila fecisse ut socero suo persuasum
, , ' esset fore ul ipse minime uxorem negligeret nec
* aliam preferret; quare illam secum ducere coactus
, eet, sed nequaquam contemptu divini mandatL
t * \ Siatfm igilur, accepio &ngeli impetu, pnecepit
, uxori ui ad patrem suum rediret. Quod fuisse ve rum bistoria lestatur. Elenim, post exiium ex
- iEgypto, cum Judaei Rubrum inare trajecissent per venissentque ad Sinai montem, socer Moysis cum
* - ejas muliere duobueque pueris eam adiit. Promde
, ( ad aliud spectans angelus ostendii nudum gladium..
, Gum eniro Pbaraonem liraeret magnus Moyses, ac
, metum persaepe jam declaraviseet modo dicens :
- J J Quissum ego ut vadam adPharaonem iEgypliorum
; > regem ? modo : t Elige alium fbrtem virum
> queni mittes, rursusque : ciropediiioriset tardioris
linguae ega sum " , ab Ulo poenas sumpsit ange , , lus, raeitt roetum expeltens, majore roiiioreni
, prope moduin nudo gladio dicens: Pbaraonet
81

Exod. , 11 et seqq.

Exod. , 10.

.
(62) Ex Tbeodoreto q. 10 in Exod- 1 c.
(65) Eet Tbeodoreii q. 14 in Exod. 1. c. p. 242
p. 251.

1083
PATRIARCH/B CP.
, 108*
limes, potius me timeas qui libi vel invieibiliter t Ei ,
\ vulnera infligere possum.
.
QUiESTIO CCLXIV [Coisl. CCCYII, Taur.
'.
CCXCVI].

Qua de causa [ugientibut praceperu *xteqm

Pasclue [erias.
;
EdiU a Maio (L c. . 1x7-129, q. 275). De pnecepto Exodi iu, 11.

In perpetuum voluit ab iis oblineri conservationis raemoriam, ideoque dixit legislaior : <
f Si interrogabil filius luus dieens : Quid est ; ,
Pascha ? respondes : In bodierna die editxit "
patres nostros Dominus Deus de iEgypto* , et , .
caetera. Quamobrem jubentur qui bas ferias exse-
qnunlur, Uineris veste circumdari. c Renes vestros .
accingelis". Hoc autem vocabulum Patcha Philo c ,
interpreiaiur sacriflcia pro Iransitu; Josephus trans- ^ \
gressionem; Symmachus transgressiones; Tbeodo- , *
tius Phatek, ipso Hebraico usus verbo, quo signi- , * , ,
ficatur exterrainatorem a primogenitis Hebr<eoruro ,
absiinuisse. Jussi fuerant enira fasciculum hyssopi eamere, maelataeque ovis cruore immersis,
postes el limea illinere, utcum immineret extermi-
nator percutiendie iEgyptiorum primogenitis, croo- [\] ,
fem aspiciens, Hebraeorum domos transgrederetur. , ,
lis quidera stgnis non opus eral experli corporis ,
angelo, sed Judseis ut symbolo Dei solliciUidinem , *
discerem, nosque qui Agnum labe carenlero immo-
lamus, bunc figuris praedescripUim novissemus. , Nec ex ovibus agnos solutn sumere jubet, sed
etiam ex capris hsedos, non ul mactarent ulrumque , \
simul, sed ut qui ovem babercl, agnum maclarel, C
qui vcro non baberel, baedura. Die decimo primi , ' ,
inensis jubet bosiias desumere qtue parareotur ,
anlo feslum, el quarlo decimo die sub vesperum *
maciarentur, quia Cbrisius vespere Judaeis tra- ditusesl; cuiu silvestribus intybusfaostiamcome-
dere debebant, memores amarissimae in iEgypto ' ,
vilac. Azyina significant non solum iuneris celeri- *
taiem, coenamque improvisara, sed eiiam Judaeos,
ui par erat, nihii vesiigii e woribus iEgypliis secum ,
alJaturos. Sic enim Dominus inierpretalur dicens : c Cavete a iermeiilo scribarum el pbarisaeorum *.>
Jussilque eos qui ad agni sacrificium paree non , , \
CAsent, vicinus sibi socios asciscere, et una cum \
eis Paschara immolare. Sic illos fralernam cbari\ \
docel,
et
in
ttaiem
a l a m

i r i pauperes
mnil

coinmtserationeni
/in.nmion.nlinnAm
"

*
_-
f
%

^
ldcirco jussi fueruni carnium redundantiam com- \
burere, ut cogerenlur inopes ad communionem
ieriarum.
,
.

Ha3c omnia nosirorum sunl niysteriorum aenigmala. Linimusenini et noscruore nostri Agni non
golura limen, sed etiam duos quoque postes; figa- '
rate quidem linguam et labra mundaiites et sancih ,
k

* Exod. , 61. ibid. 11.

i e

Mattb. xvi, 11.

NOTdS.
fB4) E*l Tbeodoreli q. 24 in Exod., . 25

1085

AD A M P H I L O C H I U M QUJESTJO CCLXIV.

1086

ficantes,revera autem pro limine iiilellcctuni, pro

duobus posiibus animum et cupiditates. Hacc quo , > que: c Non comedeiis ex eo crudum quid, nec
, , , coctum aqua, sed tantum assum igui * , ad
* nos perlineut qui non ad speciem laniuni respi, , cimus, sed nientcm eiiam indagamus, nec bumanas
ratiooes divinis asciscimus. Quod eliam Isaias
, - quibusdam cxprobravil, quasi vinuro cum aqua
niisctiissent; sed solo divino igne utiimir, scilicet
,
sancli Spiriius gralia. Quod non oporleat ad
, posterum diem linquere carnes ste inlelligimus:
futurae vilse noo opus esse symbolis. Idem sequen * lia declaranl. Ossa eniin agni coniernni qui male
oracula divina intelliguni, ^et ad impietatera suam
ea referre conaninr. Qaod non oporicat solum ex
'

- - - - - - r
* ovibus, sed etiam ex bsedis boslias desumere, hoc
, rarsus divinum in bomines proclamal amorem, oon
* enim eolum pro justis Chrislus, sed eliam pro
peccatoribus salutarem perlulit passionem. Nam
* haedam pro peccatoribus lex offerre jussift; ex iis
\ autem qui sacra mysteria parlicipant, alii quidem
, quasi in pariem agni veniunt, ulpote virtuiem exi, miam adepli, alii vero quasi in partem haedi, sci , licel qui poenitentia maculas peccatorum oblitierant.
Sic enim Dominas noster non e frumentario solum,
sed etiam ex bordeaceo pane lurbam enulrivit, ei
nobis prcescripsit lumbos cinclos babere, ct pedes
\ calceatos, et lucernam accensam ut famulis do - minum exspectantibus. Ut igitur Hcbrsei deiEgypio
, ' Q exire jussi, migraniesque in Chanaan hunc
cuUum habebam, babeamus el nos qui ex bac viu
in alleram migramus.
*
Qua de causa el nos divus adhortatur Paulm,
\
* c clamane: cExpurgate vetua fermentum , elreliqua,
" dicens : Ilaque epulemur non in veteri fermento,
, , '
ucc in malili<e ei vitii fermento, sed in axymis
, \ . > sinceritatis veriiatisque
> longe praenuotiavit
- genlilium salutem Deua qui proselytos Paschae
- lieri parlicipes jussil. Eienimproselytnmappellavft,
. , \ eique juris aequabilitatem dedii. Eril eniin, in c , , qtiit, ut lerrae indigena. Uoc aulem Pascha in una
* \ $ - domo comedelur , > observant ftdeles qui una in
, > , [) ecclesia sacrorum parlicipes mysleriorum sunt,
, ab hapreticis conventibus abhorrent. Auamen
primogeoila ovium et boum offerri Hebrais prae \ - cepit Dominas, tit primogenita eorum servata
, fuisse iis in memoriam revocaret. Nidlo euim modo
ei victiniis opus erat, hoc autem ad Hebraeoruni
, - utilhaiein spectabat. Quod idem oslendit lex.
\
c Gumque inierrogaverit le illius tuus : Qnid est
, ;> , boc", et reiiqua usque ad hoc: < Idcirco immolo
, c - Domino omne quod aperit vulvam masculini sexus
, et omnia primogenita filiorura meorum redirao,
et erit igitur quasi signum in manu lua, quasi
appensum quid ob recordationem inler oculos tuos
T

e f

Exod. xii, 9.

I Cor. v, 7. ibid. 8. "Exod. xn, 46. Exod. XIII, U.

1087
PATRIARCHiE CP.
1088
eo quod in inanu forti eduxit nos Dominus de \
jEgypio. Proinde ba;c oinnia non pro re Domini,
, .
scd pro poouli commodis evenerunt.
*
'.
QlLESTIO CCLXV [Coi*/.CCLXXXIV, Taur.
CCLXXIH].

\
Qnomodo mtedigere oporteai hwc Apotioli
verba
:
\^ *
Omne* in Moyse bapiizaii sumus, et reliqua,
nujuead tHtc vero lapit cral Chri$tu$ (65). >, t ; *

EdiU a Maio (1. c. p. 129,150, q. 274). - In 1 Cor. x, 1, 4, et Exod. xm, 21, xiv,22.
Figura erant novaruin autiquae res et umbra
, quidein lex, corpus vero quoddam gratia. Cum ,
igitur persequerenturHebraeosiEgyptii, iiquelrans- ol , gressi sunt mare Uubrum, et ainara iEgypliorura
senritule liberali suut, /Igura fuit baplislerii mare, , Spiritus sancli niibee, Christi Salvaloris Moyses, ,
crucis virga, diaboli Pbarao, dsemonum iEgyptii, , ,
divini cibi manna, redemptoris sanguiois aquae * , ,
saxo. Ui enim illi postquam iransgressi fueront * , ;*
Rubrum mare inusilato cibo et mirabili fonie fruiti ,
sunt, sic nos po&lquam per bapiisma salvali fuinius \

divinorum mysierioruin participes facti sumus.
, ,

<7'.
QUiESTIO CCLXVI [CoitL CCLXXXV, Taur.
CCLXXIV].
Quomodo incolume stt aquumfiliispro palribus
,
punilit (66).
;
EdiU a Maio (I. c . 129, 150, q. 275). Exod. xx, 5.
Majores apud Deum suni rainae poenis; dicitQ *
enim : Quicnnque incircumcisua eril masculus, \ * nec circumcidetur die ociavo, exterminabitur. > Sed , *
viderepossumus quosdam circumcisosdiverse tamen
in deaerto inieremplos; alioe vero, incircumciso*, ,
pro poenis, ea consecutos quae majoribus proinissa
iueiant. Hosenim circuincidit Josue Galgalis. Rur- (
sus domibus fennentum habentibus ruinam minalus ),
esi, sed non immieit. Deinde eiiam qui puerosdilige- , ' \
bani, hos terrei minis, dtcilque, Visitans iniqui- *(
ialera patrum in fiiios in tertiam quartaroque * '
geoerationem eorum qui oderutii me " . Porro \ \

adbibere fldeoj huie nudo verbo impium esse ipse ,
Ueu8 docet,contraria slendens; dictt etenim: Non , oecidenlur Jilii pro palribus, nec patres pro 6liis, , , sed utiusquisque pro peccaio suo morielur". > D '
Ei io Ezecbiel : c Quid eal quod inter vos para- '^- c
boiam vertilig in proverbiom islud dicentes : Patres 01
comederunt uvam acerbam, et denles Jiliorum , ;
obsiupescunU Vivo ego, dicil Dominus, si erit ultra , , ,
vobis parabola. Haec in proverbium in Israel;eed
omedeiitium aoerbam uvam obstupescunt dentes. >
Etce entm orooea aninueraeaesunl \ > Quaeque *
eequunlur bttnc babent eensum. Ego autero puto
poiius divinum in homines amoreiu repraseniari * c * > e

Exod. , 5. Deui. xxiv, 16. Execb.

2.

NOTiE.
(65) Ex Tbeodoreio q. 27 in Exod., p. 258.
(b(i) Ex Tbeodoreto q. 40 in Exod. i . LXXX, p. 266.

1083

A D A M P H I L O C H I U M Q D J E S T I O QCLXVCCLXVf H .

1000

minis. UUima enim verbasunt qui oderunt hi*,

. ol \ id est, paiiens ego in patres peccatores, patieus
, ei in ttlios. Si autem prima secundaque progenies
. , , avit malitiae aemula fuerit, tunc bis poenas immit\ . t ' tam; namque/clicit Dominus, cMisericordiam facio
\ $ - in millia his qui diligunl m e . Quod preserSt
6 \ ex bistoria facile coustat. Quinia eniin generalione
!- filii Israel de JSgypto ascenderunt; qui autem
, , JSgypiiorum diis in jEgyplo insenrierant, non
- multati sunt, neque patres eorutn, ncc palres
* patrum, sed ipsi pcenas dederunt seinuli patenia;
* impietatis, qui post lanla beuelicia, poslque Unn
raulta prodigia iinpieiatem non respuerant. At
* \ horum iilii postquam Salvalorem Deoni amaruut,
is fruiti sunt quse
patribqs
protnissa
erant, quseque
,
.
.
* ^ ipsi compcrirous vere majoribus prsetiunliala
) - Popuii cnim per semen Abrabam benediclionem
,' .
obtinuerunt, proplerea igiinr quod viUilum adoraluri
essent, taies Deus pceoas rainatur.
Q U J E S T I O CCLXVll [Coisl. CCXXXVI, Taur.
2'.
CCLXXV].
;
Quid sit informatum fetut (67) ? '
Edila a Maio (I. c . 130, q. 276). Exod. xxi, 22.
Aiunt quidam corpoivstatim atque in tilero fof ,
matur, animam affiari. Eieniin corpus Adam pri' , - muin formavit Deus, deinde immisit attimam.
* Praecipit igiturlegislator : Si mulier quaedam prae , gnans, inter rixandum percnssa, aborlivum quidem
, fecerit, idqoe jam uiformatum, id est qtjadam
^ \ sescepta hominis foniia exierit, babebiiur homteida
* , utque bomicida punielur facinoris molitor. Sin
- .
aliter, reus de caede qidem absolvctur, non enint
C vivus infans parttis erit, sed quadam tanwn poena
multabilur.
QUiESTIO CCLXVIIl [Cot/. CLXXt, Taur.
1 2\
CLXX].
Qua de cansa tabernaculumfieriDeus prwtcri ;
vseril (68).
M

Edila a Maio (1. c. p. 131-135, q. 277) , De tabernaculo. Exod. xxvi, 1 seq.

Oeus ipse causam atlulit dicens : El faciee mci
.
, , , \ sancluarium,et habitabo in inedie vesiruin, secun dum exemplar quod tibi in monte monstratum est,
, similitudinem tabernacali et similUudincm vasorum
. > $ in culium ejus . Cum enim in monte Sinal
, - !cgem dedisset, verisimileque esset quosdam cre*
, dituros circurnscriptam esse nuroini babitalionem,
, jussit fieri tabernaculum, unde propria ac pc . " - culiari manifesiaiione populum pieiatem doceau
, , Utque nos, quibus promissa persoluia stiirt, tcm - plum babere jussil Deos in qno lilargia qnsedam
, servareiur, ne sacra absque reverentia facientea
, facile in daeraonura insidiis eaderemus, sie Hebneig
, deeertura transeuniitus Deus praescripsii txt essec
, labernaculum; idque qui valerent asporlareut, ut , - que asportantes anteirenl, ne rursusqui ex Hebraeis
Exod. , 6. ** Exod. , 8.
M

.
(67) Tbeodoreto q. 48 in Exod. Yide t. LXXX,
(68) Ex Tbeodorelo q. 60 in Exod. T. LXXX

1091
1 PATRIARCILE CP.
1092
prxcedebaut, sibi deos quacrerenl, ulque, populo \
assidente, assidercnt. Praeterea babet iabern:culum ; * \
quasi crealionis imaginem. Ut enim, postquam
coelum et tcrram fecissct Deus, in medio collocavit ,
firmamentum, quo secernercnlur coelestia terrc- ,
stribus, baud aiiter, poslquam sancluarium esse *
tiiium proescripsisset, in medio ejus poni jussit \ 5 *
velum quod esset pro Ormamenb). Sic arca iu duas *
divisa est paries; pariem autem qua? juxta portam , " *
erat sancluarium appellavil, interiorern vero Sancla
c ,
sanclorum ; uique dicit David : < Coelum eoeli > , \
Domino, terram autem dcdit liliis bomimirn , ,
sic extcrior sanctuarii parsdala cst sacerdoiibus, *
interior vero intacia remansit, nullique unquam ^.
patuit, nisi summo pontifici, et semel modo
quoiannis.

Hic erant slmulacra Cherubim qui incorporeas

1 ,
polestales figurabani. In medio arcai tabulas legis
includens et urnam cum man.ia, ct virgam Aaronis ,
germinatam. Hic quoque erat propiiialorium quod , \ ^
expansis alis, tegebantChcrubim. ilxc inieromnia
se Deus manifestatum dabal.' Cum enim naiura
divina neque corporea sit, nequc figurala, nec ea *
prorsus cui similis imago struatur, Deus prxcepit
inaxima sui ipsius insignia repraesentari symbolis , \
quse tabernaculi intus essent. Indices enim legisla- ,
lionis erant labulae; sacerdolii virga , victus in
Icserlo manna, prupbetiarumque propitiatorium. * -
Jndeenim propliciias edebai Deus. Quae igilur velo (* "
inlus fuerant collocata, coelestia referebanl, et ideo ^
pars illa Sancia sanctorum appellabalur. Hocbeatus ^ -
Paultis lestalur dicens : c Non enim in manufacta , \
sancta Jesus inlroivit exemplaria verorum, sed in "
ipsuni coelum . Quae aulem citra velum eranl,
tcrreslria rcpne&eiilabanl. Hicerat, ausirali parle, ,
candelabrum scpiem ex basiilibus consians, et '
super candclabrum lucernx sepiem, septem heb- *
domadisdics figurabam. Ex boreali parte, aurea ,
mensa supra quam, Dei jussu, panes imponebanlur *
duodeeim, aureaeque pbialae thuris ei salis plense. Inler candelabrum et mensani allare ex auro stabat. , '
Uxc ordinalio erai fructuum quos bomini lerra ,
\ *
prsebet.
, ' .
iEneum aulem allare ad quod victim adduce- D ,
baulur, corara tabernaculo, foris exstabat; unde *
perspicuuni esi bxc supervacauea fuisse, Deoque \ *
injucunda. llaee operari sacra Deus concessil Jtidxis
ob eorum iniiriniiateui, sed solum extia laberua- ,
culum, velul interioribus non necessaria, nos aiiieiu *
solerania nostra interioribus exsequiiuur, Deo ibus,
luceriiarumque flammam, et mysticum mensae \
oflerentes sacrilicium. LongUudo tabernaculi erat
iriginia cubitorum, lalitudo decem, quod edocere , \ *
facile esl, uam viginti tabulas pars australis babe- bai, ci lolidem borealis. Tabulas caeieri inlcrpretes , \ ;
columuas appellarunl. Cum vcro unaquaeque labula *
Psal. cxm, 1C. Hebr. ix,24.

68

1093
AD AMPHILOCHIUM
\ ,
! *

*
; ,

*
, \
;


, \ ,
* * ,
* \
; * \
*
,
* * ^
* *
* \
*
* ^ *
*
, *
, *
;, \
, \ .

QUiESTIO CCLXVIIL
1094
in sesquicubitum protenderetur, viginti igitur U bute in triginta cubitos erant proteusse. Rursue
quae pars respicil ad occidentem, sex babebat labulas eadem mensura, duosque angulos. Gx bis
duodecim eubilis ita distributis, decem implebaui
interiorem partem cseteri latcrum juncturam
suscipiebanL Ex ea vero parte quas respicil ad
orientem, portam esse jussit, ut ipse oriens sol,
osculalione, ut ita dicam, vestibulum complectc reiur, sialim radios iramitteiis, utque qui unicuin
Deum adoraturi essent, ad tabernaculumconversi,
orientem a tergo solem exciperent, nec eum, sed
ejus Creatorem adorarent. Tabulato quidem tabernaculum simile erat, columnas undequaque habeus
alias aliis apias. Iis eranl argenteae bases, capitisque tcgumenta ex eodem meiallo, illaque exlrinsecus et ex interiori parle auro diatinr.ia. Tectuni
ex varia textura constabat, diversis coloribus depictum, parteexalia purpureum, alia roeeum, alia
coccottnclum, alia hyacimhinum,alia referente album byssi colorem. Hac quatuor denentorum erant
syrabola.Hyacinthus aeri simiiisest,roseafi coccineusvc color igni, purpureus vero raare significal; illad
enim nutrit coocbam ex qua tam pukber nascilur
color; repr&semat byssus terram e qua oritur;
pelles eliam crinibus confectas illis superinduclae
erant, exuviseque distincae quae imbrein arcerent.

,

,

*
*
*
*
\ , \ * \ , ;
*
*
* , * '*



,
, .
,
, * , ,
* '

*
-

Praelerca sacerdotibus diversissimas vestes Dcus

assignavit, quaj populo, cuUus varielate, niirationem rooverent , ipsosque docerent eacerdoies
quomodo animam exornare veuustainque efficere
oporteret. \eslem interiorem appellat tuniculam,
aimculum exteriorem, et hanc tunicara hyacin-

Exod. xxvm, *7.

ibinam esse priEscripsU. Cui ad imos pedes pro-

missx talaris fuitcognomen, dequa aurea tiniinnabula speciem mali punici referenlia pendcbant, ut
Sn adytum et regiam labemaculi cum inlraret
sacerdos, percepto eorum sonitu, cum reverenlia
solemnia perageret, recordans illius qui hsec omnia
praceperai. Quamobrem talaris acriam colorem
referebal, hyacintheaque erat ul ad eam intucns
mentem sacerdos sursum tenerct. Imminebalquo
summi sacerdoiis fronti liara, coblum imilata, fafciem conlegebat viua quam Septuaginla mitrara
appellarunt ; slabat in medio lamina aurea in qua
inenarrabile Dei noraen, a Judaeis lelragranima
appellalum, inscriptum erat. Sic iigtirate Dcus
populum reverentiam docebat, ut ex bis apparet:
Scuipe$ inquit, ipsum tanclum Domino .
PraecepitquoqueDeus summum sacerdoiem indui
vesteqtiam superhumeralem vocaveruiitSeptuaginUi,
quam autem in Regum libris appellant Ephod, Hcbraea voce designatam. Huic erant super utrumqae
bumerura dua pretiosi lapides inscripti nominibus
tribuum Israel. In peciore, mentis tegmen pectoralc.
Huic quoque duodecim lapides aptali orant, variis
f

1095
PATRIARCHiE CP.
1096
cotoribtis micantes. Quibus indicto bello, vcl * *
victoria, vel clades significabatur. Quod Regum ex * ,
bistoria coustat. Cumenim adversus Israelbetlum , ,
suscepissent hostee, non prius atisus esl Sanl aciem \ inslruere quam signa vicloriae vidissel. Quare uni- *
versi mundi Deus dicil: t Ponesque raiionale ju dicii in peclore Aaron, et in ulroque lalere snper- , * hutJieralis. Adjecitquc : Ponesque in eo do- \
cirinain tti veriiatcm . > Docirinamque quidem , \
vocavil sigua ex iltis lapidibus, verilatem vero * \
eignortim veracilalcm. Hoc enim animadverten- \ *
dum censeo quod crassioribus bujus aetalis bemi- * -/
nibus quam ut spirilualia iiilelligereni eapienlissi- * mus Dommus noster per corporea symbola auxilium

suppediiavit, nobis aulem interpretalur pectorale ,
speculatio spirilualiuin, cblamys perfeclio virlulis, & junclora aulemconcinnapecioraiisetcblamydis no- * \
bU ilgurate docet lidei el effectiva3 virtulis concen- * lionem. Primtim imponi chlamydem, deindc buic , pectorale aplari significal reclam ageodi raiionem
supponi virftuiibiis fundanientum.
\
, "
.
Q U J E S T I O CCLXIX. [Cohl. CCLXXXYII, Taur.
1 *.
CCLXXYI.l
7

Quum ob causam Moym tabulas conitiverit (69).

,
Edita a Haio (1. c. p. 151, q. 278). Exod. xxxu, 19.
Quia credidit populum legisesee indignum. Gum

enim labula? pro dolalibus libellis essent, spon* ,
saque nondum thalamum ingres&a, sese prosti- >, ,
luisset, valdc iralus, ut par est, dolale libellum ^ dirupil. Aniraadvcrlendum estquod tunc ad preces _ placabilis faclus Deus, in aliud tempus distulerit , * , c
pcenas, diceos : c Ego aulem in die ultionis visilabo * , '
cl hoc peccalum eorum . Quod Aposioli verbis *
simile est: Ignoras quoniam bcniguilas Dei ad *
poenUenliam te adducit ? Secundum aulem duri- : *
ibm luam , reliqua. Atlamen legislator , > \ *
lognilo quod universus Deus jam uollel csse cum
Judxis, angelum vero iis praeiecturus esset, scire , , qu&sivit quem cssel missurus, obsecravitque ne , iis daret conservum ducem, sed ipse cos dirigeret. , ' Quod ubi impctravit, sublato ebrius amore quae * boroinem excedunl affcctavil, iuvisibilenique na- \
luram cernerc concupivil. Vcrunieniaivero boc , esse nefasdidicil; quae atilem ad divinam pertinent *
providenliam et aclioneni (sic enim inlelligenda est D , ,
poeleriorDei pars) contemplari possumus, nonqui- ,
dem palam, sed ul Meyses et in peira quasi ab , ' '
ipso Deo collocali, sic ostenditur flrma fidei sta- * ^
bditas, el in foramine hujus lnpidis fidei foramen * \ ,
apparet, quxinaccessa oculis corporeis et invisibi- \ lia pcrcpicit.
- .

T1

T t

V
7

Exod. , 58.

7 1

Exod. xxxn, 34.

Rom. , 4.
NOTiE.

(69) Ex Tbeodorelo q. 68 in Exod. T. LXXX, p. 294.

1097

AD AMPIIILOCHIUM QlLfiSTIO CCLXIX-CCLXXL

1098
'.
QUiESTIO CCLXX. [CoisL CCLXXXVM, Taur.
CCLXXVIL]
Quomodo intelligendum in vestimentis lepram
;
inesse (70)?
A

Edita a Maio (1. c. p. 134, q. 279). Levit. XHI, 47.

Judaeis mult* talesque institutiones a Deo datae

'
\ \ sont. Statim igitur de leprosis domibus sic loqui lur: Cum ingreisi fueritis terram Cbanaan quam
. ego dabo vobis in possessionem, si fuerit plaga
, * \ leprae in aedibus", el reliqua. Sic docel vulnera
, csse a Deo immissa, modo in vestes, modo in
, * domos. Haec aulem ipsa inoOabilem Dei erga ho - mines amorem demonstrant : bominum enfm pec , catorum in vestimenia ei domos vulnera cura
, jrmniUeret, ita sanationem ea possidentibus affe rebat. Simileest domui leprosae domns lsrael e qua
; , ssepissime, qiiasi petrse qusedam , Judad leprosi,
id est, peccalores avulsi sunt, nunc ab Assyriis,
, ' , nunc a Babyloniis, aiias landem a Macedonibus;
, * cum aulem inveterata domui cuidam lepra ba , reret, banc evelli funditus legislator imporabat.
.
QUiESTlO CCLXXI. [Coisl. CCLXXXIX, Taur.
'.
CCLXXYIH.I
Quid significcnl dua* avet qum pro expiando homi
offerebantur (71).
;
Edita a Maio (I. c. p. 135, q. 280). Levit. xiv, 4.
* C Figura sunl salutaris passionis. Ut enim horum
, alia immolalur, aliaque in sanguinem iromolatae
, - iinmersa dimittebatur, haud aliter pro humana lepra
, Dominus Gbristus cruciflxus corpore quidem mot , - tem suscepit, dmnaeque naturee honiaiiicatis pas sionem. Ac veluti cruor iminolatx avis postquam
vivenli aquae commistus fuerat, bomoque leprosus
, ligno cedrino, hyssopo, coccoque conspersus erat,
\ ^ tuucmundus purusque videbalur;sic qui in Salva - torem Cbrislura credii, el sancti Spiriius aqua purus
, facius est, omnes peccatoruui macuias projicit.
^ , Exprimit liguum cedrimuu cxperlem doloris divini * lalera; incorruptum cuim esl boc lignum; coccus
, ' vero neudo dcduclus, humanilaiem ex anima ct
, corporc conflatam; byssopus Spiritus sancil ca \ * - & j rem et suavilalem. Sic iis qui baplizantur cx
, ; auima lepra adimitur; colula oleo plena significai
sancti Spirhus graliam, illitum super exlremum
auriculue dexlrae, et super manum dextram el pe, deui, oleum oslendit. Audilum quidem aperiri
dcxtris eloquiis, raanum vero et pedein rccie facla
\ \ , elaboraluroe. Illitum aulera capili mentis conse cralionem significal. Qui auiem leprosus pcnnan , serii, ex Ecclesia ejicitiiur.
, *
.
0

Num. , 2.
NOTJE.

(70) Ex Tbeodoroto q. 18 in Lcvit. T. LXXX,

. 322.

(71) Bx Theodoido q. 10 in Levit. T. L X X X ,

p. 323.

1099
PATRIARCILE CP.
1100
QtLSTIO CCLXXII [Coi$l. CCXC, Taur.

-.
CCLXXIX.]

Cur non liaterit Judai$ edulia immoiare animatia
;
niti coram tabernaculo (72)?
Edila a Maio (1. c. p. 155, 156, q. 283). De procepto Levit. xvii, 5, 4.
Non Deum fugiebat Judaeos esse impios, pro"$ ,
pensosque ad victimas dsemonibus offerendas. *
Imperavit igitur ut qui vellet aliquid immolare, el ,
viittliim, vel ovem, vel capram, is ad januam la-
bernaculi adduceret, tunc profuso ejus eanguine * ftccum cames domura asportaret. Eum qui aliter ,
agerct, 4ii homicidii reum fleri jussit, dicens : , \, *
Sanguinis reus erit, quasi si sanguinem fude- , . "
rii , et reliqua. Quod auiesn lex ad id spectet, , , .
c eequenlibus constal : c Nam adolebil sacerdos, \, inquit, adipeni in odorem suavitatis Domino, et ,
nequaquaquatn nllra immolabunt bostias suas , \ *
d&mombua cum quibus fornicati stint . Isla *
est lex quae apud ludaeos vigel; nam sacerdos im- *
molal edulia animalia, probibuit vero ne sangute .
esca Iforel bis de causis : c Anima carnis in san- , \, *
guine est, el ego dedi illum vobis ut super allare \ in eo expietis pro aninabot vestris, el sanguis pro \ *
animae piaculo sit. Idcirco dixi filiis Israel: Omnis
anima ex vobis noR comedet sanguinem . > Yelut
*
jpse, inquit, animam imniorlalem habcs, sic ani- * , , ,
mal setisu carens, pro aniiua corpus habel. Qtiam- * <&
obrem pro anima tua Uanc Deus pooi jubel. \ *
Sanguinem igitur si coraedes, anima vesceris; nam , * raiionalis anima vices implet. Quam edenlem vocai *
bomicidam. Quamobrem roorticina animalia come- *
dere velat, quoniam a sanguioe teparatum non et ,
corpus*
.
OUiSTIO CCLXXIH.
.

Sancti Joannii CUmaci toctu ex capite de quitte
et
' palienlia, Medium pricieriens in viediis perveni,
, ,
ei:t Polum sitienti dabat, > utquead verba:,
Dieere-prorsut nequeo. >
(75).
HUDC priraum ediu a D. Hergenroether e cod. Yatfeano, f. 186. Explicatio qoorumdam yerboram Joannia Qimici"
n

TB

Te

'. ,
!* S n 8 sacri alque laboriosi petiuo, senis venernbiWs et contemplativi quxstionem proponlt ejus-
dem poslu'ans cxplicaiionem, cum umen iis, qui *
sont in viia acliva sapienlea, non solet ut pluri-
mim magister esse aermo, sed actio atque imitatio *
per se doclrinam rcvelat. Noatri igilur senis est, jy .
vetusii senis ex actionum Inslitulo acnigmata ex- ,
plicare; iaclo enim cum habeas res ipsas, quasque *
nequit sermo quxsliones dilucre, aciio ad illarum \ ,
coguilionem prieit ac ducif. Quoniani lamen caete- ris vult viriulibus cliam bic bumilitaiis pcrfeclio- 6
neiu adjungere et ab iis, in quibtis non exstat vir- ' ,
toUira praxis, praclicut isle vir practicarum . ^
doctrinarum arcana poscit sibi explicari ac pateiieri: , , \
:

Levii. XVII, 4.

ibid. 6.

" ibid. 11.

NOTiE.
(72) Ex Tbeodorelo q. 25 in Lcvit. T. L X X X ,
minctipaius, saeculo sexlo conscripsil (cf. de eo
p. 534.
Fcssler Patrolog. tom. II, 410, p. 890 seq.). Hujus
(75) Climax seu scala paradisi est liiulus operis libri locuni Pholius illuslrai el exponii hac qnascetici, qiiem roganie Joanne abbaie Raiibuensi siione, quae in cod. Coishniano el Taurineusi owJoannes abbas iu ihonte Siuai, exiude Cbmacas niuo dcost.

1101
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CCLXXII-CCLXXIII.
1102
^ \ - non nobis, sed illius et virtule et poslulatione frcti
.
ad dubiorum solutionem proccdimus.
\
2. Tres antiquus illc bonusque senex progrcs , siones ad virlutem sive ordincs sive gradus sive
, quid aliud appcllare libcat, ia bis verbis indicat :
^ plenam rerum hujus vitae, cum quibus ct ipsa viia
, , siraul inlerii, incuriam, sedulam alque hidefcssam
orationem, et terlio inviolatam cordis opcratioiiem ;
unde constal mediam inter ulraqtie exircma ora tioncm esse. Qui igitur iiegleclum reruin tminda . " naruin non possederit, nec reliqua duo piTsequi
; - poterit. Verum quid inde? Medium igitur, videlicK
, oraiionem, exercens in mediis exsistit boais,
.
qitamvis nondum ad exircmutii bonorum asccadeiit.

\ & * (5 3. Polum vero sitienti dabal vel eminus exsisieus

splendidi spectaculi implelio et oblectaiio atque
visio ; deinde non usqua ad tmiversuui epectacu, , lum deliciabar; sed postea rursus eram in illis in
. quibus ei anlea. Quid igilur esset anle visibilem
, " formam in rebus, quas videmus, ne ipsac quidem
, rcs, quas videmus, docere nos poterant, sicut solet
visio frequenter eorum qna? videnlur inlerpreles esse;
, neque enitn erat ex iis spectaculis, quai uaturalia
. $, nobisque familiaria exsistunt, sed gratia erat,
quae dabal alia quidem iiittienda, alia vero poiiora
^ oculorum percepiionc efllciebal; elcnim nec ipse
\ arcana? bujus oblectationis et contemplationis no. ' slrae auctor permittebat vel concedebal clarani
, Q iliius haurire cognilioneni. Sed ego studio atquo
amore discendi sciscitabar nibilominus, ubi nunc , * - salutis nostrae praclarorumque spectacnlorum nobis
* auclor exstet. Et responsio dicebat : in propriis
, - quidem, non tatnen in quibus disponebat visionem
- esse ; haec enim erant benignitatis ei indutgenliae;
. illa vero aeterniiatera atque imtnalabililalcm dcsi , - gnabant, quod ex propria nou rccedeivl natura.
', * , Deinde ubi mead naturam evexit omni visione etcon leniplatione superiorem, iiiterrogabaiu adbuc addu ; bilans : Si haec iia se babent, qnaenam esl deviera
statio et sessio et materialium habitudinum dispo , sitionumque nomina? Ubi enlm bxc locum habent ut
, , - dicanlur, in quibus et multa eorum, quao conspn \- ciuntur, non visio sunt, sed iraaginationis dolinea, D tio, Ille dubitationum audiior in repans, ul par
. - erat, curiosam iiistantiani ncc frui nie &iiietisqua*
] - stionis soluiione, non posse audilu percipi inleiro gationem inquit, eamque proprium babere revela - lionis tempus. Ego vero adbuc contendens el cou * trahi mibi tempus precabar nec me honesia
' cupiditate fraudari. llle aulem dolorem, qua poierat, moestitiamque levans nonduin adesse dicebai
.
tempus; noudum enim ignis, qui incorruplibililatem iinperiit, inter nos ardel.
'.
4. Ilanc igiiur visionem bonus ille, pius atque
- antiquus senex enuntians non se inagnifice jaclai,
, nec se quod baec viderit cxtollit, sed et igjioran liam sibi tribnil. inquiens : Nescio, an cum corpore
, * icrreno bxc intuerer, an vcro aniiua pcr se ad Dcum
%

1103

PATRIARCILe CP.

1104

CTolaveril eorpusqiift ad modieum temporis r d i - queril ac conjuiiclione ac mislione cuin ipsa se \ , {uncUim.
.
QUiESTIO CCLXXIV. [Ceist. CCXCI, Maio exinde
^ C L X X X I V , Taur. CCLXXX.]
Cur populum numerari Dens jusseril (73*).

aurri tbr JLadr d

Kdi'a a Maio (Nov. Coll. t. IX, p. 136). De nuroerato Dei josso populo. Num. i, 1-3.
Ut suae pioiuissionis oslenderet veritatem. E l ; ( * enim promissa Abraham faciens, dixeral: # Multi- *
plicans muliiplieabo aemen luum sicul siellas corii,

t't velttl arcnaui quse cst in littore mnris .
* %
tlreterum promissionis veritatem oslendit; nam
quac cum dc Algyplo egressi firisseni septnaginla
quinqoe miHium, lum scxcenia tria miUia quin- ,

genli quinquaginla virorinn numerati sunl, qui
, poteram ad belia procederc, exeepta inlcmpestiva
el immalura -jciatc ct femineo genere, el tribu ,

Levi. Hanc suam docet polentiam Deus, cum
#
dicU : Auendiie ad Abrabam patrem vesirum
*
ad Saram quae peperit vos , quia uiium vocavi
, , ,
euro, el muliiplicavi etim \ >
,
7 7

fJUiESTIOCCLXXV [Cohl. CCCVI, Tauu CCXCV,

.
Maio CCLXXXV.}
Qua dt tauia farina ex heriteo pro mnliere accnsaia
TtpiBiror
utupri offerretur (74j.
;
EdHa a Maio (I. c. p. 136, 157). - De lexlu Nura. r, 15.
lpse Doiniiios explicavil dicens : c Quia sacriQ * , ,
ciuin zetoiypiae esl, sacrificium recordationis, et , , . blalio zelolypte. Inde neque olcam, neqoe ibus *
in boc sacrtlieio esse jassit; orbalum est enim *
auaviiaiis el justilia? luce. Hoc (praecepit legislalor ^ *
qucm non fugicbaut bomicidae JudaRorum cogita
tionos; iie enira leniii de snspicione conjngcs occi- ; derenl, suapectarn adduci voluil ad eum qui omnia , ,
abdiia ciiam perapicue novii. Offerct igitur earo,
* , ,
inq*ii, saceidos el suiuet ooram friitiino, assumetque aquam sanciain, vivenscoram Domino",
,
et rcliqita. Haec aulcm omma uavi a muliere su
apecta praeeipit, ui perculsa liinore, si peceavissel,
* * eoDfiterctiir et per pceniicniiam peccati reroissionero , ,
acciperel. Quamobrein banc, detecle capile, ad
,
Dorainum duci jubet, bis dictis : t Omnia aulem

nuda ci apcrta sunt oculis ejus . > scqucniibus ,
baud dubittni eet qnin ita mulierem lerrere voluerit.
\ *
Adjurabiique eam, et dicet mulieri aacerdos :
;, , ,
Sinon dormivil vir alienus tecum, et ei nonpolluta ^ *
cs, dcserlo raariii loro, non libi nocebunt aquaB * ,
ists amarissimae. Sfn autem declinasti a viro tuo,
,
ct reltqua : < ad tempus del te Dominus in malc-
diciionem, exemplumqoe cunciorum iti populo , , \
luo; putreseere facial femur tuum, et uterus dis- , ,
,
rumpalur . Jussa crat mulier bis precibus as
aontiri, ac reapondcrc : Amen. arneu. Pr;tccptuio
e<>

8I

Genes. xvi, 10.

7 8

Isai. L I , 2.

8 1

" Num. , 16. ibid. 18. ibid. 19, 21.

.
(73) Dopi-ompia esl ba3C qnaesiio cx Tbcodorcli
(74) Ha3C quoquc ex Tbeodoreio q. 10 in Num.
. iulNumci. i . LXXX, p. 350.
dcscripsii Pboiius. T. LXXX, p. 358.

1105

A D A M P H I L O C H I U M QUJESTIO C C L X X I V - C C L X X V I .

\ ,
\
\
, , ,
,
^ \
' ,

, ,
.

1106

quoquc erat isla maledicta scribenda esse,

aquis deluenda, aquas atilem mulieri exbauriendas,
priusque oblationem aflerri, id est hordeaceam
farinam. Dcinde admonet mulierem, si sit innoxia,
incolumem fulurara ; sin autem obnoxia cyjpam
celct, experiendo disciluram quac sit exsecrationis
vis, et dilapso ventre femur putrefaciendum. Unde
cnim peccatum, exinde poena. Jusjurandum vero
ita intelligendum est: cum aliquis mala et insanabilia tulit, solentquidam cum jurejurando dicerc:
Uiinam non feram quae isle perpessus est.

\
QUiESTIO CCLXXVI. [Maio CCLXXVl.]
&
Cur peccaloribus puncs slalim expetanlur (75).
;

Edita a Haio (1. c. . 137, 138). De textu Num. xi, 1 seq.

Erat legi suprema polcslas : necessc igitur,
*/
mullala legis violaiione, docere caeleros sapien liam. Decel enini subdilos limor. Sed conjuncia crat
* cum amore poena. Quos cnim poenilebat, amore
fruebantur. Siatim igitur immisso igne, magnaque
- exercilus parle consumpia, deinde omnibus ad
, > , deprecaliones concurrenlibus, peccati remissionem
postulavit legislator; et benignc a Deo exauditus
cst. Judseis poenas ex necessiiatc imirissas quac
, sequuntur demonstrant. Yix enim priori poena?
, linis erat, quain jEgyplum recordarentur. Haud
immerito igitur hisioricus cum ingrato Judaeorum
animo divinam confert muiiificentiam; in his quas
de manna narravh, dicens illam non solom panis,
, , C sed etiam carnis loco fuisse. Hanc emm mola
frangebaiil el terebant in morlario, el coquebant
in olla, et ex eo torlulae efficiebanl. Graviter la mentantes objurgat Dominus Deus, ac moleete fcrt
, ipse propbela , exclamans : Cur afflixisti servum
$ luum ? Qtiarc non invenio gratiam coram le ? Et
, - cur imposuisti pomlus universi populi bujus super
' ; me? Nunquid cgo concepi omncm banc muilUu ; > dinem? vel genui c a m ? * el reliqua. 11 dictis
indical quam simplices puerilesque fuerunt; sugenti
, puero illos comparavit qui nihil aliud facere poiest
, nisi lac cum clamoribus exposcere. Cwn auiem
* - vehemenlia essenl Moysis indignanlis verba, nam
, , - sequentia bunc sensum babent, admonilus est a
, - D Domino l)co hunc populum non bumana potestale,
- ! scd gratia Dei gubernari; dicit enim : t Congrcga
, :
* mihi sepiuaginta viros. Deinde paulo posl: I A U c \ \ *, feram de spiritu qui csl in le, tradamque eis, et
\ * sustenlabo tecum onus populi Iitijus, et non tu solus
His verbis cognovit legislator se
, graveris
* suflkientcm vhn adrainislraiidas genli accepisse.
Quaproplcr diclum crat: Auferam de spiritu tuo
, in le, non quod Deus exlcrna potenlia indigerct,
, vcrum sic loculus esl m Moysen doceret cobcessam
" Nuui. , 11, 12.
Num. , 24-25.
NOTiE.
(75) Haec quiesiio decst in codd. Coisliniano ct Taurincnsi; ei ipsa quoquecx Tbeodorclo dcsumpia
est q. 18 in Num, T. LXXX, p. 570.
M

1107
PATRIARCxLK CP.
1108
eu ftiisse vim quae ad usom suppeditaret. Etenim *
aepluaginU viris dans, non minuit illius graiiam,
5 ** * **

ul ex evenlu conslat. Eadem enim el imperio ct , ,

miraculis peragebal quam anlea. Quod et nos quo- \ \
tidie idem fieri videmus. Mulli enim ab uno sacer- \ * \ dote Baptizali, alii summo sacerdote consecrati, ' \
munusque divinom accipientes, minime dantis , inimrant gratiaro, et ipsi donum eximium accipiunt. , , IIoc lestatur ipse Doroinus servi sui suflragio, cui ,
*
dixit: Congrega quos tu nosti. >
*
. >

Q U J E S T I O CCLXXVII. [Cotsl. CCXCII, Taur.

'.
CCLXXXLl
Cur prcescripterit Deus factiotorutn thuribula
>
eum ahare dittribui (76) ?
;
Edita a Maio (1. c. p. 138, 139, q. 287). - ExplaniUo in Nura. , 57 seq.
Ut coargueret temere adversus sacerdotium in copta, eosque conflrmaret qui sacris operam , *
dabant. Hoc enim edixil: Commone filios Israel,
et reliqua. Quamobrem germinaiam Aaron virgam , collocari in arca precepit, et rursus sacerdotes )
sacra facere, ei Levitas eis subministrare, nec ad *
altare, nec ad sacra accedere vasa. Deinde docet , ,
quae sacerdotibus dono darentur. Oblatas enim *
primilias panis, et vini, el olei, et cibi eos come- *
dere pnescripsit, et alia quxctinque donaria.
Posteaqoe decrevit: t Pro primogeniio immun- , ,
dorum animalium pretium esse siclis argenti
quinque, pondere sanctuarii, siclus viginti obolos ,
babet; mundorum vero animalium sanguinera ,
lantum eoruro fundere super altare ct farioam of- C *
ferre, et ab illis carnes accipi. Sicut pectusculum coDsecratum, et armus dexter, tua erunl *V > Hoc , ,
foedus paclum talis appellavit, quoniam, secundum *
divum Apoetolum, Qui aluri deserviunt, cum *
altari participant \ quibusdam quoque dicitur: " ,
Postquam io victiroas spargi sal prascripsii, tum
', t 01 ,
edixilet sacerdolea el Levitas omnes decimas Israe- * > ,
lis in possessionei hahiiuros, el decimas lucri ex ovibos, et ex bobus, et ex mercaiura, el ex alio ,
quocunque lucro. Pnecepil quoque Levitas e de - , \
cimis decimaa offerre sacerdolibue. Jubet sacer- ,
dolea omnibus locie barum rerura fieri pariicipes, *
ipsisque eepositat hostiarum partes intus in teroplo
comedere. Vocatque decimas c Prelium pro mi- * \ nlsterio qno populo 8erviunt ; vobis, inquit,
aedificanlibus, vel mercantibus, vel domi viven- , *
tibus, illi pro vobis omnibus sedulo meo niinisterio *
serviunt. Hoc quoque dicit: t Quia pretium esl pro , ,
ministerio >j quod prastaiis in labernaculo te- , \ slimonii.
* *
, >\
.
4

ee

. , 47. I Cor. ix, 13. Num. , 2. ibid. 3.

NOTiE.
(76) Est Tbeodorcli fclus q. 54 in Num.

1109

AD AMPHILOCHIUM Q U J E S T I O C C A X X V I I - C C L X X X .
0\

1110

Q U J E S T I O C C L X X V I I I [Cohl. C C X G I I I . Taur.

CCLXXXll].
Cur olim iratm $il conlra Moysen et Aaron
Deu$ (77) cum aquam e taxo eduxit.

TttfaojttyrfoOn *V
-/ ;
9

EdiU a Maio (I. c. p. 159, q. 288). In Num. xx, 12.

' ,
Cum animo deflcerent, mortua sorore, eis pro 6 pier aquae penuriam minabalur populus. iEgre
, igilurferenlespravain ejus indolcm, verbis ambi*
0 - guis usi sunt, cum aquam educerenu Scripium est
, ! , enim : c Audite, rebclles et increduli, tium de
; petra bac vobis aquam poterimus ejicere **? >
" Hoc igilur dixii Deitg : c Quia non credidistis
, roibi ut sanclilicaretis me coram filiis Israel, non
introducctis lios populos in terram quam dabo
> \ * \ eis . > Hoc quoque dicil David : Et vexalus
' , est Moyses propter eos , el reliqua. Ira lus enim dubium aermonem fecit eis, et erat
, non anima?, sed linguae baesilatio; adjecilque : t Et
* c > distinxitin labiis suis, notandum quod Deus ad
aliud spectans, banc prolulit senieniiam.
.
QUiESTlO GCLXXIX. [CoisL CCXCtV, Taur.
\
CCLXXXIIl.]
Cur ccelum el terram obtatari ju$$u$ fuerit (78) ?
/
;
Edlta a (1. c. . 139, q. 289). In Deoleron. IT, 26 ; xxxn, 1.
, *
Non quia haec suiil animata el ralione praedita,
\ sed quia tolam crealionem complecluntur. Hoc ei
, - Isaias prophela fecit, dicens :t Audile, coeli, et au,, , , - ribus percipe, terra *, ac reliqua. Et Jeremias :
, t Obslupesciie,cadi, super boc, elporUB ejus, deso Ea enim
, * > laroini vehementer, dicit Dominus
, - quae In teeliraonium minarum vocaveral legislator,
roerito post legis iransgressionem horrescere di \ cuDlur et ob&tupescere. Sic enim et Jacob et La * banus coelum vocaveruntacervum leslimonii *,
" ' itein patriarcba Abrahani et Abimelech Gerarorum
, ' rex, < puleum jurameuti \ quia hic cuio juramenlo foedus fecerant.
.
QUiESTIO CGLXXX. [CoUL CLXXII, Tanr.
'.
c

CLXXI.l

, ^^ , Quomodo inUlligendum iti hoe verbum (79) < Latamtniy gente$ cum plebe eju$ et coHfirment tum
,
omnet angeli Dei t
;
EdiU a Maio (L c. p. 140, q. 290). ln Deuleron. xxxn, 45.
\ \ Innuraerabilis mullitudo, et ex JudaMS , in
, \ - Dorainom Christum credidit, el pmeserlim ex aliis
terrae populis, quibus Judaei qui crediderant,
doclrioam atluleruut. Ex Judaeis enim erant
* - divini apostoli. Haec igitur praedivinans dixit pro * , . pheta : Laetamini, gentes, cum plebe ejus ,
, - id esl, gentes cx populis credenlibus; eosque
, confirmeiil angeli Dei qni io Chrisium crediderunu
Gum enim Salvalor nobis natus fuil, angelorum
Num. , 10. ibid. 12. Psal. cv, 52-53.
Isa. i, 2. Jerem. ii, 12.
Gcn. xxxi, 47.
9

f i

' Gen. xxi, 52.

f l

Isai. LXVI, 10.

NOTiE.
(77) Theodorelum q. 37 in Num. fere transcripsit teron.
Pboiius.
(79) Fere eadem babes apud Tbeodorctum q. 42
(78)* Desumpta ex Theodoreto q. |40 iu Dcu- io Deuteron.

1111
PATRIARCiLE CP.
1112
chorus celebravit diviuum erga homines amorem. , ;
Cloria in excelsis Deo, el in terra pax hominibus *
, \ \ ,
bon voluntalie . Praeterca insemiuatos et virginales dolores Gabriel pradixeral arcbangelus, et \
in pugna adversus diabolum eranl angelorum le-
giones, diclumque esl : Ecce angeli accesseruni
et niinistrabaiit ei " t Et posi rcsurreclionem c ,
angeli, praesepulcro gedentes, nuniiant mulieribus , , > \
Domiui resurreclionem. Ilem angeli, Cbristo ad cce- ,
lum reverso, cum apostolis colloquunlur. Angelus
Cornelio magnum Petrum indicavil, angelus Petrum
eduxil carcere. Ipse divus Paulus secum navigan-
tibus dicebat: Astilil eoiiu mibi Dei angelus, \
cujus sum ego , > et mulla alia. Haec de creden-
libus propbeta loquilur; his praedicit verbis, el "
incredulorum poenas, cl quas ob causas punieutur. * \
Propier sanguinem lilioruin ultio sunipla est, el ,
sumel Oominus de inimicis suis, justitiam reiribuet, *
eisque qui eum oderunt, ei expurgabit Dominus "
lerram populi sui. Filios Dei appellal sanclos, quos . \ ,
trucidarunt bomicidae. Naraque, ul propbelarum , ,
lnactationes omissas faciain et Domini salularem .
passionem, maciaverunt el victorem egregium
Siephanum, el ligoo occiderunt magnum Jacobum, ,
el sexcenios alios. Denique domos eorum qui in , Domiuum credebant, depopalad sunt, ut persaepe ,
divus Paulos Thessalonicis scribens leslatur : < Yos , ,
enira imitaiorcs facii eslis sanctorum qui Jeru- , salem sunt, quia eadem passi eslis ei vos a con-
tribulibus vestris,' sicul et ipsi
a Judacis qui et C
* <|\
"

*
^
"
"*"-'

Dominum occiderunl Jesum, et ipsos prophetas, * , ,

et nos persecuti sunt, et Deo non placent, et om- ,
nibus adversantur
Haec quoque Dominus illis ,
exprobravil in parabola vineae : namque eervorum ,
aliam verberarunt, aliuro occiderunt, alium lapida- .
verunt, quapropter Jud&i per orbem lerrarum di-
epergeniur.
,
, *
.
Q U J E S T I O C C L X X X I [Coul. C C X C V , Tdttr.
'.
,

CCLXXXIV].

