PATROLOGLE

CURSUS C O M P L E T U S ,

SEU BIBLIOTHECA U N I V E R S A L I S , I N T E G R A , D N I F O R M I S , C O M M O D A . O E C O N O M I C A \

M M

SS. PATRll, DOCTORII SGRIPTORIIODE ECCLESIASTICORII,

SIVB LATlltORDIf

91VB

6RAC0RGM.

QUl AB MVO APOSTOLICO AD JSTATEM INNOCBHTU 11 f (ANN. 1516) PRO LATINIS,

KT ADCONClLIi FLORENTIN! TEUPORA (ANN. U39) PRO GRACIS FLORUERUNT :

RECUSIO

CHRONOLOGICA

OMNIMI Q U J B EXSTITERE M O N U M E N T O I U I M G A T H O L I C J E TRAniTIONIS QUINDECIM PRIORA

ECCLESIJS SiECULA E T A M P L I U S ,
rUXTA RMTIONKS ACCURAT1S81M , 1HTER 8B CUVQQE NONNULLI8 COMCIRtTfi I I A M I B C I U P T I S COLLATAS, PERQUAll DlLIGRNT M CA8TI6ATA ; DI86ERTAT10NIBIJ8, COMMENTAR118 VAR1I8QUE LECTIONIBU8 CONTINENTER ILLUSTRATA ; O M N I H I I 8
0FBRIBU8 POST 1.1888 BDITIONES QUA TBIBUS NOVI88IMI8 S . C U U 8 DKHENTUR AB80LDTA8, D E T E C T I S .
AUCTA ; INDICIBD8 ORDIRARII8 VEL 1 ANALYTICIS, SINGUI.OS 8 I V E T O M 0 8 , 8 I V E A U C T O R R S ALlCUJUS
MOMERTI 8UBSEQUKNTIBU8, DONATA ; CAPITIILIS I N T K A I P S U M T F . X T U U RITB D1SPOSITIS, N E C N O N ET TITULIS
SIKCUI.ABUM PAGINARUM IIARGINEM S D P K K I O R E M DISTINGOENTIBUS SUBJECTAMQUE IIATERlAM 8 I G N I F I CAWTIBU8, ABORNATA; OPBRIBUS C U I I D U B I 1 8 , T U M APOCRYPniS, ALIQUA VERO ADCTOIUTATE I N
OBnitfB AD TRADITIONEM ECCLESUSTICAU POLLENTIBUS, AIIPLIFICATA ;
D l L t N T i e ET QUADBAGIKTA 1ND1C1BUS SUB OMNI RESPECTU, 8C1LICET, ALPHABETICO, C I I R O N O L O G I C O , ANALYTICO,
AKALOCICO, STATI8TICO, 8YNTIIETICO , E T C , R E S ET AUCTORES , 1 UT NON SOLIW STUDIOSO , 8ED NEGOTIIS IUPL1CATO , ET Sl FORTE 8 I N T , PIGRIS E T I A M ET 1VPERIT18 OIINES
8 8 . PATRES, LOCUPLETATA J S E D PRSERTIM DUOBUS IUMEN8I8 ET GENERALIBUS INDICIBUS, A L T E R O
8CIMCET KEKUM, Q U O C O N S U L T O , Q U I D Q U I D N O N S O L U M T A L I S TALISVE PATER, VRRUII 1
UimiSOUISOllE P A T R U M , ABSQUE LLl.A EXCEPTIONE, 1N QtJOM.IBET THEMA 8CRIP8EBIT, UNO
INTUITU CON8PICIATUR; ALTERO SCHIPTURi S A C R j , R X QUO LECTORI CORP B R I R B 81 OBVIUM QDINAM PATRE8 BT I N Q I I I B U 8 OPEUUtf
SUORDM
LOCIS
81NGUL0S 8INGUL0RUM LIBRORUM SCRfPTURiE VIRSUS, PRIUO GBNESEOS
USQllE A D NOVISSIIIUIl APOCALYPSI8, COMMENTATI 8INT :
BDITIO ACCURAT1S81MA, CJtTERISQUB OMMIBUS FACILB A N T E P O N E N D A , 81 PBRPBNDANTUB C R A B A C T E R D M N l T I D I T A S
CHARTA 0 V A I . I T A 8 , I N T E G R I T A S TEXTUS, CORRBCTIONIS PERFECTIO, O P E R U M BECU80RUU T I J M VARIETA8
TUM MJMERUB, FORMA VOLUVINUII PERQUAII COUIIODA S I B I Q U R IN TOTO PATROLOGliE DECURSU CONSTANTER
I V I L I 8 , PRBTII BXIGUITA8, PRASERTHfQUK 18 COLLECTIO U N A , MKTUOIHCA ET C I I R O N O L O G I C * ,
EXCENTORUII FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS I I I C II.I.IC H S O H D I I , V I X ETIAH
INEDITUROH, PRIMtiy A U T E M I I I ROSTRA BIBLIOTHECA, E X O P E R I R U S ET USS. AD OMNES
iCTATES, LOC08, L1NG0A8 F0RUA8QUK PKRTINKNTIBU8 . COADUNATORIJM,
E T EX IKNtMERIS OPERIBUS TRADITIONEM CATnOLlCAM CONFLANTIBUS, OrUS VSlCliU UIRABILITER E F F I C I t N T I U M .

SERIES

GRiECA

POSTERIOR,

IN Ql'A PRODRUNT PATRES, DOCTORES snillPTORKSODK Eir.l.KSlA GR/ECE

AB iEYO PHOTIANO USQUE AD CONCILII FLURENTINI TEMPORA ;

ACCURAINTE

J.-P. HltiNE,

Bibllolbece c l c r l nnivcreae,
SIVB CURSUUM COMPLKTORUM IN SINGULOS SClENTIiC RCCLKSIASTICA UAMUS B D I T O R B .
f ATBOl O G U . AD IKSTAR IPSIOS ECCLRSlJt, I N DUAS PARTES D l f I U I T U B . A L I A N (' L A T l N A M , ALIAM CRiCCO-LATINAM.
AIIBiE PARTBS PENR J A M INTEGRE EXARATiC SUNT. LATINA, DUCENTIS E T VIGINTI DUOBUS VOLUMINIUUS M O L E S U A
8TAN8, BBCEM E T CENTUII StlPBA M I L I . E FRANCI8 V E N I T ! GRiFXA D U P L I C I EDITIONB T Y P I 8 MANDATA E S T . PRIOK
CMAECUM T E X T U M U N A C U M VKRHIONE L A T I N A L A T E H A L I COUILKCTITCR, NOVEUQUE E T CENTUII VOI.CUINA, PRO PRlllA
8 E R I E GBJECA, NON EXCEDIT. 1'OSTRRIOR A U I E I I \ERSIONEU LATINAll TANTUB E X I I I I l E T , IHEOQUK I N T H A QUINQUt
QUINQUAGINTA V O L U M I N A R E T I N R T U R .
SECONDA S E R I E S GRiCCO-I.AHNA SKXAGINTA VOLUMINA PROBABILlTER
KOP SDPERABIT
DUM UUJUS VERSIO MERE L A T I N A TRIGINTA VOLUVINIRUS ABSOIAETUR. t N L M O t O D O l V4)LIJMKM
C U A C O - L A T I N U M OCTO DtlUIIQlJniiQUE MKIiE LATINUM Q U I M Q D E FIIANCIS ftOMJMMODO EUITUR : UTROBIQUE VKRO,
l ' T P B E T U IIUJIJ8 BENEFICIO F R U A T L R EMPTOR, COLLECTIONKM IMTEGRAM, hlVE LATINAM, SlVE G H J E C A U C O M r A H E T IIECE88E E R I T ; S E C U S ENIM C U J U S O U B VOLUMINIS AMPLITUIMNEM N E C N O N ET U I F F I C I J I . T A T K 8 VARIA P R E 1 I A
Q U A B U N T . ATTAMKN, 81 QUIS E M A T INTEGRB E T SEORSIM COLLECTIONEII GRiECO-I.ATlNAII, V E L E A M D E M EX
K B ^ C O I.ATINE V E R S A M , T U U O U O D O U E V O L D M E N P R O N O V E M V K L PRu S E X F R A W C I 8 SOLUIi OBTINEIUT. I 8 T . * : t O N blTIOWfcS FUTURIS PATROLOGIJL 8EBIEBUS APPLICANTUR, 8 1 TE1IPU8 EAS TYPI8 HAiNDANDI HON NOBI8 D E E N T .

PATROLOGIM

GRMCA

TOMUS

CXXV.

THKOPHYLACTCS BULGARliE ARCHIEPISCOPUS.

EXCDDEBATDR ET V E N I T APDD J.-P. M I G N E , E D I T O R E M ,
IN ?|A DKiTA irAHROISE,
OLIM PROPE PORTAM LUTETIi*; PAIUSIOIUJM VIJL0
FEXFEH
NOMINATAM, SEU PETITMONTROUGE,
NUNC VERO liSTRA UOEINIA PARISINA.

I
r .

TRADTTI0
S&CVIVM

GATHOLICA.
II. AWVS ttWft.

THEOPHYLACTI
BULGARIiE A R C H I E P I S C O P 1

OPERA QUM

R E P E R I R I POTUERUNT .
ACCEDIT

F R . J . F . MA.RIJB B E R N . D E R U B E I S
DISSERTATIO
DE IPSIUS

TBBOPHTLACTI

GBSTIS,

SCRIPT1S

AC DOCTBJNA ,

ACCURANTE D E N U O RECOGNOSCENTE . - . M1GNE,

BIBLIOTHBCiC

CLERI

VNIVBRBiE,

8IVE

CURSUUM COMPLBTORUM I N SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTOCJE RAMOS EDITORB.

TOMUS TERTJUS.

VBNEUNT QUATUOR VOLDMINA 44 FRAlfCIS GALLICIS.

E X C U D E B A T U R ET V E N I T A P U D J . - P . M I G N E E D I T O R E M ,
tf YlA DICTA VAMB01SE,
O L l l l PROPE PORTAM LUTETIiE PARISIOUUM VIJMJO
FENFER
MOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE,
NUING VERO INTRA MOENIA PARI&INA.
186*

TRADITIO
SJECULUM

CATHOLICA.
XI, ANNUS 1070.

ELENCHUS
AUCTORUM BT OPERUM QUI Uf HOC TOHO OXZV CONTINENTUR,

THEOPHYLACTU8 B U L G A R I ^ ARCHIEPISCOPUS.
Eipositio in Epistolam I ad TimotheuiH*
Expositio in Epistolam II ad Timolheum.
Expositio in Epistolam ad Titum.
Expositio in Epi>tolam ad Hebraos
Prafutio Bonifacii Finetti in tomum terttum Theophylacti edit. Vennt.
Nuncupatio Sifani.
Nuncupatio altera ejusdetn.
Argumentum libri Actorum una eum capitulis eorum.
Expositio in Acta apostolorum.
Expositionis ejusdem textus aller ex codice Valicano.
Expositionis ejusdera textus tertius ex codice Florentino.
Argumentum Epistolm catholicm S. Jacobi, cum indice capitum.
Exposilio in Epistolam catholicara S. Jacobi.
Argumtntum Epistote 15. Peiri, cum capitulis ejusdem.
Expositio in Epistolam I S. Petri.
Argumentum Epistolce II S. Pelri cwn capitum indice.
Exposilio in Epistolam I I S . Petri.

coL

Paristit. Ex J.-P. MIGNB.

9
90
143
186
406
478
4g2
483
495
850
1062
1131
1134
1190
1191
1254
1255

THEOPHYLACTI
BULGARLE

EPISTOL&

PIUM^E

DlVl

ARCIIIEPISCOPI

PAULI

AD TIMOTHEUM

,
,
^

"
, ,
.

.
1. .
' ,
, , ,

, ,

, ;

,
,
.
"
*
.
,
%\ ,
,
'

;
,
, ,


r j r
xarra

.
"
,

*
,
*
.

1#

547

Argumentum primos ' ad Timotheum.

Pauli di&cipulis Timotheus erat, alqve adeo

yrobaius -el adjnnctut.Paul^ ut ab eo circumcidi
elegerit per di&pensationem, cum tamen ille aliis
circumcisionem prohiberel, ip^ique Petro hujus causa
restiiis&et. Insuper ipse Paulus plerisqne in iocis
viro huic magn(B viriulis
testimomum perhibet.
hti nunc de varii* rebus necessariis scribit. Quee.
rat autem hic quispiam, quare neque Sila, neque
Clementi, neque Lucas, nee alii cuipiam eorum qni
cum ipto prant, cum mulli esient, scribal, sed Tiwolheo Tiloque solis ? Potest igilur
retponderi,
quod illos secum circumduxeril, istis aulem Ecclesias commiserit. Consenlaneum itaque erat hos scripiis admonere, ei qucc agenda 5 4 8
expiicare.
Si aulem quwras, cur non hos prius in omni sapieniia divina perfeclos reddidisset, ac lum docendi
muneri prceficerct, $ed postquam eis docendi munus
eommiserU, rursum Wn scribat, ac perficial? discas primum quidem, quod nemo perfectus sii,etiamsi
doctur fucrit, sed et ip$e in muliis opus habeat
instiiuiione aique ductu perfectioribus:
maxime
vero in Ecclesia jam recens conslituia haud facile
erat, ut episcopum per omnia ipsis verbis ipse in[ormarel. Deinde, observa per universfltn Epittolam
hanc, quod non sit talis ad Timotheum institutio,
qualii ad dhcipulos esse &olet, sed quatis praeeplori
eonvenit.

Variffi lecliones*.
i .
>>5: m.
ex Laodicea.
.-, . * .
.
u

IB

EXPOSITIO.

aulem eihanc epistolani

l.ittcra . Oxonienseni, m. S. Marri Vencti codiccm desijpnt.

TATROL.

GR.

CXXV.

TriEOPHYLACTI BULGARIA ARCUIEP.

12

THEOPHYLACTI COMMENTAIUUS
1 PRIMAM EPISTOLAM AD TIMOTHEUM.

5 4 9 CAPUT PRIMUM.

. A'.
1. Paulus Apostoius Jetu Chrhii, jtixta
,
" wandatum Dei Servaioris nostri. Qnin legem esl
. lalwrus Timolliea, scnuoneni fitlc dignum faciens,
, ,
seipsutn aposlolmn pradicat. Non enim mea, in . ,
quii, loquar, sed verba ejus cujus sum legatus.
\ , * ,
Qunrc Vide nc sis inobediens. Qtiia vero ingcns
. \
ctal aposloli dignilas, nevidealtir arrogans osien>
, -,
lator, adjicit, juxla mandalum Dei. Non ipse, in, '
. ,
quit, ftinclioiiem banc mihi arrogavi, vcrum inevi*
\, , '
iabi!e debilum mibi incumbit, ac Dominicum man\, \ . ,
dalmii impleo. Istud enim, secundum mandatum,

, > ' .
rfli< acius esl illo, vocatus. Atqui Pater nusquara
\ ,
ei videhir mandasse, scd Christus. Ad gentet,
' * , \,

inquil, tonyinquas miflam le: el rursus : Ctesari

* \ oporlel te ieti; el, Tum Spirltus, Segregaie mihi \, ,

Paulum : ailamen quac Filii sunt el Spirilus, Pa. ' ; II

Irisestc dicii. Audi enim quaesequuntur.
. " \
VERS.

19

Et Domini Jesu tpei nastrtc. Viden' comniune

osse uiandaiuin ? Aniinadvene aulcin quomodo ci
David de Patre dical: Spes omnium finium terrcc *.
Quin eliam et isie ipse Patitus alio in loco d i c i l :
Speravimu* in Deum viventem ; nunc autem Filius
diciiur epes nosira : sic oinnia taru Palris quam
Filii sunl communia. Opporitine aulem baec coguomina posuil, Servaloriet spei. Quandoquidem eoim
prjeccplor ipsc multis colluctelur difliciiUalibus
(imiversura enim bellum in ipsuinconvertilui), quasi
co occumbeuie, etiam qui sub eo sunl facilius q
c.nlaiil, jtixta illud : Percuiiam pasloreni, el disvergentur oves : Non oportet, inquit, succumbere
auimo : Servatorein enim habemus, non honiinem,
sed Deum ipsum et Palrein, qui cilo D O S a peiiculis liberabil: et si ab bis slatim servati non Cuei imus, mdiora lamcn sperare oporicl: spcs eniin
nostra, qnae podefleri non poicsl, Cbrisms es(.
llis enim duabus de causis pericula lolerainus, vel
quod celeriter ex iis con&ervamur, vcl quia hona
fcpe aliuutr.

,
fyiav.
; " \
)

\
',
.
.; \ . ^; \ . OiiJcs, , , , ;

/ ept
, ;
, \ ol ' ^ ,
' ,

, , ( , , *
^ , ; (

, .
.
. , *
, ^ .

V E B S . 2. Timolheo genuiuo filio in fxde. lloc cst,

por fidem niihi geuilo. Nain praeposilio, in, vale:,
a l i o
per: pcrinde ac 550
d i c i l : Per Evangelium wos genui . Latidans autem eum, Non
filius tantum es, inquii, sed el genuinus. Gcnui- D

. ,
. , ,
\

.
, ,
^ , uovov, \ .

u x

JV,

( I . , 1 ; , 27 ;
15.

l o c o

12.

Psa!.

LXIV,

>

1 Tiinolh. , 10.

VariiB lectiones.
;.. .

t e

0 .

' .

t 0

* Zacb. , 7.

1 Cor.

EXPOS.TIO EPIST.

, \
, \
; . ,
, \
^ . $ , \
, ,
, .
, ^ \ .
1

, .
0 , ' ,
\,
\ , \ \
, \
< .
/, Kvplov

* .
. ,
\ , ,
, \
.
' *,

.
* ,
, * $.
, , , . ;
*
)) , . ,
,
. ol . " \
; . ,
\ -. . \
%

, "Jva

*
, , \
2$ .
\,
. ,
.
, \ , { ,
\ .
. ,
\, ,
.
.
, .
, ;
, , ,

. 01 \, \
, ; .
9

AD . - CAP. .

aiilem ideo dicit, quod Ttmoibcus prac caeleris ipsi simillimus erai; el quia ipsum Paulue
gentitna charilate prosequebatur. Sapiemissime
aufem posuit, trt fide, quo magis Timollicum ad
hanc incitel. Si enim in principio tantam exhibuissel fidcm, ut propter banc el Pauli filius diccrelur
cl germanus : multo magis nunc ea armatum esse
oporlet, el non animum dcspondcre, ncqtieturbari,
Hoc enim fidei munus est, ncmpe de fuluris conliderc.
(Jratia, misericordia, pax. Nusqoam in aliis Epi*
slolis posnil misericordiam, sed hic tantum, ez
magno paterno affeciu niajora Olio exoptans ;
ulpote meluens ei, ejusque nomine iremens, cnict
de slomacho practpiebat : atque eliam quod prjeceptores majore niisericordia opus habeanl.
Deo Patre nostro, et Domino Jetu Chrnto
iwino nottro. Rursus liic est consolalio. Si enim
Deue eil Paler noster, veluli liberorom uostri curam g e r i l : itaqueet miserebitur nostri, graliamque
dabil, ut omnibus nos graii simus, ac pacem lia
beamtis cum hosiibus.
V E R 8 . 5. Skut
rogavi le ut remaneres Ephesi
cum irem in Macedoniam. Vide mansneludinem
ejus, quemadmodum non doctoris, sed snpplicis
voce usus sit. Non enwn d i x i t , Mandavi ; sed,
Rogavi. Erga nostroe enim discipulos eo not
affectn imbuios esse oporlet : ad perdilos auiem
et non genuinoe, secus, Rogat autem bunc ut remaneret Ephesi.Non enim euftkiebal Episiola qaant
ipsisscripgerai Paulus : litteris enim minus cura$
adhibere solenl homines. Fortasse auleni et hoe
contigit priugquam eis Epislolam scriberet. Quaeritur autem an nunc Tiinotbeum illic epiecopum
constituerat. Quod quidemverisimile est. Namdein^
ceps dicit:
Utdenuntiares quibusdam ne aliterdoeerent. Non*
dixit, Ulrogares, sed, utdenuniiaret, quod ausicrius
efit. Non expressit autem hos nominatim, oe reprebensione impudentiores faciat. Aliler autem docere,
esl alia pracepta subintroducere. Fuerunt eniai
inulli ex Judaeis pseudapostoli, legi inclinantes
praB gloriae cupiditate, el quod cuperent saluiari
dociores ac praeceplores.
V E B S . 4.
Neque intenderent fabuits. Fabulas
non legeia dicit, sed observaliones et prava dogmala.
Et genealogiis interminatis. Avoe enimet proavos
cnumerabanl, u l bistoriae gloriam sibi vindicarenU
Infinitis 551 aiilem, vel quod ad priora lempora couscenderent, t e l quia nullum flneni utilem aut inlelleciu facilem haberent, sed qua3 difllcuhcr comprehepdi possenl, et q u v a r i el intricaiae eescnt,
Verisimile est autem Grxcos ipsuro bic noiare.
Illorum enim fabulx el genealogis sunt, quibu*
deos suos rccensenl.

Varia lecliones
9 i

1 1

. " .

J5

TIIEOPHYLACTI BULGAftliE ARCHIEP.

16

Qmr qu(r$tionet pr(v$tanl twigis quam ardipcatio-

nem Dei quw ett in fide. Iloc esl, Deus quidem
ordinavit oninia Pule suscipier.da fore; isli vero
qoBstiones suas subinlroduceiUes, Dei ordincm
ilissolvuni. Yel quia Deus magna nobis donare
voluil, ineffabilem ftliam dispensationem circa nos
exbibuil. llanc igitur bonilalis ipsius dispensalioncm iides quideui recipil, genealt>gia? vero ucqtiaquam. Qua?slioncs cnim subiniroduxeniiil, nempe,
Quomodo possil boc iieri? Quomoiio credamus de
fuluris? Quaeslio ilaque lidem ejicit. Quare ilaquc
Dominus dixil, Qucerite, et invenieti$ i el nirsus,
Scruiamini Scripiuras''?
At, Quierite, quidem de
oratione d i i i l el ardenli desiderio: Scrutamini,
vero, ut exaclam illarum ralionem addiscamus,

. cixcvo'
. ,

;, .
" ; ,
^ * .
; , ;.
* Svt
; \ ;
; . ;
; , , ;
\ , ; , \
, \ , , *
6, . , \
prubcque leneanms eas, ul ila landem a pelilione ; \
cl inquisilione desislamus.
Y E R S . 5. Finis autem pracepti
est charitas ex

corde puro.
Si prxcipias, inqiiil; non aliier
. ' , ,
docere, boc periicies, nempe cbariialem. Quod si
, , .
banc inseruei is, otnne pcrvcrsum dogma peribil. ,
Anlea eniin cum non essel dileclio, invidia eral; ex . (: ,
liac dominalus cupidiias; ex bac porro doccndi
/ ;
anibiiio nascebalur, indeque hacrcses suborieban- /.
l u r : nunc aulein nen sic. Cbariialem auiem sin- . ,
cerara poslulat, noit eam laulum quae iu veibis
, , \
cet, verum quae ex corde, eoque puro, non fuco el ?) ",
bypocrisi adumbraio : quae ex afleciu et condolen- tia conslct alque promanet
.

, \

Et conscientia bona, el fide non pcta. Quia prae- ^

dones pracdones eliam diligmu : at enitn istlitic
. \ \ \ ; '
n n est cx constienlia bona, sed ex prava ; neque
; , '
cx ftde non Qcla. Qui enim sincere in Deum
;, .
i i e d i l , uon sustinel unquaiu a vera cbariiaie
, :
cxciderc: siqtiidem ea omnes compleclilur el
;
fovei. Lalro aulein praetereunics occidil: unde
. .
folli^cre polcris, eum qui cbarilale caret, neque
,
fidelem esse.
, ; .
Y E R S . 6. De quibus quidem abtrrantes,
conversi
* ,

sunt ad vaniloquium. ' de jaculaloi ibus

. , , \ dichur, qui sine arte sagillas emiuunt. llic ilaque,
; . Ka\ , \,
inquit, opus eral arle, ut recla collimarenl, neque
, ' : * , ?
a tcopo abcrrareni, A l cnim uonnulli el a fidc et
.'/. ; \
a ibarilale abcrrarunl, cl propterea deflexerunl
;, \ ad vaniloquium. Quouiodo auleiu id conligerit, . \, .
subdit.
552 V E R S . 7. Volentet este legis doctores. Iloc
.
,
esi, languentes doniinalus amore, gloriaque cupi \ .
ditnie insanienies. Non enim laU-a fuissent, si
, .
diledionem babuissenlel fldcm.
Non intelligenles neque quos loquuntur, neque de
,
quibus ffirmani. Hic repreticDdil cos, lanqiiam
6.
;
igiioreiit qui sit scopus legis, cl ad quod usque
, u

tl

tf

1 0

1 1

M-Jiih. , 7.

' Joan. , 9.

Varia Icctiones.
t v

.
, ,\ ; .
' .

t T

. .
.
.
19

, \
.
.
u

FXFOSITIO IX EPIST. I ADTIMOTH. - C\l\ I .

18

; ; .
;, -
; ;
, \ . , \, \ , / ; \
. \ 1 ; ;
.

temp^s aucloritatem siiam relinercl. Si ita<tuc

ex ignorantia peccanint, non merentnr condemnationem? Hamlquaqtinm : nam a cupiditate ngnandi
ignoraniia proveniebnt, el qtiia cliarilalcm non
rctinebanl. Vo!entes cnim esse, inquii, lcgislatores,
legisque doctores, ignorant: proinde ignoranlins
istius ipsi sibi sunt auctores. De quibus autem
alTirinant? Fortasse de purificationibus cxterisque
corporalibits observalionibus.
VF.RS. 8. Scimui autem quvd bona sit lex, si qui$
,
. , - ea legiiimc utatur. IIoc cst, si quis eam uoti
solum pcr vcrba explicet, sed per opera ethni
, , \ 5
. , perficial Nam qtii docct quae legis sunt, nec facit
, . " \ - inlerim, illcgilime usug est lege. Aut aliler, legi. ; * ; - lime mitur lege, qui peream ad Cbrislum ducilur.
. - * Lcx enim ciun non possit nos dnccrc recte, scu
justificare, ad Chrisium nos r c m i i l i i , alque liic
, , \ ,
. " est ipsi seopus. Quoeirca lege uiittir legilimo,
, , , boc cst, quemadmodum ipsa lcx jubcl, qui Clirtstnm lcgi praefcrt.
.
V F . R S . 9. Sciens koc, quod justo
non est lex
, .

' . posita. Qnia non cxpcclat n i ab ea discat quid

, \ . facienduni s i l : hoc enim novit, ncc supplicium
, metuit. Justum aulem bic inicliig', qtii virlulcin
, ' - perflcil: qni non motu legis, sed propicr ipsam
houcstatem et matitiam odit, et virtutein com .:, , \
, - pleclilur, ac majora quani tex poslulet, transigit,
indigne fcrens eam insliltitricem babcrc, qna sibi
, '
flagra admoveal: sed virilcm vii luicm spirans,
" , \ ,
\ \ - c puerilia Iranscendit, pcrinde ac mcdicus vulnera
halicnli aut srgrotanti pnralus est, non ^alenti
,
probi: ac freiuim inordinale se gcrenli c l inobc*
, ' .
dicnti cquo, non obtemperanli ci mansuelo nccessajium esi.
VERS.
9, 10. Scd injnstis el
hwbedlentib*
*
,

, ' .
- impiis et peccatoribut, scelerntis el contum\natis
fornicatoribui,
, , ,
- pairicidis et matricidis, homicidis,
masculorum concubitoribus, ptagiariis, mendacibus,
^, ,
. - " sT , pijyurif.Specialiin pcccala explicat, ut h*gis pr& . - feciuram pudori essc persuadeat. Ha?c autem omnui
. 01 , hidxi fuernnt. Qui enim frequenlcr idola adorabanl, qui liberos suos dacmonibns imroolabant,
, ,
, \ - qui Mosein hpidibus polebant, qtiorum matius
s&nguine plcnae cranl, nonne bi impii el liomi; \

, . ^
, .. *0 \
. ,
, .

.
\ , '
\ * ,
. ,
7

cidae ? Aliaque oniiiia revcra ipsis invcnies, si

hislorias pcrlusires. Propicrea igitur dala est illis
lex, u l bujusmodi vitia comprimat: qnod et alio
553
'
d i c i t : Lex prccvaricauouh graiia
lala cU. Jtislis anteni, quia ad liansgrcssioncs noti
dcclinant, lex non cst nccessaria.
El $i quid aliud sance doclrincc advvrsatur. Flsi
qu;u coimiiemorala eranl, satis ccrle fueriiiit, attaiiion por perilepsin gencralim dixil, Et si qtiid
aliud. Ostendit aiilem hic, qnod r x corrupli^.
111

0 0

Varice lecliones.
u

3 8

a e

** '.
.
.
In codicibus impressis uierseruntnr //ic, \ ?6,.
mt>miU tribus mss. necuon Clmjioxlomo:
|^ yt%\ - .
8 7

TilEOPHYLACTI BULGAKLE ARCHIEP.

19

20

ilogmalis hitjusmorfi aflcciionos adiluin accipianl:

$
sanxenim doctrinse haecomma sunl coniraria.
.
V E R * . I I . Secundum Euangclium glorice beali
Katii

Dei. Hanc ad raiionem cotislriie : Sana? doctrinre,

. *
qua? est sccundum Evangclium. Gloriae auiem
, . ,
ipsum Evangelium appellat, propier eos qui ob , \ \
porsecutiones pudefiebant, et propier Chrisii pas , \ ()
s i o n e i n ; cominonstrans ipsam Chrisli passionem
\ , \ \
ct peraeculiones essc gloriam et splendorem : vel
. \
quod prebeatil futuram gloriam. Eliamsi enim
, \, , \
praaenlia, inquit, iguominiam habcant, fulura . \
tainen gloriam : atque banc nobis annuntial \,
Evangelium ; omne enim evangelium fulurorum
. " \ ,
est, non praesentium. Vel gloriam cullum Doi
.
appellat, quero EvaiigeUum nobis premonsirau &
Quod creditum est mihi. Mibi, inquit, non pseud*0
. , !
apoalotis: borum enim Evangelium esl ignomi- , \, uke non gloria$.
.
V E R S . 12. Graliam habeo ei qui me confortavit


hi Chrislo Jesu Domino uostro. Quia dixerat, quod
/. ,
mihi creditum est, ne vidcatur ideo gloriari, ad
,
, \
Denm lotum referl, l l l i , inquiens, gralia delietur,
, ,
qui vires mibi dedit ut lale onus suscipere valeam : adversus enim quotidianas morles consistere, non
.
erai humaoae potentiae. Haec esl vera huniilitas:
, .
nosira vero bumiliias io verbis, nou in affectu
* ^ menlis consistit.
, .
Quia fidelem me existimavit, poncns in mini&terio.
" , Ne qtiis ex inrredulis dicat, Si tolum Dei est, ei Q vlav. " ,
nibtf a nobie afleruir, cumaiH Parutum lalem fecit,
, -* ^ ,
iudam vero non ileiu ? banc objeclionem diluit,
,
inquiens: Non simpliciier roboravii me, neque ; , ,
ciira judicium, sed quia inventus sura fidelis. , ,
Neque sic lamen loculus esi, veruni, Quia fidelem . \ ,

nu putavit, suain ipsius virlutem rursus conle- , " \,
. \,
gens. Non enim as&ero, inquit, me fuisse fidelet,
veruin ille me talem exislimavit. Uwte boc perspi- , * .
cuum? Ex eo quod me posuit in ministerio : quo- ; .
itiodo enim me posuisset, nisi apliiudinem in mc , ;
\
viilisset ? llanc ad raiionem in familiis oecouomi
, , ^
graiias agunt duminis, quod sibi crediderint xdium

ndmiuistralionem, aique boc pro indicio accipiunt,
. \ \ , "
qnod aliis fideliores babenlur. lnsuper Dcus eliaiu
4

S f

ipse de eo dicit, Quoniam eleciionis mihi esl, ^

.
Hv
554
potiet nomenmeum . Erai igilur idoncus
J , \ .
til poriarcl: accepit aulcm virluiem a Dco, ul opus

islliuc perficeret. Qui euim geslalurus esl mag,
num Cbrisli nomen, ul ipsuni infigal animis
, . ,
credenlium per pra?dicalioneni, non exiguo robore

\ \ \
indiget. Gesial autem ipsum, quisquis oiiinia illo
* , . ,
digne et cogitat, cl dicit, ct facil: quemadmodum
! ;
is qui bujusmodi nou fuerit, haudquaquam eliam
, \ gcslul: qui enim, cuoi neque Cbrislum omnino io

Acl. , 13.

VariflB lectioncs.
^-

3 9

%0

m.

4 1

, .

4 1

21

EXPOSITIO 1 N EPIST. I AD T I M O T H . -

CAP. I .

22

^& , \ se babeal? Tum citleris ilaquc fldelis eral

Paulus, liim qtialcnus nihil herilium bonorum sibi
. , \,
'
, * \ vendicabal, sed potius qnae stia erant, Domino
ivferebal accepta. Laboravi enim, inquii, omnibus
.
aliis abundanlius: uon ego autem, sed graiia :
ac mulla id genus alia.
,
,
V E R S . 13. Qui prius blasphtmtts / u i , et pertecu . " ,
tnr, et conlutneliosus. Expeude liic quomodo
, \ c\iollal inisericordiaiu Dei,vilam snaiu anlc aciam
,
enarrans. Porro, ulii de Juda is disputat omni
, , \
condemnalione dignis, nibil tale aI eos referi, dc
* , \,
seipso auleiu lalia recenset: Non soluin blasphe , ; ,
inus, inquit, eram ipge, neque ad me usque ipsum
, \
slaluebam pialiiiam: sed eiiam alios volenles pie
, ;
vivere persequebar : nec simplii iler, sed coiilumc.
B liose el violenter rem tpsatn peragcns.
9

. ,

. *
. *-\
;" , \ . , \,

, * *

) .
, ,
\, ,

;
\ \
,
,
.
. \
\ ,
, ^
el \\ * \ ;
, .
; ; ; " '
, ;
, *
; .
; "
, \
, .
> * ,
; \
,
\ .
k

'Sed misericordiam consecutut sum, quia ignorans

feci in incredulitaie.
Oslendil seipsuin supplicio
dignum : lalibus enim misericordia solel obliugere. Quam vero ob causam reliquorum Judxorum
non tniserltim erat? Quoniam non ox ignoraniia
peccaverunt, sed valde scientes. Plerique eniui*
inquil, ex Phans&is credebanl quidem, attamen non
confilebanlur: gloriam enim hominnm magis dilexerunl, quam gloriam Dti . E l Chrislus : Quomodo
poteslis, inquit, credere, cum gloriam ab hom'wibu$
occipiaiis
? Quiu ct ipsi Judai diecbant, Videtit
qnod nihil proficilis ; ecce mundus post ipwm abit.
Ubique cnim eos regnandi libido vexabat ac lurbabat. Ac rursug dixerunt isli : Nemo polest remittere peccaia, nisi sulus Dens
Sialim auieni Jesus
fecit boc, quod dixerunt signum esse Det. Qm>modo igitur non crediderunl ? nunquid IIJCC iguorantiac sunt peccala ? Fortasse auiem quispiaiu
d i x e r i t : U b i igilur Panlus lum erai? Ad pedesGamalielis, non commixitis turbis. Gamalicl eniui
bomo erat privala sua c u r a i i 3 . Quomodo igitur
postea Paulus iu carccrem conjiciebal ? Quia videbat verbuin crescere, ac xinulabaiur denique pro
lege, illi autem regnaiuli cupidilale xstuabant.
Quomodo auiem Paulus, utpoic in lcge exai-le
instiiutus, Gbrislum per Scripluras non cognovil?
Proplerea seipsum condenuiat, quod ignoraiuiaa
1 0

1 1

5 5 5 niorbo laboravit, quam iuciedulilas pepcril : proplerea c l miseiicoidiam sc cousecattim ait.

- D
V E R S . 1 4 . Superabuudavil autem gralia Dei cum
fide ac dilectioiie quiv esl in Chrhlo Jesu. Gum eC
.
mulla el magna de Cbristi clemeulia dixissel, quod
\ ;
ipsum extremo dignum suppltcio miseraCus s i l ,
* ; ;
nunc all : Non solum hoc, veruin eliam filioi um
, , \
adoplione dignatns est, et fratrein, c l filium, ct
, \ , \ , \ , \ amicum, ct cobaredcm fscit, adco nxuberavit

gratia cleineuli^R ipsius. Ne vcro dicat aliquis ,
. " , "
, Quia ubiquc gratia csl, sublala csl igilur nosira.
I Cor. xv, 10.

i e

Joan. xn, 42.

1 1

Joan. v, 44; xu, 19.

Variffl lecliones.
1

k V

\ .

1 1

Luc. v, 2 1 .

ti

THEOPHYLACTI B U L C A I U ^ ARCIIIEP.

24

voluntas, stibriit, Cum fide ac dilectione. Fidcm , , .

eniui, inquit, alluli ego, credens quod possil ine
, , , ;
Scrvarc : c l cbarilalem, quam elism ipse in Cbri- * \ , \ *
sio Jesu ncquisivi : dilectionis enim erga Dem

Cliristus mibi concilialor est, non le.x. Indicat au- , .
tein cum fide cbarilalem simul adducendam : ex
\ .
cbarilale enim inandatorum legis e&t peraciio, sicul
,
Dominus dixit : Si diligitis me, mandata mea
,
servate
.
V E R S . 1 5 . Fidtlis
sermo, et omni acceplione di ,
tjnus, quod Jesus Chrislus venil in mundum pecca

tores salvos facere. Quia dixorat, Mci, curo pcrsc- . ,

culor essem, miserlus est: Ne mireris, inquil, , , \,
beque magnitudini doni et gralise diffidas : nam . \ '
propier hoc ipsum venit in mundum, ut ctiani
, \ /
omnespeccalores salvos faciat. Fidclis igilursermo . , \
dignnsque qui suscipiatur. Non enim proptcrea
\
quod magna sinl qua, data sunt, ideo dignum esl , ' *non credere : verura quia immensa est donaniis
:, \ .
bonitas, binc diguum es, ul credamus el recipia- \
nius. Iloc autem ad Judu?os etiam, qui legi advcr , , \
tebanl animum, exlcnditur, u l ostendal eis, quod
.
sineude non possinl salvi esse*
&.
Quorum ego primus sum. Quomodo cura alias di

xisscl, Sccundum justitiam legisfaclus inculpalus ,

iiunC priinum peccaiorum seipsum constiluil? ;
; ,
Quoniam cum juslilia quae csl in Chrisio, juslilia
lfigis collata, peccatuni est, u l cui nunc lcmpus \, .
a?n relinquatiir. Quamdiu enim tcmpus suum ba" ,
bebat, lamdiu juslilia erat; perinde ac luna et lu- Q \ : \ . "
, ,
cerna nocte quidcm lucenl. Quando vero Gbristus
tanquam sol illuxit, lunc ipsam occullavit : errat
\ \
ftaque et platie slullus esl, qui solc splendenle , . \
lucerrta uiitur. Alio aulem in loco boc eliam

dicil : Nam nec glorificalum esl, quod
ctaruil .
.
V E R * . 1 6 . Sed ideo misericordiam consecutus sum,
,

ut in me primo o$tenderel Jenus Chrislus omnem longanimitatem, ad informalionem eorum qui cre*
,

dituri sunt illi in vilam alernam. Vide ejus liumili- ' . " latem. Propterea, inquil, misciicordiam consecu. , \, , tus sum, Ut nemo deinccps peccatoruni 556 - , ' ,
despcrel, sed bonani spem concipial sibi condonari
.
noxam, curo animadvcrlal Paulum, qui reliquis

oninibus gravius peccaesel, salvum esse facUun.
,
l*er lioc vero oslendit seipsum non fuisse dignum D . , "
\ , , ,
condonatione, caelcrum propler aliorum salulem
; "
sc clemenliam Dci conseculum esse. Non dixit
, \ ? ,
aulem, ut iu me oslendat longanimitaleni, eed,
, ot * .
omnem; perinde quasi dicat : Gum in immcnsum
,
' , ,
pcceassem, omni misericordia indigebam, universa,
quc cjus clcmeutia, non parlc ejus aliqua, u l qui
ex parle pcccatores sunt. Ad informationem, i n .
quil : boc cst, ad cxemplar, ad consolationem ei
adborialioncm omnium qui crcderc vclinl.
',
^
V E R S . 17. Regi auienuaculorum,
immorlali, invi

4 7

!e

"Joan. xiv, 15. " . , 6 .

1 8

Cor. , 10.

VariaB leclioncs.
.

4 7

4 1

. *

1 OSITIO 1N 5. 1 AD TJMOTH. - CAP. I .

i6

\ sibili, soli sapienti Deo honor el gloria in srcula

. \A/ojr. sccculorum. Amen. Quia de Filio magtia admodum
, \ ; lo( uius erat, ct quod condemnatos sorvarel, nc
, : ,
quis putel Paircm bic sua gloria privari, ad illum
\ .
cliam gloriam refert. Hac autem omnia el ipsi F i \ . \ \ lio stml cominunia : nam et ipse rex est saeculo. , ; \
nini. Si cnim eaeculortlm conditor, qnoniodo non
\ , \ ;, \ , rex, et immortalis, el invisibilis quoad diviniialom,
\ ; ; solusque sapiens ? ipse namque t s l sapieniia Palris.
. > \
I!aec quoque de Spiriiu dicuiilur. Soli enim sapienli
, , \ dixi', uon ad discrimeu Filii el Spiritus : apagc :
\ , venim quia el angcli et homiuessapienliam linbcnt,
, oslendit eum solum proprie sapienlem csse, quippc
, \ qui silfons rt auclor sapiemiae; quxruiique aulua
,
alix creatune sapienliam hal ent, pcr participatin . \ , - nom babent. Huiios aulcm et gloria, non pcr verba
, \ . taiilum, vcrum etiam per opera. illa enim gratos

lantummodo nos osiendit, I I . T C vero inihalores
; , \ . \ ipsius oflicit, quod majus esl. Prdeterca gloriam in
, , veibis proplorea postulal, ut ipsum diligamus, cixat , \ , - quenltcnli simus, ipsiqnt obcdiainus, adeoquc binc
\ , \ ipsi COinniodum prrcipiamus : periude ac qui solis
, , jubar admiratur, sibitnciipsi prodest, quia in lu*
, \ ; mine gaudet, illoque ad opera ntilur : quemadmo , dum is qui ignorat ltiminis gloiiam, seipsum
, .
danino afllcit, cutn non ulitur co ad oocralionem.

,
Y E R S . 1 8 . Hoc prcrceptum commendo tibi, filt
. ,
Timothee. Cum praeceptum dixissul, prarccptum

, ,
aulcm berilc magis sii, subinlulit, Fili Timothee.
. , \, ' C Non ciiim cum auctoritate, inquil, sed ui filio I K K C
, ^ . \ , loquor. Dixit aulcm, commendo, ut exaclam cau, ,
tclam indicaret, et quod non sint noslra quie babc , . mus, sed Dei. Quai igitur dedit, ibla cuslodire
, .
debeinus.

**
.
Secundum praecedenles in le prophelias. Doctrinae
\ , et sacerdoiii dignitas, utpole magna, Dei calculo
, . indiget, ui is qtii dignus est, illam suscipiat. Pro*. ; ,
pierea 557 antiquitus a propbetia creabanlur
, , sacerdotes, boc est, a Spirilu sanclo : proplielia
\ . enim csl, praesentia etiam dicere. Hunc ad roodum
,^ " \ . \ Tiraotbeus ad sacerdolium eleclus erat. Quoniam
, \ vcro prophetias roulias esse dicii, fortassis el
, \ ,
quando in disripulorum numerum jjrinio adscisce , . balur, et quando circumcidobatur, et quando elige\ , batur, oninia ciini propbelia fi^bant. Ait ergo, Pra? ,
cipio tibi juxta privcedenles iu te prophetias : boc
; , \ \ '
esi, ad ilias respiciens, ei veluti abeis docius quid
le facere deccal, adhorlor te ul digne illis ambules
, * ,
nec eas dedecorc afticias.
, \ -.; ;.
-
.
Ul milites in illis bonam militiam. Quid pntcipio
; "

, libi ? Ut milites in ipsis : boc est, ul non iransgrc, ,

diaris lcgcs ipearum, sed qucmadmoditm le isiaa
; . \ ; ,
elegerunt, et ad quod legerunt, ul militet bonam
militiam. Esl enim et mala mililia, quando quis

. "
mcmbra stia cxbibet arma peccalo et iinpuritali
< , ; )
t

Varifle lecliones.
.
, . ,

5 1

8 1

; .

\ .

27

TIIEOPHYLACTI BULGARI/E ARCIIIEP.

23

Militias aulem fncmiuit, ul iiniicet, omnibus css^ \ , .

, ,
bctltiiu aere, maxime vero docioii. Prouide cum
. " /
vigilanlem esse decet, neqtie qtiidquaiu l a \ i ostcn .
dere.
"
xal
V E R * . 1 9 . Ilabens fidem et bonam conscientium.
No exislimes, inqnit, quud suilicil Ubi cum pro- : . \,
pheiia sacerdolio ftiugi, verum oporlei te liabere
, " ,
ildcm,ul verbum rccledocfas, bonamque conscien- , \ , ,
liain, boc est, vilam irrftprebensibilem comparare.
> .
Ex bac onim esl l>oaa coiiseientia, u l aliis eliam
, \
pnrsidere possis. U l enira imperalorem primum
. '
nporlei bomiiu essc militein, bunc ad modum do- , \ :
clori convenil, ul ipse babeat ea qua a discipulis , . I I
cxigil. Hinc autem discamus, eliamsi dociores et
, ,
pneceplores fuerimug, non dedignari iieque
\ .
aspcrnari superioruin cuin judicia luni adhoitalioncs.
Quam quidam repellentes, circa fidem stuil nau"llr ,
'
*fragium passi. Quam, bcnam conscieuliam videli* et. . ", . Nec immerilo : cum cnim vila impura fuerit, do- , \
gmala eiiam inde pcrversa nascuniur. U l enim
. "
meiu futuiorum non lorqueanlur impure vivenles,

persuadenl sibi omnia nostra vana esse. Porro,
, , *
qui iidem repulerit, ei rationibus omnia permise. \ , \ r i l , natifragiiim facil circa Qdem. Fides eniiu por , \ .
tus esl iranquillus, mentem iu Iranquilliiate con ;,
stiluens : qu. stiones autein fluclus sunt, menuin
,
lanquain in miserabile naufragium nutic bnc, nunc
illuc rapienles, pelrisque allidenles, vel etiam sub, \ ;, *wergentes.
.
8 8

91

V E R S . 20. Ex quibus e$l Hymenwiu et Alexander.

Animadverlis quod jam olim fuerint qui perperain
docebant, a fide discedentes, raliones ei quaestiones gequmles? 5 5 8 Ne igiiur e iamnum deficias, sicubi ejusmudi conspexeris, sed rcsUte
illis.

*Qr
.
31
" ,
, \ ; \ ,
, ' .

, \
Quos tradidi Satanw, ut ducant non blasphemare.
" ,
Si alios erudil Satanas, quarc sc ipse non insliluil ? .
; , , ',
Non dixil, uterudiat, scd, ul erudiautur. Non eiiim
.
, ,
ille hoc eflicil, sed boc ex eventu accidit. Ui cnim
, "
lorlores iunumeris referii malis, aliis in causa
, ,
, ut moderate vivanl : sic et diabolus. Cur
, \ .
autem isios non pcr scse Paulus punivit, perinde
* ,
e illum Bariesum, el ul Pclrus Ananiam ? Ul cum
airocilale pofinse major s i l conlumelia, alque ul D , \ ; " \
ostendat se Salana? imperare, alque binc terribilior

, \ | \
evadal. Vel potius, infidelcs quidem ipsi puniebant,
, \ .
ut discerent se non posse Iatere. Nam el Ananias
\ , :
incredulus erat, cum adbuc teniaret. Qui vero hoc
. \
tandeni didicissent, et tum poslea aversi esscnl, Sa, . ,
ranap tradebant, iudicanles ipsis quod non sua2 ipso , # , ruincraiii polos(a(i, fedeoruni,apostoloruminquam,
, , ,
vigilaniiae commissi iuerani. Vel qtiia eos qui cmen \ , . \
dari volebant, non puni hant ipei; incorrig biles
,
>ero ipsi puuiebanl. Qtiomodo vero iradebatnr Suta\, \ .
t i ? Ejiciebaiur ex Ecclesia, abjiciebatur a grege,

Variffi lcclioncs.
'.

" .

8 7

: .

5 8

:; . : .

59

EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. -

CAP. .

30

$ ; 6* ;, iradebalurque nudus Itipo. t * e.nim olim labeniacu ? # ? ,

lum proiexil nubes, ila quoque Clnisii Ecclesiam
. "
Spiritus. Si quis igilur esl extra hanc, osl ctiam
, \
exlra Spiritum, ac deinceps niiser et cspia rarilis.
. . \ Hiijusmodi supplicium est excominunieaiio. Detis
, \ - cliam ipse, dum roorbis et affliciionibtis peceatorcs
. \
Iradit, erudit per baec. Dum judicamur emm, i n i ,
quil, Domino erudimur**. Auimadverle auiem,
, . quod ralionibus inqtiirere diviua, silblaspbcmare.
, \. . " ,
Injuria eniin flt divinis rebus, si quis cas bunia , , .
nis rationibus putet comprebendi poss*.

, '
.
. *.
CAPUTII.

Vfcns. 4. Obsecro igilur primum omnium fijrl

,
,
,

obsecraliones, orationes, poslulalionet, graliarum

, ,
^ acliones, pro omnibus hominibus, pro regibus etomnibut qui tn sublimitate consliluii sunl. Primiim
. ,
omnium, id est, in quoiidiarto cultu. Eteuim sa, . \
ccrdos veluti cominunis orbis tcriarum paler,
, , consislil omnium curam gerens, perinde ac Dens,
, .
cui sacerdolio fungitur. Observa aulem bic graliam
. \ \
laie patcnlem : nam Jud&orum preces ojtismodl
\ . ,
,
non sunl. Non slatim aulem dixil, pro regibus, ue
1* ,
adutari videalur; sed cum prius dixisset, pro om , , nibus hominibus, lunc subjunxit, pro regibut.
. ,
osi \ . Etianisi enini infideles ftierinl reges, pro ipsis tamen orandum : tunc enim tales erant. Duo aulem
,
ista bona oriunlur 559
n d pro ounclis
,
morialibus intercedimus : inimicilia dissolvilur,
, -

c x

0 0

\ * , \ qnae nobis cum aliis esl ; ncmo enim polrst lioslili

animo csse advcrsus eum pro quo preccs ad Oeum
; , \ . fundit; ad Uxc, meliorcs ipsi reddifiitur, ei quod
, - a viliis auxilio precum nosirarum (ransfcrunlur, cl
, ' quod non amplitis erga nos tflerantur. Quanla
; \
, enim res essel, ul i i qui persequelantur et csede\ , - bant, cos qnos ipsi torquebaitl, pro ipsis oranles
' * \ audirtMil? Obsecralio anleni, et oratio, el posiula tio, ceu iilein significantia ab Aposiolo ob perspicui. , talem assumpta smU, utpole qui isiitistuodi verbis
; J immoraiiJo eillagilat, ul id ad quol borlaiur, sine
recusatione praestaivnt. Nonnuili autem inier ba?c
,
, - dibcriinen cuiiose iecerunl, assercmes, obsccratio, , >. nem esse supplicationein qti;e otTeriur pro libera& \ ] tione a rebus Irislibus : oraiioncm vero petitionem
, D esse bonorutn : posUilalionem vcro, accusationem
impie agentium, injuriam infereulium, vel qui sint
, |
, \ ; , \ ; incorrigibiles. Conteinplare autem quomodo ct
. - gralias agere jubemur pro bcneliciis in alios collalis, quod soleni snum oriri facial super bonos et
\ .
inalos, quod omnes bonis stiis impleat, et inGdeles
, \
et blaspbemos. Ex boc aulem in fraierna cbariiaie

congluiinamur el unimur. Qui enim graiias agil
,
pro proxtmi bonis, ipeum eUam amare cogilur. Multo igilur magis pro bencficiia in nos collaii*

6 1

graiia agere oportet.

* 1

Cor. x i i , 32.

VariflB lectiones.
e l

.
.
.
, \. \ . * .
. . \ . .
7

31

THEOPHYLACTI

BULGAHLE

AKCIIIEP.

32

2. Ul tranquillam cl quietam v.lam aya

mus. Quia vcrisimile eral Chrisliani aniuuun turbari.sii|ni(lciri inyslcriorum tempore pro infidelibus
ivgibus orare jubelur, lucruni apponit, ul ila salI C I H .idburtationem
recipiatnus. lllorurn salus,
hiquii, nosira est Iranquitlilas : bcllum enim geruiii, ut nos extra niednn simus. Quotuodo igilur
jniqtium esl, illos pro noslra sectiriiaie pericu!a snbire, MOS vero ne labia quidcm aperire ut
pro ipsis inlcrpellemus?
In onwi pietaie ct caslitate. IIoc adjccit, qnod
cessalio a beliis plt risque dcliciarum cl injurice
occasio li , cx quibtis prava cthm dogmaia nasciiuliir. t7/igilur vivamus, inquit, nou in dcliciis
aul injuria, sed in omni pielate : onini, inqtiam,
ou ea soliim quae est in dngmalibiis, verum ca ^
cliam quae esl in vila (est enim cl in vila impielas, ut cum ait, Deum cohfitentur se nosse, (actis
auteni negant ) , vel qune purisslma esl et ab omtiibiis bxTCsibus disjuiicla. Simililer el tri omni
caslitate, non solum a lascivia abslinendo, sed in
virtute. Oporlel igiiur nos paccm habentes
citru iis qni foris sunt, in aninia pariter esse paca'os, vivenles in ni piciate et castilate : tum
cnim vcrelranqiiitlaiu ol quietam vitam ducerei m i s . 560 Triaenim siinl belloruni genera : unum
quod a barbaris,. alicnun quod privaiim adversum
r.os gcrilur ab bis qui nobis inf nsi sunt, tertium
quod inlra nos ex pravis innlibus excitatur. B i l -

"

(,.
,
,
, .
, \, ,
* * .
,
,
;

.

,
\ ; ,
\ , " ,
\, \ , '
, ,
( \ ,
,
,

) \

. > \
,
?, , .
, \ ,
>
\ .
, \
; , \
. .

Iiim cerie quidem s barbaris illatum regum Indii- Q

B t r i a scdat, quibus et nos oralionibus succurreie
e s i ; rcliqua auleiu duo nos ipsi sedare debeimis, hoc sane qnod ab osoribus nostris nobis
inferlsir, niansuetudine atque oralionibus nostris
p.iDiciiones compensando : Cum his eni:n, inquil,
qui oderunl pacem eram pacificu* ; c l : Deirahebant
Ynihi, ego autem orabam * ; illud vcroquod in nobis
{psis est, pcr o m n i a jtislitire arina.

\
; \ ,
, * \
, \, \

\, ,

,
.

VKRS.

l T

1 8

7 0

7 1

T E R S . 3. Hoccnim bonum et acceplum est coram

. * ;
Scrmiore nostro Deo. Uoc, qualc? Orare pro omnibus, el Craicis ct h.i-rcticis. El naiura quidem
, \ \ . \
bonuni o s l : omnes cnim ejusden) suuuis nahitx
\ ; ;
nsortcs: al(|ue ipsi Deo gratum est.
\ .
Y E R S 4. Qui omnes homines vull sahos fieri, et
*0 /,
od agnilionem veritatis venire. Si omnes bomines D
.
;, \ , \
ille vull scrvari, vclis el tti, alquc imilarc Ocnm :
;, . ; ),
si autem vis, ora. A l s i ipsc boc vult, dieel aliquis,
\, * ;
quid opus est meis precibns? Imo plurimum boc
;
ipsis commodal, siquidcin ad cliarilatcm cos ira,
bit,teque rursus eilerari permidii. Kursus

binc verisimile cst eos ciiani ad fidein adcluci,
; ' .
Salulem enim quae ex fidc est, inlelligc. Et ad
, , ^
iignitionem veriiatis, boc cst, fidei iu ipsum : sola
; .
cniin isla esl tcriias.
,
drV E R S . 5. Unus enim Dens, unus cl mediator Dei

Tit. , 15.

1 8

1 9

Psal. cxix, C.

Psal. cvm, 2.

Vari lecliones.
* ; .

19

; .

71

. . * ^^: <

33

EXPOSITIO 1N EPJST. I AD TIMOTH. CAP. I I .

34

.
ei hominum homo Jetus Cliristuf. Cum dixissci
Deuin omnes velle salvos (icri, hoc jam confirmat,
, ,
inquicns : Propter boc enim vel Filitim suuin wie, \
, - dialorcm misil, ut reconciliet ille seipsum liominibus. Quare igilur non servali sunt omnes?Qnia
. ; "
nolunl. Porro, cuiu ait, unus Deus, non ad diffcien. , ,
rentiam Filii dixit boc, scd
idolorum. Quod
, . "
eniin Dcus sU, vcl inde liquel, qnod mediator sil :
, \ .
medialar cntin duorum qtiorumdam nicdium est,
. , \
ac utriusque debet essc pariiceps. Quia igilur
; *. \
Filius Dji et bominum med<ator esl, amboruiu
\ , ,
cst particeps, quippe qui DtMis sil el liomu, idem\ , ,
que duae natura: : ncquc Deus nudus; non enim
,
suscepisscnl etiiu hiler quos debebat es e mcdia /
tor : neque bomu nmlus cl simplex ; apud Di;um
. \
\ , enim causa agcnda crat. Non dixil aiitcm mani , \ \
fcsie de divinilale Chrisli, quoniam deoruui
, \ , nmliorum cultus tunc teiuporis oblinebat, cl ne
, , \ , ',
ipse exislimelur deorum ntuUiUidineni inducerc:
\ .
siquidem, unus et unus cum dicalur, non oporlct
,
conjnngerc, eldiccre duos, sed unusetunus : lania
.
enim cst Scrlpturac caulela. Hinc ueque 561 Spiriius mcminii, ne videalur mullorum deorum
cullor.
V E R S . 6. Quidedit $e>psum pretium redemplioni*
.
pro omnibu*. Eliam p r o gcntibns. Certe quidem
". ,
illc p r o omnihus iiiorluus cst, lu vcro orare non
; " ,
snslincs? Observa autein istud : qui dedil seipsum.
. ,
Adversus enim Arianos boc facit, qui aflinnant,
.
; "
, , ' ' quod invilus sit traditus. Qnid vcro est, pretnim
C redempiionis? Natura eral obnoxia inleritui, is vcio

pro illa seipsum dedil.
Testimonium. lloc est, per tcstiinonium Fi iuo
. , facius est prctium redeniptionis. Vel inurprolans
' . " ,
boc, dicit nunc : Redemplioitis pretium, lesiimo , ,
nium sive martyrium dico,, boc est, passioucui.
, . Yenit enim testimonium dicturus veritati adusqt.e

morlom ; eienim ipsc Paincm manifostavit, veram, \ , \
que doctrinam cl verain atqtie aiigelicam vilaui
.
ipse tntroduxit.
. , .
Temporibus sui%. Id csl, convcnienlibus.
.

Y E R S . 7. Ad quotl poiiius sum ego prccco el apo , %
slolus. Ad quod teslimonium positus sum ego
, \
ptajco, ul praedir.cm illud, boc esl, crticem i t
. , \
inorlem Clirisli. Ncc simpliciier pneco, u l ii uno
, ,
loco lantum praedicem, verum ctiain apostolus, nt
. \ ; ,
quocqnque circumeant. Porro, iiiagna esl aposloli
, \ .
dignitas, ideoque banc sibi veudicat.
" , ,

Veriinlem dico, non mentior, doclor gentum.

. .
A;:clorilatem ei fidem verbo suoconcilial. Quiaeniin
,
alii aposloliad boc ofliciuiu lorpcbanl, pariimquod
,
exsecrarcnlur gcnles, pariim v r r o quod cas non
* , \, *
s u s c i p e P M i l : Ego, inquii, tandcm s^gregalus suni
.
doctor gentium. Si igiluret Filius Dcipro genlibns
, ,
mortuus esl, egoque ipsa,rum sum praccptor ac
.
doclor, tu ne pigrilcris pro eis orare.
7 |

7 1

7 6

Variao lcctiones,
7 V

'* .
.
^ .
.
7 9

7 5
8 9

7 8

\ .

.

, , \ ni.

35

THEOPIIYLACTI DCLGARI.E .

3G

lnfide elverilale. Animadvcric rtirsits, fide.

Ev
xul .. " ,
.
";, \,
Non iu syllogisniis, inquil, aut
aut logicis
logicis demoii, ' . !
straiionibus, verum in flde. Driitde, ue exislimes
, , ..
iinposturani essc lianc reni, subintulil, in verilaie.
Nun rnim, inquit, mcndacium estid quod iti fide , \, \ , ' .
docelur atque tradilur, sed in verilalc tradilur.


V E R S . 8. Volo ergo viros orare in omni loco. Qui
.
igitur Chrislus in omni loco orare prohibel ? detioiialur enim ne in plaleis isthuc laciant, et in
; \ cubiculum ingrcdi jubet . Atqui Cbristue non
, ;
vetuit in omni loco orare, vcrum ex abundanti
.
doccns ne istliuc faciant ad ostenlationem, cubi , ' ;
cnli fneminil, pcrinde atqtie cum dicit : Nesciat
,
$hii&lra lua quid faciat dextera : non de manibus
lioc dicit, sed niodis omnibusdocet in eleemosynis
, \ , /
facietidis vitandam esse vanain gloriam. Proplerea . \
\ et Paulus 562
*
, .
quam Chrisius hoc non prohibueril. Islud auleni

dixit ad dislinctionen) Judaicae orationis : illacnim
\ ,
in uno loco circumscripta erat, lemplo videlicet,
. ' * *
quod cral Hierosolymis. Nobiscum aulem non sic
agiiur : gratia enim incircumscripia est, ac quem- , \
adinodiim Cbristianus pro cunclis orat, sic et in , \ \ .
omni loco.
" ~.
Levantet puras manus. Non locum oralionis,
, . ;
ecd niodttm exacte cognosci oportet. Puras cnim
mantis exigit, id est, mundas ab avariiia, a ra- , , ;
pina, a caudibus, a verberibus, eleemosyna ple- ;, , , , * .
nas.
,
, \
Sinc irael disceptatione. Hocest, absqueinjuria-
\ ; .
mnirecordaiione et comniotione adversus frairem.
Pisccptaiionem aulem baesitationem vocat : boc ,
(M, u l non dubitanler el cuni bxgiiatioue accedas,
; \ ,
sed crcdcns, et non judicans, boc esi, ambigens
\ ;, ,
au a&cplurus sis an non, quae pctis. At qnomodo
, , & .
buc Oel?inquit. Si uibil ipsius voluntati conlrariuro
; .
pctas, si nibil rege indignum, scd omnia spi- , "',
ritualia, si cum sanctis ac puris nianibua et
/ , \
sine ira.
.
' . , \, \
V E R S . 9. Similiter et mulieres. Yolo, inquit,
et
ipsas sine ira etdisceptaiione sanclas nianus at- \ ;
*, \ , ,
tollere, el non rapaces, nou avaras. Cum enim
mai ilum cogil uxor gemnias ei el ornamenta aurea
" ; |)
comparare, illc autem aliena rapit, ipsa oraiiino
\ **, ^, rapil.
D ; .
In habitu honetto, eam verecundia ei sobrhtate

, *
ornure seipsas. Majus et eximium quiddam a m i i -
.

licribus postulat, nempe u l veslianlur boncsle, et , ,
noii curiose : boc enim cst inhoneslum. - .
aulein babiluin longiorem dirit, boc csf, \
ut undiqiie veslianlur ei conteganlur, et ne inipu, .
denter dclegantur. Infert eoiin, cum vereeundia et
,
.
Mobrietate.
,
, ,

Non in toriit crinibut, autauro, aut margarilis,

**,
autveste pretiota. Venil enim ut orct, liomtllripui n

o m n i

, o c o

v u , to r a r e

v i r o s

l a n

Malib. v i , 5.

.
.

; .

Vaiiae lectiones
' .
* .

37

EXrOSlTIO IN EPIST. I AD 1. - CAP. IT.

38

. olv xs- dicl. Quomodo igitur plicaturas adhibcs cnpiti,

, , \
ca}sarieiii niiniruin plicans, et margaritas alias qui , , 6 - dfm siispondeus, alias corpori luu circuinponens,
, \ ;
alias vrro <alceamenl s accomn otians, quae csl
cxlrcma iiijiiria ? idque ex laciytuis paupemm,
\ \ ;
vidiiaruni < i orpbauomm? Pritas viduain ntdi
, !
vesic, ul pedibus calces margaritas I Noiinc igi> ;
lur magiia Dei loleranlia ? Venisli pelitura rcinis , \
, ! sionem pcccatorum, ac tanquam scenam sis ingressura, ita teexoruas 1 Bclla sace cst haic conipim ,
clio, teque oimiino exaudiet Dcus, qti.e paiipcruiu
. &
laerymis es amicta. Porro, si quxdiviliarum tantuni
\ ,
sunl indfcia, proliibct Pauhis, mulio magis qunc
& \, ,
curiosilaiis sunl, ut iufcclioncs gciiarum, el 563
, ,
picturas oculoru:n, vocem infraciam, oruluin lu, .
brirum, idque gcnus alia.

, * .
' , \ ;
. " \
, , *
.

V E R S . 1 0 . Sed quod decel muHeres, promittentes

pielaiem, per opera bona. Sed ornare se per opera
bona: deiude inierserii: Hoc eniindecet.Cbrisiianas
niuliercs, qux vcrum Deum coluiif. Vel aliler: quia
fieri polesl ut aliquis vcrbis promitlat pielalen
adjccit, per opera bona.

.
, \ . '
, \, :/.,
. |)
, ).

Y E R S . H . Mulier iniilenlio
discat, cum omni $ubjectionc. eokin ad babiunn usquc el veslimm
oniaia sit mulicr, vernni ctiam nsqtie ad voceni.
eiiiin loqtiaiur, iuquit, ue dc spirilualilius
qnidem ; cacicruro disral taiiUimmodo: boc autein
ipsi polius eveniei, si quicla fweril.

, , .

.
,
, ,
\
. .
, , r)

. " .
. "
, '
, \ , \
.

V E R S . 1 2 . Mulieri autem docer* non permilto, neque

douiinari in virum, $ed e$$e in silentiu. Omncm
loquendi occasionera ademit leniina;. Postqiiam
eniiu laccre pra^ccpil, ne
comiiiodo praBiexlu
docendi loquaiilur, Ne doceanl, i n q n i l : boc enini
est ipsas aiicioriiaiein in mariium b.ibere. Aiqni
mulieri obodire alque subdi inandatiiHi esl. Ad
virum tuum enim, inqil, con*er*io lua . Proinde
decet eain esse tranquillam ac laciiam. Per siteiititmi eiMin maxiine subjectionem monstrabil. Moveris auiem quod non simpliciier imilicrein dorcre
proliibct, stfd in ecclesia : privatim enim non
prohibelur ; quandoquid^rn Prisca ApoHinem inslituerit, et lidelis mulier inOdelem Tiruni iuslituit.

iT

, . - D
, \,
} , ,
\ , \ . 0
\ ,
.
' ,


.

; ' , '

Vtns. 13. Adamenm prius formatut etl.deinde Eva,

Quia, inquit, sexus mascolus in crcationc primas
obiiiiuil, acsecundo loco formata esl Eva, debcnl
ergo in poslerum etiam rcliquP femiuae secundas
oblinere, obcdircque viris. Quod eniin
tmii
Adaino ei Etae conligit, universo sane gcncri cum
virorutn tum mulierum contigil.
V E R S . 1 4 . Et Adam non eil seductus, mulier antem
stductn in prctvnricatione [uit. Quomodo Adatn uoti
est deceptus? Quia neque Scripuira boc tcstalur,

Gcn. , 16.

VariflB lecliones.
7

. \, .
.

9 1

20

THEOPHYLACTl B U L G A R L E ARCHIEP.

40

scd mulicr inquit, Serpens decepil me.Adain autcm

U01I dicii, Mulier imposuil m i l i i : sed, Dedil mihi.
ISon esl nulem a*quale pcrsuadcri ab ejusdem gcnoris socio ct adjutore, cl a bellua serva et subjecta. lllnd iiaque dcceplionis fuiU Ad comparaiioneiu igilur feuuj.ac, tticil ipsum non esse deceplum;
imo ncc Adam quidein lignum idit quod bonum
essel ad cibum, sed mulicr conBpicaiajseduclaesl, ac
deinde virodcdil. llla ilaquca cupidilate seducla est,
is vfioa nuiliere persuasus cst. Dicil igitur: Semel
niulicr docuii, el omnes eubverlii : boc propter non
docralsexus isle. Levis cnim est, et facilc suscipil,
364 racilequedecipi polesi.Observacnfrn : nondixit,
Eva decepta: sed, Mulier, de ipso videlicel niuliebri sexu dfcpulans. Perinde nar.tque ut in Adam

,

, , ' "
.
, \ \ ). " .
, '
' ,
' , , ' \
. " ;
. \ ,
" , \
* ?
, . "
, ,
'
, loia naiura morifbaliir, Ric per Evam in omnes . " liuiliercs Icviias pcrvasil; per quam levilaiem
, \ \
sanc ipsa transgrcssio locuin babuit in Eva
' primum.
.
V E R S . 1 5 . Salvahitur autem per filiorum generalio
.
;;
nem. Quai? Evane? Non, scd niulicr, id est, scxus ; , ' , ,
lmilicbris. Nc coiilrisleinini enim, inquil, nmlie- . , , res ; dcdil vobis Deus occasioriem salutis, liliorum
, -^
gciieralioueni : lioc est, ut sobolem recte educctis.
,
Non enim satts esl gignere, veruin etiam inslitue- , !,
rc : ba?c enim revcra libororum e*t gencratio.
* ' ,
Sin minus, non liberoruni gcneraiio esl, sed pro
, .
lihcroriim corruptioue babebilur in mulieribus.
; ;
Quid igiiur de virginibus iiel ? quid de viduis?
; , ,
pci icrunl ? Ilaudquaquam : non boc dicit, qnod
, ' \
1

v v

w w w #w . , -

...

| -

- ~ -1

y -

cxpropria virlute non serveniur, scd quod libero

.
ium cducaiio nuilieribus eril occasiu salutis. Per
,
spicuura enini esl, quod mulier viriule pracdita,
. " \
librros eliam in viriute educat. Proinde virtusquaa
. \
ilii insila cst, causa est illius q(ia* in sobolein
, .
iransrundilur. lgilur cl virgo viiiulibus ornala
\
(ilra tonliOversiam servabilur. Mibi auleni vide, , lur quod quandoquidem veltiissel nc mulier doce . ,
let, veluti eain nunc consolans iradit ei quos
. , ' :, doccbil. Si enim docere expelis, iiiblilue libcros
.
luos. Mounulli vero, baud scio qua raliouc persua , , , .
t>i, pcr liberoium generalionem illam Deiparx

Yirgiuis iulellexere. Ipsa enim genito Scrvaiorc
. .
salvas rcddidit, inquiuni, mulieres, Hujusmodi auk m acccptio cum scquenlibus onuiinonoii coba;ret.

. , *
Si pcrmamerint in fide. Filii videlicel, si conser- J)

\ .
vaiinl veram fidem alquc doclriuam.
. , .
charilale. Hoc est, recla vila. Non eniai saiis
,
csi fidcs : taput aulem et fons rcciai vila2 esl cbari , .
las.
/;/ sanciificalione cum sobriclalc. Sancliiicatio .
'
I U I U corporii
puriuieni appeilal. Quia aulein non
. \
oiuues sunl virgines, pposuil, cum sobrictate , ,
.
eiiim dicilurdc iis qui leg lime in rnatri
niouio conversaiiliir : vel mundiliein
*
f impliciler dicil. Quid igilur si tnater mala liberos
.
9

9%

9 8

Variee leclionc?.
** ,

9 1

:/ .

9 8

m.

41

EXPOSITIO 1N EMST. I AD TIMOTH. - CAP. I I I .

42

* . " recte educavcrit ? Haud verisimile eslul hoc facial:

cl , \ . atlainen si comingat, accipiei pro his mercedem.
Quid vero si bona cum sit, prave insliluerei ? Cerlc

; ,
si eos negligens, illisqtie indulgens lioc. fcccrit, id
, *
' \ , q u o d Eli coniigit, paiietur : quod si omnia praesiit e i i i , omnemque curam adbibueril, el lamen illos
, ,
meliores reddere nequit ( q u o d raro 565 conligh),
, \ \
\ , - ista l a m c n suorum E u d o r u m merccdem percipiel :
quandoquidem et Filius Dei nibil non .faciens el
.
d i c c n s , paucos tamen babueril qui sibi inorein gesseriul.
CAPUT I I I .
. .
. , V E R S . \. Fidelit
sermo. Qnia ambiguom erat,
,
an inatres liberorum suoruni virtule frui poterant,
, , 0,
subdit, Fidelis sermo : non est roendacium quod
\ .
dictum esi, nemo dubilcl.
Si qtdt episcupaium desiderat, bonum opui desi
,
derat. Qua Timolheo de episcopo precipit, om. \ , . , uibus in universo lerrarum orbe disseril. Si quis,
inquit, praesulatum expctit, non probibeo : nam
\, , *
bonuo) opus desiderat. Ne igitur auctoritatcm solam
. \
oxpetal, quandoquidem et Moses opus desiderabat,
, \ \
, . non autem prafecturam : prsefuit enim injuriam
passo, fericns euni qui inlulerat. Episcopatus
, .
cnim dicitur, eo quod omnes speculelur.
, .
V E R S . 2. Oportet igitur episcopvm irreprehemi

.
bilem esse. H<>c est, omni virlute eonspicuum, ut
, ,
neque illum alii, neque ipsc seipsum reprebendat.
, ." ;
Uaquesi quis sibi sit ipse peccaiorura conscius,
" ,
ne desiderel episcopalum, a quo seipsum per opera
, .
, * * ^ ejecit. llliim enim q u i aliis pracest, veluti stellam
esse oporlet, ad omnes in ipsum iniucntes illarai .
uandum et dtrigendum.
Unius uxorit tirum. Si is q u i duxerit uxorem,
. :%
, sollicitus est pro rebus mundanis, episcopum vero
d c raundi negoliis solliciluni esse nou oporlet, qui
, ,
;
, , dicil, Unius uxori$ maritum? Certe quidemnonnulli asserunl, quod ca:libem i n n u i t : et si boc
, \ \, ,
fieri oequit, babeat quidem untcam iixorem, ve . ^
ruin lamen sic quasi non babeat : lioc est cupi . ,
ditalibus ejus non subdilus. Porro, non ut legero
.
, sancial boc dicii, q u o d oninino oporteat episcopum uxoralum esse : q u i enim isiud statueril, cuin
;
' ,
alias d i c a t , Volo vos omnes esse sicut meipsum
, \, . \
/ , *. Vernm quia tcmpus ila tura postulabat, Si conlingai, inquit, sil unius uxoris vir. Id vero Ju \
dacorum causa dicebai: ttlis Vcro permiilebalur
' , " , \,
polygamia. Quidam vero absque omni ratione,

dixerunt Aposlolum hacc de Ecclesia dicere: Ne
.
transeal, inquiunt, ab ecclesia ad ecelesiam :
isiud enim adiilleriuin est.
. , , , ,
Sobrium. Hoc est, acutum, perspicacem, soler \
tcni, qui curis ct moerore non obrualur, eed sem, ' \ ., ,
per expergefactum, ut omnia videat, omnibus\ .
que aslel.
9 7

9 1

" I Cor. , 7.

VariflB lecliones.
9 9

.
.

9 1
9

.
.

9 9

PATROL. GR. C X X V .

.
.

9 9

43

THEOPftYLACTl B U L G A R I A A U C i l t E P .

41

Tewpertmtem. Uoc est moderaltim.

Oniaium. IIoc cst gravitalcm pra* se ferenicm.

566 Hospilalem. Si enim indigenis tanlum commodat, aflcclu laboral. Oporlcligilurcunierga peregriuos candidiorein esse : hoc cnim maxime ad
fratcmam cbaritatem attincl.
Doclorem. Qua supra dicia sunl, etiam a subdiiis exiguntur; boc vcro niaxiine omniuni cpiecopo adesse convcnit.
V E R S . 5. iVon vinolenlum.
Non ten.ulenium bic
dicit, sed injuriosum el supcrbum.
Non percutsorem. Non eut qui nmnibus non
feriat, dicit, sod eum qui imporlitiie ferial fraiium
conscicnliaiu.
Sed modesium, non litigiosum, non avarum
Docel quoniodo ion sit vinolentus vel percussor : ^
Si modeslus, inquit, fueril cl a pugua alienus.
Quoniam vero supra dixit, quod oporteal eum
esse bospilalem, nunc addil, non avarum, simul
quidcm docens, qnis sit bospiialis, ncmpe qui
non est avarus : simul vero ut non prseicxlu
Imspiium opes colligal.
YERS.
4. Qui 4uos domui bene prwtil. IIoc e f
auclores exleri dicunl, quod is qui oecouoimcus
sil, idem eliam polilicus cito iut r i t .
Qui liberos hubeat in snbjectione cum omni casttiate. Oporlet euitn eum dunieslica praeberc exempla. Quis enim credal eum alienuin subjecturui,
si filium non subjiciai ? Quomodo alios casios
faciel, qui propria viscera sinil impudice vivere ? ^
Porro, cum omni cauilate, dicil, et quae sil in
verbo. et babiiu, et opere, et ad omues, ei iit
ouini lempore.
V E R S . 5. Si qui$ auiem domui $ua> praesse nescit,
quomodo Eccleiice Dei curem habebit ? Nibil cnim
aliud est domus, quam parva Ecclcsia. Si igitur
modica; el facile circuinscripiili el cognoscibili
I I O J I possit praeesse, quoinodo lot aniuiaruiu
scntentias, quas cognoscere non poss t, gubernabil ?
Hand aulem abs re iuerit quarere, cujus rci causa,
is qtii a laicis poslulet, Occidiie membra veslra
qua tuper lerram tunt: el ilerum, Qui vero sunl
Chritti, carnem mam crucifixerunl " : nunc ab
cpiscopo requirit exigua quaedam, ac lanto fasligio indig^a, ne sil vinolenlus, neque percussor, D

. : .
. .
:'.
, .
.
. ^ \ !
* . .
. ' ,
, .
.
,
\,
.
, , .

. * ,
\, \ . ,
, , ,
\
.

el quae sequuniur. Atqui Cbiislus ciiam jubei

ut crucem tollamus, ct, Pailor, inquit, bonus
aimam $uam ponit pro ovibus suis * . Debebal
igilur Paulus ab episcopo cxigere ut aogelicam
viverel vitam, qtiae affec^ibus carerct, quanluni ad
digtritaii* summita^tem attinet. Audi igitur. Pauci
exaclae bujusmodi vilae inteniri polerani: pluribus
aul^m episcopis opus eral, qui singulis civilatibus

, , \, d

. "
, , .
, ,
,
. , .

" Gal. , 4 .

11

\ ! , , \
.


.
.
, ;

,
" ; , \
,*. , \ , \ , \
\ .

,
;

, .
\
,
: " ,
,
01

,
, , \ .

%

Joan. , I I .

Vari lectiones.
1 1

* .
.
.
31? .
u

1 1

/ .

"

-je

45

EXPOSITiO I N EPIST. I AD T I M O T H . CAP. I I I .

, ! ! , prxettent. Propterea nwderataiti ab cfs Tirtutem

567
pesiulavit, qtiab mtillrs fnreniri
! , .
poluit. A l nunc, proh dolor 1 qoo excidimns episcopl, u l nc umbram quidem adeo moderatse virtuti^ in nobis deprehcmli liccat! Pjrce
nohis,
Domine!
V E R S . .
neopliytunt. Non hicjuniorcs natn
.
06 ,
dicit, quandoquidem ct Timotbeus juvenrs erat,
, ,

queiiiadinodutn discemus, dicente Paulo : Ncmo

. ,
adolcscentiam tuam contemnat : verum eum qui
, .
nupfer in flde sit infslilulus. Ego eiihn, inquit,
\ , , , plantavi. Qxth enrm ex Graecrs ad fidem accedo .
bnnt, et baptizabantur, non staiim, inquit, rccens
baplizatus ad tantum principaliim ducatur.
\

Ne in $uperb\am elatus in judicium incidat diaboli.

. \ ,
Si prinsqoain petfeclus fuerit discipulus, eum
, , \, \ ^ cssc -doctorem conlingat, inflabilur, inquit, cfl
, \
in judicimn, tt in condemnalionem diaboli incidel,
,

quam illc ob arroganliam susttnuit.
.

V E R S . 7. Oportet autem fpsum bomim etiam te . , , \

stimonittm habere ab iis qul forii tunl. Hoc est,
5/ & ,
a Gra?cis et inildelibus, ut et Hli non babeant quotl
\ . , ;
in illo reprebendant, sed polius eum revereantur.
. . \ \
Qutd vero si videacur bonui, et tamen mm sit ?
.
Difllcile eane hoc est. Natn advertartl homin^s
, ?
viiae fel exacfissinue carpunt. Verumtamen ncqae
\ . boe eolum reiiquil ; 8ed uua cum reliqua virlntc
, ;
tlixit : Oportet ipsum testimonium habere bottwn.
\ \
Quid vero, si illam temere prae irividia caiummcrt . ,
lur? Istitd fieri ncquit: nam qui inculpatae vilae est.
\ , c
* neranlur. Viluperant quidem ipsius
dogma, eed nen vitam : quemadmodum aposiolos
* , ,
non vocabanl fornicatores, neque libidini deditof ;
. \ ,
scd iinpostores, quod solius praedicationid erat.
, Si vero demus boc fteri, itl homo aliquta etiam
.
\ . , \, per caltimniam traducaiur, non connituatur eptscopus. Non enim convenit, ut alfqiiolruui anima?
, .
propler.luininare suum obfuscentur. Luceant enim,
* ,
inqutl, opera vatra, ut tideant homines ? Quod
.
si ab hoatibus testimeniam reqvirenduni s i t ,
multo magis ab amicis.
"
.
(Jt non in opprobrlum incidat. Grarcorum enim
& \
conviciis petcndui eet : quod el praedkationis
.
impedimentom ett
Et laqueum diaboli. Sive qood illi celeriter eum

. "
, - D tollent, vel quod in eadem peceaia incidil, in quaj
ilfi. Porravel hoc ipswm, in oflfendiculuwr imiKis
. \
, - propoui, taqueus 681 diaboH.
.
\ E R S . 8. Diaconos timiliter. Cur auiem prtebyle .
ros prartefmiafc ? Quia qiuo de episiopis dixic, ea
; " & * , \
preabyteris etiam convenhini* Naro ei ipei docendi
^ . \ \\ munus ei prfefeciuram Eccleiias habeni, sola or \
diualioue episcopis Kireriores. All 568 Uaque, quod
!\, . \ ,
1 5

i l , u m

e l

1 5

Matih. , 16\

Vari lectiones.
1 1

47

THEOPHYLACTi B U L G A H L f i ARCHIEP.

48

el diaconi simililer, i<J est, cadem liabere debtwi, \ , ,

nimirum hospilales esse, modcsii, non pugnaces,

, , ,
dque genus alia.
, \ .
Pudicos. Ad luec quae dicla sunl, habcant quo. , \,
que pudicitiam.
\ .
Non bilingues. Hoc est, fallaces, doloso, alia
. , ,
seuiienlcs el alia proloqucnles, aliaque bis, alia
, \
vcio illis.
, \ / .
Non vino multo dedilos, non lurpc lucrum
,

sedanUs. Non d i i i t , Non lemulentos, lioc enim

. , otunino esi iudignum, verum, Non multura poian , . ,
les. Eiiarasi eniin non sint temulenti, potalio la' ; .
nten immodica animse vim laxat. Apud vclercs
\ ;
enim. qui templum ingrediebantur, omnino non
. ,
ulebantur vino. Turpe (ucruin autem sectalur qui
.
nihil qiiSRslus, undecuuque proveniat, rejicit. Hic U .
auteni pro non avaro accipe, non lurpi lucro
jnbiaiitem.
V E R S . 9. Habentet mysierium fidei in pura con


. , scieniia. Hoc eet, qui prscterquam quod sinceram
, .
doclrinam relineanl, vitam etiam irreprebensibilem
liabeam. Pura enim conscienlia esl in vila quae \ .
reprebendi non polest.

,

V E R S . 10. El hi auiem probentur primum, deinde

. ", \,
minhtrent, nullum crimen habentes. Quemadmo- ,
dum ab episcopo poslulavi, inquit, ut non essel , \
neopbyttis, sic et ab isiis, ut .nonnisi probati, ,
, \
.
et longo lempore explorati, alque inculpali repcrti
" * ^
proveberentur : sicul recens emplo servo non
, .
stalim quisquam domus s u curam coinmidet,
pritisquam lempore prubalus videalur.
Q

.
\ YERS.
1 1 . Mulieret similiter
casta$. Non de

.
qnibuslibet mulieribus ba?c dicit, caeterum de
dtaconissis. Istud enim Eccl^siae admodtim et ne- , \ . \ ,
cessarhim ct uiile esl : nisi enim de bis loqtierctur, quid erat iiecessarium, curo de viris diaconis \
verba facerel, sermunem de roulieribus inlcr- , ;

1 8

aerere ?
.
, ,
Pion delrahente** Hoc esl, non obtreclatrices,

,
, \
qtiod anus soient; aedes circumeuntcs, atque de
.
b.tc ad illam murmuranles.
.
, .
Sobrias. lloc esl, vigilanles. Quoniam enim le , ,
vis esi isle sexus, iacileque illi imponi possit,
\, \ .
operae preiium est eas vigiles csse el prudentes.
. , tidelet tn omnibui. Hoc cst, coustanfes, cum
D \ \ .
verbo luiw operibus.
. "
V R R S . 12. Diaeoni atnf unius uxoris
vtrt. Ob \
serva qui eamdera a diaconis virlulem exigal
\ ' . \ \
quam ab episcopis. Etenim peneque casli et irre\ .
prebensibiles esse debent.
,

Qui fiiih bene prasint, et $ui$ domibus. Ubiqtie
. liberortim curam pontl, ne banc ob reiu oaleri
, .
scandahim patianiur.
01 ,

569 ^
Q*
bent minhtraverint,
,

gradum iibiiptis bonum aequirunt, tnuUamque fidu .

, ,
ciam in fide quce eit in Christo Jesu. Gradum, id
KRS

, , . .
.

1 7

Variffi lectiones.
.
; m.
1 8

* .

* -

43

EXPOSITIO W EPIST. I

D . - CAP. I I I .