Cur demum parvi peccali eausa Moyses procul

videre pollicitam terram jussus eif, et introducere
fqr, populum prohibilus (80).
;
Edila a Maio (1. c. . U l , q. 291). In Deuteroo. X X X I I , 48, 52.
Sic nos commonet Deus se abillisqui eximia D ,
virtuie sunl praedili, summam viilutem expetere, , *
caneros vero homines qui abunde leges transgre- ,
diintur, patieuter ferentem, eanctos homines, hujus
indulgenliae non facere participes; quod et ait ,
Sapiens quidam : i Parvuli quidem digni raiscricor- , \
diae,potenlee potenter acrutabunlur *. ElDominus ;
in sacris Evangeliis : Cui modicum dabitur, mo- , ' >
dictim ab illo repeietur Inielligendumque est , *
lioc : quod alium flnem alia via quaeril Dominus.
\ Luc. n, 14.
Malth. , 11. Act. xxvn, 25. I Tbess. , 14. Sap. , 7. Mallb. XJII, 18.

f 7

NOTiE.
(80) Hax nllima ex quflBslionibus, quas e Tbeodoreto sumnsil Pboiius, cxstal apud Theodorelum q.
43 in Dculcron. T. LXXX, p. 447.
1

1113
AD AMPHILOCHIUM QILESTIO CCLXXXI-CCLXXXIII.
1114
- Ut enim Deus non curat, Vel potius non sinit hunc
. roagnum prophelam in terram promissam populum
* - iutroducere, ne ut pro Deo illum vcnerarentur
' Israelitse, eadero de causa sepnlcrum ejus abdidit
. , qui sapienter bumanas res moderatur Deus. Hoc
- quoque scire debemus Moysen fuisse legis flguram.
, , Quare cognomen Moyses habei lex. Habent eoim
\ Moysen et prophetas, ait Scripcura. Legem Moysen
* \ appellant, quod ixiullis locis invenias. Ut eniro
\ , lsaiam, Jeremiam el Ezecbiel non viros modo, sed
\ * etiam eorum libros appeHamus, ulque sic habemus
omnes propemodum quorum sacra exslaut opera,
* \ baud aliter Moysen, non virtim modo, sed etiam
, legetn illius boc noraine appellari videmus. Moyses
oyv igitar legis est llgura, iosue, Nun fllius, Salvatoris.
, Ut igitur Moyses quidem eduxil populum de
, ^Egypto Josue autera in terram promissam iniro , duxit, sic lex quidem impietate credentes liberat,
gratia vero Evangelii in regnum ccelorum intro, mitlit.
.
QUiESTlO CCLXXXH lCoisl. CCXCVI, Taur.
.
CCLXXXV].
<
Quid est hoc : c In modico suades meChrislianum
fieri ?
;
Editt a Mak) (1. c. p. 141, 142, q. 292). -Explanallo in Act. xxvi, 18.
Id est, paucis verbis, brevi sermone, modico
, ' , ,
, \ docinnento, absque multo labore et assidua dis pulatione. Quare ad illum respondens Paulus dicil:
, Q Oplo per Deum \ et reliqua. Perinde ac si
diceret: Nibil raibi potius est quam omnes homines
fieri Cbristianos. Hae sunt meae coram Deo preces,
namque paratus sum et in moifico el in magno
pnedicare fidem in Chrisfum, per laborem et mo lestiam et cx tempore; molestiam enim etlaborem
* inter docendum et pradicandum mfnimi facio. Sed
* , - raibi par est laborare vel non, et diu aut ad breve
6 \ * prsedicare, modo aliquos ad Chrislum conversos
, vidcam. His dictit alacritatem animi et ardorem
, una indicabat. Cum igiiur Agrippam ad Dcum
, vocaret, ut si voluisset plura audire ampiioremquc
; doclrinam adipisci,non solura nibil rerormidai, scd
, , * \ ctiam adeo paratus est et ardens, ut ad prcces se
, conferat, dummodo proposilura assequatur. Precor
, D enim et in modico el in magno non solum le, et
caetera.
, . . .
.
'* .

QUiESTIO CCLXXXUl [Cohl. CCXCVH, Taur.

<XLX\X1I|.
Qutd itlnd $ignificet : Manifestalus ett Filius Dei
in pulcslale.

Ediu a Miio (1. c p. 112, q. 295). Explanatlo in Rom. r, 4.

,
ManHestalus, ld eat, nobis in notitiam vcnit, se ; qne perspicuum et revelatum nobis exbibuit. Unde
, autem ad noiiiiam ? Per propheias, per signa et
, miracula quae in lucem prodierunt, per tanclum
, - cjus Spiritura quem imoiisit eis qul in eum credc* Act. xxvi, 29.

1115
PATRIARCHA CP.
1116
bant, et per inirabilem banc e mortuis rcsurrectio- ;
nem. Hujus igitur quem praenuntiaverunl pro-
pbelse, qui, declarata potestate, mundo innoiuii, ,
revelalusque est a sancio Spiritu quem crcdenli
bus in se prabuit, qui denique *e per reaorreciio- ,
nem suam manifestum dedit, ego sum servus. , \ *
Etiamsi servus, sed bujus saltem qui per tania et , ,
talia teslimonia osiendit se esse Filium Dei. Per
quem, inquit, accepimus graliam et apostolalum , \,
ad obediendum t i d e i > Perinde ac si dixisset, Alia \ ,
etiam lestimonia sunt nobis, ac illa quae meraora- , , ,
vimus. Testis est ipsa nostra viia, hunc vere * ,
Filium esse f>ei; quo paclo ? Uoc scilicet quod cur- * ;
riraus et properamus ad genles ignoias, quae au-
diunt accipiuntque testimonium lidei. Yere te- *
slimonium est divinae manifeslaiionis hominem, rclicta patria familiaque, ad alienara currere, idque mioime ulililatis et lucri corporei causa, ,
quid dico de lucro el utililate? imo laborantem, * ;; ,
esorientem, verberatum, flagellatum, conteiuptuin, , , , sed nihiloininus officio suo functoro, et fidem pra> ,
dicantem. Esuriebat ? sed alios alebat; conlerane- * ;
baot eum? sed deinde rairabaniur; verberabant? ; sed ei fldem adhibebant; expellebanl ? sed require- ; ' * ; * bant; Qagellabanl ? sed sudariis et succentorlis * ;
corporis ejus vulnera sanabant. Num igitur parvi , raomenti hoc teslunonium est, quodque his antea *
diclis indigeat ul nos omnes commonefacial Filium ,
Dei esse Ghrislum?
;
QUJISTIO CCLXXXIV [Coisl. CCXCVIII, Taur.
'.
CCUXXYH].
1

Quid hoc $il: t Prohibitus $um usque adhue ut aliTl cevpo, tra
quem [ructum hubeam (81).
xor ;
Edilaa Maio (l. c. p. 142, 145, q. 294.) ExplaoaUo in Rom. i , 15.
Hsec verba, opinor, transposita sunt, el illis bic
' , *
sensus, haec est conlinuilas : t Quia saepe proposui *
venire ad vos ul aliquem fruclum babeam, et in , *
vobis. > Hic autem ad eos advenicns, causa fuisset
cur copiosos pietaiis frucius ferrent. Haud nescio, * , , ,
inquit, fldem eparsam csse intervos, sed etiam ,
banc frugiferam ilcri desidcroelin vobis, ul fruclus ' * ,
carpere possim. Ycstra enii mca duco; si videam * , fruciug io vobis, ita lselabor, perinde ac si ego ,
fructus ferrem, iisque ornalus essem. Sic inter- * '
pretandus bic locus, admissa inversione. Tunc * * c
enim leges quae sequuutur : c E l probibiius sum * ' ,
usque adbuc Repudiaia autem invcrsionc, sic D
Sevpo, fere intelligendum : Prohibilut sum usque adhuc,
*
cxspectans donec fidei frucius in vobis vidercm. \ ; ;
Quomodo igilur fructum fereinus? Quafc ulililas
advemus tui? Imo vero multa; non enim, inquit, *
omnes fructus, at quidam saltem neglccti sunl; -
noiic veuio ut, jam seduli, per me paraii shift ad
reliquos fruclus ierendos. Etenim ut supervaca- ,
ncuni cst fructus eximios edeniem exchare, sic
1

Rom. , 5.

Rom. , 15.
,

(81) IdemPauli lcxlus q. XCI exponilur.

1117
AD AMPHILOCHIUM QUJESTIO CCLXXXIV-CCLXXXVI
1118
\ mu\li et iinprobi laboris est arva frugibus minime
apta aratro doctrinae verlere el sabigere. Si enint
, ' \
\ * c \ \, vocatl estis, ai vobis opus est propria veslra eleclione, propriis sludiis, < Multi enim sunt vocaii,
.
pauci vero electi .
'.

QUJESTIO C C L X X X Y

\Coul. C C X C I X , Taur.

CCLXXXVIII ].

c kr Quid i t i ; ^Jutlilia enim Dei in eo revelatur?

;
Edita a Maio (1. c. . 145, 144, q. 95). Explanatio ta Rom. i , 17.
, ,
Juslilia euim Dei, id esl, justilia Dei io Evange - suo revelata et retecla. Quomodo ? Profluil
* ; fide proselytorum jusliliae divinae manifestaiio el
, g revelatio, rursusque juslilia credentes propellit ct
\ * \ - confirmat in fidem puram alque incorruptam quam
, \ * non arles indicant, sed gralia divina desuper nobis
, ' - sponte sua iribuit Hsec est enim divina illa revc; * lala per Evangelium justitia, quae inventa fidei
seimna fecil ut germinarent fidei fruclus. Aliler
, , lamen hujus verbi sensus intelligi potest, ita scili * cet: Divina percipitur et dignoscitur justilia ipsis
(3 in credenlibus qui, poslquam Deo pnesliteruiti
\ modicam ex voluntate Odem, inlegram vicissin
* accipiant revelalionis el divinac scientiae fldem, el
' , \ ex inani quadaro lide ad summam illamfldeipcr , feclionem, qua&i niauu perducli, consliluuniur.
Quod aulem deinde scriptum est ; Justus in fide
sua vivel , ne existimes, inquit, boc uovuui el
, , C
'
J P
Propbetica voce
\ Kabacuc proclamaium est. Quomodo? c iuslus
* ; auicm in fide sua vivet \ > Hoc viri probi et jusli
c * , viiam signiUcat. Justus enim censetur qui omnia
\ * cum virtute gerit. lllius ergo vila in fide sua quasi
comprebcnsa el clausa est, et a fide voluntaria in * cipit. Poslremum vero ad fidera e divina oriam
revelatione pervenit. Quamobrem continuo juslus
\ in fide sua vivit; acriptum est, vivel, id est, vila
* * jam caruit, vilae finis erit, at deinceps revivUcet
, , , ut prius vixerit; quorum sensus idem esl atque
\ , \ ille : in lide sua continuo vivit, boc autem verbuui
, \ , , vivet ponilur pro : in ilta perpeiuo erit et coufirma \ bitur; ita ut sine illa nec vivere, nec respirare
possit.
\ , .
r e c e n s

a i D

r i d c m

e n i m

QUiESTIO CCLXXXVI [Coitl. CCC, Taur.

CXLXXXIX].
Quo ipectel hoc Apostoli verbum: Tradiie Ulum
SutaiKe*.

<7'.

e s s e

' /7 ;

Edita a Maio (I. c. p. 144, q. 296). Quid sit tradere Salanae, 1 Cor. v, 5.
Hoc verbum, c Tradiie illum Salanae, > quod pro" $ \ , pter Corinlhii peccatum divus edidit Paulus, idera
, \, * esi ac si dixisset: Ejicite illum ex Ecclesia; qui
, enim expulsi sunt ex Eccle&ia el ejecti e divina
, sanctorum affiuiiate, arbitrio et potestati Satanae
* \ * perroitUintur; et oplime adjecil: c In ihlerilum
< , > - carnis ; > ostendens ita se miiiime crudelitatis ct
, ' odii causa id facere, sed ut exemplo docti, quanium
, interesset Deum inier ac Salanam, ad pienitenuam
9

* Mattb. xx, 16.

Rom. i , 17.

Habac. n , 4.

1 Cor. v, 5. * ibid.

 PATRIARC&E CP.
1119
1120
gpectarcnt, atque ita ex polcslate diaboli egressi et
meliori eieclione facia, fuluram salutem mereren- ,
lur : unde et adjecit: Ut spirilus salvus sil in die "
Domini noslri Jesu Christi. >

,
QuiESTIO CCLXXXVII (82).
'.
Quid hoc valeat : In finem pro ea qum hceredila icur* tem consequitur .
;

Edita a Maio (1. c. . 1H, U5, q. 297). Qaid sibi vull in inscripiione Psalmoram illud: Infinem?
Tria nobis bac de quaestiotie invesliganda sunt :
Quae haeres ? Quod palrimonitim ? El quaudo bsere- * , ,
dilas? Hasres esl Ecclesia, et illius plenitudo; pa- *
triiDonium quod non vidit oculus, nec auris audi- * &
vit, et quousque cor hominis non erigittir, boc g , \ ,
ipse forsan revelat dicens : In finem, quod esl * , ,
fulurum aevum, nou autem praesens; cur nos haere- * , * *
des inscribit? Quoniam filioe Deus adoptavii. Quoe- ; nam? Dignos. Qui aulem digni? Qui mandaia ser- * ; * ;
vant. De illa haerede Paulus dixit: Despondi enim *
vos uni viro virginem castam cxhibere Gbristo .
* c
Et ioannes d i c i l : Qui babcl sponsam, sponsns \ *
e s t ; sed bic sponsus, posi paucos dics, amoris *
im dispellit, noeter autem sponsus scmper nos * < '
araat, semper proiendit amorem. Quod confirniat ,
Joannes sponsum illum appellans; sponsumque ,
iion qui tantum desideriis ferveat, scd etiam qui * ,
Telit omnes esse unum corpus et unain animam, * *
iit noslra virtutis et amoris lege praceplum esi. ,
Et quemadmodum sponsa omnia facit ut viro pla- C
ceat, sic nos semper in bac vila tates esse debe- \
mus, qualia sponsa in bac die, cum iu thalamo ,
sedet, hoc unum sollicita, quomodo viro placeat. ,
Cujus sponsae scilicet David recordalur dicens : ,
Astilit regina a dcxtris et cselera. Vestem
,
ejus vidisti, visfic quoque videre ejus calceamcnla? *
Haec Paulus oslendet dlvinae dux sponsae, dicens : c , ,
c Et calceali pedes in praipsralionc Evangelii pa- * *
c i s . Visne intueri et zonam qua sil concors ;
cnm vcritate? Praecincli lumbos , inquit, in

veritale. > \isnc ei pedes vidcre? Audi Propbetam
loquentein : t Quam speciosi pedes evangelizan- ; :,
tium pacem, evangelizantiuni bona !> El boc \, *
mibi niirationem slupenli iuculil quod, poslquam ; " * '11;
boc modo sese sponsus ornasset, vcnit non suam D ,
oslentans gloriam, ne eximia pulchritudine percel- * > \
leret sponsam ainenlemque faceret, sed venil vesii-
menlo involutus ut ipsa sponsa. Quae cuin sit ,
sanguinis et camis particeps, sponsiig non eam ,
sursum vocat, sed ipse ad eara descendit, iia legem , '
observans sponsalern qna* vult sponsum ad spoo- *
sam ire. Quod ostcndit Paulus, dicens : < Propler
hoc relinquel homo palrem et malretii suam, et , ' ,
adbxrcbit uxori. Sacramenium hoc magnum est, ,
ego autem dico in Christo et in Ecclesia . > Posi-
quam igilur accessisset adsponsae statioiiem, eam-
u

1 1

t v

1 1

le

ie

i r

" Psal. , 1. II Cor. xi, 2. " Joan. , 29. "Psal. XLIV, 10.
II. " R o m . x, 15.
Ephos. v, 51.
NOTiE.
(82) Hacc quxslio dcest in codd. Coislin.ci Tnurinensi.
11

IT

lv

Epbes. , 15.

18

Isa. xxxn,

1121
AD AMPHILOCHIUM QUiESTTO CCLXXXVII-CCLXXXIX.
1192
\ - que inveiiisset, eordidam, squalenlem, nudam el
6 sanguine inquinatam, lavit, unxit, nutrivii, vesti menioque lexil tali quale nemo aliud simile rcpe , rivisset; ipse enim fuit araictus illi, et postquaui
, , , , eam sumpsisset, ad coelum eduxit. Quibus assenii , , , , tur propheta, qui multa de sponso, deque nuptii,
, deque bonis omnibue quae sponsae ventura egfenc
prsdixit et proclaroavit. Quamobrem de illa sic
loquitar : Quid poscil hacres? Audiamus responsio \ - nera : Yerba mea auribus percipe, Domine *.

* ;
, .
'.

Q U J E S T I O C C L X X X V I I I [CoitL CCCl, Taur.

CCXC].

, ,
. >

iDomine ne in furore tuo arguas tne, neque tit ira

tua compias me.

Edita a Maio (1. c p. 145,146, q. 298). Psal. , 1,2 ; xxxvni, 1.

" ) ,
Furorem el iram Dei audiens, nibil hnmanum
' suspicari debes. Haec enira sunt ex pacto et eou0 * \entu verba, cum sit alienum a cunclis animi mo * tibut Nurnen. Sic autem locutus eat Deus, ut vcl
* , crassi honiines intelligerent: quando enim cum
, barbaris colloquimur eorura lingua ulimur, ac
, - coram pueris verba facimos, balbutimur, elsi de, * cies millies periii essemus. Caelerum furorem ct
iram qui prae se ferunt non idcirco ex neccssitaie
* declarant interiorem animi HOIHID. Animi molu*
* , e duobus constat: prius esl quod percellit, poslc, riua autem quod illa molesta perculsione coulingi * tur. Aliud paiitur qui irascitur, aliud qui iras ob * noxius est, quamvis utrique inesse aliquid passionis
, Q videalur. Sed ul identidem invenias hunc aoluui
* stomachantem commoveri, illum autem cul prir
* ' offensus est nutlo inolu coucitari, quod forie aui \ mum pbilosopbia fullum, pnc impetibus irce ac
, , furoris sustuleril; ac lameu utrique aliquid pas , , sionis esse videalur, quod nullo discrimine iram
\ - vocamus. Haud atiter, etiamsi quem irae iinpelus
' laoessivit is unus permoveretur; qui autem iram
concilavii aequo plane animo esset, nulloque motu
affeclus, nibilosecius quae offenso conturbalionem
, et dolorem ailulerunt, vulgari sermone, ira et sto macbus appellarentur. Medici quoque quolies ali , , ' quid vel resecant, vel exurunt, irae non indulgenc,
non irali suni adversus aegrotanies, sed coroniise, '" \ raiione affecti et eos morbo iiberare cupiuot; cum
\ , D igitur dicis : c Ne in furore tuo arguas me, > id
, est; noli poenas a me exigere, el peccatorum nieo, ' rum vindiclam quaerere.
* c ,
, .

*.

Q U J E S T I O C C L X X X I X [Coi$l. C C C I I . Taur.

CCXCl]
" .
Quoniam conturbata suni ona mea.
EdiU a Maio (1. c. p. 146, 147. q. 299). In Psal. n, 2.
*
Ossa liic vim omnem significant. Turbaiio pro
, ,
plaga, poena, vindicta pooitur. Aiunt quidam, idc
" Psal. v, 2.
PATROL.

G B . CI.

36

1123
PATRIARCH^E CP,
1124
a lurbatione signifleari melum qui ex peocalo ori- * ,
[]
4. Quod praesertira libidinous cupidilaiibus
tonlingere solel, a;qae ac jra el in calaisilaii* ,
bui. Quae cuncta animam et ossa lurbaol. Hic tuni *
pupill* diblorqueiuur, et nibil oculi recle videnl. , ,
iSed ul ab araenli auriga inerdinate ducuutur equi, , '
sic lurbala ralioue, omnia confundunlur, omitia ,
perversa iiunt. Unde auteni ealis orialur perlurba- ^, ,
lio? namque id explanaitduni operae preliutn esl; \ ;
*
I I O B enim ut mare vemis irrucnubus sic anima,
inopjnala quadam vicissiludine perlurbalur; sed boc ,
per nostram desidiam UceU Possumus eniro effi- , ,
tere ut sil, non accensa libidine, peccali occasio; ^ *
uamque si flammam non accendes, non ardebit \
amimis; si maleriem igni lignum non subjicies, , si formosos vultus non iitquires, si iheatrum iniqui- .
lalis non accendes, nec dapibus camem saginabis, ,
jiec rationem vino demerges, non assurget ffamma, , ,
non inlractabilior fera flet, non disturbabilor; ,
<|uasi furetitibus ventis, aninii caslilas. llocne salis, ,
inquies, til Aatmna peccali vilelur? mininie, sed , , oporlel et alia insuper adjici : conlinuae preccs, ,
sanciorum consuetudo, aliquot inlerdum jejunia, . '
simplex vivcndi genus, necessariae occupationes, , \,
praesertimque Dci incttis, fuluri judicii memoria ; * \ ,
et mercedum qux jusiis desponsse fuerunt. Hoc , ,
per omnia vesanatn aninii concupiscenliam compe- , ,
scere et flucluosura raare frenare poteris.
, ,
,
.

QtiESTlO CCXC [Cohl. CCCIll. Taur. CCXCll].

^'.
Clamavi ad te, Domine, exnudi me. >
Kvpts, , .
Edita a Maio (1. c. . 147, q. 300). In Psal. C X L , 1 (Graece C X L I ) .
Hac bujus psalmi dicla omnes, ul ila dicain, C ,
ciunl, et tola vita concinunl; seusus aulem ali- , , quol verborum eos fallit. Quod iis non leviler , '
cxprobrandum est. Klenin> quid est aliud quam
' , ' *
psallere toto die, scd ne semel quidem psabui seu
;
sum requirere? Namque boc esl segmtici cl so
cordiae suinmum conliiiuo psalmum, a pucrilibus ,
aiiuis ad ullimam sencctulem in usu babere; ncc
aliud prauerquam verba sensu carenlia memoria ,
tenere, leciuni prope ibesaurum assidere, crume- \ ,
namque obsignalain circumferre, nec quomquam \
vel curiositute impelli ul scirel quo demum haec ,
vciba speclarcnt. Allamen nc boc quidam dicas :
perspicuum queiudam eos tali lorpore affecisse ut ,
quaeiere omillerent quod in promptu essel cuin
iuexplicito vir sermone sii idoueus leviler dormien- D
tibus excilandis, nec alios cxcitcl quam qui dor , .
miunt.
m

QILESTIO CCXC! [Cohl. CCCIY. Tflair. CCXCIHI.

^'.
Voce meaad Dominum clamuvi,voee mea Dominum
,
deprecatus uro.i
.
EdiUa Maio (1. c. p. 147, q. 501).- Jn Psal. C X L I , 1 (Grace cxui).
Duas bic virluies docemur, fortitudinis conglan ,
liam, cogilalionisque ordinalionem ; praPlerea Psal , ;,
u:ist verba lertiuru aliud signilteanl : non cnim
\

1125

A D AMPHILOCIIIUM QUJESTIO CCXC-CCXCIII.

1120

, omnes neque voce clamant, neque propria, mquo

, ad Deum; oporlet tamen baec tria una lieri. Qut
' , adversus hostes clamal, non bumannni vocem pn \ p, \ mit, sed ferae et serpenlis. Qui negligeus esi, nec.
, $, ' \ audii quid dicat, non ad Deum clamat, scd leniere
, et incassum loquitur. Qui non expergefacla mente,
, $ , eisi vehemenier vociferetur, rurstis ille nou cla , , mal. Vtcis enim, til jain dktilavi, non mentis le ' noretn indicai, s*d usilatas terit voces. Non au , tem sic Prophela qui faacc iria compleclkur,
, rlaniatque ad Deum, et propria ipfdus vocfc; qua * c , . >
propler bis exclamat: c Voce mea, voce mea.
^'.
QUSTIO CCXCll [Coiff. Taur. CIV).
, t ;
Quid valeal hoc verbum : Gratulaia esl Mekhol
David?
EdiU a Maio (1. . . 148). - Explanatio in II Reg. n , 20.
, , Haec Metchol gratulata est Datid plana sunt et
\ bis qua; supra docuimus; verba euim detpexit eum
\ incorde suo sic inierprelati sumus. Mulier alienum
, a regia graviiate ei niajeslaie ducebat regem in
* cboris et sallaiionibus versari. Hoc ipsuni cboros
, non decere regem, non inconsulto cogiiabal (ilia
... Saul . . . . ; divinumvcro desiderium quod, caplu*
amore David, lam vebeinenter declaraverai, bujus
mulieris naiuram et meniem superabat; ignoran teiu redarguit fervidus Davidis amor. Docelur iu
. sacris Scripturis Melchol nunquam nialris nomino
, vocaiam esse, sicque nuniiavisse qua aflicerelur
, 6\ poena pro allalis in Davideui conviciis. Repudialur
Alelcbol quac Davidein irriseral, et pro exsul , venda poena, deinceps non parit: steriliiaie auiem
- G afficitur ne quisquam e semine Saul iu regiaui po, tesiaieni succederei, aut facliones et bomicidia per
- ejus tilium , aliosque cx aliis mulieribus liberus
* orireutur.
\ .
^.
QUiESTIO CCXCIII [Coii/. Taur.C\\.
;
Cur David $U accinctus Ephod ?
Edita a Maio (1. c. . 148, q. 503). ID Reg. vi, 14; I Paralipom. xv, 27.
, *
Dicium est Davidem Ephod inditisse quod baic
- utpote inlegra viia non licebai. Hac de re alii alia
, ceosuerunt. Samuele gcilicei mortuo, ejusque filii*
, - D in crimen vocaiis, ut oporleret sacerdotem arcani
, Dei pracedere, acittmo laatieseetiniiiislerii digpus,
, ex uecessitaie regem boc oQicio funcium esee, qui
, - ab alienis gemibus arcaua ipee relulerai. Quare
' , Epbod quod filiis lsrad vieioriam namiabat in \ duil; David igilur vicioriam ad Deum refert; nou
autein hoc eral stolam contemnenlis sacerdotalem,
sed venerantis et eam quaui maximi facientis.
* , Apparet enim ex iis qui ad banc etolam confugerunt
- quantus deberetur vere sacerdeiibus bonor, quo ' , runi slola regi gloriam et vicioriam ei laniam gra tiaai suppedilabat. Haec a quibusdam dicunlur, allis
\ autem placet nuoquam ausum fuisse regem David
. ' sacerdoialeni siolam iuduere, scd fuisse quamdam
propriam regibus vestem, cui sacerdoialis stolai

1127

PATRIARCHJE CP.

1128

cognomen erat,eamque tempore a rege David , ' elvoi , ,

indutam fuisse.
,
, '
.
QUiESTIO CCXCIV \Coi$l. Taur. CVI].
^'.
Quid faceret Adam in paradiso ?
' iv ;
Edita a Maio (1. c. p- 149, q. 504). Quid Adam io paradiso fecerit. Gen. n, 15.
In paradieo collocaius Adam, neque otiosam
' .'
neque inertem vilara agebat, sed virtuti incumbe- , '
bat, et ad.viriutis opera sese exercebai. Quomam- , '
que virtulis cuslos, et omnium rerum hujus loci
constiiulus erai, e paradiso in exsilium ejeclus est. ,
ln medio paradiso erat arbor. Qua de causa erat * *
vtiae arbor ? Est huic arbori cum corde quauiam si-
mililudo; elenira ut cor medium in corpore ani- *
,
constituiiur, sic illa viiae arbor in roedio paradisi crescebat; vel, si tibi placet mysticus sermo, , *
suttima vlrlus ralionali arbore figurala, quasi , raedia, sumroo e moute in omnem vitam profluit. , ,
Utque viia medio e corpore diffusa, omnes ani- malis partesvivag et coalescenies lenet, sic illaex * '
medio veluti fonle emissa, omnes virlutes irrigat ,
et nulrit.Prope intelligerem arborem vitae in medio ,
paradiso posiiara, quia Cbristus, vita nostra, media \
in ierra cruci pro nobls affixus est. Namque huic .
figno quod medium in terris erat, haud absimilis ' ,
crux dicitur.De arbore sclenliae boni etmali verba ,
quidem facta sunl, nullus autem locus assiguatus
est. Qua de causa ? Quia malitia locura non halxH, *
sedvirtuli propemoduin colueret; melius vero erit , C .
de his postea dispulare.

* ; , \ .
QUiESTlO CCXCV [Coisl. Taur. CVII].
^'.
Cur sub vespere immolarelur agnus?
;
Edita a Maio (1. c. . 149, q. 305). De sacrificio agtii vespertino. Exod. n, 6; Deeter. XTI, 6.
Sub vespere immolabaiur agnus, quiafiguraerat
,
veri agni pastorisque Cbristi nostri. Ad occasum
diei Grealor noster pro nobis voluntariam morlem *
obiit. Praescriplum eral sacriiiciuin offerri, luna
plenam [lucem babentc. Cum autem Salvaior ge-
neris nostri non solum bomd appelletar, sed Deus, \
lunarie quidem lux iigura divinitalis, lunare autem ,
eorpus corporis assumpti.Praeierea ut luna quoiies- ,
cunque integram kicem adepta est, universo mundo
dux preest, eodemque modo Salvator noster, obita
raorie, cencia recreaverit ae reiecerit, baod im- D ,
roerito luna tunc teroporis ab eo qui sapienier omnia regii, integram lucero exbibere jnssa est.
,
'
.
Q U J E S T I O C C X C V I JCoiif., . C I X J .
X^CT.
Quid ex ki$ verbis inteiligendum Ponam arcum
meum
, ;
in nubibut ?
Edita a Maio (1. c. . 1550, q. 308). - Explanatio in Gen. ix, 13.
Arcom innubibus, gentiliumQlii quoddam natu' rale putant opus, quod suam, unde solet nubescon- , '
atUalionem accipil ; divo aulem Moyst quantura e , -

1129
AD AMPHILOCHIUM QtLESTIO CCXCIV-CCXCVIU.
1130
signiticatione verborum ejua perspicuura est, non
, idem videtur sed coaevum fuisse arcum concessi
- t , , - oltm hominibus Tesiamenti: c Ecce, inqult Deus,
, pono areura meum in nubibus, et erit signuro fos * deris pactique. > Hinime autem absurdura credere
[ ?] - arcum quaai adjectum statira verbo auctorera quo
, ipse Deus conlirmaret suura cum Noemo fodu.
* Perinde ac si dictum eseei qjiandiu arcns iste per , manebit, el natura suum opus peragel. Non erii
, diluvium, quod idem est atque : Quandiu siabit
* ' * " liina, el eol coalum petcurreos, terreslria illumi , - nabit; vel, Quandiu natura suis nodis astrhigetur,
et ad dissoluiionem uon verteiur, tandiu genus' bu manum diluvia non punietur. Syrioruio rex ad
, - Elisxum misitqui buncde regis vita interrogarel,
* - ojiamvis ille non Deo, sed idolis inserviret. Pro phetae autem fama> undique pervulgata erat, et
' * , ' istiusmodi erat morbua regi instans ut ncccsso
, fieret sciscitari quem ad finem exilurus esseL
, .
'.
QUiESTlO CCXCVIl [CoisL, Taur. C X ] .
, Cumjutttu esset Noe , cur ebrietath arguius pccna*
, ;
non soivat.
Edila a Maio*(l. c. . 150, q. 307). De Noe ebrio nec tameo paoito. Gen. ix> 21.
&-
Cam justus eesei Noe, ebrietatis argultur, nec
, pcenas solvit, quia non ex intemperaiitia ebriu
, iactus est, ot noudum adversue ebriosos homines
* laia erat lex, presertim curo. vini inscius, non so
, ' - nimia cupidilate bLbendi vino obruius ait; tempe
^ /
. .
i
adeo turbulento anhelitu.

- cerebrum iinplet, capulqne obtenebrat. Meracuni*
* autem viiuim calefaclis hominibus ferilatem addit
veL modice baustum, praesertimque insueiis ani mum incendit. Casterum divus Paulus anle no
* rem agitajit dicens: t Peccatuiu autem. non itnpu , , labitur quando non eeset lex > Quamobrem in
, , , * anliqua lege mirabiles videas persaepe viros quibus
- id inexpertis accidit, ex quo nulla lamen eis con'seiav - secuta est poena. Nunc aulem apud nos cum et
, - lex ei rerum quae sunt faciendae coguiiio mani, ' festata sit, recte eos qui leges transgressi sunt,
,
transgressionis poena excipiu
tuopia.

/IV

<

r a | u m

a < I 4 j a 6

n o n

1 9

QuiESTIO CCXCVIII [Coisl. Taur. C\r\.

^'.
Ex que* Scriplurce loco constat, Adamum diabolo
deceptum esse ?
" ;
Editaruma WolGo tricesima octava (Cur. PMloL, t. V, p. 692, G93..Galiand. Xlli, 709,710)
*G ,
Quod quaeris, unde ex Scriptura conslet Adamum
, ' , a diabolo esse seductum, Id quidem piis omnibus.
, ' (83) cxploratum habelur. Scriplura tamcn, qua3 Evam
6 i i (84) , * tantum per ssrpentem, per illam vero Adamuoiv
Rom. v, 13.
N0T4E

(83) Post excidisse videtur facili lapsn librarii, .

(84) Coislin. , Colb. .

J131
PATRIARCH7E CP.
11S
deceplum sisltt, biculetUiorem qnsesili Imjus 8 o l u - ,
lionem aflVrt. Ipse enim Dominus noster in Evan- .
gcliis nos docuil, dicens : < Ulc ab inilio Iiomi- *
cida el . > Nequeenim ibi, quod nonmillis visnm , ,
ost, Cainnm innuit ; sed in ipstim Satanam crirnen , , '
hoc referi. Serpens entm, qui diaboti instnimen- . *0 ,
turti vocntur, nihil dubti movet, quippe qui pri- ,
marius ct princeps sednccioois aticlor baberi non ,
possit. Propierea vero per serpentem, non autem .
per aliud animal maltts dsemon fraudem Evas , ' ,
farii, qtiod anima! illud mulieri jucundtim esset ,
ideo, qnnniam, pro singolari indole sua, alia quae- ,
cunque imitando facilUme cxprimere poterat. Cum .
vero praeterea dtaboltis animal boc naiurali qua- dam sagacilate iustruclum viderct, idem 111 maxi- , me visum esl accommodalum, cujus ministerio ,
ad fraudem fnciendam uteretur; inprimis cum \ ^
idem tunc quidem linguam haberet ad verba pro- . '
ferenda idoneam. lnterim ineffabili providentiae , . 'debetur etiam illad, quod serpens voees articulaias ,
formare potuit. Gum enim Condilor optimus mali ,
daBmonis consilium perspicerei, sciretque eum,
nisi scrpentem fraudis suae instrumentum baberet, ,
bominibus ipsis admutuam suidccepiiouem usurum ,
csse, serpentem bumanam vocem emiuere passus ,
esi, ne pernicies bominum ex ipsis bominibus .
na9cereiur, malique origo ab ipsis prodirei. Quod
si euim ipsi auclores persuasioriis ad peccandunt , , '
cxstilisseDl, idem illis usu veuisset, quod serpenli . *
accidit, ila quidcm, ut sine inslituto causae cxa- , ' , mine, ad exea.pluiu serpentis, condemnaioriam . reiitenliam atidivissent. Ilaque sermonis butnani ,
facullas serpenti permiuilur, ne bomo maii auctor . .
fuisse videreiur. Ua enim Deus agere consuevil, ,
ut. per quae adversariue malue aries molilur, per
.
eadem pessima ejas consilia evertat el disturbei.
'.
QUiESTK) CCXCIX [Coisl. 7*ur., CXVI].
, < ,
Quid hctc valeanl: t Domine, non esl exaltatum
cor meum.t
l#

Edita a Mato {Hov. Coll. t. IX, p. 151).

Ilaec verba, t Domine, non est exattalum cor
, , ,
metim, neque elati sunt oculi mel, neque ambulavi ,
in magiiis, neque in mirabilibus super me , > baec D , ,
ipsum forsan David confeienda sunl. Qui curn . regnum adeptus esset, plurima de boslibus lropa?a , *
consliluissei, anteaque e pastore rex faclus, gpe ,
majora conseculus esset, cuin iram adversus Nabal , '
palam exercuisset irruentem fdio necein contcm- , plalus, inulla experlus a Joab et Semei caeteraque , ,
id genus majore dignus miratione videtur, quod ' ,
cnm lantis et lalibus rebus lentaius esset, fractae ,
non sunt ejus vires, nec, qtiamvis spe majora
adepttis intumuit, autaiiiutuni exlulit, aul scse plus , ,
SRQUO jaclavit. Cuncta enimad suininaroorunipoten-
lis omniaque regentis Dei potentiam referebat, verbi , hujus nusquam immemor: Ego autem vennis ' * "
euin, et non bomo, bominum dedecuset populiab-
e l

* Joan. , \.

, f

Psal. cxxx, I, %

1138

AD AMPniLOCHIUM QU/ESTIO CCXOIX.

Itft

. jectio . Si quis nliter baec verba interprelciur,

, , - eaque referaiad hunc virum bumilitail subdilum,
. > si dical scripla et cdita esse ab eo cor conlrilum
* et buniUialum gerente, bic quoque a recta via
, non abborrerct. Namque bumililale, ut iniihis c
lucis colligilur, magnus ornatus est David. Haec
, senteniia pltiribus etiam visa est bumanam ad ua' luram spcclare. Ilrec enim, inquiunt, proptercarnis
* , , inlirniilalcm omnesque dolores qui in corpore
. gignunlur el incidunt proprio pondere gravala
^. non ea cst quae vel ad modicum supra setpsaui
, , eiigi et allolti queat. Etcnim nunc bU nunc illis
onerata, nec unquani lurbatione el oppressione
, * liberata, nibil magnum de sc excogitat; scd se , - ipsam, baud immerilo quidem, uitiil praHer pul , verem et cinerem esse exislimat et indignain qua>
, supra hominem assiirgat. Qua in senteniia commo , * rauir, ne, parliceps crucis facla, siliensque dei lalis, recedat ab ista vitic rationequx ipsam decel,
, buicque accomraodalur. Crux aulera in sublime
, > iertanimam et proprium cibum ei prxbet, ct illas
, cogilalioncsquaesimulalque corpus ali non possunU
- ISamque boc verbum, ut qui a lacte depulsus e*l
ad maircm suam
,
, ...

Qtii ad Dominum noslrum Jesum Christum in , lerprelalionem confert,, babelque vitaui ejus pro pbetiam qua tropaeum inscribitur iis qui Deo lau, dem relribuunt, nou is non secundum obtiuebit
^ - Q locum inter QOS qui hac de senientia recte cogita* , " verunt. Ul enim fuderunt mai.us ineaset pcdes, , , mcos , > dicit David, Cbrislum spectal, sic boc
, , diclum, descendcmnt ine in infinia fossa, ei Di , viscruul sibi veslimenta mea ** et scxccnla alia;
, quod ei ipse inlelligil Paulus. Omncni sei.sum ad
Clirislum referens, naui(|ue ne elatus qtiidcm fuit
' Cbrisuis Deus nosler qui super onmem aliiludinem
, ei cmincnliani commoralur, iiec in sublime erccius.
fuit. Yel potius aposlolicum verbum bujusceinodi
, * est: c Non rapinam arbilraius est esse se aequa , lem Deo, scd semelipsum exinanivil, formam servi
, accipicns, in simililudinem hominutB factus, ei hu niiliavit semelipsum ustpie ad nioriem' . Ipsc
, ctiain ad passionis tempus dixit : c Posscm rogare
\ D Palrem mcum, et exbiberet mihi inodo plusqnain
sed, ui opiuor,
*;, , duodccim legiones angelorum
, allitudo, magniludo el admiralio in Cbrislo ncc
. cranl, nec suspiciebantur. Nec ipse quaesivit quo motio caeteris anlecelleret. Quid enbii mirabilius
; ' velmajus essct quam ualura divina qu super
omnem magnitudineni ct majestaiem collocalur?
^ Praelerea Cbrislus ne, ut hoino qjudem, cum eis
qui, si ad lerrcna el corporca speclcs, inullo faslu
circumdanltir, coitlendebat, aut conversabaiur.
< , , - Imo vcro se tolmn in buraililate et modestia coin , " ponebat. Quarc propbela; < Exsulia, filia Sion; nani

PsaL xxi, 7. " Psah xxi, 17.

i%

ibid. 10.

25

Pbilip. u, 6, 7,8.

2J ibiiU

1135
PATRIARCHiE CP.
1136
causa est tibi gaudii, quoniam qutelus et mansuelus , venit ad le rex
Hoc verbum a lacle depalsum , ,
cum his forte congrueret, quia animam quam as- \
sumpserat ad antiquaui et primitivam digniiatem
reduxit, quod idein est ac lacte depulsum ad ma- , c
Irein stiatn. Si quis autem intelligeret Cbristom * >
postquam utqne Deus, utque homo commoraiioiiem euam inter bomines peregit, rursus ad palernum \ ,
gremiuin ex quo egressus erat reversum esse, is , ,
quoque verisimilia conjiceret. Namque illuc recur- \
rens, et accepto super omnia judicio, omnes in .
semetipsum jastiflcavit, quod ex bis verbis coo- , \ , *
sttt : c Restitues ad animam meam. >
\ .
1

V.
QUiESTIO CCC [CoUl. Taur. CXIH].
Cur in rubo nee in alia planta Moysi apparuerit

Deus ?
&
;
EdiU a Maio (1. c. . 152-151, q. 309). Exod. , 2.
*
Multas ob causas; at priusquam excutiamusqua
dc causa apparuerit, dicere expedit tria hoc sym- ,
bolnm sigiuQcare. Vel ut rubus ardebat, nec com- * \
burebatur, sic Israel obnoxium periculis, poenis, , ,
;
flammisque miseriae quibus eum servilio objeclum
iEgyptii vexabant, sola Dei dextra e morte et exiiio ereptum fuisse. Vel Deum Yerbum, Patris lumen, ,
iucorporeum, divinilatis ignem terrestri et corpo-
reo Virginis sinu fulsisse, inconsumptamque ct
intactam Virginein quae conceperat servavisse. Si $
mavts ipse Divinitatis ignis huinanae consociatus ,
naturae, illam quidem mundabit, consecrabit, non *
autem comburet, ncc delebit. Verumenimvero hajc
rubi myslerio preiigurantur, rubusque, nec alia ,
planla subjicitur igni. Forle quoniani in deserto C , *
uulla alia plania gignebalur; vel eliam, ut disca-
mus ignem divinum cum naturam hunianam com- \
plectereiur quaepeccata sua ui spinas projicit, illam * '
inQainmasse, non autem eonsumpsisse. Sed spinas
eircumdaiues exussisse ac delevisse. Vel si.aliud * ,
te juvat, In rubo isto apparent pleraque gentium, ,
abjectis de Deo opinionibus correpta?, et quasi ,
atheismo obsessx, scmina peccaiorum secum fe- ,
rentes, pulrefactamque in Deum veneralionem, quae ,
debebani sancii Spiriius advemu et manifestatione
accendi, et spinoso illo ingraloque errore inun- , dari, ignisque divini radios accipere. Ipse, prout , dicturn est, baptizabit vos in Spiriiu sancio et , ,
igrii \ Ut aulem manifestior clariorque esset ^
>raut rubum arsisse, non aiitem coin- ,
tigura, roemoraut
buslum esse. Namque rubus repens et spinosus, si , ,
ad naturam ejus speeles, infirmus esi; si ad spe- . ,
ciem, super terram diffusus. Qua3 cuncia rubum ,
inter et genliles quaedam communia ponuni. ' Iusupcr hac quidem planta nibil fere buinilius, , , quae, etiamsi augcscal, nunquam lamen assurgit, , *
bumique semper proserpil: ignis aulemjeve quid-
dam cum habeai, ex omnibus quae scnsu perci- *
piuntur maxin.e ad excelsa ei sublimia lendiL .
Juo signiGcalur banc prae caetcris omnibus consii- "

" Sopb. , 14. " Marc. , 8.

1137

A D A M P H I L O C H I U M Q U J E S T I O C C C . CCCI.

11?3

, ' , \ tuiam et excellentem Dei naturam (ignem eniin per' \ saepe Scriptura Deum vocal) non dedignatam esse
ad humUissimam hominum naturam limo terra \ * que commistam descendere. Merito igitur plama
. binc naturae congruum exemplum sumptum esl. Hoc
\ ( eliam animadverie quod, cum inesset Hebra?orum
), - genti proclivitas ad idololatriam, prodigium islud
- adeo foedam, vilem indecoramque prae idolis for , - roam suscepit ne gradus novus ad baec idola iis
. " * supponeretur, scilicet ne visione commoli, aut 1
, ipsam Dei speciem pro Deo ponentes adorarent, f
^ , aut signa et iiguras ad ejus similitudinem imitali
- cum confecissent, ba?c manuum suarum opera uli
, deos venerarentur. Qui enim vitulum tanlis im , pcnsis excuderunt, proque Deo simulacrum bovi - ^ no capite instructum adoraverunt ubi nulla om
* - nino Dei manifestatio exstiterat, quid non ausi
, , ebsent si tempesiiva quanlam et usurpata herba
innoxiam ferens flaromam ipsis apparuisset prae , sertim cum audivissent legislatorem dicentem ;
* c (Deus) vocavil eum (Moysen) de medio
, rubi". >
, ' ,
, , .
1

Q U J E S T I O CCCI [Coitl. Taur. C X I Y ] .

'.
- Quid tandem, cum l)eu$ scideril et divi$erit Hebrce
populum, aliis quidemin Samariam relegatis, alii
,
autem in Judcea reliclis {scripium e$t enim Uo ,, 7minum ad Salomonem dixtsse: Scindens scindam

regnum tuum), cum ergo Deus ipse scindai, qua
ob cau&am, illos qui divisioni subjecli sunt Deo

conviciis obruamur et ex probalionibu* ? Deo eni
,
scindente, quis conjungatur? el divmonem $an
ciente, quis expiatur ?
; ,
; - C
, ;

Edita a Maio 0- c. . 95, q. 70). De regni Judaici divisione a Deo facta dicitur et tamen popolo vitio vertilur.
111 Reg. xi, 11.
Quod ergo te suspensum babet, si bene memini,
, ,
. tale est. Scilo auiem opus est, non lanlum in pne, senli dubio, sed et in omnibus aliis similes cir , - cumstantias offerentibus, uliricia Dei decreta, quae
, evenlum praecedunt, causam evenius non esse re - pulanda : etenim si quid fuiurum aliquis pravidens
- proclaraet, nec a nobis bominibus, nec cerle a Deo
* ' causa habebitur eventus. Talia ergo in divina Scri, , ptura dicuntur, ne ad poenas pro peccatis noslris
inflictas ad aliam poiestalem et potenliam referen * das inducamur, quam divina sententia opinionem
reprimens, quaa propier peccata nobis sunl even*
* iura pra3nuntiat, et primo quidem causa ea est
* cur imputalio islortim ad diviuiialem referalur.
' . Secunda vero quod cum in sua sit potestate repri mere noslraiu ad pcjora inclinaiionera, necrefrenat,
* , nec ad contraria attrahit. Tale esi autem et boe :
- t Faciens pacem et creans niala". Et: Scioquod
, , * non audiet le Pharao : propier quod indurabo cor
, ejus". > Etcoim, dicit indurabo, uon quod ipse
D

Isa.

XLV,

7.

1 9

Ex cod. vn, 3.

PHOTii P A T R I A R C H J E C P .

cor Pbaraonis
in duritiam
sit et
conversurus,
sed
,

,
quod
ad illain islum
inclinantem
conversum non
relevel nec rofrenet, ne humanae nalurae liberum ,
arbilrium auferat. jEgyptium conlra volunlalem , *
inclinatum non mutat nec convertit ad malam vo- ,
luntatem; hoc eniin significat indurabo. Continet ,
forte quemdam alium eadem leclio sensum : lndu- * rabo, id est, durae et indocili menli dara inducam ,
* , .' '
ot isliusmodi feriialis digna.
, .
, ,
ergo, sicut diximus, prxvidens Deus illos
proprio motu ct propria voluntale Roboam desertu- ros esse, scrvumque et apostatam Jeroboam se- ', '
quendos cssc, ct dividendam esse gentem in duas
partes, hujus (inquam) cognitionem sicut et om- ,
niura aliorum praeoccupans Deus, quae fulura sunt g , *
prxnunliat el d i c i l : Scindam regnum tuum, pro- , ^ ,
pier duas causas jam supradictas. Si enim Deo ila .
semper loquente, etad semeiipsum omnia refereme,
atlamen illi ad alios sese convertcntes deos, et , Aslartein quae Arlemis apud Gracos vocatur et , ' Chamos et muscas colentes, islis suae viiae provi- ", denliam et durationem altribuerunt, ad quid auda- ,
ciae non venissent, si ex sanciarum Scriplurarum ,
leclione, illis data fuisset occasio quaedam cogi-
tandi, alium quemdam esse finem poenis facientem, ,
et ex alio quodam malorum onus veuire? Videas ,
aulem in lenlatiomj justi Job Deuin teatationeg ; " '
permiltenlem et iines quosdam tentaliotii consti- tuens; verbi gralia, hoc datur tibi tentare, in illum
autem ne maniim extendas. Omnia enim ab ointii Q * , , polenti dexlra, modo quidem adjuvanie et coope- . ranle, modo permuLeiUe et noo impediente, peu- , dent.
, .
Similis autem aliqtio modo videlur el haRC lectio:
, t c Et addidil iuror Domini irasci conlra Israel, .
commovitque David in eis dtcentem : Dinumera ,
Israel *. > lncilat enim David ad Israel dinurae- ,
randum quia erga jusli judicis iram et vindiclam
,
Israeliix pro peccaiis suis debilores erant; et non
'
esi alius impellens Davidem ac ille qui irascitur , *
conlra lsrael et qui pcenas in illum inducturus , erat. Eienim peccali nos reos scimus, testimonium . .
eliain perhibenlibus divinis Lilleris, accidentium , ,
aotem nobis pro peccatis iribulalionum divina vo- D '
luntas esl auctor. Justi enim est judicis poenam ,
pro gravitate delicti staluere; elenim irae causa '
eunt, qui peccaverunt; ira autem istis puniiiooera . induxlt, medio sumpto David, quem ipsi offende-
rant, propter quod et ipse in Deum peccaverat, et- , ,
cnim dinurueravit, qoaravis illum cilius aliis con- , demnaver4t; dicit enim : Percussil cor David eum -
propter populi recensionem. Quali vero pro delicto
populus poenas dare dignaius est ? nonne evidens est .
pro insurreclione contra David suum regem, cum
rcjecia lcgitima et justa potestale, in favorem illius ,
Exod. xiv, 4.

3 1

Num. xxv, 4.

llil
AD AMPHILOCHIUM QlLESTiO CCCi, CCCII.
1142
; ^, qui contra palrem el regem lyrannicas nianus leva veral, nullo nalurx respectu, nulla dignilatis regiae
; , reverenlia, consurrexemnt ei simul secessernnt.
, Quo faclum esi ui alii alios crudetiter irucidave, - rinl, el omncs nalurai legespedibus conculcaverint,
. ' ^ filiis saepe contra paires gladium fcrenlibus, ct
, , Cbarissimo filio manu paterna jaceule. Ibec sunt
, - enim belli civilis inala ; cujus aulem muiuai csedis
aequuin erat poenas daie Israd. Cnm aiilem illum
. poenae causani nescire oporleret, sicut quaedam
' , priucipalis causa vindicla? dicitur Davidem excita tum fuisse ad populum diiiumerandtim.
,
.
" Quod enim non lam fucrit criininosa isla populi
, recensio a rege facta, quanivis iiimc ul cansa puni , tionis iradalur, clare demonsirat illa qua; posiea ab
* * 7j eodem David facta fuil recetisio, propier quam nul lum occurril nialum, siquidem nullani maliliac accu saliouem allulit nec pOBnaiu induxit. Uia fact; it
- extremis regis annis, cuin levilarum iiumerus re) censitus fuil. Quod satis clare xticficai Scriptnra iluiu
, , - verba : c Adjecit ira Dei irasci conlra pnpulum
[ , - IsraeIponilantc illa lmpulit David induceiis ali , , quo modo el disponcns audilores ad inteliigeudum
non propier populi recensioneni iram Dei exciia> * , lam fuisse, sed propter factam ab eis rebellionem
) et lyrunnidem et caedem. Ira enim recensione pra posita, illain non propter receiifcionem inductam
, ^ fuisse clarum est. liiciialiir vero ipse David et uon
alids, quia propler ipsius deliclum Absalonis in , surreclio acctdil, dicil enim : Qtiia occidisli el
' . ' adulterium commisisli, sub alioruiti poieslaie eris,
, , , sed cl inulieres tuag in oculis luis proxiimts luus
, lollet. Quod quidem fecit Absalom. Coinmovetur
, ergo ipse qui peccavit ut sui delicti conscienliam
. * babens,i Ego peccavi, clamiiei, ego maleegi, bic
, autem populus qnid fecil? > et ex isia confessione et
, , , poenilenlia tribulalionis ilat linis, et isla cessanle,
, ; salus genli supervenial. Potius aiitem quae supra
- memorans, poenam meruit populus, proplcr quod
adjecit furor Domini irasci contra Uloa ; commovit
* , autem ira David ad populum dinumerandum. Posi

aulem rccetistonem irruit plaga ; qua slante, iu con * scienliam delicti venii David. ei ex conscientia
poenilentiam, poenitentia aulein veniam el miseri cordiaui a Deo alirabil, et sic iinem habeltiibula , lio, ila ut mala populo quasi in uno capil peccas set accideriiu, et inalorum levanien per ejusdciu
* piBnitenliam contigerit.
,
* .
*.
QU^ESTIO CCCII [CoisL Taur. CX].
AaCid ^ permiserit Deut prophelam Davidem lan
;
tuceumbere ?
Edita a Maio (I. c. . 151, q. 310). Reg. xi, 1 seq.
^
Quibiisdam occultis forte de cansis, al saliem ut
piq) nobis David pocuitenliaB proponeretur cxemplar ; s
enim bujusccmodi rex qucm sccuudum cor Dei

1U3

PATRIARCHJE CP.

regoavisse accepinius, tam cito e lapsu se aitulit,

pcenilentiaque et lacrymis conatus est delere iniquiialem suam, nonne oporiet nos qui non semel
lanlum cecidimus, sed continuo labimur, facere ut
largo fletu el contrito corde peccata nostra eroendemus? Argumenlum quoque hoc est ne quidam,
virtute insignes, cum ineos errores deciderint, qui
sunt hominis, semetipsos, omni deposita spe, pessumdent; sed polius attendant bealum bunc Davidem, quanlo scelere astriclum, quam cilo salntem
inveneril, ut et ipsi eodem studio exciientur, assurgant, emendatisque moribus unice demum consulentes, priorem iniegriialeni usque colant. Forsan
qooque tauto peccato permiiliiur succumbere David
ne Judaei audientes magna quac de illo sacrae

1144

;
,
,,
,
,
;
, ,

* '
,
,
,
, ,
*

Scriplura testantur, ex aequo illum cum Deo cole- ,

rent; etenim eadero de causa Moysis corpus subreptum est; ignotumque usque ad pnesens tempus
a liliis lsrael vocalur, Divusque Paulus idem de
somepliso declarat dicens : c Ne quisquam sese
scandalizaverit euper me propier quod videt et
audit; > et reipsa gentiliuni quidam una vidissent
prodigia quae ipse et Barnabas perpetrabant ut diis
bacra facere properaverunt.