50

. iv , est, pro^ressiim. Qui enim in inferioribus sesc vi~

, - gilcs ostendunt, celeriter ad superiora venient, u l
mullain fiduciam et liberlatem in fide habeant, hoc.
, ^ *
est, ut celebriores efficianlur : non in mundanis
, ,
digniialibus, non in pecunits, sed in fidc, id est,
, , ' ,
, ^ \ in omnibus quae sunl secundum fidem, cum verbis
tum opcribus. Tales sunt i i qui in Ecclesia refulf. ,
gent, a diaconis presbyleri el episcopi facti.
.
Y E R S . 1 4 , 1 5 . Hoec iibi $cribo, sperans meventu ,

rum ad te eito. Si autem tardavero, ul scias quo. ,

.
\ modo oporteat te in domo Dei conversari. Ne de bis
pracipiendo in tristitiam conjicial disc ipulum, ceu
,
Panlum non amplius essel visurus : Non propten-a,
,
, inquil, baec scribo, lanquam porro non siin venturus, veniam euim, sed, si conlingat me lardare,
,
ut babeas formulam etexemplar quomodo oporlcat
^XTW .
, . tevivere. Bene autem dixit, sperans. Cum enim a
Spirilit ductus ignorarel quo sibi abeundum csset,
{ ,
non immeiiio dubitat de advenlu suo ad Timo\ \ .
Iheuro.
" '
.
QUCB est EccUsia Dei viventii. Noli enizn dicere

.
qtiod e i boininibus ipsa sit conflala : Dei eniiri cst
;, , ,
vivenlis ; id esl, lerribilis et ulloris, noo racrlui
\ , .
el infinui, quales sunt Graecorum dii vani.
Columna et firmamentum veritatis. Ilic cum tein .

plo Judaico Ecclesiam confeii, atque a i l : lllud

\ sane figurag et umbras babebat, veluii lintinnabula
, \
el mala punica, et ponliOcem rum viclimis. Eccle, \ ^, \
sia aulem est coetus veriiatis : omniaenim quae in
.
. , ea peragunlur, vera sunt, ei nihil in oa est um
brosum, qualia sunt quae lege sanciuntur. Pro
, \ , .
(inlinnabulis eniui clara pnedicatio ; pro mal.s
, \
punicis vila est coronata, intue fructunt babens.
, \ \
, \ , Porro poniifex esi Filius Dei : magnuroque sacrificium, divinum ipsius corpus.
.
V E R S . 1 6 . Et manifesle tnagnum est pietaiis sacra

menium. Sacramentum sive mysierium esl dispen.

\ . , \ ,
\ - satio illa pro nubis Tacla. magnum, el pietatis,
. 06 \ . t manifeste maynum : non euim quisquam de
, ; , hoc dubitat. Quomodo aulem mysterium est quod
. \ , , omne9 novemnl? Maxime sane: nou omnes norunt.
Imo elsi omnes norunl, id tamen nunc evenil:
. , ,
, * , - antebac vero non omnibus palam fuil. Praelerea,
quod Deus incarnalus est, onines noverunl: quo. \ * . "
>
modo vero, occuliatum esl, eamqueob rcm myste ,
rium
est. Perpende autem cbarilatem Dei erga
.
nos, siquidem inysleriuin suuiu oinuino nobis palefecit.
Deu$ manifestalut ett m carne. Quia
570
. \
Paulus de sacerdotibus pracipiens, nibil lale dixit
, ,
quale esl in Levkico : Nemo, inquit, demiretur
, \, ,
quod de rebus lam levibus non dispulo : magnuin
. \ , \
sane nostrum est, el cui nihil ibi simile est. Hic
. .
enim Deus manifestalus est. Quomodo ? In carne.
; . Tfl .
Secundum namque divinilaiem est invieibilis.
Ju$iiftcatu$ e$t in tpiritu. Vel hocdicit, quod cnm
kv .
* ,

1 1

VarifiB lectiones.
1 1

^ .

1 1

8 3

51

THBOPHYLACTI mJLGARMZ ARCIIIEP.

52

omnia pro salute huwana feciisel, elsi obdtiralis \ ,

qmbusdani non persuatii, ipse lajnen justififat<t$
, , cst, utpole qui quod euum erat feccril: vel quod
peccatum non fecft, nec invenlus esl dolus in ore , ^
fjii8 : al alii quidem juxta legom justi, gpiritu ser- . '* ,
vitniis delinebantur. Mctua enim ct poenas contine* . \
bal lex: quippe quac non haberel spirilum adopiio- , . *0 Sk
nis. Domintis aulem omnem jusliliam implcvit in

Spiritu sancio, ejusdem ciim illo sub*lanliae exsi- , , \
eiens, babensque ipsum naiuralitcr secum manen- , ' \
lem, ac per seipsmu nobis donans ul per illum j t i - . \ ,
stilicemur. Qui enim secitndum Evangelium jusii ),
sunl, revera spirittiales, ei& qui olim in lege jusii- .
ficabaittur, sunt longe superiores.
~ .
! *
Apparuii angeli*. my&lerium ! nobiscum vidcmnt qngeli Filium Dci, cuni anlcn non cernebani. ^ * , Ecce cnim, inqtiil, accesserunt et minutrabant . 7&>,\, &* , ei. Ae simpliciler a lempore quo natns est, tanlis- . ' ,
per dum in coelum receplus esl. In nalivitaie enim
. \
angeli cum cdebraban!, et annunliabant pa&lori- \
bus : lum in aasumptioae angeli mimslrabanl.
.
PradicaiUi ett gtnlibus, creditut esl in mvndo.
'
,

.
Gentibus dcsperaiis, invisis : nec pnedicatus c t
" , ,
i?nlum, vcriim etiam credilus esl uivvereo mundo, \ , \
quod ingeiis est polenliae el verilatis cjus qui pra> \, dicabatur argumeiuum.
\ .
Assuwplus ettin glotia. Hoc esl, ln nubibus, an\ . , \
, ) . gelis eliain ntinistranlibus. Atqui in coelutn assumptug e i l , et non sicul Eltas, quasi tn coelum, , , ,
^ , \ , $*.
ne dicam qued et ipsa assumptio sit gloria.
. '.
CAPUT I V .
9

Y E R S . I . Spiritui autem manifesie dicil, Hoc est,

palam, persptcue, el pon aduiiibraie, quemadmodtim lex el prophelae.
Quod in pQsierioribus temporibus deficient etitdam fide. Quia supra dixeral, quod nonnulli natiIragium passi essent circa fiJem : Ne niireris, i n quit, quosdain etiamnuni judaizare : nam lempus
advcniel quandu pejora designabimt i i qui Cbristiani videnlur. Haec enim de Judaeis nqn dicit,
siquidcm i i jamdudi^m , imo vero tunc lejuporis
exslilerunt, veruro de Marcionistis, Enqralistis,
571 Mauicbaeis, et universa illorum officipa.
AUendentes $piriiibu$
imposloribus,
ac doclrims
,
- - ^ ^ , ^
,
.
_
daimoniQrum. Ab h i s e n j m , t u n ^ cibos,
lum impiias caluniniabantur. Nolal antem ct
omnes alias baereses. Oinnes enim ex deceptio^e
ac doctrina dappionum oriu^^ir. Apertc aqtem
carum bic noji i i n w i n i i ,
jam iude animia cas
inserat : verum quae jam tr^iric coppcrat, bapc denionstrayU, ciborura ntoiiriup et nuptiarun* buEreain.

VERS.

est ea

2. ln hypocrisi loqutntium tqefldqciitm. Hoc

qua^ o}Cjn,Uuntur

per

ignpraftliain

. , ,
, \ , \ .
'
"

.

\ , , \,
"
'> .
\ *
, \ ,
\ , \ , \
.

J
- -
- - *. . .
.
,
\ \ . \ .
* .
^ , ^ , \
,

.
, &
, , '
8

1 1

. Maith. , 41.

_ .

1 4

* .

e f

\ .

53

EXP0S1TI0 EPIST. I AD T I N O T H . -

CAP. I V .

, - meiiiiuniur, vcrum scienles falsa esse, illa ianquam vera ducere simulant.
.
El cauteriatam habentium suam conscienliam,

. , \ prohibentium nubere. IIoc esl, pravae sunt vilae : et

I , quia conscii sibi eunt multas hnpurilalis, propterca
ronscieutia corum indelcbiles notas sordhlae vitac

innslas liabel, alque adeonuplias cahimniatiir. Nam
^ , \ . \
, \ st pura esset ipsorum vila, conscieniia simul munda
fuisset, nec criminata esset qutbus Deus bene , \ &
dixit : quemadmodum qtii stomaclio laborat, cibos
. " reprebendit, cum ipse inlus in scipso pravis sii
,
bumoribus infeclus. Quid igitur? Nonne. et nos
. ; \ \ ;
lnalrimouium probiberous ? llaiidquaqiiam ; caeie ) rum eos qtii nubere noliinl, ad virginiiatem adhor \ *
lamur : bonoralior enim esl ista : atlamen nupliae
' ,
, . - interim non sunt ingloriae, quetnadmodtim nequc
, \ ,
argentum nullius est prelii, quia aurum prcilosius
, . , esl. Nam quod prcliosius est, preiioso pretiosius
, esi : et quod iuelius esl, bono inelius esl,
.
malo. Qui ergopoteal, virginiiatis anniin reliiieal *
si vero possil, niairiiiionii argeulum recipial.

,
V E R S . 3 . Absiinere cibis, quos Deus creavit ad

'. percipiendum cxtm graliarum aclione fidelibus. Non

, , ' ,
debes bic repetcre, proliibenlium, sed alinnde ad
.
; dere, consuleniium abstinere a cibis. Quid vero?
; \, '
iioune et infiddibus Deus cibos crcavtl? Nae, sed
\ . ;
ipsi seipsos inbibent. Quid igitur? nonne delicix
; ' .
sunt prohibilae? Oinnino, sed non ipea pariicipatio.
,
Nam parlicipaiio mediocrilalcm babet, d< liciae vero
**. \ ^ imiuoderalionem. Quhi eliam ipsie delicia, no ve , ' ;
luii immundai sunt probibitx, verum quod aiiimam
.
per immoderatum usutn dissolvant.
.

El iis qui cognoveruut veritatem. Judaica igilur fi .
gnra erant; nunc enim verilas rcgnat. Vetabaniur
, ,
aulem Judaeis inulta , non quod ininiunda essent,
., \ vennn ui a luxu cobib^renlur , ulque a mullis
,
rcbus coerciii, cl bovcs et pecudes maclantcs,
, "
agnoscerenl qualesnam deos fecisscnt iEgyplil. Per
oi . ,
veritatem i^itur, aut iidem in Cliristum intelliges,
,
572
^ simplioiier, iis qui cognoverunt verita \ .
iem : qualis aiilem sil isla, staiim infert.
" . , \,
V E R S . 4.
Quod omnh crealura Dei bona est.
. , , \
Omnia enim, inquit, valde bona erant* . Dicens
. \ - aulem, crealura Dei, de onmibus esculenlis clam
Jocutusesi. Janiquc bic refcllU eoruin hieresin qui
maleriani non genitam, ac cibos ex ea provenire
, .
asseruut.
,
V F R S . 4, 5. Et nihil est rejiciendum, quod eum


graiiarum actione percipitur: sanclificatur enimptr
.
,
verbum Dei et orationem. Ergone si sanctilicalur,
; , .
immundum esl? Miiiime, verum per concessioneni
boc ponit. Naro primuir. per instanliam dicil, nibil
,
essc immundum : deinde per concessionem, Demus,
, , , \,
' iuquil, quod quiddam sil iinmunduni; S J J babcs
1 1

17

ve

U v i l . , 2 geqq.

1 8

Gen. , 51.

VariflB lectiones.
>. m.

1 1

55

THEOPHYLACTi B U L G A H I J E ARCHIEP.

n.edicinani : signa, graliasage, glorifica Deum, ac

dcficil inununditia. Nam graliarum acliocuncta purg a l : qui vero ingraius esl, ipse est immundus el
pollulns. Num igilur quod idolis esl inmiolntum,
liunc 10 niodnin mnndare possumus? Possumus, st
ignoremus idolothylum esse. Si vero scientes
sumpserimus, iiimiuiidt giitnus, iion quia illud idololbytum sit, sed quia nos legem transgressi stirnus,
praecipientem non communicandum mensae dsemoniorum. Volunias ilaque tua coinquinala est, ulpote
quia iion obteniperasti; non cibus nalura fuit pollutus.
V E R S . 6. H(ec proponent fratribut, bonut eris minhier Jesu Chrisii. Haec, qualia ? Quod myslerium
magnum esl, el quod sic abstinere a cibie el nupliis, doctrina d a B m o m o r u m cst, el alta qua>cunque ^
prodixit. Qtiid aulem est, proponent ? Pro, consulcns. Non dixit, Praecipiens, nequaquam eniin hic
est auctorilas.
Enutriius verbis fidei et doclrinte bonas, quam assecutut es. Supra d i x i l : Haec aliis propone : jam
vero a i t : Tu ipse etiam innulrilus, bocest, conlinuo el gedtilo eadem vcrsans animo, et veltiti r u niinans. Incessabilem enim ad baee attentionem i n dicans, dixit, enutrilus. Perinde enim u l corporis
alimentum geinper sumimus: sic fidei rationibus
el sermonibus scmper A O S oportet innulriri.

56

, , ,
.
. \
' . \
; , ,
,
! , ,
* ,
. " ;
.

& . , ; "
\ , \, \
. , ; \ ,
. ,
.

,
jj
.
, ,
\ , ,
, \ ;.
,
, .
" \ \
\ .
*V E R S . 7. Ineptas autem ti anilet fabulat devita.
, &
Hoc esl, luos commonerac eorum qua? dixi : con- Q .
;,
tra perversos auiem ne descendas in arenam : n o n
, enim potes illis prodeese, nisi giquando scandalum
subnasceretur, veluli nos propter imbecillilaiem \ *
pugnam adversus ipsos detreciare videamnr. Fa-
bulas autero, Judaicas observationes dicii, vel quia , , , .
commeniitiae sunt, vel quia intcmpesiivae. Cogila
,
enim in anlmo virum triginla 573 annos nalum
laclere volentem, qtiam ridiculus eril, quod inte . ,
pegiive boc faciat? Anileg vero, quod aniiqual* * \ ,
aint : profanae autem el immundae, propterea .
quod fldem impediant. In melum enim conjiccre ,
aniniam, quae bis omnibua caeremoniis excellenlior .
sit facla, iinmundorum est praeceptorum.
.
Exerce autem teipsum ad pielatem. Hoc est, ad
fidem puram, vilamqtie reclam: id enim esl pielas. , ; \ *
est igilur exerciiio et conlinuis laboribus
. ; \
qui enim exercetur, etiamsi ccriamennon sil pra?sto, ; \ ,
cerlat ui sudores excitet.

/.

V E R S . 8. Nam eorporalis exercitatio ad modicum

.
\
utilit esl. Quidam jejunium corporalem exercitalionem eese dicuni, ged non est : nam isiud spiri- * .
luale est. Yerum corporis exercitationem intelligit,
,
quae mullos labores babens, modicum prodesi cor , ,
pori, et tcmpore adtuodum exiguo.
\ .
Pietat aulem ad omnia uiilit tt promisiionem

kabeni vita qum nune ett, et fuiura*. Pietas, inquil,

) %

VarifiB lecliones.
.


EXPOSITIOIN EPIST. I A D T I M O T H . - C A P . I V .
58
. , \, j { bominem liic reflcil. Qui enun nullius mali eib'
conecius esi, in hoc a?vo delectnlur, promissiones
. ,
\ , futuroruni bonorum firmas habens ; illic aulom
, \ veram viiam vivil. comparalione aulem pielalis
. - excellentiam commonslrat.
.
,

.
V E R S . 9. Fidelu termo, et omni aeceptione dignut.
, : \ - Hoc esi, vcms, el dignus eslqui accipialur ab om, . ; ; \
nibus, utpoiequi sit minime dubius. Qualis sermo?
\ . quod et hic et illic pietas utilis sit. Pertolani aulem
, \ ,
Eptstolam boc infert, nec opus babel coniirmalione, sed enumial : ad Timoibeum enim ei sermo
*
erat.
.
V E R S . 10. In hoc entm et laboramus, el maledici ,
mur, quia tperamut in Deo vivenle. Ostcndit quae sit

>.
, \ I* pielas, quam ipsi nimirum apostoli exerceant :
*\ ci conflrmat quomodo fultira vila3 speni habeat,
inqniens, 7 hoe, id est, propier bor, cum labora*
, , , \ , ,
mu$, tum contumelia afficimur et conviciis peti ) .
mur. Quain enhn ob causaro caedimur, nisi futura
, ,
exspeciaremus, qusedabit posl niorlem nobis vivens
& ; ;
Deus? Hic enim saepcnumero mililes, qni pro i m , peratore pericula subiere, illo inierim defunclo
* , \ mercedem amiitunt : nosier aulem Uex semper v i vit : iiaque el semper dat.
\ .
Qui est Servator ommum hominum, maxime fide" ,

. , ) \ lium. Hoc est,omnes quidem vtill salvos ficri, el bic

et illic : majorem aulero curam bic circa fidetes
\
**. oslendil: nisi enim ipse bos servarei, quomodo ab
, ; ^ , omnibus oppugnali sustinerenl ? Per haec auleiu
* incital Timotbeuni ad pericula tolcranda. Ne enitn
deflciag, inquit, cum talein babeas Deum, neque
. , \,
ab aliis auzilium 574 implora
aflQiclione, eed
, ' ,
enim spera in illum : vivit euiin, ei Scrvalor
' ' , \ .
est.
V E R $ . \\. Pracipthirc
et doce. Res alise qnidem

.
, , , . doclrina indigent, aliae vero mandalo :' veluli de
, \ , , ' rapina non doccre, sed prsecipere oporiel, boc est,
, , cum niajori aucloriiate prohibere. De facullalum
vero in pauperes dietributione, de virgtniialia
\ ,
slatu, vel quomodo credendum s i l , bic doctrina
) \ , ,
. opus est. Propierea ulraque ponit Aposiolus ,
*
. Prcecipe ac doce. Ad haec, quando noviinus quidem
aliquid esse nialum, ac nibilominus illud perpctra \ , ,
,
I t mus-, praecepto opus esl: quando vero non noviiiius,
insliluiione.
5 ', ;.
V B R S . 12. Nemo adolesceuiiam tuam contemnat.
,
.

Quia communis opinio coniemplibilem rem pulat

adolescenliam, Praecipe, inquit, majoh cum aucto , \, ,
\ , \ -' ritate, ac nemo (e coniemnat : oporlet cnim uon
contemplibilem esse praeccptorem. Ubi igiturman . ;
f ,
sueludo ? ubi injurias, quibus ipse ailicilur, uScisci
* , oporleal, mansuetus esio : ubi vero aliorum salutis
^ . "
graiia opus esl auslerilate, cuin fiducia imperet.
, \ ,
Vel, Vitam oslende honeslam, ei non veuici in coni n

Vari lecliones.
u

* . ; .

* .

(0
THEOPHYLACTI BL .GARI.E ARCHIEP.
, .

59

templtim juvenla tua, in quaui natura contemptus

cadere solet, sed admiraiioni polius erit. Inferi
igilur :
Sed exemplum esto fidelium. Hoc est, Vilae sis
exeniplar, opliiuaeqiie vitae regula.
In verbo. Ul mansuele colloquaris, ulque sermomin priniiptuiii el praeparalum habeas.
In eonversatione. Yel in vita, vel in ecclesiaslico
oidine.
7/i charitnie. Quae omnes compleciatur.
In spiritu. Hoc ettt, vel in spirituali statu, vel
charismaie, ne ob islud efferarif.
/fi fide. Recla el indubitala, quando quis Deo
credit, ciiam in iis quae impossibilia videniur.
In castitate. Iloc esl, puritale, virgitiilaie, vel
lemperanlia.
Y E R S . 1 3 . Dum venio altende lecliunL Si Tinio
tlieum lcclioni divinarum Scripturarum inctimbere
jubet, quid,qua?so, nos facerc debemus? Quiueiiaiti
ipsc Paulus ad finem usqtte vitae suse isti leciioni
incubuil, qui cl alios ad idem sludium cobortabalur. Addit vero ei amnium per hoc quod dicil,
Donec venero, spem facrens ci videndi praeceptorem.
Verisimile enim cral ipsum praeceplore orbatnw,
Paulum quaerere. Gujus autem rei gratia dixil, Dum
venio ? Quia verisiinile eral eum, utpoie juvenem,
multa ignorare, egereque prarsenlia P. u l i , u l baec
disccret, aii : Intcrca dum venero,lege Sciipturas,
el inde habcbis, qiianlum lieri polest, 575 ^gislalioues el praecepla : postquam aulem vencro,ego
libi su-gciam reliqua.

.
,
, ;.
. " * , \
\ .
. " } ,
,
. .
.
,
, .
.
\ ,
\ .
. , , ,
.
" .


, ; \
: .
.
," ,
. . ,
;
,. \ ;
, "
, , ,
. , .

Comolaiioui. Erga moeslos videUcct, vel etiam

alios animo deficientes.
Doclrinw. Quae esi crga omnes simpliciter, ac de
quavis rc.
Y E R S . 1 4.Nenegligas donum quod t?i leest quoddainm e&llibiper propheiiam. DociririR donum bic i n lelligit, quod accepil quando episcopus factus erat.
P$r prophetiam vero, hoc esl, iinperante Spiritu, ui
stipra coinmemoralum est.

.
,
\ .
.
,
\ .
,

.

, .
, ,
, \ .

.
Cum inipoiilione manuum presbyterii. Hoc esl,
episcoporum. Non enim presbyteri episcopum ordi- , .
* . " ,
uabanl. Yide aulem borrendum isiud, quaiilum
,
possit impositio manuuiu sarcrdolalium.
, . \
Y E R S . 1 5 . Hwc mediiare, inhis etto. Ssepe de eisdcm ei pracipil, ul oslcndal ci quod maxiuie oni- , ,
' .
niam in bis opoileat sludiose vcrsari episcoptim.
Ut tuus profectm manife&tut sil in omnibut. Non
.
in vita laiiUimn.odo, vet uiueliam in verbo doctri- ', .
nae. Animadverte aulem quod in boc quoque ipsum
"
iuagnuni el admirandum ficri volueril.
.
Y E R S . 16. Aliende tibi et doctrince, persevera in

iptis. Hoc est, attcndc libi ipsi, ac alius eliaui

. , , \ \
iusiiiue.
.
UQC enim facitnt, el leipsum saivum facies, et

,

ios qui te audiunl. Nam qui in doclrinae sermouibus

.
t

Variffl lect ones.

. .

4 7

^. .

1 8

61

EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. -

CAP. V .

62

; , , fueril iimuiriius, prius quidem ipse adjuvalur , in

cp , .
quo alios adborlalur, seipsupi perficiens.
. '.
CAPUT .
,

Y E R S . \. Senioremne objurgaverii,
sed obsecra ut
. \
patrem. Non loquitur de eo qui in Ecclesia dignilalem
^, \ .
habet, sed de quovis grandiori nalu. Quid vero si
; , , cmendatione indigeal ? Htinc, inquit, ad modiiui
, .
cum eo age, tanquam cum patre.

(. Y E R S . 2. Anus, ut motres. Quia objtirgalio mole-*

, \ sla esl, maxiiue si a juvene proficiscalur, idqne erga
, \ ( - grandaevum (triplex enim lum est lemeritas), cura
), , \, .
eam, inquil, per maneuetiidineoa.
, .
Juvenculati ut sororet. Quoniam setas isla audacior
, \ , esl, nec recipit objurgaiiones, manaueludo, inquit,
, \, .
interveniat.
. In omni castitate. Quia conversari cum puellis
, \
suspiciones parii, ct episoopum cum talibus non.; , , \, , nunquam conversari oporteat, cumque eis eollorui,
, txi, inquit, in omni caslitale conversare, non
, \ * soliitn niistionis peciatum fugiens, veriunetiam
. , otnnem aliam suapieionis occasionem. Timothco
, * ,
auiem 576
^ju g> t
Rralia, sed
).
noslri posl eum, ut suspiciones fugiamus.
, .
Y E R S . 3 . Vidnas honora, qua vere sunt vidua*. Cur
\ ; .
iiihil de virgiuihus pracipit ? quia nondum illic
,
fortassis erant. Honorari autem viduas pr<ncipit,eo
, \
quod non habeant niarilos qui illis prsesideant, at> \ . (|iic res ipsa contutneHosa el averruncanda videmr.

Hanc ob rein eas muho bonorea sacerdole snscipi
\ , \, ;
oportel, inaximecum ilignse sint, uipolc vere vidua*.
l l J B C

i i , , u s

. ; , . " ^ Quales anlem &inl istse, iafra disccs. Pioinde licet

\ , \ . et mariium non babere, el viduam ncn esse.
, , \ , \ Ilonora autem, csi pro, Miserere earum, ci neces.
&aria suppedili.
, Y F . R S . A. St qnee aulem vidua aut filio$ aut nepo

.
tes hobel, discanl primutn domumsuam pie iractare.
, \
Hoc < st, dijcaul l i b v r i el ncpotcs vonerari mairem
su;im, ac bcucfarere ei, cl alere eam: boc enim
^ , \ \ *
esl nie traclare, ntMiip**, niairem vel aviam scnio
,
\ confcclam curare. Pareulum enlm digniias divina
est. Quocirca e contra, scnium non curare, inipie , .
las esl.
Et mutuam vicem reddere parenlibu$ : hoc enim

e&l acceptun coram Deo. Pareuiibus, td est, malri
. 7
^,
\ \ ." D . aviaB. Observa bic Pauli prtidetiliaiu, quomodo
id pri;iiuin, qnod bonam ronsiienliam facial iu
* ,
niedium profcrat, nempe, progeniioribus vicein ro , , \,
pendfre, quod nos educarint alque enutrierint, < t
, \ . \
ciir.c noslri gessorint ; adjiciens raiioncm, Quo \ , "

niam et hoc Deo gratum ett.

.
V E R I . 5. Qu(c autem vere vidua ett et desolaia,
]

sperat in Deum. Supra dixit, Honora viduas q u

\ * . ,
vere 3unl ^idtiab : quoniam vero illas inlerposuis, \
set \&. non siul verc \idux , nimirum quae liberus
, haliCiil, qui illis prospicere del>enl, jam quxiiam
, ,
sil vere vidua, subdit : Quae nullum, inquiens
, , 4

Vari lecliones
1 9

\ m.

63

64

THEOPHYLACTI BULGART.E ARCHIEP.

babeat ttiratorem, non filiuin, non nepotem, verum

in soluin Dcum speral: quae sane lionore esl alflcienda, et misericordia dignanda in omni suppedilatione neressariartnn rerum.
Ac ptrseverat in precationibus et obsecrntionibus
nrte ft die. Idque non immerito : nullnm eniin
IIM babeug, ad D^um confugil. Cum autem veriil r*s.set eas coniristari, m qua3 omnino lulore
rt praeside careant, consolalur eas per hoc quod
Deumvice omnium liabeant. Quamvisenim illa quae
liberos alit, mercedem r e c i p i i , at vero Lua dignitas iion cst imminuta, ex eo quod liberoe non
babeas.
Y E R S . 6 . Nam qum in deliciit est, vtvent ett mortua. Quia
non paucae
viduilatis stalum eligunt, quo
~

vov, ' \ ^
\
.

. .
, . ,
, *
, , \
.
, * \ \
.
1

,
.

\ ,

~
, \
, ) ,
. \
, \ , \
,
;

majorecum libertale agant quae grala sunt, Quae

deliciis, inquil, dedita est, etiamsi videatur vivere
wnsililem hanc vilam, wortua lamen est 577
*
cundum spirituni. Siu autem mulieri, cujtis naiura
semper, alque aelas eliam sa?pe inlirmitatem conjunciam babel, delicale vivere nou pennitlii, quid
i r i dicent, qui in deliciis vilam agunl ?
,
.
V E R S . 7. Et hccc prmcipe, ul sinl
irreprehensibi' ;
let. Viden quod banc rem seu legem esse velil ?
, '
Non enim volunlali pcrmittii non dcliciari, sed
. ,
,
Teluli percalum boc probibet: nam, praeipe, lioc
signiGcat : perinde ac si diceret: Cum severilate , ,
.
probibe, ne talia aUenlenlur.
,
Y E R S . 8. Si quii autem $uorum,et maxime dome . , \,
tticorum, curam non habet. Deliciis dedila, iuquit,
proplerea dum vivil morlua est, adcoque periit,
\ ,
* .
quoniam omncm providenliam in saipsain iinpen, , d i i . Suorttm eniitt, id est, fidelium, babenda cura ;
, , , ,
maxime vero domeslicorum, boc est, corumqui ad
\ .
genusetsanguinem perlineni, permagua est
hatonda cura, cum aninii, lum corporis nomine.
. ; \
Fidem negavii. Quomodo ? quoniam opcra ejua
. ,
non guiit ex flde. Si eiiim credidisael Oeo, adivisset

ciira qui dicit: Domesticot seminis tui ne despexeris ".

.
, \,

Deum, inquit, eonfiUnlur $e nosse, opevibut auiem

,
.
ntganl *.

.

Et e$t infidelideterior. Quoniam ille, etsi alienos
> , **
non cural, suos lamen noit negligit, sallem nalurac
, ; ; \
suasu duclus : bic vero lam Dei, quani naiurelegem tollit, el injuria afllcit. Quis vero lalcni crc- D
^ ^
^ 1 * * \
*
-diderii amico esse affejclu erga aiieuos ? Quod si
\ ;
aulem miserealur alienos, nonne ex inaui gloria
, ;
istud facit ? Expende autem tccuin : si infidcli esl
, ,
dcicrior qui euis non providei, qucm in ortlinem
, ;
is collocabilur qui injuria cos affir.il ? el quod non
salis esl cnipiam ad salulcm propria virlus, si ipse
*;,
virlule p r a 3 d i l u s aftines suos doccat el ad , \ *
borlelur.
.
s e

Isa LYin, 7.

T i i . ,

T O I 5

10

>

X7

1G.

Variin lectiones.
. . * , m. Impendit
iptam perimit. * . * /. .
4

: licqne *#

EXPOSITIO EPIST. I AD TIMOTH. - CAP. V.

C6
\>

V E R S . 9. Vidua
eligatur, non u$ sexagnta
;-8)Wv7a *r<>c ^ y r } . - annoruin, t/tcof (uerit uniut viri uxor. Cuni supra
, , \ dixissel, quod ca qiuc voluplatibus dedila eel, et
, \ , quae suis non prospicit, intiigna esl quae referaiur
\ in caialogum viduarum, nunc nos docel quid eam
TcepV
babere oporienl. Ac primuin quidom de aeiate
. exacle disserii. Causam vcro in progressu dicet
\ .
Non eniiu sitnpliciter scxagenariam probal : posscl
" \ , euint cjusmodi etiam indigna esse. Deinde ab ea
. \
cxigii, ul uni marilo copulata sit, ccu signum
.
honeslulis el pudiciiise. Alia vero quae requiral
audi in sequentibus.
*Er .

VERS.
1 0 . In operibus bonit lestimonium ha *
bent. lloc esiquod eam proprie catalogo dignam
\ .
facit, deinde el opera ejus speciatim enumerat.
.
, Si liberos educarii. Liberos edueare, non esl
, *
simpliciler liberos alerc, sed perinde alque opor\ *

tet : quemadmoduin 578

supra dixit, Si per
.
manterint tn fide et sancliftcatione.
.
olSi hospilio recepil. Aniniadvei l i l qtiomodo bene flcentias, quae crga proprios, illis quac erga alienoe
; , ,
pncslandw suiit, anleposuil ? cttiii eniin prius
, ' dixisset, Si libero* edueavii, lunc i n t u l i l : Si hospitio recepit. Eiiamsi eniin aliarum rerum indiga
, * .
fuerit aliqua, domum oninino babet : non enim
sub dio habilat.
.
,
Si $anciorum pedet lavit. Hoc dixil, quia multa*
\ , \ * bospiiio quidem recipiunl, ipsae autein per seipsas
, . non inserviunt, sed pcr ancillas. Volens ergo v i , \ , duam operosam essc, non ignavam, ipsam per
sese minisirare j u b e l : ignavia enim deliciantis po ' *
. \ , lius esl. Praelerea ne oinnino penuriam prxtexal
, aliqua , quominus sil hospilalis , ut qua: non
abundeire familiari : A l vero, inquil, abluere pe , \, \
, . " dcs non esiinagni suniplus neque copiae. Sancti
autcin suiit oinucs, quolquol fideni reclani cum vila
,.
conjnnclaiti lialxnt,etiamsi miracula nou operanlur.
.
Si tribulaiionem palieniibus iubministravit. Pecu .
\ ,
niis, pairocinio el imercessione.
\ . , .
Si omne opui bonum subttcula eit. Veluli si ipsa
.
,
, operari non potuit, consors lamen fuit aturiiis
, . qtias operareiur, si subserviil. Corporale eniut i n i nisteriuni aOerre adUorlaliir, quale esl lcclum sier , , nere, refocillare: ad qux (eimmv tnagis snnl idoneae.
, , .
V C R S . W.Juuiorei
auiem virfuas devila. Cujus rei
.

gratia de virgiiuiiu alaie uibil praxipil, cuiii la ,
; ; i n i n majus sit virginiiaiis certamen ? Merilo : ibi
, \ enim majoris alaciitaiis est ceriamen, vchemcnliorisque fervoris. Ad baec, dutn reqiiirit in virgi. "; ,
nibus ut Cbristo inscparabiliier adbxreanl, atque
;,
ut in iis quae Doinini suni, solliciUc sini, magnain
,
sane el exactam diligenliain poslulal. Hinc aiUeiu
\ . ;
ettempus manifestum esl. Praeterea, cuni vidua
. , , \
juniores a Chrislo excidisaent, occasionem ipsae
\
dedere Paulo cur bas leges sanxeril : in Yirgiitibui
* .
autem nihil lale conligerat.
f

47

c l

Variffi lectiones.
* ; .

4 T

C7

THEOPHYLACTI B U L G A R l * ARCHIEP.

Cum enim luxuriatw fuerint advertut Christum,

nubere volunt. Iloc esi, quamlo lascirieriiit eldeliciatae fuerinl, ac quaiido superbierinl advereus
Clirislum, ipsutn in spousum non admiilentes,
in miptias deinceps eicidunl : non cnim viduiiatis
btalum elegerunt cum jusla consideratione. A n i madvcrte hie quod et vidua Chrfetmii sponsuin
babeal, perinde ac virgo.
Y E R S . ! 2 . Habenles damnationem, quoniam primam fiaem irriiam fecerunl. Fidem appellat foedus.
Fefellerunl, inquit, pacium quod sponso fecenint,
ac propterea babcnl condemnationeni.
579 V E B S . 1 3 . Simul autem et otiosce discunt
circumire
domos.
Pracler jam commemoratam danmalionem, aliud
pcccatum adimltunt,
neinpe, discunt otiari, ex eo quodaedes circuiueant.
Omnis autem maU auctor est oiiuni. Quare iicdum
\iros, sed elBialieres olium dedecet.
Non solum anlem otiosie, scd verbosm et curhsfe,
loquentes quce non oponel. Nec immerilo. Circumemiles eniiu aliud aguiil, qnaro quod quae de la<!
audiant, ad illani perferaiil, el qti# de Ula nJ
lianc : ac nccessario tandem ad curiositaiem ta~
buntur oronia perscrutundo ; el ad niigas ac deliracnenta, cum q u dc omnibus amlierunl, omniLus eiiam dicunl.
YERS. I I .
Volo ergo juniores nubere, filfos procreare, matresfamilias c$*e. Inprimis quidem, ittquil, opiariin cae pacta sua non irrita facere:
quia vero mairimonium illac cupiunl, volo ei ego
utnubanl, indulgcns niniirum earum volis. Saiiirs
enim esl eas matrcsfamilias esse, id est, suae domus curam gcrcre, el opcrari, qtiam alicnas xdes
curiose pererranlcs nugari et oliari. Guin auletn
dixii, Filios precreare, ostendit quod proplcr liberonim procreaiioneni contrabcndum sil roatrimoniuin, ul plures ad Deuin adducai.
YERS. 46.
fiullam occasionem dare advenario
maledicti gratia : jam enim qucedam averta sunt
po$i Salanam. Quia dixerat eas malres iamtlias
essedebere, ne videaiur libtMtatem cis dare ad delicias, inlutit Nullam occaiionem dare. Sic enim,
inquil, domus curain babe, ne animain luam kedas. Prailciea, perspicue bic scopum suum indicat,
iquare eis indulseril: Ne denl, inqaii, occasionem
diabolo illudendi se ut quar sponsx Christi cum
cssent, facia? sinl aduliera?, propier adolesceniiaB
inconsianliam. Eam ob reni sub inatrimonii jugujn
eas duro, ne eolutse cum sint, mala stipra dicla
conlrabanl.
Y E R S . i 6 . Sin fidelis qui$piam, aut fidelis aliqna
habet viduas, $ubmini$iret iltis. Fidclium enim vtdua? ab infidelibus ali non dcbebaut, ne vidcrcnttireorum opera indigere. Cunt aulcin dixil :
Subniinislrel illfs, quantutu gatis est, non supcrOuiiaiem significavil.
Et non gravelur Ecclesia, ut iit qucc vere viduw
tunt tufficiat. Proindc fideles, si suas ipsorum v i duas alani, Ecclesix viduis paritcr conferuut:

63

"

*
. , ,
,
, ,
; !;
. " \
, \ ;.
" ,
. , .
O J V , \, ,
.
" ,

.
\
,
. & . "
, \ \
.
, ,
,

.
>.
,
, \ , \ s l ;
, \ ,
, .
,
,
.
, \, . \
, , . , ,
\ ,
.
, ,
: , fta ^
]> .

] . "

. , ,
, . , ,
, .
\ , ^
1> , ,
, ) , ,
.
,
, <5 .
,

. )
,
. , , , .\:.
',

/ .
" \ .
, \ -,- -

69

EXPOSITIO I N EPIST. 1 AD T I M O T H . -

CAP. V.

70

, , quandoqtifrletti per illas non gravelur Ecclcata, qua

, jam oputeniriis alitquas alit, vere nimirum viduas,
, ,
hoc est, deaiiiotas ae desertas
;.
,

/ ,

' . ; ;,
; \
, ; ,
; .
,
. \ ^ , \
, . \
. , ;
, , .1 \

V E R S . 1 7 . Qul bette prcesunt presbyteri

dupliei
honore digni habeaniur, maxime qui laborant 580
i/j verbo et doclrina. Quinam
sunt, qui beire pn<>
stinl, Dominiisdoccl,iuquiens: Pastorbonusani/nam
suam ponit *, sibi in nulla re parcens, oviuin curae
causa. lionorein vcrodicit, rtecessariorum suppeditationeni, ut ex iis, qui iiifcrunltir, liqnet. Dociores enim rcrum necessariarutn copia abundare
oportet, ne illarum curisdislracti, doctrinam negligant: buncadmodum Lcvilse in Vetri Testamento

vixerunl. Duplici antem lionore dixit, vel respectu

"*' "
* . .....*
vel simpliciter
. : . . . i i , s i . duplici,
viduanim,
vel diaconorum,
pro, inniio. Vbi vero sntit, qui dicunt non esse
, . ,
opus verbo, sed vila ? Audiant rsti nunc Paulum,
, ; ' ,
, \ quanlobonore vctbum afliciat, dicens : Est eniir*
, . " \ eo nobis opus, si quoquam alio. Qnando cnim
quaeslio de dogmalibus incidcrit, qualis bic vita
, ; ; ',
, proderit? Vcrbum autcm non fastuosum exigit,
\ , - scd Scriplura? potentia refwtum, adeoque senlenliis, qtiacunquc tandi m ralione proferatur.
.

" . . , ,
. " \ ,
.
. " \ C
\
\ . \ , ,
\ .
, .
.
, .
, .


.

, , * . *
, * " ,
. , ,
, . \
. D

.

11

, %

" .

, , ,
,
. ;
* . \

Joan. , I I .

ee

*DenL X X Y , 2 4 ;

V E R S . 18. Dicit enim Scriptura : iVon

ulHgalit
oi bovi trituranti *; v\,D>gnu$ esi operarius niercede
sua . Teslimouia applirat.allerum quidein cx lege,
allcruni vero Cbrisli. Animadverte autem utrinque,
quemadmodum labor a doctore requiratur. Tritu,0

%x

nre entm, omuibiis aliis operibus lab.>riosius est.

Quocirca oporlct prxceptorem instructum esse
atl angorcm, ad ueccssilates et laborcs. Dein, cum
ail, Ope*ariu$, iudiral quod delicias el reqtiiem
quxrere uon oportci : nam operarius dignus est
mercedc stia, sivo alir.iento. Ex abundauti enim
boc oslendit : nani si mercede dignus, mulio nmgs
aliinonia. Qui vero non esl operarius, indignus esi.
V E R S . \9.Advcrtus
senioremaccusalionem nolireclpere. Ergone ndversus juvenem polest acousaio
rccipi, adversus alium quempiam non item? Ahst.
scd idam cst ac si dicat : Neque adversus alios,
maximc vero adversns eeniorem non suscip aiur
accusaiio. Non dixil autem, Non conden nos, s?d.
Ne auscipias omnino. Etenini propler sctaicm minus
peccant quam jtivencs. enim liic eenio
confcctum appellat.

iViif sub duobu$ aut tribus le$tibus.Qi\\a multa

cx suspicione judicanlur, Oporlcl, i n q u l , esse lestcs qui conviitcant, secufi<!u:n vetcrem legciu.
Quid auteiu si ct isli iwnliaulur : Raro sane boc
conliugit: polcst lamen boc a judicio explorari
el videri. iEquuni autem cst duos leslcs adbiberi,

* Levit. x, 7 .

Variffi lectiones.
M

8 1

. . . Malim banc pericopen, quae forsan wanca est, sic corrigerc :

... i . , ; . E D I T . P A T R O L . " . \ . \ ,
.
* .
,

71

T H E O P H Y L A C T l B U L G A R L E ARCIIIEP.

72

eo quod pcccala clanculum coiutiiilluntur. Qui<l ',

,
auteii) si peccata ' in coniesso, lesies auiem
non habeanl, sed solam pravam suspicionem? De , hoc supra dixii : Oportet eum bonum eliam testi- ; \ ,
.
monium habere ab iis qui foris $unt.
,

V E R S . 20. Peccanles autem coram omnibus argue,

ut et cctieri timorem habeant. 581 Hocesl, per- . , ;
severanies in peccato, et quos inquirendo deliquisse , \ ,
invencris, argue vebementer el severe, non ul \ * ,
indignationem ei animum luuin expleas, sed ut re- , '
. \
Jiqui lerrore perculsi casiigeniur. Nani oportel
. " ,
cpiscopum etiam verendum csse. Quemadinodum
enim simpiiciter et sine judicio condemnare, arro- \ , ,
gansesi, bunc ad moduni reos non reprebendere, .
peslilens esl, ad tmrltos morbum exlendens. Quo- ^ ",
, ;
modo igilur Dominus dixit in Evangelio, Si pecca in le (rater luut, abi, argue eum inter le et ,
ipsum tolum "* ? Alqui el illuni in peccalis perse- . ; \
verantem permittil publice argui. Quid igiiur ? ; ,
nonue oflendiculum prxbct, si publice fial reprt> , \
bensio ? Imo e diverso magis oflendil, si is qui ab . \ 6 , \ ,
omnibus peccasse cogiioscitur, non arguatur. Hanc , \
ob causam Deu* Pbaraonem *\ et Nabuchodo- ,
nosor ", el plerosque alios in medium producens
punivil, ut viia morlaliuin einendeliir.
V E R S . 21. Tesior coram Deo et
DominoJesu

<
,

Chritto, et electis angeln. Guin de multis prius

, positis disseruissel, nunc quoniaro de judicio verba
. \ ,
facil, obleslaiur eum valde borribiliter. Non enim
\ , \
quia Timuibeus erat, revercbatur euin, scd muni- Q . , , '
y\l eutn. Si enim de seipso dixit, Ne aliis pradi- . \
cant, ipse reprobut imeniarniullo
magis de ,
,
Timotbeo boc dicere non est veritug. Yocat aulem
\ .
testem ei Patrem el Fiiium, ut in fuluro die facile \ \ ,
excusari possil, si quid quod non dccet, ipso ,
pracipiente, iaciunr sit. At cujus rei gratia angelos , .
simul assuniil? eo quod et angeli iu fuluro judicio ; ;
Domino aifuturi sint saielliies. Esl autem et nobis \ in inore, ct niajores el minorcs personas in testi- , " \ , \
monium accipere. Hanc ad raiionem Jacob Deum
\
ct aram in teslem as3umit. Quin etiam Moses, Tes- . \ \

iificor, inquii, coelum et terram. Adeo euini est . *

roansuelus Deus nosler, ul vel servos in leslimo- .
nium producios recipiat. EUclh auletn augetii , \
dixit, quandoquidem ei daemones sinl angeli, sed
.
rejccli.
, , \ , '
9

9 1

, 8

8 1

Vt hasc cuslodias sine prpjudieio, nihil laciens in

alieram partem deelinando. Hoc Sl, ul aqualis sis
disccplaniibus ; ul non fiat praejudicium: boc esl,
ut nemo te prseoccupel, sibique te conciliando sil
in causa u l pro ipso senlentiam fcras, causamquc
dijudices. Neque facias quidquam secundu>ii , boc est, ex affectu in alteram partein
** Mallh. xvui, 15.

Exod. xiv. " Dan. iv.

.
"

,
.
, "
,
, , \

*
, ,
6 0

I Cor. , 27.

Variffi Jectiones.
* ; .
.

m.

73

EXPOSITIO I N EPIST. I A D T M O T H . -

CAP. V .

74

\ . , , - inclinans. Quod si per scribaiur , teiineKl

,
euuulcm tcnsum : pcrinde enim esl ac $i ,<U<$rc,l:
; iiwiiat le ailcra pars, ul ei succurras. ,Ergo juxUji
iityiialiuDcm cjus Jajcere noliio.
.

. \
V E R S . . Manut cilo nemiui iinpoweris.
Yeiik
\
ad peculiarius quoddaiu et quod 582
maxjme
, , , Ecclesiain consiringil, nempo ad ordinum col*
lationem, inquiens : Ne ctletiter, boc esl, iion ex:
, * ,
, . j>rima probaiione, oeque .ex lerlia, aed saepe c
oxaMe exploraps. Bcs cniin periculo non yacaj..
. &\ , | .
Quomodo vuro, atidi.
Neque commmicaveris pfccqli$ utienh* NatP
xc .

' , \ $
eorum qyae ille coinmi$surus
lu causa ,e$,
,
ait^ue idciixo quemadmodMm bonorum operumA*
\ *. ' \ particcps, $ic el peccatoruui. Insuper et pralerUfe
), * , \
runi pcccaioruro es reus, quod ea oeglcxeris, ac
, \ tericbras fecisii Uiceiu, nec dimisisli cuni Mt lugerq
, \ .
u l compungereUir.
T$iptum cattum atstodi. Uoc in loco de castttyU

.
i l l i praecipil.
.
y * R S . 23. Ne porro e<7M.om b$ba$, ted vino mo ,
,

rac
- dico ulere, propler itomachum fuym et [requ,e#{4
infirmitates tuat. Yiden' quantos labores babensj
. $ , \
}) ; \ * adbuc seipsuni aquae poiatiojie ajPlixerit? Di&ce
yeiv | Uaqae noo segre ferre si qui nos ad lenT^eraiUiaui
koTtenUir. Paulus eaiin Timot.bco adeo aquam
, \ \
bibenii, ut <U frequeiUer aegrolaret, de castiuite
, * \ ,
\ (. ), , #>' praeciplt. Non dixU aulejn, Vinp ptere: sed cor, , ', ) , , ^ Texil^ apponcns, modico. Ad sanilaietn, ijaquit, H09
, , \ ? ad dclicias: fervida enim est juyenlua, facile^uey
vino irrita^ur. Quare aulem iuon .curavit ipsuiu
.
Paulys, qui mortuos eliain per sudaria excitavit 1
^ , $ ^
JJ t eliajiuium, li qua^ido vjdeajnus sanclos aiB gi,
; | \
non offendamur: et ne arbiiremur velercM supra
, , \
nostram oaturam constitutos Cuisse^ vemm ut

ipsos bomines esse credamijsj alque ne ip^a
*,
hQ.c
- \ - etiaro Timolbcus ob viriulejpa exlollaiur.
autein
fusius
dispuiatum
est
a
djvo
Joannc
Chrjr
.
soslomo in princjpio Libri qui de Statuls uiwifei
tur. Videlur aylcm Timolbeus natura fuis$e I^n . \
guidiia, non soUitn ex stumacbo, verum etiaii) ex
, ,
ajiia parlibus; adjccit , et ob
frtquenta
\ , ,

infinuiialet luat.
%*.
Y E R S . 24. Quorumdam liominum ptffala
maniTirwr
,

- fesia sunt, pracedentia ad judijcmm: quosdam
. - auiem et subsequuntur. jQuia de prdinaiionibus
pnccipiens dixcrat, 2Ve c.ommunipaveris peccatit

| ,
,
alienh, verisiniilc autem eral ex ajdverso inferre
\
Tiinoijieum, ac diccre : Quid
ignorein ? buic
ftv ; , \ ,
t-alisfacieos a i l : Quidain niaijifesle el aperie palraqt
,
ca quje ad judicium eos pra^cedanl, boc cst, jaiiri
, ,
i'os
cotidemnaniia, ac aule ipsos prscotinlia, quai cl
, \
lu aguosccs. Quorumdani autcm obscura adliuc
, \

14

e v

Aci. , .

Variflo lectiones.
6 1
1

^ , . .
.
P f r n o t . GB. C X X V .

' .
m.
* ' .
.

*H6iOVO.

fcT

75

THEOPHYLACTI

sunt pcccata, forlassc autem cxplorando deprehcndcs. Nam, subscquuntur, tali? quiddam significat: licci igilur libi dc his cavere in eleciionibus.
Vcl quia etiamsi bic lalcani, eosque elegeris,
uipolc i islis omniiio culpa vacaus, al vcro illic
non lalebunt. Nou enim simyl dissolvwilitr cum
583

sequuniur. Maguti* aulem Basilius

bunc ad modum tslud iniellexit, tanquam aliud
c-apui persc essel, el ad sermonem de ordinaiioii bus non pertincai. Verbi gratia: foi iticalur
quispiam foitassis atil fnratur, huic pcccatutn
isiud piaccodil ad judiciiini, trabcim enm Rolum.
Docet aliquis prava, vi in ^apienline pcroiicieni
scbolam instituil? bujus peccatum ipsum inscquitur. Non eiiim una cum ipso exsliuguitur, sed
posl cum supcrsunt luis cjus successores: qualcs
suiil Grcccorum sapienles, qualcs sunt orones qui
praetcr ccclcsiasiicuui dogma commentaria scripserunt. Dabuul autcm isli pocnas, non solum quod
ipsi sint seducli, verum cliam quod aliis sequentibus auciorcs erroris cxsliieriul.
V E R S . 2 5 . Similiter el fccla bona mauifesla $nnt,
el (jiice aliter se habenl, abtcondi nou possunl. lis
qtii bciie agunt boc tnaximo csl solaiio, quod bona
opcra el quoc minus eunl liujiisiiio-Ji vel bic
mamfcsta crunt, vel illic ubi oinnia nutta.
t : \ r u T .
u l a

YEAS.I

s e i i

. Quicuuquc sub jugo s?m( icrvi, dominos suos

omni honore dignos arbitrenlur, ue nomen Dei ac doctrina blatphemetur. Adbortarc, iitquil, ct inslitue,
ul eliautsi inlldeles sint domiiii, obtcmpcrcul eis
servi, omni honore, cum in verbis, tum iu operibus
?os dignos judicantcs. "Ne enim cxisiiines te ideo
liberum cssc, quia lidelis sis : liber quidem cs
nalura, sed servus es corporc: quod et ipsum esl
Ubertas, servirc nimirum pro nomine Cbi teli. Naru
infidclie si conspexerit le eotilumacem, dociriiiam Titupcrabil ceu seditiosos faciat: sin libenter
obedientcm, potius admirabiiur ipsam, utpote quae
mores vel serviles, qui difliculter coraponuntun,
absolvii.
Y E R S . 2 . Qui autem fideles habeni dominos, non
conlemnant, quia frntres mnt: $ed magi$ serviant,
quia fideles sunt et dilecli, qui beneficii $untparticipcs. Non cnitn quia fratrcm nactus es domintuu pcr
bapiisma, cum aspcrucris, sed magis proplerboc
ipsum servias, quoniam fidelis csl dileclus, bivc
csi, fratcr pro domino. Cogila porro in aniino,
quud bcncfactor tims esl, qnod pro le angtiur, cl
sollicittis est, ut tcalai, ui vestiai, aliaque libi
nccessaria curcl. liaque mulium babct juris iu lc
praelcr boc quod eincrit le. Pcr boc aiiu^n quod
ait, dilectut, cjicit mctum, quo servi erga dominos euos affecli spc eliam in odium irabtiiiiur, ac

LGABIiE ARCniEP.
70
0-v eljlv al a uaptiat, ; ^ .
, &,
!(.
" \ ;
;. "II , \
; 7;, ; ; \
, ' .
, * .
,
' , \
. " ,
, * ,
. ; , \
' ; ;
. , ' * ,
* ;
.
-. ;, \ ,
' \ ;
.
t

* eUrr,
,

.
,
, \
, , .

. <7'.
" ,
,
Ira

.
\ , , &
, ;
, ; , , \
' . , ,
*
,
* \ * , \, .
,
, ;
;,
, ; \ .
01 $ ,
, >,
,

.
^
^; ,
; , , |\ ] \ ,
, \ . ** \
, \
, , , ;
. " ,
. , \
, ^/"
*. **"^ rr>>7 0

71

Variai lectionos.

77

EXPOSITIO I N EPIST. I AD TIMOTIJ. -

CAP. V i

, [' ] - cbarUalem in rjus locnm iniroducil. Magis igitr.r

, . ,
scrvianl, inquit, 'jui boneficii 5 8 4
paruci
pes, scrvi vidclicct. Per byperbalon cnim posiium
\,
, . * cst qiioil d i c i l : mediuui aiilem inscrtuiu es.t,
5 ,
quia fulc'& suui el dilecii, siibaudi, doinini. Vcl
,
, . 11 simpltcihT qucimdniodum j i c r t lextus iulelligcrir
,
ihis s i l : Oeneficii stiut parficipcs, immpc domityi,
,
, '- ijui sollicilc cogilant quomodo servis benrficiijiN
impcrlhnt.
.
Hwcdoic ct cxhortare. Ergo prarccpiori opus esl,
\ .

non soluni niicloritale, qu:e in vcibo,- prcecipe,
; , , ; , , ,
, indicaliir, vcrum etiam mausue.tiidii.ic, ut Q I I I I . C iij
verbo, exhorlare. Modicus cnim csl, nonniniqnaiq
. , ,
imollicnti.i, noniiun.quam vcio constipamia a j l i j .
bens.
V E R S . 5. Si quls aliter
docet, et non acquicseit
,

snnis tcruiovibus Domini nostri Jesu Ckrteli, el ei

'//
,
,, (;tltv secundum pietalcm e$t doctrincc, hiflatus est,
, .
iiihil sciens. Viilcirquoi itihil scirc, hoc ipsum ad
arroganliam loliil, igflatosquc reddil ? ct qiwjd sanos
^ ,
- ; \ s^ruiones qui non adiniuit, ille inflaMn? luflalio
- , ; cnim cst acgrotanlis animx lumor, qiicmadinoduni
inflammalio in corp< ris vulnerc Si igilnr snscipc \ ,
r<t Dominisermones, non inflarctur. Illc cxinani .
, . vii scmeiipsum, pcdcs discipiiloriiin lavit: dixil
, , etiam : Discite me quia liumilis sum . IUe liumi ' les spiritu beatos predicavit" : illc publiranuni e.x
buniili mcnle jusliflcalum insinuavii *. ILcc quisquis nonreijpii uequeuovit, neccssario inflatusest.

. , Q
, .
V E R S . 4. Sed tanguens circa auccttiones et pu"
,
$IIMS
lerborpm. Ergo qMa?s>ion?e propnnpre est
"
, , , ' segrQtare: nam ubi qpn es( Qdes, illic ompia
, , xgroiant, ncque quidquam aliud atqtie piigna? vcr . Loruni nascuntur, cum is qui aplior est ad porsiiadendiim, altcrum sjubverlere putct. Fides oculua
^ , ,
r s l : qui non babel QCulos, njltil inveniU sed
.
solummodo qnaerit,
Ex quibu$ oritur inviflia, //, blatphemia?, *w

. , spicipne* pravm. Iloc esl, prava dogipala e quacstionibus nascuntur. Tum cniin blaspbemamus, ac de
. , \
, Dco quas non conveniunl stispicainur, quando in
quaistioncs incidcrimus.
.
.
, . *- D Y E R S . 5. Cottfliclaliones. Iloc cst, inancs scbolas,
sive disputalioues. Nam , , vocare
. "
solent. Vel quod, quciuadmoduin scabiosae oves,
,
dum affricanl s^e, sanasquoque morbo inficiunl:
\
sic cl isli, cum aiiis confliclantes, corrumpunt
, .
oos.
Mentfi aorruptorum hominuin, et qui veritaie pri
thv , ~

,
vati iunt, existimaulium quccstum es$e pielalem.
Vidcn' quod vcrboruin pugnae Iqrpeui qua2stum
rlrai

.
"
7 ; .. pariani? merilo quideiq. Nam contcntiosi
plurcs discipulos ad se trabenles, cx iis 585
'
,
81111

,e

, u

Maub. x i , 29.

Matlb. v, 3

Luc. xv-n, 15.

VarifiO lectiones.
1

Q .

7 3

i q .

79

THEOPIIYLACTI BULGARIyE ABCIIIEP.

80

crum f a c i u n l , a t q K C < o magisconlcntioncscxercTnl, , \ , .

ut plurcs pcllicianl.

. . , talibus abstinc. Non dixil, Collidcre ctim iP.w,

;, , ', (vcl rcluctare eis, sed, Abstine, videlkel posl unam
, , \
cl allerani adinonilioncm. flomiitcs enim pccunia
rum causa diinicanles, quando in tuaiu scnien ; '; tiam adduc.-s? Incorrigibilcs igHur cum sni, avir.
sarc illos.
"

V E R S . 6. E&t aulem quwslus magnus pielas cuin

.
, ,
suflicientia. Uli quidcm male cxislimanl qiixsuim
. ^ *
csse piciaicm : est aulem pietaii qua?stus, non
, , ^ *
qucmadniodufn illi arbilrantur, scd longc piac , ' .
stanliori ralione, non quando pecunias babcal, scd
. "
quando non babeat. Sufficieiilia enim esl magtia:
, .
siabilcsque opcs. Proindc noii deficiant animo pii,

lanquaiu inopcs.
V E R S . 7. Nihil enim inlulimus in mundum: haud du~

,
\bium quod uec auferre quid possumui. OstcnJit qua-
.

stumcni i . l i iiicuuibunt, millumesse : bic enimma- , '* .

nct, nec nobiscuni exbocsaeculomigrat. Iiaquequid
, \
ftpus est nobis supcifluis, si itibil nobiscuni eo ab" ,
ducluri sutnus?
;
V E R S . 8. Rabenlc* aulem alimenla et quibus U" ,

gamur, his contetui erimus. Delinit bic quge sit sui- .

'
ihlentia: tanlum, inquil, babere, quaiilumsatis sit
, ,
ad hoc ul alarour tantum, non ul delicicmur : ac
, * , \
ejusmodi vestirl induraeiUis quai corpus conte *
ganl : hoc auiem et vulgarc paUiuin faciet.
.
V E R S . 9. Qui autem volutrt divites fieri, incidunt
01 ,

in tenlalionem et laqueum. Adborlalur sumpio ab

.
' bujus niundi rebus argumcnlo. Prxlennilto eniin, ' . ,' , \,
inquit, futura, sed qux bi sum rcspicilc. Non
. , , *, dixitautem, diviles, sed, wlentes diviiet fieri. Po- .
\ '/
lesl cniin qiiispiam pccunias babcre atque cas
,
probedispensare, quippe qui aspcructur eas, alque \ , / in usuni pauporutii ^erogel: quod uon esi volenlis .

ditescere. ln tenlalionem auiem <et laqueum inci \ , \
dunt, qualenus ob opes a fide aberraui, t pericu- ,
lis objiciunUir, alque omnes reformidam.
.
Et desideria mulla itulla el nociva. Quoiuodo
) *
enim non est stuiium simiaset caltos alere, etbel-
luas ac pisces in vivariis vel recepiaculis conclu- , \ \
dere, eqitos exornare auro, el ad lecium aquam
, \ , sur^um ducere, ac in pavimcnlo domus tu;e faciem
, <cu iu specnlo conlemplari ob splendorera? Haec J J ; \
sane slulla suni ac noxia, quae animae divitias lae \ {:, \
duut, sensibilesque absumunl. Plerique aulem l y - . -
lannidem affectanics, sibiipsis malum accersiverwnl.
, .
Qua! mergunt homines. Ul cc cmergere quidem

. "
possint.
.
In inlerilum el perdiiionem, Et prxsenlem, uti
.
,
dictum est, et fuluram.
, \ .
586 V E R S .
Hadix enim omnium malorum
'
e&i avarUia. Nequc enini vivenlibus parcit, ncque
. ,
, \ *
iiioituis, sed bos quoque dcpraedalur: in paremes
, \ $. '
ci fratres insurgit, ac qua? Dei suni spolial. Tulle

* .
^ . .

VariiB lecliones.

; .

7 6

81

EXPOSiTLO IN EPtST. t AD . - .. VI.

, \ ', * ; , Uanc , r t nulluni aul ininiciiia aderit, m

qye fornicalio ; scortum enim argenti caus.t SOSU
-.
prnsliluit.
11
, Quam quidam appdentes, crravcrmil fide. Ava* ; ; *
ritia cnim oculos ad stipsam ivtiahtMis, noii sinii
, ; ; ;
nos vjam vcrilatis cerncre. Qtio uodo eniin isqui
. lucro dcditus cst, EvangHio rrodcl paupcrlalO!:i
;
suadeuli? floe fieri non polest.
.

~-.
Confixeruntqne seipsos doloribus mutlis. Eiiani in
hac vitn. Quantuni cnitn ItigctU ? quanium lunen . ;
taninr ? Pulchre anlcm dixil, Confixerunt. Spina ; ; , .
"
rnm enim insl)r sunt diviliarum solliciliidinrs \
, ; \
pcriudc ac Dominus dixit. Undc si lclige it bas
; . " .;,
quisquani, nianus cruciilas faciunt, vnlnera iufli
; , \ .
geiiics, alquc dolores parieulcs.
V C R S . \ I . Tu tero
Dti. Ingens ba?cest dig , .
nilas. Oimios quidcm sunt bomincs Dei, pcculiari
,
ler vcro j t i s l i , ioi* solutn crcalionis raiionc.
, ; ,
vermu eliam proprieiatis. Si Dii liomo cs, nc quat \ .
; , ,. rae avcrlentia lc a Dco. Sed qnid?

79

81

;
,
.

tltcc (uge; sertnre aulem jnstiiiam. Ulraqoc cnm

. ,
inlenlione et augmenlo prolulil. Non cniiii dixii,
: , \
Discede c i accedc : sed, Fmje ei sectarc : Jtnti
liam aiiiem, ut nou dufraiidcs, qneinadiuodiini qi
rt\v , , ;
volunt dilescere.
.
Pieiatem. Qua? csl dogmatum.
. / .
Fidem. Quae csl conlrarta quirstioni.
'.
\ .
* ,
; Q
Charilatem. Hoc csl, rcclam convcrsaiionem
b u j u s eniin sumnia cl capiil est dilcctio.
.
Palientiam, manswtudhiem. charitale paiion,
.
; ; \
lia el mansucUido promaiiat : charilas cuiin O M I , .
sia sustinet, et Ionganitnis csl.
, \
V E R S . 1 5 . Certamen bonum fidei cerla. Hoc cst,
*(

.
Tro fi lc flnniis iuvicliis|uc persiste, pcr T c r b i po
, \
toniiam au vilai puritatcin.
, ~; \ .
Apprehcnde vitam wternam. Ecce cl mcrccs < t
. ' \
P'a?inium, ajlerna vita.
\ , .
In qnam vocatus e$. Ad spem enim a?lcrn;ii vil.ii
. ' ;
.
vocatus es.

Et confessus e$ confessionem bonam coram mullis

.
leiiibus. Hic fichiciam ct forliliidinein cjtis laudat,
^ \ , D niqui in perlculis confcssus sil Doinimim Cliristutu.
. " , Vel confessioncm illaiu dicit qiue esl in calrchisino, qua proniciuur nos Satamu rcuunliarc, alque
, * a Cbrisli pariibus slare. Animadvcrtc veio, quod
, \ .
iion solnm confcssioue ops cst, vcriiinciiam pa" , ; ; , \
tientia, ut semper perduronuisin coiifcssioiu; 587
;, ; *
cenamiiiequc vcbcmenli, uc do via dcnei-tatmis.
; , .
V E I \ S . \O. Pnvcipio libi eorain Dco. Quo nictm
.
adang^at, c l disfipnlnin srciirii>rcm rcddat, tvsiein
, \ vocat Demii, islcudous uou esse luimana praicopla :
, , ;

' Ilaltb.

2i.

Varieo lectioncs.
'* ; 0 .
, \ . .

Ht

.
- .
8 5

, f

' ; ).

<>-

$3

THEOPHYLACTI BUtGARIyfi ARCHIEP.

ifque tcstemsempcr niofiio gcrchs, reoardalione \

dtz\ ) &taVofx !<,
vjiis animo colnmovcatui .
4

# vivificor. consoiatio esl adverStis pevicula, et rcsurrecttoniscomnioiiitio : perinde

qtia&i dicat : Ne meluas moricni : Dci eniut scrvtis
t s q'ui poicst oinura vivjftcarc.

/'' .
itapcf; ; ;, \ ;
; f ;
,
.
kl Uiristn Jesu, q <i tdslimonium reddidil stib

Yonlio Pitafo tionan confeisionetfi. Kursuin adbor- \\ .

Catio suinpta cst a doclore. Testatus esl illt, dc- .
bcrmls igiiur ct noS ipsum iftiitafi. Inievroganii
;, \ .
fciiim Pibito, Tunertxes? respondit: Ego in Iwc na- , ,-*
tns sum : c l : Veni til lesiimunium perliibeam vert toxJTO
\,
tuti *
multtf ;Mti alia corifcssus ac iestalus esl.
, \
\ .
V E R S . \i.
Vtserves mandalum sine macuia et >

fcpteheniibHe. Hoc est, fiequc quoad dofcmata, ueque .
, ,
quoad vitam labcm aliquabi libiipsi imprinias.
, .
tJtqtte in adventuiA Domini nostri Jesu Chiish.

ffoc esi, ugquc ad obilUm el exiium luum ex boc . , ,

fttcuio. Alqjui Sic non dixil> sed, usque in adventum, . ' .;, ,
ut magis ipsum excilet, tretr.ehJaiii illam gloriam
,
,
*t\ in memoriam revocamlo.
*
V E B S . 1 5 . Qtiem oslendel temporthus
ftofc
* . ,
sl, convenientibus , dcslinalis : ne igilur iuaTeas .
(fuod jam non venoril.
.
Beatus ei solus potens. El bsnc consolalioncm prav
*0 .
\
hem; trt non ad liac, qux in boc niundo beala
, ;
tklenlur, dcfigat oculos, vcrum ad illum poiius, , ; , ; qui esl ipsa beatitudo, 111 quo nibil irisle csl aul
;, ; tajiicunduin : ficc metuat qui bic suni polentes cl \ . ftges. Simul autein conftrmai quod osicndet nd\ .
terttum suiun : solus enim potcns est. Uxc autem
. \ * .
femiija de Filio dicuniur. Dixit aulem, tolus, ad dis- , ^
efinven niorUlium, vel deortim falso ita diclorum, ,
t f n o n reliquarum saticlahnn personarum.
.
V E R S . 1 6 . Rexregumt
el Dominus dominaniium,

,

qux solus habel immoflalilaletti. Proprie enim ipse ,
.
essentiaiiter babel immortalUatem : angeli nulem,
;
felsi immortales sinl, hoc lamcn non a nalura, sed
, .2 , ' ,
graiia possidenl : ilaque non babcnl, sed parlici , .
pant.
.
/.
lucem inhabitat inacce$sibilem. Numquid igilur
foco couliiielur? Aliudne lumen, et alitid ipsc esl? ^ ; \ ; \
. \ Alqut is ipsuin lumeu cst. Animadveriis quod si
, ;
tjiiidquam ardui loqui tclimus, lingua noStra sit
irapolcns ? Inacccssrbitcm atilciu dicit, (juain ncmo 6,
.
accedere possit ob nimium splendorem.
588 Q
nullus hominiim vidit, neqiie videre
*0 ,
polest. Secunduiu divinilalem vidciicei: nani sccun- .
dum bumanitaiem tisus est. Divus atitciu Joanucs
.
tbrysoslomus supra quidem de Fiiio, de.indc tan*
\ ,
quam principaliter de Palre dicainur, isia omnia
\ , \
ifttcllexit, etiamsi et Filio ct Spiritui conve \ .
tiianl.

uetn

8 8

e T i

Joan. xviu* 3 7 , ! .
r

V arite lcclioues

. .

85

EXPOSITIO I N EPLST. t 1> 1. CAP. VF.

86
( I . . Ei Cui honor et imperium sempilcrnum. Amen. Si
igitur ipsc impcrium semper oblincl, uc mcluas,
\ , , .
ciiamsi nunc uon oslemlalnr. Sompcr lionor i p s i :
\ , , nc dcpcreSy si minc cornas ipsum contumclia
. alfni. Iloc fanlum omnes incutpulc prscslate pos , , .
sumtis, illuin liiniiruin glurilicarc, cl uon curiosc
.
(lc
co iiK|uircrc. Egrepie aulem hic llicologum agii.
, ,
Cum eiiim lcstcm vocassel Deum, gloriani cjns
.
rcepmet, quo innjorcm rcverentiain audilori im uti.it.
r

V E R S . 17. Dtvitibus hujus svculi.

Sunt i t alii
^
. \
iiivil.es, vcrum non iu hoc sseculo, caclcrtiin in
, * , ' liituro, jusli viilcliccl.
, .
Pratcipencn sublime sapere. Arrogmliam enim
^.

et ostentalioncm diviliae pariunt.
\ .
iVa VL diviliaruni hiccrtitudwe. Siatim
\%. U
illos deprimit. Quld enim, itiquil. ob rcm inccr . , ,
lain, caducam cl inconslanlcm aiiullcris?
\ , \ , \
;
Sol iti Deo viveute, q-ui praslal iwbis omnia
"
?
abunde ad frHendum. Uoc csl, aerem, aqtiani,
.
, ,
lumcn, annuas temportim convcrstones, cl anui
, , , \ , \
, \ , lcinpora, csclcraquc omnia, caque in mngna
cpia, eliamsi avarilia omnia sibi ascribal quaeciin .
que accipil. Islc cuiin csl diviiia; siabilcs, i*t
, .
\iventes, nunquam corrumpniula;. llinc auiein
, ^
disces, quod Dcus ouinem liominem diviiem fece ,
rit, quippc qui cuncta donaveril couinunh.
.
Yanus igilur cst, qui pcrimlc ac si paupcr csscl,
conlri&ialur.
V E R S . 1 8 . Dene agere, divites ficriin bonis operi*07,

. ^
bus. Ad ulrumque p c i l i n c i , Prcecipe eis bcno
,

,
, opcrari, cl qu% scquuntur. Si ciiim ditari cupis,
bonis opcribus abuuda.
.
Facile tribuerc. Iloc pccuniarum csi.

. .
Communicare. Islud csl cbarilalis. Pcr coinmu.
.
iiicauies cniiu, socktasis airantcs et bumanos
, .
intelligc.
V E H S . 1 9 . Thesaurizare tibi (undamenlum bonum
'

in fulurum. Ubi fundamontuin cst, ibi oinnia sunt
. " ,
firma et immobilia. Quia vero virtulis
\ \
, sscculi boua slabilia sui.t, cam ob causaui fundamenli mcminit.
6
Ut apprehendanl vilam celernam. Bonoruin ciiim
Iva
.
;, \ - ^ operutn peraclio,qiiatn cl fundamentum nominavil, iHius fruilioncm pneslare possuul.
,
.'^;
.
V E R S . 2 0 . Timothee, deposilum cu&lodi. Il;cc
*Q ,

.
omnia, qua2 a mc tibi suut mandata, tanquatn a
' ,
Domino provcnicnlia 5 8 9
J ncque buruoi
, .
aliquid imminuas.
Devitans profanas vocutn vanitates. Impinas

.
piiniium ci pollulas. Vocinn auleni vanita.-s
, .
vanttoqucnlias dicil. Esl igitur vocinn quajdam
.
. ;
vanitas, quas non csl profana. Divns auu-m
8 0

%%

Vaiiie leclioncs.
4 t

; , , '&. .
.
.
5 1

9 0

, ^; .

87

f f l E O P B f t A ( M BULGARLE ARCHIEP.

8&

JoJtafteS CfirysosUJtoufr ivCentes adboilationes - , , , *

*; dixil, per dipblbongfJm in prima* , j ^
syllaba scribens, ut vldeitir.
tCal

,
oppoiltiones falsi nominix scienlice. Quando
etfrti fides non adfuerii, scd ab humanis cogita- " , '
, ,
fionibus omnia nascunttiir, sckniia non est, scd
fit^niliur nomen. Observa aulcm objcciiones . \
, , * tjuasdam esse, ad quas ne rc&pondere quidein
, .
, stfr iaias vitare, ei cum talibus nort
congrcdi.
"ftV ,

V E R S 2 . Quam quidam promtUentet, circa fidettx

exciderunt. Necesse enim esl eum qui bumanas &.
',
fationes seciattir, a fide aberrare : fldes enim
. ^
rationes non admittit. Opinor autem Aposfoltim
ftaec dicere de iis qui lum nominabantnr Gnosiici, \ *
qni omni impurilate repleii eranti ideoque vocum ' , ,
flovilates profanas notalnavit. Istoruiu autem
\ .
fearesi praeluit Nkolaus, qui unus erat e acptem
,
diaconts.
etf.
590 GratkTtecum, Amen. Sigillum ornnium ipsi
. eomprecatur, ttcmpe gratiam Dei, a qoa omfie tu>V' , '
bonum et datuf ef custodiUir : qua el nos titinam
\ *\ .
abunde fruamur, non perdcntcs bona quae ab ipsa
, * accepimus, sed cunservanies liaec pef ipsaw, et
) ,
giorificantes Cliristum cbarismatum dalorem, ciim
* , \
Patre et Spiritu; cUi gloria in saicula saeculormn.
, \ *
Amen.
. .

91

VariflB leciionef^
* nr.

BPOS

THEOPHYLACTI
BULGARLE ARCH1EPISC0PI

hPlSTOLJE

SECDNbJE

Arg&ntcntum UCUndm Ephlolx

DIVI

PAULl

ad fiinothium.

Cuttiam allttam hanc timotheo Epistolam scribil?

bixeral in priori: Spero mt ad te venturum celerins ; non contigit autem hoc delinebalur emm
JStrvnt. Consvlalur itaqtie iUum per liUcras tkc
%

AD

C 591

TIMOTHEUM

&

EXPOSITIO.

fi ) '; . '
^ .
.

8J

EXPOSlTiCUN EP 3. I I AD 13.

t / v r 6th
adventus tui : qui fortasse a/fligebntur jam proptc
abseniiam, et propier onus epucopalus. Nam el
- ,

magtii viri adEcclesias gubernationem labefuctmttuv,
.
tunllis immersi undique procellis, lumrvero maximc*

qnartdo undique 592 *e//a instant. Invilat uutem

,
)

Timoiheum ad se. Jam enim fini proximus erat.

.
.
iavtov. fap .

THEOPHYLACTI COMMENTARIUS
I I EPISTOLAM AD TIMOTHEUM.

6. A'.

C A P u r .

& &
5d3
^
- P&ulits aposiolus Jesu Chrisli per
, xaV
- voluntatem Dei, secundum promissiouem viias qnce
. tit in ChristoJesu. l n ipso stalim prooemio excilavil
. - ejue aninium. Ne enim milii dicas, inqnii, pra>
* , . [] senlia pcricula : nam illa nobis pariunt xternain
otcjviov . , vitam. Aposloli facti sumus, m moriamur, et
.
vivanius in sempitcrnum. Ne enim, cum audircl
4 \ - praeceptorem suum in periculis consiiliiium, so, , laiii loco magis lurbetur, propterca in ipso stalim
. * \, * pfincipio eum consolatur. Si auicm secundum
* . ,
promissionem cst, ne quaeras eam siatim eveairc.

In Chrislo auieni Jeeu vita est id est, cum Cbrifca\ \ . *
sto : vel quia ipse banc nobis donat el continet.
\ * " Vita euim sensitiva in cibo et poiu conslal: intclleciualis auiem in Gbristo contineiur. Ipse enim esi
. ,
nobis omnia.
V E R S . 3. Timothto diltclo
filio. Potesl aliquis
. " \ ,
csse filius, sed non dilectus. Timotheus aulem
* .
dtleclus erat, prupler virtutem ouuiino. Ostendit
\, . ,
igitnr ex hoc, quod non veluii iralus ipsi, aut
& \ ,
quod altquid iu eo dainncl , ipsum relinquai;
\
Dileclns enini mibi es, inquil : scd vis cl nccessiiac
.
iti eliecit.
E r t s

Gratia, misetitotdia, pnx Deo Patre et Chrislc

, , ,

. " \ Jesu Ihmino twstro. Quac prius, eadein eliamnum

ipsi comprecatur. Loge igilur quae in priorc Epi, \ . 'siola ad bunc locum annolala sunt.
}
^.
. ; D VEfcs. 5. Graiias ago Deo. VidiMi* cbaritans
, \, , - iiiagniiudineni? Gralias ago, inquil, Deo, quoniain
diligcns tc memini l u i . Uxc cst vera dilcciio,
|( . , quaodo quis amiciiiaiu qua aliuin diligit, sibi g'o .
riai essc dncit.
Cui servio progeniioribus in pura con&cicntia,
. ,
Quomodo in pura conscienlia, ciim Chrislum al
; "
inilio ignorarii! Aul igilur conscienliam bic vitan.
,
d i c i l : clsi enim judaizabal, puram tamcn c l bo \ , ncstam vliam duccbat: vel quia tum cliaiu cum

Variaelecliones.

" ^.

Sl

TIIEOPIIYLACTI B U L G . V K I E ARCIIIEP.

92

persequcrvtur ChrisUrm, cx zclo pcrscqiiereliir, *5:, , , :

biimana raiion?, perinde ac pleriquo ub
. "
vanam gloriam hxresin ronslilucMes, in qua
, \
mtilttt pulrcdinis conscii sunt. Quod aulem dicil,
, , ;
tale c s l : Ne suspiceris me alia cogiiare, el alia
diccre : pnra esl milii conscieniia ut semp^r, 5 9 4 . : , \ *\
.
sic ctianiiiiim. Non mcnlior igilur, cum dicam
quod le amo, ac semper inemiiii tui.

'
Quod sitie iutermistione habeani tui memoriam iit
,

orationibus mei$ nocte ac die, desiderans le videre.

.
Gralias ago Deo, quod memim l u i . Non siiiiplicilcr
, * ; , \ \
atilem, sed in precationibus, die ac nocte Dcum
,
inlerpellans pro le, ul impleat desidorium nieum
^ , , .
quod babeo tit videatu le. Quomodo igitur me


,
ipstini tanta voluplate libenler privarem, si inodo
^
venire possem ? Quare aulem manifesie non dicil
;
causam, quod rclinealur impediaiurque a Ncrone? , ; "
.
Ne slatim in exordio ipsuni perturtei. In finc au.
tcm banc causain revelat.

,

V E R S . 4. Memor lacrymarum tuarum, ut gaudio
. ,
implear. Sic construc: Desiderans lo videre,
/ ,
gaudio implear : dcinde inlerjeclo, memor lacry . \ ,
marum tuarum. Elsienim nalura ab amicitix aflcciu
, * ,
alienus essem, lacrymsc tamcn tuae siiniciuiU ul me
flectant, cuin ad memoriam mibi rcdeunl. Yerisi- . *
,
mile cnim crat Timoiheiim a Paulo divulsnm,
30 .
lanicnlari magis, quam inranlem a inamma absiractum.

V E R S . 5. Uecordalionem accipiens cjus fidei qnm

est in te non ficla. Non soluiu lacrymarura tuarum Q . , , \ '
recordaius, dcsidero tc viilcrc , vcrum cliam fidci
\ tuai non fucaia*. Magna ciiim et jusia hajc libi
causa esl, ut a tue diltgaris.
* .
"

{\ \\ >
Quce primum inhabitavil tn avia tua Loide, et
, . matre lua Eunice.' AWud pnelcrca esl cnconiiiim,
, , ' ,
quod non ab infidelibus orlum duxcril, scd a fidcli . " "
bus, etsi cx Judaeis. Patcr lamen ejus Graecus crai.
Observa aulem quoinodo lcx ccpperit di&solvi, bu . " ,
jiismodi faciis jam ctini coiinnislionibus.
.

.
['enuasus tum autem quod et tn le. Quoniam
majorum bona, si quidein nos tales simus, nobis
, * ,
in gloriam ccdunt, siti minus, conlumcliae nobis , ,
loco suut: proplcrea, iiiquii, majorum fides etiam
, ,
in te est, uti cerlo persuasus stiiu. Merilo igitur
\ , -..
iion fucatam banc babcs, ut qiue a majoribus luis ^ , . in te etiani fundala sii, ul adco non possil con, \ ! .
cuii.
%

V E R S . 6. Propter
quam causam admoneo le ul
resuscilcs gratiam DeL Quia, inquit, novi lc
simulalam baberc iidem , exciio l e , ui gratiam
Spirilus, quain accepisti ad prxfecturani Ecclesiae,
ad signorum operatronem, ct siinpliciter ad oranem qua cpiscopum deceal virtutcui, ul bauc
cxsuscilcs, boc cst, ut semper vivaiu ct lloi idam
facias. Quemadmodum eiiim ignis lignis indigct,
bunc ad modum gralia Spirilus opus babcl prompiiludiuo, ct attcnlionc, cl vigilamia, ul somper
ferveat : lum uisi ba^r pra^lo siut, oxslinguilur ;
quemadnioduiii 5 9 5 ^ 1 alioin luco d i c i l : Sphitum '
nolite cfsiingucrc.

&

*
. , , , , ;
,
, , \ ,
.
, , \ \ . " ,
, \
, , \ *
, , ; '

cvtyvvre.

S3

EXFOSITIO EPIST. I I
0 &

. \ ,
* ,
^. "
* ,
.

',
,
, , *
, \ ^
, .*
, .
. ,
. \
,
* . \
,
, , . \
* .
.
* , \
, \ ,
, *
% ha \ \ \ .
% to Kvplov
.
,
, *
. , ,
\
, , ^
, \ . , {,
, * ,
, .
9

. ,
, *
, . , *
, , * .
, ;
;
\ \\ .

, , ,
\ , \
\ \ . \
: , ,
]7
. ,

;
; ,
\, ,

\ :, . .

I I Gor. ix, 12.

AD . -

CAP. .

Qmv est inie per imposllionem manuum mearum.

Iii lc qtiidcin hobitat ipsa gralia, quam a< cepisti
C I I U I imponerem cgo tibi nianus, quando cpiscopu.n
le consccrabain. Aiqui igncm i&ltini vcbcmcntioirm
eflice : qunJ aoccpisti verjium (iducia et foriiiudine
iniplcas : foriiier persia.
V E R S . 7.
Kon enim dedit nobis Deu$ spiritum
limoris, ted viriuiia. Hoc esl, non propterea acccpinius Spivilum, ul siibiuhlaiinir, Vcnini ul polenlcs siiuus adversus (enlaiioncs, el libcrc loquaiuui' :
plerisquc euinidal spirilum liinoiis , ut in Rcgum
libris inemoriai piOdilum est : Ac cecidil
spiritm
timoris super eos: boc est, meliiui ipsis incussil.
Et charitatis. Tuin crga ipsuiu, tum erga proximuni. Quod nini Deum \ c l u i l palreni diligamus,
a Spiriiu habcuius facieule nos clamare : Abba,
Pater. Praelerea, quod a proximi dilcclionc non
exrutimur, donum esl a divina potenlia provciticns : qucir.adnioduiu rursus oiTondi, est a mciu
el piisitlauimitatc. Verumlanieti oporlctel nosprius
oslendcre quae eunl a nobi* ipsis.
Et nobrielatit. Vcl ut sobrii simus, el sana?
mculis ot constilulionis ; vel ut Spirilum ipsum
loco casligationis Iiabeamus, ac si qua nobis tenlatio accideril, ipsamad emcndalionem accipiamus ,
vcl til aliis etiain aimiis casligalores ct insiiiutorcs.
V E R S . 8. Noli ilaque erubescere testimonium
mini nosiri. Plerique ter miscri, bumanis raiionibus exploranles qua^ sunl ullra buinaiu ingenii
captum, ignominiam putant asseverare Filiuin Dei
cruci aflixum esse, ignoranles qmd per crurem
banc bomo morti obnoxius, filius Dei facius it.
Te itaquc, tiinoibee, baud pudcat lestimonii sive
martyrii, nccnon morlis Cbristi quam in cruce
sustinuiusedeopoiiusliberius luquerccl pncdicaic
illam. Non dixit aulcm, Ne metuis, sed, Ne cni
bescas: ut ostendat nihil essc pcrieuli in re, srd
solam ignominiam : quain si conlempseris, c;c(cra
periculo vacant.
Nequt me vinclum ejus. Ne pudoflas, inquii, si
egoqui inorltios cxcito, orbis tcrrariim docloi,
vinclus sim. Non cnim iit malcliciis vinclus R U I I I ,
scd ejus vinclus sum, cst propter ipsum. Si
eniin ille crucem non iTubuil, quomodo inc vincn
, loruni pudcbil ?
Scd simul afjligerc cnm vangcUo. Hoc c*t , non
simpliciter Oslcndas quod non lc pudcl, Ycrnm
cxpcrionlia et pcr opcra oslende, ei Clirisli el nei
in iisdciu particcps uulo. lla^c aulein ol pcr supcrior.i 596
indicavit, dicc.ts : Dedil nobis Spiriium
virlutis. Qnid aulein c>l, si >ml ( gere cnm Evangelio ? Nuni Evangelium allligiiur? Ilaudqiiaquaiii:
sod vel boc dicil : Siuml niecuiu ailligerc propier
gvaugeliuui : vol Evaiigcliiiiu appcllat otinics el
Evangelii pra?concs ei myslas, sicut et in priori ad
Coriuibios . Simul igiiur affligcrc cuui Evangi
miuistris. Fonasbc aulcm aliquis curiosius afflicn

96
THEOPHYLACTI DUl GARl.-K A H C l l l E P .
tioticm Evaugelii dioel iiiipcditiicnlum el iucredu- .\
\ ; . liiatcm in illud. Tu igilur una cum Evangetio
^ ' \ liunc in modum laboranli perielitare.
.
. \ SetHndum virtulem Dei. Qnia molesttim crat
. , ,
quod d h i l , simul afjligere, lenit illud: Non oniu,
, *
inqtiit, (ua virluli, sed Gliriati, hoc facies : lua
.
esl electio et proinpliludo.
\,

V E R S . 9. Qui $ervavil nos, et vocavil vocaliowe sancta. Poteiuiae Dei signa ob oculos ponit. Servavit * .
" , \, \ ^^
enim, iitquil, nos, ct ctun procul eraitiu*, vocavit
, ; .
ad setpsum, m sauclos nos faccret. Qui igilur
,, .
nolentes scrvavil, mulio magis nune volentibus
.
succurrcl.
, i\on secundnm opera nostra sed secundum propo . ,
silum suum el gratiam. Nnllo agente, ncmine consitlente, veruin cx proprio prdposiio, boc esi, 1 , ' , ,
.
pcr sesc, sua bonitate moius.
\ Qua data eil nobis in Chrieto Jesn ante tempora
srtcularia. IIoc esl, praeformatum, sine principio, . , ;

ot ante saecula, ut daretur nobis per Cbrisium
. \ ,
Jesum Dominmn nostrum. Non parvi auiem est
, *
momenti rcs, Deum non ex consilii sui muialionc,
' .
sed anle saecula de nobls ista voluisse.