*
,
*
"
*
, .

Q U J E S T I O CCCHI [CoisL Taur. CXVl].

.
Quare Deut primogenitum Itraei vocavit?
,
Edila a Maio (. c. q. 100,101, q. 132).
Deus Israel primogenitum vocat, cura Moysen ad C ,
Pharaonem misit, ad ostendendum quantum amorem ,
etquantamcbarilateiTiergailluni habebat. Sic aliquo
*
modo ad Moysen loquebaiur: Loquere Pharaoni.
Qaaiilumtu amoreinergafilium tuum primogeniium ,
babes elservas, tanium putaet Deum habere erga po- ,
pulum Israel. Uaquenon acquiescente illo liberationi *
ei rediiui Israel, contra priniogenilos Pharaoniset
JSgypiiorum plaga irruit. > Deus autem cuin sit
,
omuium geniium factor ei auctor, ita est et >
omniuni providentia. Sequeniibus autem lempori- bus, omnes genies ad eamdem cognilioncm conver- , * aurus erat et convocalurus, el filios ct haeredes
gratiae reddilurus. Ante illas autem gentetn Israeli-
licam elegit, ut per illam omnes alias conduceret:

quod et deraonslrant apostoli, qui quidem ex lsrael D *
orli eunt omnium aulem magislri et conduclores .
,
facti sunt, proplerea Israelitis vox primogennus
donata est. Nou recepit auiem illi primogenitus pietatis perrectionera, itaque durus et indocilis * ^ .
factus est non solum in iEgypto, sed ct post exitum
in deserto. Propler quod perfeciioribus non digna- *
lus est iiiysteriis et per legem secundi ordinis sem- , ,
.
per instiiuitur. Cura enim legem digko Dei scri ,
piam , labulisque bumanis inanibus non confeclis
insculptam, legem nobis a Christo dandam figuran- tetn, populus Hebraeus, propter vituli aurei trans- .
grcssionem et impietalem, non dignaius fuerit ,
accipere, accepit secundani quam Moyses labulis a
se politis inscripsit. Si coim ipsas a Deo scriplas

1145
AD AMPHILOCHIUM QILBSTIO CCCTH, CCCIV:
U46
, labulas ei melius quam ab bumanis manibug poli tas accepisset, eas mox ut deos babuisset et Deum
. - contra se ad majorem iram excitasset. Illis quidem
propter quam dixiuuie causam perfectiora non
, sunt tradtia inysleria. Novissimis aulem diebus,
' homo factutn Dei Verbum, geniibus in adoptionem
' ' filiorum vocatis, illis non jam figuris et lenebris
. ' antiquis obumbratura cultum dedit, sed in veritate
et iu opere virescentem, et purum pietaiis deco, , rem producentem. Omnibus ergo gentibus in ado plionem filiorum vocaiis, merito qui ante illas in
, adoptionero voeatus esl, popolus Israel primoge - nilus dicitur. Hic aulein et boc mecum considera,
.
Dci Verbum e.x semine ,David veniens secunduni
, bumariitalem apparel. Per iliura auleni omne pri . mogenitum iEgypii, ut impia et incrednla generaiio,
* niorii el corruptioni subjectum fuil. Cum ergo ex
Israel ortus sit iEgyptiorum interfeclor primogeni * ' - lorum, primogenitum el Israel vocat. Uoc Evangc, , - lista describii dicens : c Ex iEgypio vocavi iilium
$ . raeum " . Qnae sunt ergo meliora pensanda sunt.
, . \
c . >
.
'.
QUiESTIO CCCIV [/. Taur. CXVUl].
ol ;
Quomodo coeli enurrenl gloriam Dei?

Edita a Maio (I. c. p. *>7,98, q. 81). In Psal. xvm (Grac. xix), 1.

01 C Coeli, cum os non babeant, gluriam Dei annun, tiant in eo sensu quod ex magniludine et multitu , dtne crealarum rerum auctor dignoscilur et isio runi admiratio a sapienlibus ad auctorem reiertur
* , - et asceudit; ita ut coeli non verbis, sed faciis
Creatoris polenliam pradicent et ad illum glorift, candum illos qut rectis oculis in islos respiciunt
* ' - borteniur. Si autem supra visibilia menlem elevare
, , volueris, coelos invenies apostolos esse qui Evan gelium Christi in universa terra annuntiaveruut,
, et ad Dcum qui supra nosmelipsos nostra assum , psit gloriiicandum docuerunt et instruxerunt. Si
, autem volueris, arinuniiabant coeli gloriam Dei
, - nostri Jesu Cbrisii, cum, paterno sinu non dere , - licto, ex Yirgine incarnari dignatus est el illum
, D Bethleei ei prasepe babuerunt. Tunc euim praeser , , tim creaturae qu in coelis numerantur tam visi , - biles quam invisibiles, miraculo minisirabani et
, * serviebant. Illae quidem sicut praeconem communem
elellam eligentes et praemillenles, Domini gloriam
, et abscondiium regem per unum custodem con ' comiianles, praedicant. H vero muhitudinem
* exercitus prcemiltentes ad laudandum Deum et ad
, operala mirabilia canticis celebranda. Dicet forte
' aliquis satis verisimililer angelos essccoelos, siqui , dem e coelo veuerunt ad terrena. Si vero et solem
* volueris videre propter Dominicam passioncm
- pallesceniem, et deposito praepulchro suo lumine,
, - divinitatem et potemiam patieutis aunuulianlein,
10

Oseex',2; Maith. n, 15.

1147
PATRIARCILE CP.
1148
non longe ab interpretatione secundum visionem
fueris.
,
.
QUiESTlO CCCT [Coisl. Taur. CXVHI].
'.
Quid sit: < Incrcpasli gentes et periit impius?
* 7 ,
; >
Editaa Maio(l.cp. 98, 99). lnPsal. ix, 6.
Verba: ilncrepasti gentes et periii impius, > clare , , ,
hoc designant, scilicet, cum increpatae fuerii.t ,
geules et ab errore viae suae ad ingrediendum in ,
ovile Christi reducta* fuerint, illum qui nos ad ,
impietatem vocabat, id est, diabolum periisse.
Impius enim dici potesl qui impie agit, et qui illum
ad impietaiem trabit. Magis obvium forie esset *
dicere quod, cum Cbrisius in terra manserlt et simul ,
omoes Judaeos el Graecos barbaros ad eamdem vo- caverit cognitionem, el, ul ita dicara, pro peccatis ,
ab illis anlea commissis, salularem et perfectam
increpaiionem per baplismum induxevit, quicunque
seso docibiles et sinceros ad incrcpationem babue- ,
ruiil, de parte salvatorum facti sum, qui aulem '
animo demisso iiicrepationem acceperunt, nec ,
baplismi purificalionein, nec quod ex illo procedit ' lumen Gdei susceperunt, illi ul impii el perdilione ,
digni perierunt. Scio autem eamdem vocem suini, *
prsescrtim apud aliquos doctos exlraneos, pro
bouore, splendore et gloria. Signiiicare ergo polest (*,
bic locus, si verba in isto sensu accipiamur, quod gentibus a Chrislo honoratis et glorificatis , fdios 6,
quidem et bieredes sui regni qui docibiles fuerunt, ,
posuit, qui auiem haereditale indigni et adoplioni , . C , .
cum essenl iropii, perierunt.
TC7'.

,
Quare magi ex Oriente et Perside, non vero ex alia

regione aut genle ad Dominicum partum primi

;
accesserint ?
Q U J E S T I O C C C V I [Coisl. Taur. C X I X ] .

Editarum a Wolflo Iricesima nona (Cur. PhUol. t. V, p. 695-697. Galland. p. 710, 711, n. 14, q. 119). De Magis
ex Orieiite advenienUbus. Maltb. n, 1
, , .
Yariis de causis id factum esse opinor. Prinmm
quidem ita oraculum aliquod propheiicum imple- , t
verunt, ita habens : < Reges Arabum el Sabae dona . >
afferent
> Persx cnim lunc lemporis summam
potestaiem in regiones ilhs exercebani : eadem .
vero lerra el aiirura praestaniissimum, el inyrrbain . "
et Ibus profert. Porro iEgypiiorum imperio ad
Assyrios iranslaio, Aseyrioruin vero illo ad Persas ^,
devobiio, Peiwumque regibus tunc primaiuni te-
nentibus, conveniens erat, ui, qui ea ajlaie praeci- D ,
pui esseui, iidem primo el uni saeculorum Regi, in , ,
lerra conspecto, Cbrislo, et Deo nostro, adventu , , suo culluni praesiarem, et dona oflerrenl, iis, quae , , ' (85)
faciebanl, proiilenles, quod Hex modo nalus ipso- (8)
rura, qut lantum non omni orbi imperarenl, ct ,
gcntibus omnibus superiorcs essenl, Ifcrus, Do- , , Isa. LX, 6.
M

NOTJE.

(85) Sic 5cribo pro, ' .

(86) Coisl. male .

49
AD AMPHILOCHIUM QUiBSTIO CCCV, CCCVI.
1150
\ , - mtnus et Hex appellaretnr, tanquam adoralus ab
' (87) illis, et saiellitio regio slipalus. Quomam porro
' inde Abrahamus patriarcha oriundus etiam fnit
( - (is enini, ex Cbaldseorum regione primum pro- *
), fectus, divini Numini? cognitionem publice ursil),
propterea et illi prirai omnium excitati aunt, ut ex
, - eadero regione ad cukuin Salvatori praestandum,
, advoiarenc, sapienlissiinaque baec rerum direciio
," , perspicue significaret eumdcm esse, qui et lunc et
nunc operareiur, tunc quidera in lypis, nunc vero
. * re ipsa et opere. Si quis ita slaiuat, nec bunc a
recio judtcio putaverim aberrare. Jam vero el boc
, vclim expendas. Assyriorum reges Hierosolyma
. ' sa3pe expugnarunt, templique, Deo sacri, cimelia
. abslulerunt, ipsum inierdum templum ignis praedam

. " iacientes, ut plura alia taceam, qu de his bisloria

, , tradit. Postea Assyriorum imperium ad Persas
(88) , pervenit, omnesque eorum opes, quae vel in spoliis,
. " vel in subjectorum tribuiis posiu eranl, ad eos
, transferebantur. Deus ilaque Persas exqitat ad
, adorationem Regis Isradis, qui est Cbristus, Deus
, noster, cui et templum Hierosolymis erectum erat,
(89), , et sacrificia offerebanlur. Illi citalo cursu ad eum
feruntur, eique pro probria, a majoribus suis in
, sacra conjeclis, bonorem, pro injuriis fidei, lan , quam in Deum, professioneni, pro flagiliis aliis
, culiuin, pro spoliis olim faclis dona offeruni, boc
, modo quasi aviiam lemeriulera excusaturi, ve - niamque illis propriis suis moribus procuraturi.
. C Et aurum quidem oflerunt pro auro illo el cimeliis,
, - quae per rapinam olim abstulerant; tbus vero pro
' , , sacrificiis, quae iieri vetuerant; ei myrrbatn denique
' (90), pro illis, qui ab ipsis erant Irucidali, quosque iu
frequentibus suis obsidionibus, excilare et in inte , (91) grum restituere potuissent; bis enim myrrba cul , lum quasi suum et sludium testari potcranl. For. * ' - lasse vero etiam per myrrbam aniini sui sentenliani
, declarare volueruni, quod scilicei pro virili sua
(92) . parie lemplum olim evereum et urbern Jerusalem
. instaurare libenter vellent. Myrrba enim ea, quw
" (95) 66 distracla et dislurbata suni, conslriugere et coiUi , ' nere solel. Quamvis enim sub E&dra el Zorobabete
, nonnulla, quse ex sacris in praedara cesseranl,
, offerreniur, tenuc lamen illud oinne et leve erat,
D um nec Liberalor et Servalor nosier advenisset,
, ' . - nec illi, qui praedam feceraiU, spolia illa ipsi, scd
' , per alios, offerrent. Porro idem Persanim anie
, (94) , caHeros adveutus praesignificabat, genliles priores,
^ . quain Judaws, Dominum suum aguiluros esse. Si
C

NOTJE.

(87) Coisl. . Legendum videri po(89) Coisl. roale .

terat , quasi muneribus cohonestutus.
(90) Post pulo per affinitalem sylPraesiai vero nostrum illud, quo ct Pbotius alias, labae ullimai excidisse frequemi librarioruiu
et Scriptores frequenier uluntur, ubi de salellitio incuria.
regio senno est. Vide quae de affert
(94) Ita scribo pro .
lisius in Fortuiiis sacris p. 50. el de - (92) Sic Colb. pro .
Ezech. Spaubciuius ud Cccsates Juliani 95) Ideui pro ".
p. 584.
94) Sic scribo pro .
(88) Ila Colb. pro ".

1151

PATRIARCHJE CP.

1152

quie denique de oblatis illis statuere malit, aurum

quidem Chrtsto, ut Regi hujus universi, instar ,
tributi, et in obedientiae argumentum, thus vero, * ,
ut Deo, myrrbam denique, ot tali, qui pro nobis , ' , \
moriturus sit, oblata esse; id quoque non inconve- .
nienter modo ditlis jungi possit.
'.
QUiESTIO CCCVIi [Coisl. Taur. CXX].

Cur prwcipit Herodes Magi*, qui Salvatorem no

ttrum Chrisium adoraturi veniebaut : c Inquinu
, c . ,
diligenier, inquiens, c inpuerum; ubi vero invene, , ,
riiis, renumiate mihi, ut et ego veniens adorem
;
eum **? J
Edilaram a Wolfio qoadragesima (1. c. . 697-699. Galland. . 7H, 712, D. 15, q. 120).
ld quidem secundum sensum lilteralem ideo fa- " , *
<iebal, quod ipse erat Rex Judaeae, perceptoque ,
Regis partu conslernabatur, atque adeo eum in- ,
lerficere studebat, qui imperium sibi erepturus .
videbatur. Quoniam vero eum difficulter invenire (5 ,
poterat, dolos et fraudem nectit. Proplerea eiiam . *
a i i : c Ut et ego veniens adorem illura. > Haec ex- . > *
positio ex verbis ipsis nasciiur. Forlasse vero etiam .
invitus ipse praenuniiat, fore ut non solum gen- ,
tiles per Persas, qui priraum venerant, Cbrisium ,
adorarent, sed et Judaea universa, post cuhum ab
illis pnestitunj, eum religiose veneraretur. Yel, si . ,
malis, procliviori modo ratio typica ostendi possit. .
Herodes enim ipse duas illas genies representare . ' ,
queat, qui ex geutibus orlus Judaeis tmperabat, , , ,
atque adeo, quamvis invitus, et, quae dicat, ipse ' ,
nescius, prophelam agit, personamque totius ge-
neris btimani, gentilium aeque ac Judaeorum, sus-
tinens , Deo ad bomines diverlenti, religiosum . .
cultura praesiandum esse, profiieiur. Nihil vero . , .
obeiat, quominus prophetam egisse existimelur.
Similiter enim et Caiphas ignorabat quid loque- ,
relur. Nam dum niens ejus furibunda in csdera , ,
ferebatur, labiis lamen vaticinium edebat, dicens : . >
t Pnesiat unum bominem niori, quam totam gen- , .
tero perire **. Nisi enim Christus Deus nosier
mortem obiisset, genus bumanum nunquam fuisset , '
salvaium. Quamvis enim uterque eorum dono pro- ,
pbetico esset indignus, binc tameu eaccrdotalis, ,
liinc regia digniias, doni alicujue fructum capiebat, D . '
quaudoquidem ad caedem Domini noslri nondum
erant progressi. Videas vero similiter etiam alia ,
quaedam, malo quidem animo et sanguinolenlo . , '
impetu prolata, instar vaticiniorum, eventum sor- .
tita fuisse. Tale erat illud: c SanguiS ejus super nos , . ,
et super liberos noslros" . Taudem enim san- ,
guinig effusio, et cxdes gladiis facia, eos oppri- , ',
mebat. Nec mintis illud : c St eum vivere paiiamur, .
omnes in eum credent; tunc venienl Roraani, gen- .
tcmquc nostram el urbera deiebunt> Nam eliam , .
inviii vivere eum patiebaittur, cum non possent in ,
eum dominari, qui viiae erat penu, et omnia vivi- ,
iicabat. Propterca malum qnidein et sanguino- , , . "
lentum animuni prodebanl, scopo vero frustraii, ,
el ipsi el lata gens, et templum, el urbs pcribanl. ,
Matih. , 8. * Joan. , 50.

" Matlb. . 25.

17

Joan. , 48.

1153

A D A M P H I L O C H I U M Q U J E S T I O CCCVII-CCCIX.

1154

, Quem vero sibi e medio lollere videbanlur, hunc

, , genles, tanquara vilae auctorem el morlaoe vivifi . cantem, recipientes, ejusque ex roortui* resurre , - ctiooeoi religiose venerantes, eumdem, m veruiu
, (95), Deura, in ealutem generis bumaoi hominem iacluoi,
. \ agnoscuiit sinceroque coluiil el revereutur. Ab al lera vero parte Romani, bello ia illoe moio, et
(96). ' urbem evertebaat, et templuia devaaubaoi, gen , temque omnem gladio perimebant. Videas vero
eliam asinam librU Veteris Tesiameuti repraesentari fuiura el edoctam et praanuulianieiii. Ex
.
his onwibus intelliges, nihil obetare, quominus Herodes propbetico more ad magoe locuius censeatur.
'.
QUiST10 CCCVUI \CouL. Taur. CXXI].

Quare prwcunor (Joaniie*) Herodem reprefundit?

EdtUram a WolQo qoadragestma prima (1. c. p. 700, 701. Galland., p. 712, n. 16, q. 121). De fierode a BaplisU
Joanoe iucrepalo. Mattb. xiv, 4; Luc. m, 19.
*0 \ Praecursor *et Baplisia Joannes Herodero, tati * quam in peccatum ruenlem, recle rcprebendebat.
, Quamvis enim alienigena easei, Herodis aniiquioris
, ' , nepos, Judaeis tamen imperabat, et ad Judaeorum
\ , leges ae insliiuta vilara componebai, iiequo adeo
per leges fieri polerat ut Herodiadem, qux ex
. fratre pepererat, uxorem duceret. Lex enim, nior , - tuo sine reliciis flliis fratre, fratri alleri consoe, ludinera cam uxore demortui iniegram facil, c l t
, c ", , . scillcei c fralri semen excitet
. Seraine vero et
, - masculo relicio, probibitum erat cum ejusmodi
(97) . uxore conjugalo commerciam. Prsecursor ilaque iu
, - Herodem animadvertit, non lam ipsius ralionem
, habens, quam ad vulgus cmendaiidura respiciens.
. Quando enim ea, quae ab imperaniibus ti regibus
, C prave pairanlur, sine animadverstooe praclermit . lunlur, subjectorum vulgus ad illorum imitalionem
,
facile abripilur. Quando vero illi a faciiioribus
ejusmodi prohibentur, subjeclos quoqae ab illit
. ( diligentius sibi cavere necease est. Venii prelerea
in mentem recordari ex Veteris Testamenli lec (98) lione, frairi quoque amorem in fratris uxorcm csse
. ' prohibilum * . Utruraque borum effecit, ul Prae ^ cursor tanlo conslanlius el liberius in llerodeni
.
aniinadverteret.
(99).
QUiESTIO CCCIX [Coitl., Taur. CXX:l].
f

-1

; >

Qnomodo accipiendum e$t illud : c Inter naios ex

ntulierihis major Joanne Baptiita non sur*

rexil *?(99).
Editarum a Wolfio qutdragesina seeonda (1. c. p. 701-704. Galland. p. 712,715, n. 179, q. 122).
\) De eo, quomodo ioler natos ex muiieribiis nemo
, Joaune Bapiiata najor, extiilerit, et quomodo mi nimes in regno {ccelorum illo major esse dicatur,
, (I). alibi a medisputatom esl.Nibil vero probibcl, qno
, roioys |ad pelitom |vsstrom denno moneanius, di , cittw Uhtdboesibi vetto, qood in veieri Testaroenio
" Dcul. , 5.
Levit. , 16
Matlb. , 11.

4 1

NOTA:.

(95) Ita scribo pro .

(96) Respicil asinam Balaami Nuin. xxn , 25.
(97)

Colb. pro

(98) alieno loco posilum cst, et reclius

oroittltur.
(99) Denuo argumenium q. CCXXUI Phoiius
PITROL.

GB.

C\.

pertraclal.
(1) liem scilicet argumentum Pbotiue persequilur, sed alia quadam ralioue, in epistola 455 (nunc
q. 222) quaj ipsa toiidem vcrbis in AmphUochiu
exslal num. 476
37

Ur,5
PATRIARCHifi CP.
1!56
non surrexeril propbela ipso major. llle enim . qiiod ad lempus Chrislo proximue erat, et voca- ; ,
c ,
balur vox clainaulis: Paraie viam Domini " ,
pronunlians. Scriplura ilaque ait, quod nemo illo , . \ *
major gurrexerii; non vero ideo cogiiare nos jtibet, , quod idem in gradum, oelerie omnibus alliorem, , ,
fueril evectus. Hoc vero, quod Praecursor aliis . (4)
omuibus major sii, non prohibel quominus mulii ,
.
alii quales ipsi habeaDlur.
*
Allerum vero illud : c Minimui vero, major illo
esl; > alii quidem de Christo accipiunt, qui,quam- , \ ,
vie Dominus esset, aelate tamen corporisque statura \ , \
et vulgi jodicio eo tempore minor baberelur. Ego '
vero, ul alibi de hoc moroento sentenliam dixt, ita . \
buic expositioni phrasin : c Inler naios ex mulie- (5-4),
ribus, adversari exislimo. Christos enim non ex c
muliere simpliciter, sed ex Virgine natus esl: virgo .
vero mulier proprie appellari non potest, nisi vo- , .
ccra eo signilicalu induere velis, quo divus Paulu3 ,
usus est, dicens : < Natus ex muliere \ Cum
^ ,
igiiur Cbrislus ex Yirgine, non auiem proprie ex * c :,
iiiuliere, oalus eit, merilo quidera a comparaiione, * , '
curo Joanne instituenda, distinxisse se exisiima- , (5)
bilur.
.
Alii vero coniendunt minorem in reguo ccelorum
"
hoc loco eum dici, qui gratiae novi foederis factus ,
sil particeps : hoc scilicet sensu, neminem ex iis, *
qui sub lege geniti sinl, bomiuibus Joanne majorera
esse; ex tis vero, qui post gratiam predicatam \
exstiicriut, eiiam minimum priores parles in lan

,
*
*
,
"
*

"
lum tenere, in quanlum islis mactalus est bonis, '
quorura ille (Joanues) non ante factus sit parliceps. .
Si quis enim ralione lyporum et praeludiorum di- ,
gnitale et prerogalivis maximus babeatur, idem \
tanien, habilo ad res ipsas, quae opere ipso se
sislunt el conspiciuntur, respectu, nunquam cau-
sam iuvenerit, cur se cum eo, qui mhiimura eliam .
locum tuetur, comparet. Quamvis euim Joannes , Ghrislum ipsum viderit, sacrique lavacri mysie- , . ,
rium administraril, Agnique, peccaia niundi lol- , * *
leoiis, tesiis exsliterit non inflciandus; idem lamen (6)
eo teuipore, quo lex el umbrae adbuc erani su- , \
perstiles, nec graiia clare pleneque eluxerat, ex ,
viu excessil. Curo enim io carcere versaretur, ei
, \ '
caedi non promerilae, propter auimadversionem in ^
violatas lcges Mosaicas, jam stibjectua esset, tum ,
demum Dominus iiosler, Jeeus Chrislus, regnum \ .
Dei praedicare incipiebal. Propierea neroo eoruni, , ' \
qui ex aqua ei Spiriiu regeneraii erant, ei Paracleti , \
accessu donisque digni babebantur, secundas a ,
Joanne partes tenere judicari possit. lmo vero .
etiam ie,qui inflmum locum occupet, illius respectu \ *
1

' Matih. , 3. " Galat.

4.
NOTJE.

() illud expungere res ipsa Jubet. Natum i l lud videtur ex prima eyllaba vocis , quae,
raiioue pronuntiationis* lunc recepise, cum voce
eadem esl.

(3-4) Vid. epislolam modo appellalam p. 181,

cdii. Monlacutianae.
(5) esi ex Colb.

(6) Legendum puto

1157
AJ) AMPHILOCHIUM QILESTIO CCCX, CCCXI.
1158
. primum luebitur. Nisi porro quis slaluat Cbrismm
(7) id sibi velle, quod nemo eorum, qui ante foedus
(8) , ' gratioo fuerint, major sil Joanne, mautque dictum
, (9) Domini de omnibus hominibus simpliciter accipere,
commodum tibi fuerit eumdem etiam Deiparae,
\ Dominae noslrae celebralissimae, et principibus
, . ^ aposlolis praeferre. l d vero sana ratio nunquara
, permiserit. Sed boc argumentum, alias debilo exa, .
mini a me subjectum, nuric quidem diligentius
iractari non potest.
'.
QUiSTIO CCCX [CohL, Taur. CXXIII].
tl Quare in talutari perpestione Dominut no$terJe$u
;
Chmtus lancea confottut esl " 1
Edllarum a Wolfio qoadragesima terlia (I. c. p. 704,705. Galland. p. 713, n. 18).

Christus, Deus nosier, in satutati perpessione
, quod ad lalus confoditur. Hoc ipso vero duos nobis
, baptismos condidtt et presigniflcavit, aqii alle ' , ' .
m , alterum sanguinis. Neque enim isU nalur*
' ^
quodam ordineetnexu exlalere, salulem pariente,
. fluxeruot. Post obitum enim vulnus boc inflictuni
, esl, ei post vulnus ex latere fluraina illa mauarunl.
. (10) In latere vero, neque alia corporis parie vulnus
, accepit, quia ex latere quidem Adami nala est uxor,
' , * ' per illam vero eidera peccatura esl conciliatum.
'. , Cbristus itaque, Deus noster, novus Adamua, Ln la, ', , tere vulneratur, lanquam qui per latus peccatum
, ' exptet, et Adamum a peccaio, per latus ad ipsum
perlalo, liberel, ul ita bac eliam parte impleatur
, , illud : c Ubi abundavii peccatum, nerope apud
c " ( , Evam, quae facia est ex lalere Adami, c ibi etiam
'), - abundavil gralia , oempe in lalere Cbrisli. In
, . latere enim illo peccatum abundat, quod inde ortum
, c l malum : vicissim vero in Domini latere abundat
! . gratia, quod in illo peccalum non tanttim finem et
, vulnus acccpit, sed ex eodem quoque fons salulia
, ' el purgatio fluxit, et lanquam nunquam abolenda
perseverat. Laius itaque laleri sanalionem praslat,
, , " latus nempe, lancea perfossuni, lateri per peccalum
, vulneraio.
.
'.
QUiESTIO CCCXI [Coul., Taur. CXXIV].
(11) < , Quid iignifical iilud : Domine, ne tlaluas illis
hoc peccaium; el an eventu tit confirmaia haic
(12) ,
preeaiio ?
1} ;
Editarom a Wolflo qnadragesima qnarla (1. c. p. 705-708. Galland. p. 714,715, n. 19. De oratione sancli Slepbanf.
Act. vn, 59.
, , , D Dicluni illud : c Ne statuas illis peccalum
, , (13), - hoc, eic. non quidem, qnod existimare aliquis
* Joan. xix, 34. Rora v, 28.

r u

e 8

.
, , . Ulrum(8) Sic idem pro .
uelocura Phoiius, baec scribens, inmente babuiL
irunique etiam in ep. 146 conjungit : ,
9) ecribo, pro .
,
10) , ex Colb.
11) De eodera loco vide Pboiium cpislola 146 . Novum hoc esi cxemplum, Nostrum Don
admodum accuralum in excilandis Scripture ora(nnnc lertii libri 46), ubi tamen illuin non lam
explicat, quam in ueum adversus inimicum aliquem culis fuisse ; quod el alias ipsi usu venisse, ex
superioribua constat.
converlU.
(13) Godex habebat iterum , anlc ,
(12) Verba snnt Stephani Acl. vu, 59, similia HHs,
quai Dominus, ex cruce pendens, pronunliabat: quod omisi.
() . Colb. .

1159

P A T R I A R C H J E CP.

1160

polerat, exilum habuit, ncquc precaiio illa evcntu , .

confirmata est. Dominus enim noster, hominum ,
ainantissimus, generisque nosiri Salvaior, precatur, ,
ne statuatur hoc peccatum illis, qui se crucifixerinl, ,
priroum quidem ideo, ut bumanitatis nobis el n;u- , '
tuae benevolentiae exemplum sistal, ut ne in illos $ * ,
quoque, qui niortem nobis macbinari videntur, ira, (14), , \.
excandescentia et diris invehamur. Deinde vero , precatur etiam, ne illis stalualur hoc peccatuin, , 0 \
qui desistant a malo, ncc porro in idem protervi- .
lalis et improbitatis culmen cvehantur. Jam, qui ,
destiterunt a malitia, illis poena commissi criminis * .\
,
non inflicta est. Mulli enim Judaeorum non solum
vcniam nacli sunt, sed et veritatem posiea edocli, \ ,
t pietatis sludio ducli, Olii el haeredes regni coe- ,
lcslis cvaserunt. Qui vero ab inipielatis siudio pro- .
vebendo sibi non lemperarunt, sed caedes cxdibus , (15)
cuinulauies, in maximam amentiam sunt pro- ,
lapei, illi quidem merito poenas dedcrunl. Nihilo- , (16).
minus tainen haec Salvatoris nostri precatio rata fuit, nec scopo sno excidil. Novi quidem nonnullos . \
alium sensura dicto huic subjicere, quod nenipe (5,
illi, qui Christum crucifigebanl, et perpessloni ejus ,
aderant, non ex Judads foerint, sed Romani polius, ,
etex aliis gentibus orli, cum Jadxi professl faerinl, , ,
Chrislum secondum legero suam mori debere, sibi c ,
vero non licere quemquam occidere.Postquam eiiam . >
Cbristura Pilalo Iradiderunt, milites Roroatii et
gentiliura alii eorum, quse poslea in Chrislum pa- \
trabaniur, administri erant. Cum enim Christus . \ ;
prodendua esset, Judaei, tanquam Romanisaubjecii, , *.
nec ea, quae vellent, periicere valentes, non aude', , & ,
bant soli capturam ejus suscipere, sed cphortem potius el tribunum aliquem sibi jungebani. Propter- ,
eaDominus noster, Jesus Christus, tanquara bu- . ,
mani generis amantissimus, et creatura suae pros- ,
piciens, benignitatem el humanitatem saam quadara ,
precationis formula expressurus, dicil: c Ne statuas \ ,
illie hocpeccatum; ei poslea addil: c Nequecnim
sciunt, qu$ faciunl. > Vere euim el Romanorum , . >
turma et gentiles caeteri] nesciebant, quid facerent. , , &
Neque enim ea erant edocli, quae lex et propbel* . ,
de eo praenuntiaverant. Precatur ilaque, inquiunt \ .
illi, pro Romanis, et gentilibus caeleris, et preca- ', \, \
tionis bujus fruclua mox apparuit. lla enim ipso ry , .
perpessionis tempore centuriouem videas, cruciiixum ,
illum Dei Filium profiieri; paulo poet vero Lon- , \ '
ginum illum, virum admirandum, noo proflteri (17) ,
solum el credera in Cbrisluro, sed ei niartyrium ,
pro eo suslinere, fideique suae sinceriutem nun- , \
quam temerandam teslatam facere. Mulios prae- , \
terea alios ex iis, qui tunc praesenles erant, \ * \
1

NOTiE.
4) Malim .
f 15) , ex Colb.
(16) Idem pro .
(17) Hoc noroine Photius vel ipsum illam centurionera intelligit, vel militem, qui latus Domini
aostri laucea confodit. Uterque enim ab aiiis Gree-

eis scripioribus ila appellatnr. Yide, qnae scripsi

in his Curis ad Matlb. xxvn, 54; et Joan. \ i x ,
34. Confer Acta sanctorum Antuerpiensia mense
Martio, toro. H, pag. 381 seq., ubi de centurione,
et p. 366 seqq. obi de milite.

1!61

A D A M P H I L O C H I U M Q U J E S T I O C C C X H , CCCXIII.

1162

Hliorura Dei numcrura receplos, atqoe atteo-regno

aelerno non privatos inveneiis.
.
.

QUiESTIO CCCXII

[CoisL, Taur. CXXV].

;
QuotAtterii fuere, el qucenam iptorum opinio?
Edita a B. de Mootfaucon (Bibl. Coisl. p. 546).
" ,
Eodem tempore floruere Asterii duo, alter Aria , 6 nici furoris propagnator, alter piorum dogmatum
. \ - alumnus, qni cum magnum illum Julianum frequens
- adiret, adolescenliam emensus in monaslica sese
, \ palseslra exercuit, demumque ascelici nionasterii
, prxfectus fuit, ciijus cum aliis muUis illustribus
- viris discipulus fuit celeberrimus ille Acacius
. Beroex. IUe vero Arianae hseresi addictus, sopbisii g cam a teneris anois artcm coluit, et in genliliuni
, \ * errore educalus est: Lardius vero Christianismum
simuhns, in Arianorum partera declinavit. Ipsc
. veroob petulanlem linguam peenas Anliocbiae de - dit, id operanlc admirandi Juliani oraiione : ct
. sanctum virum excitavit ad justum supplicium de
' - se sumendum. Alter igitur in ortbodoxa llde edn. , catus est; alter erroris praeco fuit. Ule porro qui
. ' * - de sancla martyrc Eupbemia narrationem edidit,
, nibil commune cura impietatis defensorc babet.
Prirao quidem quoniam impius Hlc maturius pce * nas dedit : nam qui de memorala imagine narra - tionem inslituit, ut in quadam ille oraiione sua
, , indicat, ad provectam senectulem devenit : se , cundo, ille Ariano furore plcnus erat; bic vero in
- scriptis suis ortbodoxam senientiam prae se Terf,
nempe Filium el Verburo Dei non esse ex noti
,
[1. ] exstantibus, ut furiosus ille Asterius impie dice , bat; sed seroper esse, et seroper Patri coexsistere
. , theologice affirmat: terlio, baereticus ille Asterius,
, ' non Amasea, sed alcerius prope Antiocbiam lirbis
, episcopalum a sociis suis bsereticis in mercedem
impietatis accepit. Deinde accersitus ab asseclis
* Aniiochiam, ut impietaiem secum propugnarct,
- admirandi Juliani precibus, ut supra dictum est,
, , vitara misere clausii. Ad baec vero, ille gregem
, . docet, de virtutibus iucftbraliones edidit, omnwque
, viiae probe instituendx meibodi receptaculum eet:
, islc vero nibil bujusmodi babuisse deprehendilur.
*
D
.
'.
QUiESTlO CCCXHI [Coisl. Taur. CXXVIJ.
.
Dt Jacob et Leia.
EdiU a Maio (Nov. Cotl. t. IX, p. 157,158, q. 515 et ultima. Io Geu. xxix).
Quod post bebdomadem annorum Jacobus
"
' , Leiam pro Racbel uxorem sumpserit, Scriptuia
* , testatur; quodquc posl aliuro ilem pcr septcm
, ' , annos famulitiuin Racbelem duxeni ex eadem
- perspicuura est. Utrum vero statim post polli f , citum famulilium uxorem sumpserit, an post
, , , famulilium adimplelum, non liquidum esl, sed
' * quatiium ex verbis ambiguuni. Uirum pacla dc
famulilio fule, roercedem Racbelera acceperit, ait,
' ,
cxaclo labore et absolulls promissis, matrimonio
, eam sibi junxerit, ex vcrbis inter uirara^uc seu-

1163
PATRIARCHiE CP.
1161
tentiam mens dubia fiuctual. Quaedam argumeota ' ^
ad id inclinanl, qood pacia fide statim sociam *
Jacobas virgiuern acceperil. Verum si peractis
septem annis eam duxisset, Jacob videretur non
solum annis viginti apud Labau, ul scriptum est, ,
commoralus, sed mullo diulius. Nam si posi sepiem ,
annos Rachelem sibi junxil, aliud spatium tcmporis , , \ *
elapsum est in quo sua ei sterililas exprobrata est,
ancillasque Jacobo ad sobolisprocreaiionera prcbuii, , ,
illacque postquam in sinu concepissent, pueros , genuerunt. Quo tempore peraclo aliud exstitit in ,
qtjo Rachel, sleriliiatis purgala exprobraiiune, genuil Josepbum. Deniqqe posi parttim Josephuui, , \
eex annos deelarat Scriptura per quos Jacobus pro ,
pacta ovium meroede Labano famulatus est.; baec
#

lempora non viginti annos solum coraplectuntur. \ Nainque islis temporibus si adjeceris illud in quo , \ sterilis fuit Rachel, et in quo genuerunl pueros *
ancillae, spatium rauliolongius eolligilur. Quae vero *
merces Jacobo inter quatuordecim et sex annos * ,
famulaio decernitur? cqm nullo temporis spatio * \
videaiur Jacob famuIUium sine mercede tulisse.
Eienim in prima annorura hebdoraade, pro Racbel, ;
merces ei Leia; pro eecunda hebdomade Racbel, proque sex aliis aoois sibi coniparat ovcs. Quid
.
igitur pro elapso inter quatuordecim et sex ultimos

,
annosspalio? Quae alia merces detegiiur? Oporierei enim, si Jacobus quaiuordccim annis peraclis
Rachelera sibi adjunxisset, et Racbel, primum ste-
rjlis, deinde peperisset, alio lempore consumpto, , ;
hujus quoque spalii mercedem nolam praefinitara
fuisse. Sed nusquam Scriptura2 alia merces,
nusquam aliud tempus praeter quaiuordecim et sex
annos, supputato jam lempori mediura inlerponitur.

t l

*
*ty
" , '

,
* *
,

.

MONITUM.
Anle quaestioiiem a nobis juxta indicem Vat. uuroero CCCXUI siguatam Maius quatuor alias publ*
cavil, quae titulis et ioscriptionibus propriis carent et nescio qua amanuensium negligenlia non in indice
irameraue fuerunt. Nos has, ne series quaestiouura el numerus lurbelur, propriis aignatas numeris adjunglmus, cum numeri sub quibus apud Maium appareni, turbati sinl et duae quaeslionee eodem
nomero noiari deberent, gi eum hac in re sequeremur. Post has quatuor quaesliones eas septem alias
collocabimus, quibus Vaticanus codex caret.
QUiESTIO CCCXIV.
D
'.
De populo ju$$u DavidU numerato.
Edita Maio (I. c. p. 151,155, q. 311). In II Reg. xxxiv, VParal. xm, I,
Hoc verburo secundi Regum libri, c Coramovit
,
David : vides : et in primo Paralipoiflenon eic
c , , ,
expressam : c Consurrexit aulem Satan contra , < , ,
Israel, el conciiavit David ut numeraret Israel. "
Haec duo etsi coniraria videantur, minime tamen * > ,
repugnanl. Furor quidem Domini coraraovii David, * ,
impulit scilicct et incitavil ad Israel miraerandum, ,
propter populi defeclionem. Satan vero, ul scmpcr . , ,
' Ht g. xxiv, 1. IParaJ. xxi, I.
f l

81

1165
AD AMPHILOCHIUM QUiESTIO CCCXIV, CCCXV.
1166*
\ , , \, in Scriptura sacra solet, pro poena cl lenlatione
, excipitur. lta ul si non iratus fuisset Deus, non
, , ; commotus fuissel David, nec nitnirum popali nu * , mcrandi consilium in animo agitassct. Si autem
' , non commoius fuisset, cerie in lsrael periculum
non incidisset, id est, Satan. Ut enim Scriptura-per, hibel, numeratio populi causa pestis fuil. U l autem
. , se res habet, defertio populi talcni peperit cladem.
Eienim Moyses quoque populuro nunieravit, David que rursus post pestem : attamen nulli harum nu , , merationum neclabes, nec poena incubuil. Caeterum
, ^ , pro poena ei periculo Saian deprebendi et ex aliis locis
, " constat. Suscitavit enim Satan, ait Scriptura, con * tra Israel Ader Judaenm ; Paulusque apostotus *.
, * > - Datus est mibi stimulus carnis meae angelus Sa; * , * 0 tanae, qoi me colapbizet , i n quo poaitur angelus
ol * pro ministerio poenae et tentationis, id est, Per
* 0 - quem mihi colapbi et tentationes infliguntur.
, Obscure posset signiflcarc hoc verbum vel Alexan* ^ drum oerariiim artificem a quo multa passns est
, Paulus, vel hujus lemporis regcs et boinines qui
alia docentes eique adversali multarum leniaiiomim
.
atictores et minislri Paulo fuerant.
>3

1\

QUJESTIO CCCXY.

Cur David vir secundum cor Dei appellatut [uerit

Edila a Maio (1. c. p. 155, 156, n. 312).
, c ESpov
Hoc verbuin :loveoi David hominem secundum
,(5 cor uicum, nomioatum in veteri Scripitira sic
* $ non invenies, quanquam el in Psalmis canilur:
, * > c Inveni David servum meura; oleo sanclo meo
(5 unxi eum . Sed priora longe abbis dislant: pro ' - C piusque accederel quod propbeta Samuel Sauli
* dixit, cum increparet eura quouiam maadala
iransgressus erat, eique prediceret fore ut regoo
, , pelleretur : < Quia in vias Domini ainbuiare noc luisli, el majidaia iUius non cuslodisli, quaeret
^ Domious sibi virum juxta cor suum, qui faciet
, omnes voluntates ejus . > Sed quamvis haec paulo
* ' expressiora sinc quara ea qu fert psalmus, noa
, - tamen omni ex parte cum illis verbis congruuut:
, c Inveni David Jesse filium, bominero juxta cor
* * meum, quaedivus Paulus, quamvi* apprime nosset,
altamen coram populo de aciiva vitae ralione verba
faciens \ voces aupra dictas per abusionera usur , pavit. Oicitur David juxla cor Dei inventus fuisse,
, * - quod, niullis maodatis vigenlibus, quibus virtu/is
, D proprium exprimiiur , DUUUDI aliud propiue ad
Deum nos erigit ei quauium bumanae nalura dauim
, esl, ad siiuilitudinem illius tollil, quam inimicis
> noalris bona pro malis retribuere. Naraquo in
* Evangelio dixit Doininue : c Estoie ergo misericordes sicut el Pater vester misericors esl. Ule eiiim
*
* solem suum oriri facit super bonos et maloa.
, Rursusque : c Benefccile bis qui oderunt vos,
* > - ui biiis liiii Patris vestri qui in coelis e e i . David
, , - igiiur illa virtute praedilus, quamvis aiia ex parie
1

ai

ai

" ' H C o r . xii, 7.

, l

Psal.

3I

LXXXVIII,

21. " I Rcg. u u , 14. * Acl. xiu, 2?. " L u c . v i , 3 . Mbid. 27.

U67
PATRIARCILE CP.
1168
proul humanae est nalurae inferiorem eese prae- , ,
buerit, baud immerilo , vel secundum cor Dei, ,
prsestitit et pietate, et caeieris virlutibus, non so- ,
lum Sauli, sed etiam omnibus fere qui illum atale . *
consecuii sunt. Nemo enim, inquil, ut David recle , ,
\ U i t coram Domino. Idcirco prospiciens Daviilis *
virtutem propbeta dixit : c Quaesivil Dominus sibi ,
virum juxia cor suum qui faciet omnes voluniaies ,
ejus.
.
Nibil probibet vel in Scripturis quominus bujus
;
sententiae inieriora scrutaii, eam non in Davidem '
tanium referamus, sed poiius ad illum ortura ex ,
semine Davidis ct Jesse, Chrislum, cujus regni non
eril finis. Sacra enim Scriplura de illo alibi dicil
, *
Ipse iovocabil me : Pater meus es lu ; et ego pri- * mogenitum ponam illum excelsnro prae regibus ,
terrae . Quem praenuniians per Propheiam Deus, * c
Chrislum orlum e seraine Davidis, quod aUinct ad ,
bomincin, Yerbura autera ex Deo, Deum Salvalo- ,
rem nostrum ait invenisse secundum cor siium, , ,
ulpole uni et eidem ac ipse Paier volaotali addi- , \
ctum; quod videas eiiam in buraana Cbristi natura ,
c<ii eadem voluntas est, eadera voluntaiis expres- ,
sio alque ipsi Deo Pairi. Quae vult cnim, ail, Paler,
haec vull quoque Filius, et sexcenla alia. Uuod si * * , , ,
ad siriclum verbi sensum spectes, unus bic esX *
qui voluntates Patris sui faciat", cum ipse David , jVitam degendo, non omnino culpa caruerit; hoc *
-qukjiera maxime perspicitur ex Uria et popull *
euameratione, praeserlimque ex ira furentis qna g , ,
in Nabal irruit, et eo quod non expleta plane lege, 0 ,
(ln maledictionem inciderit. Namque videtur Pascba
'Uon eomedisse, et aliquot legia prscepta violavisse, ,
!non tamen qu sunt maxiroi momenii. Uem de man- , , J datis qu praecepit fllio SalorjKmi de Joab et Semei; et *
ex bia Dei verbis : c Non mihi institues domum quo- * ,
niam vir sanguinum es . Haec quamvis excusa- , *
' tiones babeanl quae Oavidis innoceniiam tueantur, ,
atiamen primo aspectu niultis obfetacula videnlur ne * ,
pavld fecerit cuncta secuiidura cor Dei.
.
QUJESTIO CCCXVI.
TICp.
;

11

iT

Cur manna in eremo de cctlo cecideril.

EdiU a Maio (1. c. p. 156, n. 515). .
Manaa quod in deserto maoe Israelitis iunde- D batvr, et ortygometra quse vespere pluebat, eaindeni , ,
ad figuram atiineDt. Manna quidem mane funde- *
baiur, quia figura erat coelestis panis, Cbristi Dei , ,
', qul justiiiae sol eieolis ortua nobis intenebrie , "
jacemibus apparuit. Cm igHur aensibile maana ? .
eimile quiddara babeat huic soli et aurora jusiiiiae
convenieirter mane fuodKar- nt suam cum aflini , , wio einiilitudinem servdt. Ortygoroetra vero sub
vespere pluit, ot hostias lsraelilarutn sacriDcio
prsebeai, nam ipaa figurabat culinm qtit apnd Ju- , ,
d*eos lcnebris et quasi inter obscura veritaiis
testigia fiebal, piriguibus et fumosis aporibus * 15

Tsa!. L>xxvm, 28,

Maltb. \, 21.

37

U Hcg. , 3.

1169
AD AJIPHILOCHIUM Q t L E S l T O CCCXVII-CCCXX.
1170
* \ inter sacriQcia aerem obscurantibus* Meriloque ad
vesperam quod legittmae erat victiroae ftgura
* Israelitis ortygomelra diiferebalur. Eodem modo
non a conjiciendis abborreret qui hoc censeret
, - praenuntiavisse ttdem Christum. Corpus autem
* \ Christiquod postquam cepissel Gbristus Salvator
, > nostcr discipulisdedit dicene: Comedile omnes.
" , Si quis praefiguralum esse manna diceret, censeret
* \ manna merito Israelilis mane allatura ease; namque
, calbolica Dei Ecclesia morem bunc bodie eiiam
, \ - observat cum mane sanetum purnmque ei incruen \ ttim sacrificiura celebret, arcepta sanctisftimi
Spiritus gralia.
.
'.
QUiESTIO CCCXVII.
Edita a Hak) (1. c. p. 196, 157, D. 514). In Gen. xvn, 2 seqq.
* f boc verbo, SiaUiam pactum mcum intor me
, et le, > Abrabam diclo, Deus ostendit pacti quidem
* , ' sui signum csse circumcisionem. Hoc vero,Inter
\ , ine ei te, banc vim babet: Ipsum meum pactum
, ' in medio erit inter nos quoniara meae non erunt
*> ,' fals33 promissiones. Poiest quoque boc lnler me
, et te spalium lemporis designare, quod, si quis
\ - velit circumcisione ineliri, babebilur Deus haec fere
, * \ dicens : Paclura quod ego pepigi tecum erit usquo
, * adtempus quo bomo flam. E lraeumpactum, scili cel circuineisio quae a le incipiel nsque ad me
, * vigebil. Etenim post Domini Cbrisli circumci] , sionem, nullam jam babuit locum praputit secun
' dum legem circumcisio. Sed quara mulli circumcisi
* ' sunt tam mulli contra legem; bacc aulem circiim - C cisio a Deo praefinilain ipso Christofiuembabet
.
'.
Q U J E S T I O C C C X V I H [Coisl. Taur. X C I U J .
- Q**n Je$u$ P$lrum morUm ejut cegre fertKtem,
(1);
increpavil?
Editarom a Woffio o^ittiragerima qofota (Cur. Pkiiol., t. V, p. 684. GaUand p. 706, o. 9).
" , Causa rei baec est, qaod, quamvis ex calido af 0, * fectu et amore fervenle i u loqui vkieretur, eadrm
. tairieu opera diabolo gralum faciebat. Cbristum
, , euim non perpeti, maximum lucrum conciliabat
. Salanae, de polestate sua in bomincs nunquam
* " alioquio deturbando. Proplerea etiam increpatio
ita habebat: c Retrocede, Sauna, oeqne enim
, , .
sapis ea, quae Dei s u n l . >|
%

19

C C C X I X [Co4$L Taur. XCIVj.

De Absalomi seditione. Inediia.
Quid siguificat Abtalomi contra patrem seditio?
;

Figurat Judaeorum sedilionem contra Salva....
iorem . . .
'.
Q I L E S T I O CCCXX [Coi$l. Taur. XCV].
(2) , Quomodo Sahator noster, omne$ amare jnben*,

di*cipulo$ tamen tuot ad prccdicatidum milteiis
,
;
pracipit, ne quem in rta talulenl" ?
EdiUrom a Wolfio quadrageslma sexta {Cur. Philol., t. V, p. 68*. Galland. p. 706, n. 10, q. 4).
, .
Novcrat, ea sibi invicein uon adversari. AmplexiQUJESTIO

Maltb. xxvi, 26.

Maiih. xvi,23.

Lnc. x, 4.
NOTJS.

(1) Decst in cod. Colb.

(-2) Desidcraiur et boc responsum io Colb.

1171
INDICES IN QILESTIONES.
1172
bua enira et saluiaiionibus vacare uon licel illis, \ \
qni praconiura Evangelii potiore loco h a b e n c . , (3) ,
hlem vero amorem adeo n o n intervertebat, ut $. ,
augeret pollus, cum illud discipulorum pneconium , bominibus liberutem a vitiis, placabililaiem ilem ,
e t salutem a Deo impetraodam o f f e r r e t .
.
Taur. XCVII].

Q U J E S T I O CCCXXI [CM.

Deuier. , i. Inedila.
Quid iignipcat lutlrare te et calvitium circumponere
itulliliam capiii?

Lusirare se (*ed polius a Pboebo agi ) dicit pro eo : Nolile d i v i n a t i o D i b u s uti.

\
.

Q U J E S T I O CCCXXll [Taur. CoiV. CVIllJ.

De corvo propheia ministranle, 111 Reg. xvii, 6. Inedila.
Cur

comu , cum tit immundus, prophetas

mtuulrali

Corvas, lieel immandus, prophel suppediiat

iCCCXXUI

[Coul.

Cibum.

QUJESTIO

CCLXVIII.

Taur.

CCLLIX]. Inedila (4).

Si Paler in Filio el Filiu* tn Paire nonne in Filii iucarnatione Pater quoque carntm atiumit?
lota Deilai erat in Filio, quomodo Paler manet carnis experi ?
9

Proposiue dubilalioni . .

Ei

* ...
Q U J E S T H ) CCCXXIV.
Qute ett tolius cod. Taurin.

De dracone diabole.

(CXC). Inedila.

Quoniam draconem ssepe Scripiura vocat diabolum.

" * .

NOTJ5.
(3) Iia codcx : legorim .
(4) Haec difcseriatio e x s U l iu codice Pariiisntfi 2982, ann. 6. (Cf. Append. Calalog. mss.

bibl. Reg. Parie. 1740, f. i i , p. 624; Fabiic

XJ, p. 33.)

Bibl. Gr.

INDICES IN QUiESTIONES

AMPHILOCHIANAS.

STNOPSISJ
QUA3TI0NUM

A M P H I L O C H I A N A B U M , P R O U T I N T R I B U S CODICIBUS SIBI

Vaticanut.
I-XIV
XV.
XVI-LXXVL
LXXVU-LXXIX.
LXXX. LXXXI.
LXXXil-LXXXWI.
LXXXIX.
XC,

XCI.

. xcni.
xav-civ.

CV-CXYI.
CXVII.
CXVIH-CXXXVl.
cxxxvu

exu.

CXLH
CXLIII-GXLYIL

CXLVnL

CXLIX
CU.

CoUlmiamts.
1-XIV.

Taunncmu.

I-XIV.

XV-LXXV.
C-CII.

XV-LXXV.

CcxLvii. C C L X I X

ccxxxvni

CCXLVIII-CCLIV.
IXLXX.
C C L V (CCLXXI), CCI.YI.
C C L X X U , CCLXXIII.
CCLVII-CCLXVII.
CXXVH-CXXXVIII.

CIXXIX.

CXL-CLVIH.
CLXXIII-CLXXVI.

C-Cil.

CCLX.
CCXXXIX-CCXLV.
CCLXI.
CCXLYI CCXLVII.
C C L X H , GCLXIII.
CCXLVIII-CCLVIH.
CXXVH-CXXXVIII.

cxxxix-avii,

axxviii-CLxxxn.
CHI-

r.i:i.

CLX

CLIX.
CLXXII.

CLXXXIII.

RESPONDBNT.

1173

I N D I C E S I N QUyESTIONES.
Valicanus.