V E R S . 10. Manifeslata est atitemnmc per appari tyubv . lionem Servatorit noslri Jesu Christi. Eiiamsi enim
,
p n E d e f i n i t a eral g r a t i a ,
nunc lamcn primum
.
manifestala esl, quando appartiii Scrvaior.
Qui destruxit quidem mortem, WumUiavil autem

vitam et incorrupiionem per Evangelium. In proprio .

/
quidem corpore re ipsa mortcm dclcvii, rtini illud ^
iiicorrnpluni reddidit: nos vcro pcr Evangelium
, *
illuminavit, ut vitain speremus el immorlalitatem.
* .
Nondum eniui actu immortalilale donati sumiis,
,
vcrum exspcclamus, aique spcra islam uobisralam
, \
fccit Evangelium.
.
V E R S . 1 1 . Ad quod poxiius sum ego pradicator et
,

aposlolus , doetorque genlium. Cujus rei gralia

.
doclorrnt genliuni nunc seappellavil? UlTimolbeo
;
Ostendat oporlcre eliam ipsum cum gcnlibus con- \ , \ ,
versari, neque proplerea dcciderc animo, sed me *
imit.iri, qui proplcr Evangelii praeconiuin jam vin- .
ctus sum.
* .
V E R S . 12. Obquam causam eliam Iwcpalior. Quod
. . * \
sim pradicator genlium. Non cniin ceu malefac , 3
lor. Situtil aulem 597 sermuni suo parit fnlem :
, Nisi enim, inquil, credidissem tntrlem csse abo.
liiam, ista non palerer.
*AiU* .

Sed non pudefio. Aniniarivcrlis quomodo opeii*
bus probai, quod Timolbeum docebai, nimiruiu, nc ,
;
pudencl eum afflielionmn ?
^

Sriu enim cui credidi, et cerlus sum quod poiens

est deposilum meum servare in illum diem. Dous

.
^,
bone ! quanta baec liducia ! quam indubilala spcs!
; ! , \, \ Novi, inquit, sumque cerlo pcrsuasus. Depoatutn
.

autcm vcl fidcm ac prxdicaiioiicm dicit, quod ipsc

95

Varias leclioaes.
.

9 1

; - .

..

9 1

^ .

97

EXPOSITIO 1N EPIST. I I AD T I M O T H . -

CAP. I .

gj

\ , ott " b;vc apud .ine ivposuii, Cbi istina, cadcm scrvn , \
bil : omniague palior, ne thcsauro isio meo spo
lier ; vel fldelesdicit, qtioa Cbrisitis ipw commen, ,
davii, anl qnos ipse eommendavil Doniiuo : sicut
{, \ - ct aiio in loco dicit, Commeiido vos Dotnlno. Per ' ,
inde ac si dicat : Non erubesco, sporans inc noit
:, : ; , paucos adduclurum Dco, qiios et cuslodiel, nt i l \ , *.
torum gratia me glerificel. Ycl depositum inerccdcm dicit. Qui enim boni quidquam agil, veluli

apnd Deuin isllmc roponit, ut propter ipsuin tem , ,
pore opporlnno coronelnr.
.

,
VEns. 1 5 . Formam habe sanorum sermonum. Pi , \
ctoris inslar depinxi alquo cxprcssi libi iinagioem
, *
ct arcbclypiim, ad quein ipsc rcspiciens, banc
sennonum mcoruni formain depingere possis :

boc est, archeiypum babe, ac si q u i d pingcndurn
, , fuerit, ab illa imagine sume, ac pingc : illic enini
, * \ .
omnia rcposita suul.
.
Qv . ,
Quos me audivisti. Non per lilleias tanlum,
\ . verum coram. Ne igilur mancas ptiicmits Episto'as,
, \ - quippe quod do omnibus uon perlraclenl, siqtiidem
., .
mulia iradidil sine lillcris.
ln fide et dilectlone, quce est in Christo Jesu. Uoc

* * .
, d \ \ esl, sermones n n i de Ode et cbaritate d i s s i T i i n t ,
boc csl de d o c i r i u a et vila : ct si quid docere,
; * \ \ :\
^ , , vel d i c e r e , vel agcre oporlel quod virlulem spirec,
illinc libi pctere licet.
, .
Y E E S . \i. Bonum depotilum cusiodi, per Spiritum

,
sanclum qui inhabilat in nobis. Nimirum quai de

.
\ , \ g fide, quae de vita iradita sunl tibi pracepia, |
gratiain qttam accepisli,quemadiiiodutn supra dixit.
, , \
Qnomodo aulcm cusiodics ? Non bumano robore,
. ; ,
sed pei Spirilum sanctum, qui inhabitat in nobis
,
pcr bapiisina. Qnod si ipsum servaverimus, et non
. \ per prava opera propulerimus, ipse ciiam omoia
, *
qux a Deo babemus, nobis custndict. Da igiiur
.
opcrain, ut cuslodias Spiritum, et ipse rursus ser*
, \
v-ibil libi deposilum. Nisi enim Pominus cu . ' <
stodierit chitatem,
\ru*lra vigilal qui cuslodil
,
.
eam .
,

V E & S . 45 Novisti hoc quod arerti $int me 598
,
'.
omnesquisunl in Asia, ex quibus e$l Vhygellus el
llermogene*. Tenlaliones recenaet, non ui dt-jiciat
,
discipulum, sed til magie persuadeal, neis, si in
, ' , \
, , - D consimilee irnialioiics incidat, nova ee pali arbitre. , - tur, sod cpqno animo ferat. Poslquam enim a Neroue comprebeiieus cssel, dereliquerunt eum otnnea
, ,
qni in Asia erant, boc esi, qui cx Asia Roina? tmii
'.
prxsenlce erant.
V E R S . 1 6 . Del misericordiam Dominus Onesiphon

* ^ - domui. Vide pliilosoph am cjus. Eos qni a se defcce, * * . rant, noii exsecralus est, sed simpliciter rem gestam
lanluminodo narravit. Pro illo autem qui sui cu , \
,
rani gesecral, prcces fundit : nec tpsi tannnnmodo,
, .
vcriiin etiam universiE ejusdomui; adeo virtute fulseruut, adeo praeclareeos Onesipliorus iasliluerat.
Psal. c w n , I .
r

1 1

Variee lectiones.
1

;/.^ .

. .

* .

$9

T H E O r i l Y L A C T I RULGARlvE ARCHIEP.

100

Quoniam nrpe mc refrigcravil. Tanquam albleiaiu " .

, quempiam aiflulionunv ajslu delciHum, refrigcia: , , .
lionc ii.e dign>lus csi, non scmcl, sed sa-pius.
\ , \ \
Hanc ad raiioiiein el nos facere oporlcl, a$ senir
* per iucilare oos qui boui quidpiam exercent : sic
. .
enii liet ul purlicipes praunii eoruiu reddamur.
, ,
Noliio enini milii Paalutti ohjicere. Cerle Panlus,
, *
rliamsi neminem adjulorcm babiiissei, ftnnus lameu
, . *
permansisscl. A l alius aliqtiis Corlasse non \ ,
vcrabit, nisi aliqucm babuerit, qui suffulciat eum.
,
Si igilur aliquis iuvcnlus fucril qui eum adjuyel,
cjusquc curaiii gcrai, planum esl lalcjii vicloriae
\ .
< jus consoriein tieri : quod ai vkTori.i*, coionarum ,
(lianu Nam c i in bcllis apud velercs, qui sarcinaa
^ .
( l impcdtinenta cusiodicbaul, ajqualew cuin militi
bus pnudam soriiebanlur.
Nec.puduii eum catewv mew. Dbique pudorem

.
dicit, nou periculum, fi luciam Tiruoibco reddcns,
, , /^
imasi sulus pudor, cl iion periculum rei inessel.
, , \,
Aiqui peticulum certc adcrat : nam ci Ncro sa3. \
licbal advcrsus Paultini, ut qui iustituisscl queuw
,
piam cx domeslicis ipsius.
.
YEBS. 1 7 . Vernm cuin esset Romte, diliyenlhis
' '
gucrsivil me, et invemt. Non solum, iuquil, non
,
,
lugil ineuin occursum, verura cliam mc qua;sivit,
, , \ ,
i t invenit : quud magrue el fortiludinjs et fidei ar^^^'^ ,;>( \ .
gumeutuni.
V K R ^ . 1 8 . Dct ei Dombws invenire miscricordiam

Domino in die illa. Miseilits est inei, inqtiil : rc- . ,
cipial igilur rciribuliouem in ireiucnda dio, quando ^
iHulla miscricordia opus eril oipnibus, imo ipsis
sanciis. Si auiem Onesipliojus, quj pro Cbrisli
iiomine peijculis scse objecit, per miscxicordiam
servatur, mullo tnagis nos. Hic aulcm prosiliiuit
qui Marcionis dogmate inficiuntur. En duo, iuquiunt, Domioi. Sed non ila &e rcs babei. Unus
est cniin Doininus , sbut el bic ipse Paulus alio
iti loco aii. Est autem in more Scripiura3sic599
Joqui, ut, Pluil Dominut Domino " boc cst, a
scipso. Ilunc ad modum et bic. Quod si et Palrem
Filiuni bic siguilicari acccpcris, nibil absnrdi
admiu lur : nam ci Paier Pomipus est, el Filitis
Donvinus, el Spirilus Domjmis : scd unus tamcn
Dominus in Iribus pcrsonis indicalur. Animadvei tc
autcm qnod bic non dixerii, Det ei Dominus aliud
quiddam, sed, misericordiam.
El quanta Ephesi minisiravit tnihi, iu welius ttosti. Assucfactus est, inquil, ad bona opcra : non
semel fecit, sed et Epbesi el Pomae. Talem oporlel
csse Cbrislianum, qui semper bonum operelur,
ctiam pcr omnem vita cursum.
4 0

CAPUT I I .
Tu igitur, fili mi, confortare. Quidaie?
Dixisti le viuclum csse, adcoque omnes te descruisse : jam vcro quasi nibil trisic paliarie, i n YEES.

1.

Epbes. , 5.

4 1

9 ^ ,

^, \ . JSI , , ,
, .
, *
, * '* .
, .
" ,
6
. \ . \
. .
\ , ,
* * . "
, ', ,.
9

.
\, \,
, \ *
. , fc\
, \ * .
. V.
, , .
;
, ,
\ 3 , oiv

Gen. , 24.

Varia* lcclioncs.
- .

>

KXPOSITIO I N EPIST. I I AD T I M O T I I . -

CAP. I i .

103

;
, icrs . Tui<jilnr ftti tni, conforiare ?N;r,ol> bo< ipstiui
, ,
magis, qtiia cgo capiivus dclincor, robustns
, ; esto. Si enini ego prseceptor tuus lalia non paterer,
, {&6
poiuisscs forsau lu siu-cuiubere, quippc quijtivonis
viov \ .
et incxpcrlus in pericula incidisscs. Jam verobaud
, *
parinn libi eonsolationis praibet, ut gcneros? feras
; ,
qua tibi evenienl, quandoquidcm cl ipsc liujitb , '
inodi patiar; lanquam rei naiuia pcricula babeaf,
. \ non lua imperilia. Siquidem in univcisum unusquis- *
qite infcrior, in quocunque nogoiio in pericula i n * ,
cideril, niagnam accipit consolationcm, si rideat
. " seipso majorem ilsdcm liniuergi. Expcndu auiem
, ,
qunin palcrno aflcctu adhorlclur, Fili wii, dicens:
) . , quodammodo cnim animatti cum vcrbo instillavil.
.
Si filius cs, palrcin imilare.
%

,

.
Jn grtolia qucc esl in Clirislo Jesn. "Non solutn
* ,
mco exeinplo conforlarc, \crinn prancipue per
. grattam Cbristi. Illain babc ccrtaminis sooiam,
, *
quam accephnus potestalem, conciilccmua
. \ , '
serpciiics ct scorpioncs, et omnem polenttam bo , slis, et tit a neniine iitjuria afliciainur.
.
V E R S . 2. quce audivisli me per mullos leslcs.
{[ *

Qua.* audivisii, uon qu:c inquisivisti: fidcs eiiim c*

.
,
audhu. Audivisli autem non clanculum, sed liberc
/ , " ,
el palam, mullis prccsentibus. Nonmilli auiem,
0, . ,
tnultos tctics lcgcm el propbetas intalleicruul.
,
\ . Nam sermo meus Scripiure lcslimoniis inslrueba .
tur.
II ac commenda fidelibus hominibus. -Non ait :
' .
' , ). . . C Dic, scd : Commenda, viluli de tbesatiro. Quo!
eiiiu* commcndatur ct dcponilur, ul in (uio sil reyjp , .
ponilur. 600 ^ d d i l aulcm per bax disciputum
.
ailenliorein. Fidelibus, non syllogieticie el dispu, \ * '
talivis : fidelibus vero, doposiluni non prooVttli, .
bue.
Qui idonei erunt et alios docere. Quid enim prod
Ixarol

.
est, si quis ipse fidelis sit, ac Amnia cilra inquisi*
, ,
tioueiu el haeshalionera accipial, doctrinam auieiu
: ,
aliis depromere nequeal ? ac rursus crem non

; \ ,
prodat ipse quidem verbum, non poaeil aulem
,
alios consimiles reddere ? Duo igilur habere opor ; ,
tei dociorem : alicruin, ut fidelis sit, aUerum, nt
\ , \ *) .
docerc possil. Perspicuum enim cst quod bac de
, \ , \ ^ presbyleris et episcopis Ipsi prcipit, nondelaicis:
, \ "D- nam boc absurdum est : siquidem ipec Paulus et
\ . \ Grxris el Judacis scripseril. Opinor aulem ipsuin
, & * <!c qwibusdam sccreiioribus haec dicere, qtias litlcli .
bus, iisquequi alios inslituere possint, coinmiuenda
surit.

V E R S . 5. Tti igilur (eras

offlictionem, ttt bonu*
', . ^ - milet Jesu Christi. Anin adverlis quod advrrsa
. ; " \ . paii ad mililem spcclal ? Ilaqtie advcrsa pati,
, liamlquaquam militis cll ofllciunf. Non cst igiltir
. ' agro fcrenduni animo, si quis in militum ordine

Xavrn lecliones.
6
1 1

4 0

5;. 0*

103

T H E O P H Y L A C T l B U L G A R i / E ARCHIEP.

t04

consiiluius calamiiales susiineal. At quanla digni- ,

;
las est, lnilitem cssc Cbrisli, cuiu niagiiificuin
quid cxislinient quidani terrcni tcgis inililes
osse ?

V E R S . 4. Nemo qui miliiat, implicutur
vila/ nc

goliis, ui ei qui ipsum in miluium delegil placeal. ,

. \
HitiC ad omnes lam cpiscopos quam doi tores dieta
. ,
.
sunt. Signiflcantein autem vini babel, Implicalur.

. \
llujusmodi enini negolia vincub rcvera suitl ct

, \
serpenles. Negotiis porro dicens, lumullus ac turLas notavit, per ipsa eliam vocabula debortans. , \ . ;
jQuid teipsuni implicas ? quid in lurbas alquc' ne*\ ; goiia leipsurn immitlis ? Solam niililiam cura, sic
* , \
,placebis imperatoriduo Cbrislo, qui le io militiam
* .
dclegit.
, < ,

Y E R S . 5. Quod t>i certet etiam aliquis, tion corb-

uatur, nisi legitime certmxrit. IIoc est, non si cer- . ,
tamcn inierit, boc satie est: neque $\ inuiu tus , , ,
, ' \
fuerh, neque si majina conserueril, nisi et de cibo
{potuque ac leinpcraiiiia albleiis sancilas leges ob- \ ,
, \
servarii, atque eas quae luclae modujn referunt.
Non enim simpliciter pro sna ctiique libidine perr . \ * |,
imUtlur luclari, verum legcs-aihleticae bac de re , .\ %tp\
ferunlur. Porro side ejus sapientiam. Mililis nie- . " . ,
minil, ut indicet qtiod ad cacdeni et mortes opor- \ *
\ , ?* $, \ i v
ieat paratos esae : aique eliam aildela*, tu in

.
omnibus perseverel, ae m excpcitio scmper v i vat.
7
YfSRS. 6. Lahrantem agricoiam oporttl primum
.
^
.
\ ,
(tuctihus accipere. Terliupi ex( mplum profeii,
quod prsceptori iuagis esl conveniens. Mililis enim ^ .
\ , \ *
el 001 alliletae paradigmaia eubdilis etiam con , ,
vcniunt : cojonoa aulem non sui ipsius curam ge\ oi/ <r i t , sed terrae, baudque exigiiam coropensaiienem
accipil a frugum proventu. Hunc ad modum prae- , | | ,
ccplor non inutiiUer laborat, verum prsc aliis ipse
, .
Iruetur &uis siidoribus, Deo ubunde mercedcm el
" *
rjcddente. Ne quis ighur ob mercedis dilalionem
juiquo uat aninio, Jam nunc inquit? accipis, in ipso ", , ,
, ,
iabore,est relribiUio : si nibil aliud, sallem ani .
jnarum ulilitas raagio inde libi lucro cedel. Nonj i i i l l i aulem dc boiiore docipribua cxbibendo boc \ \
d i c i u i t : ai ijd ratiojii aon esi consenianeum. Ani- , ' . " ,
, , ,

madverte porro, quoii J I O J I siiiiplicUer agricolam

dixcril, sed, laboranlem, boc esf, qui affligiiur, non
, ?: ,
qui simpliciter operaiur.
.
,
YERJS. l.Jntellige qucc dicx). Quia obscure quaitanitenue omnia dixil^ dc milite, de alblcia, de , ,
, , . /
agricola, lnUliigc, ihquii. Hnjus euim rei gratia
, . , ,
liaic dixi,ut le exacuani. Deiude comprccaiurci, ul
.
genuino lilio.
Velenim tibi Dominus vitellectum in omnibus.

.
Noo soljm in hisquae dtxi, veruui cliam in omnibiis
, \ \
et verbis ct operibus.
.
V E R S . 8. Menior eslo Dominum Jesum
Christum

nsurrexi$se nwrluis, ex semine Papid, Roc dicil

, . \ 4
1

11

1 1

rmm

2 ,

Yaiiffi lectiones.
i 9

. .
%

14

. .

15

/ .

105

EXPOSITIO IN EPIST. I I AD . - CAP. I I .

106

propier baereticos. Nani et tum fuerunt nonnulli

qui ignominiam arbitrabanlur, quod Filius Dei
pateretur, ac proptcrea fortasse passionem phanlaslicam induierunt. Adco enim humiliaius eet
Deus propier nos, ut crubescant eliam boniinee
tantam huinilialiouem Dco applioare. Uta auiem
ideo dicit, ul aniiuum ei addai, oslendens quod
ei ipse praeceptor no&ler Cbrihlus per passionein
niortem vicerii. Isthuc recordare, cl haiid labefactaberis ad aillicliones.

. \ ,
,
* .
* , \
. \ , \
.
, \ .

.
* * ,
.

Secundum Evangelium meum. Fucrunt .euiin quidam qui diversa pratdicabant: atqui nou illis,
rum Evangelio meo estiniendenduiu.

V E R S . 9. In quo laboro usque ad vincuia, quasi

* , .
malc operans. Itcrum a seipso discipuluin conso ' , \
, \ - laiur, dicens ei qtiod aflligiiur, el quod pravaro
opinionem aufert.
.
Sed verbum Dei non esl alligatum. Ne qnis dical,
* . "
EcquiC csl comniodilas? quid vero miruni quod
\ ; , ;
ligatus cs ? Oslende nsilii lucruin, oalende mibi
, * \,
aliquid mirandum ; Yerbum, inquit, non^st liga .
lum : noti ei.iin ecneibue opus esl, ut illud -corpore
, .
ligaio impediaiur. Dwiua res esi verbuin, Deique
\ , \
verbum : nobis ligalis eolulum csl et currit :
, \ . \ ecce enim ligaii scribiuiiis et praedicamus V i \ . ,
disti quod cst adimraudum, vidisti lucruui.
.
YERS. 10. ldeo omnia stislineo prapier
elecln.
*
En et islbuc babcl adboi laiionew. 0 0 2 ^
pn>
.
* . meipso euim palior, inquil, scd pro aliorutn salule
, \, , *
non ut egoglorificer, scd u t a l i i . Qui vero suol isti?
, * .
; 01 \ . C Eleeli Dci. Si igitur Dcus ipeos clegil, omoia oportet nos pali pro ipsis.
,
.
Vtet ipsi salulem ccntequantur, quce tU in C/irf" $toJe*u. Ipsi, quemadinodum et nos. Sicut prop . \, \ . "
ler r.o?, inquit, Deus passtis est tit eerveiuur, sic
* , \, , ,
et nos paiimur propler illos. CompensaUo itaque
\ * . "
ba?c res cst, non gralia. Praslerca, nc quis ei ob , . ,
jiciat, Quid ais? lu in vinculis pcrilutus es, cl 16
;
aliorum saiutis auctorem fore oetentas? Nonbanr,
* , \
inquil, corporaleiu salutem dico, sed eam quae est
; , \,
in Cbrislo Jesu, verani ac celebrem : corporalis
,
enim salus est ingloria. Audi enim quac sequun,
liir,
. " .
n

.
,
, '
. " \ ,
\ ^ , \
. , *,
. * .
.
\ \ , "
, , * ,
; \

Cum gloria aierna. Non solum ut 6ervemur, scd

quod majus csl, ul glorificenlur nobiscum in
sempilernum. Quare ctiamsi iguouiiiiiam babeanl
vincula, gloriain tamen prsebeiU eleclis, camque
sempiternain. Quod si aliis, mullo magis et milii.
qui bisce sura c o B S t r i c t u s . Nc igiiur mei causa coniristcris.
Y E R S . I I . Fidelis sermo. Quia plerique aiubigtint
de futura vita ei gloria, dicenles : Quando vivo,
tum morii trador ;elquando niortuua fucro,vivam?
idque genus alia : proplcrea germoiieui coiillrioal,

Vari lectiones.
11

18

PATHOL, GR. t X X V ,

108
THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.
107
inqniens, Fidelis sermo. Qtialis ? Quod electi cele- , . ; "
\ \ brem et aeiernam saluteni assequentur.
.
,
.

Nam si comnwrtui sumus, et convivemus. Confir \ .

mat idcm huinaui etiani ralionibus. Alqui supra
bujus rei indicium dedtl cum diceret : Mememo
\

Jesum resurrexisse morluit; indicavit enim quod

posi mortem resurrexerit. Quomodo igitur con-

.
iirmai ? Si in trislibus comniunicaniuft, in bonis
; ;
non similiter? Hoc ncbomoqnidem facerer, quanto
, ;
miniis Dcus, qui fons cst jusiiiiae et boniiatis ?
, ,
Mortem aulem dicit, tum eam quae per ba 1
\ ; ptisma esl, lum eam qnae per passiones el tenta , ,
liones.
.
V E R S . 12. Si sustinemu*, et conregnabimus. Non
,
.

salis cst semel in mortem se quempiam iradere, p f

& ^ ,
sod scmper. ln sinyulos enimdies, iuquit, morior *. ;. , \,
Mulla igilur patienlia nobis opus cst ad boc,
.
,
ht simul regnare cum Christo nobis obveniat.
\ .
Si negabimus, et ille negabit nos. Sermoncm
, . \
suum etiam ab iis quae conlra eveniunt confirmai.

Non enim in bonis lantuminodo, verum eliam in
. ,
malis sunt contpensaliones. Qui enim, iiiquit, ne- \ . " , \
gartrit me, negabo et cum
Cogila autem tccuin
,
.
quanta sit ille passurue, qui a Cbrislo abnegatus
.
fuerit.
Y E R S . 13. Si non credimus, ille fidelit permanet.
,
.
003 Si non credimus quod resurrexit, nihil is
, .
inde laediiur : ipse namque vcrus est, slabilis est,
, ,
sive aeseramus, sive negemus.
, .
Negare seipsum non poust. Hoc est, nou potest

. ,
non esse : uon babetnaluram, u l i n nibiluni abeat:
.
semper manet, eliamsi nos non confiteamurillum.
* \ ,
Proinde non ad itlum venit coinniodum aut damnum,
. "
sive prottieamur ipsum, sive negemus, verum ad
, , , *
cos ulraque perveniunl.
.
Y E R S . 14. Uae commone. Ne quis existimet T i .
" *
rnolheura ipsum isla discere oporlere, Alios, inquit,
^,
admoneas.
.
Testificans coram Domino, non contendere vcr
, bis ad nullam utilitatem ad subversionem audicnlium. ,

Quia voluplas buic rei inest, aniinaque bumana

. ,
nunquam non cupil inquirere alque verbie conten\ \
derc , T u , inquil, ipsia testificare coram Deo, ne
, , \,
sinl conlenliosi boc esl, praecipe ipsis, in teslem Q , \ , ,
Deuin assumens, u l sciant quod si le conlempse , ,
fint, ille eos judicabit. Non solum enim nibil
, .
prodest verborum pugna, neque quidquam lucri
,
afferi, verum etiam magnum detrimenlum inde o r i \ .
tur. Subvertiiur eaim aiiditoruin fides, veluii turris
,
aliqua, dispulationum pbalangis.
, .
YERS. 15. SoUicite curateipsum probalum ixJriberc

Deo, operarium inconfuiibilem. lnierprelalur quo, .

modo probatus fial, nimirum si operarius e i l i n ,
confuiibilis : boc csl, si ipsum nibil eorum quae
, ad pieutem peninenl, facere pudeat. Sic enim
.

Xe

* I Cor. i v , 31. * Malth. x, 33.

Vari lectioncs
* .

109

EXPOSITIO 1N EPIST. 11 AD TIMOTB. - CAP. I I .

110

, ; , - probalus eris apud Doroinum, si omnia ejuscausa

sustineas, omnia opereris. Ubique autetn seduk
. \
mentioiiem faoii pudoriseo quod muitis ignomi ,
niosa res videbalur et crux Cbristi, et praedicalio
\ , \ ,
cjus, iHpote quae rudis erai , atque ip&i eiiam
\ , ,
aposloli, ceu contempitbiles, alque exlrema
\ . , \, passi. Tu igitur, i n q u i i , ne rubore suflundaris.
.
Recie tractantcm verbum veritalis. Plerique enim
'
.
divelluiU
et torquent ipsuiu; lu vero ad id quod
\ \ ,
rcclum est adducilo. Vel quia non dixit, dirigen *. " , tem, aliud quiddain nobis ijitelligendura dedil. Yel,
. " \
ulienira
de pelle quapiam el loro, superflua qua>
\ ,
dam
et
corrupia
cominente, prsedicaiione tua
, \, , \
aliena
abecinde,
inqtiil, el verbi gladio drssera.
.
.
YEBS. 1 6 . Profana autem inaniluquia dmla.Uoi:
, . est, aversarc. Ubique autem Chrytostomus pm , . , id esl, vaoiloqueiHias , :
, , \., , bocest, vocum vel rerum novarum sludium i u telligendum innuit. Nonnulli autem, \ , * .
, pro, valdcinsta, utccasare facias et prohibeas,
accipiunt : quod sane non conveniu


.

Y E R S . 1 7 . Admajoremenim impieiaUm proficient.

, ,
. - 604 Q^orum sermo ut cancer serpit. Malum est,
, \, \ , inquil, quod cobibcri uou possit, nec ulterius me. , \
dicinam a d m i u i t : nam ooinia vaslani, et eunl i n . corrigibiles. Cancer eaim morbue est puiredi, .
nem eQicicns, adeoque circumcirca omnia de*
pascens.
*
VERS. 1 8 . Ex quibus esl Hymenwus Philetus.
,
^
Uate excideruni, dicente* resurreciionem
***
&A*t
Mcwtv^/ii#/vl
if/y^ \rft
rivt.n*jam
^ -(aclam
e es$e ac^subvertunt
...
quoruntdam
.
fidtm.
r-
Civ
,

rnhi*

. ,
- Recie paulo antedlxit, Ad mojotem impietatem

.
proficieni. Videlur enim malum hoc unicum essc,
, \ -
quod de resurreciione diseerainanl: mulia taiuen
. ez eo alia absurda nascuaiur. Si eoim resurrectio
, , \ jam facla est, aublalum est judiciutn ei retributio,
\ * et boni quidem bic retulerunt moerores et aiDi . \
ctioncs : pravi vero, per deliciag scilicet ac vc, ; ,
luptates, puniti sunt. Uuid itaque virlutc opus esl,
, , , ,
i hujusmodi sint reinuneraliones? Non dixit au.
t e m , omniuni fidem, sed, quorumdam, ncmpe
debiliorum. lnfert igitur:
*0
.
YEAS. 1 9 . Sed firmum [undamentum Del iiai.
*0 , ,
Quod dicit, est bujusmodi : Non omnes subversi
* ol . , D suut, aed inslabiles tantum. Nisi enim tales iuisBcnl, non excidissent a fiJe. Quemadmoduin neque
. *
Adam ante oppugnaiionem firmue e r a t : at ver<#
*
qui flxl sunt, sleieruni illi ei immobiles. Adverto
\ . " , \ , .
autem, et firmum, dixit, el (undamentim. Hunc in
; .
modum fldei adbaerendum est.
Habens signaculum hoe : Novit Dominus qui sin!

.
'

sui: ac, Diicedat ab iniquilate omnis qui nominat

'

nomen Domini. Hoc est, babens lanquam lapis
. ,
aliquis lillerae quasdam et nolas sibi insculptas
\ \
per ipsa opera, easque slbi convenientes, i&tud :
* , \
Novil Dominus, c l quae eequunlur : hoc est, a Deo
, , " , \ .
sunt pfaecogniti, ut qul.omDino ad eum pertineant
, ,
r

ver

Vari lectiones.
.

flj

THEOPIIYLACTl BULGARLB ARCHIEP.

112

aiquc prxelecli Siint , nc pcrverlanlur cum pulri- \ , . ' ,

dioribus. Iiiiquiialein autein errorcin appcllai in
dogmaiibus, vel sur.pl wiler qiiaincunqiie iiijusli- , \, ;
tiam. Qui cnim injtiriue est, iion t s l fundanieini, , . ; ;
; . "
non esi Dei. Quomodo cniiii, curo illc jusltis
, <si ? Noii babel signaeulum. Expendu aulcin, quod
, , si is qui notninal nomeu Domini, ab injusliiia
ilesistcrc dcbel; qui non desislit, ne digmi9 quidcm
,
osl qui noiiicii Domini notmnci. Non esl cniui spo- .
ciosa laus in ore peciaioris.

Y E R S . 20. 7)i magna autem domo non solum sunt

msa aurea el argentea, verum eliam lignea alque , te&tacea. Quia imilii lurbati quxrunl quam ob . \ ,
causam siul in niundo pravi, aliis causis dirais- , \
*is, nunc banc rcddit : proplerea quod in magna , \
. vasa sunt diviwsa. Magnam aulem doinuni \ .
, .
nmnditni dicit, uo;\ ipsaui Ecclesiam : inea enim
viiitil vuk es*e Ugncum, eed onmia aurea et ar- , \
gcnlea, 0 5 ub*briti corpus esl, ubi Yirgo esl , , *
.
qux mactilam uon babct.
, .
Et quwdam quidem sunt in honorem, qucedam
, ,
auiem in contumeliam. Aurea sane va3a, hoc esl
\ , , , virlutibus compli, ad bonorem.; lignea vero ac
teslacea, hoc est scelcrali,ad igooimuiam servan- . , \ ,
lur. Non autem -dixit, in usum el inulililatciii : \ ct , \ ,
pravi enim eisi non ad vii tuieiu , ad rmuidi laiueii , \
constiiulionem ulile sunl, el ad quasdara dispen- ,
salioncs, ut Pharao.
V E R S . 21. Si quis ergo emundaverit se ab istis, erit

,
vas in honorem sanctificaiutn. Aniraadverlis quod
.
#
non esi uatura, neque maierialis iiecessilaiis, ul C , ; ,
Manicbaei dicunt, esse aureuio ac tesiaceum quein , ,
piam, sed voUinlatis nosirae ? Licet enimxuivis ;
seipsum exmindare, bocesi, pcrfecte mundare a
, ,
teslacea ac lignca voluniaie, aureamque et argen - \ , \
team eflicere. Paulus eral teslaceus, sed faciuse&t \ . aureus : Judas conira aureus erat, sed facius cst
, * ,
leslaceus. Alqui si lesiacea vituperanlur, quomodo ' .
alio in loco dicit: Habentes thesaurum liunc in tia- ,

$is fictilibus
? Illic de corporis natura loquitur.
; \
Queniadmx>dum enim tesla nibil est aliud atque
.
lutuui lorrcfaclum, sic et corpus noslrum uiliil \ ,
aliud est alque Juliwi anima: calore iirmatum. Hic

auiem de voluntate loquitur.
. \ .
. "
Et ulile Domino. Lignea igilur kiutilia sunl ad ^

prxcipuum scnpum Domini Dei, qui vult omnes
, , ,
bomines salvos fleri, etiaiusi alia quadam ralioue,
, ' .
u l diclum est, uiilia esse videantur.
Ad omne opus bonum paralum. Hoc eel, etiamsi
.
,
tcnipus v t l opporiunitas agendi non fuerii, aila ,
inen paralum erit sive ad roartyrium, sive ad
, ,
virginUalem.
.
Y E R S . 22. Juvenilia autem desideria fuge. Juveni . lcs cupidiiales non solius fornicaiionis sunt,verum
\ , , \
eiiam oiunis absurda concnpiscenlia, sive imperium
, ,

" i l C o r . , 4.

Variffi lectiones.
u

113

EXPOSITIO IN EPIST. l i AD . - CAP. IT.

!M

* \ sive opes expetat aliqut* : stultce cnim sunt cju>, \ . " \

modi cupidiiates ei imaginationcs, i*talirnmiqin'
mentiunv. Vide autem quoroodo graiid&vus. ac
senio confeclus juvenuiu roores iniiialitr.
Sectare justitiam. Per juslitiam omnem virlulem
.

compleclitur.
.
Fidem. Vcram et stabilcm, et erga eos quos
.
\ , \
\ ames* aiTectum , perinde quasi dicai: Ne sis inGdc*
lis et instabilis. Siathn igitur inferl :
\ .*
CharUatem, paeem cum iis '% invocanl Doiuinum

rcv . , - ex puro carde. Hoc cst, illis tantummodo Udo, qui

^ ,, \ - cilra dolum invocanl Dominutn, pa< ificis, pugna
, , carenlibus, cum illis conversace.
; " , ' .

">

"

^'|M

YERS.23.Sfu//as autemelshie dhcipliiia quastione*

vjv-

, . 9 ;

\ ) ^
. ,
* / \ . ,
. " \ , \
, ;
. "
\ .

demla, tciens quod generent QQQpugnas. Vidcifquo

modo nusquam non abducal ipsum a quarstionibus ?
non quod non nbunde salis possel eas confulare :
poteral enim ; verum qtiod inulile cral oniuino in
hujusmodi sesc cerlamina injiccre: nihilenim boni ex
cis proficiscitur, pnelerquam pugnae et odia. Ilascc
igilur devita, slultas nimirum. Proindc sunl cl>
aliae quaesiioncs, ncmpo de Scripiuris qtia? non
fu<>ieiida, utpolc qua3 ptignas non parianl. Observa
ilaque quomodo aberrenl qui in quaeslionibus ulique?
qn?e dc Scripluris sunt conlcnduiit.
V E R S . 2 4 . Servum autem Domini non oporlet pu ,

gnare, sed mansuetum esse erga omvcs. ", id

. , , .
esl, milem, mansuelum. Quomorio igilur dicit :
*

,
\ , Q Argue ipsos cum omni imperio, et nvcre * ? et,
Nemo lunm adolescentiam conlemnal * ? Eo quod
; Ato^ri
vebcmcntcs
reprebeusio lum niaxime mordcai,
, ' . "
quando cum mansuetudine fit. Licet rnim magis
,
< irni mansuetudine perstringere, quani cum aspe .
rilatc pudcfaccre.
Propensum ad doccndum ? Eos vidclicet qui d i .
. /scere voiunt. Uwreticum enim post unam et secun

dam admomtionem devita

.
Paiienlem. Iloc eum polissimum baberc conve.
, , \ \ , \ nit, el u l exspeclel conversionem, et ut sempcr
pradicet, ei non statim abscindat. Considera enim
. " \
quod sequilur.
V K R S . 2 5 . Cum mamueludine erudientem eos qui

resistanl. Cum cxasperalione iiamque et pugna

\
, D haud quidquam ulile cernere poleril tua anima, eo
quod eum qui aliquid conimodi percepturus sit,
Tt , oporleai prae omnibus aliis auiico esse affectu erga

' \ piaeceptorem. Quoniodo autcm beue affccius esse
; , - possit erga insolescentem el contumeliosum ? Qui

igitiir dicit : Ilcereticum homiuem post unam tl

; , secundam admoniiionem deviia ? Illic incorrigibilcm
\ , \ d i c i l , quem novil insanabili morbo laborare : bic
.
aulem de illis loquilnr, qui nondum omnem mcdicinam refugiunl : quod c sequcntibus eliam plalmni est.
K

l Tim. iv, 42.

" TU. : i , 25. T i l . m , 10.

Vari lectiones.
3

* .
* .

>

. " ; . ; .
. *' u i .

115

THEOPIIYLACTl BULGARLE ARCHIEP.

Si quando dedtrit ei$ Deus pcemlentiam ad cogno-

scendmn veritatem. Fortasse, inquit, corrigentur.
Islud autem, fortasse, de incertis est ac dubiis.
Proinde ab irs qui manifesle suni insanabilcs abslinendum est : de quorum autem salute adbuc
bxsitalur, correctio est tentanda. Porro bic tecum
repula, quomodo dorens humilem mentis affectum
non dixerit, fortassft possis, sed, fortasse dederit
eis Dominus re$ipi$cere. El si quid contingat, Domini
osl, inquil , lu itaque ne aitollere. Quamobrem
etsi cuipiam nos persuaserimus, ne exislimemus
qtiod ipsi pcrsuadeamus.
V E R S . 26. Et resipi&cant diaboli laqueo-. Hasc
non de doctrina tantum, verum etiam de vila intellige. In laqueo namque 607 diaboli sunl bomines,
non solum dogmatum causa, verum etiam vitae.
Quocirca et qui circa vitam labuntur, palienler
corrigendi sunt. Ul enim passcr, etiamsi una lanMm parle, pede nimirum, conlineatur, in ejus potestale esl qui laqueum fixit: consimilem ad I D O *
dum el nos, eliamsi non utrisque, boc est, fidc et
vita detineamur , sed solum viia, in poleslate diaboli sumus.
quo caplivi tenentur ad ipsius volunlalem. In
errore, inqiiit, nalanl, scd capti a Deo ad ipsius
roluntatem, id esi Dci, forlasse resipiscent ab
iqvls erroris. Yoluntas aulem Dei est, non solum
crcdere, verum eliam recte vivere. Quare de vila
<oiam baec intellige, noti solum de dogmalibus.
Oiidam autem islud , quo captivi tenentur, de C
diabolo inlellexerunt, ct reliqua ad eumdeiu modirm.
CAPUT 1.

116

. , \, . , , \ \ \
. "
* . "
, ,
, , .
, \, \, . " \ , *, \ .
f

.
, \ \
. \
, , \ . " \
\ . ,
, , ,
\ \ ,
, \ , , * ,
.

, \,
, ,
,
, ,
." \ \ .
\ . , " , , \
.
%

. .

V E R S . f . Hoc aulemscito, quod in diebus novis*imis in&tabunt tempora periculosa. Quia (unc lemporis multi improbi erant, nc ob isla Tiinotlieus
erturbaretur, praedixil ei, In domo magna, ei
**uetera : nunc vero ait, talcs ctiam postbac fuluros.
Qninetiam temporibus Moysis Joannes et Jainbres
iuerunt. Quare non cst hodie nova isihaec res, neque ad te usque periinget tantura. Ne igiiur a?gre
feras. Tempora porro periculosa, id est, valde niala.
Non dc diebus aulem hoc inlelligendum est, ( quac
enim diei malilia est ? ) verum dc illorum dierum D
malis et rebus el hominibus. Nam el nos in consueI O sermone teir.pora dicimus mala el bona, a rebus
quae in iis evcniunl, aul ab bominibus.

, . \
,
\ , ,
\, \ \
. \ \
\ . "
, .
. \ \, * .
\ , (
;)
\ \ . \
\
,
, .

V E R \ 2. Ernnt enbn liomines seipsos amantet.

Slatim quod omniuin malorum estcausa ponit, non
quae proximi sunt, scd quae sua tanlum ipsius,
^pectare, enim ille esl, qui se solum
amal : ex qno contingit, u l ne seipsum quidem
tandem vere amet. Queiuadmodum enim in memI r i f unius damnum ad reliqua etiam niembra
jMTlraneit, et in aediflciis pari raiione : sic et in
I.cclesia, qui fratrem suum negiigit, seseque tanlummodo curat, scipsum ctiaro perdii.

.
,
, .
*
. "
\ , \ \
\ ^
, \ ,
\ ) .

117

EXPOSITIOIN EPIST. I I ADTIMOTH. CAP. -

11^

.
, \
a%* ,
(). "
, ,
. , \
*
, .

Avari. Cum dixisset radicem, infert speciatim et

ab ea enalos ramos, quorum et primus et maximus
est avaritia : perinde namque ac ex chariiale omne
bonom, sicex pbilautia, utpote charitaii opposila,
omne malum profluil. Nam cbaritas cst lata, ct
quocunqwe effundiiur : pbilaulia vero latitudineni
ejus in arctura conslringii,etinunum lantummodo
contrabti.
008
Elati. Qui sesc adversus alios effenmi et>
^. .
ostentant.
Superbi, blasphemi. Proccdente inalilia, ad Deunr
,
.

usque injuria perlingit. Quando enim aliquis adver, \ \ . "
, \ sus homines arrogans fueril, sibique oninem virtu , \ \ tem ascripserit, el non divinae gralisc, luin dcmunt
blaspbemus est.
, \ .
Parenlibus non obedientes, ingrati, scelesti, t ne , , , - *
, . *! , affeclxone, sine pace. Idque non iminerilo : nam si
Deum blaspbeniant, quoroodo parentes venerabun ; , \
tur ? Qui aulem parentes suos non bonorat, erga
. \
omnes ingrattis erii. Qui autem talis esl, is esl ei
, \
>. . , scclestus , quia sanctitatem et oOiciuiii rejich.
Quineliam a charitalis afleclu alienus : quem enim
; \ ,
\
alium dilectionis afifeclu compleclctur, qui benefa, .
clorem suum respuil ? El $ine pace, nemini reeon^
cilialur, siquidem non ipsi benefactori.
V E B S . 3. Criminalores. Hoc est, omnibus nialedi. , .
, , conles. Qui enim nullius boni sibi consciue est ,
, , omnes alios criminatur, sibi ipsi boc paclo consolalionem quamdam acquirere visus et excogU
.
, tan*.
lncontinente*. Lingua scilicet ei ventre aliisque
". \ , \ , \ *
cunctis.
.
Jmmites. Animadvertis quosnam faciat amor
". $ \
sui et avarhia ?Belluas nimirum pro bominibus.
; \ .
Sine beniqnitat*. Omnis boni bostes.
.
.
\ E R S . i. Prodilores. Amiciliae.
. .
Praccipite$. Hoc est. Instabiles, nihil stabile ba.
, ,
bentes.
.
Tumidi. Arroganlia pleni.
.
' .
Voluptaium amaiores magisquam Dei. Necessario

. '
, boc sequitur. Ubi emm esl bujus mundi voluplatum amor illic divinum desiderium non esl.
.
V E R S . 5. Habentes speciem pielatis, viriulem au
,
tem ejus abnegantes. lloc est, speciem quamdaov

. ,
\ , D pietatis p r se ierunt ac simulanl tantum, operibu*
autem eam negant. Observa auiem hic vim fidii
. , \ \ , ?- alifue adeo nervos per opera monstrari : meriio
igitur dicilur sine operibus esse mortua. Speciem
. \
aulem alio in loco Aposlolus in bonam partem as .
sumpsil: praeceptor enim formalionem cognilionis
\
et scienliae habci, hoc est, flngit et formai scien , , \
tiam in discipulis.
.
El hos devita. Si in extremis temporibus erunt,
.

quomodo dicit, Et hos devila Verisimile quidem
, , ;

est tunc etiam lales fuisse quosdam, etsi non om\ ! , \ **
nino tanta copia, fuisse lamen, perinde ac si dicat
, ' , , 1

>

() Aut bic legendum , ut habct cod. S. Mairci Venct., aul paulo post legendum
, avarUia, ut sensue recte ee babeat.