CLXI.
CLXXV.
C L X X V I , rxxxvn.

CLXXVIII-CLXXXIV.
CLXXXV-CLXXXIX.
cxa-ccxxxvii.
cxc.
axii-CLxvn.
XC, CLXVIII LXXXIX.
I XXVi-LXXXV.
XCVI.
xcvn.
LXXXVT.
GCXCVII
LXXXYII, LXXXVIU.

axui-axvra.
xc,

CLXIX,

LXXXIX.

LXXVI-LXXXV.
XCVI.

XCVII.
LXXXVI,
GGnfni.
LXXXYII, LXXXYin.

CrXLI. CXLII.
rcxLiu.

CCXLIV, CCXLV.

. .
xaii-xcv.

CCXLVI.
"~
CCXLYFI, CCXLYm.
ccxi.ix.rcLi.
CCLil-CCLIV. \
CCLV-CCLVM.
CCLIX.
r.CLX
CCLXi-CTXXni.
r.ci.xiv.

~"

, XCH.
"~
xau-xcv.
CLYIH.
XCVIU, XCiX.
CCLXIV-CCXXYI.

CLIX.

xcvm. x a x .
CCLXXIV-CCLXXVl.

ccxav, .

CCCV, CCLXXVIMXLXXIX.
caxxx.

CLXIX.
~~
CCLXX-CCLXXIIL
CCXCVI.

CLXX.

ccLxxxi-caxxxm.
CCCVII.

CCLXV.CCLXVII.

r.r.Lxvin.
< CLXIX-CCLXXH.

ccLxxincaxxv.

axx.
CCLXXVI-CCLXXIX.

CCLXXXIV-CCXXXVI.

CLXXI.

CCLXXIII.

caxxiv, caxxv.
CCLXXVI.
cci.xxvn-axxix.

c a x x x , ccxr.v.~~

CCLXXXVII-CCXC.

ccLxxxi-caxxxiu.
CLXXl.
ccLxxxiv-caxxxix.
CCXG-CCXCIII. ~"
civ-cvn.
CVIII.
ax-cxxvi.
caix.

c c x a , cccvi. ~"

< CLXXX.

CCLXXXI-CCLXXXVI.
CCLXXXVIi.

CLXXIII,

CXCV-CCXLVI. ~~

CCXVIII-CCXXIH.
CCXXIV, ccxxv.
ccxxvi, ccxxvir.
ccxxYiii-ccxxxYir.
ccxxxvm.
CCXL

Taurbtentit.

CLXi, CLXII.
CLXXXIV-CLXXXVI.
CLXXXVH.
CLXXXVUI-CXCIV.

CLII. Cl.H1.
(XIV-CLVI.
tLVII.
CLVIil-CLXlV.
CLXV.
CLXVI-CCXVU.

rcxxxix.

1174

Coi$lmiamu.

ccxcn-ccxav. "~
CLXXII.

LXXXVIII-CCXCI.

ccxcv-ccc

CCXCH-4XXCV.

cca-ccav.

CCXCVI-CCCXIII.""

~~

CIV-CVII.
CVIII.
OX-CXXVL

cccxiv-cccxvnr

II.

axxviu.
(

SYNOPSIS

f?UifiSTIONUM WOLFIO E D I T A R U M , P R O U T NUNC J U X T A CODICEM VATICANUM SUNT DISPOSITjE

!. q. 74 nanc est q. LXXIV.

2 . q . 76
LXXVI.
5. q. 81
CCXXXII.
86
CCXXXVH.

87
CCXXXIX.
5. q. 88
CCXLI.
6. q. 89
rcxxvn.
7. q. 91
CCXLIV.
8. q. 93
..
9. q. 94
cccxx.
tO. q. 99
CCXLVIIL
11. q. 102
LXXIX.
12 q. 111
CCXCVIII.
13. q. 119
CCCVI.
14. q. 120
CCCVII.
13. q. 121
CCCVIII.
16. q. 122
Ccax.
17. q. 123
cncx.
18. q. 124
CCCXI.
19. q. 141
CXIX.
.
20. q. 142
rxx.
21. q. 143
CXXI.
22. q. 144
CXXII.
23. q.

24.
25.
26.
27.
28.
29.
50.
31.
32
33.
34.
33.
56.
37.
58.
59.
40.
41.
42
43.
44.
, 45.
46.

q. 143
q. 146
q. 147
q. 148
q. 149
q. 130
q. 134
q. 153
q. 157
q. 158
q. 185
q. 186
q. 187
q. 188
q. 189
q. 190
q. 191
q. 192
q. 193
q. 194
q. 196
q. 197
q. 199

CXXIII.
rxxiv.
rxxv.
CXXVI.
CXXVII.
CXXVIII.
cxxxu.
cxxxw.
cxxxv.
CXXXVI..
CLV.
CLVL
CLVH.
cLvra.
CLlX.
CLX.
CLXI.

axn.
CLXIH.

CLXIV.
CLXVII.
CLXVin.
CLXX.

III.
INDEX

EPISTOLARUM PUOTH,

Erisl. 30. Edit Londin. cst q. CI.XXI.

31.
CLXXII.
33.

CLXXHl.

QILE

AMPIIILOCMIS SUNT

54.
55.
36.

INSERTJE.

iNDICES IN QUiESnOfiBS.

1175

Epist, 57 Edit. Londin. est q. CXCVT.

58.
CXCVIf.
*5.

CXCVIU.
50.

CXCIX.

5.

61.
62.
65.
64.
72.
74.
75.
76.
77.
102.
125.
127.
129.
152.
153.

ccr.

CCIi.
CCIII
CCIV.
CCV.
CCVI.
CCVII.
CCVIII.
CC.IX.
CCX.
CCXi.
CCXII.
CCXIii.
CCXIV.
XXV.
CCXVf.

J34.

135.
157.
138.
139.

1*4.
]f3.
'

121
152.
!$
136.

rcxvir.

CCXXII.
CCXVIU.
CCXIX^
CCXX. i

_
-

ccxxr.
Lxxxr.
-

LXXXIIt.
LXXXIV.
LXXXV.
LXXXVI.

1176

137.
161.
162.
16S.
164.
165.
166.
167.
176.
177.
178.
180.
181.
182.
187.
192.
196.
203.
205.
208.
209.
210.
211.

LXXXTil.
Lxxxvm.
LXXXIX.
xc.
.
.
.
.
xcv.
xcvi.
xcvn.

XCVIM.
.
c

.
.
.
.
(*
CVI.
CVU.
cvm.
.

215.

cx.

214.
216.
219.
228.
241. ,
246.
247.
248.

L x x x r r

cxr.
cxir.

CXIIi.

.
cxv.
cxvi.
CXVIL
CXVHf.

IV,
INDEX

NUMEBORUM

APUD

MAIUM Q U J E S T I O N I B U S ADDITORUJl, QUI

Maii q. 78 esl nunc q. CCCI.

81,

ccav.
83

CCCV.
121.

CXXXi.
132.

ccaiL
244.

GCXI.V.
246

CCXLVH.
Et sic deinceps..

CCLVIi.

CCLViU.

CChlX.

256.
257.
258.
260.
270.
271.

276.
277.

CCLX.
CCLXI.
CCLXli.

Et sic deinceps...
cr.Lxvir.
COJLYIH.

278.
279.
280.
282.
284.
290.
299.
500.
507.
508.
509.
510.
511.
512.
513.
314.
315.

NUNC

CORRKCTI AC MUTATl

CCLXIX.

fCLXX.

CCLXXI.

CCLXXII.

CCLXXIV.
Et sic deinceps.....

CCLXXX.

CCLXXXIX.

ccxc.

ccxcvir.

ccxax.

caxv.

CCCXVII.
CCCXIII.

ccc.
cccn.
cccxnr.
cccxvi.

SUKT.

11

1178

INDICES QlLESTOOfiES.
V.

1NDEX AMPHILOCHlANARUM QU^BSTIONUM SBCUNDUM YARIOS BDITORBS.

Basnag.

Montaculiue.

Montfaucoo.

Wolf.

LXXIV.
LXXX.

Soottne.

XXV-XLIl.

LXXVI.
LXXIX.
cxix-cxxvm.

LXXXI-CXVIII.
(CVll)

CLXXXVI.

CXCIII.
CXXII.

I.XXV.

LXXVIT.
LXXVlll.

CXLIXCLI-CLIII.
CLXV.
CXXVI.
CLXIX.
(CLXXH.)

CLXVII.
CLXVIII
CLXX.

CLXXl
CLXXHI.

XV.

cxxxnr.

CLXIV.

HergenroeUicr,

I-XIV.
XVI-XXIV.
XLIU-LXXHL
CXXIX-CXXXL

cxxxu.
CXXXIII.
cxxxv.
CXXXYI.
CLV-

Maius.

cxxxvnCXLVU.
CUV.

C L X X I V -

(XXXIX.
CLXXXVHICXCIl.
CCXXIII
ccxxv
CCXXXIV(XXXXVl.
ccxxxvm.
(CCXXXJX.)

(CCXXI).

ccxxvn.
CCXXXII.
CCXXXVII.
CCXXXIX.
CCXLl.
CCXLIV.

CCXLV.
CCXLVII.
(CCXLVHI.)
CCXLIX-

CCXLVIII.

CCLXXn.

ccxxvi.
ccxxxin.
CCXL.
CCXLII.

ccxun.

CCLXXIU.

CCLXXIVCCXCVH.
CCXCVIII.

CCCXH.

CCXCIXcccv.
CCCXIIICCCXVIII.

CCCVICCCXI.

CCCXVUI.
cccxx
46

71

18

147

21

N O T A . Combeflsio editas quaestiones hic omisimus, utpote ab aliis accoralius editas. Qu uncis incluwe sonC
uaestiones, jam ab aliis edit non nuraerantur. Hinc edii sunt quaestiones 315. Inedil aunenl qq. CXLVnl,
quj
,XXXVII,CCXXVH1-CCXXXI, CCCXIX, OXXXI^CCCXXlV^umvoundecim.

VI.
IXDEX POTIORUM LOCORUM S. SCRIPTUBiB, QUJB PHOTIOS IN AMPHILOCHIIS EXP05IT YEL ADDUCIT.
**.

_
_

II,
,

IV,

1,
IX,
XV.
XXVI,

~
^.

q.

^ X J j U ^

5, q. CCL.
20, q. CCI.I.
26, q. XXXVI, C(XII. CfXIII.
51, q. XIX. - Geti. II, 2, q, U.
8, q. LI.
15, q. CCXCIV. Gen. II, 17, q. CCXL, c. 5.
7, q. XIV.
1 5 , q. xxxnr.
16,17, q.CCLIV.
21, q. LXX, q. I, c. 26.
22, q. XXIII.,
7, q. LXXI. CIX, XXXIil.
8, q. XI.CIV.
10, q. XL, CCXL. Gen. V, 5-24, q. CCXL, c. 4.
2, q. CCLV.
2, q. XIX.
15, q. CCXCVI. - Ccn IX, 6, q. a X L , c. 4.
21, q. CCXCVII.
25, q. CCLVl Cavn.-Ci.XVlI,T.2,a.CCaVII.
14, q. CCLVIII. Gen. c. XVII, . II, q. ftv.
2, q. CCYII.- GiH. XXI, 51, 32, q. CaXXlX.
t

1179
Oenes. cap.

Exod.

cap.

xxvw,
XXIX,
XXXII,
XXXVI,
XLVI,
XLIX,
m,
iv,

vir,
VIII,
IX,
XII,
XIII,
XIV,
XVI,
XIX,
XX,
XXI,

Levit. cap.

Num.

cap.

XXIII,
XXIV,
XXVI.
XXXII.
XXXIV,
XXXIV,
XL,
X,
XIII,
XIV.
XVII,
XIX,
XXI,
XXII,
XXIV,
I.
v,
XI,
XIV,
XVI,
XX,

Deut.
iv,
v,
XIV,
XV.
xvfi,

XXII,
XXV,
XXXII,
Josue,
Judic.
I neg

cap.
cap.
cap.

XVIII,
XVIII,
IX,
XV,
XVIII,
II Reg. cap. VI,
XXII,
Reg. cap. IV,
XI,
XVIII,
XIX,
IV Kcg.
1 Paraltp. cap. I, XV,

XVIII,
**iher, cap. XV,
Job,
cap I,
t

INDICES IN QUiESTlONES.
q- rcxxxvi.
q. CCCXIII.
q. CCLIX.
q. I.VM.
q. XXXIX. Cen. Xl.VII, 51, q. CCXXXVII.
q. crxx.
q- CCC, CCLXI.
q. C< XXII.
q. XLI.
q- cr.cin.
q- CCLXIll.
q XLIi.
, q- LIIl, v. 5, cf., q. CCCI.
10-19, q. XL.
22, q. XU
1 seq.,q. XL.XLH.
25, q. XXXIV.
6, q. CrXCV.
11, q. CCLXIV.
21, . , CCLXV.
6 seq., 22 q. XLII, CCLXV.
15, q. XLH. - Exod. XVIII, 5, q. CCLXUI.
9,
xxxiv.
3,
GTXXVl.
LXXXU. Exod. XX, v. 12, q. CCXL, c. 4.
XXXIV.
XXXVII.
CU.XVU. - Exod. XXII, 25, q. XVII.
XVIll.
XXXIV.
CCLWIII. - Exod. XXVIll, 30-56, q. CCLXIll.
CCLXIX.
XVIII.
XXX - Exod. XXXIX, 50, 51, q. CLXV.
17-19, q. CXIU.
4, q. XXXIX.
DXXX.
47,
CCXXXIV.
15,
4,
rcxxxi.
54,
..
X X X . - V. 55, 54, q. CCLXIV.
I'
XXXVII.
tr.
XVII. V . 17-19 q.
XC.
XXXVII.
3.
CCXXXIV. Nwn. I, 26,27. q. CCLX.
15-55;q. CCLXXV.
1, q. GXXXVI,XLll.
28, q. LXII.
6, ibid.
22, q. 11.
25 seq q. XLll.
51 seq., q. XXXIII.
37 seq., q. CCLXXVII.
XLII.
13,
CfXXXVlII. Ifttm. XXV, v. 7, q. CCXL, c. 4.
25,
XLII.
XI.II.
XXXIX. - 0 a . IV, v. 26, q. CCI.XXIX.

Vers. 18,
20,
21,
24,
21,

4
S
a
4
s

>:

22, 23, ibid. -

DeuL XIV, . 1, q. CCCXXI.

21, q. XXX.
21, q. XXXVn. - Deut. XVI, v. 16, q. XVIII.
6, q. XLII.
8, q. LIX.
6, 9,11, q. XXX.
4, toid. Deut. XXXI, 16, 17, q. CXLIX, c. 9.
1, q. CCLXXIX.
8, q. XXXVI.
45, q. CTXXXX.
48-52. q. CCI.XXXI.
24, XIX, v. 47, q. CCLX.
7, q. CCLX. _ Judic. X, v. 14, q. LXXXIX, c. 4.
4, q. CXV.
8, q. CCXL, c. 4. - 1 Reg. ctp. XXVIII, v. 18, q. I, c. 26.
7, seq.,q. LXXXIII.
14, q. CCXCIII. - II lleg. VII, 15, q. CCCXV.
20, q. CCXCIl. II Ueq. XI, 1, q. CCCM.
io, q. xxxiv, - ii ,, i,q.aci,caxiv.
51, q. CXV.
1 seq., 11, q. CCCI. -111 Reg. XVII, 6; q. CCCXXII.
40, q. CCXL, c. 4.
CCXL, c. 4. III Reg. XXII, 20 ; q. I, c. 28.
CCXL. c. 4. IV Beg XX, 6; q ttLIX, c. 8.
Cll. - I Paral. XXI, 5; q. CCXXXVIL CCCXIV.
CCCI. - 1 Paral. XXII, 8-10, q. CCCXV.
27,
XXXIV.
18-19, q. Cf.XXVI.
CCXL, c. 4.
V

1181
Jot>.

cap.

Psal.

ni,
VI.
XI,
XXIII,
XXXVIII,

IX.
XIII,
XVIII
XXI.
11.

XXXIV,
XLIII,
L,
LIV,
LXXII,
LXXVII,
LXXXVIII,
CI,

cii,

CIII,
cvi.
cvii.

CXIII,
CXXVI,
cxxx.
cxxxlv,

Proverb.

CXLVI,
CXL,
CXLI,
cap.

iv,

XI,
XX,
Sapienlia, cap. I,
VI.
Ylf,
Bccle. cap. I,
III,
!.
Ecclu

?:
XI,

cap. XI,
XXIII,
cap. L

VIII,
XIV,
XXIX,
XXX,
XXXVIII,
XLII,
XLV,
LIII,
LIX,
LX.
LXill,
LXIV,
LXVI,
Jerem. cap. II,
IX,
,
XLIX,
Buchiel* cap. I,
111,
Dan.
eap. X,
Amo$. cap.
III,
Mkh.
cap. V,
Mauh, cap.
1,
,
III,

INDICES IN QUiBSTiONES.
5, q. I, c. 26,.
5, q. CLXXIV.
11, q. I,c. 28.
7, q. XXXIV.
5, q. I,c.28.
50, q. XXXIV. Jo/> XXIX. 2, q.I,c 27.
1-2, q. CCLXXXVUI, CCLXXXIX.
1, q. CCLXXXVH.
6, q. CCCV.
5, q. I, c. 57.
1, q. CCCIV.
7, q. XXXIV.
8, q. CXXIX;q.I,C. 25.
6, q. XXXIV.
14, q. XLII.
19, q. XLl.
6, q. LVI,CCXXXVIII.
24, q. CXLIX,c.9,15,q. CCXL, c. 5.
10, q. CXUX.c.15.
54, | q . XXXIII.P$. LXXVUI, v. 4,q. XLU.
49, q. I,c.25. Vere.2l,q. CCCXV.
25, q. CXLIX; c. 15; CCXL,c. 5.
14, lS, q. IX.
21, q. XXXIV.
29, q. CXLIX> c. 5.
45, q. I,c.2t.
15, q. XLH.
4, q. CXI.
12, q. XLII.
1, q. CCXCIX.
15, q. CXL
10, q. XLII.
1, q. CCXC.
1, q. CCXCI.
6, q. XXXIV.
51, q. CXLIX,c. 25.
10, q. CXLIX, c 9,17. Pror. VIII, v. 22,
50, ibul.
6, (LXX), q. IX.
15, q. CCXL, c. 4.
7, q. CCLXXXI.
26, q. XXXVI.
2, q. L c . 57.
4, q. LXV, cap. . Ver. 14, q. XLIV.
19, q. CXLIX, c.7.
5-5, q. LXVIII.
15-18, q. LXVIII, LXIX, CXLIX, c. 8, 9.
4-8, q. XLIV, kLI.
MO, q. LXIII, LXIV.
1, q. LXII.
16,
, q.
q. XXXIV.
A\XIV.
29,
CXUX,
<
90 q.
.
VI IV c.
. 15.
l,2;q. XLII, CLXIX, CCIIX.J
,
q.
CCLX.
1, . CfXX.
8, 9, q. I, c. 28, XLl
22, q. XXXIV.
12, q. XXXIV.
15,
15 q. XLII.
1-5, toid.
3, q. CXLIX, c. 9.
6. q. CXLIX, c. 5.
7, q. CCCI.
1 seq., q. I, c. 27.
seq., q. 9.
9, XLII.
1 seq..
2. q. XXXIV.
_.,seq.,q. I, c. 27;q. XLII.
1-il,
5, q. XLII.
4, q. XXXIV.
12, q. CCLIX.
21
II, q. CCLX.
1, . 1, c.27.
25, q. XUI.
"
q. CLXXV.
15
. q. LXXXVII.
4-7, q. CXLIX, c. 9.
15-20, q. XXXVI.
6, q. 1, c. 23;CCXL,c:p 0.
8, q. XXXIV.
18-20, q. XXII, C.
22, q. XXV.
25, q. CLXXI.
1, q. CCCVl.
8, q. CCCVII.
16, q. XXVI.
6, q. XXIX.
9, q. XXXI. CC.X.
11, q. XXXIV, CCXVI.
12, q. XXXII.


11111111111

I I 1I I I I I I I I I I I I I I

I I I I I I I I I I I I

I I 1 I 1111111111111

I I I I I I I I I I I 1 I I I I I I I II

I 1111

I I I I I I

I I I I I 1 11111111111111

I I I

1111

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . .

I I I I I I I ' 11111111111111111

> 1111111

1185
-

Joan.

r a f

l l t

III,

"~

>M,
-

T v

IX

*/,

V I V

INDICES IN QUiESTlONES.
42-43, q. VI, XV..
3 q. CCXII.
49, q. CCLXXIX.
3-4, q. I. cap. 52-53-37.
14, q. XXiVI, COLL,c. 4 . - I W . 16-17, q.CCXVH
18, q. CXIX.
22, q. I, c. 25.
55, q. XXIX.
5, q. CLXXIV.
5, q. VIII, XXIX.
t

22,

seq.,

q.

LVII.

21-22, q.LXXlV.
~
17, q. II.
54, q. XV1I,XCV1II.
12, q. XXXIV.
14, q. xcvm, T.
44, q. XLVII, CCXLI, CCXCVIII.
6, q. III.
59, q. XII.
8, q. I,c. 53.

XIV,

53,

57-38, q. f.LX.
40, q. XLI.

2-5,

xxxtv.

q.

XCVI.

4-5, q. XCIX.
10, q. CLIX.
28, q. X C V .
15, q. CCXL. c. 4.
16, q. l c.il.

XV,

V V f

?vir.

1 2

XJlll,
XIX,

25, q. I|, CXXXV.

24, . CCCX,CCLX.

>

23,
17,

IVJ
V,

XII,

XXIV,
1,

cap.

vers.

xx

Act. apost. cap. I,

q.
q-

XXXIX.
CCXVIII.

vers. i , . CXXIII, XY.

4, q. CXXV.
lo-ii, q. C X X V I I I , caxxx.
q

'

H,

,
V
VII,
IX,
'?
.'
'

'

6,

q.

LXXXI.

58, q. XLIH.
1 *eq., q. I, c. 19; IV, 15-18, q. XCII.
6, q. CCCXI, 1, c. 22.
14-15-16, q.XLHl,c. 10.
> ECLXXIX.
' I - 20. Ibid. 22, q. C C C X V .
q- CCCII. XVI, 1 eeq. L1XX1U.
7

q.

CCIH.

19,

q.

C X L I X , c.

vii
v,V
^lilt

~"
~

28, q. CLI.
XXIII,
5, q. I, c. 20.
~
2 ' * CCLXXXII.
XXVII,
25, q. CCLXXIX.
Jn Pauii BpistoL, q. X C U , XCIII, CXVl, CVII.
Rom.
cap. I,
ver 1,q. CXXXVI.

4. q. CCLXXXin.
13, q. XCl, CCLXXXIV,
16, q. CLXIV.

17, q. CCLXXXV.
24-26-28, q. XLI.
~

~
q-CCLXIX. /Wd. 7, q. XCIII.
III,
^
5, q. LXVII. - III, 1-S, q. XCII.
w

~~

\*>

XI

.
1 ad Cor. cap. II
15
~
l '

V,
~
vii

VII,
rr ,

I:

XI

9.

i?'
LXXXIV.-y,4*8,q. XCII.
ff' * I c . 2 7 . - / 6 i d . l 8 , q . CCXXXIX.
21 seq., q. CLXI.
29, q. C X L I X , c . 9 . - /Wd. 33-34, q.XCII.
5, q. r X I I . - C a p . X , v . 14-16, q.XGI.

8, q. XLI.
,
34^5, q. c 25.
q. tII,f.XXIX.rs. 9, q. V I , X V , .
q- xxxiv.
15, q. CXXXIII.
5, q. CCLXXXVI.
~ J A CCLXIV. - VI, 1, q. XCII.
29. Pnefat.
^
?, q. xxx. jbid. 26, q, XCII.

ve

- 1.%^ '

7,

q.

CCI.III.

q.

LXXIII.

10, q. CVIII.

27,

50, q. CCXL, c. 5.

?lv'

22'

xry,
xv

22,

q.

CCXLVIII.

l i n

.
,
adCoT. cap. I,

r f

lv

P A T R O L . G R . CI.

52-55, q. CLI. Ibtd. 35-50, q. XXII.

vers. 6 q. ACIII.
4, q. XLI. - Ibid. V, 15, q. XCIII.

1187

Gulal. cap.

17,
20,
14,
6,

VI,
XI,
XII,
III.

, q. ccr.ii.

27, q. CXXVH.
4, q. (XXXVII. V, 2-3, q. XCIL
15, q. LIV,CXLVI1I.
15-16, q. CLI.
15, q. (XXII.
24, q. CXXI,XC11I.
22, q. XCIII.
15-16, q XCIII.
6, q. CCXLIV.

V:
Coloss.

cap.

Bplies.

cap.
ih,

'7,

lVI,
i.
Philipp. cap.

vers.

/ f T/u?. cap. nr,

Ttm. cap. Hf,

vers.

I I Ttm. cap.
cap.

Hebr. cap.

vers.
vers.

IV,
IX,

Joc.

cap.

1 Petr.

a.
'

cap.

vew.

I!
vers.
"

v,
1,
,
HI,
/ Joan. rap. |I,
,
Prtr. cap.

Apoc.

cap.

III,

PATRIARCilyB CP.
q. CLXVn.
q. CCXXXII.
q J.XXXV. IX, 15-14, q. XCIIL
q. .

vers.

vers.
vers.

q. V I I . - I I I , 4-1316, CLXCII.

14, q. CLl. IV, 20-22, q.XCllL

2, q. XXXIV.
12, q. CXXII
20, q, CXX.
7, q. XXXVI.
13- 14, q. XCIII.
20, q. XCII.
14, q. XCIII.
1, q. CLXII.
4, q. .
14- 13, q. LXXII.
17, q. XCIII.
14, q. I,c.29.
21, q. XCU.
12, q. CLI.
5, q. XXXVI.
14, q. XXXIV.
17, q. XXXVI.
12, q. CXUX,c.25.
15, q. XXXVI.
29, q. CCLXVin.-X,!,q.CCXVlL
4, q. I, c.23. .
21, q. (JCXXXVII.
29, q. XXXH.
9, q. CXXXVI, c.5.
13, q. f, c.25.
4, q. CLXXVIH.
9, q. CLXXVII.
5-16, q. CLXXIX.
15, q. XXXV.
5, q. LXXXVI.
8, q. XXXIV.
18, q. CXXXll.
19, q. XXXIV.
17, ibid.
15- 16, q. XCU.
12 seq., q. CXXXII.
9, q. VIII.
6-9-13-13, q. XXXIV, CLI.
%\ q. IV.
21, q. CCXUV.
5, q. XXXIV.
VII.

PATRES ALIIQUK AUCTORES QUI PHOTIO IN AMPIIILOCBIIS ADDUCTI IlECENSENTUft.

Apocryplia, V. T., Moysis, Eliifl, Jeremiiie, Enocb. q.CLI.

Apollinaris, q. I, c. 33.
Aratus, q. CLI.
Arislolcles, q. CXXXVII, CXXXVIIII seq. LXXYII, C. 10.
Aquila, q. XL, CXV, CLIV, (XLV.
Astftrii, q. CCCXII.
Athanasius, n. CXIX, HXLIX, c. 18 (Kpisl. ad Joan. et Pallad., q. CXLIX, C 3).
Basi.lus, q.CXIX, CXLIX, c 3. (Sermo de Juliita inart. vel sermo 2, de EucUar. c 5;q. CXLIX, c. 6 , C C A L , C 6 .
Hom. I de homiuis slructura, q. XXXVI, not.)
Callimachus, q. CLI.
Cynllus Ale*,, q. CCXLIII.
Dionysius Areop. q. CXIX.
Epimenides, q. CXI.
fiulogius Alex., q. CXXXII, not.
Grefe
XXXVI. - Orai. in S. Ba*l., q. CXLIX, c. 3. -Orat. 2de PUio, q. LXXVHI. Hom. II in Pascha, q. XXXVI. Orat. in S. Lumina, q. CCXXXIil.
Heracleon, q. CCXVII.
Job monachus, not. ad q. CLXXXVIII. CXCI.
Joanncs Chrysostomus, q. f.XIX, CLXI, CCXYIf.
Joannes Climacus, q. CCLXXUI.
Joannes Damascenus, . , IXXX.
Julianus Apostata, q. CI,C1X.
Lucianus, q. CLIV.
Macedonius, q. I, c. 33.
Maxlmus, q. LXXX.
Meuander comicus, q. CLI.

1189

FRAGMENTAIN MATTHJEUM:

1190

* Origenc*, q. I, c. 3S, T.XX, CCXXI.

Plato,q. UXVII, XCII, LXXXill.
rolychronios, not. in q. CLII.
Sopbocles, q. LXXXIll.
fWtnniacbus, q. XXIU, XU XUI, CMV.
rheodoretus not. ad q. XXXVI, (XXLIX, CCLXXIl, CCLXXIV, CaXXXI
Theodorus Mopsuestenus, not. ad q. I, c. 52-53.
" Tbeodotioo, q. XL, CLIV

1 PATRIARCHiE CP.

C01HENTABI0BDH1N NOVDH TESTAMfiNTDH

QXJM

SUPERSUNT.

F R A G M J S N T A IN

MATTHiEUM.

(Ex Cateoa Corderii Graec. Lat. in Matth. tom. I, in-fol.)

" ".
. .
& *
, . (. , *
**> , *
; ' \
, ,
6 ".
" .
, ,
.

CAP.
I. V E R S . 2. Abraham jgenuit Isaac.
Photii. Abraham per fidero juetificatus cst. Ihiic
porro jam credcnti diiit Deus : Mulliplicabo semen
tuum, et dabo tibi terram. Et in te beuedicenlur
omnet IribHs Si igitur vcra dicit Deue, el semen
Abrahse Judaei soli euni , hi vero neque terram in
tolidum obiinuerunt unquam, neque jara oblineiil:
ubi est vcritag divinae prombeionis Abrah faclae ?
Sed quoniam impossibile esl meiuilum Deum esse,
manifesturo esl Ecclesiam gentium appellatam cssa
a Deo seraen Abrahrc. Hoc aulem perfecKm est
per eum, qui nascilurtis erat ex ejus slirpe, Clirislirm. In qnem credenles gentes scmen Abrabae vocalae sunt, non raiione naiurae, sed gratia.

.
" <\ , .
. \
\ .
,
.
,
, *
.
6 , \ 6
.

20. Hac autem eo cogitante, ecce angplus

Domini apparuil in tomnis ei, dicens.
Pholii. Ancipili iosepho et circa Virginem gravidam vario cogit.tlionum stu flucUianli, apparuit
angelus perplexitalem explicans onincm, rcique io
ipsius veritatem ducend. CotiflicUtuin autem f psuro
in suspicione sola, vel biacapparel : quod velut
prejudicarc quidquam cavens, occulle dimittcre
ipsam voluil; quam si adulterii vere ream compe
risset, nec clam nec palam dimissurus fuerat, utpote justus : sed juxla praescriplum legis de ea faclurus. Hcec vidclicet dubilandi cunctandique causa
Josepho exstiiit; digno propteiea cui angelus apparcns dubitaiionem uiunem abslergcrel (1).

Maplav .
.
1

Gen. , 17 scqq.

NOTifi,
ll)

C f

- Quscslioncro XXII ct C.

VERS.

Mariam conjugem tuam.

Pholii. Uxorein Josephi vocal Scriplura Virgi-

1191

PATRIARCIIJE C P .

nem, quod ea nuUum oflicii gcnus , quo lioneblam , *

inatronam adversus virtim suum fungi decet, erga \ *,
cum pralcrmiseril (2).
Quod enim in ea natum esl, de Smrilu sancloe$t

.
%

.
Phoiii. Ad eos qui forte quaerant quamobrem ex
Spiritu sancto conceptus dicatur Cbrislas : non
enim Filius Spiritus, sed Palris Cliristus : sic occur- , *
ritur, Spirilum dici deilatein omnem, juxia quod , *
,'
Salvalor ail : Spirilus est Deus, et eo$ qui adorant
.
ipsum, in Spiritu et veritate oportel adorare.Proprie
lamen et notionaliter dicitur Spiritus sanctus una \ ,
persona Truiilalis. Cxlerum hoc loco meulione * 2
Spiriius sancli licet intelligere virtutem Filii. Nam \ * \ \
el Filius Spiriius vocalur, uipote Deus. Mirari autem ,
oporlet. Qui enim ex uno viro eduxii muliercm, .
quidni possit idcin ex uua quoque niulierc puerum
\ educere () ?
.
V E R S . 22. Hoc autem totum factum e$t, ut tdimple ,
relur quod diclum est Domino per prophetam. .
Photii. Comroa istud sic se babens : Hoc autem . (, *
totum faclum e$l, clc. cuinain tribuejidum personac
, , ;
csi ? Angelone, an evangelislae ? In speciem quidcm ,
angcli cst, ut eliam interpretum quidain docenl, , !} .
re lanieu vcra, scriptoris (*).
CAP. H. V E R S . 13. Qui cum recessissent, ecce an" ,
getm Domiui apparuit in somnis Joseph, dicens
: " ", "
Surge et accipe puerum et matrem ejus, #1
fuge

in Jagyplum.
, .
Pkotiu In ifigypiura fugif Cbrfstus, ut et hanc
. , \
sanctilicaret, qoemadmodum Babylooem per Ma- C
gos qui ad eum adorandura venerant, sanciiflca-
veral.

V E R S . 9. Et ne velilis direre intravot,

, &
Palrem habemus Abraham : dico enim vobit,
quo ,
niain potens e*t Deus de lapidibus islis suscitare

filio$ Abrahas.
".

CAP. III.

Pholii. Quod lapides bos dicil, non lamen in

lapidibus bxret vis sententise, sed lioinines desiguat quos, imperfeclos licel et inQdeles ei paupcres, polesl magnos ei illusires ellicere, si lamen
ipsi sinaul et velinl; quemadmodum Abrabam,
quod Deo credidit, ex ignotis natalibus obscurus,
ilUiatris evasil (5).
VBRS.

. ,
* * \
\ \
), * "
.

12. Cnju$ oenlilabrum in manu eju$*

Photii. Sicut enim hi supellectili aliarum artium

sunl instrumenta certa ad discernendum ea quse
juxta finem et instituturo cujusqne vel bona vol
sccus sunl, sic etin agrrcoltura frugibusqne labore
rustico eductis, area et venlilabruin est. In area
quippc frumcntum a palea discernilur. Qua simililudine adumbrat Ecclesfam, et ttei vim discer^ntem a bonis eos qui tales uon suni (6).

.
jy . " \

\ * \ \ . ?)
6 **
\

.

:.

(2) Cf. Quaestionom , C.

(3) Cf. Q. .
(4) Cf. U. XXV.

(5) Cf. q. XXXI.

(6) Cf. q. XXXII.

119*
1193
FRAGMENTA .

C
A
P
.
I
V
.
V
E
R
S
.
5
.
Tunc
aaumpsU
eum
diabolus
in
r^r
sanctam cmlaiem, et statuit eum $uper vinnacu , *
lum templi.
.
Photii. Illa verba : Assumit eum diabotut, non
. , ,
' * eo pertinent ut aliquam poteslalem haboerit exer , . \ cueriive diabolus in Christum : sed ita recte in telligentibus sonant ut, permissionc III* ab ipso
Chrislo facta, Chrislum assuinpseril. Quod a Chri \ .
elo sapienler provisum est, ut compos improbi desiderii faclus, nec lamen ad spcraium provectus
flncm, confunderetur omnino diabolus et plaue vincerctur.
, , C A P . V . V E R S . 1. Viden$ autem Jesut turbas, aicendit tn montem : el cum sediuet, accesserunl
, eum discipuli eju$.
.
Photii. Sedit Chrislus ut turb quidfem propter
. ,
' miracula quae iiebant ab ipso, credereni; disci\ \ - JJ pults vero elucesccret adliuc ctarius docirina quam
, \ ;. audtebant: eo usque ut iiuelligereni neqtiaquaw
, \ esse illuni hominem solum, vemm stmtil cliam
Deum; utpote qui nou corporum- lantum, sed
.
prelcrca auimarun* quoque ctrralorem ee prbuisset el medicum.

Ad nihihtm vatet uttra, niti ut miltatar

foras, clc.
. "
Pholii. Sal terrae dicit eos qui divina oracula
, \ (& promulgant, colligenlia et corroboranlia menteio
.
audienliuni.
, . V E R S . 17. Nonveni $olvere legem, ted adimplere.
Photii. Qui legem implet et ad perfecluin addu. \
, \, cil ipsam, vcrus is deinum observator illiu% noa
. '0 autem destruclor, dici debet. Qui enim designaiio , C nem rudera imaginis primo^ibus lanium lineamen^
. - lis dcsignaLE indncendis coloribus ad vivum implet,
perficerc ulique imagiuem, non autem delere dieendus esl. Designalam autem quasi UneamenlU
d \ .
rudibus legis veteris, regni coelestis disciplioam
elaboravit el absolvil Cinislus (7).
*0 V E R S . 19. Quierga selverit umim de mandatit i$lit
, ,
minimis, et docueril $ic homines, minimus voca

biturin regno coetorum.
.
. \
Photii. Mitiinwmdicilmandatuin illud quod forte
, * . quibusdam tale videreiur, cura revera ejusmodi
non sit. Hxc auteiudicit cogilalionem nostram binc
, atlollens ad suspicandum quam gravi supplicio
\ \ luendus sit neglectus majorum praeccptorura legis.
* \ \; Non enim simili supplicio roandali cujusvis viola * & \ tio punitur; ut nec merili paris actio praecipilur
.
cunctis inandatis. Veruin utandata quaedam sunt
qua3 sine paena rcmilluntur peccanlibns, quse furlasse minima Cbristus appcllavit.
V E R S . 2 2 . Ego autem dico vobis guia omm$ qui ira , .
scitur fratri suo, reus eril judicio.
. *
Pholii. Non onuiis ira judicii rea est, sed qu
\ nulla idonea de causa exardescit. Ilac siqua est le\ , vior, neque per invidiam ob copiaui divitiarum quae
' ,
in aliquo s i l , aut propter viriutein spirilualemque
. \ profeclum in quempiam concipiatur, venia digaa
, ,

. . .

VERS.

.
(7) Cf.q. CXCIX.

13.

1195
PHOTU PATRIARCH* CP.
1196
esi. Aliud cst irae genus quae adversus negleclores ,
talts Insurgil, quae non solum venia, scd eliam \
laude honoreque quam maximo cst digna.
' , ,
Qui aulem dixeril, Fatue, reus erU gehenme ignis.
.
Photii. Concilium hoc loco coelura el collegium
. * *
sanctoTum sonat. Niniiruni qui dixerit fratri suo, \ ', :
Raca, non in onum peccavil illuro, sed in commu- , ' &\ ,/
uilalem universai el rempublicam sanctorum cu- , .

)iis ille nieuibrum esl. Quare et reus concilii e s l ; boc est poenis obnoxius quas ob sui contemptum
aniversus ille coelus ab illo conteinpius et violatus jure suo repeiere polerit.
Y C R S . 39. Ego aulem dico vobit non retulere maio.
.
Photii. llalum huc loco dicil eum qui pulsat in.
jusle aliquem et male accipil. Qui auteiu resistil \ .
et rcpugnal, videtur malum imiiaii, boc esi per- [forlc leg. ] \
cussoremsuum. Si igilur iualuni esl kedere vicisshn , .
eum qui laeserit , laudabile fuerit ab eo absiinere : .
quin poliqs curare iram, demutcendo deliniendoque
adfersario ; confundetur cnim eo pacto, et bonug \ . de malo fiel (8).
\ \ .
Y E R S . 45. Ut siliiftiiiPatrU *e$lri, qui in ccelii
"
est, elc.
, . . .
Photii. Propterea fratres nos vocavit, cum senri
.
aimus ipsius, et cohairedes fecit, quod ejus imila- , \ *
lores fuerimus pluentis in inju&tos et peccalores, \
ex quo atque indifferenter omnibus solem snum \ ,
eriri facienits.
.
C A P . V I . V E R S . 3, 4. Nesciat sinistra tua quid faciat
]
dexiera lum.
.
Photii. Ne iiinolescat, inquit, trratioiialf porlioni
. , , xfi
veslri opus rationalis animae , ne huic illa agere q , ,
paranti sil impedimento : et illa pars qu dignita\ ' . 'tem divinae imaginis una tuelur ac suslinel, rcbel- , \, |
lione \ilioris inierpellala, imperfectum relinqtiere , \
cogatur quod bene inceperal. Keddet autem tibi .
in publico, ait, in reeurrectione videKcei , quando non haec soUim, sed omnia omnino revehbumur
occulia.
x a

VERS.

47. Tu aulem cum jejunas, unge caput,

et *

[aciem luam lava.
.

Photii. Ambo haec, nngi et lavari, consueltidinis . ' , \

tolaulium sunt. Vult igilur hoc Chrislus jubere , . \
bis verbis : ulcum bilartlatc et gaudio jejunio dc- \
fungamur. Eniravero tura praecipuam liabetnus lae- \ tandi causam, cum bonis operibos vacamus ^9). ^ ^ , .
"
V E R S . 21. Ubi enim est thesaurus tuut, ibi est
et ,
.
eor tuum.
.

Photii. Cor lioc loco Salvator principem animi
partem vocat, menlem scilicei; qa noiione eam- \
dsm islam cordis voee usurpat David cum dicil : , .
,
Cor mundum crea in me, Deus \ Iliuc palet avaros
qui mentem devinctam diviiiis habcant, alienare se ,
ipsos a Deo, utpole a quo prxslantiorem sui par- .
tom avertunt.
a

Psal. L, 12.
NQTJS.

(8) Cf. q. XXXVII, XLVI, CXXXV.

(9) Cf. q, CCXIV.

MW

PRAGMENTA .
119^
V E R S . 25. Jdeo dico vobit, ne tallicki *M$ animv
, , , vestrce, quid manducelis, aut quid btbatis, neq
.
* vestro quid
*~
eorpori
induamini.
. * , { Photii. Non dicit : qaid manducet animn, aut
* , quid bibat. Anima cnim prorsus incorporea cunr
* * , - sit, neque manducat neqae bibit. Sed diclt: Ne
. sollicili silie animse (hoc est anima) quid mandu * * , ceiia vos aat quid bibatii. Eienlm aotaia exewtfi
* atque incital appetilivam faeultatem , non uttque
.
sui causa, sed eorpori consulens; hoc enim cst
quod alimento sttstcntatur.
G A P . V M . V E R S . 4. JSoiite judkare, et non jwttca*
, , . . .
bimini. Nolite condemnare, et non CQndemnabimnl
Pholii. Si judicas, judicaris, inquil, a le ipso.
. 4], , \, . , , Si enim peccalores judtcas, peccaior ips**, advcrsus
: . " leinetipsum proprium judiciura fers; noli ergo ju , rp , ^

, J

~ . . .
r

T-t

" " "

r~

, ,
* .

'

'

'

dicare alios, sed te ipsum solum ; ue altis te vicie

sim judieamibug gabcDO& adjudiecrie.
V E R S . 42. Omnxa ergo qucccunque vulti* ut facian
dr
tobis liominesyit* el vo$ faciu itli$; hmc etl enim i
, '
et propheim.
.
Photii.ttxclei, inquit, nen recenslata aot nu. , ,
per
edila est: neqoe ad demoiisiratioiicm uiilRa, * lis squilatisque sua suasionibus rheiorum argu\ , jiieniisque indiget,. sed natur ipsiue B O S I K B edi
\ ' , \ ' ctura qoasi perpetuwn est: t qo libcnter ab
, aliig acciptmus deferenlibae ultro, a cunclantibus
* , \, eiiam exigimus, eadcro repraesentare proximi*
\ . " etiam proniplius protixiusque studeamus. Haec
, \ enim, inquit, communis atque omiiibus impositi
* \ \ , \ ^ oflicii regula est. Quxcunque enimtibi ipsi ingrala
sunt, eadem ei aiiis simililer molesia esse existi
niare le convenit; quaecunque vero bona experirte
el rommoda, baec eadem et aliis lalia esse.
V E R S . 43. Intrate per angustam portam.
.
Photii. Nt*que angusta neque arcta pcr se cai
* \
, \ qua de nunc agitur porta, sed naiura quidem ac
, \ \ coudilione propria lata ei spatiosa, instituto vero
arbilri^que iiosiro, ei ajreu et augqsta, ui ait Do \ , 6 .
miiios.
,
V E R S . 22 El in nomine tuo dmmonta ejecimus, el in
;
nomine luo virlules mullas fecimus ?
. 01 .
Plwlu. Qui daemonas fugant ct morbos expelluut
\ , similiaque signa faciont, a Dco talis faculiaUs do / . - num acceperunU Ex quo ipso magna hv eos obli \ - ^ g , j incumbit paraiularuni virlulum cbarismalibus*
congruenlium. Quonian
Quoniam igilur cbarismatis
) \ ffisce ; congrueiilium.
, ' ,
acccpiis non cuslodicruni seipsos, sed mala perpe^ " " , irarunl, dictuui est ad ipsos : Discedite me, nescio
. \ w$; cognosceuies enim el amanles ipsum redamat
$ \ .
el vicissim cognoscil Deus.
CAP I X . V E R S . 43. Non enm vem vocere juslos*
,
.
sed pcccatores ad panilentiam.
. , ,
Pholii. Illud , Non veni vocare jusios, sed pecca, , tores, dixit, ut oslendcrcl non venisse uliqiie se ad
, - vocandos eos quos alloqubatur, qui se ipeo exi \ slimabant el jactabanl justos. Navare enim se ope; .
ram iis duntaxat vocandh qui se tiltro agnoscerent
et faterenlur peccatores essc : quique ista bumililatis propriae cooacientia submissi, dociles se suis
vcrbis et ob&equentes impcriis pracbcrent.
a

1200
PHOTH PATRIARCILE CP.
Neque mittunt vinum novum in utret
.
veteres.
* *
Pholii. Vires veteres; bomines in statu legis ve- .
teris conslitulos dicil. Vinum vero novura, Christi ,
grauara nobis poaterius datam, aut Novum Testa- , *
.
menlumJ
,
CAP. X . Vgme. 38. Et qm non accipit erueem *u<jm,
et sequilur me, non eit nie dignus.
, .
Photii. Qui non bajulat erucem meam, inquit, non
. " ,
$tt me dignu* \ Ho<: est, quisquis morlera niea \, . ,
causa subeundam non semper animo volvit, as&idue* \ $
"
,
que mediutar, non esi raodignus.
C A P . X I . V E R S . 6. Et beatus e$t qui non fuerit
tcandalizatus in me.
.
Phoiii. Mallos offendit ea qua duo discipuli Joan. nis, tnagietri *ui jussu ac nomine, ad Cbristum ,
fnncti stint, legaiio, quamdam in Joanne de Cbristo
dubitationem indicare visa. Ambiguiiatem ergo rei , totius, scandalumque astantis populi, non aliunde .
melius tollenda Chrisius pulavit, quam tesiitnonio , \ , \
ipsorum qui se interrogaverant. Ulitur ergo itlis .
ipsis veritalis suae iestibus. Miraculis enim in ipiorum conspectu perpelralis, redire ad Joannen em
jubet, ac renuniiare ipsi quae vidiseent.
V E R S . 40. Hie e$i enim de quo scriptum est, Ecre
ego , ,

milto angeium meum ante faciem tuam, etc.

*
. . .
PhoiiL Propterea ad discipulos Joannis ait Sal.
\aior : Videte miracula etnunliaie, ul solvat>can- \
dalumquo scandalizali sunl Judaei,propter interroga- ,
tionem Joannis, ipsis illis Joannis discipulis uiens , ,
testibus, et quasi eis dicens : Vos praclare scitis
quod de me ioannes festimoiiium dederi, qualis- , '
<jue ac quantus quantumque fide dignus is vir sit, \ ,
intelligitis omnium maxime; cui TOS pcrmisistis, , \ ' uscepio ab eo baptismo in Jordane (10).
.
Y E R S . 4 1 . diebus aulem Joannis Bapiistce usque
"
nunc, regnum c&lorum vim patiiur, etc. , ,
. . .
Phoiii. Ad vlm expositum dicit regnum co&lorum,
. ,
et violentis raptoribus praedae fore : idque diebns \ , \
Joannis, isto loquendi modo significans, non cuivis . , de Tulgo promiui regnum islud, sed contemptori- , \ bos opum, gloriae, parentum, filioram, morlis adeo , \ \ , \
ipsius. Antc porro quaro doceret Chrislus, quamque . \
apparuisset Joannes, noiidum eral palam oslensum
ac promissum regnum coelarum; sed quae lum crant '
proinissiones, carnales eranl. Promittebatur ncmpo , , \ *
mulliplicalio gencris, victoria de boslibus, et simi- , \ ; '
lia. quo autem Joanncs baplismum promulgavil, , \
et nostrum eo Dominum linxil, ct Spiriius suo te- , \ *
slimonio dcmonslravilunigenilum Patris Filium, ct , , \
ipse Ciiristtis prapdicare coopit regnum coolorum, ex ,
eo lempore desideriis hominum ac cupidilati obje- \
ctum esl rapinaeque expositum coelorum rcgnum.
.

1199

VB*S.

17.

Luc. xiv, 27.

NOTiE.

(40) Cf. q . X X l X , CCCIX.

1201
FRAGMENTAIN MATTfLEUAf.
- V E R S . 20. Tunc eapil exprobrare chitatibui tit qui al

,
"i
"1*7"*""
***~*ii>*'~
X"
~'
bu% facta: $unt plurimce virtutes ejus, qu
.
egissent poenitenliam.
. ,
Phoiii. Oporlebnt exprobrare civitalibus , quo ntam justiGcaia cst sapienlia, perfeclis ab ipea
* \ I , cumu'ate illis omnibus, quae ad salutem ipsorum
, , conflciendam efficacia essepossenl. Postquam vero
. omnia experlua, non persuasit, alia via grassalur :
miseros ipsos denuntiat, si forte vel inculiendo mcerore, aut metu, trahere ad salutcm obslinalos
queat.
, C A P . X I I . Y E R S . 4. Quomodo intravit in domum
Dei et panes proposilionis comedit, etc.
, . . .
Pholii. David juslus erat cum panes propositioni.s
.
, - comedit : sacerdotes quoque justissimi qui come . dendos eos panes oblulcruut jipsi, quamvis nefas
' , ^ eral vesci islis panibus alios quam saccrdoles. Da . , vid aulem non comedit ipse solum, scd comitibtis
* . quoque dedit suis. Quod eral baud paulo majus,
quam iu quo nunc Judaei aposiolos criminabaatur.
.
\ " V E R S . 28. Si autem ego]in Spirilu Dei ejicio dccmones, igilur pervenit in vos regnum Dei.
,
.
. ' " "
Photii. Rigide dicit atque in sensu comminalo , rio, Pervenit in vo$ regnum Dei, cujus vim nonjpropiliam, sed infestam experturi nimirum isli essent,
.
ut meriti erant. Scnsus enim est : Praesentem inox
ultionem a Deo recipielis vestrorum peccatoruin.
" elc Y K R S . 29. Aut quomodo poiesl quisquam intrare in
, ,
domum forlu , et vasa ejus diripere. elc.
. . .
I
. ,
Photii. Yasa hic dsemonas dicil, quos Salvator
ejiciens ct abigensex iis quos possidebant, diripit.
' , . , Hoc autem oon iieret nisi Salvalor ad nos salutis
, noslrae causa advenisset, vim ac robur eorum cli .
surus.
;
Y E R S . 48. Qua est mater mea, et qui sunt fratret
;
mei?
. ; Pholii. Cum verbo ac sermone nos Salvator do , \ , cuisset, officia religionis, quae princeps virlutuiu
\ , , est, caeteris omnibus officiis praeponenda , iia ui
. iiec patris, nec matris in comparalione Dei ratio
\ , babcaiur , nunc faclis cl excmplo asseril quod di \ , - xcrat. Cum enim ipsi de divlnis rebus ad populum
, , ' - scdulo agcnli stipervenissent inaler el Iratres, non
, \ - uslinuil inlerpellari se, baud ille quidexn tualrem
. \ D spernens.', sed ne eorum quos iustilueiidos in lide
.
suaceperat, minorein quaro consanguiniiaiis suac
ipsius curam gerere posset videri, si io matris graliam inchoalum scrmonem abrumperet. lgiiur
salutem pluriraorum qui aslabant audiebanique ipsum, mairis consolationi praetulit (41).

C A P . X I I I . Y E R S . 48. Audile ergo paraboiam temr
nantis.
.
Photii. Mandala Cbrisli quidam audiverunt ne.
* . gligcntcr. IIi sunl qui secus viam jaccnl. Alii exce01 , * pere quidem verbuui slrenue et cum siudio , sed
. 01 \ , conslantiara non habuerunl : borum est solum
\ . \ - pelrosum. Nonnullis nec studiuni audicndi, nec
.
perscverantia tenendi dcfuil, vcrum ex superjecu
%

.
(H)Cf. q. X L Y , C C X V .

1233
PATRIARCiLE CP.
1204
8roeiilcmala luxitrianleiii epinaniro el zizamorum segeletn gcrmiwant. Uiide d siiffocantur arecularibut
curis.