119

TREOPHYLAGTI BULGARI.E ARCHLEP.

120

Ctim lales eliamoum inveniuntur, devita : sicut et

subdifc; his sunt qui penetranl domos* Ye) quia
postremos dies ees dicil Paulus, qui obitum slalim suuin secutuFi sscnt, in qnibus Timotbeus
adbuc super&ies609 fuinrus erat. Vol, quod etiani
verius magiMJS illc Chrysostomus judicat, per T i niolheum oinncs adbortacur u l tales fugianl.
Y E R S . 6 . Ex fiis enim tunt qui penelrant domos.
lmpudentiam eorum indicat pcr bor. quod ail :
qui penelrant; necnon bonestalis absenliam, adulationem ct imposturae roagnitudinem.

\ [ ] #
\ . "
,
* , \
,
.


.
,
, \ , \ , \
.

Et capthas ducunt mulierculas. Non dixit, decipientcs, sed, capihas ducentes, tanquain manciPHS utenles ; lalrs enim est qni decipilur. Observa
autem mulierum esse decipi, imo potitis mulierftularum. Proinde vir si m fraudem inducatur,
muliercula dici queat.
Oneratas peceath. Peccatorum copiam indtcat,
el inordinatam et confusam vilam. Non eniro simpliciler mulieribus imponunt, nec enim natnra est
accusanda, verum babentes cumulum peccatorum,
decipiunt. Qui enim niHlius sibt boni conscius est,
pravis doctoribus cito obtempcrat, seipsum consolans quasi non sit dnturue poenas propter opera
aua.

.
,
, ', ,

, . "
, .
\ ; .
j

.

, \ \ .
(*"
),
. ,
,
, \
.

. ,
Qum variis desideriis aguntur. Pecuniarum v i , , ,
dclicel , gloriae , deliciarum , mundi muliebris :
noial autcm el turpes cupidilates. Observa au- \ . " \ ,
tcm istud, agunlur, lanquam dc brulis animalibus \ .
diclum.
G
,
*
Y E R S . 7. Semper discentes, et nunquam ad scien
.
3
tiam veritatis pervenire valenles. Num itaque venia
; , \
dlgnae sunl? Ncquaquam, sed venia poiius p r i vandao. Quia enim seipsas peccalis accumularunt .
et cupidiialibus, ejcaecata esl illarum roens. ,
Quare quod non possint discere, non est naiura, ." , ,
.
sed voluntati earum ascribendum.
Ov
Y E R S . 8. Quemadmodum autem Jannes ei / a m \\ iUrjbret retliterunt J/o*t, ila et hi resistunt veritati. ,
. , \ .
Magi isti fuerunt Mosis lemponbus. Unde autem
,
nomina eorum norat Paulus, cum Scripiura non
; " ",
indicaril? Yel citra Scriplurara tradila sunt
.
pcr majorum lnemoriam et commemorationem :
ve) per Spiritum sanclum verisknile est ea novisse
Paulum.

Homine$ mente corrupti, reprobi circa fidem.

. "
Quando me&tem quispiam perturbalionibus corru, \ .
perit, tum reprobus eflicHur circa fidem. Dlxit
. ; enim insipiens, Non est Deus . Unde ? Quia corru, \ . "
pli suni et execrabiles facti sunt in iniquilalibus.
. ,
Incorrupta igitur mens fidem admitlit. Esl ergo
,
navanda nobis opera, ne pravis affcctionibus
.
corrumpamur, et locum apud nos invenial Gdei
adulteratio.
9

4 8

4 8

Psal. *ni, I .

I e

(5;.

VariflB lectiones.
"

m.

EXPOSiTIO IN EPIST. II AD TIMOTH. -

CAP. I I I .

122

.
V E R S . 9. Sed ultra
non profident. Quoworfo
;
igiltir alio iu loco dicil
Ad majorem impiclatem
, proficient ? lllic boc aflirroal, prava ilogmala in , \
choantes non 610
desislent ab imposdira, $ed
,
semper magis uova iuvenionl: liic auletu hoc
,
dicil, quod non dccipient, nequc arripienl multos,
, - verum eliamsi maxiini impostorcs videaulur, de . *
prebendenlur tamen. lnferi igilur :
.
,
Insipieniia enim eorum perspicua erit omnibut,
.
, sicut et iilorum fuit. Si dtibiias, cx iis quari Magis
; ; . \
illis comigcmnl disce. Nam illi convicti sunt,

quod per vanam illusioncm miracula ederent
\ , .
alque seducerent, cum Moses revera prodigia
" ; .
operarelur. Quucirca oinnis imposlura ad lempus duraf.

.
Y E R S . iO. Tu autem assecutus es meam doctri , , ,
nam. Illi quidem tales sunt, i n q u i l : lu vero no, * , sira exacle nosti, quod non sinl lalia : non cnim
\\,
,
simpliciter apud mc tiioralus es, verutntanien asse , \ *
culus, id est, longo apud me tempore pcrmansisti,
; , \ .
et omnibuft meis rebus allendisli animum : foriis
, .
ilaquc esto, ac resisle adversatiis.
Doclrinam:
hoc ad sermoncm atiinei.
. \
Institutionem. Hoc de viia et moribus accipiendnm.
.
, , \
Propotitum. Id est, prompliludinem, adcoque
.
virilctn animae consliluiioneni. Non enim, inquii,
, \, \ .
dicebara solum, vertim ei faciebam.
. ,
Fidem. Hoc est, in doctrina veritalis constan ., i j m , vel eam qnae in periculis non sinii dcspe , $ ,
rare, sed Odere Dco facil, quod is nos sil ere.
pturiis.
.

Longanimitatem. Erga bsprcticos, non eninv w ,
inuliuabar, scd omnia cum mansucludine exci.
piebam.
. .
Patientiam. In pcrseculioiiibus.
, .
V E R S . I I . PersecutioneSy paisioues. Nediim, i n , , \ ! . q t i i t , persecuiionibus obnoxius eram, vcnim
, eiiam patiebar. Quia vero baec duo niaximo per , \
lurbant docloreni, ciim quod bxreiii-i sinl, lum
, . quod affliciiones patiaiur : dc ba?relicis niulla
; , sane disscruiL, per&uadens Timolbeo ne lurbelur.
.
Quod aulem ad afflictiones alliiict, suas ipsius
calamilates cnarrat, disiipulo animum addens.
Qualia mihi focla sunt Anliochicc, Iconii, Ly ,
, D
strit
Anliocbiam Pisidiae d i c i t : Lysiram vcro ,
.
' .
, ;. unde Tin.otbeiis oriundus. Quam ob causam au ; tem borum taulununodo roeminil? Quia Timoibeo
, . " noliora crant, \ c l aliis rccentiora. Observa aulcni
* ?, quod isla speciaiiui non recensei : non cnin
oslentationis causa, sed ul discipulum consolelur,
,
bsec neccssario scribil.
.
Quales persecutione sustinui, et ex omnibus en
,

puit me Dominus. Utraqtie baec indical Timolbeo :

E l e g o , inqnit, promptitudinem ad palieoduna
, \ ,
1

1 1

* Acl. x i n , U .

Variic lectiones.
n

THEOPHYLACTI BULGARhE ARCHIEP.

1 2 3

124

exbibebam, el Deus nonMeserebat me. Quare ct [] , \ 6 .

" , \ .
lu sis promptus, et non derelinqueris.


V E R S . 1 2 . Et omnes qui pie volunt vivere
611

,
.
\
tfi Christo Jetn, perseeutionem patientur. Et hac
. , \, \
sane maxima est consolatio. Quid enitn, inquit,
de me solo verba facio? Quotquol pie vivere ; \
iusiiiumit, el secundiim Evangelium, per&ecutio- , .
, ,
iwm patientur. Persecutiones aulem bic dicit non
, \ ,
cas solas quae ab incredulis imniinent, eed eliam
afflictiones istas simpliciter, et moerores ac dolo- .
rcs, quos virtute praediti susiinent. Tenlationis , , \ ,
.
enim locns est vita bominis, uli Jobus ail, et qui
aiigusluin iter ingreditur, necessario prcinitur.

V B R S . 1 3 . Mali autem homines et seductores proficient in pejus, errantes et in errorem mittentes. \ , .

., , Nihil te pcrturbei, si isti in iranqiyililate aganf,

tu vero in lenlationibus : rerum natura sic se * . *htbet. Exutus es ad certamen : necesse est sudo- , \ . ' .
ribus le abundare. Slolidum esl igilur in certamine
eqitiem quacrere. Nam etiamsi progredi videantur, \ , '
boc lamen non est progreesus, nimirum in errore , . ftliciter pergere. Inierpretans cnirn quid sit pe)u$, , ,
\ .
dixit, in errorem miilere et errare.
.
V E R S . i 4 . Tu vero mane in ii$ quce
didiculi,

el credita sunt libi. Tu aulera, inquit, iropermula- , , ,

uilis esto, et noli wmulari in malignaritibut : neque ,
. .-,
i/i homine qui prosperatur in via sua . Non simpli-
\ , ,
citer aulem didicisti, sed et credita sunt libi,
. " $ ,
hoc est, cum certitudine didicisli. Proinde etiamsi
diversum cernas abeo quod credidisli, oe lurbcris: G , \ \ ,

,
*
quandoquidem et Abrabam postquain audivisset,
In Isaac vocabitur libi semen, cum poslbac jugulare , .
1 1

tum juberelur, non turbabaliir.

Scient quo didiceris, et quod ab infantia sacras
litteras nosti. Duas causas addiicii propler quas
oporteal euin immobilem pcrmanere ; ei quod non
a vulgari aliquo didicisti, inquit, sed a Paulo ;
vel, quod ideni valet, a Cbristo : et quia non beri,
aut nuper didicisti, sed ab infanlia, ac radices
cgit in le scientia pielaiis : qtiare non permiuet le
aliquid stulle facere, ut pterique solent. Qui enim
Scripturas pertnde novil ul oporlet, nunquam
perverletur. Sacras autein litteras divinam appellat Scripluram. Hoc porro est adversus Simo- ^
ncm, et Manetem, et omnes qui Velus Testamenlum pravum appellant.
V E R S . i 5 . Qucc le possnnt insiruere ad satutem,
perpdem qum est in Jesu Christo. Nou quemadmodum exlerna scientia bominem insliluit ad fraudein et imposturas, el verborum pugiias, ex quibus anima? interilua provenil, sic divina cognilio,
scd ea instiiuit ad salulem. Qualcm ? Non eam
qtias est per opera, non quse per verba, sed quae
est per fldem Jttsu Christi. Sacra; enim Scriplurae
612 ducunt hominem ut Chrislo credat, qui sabilcm iili conciliat.
M

*
, "
, , ,
, \ * \ \
, , \ ^ \
. " , .
, , .
.

* * , \ ,
.
.

\ , ,
, '
. ; , ,
. '
\
, .

Psal. xxxvi, I .

Varifle lectiones
- m.

125

EXPOSrflO EPIST. I I AD . - CAP. IV.

126

xal . - V E R S . 16. Omnii scriptura dlvinitus intplraia
;, \ - el utilis. Gum non paucos consolationis modos
, dixisset, rcaximam ja.m nunc profert, quae est cx
. ,
leclionc Scripiuraruro. Denunliaturus esl enim ci
. " ,
triste quiddam, nimirum quod inslct sibl vitae
, ";, \, terminus. Ne igitur despondeat aninuim, veltiti
' , confirmatore stio orbalus , Habes, inquit, scriptu , .

ras, quae mei loco te juvare possunt. Quaerunt
\ \ ; \ pta- autem aliqui quomodo dixerit : Omni$ scriptura
, ,
divinitus inspiraia : nunquid igilur et Gracornm
, , \ , scripturae divinilus sunt inspiratic ? Ac ila quidem
\ . ,
pressi distinciionem ponunt ad islud, divwiius
,
,
inspirala, dicentes : Omnis Scriplura, quas est
, ; / / \ , divinitus inspirata, il!a est eliam ulilis. Oporlebat
\ , . , autem eos novissc quod cum supra dixerit: Sacras
, & - Litterat nosli, nunc ait : Omnis scriptura : qualis ?
.
De qua disserebat, ac de qua dixil quod sacra est.
Omnis igilur bitjusmodi diviuilus inspirata est,
et ulilis ad omnia quse deinceps recenset.
.
, \,
Ad docendum. Prodest, inquit, docens nos, si
. , quid s i l discendum. Nibil enim esl quod per
.
Scripluram sacram dilui non possit.
*.
, \
Ad arguendum. St falsa sinl arguenda, iode
.
eiiam fieri poiesl.
, Ad corrigendum, ad erudtendum in justitia. Si
^
, \, \ quid sit, inquit, corrigendum, si insiiiuendus
, , quisquam, boc est, erudiendus ad juslitiam, boc
, , \ est, ut justa transigat, boc etiam e Scripturis libi
.
preslo crit.
V E R S . 17. Ul $it perfectus homo Dei. Correclio,
" $ . inquit, Ot ex Scripturis, ut nihil bunorum desit
, , ,
. " bomini Dei. Quocirea si l u quoque velis perfectus
, , esse, boc est consummatus et sanus, et gemper
, \ \ , ; - idem, neque in irislibus conlracius, neque in sc , cundis inflatus, quod evenire solet iis qui inslabili mcnie flucluant, bas babe consullrices m d

, *
. 1 vice. Quod si Timoibeo Spiritns sancti pleno
, ; " , scripsit de leciione, quanto potius boc nobis
. pracipit? Observa autem quod sine Scripluris
quisquaro non possit esse pcrfectus.
Ad omne opus bonum consummalus. Non sim xar
.

, ' - pliciler bonorum operum particeps, sed consum, , matus, boc est perfecms : non ad boc quidem,
ad istbuc vero non item, eed ad omne.
, .
CAPUT I V .
. '.
D
V E R S . 1 . Tesiificorigiturego
coram Deoet Domino

,
Jesu Chrhlo, qui judicaturus e$t vivos ei mortuos.
. \ Perlerrefecit Timotbeunfcnm alibi dixissel: Prmcipio
tibi coram Deo, qui vhificat omnia : nunc autem
>
[ \\ ; \ borribiliorem facit 613 sermonem, judicii illius
, > mentione facta. Illum eniui, inquit, qui poenas
. , \, - exactnrus est, leslem facio, quod neque boc le
, , celaverim. Vivenles auleui et morluos, vel pecca . \ , tores dicit et jusios, vel qui jam abieruni ex boc
aacculo, et qui tum relinqucndi sunt viveutea :
,

1 1

. t i , \.

Variffi lectiones.
%

* .

127

THEOPHYLACTI BULGARIJK ARCHIEP.

quiilaiu aulem. ei animas et corpora

1?8

mlellexc-

\ .
.
, \
Per adventum suum et regnun suum. Quando j u . ;
iucaiurus esl? Inapparitione sua, quae erit cum
gloria el regno. Non enim tum adeo vllis el coa- , \ .
.
lempius adveiiiet, uti prius.
. ;
V E R S . 2. Prwdica verbttm. Quid cstquod obtcslor ?
Pr;fdira verbum, ne cobibeas donum quod iu le , . .
esU Tcriore conculiamiir qui non prxdicamus.
, .
lusla opportune, imporiune. Vohili cuni iinmora
\ , , *
tionc ci instanlia loquere, non semcl, s<ui scmper.
. , \
Nou sil tibi sialum lempus, sed c l opporlune, boc
, , , , '
ost, cum in pace et timore vacuus fucris, et ciim
in Ecclcsia : scd imporlune eiiam, boc est, cum in " \ , ,
pctfcnlis fueris, clexlra Ecclcsiam, loquere el pra>
, \ , \
dica. Opportunum cniin ei imporlunum juxla vulgi ^ . \ ,
cpinionem dixit : arbilranlur i n i m opporiunilalein, quielcm c l laxalioncm : imporlunilalcm vero,
,
tcmpus pcriculosum. Ac rursus opportunilaleip do. \
ctrina? vocat, in Ecclesia esse : iinporiuiiilalem
* . \
v e o , exlra banc esse. Velaliler, ne exspccles lem ,
pus lapsus : veruiu etium priusquam impingai,
\ " , .
iloce.

Argue. Cuin vi.teris istud ficri debcrc, boc est,

cum vidcris peccanlem vei pcccaturum, non reformida.
Increpa. Postquam argucris alque demonslraveris cum deliquisse, tum increpa : id esl, poenani et
supplicimn impone.

.
" $ ,
, , , .
.
' \
, , \
Consolare. Increpalio similis videlur seclioni, Q .

consolalio
nsolalio vcro pl.armaco suavi. Consola:ionis ergo
,

, .
.
pbarmacuin appone, ne sola sectio dolores vebe ,
mentiores iaciens, i n desperationcm praccipitct.
,
.
Inomni longanimitate ac doclrina. Hoc pradictis

.
omnibus coitjunge. Arguere enitn in otiini longani ^ . \
milate oporlct, m nou omnibus simpliciter creda ,
mus : ct dorenles, ut doceatnr quomodo is pecca \ , ,
verit, el quodnam sil pcccalum. Sic decet eliatn
\ \ ;
increpare in longanimiiale, nec lanquam bosii pce~
, ;, *,
naui irrogarc aut infligere, sed velul iilio iuslilu, . \ , ,
tioneui dare. iu docirina, boc csl, docerc eum
. " qnodnam sit I U C T U U I mulctae. Consolalio aulem
\ \ *
inaxiinc opus babcl ct longaimniiaie ei doclrina.
. , '
Nec in vulgari longanimilale, scd inomni, boc cst, j ) , , |.
qux omnibus modis deinonslralur, operibus nimi\ , \ , \ .
rum, *?erbis alque babilu
V E R S . 3 . Erit enim tenipus, quando sanam doclri ,

nainiGlfanonsuttinebunt.
Priusquani crgo labefa .
" \ ctenlur, 'antcverle eos. Propterea el supra dixit,
. \
opportune , importune, tantisper dum obtempcrcni,
, , , oinnia age.
, .
1

Scd ad sua desideria

Teinerariam doctorum
awtabunt, significavit,
d :iigantur, quod nibil

coacervabunt
turbara per
et proptcrea
pro ralione

sibi doctoret.
verbum , co
quod a vulgo
facit, scd cos

/
.

,
,
\ ,

Varia) lecliones.
1 1

; .

* .

" .

* . *> .

129

EXPOSITIO 1N EPIST. II

, ;
, \
, \ , .

. ,
, , \ \
.

.
, * ;
, ,
.
" .
, ,
' ,
,

*!
.

.
, .
$
; , \
,
, , \ ,
! .
4

4 |

. "
, \ * ,
\ .
.
,
. " f ,
.
,

.
, ,
.
, .
.

; ,
,
, , \
. *\
, , , ,
, ,
, \
.
,
. \
,
\ .
.
, , , ;
;\, * ,
.
, \ $

*
4 1

Matlh. , 17.

D . CAP. I V .
130
cligii qui cupidilatibus ipsius conseiitiant, ac quas
ad vohiptaiein eju.s pcrlinoiil, tum dir.ant, tum
agant.
Prurientes auribus. Hnc osl, obloctaii auribus, ac
l i i i l l a t i , sempcr conctipiseentes audire quae placeafit.
V E R S . A. Et veritale quidem audUum averteni;
ad fabulas antem convertentur. Anitnadveriis quod
non ex ignorantia errent, sed euapte spome ? Averlenl enim aures, inquil.ef conterlentur. Mahim iiaque voliinlaritim esl. IIa;c autem dicil, non ul ira
rooerorem conjicial di*cipuluni, sed ul pcrsuadeat
ei, nt prcesenti lempore, quod formidinc vacat,
uiatur quemailmodutu convenit : quando autem
contigeril, ut gcnerose fcrat : quemadniodiim
Ctirislus dixit : Tradent vos et flagellabnnt " : ol
ipse Paulus : Post abitum meum inirubtmt lupi
graves *.
V E R S . 5. Tu anlcm vigila in omnibus, malum tine. Vitfeu' quoJ proplerea ul vigilaret, lia*c pncdixerii ? perinde ac si dicat, Priiisquam adveniat
vastalio illa, quaudiu non adsunt lupi, susiine afflicliones, cum voluntarias, lum violentas, ut iu
tuio oves C O I I U C P S .
Opm fac evangelhtw. Proinde opus evangelisla*
esi malum susiinere, lum a seipso, tum ab aliia
qui foris sunl.
Blinisterium tuum imple. Id est, comple. Tum
ilaqiic minisleriura complelur, cuni aliquis malum
ausiinet.
V E R S . 6. Ego enim jam delibor, ac (empus resolulioni* meat instat. Non dixh, sacrificor, sed quod
majus esl. Non enim lola victima Deo offerlur, l i batnen vcro totiim.
V E R S . 7. Bonum ceriamen cerlati. Cur jam Paulus islis gloiiatur ? Non glorialur, verum discipulu:n euum consolatur, nc doleat super ipso, quippe
qui finem jani bonum assecutus ait, et ad coronas
abeat. Quemadroodum si pater moribundus consolelur ulium assideiitem sibi, atque ploranlein, et
dicai: Fili mi, plorare noli, bene viximus, tropaea
creximus, rex nosler magnas agit nobis gralias,
poteris eliam lu adiuiralioni csse et laudari ob res
a nobis gestas. Eet euim planum quod hasc dicat
paler, gnaium suum laudibus excitans ad discessuoi suum lcviler ferenduro. Consiniilem 615 ad
ralionero Paulus hic Timolbeuni consolatur, bano
veluti tcstamenlum condcus Epislolam. Certamen,
inquil, bonuin certavi : proinde tu eliam, TinioIbee, idem apprcbcnde. Alqui ubi catena, ubi vincula, bonumne id ceilamen esl, Paule ? , in*
quil, propter boc ipsum : proptcr Cbristuin enitn
ba?c fiunt. In ceriaminibus exlernis luultos diea
bomines laborant, et in una bora coronaui acci-

A c l . , 29.

Varia3 lecliones.
% .

4 1

m.

* ;

131

T H E O F H Y L A C T i BULGARIvE ARCHIEP.

132

p i u n t : bic autem in perpctuuin splendor apud cer- ;. , tanies perdiirabil. Eapropter bonum est certauien,
,
boc est, deleciabile alque decorum.
.

Cursum comummavi. Ab Jerusalem enim el circuituejus usque ad Jilyricum implevil Evangeliuin:
usquc adeo currebai, innumera dissecans impedi- , ,
ienia, mortes, insidias, calamilales, quasi igncas , , , \
.
alas babcret.
.
Fidem servavi. Haud pauca enim eraul quae banc
, , ,
depra?dari lenlabanl. roinae, morles, suavium rerum
* , proimssiones : veruin ipse oinnibus reslilil, so \, \ .
brius, setnperque vigilans, ac furem observans.

V E R S . 8. In reliquo mihi reposiia e$t corona jttsli. \ 0

ti(B. Sufficiebant sane quae dixeral ad consolalio * , \
neni : alqui prseniia eliani bic apponit, quo eum
magis cxcilel. Non euim dolere oporttt, inquit, . , \,
.
quod abeam coronam acceplurus. Juslitiara aulem
.
bic rursus omncm virlulem appellat.
Ov ,
Quam reddet mihi Dominus in Hla die juslut judex,
Non d i x i l , dabit, sed, reddet, veluti debilum quod" . , , ', ,
dain : justus enim cuni sit, omnino laboribus nier \ * ,
cedcm deuniet. Debitum itaque esl corona, piopler ."
, .
judicis justiliam.
,
)Non solum autem mi/ii, verum etiam omnibus di . \
ligentibus advenlum ip*iu$. Hic Timolbeum ipsuin
rursus e x c i l a i : si enim omuibus, muho magis libi. . ,
Quis aulem diligit ejus adveniuro? Qui digna eo . ;
iacit; adeo ut is qui non facit, non videtur diltgere * ,
, \ .
apparilionem advenlumqua ejus, inio deprecari
eliaiu ipsuin, ne digna faclU accipial. .
, , autem dicilur, eo quod a euperitis appareai, ac e
supernis oriatur. Aute universalem auieni appari- .
, * ,
lionam ejus, altera quaedam est, secundum quam
ipse seipsum diguis exhibet, sed noo mundo. Et . \ , \,
"
irrsus : Ego, inquit, et Paier veniemu$ et man$io- ,
.
tiem apud eum faciemus
V E R S . 9. Fesiina ad me venire cilo. Cur ad sese
. *
Timoibeuoi vocat, roaxinie cum Ecclesia Epbesina
, \ ci esset concrcdita cum lota illa gente?Quia vin , \
i\m dcliuebaiur, el conclusus eral a Nerone, ncc ; \
poterat ipse ad eura proflcisci, banc ob rationem
, \
Romam illum accersit, volens fortasse niulla
, ,
ei, priusquatn mortem oppelat, commendare.
.
,
vvr
616 V E R S . 10. Demas enim mereliquil, ditigens
hoc saaiium, et abiit Thetsalonicam. Non d i x i l , ut D , .
1 videaa priusquam ego moriar, ne mosrore eum
, \ , *
aflRciat; verura quia solus aum, nec babeam qui
* \, \ adjuvel me, in Efangelio, festiua venire. Uuid au ,
tem eet quod ait : diligens hoe iveulum? Hoc est,
. " ,

;
amans oiium, ei viiam periculorum expcrtem ac
, \, \
aecuram; maluit potius domi stiae in deliciis agcre, , $,
quara mecum affligi. liuhc auleni golum accusal,
' .
uon eo consilio ut criminelur eum, sed ut noa ful- , , * ciat, ne iu periculis languearaus : simul eliani u l .
"iiraotbeum ad sese ciliu^ pertrabai.
\ "
.

Joao. , 2 1 .

Variffi lectiones.
4

. .

133

EXPOSITIOIN EPIST. I I . -

,

.
\ 6
, \ .
,
, , * .
" . , \ ,
\ . \ \
^


.


.
, '
. \ , . " \ ,
* ,
, , \
, \
. \

.

". "
, \ *
,


, , .

,
' .
-, . , .
, ; "
, '
.
. .

.
,
, * |)
\ , >.
. \
, ,
\ ^ , ** . *
/,, , \ ;. \
\ ,
, ,
.
.
Bappziy \
, * , ,
\, .
M

CAP. I V .
134
Creicem in Oatatiam, Titus in Dalmaiiam. IIos
jam nou accusat : nam Tilus usque adeo admirandus erat, ut Crela insula ilii comniilleretur. Hi duo
igilur, non veluti diligentes munduro hunc abierunt,
sed praedicandi forsan gralia, vel aliam ob oecessitalem.

V E R S . 11. Lucat esl solut mecum. Isle enim i n scparabililer illi adluerebat, qui el Evangelium
consoripsil Aciaque calholica. De boc scribens
Paulus : Cujus laus, inquit, est in Evangelio per
omnes Eccleiias
Marcum assume et adduc tecum : est tmm mihi
ulilis ad minhterium. Non ad sui recrealionem d i cit, verum ad minisienuni Evangelii. Etenim in
vinculis agens, a pradicalione non desislebat. T i molbeum igittir noit stiiipsius causa vocabal, sed
Evangelii, u l imlla perlurbaiio fidelibus nasceretur obilus sui lempore, muliis ejus discipulis prseeenlibus, prohibentibusque perturbationem, adborlanlibusque et consolantibus eog qui ejus obilum
aegre ferrenl. Eienim vereimile csl bomines auclorilate magnos fuisse, qui Roroae crediderant.

V E B S . 12. Tychicum aulem misi Ephesum. Solus

ilaqtie relictus sum, atcfue opus habco praesentia
tun.
V E R S . 1 3 . Penulam quam reliqui Troade apud
Carpum,veniem tecum afferet libros. Pallium quoddam hic dicil, quod ideo qiiaeril, ne habeal opus
ab alie accipere. Ubique eniin magnam curaro gerit ut non indigeal aliig. Nonnulli vero capsulam
bic intelligunt, qna libri repositi erant. Quid aulem
libris opus habebat, migraturus ad Deum ? Ul ipsoi
fidelibus commendaret, quos suiipsius loco baberent.
Maxime membranas. Igtae fortassis utiliora q u dam continebant.
V E R S . 14. Alexander cerariu$ multa ma/ mihi
ostendit. Meminil tentalionis hujus, non ut eumaccuset, verum ul discipulo persuadeat magno animo
ferrc tentaliones quae a vilibus el ingloriis adduceyiri
baniur. Plerique enira a gravibus 617
* el
raagnis tentati, isiud ferunt, consolationem babentes ipsaro aflligenlium extellenliam : verum a v i l i bus et abjectis pati, vebemcnler angit. Propterea
et Paulus d i x i l : Multa mala mihi oitendit, pro,
vebemcnter afllixit, vel eiiam nrultifariam. Praeterea, qui inglorii sunl et obscuri, mullUudinie existimationcm mitiimi facientes, si quempiam aiiligere coeperint, nullo niodo parcunt.

Reddat ei Dominus lecundum operaejus. Confide,

inquit, baud impune haec ei succedenl, sed reddat
ei Dominut, pro, reddet. Nam proplietia polius esi,
quam imprecatio. At vero non tanquam saucii

1 1 Cor. vin, 18.

Varice lectiones.
4 1

m.

135

THEOPBYLACTI BULGARI^S ARCHIEP

consenliant suppliciis, hoc a divo Paulo diclum eet; ,

. . prsedicalio
. . . . eorum qui
_ ipsi
. . erant.
r.
_R
... '
*
.!-
.^.

. ,
vcrum *quod. verbi

iropediuiento reprcssione opus habuit, ei quod

, \ imbecilliores etiam bincmaxirue consolarenlur.
.
" .
, ,
V E R S . 1 5 . Quem et lu devita. Non dixit : Suppli (
cio aOice, aul puui (eliamsi licebat per graliam
), ,
Spirilus baec facere), sed devitare, boc esl, decli , ' ,
nare el secedere ab eo jabet, ac Deo vindiclam re .
linquere.


.
Valde namque restilit veroi$ nostris. Hoc ee,
,

pugnal adversum me, alque Evangelii verbis ad * .

versaiur.

V E R S . 16. In priina mea defensionenemo mihi ad
.

fuit, sed omues me dereliquerunt. Rursuin alias

, .

" -

- ~ *--

11

lentaiiones enarrat, quo magis discipulum ad cerlamen cxciiel. Prhnam aulcm delensioncm qualem
dicil ? Sistebalur primum Neroni, et eflugil raortem, adeo u l ab i o etiam tempore pracdicarel verbum. Postquaiu vero pincernam ejus in fide iusliluissel, insania exaesluans Nero obtruncavil euin.
Trisliiiam autero indicat quod ail ; Omnes m* develiquerunt: perinde quasidicat, Domcslici nici me
prodiderunt, omnique consolalionc deslilulus sum.
Quocirca c l tu in periculis dcstitutus mc crcmplum
tibi eumc ad consolalionem.

; , ? "
. ;
, \
, \ \ :< ,
, . ,
\
,
. " \ \
* .

.

Non imputetur ipsis.
Animadvertis quomodo
;
parcal suts ? Aiqui reni gravem aditiiserant fami , .
liares aique domeslici cjus, adeuque cooperalorcs,
cum descruerunl eum. Non ettim a3qualc babctur, Q , \
ab externis conicmni et ab auiicis. Atlamen pre . ' ^ , ,
catur ne islud impulctur eis, apud Deum videlicet,
, \ .
cum alias pccca.uiu sit ingcns, ac dignum quod irapulelur.
.

V E R S . 1 7 . Domimis aulem mihi astitit. Discipulo
,
L i u d rursus cst solaiio : oslendil enim quod Deus

t.on sinal euni gravia pericula suslinerc, qui ab
.
bomintbus derelinquilur.
Et confortavit me. Hoc esl, fiduciam dedit, nec
.
, ^^ pcrmisil ine succuuibcre.
, .
61& Utper meprcrdicaiio impteatur. Obscrva
.
"
ingeiuein ejug bmniliiateni. Non cnim qnoJ dignus
.
sim
cjus dono, conforlavit me, inqtiit, sed
, \, , '
r< prtedicatio per me implealur, boc e>t, slabllialur,
,

vel ad finem pervenial cl inipleatur : quemadmo- D , \

dum 8 quis purpiiram ac diadoma regium goslct,
\ ,
ac proptcr I ajc servetur.

audianl omnes gente$. Hoc osl, irt perspicua

. ,
fiat et vfii bi gloria, et divina providcnliai de mc
\ ,
cura.
\ \ .
Ac liberabit me ex ore leonis. Hoc csl, Neronis.
/
.
fsium enim lconem appellal, propicr imperii cju*
. ,
roburiil inviclas vires. Vide autem quam parum a
\ .
iiorie abfucrii, cum in leonts fauces incidtru.
" ,
.
V E R S . 1 8 . El liberabil me Dominus ab omni cpere

Vari lectiones.

**

" ^ m.

" .

EXPOSITIO IN EPIST. 11 AD TIMOTH. - CAP. IV.

131

ltt

. - malo. Tuin quitlcm a corporali morie me eiipuit;

* \ ,
posleaquam vero saiig pnedicaverim, gpero quod
, ,
liberabit ine, i.on deinceps qnideni a niorie cor, , ,
poress jain cnim delibor, c^erutti ab omn: peo
,
calo : boc esl, non sinel me labefaclari ad mor :'. ^
fem, veniin dabit inilii ut ad saiigttinem tisque
, ^ .
resisiam advcrsus peccalum, quod csl liberari a
- , ,
spiriiuali ieone. Major igitur h*c salus esl, quando
vidcluresse Iradilus in niorlem, quam prior,
, .
quando evasit.
&
salvum faciel inregnum suum calesle. lloc est,
. , *
cripiel uic ex omni percal:, illic aulem < uslodieU
, .
Iloc eniin csl servaii iu rcguuiu, nempc in br.c
, * .
imindo propter cuui wori. Nam Qui odit auimam
,

snam, in vitum oflernam cuslodiel eam* . Proiudo

& .
" * ista vera sahts esl, quando illic fulgciriuuis.
, .
Cui gloria in scecula swcvlotum* Amen. Eccc
Q .
.
gloriam perindc Filio iribiiit ac Palri : nam ipsc
" ,
st Duminus.
.
V E R S . 19. Salula
et Aquilam. I I i suist

..
qui
ApoJlinem assumpsemni iitstilueruntque,
nl ' \ ,
quorum bospilio et ipse Paulus usus cst, quorum
* \ ,
subinde metnifiil. Priori aulem loco femiuam po . , ^
n i l , l qua? in ilde magis enhueril, ei ferventior
j*v \ - \ '
fucrit : nam el Apollitrem ipsa ingiKuerat io fid^
\
Vel sine diserimine boc facil. Saluiationen porro
, * texit, paitim ul consolaiionem prabeal, parlim ut
, \ \ bonorcin et churil.tlcm per islam indicel : ac,
, \ quod inajus esl, niullam gratiam per banc iinpcr .
liens. Suibcit enim vcl sola bcali sauciique illius
\ ,
saluiaiio imilia gralia iinplere eum qui salulalur.
-.
El Onesiphori domum. Hoc esl, cos qui smU iu

, ,
a^dibus ^jus. Nam ipse Honiae erat, Paulo in viu*
. ' , culis serviens, ut prxdictuni esl. Per salulalionem
, .
aulcm banc ipsos proxupliores reddit, ui alia bu ,
jusmodi aggredianlur.
.
%

V e i i s

619
Er4i$(u$ tnansil Corinthi: Trovhi'

'

mum aulem reliqui mfirmym Mileli. Qaia bortun

.
\
nonaum inctDinit, nunc mentionem illorum facU,
, , \
osleudens undique sese. dcsliiutum, ui attrabai nd
, ge Timolbeum, quo celerins veniat. Cujus aulem
.
rei gralia non cuiavil Tropbimum srgrotanlem ?
; "
Quia non omnia poluerunt sancti^)eo hoc fuciente,
, ,
. ) ry ne bomines ipgos deos facianl. Sic elMosescum
puero gtacilis el iiifirniae vocis essel, nuii sauavit
, ,
sonielipsuui, neque in terrani promissiouis iugres'
,
sus csl, ne deus eiislimaretur. Hunc ad lnoduia
.
ille ipse Paulus stiiuulum babebat. Milelus aulem
. .
prope Ephcsum est. Nuin igiiur quaudo nuvigabat
" \ ,
iu Judaeani, reliquerit ipsum Mileii Paulus, vcl
,
poslquam Uomam venisset, rursus in cas terras
, ,
rcdicril, afllrmare baud possumus.
.
V E R S . 21. Festina ante hiemem vcnire. Quia uit
. * ioan. x n , 25.

Variffi lectiones.
k f

m.
PATROL. GR.

, \ .
CXXV.

8 1

139

tHEOPIIYLACTL BULGAlllJi; ABCHIEP.

diqne relicius sum, u l videre licet,

matura

IfO

ad

, ,
. , \ ,
vcnlum tuuin. dixit aulem, Priusquam morior
, '- , \
ego : iriste namquc hoc c r a t : verum, Ne ab liieme
, .
probibearis, et non videas nic videlicet, etiamsi
boc iion sil dicliim.
Salutal te Eubultts, elPudens,
el Linus. Hune

, , ?Linum iradunl nonnulli

secundum post
IV
.
li uiu Ecclcsias Homauae epbcopum iuisse.
'
.
. \
Claudia. Animadvertis quomodu cl femiiiac
\ \, \ ; \
fervidae fucrinl, cl cruciGxai niundo ? Sexus enim
,
isle virili non est inferior, si velil. Eleniin in re . \
bus ad vilam conservandam necessariis plurimum
'& ^
confcrunl : quippe quae domus curain suscepe n n l , alque viros a curis liberenlquo liberius civilia

. \
i;ogolia traclent.
Quineiiami in spiiitualibus
lemperanliam exercere magis possuni quain viri,
\ ei sanctiGcaiionem el puritatem exbibere, alquc
, \
jejunium. Deniquenihil omnino femiftis obstat,quo . \
minus virtulem exercere queaiu, si modo velint.
, .
.
\
Ei fratres omnet. Non porro noniinatim borum
Mieininit : sed cum tot esscnt iideles, illorum dun ,
u x a i nieminit nominaiim, utpote qui magis incla , , , ^
i scebant, quippe quod excesseranl jam ex bujus
, \
: umli rebus, spirituque fervenliores erant.
.
V E R S . 22. Dominns Jesus
Cliristvs cum spirifu


{'n. ISedoleas, inquit, quod discedam : Dominus
. , ,
r;;im lecum esl. Nec dixit, tecum, sed, cunx spiriiu
. \ , , ,
itw. Duplei est auxiliuin, alterum gratise Spiritus,

. -, ,
altcTUiu Dei succurrenlis ipsigratiae. Quin et aliud Q , \
liuiicat, tum nimiruin Dominuin esse nobiscum,
, \
qiiuido Spirilum ejus nobiscum babuerimus,
* , \ *
loaabigentes ipsum per maliliam.
, .
Craiia nobitcum. Amen. Sibi ipse 620 landem
. . \
j> caier, ut semper sii Deo gratus, gratiamque
, \ * , \
.M'id ipsum oblineat. Quemadmodum eiiim is qui
* . "
ii^eraiorem ceruit, apudque eum gratiam oblinet,
, \ * ,
iltil tristesenlit : bunc ad modum efsi amicis de
,
s.iiuainiir, l in pericula incidamus, nullius sen , SUMI percipiemus, si graiia ista nobis adfuerit at,
qie muniverit. Hoc autem alia ralione contingere
. ' ,
ii polest, quam si placeutia Dommo operemur.
. "
Sieut enim in a*dibus servi i l i i apud heros suos
^rMiam inveniunt, qui graia ipsis faduul : eadem
,
1

litiiotie unusquisque noslrum gratiam babebil ^ *

apml communeiB Doininjm, si quaa illius sunt
, . %>
cmet. Sic cuim iltius providenliam per oinuia
.
ionsoquelur.lpsi glorla in sxcula. Amen.
. .

Varice lectiones.
^ .

\ .

EXPOSITIO EPIST. AD TITUM.

142

THEOPHYLACTI
B U L G A R I J ARCH1EP1SCOP1

EPlSTOLiE

DIVI PAULl

AD TITUM

EXPOSITIO.

'
YiTor .

621 Argumenlum EputoluB ad Tiium.

inier omnet qui cum Pauto versati sunt, probu*%

, tissimus cum eiset Titus, episcopus propiereaCreta,
* ,
- magnai illius in$ul<c, elecius est, totque episcoporum

.
cum judicium tum ordinatio ei demahdalu e$i.

,
- Porroquw desint, teplere ipse, ceu omnino proba
- ' iittimu, per hanc jubeiur Epistolam, qttam fcripsit
.
,
ei Paulus priusquam linciui
leneretur, cumque
.
adhuc exlra melum comislerel. Nusquam enim ten.
"
talionum hic meminit. Vnde hcec rnihi videtur prior
' este quam ad Timotheum dedil: nam illam
i -.
icripsil, eum proxime finem esset. frequenler autem
, bC , - hic gratia? meminit, qua servali sumus, luffickn.

, tem iuhanc consolalionem esse tciens. Qui enim
" ,
apud sete repulat quhnam olim 6 2 2 fueril, et

. quamis sii postea donatus el donis et gralia, dabit

.
, .

,
,

,

,
.


.

.
%

operam onwino ne ad iracundiam provocet benefactorem. lnvehitur auiem adversus iud&os. Quod
si vero universum genus cotiiumeliote insectaiur, ne
mireris. Non enttn ut contumeliosus, cwierum veluti
amore ac zelo Dei percilus, hoc facit:
perinde ac
Chriitm innumern modis Scribi* conviciauatur, non
$uo nomine, $ed quia alios perdebant. Brevem autetn
comcribil Epistolam, ut vel hinc TUi vinutem
ducamut. iVom hujusmodi vir muliis verbis non
indigetj $ed teiuli admonhione quadam.

Variie lectiones.
1

8 9

. * . " .
, \, \
* m
, * . in. Mitlil autem hanc epistolam c Xicopoli

THEOPIIYLACTI BULGARIA ARCHIEP.

143

THEOPHYLACTl

COMMENTARIUS

L \ EPISTOLAM

623

CAPUT 1.

i. Paulus servus Dei, apostolus auttm Jesu

Chrislt. lncliscrtiiiiiiaiiiii bxe pouii, atias quidcin
Rcrvum Cbrisli, aposlolum aulein Dei: nunc vcro
vicc vcrsa. Nullaui cnim ovii diflcrcnliam inler
Pairem et Filium.
Secundum fidcm eleclorum Dci, ct agnitiouem
vcritatis quce est secundum pietatem. MuriiplicTlcr
lioc iniclliges, vel quod apostolns sum, ui electi
pcr me tredani: vel quod sim faelus aposlolus,
non ob mea merila, veruin quod iia Deo placueril
m crederel mihi clcctos suos. Qtiocirca toium csl
graiiae ejus qni concredidit intbi boe munus, cl
non quod dignus $im, sed propter eleclos acccpi
diguitalein banc. Dciiule ut osleudat quod et nos
sliquid conferrc oporlcal, intulit, et agnitionem
vcritatis, boc esi, eo quod agnovi veriialcm doguuUis bujus, propicrca mibi concredilumesi. Imo
vero nc agnilio quidcm noslra est, sed vel ejusdem ipse etiam aucior cst. Prius cnini agnjli sic
agnosohnus. Vcl quia credidi, periudc ac reliqui
clecii, agnovique veriiatem. Ad discrimcn porro
Judaicarum caercinoiuaruin dixil, verilatii. Illac
namqiie nou sunl vcritas, nequctamcn mendacium,
vcrum lypus et umbra sunt. Et quia nos eleclos
dirit, isios sane tollit. Eisi cnim olini ilti fucrunt
elccii, jam lamen non sunt. Observa autem primo
loeo fidem occurrere, deinde b bac cogniiionem
emergere, non a raiionijjus. Porro cuni dixissel,
VEHS.