C A P . X I V , V E R S . 4. In illo tempore audivit Hero- $
"
de$ tetrarcha famam Jesu.
.
Photii. Herodes saepe auditis iis quse de Cbristo
ferebantitr, propler innatam ipsi malitiam, qua ntin- ,
quam lyranni carent, tumoremque atque arrogan- , \ ,
| liam, negligebat *pernebatqut) famain. Postquam \ . "
! voro jam ea in publicam celebriiaiem profecerat, ,
excilatique aaditu omnes undique ad .dandam ope- \
. ratti docenti Cliristo concurrebant passim (quippe ,
' omnem invidiam ac faslidium superbiae comperta ,
ihngniiudo rcrum manifeslaque stgnorum elucta- , \ ,
baiur vis), conturbalus veheraenler esl , dicens
.
Ne fone Joanncs resurrexerit quem ego decollavi. Formidolosa eienim improbUas esl, eo quidena us"
que ut mortuos eiiam rtmeat.
V E R S . 5. Et volens illum occidere, timuit populum R Kal

.
quia sicut prophelam eum habebant.
.
PhotiL Contrislabalur Herodes aestuans animi :
ac minc quidem recurrenie in memoriam viri vir- ' \ ^
lute, aliqua ejus reverenlia subibat, fcrocinquc ac ,
crudclitas cornpescebatur, aliunde vero recordatio- , ;
ne promissipnis el Adei ac extslimalionis cura , mordcnie ad expediendum lethalcm calculuni con- .
tiiabatur. E l vicil baec cupidiias osteulandae veraciiMis, inviolalaeque juris jurandi fidei : cavents
rege ne videri posset graiiam ac volupialeai simul accumbeniiuin nou bene eniptam quovis preiio
pulare.
ol C A P . X V . V B R S . 2. Quare dUcipuU tui tratugre ;
diuntur Iraditionem seniorutn ?
. ,
Plwiii. oportet mirari si qua^dam, quae lex,
cxieriorein potissimtun inluens inslruensque Iioini-
nem, probibebai, Chrislus, quod disciplinam suam , *ad interioris bominis usum pracipue dirigerel, C .
probibenda non censuil.
Y E R S . 39. El dimisia turba, ascendit tn namculam, Ka\ * 7
.
et venu infinesMagedan.
. " *
Pholii. Ne, quod sigua quotidie faceret, auram
popularem caplare videretur (txcitabalur enim fre- .
qu.-niia ista prodigiorum miillitudo ad sequendum .
ettm), ipse pro mysterio assumplae carnis, lnuniti- , .
latem oslendens suatn, ascendit in naviculam, recessarus inde.
(,
C A P . X V I . V E R S . 44. Uli dixerunt: Aiii Joannem 01 01
. . . .
Bupiisiam, alii auiem Etiam , eic.
.
Photii. Nolebal Christue ullro prodere divinilalem
suatii , scd discipuloruiu exspeclabal senleniiam el ,
(cstiiiiotiium de se. Nam si dicerel: Qnem me \ . ) homiiiesexistimant,me, inquam, qui suni Dei Filuis ? ;
adulalionis suspicione laboraret liscipuloriim re- , .
sponsio, pra3eunli subjicientiuro : Tu Filius Oei eg.
VtRs. 25. Qui autetn perdiderii animam $uam pro- ' " \
, .
pter me, inveniel eam.
.
*
' , \,
Pholii. Qui perdiderit, inqtiil, animam tuam inveviet eam. Buna spe nos conflrmans ac corroborans , . \
siibjungit: Filius enim hominis venturusest in gloria,
sna. Nam si nuncquidem nibil magnum cogitare de .
mc putcsiis, propter bumilitaiem carnis; at longe \ ,
aiiam lune vobis incispeciem objiciam,summosphn- *
}
dore advcnicns cuiu angclis in gloria Patris moi.
.
%

1206
1205
FRAOMENTA1 * MATT1LEUM.
, * J Ckf. X V I I . V E R S . G. Ei audientes dhctpuii, ceaderunt in (uciem suam, el timuerunt valde.
, .
Pholii. Poslquam majcslaleni divinitalis uudam
. , jara apostoli cmituiii sunt, et Palrie vocem au , \ dierunt, Moysen quoque atque Eliam fauiuiaii
, specie ac revcrenlia apparenlce conspexere; iu
fwoiav , sublimiorem evecli quanidao) sunt cogitalionem de
; Salvalore, nimirum illum esse revera eum qui re\ , dempturus esset Israel: illum qui venturus exspectabatur Deus palrum nostrorum, Judex vivorum et
, \ .
morluorum.
Y E R S . 13. TUHC intellexerunt discipuli quia deJoanne
Baptisla dixitsel eis.
.
PhoiiL Jeaofies non iiomine qtiideut- Elias est,
. ,
$ . ^ sed siuiilitudiue rerum gesiarum. Ambo enira prae , cursores advenlus Christi; ille prioris, bic poslc ; , . \ rioris. Uterqiie civiles tumullus et perlubationes
. \ saecularis vilse seccdendo ftigit. El Elias quidcm
CanneliHn babilavil , Joanncs auleni in deseito
\ - conunoratus eet. Aliis quoquc in plerisque maxiina
;. inter ipsos similitudo exstitit. Hoc sigiiiiicat Cbrisiusdicen*: Qula\Elia$ venil, scd, non cognoverunt
, ", '
eum. Hoc esl Joannes ipsi pcr omnia similis
r

.
, . . .
.
, , \
, \ .
.

Y E R S . 18. inerepavU Ulum Jesus, etc.

Pholii. Quominus curaiionetn conscqueretur Iria
obsliterunt : incredulitas aslanlium, et in miraculorum operalione exigua lides discipulorum, denique gula et voracitas Ulius qui a daemone texabatur.

.
\ ,
, ,
,
\ .
.
,
, . . .
. ,
, ,
.

C A P . X V I I I . V E R S . 7. Va: mundo scandalis.

Phoiii. Cum plurinia de scaodalis perorasset
Cbrisius et muoduiu deplorasset, deploral et bominem malorura auciorem, oslendens nou lantam
fugienda el repellenda es*e scaudala, verum et eoa
qui lalia agunt nequaquaiu esae admiltendos in fauiiliarilaleiii ac conviclum. Convcrsalioue siquidein
et consueiudine talium necesse esl provocari bonii
nes sd imitaiionem (12).
V E R S . 9. Et ti ocnlm tuu$ candaii%ai te, erue eum,
ei projice ab$ te, clc.
Pholii. Quamlibcl bcnevole sil affectus erga 16

, ,
*

quispiam , sil autem idom operarius et auctor malorura : abscindc lc ab illo, pornicieru aninue declinans, et proserpens cx conlagione consueludiuis
islius venenum pnecavens.
VzB&.iS.Siauiempeccaverit iti le frater luu$, tade,
et corripe xntcr te et ipsum solum.

. ; , , \ * ,
.
; ' ,
.
* ; , ; -

Photii. Detestatus Salvaior eos qui scandaliiani

proxiunum, nunc eos coneolalur qui seandattiiu
patiunJur, ei dicil ad illos : Ne aiiiuio consterooniini reputanles quanlum injurise vulnus acceperilis, qnandoquidein lieri potesl ul illud quodcmique
in magnum vobis lucruin converlatur. QUOHHKIO
atilcni id fiel?Si auctorcm injurixprivatim argaeris,
6uuin illi peccatum oslendeus. Si enioi cuui p<Biii-

NOTiE.
(12) Cf. q. V.

1207

PATRlARCHiB CP.
1208
tucrit comm quae in tc commisit, magntim iude , ,
tibiconstabit lucrura : quippe et lu illi reconcilialus .
Inimieo, et ipse veniam consecutus, pcccato l i berabimini.
,
C A P . X X I I I . V E R S . 6. Amant aulem primos recubilm
incoenis, et primas cathedrasin $ynagogis. .
. *
I Photii. Non simpliciler ail "Dominus : Gravia
sunt et imporiabilia, seii judicio pontiflcum gravia , .
vidcri et importabilia.Quaeenim ipsi ne digito quidem \ . "
movent, hoc est, quac ne conanlur quideiu atlingere ,
nec iis iocboandis se accingunl, ea ipsa graviter , .
aliis edicunt ut effecia reddant.
Veae. 29. Vm vobis, Scribceet Phari$m hypoerUa,
, qui ccdificatis tepulcra ptopheiarum, etc. ,
, . . .
. , , Photii. JEdilicaiis sepulcra, inquit, auctam ei
multiplicaiam in vobis majorum vestrorum auda-
ciam exhil>enles , paraliquc ad propbetarum el ju- \ siorum caedes, exemplo illorura repraesentandas. \ . \
Testificamiui ergo exisiimare vos patres ac proavos ,
vcslros impios fuisse, dum similes esse ipsis exer- .
cenda impietate contenditis.

V E R S . 3 2 . Et vos implete mensuram patrum vestro.
rum.
Photu. Et vo$ implete, inquir, mcnsuram patrum
. , \,
vestrorum. IIoc est : quod animo ac cogilatione ve- . , $
stra prava, studioque ac deslinatione aggressi jam \ %
cstis facere, implele sullis el absolviie juxia mcn- ,
avram pairuni vestrorum, boc est, in opus apertum * , \
et facinus aspcciabile producilc. Mensura enim Q .
modus ac finis odii fuit patribus ipsorum adversiis ;
propbeias, mors cum eonlumelia atque ignominia . , &
conjuncla. Haec porro verba non precipientis punt, . \
aed permitleniis potius. Sic eniuT sa;pe solemus , ,
deierrerfl aliquos ac revocare ab aliqoo facinore, .
epecie ac scbemate adhortantium ad illud.
C A P . X X I V . V E R S . 28.
Ubicunque fneril corpui,
" $ , ^illuc congregabunlur et aquita:.
*
Pkotii. Quemadmodum carnivorae volucree ad
. " (14)
cadavera ferunlur , ila el Filio hominis veniente , *1
omncs aquilae congregabunlur ad ipsum, sublimes
videlicct et alie \olantes animse, longissimcque a * \
lerrestribus abjuncUc curis.
.
, *
C A P . XXVI. V E R S . 13. Amen dicovobit, ubicmque pradicalum fuerit hoc Evangelium in toto
D , *
mundOy dicetur et quod hcec (ecil in memoriam
I .
1

ejus.

Photii. Muliis signis ostendit baec mulier gese

inagnae el incflabilis fidei impulsu ad Chrislum acccdere. Primuro ex eo quod sumroa demonstralione
religionie ae reverentias ad ipsum adiil ; deinde
quod anguentum attulit, quod peccatoruro veniam
rogavii; poslremum et summum sit, qnod rcmissionem peccalorum ab eo speravit, quem eo ipso
Oeum agnoseebat (13).

.
. \

\ \ |

.

.
Ci. q. L V .
(14) Mcmbranx noslrac habebanl proouo noii dubilaviraas rcscribcrc.

(13)

FRAGMENTA IN MARCUM.
1210
1209
, V E R S . 75. El rccordatut est Petrui verbi Jftus
~

*'
quod dixerat: Priui quatn gallnt caniet, Ur me
,

negabis. Ei egressut forasflevitamare.

) . ,
.
Photii. iCum Matthseus dicil, Antequam gaiin*
.^ cantet, ter me negabit, primi cantus nomine com, , - pleclitur omnes separaias ejus avis voce quas roo , . dico spalio conliuuare solet.(Ait igitur : Priusquani
\ |, - gallus primuno cantuin omnibus suis partibus al,, \ . " solverit, terme negabis. Cum vero Marcus dicil:
, , Priusquam gallu* vocem bis dederit, ter me es ne ; gaiurus , primum canlum in parles suas dividil
, , \ hoc sensu : Priusquam singulares cantilenas gallus
, duas dederit, quales plurcs primura caulura absol. * \ vuot, tcr me negabis. Nam tolqs galli canluft can
\ . " tiones Culligit iree, quatuor, aul plures parvo in .
tervallo disjunclas. Maxime igilur evangeligla? consenliunt, bocquidem loco ^15).
| \ C A P . 1. V E R S . 5 1 . Et ecce velttm templi scis , . . .
tum est in duas partes, etc.
. , \
Proiii. Scissum est velum templi, et bominum
? . conspectibus exposits sunl res quas arilea videro
* \ ncfas cral. tloc signUicanlc prodigio, Wovum Tesla , \ " mcnlum in uuiversam lerram propagandura, reli \ .
gioacm voro qoa obscrvalioni legis illigata esset,
cessaiuram, ac Sancta sanctorum omnium oculis iniueri voleaiium, omnium gressibtis accederc
cupieniiiiui, aprrla forc (15).
1

NOTiE.
(15) Cf. de eodein arguroento Q. XGVII

F R A G M E N T A IN

MARCUM.

(ExCatenaP.Possini, Rom, 1673, in-fol.)

Xhfriar & , d , Q C A P . I. V E R S . 32. Vespere aulem facto, cum occi

,
disset $ol, a/ferebant ad eum omnes male habenics,
.
et dcemonia hubenles.
.
Photii. Propterea exspecUbanl diei crepusoilum
. ' ne viderenlur Sabbalo curari. Principes sciiicet
\ - Judseorum eum qui curatus Sabbato fuisset, objor . 01 \ gabant: quo melu ac superstilione liberi discipuU
. rogabanl Chrislum, eliara non cxspectata Ycspera,
ut curaliones operarelur.
, V E R S . 35. El diluculo valde surgetu, earessus abiit
,
in desertum heum, ibique orabat.
.
Photii. lnquieilione dignum est, quaniobrem
. " ,
^ . Jesus post secessum in desertum, oraverii. Nun
, \ cnim tanquam ope indigens hoc faciebat : ipse
quippe esl qui spifituaiium preees accipit : sed dis
* , ^ pensalorie hoc faciens, t exeioplum uobis facU
omnis ope ralionis oplima.
; .
C A P . II. Y E R S . 5. Cum autem tidmet Jesui fidem
.
iliorum.
.
Photii. Multa fides horum virorura erat, ut et
\ . tecium porfodercnt, et bominem demhtcrent. Quare
\ , \ Salvator visa fidc bajulanlium, et ipsius scilicet
( , etiam faboranits (ncque cnim se sic laboriose ci

12U
PATRIARCII/E CP.
1212
ferfe periculoso vel tolli, vcl denwlii passus osset, ) ,
nisi credidbssel se ciiralum iri), curavil ipsnm.
V E R 6 . 1#: Et cum prtetenret, vidii Levi Atphm $e-Ka\ ,
ttenUM ad lelonium : el \ illi : Sequere me; et ixl , ' 'hurgens tecutui e$l eum.
, .
Photii. Vidit, inquii, Mailhacum publicanum.
. , \, .
Quujrcndum igitur an uuue el Llcm sit publieanus
apud Ires evaugclistas, qui ct Maubaeus ct Levis \ \ .
vocaiur. Duo cranl publicani in numero duodecim , ;\
apostolorutu, Maitbaeus el Jacobus Alphaci (1G).
.
C A P . III. V E R S . 43. Et ascendens in monlem vocavit

ad se quos voluil ipse : et venerunt ad eum.
.
Pholii. Asccndit monlcm Salvator, discipulos
. !
duodcciut iii npoMolos etectums, nc fortuilO facia ,
\ideri posset corum promolio. Facla atuem die, tit . Lucas ait, vocavii quos delegerat, ex lurba scilicel ^ , ,
plurium : uon eniin adcrant soli duodccim : quos *
clegit cl apostolos nominavit, jam timi islo nominc * \
informaus ofllcium pracdicationis, et opus ad quod ,
liiiplcndtim praeparabantur.
, * .
V E R S . 20. Qui autem btasphemaverit in Spirilum" **
,
suncium, non habei rcmntionem trt asternum.
.
Photii. Dum bJaspliemiam in Spiriltim expertftn
/.
vem protiHtiuat Deum leiligit Spiritue nomine. Ut . *
cniin vis Spiritua sancti regnum sive majeslas Doi
dicilur, hoc est Deus ipse : ita quie Spiritum peiic , \
blaspheuiia, Deum petil. Ait igiiur contumelias . , '. *
qiwR irrogabantur Christo, quaienus occurrebat sen . .
sibus ei merus bomo censebalur, quasi vcniales
videri posse prx intxpiabili furore earum quae Chrislum pro Deo agniluin violare nibilominii*
pergebaui(17).
C A P . V . V E R S . 10. El deprecabatur eum multum, Q ,
.
ne $e expellerei exirn regionem.
. \ ,
Pholit. Quainvis supra niodum improbt ac contnmaccs daiinones, agnoscuni et faientur tamen '
se aliquando scelcrum stiorum luiluros gravcs pos- . \
nas. Quare suspicali reprxsentari jaiu nunc ipsis , ,
cxspeclalum olim supplicium, corrcpta epalia que- , \
ruutur, et suslineri in consliUitain dicm cruciatus .
sues postulant.
.
V E R S . 13. ccncettii eis nalim J*$u*. Et exeunies

tpirilns immundijulroierunl in porcot.
.
PhotH. Permisit dremonibus Salvalor ingredi in
.
porcos, ul ostendcret eorutn furorcm in nos, quan- , '
tus sil, et qnanla armalus noceodi vi. Sane qui tot D * \
porcos momenlo perdiderant, facilc intelligeban
\ lur, non carere viribus ad hoinincs coiisiniiliter , \
perdeodoe, ui ex hi omnibuaroanifesUunsit, Dei . *
poicntiam impediie ipso* quomiuus Adversua bo- ,
mines Cacianl quscunqne ?ellent.
^ ( .
C A P . V I . V E R S . 28. Ei ttlmlU tapttt qu$ in ditco :
,
dedii illud puellce, el puella dedil mq/ri $uw.
* td
.
Photii. Herodes amore amenS ac prorsus insa. \
nus, verilus est jnsjurandum trarisgredi, ct occidit
jusmm : atqui lolerabilitis pejerasset, quatu tauiutu \ *
v

> (10) Quod Jacobnm Alpiiaci pubiicanUm fuisse

Pboliusdicil, ikles sit pcnes auclorcm.

(17) Cf. q. XLIX.

\
FRAGMENTA LUCAM.
1114
-\ tooo3ov . * - piftrulbni conscisceret. Neque entm jttramemis
*> stare in omni cawi lawlabile cst. Dicitur porro
, * \ - specolator publicus carnifex ad roultandes roorte
. quoe neei judices addixerunt constilutug.
.
Tero, ctdaver, dicilur corpus mortui.
* VES. 51. Et ait Ulit : Veniu teorsum yt deserium
locum, el reqviescite pusUlum.
*<C , .
Photii. Pcr ba;c docet Ecclesia? magislros, ne sc
* ;
, ; - totos et in omne lcmpus condoncnt usibus el cura
, \ \ * mullitudinis : sed conirabanl se inlerdum, et apud
, x a i se sint, collecia ex nimia diffusione memc. Doccl
, \ prselerea preposilos, ut quibus uluniur minislris in
, - laborioso exercilio praedicalionis, et plebis erudicndae, congrua providenlia consulanl, concessa statis,

proul opus eai, lemporibus corporea eliam remissione ac quiete, maxime post expletum praescripli
pensum operia.
'Q " C A P . XlV. Vsns. 6. Jesus autem dixii: Siniie eam,
uid illi molehli etlis ? Bonum opus operata eU
*
.
n me.
PhotH. Quid molesii esiis muiieri ? ait Salvator,
. | ; \
in sepulturam cnim meatn boc fecit. Htec vero dixit
. , consoland mulierem, et ostendene ab apostolis ini\ . merito culpari. Tantum enim, Inquit, absum a re , \, , prehendendoillam, at non passurtis sim latere lioc
quod fecit opus : sed efitecturos ut lotns illttd mun ' dns sciat. magno videlicet animo td proftcisco , \ . batur, et muliae erat indicium ftdcL
9

FRAGMENTA 1N LUCAM.
.
C A P . I. Photii. Evangclislae procemium dao
* . quatdam puncu compfcciittir: objeclum eorum qui
, ocbv xal ante ipsnra Evanguliura conscripserunt, Matlhseus
, \ / \ - Q gcuicet Marcua, ei raiiouis expticatioiiem, ob
. &*b, , - quam ad acribetfdvm doctus est. Dicendo auteiti,
- eoftati sunt, vocero adbibei apte scripiorlbus a u d a , \ ; ciits quoddam iiiteiilanlibus argumentani conve - iiienteni, et ad hoc pie accedenlibus. Duabus eor, rectionibus vods amphibologiam emeitdat, dicenilo
, , - de rebtu quw in nobis compietce tunL, H, sicul tradi , ) . * 4erunl qui ipsi vidgrunt, etc. Qui enim seoundum
, duo baec narrare eonanlur, evidenler piam et d o \ ; pot mestkam rem conantur; incoucussa cerliludinu
;, Terum narranles, ex veracitate eorum q u i tradide * runt narrationem legitimam exponentes. Simul
\ , , auiem illud , iradiderunt, majus aliquid mibi i n d i ; . eare videtur, qiiam exprimii hoc ipsiHO vocobuluni
, \ tradere. Sicut enkm itti Iradiderunl, ct illos oportc , D bat, cum rursus inde accepissent, conformi sermone
* , bajc aliis Iradidisse : deinde, cum acripu non foret
, - tradilio, necesse ftiit ilerum Uos qui illam acce * pissenl, aiiis Iradere ; indeque couiigil quae trade, 4 , bantur, aui oblivione eorum qui in nredio accipie^> * \ banl, aui fraude in uauitis alLerata fuisse, quaodo
. quidera eiiai Iwec scripu akiqui ausi sunl corrum- ' , pere. Cum igilur, quotuam non scripla erani quae
, , tradebanlur, profeclo nulla aJiena irrepaisseBt
* multo tempore, qui ablus^itt vidcraiH et minislri
, fuerant sermoui*, priiui aoceperant, scripttm muodo
w

1215
PATftlARCILE CP.
tUft
universo praoetiterunt traditionem; et fraudeni expellentes, et oblivionem tollentes, et integrilalem , ,
tradiiioni suppelenies. Sed Mailuaeas et Marcus ui )
accepcrunt sic et tradideruot; alii vero, ut illos ' , ,
prava ei temeraria mens impulii, conaii sunt nar- *
rare propriae cogitationis figmeula, ut Evangelium ,
ad iEgyptios diclum, cl Evangelium duodecim. , ' ,
Naui ut frumenlo zizania, sic veritali nilitur men- \ . '
dacium insurgere ; isla autem a piorum ccetu et ,
memoria exsulant. Sed beatus Lucas , lnter qua?, . *
dicit, ul horum qui antc ipsum Evangelium scripse- \ .
runl veracitas constel, in similc illis proposilum * *
ingredilur, ob camdem causam qua cl illis fuit ,
scribendi. Ul enira illi eo quod accepero.ul, el ,* *
tanquam acceperunt scribunl, sic et ipse eo quod . " , \
a principio, et tanquam asseculus est, ila ad scri- ^ ,
bendum adductus est; non igitur contraria illis fa- , \ ,
ciem, sed una progrediens, imo testiBcans scribit.
. Aliam quoque ob causam, ul Theophilo cuidam a ,
Deo dileclo, cum illura in verilate curaveril, et illi - ' ,
iidei sermonem non scriptum tradiderit, neque ,
auditu golo baec credere securum non sit, per ecri- ,
pta jUi securitalem verborum, de quibus eruditut
,
^ l , pra?6tet, ct per iilum mundo universo uiilitatem ,
largiatur. Merilo ergo illi proocmio opus fuit; in . ' \ .
quo objectum praecedeulium evaugelislarum cxpo- *
nitur, et causa ob quam post illos scripsit signili- ,
catur; cum illi nihil circa proprium objecium "* * , dkerku, sed lanquam huic leslimonium de sedao- * *
dum reliquerint.
Q .
Y E R S . 2 9 . Photii. Quid vidit, et cur turbata est f .
, titsraYidil angelum castis oculis inlueolem, sed sponsi ; indicia gerenlem; puro aspeclu conteinplanlem, ,
sed miptiaram foedera nanliantem. Hos nupiialea ,
rtrmones audiens, et copiditatam couversalioee
e*pertem babtluin cernens, bis ralioni conlrariis ,
verbis lurbaia esl. Video, inquii, lcgaium pie aslan- , -
iem, et laelo aninio nuniium suadeor accipere; sed . , ,
nupliales mibi sermones dirigit, et laetiliam in l i - ,
roorem convertit, et aniraam turbat nuntio. Video *
vuilum ejus pudore conspersum; sed nupiias adesse , ,
nuniiat. Video prudenter alloqucniem, sed conce- .
pltonis verba loquilur; et virginitalis amor scr- ,
nionem ut dolosum $uspicari cogit. Elenim legati D . ,
tunc forma el asiantia, cum habitas decenlia, di- *
vine venisse indicat legationem ; verba autem .
sponsi indicium exhibeniia abnaere suadent assen- ,
sutfl.
.
, , *
,, .
Photii. Turbata etl in urmone, non betleiicium
. 6\ ,
abhorruii. Turbata e$t, sed collocuU eai; et mo- . *,
dum saluiationls considcrans, sermonem autem vi- ,
densYaliotii advereaniem, limorc prudenti capla est, , ctexlraneam salolalionisraodum reforniida?ii. Quid ,
igilur angelus ? mim permisil eam diversis cogi- ' . ;
taiionibus lurbari, et anxietalum fluctibus agilari ? , xtt\
et quomodv maudaii non malus imnisler probatui ; *
%

1817
FRAGMENTAIN LUCAM.
1218
; e s l quomodo poenafl non jusle subiit, quod vir-^
&v , ginem turbari permisit? Quia non erat igilurpos ; elvai sibile lurbalam et territam audire accuraie qua
\ , dicenda erant, ideo primum ejus melum sol, it.
V E R S . 50. Photii. Non fraudera ?eni tibi dicturus,
,
. - sed fraudis deslructionem edociurus. Non ad erro, rem veni, sed ad errori* solulionem arcessendaoi.
, Non intaclam virgioitatem raplurus affui, sed vir \ - giniiaiis auctoris et custodis adventum nuntiaturus.
* Non serpenlisraalitia?sum minisler, sed serpentis
, . deslrucioris apostolus. Nuptiarum nunliue, non in, * sidialor adsum : gratiae praeco, non doloris causa ;
, , ealutis angelus, non perdilionis coinplex. Ego Do * roini per mandala ralionem tuam sanabo, ego
; anxietatis vincula solvam.
* .
Ejusdem. Gratiae divinae salulalio est, non autem
. , *
* , nalurae obsequium; gralia? divinae, non huroana
* - fraudis ; gratise humanum intellectom superanlis.
. '' , , Sed cum graiiam audteris, homo, ne frustra Vir - gini grallam hanc praesiilam esse arbitreris; aeque
* . liberalitalem inane donom censeas. invenit enim
, gratiam Virgo apud Deum ; quod se dignam Deo
* comparavit; quod castilaiis pulcbriiudine animam
, - suam exornans, dignum babilaculum semei ei cujus
verbo coeli firmali eunl disposuii; quod non so * lum virginiiaiem inviolatara servavil, sed volunla , \ talem irreprehensibilem cuslodivil; quod e pueris
- a Deo sancliGcata esl, templum spirilualc non ma , - nufactum regi gloriac habilandum, propter corpo , ris purilatem, propter virginilaiis de<*us, propier
* caslilatis inlegritalem, propler voluntatie mundi * liam, propter aniraae contra peccatum flrmiUlem,
* et in bono conslantiam.
^, .
V E R S . 49. Photii. Fulurum, ul jam praesens ap. , parei. Nam pro faciet, dicit, feeit, quasi jam fa , , , ctum et perfecium manus ejus, non bominis opue.
, \, , Fecit potentiam, non per Moysen ui olim in iEgy * , ptios; neque per Jesu iilium Nave, ut lunc Jericbo
(1) \ moenia exculicns per sacerdoium circuitum et
, * - tubarum sonum ; neqne per angelura, ut quando
\ * * centum quinque et ocloginla millia bostium macta, - vil; ncque alium aliquem. Sed per quodnam? per
- * D suum proprium bracbiuni. Bracbium autein Palris,
* ; * Filius; secundum quod dicilur: Liberatti in brachio
. , * , iuo popuium tuum. Per bunc igitur vicioriara ade kr . * ptus est, et iropaeura siatuit conlra illos qui olim
, \ liominabantur, inimicos.
.
Ejusdtm. Di$per$U, ut loquitur, jEgypiios,
. , \,
, * , autAssyrios, aut similes bosies, aed omnem inlel lectum se extollentem, id esi non inclinantem se
. \ uec submittentem coram ipso. Dispcrsit et caducas
esse convicit superbas cogilationes cordis eoruin,
, \ - quas habuerunt cum non crediderunt nec illum
, - mciuerunt. Dispersit superbas non credemiuui
?

(1) Confer volumen primum primae edilionisp. 190.

PATROL.

GR.

Cl.

39

1219

P A T R I A R C H J E CP.

1220

iwenies, nec illis umbram excusaiionis reliquit. ,

Nara proprio corde, cum talia haberent de quibus .
erabescere debebant inflati sunt, ei fructum pro- , \
pi iae mentis leihalem, increduHlalem praebuerunt. ,
.
Y E R S . 32. . Ut homo, exponit; nam ut
[. 17. a.] .
, \ .
Deus, supra quod magnom est.
Ejusdem. Magnus erit, quod jaro erat, etsi carnis . * , \
bumilitalem induit. Non enim humanitalis assum- . , *
ptio, magniludinem imminuit divinitatis; sed po- , tius aitollilur ad illam humaniiatis bumililas. Elsi , }}
Igiitir ad carnem denissus esl, Ua lamen erit ma- .
, \ .
grnis, ut erai.
Ejusdem. Non nomine tu appellabis, sed ille
. *
vocabitur; a quo, an evidenier per consubslanlia- , * . , *
lem Palrem? Nemo enim novit Filium ni$i Pater; ;
in quo auiem est vera cognitio geniii, bic noinen '
imposuisse conveniens qui credalur, dignus esi. , \ Piopterea dicit : Hic est Filiut meus dilectus. Est
igitur semper, etsi nunc nomen illi ad nostram . \, \
instruclionem declaralur. Ideo vocabitur, inquit, nou .
fiet. Eral enira anle saecula consubslanlialie una \ , \, .
cum Palre regnaus. Hunc concipies, hujus maler

oslenderis; bunc tuus virgineus uterus recipit, . , ,
quein ccelorum immersitas uon conlinet.
, *
.
Photii. Sed quid ad ista sanciissima Virgo? num
[. 18. .] .
verbis moilitam, aut inlelleciui auditura libenler ; ; praebentem dixit inconsullo assensum se praeslare? ,
ininime.
;
.
C A P . II. V E R S . 54. Phoiii. Scio, inquit, aperte,
[. 18 a.j . , \, ;, ut conceptum, praegnalionem, el Filium ntihi et \ , , \ , parlum enarras. Sed mullo magis anxietatem .
auxisti, Angele ; partus enim omnis viri cogni- . ,
tfone comparatur. Mea auiem virorum societate * ,
abhorrenlia, non mihi primum inteHigentiam prae- .
slai bujusconceptionis ; quomodo ergo erit genitus* ,
cujus genitor non coguoscitur?
;
Photii. Qui enim slerililatis yinculam solvit,
[Pag. 21 a.] .
ipse parlum ilit polest prastare, absque viri coope- , ralione. Qui cnim siccatam radicem in fruciiferam , . ^
slipilem restaurat, bic quoque sine bumore agnim , \
in fecundum arvum illi renovabit. Sin auleni vo- luerit per exempla fidem lioruro quae nuntianiur D . " \ accipere, parvis tnagna componens, et per praeter- ,
Ha fidem addens fuluris; ila concipiet in utero et , \
,
paries fitium, ut virga Aaron inculta germinavit,
vlor,
,
quasi radicum ope adjitta; ut ros e oelo in vellus
descendens, ipsum solum rigavit, terram autem ^ non humectavil; ut rubus igne arsit, ei flammam \ , ,
ituiriensnon consumpius est : sic et tu concipies flliuui, carnem prcestans, alimentum immateriali , \ , *
igni praebeus, el incorrupiibilitatem cunservans. ,
Uaec enira tuara pridem praiigurabant prxgnalio- \ , nem; innovata sunl ista et praeexstiterunt, ul . ,^
mysterii in te exsisienlis adumbrareut incompre- \ ,
hensibilitalem.
.
4

1221
F R A G M E N T A I N LUCAM.
1222
fPag. 22 b.] . , \, Photii. Quoniam mihi, inquit, Spirilum san $ , , cium superveniurum esse significasli, non resieio,
. ro non contradico. F at mihi tecundum verbum tuum,
, si digua a Domino judicor, pareo gaudens ejus
* volumaii; si Cretor in creatura moratur, aedificet
, , sibi ipse dorouin, ul, libuerit. Informet in me suam
\ , caniem, ul scit ipse et ul vuk; fianl luihi verba
\ *. * tua reipsa coinpleta.
.
[. 27. a.] . , Photii. Salutatio coelestis; conceplio sine se , * , - inine; pra3gnalio ineffabilig; dolores sine partu ;
* \ , * virgiiiilalis sigillum , dolorum liberalio; parliis
, * \ , inviolalus; pariens virgo ei post partuni; Deus in
. ,
carne, quem peperii; angelorum cborus caniici*
, . "
prodigium celebrantium. Hic lalium el tantorum
,. *<rt tnXtxouwv^ 4v
. quoo.odoeoDtendereiiUq.iMa.m
,
vis orane in impielalem studium posuerit, non
, \ \
virgiuem ad linem permansisse, cum erborum
;
iuteioeralorum veriias osietidere voluerit rem slu \ \ peiidam et supra naturam et intellectum poaiiam,
, , \
quae est, parius sine viri cogniiione? Quae aulem
, eequuutur, explicare inulile, uipote coneectaria.
. Virginein enim in partu fuisse, et reliqua vila vir, \; ,
ginein permanere, neque novuro omuino esi ncque
, \ stupendum, sed polius necessario ex antca narraiis
. "
sequitur. )mo Judaeorum quoque blaspbemiam

reiundere poiuit evangelisla, qui e fornicalione
/ , esse inseminatum parlum obtreciabant. Ideo e f
. $
coutra illorom malam mentein siatuunlur, per quae
votav, ' *
im xV 8. ; ^ C '* "olabil.lae demonstretur, serf et xb do , , , nec, nunc in disiaiuiam seriei temporis, quando
\ \ , adhibelur, intelligilur, nunc in sigiiificationem
, niagnorum el divinorum operum; sicut bic sumi , \ lur, non in dislantiam alius cujusdam temporis,
. \ ; sed e eontrario ad oslendendam inflnitam duralio , nem. Etenim surget in diebus ejus justitia, donec
\, , deslruaiur luna; el, Sede dextris meis, donec
, ' ponam inimicot tuo$ scabeltum pedum luorum ; et
. Vobiscum $um donec teniat consumrriatio. Evidens
, \ eniin est ibi donec, non temporalem limitem atil
, terminum adducere; baec vox autem raagnhudi, iirm divinaram rerum oslendeiis, in infinitam
. \ extensionein ideam rerum quae ibi occurrunt addu , * , [\ ^ cit. AUaautem perimilta inveniri possunt, per quae
\ , evidenter staiuiiur, hauc vocem pro non interrupto
. " , e( in saecuta assumi. Quando igiiar isii audacis; , \ simi, ostendunt, post luua? destructionem Chrisii
, \ et Dei nostri justitiam in nihilum reduci, et post qnam positi fuerint sub pedibos ejus inimicl, i l : , \ lum e sede ad Patris dexieram dejici, aut etiam
, posi consummalioiiem saeculi, cum poliug ipsi a
, - discipulorum mansione repellentur, tunc ambi \ ^ gant, an poel ineffabilem partum viri socretatem
virgo curayeril.
.
Photii. Cum perfecisset scnex suam in Deum
[pag. 39, a.]
, \ doxologiam, demum convertitur ad benediclionem
(

f u i l c 0 n c i l r s u i

Peal. cix, i .

1223
PATWARCHiB CP.
1224
eorum qui puerum inducebant. Deinde ad eolam mairem sermonem dirigit : benedictionem enim .
ambobus commuDicat, sed reconditorum magis , *
praedictionein soli matrt dirigil, ut per commu- ^ ^, \
ncro benediclionem parenlis specie non privetur ,
Joseph , sed per verba qiiibus matrem alloquitur, ,
Virgineui ab isio discernens. illam ut vere roatrem ,
cotnpellai, quam benedicit divlna? voluntali ob- , ,
sequeiilem. Tum, dicit ad illam : Hie positus est in \ .
ruinam et resurrecliotiem multorum in hrael. Vides *
quomodo toiam mysterii oeconomiam Virgiiii ape-> .
rit, et illi praebot hujus narralionera. Ruinam bic
dicil eorum qui e fide in Cbrislum et pietate cor- , ruent; resurrectionem autem, eorum qui illum ut ; \ , Salvaiorem agnoscent (18).
\ , .
Photii. Sanclissimse ftt semper virginis Mariae [. 40. a.l . \
auimam gladius periransiil, ob ipsam salutiferam , '
Cbristi passionem, nou ut dubiis wntentiis agilala , sit, nec incredulilalis jaculis vulneraU; nec pro ,
bis quibus gaudebat, dolorem commutans, sed ' , materna sinens viscera propria sentire, propier , ,
naturalem sympathiam, Filio cruciiixo. Quomodo ,
cnim mater non paterelur vidcns filium, et preser- , . lini nalura bumana longe meliorem, pravorura \
poenas fereniein? hoc accidit lnviolatae Verbi ma- ,
li i, amarior et acerbior omni gladio dolor. Si ;
enim multas habuit Urmilatis causas, Deum , \
sciens incaroatum suum Filium esse, sed non . \
omnino leges naturae solvlt, concessit autem na- Q , *
lurae ut intra proprios emineat fioes. ldeo et horren- \ ,
dam passionem videnlis, matertris oculig subjectus \ .
aspectus, ceu gtadii vuluere, aoimam ejua vuine- \ ,
ravil et divisit.
, ^,
\ .
CAP. 111. V E R S . 3 . Plwtii. Licet pariter cogi|. 49 a.] * .
tare et dicere, praeslilisse pcccalornra remissionem ,
Praecursoris quoque bapiisma, non auiem omnium; \
iicut nec legales caeremoniae et iraraolationes. Non * * *
enim admissarum cum praraeditalione c&dium, \ . ,
neqoe si quis aliorum coojuncliones iransfode- , *
rii, neque illorum, propier quae horrendus isle \
et coeleslis ignis in noceuies Invidia niissus est, , * \
neque muliorum facinorosorum ei similium ope- ,
rum mundaiiooem , neque lex, neque Joannis D bapllsma preslabat. Sed de bis omnibus, quae lex
non praecaverat, ei primus legislalor damnaverat, .
poenas gladius sumpsit. Joannis auiem baptisma, \ ,
omnibus in salutem, utpote multo majus fueril ,
soliia virtute, patebai. Prastabat igitur et Praecur- . \
stris bapiiema, ut dictum est, peccalorum remis- , , *
sionem, non autem omnium; hoc eiiim Dominici haplismalis propriutn esi. Sed praestabat, perfeciio* ,
\ \
DCIII Salvalori praparang; mundatto erat, mundalioiiem praecedens; et remissio per partem, tnle- , * \
gram remissionem anleieiis; imperfecla puriflcaiio, \ v

(18) Cf. q. CLVH CLXXVI.

1225
FRAGMENTAINLUCAM.
1226
, perfect viam disponpns; mundans quidera a pec8* * \ - caiis praeteriiis, sed nibil tutamenti, nihil roboris
. ad futura largiens. Domini autem et Salvatoris ba (5, ptisma, omoia praeterita lavans, yirtutem et robur
, praestat, ne in priores lapsus jam ad passiones
* , ! abripiamur; imo in ccelorura regnum iniroducit,
, , et quod oranibas majus est, filiorum adoptionem
* largitur. Joannis autem baptisma peccaiorum qui, , dem remissionem prebet, sed non coelestis regni
* haereditatero, neque muKo m.igis ad adoptionis
\ dignitatem atlollit. Apertius de bis in Joanne et
. - Matlhaeo legitur, ad quos philologos remitientes,
nos ad proposiium volvamus.
, \ .
. \
CAP. X V I . V E R S . 31. Phoiii. Non invicem con * *; veniunl avaritia el liberalilas; muUum abest vir
. , \ inisericors ab odiodivitum in fraires; propierea, et
\ .
magnumfirmatumest inlervallum gehennam inter
et regnum.
[. 228. b.] . CAP. X V I I . V E R S . 33. Photii. Clavi Domini pal , \ mas transfiguni, et raalitiae nostra membrie inhae , ' \ rentes nodos , per quos vaslatum t corruplum cst
, 0. buroanum genus, ipsis evellunt radicibus. Corooa
, \ e spinis capiii circumducitur, et aerumnosus anii - qoaeraaledictionistorques rumpitur; lancea laius
, \ dividitur, et nobis salulis fons aperitur.
.
[. 306. b.] . CAP. X X I I I . V E B S . 45. Photii. Potiwe vero tcit, , tnm est velum templi, ligno cum Dominus penderet,
, , . ob plurimas, puto, causas. Quod enim terra moiu
( <), ; - C parum oportuit agiUri, possibile est incredulis illud
\ elementorum
"
-- attribuere,
naturali perlurbalioni
scis. ^ , suin vero esse velum, nemioe prasertim divellente,
, , a suramo usque deorsum, Dei iram hoc prodigium
. \ ] \ osiendjt. Erat autem symbolum et indicium per \ \ petuae destruclionis et vaeiationis inclyli Judateo . \ , rum rituura lempli. Et tertio* quQd ndta parte aliqua
\ orbis religio concludetur; sed omnes (ines myste ' , ^- riorum participationera adducentur. Jam arca ct
. \ quse includebal, secundum figuram facta est bominie et eorum quae tub coelo suni; baec autem velo
*8, * . \
, - geparabatur ei occullabatur; ostendebat hactenu*
, \ coelorum ingre&suin hominibus impervium perman , eisse; scindilur ergo velum, cum Cbristus est cru. - ciflxus, coelorum ingressum omnibus pr&conizans
, - el annunlians (19)
\ .
V E R S . 50. Photiu Erat fone occullus amicus Jo. , \
' sepb, et nocturnus Chrisli discipulus ; sed landeiu
^ , roeius rumpens vincula, oranibue qui paiarn se \ ^ * quebantur ferventior et audacior factus est. Et Do\ mini corpus in conlumelia suspensum, a ligno
, , demiltens, quod poluit obsequium non neglexit,
, verborum moderatione, p*eliosam emens marga; , \ - ritanv, et horum valorem Vilans. Non enim ut homo
. - mente et eermone supcrbus, corpus expctit, cd

, !

.
(19) Cf. q. GCXU.

1227
PATRIARCH/E CP.
1228
tit misericordisc et liberaliUli dedilue, in sepultu- , , *
\ , vtram morluum pelit; et accedit ad Pilatum, timorem et pavorem excutieni, quasi consilio consen- .* \ ,
tiens, deferri corpus uiorlui horlalur; jam enim \ , .,
parasceve occidente sole desinebat, et lex Sabbaii .
praesenti illucescebat; et persuadere magis ratus "
est, legem paritcr praetendens , qua vetabatur sus- , \ pensa manere corpora craciGxonim. Judaei enim * \ ,
alia conlra legem agentes, et aperta fronle patria , *
insiiluta transgredienles, si quid voluntali non .
contrariura occurrebat, et facillimum complelu, le- , xat gis in boc reverentiam curabant. Da mthi, inquit ,
Joseph, si vis, sepelire corpus Jesu quem noti ,
cranes derelinqueotes abierunt; cujus multi con- 0$ , ^
currcbant in passiooe spectatores, nunc aulera nul- . \ , \ , ! )u8 permansil, ne amicorum quidem, ad eepelien- , , , dum, abest a te de regno metus ; iuoriuus est qui , \
potestatem magislratus occupaturus incusabalur. \ ' \ ,
Ad ipsam appareotiam expers visus esi omnis in- , . "
jusliiiaB: quem prophetarura interfectrix lingua el vox et manus, te ferre censente humaniorem sen- , \
tcniiam, sub daronalionem mortis induxerunl. Da \ *
mihi annuere gratiam, per quam alios minime lae- \ ,
dere potes; non enim Judaeorum turba apgre feret ,
h\ terra noverit abscondilum iniroicum. Magis igitur . , * .
dolebunt, si mortuum quem oderant viderint, Id . , est, eorum victimam cruce triumpbantem cernen- .
tium miserationem adducenlem, el cructflgenliuin
\ *
crudelilalem exprobrare inspiranlero; neque Caesaris ^ * amiciliam pra3 se ferent. Non es, dtcenles, amicus , Caesaris, si cadaver dederis terra sepeliri; sine bae- , \ sitatione, si vis tanlum, implebitur mea poslulatio. *
Talibus Pilati mentem incantaus verbis, propositum , ! , ,
obtinet, et surait avulsum corpus Jesu, et assuetis , .
bonorat curie.
, , U
. ^ , , \ *
, \ .
Ejusdem. Myrrha igitur uiigens ct aloe corpus
Domini, quod morluis apud Judaeos honor funebris ,
eral, et mortuariis circumligans fasciis , in novo , \
deponil monumcnlo. Novum autem monuincnlum ,
paravit , ut ipsi Domina quomodo poluil honorem * ,
Joseph expromeret. Sepulcrum enim novum erat
et proprium, non aotem commune, et plurimis \ ,
r.onlan)inaUim corporibus, ut iu morluis sepulto D .
reverenliara prestet; et duplicem ob aliam dispo-
tfitam a Deo causam : primo quidem, ne cum resur- * \ ,
rcclionis miraculum conligisset, ab audcntibus ,
omnia Judaais el non erubescentibus alius quidani \ consepullorum divulgatus forel, non ille qui ab , illis ad crucem coudemnalus eral, luorluorum, sur- , * rexisse; sed ut illis undequaque praecideretur omnis , , *
tnendacii el in Deum odii occasio. Secundo autera, \ ue viderenlur sola illa e sepulcro surrexisse cor- * , \
pora, quibus Domini corpus applicalum et admo- ,
tum luisset; quod eliam ab aliquo saiictorum \ *
orpore vivenle adbuc differebat, et a forliori mor- \ tuo. Sed ut, tanquam supcr omnia fueril conlra , * *
iufcrnuin potemia Domini maiiifcslnia, nondum ^1

1229
FRAGMENTAIN LUCAM.
1230
, \ ubique per terras et maria agituia corporibus,
, \ \ neque in igne et aere dispersis, ciare nososreiur
, propria virlule resnrrectionem palravisse. Quibus
* enim non consepullus erat corporibus, multi san , ctorum resurgenies, ibi et alibi ei passim ei nou
, \ juxta Domiui monumenlum jacentes, muliis appa , ruerunt. Per haec aperte magis oslendilur, non
borum, neque illorum, sed universorum Domiuo
, , , ' factara e*se nortem et reaurreclionem. Propter quae
5jxe \ - igitur et talia, novum Domino aepulcrtim a Joseph
* , - excisnm est; qoi quidem non omnia haec simul
* , videbat, sed unutn, bonorem sciltcet, intendebat;
, , praevieione auiem divina cuircta pneparanle et dia, * ] - ponenie.
.
[. 316. a.] . - ^ CAP. X X I V . V B R S . 31. Photii. Non equidem in , . telligendum eorum oculos transgressione apertos
, * fuisse, absit. Neque enini in ipsa transgressione
, . scriptum est aperlos fuisse eorum oculos, sed post
" . transgressioneni. Idem est quod po*t peccatum
, \ major cognitio offensaedatur, etaudaciae magititodo
.! tunc magis cognoscitur. Nam offuscanie ar.imum
passione et in peccatum furiose raovenie,post nefa , - riam aulem aciionem desiuenie, tunc, veiui ab opaca
, ilia nube et quasi ebrietaie solula raiio actiouem
$ imuetur, et cum in alium ex alio siaiuiu adducia
, esl, magis conscientiam audit, quaj velut aculeis
, pressa et excilaia clare conspicil, quae passione
, - offuscante non eadem viderat. Aliler autera ad pec , caluni quisque tendit, cura malignus, quibus blan , diens el incaiitans nosdebilitai el lenebris complct,
soporiferas raliones adducit, et oculum occludit
, , conscienlix. Sed post aciionem, ante uculos ponit
, quod ausum est, et amare aperii, quod prius mui . * tis arlibus velaveral; deinde, ut manifeslam faci, , % - noris gravitatem consuinmet, in desperationena in , * - jicere nilitur peccalorem. lllud igUur : Aperli $unt
, - oculieorum, non praecedenti lempore, neque ante . , quam in maiidatum peccavissent, inielligeDdum est:
, Quando euini oculos habebant aperlos magis, non , dum scrpenlis decepti fraudibus, ei ad videndum
, . quid agendum essei, vigilem gerebanl nieutem. Cum
, - igitur vide;e non poieraot, ia peccatum iocideruo$.
, , fci coolrario autem qui in peccaium agendo e*ci
. , - D erant, peracto peceato Yisum recuperaverunl. Ibi
ergo dicitur : Aperti tunLcorum oculi, lanquain di , cerelur, visus eorum magis ad cognitionem acutus
, facius est. Disponit enira Doininus ne bacteuue ab
, , illis noscaiur, usque ad fraclionem panis.
, .
V E R S . 36. Ejutdem. Proroissionem reducit, ob
[. 317 a.] . ,
discipulorum pusillanimilatem et proplerea pnc
; , - Galilaea ipsis Jerosolymis illis apparet, et id minlme
\, - est promissi violatio ; celerts potius esl ex magua
. - cbaritate ioipletio. Visus est aulem poslbac et ia
* , Galilsea, quia buc abierant. Dicil eiiim : Abite , ei
, , . videbitis me.

1231

PATRIARCHA CP.

FiUGMENTA

IN

1232

JOANNEM.

Ex Catena Corderii.
GAP. I V . V E R S . 15. Respondit Jetus, et dixit ei:

, *
Omni$ qul bibit ex aqua ha$, tiiiet iterum
: ,

qui auiem biberit ex aqua quam ego dabo ei,

, ,
tumsiliet inaiernum.
.
Photii. Dicente illa : Nuoquid tu roajores Palro
. ,
noatro Jacob ? non respondit: Certe major sum :
; , \ !
viaus enim fuisset sese lantum jaclilare, nondum
,
sui lacta probalione. Ex dictis autcm id aslruil. . ' , .
Non enim simpliciler dixit: Dabo libi aquam ; sed , ,
prius illa Jacob neglecla, suam iaudat, a munerum , ,
iialura, danlium volens differentiam osiendere, et ,
quanlum ipse patriarcbam excellerel : nam si rai- , \
raiis, inquit, Jacob banc aquam dedisse, hacce . , \, ,
, .
roulio prestanliorem dabo libi (21).
%

2 0 . Paires nostri m monle hoc adoraverunl,

> ,
01
et vot diciti*, quia Jerotolymis eit locu$, ubi ado ,
rare oportet.
, .
Photii. Juda?i crassioribus de divina corporisquc
. 01
cxperie natura opinionibus irabuli, Jerosolymis du- ,
taxat ab omnibus Deum adorandum essc conten-
debant, quasi semel tola ibidem incomprehensa \ ,
illa et ineffabiHs nalura, in anura quodammodo \ ,
compacta et circumscripta foret. Quamobrem lan- \ . \
quam omnino rudes hac tn re arque imperili, \ ,
voce prophetarum reprehensi sunl, dicenie Oomi- *0 ,
no : Cozlum mihi $edes, terra aulem scabellum
pe
. dum meorum. Qualem domum cedificabitu
mihi, , ;

dicit Dominut t Yd quh locus quietit mecc ?

Saraa;
ritani yero rursum, ul. loco et regione, sic et in- , \
sciiia rudkaleqtie vicini Judaeis, in monie Garizin , ,
dicio, oralioiws ac preces faciendast exislimantes,
, \ \ merilo risura non effugiunl. Hujus autem stolidse , .
superstilionis occasionem illis prabuit illa bene- \ ,
dteiio, qaam in Garizi monie datam ex Deuierono- \,
mio cognoecimus. Hancce quxstionem isla mulier .
Salvalori lanquam problema difficillimura propo- ,
nil, dicens : Patre$ nostri in monte hoc adorave , , 01
runt, et quae sequuniur. Ad quod respondit Salva- , \ .
tor : Non jaiu amplius quaesHum iri lociun, in quo , $
proprie Deus puletur babitare; sed ut qui omnia , *
impleal, et universa contineat, ex suo.qucmque , \ ,
loco Doroimnn adoratuTum, quemadmodum qui- , ,
dam eanctorum prophetarnm ail. Huram autem et . " \
tempus ejuscemodi riluum abrogandorum, vocat ,
corporeum suum in bunc muuduiu advenlum (22). D .
VERS.

calena, . II, . 444.

CAP. X V H . V E R S . 13
Oiccns : Ut habeani , gaudium nieum impletum, ostendil clare, quod,
vo
lena illos a mulia liberare afiUcliooe, prxcedenter ;, N0TJE.

(21) Cf. Q. LXXIV.

(22) Gf. Q. L X X I Y .

1233
FRAOHENTA IN EPISTOLAH AD ROMANOS.
1234
, - dicia locutus est, propterea ad eorum intclligen*
( * liam descendens ; consolari enim eos, non autem
), - docere nunc iheologia; yeritatem volebat. Huma, , num magis quoddam, etquod Hlos consolari possit,
, , , \, exponiltir. Serva illos, inquit; et:. ln nomine tuo;
, " , et: Cum essem tit mundo, tervabam eos, et similia.
, \ . , , Gaodium auleai meum, inqait, ut spiriiuale, ani , , * mas lirmans, sed non quale mundus babet, vo\ , luptaie, deliciis et corporalibus commodis con .
stans.
Haec liabet B, sed forsam Photii sunt, ul multa alia, scbolia quae interjecit iste cod., sed nomine ejus in
marg. scripto sic . Huic autem scbolio non ascribitur.
%

FRAGMENTA IN EPISTOLAS SANCTI

PAULI.

Ez Catena Grameriana.
I. IN EPISTOLAH AD ROMANOS.
(CRAMER.

UIV.)

' C A P . V . V B R S . 14. Sed regnavit mort ab Adam

utque ad Moysen.

Photii. Tria sant in bis parabolice inter ee in. \

, , , vicem collatis, similitudo quaedam, opposilio, by. , perbole. Secundum simililudinein opposilio quidera
, * , fit, noxa, innocens; odium in Deuro, converslo ad
* , * \ Deum; damnatio, jusliflcatio; perdilio, interilus
\ , \ , et mors; salus, vita et resurreclio. Esligitur oppo * , sitio in islis : simililudo autem, sicul per unura
* * , in omnes pertransiit: hyperbole autem, quia in
, \ deliclis simul operati sunt, in uno mulli, quod
\ , \ ipsi in malis operibus commuDicaverunt, in melio , ribus vero nullus operalus est, (sed tanlum unius
. " Christi gralia facta est. lia non similiter nec aequa, * \ liter, sed hyperbolice et ex gnperabundaniia simi. * - litudo. Rursus cum per Adain delicia inlroducta
, , C forent, non solum ablala sunt illa, quod in oppo , \ silis siroilitudinem et analogiain pra se ferl, sed
* \ - data sunt per Ghristum meliora; qood byperbolen
et superabundanliam prestat.
.
Y E R S . 19. Quemadmodum enim per inobedienliam
, . . .
unius, elc.
'
Photii. Typuro dicit fuisse Adam Cbrisli; ty* . pus auiem evidenier est ex oppositione. Ut enim
* , ille causa hominibus inorlis fuit, $ic el Chrislus
. , - causa bominibus resurrectionis. Dicit igilur, ul
, ' * nolavimue, lypum fuisse Adam Ghristi; cum id
, exposilurus est, non golum siniililudinem exponit
\ , el lypum, sed etiam in typo et similitudine exces\ \ . sum et superabundanliam. Hoc enim osteudit di , * cendo, sed non sicut deliclum, et rursus, et noo
* \ , \ . ^ sicut uno peccaule. Cum igilur composita illt quo\ , dammodo facta sit exposiiio , absimililudinem si * militudim inserenti; nuac idem reassumit, meram'

VARUE LECTIONES.
Cod. , sed marg. . .

 PATRIARCHdB CP.
ISK
que ataiUtudinem oetendU, nec miscet aliquam ^ , ex dictiooe absiroilitudinis repugnaniiam. Deinde * \
aperte et iiude demonstraos , quia sicut per unum *
mors r^gnavit, raulto magis in vila regnabit per , *
, '
unum Cbrisium adjicit lanquam conclusionem
ducens, ei in aperliorem adbuc et prcssiorem pro- , ,

ducens sermonem, et dicil : Igilur sicut per unum
delictum in omnes homines condemnatio,
el ,
quae " 6V

eequuntuT. Deinde cum in priroo composita expo- $1

silione utitur,in secundo explicata el repetiia, et , > \ .
in voce ticut, conclusioni abjecla. Deliclum qui- \ , \ dem et donum et condemnationem , et donaiionem \ \ *
tt justiucationem memorat : unde etiam inilium .
sumpeU. Nullo modo cowtranoriwn 4ilriu*que coo>
nexio indicala est. Nunc illnd exponit et aperit \ \
dicens, quod unum ex inobedientia nianavit, alte- * \ *
rum autem ex obedienlia floruit; iia ul demon- .
etralio illud sil exposilionis in qua exhiboil typum ,
el similiiudiiiem, quale ett illud, Si enim uniut , ^ ,
delicto mors, elc
-
\ , ,

* > \ .
t

, ,
Non eumdem sermonem repelil, ut putari posset,
dWtnus Aposlolus in istis, sed clare rouilum et , recte conneclit el disponU vim horuro capitum. Est
igilur illud : Sed non licut delictum, ei quae se- ,
, , ,
quunlur, usque ad : Ex muliit deliclis in justificationem, expositio quidem, ut dixinius, typuin et , ,
gimililudinein osiendeus; deeral ergo clarilale et , .
explicatione. lllud praesiai quae sequilur exposilio , .
repeteos Jam dicta, el explicans ei in aperto expo- , I
>
# '

f
'

nens. Sed oporlebat ei huic quoque conclusionem \ \

dari, ut oon ex hypoihesi lanlum videatur conslare.
' ,
Iloc non omitiit, sed tanquam conclusionem ducens,
. ,
et sermonis veritale fidcns , cum aifinnatione pro' , \
fcri : Igitur sicut per unius delictum, elc. Dein , "
de, cum igittir minime in talibus expositionibus
, .
dixit unde habuerit principium jusiiOcatio et con, \
demnalio, neque illud prxtermiuit, sed exponit

dicens : Sicut enim per inobedienliam, etc.
, , ,
, .
CAP. V I I . V E R S . 8. Sine enim Uge pecoalum morr
*
[tuum erat.
Peccatum quidera mortuum erat; ego autem in
. * ,
viu eram , utpoie non turbatus, non yumeratus , , i.ou oocisus ab illo. Quomodo ergo reyixil illud per J J ' .
legern? Quomodot Quod , data lege, iuagis ad int- ; ;
pugnandum Inciiatum esl, et quidquid nocere po- , \
lerai ausum est, lauquam corouandum fore bunc
qui mandalura servaveril consideratis , et ideo ,
niagta invidiosum factum. Et ego rursus cognoscens . \
per legem peccaiuin, el quia in bac cognitione age- ,
hain quae vitare oporiebal, magis propterea pecca- ,
bam ; ei magis illud conlra me valens elficicbam, ' , ,
robur UH addens per cognilionem aclus iiijusti, ,
ct debili et morluo vires cl viim suscilans. Cura \
aulcni vixil, inc occidit. Anlequam illud ad vitani \ . .
rcvocaretur, vivebam ego magis. Illud autein erat , .
anie legem cimandalum; iia ul, quamvis lex non * \
C

1237
FRAGMENTA IN EPISTOLAM AD ROMANOS.
1238
5 , * ,
peecatiim, hac lamen dala, dnobtis modis re*
,
viiit pecealum. HMid magis ad impugnandum leci * \ - uium et aniwatum nobie alieno secundum cognU
, \ - tiooem actu valenliug illud eflicientibug, coutea nos
* jn impetum audaciggime, irmit. Sed peccaium r . ' vmt, ego auiein mortuu$ sum.
, .
JSam pucaium ouatione accepla. Supra dixit:
' .
, , - Oecasione actepta peccatum operatum eit in me
, , omnem concupiscentiam. AddU\ quod non solum
, oemem concupt&cenLiaa operatem esi, sed el oc . . cidit me. lllud facttim eet in moriem. Deinde, C U I B
, - paos est illi causag cau&ia couserere, et seriem re iv , rum otiendere in verbis, relegil et pomi quomodo:
Operatum esl omntm concupmenliam; et dicil :
;, - Quia oceasione accepta seduxit me. Dein, miUtt
. , ibi gigmlicationem eoruro qu antea dixerat, quod
, ex boc operalum et omnem concupiscentiain , et
, illud mitieusfineminlexil, et $ccidk, ut appareat
* , , connexio, ei quig hocrnododicla ejus perlegat. Oc* easiotuaecepla, pueatum operatume$t tit me omnem
vero operatum esl
* $oncupi$ctntiam.Contpisotfii\2im
edocendo, ei operapdo eencupigcentiain occidit
, . me. Sedociio igiiur causa esl concupiscenu;
. * concupiscentia autem monis. Seduclionem vero
operatum cst per mandatura peccatuiu ; ui ostende , relur iflalitiae ejus iminensilaa, cum per bonum
peggiBium operelur.
^ .
. * ,
Pholii. Secuudo aulem dixil: Occa$ione auepta
* per mandaium, pecealnm. Eadem vario modo ex q poaens ; et merito : raagoara enim babuit laudem
, * & *ex. Oslendit igiiur eam nihil prefuigge, ged ex
, * #1 eircumstantia etiam nocuinse; ut clarus videatur,
^, quaado pmdicai illam desiisge fidei Christi prace, .
deutem.
" , . . .
V E R S . 12. Itaqutlexquidem tuucta, etc.
(. $
Photii. Tuabgoluie poieriggancUm legam dicere,
- qood ab immunditia cuaiodiebat aeryanteg illam
* , , jugtam , quod recie. agenteg donis remunerabal,
, ^, iranggreasoree autem painis muliabat; b o D a r a ,
. , - quod non poenig el ira gandent quibus utebaior ,
puniebal, eed ad procurandaro eorum galutem, ei
. amplius, quod parva bene agenteg magnie donabat
\ \ et peccatorea, neque dtgiiag itlorum delictig poenas
' . gumebat. Ille auiein isia perourreng ex his coiiclu ?^ D dit gancum, juslam et bonam egae legam aot man^
\ ^ datuio : ex uno quidem, quod didicit mihi peoca. , * tuni, et prserepil ut illud fugerem ; ex altero autem^
\ . , - quod libens el consulens bocegil. Sancta ergo, quod
^ \ . " , didicit, etpnecepit ut fugerem ab immunditia
, \ . justa, quod, posiquano sic didicit, poenas de pec, , cantibug gumii, bona auiem, qaod vilam mihi
, \ providens ba3c perfecit.
.
Quod ergo bonum e*t, miki factum ett mors.
.
PhotU. Magniiudinem Yoluit oglendere poeoau':
.
* et qaoniam nibil inveniri pogget iilo majug al ioa ' lum procuraodum, per iliud ipeum ipging exliibeng
* * magniludiueui dicit : t7l appareat peccafum,
, \ id cst, ut re\elemuT illius maloruni omaium divi9

1239
PATRIARCH/B CP.
1240
t i , et illius robur quod in ipso est; tanqaam ut . * \
qood toium esi, totum manifeate appareat. Cura . \
entm malorum aliorum magnitudinem coroparare ,
volumus, poesumus aliud quid adjicere i 111 quod ' *
affligimur; ut scelestus eral in tantum Cain, quia - *
fairicida facius est , el Deo primus mentiius est. . ,
Et rursue, non per prodigiorum ostensionem addu-
clus esi Pbarao ad Hberandum Israelitas, ut exbi- *
beaiur illius senteiiiise crudelitas et odium in *
Oeurn; et in caeteris idem. Nam inveniri poiest ,
a iqoid praesenti malo pejus , cujus perpelraiione '
qui ioique operanttir conveniens malignitali nomea . ,
acciptunt. Peccatum autem , cum illo, at dixlmug, , , *
nibil pejns invciiiri potest, ipsum se per ee desi- ' . .
gnat; amaram et acerbam simul gravitatem, tyran- , nicamque et invictam vim ostendil. Cum cerlius
censuerit dici per nominis tautologiam, iieruin *
nomen reaggumit, dicitenim epiihetice ; Peccant .
peccatum. Acerbitatis designatio absolula est. . Cognominat et non omnino a nomine abscedit; ia .
quo aulem solutio esse videtur, vim addit adji- .
eiens, inpre tnodum; et iia apertius eimul et for- ,
tiug, aoerbitaum quoque exprimeote germoue oti- '
turdiceng : Ut fiat tupra modum peceam pecca , lum.
6 '
.
Vaas. 16. Si autem quod nolo, Ulud facio.
, '.
Photii. Tu vero mibi sic verba patefaciag. Post. ^
quam venuidalus et sub peccalo facius est bomo,
non cognoscit quod operator, turpi conauetudine , *
omnino illi dominante, neque consoatienle ut vi- C ,' .
deal malum esse quod agit. Quamobrem quod . odisset, si innoxius et liber esset, ei qaod non eli- . ,
gerel, illud eligiu Jam veoundatus et noii guug , , , agit. Si vero iiber et innoxius et meus forem, noa .
,
eligerem qu nunc facio, conuntio Ugi quoniam
bona est. Illaenim ut fugiam mibi congentil, quas, , .
dam ego in propria naiur libertale versor, fu- ,
gienda censui et odibilia esse. iVon intelligo igitur, , \
evideuter venundatut, nonenimquod volo, dum.
liber , *
, , sum, hoc facio nunc, cum veuundalu* sum; ud
* ,
quod odi, dum liber sum, illud facio dum venun . ,
datui suin. Si vero quod nolo dum liber sum, illud
/acto, dum venundalus sum, conuntio legi dum ,
liter sum, quia bona eti. Opera euira legis volo, et ^ , .
, .
non qo DUDC facio.
VBAS. 21. Invtnio igUur legem, volenti mihi
facere xoisrr
.
bonum, elc.
Photii. lntelligas aulem sic. Ex bis qiue dixi, in . * * ,
, , ^
quil, boc mibi concludilur, elillud invenio legemehse,

legein in bouum volenti mihi (acere bonum; etillud

* eolum gratuni est. Malura enim invenio, quoniam

gimililer mihi adjacet; el non melior faclug essein. , ex lege, nisi magis damnum
recepissem, * .
quia, ut adjaoeat mibi et quasi propius mihi sii ,
roalum, haec prsboitoccasionem Lex igilur, solam .
lex facia est mihi in bonuro, aliud autem nihil. *
Unde evidena esi, quod malum mibi lali modo ad- * ,
k

YARIiE LECTIONES.
1

llic cat in cod. rasura.

mi
FRAGMENTA IN EPISTOLAM AD ROMANOS.
1242
. " Jacet, certe et ila est. Invenio igitur legem, Sd est,
, , \ noiavi ct intellexi vim et naiuram legis. Cognovi
* \ . illam perfecte, quod nihil adjoya/e valuit. Unde
* * certum esi? quia voienti mihi facere bonum, nou
; auxiliatur. Sed similiter malum adjacet inutililer
* ' mihi velle faciens. In hoc igitur inveni perfecte
. legem quantum valeat, et quae sit ejus natura, quod
, , mihi voienti facere bonum, invenio adhuc malum.
, Adjacet enim et non ab illa ex ine movetur. Potest
. \ autero sic propior dictionis senaus intelJigi. Invenio
* . ighur volenti mihi facere bonutn eecundura iegem,
. quoniam maimn mihi adjacet. Etenim qoi secundom
, Evangelinai volunt facere bonum, non inveniunt
. \ quoniam adjacet illis malum; per baptisma enira
, ablalum el amotum est; ila ut oporleai ad Chri . etum pcr baplisma ingredi, legem deserenles.
\ . " , .
C A P . VlJl. V E R S . 3. Deus FWum suum mitletu in
simUitudinem carnis peeeati.
.
Photii. Potest enitn punciis ita notatis legi ;
. \ , Ylor Deut Filium tuum mittem in limiliiudine carnU
, " peccali, et de peccato; deinde addendo : Damnavit
, peccatum in carne. Id est, Filium de peccalo, aut
\ * eauaa peccaii, ut illud tolleret, et nos ab illo libe, \ raret. Quomodo ergo tultt? damnans illud, non
. ; . siinpliciter et facultati*/e, sed in jue illud, vocans
\ * ' ei convictum ostendens. Quomodo igilur coovictum
, \ . ei deviclum est? i n carne illius; cum enim intel\ ; . , ligere voluissel et non valtrisset, conviclum et de \ , \ .
victum est.
.
V E R S . 7. Quoniam $apientia carnh inimka est Deo.
. ,
Photii. Recte ergo dicit, quoniam sapientia cami$
. Ugi Chriiti non tubjecta est. Qaandin enim est, evi , * dens esi quoniam non tubjecta e$t; quandiu au \ , tein elapsa est et abecessit ab honiine, evidens oei
* ' . qnoniam non subjecta esi. Quomodo enim quod non
, , ; est aut resislel aulsubjicieturalicui?quis ergo gub; jeclus esl ? homone, in quo gapientia carnie non est I
[Suppl. ]; ' ged jam, in quo invenitur carnis sapientia, non Ule
, . esl. Immulatus auiem per poenitentiam et convergug,
, \ , lunc ille bonum operalur et legi Dei subjectus esl.
, \ .
V E R S . 24. Spet autem quce videtur non est tpes.
\ .
.

Photii.* Quid ergo

non accepimus
illara (adoptiov u / *\JV.
| f
* nwvv|*a r
v . y t v v JrfWfc
*

; \ \ ,
baptisroa ? nonne et ipse paulo aiHedixisli,
; \, . quia accephtu $piritum adoptionu ? Ita esl, inquiu
; , \, Qualem ergo exspectamut ? Iianc qua maaife8iaU
. " esl, ait, per redemplionem corporis Dostri. Aliam
; . '* - ac illaru quae dicia ftiit ? abfitj! ted eamdem illam
, - posterius manifesiaum, et per ejus experieniiam
. , cogniiam. Etenim, post redemptionem corporia,
. tunc bonorum eril poseessio ; tunc omnia. cernen \ . \ tur adoptionis signa et effectug. Nunc enim in spe
* . eorum accepimus adoptionem ; Apostolus autem
, . - apertius dicit : Salvi facti $umu$. Qoomodo ergo
, , eperamus illa, cum jam non evenerint, neque visu
* * 6 , ' ; nostro, neque experieniia cogniia sinl ? bene et recle
, \, \ . ' , loqvilur; ei enim visu noslro, et experienlia ]am
\ , quae speranlur bona cogniu esecnt, IIOD sperola
oreiu.
.
>

1244
PATRIARCH* CP.
V E R S . 3 1 . Quid ergo dicemut ad hcsc ?

;
Phoiii. Cerle ita est. Quid dicemus ad hcec ? Qnod
.*H \ *
;
elegtt, quod vocavit, quod justificavit, quod glori- , Zxt , ,
ficaviu Ad tantam Leneficiorum tnaguiflcentiam, * ; ,
quid dicemus? gratis, inquit, verbisabundamuS, ; , \, nequc operum relributione. Talis est ineflabilis .
ejus circa nos graiia. Deinde quagi copiam accepe- ; \ .
rit indc, dicil: Si Deus pro nobis, quis conlra nos

? , \, /,
nemo ; quamvis enim aliqui nocere nilcreniur non ; . uocebuiit, sed proderunt.
, , .
CAP. VIII. Y E R S . 2 8 . His qui secundum propositum
oiict.
tunt sancli.
Photii. Idesl, bis qui secundumriccrefum,secun- . , dum propositum, digni habiti suni sancliiate voca- .
tionis.
* ,
V E R S . 32. Qui etiam proprio Filio suo non pepercit,
$ed pro nobit omnibus tradidit illum; quomodo
non ,

eiiam cum itlo omnia nobis donaoil ?

;
Phoiii. Apponil igitur illud: Qui eliam proprio. , "
Filio non pepercit. Sollicitudinein, ut diximus, inef-, , ,
fabilcm Dei circa nos oslendens, simulque, si quid \ . \ &
aoperum ab aliquo paiimur, firmitalem per boc ,
exempluro suadens ; non solum autem, sed el in- . ,
ducens et injungens. Si enim Filius tania pro te pas \ .
sus esl, quid le oporiet pali pro illo ? et, ilie tauta , ; \
paiiens, palernae gloriae t divinitatis nullum donum ! ,
recipiebat: Tu vero non omittas illa pati; omnino \
eniiu bonis promissis,post passionem et post mor- .
, \ ,
tem dignus babeberis.
, .
1243

33. Quis accusabit adversus electos Dei ? ;

.
Phoiii. ln bis quae supra, loculus esl de tentalionibus quae per afflicliones et cruciatus fiuni^ dicen- ,
do : Qui$ conira m>s? nunc alleram tentalionum ' \;
specieni indicat : cotUumelias, exprobraliones, in- , , , *
jurias quibus credentes a non credeulibus impe- .
leudi buui. ttlud quoque oslendis dicendo : Quis ,
;
incutabit contra electos Dei ? et manifeslal ibi,
ul , \
iu supradiclis, in vanura, Deo justiGcaiite, iis lin- , ,
.
goani prurire qui accusaut et condemnant.
CAP. IX. V E R S . 1-5. Veritatem dico, elc.
" , . . .
. , ,
PholH. Sed quomodo dicit, qiiem nihil separat
a charilate Cbristi, btMC ob cognato inquirere et ,
oplare ab illo separari ? non autrt corararia ista, ;
eod et polios concordaut. Qui euira frairem stwin D , \ .
diligit, Deum diligil; In hoc emm coguotctnl omnes
, $. *Er
quia discipuli mei $$tit, si charitalem habeatii
in
aiieruirnm. Ita esl, inquit; sed ibi Dei cbariiali , . \,
proximi cbarilatera anleponit. Sed illos diligendo, '
Cbrislo ideniiticamur. Ostendit ergo supereminen- , . " ) ,
tera cbariiaiero, in eo quod alios in se conjunxit; .
ita enim intelligi debet quod diciiur : Si possibile ,
essei per meara perditionem Ghrisium gloriOcari, . ^
et Judseos aalvari, non illud deprecarer ; alio sensu ,
enim non dicit anaikemafieri,id est, abbinc sepa- , \ ,
rari ab i i l o ; id enim maxiuie deieslandum est ; .
sed antthema etse , id est, separalum adhuc mane, , *
re, neque ad Cbrisium adiisse, sed adhue ab illo * ,
eparari; si isled ad veslram convcrsionem et fidero , , \
VERS.

FRAGMENTA IN EPISTOLAM AD ROMANOS.

1246
1245
, * in >Hum proGceret. enim qttod ad Chrieltiin
\ adiverim, idco vos a me advocatos esee arbiiremini,
. inquit ; etiam ante me vos voluissem ad illtrm cu, - currisse.
, . *
.
CAP. IX. V E R S . 11. Vt tecundum etectionem Dei
" ' .
propositum manerei.
Photii. Certe dieendo propositum, Dei volunta. " ,
* , \ tem significavit. Cum autem dicit, secundum eleclio . ' nem, oslendit haec inter se differre. Nemo enim eli*
, . gitur alios ab alio, nisi ab illo differat. Dicendo,
&, \ nen ex operibut, exbibuit electionis et Dei gratiae
\ , magnitudinem; qnod non ex operantibiis electio et
\ . * vocalio fit. Sed, si nonexoperantibbselectiofll, quo, ; \ modo eligitur ? Eiectio enim fll in his qui in aliquo
, , diflenmt; qut auleid non operantur, in quo diffe ; \ . runt ? Muhura quidem, humanis enini oculis, cum
; \ , . nibil operati sunt, non differunt; divina autem co , . gnilione futurum cerneute, multum differunt. Et\ , , .
eniui bic quidem Deo placuit, ille auiero non.
, Xra ;

1 1 . Dico ergo : Nunquid sic offenderunl ul caderent ?

. ,
Photii. Quouiam et bis qui offendunt, alii offen , \ - dendo vacillant tanluin, alii auiem cadunl, volens
, Judaeos, siniul ad Qdem converlere, simulque con , , solari, dicit, quod illorum offeusio non in.casum
\, omninofacla est, sed quod taniummodo vacillarunt.
, . El id quoque per quamdam oeconomiaiu disposi ' , tum est; ul illorum dHeclo fiatgeutium salus, illo rumque ipsorum eraendalio, aeruulantium et inii, , lanlium eos qui eunt ex genlibus; iia ut illorum
\ . vacillalio medium quoddam eis praestet ad revela" - tionem : siquidem in illorum deliclo talut sil genli . but; iu salule aulem genlium, Judaeorum xmulatio,
, et per banc aimilalionem eurum qui ceciderunt
* elatio. Talis enim est Dei providenlia. Ex inviis
. Viaa praebel, et ex contrariis uliliora. Judsei eniiu
. ' offenderunt, iia ui cecidereni et jacereni, el nec
, . 01 sibi neque aliis ulile quiddam praeslare posseni;
, , \ sed Christum illorum delielo, et in gentium salu, \ - D tem, ei io illoruni ipsorum relevationem usus esl.
. , \ ,
1 .

CAP.

XI.

YERS.

, ,
. . .

VERS.

. * , ,
, ,
, \ ,
.
, , , ^
, ,
;
; , \, \ \ ,
,
,
\ , \^

Photii. Sciendum esl quod illud : Si enim amistio eorum, repelilio esl illius, quod si delictumeorum.
Ul enim supra diclum esl, causa esl conatuiim
Pauli ob illoruai salut^m. Si enini quis diceret:
Quid conaris, Paulc, de Judseis, dicendo : Si quomodo ad cemulaiionem prttvocem camem meam
salvvs faciam aliquos ex illis. Quisnam est lanlus
isie ardor ? iia, dicil, decei me conari et ardere. Si
enim bis dereliclis, nibilominus reconciliel Deus
mundum, el raedius paries lollatur VBieris iniiniciliae, q<iid uon furel utile el admirabile, bis saU
vatis et assuroptis ? Qua3 est igitur eorura assum-

15.

Si emm amtenio eorum reconciliatio est

mundi, elc.

1247
PHOTIPPATRIARCTLBCP.
1248
ptio et additio, niet perfecta et integra laelilia, ; ;
hac scilicet perfecia et nova vita et resurrec- \ , \ ,
lione e mortuis, omnium, non solura qui oflen- \
derunt, sed et qui usque ad moriem et inleri- , , ,
tum ceciderunt ? Et vide : Incipiens oiTensionem \ \ appellavit Judaeorum incredulilatem, deinde deli- ; , cium. Cum autem illis ostenderil, si credere tan- * .
lum volunl, bonoruin magnitudinem ; ei fflos exci- ;,
laveril, illos noroinando genlium divilias, mundi , ,
reconcilialionem, et carnem suam propriam, tunc , , \
incredulitalig nefae quanlum sil oslendU; morluos , *
per hane eamdem fleri significans. Sed hoc admi- \ ,
rabililer maxime ct sapienier facit. Cum enim illoa .
appellare mortuos, atnarum ei conlumeliosum sil, \ .
et io iujuriara magis quam in exhortationem len- , *
dal, non i u eicco modo id proponii, sed miscet, et \
* , io laudis ordinem praefert dicens : Qum assumpiio
, , 4
eorum, nisi vita ex mortuis ? per hanc vocem, ,\
vila,
jucundum quoddam ponens; per illud auteitt, e ;
mortuis signiiicans incredulitatem eorum mortem , , ' ,
esse.
, .
, .
V E R S . 28. Secundum Evangelium quidem, inimici
propter vos.
. * ,
Photii. Qoaeret aliquis, si inimici facti stiit Judaei, *1, ,
propter illos qui e gentibus crcdiderunt, quomodo , ' superius dixerit, Quandiu ego sutn gentium apotto, ; ; Itis, ministerium meum konorificabo. Quare?
Siquo- .
modo ad umulalionem provocem carnem
meam.
, \ ,
Si enim ob fldem gentium aemulantur el imitantur \ , ' \
Judaei, et fldeles fiunt, quomodo propter illos ini- Q J^X^ \ ; iTiici rursus facti sunl fldei et Evangelii ? Sed pri ,
mo dicimus illatn non dixisse ob fidein gentium ,
semulari et imiiari Judaeos, sed quod gloriftcentur , .
et laudeulur; Gloria enim et laus fti illos qui sutit \ ; ,
ex gentibus incurrens, illos excitabit ad seniula- \ \ . "
lionem et iroitalionem; iia ut repugnaniia invi- . ,
cem non sini quaedicia sunt : secundo autem, non , ,
asserendo dixisse, ut aeniulentur Jodaei, sed quasi , ' \ * ,
ambigendo el dubitando. Si quomodo, dicit eoim,\, . ,
ad temulationem provocem carnem meam.
Sicut,
,
\ , *
fortasse, tametsi etiam ob eorum fldem, non autem \ . "
per gloriam et laudetn, diceret ad aemulaiioncra ; , * .
provocare so Judaeos, non ita ttbi pugnaret. Nam , ,
cum dicit, inimici propter voi, Judaeorum increduli , \ taletn significal, et causam cur veliemenlius iidci D . ,
adversenlur; cucn autem dicit: Si quomodo ad amu- ,
laiienem provocem carnem meam, proprios iitdi-^ ,
cat conalus quibus ealvare Judaeos nilitur et extra \ \ , '
illud ctiam quod diximus, non ita repugnarent , . \
apostoli dicla?, quamvis utrumqne explicando di- , cereiur. Etenim nibil vetarei quoininus aliqui cre- , \
deuiium, lide gentium exciiali, aemulentur et . \
imilcntur; et mulli ?icissim non credenlium, odio , ,
illoram qui ex gentibus suut periinaciores ct in- \
creduHores et iniideliores evangelico praconio ad- . \ *
versentur : quod ipsis rebus videri poiest; quienim .
genies imiunlur, ad fldem acceduni, ct salvaniur; , , \ . 01
qui aulem geniibusadversantur, acriores Odei iui- ,
mlci consliiuuniur.
.
%

12
FRAGMENTA IN EPISTOLAM AD ROMANOS.
1250
.
CAP. XII. VGRS. 2. Et nolite eonformari htiic
sceculo.
Phoiii. Certe qaasi diceret, nolite conformart
. , doctrinis eorum qui ex boc saeculo quod labiiur et
\ . non desiit doctrinam proferunt. I u vero locutue,
, ut nulli Judaeorum dicant, ergo sane non oportet
, nos Iransformari ab illa quae nobis Iradita fuit te , gis doctrina, illud addit, ud Teformamini, id est,
, , , ! oporlet not secundum Dei voluntatem immuuri.
. Magnum enim iotervallura est inter illam, quae a
, \ lege datur, doctrinam, et illam, quae secundum Det
. , \ voluntaiero est, sapientiaro. Una eeira, ipsam hanc
, legalem furmam destruit, in aliam formam malitise
\ , elperdiiionis inducefls;'alteraautem non modonon
( \ forraam legis destruit, in forraa cnim et urabra
nu$xa\ ), ^ t flguris legis constat, sed illam perflcit, relietam
$
* \ ~ \\\\ gpeciem et puicbritudinen

pulchriludinem componens et am \ . * plificans. Ideo recte dicit : c Noiite con(ortnari,....

, . $ed reformamini. IUud enim perditio est, boc
, , \ - autem salus et perfectio.
.
, V E R S . 3. Dico enim per gratiam qua data ent mihi,
, '
omnibus qui $unt inter vos : non plu$ saper
.
quam oportet tapere, eic.
." \ *
Photii. Cerie et ita dicit, non plus sapere aut super \ . bire vos in omni dono quod esl in vobis,hanc enim
\ , , stuHiliam bis quae adjiciuntur ostendens, ubi dicit:
. \ - c Unicuique ticut Deus dimii, sapienter enim et
, , prudenier praevenit, per gratiam Dei teillos debere,
. ne superbiant monere. Cam enim monere et
\ prscipere aliis aliquando e superbia proficiscitur,
, -^ praevertens bisce ralionibus medetur. Non enim,
. , \, inquit, ex meo motu vos moneo, sed per gratiam
* , Dei, ejus precepuim impleo.! Divisit autem dona
. non secundum liberaiiiatem, sed secundum men , turamfidei;fldeivcro noa illius quae est secundum
. , . servituiem, inquit; omnes enini fideleset credentes
\ in illa siiBt evidenler, qui donorum digni visi sunf;
, , sed illiue, quse secundum dona est flrfes : sicui et
. \ in Evangeliis dicilur : Domine, adauqe nobit fidem;
, , \ , 6t iterum : Si habueriliifidemut granum sinapis ;
. , etiterum : Propter parvam\fidem vtstram. Paieteniiu
aliaro hanclidei significaiionem propietate sumi.
. ,
\ .
, .
D
VKRS. 8. Qtii exhortalur in exhorlando.
. \ Photii. Alius aalcm duobus modis toiuin locum
, , suroi dixit, usque ad illtid : Sive qui exhortatur in
. ; exhonando. Quibus modis? in commuui, et elli ptice. Etenim tbhabintes in communi perroeinbrum
' . , diciionis quodque inleUigilur : ut, sive propbe . liam aliquis babet, sive niinisierium aliquis habel;
, \ , boc autem quod in communi est, conjunctio appel , , , ^. iatur; quid plurale singulari conjangit, et partici piurn verbo. Sic igilur in communi habentes se, cundum conjunciionem sumptum, adapiatam eo
. ' semu usque ibi senlentiam et locum facit. Elliplice
, autcm ilerom sumilur, quia deest aliquid ad abso. , lutam perfeclionem senteniiae : ut illud, maneat in
. , -, . , quo accepit quisque dono, aut contentus sit, nut
-- , , - conformel se, aut aliud quid simile; ui, sive proP A T E O L . Gn.
CL
40
e

1251
PATRIARCH* CP.
1252
pbeliam aliquis babet, sive ministerium, mancal . \
quisque in eo quod accepit. Mullus quoque est ta~ . \
lium usus apud niirabilem Paulum, et ne mireris, , .
eisi illorum sit imperitus, bunc lamen illis uti. , \
Grafia enim majura prestans, mediocrium saepius ,
cognitionem praebet, non lanquam inagna ba3C siot; . \ \ \ quid enim esset circa voces el syllabas et illoruni \
cumpogitionem nuganlium homiuum labor ei laus! \ ;
Non ergo ui magnis bis usus esl, sed ut confundat \ , *
eos qui de talibue superbiunt, et ul lucrentur ii hu- \ , \ railiiatem el obedienliam illius nioniti. Apla enim \
sunt oronia Paulo, quanta vere in salulem bominum . "
conferunl; quamobrem loca poelicorum carmi- . \
num, et Gracae bistoriae, non dubilat afferre, si , \ , , \
per haec speraverit saluiis homini viam dirigere.
^ .
, tbr xaipbr*
GAP. X I I ! . Y E R S . i\. Et hoc tcienles lempm quia
rvr
hora est jam nos de somno surgere. Nunc enim
, .
propior ett noslra salus, quam eum credimus.
Photii. Praecedeniibus autem haec adaptaia sunt,
. , \
et ad illa adjecta sunl, aniplificando adbibila, et . , eihorlalionem ad illa qua3 dicia suntexhibeniia. Qi- . ;
busnam vero supra diciie? Omnis anima poiestatibus
$ublimioribu$ subdiia s i l ; ct: Reddite omnibtu
debita,
,
, , \
el quoz sequuntur. Haec igilur, dicit, facite ob ea quae
. , , ,
dicla suul, et ob illud imprimis. Quam ob rem? \ . ; Scientes quod precisum esl viuc noslrae temptig. Et . ;,
oportet noe, et ei dormiebamus nihil agentes, tan- \ , ,
quam e tomno, saliem igitur nunc turgere. Glarum
, .
eet enim nos nunc magis in line esse nostrae vita3, , quam cum credidimus.
C .
GAP. X I V Vgas. 5. Nam alius judicat diem iniet
* ,
diem; aliu$ autem judicat omnem diem :
unu$-. " *
quisque in tuo tetuu abundet.
. '
Photii. Et si igitur aliqois diebus alternis man
* ' ,
dncat, hle autem singulis diebua non debet de bis

\ , .
judicareetconderonareinYicem honcqui nonman
\ ,
ducat. Jejunat enim proximus et bonum facit, si
propter Deom hoc facit. Neque vicissim jejunantem .
oporiet condemnare non iejunaniem singuli* die- ' .
bu8. Non enim pracepii est, iia ut violatio judicium ,
caueetur, eed liberae voluntatie est. Sed unusquis- , . ''

que $ecundum proprium $m$um abundel; sive
quod
bene facit &emper jejunani, eive quod non benc * VTW
.
facit non semper jejunans.
D
, .
V E K S . 6. Qui tapit diem, Domino tapit.
.
Pkolii. Si vero do jejunio lotura boc iolelligere
vie, ita censeas. Qui judical cl arbitralur boiium , > " \
' ,
see singulie diebus manducarc, Domino sapit, id
,
.
e*t, in Domino boc arbitratur, boc enim propler
Domioum facit. Qui autem non hoc judical, neque . \ ,
arbilraiur, bonum esee singulis diebus manducarc, , ' ,
propter Domimim judicat illud bonum esse et arbi- , \
iralur.Gauea enim sunt illi quae mox dixitejus verbi: .
," .
< Unusquitqueinsuo sensu aeimai/.iQuoinodoaulein
tsluddicis? Paule ? rectedixi, inqnit, quoniam iqui , ; , .
jejunat eingulis diebus, el qui manducal singulis die- , \ '
bua in graliam Domini boc Xaciunt. Neque oporlet , . \
admodum judicare invicem in isto. Deinde caugam .
uiimit, et dicit, eianim qui manducat gratias agit Deo , . \
%

FRAGMENTA IN EPISTOLAM AD HEfflLEOS.

125*
. " - manducandoquoddedilbominibua viamet suflicien \ . tlam . Et qui jejunat gratias agit, quod dcdil
, hominibue robur el media, qoibus aliquis possit
\ , ' carnis passiones superare. Qui autem aliunde jeju . natautqui manducal condemnatus, sicut quidam
, , . bsereiicl dicunt, ba3C igilur de jejunaniibus ei inan \ ducautibus proprie non inielligenda sunt, sed dc
, \ . quibusdam aliis; non enim in omnes rcgula ista
. \ exlenditur. Ideo nihil in eo quod paulo ante diclum
. et capite convenit, quomodo in illo quod de
* . \ escis declaratur. Etenini ille qui, non roauducat,
, , non in gloriam Dei non manducat, sed tanquam in
' . ' flde debilis; illum aulem non oportet judicare pro pter tempus; quod principium doctrinoc erat. Qui
. \ aulem manducal singulis diebus et qui jejunat sin , - gulis diebus, non oporlet omnino neulrum neulri
\ incusationem injicere, quia uterque in gloriam Do . mini faciunt quod faciunt. Nemo enim no$trum $ibi
, . vivil, et nemo sibi moritur. Sive enim vivimus, D
, , - mtiio vivimut; tivs morimur, Domino morimur; sh
, . , vivimus, tive morimur, Domini sumu$. In hoc en
, . Ckriitus mortum est et resurrexit et vixit, ul iro , * rum et mortuorum dominetur.
.
1253

II. E P I S T O L A M 11 A D CORINTH10S.
(CRAMER,

t.

'

VI,

597.)

10 Quae enim tecundum Deum

triilitiw est, p&niteniiam in saluiem operalur.
In reliquo de trislilia secuadum Dcam philotopbalur, discernens eam a tristitia sacculi, et dicit,
QUCB enim secundum Deum irisiitia e$t pamitenii
operatur, sascuii autem tristiiia mortem, quand
propter bona aut propler honorem luget aliquia
Cum eiiim inslitiae remedium in tristiiia de peccatie babenda solummodo comparatur, in boc lantum
prodest, in reliquis aulem vel nocet, baec enim eecnndum naluram trislitia est. Non enim qui tristiliam sic habet secundum Deino pcenitentiaD\ admilleret aut se conderanaret, cur ergo trislitiam babuit ? Quod iu saeculi irislitia versari assuetus est.
C A P . VII. VBRS.

.
\ ,
, ,
,
, ,
.
- Q
, \ ,
\
. . ; \
.

111. 1N E P I S T O L A M A D H E B R ^ O S .
( C R A M E R . ( VII, .405.)
* .

Et iterum Ego erofidens

eum...
Photii. Ulud autem,EoO erofidentineum, quid vult?
cerie cum superius dixit illum fralrem et inferius
patrem, in medio signiGcavit, quod illa suni benevolentiae nomina etgratiae Ulius. lllud vero, nalura
et vere Deus slelit, inquii. Nam quis fidit in alium
aliqoem, nisi in solum Deum ? Sicut dixit, non audientes illura fratrcm et patrera, pulaie unura esse
e multis; Deus esl in quero scriptum est fidcndum
csse.
C A P . II.

. , ' ,
;
\ , ,
\ .
, \ > , .
\ \ \ ;
,
, '
.

VERS.

15

INDEX

ANALYTICUS.

Revocatur lector ad pnginat edilionis nosiroe. Lilterce a, b, c, d inchoanUm, mediam ae de*

paginam signant.

279 d. An aquse nsni lsraelitarora Inserrienles in sangoi

versae sunt, 282 b.
Abel nnimo paro et sincero Deum amans.THT b. Ejas neni
Aqua e saxo,figurasangninis Chrisli, 1087 b.
oblationes Deo, ibid.
Aqu^ homines dicuntur, 419 b.
Abel primus juslus, morti subjectus, 194 c. Abelis nece
Aquila baplizatur Hierosolymis, 819 b. Abjecfa rbriinfamaliir infermi polentia, 122 a.
sliana
religione ad Juda?os transit, ibid. Dlvluam ScripluAbrahae semen, Ecclesia gontium, 1190 a. Pactum Dei ram intprpretalus
Pst, ibid.
cnm Abrabamo. quale est, 1170 b. Abrahx filiosDeusde Arali vcrsos horici,
814 b.
lapidfbns suscitare potest, quo sensu, 227 a seq.
Arcus Dei in nubibus posilus, quid commemorat,
Abnmea sybilla, 11 c.
d seq.
Abyssus de quo Moses mentionem facit in Genesi, quid 1127
Arislolelis categori, 7r>9 a seq.
es, 139 a.
Aslerius
arianos, qui fuil episcopas orbis prope AnAracin* Beneae disripultTt, 1162 a.
tiochiam, 1162c.
Acephalorum errorde Chrislo, 1045 a.
Asterius in orthodo*a Odp erincatn*, qui de S. EupheAchelousfluvius,612 c.
martyre narraiionem edidit, U62b.
Aclioquid, ejus specles, 799 d. Ejus proprietates, mia
Avium duarum syrabolura, qua) pro expiando homine
802 b seq.
Adam non longe a gWia angeliea stabat, dum in pa- oiTprebantur, 1098 c.
radiso commorabatiir. 174 a. 1 iberum arbiirium ei datum, Azyroorum symbolum, 1083 c
170 c. Videns moriem filii sui, melius intelligU quanta

faerit sua culpa, 119 c. Manuducilur ad pirnitpntiam, et

filip orbatus jam animae suse saluiem lncratur, ibid. Adam Babjlon sanctificata perMagosqul adf.bristum adorannon seductus, mulier vero seducta, 446dsea. Oculi Adami dum yenerunt, 1191 b.
naptismu* aqune et baptismtis sanguinis, 1158 *eq.
et Kv aperti posl trangressionemmandati,quo sensu.51
&seq. Adamisfaclus tanquam Deus, quo sensu, 167 d seq. Lnlere Cliristi lancea confosso figurati, ibid. Baplismi
Adami el Evae tunicae pellieeae, 459 a ^.MelinsAdanium Chrfstfant pifectus, 219 c; 310 c; 1223 d; 1226 a.
Baptizati in Christum, rhrislum indnunt, 719 d. Sicoti
a paradiso e\pe li, cur, 170 c. Oponehat Adamum pro
discipuli prawlicabant, ila eiiam bapdzabant, 522 d De
deiino ad utilitatem generis soi ponas dare, 1065 b.
iEgyplii mulla animalia ut deos venerantes, 143 bse/?. baptismo in nomine Jesu adminislrato, 302 seq. Qua fonna
iEgvpiiorum prae^iigbtores, 278 b; 279 b; 284 a. iEgyptii dari debel baplismus, 314 c ; 330 c. Trium iramersiooom
symboliim. ibid.
fluctibus maris obr.iuntur, 195 c.
PMpiiznli in Mose dicuntur IsraeliUe. 514 b.
iC^yptum nnus inlerluit fluvius, nec multi eam suis
Baptistpriifigtira,mare Rubnim, 1087 a.
alveis persecanl, 275 c.
Barnaba^ apstoltis, nalns Typro, 690 b.
Aer spiritns Dei dicllur, 159 a. Ille est spiritus qui
Basilius, repia illa Ecclesias stola, opllmnsqne animaferebaiur supcr aqua, ibU.; 158 c.
Agnus in veteri lege sub vespere immolatus, car, rum medicus, 699a. Srribil contraEunomii ha?resim,ffcid.
Rlaspbemia in Spiritwn sanctum, qnid 970 a $eq Bla1127 c.
Amallhca Sibylla. 811 c. Ejus varia nomina, ibid. spbemare in SpiriLum sanctum, idesl in unam persouarum
SS.
Trinitalls, 431 c.
Aqjalthr corau, 642 c.
Rlasphemanii Deum in veteri lege mortis pcena InfliAnani** onns ex disclpuli*. 510 a.
Angpli non lapsi solium divinum cireomstnnt, 150 a. gcbatur, 566d5ea.
Eoram felifitas, ilnd. Vocantur coeli, 1146 d. Bonorum
C
-operum adjulores stint et socii, 130 a. Angeli singulis
genlibus praepositi, 842 b. Moyses angelorum menlionem
Callioiachns poeta, 814 d.
non facit, cur, 502 c seq.
Caniicus rainicorum, 423 a. Ejns scopns, ibid.
Angelus adversus Jacobnm elnclatur, cur, 1071 a.
Caprtoomio eol pgrpdiens diei incrementa facit, 758 a.
Anuelis lapsis ignis exterior paratus, 130 a.
Carncs a feris captae hominibus probibenlur , cur,
Anima ho-idnis soipsa et viiam ratrnalern etnnima- 139 b.
lcm habet, 1064 b. Anima prisca dignilali resiitula prr
Carpocras baptismo initiatus, 934 d. Imagincm Cbristi
Christum, 98 d.
circunige*tabal, 955 a.
Anni periodus in xv parlps divisus ab Angusto impcCbam ut parrieida jiidtcatur, cnr, siquidem nondum
raiore, eur, 73K b. Anni initium slatum Seplembri meuse promulgata erat lex qua? jubet honorare patrem et ma*b A"s , cur, 758 a.
trem, 10G7 c. f bam 1n ppccalum lapso,filiusejus maleAnuehri.sltis omnibus dolis ulcns illpctos pprtrabere dicitnr, cur, 1067 d. Ex illo orli sunl yEthiopcs et /EgJitelur iniiileritum, 1078 b Alios decipiet, alios acer- plii. et Libya tota 1 Pboenicia pt Paia?slina, 1067 d.
bissimis suppllciis cruciabit, ibid.
Cberubinse facips diviais propbetis sub quibus formie
Aritropoinorphiiarum delirium, 259 d.
revlataa, 55S d seq.
Apollinarius in prolixa deliramenla inpptasqne senCbrisius c1rcumcius ad redargHPDdom eos qui Vetns
teniins labitur, 91 n. Asserit carnem Chrisli assumptam Teslamentum blasphemabant^ 691 c. Fugit Mgyper Deitalem consubstaiilialilatem DeiLatis simul possi>tum, U91 b Cbrislus Ipprosum tangil obslame
dere, 691 d.
egali immunditia, cur, 410 b $cq.; 414 a. Cur Chrislus
Apolloqui per snam pnrdicationem Epbcsum occupa- iisus esl luto, non aalem alio modo ut oculos ca3ci cnvit, el inde in Atbaiam transiit, 690 b.
rnret, 99 c seq. An Cbrisinn) matrem suam agnoscere
Apollodorns Kryihra?us, 811 c.
erubescpbat, 984 c. fhrishis dicil cx SP ipso non loqui,
Apostoli cumiffnari essent^rhotorps oranps snppramnl, quomodo, 835 b. De Chrisii sudore sanguineo991 b seq.
qi:omodo,946e. Aposioli mi.sericordia in pupCTvs vbicii, (Iirisli mors volmuaria et involuntaria Palri, qno sensu,
q ia rircumstantia, 302d. ApostoU ohrii diciinliir , 5;U)a. 174 c seq. Cbrisli mnrs volnnlaria et involunLniia diabolo,
Apostoli JoannisbapJismum rereperunl, 719 b. Apostoii quo sensu, ibid.; 175 a &eq. Chrisli sangnis rpdemptionis
non in.fejlipebant ea qua? eis dicobuntur aCliri.sto Jle ejus noslrae prelium, 179 a seq. Christi precalin in CHICP aa
passionfi, 955 d seq. Galilari vocnnlur ab angelis, cur, evpnta sit cofifirmata, 1159 b. ( hristus apparet in Hipro722 b. Coeli sunt qui enarrant gloriam D P I , 1146 c.
solymis ante 3ccpssum in Gaiilaeam, an in hor promi^som
AqusB in /Egypto in sanguinem verluntur, an omnes, SUUIR violavit, 651 a scq Cbristus inlra 40 diesundecies
^75 a seq. An Mosifluvlalpsaquas in sanguinem convpr- Unlnm discipnlis apparuit, 715 d. Christus veniens in
ienli adcrant falsitalis molilores sua adhibcnles maleilcia, raundum, in judicium faclus est, quo seosu, 122 b uq.
T

1257
INDEX ANALYTICUS.
125
Chrtstus jacet ruinam et resurrectionem mullorum.
Diluviuro astruitor, 146 b.
827 b seq.
Chriscus primogenitus omnis creatura, 122 b seq. Df- Doclriua Cbristi, quam excellens, 459 a seq.

citur legatus a Patre, 858 c. Animaruin et corporum meEcclesiasies homines mauuducit ad naturaa compreheiw
dicus, 414 d. Lux nunquam vesperascens, 478 a.
Cbristi nalura pro bypostasi surnpta apud Cyrillum et siunem, 423 a.
tleemosyiia3 praeceptum figurale expressura, 335 a,
sexcentos alios ex Patribus, 1U45 c. ln Cbrisio du* voluntates, 934 b. (hristi voluntates quates debeant dici, 539 a, 418 c.
507 9 teq. In Christo diversae naturse, diversse eliam vo- Elias Carmelura babilavil, 1206 b. Quadraginla diebus
lnntates, 511 c. lu Chrislo du natura? consiituunt ejus jejunat, 723 b. Iu coelum r^pilur, 698 b. PraBcursor adbyposiasim, et nori una, 515 c, (hristus non babebat veotus posleriorts (brisii, 1206 a seq.
Enos Deus vocalur, 563 a. tilii ejus filii Dei, ibid.
iguoranliam, tametsi naliiraB ignoramis esse dicebatur,
Epimeiiida vaies Cretensis, 814 d.
510 d. Anima Christi cognitiouem omnium habebat, uon
Epbod, signiticalio hujus vocis, 631 b stq.
gratia sed natnra propter tnionem bypostaiicam, 511 a.
Esdras iospiratus Ribiia universa iu menioriara revocaCircwmcisio sigiilum quod Abrahami progenlem a c3teris gemibus dislinguebal, 638 b ; figurabat graliam di- vit scriplisque Iraditlit, 815 c.
Ethnicorum populus pullus dicilup, 1075 a seq,
viui baplismalis, ibid. Symbolum esifideliumqui Curueui
Eunoruius AnomaMis, dicebatbaptisma confeni cum ineuam niMCeraiil, /6frf. Habet iiuem iu Cbnslo, 1170 c.
Toeatione Dominicue nioriis, 314 e.
C*ci nali curatio, 99 c.
Euphemia(S.) mariyr, cujus vila ab Asterio scripla fuit,
f.ommunio carni Christi immaculata?, 454 c. Comimmicando idem curn Cbristo corpus eOicimur, ibid. Qui conw 1162 b.
Euripides, 811 b. Scripsit prologuin Lamias, 811 b.
munionem percipere debet, purum et pravis operibus
Eusemi Pawpbili bjyresis, 998 d.
aiicnum se praestare debet, 454 d. indigne communicans
quibus comparalur, 454 d; 455 a. Jndigne communicauF
tes haud meliores Judseis qui Cbmtum crucifixeruut,
Fenura, quinara ila vocantur apod sacra Eloquia. 231 b.
455 a.
Vcne anie peccatum astabanl coram Adamo serviiulom
Corporis sanguinisque dominici pprceptio, est intelconfilentes, 1055 c. Cur creata?, ibid. Fera a\ida est,
leetualis quaedam alimonia, animaj vircs reiicieus, 451 d; suam
ad moius peiulaniissima, leges beoiguilalis el maosuelu454 a.
nesciens, 139 b.
Creatio commune opus personarum divinarum, 930 c. dlnis
Fetus iiiformalum, quando anima ei adjungitur, 1090 b.
Creatoris quatuor operationes, 95 d. Pater per Filium et
Filius splendor et gloria 1'alris, 323 a. Filius imago
per Spiriium sanclurn creare dicilur, 910 c. Cur Dcus
consubslantialis
259c. Imago vcra
creavil ilios qui iu peccalis vitam consumpturi erant, 126 a liicominiitabilis,
Patris,
a; 1030 a. Filii et Patris comnniuis dignilas,
%eq, Creaiio honiinum ei ipsis melior et Deo conveoieutis-nalura 983
et poleslas, 86 a. Unam persouam tecit cum assima, 126 c.
sumpta natura, 259 c. Au deilas iu Filio sil circumsfripta,
Creatura in Scripiura vocatur non sohim, quando ali- vel
non, 213 d. Vere fuit bomo et bumanis volunlarie
quid ex nihilo esse Incipil, sed et quando aliquid, quod subjertus
esse iutirmilaiibus dicilur, 570 d. Creal r adest, in melius miilalur, 859 b. Crealura* genus iuplex, ministralorque
creatarum rerum dicitur, 930 c.
850 a. Creatura nova est, qui est in Cbrislo, 858 dseq.
Filius
Dei
raanifesaius est in polcstaie 1114 d. Solus
De creaturarum natura oinuia esse pulcbra dicuulur, judex in fuloro
sa?culo, cnr, 950 d.
141 d.
Filii Dei peccatum iioiifaciint,quoseunsu lllb.FiliaOux Christi tropaeum contra dlabolum excilatum, 186, lionis
hujus duplex modus, 114 b.
d. Crucisflgura,virga Moysis, 1087 b.
lOvoam fodieus iucidet in eam, quid illud signiflcat,
Cyelus quiiiquenoalis seu lustrum apud Rowauos, 738 a 422
b.
seq.
Frumenlum, quinam lla appelanlur in Scripturis saCyclus anoualis seu Jndicum, 758 d.
cris, 251 b.
D
G
Daemonum cognitio etstatus, 1014 d. Da?mones mundi
Gabriel
archangelus
genli
israelitarum pra?positus,
rec;ores vocati. 711 c. Spirituaiia uequitia3, 714 b. irucis
c.
Iraaginera cura magnoborrore exlimescunl ac longissime 84iGale
mons
Pala?sl1na3
830
d.
fugiunl, 130 a. Ab jEgypiiis ligurali, 1037 b.
Genus, 478 d. De geuere et specie dubia diversa solDavid pater Dei incaruati, 2i)5 a. David panes oblatioibid.
nis toniedens absolvilur, cur, 67 b. Diavid ephod accinc- vuntup,
Giscala patriaroajorumS. Pauli aposloli, 687 c. Olim
tus esl.cur ? 112 b, c. Davidem propbeiain lanto succum- urbecula
nunc vicus in Juda>a, ibid. (iladioiuin duoruiu
bere permisit Deus, cur? 1143 d. Davidisjus.su populus
lnemoratur, 1163, d. teq. David Yir secuodum cor Dci de quibus loquuulur discipuli, syuiboluin, 6J
appellaiur, 1166 b.

bemoslbenes, 558 c.
Hsretici canes dicnotur, 939 d.
Dei nomlnis variae significaliones in Scripturis, 562 d
Hebdomadis sepiem di**s, a quibusfiguranlnr,1091 c.
seq. Dei nomen apud Judaeos lilleris usilatis uon scribeinsurgebanL ad murniurandum de suo duce,
balur, 567 b. Sed quatuor liiteris peregrinis et exoticis 235Hebra?i
b. Heb 83orum puerorum sanguisde aquis Nili cbmafigurabatur, ibid. Ornabat froutein surami pouliOcis, 567,bat,ut
sanguis Abel de lerra, 271 a. Coutra natura? legem
c. Ulruro Deus ac deiias idem sint, an aliud 198 b, 199 lucis pnvaiione
mullabanlur isti piieri, 279 b. Hebra$oa. Quomodo cum Deum unuin, ires auiem hyposlases di- rum libri m caplrvitate
cremali, 815 d.
camus, 198 a seq. Deus uous el iria dirilur, 898 d. Dei HercuUis laboriosus, 642
c Poeis in manibus Herculi
naluia incomprehensibilis, 698 b. Dei immensiias, 1059 cornu Amalibea) pouunt, cur,
ibid.
c; 1014 c. Deus esl in oauii re, quomodo, 463 d seq ;
urbs obsidione cingitur a Vespasiano
466 c. Dei polenlia et amor rubo ardenie nee combusto et Hierosolynntaua
58 c, seq. AL\ia appebaiur de Adriani uomine,
designautur, 1079 d. Deus omnis clemeitli* saUitisque 690Tilo,
d.
fons, 75 a. Dei beoevoleutia bumano generi invigilans,
Homines
angelis superiores, quomodo. 1047 *teq. Diduplex, 98 d. Quas Deum vindicem justumque demoaetrant, 127 b. sit severiias el duritia in Deo qui propler nilas nobis dala crealione, 254 c. llomo I eus \ocatur,
062 b. Homiues ex nibilo couditi, 503 a. Homiiils cieaparvam manducalionem iniulit tantam panam Adamo et
1>83, et illorum poelepilati, 1062 d. Deus sii auclor tio de terra, 90 c. Deus flnxit aiiimanli corpus ex diimali, 78 a seq. Au bouilali Dei repuguel creatio rnalorum fluenli inflrmique ac lerrearaaterie.247 a. llomo ad imaangclorum qulbus parati sunt crucialus a;terni, 130 b. ginern Dei condilus, quo sensu, 251 a. Quomodo secimD G I justilia iniquitate bomiuum statuilur. quo sensu, dum Anlropomorpbytas, 259 d seq. An bomo solus faclus ad imagioem i, 254 b.
454 b.
Humana ualura n.agniiicalur el deprimitur, quomod\
Discipuli Christl omoi cura lerrestri arcenlur, 55 b. 114
d seq.
'
Nibil necessarium discipulisdeflcii, sive id parvum esbet,
Hnmanum genus duobus Qliis in parabolam Induciis
siv( magnum, 62 a. Ephesi eraul discipuli quidara qui
siguificalum, 242 a.
Jo nnis baptismo loti fuerant, 507 a.
I
Diabolus ex iisdpm cocl^stibus ordinibus dflapsus factus
est priaceps malitiae, 127 d. Hosiis generis nosiri insolnIdus, quid, 1043 a.
bilibus vinculis traditur, 306 a. Diabolus et pjter diaboli,
Imagiues sacr, 654 b seq~; 947 c. Pagani, Judaef ef
551 b,$eq. Uiaboli varia nomiua, 1039 c; 866 d. Diaboli qui Mauetein sequuutur nolunk Christum per imagiaem
Ugura, Pbarao,1087b.
esse expnmeodua) 934 c.
m

1260
1NDEX ANALYTIOUS.
1259
Lilteraram sacraram ooDtrarieUe dispeUllor, qnomodo,
Imago germana Christi, 947 d. Iconomachi dicuot
efligiem Cbristi diversam esse apud Komaoos, Iodoe, fii *eq. Litleraruai sacrarum obscoritas, onde veaiL
815 a uq,
Gracos et iEgyptios, 947 n.
Locus ubi, 803 d. Ejos proprietates, 806 b teq.
lmpius nou videbil gloriam Dei, 141 a.
Lotbi uxor in salis columoam obdurata, divinam rirIncarnalio, 931 d; 934 b. Incaroationis causae, 906 d.
tulem prasdicat, 227 b.
Quomodo Paulus incarnationem prsedicabat, 322 b.
Lucas
a Deo afiteius, 211 a. EvaDgelic ejos narratioIufanlium csedes, 191 b. Cur Chrislus nalus peraaiserilsui causa infantium caedem evenire, ibid.; 194 a. In- nes, ibid. Ascensionem infineEvangelii lalius prosequi*
faiiies bi martyrii sanguine circumfulsi tanquam magni tur et ab eadem Actuumfecitiniiium, 715 c.
Lucianus (S.) ascela el marlyr, 819 d. Sacram Scriploregis salellites, ad limbos dirigunlur, 194 d. loferQus
taula inDumerum insontiura multitudine territus ,/wi. ram interpretatus est, ibid. Liber ejus maauscripius.
lpsis ipfantibus beatis immarcessiblles corona? intext Nicomedia) iuveutus, 822 a.
Lunatici, quinam ita appellabaulur tempore Chrisli.
sunt, el lselantur beaiissima visiooe rerura opUbilium,
md seq ;118d. *
195 d.
Lunae influxus in tnorbos ex corruplis bumoribus naIoiquitas hominura Dei justitiam statuit, quo senso,
scenles, 118 c.
431 d.
Luslrum, cyclus quloqaennalis apud Romanos, 738 a.
Jnjuriam pati jubemur quando, 71 a. Quando verbis adversanlibas uti licet, 71, c.