144

AD TITUM.

. A \
,

.
* , * , , : .
.

" .

,
* , * , * . . "
[] *
\ ,
. , oxt \ , ,

,
\] , .
, ,
. . " \ \
,
. * ,
, \
, . \
, ' . " ,
,
. ,
, , *
Q , \
<:. , ,
. - \
, * .
1 1

veritatis, addidit, quce est secundum pieiatem, eo

quod in mundanis cltam rebus vera sit cognitio.
Exciupli gralia: Agriculturam aliquis et arcbilccturani vere novit. De illa vero veritale ci bic non
esisermo, verum de ea quae est secundum piciatem.
.
V E K S . 2 . In spem vtt& icterna:. Dinumeratis bene*
, \
ficiis quibtis in prasetiti saeculo nos exornavit
.
Deas, recensei siaiul jam quae in futuro dalurus
,
sit. Siquidctn ipsa veriiatis cognilio magnae uobis
\
beneGcenlia2 loco csl, qui liberali sumus ab errore.
. ,
Is vero pro bac ipsa coinpensationem nobis lar, \, \ . $
gitur vitain aiicrnam. Quia enim agnovimus ipsuia,

jnquil, viiam pariter sempilernam speramus.
, \ , \
624
Auimadverlis qui ex ipso slaiim exordio
bcueficia Dei rccenseat, ul ei ipsuni cpiscopum, ^
; * , '

imo potius discipulos cjus prompliores reddat ut

, .
benefactori complaceani ? Porro cum ait, in spem
.
vita murnce, Judaicos ritus concuiil. Illi enim
viiaiii praeseuleui pro roercede babebant.
VariflB lectiones
%

e l

145

EXPOSITIO IN EPIST. TITUM. -

CAP. I.

H6

*fiV
Quam promisit qui menlilttr Deus, anic
. , ,
tempora
sKCularia.
Si vcrax cst, omnino dabit qua
. " , \, promisii, etiam posl mortem. Ab aeterno aiitcm
, \
bxc decrevit, et non ex consilii mulalione. Neqtte
, , * qnia Judsei Cbristo non accesscrunt, propiorea
,
nobis ista dedil, vcrutn ab arlcrno sic ttestinaltufr
. ^,
eral, ac aute saeeula dilcxil nos. Esl autcm inge .
nuitalis nostrce demonslratio, quod a priiuipio
nos dilcxerit.

V E R S . 3. Manife&tavit autem temporibus
suh
.
" ,
verbvm $uum in pretdicatione, Ne quis dicat, Cv.r
;
eorum largilionem qnsc anle lempora sTcuhna
, \ .
prafiuita erant distuleril? Dispcnsationis causa,
, ,
inquit, ci u l opportune islud faccret. Tempus
. , \, ,
n im opporlunitatem Scripiura vocat, m illo iu
. loco, Tempus faciendi Domino. Suis itaque leni po ; , , ,
ribus, inquit, id esl convenienlibus ac debitis.
." , ,
Quid aulcni manifestavil ? Vcrbum (iaquii) suum,
. ,
id esl Evangelium. Quomodo ? In prasdicalione,
* \ ,
boc est manifeslc, crnii libcrtalc ac fiducia. Qui
, praedicat, neqne adjicit quicquam, ncque adimil:
, \ *

sic et nos, quac nobis injnncta sunt, ista praodica, mus, lantummodo vcro omnibus audienlibim,
(> .
sicut et Cbrblos d i x i t : Prvdicate super tecta
<
per locum cl modum dogmatis libertalem com ,
mendans. Obscrva autem quod rerum conscculio
, *,
sic requirebat dicere : Manifesiavil aulem lempo. >.
ribus suis ipsam, boc est, scternam v i l a m : verum
, ,
is sic non intulit, sed, manifeitavit verbum suum
, , , \
Nrc immerilo. Naro Evangclium omnia complccli, . C
a qua?. in prxseiUt nobis data Eunt, nt
pielalem, Gdem, veiilalem, tum quae in fuuiro
.
nobis cvciueni, ncmpe viiam acternam. Quiilant
aulem per verbum ipsmn Filium intellexeriini.
Quat credita est mihi, lecundum prwceptum Sul*0
, "
vatoris noslri Dei. Quaj pr.tdicalio, inquil, inibi
. ", \,
. , concredila est. Si igitur mibi concrcdila cst, illo
, - qui iulam mcx liJei commisit indigna cogitarc non
debeo, ncquc dissimularc, neque iniquo esse
. \ * >\ *, \ , \ auimo erga id quod mibi credituin esl. Quineliam
secundum prcecepium islud niibi cst Uijunctum, pro
.
eo quod est: Vel invitus isia cogor facere. Agendo* ,
, , ,
rum enim alia quidem ex inandato iiunl, alia vero
\ ,

ex bortatu; exempli gralia: Reconciliare frairi

[ ], \ , tuo " , mandalum esl, et qui non facit istud punilur. lllud vero, Vende omne tua$ facultale ; c i ,
, , , ,
Quipolest capere capiat ; 625 adborlatiocst, r i
. , \,
qui non facil, non punilur. Mihi igitnr, iuquil,
* , ,
credila esl praidicatio verbi per inandatuni, id et,
. , ,
ila ut me istud exscqui neccsse sii. V(e enim mihi,
. \ \ ,
. ;
. inquit, $i non pradicavero '. Neque est anibilionis boc, sed neceseiialis. Cujus vcro niaiidalum
"
esl ? Servatoris Dei. Proindc cum Deus eervarc nos
, volcns baic injunxeril, quomodo non iuscrviam
^:;
ci ad saluiiferum islud opus?
1

>

e e

h 7

Maitb. x , 2 7 .

Mailli. v,25.

Mallb. xix, 2 1 .

Matlb. xix, 4 2 . .

Variie lectiones.
.

r a

e !

I Cor. ix, i 6 .

147
VERS.

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

4. Tito genuino filio. Potcst enim aliqtiig

psse f i l i n s ,

s c d non

gcnuinus :

quenjadmodHm

r.hristianus, si fornicctur, aut avarus sit, filius

quidcm est, quatenus ex baplismalc renatus esl:
non genuinus autcm, quoniam Palre est indignus.

148

"

\ , .-, , ' , , .

Secntidum communem fidem. Cum Tilum Glittm

nominassel, ipseque palris officium assumpsissct,
liunc lionorem rursus i m m i n u i i : Nulla, inquiens,
in re Lecxcello, quod ad fidcm a t i i n e t : comrounie
cnim est, ei per ipsam natus sura et ego ei l u .
Quomodo igitur filium ipsum vocal ? Vel ideo, ut
ostendat paternuin erga ipsum afTecium : vel qnia
ipsc lllum baplismaie tinxerit. Quatenus enim
cadem utrisque fides, fratres gtmt inier sese: qua-

.
,
\ ,
, ,
, ,
. ; "
, . .
\ . * , . ',
*
tenus vero Paulus Titum baptizarit, paler. Quod .
igitur ail, juxla communem fidem, fraternitalem
indicat.
Gratia, mi$ericordia, pax, Deo Patre, ei Do, , ,
xat
mino Jesu Chriito, Servatore notlro. Ex boc etiam
[ . &\
fralernUatem declarat, cuio ait, De$ Patre, ex ^
citatque Titum ut recordetur cejue sit
filius,
, \ $ , oempe Dei. Animadverte aulcm bie, quomodo quae
\ , . "
privatis exoplet, eadem qtioque comprccatur
, \
episcopo ac doctori. Magis enim ipse gratia Dei
) .
indiget, ut qui multa Oiiera bajtilet: et migericor , \
dia, ut qm miiltis sit obnoxtus: et pace, ut qui
, ^ \ ,
lurbis et innumeris telis impelalur. Unica enim
\ . \
res bene gesta episcopum ad coelum evebit, et uninn
-,
peccaliun eundem ad inferos dedircit.
\ .
1

V E R S . 5. Hujus rei gratia reliqui te t Creta, ul G

qum desunt, corrigas. Queniadmodum in faroilia
quidlversis ministeriis prasuni, diversa agunt;
bunc ad modum ei isli aliam alius orbis parlem
Ustributaiu habebant, onmesque operabanlur. Hoc
igilur cl bic tacite indicat, cum d i c i l : Beliqui te in
Crela, lanquam videlteet ipse alio pradicandi
graiia conccssisset. Ankmadverte autem quomodo
non erubescat scribcre discipuie, Ut corrigas,
imiuiens, qtix ego pralermisi. Ad publicum cnim
cwnmodum spectabat, non ad privatum bonorem.
Obsena porro quomodo quae laborcs babebant et
cerlainina, ipse per scse corrigebai : qnae aniera
vel bonorem vel laudem adferebanl, ista discipulo
commiUit, cpiscoporum nimirum ordina-

.
"
,
\ ,
, \ . \

, ,
. "
, ' * . ,
. \
\ ,
, ,
, , \
, .

lioiies, el alia quacunque roajori perfectione

indigebant.
Et comtilua pet ehitaies presbyteros, skut ego
diiposui tibi. Episcopos bic ait, qaemadmodum iu
Epistola ad Timotbeum. Percivitates autem inquit.
Noluit enim universam vnsulam uni comiiiissam
ease, scd quamlibct urbem proprium baberepastorem. Sic enim et labor levior esset, el cura exaciior.
TERS. 6. Si quu sine erimine e*t. Si ab accusatione liberam vilam ducll, si nemo ejus morcs

,
.

, \ .
.
\, '
. \ , \
.
.

, *

Vari lectiones.
* \ m .

4 7

Ufr
EXPOSITIO W EPIST. AD T i T U i M . CAP. L
150
. , , , ) Lswglllavit. Si eniin* inquil, lumen, lendmc sunl,
ipsne lenebrae quantaj?
;
Unius uxoris vir. U l bacrelieomm ora compc |; >. "
scal, qui nnptias criminabanlur, recipit ad episco, ,
paluni mairinionio jiinctuni. Adeo cnun pretiosa
.
res cst matriinonium, ni cnm ipso sancla sedes
; , ' \ \ . " , , asccndi queat. A l vero ul lascivos cobibcat, unius,
, \.
inquit, uxoris vir. Qui cnim nullaro servavit bene , "
volcnliam erga eam quae obiit, qtiomodo Ecelcsiae
; ' . bene praecril ? Oportet episcopum trreprebensibi*0 ,
lein csse. Digaimis aulem non esl inculpalus, ctsi
".
boc legibus exoticis pcrmissum est.
,
,
Filios habens fideles, non in accusalione luxus,
^.
aul non subdito. Nam qui proprios iiberos non
, ;
inslituil, qnomodo alios formabit? Planum enim
, | \ esi, si primum bcne ac sednlo educasset pueros,
. \
non cvasisscnt inobedientcs. Non enim a natura
, .
sunt peccala, ut tanlam ditigonliani cxsupercnt.
, ,
Non dixit auiem simpliciier, inlemperantcs, sed, ut
,
ne omnino quidem aliquani intempcraniiac accu.
salioncm babcant, neque pravae suspiciorii sint
obnoxii.

V E R S . 7. Oportel enim episcopum sine crimine

esse, tanquam Dei dispensalorem. Quomodo autem
irreprebensibiJis erit, si liberos iniidelcs el non
probe inslilulos babcat? Deue ip*um propriae
domui prxfecit; locum Dei oblinct: oporlel igiiur
ipsum undique esse cxaclum.
. 01
Non superbum. Mundi hujus principes etjam in
^, < , invilos doininaniur, propterea arroganlia ct suo
. , ' arbilralu muntur. Episcopus aulein qui volupla , ,
riis praesidei, uon debcl arrogans esse, ut suo
- consilio et votonlale, ei citra subdiloruin senien .
tiam omnia agal; nam lyrannicum Iioc.

,
.
' ,
;

, .

.
\ , *
.
, ;

A o iracundum. Arrogamiam necessario iracuudia coiiiitattir, a qua, eliajn ipsa consequenicr

episcopus absiinere debet. Ctuomodo eiutn alios
insliincl ut sibi ab affectn boc icmpcrcnt, qui se
ipsc non crudil?
. , .
on vinolentuw. Hoc csl, non injitrium. Quid
; - cnini injiiria el confutnclia opus eei? Tei^rero
,
portcl iuobedteiilcs gcbennaB comminalionc, nou
injnria afficere.
. ,
627 ^ " perciusorsm. Neque manibus fericn . * ^ tcni, neque ainarulenlis verbis et exaspcratis im . portune. Medicus enim est. Jam vero mcdicuscarai
, .
vulnera, non ipee eliam vulnerat.
. ^
iVo lurpis ixiCTx cupidum. Hoc est, magnum pc . ,
cuniamm conlemptum oslcndcnleni. Omnis cniiu
, .
quaestus,eliamsi ju&lus fuerit, turpis estepiscopo.

,
V E R S . 8. Hospitalem. Non
solum quaeslum nou
.
inquircntem ab aliis, sed sua eliam peregrinisimperiicniem.
* , ,
Amanlem boni. Miiem sic vocat, et modoraluu^
.
minime invidum.
. .
Sobrium. Ilocest, purum.
. , , *
Justum. lu iis qusc ad homincs speclant, Iioccst,
%.
alosqne pcrsoiiarum dclcelu.

THEOPHYLACTI BULGARIJE

ARCtllEP.

158

". , , *
Sanctum. Hoc esl, pium in rebue divinis,
uiliil eorum qua* ad Deum perlinent omillen .
tem.
.
, ,
Coulinentem. Non sottirn in cibis, verunv etfam
,
>n lingtiain, el manus, et oculo impudicos
\ .
imperium exercentcm : nam fcrc esl veracotHinenlia.
V E R S . 9. Amplecteniem eiim, qui est
tuundum
doctrinam, fidelem sermonem. Hoc est, curantem,
in hoc incumbentem. Fidelem autem dicit, boc
esl veruin, vel per fidcm traditiini, el non a ralionibiis bumanis. ani autem ob rem dixit, eum qui
e*t secundum doctrinarn, indicansquod sine externa
sapientia docere possit. Non enim opus est fastu
verborom,sed Scriplurarum peritia,conceptuumque
fK)len(ia ; e i bis enim verbi doclrina felicius pro-
cedit, quemadroodum ct ipsiusPauIi.

. , , .
, , , \ .
, , \ > .
, , \
, .

" fj \\

,

*.
, ,
,
, , '|- . /.
/ , , ,


.
} ,
/^
V E R S . 10. Sunt enim pteriqueiuobedientes, vanitb .
0 qui, seductores. Radicem omnium malorum
dixit, nempc irvobedientiam, Qui enim inobcdiens ^ , . , *
esl ct non vuli subesse, sed impetum fecil, ut aliis
'
imperet, merito nibil sani reetive didicisse compc .
rietur : non enim SHstinuit doccri. Yaniloquus est
, \ .
et imposlor, cum se tum alios decipiens.
.

Maxime veroquisunt ex circumcisione. Islis ipse
,
Dominus regnandi cupiditaiem exprobrabat, quia
.
post fldem etiam morbum isUim non deposuerant.
.
, 6 2 8 V e r s - i\. QUOS oporlel redarguere. Hoc
, .
est, vcbementer objurgare, ul ipsorum ora occlu , ; -*
das. Ecquid autem lucri, dummodo inebedientes
, , *
sint ? Ipsis quidem n i b i l ; at vero aliis alioqui
,
corrumpendis, sitaoeai episcopus, quorum corruptionis ipse ralionera dabit. Eam ob rem borum . .
ora sunt obturanda : quod si non possis, ne sis
, .
cpiscopus.
Qui universas domos subtertunt, docenie* qua
,
*
non oportet, turpis lucri gratia. Observas queniadmo , .
pam avaritia et lurpe lucrum una cuni inobedienlia
domos subvertunt ?vecles entm sunl diaboli, qui, ;
bus domos Oei demoliuir.
,
*
V E R S . 12. Bixit quidam ex iltis, proprius iporum
' * ^
prophela : Cretenset tcmptr mendace* malwbe$tiw
,
,
*
tentres pigri. Teiiimonium hocverum e*l. Quaeritur
- .
6^r

Ut potens *it el adhortariin doctrina sana, et eos

qui contradkunl arguere. Hoc esl, ut suos cuslodiai
et fulciat, bosles vero arceat. Nam qui neque cum
hoslibus dimicare, neque caplivum ducere omnem
intelleclum ad obedientiam Cbrisli, ncqtto suos
eonsolari el adborlaTi el eonfirmare potest, pseudepiscopus cst. Alias enrm virlntes etiam in subdilis invenirelicet, hospitalitatem scilicet etsobritv
tatcm, idque genus alia : afc vcro pracipuus cpiscopi
ebaracter est docendi facultas.

7 1

>

Vari lectiones.
.

^ .

7 1

153

EXPOSITIO IN EPIST. AD TITUM. -

CAP. I .

154

, \ .- hic, cumara cx Craccis leglimoimim protulerit.

, ; " comnHMidaverilquc iglbuc, praescrlim cum non
; * recie babeat ?Adbaec, quig isia dixerit ? Ceriequi , * dem qui isia dixit, Epimenides est, sapientissi , \ - mus apud Gracos judicatus, divinaiionibus nu . minumqtie placaiionibtis incumbcns, valicinandique
, ;
inimere clarus. Hic sane cum animadvertem,
, Crelenses Jovi sepulcbrumexstruxissc, alque coleie
, ] 01
cum tanquam morlalitnn quenipiam, ceu aemula, ' - liuno accensus pro deo suo patrio, baec in Jovis
, \ *.
graiiam carmina condidit : Crelenscg qui lalcs ac
. ; ; tales sunl, bi exstruxerunt tibi lumulum : alqui lu
non eg mortuus, lu enim semper cs. Hoc oracu ,
lum Paulus nunc verum essc tcstaiur. A l vero,.
. '
, * - qui islud facit? nani si vere dictum ?st,

"

"

|>

, ;
,

. ,
'
,
*
> .
,
\ .
, ;, 6V ,
,
C
, *
\
.
. ,

; " Uciv, . ,
.
.
|

f\r . ,
, , ,
, ,
,
. , ,
, ,
. , ,
, .

,
. ,

% , ^,
Mattb. u .

" ! Reg. xvnu

Jupiler immortalis esl. Aiqui non huc rcspiciens,

verum esse dixil lestimonium, sed quia Cretciisee
mendaces aliaque appellavil. Quce vero Graeci tegtimonii esl commoditas ? Maximum ila ruborem
eis injecit, injuriae corura cx domeslico vatc
lesiimoniura ipsis proferens. Consuevii auioiu
boc agere Paulus, quemadmodum ei Atbeniensibus ex Arato disseruil, quae ille Jovi dco falso
dicto aitribuit, haec ipse ad verum Deum refcrl :
quandoquidem ct acriug suis ipsorum lestimonus
obslruunlur : quemadmodum ct cum Judxie
perpetuo ex propbelis dispulat, non ex Evangcliis.
Idem et Deug facit, per consu<Ha sibi ei crcdiia
quosvis attrabens; magospcr slellam , Saulcm
6t

e r

" Num. x i m , U.

Vari lecliones.
T t

Cfc T*P

T l

ninam

P
fe'
"* pytbonem in se babniiem, quia
buic feminae ille fidem adbibebat : etvales abobus
quae arcam Irabebanl: non quod vcrum loquercnlur
vates, sed eos ex ipsorum orc arguil. Piaclerca,
Biilaamum benedicere et proplieiare pcrmiltil *.
Consucvii cnim semper ad noslraui utiliiatem
condescendere. Qui igilur Cbristus, et bic tpse
Paulus prohibebautdaemones loqui.ac lcslimonium
629 sibi dicere? Qnia signa saliseranl ad pcrsuadendum, el ipse Cbriatiu scipsum pracdicabal,
idque salis erat.Porro dacmones non adorabanlur ;
nonenim idolum crat quod ioquebaiur : idcirco loqui prohibentur.
YERS.
15.
Quam ob cansam increpa eos dure.
Quia niendaces sunl, quod t*st frnudulcniia?, ct
D inipudenlcs el gastrimarg, op^s babciit acri ct
peiietraule sermone : nam mausuciudo apud cos
nibil proficil. Qucmadiuoduin enim qui iiiiiem
acrius feriat, perdii enm : sic qui iinpudcnli adulaiur eum cornimpit, seipsum agnoscere non
permillens. Hic amcm non alienos, sed proprios
argucndos csse dicit.
Vl sani $int in fide, non allendenles Judaici* fa^
bulis. Sanilas igilur est, nibil adullcrinuui, neque
alicnum fidei superinducere : ul scipsum subjicerc
legi, non esl ejus qui ficlei confidit, ceu ad saluicm
6

T H E O P H Y L A C T I B U L G A R I J E ARCHlEF.

t5ft

stifficienti : islhuc autem est malum liaud exiguum. , . ;

. ,
Judaica autem, duplici raiione fabulae s u n l ; c u m
, , \
quod hiteinpcsliva res, ac dcinceps inulilis; lura
\ . " qma noxiumesl iis applicare animum.Quemadmo , .
dum igitur fabulis non est credendum, ila neque
istis. Alqui sacri Veieris Teslamenli libri reclc ,
. , '
intellecti, baudquaquam sunt fabula? ' qua enim
; , >.
ratione fabulae essent, cum veritalem evangelicam
, . " .
nde doceamur ? Pravae aulem interpretaliones, el

iradiliones Judaeorum, istse sunl fabulae. Audi i g i .

*$ , ;
tur et quae sequinitur.
, \ , \
VF.RS.
4 4 . Et mandatis hominum avertantium
, , \
verilalem. Viden' quas vocet fabulas? Mandata
, niminim bominum, ut et in Isaia et Evangelio "
sciiptum est, aliaque, videlicet observaiioncscibe .

n i m , ut ex sequenlibus planuin fit.

' V E B S . 1 5 . Omnia quidem munda mundh;
coin

,

quinalis autem el infidelibus nihil mundum, $ed

.
coinquinala* tunt illorum men$ el conseientia. Ila"
que non sua natura ptira stint aat impnra, scd
,
ex voluntaie assumeniinm. Nani cum itli mcntc
. \ ,-,
pnri sinl et religiosi, noverunt omnia csse munda,
, ,
ui Dei crealuras, solum autem peccaiam esse
.
iir.purum. Nam elsi lex immunda quaedam babe , ' ,
bai non simpliciter lioc agebat, verum nt volu " , p:atcm cobiberct, ut quae sciret Judseos lilpole
, *) .
guhe deditos baud obedituros. Quod si impuri el
\ ,
impii fuerint qui vescunlur, bis ccrte orr.nia
. ; \
sunl immunda. Quomodo? Quoniaro et pisces, ut

qni sscpe bumana carne vescantur, ct aves quae ^ , \

, , mtindae videntur, cum lamen finuim edanl, sic
. "
illas expendenti immundae videri queant. Proinde
\ , sordida mens perperam de his cogitando, sibi baec
, . " \
coinquinal, quae tamen natura baud sunt ejus ,
m o d i : perinde 6 3 0
q siomacbo laborai, cibos

iujucundoe esse pulal, eiiamsi suaves sint : et

verligine laboranti, lerra videtur circumagi, quae
. \ ,
tamen fixa peraistii : ejus enim roorbi talis esl
, \ *
opinio. Haecetiam adversus Manicbacos conveniunt,
,
el contra Marcionistas, et recens ab iis exortos

liaereiicos, qui vulgo appellantur Galalae.

V E R S . 1 6 . Confitentur $e noue Deum, factis au , ~<
tem negant, ex$ecrabile$ cum txnt et inobedienlc, ,
,
el ad omne opus bonum reprobi. Vides quid faciat
. immundos ei exsecrabilcs? Opera prava el sordida. D ;
Revera enim Gdes sine openbus morlua est .
(5. " , .
Mortuus auiero exsecrabilis esi, e , ad quidvis re , \
probus.
.
a

u i

f S

CAPUT I I .
Tu autem loquere quft decent tanam do~
etrinam. Etiamsi inobedientes sint illi ac reprobi,
lu lamcn quod l u i muneris esi, faoho : nc taceas,
cliamsi illi nonrecipiant.
VERS.
2 . Senes ut tint sobrii. Quia scnii vilium
VERS.

1.

>Isa. ; Mallb. xv.

. '.

. \
,
.
, .

Jac. n , 17.

Variee lecliones.
u

* .

1 1

157

EXPOSITIO IN EPIST . AD TITUM. -

\ \
, ,
,
, .
,
.

, . \
\ \ , \
, ,

,
,
.
, \ .

.
, \ *
\ . \ ,
\ *
, ,
.
,
.
, ,
, ,
, * ,
^ .

CAP. I I .

158

cst segnities et oblivio et (orpor, proplerca dicit,

Sobrii sinl, hoc est excitali, prompti.
Pudici, prudentes. Pnidentes appeilavil , eo quod sanas menles babeant. Sunt euim
scnes etiam insani, et rabiosi ac demeules:
alii quidem ex vino, alii vero ex pueillaniniitate.
Sani in fide, dilectione, et palientia. Patienlia
grandioribus natu est commodissimum pracepiuni,
quod facile excandescant, et Ievi de causa contristenlur.
V E R S . 3 . Auus similiter in habitu sancto. Anus
dicit, qtias el ab Spso babitu el ornatu bonestas
videri oporlet. Qnidam auiem diaconissas in Ecclesia bic* intelligunt, quas el ipso eiiam vestilu
vult sane omatasconspici, Iroc est, sacris ministeriis insignes.

.

, \
.

Non calumnialrices, non muUo vino serviente*.

Quia enim senecius est frigida, vinum desiderat:
deinde cum non possit susiinere, utpote irobecilla vincitur, non a moderaio vino, sed a multo : ex boc autem ad calumnias fiunt propenaiores.
Bene docente*. Quomodo igilur alio in locodicit:
Docere mulieri non permiito * ? Illic de commutri
in Ecclesia doctrina loquitur, quae mulieribus esl
probibila : bic aulem de domcslica, quae privaiim
ii( ad mulieres. Quod auiem boc dicat, audi cx
scqttenlibug.
l)t inUituant adolescentulas, ul sint amantes maritorum. Non lantum filias 031 suas, vcrum in
universum omnesadolescenlulas.Quslibelcmm nalu
grandior juniorem pueliam eradiat, ac primum
caput domeslicorum bonorum eaa doceat, tiempe
ut sint amanies maritorum. Nam si boc affuerit,
sequentur etiam reliqua, nempeprosperitas domus,
facullalumque copia : qaemadmodtim e diverso si
absil amor marilalis, ctiamsi omnia affucrint, difflueni ac pesstim ibunt.
Filios suotdiligant. Quse enim radicem seu pa
irem diligit, multo magis etiarn fructus sive fllios
diliget.

, , , . '
, \ \ , , \ \
\ * \ , , .
, \ , \
,
\
. \ *
; ,

V B R S . 5.
Ut sint sobriae, caslrv, domus curam
habenles, boncc. Quae enim marituin suuin diligil,
et sobria erii et casta, boc est, et corpore et mente
pura ab omni aliena tam roixtione, quam concupiscenlia. Quinctiam bonam domus curam babebif,
id est, malerfamilias erit. Nam qiue marilum diligif, domus eliam curam gerit, neque circa intenipcstivas delicias et ornatus occiipatur. Cui cnim
alii placebit quae semel dilecto placuit? Gonsidera
autcm quomodo Paulus. ille qui* a rebus hujus

.
, ;
\
\, \, \
, \ . " ,
.
,
.
,
. \
, . ,
\ , , \
, , ,
^.

I Tim. i i , 12.

VariflB Iectiones.

159

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

1C0

saculi abducere solct, nunc tantam solHeiludinem ,

, \ 'habeat rerum dumesticarum : nam bis benc babentibus, spirilualia eliam bene babebunt.
Vl non blasphemetur verbum Dei. Vides quod
pnecipue verbi, non mundanarum rerum curam
gcrnl? Si enim fldelis muiier cum iiifideli marito
coliabiians, non sil virtute conspicua, vituperalby
iid fidcm Iransit.
C. Juvenes simililer hortareul *int sobrii. Puellis
juniorlbus malronas seniores hislilulrices praefecit, nimirum feminas feminis; junioribus aulern viris ipsuai Tituro, virum viris : decoruin
cnlin ubique scrvat. Quid vero est, quod bortnri
v d cotiimonefacerc istos debet ? Ul sinl sobrii.
Nain juvenilem amtein ignis absurdartim votaptaiiiin maxime iiilerlurbat, qncm oporlel exstinguere
ei ad sobrietaiem festinare.
7. Inomnibus teipsumpriebensexemplumbonorum
operum. Doceant sane grandiores nalu foiniixe
adolescentulas, lu vero ipse minores natu viros.
Cseternm publica insiilutio exemptarque virtuiis
lnae vit splendur sit, ceu imago qitsedam et veluli arcbetypus, oinnibus prsepositus qui aliquid
imilari volunt eoruru qua? in ipso bona conspexerinl.
In doctrina incorruptibiliiatem. Uepele, prcebent.
Ne sint, inquh, corrupta et vana qua doee, sed
*ana, ct recta rationis.

"Ira
.
,
, \ ; "
, ,
\

.

, !
,
.
;
, , \ .

. \ ,
, \ .
\
^>,
.

.
'
, ^,
, \,
\ & , ' , \
.
Gtavilatm. Ut nibil javenile et qirod insipientcs C
.
" \
prae leviiate diffundat, contineai doctrina, sed
,
omnia sinl vcoeranda dignaque Deo.
\ .
632 V E R S . 8. Verbum samm, irreprehemibile.
, .
, 'IIoc e$t, reeia: fidei, quod nibil reprebcnsibile ha, .
beaf.
" ,
Ut t* qui ex adverto ctt vereatur, nihil habens
de nobit dicere mali. Eum qui ex adverso csl, vel
.
, dinbolum dicii, vel queinvis ei ministrantem.
, .
Y E R S . 9. Servos dominis sui$ subditos e$se, in

,

omnibus bineplacente$. Ilaque is qui uxores a mari- ). " ;

tis conlinentiae pralexlu disjungit, servosque ab
, \
herjs deficere facit praeiextu pietatis, non est
:.
irreprebensibilis: muitas enim occasiones dat
.
oninibus, omniumque ora adversue iidem aperit.
, \
D .
V E R S . 10. Non
conlradicenies, uon fraudantes,
,
,

$ed in omnibus fidem bonam oslendenlcs. Animad-

*
.
"
vcric quod illa a scrvisexigit, quai omnium maxi- ,
me bcros placant, nempe, non contradicere, non
, ,
furari, sed fidelescos esse. lis enim qui mundi nc- , .
gotiis sunt addicli bxc maxime sunt cura?.
.
Dt docirinam SalvatorU nostri Dei ornent
"
in omnibus. Nam si tales se servi gesseriut, ad
. \
gloriam boc Cbi istianismi cedil. Gum enim Grjecus , \ . "
viderit servum suum sic a Clirisiianismo inslitii-
lum, quoraodo non mirabilur dogma, cui tantas ,
f

Vari lectiones.

11

E X P O S I T I O I N EPIST. AD T I T U M . - CAP* I I .
182
vires insiut, ut bujusmodi ammam in melius revo*
cci ? Sempcr cnim servorum gcnus est improbua
el morosum, eo quod non liberaliler insiituanlur,
nlpote a dominis neglecti, neque verbis, neque
oonve rsatione bonoruiu viroruni nctc formentur.
Non igilur frustra alio in loco dixii Paulus : Tan*
quam Deo serviente*, el non hominibus . Elsi eniiu
bero luo inservias, bonos tamen ad Deum rcctirrii,
quoniam a timore illius, quae erga bcrum csi benevoleitiia, principiuin ducil.

, ,
; '\
\ , ; , !> ,

. ;,
,

.
, *
, \
.

.
, \
: ;
, . \ , . , , . \ \
, \
6.
,

, . \
. , ,
, ; ;
, ,
', )
. ,
,
\
.

,
. , &^, \ ,
, ' :,
. , \ ,
,
.
,
.
, ,
, .
, , \
, .
,
, .
.
.
8 0

8 1

,
,

*1 \
, , .
, .
. \ , \

6 7

VERS.
I I . Apparuit enim gratia Dei salutaris
ommbus hominibus. Gnni mullum et niagmtm a
scrvis poslulasset, nimirum ut ornent docirinam
Doniini per botiesiaiu suam conversalionem, com*
monslral nunc quod non iinmeriio ab illis tauia
postulel: nain ct illis gralia apparuii, etiamsi
servi sint. Ommbus enim hominibus, inquil. Alquo
ipsis eliani multorum peccalomm re.nissioncm
donavil; quarc par est ut cl ipsi in poslerum ad
gloriam benefacloris sui viiatu suam inslititant.
V E R S . 1 2 . Erudient no$, ul abnegantet
impitiatem el twcularia desideria. Alque binc cos pudcfacit. Iustitulorcm enim Demn nacii, quomodo non
dcbeiis digne eo vivere? Gralia auletn isia, iiiqtiil,
nonexicndilur ad coudonationcm taniummodo pra>
leritorum delictorum, verum de fuiuro eliam nos
eccuroe rcddil. Erudil enini nos, ul deinceps sobrie vivamua, qui omnino prius abiicgavimiis
633
iuipieiateiu alque mutidanas cupidiUlcs.
Per abiiegalionem iiaquo aversionein eignifirat;
quaj ex animo fi >t toloquc niemis affectu. Itnpielaiem auiem idololatriaui piavaque dogmata appellaU SffCUlaria ailtetw d6sidi:ria avariiiam, delkias,
et alia quxcunque in coelnm baud iransttl 1, SC^
i n mnndo boc suara babeni iilililaient, aiquc cum
ipfo dissolvunlur. Eam i g i t u r o b rem veuit Cbriatus, ul abnegemos ei impia dogmata, ci vilam
sceleraiaui, cutn eodcm affcctu ulraiiue odio proaequeules.
v

Sobrie et ju$U el pie vivamus. Sobrte, non lantura abblioenUain a fortiicalione significal, ged a
reliquis eliam aifeotibus. Nam si pecunias amas,
non cs sobiius, imo veio ideo inleinperaiitior es,
quandoqtiidem a nalura non sit bic affeclus. Ac
simpliciier, quisquis ab alits quibusvis uiottbus
vincilur, non esi sobrius.
ln prasenti smculo. Prxsens cuim certaincn
babct : fuiurum auicm, prxmium el rctribuliones.
V E R S . 1 3 . Extpectanles
beatam spem, et Qdventum gloriiv magni Dei, et Servaloris nosiri Je*u
Chritii. Eu praeinium, eccundus ilie advenuis, qui
rcvera est bcatus. Pulcbre aulem dixil, gUria\
Duorum eniin adveDluum menlioncni facil. S.quideui primus, qitcniadii.odmu supra dicium esl,

Epbes. v i , 7.
o<

VariiB lecliones.

183

THEUPHYLACTl BULGARIiE ARCHIEP.

14

graliam babcbal et rcmissionem, qui cura mansue- , \ ,

, ,
ludine el humiliiaie coniigit : secundus aulem re

tributionem, cum gloria exbibitus; perinde ac in
Evangelio dicilur : Quando tenerit Filius hominis " %
. ,
in gloriasua . Ubi aulcm sunt qui Filiuin imminuunt, et ue Deum quidem ipsum dicere sustinenl ? ; '
Audianl bic quod et Deus sit, el magnus. Magnus \ , \ . , , \
,
aulem de Deo dicitur, non per comparaiionem ad
, * , alium quemdam parvuin, sed absolute, ut qui na . ,
tura ipse per sese magnus sit. Si auiem nos, cum
bostes eramus, servavit, quid non tum dalurus est, , ;
si probatos nos invenial ?
* , V E R S . 14. Qui dedil lemetipsum pro nobis, ul no$
\
redimeret ab omni iniquiiaie. Hoc etiam poicntue .
,
ejus signura esl, quod dederit scmelipsum : non
qnidem ul ab boc aliquo liberarel, ab alio veio ? , *
* ilcin ; cxlerum, ab omui iniquitate. Hanc iia- .
.
que revereamur redemplionem.
.

El mundaret sibi populum acceptabilem. Per lavacrutn divini baptismi, operationeinqiie suorum , \
inandalorum divinorum purgandique viui baben- .
liuni. autem signilicat, pecularis, sive , , '
doineslicus, per metapboram sumpiam a faiuulis, \
qni circa substanliam ct facullaies doroini sui ver- , , , ,
santur, quasi dical, eleclum, excellenteni, nibil .
babentem coinmune cuui reliquis.
. , 634 Sectaiorem bonorum operum. Hoc esl, cuin
fervore quodam ad virtulein eunteni, zelumque \ , \ , \ ^.
ostendentein in omnibug bonia operibus, igni ,
tamque imiialionem. Redemplio ilaque ipsiut
,
.
soliu est, opera vero amiulan, nostrum ctiam ^
esi.
, ,
VERS. 1 5 . llmc loquere, el exliorlare cl argue
.
\ ,
cum omni imperio. Loquerc primum et exbortare,
bocesi, cum inansuetudine doce : deiiideargue : \
, , ,
nque id simpliciter, sed, cum omni imperio, hoc
, .
est, cum severitaie, cuui auctoritale. Quoniam
eniin asperis moribus praedili erant, severitalem , ' .
adversus cos uieudam suadet. Sunt sane nonnulla \ , quae non opus babent severiiate, verum adborta- \ ,
lione et persuaeione, ut omnino pecunias coiitem. \ , , ,
nere. Sunl autem alia quae severilale opus , .
babent, ui adulteria, furta, circuinvenliones, vcneficia.
Nemo le contemnat. Pro, , nempe ^ .
'\ ,
omnino opportune persiringentem : nam qui itnpor- , , lune objurgai, magis coulenmilur.
, .

CAPUT I I I .

. .

VERS. 1 . Admone illos principibus el poteHaiibui

tubdiios e$*e, dieto obedire, ad omue opus botium
paratos etse. Ubique fideles vull obteniperare magistraiibus. Oatendii auiein quomodo subjiciantur,
ncmpe, si ad omne opus bonum pracparati fuerinl:
unde manifesluui est, quod qui ad Rjala instrucli

,
,

.
.
\ ,
. " , :

Maltb. xxv, 51.

Varice lecliones.
" .

Ifo

EXPOSITIO 1N EPIST. AD TiTUM. - . I I I .

166

, sunt, illi magislralibiis nriniine parent. Yel parati

sinl ut ad bona fleclantur, non ad hupietaieni, aut
. *H \ ,
, , aliquod aliud quod aniraa? noceat.
. .
V E R S . 2. Neminem blasphemare, non litigiosot esse,
,
,
.
sed modeslos. Eliamsi quis nialc facial,
eum
, ,
biaspbema, id est, non conviciare. Oportet eniin os
, .
noslmm esse. purum a convicio. Nani sive hoc
.
, , . " verum sil, sive falsuoi, non est nosiruiu judicare.
Yide quanluin subsil periculi.
;.
Oiitnem oUendentes mansuetudinem ad omnes


-.
\ ", \ homines. Judaeos el Graeeos, sceleralos et injurios.
\ .
Y E R S . 3. Eramut enim aliquando et nos insipitn ,
,
tet,
inobedientes, errantes, servientes desidehii et o,

.

luptatibut variis. l n Epislola quidem ad Corintbios
, , - a futuris terret, ut non judicenl, inquiens : Qui te
,
existimat ttare, videat ne eadai " : bic vero a
prseieritfs temperantiores reddit, dicens : Ne con , *
, \ \ viciemur aliis, quandoquidem et ipsi nos oliiri pe . *0 \ jus peccaverimus ; quod et lalro ad altonnn latro "
. nem dicebal: Quoniam in eadem condemnatione
sumus
Quando auiem insipientes eramus ? Anie
; .
Cbrisium nalum. Quomodo enim non stullilia eral
, ; bujusniodi 635 d " servire ? Nonne maximus erat
, ; \ error
bomines sacrificare? Quinetiara cupiditali .
^, , \ - bus ei variis volupiatibus serviebamus. Hic ma , \ * sculas nupiias, et cum niatre et cum sorore connubia pecpelrala inlellige, aliasque impuritates: varie
.
namque irobis tllusit diabolus.
ln malitia el invidia agentes, odibiles, odiente

,
^
invicem. In malitia et invtdia agenles, boc esi, in

. , , - vindiclae cupidilate et "frividia coimnorantes semper, ac veluti vitain in iis babeiUtt, ;indc et odio
\, \ * \
, , . * digni eramus, quoniam nos invicem udio proseqwbamur. Idque non immerilo : uam ex invidia odium
\ .
nascitur.
"

V E R S . 4. Cum autem benignitas et humanitas ap . " paruit Strvatorit
notlri Dei. Quando incama , .
tus est videlicet Uitigcnitus, nobisque assimilalus.
,
V E R S . 5. ex operibus justitia,
quee fecimns
',
no$, sed secundum suam muericordiam salros tw*
\. " , fecii. Salvos uos fccit, non ex operibus quae feci , ,
nius : boc esi, neque fecimus opera juslitiae, neque
, ^ pcr baec conservaii sumus, sed boniUs ipsius lolum
.
operaia cst.

Per iavaerum regenerationi* et renovationis Spi , '

ritus tancli, 6. Quem effudit in nos abunde per Je . ,

tum Christum Servatorem nostrum. reni mirabi ,
l e o i ! Adeo vitiis eramus iinmersi, ut ne purgari
, ' .
quidem possenius, sed optts fuit regeneratione.
\ ,
hain regeneratio el renovatio secuudam nativila , \ . "
tem novamque formalionem signilicant. U( eniiu

87

I Cor. x, 12.

' Luc. , 40.

Variae lectiones.
v

\ .

" ra.

T H E O P H Y L A C T l B U L G A R I t f l ARCHIEP.