Ira Dei, non causa peccati, 291 b seq. Ir divin

Magi ex Orienteei Perside adDominicum partum primi
motum inceodit iraprobarum nostrarutn cupidiutum proaccesserunt, 1147 c.
gressio, 294 a.
Magnes, quid sit, quomodo adhuc vocatur, 726 b.
Jsaias, relicta visioae, de coelo el terra dissent, cur,
Maluin, quid sil, 78 a; an Deus sil auclor mali, ibid.
862 d, seq.
Maona divini cibi Qgura. 1087 b, 1168 d.
Jsrael nomine vitis desigaata, 1075 a.
Manichaei docebanl (hrislum lantum secoodum appalsrael vocatur priinogemlus a Deo, cur, 1145 c.
rentiara carncm sumpsisse, 694 a.
Margarilap, praedicatio Verbi divini ct corpus Doroinicura, 959; c; porcis projiciendaB, quo sensa^ ibtiL
Jacob et Leia, 1162 d. Jacob petrara ungens, cujus Margaril res sacra3, ipsaroiracula.9i2 b.
figura, 1050 b. Jacob vocat Kacbel oiulierem suam elsi
Maria ex Iribu regia et sacerdolali oala. 166 a. Ejus
ejus commerlco nondura fuerit usus, 167 b. Jacob liberis sancta conversalio suspicionem avertebai, 165 d Ab omni
suis benedixisse diciiur, cum nonuullis cerle maledixe- bominis commercio munda, 166 c. Diriiur conjnx et
rit, cur, 1071 c. Jacobi praedictiones, 1074 a $eq.
virgo, ibid., 167 b. Qusenam verba io corde suo coofereJejunanii Cbrislus praecipit ut caput suum uogat oleo, bat, 822 d. Maria posl partum virgo permansii, 867 a.
554 c. Jcjunare cum gaudio, 971 d.
Maria3 Yirginis auimam gladiiis periransivit, quando,
Jejuim lempus quadragiuta diebus constat, qaare, 878 d.
723 *seq
Maria Magdalena, ex qua Cbrlstus septem da?monia
Joauncs Baptista Deo ab inCautia consecralus, 1002 b. ejeceratj 834 c. Traditus eara Virsioem mansisse quoad
Joaunis Baplistae viia in deserio, 1007 a $eq. Quare Sal- vixerit, tbid. Mariae Magdalenae nen penniltitur langere
vatoris discipulis baptizantibus, adbuc baptizabal 4oanoes Christum post resurrectiouera, cur, 986 b.
4o3 b, $eq. Joannis Daplisma, quid pneslabat, 1223 d. Si Maria quae unguenlum attulerat dicitur post obitum
Joanuis baptisma peccalorum remissionem prsestabat, Dominaa nostne I3eipara3 Kphesum venisse ad Joannem
iuidnam a Dominico baptismatc diflerebat, 211 a seq. Evangelislam, cursum suum apostolicum marlyrio abntcr natos inuiierum non surrexlt major Joanne Baplisla, solvisse, 854 c.
1011 b 1154; d $eq. Minimus in regno ctrlorum Joanoe llars sidus cursura suum 15 annis absolvens, 758 b.
Baptisla major esse dicilur, quomodo, U55a seq.
Matlbsei Evangelium, ubi desioit, 715 b.
Joannes Lvangt lisia bislonam ascensionis io fiiie non
Maximus (S.) defensor vera pielatis, ejus scripta,
tradidil, 715 c.
507 a.
Joannes ConstanlinopoUtanus, 726 a. Ejus oratio de
Mercurius, 642 e. Tn manibus Mercurio cornu AmaU
jejunio, ibid.
tbea? poetae ponuot, ibid.
Joannes Climachus, 1099 c.
Michael arcbangelus Persarum genti prappositus, 842 c.
Ju !as avariliae cupiditaie lenebatur, 562 d. Judas in- Obsislere dicilur Gabrieli arcbaugelo, geuti lsraeliUrum
diguatur de unguento in vanum efluso, 363 a. In Dorai- praeposiio, cur, 8i3 a $eq.
nura el Magistrum proditionem cl mortera el sepulcrum
Miracula Chrisli, in quorum gratiam palraotar, 1054 a
medilaiur, \b'xd.
$eq.
Judaici regni divisio a Deo facla dicilur, el tamen poMors nostja somnos vocatar ab Apostolo,roorsvero
pulo vilio verLilur, 1158 c.
Cbrisii mors, cur, 862 b seq.
ludaeis nou licuil eduiia immolare aniraalia nisi coram
Moyses enutritus iu aula regum ^gypliorum, 195 b.
labemaculo, cur, 1099 a seq.
Suam geutera a dura servitule liberat, 195 c. An Moscs
Judaeortirn ei Samariianorum cuUiis diflerentia, 462 c iguoraverit cirlura rcgnorum, 107 b ; cur Judaeisde eo
scq. Judaeis probibitum nomen Dei proferre, 567 b. U l - non loquitur, ibid., quorum Moses hisiorium conscripsit,
leris usitath non scribitur apud illos, ibid. Juda3i mm 139 a. Moysis inanus fil leprosa, 1082 a seq. Angeiux
eredebaut miraculis Cbristi, cur, 474 b seq. Judaei g'a- vult occidere Moyscn, cur , 1082 b $eq. Moyses ubulas
diis (Toiisiimeiidl traduutur in obsidione urbis Hieroso- legis conterit, cur, 1095 b. Parvt peccalj causa pollicilaro
lymse a Vespasiano et Tiio, 58 c.
lcrram a longe videt, 1111 d $iQ. Moyses Ogora Cbristi,
Judicii dies et boratbrislo ignola, 670 c.
1087 b.
Julianus Apostaia iropugnans bacc verba Cbristi, t VenMulier peccatrix in domo Phariwel, non autem Simonis
diie qu possidetis et dale pauperibus, refelliiur, 618 a leprosi Jesum videt, 359, c. Lazart soror erat, 563 b.
tcq ; 634 a. Scribit conlra religionem, 650 d.
Ejus aclio laudatur, 559 d; 595 a. De variis mulieribus
jugum non ducere cum infidelibus, quid, 555 c
Dominicos pedes seu caput angueoto ungentibus, 563 b
Jusltis ut palmaflorebit,430 d.
seq.
Juramenlum Dei, quo sensu Deus jurare dicitur, 878 a
Mulier salvaU perflliommgeDfrationem, qno sensn,
450 b, $eq. Mulier subjecta viro, 643 b. Poteslaiem habbt
seq.
in caput suum, quoinodo, 643 a seq.

Kalend, quid, 1043 a.

Neslorius de coniaminatis calicibos Pauli Samosatensh
bibens, 931 d. Duas byposlases in TJirislo admiltit, 1046 b.
Lepram lo veslimentis inesse, quomodo intelligen- Neslorius dicebal personam bumauam in Ghrisio nudatam essc divinitate, 526 b.
dam, 1098 a.
Nicanor qul Alexandri vitam scripsil, 811 b.
Leprosum Cbristus tangit non obstante lcgali immunNili oslia septem. qus imraitluulur 1D mare, 275 a.
ditia, cur, 410 c, seq.
jEgyptii illum tluvium Deum nuucupabant, 279 a. Uti
Lex naluralis, 1067 c.
Libertas noslra, unde venit, 882 c. Obedientia manda- fructuum vila?que datorera colebatit, ibxd. Quomodo
lis Dominicis libertatem noslram corroborat, 882 d. In aquae illius faclaa sunl imrauodae, corrupbe ioepUe, polui,
libertalem beatam revocali a servitule dura, 391 b. Car- ibid.
Noe ebrielalis arguilur, nec po?nas solFit, cur iHOb
II.U serviius macbinutur vasiare virlulis ct libertalis de$cq. Noe lege aniiquior non scnpsit Geaesim, 146 a.
corcm, 591 c.
t

1261
INDEX LYTICUS
1262
Nomen Dei eumere io Yaoum, 551, b seq.
Profeoorura aoclorom tesllmoiiia qun in eacris Litlerts
Noaie, qu|d, 1045 a.
allegantur 814 b. seq.
Prophetia obscuris imaginibus obombrata , cur, 917 b.

Proverbia mores bominum ordinant. 423 a.

Oblalio recta, qusiiam est, 646 d.
Providenli divina3 iribuunlur maia qu nobis
Oleum symbolum gratia3 Spiritus sancli, 558 d.
accidunt, 78 b. ProvidenliaaDel, quid sit, 98 a seq. Pro
Orifffoes doclissimus neque roinus errorum plenos, \idenlia divina ad quid pertingat, 222 a. An hrec verba
90 d. Ejus senienlia de paradisi planlis et Evae produ- Pauli : c Nunquid de bobus cura esl Deo, Providenti
clione per cosiam, 439 b. *eq. Ouid censueril de tuoicis divinae adversantur, 222 d. Providenlia Dei, 871 b 1074 c.
pelliceis Adarai ei Evae, 439 c.
^ ^Psalmorum ba3c iuscriptio : linem, > quid siguiAcat,

Pylbagorei quaternitatem colunt, 1050 a.

Pagaui canes dlcuntur, 959 d.
Pytho, sibylla, 811 c.
Panis cuelesiis el viviticus praebctur post aqu divinam
Pylhonis spiritus, quid est, 454 a seq
regeneralionem, 419 d. Pams qui de caelo descendil et
Q
inundo dat viiain, 419 d.
Parabola? eloculio quibus leglbus subjecta, 238 c. ParaQualilas, ejus spccies, 786 c seq. Praadicator qualitas
bola defilioprodigo, 866 a. $eq.
quadruplici modo, 790 b. lgus proprieiaies, 791 c.
Paradisus lerrestris, qualis fuerit. 106 b. Certaminum
Quaoiiias, ejus species, 782 b seq. Ejus proprietates,
praemiura est, prseludium regni cnlorum, 110 b. Ejus 785 c.
de criplio, 135 a. $eq. Qoare paradisum planlavit Dens,
R
Adamum statim Inde expulsurus, 382 b. teq. Paradisi
plantas quiuam negaveruot, 439 b.
Redemptio bomani geoeris per Verbl exinanitlonem,
Paschae vocabuh vari sigoificaliones, 1085 a, celebra- non vero per aliquem ex incorporeis virlulibus genium,
tlo Paschae, 1085 b.
iieque per s mplicem bominero, cur, 925 c.
Pater in opere creationis ac providentiae nibil separaRegni cuulorum nulla mentio apud Mosen , cur. 106 a
tum ant divisum a Filii voluntate facit, 86a, Non cessat $eq.; 134 b $eq. Reguum caloiuni annuntiaiura Cbrislo,
opcrari Pater, neque Filius, neqne Spiritus sanctus, 9 ) b. non a Moyse, 107 d. Regnum cceSorum coeleste babilaPater ob passionis uLililaicru libenti laeloque auimo Filii culum multo excelsius uiviniusquc quam paradisus, 110
sanguinem suscepisse dicilur, 190 a. Paler Oirisli major b. Rrgui coelorum bona immeitso intervallo exsuperant
illo, quo seosu, 603 c seq. Paler numeraius primus e bona paradisi tcrrestris, 135 b. Regfinm crcleste propersonis divinis, cur, 915 a. seq.
niiltiiur his qui omnia propler Clirislum desoruul, 58 a.
Pauli (S.) patria, 687 c. Paolus aliquaudo dixlt se
Hclaia ad aiiquid, 794 c. Relata ad ailquid qualuor
Tarso Datum aliquando autem Rom, an'menlilur, 959 a. proprietales babent, 795 c
Paulus, vir ille excelsus, sancti Spirilus lingua, 222 d.
Reptilia, cur creata, 1055 d.
Paulus, clartsslma luba S. Spiritus, 510 d, Cor se idintam
Restriclio modeslls bominibas familiaris est, 79 c.
voeat, 575 b ; 578 a. teq. Ejus laus, 578 b $eq. Coghari
Resurrectio triduaoa Chrisli. 267 au. llbrislus resurreDOD polesl eum linguam Graecam eorrupisso, 582 c. Eju* ctioue suaresurreclionis omnit)U> communis dedicilioiiem
modus dicendi, qualis. 583 c, seq.\ 587 a seq.\ 1590 d seq. ei luniiarueninm statuir,.207 a Resurrectionis commuuis
Tn Epistolis suis nomeu praemittit, cur, 747 d. Ad Alhe- auspieiuin dal Cbrisius, 306 a.
nienses verbafacieos,a propriis eorum inscripiionibus
Rubus ardens nec combustus, figura Christi, 1079 d.
argupienta desumit, cur, 946 d. Paulus compievit qna Cur in rubo nec in alia plauta Deus Moysi apparuerit,
Cbrislo deerant, quo senso, 706 b. Ad Paulum nonuulli 1155 b; 1082 a.
irahunl vatkiuium Jacob ad Benjamiuum. 1079 b SCQ.
S
Paulianistae duas hyposlases in Christo asserunl, 931 c.
Pauperlas facit mariyrQs, 62 d; 63 a. Eos qtii a pauperSacerdolum divershsma3 vestes, 1094 c. Quare is qul
lalis laude exciderunt muilarum rerum et sollicitudo et baeresim reliquit sacerdotium ambire possil, ille vero
cura excipiel, 62 d. Pauperlatis ronsilium, 615 d seq. qui macu'is corporeis mlicitur, ad haucdignitalem invebi
Scopus Salvalor.s paupertaleoi suadenlis, salus auiinorum, Don possit, 146 c scq.
626 d.
Saducueorum secia, 503 b.
Pauperis misereri, fenerari, Deo. 419 c.
Sal lerra, qainara sunt, 1194 b.
Peccire\ocabuli varite sigriilicaliones, 287 c. Peccare
Salusex Judsis, quo seosu, 463 a. seq.
buman voluntalis esl alque arbilrii, 127 a. Pcccatum
Salvalor noster peira scantlali perc untibus, 342 a.
vitandura, quibus modis, 1123 a icq. Posl percandi acLum, contemuat malreni suam com dicii: c Qnas esl maler
ut plerumque peccati cogniiio supervenil, 131 a. Peccan- mea? 342 a. Salvatoris nomen Filio Dei congruit, cor.
tibus puiriie slalim expetuntur, cur. 1106 b. Peccatum 190 c. Salvator leo vocalur, 246 a. Salvalor nonuunquaiQ
morlem gonuit, 1035 b. Peccaturos homines non opor- miracula sua inlermedlos bomines et ih Synagogis pairatuisse a Creatore nativiialem soitiri, objicilur, 127,a
bal^ nonnunquam vero illa publicari non paLiebatur,
Peicatoruni remissio per Spiritum datur, 370 a. Pecca- cnr. 743 c.
tum in Spirilura sanctum, 367 d.
Samarilani adorabant quodne$ciebant,quomodo, 462 c.
Samarilana rnulier 458 a.
Peripsema, quid apud velercs, 751 b.
Pelro claves regni coelorum danlur rect confessionts
Sambethe sibyila, ex fi.iis Noe uior, 811 b. Quid vatipremium, 934 b. In confessio;ie Peiri Ecclesia slabilita, cin:rii, ibid.
el conira porias inferi commuuita, 934 b. Peims princeps
Salana? iradere, quid sit, 1118 d. Salanas renuQtlamus,
apostolorum gpnerales adhortatioues dispersis Judsis non autem pravis bominibus, cur. 1050 c.
scriblt, 510 c. Manibus ambabus Kiibernans lingu cursu
Scandaa, quapnaru sunt, 103 a. Qnomodo ex necessilate
ecripturapque celeritatc. ibid. Afflalo divinitus animo lo- Inroundumveniunt, 103 b seq. De scaudalo io Cbrislum,
quilur. *bid. In nomirie Jesu claudum ad Speciosam por- 371 a.
tam sedeniem sanat, 525 b. Petrus qui nullum siudium
Scriptiira? sacra; variae editiones, 819 a seq. ScrtpUir
posuii in Gr icarum vocum elcctione, 558 a. Saluleiu sacrac intorprelaliones quiiil* el sext?eindoiiis inventa?,
aiiimariiro andiloribus inserere curam babuil, non leno- 819 cseq. Contradiciiones qua* in Scripiura divina vilinari, ncc applausum sibi concitare, itrid. Petrus mortem dentur, undefluut,60 c. Scripturarum sacrarum obscuChristi apgre ferens, iticrepatnr, 1170 c
rilas unde oritur. 83 c ; 86 b seq.
Pbarao iinpius masculis infanlibus Nibim pro carnifice
Septembrirocasesaciiticia splendidiora apud Romaoos,
consiihiit, , b. PbaraonU cur, induratucn a Deo, quo cur. 758 c.
seasu, 78 d; 79 a ; 285 a $eq.
Scpulcrum Chris.i novum et proprium, cor. 1227 d.
Pholius dicit se coufecisse volumen in quo congenmScverianorum error de ( hristo, 1046 a.
tur voces usilaiiores, quas \arios signiQcatus habeul, 154
Sibylla?, quot fuerinl, 811 b $eq.
c. Olim in riialeclicis exercilationibus artes topicas exSimonmagus bapiismo initiahis, 934 d.lmaginem Qiristi
plicavil, 495 a.
ciroumgeslabal, ibid. Qnod de imaginibus senliebat, ibid,
Plalonicae ideao . 479 a seq. Plaioois respublica,
Silus, ejus proprielaies, 807 a seq.
656 a.
Spiraculum vita?, bomini dalum, quid, 258 a.^
Pontifcx stimmus in veleri lege tianm In capite haSpintus sancti (igura, nubes, 10S7 a. An Spiritus saobuisse diciiur, cur. 854 d seq. Ponlifiris capiti impouilur ctus fcrebaiur super abyssuin, 158c seq. SiSpintus sanliber Evangelii quando consecratur, 855 a seq.
ftus ex eodem priuripio procedit cum Filio, quomodo
acquirit nomeu Fiiii, 206 eseq. Spiritus sancti vis,
Populus Dei numeratur, cur, 1103 a.
Porci quibus non sunt projicienda) ma-garita?, quinam 2^1 c Spiriius sancli dona inler sc diHenmt, 251 c. lu
Spiritu sancto Cbrwlus ejecii damonia, 375 c. Spirilui
eunl, 939 d uq.
?

INDEX ANALYTICUS.
1264
1263
sanctiis indomeotum credentium appellatur, cur. 722 a.
Velum templi scissum cum Christos in ligoam allolleSubstanliaquid,767 d.seq. Ejus proprietaies, 775a. $eq. retur, cur. 966 c. 1226 c.
Suppliciorum perennius. Unquam mali culmen, sceleVeQtilabrum In mana Def, quo sensu, 230 c. 1191 d.
ratis horainibus adjicitur, 231 a. Igni inexstinguiblU traVerbum quod erat in principio, quod apud Deum erat,
duutur, ibid.
Deus ipse, 454 a. De virgineo sanguiue caroem sibi adiSymeon qui Christum ulnis suscepit, iium erat sacer- piscilur, 454 b.
dos, 825 b. *eq.
Vespaslanus Hierosolymam urocm obsidione cingil
Symmacbus, 278 d. Symmachi versio, 302 b. Samari- 58 c.
Unusad Judax>s accedil el ilerura circuoicldilur, 819 c.
Vestis naptialis, qusnam sit. 102 a. teq. Veslis alba
Divinam Scripluram interprelaAur, ibid.
symbolum laelitlae et sancii gtatus, 534 c.
Vetos tesiamentum mali genii malum opus calamDian
tur Marcionistsp, 95 a.
Viclus necessarii cura, renimque superfloartim solet
Talionis lex, 263 c. 350 a. seq. 635 a.
precipae imperfeciioribas maltum aoioi deirimentuni
Temporis categoria, seu dequando quaestio, 810 c.
afferre, 54 b.
Tenebro quid sint, 138 d. seq. 1035 a. 246 d. seq.
Vinum novum, NovumTeslamentum anl gratia Cbrisli,
Teme orlus, 1054 c. Terra ia seternuin sut, quosensu,
1199 a.
V27 c. uq.
Virtutes quas in medium profeire oporlet, 745 b. VirTbeodolio, 279 a. natas Epbesio, 819 c. Haresim Marcionis Poniiciampeiusestelabjuravit, 819c. Scripturam lutes qu in obscaro haberi debent, ibtd.
Vila bumana umbra, somnium, fuuius el vanitas appellftsacram ioterpreiaius est, ibid.
tur. 951 c.
Thucydidis magiiiloquentia, 558 c.
Vitri num sit meotio apud Moysen, 278 a.
Titus Hierosolymam urbem obsidione cingit, 58 c.
Voluntas, quid est, 510, 511 c.
Tburibula faciiosorum circum altare Deus dislribul
pra?sciibil,cur.ll07 b.

TrioiUUs dogma aairuitur, 1062 c. 720 d. 890 c, 931 c.

Zabulonis marittnras iocolatas, 1078 a.
V
Ziiaoia haereliea. unde oriuntur, 311 c.
Zooam non babeodi prasceptum, neque calceamenta.
Vacoas cortm Deo non apparere, quo seosu, 139 d.
Vaieotiuas fatoe asserit carnem Verbo aduDitam, non oeque peram, 51 d. An hoc pra?ceplum oonirariuin sit
e purissimo virginis sangutne solidatam, sed de coelo pratcepto habeodi cruraeDam et peram, ibid. Afl hoc prm
ceplo CbrUtus opibus lnlerdicai, 55 c
sorsumcorpas el devocat, 694 a.

ORDO RERUM
QVM IN HOG CONTINENTUIL
Deus bomines illo* qui 1D pectatis vitam consumpluri
PUOTIVS, PATRIARCHA CONSTANTINOPOLIeraol, creavil, rem pejorem pro meliore cligens. 126
TANUS.
Quaestio XIV. Quid est illud : < Aperti sunt eopum
OPERUM PARS P R U U . EXEGETICA.
ocuii (Gen. ui, 7), ei quomodo traugressio vim babuit
ln Amphilocbia Phmii Proiegomena.
1 ocnlos apehendi.
131
I. JosifBi HKRGENBOIIBER disseriatio historica-criiica
Qua?stio XV. Cur Moses in rosmogonla regoi etelode Pbolii qua~stionibus Amphilocbianis.
t rum meuiioncm ooo fecit, quamvis Salvalor dical illad a
1 De Ampbilochiorum uoraiue, origiue alque sco- constiluiione muiidi paralum esse justis. (Geu. 1.1 seq.;
435
po,
1 Mailb. xxv, 54.)
uuaestio XVI. uir iavisibilem terram Moyses uoa2 An Photius siugularum quaesiioDum auclor fue138
rit.
6 cupavit.
Oua?siio XVI . Cur probibet quin carnes a feris
5 De maleriis ac rebus de quibus agnnl Ampbilo139
cbian qusestiones.
10 capti homines comedant.
OuaesiioXVlll. Quomodo iulelligendum illud : c Non
4 De codicibus potioribus quibus ArapbilocbSan
159
qusestiones exbibeutur.
13 apparebis coram me vacuus.
Qujestio XIX. Quomodo non inter se adversantur :
5 De Arapbiiocbiauis quasslionibus buc usque editta.
c Ecce omuia pulcbra uimis, el quaj sequitur divisio,
6 De pra&senti Aniphilochianaruin qutttlionom edi- cum dicilur alia quidem ex animalibus esse munda, atia
tiene.
18 vero immwnda.
142
Ouffislio XX. Qoare ex ba3resi egressus bomo, si
If. Jos. Chnmorao! W O L F H prolalio in PhotH
quaestiones Amphilocbianas.
22 vilam agat irreprebensibilera, ad sacerdolium pervenit;
Jfl. A K G B L U S A N T O M U S S G O T T U S lectori benevolo. 26 qui autem maculis cot^oreis inlicitur, eliamsi ab injuslis
IV. A M G S L O MAI praefalio quaastiones Aiopbilo- absUueal, ad >acerdolii digoilatem uon iovebilur. 146
Ouslio XXI. Ouaeuaui in Doslris sachs Litteris
chianas.
30
V. EJUSDEU profatio in quaesliones Ampbilocbia- subjecla notio silvocabulo respondei; tum ipsi videlicet,
tum aiiis ad bujus similiiudiuein conflrmatis dlctionas.
39
147
AMPHILOCHIA S I Y E rs S A C J U S L I T T 2 I U S . F Q O E S I I O H E S uibus.
Ouasstio XXII. Quare non priusquara statueret JoBlATBIBjB.
4$
Mariain dimiltere astiiit augdus hanc curam praaveAd Arapbilocbium S. Cyzici metropolitam.
46 sepb
niuns et lollens; sed uuunisl cura a cura ad actum iranQuestto 1. Pbolii Ampbilochia sive ad Amphilo- siit,
lum prohibiturus superveuil. Et quare Virginem
cbiuro Cyziei metropoiilaro sacrorum sermooum collec- Josephi
mulierem diril.
165
tio, in qua qusesliones de Scriplura divina solvuulur.
Qua?slio XXIII. Quid significat illud : c Ecce Adam
Princeps autem perpendilur illa Domini jussio diceutis: factus
est lauquam unus ex uobis scieos bonum et ma< Ne babcatis zonam, neque calceamenta, neque peram.

167
Item, nuoc vero qoi babel crumeuam, sumat pariler et lum.
Ouasstio XX|V. Quomodo volunlaria et involunraria
peram > et reliqua.,
47 Pairi
mors
Cbrisll
dici
queat
fuisse.
Et
quoraodo
rursua
Quaestio If. Si dieeeplimo requievit Deus ab uniut eadem mors diabolo voluutaria simulque invoersis operibos suis, quomodo sa ulare Patris Verbum di- accidat
fuerit.
174
cit: c Paier meus usque modo operatur et ego operor. > lunlaria
XXV.Cujusnam vox sit, quaa dicil: Hoc au93 lemQuatttio
lolum factum est, evangelistH ne, an arcbangeli. 190
Qojestto III. Cur usus esl luto Domious, non autem
Quaxiio XXVI. Cur naius Cbristus permberil sui
alio modo ut oculos caeci curaret.
99 causa
infaniium caedem eveuire.
191
Qosstio IV.
Quid est, c Odio habenles et eam, mm
Quaestio XXVII. Quoraodo cum Deum unum, tres
carnalis est, maculalam tunicam.
102 autem
byposuses dicamus, et Palrem dicimus Deum, et
Quaesliu V. Cum quidquid necessitati subjacet ioviper se Deum, et Spiriium saiiclura simililer. Cur
lora necessUati pareai, necesse autem es4 ut eveniaut Filium
dicamus uDam divinitalcm , et Ires bypoulases;
scandala (Mailh. , 7) in mundo; iojustum est impre- aulem
non item licetl Divioitalem dicerc Palrem, ueque Ficationibus subjicere eura qui vim palilur, et ab eo poenas liuro,
neque
Spiritum sauctura, ncque simul.
198
peccatis repetere.
102
Quaestio XXVIII. Si ex eodeiu pdocipio Filius ac
Quaesiio Vl. Cur Moses regni ccelorum nullam raen- Spiritus
sancius procedunt quomoJo nec frairum appellaliouem fecerit, quanquam scrvalur in Evangeliis mani- lioncm accipieut,
nec Filii xiomen Spirilus sanctus acfesle dicat, a conslitatioue oiuadi illud esse justie para- quirct.
206
tum.
106
Quaesllo XXIX. Si Bapttsma Joannis peccatorum reOuawtio VII. Sifinissecutorum nobis advenit, qui- missionem,
ut
8.
Lucas
scribit,
pneslabat,
quiduana
a
busdam saecnlis Cbristi dirilia DOS oetendentiir. 110 Doiutoico Baplismale differebat?
211
Quapslio Vlll. QuoHiodo dicilnr iilias Dei peccatum
Ouieslio XXX. Quoraodo, cum Salvalor noster dicat:
nnn facere, qui juxta eamdem Scripturam ei aqua et c Nonne
passeres asse veueunt, et unus ex illis oon
Spiritu nascunlur; et Umen multos vkJemus per bapti- cadet siaeduo
meo, qui io ccclis est? Paulus, qui
smum Dei eflectos peccatum
fadeules.
111 Cbrisluni inPalre
loquentem habet, inquit: c Nunquid de
QuaMiio IX. Quomodo Davide Dei Palre dicente : bobus cura estseDeo?
Nimirum vus discipuli magistro ad Homo UDquam fenum diee ejus, Salomon eius fllius
videlur.
222
declaral: c EsL aliquid magnum bomo, et a.iquid bonore versari
Quaeslio XXXI. Qnomodo arcipienduro est illud :
dignom vir.
114 c Potest
Quasstio X. Qnare dapmowaco morbo grotantes, bam? Deus de lapidibus istis suscitare fllios Abra227
' lonalicos cvangelista vocat.
115
Ouestio XXXIL Quid sibi vult illud : c Cujus venQuawlio XI. Quare cum Adamas peccassel et roorlis tilabrum
in
manu
ejus,

et
quae
sequuntur.
230
pifinam iocurrteset, ejns fllius qui non peccavit lanien
XXXIII. Quomodo, cuiu Core, et Dalhan,
aote ipsum moriem subiertt.
119 el QuaBslio
Abiroo divinam iram experii e&sent, ac reliqu turbm
Qusslio XII. NOQ exsisiit contradiclio, eui quibus- exierrit,
vitaeque discrimiue comraoiaa, animl audadam videalur iuter illud: c In judicium ego lo mundum ciam
vesauiamque reprimere, et a^peccalis resipiscere
veni. 9 Et illud: c Non veni ut iudicem mundum, sed nt debuisseDt
,ba3c conLra oibil bujusoiodl exbibcnles contra
salvem mundum.
122 Mosen murmuraut.
234
QIMBSUO XI11. Si in vterna pcena versari multo deQuaeslio
XXXIV.
In illo Evangelii loco quinam interius esiquani omnioo vila noo uli (nibil eoim pati mulio teiligcudi sual pueri,
qui Jud*b ccciiicrunt, et illl non
melius csi quam doloribus crucialibusque divexari) cur

1268
ORDO R E R U H
1261
salUnmt, lamenUYeronl, et illi noo plaoxerunl? Pro- Hos esi accusalione orani, i u ei demonfttretur butc loaefecto Praecursorem, ac D. N. puerorom nomine inielH- cesum; oempe : c Amen, araeo dico vobis, ait ubicuo.
gere, noone locutonis absurdilale culpam quoque Judtaoe qoe praBdicalum fueril Evangelium hoc, diceiur et qood
rum diluit ? Pueris euim non obsequi nequidquam ra- bc fecit injraemoriam ejus? Si quis eoim Evau^etium
prehendi debet.
238 pooat ipsum factumraulieris,is sapientiaa non Tidetur
Qusstio XXXV. Qoomodo prittcipis apostolorum edbgere crimen.Si verotoUm Scripluram oompoDeDlim
cobortaiio illa, c Parali eslole semper ad saiwfaclioaem distipulorum ma^isiri el communis Salvatori* excelleniia
omni posceuti vos ralionem de ea, que in vebis est, spe, opera el admimstratioDes, neque id puiatur servare
c Uominico precepto non adversatur caventi, neque ad consequeniiam : nondum enim haec acripiis maodala
384
regnum, el pn?sidum tribunal aguDtur, pro reddenda erant.
Qua?stlo VI. Qnemnam nensnm est eonseqaeos ei
fidei oosira ralione, responsiones praemediieulur . 247
Quaestio XXXVJ. 0onam sensu dicium est: c Fa- irreprehensibile investigare et intelligere pcr Da%idiea
ciamus hoimuem ad imaginem nostram. > El quid boc verba dicentia : c Tibi soli peccavl et malum ooram te
loco innoatimago. > Quale autem est exemplar. Omnis feci, ul juslificeris sermonibus luis et viocas cum
396
euim iraaginis exemplar etiam conspiciatur, oporlet 251 judicaris?
Ouaeslio LVII. Quare Salvaloris baplizantibas disciQaarslio XXXVII. Quomodo illud : c Oculura pro
405
oculo, el deniem pro dente, buic praeeepto: > Kgo au- pulis, adhuc baptizabat Joannes.
0ua3Stio LVlll. Ouare Moyses spcandein genesim
tem dico vobis nou resislere inalo, id esl non referre
par pari, neque inimicum ulcisci, non adversalur.
263 genealogiam texeos principatuura Esau, reliquonun
Quesiio XXXVIII. (Juidam hocdubium proponunt: simpliciier quidem noda receoset nomioa, ad Ainan vero
Si DOO est circumscripta io Filio deilas, caro, quam progrediens, ait: c Iste esl qui invenit Jainin in deserlo
assumpsit, vel est ubique; ubi enim est deitas, ulam cum pasceret subjugalia Seegon patris sui? Quid igitur
qaoque adesse oportet: vel. si est loco circumscripla, ab est' quod ioveuil; el quare nienuooe dignum est babi403
eo, qui tpsam assuoipsii, separaia est.
263 lum.
Quaestio LIX. Quid sigoificat qood fn Deoteronomio
Ouacslio XXXIX. Quomodo, cum Jacobus-duos fllios
exRachele susceperit. Josephum el Benjaminum; Moyses scriptum est: c Si dtfices donium novam, Eactes et
postea Jacobi fllios recensrns Inqitil : c Ftieruiit autem coronidem domui tua3, nec faciee bomicidium in domo
406
ulii Balla, Gera, et Noaman, et Anchis el Bfts,et Ampliim, tua.
Quspstio LX. Cur Cbrislus leprosum teUgerit,
et Oruphim, el Omphimim: Gera autem genuit Arad; deobstante
legali
immundilia,
cum
solo
verbo,
cadi
sanare
inde vero subdit: c Hi Qlii Rarhel, quos peperit Jarob?
410
Cum iiaque Rachel Josephum et Benjamiiium, solus pe- potuit.
Qua?stio LXI. Qnid signiOcat illud : Eet spes caperit quomodo Iiber Genesis et alios nuper memoralos e
416
Racbele Jacobo, partos dicil? solve nodum.
271 nem viventem meliorem esse leone moriuo.
Qua3stio LXII. Quid vult slgnificare apud Eccleslastea
QtMBStiu XL. ln hxodo cum Moseu urgeret illud Uomlui prsceplmn : c Extende manura toam super aquas qnod dictnm et : c Mitle panem tuum super (aciem
iEgypii, ei superfluvioseorum, el rivos, ac paludes, et aquae, quia in muliilodine dieram invenieft illum. 418
omnes lacus aquarum... , et sic cruor; > Curaque scilicet
Qusslio LXIII. Qaid siguiQcat : c Qui Ibdit foveam, inboc prodigium evenisset, uudenam alia deprompta fuit cidel in eam.
422
aqua, guaeiD canialorum pnesligiis ad miraculi simulamen
Qu*slio LXIV. Quomodo inlelligendum qood scrimaieriam praebuil.
27 l pturu est ab Ecclesiasle : c Scindens ligna pehrlilalos
QuaBsLio XLI. Qunam sentenha sabjecta est yerbis lllis, si cx^klerit ferrum; et ipse Hguram lurbavji et virillis : c Ego indurabo cor Pbaraonis? >
282 tuies roboravit el siiperabiindanlia cordali sapiemia. 421
Quaesiio LXV. - r - Ad quem flnem speclat illud : c GeQuaeslio XLII. Quomodo intelligendum est illud,
quod Isaias divino spiritu afflatus proiiutitiavit. c Tu ira- neratio prjeterit et geueralio advenit, terra auteui in aetcr426
lus es, el (nos) peccavimus. >
288 Dum siat.
QtiaBstio LXVI. Qaemnam seosom aperit illud :
Quaeslio XLIIl. Cur nam nim Dominos et Salvator
noster Jesus Ch1sUis in nomiue Palris et Filii et sancti c Esl justus qui perit in justilia aua, et esl iiopius mav
430
Spirilus baplizare docuisset. apostoli atque discipoli nens iu iraprobnale sua.
sic, sed iu nomine Domfni baptizabaut.
502
l>tia?stio LXVII. Qoomodo inteUigeiidum illud : Si
451
Qtuestio XLIV. Quid signiticat illud qnod dictum autem iuiquitas noslra l>ei jusiitiam sUluti. >
est: Omoi lempore siut vestimenia tua alba et oleum
Qua?slio LXVIII. Illod : < Si genuerit vir cenlum,
in capite tuo ne deticiat, et sapientis oculi io capite et aunus mullus vixerit, et numerus qui erunt dies ao.
354 horum ejne non iroplebilur bonilaie; et sepulcrom noa
Qusstio XLV. Illud : c Qaae est mater mea, et qui fuit ei, dixi bonum super euro aborlivum; quoniam in
frairesraei, quomodo intelligendum est?mulli enim vamtate venil, et in leoebhs noruen cjus involvetur, ei
id in scaodali occasionem posuerunt
539 *olem non vidii nec coguovit; requies huic super illura.
Quaesiio XLVI. Quomodo non implicat illnd : Di- Hoc aulem dictura quamuam discreiiooero el elucidaiio.
455
ctum est aniiquis : Oculum pro oculo,rienlempro dente, nem demoustrare potest.
ego autem dio vobis non resistere malo, sed quicunque
Qiuestio LXIX. Quid elgniflcat iliod: Vive io bono
le ad dexieram pcrcutiet, verie illi ei sinfolram. 350 et vide in die nequills, vide. Et boc consonum illi fecit
Qiuestio XLVlI. Domino dicente : c Ex parie dia- Deus circa loquelam, ul noo inveuiat ht*mo pust illum
boli eslis, qua?rimus quem dicat diabolum el quempa- quidquam.
437
trem ejus?
351
Quawtio LXX. Quasnam oportet inlelligere peuiceas
Quaestio XLVIII.Quot sunt quae Dominam unguento tamcas, quas AdaiDus et Eva posi trausgressiouem indue439
unxeruiit ?
558. ruul.
Quapstio XEIX. Quomodo ifiterprptandum illud :
Quaastio LXXI. Ad anemnam sensmn noe mittit
c Orane peccatain et onmis blasphemia hominibus remil- illud : t Nonne, sl recle obluleris, recie veronon ditilentur;ei veroqui blasphemaverit in Spiritum sancturn, seHs, percafi? lace, letreliqiia.
441
non remitteiur neque in praaseoli scula, ueque in futuQujpstio LXXII. Doniiito Paulo difente: Ad^m
ro.
367 Don seduelus , mulier vtro seducia in pnevaricatkme
Questio L. Reati Marci et Erangelista? qui scripsii: fuit, salvabkur per (Hiorum generatioDem, clreliqua;
c Exicriint qul juxta eura ut lenerent illum; dicebanl quoraodo oportet intelligere illud : c Sa.vandam per
446
eoim quonbm in furorem versus est? Quonam sensu flliomm generalionemraulierem.
verborum contextum opiantes, ooo essemus procul ab
Qua?stio LXXHI. Qtiomodo intelligenda nl verba
evangelica narralione abducti?
378 illa : c (j[x\ maiiducaverii bunc panem el biberit calicen
Qua?stio LL Quare paradisam planUvit Deos, Ada- Domioi indigne, reus erit corporis et sangukiift Oomini,
431
mum slatim expulsurus.
582 et reliqua.
QuMiio LXXIV. Qnando Dominus ad SanaariUnara
QuaBslio IJI. Divino Paulo hortante : c Si esnrierit
inlmicus tuus, ciba illum : si sitit, potura da illi: hoc dicit: c Crede mihl, mulier, qtiod venia hora, quaiido
enim faciens, rarbones ignis congeres super caput ejus; nec io monte hoc, nec Hierosolymis, adorabttis Palre4:
quomodp intPlligemus illud, c carbones ignis cuugeres Vos adoralis, quod nescilis; DO adoramus.quod scimus,
euper caput eius.
386 quoniam salus est ex Juda*is, > elc, honira rpneraDdr^
Ouaesiio LIII. Qnomodo intelligendum dictum a rum eioquiorain rim quo Uudem studio assequemur.
4-8
Deo Moysi: Ecce dedi te deum Pharanni. >
590
Qunpstio LXXV. Qoomodo dtealur pse Den in omul
QuaBstio LIV. Quomodo inlelligeuduni aposlolicum
dicium : c Si invicem mordetis el comeditis, videte ne re, et quomodo dissolvi poisinl dubitaliooee, quae a qni463
ab invicem consumamini, et buic annexa.
591 busdain coolra hoc objieiURtur.
Uuestio LXXVI. Quid slbl vull illud, quod a Domino
Qasstio LV. Quoiuodo sacrum ora^ulum ul est me-

QUiE IN HOC CONTINENTUR:

1270
1269
QaasUoCXIX, Deeo : c Deamnemo tidit anquam.
diseipulis iu Evangelio dicitnr : Vobis datnm est nosse
mysleri regni Dei, cacteris autem in parabolis, ut viQajwtlo CXX. Quid signiflcat dictum Apostoli: iSemdentesnoii videant, el audientes nou inielliganl. 467
Questio LXXVU. De generc et specie dubia dirersa, per et nunc quoqae Cbnstus gloriflcabitur in corpore
702
in quibus eorumdem soluiio invenire potest.
478 meo, > etc.
Qua3slio CXXI. Quae fuerunt llla, que Chrislo deQuaBbtio LXW 111. DiflictiltaLes et soluiioncsdngma706
. ticarum pi aiilirrliaeticarumqMaisliuiiumexGregoriTboo- erant, quoque, Paulus cumplcvit.
Qnaislio CXXll.Non est nobis lucla adversus carnera
Jogi Oratione secunda de Fi:io.
490
et
sanguinem,
sed
adversus
principatus
el
poleslales,
Qasstio LXXIX. Cur angelorum meniioneai non femundi bujus reclores, adversus spiritualia necit lioses in creatlone mundi? eiquid sibi vnlt, illud : adversue
quitlaa incceleslibus.i
711
c Hoc eiilm facieos, carbones ignis congeres super caput
Qusestio CXXIU. Quare liber Aclaura aposlolicorum
ejus.*
ita inscribltor, cum lamen duodecim aposlolornm Acla
Siewartii monitom in sequcnlera qua?stioneni.
506 non coutineat, sed iniiio quidem miracula et doctrioas
Quaeslio LXXX. Quales debeant dici in Cbristo vo- paucas apostolorum, poslea vero tola tractatio io Paulum
714
lmiiaies gnomica?, ct qualis debeal in eodem Cbristo dici converlatur.
Qua3slio CXXIV. Quolies Christos apostolis post revolimtas humana, hvpostatica aul alia.
507
715
Disserlaiiunotila Siewarlii.
543 sarrectionem soam apparuil, el ubi, el quaodo.
QuaBSiio CXXV. Ouare Cbrislus pra?cepit aposlolis,
Quaistio LXXXI.Qoid esl illod apud Lncam : Facta
c ne Hierosolyrais discedereol i el, quaodo promissionem
auicm hac voce couvenii mulliludo et meute confusa
718
est, eic.
547 Patns audiverunt.
Quaealio CXXYl. Quando bapliiati sunt aposloli.et
Quaeslio LXXXII. Quomodo non est conlrariam su719
mere nnmeo Domini Dei io vanum.
551 a quo.
Quiestio CXXVTI. Qaomodo, qai in Christum bapliQu%sUo LXXXIII. Quid est spiritus Pytbonis.
719
554 zantur, Chrislum induunt ?
Quaestio CXXVIll. Quare angeli apostolos Galila?os
Qua?slio LXXXIV. De itlo efialo S. Pauli, c In quo
vocanl
?
721
omnes peccaverunl.
554
Quaeslio CXXIX. Cujusnam ba?c vox : cQuis est iste
Quajsiio LXXXV. Quid slgniflcat jugum ducere
722
cuiu iulidelibus.
555 rex glort ?
Vusestio CXXX. Qoare jejunii lempus diebus quaQuaesiio LXXXVI. De voce I Pe723
tri v, 5.
558 draginla consiet.
QuiRstio CXXXI. Quid sit magnes t
726
Qusstlo LXXXVIl. Cur cberubiose facies divinis
Oua&stio CXXXH. Quin.im voVarl debent , et
prophetis revelabantur, sub formis boum,leonum, aquilaqui
sunt
,
quive
?
el
quo
sensu
dicit
Pelrue
:
rum, bominam.
558
727
Omestio LXXXVIII. De sancta Triniute.
559 c babemus sermonera propbeUcum Drraiorcni 7
Quaestio CXXXIII. Quid Aposiolus vocat perOuvslift LXXXIX. Quot siguiiicatioues vocis Deus
751
in Scripturis reperiri possunl.
562 ipsema?
Qua?stio CXXXIV. Quot aniii initia arbitrarl nos
Quaestio XC. De poena iu pronuniianles nomen Dei
755
lueilabile.
570 oporieal et qnae ?
Qu&slio CXXXV. Nonne hc contradiount sibi inviQuaesiio XCI. Quid sibi vult iilud : c S*pe proposui
venire ad vos.
570 cem : Si qois le percusserit in maxillam dexiram, verte
QussLto XCJI. De Epislolis Pauli et curse Paulns Uli et alteram: et: c Si aulem beae, quid me caedis? >
idiotam vocet.
575
739
<jn.vs:i,i x c i l l . Dirersaequaestionesex Apostoloper
Qiiftsiio CXXXVI. Quare Paulus aposto'U9 in epistoviginii septem eapita solutai.
591 lis suis nomen suum prajmiliil 7
747
Ciu;esiio XCIV. Quid esl: # Luceal lux vestra coram
AdniuDitio Jos. Hergenroether In nndecim sequentes
boroinibus, > eic.
603 qua3stiooes seu ccmmentarios in Aristotelis categorias.
Ouasiio XCV. Quid est illud : Pater meus major
758
me esi. >
603
Quawtio CXXXVH. Eidem Amphllochio petenti perOuaesUo XCVI. Quomodo non pugnat lllud : In spicuam decem Categoriarum synopsio.
759
donio Palrie mei mansiones mulUe snut > cum sequeriti:
Qusstlo CXXXYlil. De subsUntia.
767
Si abiero, parubo vobis locum.i
607
Qnsstio CXXXIX De quaniitate.
782
Qua?stio CXL. De qualilaie.
786
Qua?stio XCVII. Cur apostolorum princeps incidil in
Ousestio CXLT. Derelaiisad aliquld.
794
negationem.
607
Oua?stio CXLII. De sex reliquis calegoriis.
799
Qua?siio . De anlilogia inter verba Chrisli
Quasstio CXLIII. Oe aclione.
799
Joaiin. v, 31, flJoami. vm, 14.
611
Quaeslio CXLiV. De passione.
803
QUASltoXClX. Aiipugnaiit verba discipuli, Joann.xiv,
Qua3stio CXLV. De loco (ubi).
803
O, cum praecedenlibus verbis Magistri.
614
Quastio CXLVI. De eo quod est silum esse. 807
Qua^siio C, Cur angolus iiou venit ad Josepb antepuw8Uo~CXLVH. De quando seu de categoria temqoam in dubilationem du Virgiue ineidoret.
615
Uuaestto CI. Quid sibi vull: t Yeudiie qua3 posside- pori9.
810
tte, ct dale pauperibus, > etc.
615
Qusestio CXLVllI. Editoris monitura.
811
Ouajsiio (Jl. Quid significet Ephod.
634
Qua?8tio CXLIX. De vits termiuo.
811
Quastio Clll. 0 omodo non esi contrarium illud :
0ua?stio CL. Quot fuerinl sibyllae?
812
Oculum pro oculo el dentem pro deitie, > illist-nleiiliai: Ouaastio CLi. De profanorum auctorum tesUmoaiis
c Si quis te percusserit iu unam maxillam, porrige illi qua3 in sacris Litteris alleganlnr.
814
et alieram. >
655
Qua?siio CLIL Cur sacraa Lillerse obecura? sinl? 815
Oujeslio CLHI. De eodem argumontq ciarius. 815
Quaesiio CIV. De Abele juslo.
635
Ouaeslio CLIV. Quol editiones Scriplura) faclat) fueQua?stio CV. De circumcisione.
638
819
Quaeslio CVI. Quid signiQcal redundanlla Yerbl rlnl?
Qunstio CLV. Quid a se conspectum paslores a iis
(sum).
C39
Qusestio CVII. f.ur laboriosollerculi poetaeAmaihe de puero, illis annumialo, signilicaruni?
822
coriui in manibus pooant.
642
Quatio CLVI. Num sacerdos erat Symeon, qui DoQuaeslio CVllI. Quid est mulierem habere poiesia* minum nosirum Jesum Cbrisium uliii suscepii?
825
tem ir caput stjum.
612
yuaeslio CLVII. Quid siKfiillcat illud : Hic jacel in
C>iia?stioCIX Quid sibi vult illud : Non si recte rninara et resarrectlonem muliorum in Israe1,et io signum
obluleri*, elc.
616 cui coniradicimr?
827
Qua3$lio CLVIII. Quare Maiiam Magdalenaro, ex qua
Quastio CX. De Christi apparitiono in Hierosolymis
promissam in Galilaea apparilionem pranerteule.
651 septem daemonia ejeeeral, \ hrislus elegit ?
834
Quaestio CXI. De sacris imaginibus.
654
Oujrslio CllX. Quid slgnilicat illud : Ex me ipso
(hWBStio CXIl. De amore Dei.
655 nou loquor?
855
Oussiiio GXIII. De labernaculo tesliiconii.
663
Quaestio CLX. Quomodo Joannes theolo^iis CBCOD<K
UuitsLio C\IX. De ignoramia diei et bor*3 judicii. miam salaiarem per < brarhium Domini indtcal? 83H
Q U J B S U O CLXI. Quid signilicat * t Quod et ipsa crea670
QaaBstio CXV. De sapientia Salomonis.
683 lura liberabilur a servitute ?
839
UiKBstio CXVI. De pairia Pauli.
687
Quaestio CLXll. Quid siguiOcat, t Primrgenilus om*
Quaaslio CXVli. Eadem dubilatio et solulio.
590 oiscreature?
847
Uuaeslio CXVIII. Cur circumcisas cst Cbrislus. 691
UuaesUu CLXIII. Quid esl et ? 850
y

ORDO RERUM

1271

Qusstio CLXIV. Neqae enim padet me Ertngelii:

t justilia enim Dei,> etc.
851
Quaesiio CLXV. Quare stimmum ponlificem in capite
tiarara babuisse dicatur?
854
Quaesiio CLXVI. Quomodo Cbristus legatus a Paire
eneril?
858
Quaeslio CLXVII. ln oraculum illud : t Si qujs est
Christo, nova est creaiura; velera Iransierunt, etce
nova facla suiit omnia.
858
Quajstio CLXVIll. Quare apostolus, de Cbristo loquens,mortcru ejus c morleiD,>noslrara vero somnum,
appellat?
862
Quseslio CLXIX. Quare, relicta visione, Isaias de
ccelo et lerra disseral?
862
Quapstio CLXX. Qu est parabola de fllio, pateruas
facullates sibi vindicante, et in longe dissitain terram prolicisceuie.
866
Oujestio . l MatlbaBum, i, 25.
867
Quasslio CLXXII. - De providentia.
870
Quaestio CI.XXIH. De Triailate.
875
Qusstio CLXXIV. Quomodo inlelligeodum sit quod
de Job dicitur : Pereat dies in qua nalus sum ? > 875
Quttstio CLXXV. Quid sit iJlud : c Per memetipsum
juravi, dicil Dominus ? >
878
Quaeslio CLXXVl. Quid sit: c Et luam ipsius ammara
porlransibil gladins? >
878
Queslio CLXXVll. Quid sit: Nolite murmurare in
invicem ul non judicemioi ? >
879
Qusslio CLXWIII. Quid sit : moechi et TioecbiB
(adulteri et adulteras)?
879
Ouaeslio CLXXIX. Quid signiflcat hoe Apostoli verbura : f Subjecii eelole ouiui bumause crealura, propier
Domiiium, ul liberi. >
882
Quaestio CLXXX. De Theologia quesliones.
886
Qua?stio CLXXXI. Quare usque ad Trinilalera procedat Deus, et nec intra Triuiutem circumscribalur, ncc
ulterius exteudatur ?
890
Qusestio CLXXXII. Quomodo dicamus Deum unum
et tria ?
898
Quaesiio Cl.XXXlIi. De iisdem.
902
Oua?stio CLXXXIV. - l)e iisdera eidem.
903
Quaeslio CLXXXV. Quoniodo omoiuo cogilari possit
Dcum esse iucarnatum ?
905
Qua3stio CLXXXYI. Quare Dcus carnem assumpseril?
906
Qua3slio CLXXXVXI. De Filii iocarnaliune.
907
Quaeslio CLXXXVIII. Quare cum Trinitatem homogeiieam esse parique booore frui confesso sit, Pater
tamen per Filium et per SpiriUim sanclum creare dieatur, aulem vice versa?
910
Quaslio CLXXXIX. Cur Spiritum Patris et Spiritum
Filii iheologico sermone dicamus : neque Umeo Patrem
Spiritus neque Fiiium, couversa vice, rateamur?
914
Qu33$tk> CXC. Curnam cum Paier et Filius et sanctus
Spirilus consubstantiales paresqiie vi, voluntale et poientia sint, laiueu iu uumeraudo priraum locuiu Pater obliueat?
915
Quaestio CXCI. Cur humani generi* redemptio neque
per aliquem ex incorporeis vn-uuibus geniuni, neque per
simplicem homineui, sed per Verbi exinauiticneai perana
fuerit?
923
Qusestio CXCII. Cur io futuro saeculo solus judex Filius sedeat? *
930
Quaesiio CXCITI. De Trinilate et Iocarnalione. 931
QuaBStio CXCIV. De incarnalione.
931
Qusstto CXCV. De iDcarualiooe.
931
Qusstio CXCVI. I)e imagioibus.
93i
Qoestio CXCVIl De imaginibus.
934
(Juasstio CXCVIII. De pugnaolibus verbis.
955
Quaestio CXCIX., De solutiooe legte ac de verbis :
n

Malth.y \5-\1.
f

9S6

Qaaastio C. Cum Doraioos dicat: Nolitc mtrgariUs projicere porcis, quomodo docendi suot intideles?
959
QojBstio CCI. Quomodo judicandam de iis qu In bac
vita occldunt?
916
Qaa?si4o CCli. Qnomodo apostoli, cum idiot essent.
rht* tores omnes superamm ?
946
Quaestio CCIIl. Cur Paulus ad Alhenlenaes rerba faciens a propriis eorum iuscnpdouibus argumenU desumit?
916
Oua?stio CCIV. Cur prophetia obscuris imaginibi 8
obumbrata fidt?
917
Qua3stio CCV. De cffiguratione el charactere ima^ioum saactarum.
917
QIISBSUO r.CVI. Cur umbra et somniam et fumus et
vauitas appcllatur viu hamana?
951

1272

Qusstto CCVII. De loco fllo, c Pone manum

super femur meum.
951
Ouawtio CCVIII. In Marc. vui, 15,17,18.
9
Qusstio CCIX. Eidem dubitami, c At ipsi noo intellexerunt.
905
Quasstio CCX. In illa Terba : Potesi Deoi re! e l*pidibus istis liberos Abrahamo suscitare. >
998
Quseslio CC\l. Ad interrogaUonem, qoomodo DOO
meaiitus deprebenditur divus aposiolus, qui se cum Judaeura tum et Romanum dicebal; et aliquando dixerit se
Tarsi natum, aliquando autem Romae ?
959
QuaBslio O.XII. Car velum templi scissum est? 966
OuaesLio CCXUl. De blaspbeoiia iu Spiritum san
ctum.
970
Quaestio CCXIV. De praacepto Christi.
971
Ouaestio CCXV. In illa >erba : Quaa cst mater mea
et quinam sunt fratres mei?
971
0ua3siio CCXVI. lu illa verba . Non sum dignus
qui solvam corri^iam catcei ejus.
979
Oua^stio CCXVll. De diirerentia iuiaginum.
983
CCXVHI. In illa verba : t Noli me Ungere, noDdum
ascendi ad Patrem meuro.
986
Qua?stio CCXIX. Cbrisli sndore saoguineo. 991
Quaestio CCXX. In illa verba : t Omnis qui raulierem
Intuetur, ad illam coucupisceodam, jam iii corde suo conslupravit illam.
994
QuaBslio CCXXI. Cuius hajresis eral Euseblus Pampbili?
998
Quaestio CCXXII. Quld est illud : Qui minor est
reguo C(dorum major est ilto ?i
999
Quaeslio CCXXHI. Si Deus est ubique, qoomodo myslerium quo mulieris utcro praesens est accusetur?
Certe, inquiuni, quod sit prasens in mulieris utero, sicut
et ubique. nulla esl reclamalio ; ex illa aulem Deum incaraatum ruisse, quomodo et quale sit?
1011
Quaesilo CCXXIV. Ulrum diaboii sciani quod pceoitentiam ageado de his qua? commiserunl, a peccatb liberarentur, vel utrum semel a sapieuiia divma lapsi, bujus
notitia privati sfut.
1014
Quaeslio CCXXV. Homiuls ethnicarum parlium slodiosi cum Cbristiano dialogus, seu capila quaedam quibus
Trinitas asserilur.
1015
0*stio CCXXVI. Quid sibl vult illud : unde accesisli?>
*022
Ouanstio CCXXVII. Utrum io verbis : c misit Deus
filium suum, (natura), dicere, > ao .)*
(raclura) per U D U O I V oporlet.
1023
Quaestio CCXXVIH. De natura et persona.
1023
Quaaslio CCXXIX. De persona.
1023
Quaestio CCXXX. De divinbate.
1026
QuaBstio CXXXl. Ltrum Christus homincm assumpserit universalem, an vero particularero.
1026
0us3stio CCXXXH.0id sibi vult illud : Pro Chrisio
Igilur legauoue fungimur, lauquam Deo adboruote per
D09 : reconciliamini Palri?
1026
Quaestio CCXXXIll Quid est H!ud : Vel ut aecuratius loquamnr, ea qua3 diviuilas? >
1027
0ua3slio CCXXXIV. Quam ab causam ille qui toto
corpore erat leprosus veteri testamcnio pums di.^ebatur, qui autem ex parte Untuui, impurus?
1027
Ouawtio CCXXXV. Cur dicalur spiriius irca^o Fiii,
et quid sit Pybtagoraiorum telractus.
1030
Quajslio CCXXXVI Quare Jaceb petram ungal? 1050
Qua3sUu CCXXXVII. Quare suriuniutem bacuti adoras?
1030
Quastio CCXXXVHI. Tibl soli peccavi et maium coram te feci, ui vincas cum judicam.
1031
Qua?stio CCXXXIX. Quid esi illud : t Quod non hbitat in me, hoc esl in caroe mea, bonum?
1051
Qusestio Ci*XL. De vita? termino.
1051
0ua3Stio CCXLI. Quid signiticat illud - Yos ex
palre diabolo estis : et, Quls est diaboli paler? 1059
Qusslio C.CXLIl.Quid est Novilunium,quid Kaleuds,
quid ldus et quid NonaB?
10i3
Qua3Slio CCXLIll. De divina natura et person^. 1043
Ouaeslio CCXLIV. Quem sensum babet lllud Aposloli
dictum : c Colloravil nos ad dexlram Dei et Patris? 1046
Qusestio CCXLV. Quare praecipiatur nobis rtnuotiaiio Salana-, aulem pravis minibus.
105U
Qiiaeslio CCXLVl. Quaie coiifessores voceatur Samonas et socii?
1551
Quaeslio CCXLVII. Cur Chrislus cruci affixus? 1051
Questio CCXLVIII. Qaomodo dicium illud apostolicnm : 4 Signa credentibus, sed incredulis ; > cum
illis Domioi oraculis conciliari polest : Fides lua sa vuni te fecil; et : c Non poteral facere signa propler
incredulitalcm eorum; J itemque alia. camdcm seaieuliam inculcaulia?
1051
f

OUiB IN HOC CONTINENTUR.

1274
Qusastio CCLXXXIX. c Quoniam conturbata sunt
Qnsstio CCXLTX. Si ierra jam essel quomodo facta
1122
fberit, dixll enim :Terra autem erat?
1054 ossa mea. >
Qu83stio CCXC. Clamavi ad te, Domine, exaudi
Quaalio CCL. Si lumen Deus creavit, non tpse te1123
nebras fecit;taaeceuim inter se pugnant.
1054 me.
Qtiiestio CCXCI. < Vocc mea ad Dominum clamavt,
Quesiio CCU. - Quare feraset replilia feceritDeus?
1123
1055 voce mea Dominum deprecalus sum.
Qn.TRstio CGXCU. Quid valeal hoc verbam : GratuQu;cstio CCLII. Luinaro Deus dixerlt: Faciamus
1126
homiuem ad imagincm et similitudinem noslram ? 1058 lala est Melcbbl David?
uusiio CCXCIil. Cur David slt accinclus Rphod?
(Muslio CCLIlL-Quid signiGcel : Ad imaginem? 1059
1126
(jua?siin (X\ IV. Bonum esse Deum exiidimantes,
Qua3slio CCXCIV. Quid faceret Adam in paradiso?
qnomudo illi lantam atlribualb severitalem? Crtideiilas
est enim el durilia tantam propier parvam manducalio1127
nem in!'erre pccnam, non solum illis qui peccaverunt, sed
Quaestio CCXCV. Cur snb vespere immolaretur
et illorum posterilati.
1062 agnus.
1127
Qusslio CCXCVl. Quld ex bis verbis Inlelligendum
Quaestio CCLV. Quosnam Glios Dei vocaverit Moyse*.
1127
1066 c Ponam arcum meum In nubibus.
Quaestio CCXCVII. Cum justus esset Noe, cur ebrieQuspstio CCLVf. T.ege nonlum promulgala qn
1130
jnbet bonorare paireui el matrem, quomodo Cbam ut par- tatis argutus pcenas non solvat ?
Quapstio iCCXCVlll. Kx quo Scriptura loco conslat
ricida jndirahii"?
1067
1150
QIMMUO CCLVH. 0>are, Cbamin peccalura lapso, fllius Adanium a diabolo deceptum esse?
Quasstio CCXCIX. Quld baec valeant : < Domioe, non
illms maledtcalnr.
1067
est exaltalum cor nieum ?
1151
Q u t f s t i o XVIII. Quomodo Abrahamfidusappelletur qui dixeril : c Unde scire possum quod possessurus
Quaestio CCC. Cur iu rMbo nec in alia planla Moysi
sim eam?
1070 apparuerit Deus?
1155
yuiestio CCCI. De regui Judaici divisione quw a
Quaestio CCUX. Quam ob causam eluctetnr adver1158
sus Jacobum angelus.
1071 Deo facta dlcilur et lamen populo titio vertitur.
0ua?stio CCCiC. Cur permiserit Deus propbetam
Quaeslio CCLX. Cur liberis suts benedi/isse Jacobus
1142
dicalur, cum nonnullis certe maledixcrii?
1071 Davidem tanto succumbere ?
Ousstio CCCIIl. Quare Deus primogenilum lsrael
Quastio CCLXl. Quid hoc ostendat rubura ardere
1143
nec comburi.
1079 Y o c a v i t ?
Cfua?siio CCCIV. Qaoraodo CCEII cnarrent gloriara
Qusestio CCLXII. Leprositas manus quid significet.
Dei?
1146
1082
Q i K T s t i o CCCV. Quid sit: c Increpasti genles et
Quawlio CCLXIII. Qua de causa voluerlt angelus
1147
occidere Moysen.
1082 periil impius?
tyiaestio GCXXIV. Qna de causa fugientibus praece- Quaesiio CCCVI. Quare Magi ex Orientc et Pcrside,
perii exsequi Paschse ferias?
1083 non vero ex* a l i a regione aut geute ad Dominicum par1147
QuaMio (XLXV. Quomndo inlelligere oportoat ha?c. t u m p r i m i a*cpsserint?
Qu:t*stio CCCVII. Cur praecipit Herodes Magis, qui
aposloli verba : Omnes in Moyse bapiizali sumus, ei
reliqua, uaque ad bic ?cro lapis erat Chrisius^i 1087 Salvatorem nostrum Chrislum adoraturi \eniebaiit: c Inguirite diligenler , ioquiens , lo puerum; ubi vero
(Ju.vsiio f.CLXVI. Quomodo iucolume sit a?quum
filiis pro patiibns punitis?
1087 inveneritis, renunliale mihi. ul et cgo veaiens adorem
1151
Qujestio II. Quid sit informatus fetus? 1090 eum?
Qua?stio CCCVITT. Qnare Praecursor (Joannes) Hero;- ( ( , | , \ \ . Qua de cau3a labernactilum fieri
dom reprehendil ?
1154
Pens pr.psoripstTit?
1090
Quaestio ClXIX. 0oraodo accipiendum est illud ;
Qawsllu (XLXIX. Quam ob causam Moyses labnh.s
contriverit?
10U5 c lnier natrs ex mulieribus raajor Joanne BaplisU non
1154
Quaestio CCLXX. Quomodo intelligendum in vesti- surrexit?
mentis lepram lnesse ?
1098
Q u a B s t i o CCCX. Quare i n snlulari perpessione DoQuwstio CCLXXI. Qnid significent du aves quje mimis nosier Jesus Christus lancca confossus est? 1158
Quaestio T.CCXI. Quid signiiical illud : Domine, ne
pro expiando homine oflerebantur?
1098
Quaestio CCLXXII. f.urnon licucrit Judaeis ednlia slaiuas illis hoc peccaium; > et an eveulu sit conlirmala
1158
immolare animalia nisi coram labernaculo ?
1099 ha?c precatio 9
Qua-stio CCCXII. Quot Aslerii fuere, et qasnam
Quaestio (XLXXIII. Sancli Joannis Climaci 1< cus ex
1162
capiie do quicte et patientia, Medium praHeriens in ipsopum opinio?
0ua?siio CCCXUI. De Jacobi et Leia.
1102
mediis pervenl, et: c Potum siiiemi dabat, usque ad
verba : < Dicere prorsus nequeo.
1099
QuaBstio CCCXIV. De populo jossu Davidis nume
Oujpstio CCLXXIV. Cur populum numerari Oeus rato.
1163
jusserit?
II05
Oua?stio CCCXV. Cur David vir secundum cor Uel
QUSRSIIO CCXXXV. Qua de causa farina ex hord
a p p e l l a l u s ftieril?
1166
pro muliere accusata stupri aflcrretur ?
1103
Qiwsiio CCCXVI. Cur manna in eremo de welo ceQuaesiio CCLXXVI. Cur a peccaloribus poeoae slalim ciderit?
116^
expeiantur?
1106
Qua?stio CCCXYII. ln hac vorba Abrahamo dicial:
0a*siio LXXVH. Cur prascripserit Deus faclin- Statuam paclum meum inter me pl te.
1170
eorum thuribula circum altare distribui ?
1107
Oua?siio CCCXYIII. Quare Jesus Petrom, mortem
Qna?stio CCLXXYUL Cur oliin irattis sit conlra ejus a^gre fereniem, increpavn?
1170
Moysen el Aaron Deus cum aquam e ssxo eduxit? 1110 i Uuasstio CCCXIX. De Absalnmi selilione.
1170
Ouaestio (XLXXIX. Cur coelum et terrana obtestari " Quaestio CCCXX. Q u o m o d o Salvaior uoster, o m n c s
jussus fuerit ?
1110 amare jubens, discipulos Lamen suos ad piaidicisnduin
Ouaesiio CCLXXX. Quomodo intelligendnm sit hoc. naitten^, pracipit, nequcm in via salutoni?
1170
ver.um t Laeiamini, gentes, cum plebe ejus, el conlir- Q u s e s i i o OXXXI. Quid significat lustrare se ct calment eum omnes anK^li Dei?
1110 T i l i u r a circumponere stuililiam capili?
1171
0a??;iio CCXXXXI. Curdemnm parvi peccati causa
Queeslio CCCXXH. De corvo propbetae ministrantr.
Miyses procnl videre polliciiam lerram jussus sit, et in1171
troducere popalum problbllus.
1111
CCCXXIU. Si Pater in Filio et Fillns in PaQiijrsiio CCLXXXII. Qi\\A est hoc : c In roodico tre,Qujpstio
nonne in Filii incarnalione Paior quoque rarnem
euai'cs m' Christiannm iiori?
1114
Qnaesiio CCLXXXHI.Ouid jstud significet: Manifesta- a&sumit? Etsi lola Deitas erat in Filio, quoiuodo Paier
1171
tus est Filins Del in p o U s i a l e ?
1114 manet carnis expers?
Qu.estio CCCXXIV. De dracone diabolo.
1171
Qiuestio CCLXXXIV. 0id hoc sit : Prohibitus
1NDICKS
I
N
QU^WTiONES
A
M
P
H
I
L
O
C
R
I
A
H
A
S
.
1171
gum usque adbuc ul aliquem fruclum babeam. 1115
I. Synopsis Qua'slionnm Ampbilocbianarum, proul'
QnaB^tio CCLXXXV. Ouid sit: c Justilia enim Del
1171
in eo revelatur?
1118 in tribus codicibus sibi respoodem.
II.
Synopsis qtuesiionum a Wolilo edilarum, prout
QuaRstio CCLXXXVI. Quo spectethoc Apostoli ver1173
bom : i Tradile illuro SatanaB?
1118 nunc joxta codicem Vaticanum sunt disposit^.
III. Index epistolarum Pbolii, qtia Ampbilocbiis
QuiBStio CCLXXXYII. Uuid hoc valeat: In finem
pro ea quae haerediialem consequitur ?
1119 sont inserUe.
1Y. ludex mimerornm apud Maium quaeslionibus
Oua^siio CCLXXXVIII. t Doraine, ne in furore tno
1175
arguasrae,nequc iu ira lua corripias me.
1122 addiilorurn, quae DUDC correcli et mulati sunt.
1273

1275
ORDO RERUM Q U J K fN H O C CONTINENTUR
V . Iadex AmphHochianarum qaaestionum eecan
In Marcara.
dum varios editores.
1177

lu Lucam.
VI. Index poliorum locorum S. Scriptorae qu

in Joaniiem.
Photius in Amphiioctiiis exponit vel adduciL
1178

in Episiolas S. Panli.
VII. Paires alii qui auclores a Pholio in Amphilo.
| fcpistolamad Romanos.
cbiis adductt recensentiir.
1187

JD Epistolam ad Cohnlhios.
FRAG IN NOVUM TESTAMENTUM.

in Eplslolam ad Hebraos.
Fragmenta in Matlhaeum.
1190
n

FINIS TOMI CENTESIMI FRIMI

Parisiis. Ex lypis L. MIGNE.

1276
1210
1214
1251
1254
1254
1254
1254

Qu sequuntur qustiones diu multis expensis raultaque diligentia frustra qutesiwamus. Nobis tandem, absoluto jam voluraine, eas Venetiis in Codd. Graec. , XI, XII B i bliotheca) Marcianao dalum est detegere. Quas/cum suum jam non possint locum oblincre, ad calcem voluminis appositas haud ingrate, speramus, leetor inveniet. E D I T .

SUPPLEMENTUM
AD QUJESTIONES

AMPHILOCHIANAS.

P M H \

QuiESTlO CXLVHi.
xtd ,
[Deest in Cohl. ti Taur. Cod.]
.
Quod iivot invicem mordetii el eomediin, videte n
invicem consumamini ().
;,
Dicens Paulus, cujus lingua sancli Spirtlus est
, " organum, Vos enim in libertatem voeati estis, fra
), %\ ,
tre$ , el docens, quod noti subjiciunlur serviiuti
, circumcisionis, neque jugo legis premuntur, ul no
, ,
liberlalem illis, et omnia quac non oponet, largila
, , \
fuisse pulent, et e.x jure libertatis libertatis injusti , tiam facianl, subtuissi carni, addit : Sed per eha \, ritatem servile invicem. Vocati cstis, inquit, ad
. , \, libcrlatem ; fngile carnis servitulem ; earnis porro
, ( servitus niultorum esl caiisa dolorum el rnalorum,
\ \
ipsamque cbaritatem millil foras. Ul ergo caeiera
\ , \ omitiam, hoc vulnus e carne conlra nog natum, id
. " , esl, qea mortificatcbaritatem,minime in vobis ipsi3
* lenlationem fleri periniuaijg, Quomodo islud (ielt
, , , - SI per charilaiem serviatis invicem; per cbarita lemenimqtia>egtscrviiug, pune desursum liberiatig
. ; - est pignus, ei pacem cordilxis bominum inhabitaro
facit. Deinde osiendens, quod legig summa cst
^ , *\ diligere proximum sicut seipsuin , gicque cbarita . lis altutn el oiilc exbibens ex comitaniibus vitam
, \ buinanam eveniibus, conrinil documenium. Cuin
, \ - enim omnis liomo non legibug et minis pcenas fi \ nales minitantibug, vult edoceri, nunliat quantum
, ex praeeemibuget imminenlibus supplicium ; et con cludit inde exborutionem. Si vero neque liberlas vo.
\ [], bis placet, neque quod con?enit senrire invicem in
, , C cbarilate, neque quod iniplemenlum legis pcrfectio
\
cbarilatis; ged haec omnia nullius aeslimantes
, . invieem toi mordelit et comediiis, tamen, nisi
,
aliud at id saliem considerate qood in rtrinam et
, * interitum vestrum talis aciio ferlelur. Caveti
, igitur ne cxcidalh charitate; excidere enim ab
, - illa.in pngnas vos et conlenliones ducit, et dispo%

Galat. v, 15.

ibid. 15.

ibid. 14.

() De boc argumenio vide etiam quaeslionem LIV.

SUPPPLEMENTUM
1280
1279
nit adlioslilia arma gumenda hac vero inieri- ***** *al , , el ?#
tum vestrum praparant. Hic porro opportune , \
charitatem insinuat, circumcisionie aboliiionem .
prius guadeng, el illud sibi proponens, scilicet ut, .
divisij iuter ee, el laudantibus circumcisionem, et \ ,
in graliam legis Pauli verba adbibentibug, non ' ,
seee dissidiis, tumuliibus ei pugnis dedanl, quibus \ .
facilius inler se destruant; id quod saepe vigum.Haec , (
veroex manuscriptis, sictit polui, transcripsi; ltbrig enim, ut scit tua sacerdotalis celsitudo, cum , \ .
aliis, ex quibue poesibile fuisset vivere, captivius ,
, \
me gpoliavit.
, \, \
;, * \ ' \ .
, , , ,
, , , .
QUiESTIO CLXXV. [Coisl. CCXVI Taur. CCVIl.]
'.
alia Trimlatit ,
Cur Filius earo factu$ est, nee
persona ?
;
1. Cur quaeso Filitis el non alia sanctse TrinUntis
'. ,
persona, noslram accipiens naturam caro factus , est?Gur igitur? UttumFilius inaliig, tuin Filius <; ; , \
in imis manserit, incarnatus ex purissimo et vir , \ gineo sanguine et ut immulabilis natura nullam , \ vicissitudinem , slaiu mutanle, subisse niutationem
argueretur. Una ratio haec.
.
2. AUera aulem: oportebat Crealorem, neque
'. " , ,
alium sed ipsum, comminulum opiflcium restau- , , ' *
rare. Enimvero, si alius condidit, atque alius re~ , ' ,
staurat, quod conditor babuit nec jam babet, sed , ,
qnod condonat reslaurator, quod non babere con-
dilorem neceseitas alterius demonstrat. A l nihil
.
tale in divine imperanie et omnipoienle Triniiate : , creat Filius, adest et Pater et Spirilus; rurgum \ *
inslaurat Filius, favet et pariicipat instaurationi , \ \
etPaier et Spirilus. Una irium voluntag, polestas . ,
, , .
una, nec altera virlug, regnum unum.
*. , \ ,
3. Rursum quia conveniens erat ut Verbum,
Filius Pairig, in errorem lapsos revocaret ( ra-
tione cnim concinnatur error, et ad ralioncm ( , \
pertinet Iredticlio el directio peccaiorum); inani- Jj
(eslc ad solara generis liumant. galulem respi- )
cir incarnalio Filii. Alqui sive Paler, sive sacro- $ .
sanclus Spiritus suscepisset bumanam naturam, ,
non modo nequaquam redemisset genus noslrum, ,
sed ad difficilus propositura se praebuissenl inten- D , \
tog. Elenim si carne indutus et viue pragens dixiaset: EgohumDei Pater, aut, carnis crassiiu- * "
dine appareote, dixissel: Ego sum Spirilut: quo- , , \
modo Judaeus non renuissel solo audiiu ipgius , ,
\ )
vocig recipere sonum ? Verum enimvero, si, cum
Salvaior dixissel ee esse Filium Dei (quod tamen ;
et illis ssepe diclum eral), in cordibus suis icilam- (
mati ex ira ad caedem pulsi vociferarunt: De bono ^, ,
sis
, \
opere non lapidamus te sed quia lu homo cum
facii te iptum Deum \ Quid ergo absurditatis non ,
commisiggent, quid vero non ausi esgent, quamque , , 1

*Joan. 53.
#

1281

A D QUJESTIONES A M P H I L O C H U N A S .

1282

, ' , - doctrinam legislalionemve accipere tuliseent si sc

, el , Spiritum sanctum, aut Pei Patreto generis salu - lem operans conlessus esset? Aiqui, per quem
; '
magis sciebat nos salutem lncriiacere, per hunc
, bominis amans et sacrosancta Trinilas incarnatio' \ nem el revocalioneui noslram iustruxit. Alio inodo
\ - in errorem inclinatos el jam lapsos quasi conve*
. " , nienlius erat Verbum a peccalo reduoere ; id*
\ , circo dispensatur ab irrationalium stabulo revo * care qui insidetCUerubim, etdiscumberejn medio
\ irrationahum Creatorem omnis creaturse pannis
, \ involulum. Cogitabis probabililer quia oporluit im^ mulabilem el naturalero Palris imaginem, ad ima*
. ' , \ ginem Dei ei gratiae producioe: adulierames autem
\ , et depravanles similitudinem, per immiilabilein ei
' \ , - naiuralem imaginera ad anliquam et excellentem
, furipam reducere.
*
'. \ . \
4. Sed et illud cogita. Giim vivorum et morluorum
\ , , judex sii Filius : Omne enini, ail, judicium de*
\, , dil Filio
ideo, quiajudicare eljuslificare omnea
, \ qui vixerunt veniet, oporlebat ipsum legislalorem
\ , et uioiiitorera videri factorum, non verbis ad imi ( laiionem hortantera (nmltis enim aliis haec cura
\ \ 3i diligentia fuit, el siC taoluro mullitudo verba
, \ actionibus confirmare consuevii); exemplis au ), lem exbibitis per quae et opifex et pracepiar
, \ exstititel erroris viam destruit et imilantibus ine*
, ^ ihodum monstrat. Sed amatorium poculitm st
quod discipulis et imitatoribus servat, quo ma, \ , . gis dcmonstraius revelatur.
\ , xalj
, .
. '. \ \ \
5. Certe igituret quia sapieoiia et imago spiri , * tualls immulabilisque Pairis, Filius, debebat illam
.animam ad iniaginera Dei formataro et ornatam,
, ; \ _et qua3 colorum dehonestame.nto peccati naiuian
\ - ac formaro praese ferebat, illamab ignominia libe, rare. Hinc arte pictoria uteiilem oportebat eum na , \ - lurae deperditse et maculaia? ila mederi, ut pulchri ^ tudo ac nobilttas priruitiva; regeneraretur. Si ergo
, \ - Spiritus aut Pater pro nobis, aulero Filiusincar , \ ^ natus eseet, nibil fecisset utquam maxime bumana
iniirmilale lapsos aut mente ad malum pcrvereos
, ; \
, , in salutem revocaret. Quoroodo enim Judaeoruin
\ , - aures capere potuissel si praesens in carne Salva. ' , . tor dixisset quod qni Moysi oraculum reddens in
, ' 6 , nionie Sina et Pa(er omnium et cognitus ct ab ipsis
, invocatus ipse iste, ul bomo cum hominibus con , versalur et ipse ille esset qui quondam divinas leges
* labulis digiio insculptas scripsit, et plagis propler
, \ eos ifUgyptum flagellavii, et per maris bumidam
naturam immadidis pedibus iter facere eis conces, ,
$, \ \ sit, et quseqiw ut eos ad pictatcm erga Deum
, , - jcdiicerct, mirabiliter fecii? Quoinodo ei talia
Joan. v, 22.
PATIICL.

GB

Cl.

1283
SUPPLEMENTUM
1284
dicenli obediviggeul? Quod miraculwn ab illo uon , , , \
exegtggent? 8 enim Filiuro Salvalor se ipsum
,
dixit, etsi ipse saepius invenugtug et inscitus , , \
Israel filius appellarelur, illi ad hanc vocem insa- ,
liebanl et obmurmurabant et blapphema dicere
arguebant; ad quantum igilur malorum fasiigium , \
non incurrissent, si se ipsuro Pairem praedicasset ;
accipiens nostram caniem, in generis bumani ga- , ;
lutem factus Salvator? Ideoque igilur (quanlum ; ,
rationibus bumanis lubet concipere) non Pater fit , \ \
bomo, sed Filius, ut quam maxime acceptabilis fieret , \
bominibus salutaris praedicalio, et ul Dominicum
^ , \
bominibusque benignum opus omnes misericordix , \
el providenliae raiionea excedens ad finem suum per- , veniret.
,
, \ ; ( *
) , ' ,
, \ \
, \ , .
6. Similiier vero ei quidem Spirilus ganctus c' \
carnem induisset, tum Judseis fuisset iniquitalis ,
et iofidelitatis idem prsetextug et moleste ferendi \ , \
repugnandique excugatio et avertcndae calumniae \ ,
ficlio. Si enhn in senleniiia suis subobscuram \
aliquam gacrosancti Spiritug proferebant famam, * \
gane quia propbeiarum doctrinani audientes di- , *
dicerani melius esfe natura bumana, nihil com- , \
mune carni el gpiritui, el divina oracula aliquo \ \ ,
modo gibi repraesentabant; Isaiae enim propheiac , \
verba : Spirilus Domini tuper me, ideo unxit
\ , ,
me , aut Davidig clamantis: Spiriium sanctum
* , , luum ne auferat me , aut Moysis originem , ,
roundi describenlis : c Spiritus Dei ferebatur su- ^ tf , ' , \,
per aquai " , et gexceuta alia hujusmodi, e i ,
quibug diviniorera quam secundum bominem Spi- , \ *
riius naturam inducebant, etsi non pure ad ejug
theologiaro exinde ducerentur : quanto roagig , \
Sadducaei derisissent et manibus dentibusque my- .
gterium lacerassent, gi quis eis dedisset, appa- \ , \ renlem in carna discerpsigsent, ejus incarnationem \ \ , , ul et angelornm exsistentiam negantes . Cuin igi- \ , & * ;
tur et Pairig el Spiritug incarnalio Judacis omnino , * ,
Snaccepiabilig esset el galug generig, quae scopus , ; . \
et providenlia Dei erat et per quam evacaatio in- \
evacuabilig, finis quem habuit in Filio incarnato, , \
niulta indigeret acceptatione et probabiliter pro- , \
pler inultara aliain gapienliain ineffabiletn, et hu- ^ , \ *
nianig ratiociniis incoroprebensibilem, Filius de- , ,
crelo Palrig, virlute sacrosancti Spiritus, noglram ,
indueng carnein, generis bumani communeui galu- , & \ tem perfecii.
, ,
, ,
.
k

QUJESTIO CCXXVIH.

[CoUl. Taur.

LXXVI.]

De naiura et penona.
Appareng in Chrislo, quid erat? natura aut per!sa. L X I , 1.

Pgal. L , II.

'.

.
, ; &

Gen. , 2 . ^ Act. , 8.

1285
AD QUiESTIONES AMPHILOCHIANAS.
1286
; ' , \ sona? Si quidem^persona, qoippe qtjaeest non ap, , , parens, scilicet Yerbi persona, duo ergo, quod ab . , * surdum.|Si vero natura, absurdum accrescit, nec jam
\ ( tolum hoc inspicere possunt oculi (intelligilur enim
jaxi )* , circa plura); ecquid, num in ulero gestalur, num
; . , - gignitur natura? et sexcenta alia. Neque natura,
, nequepersona* sed personae coadunatae Verbi pars
, \ . \ quae esl personiGcaia. Quae vero si qwis non aliud
, \ esse quam Verbi personam, responso ampliori re , , velet, nec male etiain ad Neslorianos responderit.
. Anue indivisibilis est in se Trinilas, aot proprielati , \ \ bus, aut aiionibus lantum dividitur; nec esl quid, \ , quid exsistens in quo stet Palris persona, absit aii , , tein Filii, vel Spiritus persona; sed, quse replet
, ' - Patris, ea replel etiain alterulrius aliorura perso' , \ 8 na et reciprociter ?Num dicimus : Persona Filii caro
, ; , f icla et genita, aut siae Palri$ et Spirilut persona
ant illas quoque carnem factas ei genitas concedi \ , \
\ nius? In creaiuris et corruplis ostendere possu , \ - mus quia sunt persona indivisibilis, et, ex eis uno
; \ \ agenlc, vel paiieme, cauerorura nibil idem agit
, , vel paiitur; atqui mullo facilius est impassibili , , buset incorruplis personis illud concedere. Exem , $ \ ptum sit in igne luceus et uretis qualilas : utraque
\ - euiin earum agit indivise ab allera, nec aherulra
. , ( \ agil in actione allerius agenlis. Alio modo si quod
, Filius a Paire gigniiur, non ideo indivisa eorum
, \ pcrsona? exsistentia dividilur vel loco, vel lempore,
." vel virlute, sed sola personae Filii significalur pro prielas; isic quod caro factus est et c Virgine
, , , nalus, nonideoa Patre, velSpirilu dividitur, sed
sola Filii coadtinatae personae significatur proprie ,
, \ tas. Ferrum enim cum cuditur el in aliqua suartim
, qualitalura affecialur, in gravitate non afleclalur.
* \
, .
QU.ST10 CCXXIX.
1

* Huju$ qucetlionit pars prior jam exitat $upra col. 4023.

2. Sunt Yeterum quidam qui neque composiiam
bypostasim, neque compositam naluram esse, sed
incariiatam Verbi byposlasim el non incarnaiam ,
non vero compositam esse dixerunt. Recenitorcs
aulem compo&iluro , ul videtur, pro incarnalo
solummodo babuerunt. A l dicunt nonnulli
Quonam modo composiium unum et idein ac simplex ? Naraque neque simplex cemposito consiniile,
neque compositum simplici : quae pLane absurda. Similiter in simplici Verbi bypo&lasi exsisiit
roniingens et creatum, ut in cunposUo; el sexcenia alia. E i in composilo, neque ullutn crealum
invenilur, neque incarnatum videtur : sunt auteiu
liaec in simplici; taJia sunt similiaque mulla argumenia quibus veteres compositum repudiarunt.
Visne R O Q compositain dicamus, sed siuiplicem
semper, incarnatam et non incaroatam ponenies ?
sequcnlur eadem : namque si non incarnata et incarnata hypostasis sunt unum et idem, aui oon
iucarnalae propria inerunl incarnalae^ ct iucaruatai

.
, , , ,
. 01 \ ,
, \ \
. * ^
; \ ,
, , *
. \
\ ,
* \ . \
, \ * * \ (
\ . " \
, ' \, \ , *
\ ,
,' , \
, , \ \
(\ \ ,

1287
SUPPLEMENTUM
'
1288
proprfa non iucarnata ; aut, 8i subslantia incar- / 6
naia et non incamala unum sitnt et idem, minime \ \ ,
propositum seqni necesse est. Euimvero quia Pe- \ , ' ; ,
trus crucifixus et non; crucitlxus eadem est sub- (3). ", ,
sianiia et una, non inde sequiiur non crucifix-um \ '
cruciflxo similem esse, vel non crucifixo cruci- \ [\] \ ,
fixura. Aut, si tibi placet, quia qui negavit et qui \ euo sanguine testalus el confessus est, sunt sub- , \
atantia una et eadem, num ideo dices Conliteri et \ .
negare similia esse, aut quae in lestante homlne
observautur inveniiinlurque, haec eadem in neganle , \ \
observari et inveniri ? neqne enim idera est dicere \
hypostasim unam et eamdem esse, et quae in hy . , , \
postasidiversa videntur, unum etidemesse; qualia , \ ,
quidem sexcenta sunt argumenla. Sic Petrus indu- , , \
tus,si esset, et nudus, Socraies piiilosoplius el non 3 , \ ,
pbilosopbus, Paulus anlea pcrsecutor, poslhac \ \ ,
pnedicator, et complura alia quorum una esi el eadem bypostasis, quorum vero ad byposueim
coiilingentia, dissimilia.
QU$$TlO CCXXX. [Coisl. Taur. LXXX\I1I. ]
'.
De divinilate.
.
4. Ulrnm diviniiaset Deus unum an differens?
'. , \ ,
Et si differens, quid est hoc, et quid exlra Deuin ; , , \
divinilas? Si unum, byposlasiuni quaeque Deus est ; ,
eldivinilas. Erranl inaxime qui vocabuli formam ar- , \ .
guunt quia divinitas feminina esl vox, non autem ,
bypostases : ila enhn non justum erat Spiriiutn , oi
Deum dici : quippe aUerum neulri generis, alle- , *
rura niasculini; neque Pulrem, Filium et Spiri- ,
tum unam byposlasim : quippe quorum absimilia
- *
\ Yldr

-,-j
#
r

suul vocabulorum genera; neque hominem ani- ^ \

jnal vel ens appellari; et sic alia niulla. Non igiiur , , , \
generum disiinctio causa est cur Patrem aut F i - . ,
liutn aul Spiritum dmnilatem nominari dubite- , Yldr,
IIUIS. Recle dixeris haec idetn sonare, sicuibomo
, . ,
el bumanilas, aut sicul mincupau.us Socratem bo- , ,
minein non aulein btimanUalem; idqueetiam de Deo ' ,
ei divinitaie palct? Nonne esi boc diflh ultatein non , \ \
sulventis, sed potius augenlis? Nam si consonant . " , ;
homo et humanilas, cur non, cum bomo adbibeiur, ; \ ,
bumanilas quoquc adbibeatur? Videtur quidem , * < , *
Iionnulli^ nihil impedire, et idcm csse homo et ( \ ; ,
bumanilas, Deus et divinitas, el alterius vice alle- \ \ rnni adbiberi: quippe bomo et hominis naiura, et ;, \ \ , \ , '
hominis species idem esl;sed tauien homo in So- D , \ *
crale dkilur (nam bomoest eiiain Socrales), non , \ , \
antem nalura vel species: ne<|iie eniin bominis , '
naluram sive speciein dicimus Socralem. Scd non (
prediciis siniile est, nam<|tie naiura, el spccies, ), , *
ct esseuiia, el alia consiufilia, cum logica voca- ,
bula sjul, nequaquam usque ad exirema adbiberi '
possum, scd de iis solmn quibus dicuniur inbne- , \ , \ , \
fent; divinilas a^utem el butuanilas non simt logt^ , ,
, ' ' ,
ca, sed naturalium rennn vocabula.
* \ > , .
2. Sed elsi hoc verum ^st, nihilominus invenitur
'. "' \ , ealem esse boino et lioniiuis nalura , quorum , \ ,
iinuin pro Socrate dicilur, non vero aUerum. , Quid^ cigo Impedil quin idem ad cxiera aigua- iz\. \ *
1

1289
A D Q U J E S T B O N E S AMPffllOCHIANAS:
1290
; , nt*s I Natn non dieere Hcet homo et fcominis n-e
\ \ * Ittra noo est gimile : hoc etiam dieimus, sclHcct
, \ bomo et aninial raUonale mortale , idem est;
, \ \ el, ridens animal mortale, idm est atque homo :
\ , \ \ at non, quodcunque de uno, de aliis idem dice ^ , Lur; nanique risue boiuiiiis proprium, non smlem
, , * boino hominis; item : animal rattotiale mortale,
, liominra ett dtscretiva, noii autem boroo bominie
, diacretiTum: Yeromtameii eunt eadem plerwnque
. 1 ftimilia. Sed si quis in his maieriis logicas voces
, exposcai, qualia sunt speciale et discrelmnn (his
\ ( , enim sublatie, allerom reliquis consimile esl), quid
, \ ), * \ , ergo in bis exposcerel ? qusppe bomo eai ens et
; aiiiiiiaJ, sed risus non ens vcl animal, quod plu\ , , rima esseni eulia aut aniinalia boino. Tameisi
\ \ \ . vero hsec vera sitnt, itoo tamen sunt praemissrs
3 , eimilia : naoiqne bomo et hiimaniias, Deue el di \ - viaitas, quamvis eadeni sinl, non suni eadem qua \ , , temis prsedicla; neque enim allerum alieriue pro* " priura, neque dielinciirum, ut si quis duo vocabula
, , ' pro u-iosubjecto adhibeal, quasi paiinuro et vesten.
, \ , \ Curilaquenoo quo loco aUeruro, aliud pariter nnn \ * ' , cuparetur, et quaecunque voiue non eliam alte\ , , \ ; rius essenl ? Dicimus rgo eadero esse homo et
, bumanitag, quaienus idem subjectum eamdemque
, \ rem declaranlia', non autein aequaliier nuncupan, ' tur; qiiippecum homo dinmue, bominis naltiram
, - cotnpleciimur ut byposlasibus incorporatam ; cum
cro humaniias dicimus, naluram ipsam boininis,
, , ^ Aon quidetn omnino consonanler, eed atomis di , ' , \ stinciam, et in deipea definUam inlekligimus. S H D ;
' . ergo idem homo et bamanitas, nec lamen conr
\ , sonanler nuncupala. Ideo nou alind pro alio di. . ' \ , cilur, si vero drcaiur, non plane quidem. Tati
' , ^ . modo in Socraie homo alque bnmanilas dicitur,
non vero coneonanler, quippe bominem Socratem
, dicimus, non autem bumaiiitalera esse, sed habere;
, , bumanilatero vero dicimus esse naturain Socralw
' . el caeterorum bominum, et singulos quosque com/ > , \ plecientem; nam nibil eurum exlra eam exsislil;
, \ iia ui, si non seinper coiisonanter, at quidem
. " \ \ quo loco boiuo dicitur, polest bumanitas adoplari,
, '' , \ Nunc si boc jure arguilur, forsan nobis licebi(
. , eliaiu de Deo et divinilaie (quanluin in bumanis
\ \ * ( - D possunt ligurari divioa) diflicullatem solvere.

) .
*. ; ,
," \
( ,
\ ),

\ , \ \
^ ; " , ,
( ), '
,
, '
, , ,
, .

5. Si inerat Cbristi animae et coi^pori, id esl homini

Dominico, Palriset Spirilus hyposlasis (nibil enhii
cnlium esl, cui non adeet praelectael providens Triiiilas), ai vero dicilur Filius prasen(e Trinitate incarualtis fuiese et bomo factus, cur non idem Paler ct
Spirilus fuisse dicerentur? Dicituraiilem, quod adesl, duplici niodo : primum providens (ut stipra dixi11111$), secundqro quam significationem Triniias diciUir adesse Dominico bomini, elcut dicilur etiam omnibus entibus; sed quetiiadmodum exeoquod omnibus adcst, Trinitas non dicilur ullum entium facta
sic ncc iucaruaia vel bomo (acia. Dicilur aulem

1291
SUPPLEMENTUM
1292
adeeee nniim alteri, ot aniina corpori, quoniam , * ,
ambo in uoam bypostasin conTenernnt; secun
* *
dum quam significaiionem Filium tantummodo 16
Domioico bomini adesse dicimus, minime vero ,
Patrtm aut Spiritum. Praeterea, secundum pri-. \
mann aigniflcaiioiiem, omnibus aderat, ut dixi- , , , \
mus, bominiboe, et generaliler omnibus eniibug *
Verbi hypoetasis, sed secuodum gignificaiionera , * \
alieram minime; sed soli Dominico, perinde ac , ,
meoe quae uobis omnibus inest, omnia obvia com- \ , \ plectens iilieqtie aitendene, nibilorainus in ence- , , , \ phalo reeidet, vel, si hoc libi displicet, in quadam alia * *
corporig parte; neque est presencia similis; quippe * \ ,
allera est secundum contingens et maieriam, sci- , \ . j
lieet in partequadamcorporea definita,altera secundum solam meniem per aniicipationera.
^
'. , ,
l. . Ulrum Verbi hyposlaais , sciiicet! Chrislus
idem esl aique ejus du naturae, an differens? , , ;
Utrumque obscurum : nam si idem, cum sint du
nature, erant; ergo diwe byposiases ; et cum , , \ *
una cotttposila byposlasis, erit ergo una com- , , \
posila natura; si fero differens, baec alia sunl * ' ,
Deus el homo ;J ergo bypostasis et nalura non \ * ^ [\ ] ,
eunt idem; quod quidem etiam |absurdius esset; e i \ * '
ulraque enim bypotbesi plura alia absurda nascun- \ , lur. Dicimus ergo concludenles, non omnino , , ,
idem ease, neque omnino differene, ged quodam ,' *
niodo idem, quodam modo differens; nam ee- ,
cuudum esseniiales ratiooes naturarum, Cbri- * * , *lus idem est atque duae nalure, eed secun- Q , (\
dum quae sunt aioiui, et quae tum plurali dici ),
"
'
"
~- \
- -
-

po88unt (et quaecunque bis eimilia), differetis. Non , ,

eolum myslerio Christi, si quis ejusinodi qiue- ,
stionem proponat, solutio praedicta conveiiiel, \ , ' \ sed eliam generalker omnibu in quibus ad- * \ " ~~\
biberi posstint vocabola natura et byposiasis : , ,
quasi Socrates et equus sua nalura non omuiito , , ?
unt idein, nec omnino dlfferens, eed quodam raodo .
idem, sicui diximus, quodaui modo differens. j
'.
QUiESTlO CCXXXI. [Coul. Taur. LXXIX.
, Ulrum ChriHui in universum hominem accepit
vel tingulatim t
, ;
!. , \ ;
4. Dicimus neque in universutn, neqne singnlalim; neque enim alierulruin ex islis esse :/
ex necessitate debet; non enitn secundum contra- D .
diciiouem quaesiio illa. Enimvero si in univer- ,
sum accepit bominem Cbrislus, puta non in essen- ' , '
tiam, neque fieri bominem in sensu, sed in inlel- , ' \ (
leclu taniuni el iinaginatione (bac esl enim uni- , \
versi eseentia), alioque modu el illum non eese in
loco circumscriptum secundura humanilaiis na- *
turatn; nibil enim reruin in universuin ralione loci . " \
circumscribilur. Insuperetsi ic universum homi- , ,
,
nein accepit Chritu$ cum in universum, id est in
nuiliis pertonie consideraium, erit Gbrislus (ut in (\ )
universum acccperit bominem) persona mullae vel \, , . \ :
potius inlinitae. Goncludas auiem et illum nobis non
csse coiisubslantialem; cum enim in niiiversiiui ,
houiiiieiu Dcus Vcrbum accepissef, ncc jaiu uos *
9

1293

AD QtLESTJONES AMPHIL0CHIANA9.

1294

, \ ( ; dicliessemus bouiinet; unde enim hoc essel nof \ , bis, et in quo comimine* Cbrislo redditi eesemue?
\ \ Rursum in dictis subestelalia absurditas, ecilket
* unumquemque hominum et houiinem esse et nou
\ * bominem ; unusquisque enim nostri secundum ve, ' , rum serraonem et bomo est etdicitur; sed bomina
, In univer&um secundum quem omnes bomines essc
; \ dicebanlur apud Deum Yerbuin accepto, quo modo erimus bomines? Propter baec igiiur omuia
. ' '*[ et alia pluriroa non dicimus acoepisee Ghristuui
* bominem in universum. Sed neque singulatim ho, , * minem juslum esi dicere Gbrislum accepisse; boe
eniro si concedereiur, non una esset Christus per, sona, sed duo; tunc enim diceretur Chrhtui accisi naturam cum proprie
,' . pere hominein sigillatim,

, , lalibus acciperel, quae nibil aliud est qoam per , ; - eona. Quid ergo accepil Gbrislus, dicet aliquis, 8i
, , quidem neque in universum bominem, neque in , \ guialim accepit? Dicimus, quia quidem accepil
.
r . bumanam naturam, ex ipsa autem Verbum pra>
V: buil proprieiates et sic nulla sequelur absurdiias.
p\ , - - 2 . Nomen Christus num lermiui virlulem, vel es , ; seniiaR signiflcandae vim babel, sicut bomo vel eqaus ?
, \ , Neque lermini virtutem, neque essentiae signifl candae vim babet, sed alicujus rei demonslranda
, ' facullatem; nomen enim Chrittut unam personam
, gigniftcat, non autem unam naturam; Cbrislus
' , , eniin non simpliciter dicitur, sed in ipso nomine,
' , ' * cum unum sil, duarum rerum oslenditur signifi*
\ , q calus, dmnitalis et hiimanitatis; idcirco et Deus
.
dicilur Ghristus el bomo, ei unus est Cbristus (1).
\
QUiESTlO GGGXIX [Coisl. Taur. XGIV].
Quid iignificat Abtalonis in patrem rcbellio ?
;
1

.
(\ ,
\, \ ) . . . .
,
, \ ,
. " ,
, ,
, ,
, \ \
, ,
. \ \
\ , \ ,
\ . ....
1

'^ \ *
;
,. \
Exod. iv, 22. " Isa. i , 2.

11

19

l f

QUiESTIO CCCXX: [Cohl. Taur. XCYII].

'.

11

Aut Judaeorum figurat in Salvatorem rebellionem

(elcnim: FUiu$ primogenilu$ Israel ; et Filios genui
exaltavi et (2)
bi rebellaniea roorlem subierunt, Romano dislricto gladio, etsi quidem post multain superbiam perierunt. Quia David probibetur a lemplo sediGcando, conservatur
opus nato ^jua Saloraoni , quod interprelalur pacificui, quia personiilcata pax Ghristus Deus nostcr
debebat aedilicare non tanluro Judaic genti, sed
etiain oinni genti .sanclitatis templum ; cujus
qui sunt digni et quibus indigent oblincni, et deliclorum purificationem inveniunl. Quoniam priucipaliter ei (3) non sanguinum gratia impedimeniuin
exstilil, etsi dicatur, sed quod infiguraconservabatur
el in figura comprebensum fuit.

1 1

Quld e$t phcpMiare el calvitiem induere t

PhabixaTe dicit pro, divinaiione uli. Calvitiem

I I Reg. xxm, xxiv seqq.

(1) Vide etiam S. Damasc. Orlkod.fid.III,

(2) Laesio codicis.
51*55.
(3) Aliquid deest.

1295
SUPPLEMENTUM AD O U J E S T . AMPHILOCfl.
1236
non indu$re, quis genlibus taic mos erai circa de- . ,
fiificlos. Tonsi enim aflerebant crines roortuis. Cri-
nes autem londebantur non lanlura juxta tincipul sed eliam quique naiura prodacuntur in occipite; *
, ' \ omniaque ea geulilia erant coneuela et legalia.
*
.
~ QUiESTIO CCCXXI [Coi/. Taur. .
'.
Cur corvus qui impurus est ministrarit prophetce
f
;
Gorvus qui impurus est prophelae atimenta mi
Bistrabat ut leniretur quod in moribus suis dif- , \
ficilc et durum habebat prophetica auslerilas. Et- *
enim oeconomia divina hoc habel quod in sua mi- , \ '
seratione non delerreal a connaturali, immo plerum- 73 , '
qiieexsecransmimslerium impurianimalisdissolvet *,
communem alimenlorum penuriain. Numen utens
infandis misericordiis providebat populo perverso , \
in suam graliam accipicndo, el propbeiae non au- , \
xit 111 moerorem ul qui, ciipidiiatibus mimroe ob- , ,
noxius, rorein lamen coelesiem precibus suis re- . * gebat. Miniroe ergo absurdum fuerii dicerc quod , \
prae se ferebat corvus figuram genlium quas, cuui , &
videbaniur aliquid impnrum contemnendumque , \
, .
esse, legi divinac et graliae attribuerit.

FINIS SUPPLEMENTI.

Parisiis. Ex Typis L. MIGNE.

cftcme
Bookblneln* Co., tnc.
300 Snmner STreet
Botton.
^10

imnuiiiiiM
3 2044 018

T H E B O R R O W E R WILL B E C H A R G E D
A N OVERDUE FEEIFTHIS BOOKIS NOT
RETURNED T H E LIBRARY O N OR
BEFORE T H E LAST DATE STAMPED
BELOW. NON-RECEIPT OF O V E R D U E
NOTICES DOES NOT EXEMPT THE
B O R R O W E R F R O M O V E R D U E FEES.

872

879

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the worlds books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thats often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this books long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Googles system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google watermark you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we cant offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a books appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Googles mission is to organize the worlds information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the worlds books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/