167

di>mum plane veterem non suffulcimus, vcmm ad

fundamenta usque diruimus, irovamquc adiiicainus : itoiisiiiiileni ad raiionem Deus non reconemnavil MOS , sed dcnuo condidu. Quomodo ? Per
Spiriiuin sanclmn. Ne enim quxras modunt: Spiritus, iuquil, loiunUransegil. Ludc hoc pcrspicuum?
Queni effudit, ii:quit, abunde in nos. Nou enim lanliiinmodo per iilusii refinxit nos, sed large ipsum
eiiam nobis iiiipertiil, ul et illud pcr hoc monstielur. Ac merilo. Posiquam enim mundavU nos, lum
cl Spiritu suo abunde nos implevil, boc esl,
quod a i t : Kffudit. Quod enim iinpurum non ingredilur. II&c auUai per Jesum contigerunt, siquidem ipsc oimmtm bunorum el niediator el largilor

1S

,
,
\ , ' . ; Ata . "
, , \,
. ; " , ,
" . * ,
\ ; ,
. \ . ,
\ .
, . *
. \
\ \.

est.
V E R S . 7. Ui juttificati
gratia ipsius, hvredes t
mu$ secundum spem viiw eeiernv. Rursus graiia,
drbilo dicil. Hoc auleui DOS buiuilitalem docel
Non enim ipsi aliqiiid iransegimus. Insuper nos
bene sperare facit de fuliuis bouis. Si emro nos
adeo dcsperatos el perdiios per graiiam seivavit,
mullo niagis justificalis venlura bona largiclur.
l i t eiliciamur, 036
Q
bscredcs aelernai vitae,
perinde ac speramus. Vcl quia jam bseredes siinus,
qualenus ad spem.
Y K R S . 8. FidelU sermo. Quia de fuluris
locnlus
erai, aiitoritatein verbo suo addit. Planum enim cst
a prxcedenlibus. Nam qui laliadedii, fulura eliain
daiurus est.
Et de volo te confirmare, ut cureni bonis ope
tibus praeste qui credunl Deo. Quia Dci bonitalis ^
ii>cffabilis meulionem fecit, Volo le, inquit, ila de
istis doccrc, ut discant fidelcs non solummodo buniiliter sapcre, et non conviciari aliis, vcrum etiam
utiscrcri. Qui eitim sccuai repuiavcril nnsericordiam quain ipse a Deo sil assecutus, ipse eliam
miscrebitur. Ut curent, inquil, boc est, ut assiduam denl opcrain, seduloque adnitantur injusie
opprcssis succurrere : viduis, orpbanis, et, ut uno
verbo dicam, quibusvis indigentibus prospicere :
boc enim indicat, bunis operibus pra-esse: nec exspecient lanlisper dnm egenies ad cos pervenerint,
si d ipsi eoruiu < uram gcram.
Hwc suni bona et uiilia hominibus. Cuta ci praeI L ,

, , I L

feclura bonorum operum, vel ipsa cliani boua

opcra.
Y E R S . 9. Stultas aulem quwstiona,
el genealogias, et conteniiones, cl puynas legh detiia.. Sunl
enim imUiles ei vanse. Smltas iuiiiilea vocat, quales
hu\x'\ fidelibus iiiferunt. Gcuealugius autem, quas
iidem coniiciunl, suam ad palriarcbas gmcalogiajn
referentes, el niajoribu.s illis glorianles. Devita
igimr, boc cst, rejice. Neque cniiu praciermilteiida
suiit necessaria opcra, lemptisque iu vaiiiloqucutia inutilibusque pugnis consuuicndum. Quac cniiu
confiiclus isiiusiuodi ulilitas, ubi nemo ad Cbristum captivusducilur? Quomodo igilur supradcdii
in mandaiis, ut obstrucrct ora coniradicentium ?
Si aliis officiani, tum sunt compcsceiuli. Ipsorutu

,
*
" .
, , . \
. . \
\ .
, . ", \,
, \ . "
, .

. \ ,
.
) , \
.

,

ol
.
, \, >
\ ,
, \ , \
.
, . " ,
,
,
* , , \ :,
,
) ,
\
, *
.
7 ry . \ y.ai , .
, ,

,

.
, .
, \ ,
, \ . , , .
,
\ .
:, ; ; " \
,

lro

Exposmo

I N EPIST. AD TITUM. -

no

CAP. I I I .

, autem utililalis gralia, ne omnino coneris cum

, , .
illis colloqui : nibil enim proGcient, ut qui incorrigibiles sint.

V E R S . 1 0 , 4 1 . Hcerelicum hominem post unamet

,
atteram correptionem devita, cien$ quod subvenui
,
,

. %1 qui ejusmodi e$t, et delinquit, cum tit proprio

* judieio condemnatvs. Quomodo igilur alio in loco
3;
\ a i t : Forsan dederil eit Deus pamitenliam ? Jlltc
- loquitur de iis qui spem emendationis suae osten, , \ - dunt : hic vero incorrigibilem bsereticujn dicil, qui
, . omnino perversus est, quique a se condemnalus
/ \ , \ . est, boc cst, qui defendere sese non valet. Non
enim dicere polest : Nemo me corripuit, nerao
,
docuit. Quando igitur post admonilionem io iis .
deni perraanserit, suo ipse judicio se condemnavit.

, ,
V E R S . 1 2 . Cum misero ad le Arteman aut
37

Tychicum, fe$lina ad me venire Nicopolin: ibienim
.
- ttatui hyemare. Gujus rei gralia, cum iol Ecclesias
\ et tantam insulain Tiio credidisset, eum rursus
, ad scipsura ab operis instiluto relrabit ? Ut phs
; " , \ ei prosit, euraque adbuc magis ad officium suum
, * '- perQciat, ipso exanimato in iis quae ei crediut
. \, " erant. Nicopolis autem Thraciae urbs cst, Islro ad.
jacens.

V E R S . 1 3 . Zenam Ugi$peritum, et Apollo $oWcitt

,
. prcumille, ut nihil eis desit. Judaicarum legum pe
riium sicdicii: lalis enim erat Zenas. Apollo aulein
eloquentior, et potens erat iu Scripluris. Nouduni
\ \
autcm erant illis Ecclesise commissae. Quod autem
. . , Q ait, ut nihil ei$ desit, imelligendura est ita : Cura uc
, \ , quibus opus babent, abunde ea subminislrentur
ipsis, ne quapiam re desliiuantur, alimento niini, , \ .
rum, et veslitu.
V E R S . 14. DUcant auttm et noUri bonis operibus prcc

, esse ad u$u* necestariot, ut nen $int infructuosi. Perindequasi dicerel: Poluisseraet aliter jam commemo . \ \
^, * ratis, ne ulla re indigerent, prospicere, sed nolo ;
, , , \ , ut noslri, boc esl, qui sunlapud te, discani ex boc
, quod viatico et necessariis ad iier rebus bos i n struxeris, bonis operibu praesse, boc esl, rationem
,
, ,
\ , 0, babere ibdigenlium, pecuniis, verbis, omiribusque
, * modis : non tam ut indigentes inde commodum
accipiant, sed potius ut ipsi bumanilalis suae, qua
erga congeneres suos usi sunt, fructum percipiant.
. \ \ 11

%%

'

, \
>, \ , '
, .
\ * ,
, *
. ; , \ ^
.

' .
" \ . " \ ,
,
Tiiii.il. 25.

Nam el Dominus qui quinquiee mille aluit, poluisset omnino et seipsum alere seinper ac discipulos,
allamen a rnulierculis ali maluit, ut illae lucrum
inde consequerentur. Sic el de nobis, non lautam
affert pauperibus utUilaieiu per nostram eleeinosynam, quantaiu nobis per illos. Dimiasionis enim
peccaiorum et fiduciae erga Deum pauperes nobis
sum auciores.
V E R S . iS.Salutant
tequi mecumsunt omne*. Salula
eoiqui nos amani infide. Vel amanlee ipsum fideliter
citraque dolum, vel diligentea ipsum fideles, aul
Christianos.

, m.
PATROL. GR.

CXXV.

VariaB lecliones.
.

8 9

' 0 .

171

T I I E O P H Y L A C T I B U L G A R L E ARCHIEP.

6 3 8 Crn/ia cum omvibus vobis.Amen. Exoptal tti

ronservciiir dontun Dei, ul beiievolcnlia Dci
ciim ipsis sit semper, per gratiam eos conscrvans.
Qn.v ci nobiscuin sil qni maiimc ca indigenuis, cl
cnsiodial animas nostras et corpora in Spirilu
s.mcio. Cui gloria in saecula SUM-ulorum. Amen.

172

7/ . .
; ,
' ,
. " '
, \ { \
. lJ
;. .
T

THEOPHYLACTI
BULGARIJE ARCHIEPISCOPI

EPJSTOLJE DIVI

PAULI

AD

PHILEMONEM

EXPOSITIO.

J

.
639 AroMmenlam Ephflne ad PhHemmem.
Seque tervos neqne hero ad $e accedeutet C/iri

sttt rejicil : unus e$t enim Dominus omnium ip$e, .

imo potius Pater : atque id cum ex multit altii, tum ,
.
v* o pretcipue ex hac Epistola liquet, in qna Pltile- ,

mon quidem dominns, Onesimus auiem servns; ,

uterque, i i l nibil dicam ampliut, Paulo dilectu*. , .

Philemon itaque vir ab ipto principio admirandus ,

.
erat, genere tam Phrgx, fidelis atttem vila et mori-
bus, el necet&ilatibnt sanctorum tuceurrens, et elee- , ,

mosyuai (aciens. Onesimus autem primum iramfuga
, ,
eral ; nam sublatis ex domo Philemonis pecuniis au-
.

fugerat. Hie cum Romam veniiset, Pauli doclrinam

olaudhit, el ab ec dum tn vineulis erat, institutit* ei
" , .
bapiizatus, QfcQclarut et admirandus ipseetlam fa- , ',
,

clu$ ett. Non pium ileque ratut Apostolus perturbari

,

PMlemonem propler Oneaimi fraudulentiamet fugam, .

tolentque mundare vulnu cordis ip$iu$, quod servo

acceperal, remiltit illam ad ipsum cum Ephtola hac
},
commendalitia* Asseverani nutem nonnnlli, non opor
,
tere hanc connumerari reliquis, quippe quce sii de re ,

vili: verum expende quanta sint ex hac commoda.

^
Primum quidem in&lituit no$. ut etiam pro tis qui

. ,

VarifiB I ictionos.

173

EXPOSITIO 1N EPIST. AD P H I L E M O N E M .

, nobit vidcnlur esse vilet, toUtcid limus. Nc contrnmatis enhn, inquit Dominut, URura ex pusillis
d . U '
liiscc . Allerum, $i servus tam audax et {raudu
.

ientut convertus ett, non oporiet not desperare de
. , ,
twbisipsis, maxime qui in libertale educati sumus.
, ,
Terlium, non oporUre nos pielalii prcctexlu servot

,
dominis, ipsis inviiis, avellere, Quarlum, non esse

nobis despicalui kabendos tervos vhlule insigtu*,

. ,

neque eorum nos pudere oporlet, quandoquidem Pau

lus filium vocel Onetimum. Quh igilur est qui hanc

..
,
tanta commodiiate referiam cceleris annumerarc dt , dignelur?

, \.

7 '*,

;
7 I

7 1

Maitb. , 10.

Variffi lectioncs.
s

* .

THEOPHYLACTl COMMENTARIUS
EPISTOLAM AD PHILEMONEM.

.

, .
, \ ,
, \ ' . "
\ ,
.
.
"
, \ 6 ,
6
.
, , , , \ . ^
,
.
* ,

. " , *\
6 . , \
. \ ,

.
" ". ,
, " . " ,

.

641 * $ 1. Pautut vinctus Jesu Chrisii. Siniim

ab exordio instituit doniinum, ne scrvi eiim pudeat, qui jam conservus ipsius faclus sil. Nam
propter CWristuin omnla suni pulcbra, ipsa eliam
vincula, quibus et ipse gaudet, ita ut ab eis nominetur. Siniul etiam exnral, ostendens par esse, ut
sibi propier Gbrisluin vincto dclur baec gralia.
Ac Timotheui frater. Tanquam ipse non sufficiat
ad supplicationein, assumit eliam Tiniolbetim una
suppUcaiitem, ul plurium iniercessionem veneretur.
PhiUmom ditecto tt adjutori nostro. Si dilectus,
dabit veniam : si cooperator, non relinebii servum,
sed remiltet eum ad ministerium verbi, cujus el
ipse minisler est. Nam opus Domini replebit, si denuo reddatur.
YERS. 2. El Apphia* dilectce, et Archippo commiliiutii nostro. Forsan Appbia uxor erat Pbileroonii.
Arcbippus autem amicug. Quod si coramililo esi,
in boc etiam certabit. hte autem erat de quo ecrib i l Colossensibu*: Dicite Archippo, Vide mintiterium quod accepitti".
*Ei EccleiicB qum in domo lua eit. Ecclesiam, omnes qui in aedibus ejus ernnt, fldeles appellat,
compleclcns etiam servos. Animadverle autem buniiliiatem ejus, quemadmoduro bos eiiam obsecret,
ut sibi in intercessionibus opitulenlur.

Coloss. , 17.

Vari lectiones.
: .

" \ .

175

THEOPHYLACTI BULGARLE ARPJIIEP.

Gralia vobh el pax Deo Palre iwstro, ?

I7f>

V E U S . >.
.
Ihmino Jesu Christo. Quomodo aulcm crit gra- .
; \
l'.a Dei in nobis ? Si cl nos dcbitoribus noslris re
niitlamus. Qui vero pax ? Si el 111 reconcilicris .'}. ; " \
.
sorvo.
Vtns i. Gratias ago Deo meo semper, memoriam

tui faciens in orationibus tneis. Quolies, inqtiit, lui

.
.,
rerordalus fuero, rccordor autcm gemper cum oro, \, ,
toiics giatias ago Deo pro lua virtule. Qtiae autem
,
sil illa, infett.
. , .
Vr.ns. 5\ Audieiis clmritatem luam et fidem quam
'

hnbes crga Dominum et erga omnes sanctos. Hic ve-

luli misericordcm ipsum predical. Porro baud c . .

Pbrygia Romam usque pervenisscl fama de cliari- '
talc et fide cjus, nisi maxima fuissel. Quoniam igi- , . lur onines sanctos, sive fideles dileclione complec- ^ , , \
l( ris, debes etiam Onesimum pari cbarilate com- , , \
plocii,642 fidelis enim osf, ut ci Dominum diligcre .
vidcaris. Yides quantam babeanl viin banc dcpre- ;
camli verba ?
"

V F R S . . Ul communicalio fidei ium e/ficax sit in

agnitione omni boni quod in vobis est. Gralias, i n - '
. , \, -
c.uil. ago Dco pro cbartlale tua, boc etiam obse, , ;
crans, Ui U(!cs tua, quani comiminem babcs nobis, .
i m i i , cfficax eil et opcraliva, ac veiuti vivens, te
, \ ,
omnc bonuin opus agnoscenle, boc est, amantc cl
, , pcragenle. Tum enini fides noslra vivit, cum omne
. ,
r.pus boinnn aggredimur ac peragimus: sicut mor , \ :
osl. opcribus desiitula. Adjecit aulem: Quod
exl in vobis* nl ostendat Pbilemonem ipsum ctiam- ^ . , ?, }
num omne opusbonum in se habere, perinde qnasi

clical: Oainis opcris boni, quod eliamntim iu vobis
, \
\ i v , .
lioc csl, iu (e csi. Porro cum dicil, Commuuicatio

fidei, conneclil sibi Pbilemonem ipse Paulus, unn:u- , ,
, \ .
qiio farii. Oiumunis enim lldes unil : Quocirca
oporlclte idem saperc mecum. Vel fldei comtiiuni- , \
< otioiiem elecmosynam vocat, ut quae a niulia fidc . " I I
iiat. Ait er^o : Mentionem tui facio in precibus , . \ ,
mcis, oraus commnnicativa liheralisque lua
\
nntis iiumquam resset, sed oiune potius bonum,
. ,
quod in vobit ett, boc esl, quod libiadest, effundus
, \ , in cgontcs.
.

.
, In Christum Jesum. Ad Cliristum Jesum, inquil,
rcferlur quidquid boui egenlibus imperlieris, maxi- D \, , \ ; \
incijuo sanclis. Proinde si etiammun Oncsin um
;, \ ,
roccperis, mibique banc gratiam et bencficium iin /Jv.
penderis, Cbristo impendis.
^ \
V E R S . 7. Gratiam habemut muliam, el consolaliotiem iu eharitate lua. Hoc est, gaudium babcimis, \\ . ,
,
(t uon eotum gaudium, sod eiiaiu maximain conso , \
lalioncin in vincnlis ob luam cb.irilatem, id est,
\ .
ob bcnignam et liberalem aninii tui scnlcniiani.
"
.
Quod viscera $anctorum relocillala snnt per le,
, .
fruler. Sapietitissime rem ipsain aggivditur, ad ine, ^
irioriam ei revocans benciicia qitac in alios coiilulh,
ut eo magis lenial eum, dutn repuiaveril quod si
, ,
:liis vel ignotis dcl, multo inagis pra?ivploii suo
:,
Pa lo. Ncc gimplicilor dixit, Das sandis : scd, l\e. \ '..

EXPOSITIO I X ST. ADPHILEMOXEM.

173

focilla* visceru sanciorunt, boc est, lota aninva ro'

,,
cipiunl liunianilatein luain, ccu abuude el ulliciosu
;
ipsis coaimunicaiajn.
, ; \
.
Y K K S . 8, 9. Propier quod muliaui fiduciam hubens

\

in Chrulo iniperamii libi quod ad rem perlinel,

.
, , propier chariialem magis obsccio. Quia ' orga om , I L C S , inquil, sanclos lalis et, ut corda illorum par
, , le rcfucilloulur, nmlto magis rgo in CUrislu> boc
, ,
Cbt, lanquam qui srcuudiiiu 643 Cbrisium le ge , ,
inicriiu, libertalein babebain iinpcraiuli libi, nou
, , \
laitquam dominarer in te, sed propter cbarilaleni,
. , ,
quatu ego erga le babeo, luque crga inc. Quod vcro
, ail, Quod ad rem pertwel, boc e. t, vcl iujiingere

libi quod conveniaf, id esl, ad iisuni meuiii veniat,
, ^ ul ipsum repleas; vel : Omniuin sauc.oruui cu , ^ , *
rain geris, el ego igilur secunduiu id quod con .
veuial, boc esi, quanlum ad n e pcrlinei, liberta , .
tein babebam iajungendi l i b i ; sed laiuen obsecro.
Adeoeniin necesaaria mibi ies esi, ul eiiam obsccrem.
,

Cum talis sim, ui Paulut senex, nunc autem et
" . , \,
vinctus Je$u Christi. Talis cum siui, inquit, lega, \ ,
tus, alque i l * audiri dignus, u l par esl Paulum se , ,
ncm, boc cst, et a docendi dignilatc, el a lempore
, \ auciorilatem babenletn, nunc aulera et aliud nia , \ ,
jus adeplura, nimirum, propter Cbristum ligalinu
. ^,' \
esse. Viden' quotas ad persuadendum cccasiones
.
suiuat?
, ^
. 10. Obsecro igitur le pro filio meo. quem

.
genui in vinculis meis. Nondnm nouimis niLminU
,.
ejus pio quo iniercedit. Primum eniin miligal Pbi , .
icmonem, servum ejus laudando per boc quod i i . ;
liiuu vocat. Quam ob causam autetn ipsiim sic ap" , , , pellas?Quia genui ipsum, boc est, in iUe Cbrlsli
, * iiislilui, effecique ul bapiisuiale mergerelur, idque
.
cntn in sunuiia neccssitate essem, nempe in vio, .
culis. Per baec igitur consopita indignalionc ejus,
" . sic landem noiuinis memitiil.

V E R S . 1 1 . Oneiimo qui tibi aliquando inutiin fult*
\ .
Novil quod peccali confessio iraiu exslingijit : pruplorca sic d i c i l .
.

Nune aulem et tibi et mihi ulilis. Quia pius sau , ,
clusque factus esl, ulrique utilis csi, inquit. Si
. , - eniin Paulo, qui more.s lam exaclos rcquirii, uliquu
, .. "
el Pbileinoni uliliserit. Pariterjauiem et boc aduai, ,
bra(, quod Cum ulilis mibi sit, reiiiltlatur ad mc,
.
97

9 8

. , \
, . ,
.
, ,

,
.
, ,
,
, .
'

,
\arm
9 7

u.

9 8

\ .

V E R S . 1 2 . Quem remisi. Uoc esl, libi irado huoc,

eo pro arbilralu luoulere. Quia vero rcddit ipbum,
iracundiant ejus magis demulcet.
Tu autem ipwm, Itoe e$t, mea viscera luscipe.
Ilocesl, < LUII cbarilate eum recipe, imo uon tpsuni,
scd u.ea viscera; adea ip$um diligo, menleque circumiero.
V E R S . 1 5 . Qu m ego volebam apud meip&um deii~

lectiones.

170

THEOPHYLACTIBULGARLE ARCHIEP.

1S0

nere, nt pro te mihi minhtraret in vinculis Evange- lr<* >.

.
" ,
lii. Aniinadverte sapientiam, qtiomodo in heri lo * "
cum propemodtim ipsum consiituit: nam, ut pro
, , . \
U, inquit, milti minislraret. Ostendit autem se do . ,
mini utililalem velle. Si enim lua intercst ul milii
\, ,
servias, ip3e autem tui loco istud faciat, lucrnm
, .
cerle inde libi acredit.

644 Y 14. Stne consilio autem luo nihil vo.

tui facere. Per hoc eliain maxime Philemoncm
. , *
emollit. Bes enim erat admodum necessaria : in
; , ,
vinculis enim, iisquc propter Deum, ipsi ministraturus erat, altamen prseter cjus sententiam facere ,
noluit. Quocirca quomodo ei non esl donanda haec . "
gratia, qui cum possel vel sine ipso eam sibi u s u r , ;
pare, noluerit lamen?
" "
),
Uli ne velut ex necestitate bonum tuum etset, ted
. , ,
voluntarium. Non d i x i t : Ex necessitate, sed, Velut
', , ,
9X necestitate ; perinde quasi hoc dicat: Eliamsi
praeter animi lui senteuliam eum retinuissem, vere \ ,
* ,
quidem te non conlristassem. Videbatur tamen
\ .
plerisque quod ex necessitate et te Snvito istud
comingerel. Nunc itaque malui ul nulla ralione i n - \
voluntarium aliquibus viderelur, sed indubio spon- , * .
taneum.
V E R S . 1 5 . ForsUan enim ideo ditcessit ad horam.
. sapientiam Pauli! Gtim enim Onesimus ex frau6\ "
dalenla mente fugissel, iovenii jam Patilus tugam, , ,
. , \,
quasl propier majorem utililatem facta fuisset.
. Forsan enim, inquit, ex divina providenlia fiigil.
Leni autem loquendi modo fugam secessionem ap- C ,
pellat, ne fugae nomine herum exacerbet. Porro .
eum tempus contrabit, irameliam sedat. Ad horam , , ,
enim, inquit, secessit. Pariier aulem indicat, quod . " \ , ,
quanto tempore cum Paulo fuerat, Pbilcmoni etiam
, .
servierit. lllo igitur iempore lantum abfuit, quan- ,
tum consumpsit priusquam ad Paultim perveniret: , \ . " \ ,
hoc autem exiguum erat, ac velut nica hora. \ ,
Proinde si remissus abs le mihi deinceps scrviat,
.
cogila illom servire tibi.
Ut alernum illum reciperes. Hoc est, fruaris co.
" .
, .
, ' ,

V E B S . 1 6 . Non porro ut servum, $ed supra sertfiim, fratrem dilectum, maxime mihi, quanto autem , , ,
magis tibi et in carne ei inDomino ? Ad mulla, i n - ^ . , \,
,
q u i t , profuil fuga : pro bora enim una habes
. \
ipsum perpeluuni. Ae universa quidem vila homi, ,
nis respeclu aelerni nitiH e s i ; multo auiem roagis
\ \ ,
fugai tempus; lum pro servo fralrem, pro inuiili
\ , ,
dileciuin : et in carne, boc est, mundanis ministe\ ,
riis dignum qui diligalur, ut qui ea curore possil:
, ,
ct in Domino, hoc est in rebus spirilualibus.
.
Y E R S . 1 7 . Si ergo habes me socium, suscipe illum
,

skut me. Hoc est, si eadem mecum scntire le cou . , fileris, haud secus ac me illum suscipe. Quem non
* . in seiitenliam suam induxissei? quis cnim noluisset
; Paulum suscipere?
;
R S

Variee leclioaes.
m.

11

EXPOSITIO I N EPIS . AD P H I L E M O N E M .
182
,
, eXU- { VtRs. 1S. Si autem aliquid nocuit tibi, aul debei, hoc miki imputa. Non d i i i i , Furatus est, *ed
. , ", * , quod lenius, nocuil, aui debel. Verisimile namque
, .
. , eral ipsum insuropsisse quae sublegerat; proptei ea
645 inquii, Uoc mihi pro debito adscribe, mebabe
, .
debtiorem.
,
. ,
, \ \
, ,
.

,
.
,
^ , ,
, \
,
^ . , ,
, .
, , .
\ , \
^ \, , ,
,
, * *.

.
' , \, \ ,
, \
, .
,
,
, .
, '
, , ,0 . ;
. "
,
, *
, ) \ , \, * \
, , \,
, .
1

. ,
, \
*/ , ,
.

"^

.
, . , \
\,
, ,
. \ 1

VERS. 1 9 . Ego Pauiu icripti mea manu, ego rvjpendam. Festive b c dicit, cum spirituali gralia
scribens, perinde quasi dioat: En, ad majoreni securitalem, quod debilum persolvani, cbirdgrapbutti
meiim habes.
Ut non dieam, quod tl teipsum mihi debei. Ne
videatur veluti conlumelia Pbileinottetn afficere,
quod ob furlum a servo comimssum sic rogare
ipsuin simpliciier non ausus fuU, nisi chirogra pburn adjicerel, hoc ettiin crudelem, el nullo cbarilalts afleclu erga praeceptoretn suum ttnbatum
Pbihftnonem indicarel, ostendit jam quod plurimum ei confidal. Non solum enim tua, inquit, verum eliam teipsum insuper mihi debes.
VERS. 2 0 . lla, frater, ego le fruar ht Uomino.
festivis verbis jam ad graviora redii, ct bbsecrat.
Ego ie, jnquit, [ruar, boc est, fae quaeso u l luis
beneiiciis perfruar, non in inundanis rebus, eed in
iis quae ad Doiuiuum speclanl.
Refice viscera mea in Christo. Refocilla nu am
erga lc cbaritaiem, inquit, vel cor meuni prnpier
Chrisluni. Non niibi enim beneficiuin iiuperlit, sed
Cbrislo.
VERS. 2 1 . Confidens obedientix lum tcripii tibi,
teient quod ei super id quod dico, faciei. Non libi
imperans, inquit, nec mibiquicquam arrogans, bajc
scripsi Ubi, sed conOdens obedientiae luae. Quale
ferrum basc non emollirent ?
V E R S . 2 2 . Simul autem et para mihi
hoiphiunu
Quod suspicari potuisset Pbilemon : Nisi Onesiitii
cansa scripsisses, ne verbo quidem me digualus
essos ; buic jam medelur, inquiens : Non propier
illum tantummodo scripsi, sed eam etiam ob rem
scripsi, ut pares mibi bospitium ; simul autcm ut
lerrealur, quia Aposlolus veniel, illitmque reprchendet, nisi Onesimtim rcceperil.
Spero autem quod per orationet vestrat donabur
vobis. Duo bsec discimus : alierum, quod sil ingens
^ oralionum virtus, siquidem Paulus lalis tantusque
illariim ope indigeal; alleruni, quod oporleat no&
biii.-.ili esse spiritu, quandoquidem Paulus discipuloruin precibus egeal.
YERS. 2 3 . Salutal le Epaphras concaptivus meut
in Cltristo Jesu. Isle Epapbras a Colossensibus ad
Paulum missus erat. Quare planum est Pbilcmonem Colossensem fuisse. Concaptivura auiem np^
pellal, ostendens Epapbram eliam in mulla nfllictione esse, ac propterea ruborem Pbilenaoni injicit, siquidem is cum Paulo alfligiiur, ipse aulem
Onesimi quidem nomine ci obsequi velil. Conca-

Variee lecliones.
1

' .

84
183
T H E O P U Y L A G T I U L G A R L B ARCHIEP.
piivus 6 4 autem est, tnquil, non ob humanum . . , \, "
, , quiddam, &ed propler Cbrislum Jesura, Evangelii

.
nomine adversa perpeliens.
, ,
, ,
VERS. 2 4 . Marcut, Arittarchus, Demas, Lucas,
.
adjuiores mei. Demas primuin insignis erat, utpole

cui hoc tesiimonium hic adscribitur, quod sit
* ,
Pauli adjulor : postea vero ad ignaviam relapsus a
\ Paulo descivit, perinde ac in Epistola ad Timotbeum Pauius scribit, quse procul dubio hac posle- , *
,
.
i ior est: Demas enitn me retiquit, Lueas eil tolus
\ ,
mecum \ Qui igilur poslremus hic collocatur L u , .
cas, primus landem omnium factus esl, cum Demas
defecisset. Adeo noo oporlet quempiam confidere ^ , ,
. $ , \
hibi, sod qui slat, videat ne caduL Cum istos appel \ , \ lal coadjulores, oslendil quod Isli etiam una mecum rogant, ac lot taniisque merito graiificari de- 8 . $ \
bes- Animadvertis quanlum simus adjuti ex bac
; quae brevis et perspicua videbalur Epfelola?
, ,
Proinde nullus Scripturae locus inexploratus pras ,
termiltendus est, verura ex omnibus, ut quae per
Spirilum sint enarrata, spirilualis ^qujdara sensus \ . inquirendus est. Paracletus auiem qui isla loctrius
est, ils qui recte quserunt quaesilum invenire . ' \ >,
omnJno dabit* quo el nos illuminati, ad divini \ ,
,
cum verbi lum viue veriiatem semper ducainur,
ueque vanis opinionibus subditi, neque mendacio \
\ voluptatis mundanae incscati: el qui servi sumus
nos ipsos per fidem el \iriulem ingenuos redda- , \
mus : doniiui vero, cum servos nostros videanius ,
, \
sanctos et apostolos, eludeamus non mullo ignobi* ,
liores illis inveniri in regno Domioi, qui propler
. * , ,
nos etiam servus apparuit, Chrisli veri Dei nostri.
Gui gloria, et potestas, et honor ounc eUemper, el \ \, \ . .
%

T 1

iu saecula sxculorum. Ameo.

" * 11 Tim. , 9.

155

EXPOSITLO 1N EPIST. AD HEBILEOS.

186

THEOPHYLACTI
BULGARMS ARCHIEPISC0P1

EPISTOLJS D I V I PAULI AD HEBMuOS

EXPOSITIO,

fjv ,
" .

,

,
,
.

,

.

, &r .
" ol ,

,
.
, ^
" . " &, ,
*
.
,
.

,
.

. "

,
%

647

Varia) lecliones.
4

Argumenlum Epislolai ad

Htbtxos.

Gentium erat Apostolus divus Paulut, sicul et tp*e

tn Epistola ad Romano* affirmat. Hcbrasi enim eum
ip*is prwdicantem non suslinebant, quia majori eum
odio prosequerentur quam cceteros, ut qui per repen*
tinam suani conversionem, invictam Chrisli potenliam
oslenderel, quce tam vehementem persecutorem ad
sese Iraxerit.
Ingens enim argumenlum esl
.veritatii
verbi Evangelii, Paulum fervenlnsimum
legi*
Btnuialorem, subilo ac derepente Chriito aceessisse. Propterea exvehementi iracundia advertus eum pugnabanl, adeo ut ne vocem quidem ejus suslinerent.
Quinetiam qui ex Hebrais erediderant, ne ipsi qui*
dem illi salis unimum advertebant, uipote qui lege
otnnino abduceret, ac circumcisionem 648 toUeret.
Atqui cliamsi ad genles demandatu$ esi prceco, ad
Hebraos tamen tcribit. Vt enim non erat ei demandatum ul baptizaret, baptixabat tamen, neque tnim
e i vetilum erat; ita eliam Hebrwis ex abundanti
tcnbit hanc Epitiolam. Nam magna eorum solliciitidine langebatur, pro quibus analliema fieri optabat.
Porro iis qui in Pal<esiina et Hicroiolymh
erant,
icribit. Itti enim ab infidelibus Hebrueis bonis $ui$
spoliati fuerant, innumerisque afflictionibus subjiciebanlur. Unde sollicitut est in colligenda ad horum
$uppeiiat eleemotyna, cum Cotinthioi tum Mactdo-

187

i l Y L A C T I B U L G A R l . E ARCHIEP.

1*8

na$ ad hcc exciiaus. Et quando cum Pctro pradica- .

,
tionem diviserat, fidetes Hebrceot paupere* qui

Hierosolymis erant communes facit. Necessario igi-

. " ,

tur istit icribit, ul eo jam animo concidentes conto

lctur. NamafflicUonibus contribulibus suh illatis

*
admodum coufecti eranl, quippe qui tuo jure Hie .

rosolymis vivebanl, potetlate sibi facta judicandi el

,

(~
tit carcerem trahendi quoseunque vellent. Hoc eliam
.

ipse indicat, ubi ait: t Demissas inanus et solula
genua erigile
> Cum enimJudm estent, ac didi-
, \ ,
cntent majoret suos prwsenlibus bonh esie unos,
,

valde animo concidebani, ut qui nondum asseculi
*

es$ent relaxationem. Propterea mulla de fide tn hac

, ,

Epistola dUpulul, ac de lanciit qui condilo mundo

.

luerunt, nec lamen bonorum usum sunt adepli, duo

,

smie as ruens : unum quidem, omnia quce accidant
,
generose ferenda esse ; alierum, omnino extpectan* ,

dam etse cowpemationem. Non enim negliget Deu*

sanctoi suos, quos sceculo habuit. Itaque /tim vos /

quoque recipieii*. Mulla ttutem dicit de Veteri et

Piovo Tettameulo, oslendilque legem non porro es$e

ralam; nam etsi templum adhuc stabat, indicat ta- .

vien quod ad lempus usque aliquod sil duralurum, , ,

tiosiram autem religionem esse veram. Scribit autem
,
'

Epislolam hanc ex lialia. Antiquior aulem isia est

,

eaquamad Tlmolheum tcribit. Nam in illa osiendit
. "

.
finemsibivitw immhicre. c Ego enim, inquil, jam

"
delftor, ac tcmpus resolutionis meae instai

.

ln hac aulem promitlit Hebrait quod ipse sit risurus
%

4Vj; Cognoscile enim, inquil, fialrcm Timolheum Q . c , , ^diimssum : cum quo, si celerius venerit, videbo , \ ; .
"
",
vos . Verisimile est auiem hoc accidhse. Biennium
enim Romae vinclus delentns esi, deinde dimissus est, , , , " ,
quemadmodum et ipse indical dicens : c ln prima
mea defensioite nemo milii a f f u i t : el, Libe, .
.
ralus snm ex ore leonis, Heronis videlicet. Deinde
" in HUpanias profectus, illinc furtassis Hebrceos
, ,

,
tis!/, ac Romam postea rediii, quando el Nerone
}-
tublalus est.
> ^

7T

,
.

,

", ' ,
.
u

U e b r . X I I , 12.

7 e

II Tiiu. , 6. "

llcbr. , 25.

U Ti.n. , 10.

Variee lectiones.

THEOPHYLACTl COMMENTARIUS

EPISTOLAM AD

CAPUT I .
6 4 9 VERS.1. Multifariam,

mullisque modisolim

Dtus loculuspntribushi prophelis. Quia afllhti n alis

arbitrabaiilur se relittos essc a Dco, ncquc adoo
i>c ilLi curaj essc u l majores ipuoruui fuerant, Pau-

HEBRJEOS.

. '.

'. ,
; , ;

189

EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. CAP. .

100

* - 1$ conlrarium oslcndil, Majorem, inquiens, gra, ,

liam vos adepti estis,
cslis, quain iillllii.. Nam ad illos
, .
prophetas misit, ad vos aulem ipsum Filium suuin.
Quid aulem est quod ail : Mullifariam, mullisque
. .
; modh f pro, diversiinode, et miiltis spccicbus. Ego
\ , \ . , - eniin, iuquil, vitiones muUiplicam, et in manibus
\, ,

prophetarum auimHaius $vm
Proinde quid #gre
. * \ ferlis, eslisque pusillaniincs, talibus tanlisque
> ;
donaii ?
Ex

In novissimis diebus hisce locuiut esi nobis in

. \
Filio. Eliam per boc eos excilat, inqnicns : Consum .
malio prope o.si. Nam in ccrtamine defaiigaius,
, simul atque audiverit cerlamiiiis adesse fmem,
, . \
respirat paulutura. Porro aliud quiddain indical
* . "
per boc quod ait : In novissimit diebus. Qnando
%

n r -

"

"

, , , cniin, inqwit, non reliquiini erat lempus ad cnien

, , daiionein, sed poenis cramus obnoxii, quando nulla
, - spes supererat, quando dona cessaveranl ; luiw,
. , , \ ,
inquit, plura raeteris babuiii.us. Quod auleni ait,
. \ Jn Filio, esl pro, per Filium. ubscrva cliatn Inmc
, .
locum adversus eos qui dicuni praeposilioncm (fw)
, ; " allributam esse Spirtiui. Quare autem non d i i i t ,
, , \ - Loculus esi nobis Cbrislus ? Paiiim quidem quia
\ * \ iiubecilles eranl, nec poteranl adbuc audire dc
, ,
Cbrislo : parlim vero i i l ostendat Vctus el Novum
. " \ , \
Tcstamenlum esse unius et cjusdem. Vcrum per \ \ . pende eliam quod ait, nobis : cotijungil enim et
, , \ ada?quai discipulis cuni ipsos lum seee. Tametsi
* ,
ipsis non esl locuius, veruni aposlolis, et per illos
\ \ , \ Q mullis aliis : atlamen exaggerat rero, indicans
.
quod el ipsis locutus s i t , atque ielud iis est
solalio.
"
.

Y E R S . 2. Qvem couttituil haredem
univenorum.
. \
Hoc esl, tolius inuiidi fecit Dominum. Non adbuc
, . ,
cnim pars Doinini esl Jaoob, and omnes. Haeredeni
\ , \
aulcm dixil, ostendens eum genuinum esseFiliuin,
.
Domintimque btijusmodi, a qtio dominalus avelli
; ' ,
non possil. Quomodo autem fecil ipsum Doininura ?
> ,
650 Secundiim humanam naluram, proinde ac in

,
psalmo secundo ail : Postula me, et dabo tibi
; , - gentes hoereditatem tuam . Qualem aulem hic
. ,
dominaium dicii ? In eos nempe qui suapte epoule
\
obediunt, voluntaiium scilicel. Isle enim Filio^
, ,
,
qualenus bomini, daius osl, ouinibus ipsum agno .
D scenlibus : nam naimale quidem imperiuin in co&
qni invili oblemperanl, secumlum quod diclum est : Omnia libi terviunt
, ante omnia saecula
babebat.
%

8 0

cv .
\
\ !> .,
\
. ,
; , \
, ;
, ' .
, . ,

7 9

Osee , I .

7 9

Psal. ., 8.

8 0

Per quem et fecit tmcula. Gnm de carne Ftlii

dixisset, quae beri el tiucitustcrlttis coaluit, deinceps le ad sempilernae divinilalis ejus fa&tigiiim
pcrducit. Ubi aulem sunl ii quidicunl: Eral quando non erat ? Ipse saecula condidit, et quomodo
eral sieculum, quando non crat ipse ? Quoniam vero
Patcr csi auclor F i l i i , non immerilo auclor etiam
eorum quae ab ipso Filio facia suni. Propierca

Psal. cxviu, 91.

Varke lecliones,
T

' iu.

^ .

191

THEOPHYLACTI B U L G A R I . f i ARCHtEP.

1)1

xit, Per qtiem. Paler enim v i d e l t i r facere, ut qui \ .

crcaulcm Filium generavil. Salicllius hinc feriiur, , ciun duaj liic Prrsonae inlroducuulur. Paulus etiam
. \
Samosatensis lelbale vulmis a c r i p i l , qtii recentem
, ; ) ,
dicebal Fdium, el cx Maria duxissc principium.
. \ "
, ' ,
Prajlerea vi Aiius hoc loco Irajicilur, verunitamen
non tisqne adeo : apprehcndil enim islud, Per , , ,
. .
quem, ceti auxiliuni quoddam, Filium miiiislrum
e.sc afli: nians. At vcro quye scquunlur ipstim perid

Hitni.
9

0
' .
'
Qui cum sii tplendor glorice. Ad ipsum fasliginm
enrum qiiie de Filio maguifice prsedicanlur ascun- \ , \
d i l , cl gjoriae splendorcin ipsuin d i c i t : ut hoc ,
di*cas, quod sil ex ipso, quod sine passione, quod , , ,
, , ,
oo non imniintito, quod ejusdem sit subslanliae, boc
osl, liuneii ex linmite. Nam animas nostras jlle i l l u - ^ . \ inavii, ac Patreni ipse expressU. Proplerea eliam , \ . dixil : h'go sum Ivx mundi*\ quoniam simul ab ) < ,
aleruo cuin ipso lucebat. Nam splendor una cum * \
.
re ipsa qux spleudorem emiltit, collucet. Nam
noque sol sine splendore unqtiam apparutt, neque \ , \ . /Pater intclligiltir sine Filio. Quamlo igilur Arianos
audias diccntcs, Si ex Palre Filius, poslerior crgo ,
, \ ,
esl Palre : responde eis, spleiidorcni a sole esse,
uec lainen eo posieriorein esse : simul enim sol \ ,
.
ciim suo splendorc deprcbendilur.


.
figura subslantia* ejus. Gum dixisscl splendor r m , ac proplerea Filium Palri c o a 2 l e r n u m , c t ejus- , \
\ , ,
dcm ciiin codem essentiac comnionstrasset, rursus,
qma splcndor substantia carct, curat jam absurdi- Q * , ,
laieni qux ab islo cxemplo colligi potuil, tic Mar \ , ,
cello ct Sabcllio bic locos relinqualur, qui dicebant
non csse Filiuni in prnpria pcrsona el a Patre .

dislincta. Dicil ergo : Et figura subslanliw ejus esi: \

, , \
boc csl, qucmadmodiim 651 Patcr in sua persona
mbsislens, nullius allcrius indigctad stii perfeclio- , \ .
ncm, sic el Filius. Poslquain cnim oslenderal ei , \

uullani csse dissimililudinem, propriutu cliam
. .
primi exemplaiis cbaracterem essc per bacc deinon\ , *
stral Aposlolus. Cbaracler enim aliud quiddam est
ab arcbelypo, u i qui ipse pcr se subsistat, sine ,
wllo (amon discrimine proioiypo similis. Gregoritis . . "
, \, ,
nuicm Nyssenus ait : Quemadmodum per splendo . *0
rcm connexionem ejus indicavit, sic per flguram,
naiure aqualitatem. Qui cnim suppositi magnitu- ,
\ .
dinem animo conccpit per visibilem cbaracterem,

,
oinnino mcliebatur ipsum supposhum : neque
, enim supposSlum excellil cliaracler, ne sit sinesub \
sistenlia, qualerius exccllal : neque supposilum
* \
tnajus esl cbaractere , alioqni pariem illani cbara , ,
cteris experiem baberct : quemadinodum cum
, ,
alibi dicit Filium in forma Dei esse, boc ipsum nos
,
inlclligere velit, nempe per fonnara qiiidem, byposlasin ; pcr cbaraclcrcm autem , Domioum qui in .
.
ipsa ceruitur. Coinmonsiral autem uumino Filium

8 1

Joan, , 12.

Vari lcctioncs.
; .

1 3

. .

EXPOSITIO 1N EPIST. A D HEBR/EOS. -

CAP. I .

194

e s s e

, -
Palri aequalero. forma enim Palris majesias
\ animadverlilur,nequaquam ipsamexsuperans*. alio> , qui informe essel, et pulcliriludine vacaret id quod
. \
formam excederei, id quod dePatre cogilare absm, ,
dum ost. Si autem tanta est majestas Patris, quanla
) \ cl forma est, charactcr autom sequalis csi ipst
, formae : liabebil eliam laniani ampliludinctn
.
cbaracier, quanla in Dei forma esse conspicilur.

Portans omnia verbo poleniiiE sua\ Tu qui neti

. , cV ,
ila pridem apprebendens islud, Per quem, ipsum
\ \, , - tanquam mitiislrum conslilucbas, audi jam nunc,
, si intclligere potcs, quomudo bic Filio aucloi ilalem
. , ,
lribuat.*Non dixil aulem, Portans polcnlia, sed,
,
, , - verbopolenlia, boc est, quod relerUim esl potentia,
. *
quod ipsum poienlent esse atguil. Perindenamque
\ , ut ais Patrem dixisse Fint lux, et facia est lux :
\
sic
Filius vcrbogeslal omnia, id esl, gubernat,
, , ,

continet: imo majus est, dissidenlia, et ad non
, , essc abilura, conlinere el conservare, quam oninia
\ - producere. Nec dixil, Gubernans, sed, portans,
. \ , , , ,
sumpia metapbota ab iis qui digilo faciunl ul qtiid
qiiara moveatur transferaturqiic. Tale namque
.
tanlumque pondus crealurarum vcluii niliil esset,
,
ipse vel solo verbo quod omnia polesl, bajulat. Nou
. \
enim perindeextgua res est in Dco vcrbuui,ui in 110
^, * .
bis. A l iulerim cum lol baereses iu cxordio sta ; ,
tim bujns Episiolae sinl eversa, quoiuodo nonnulli
,
banc Epislolam, lanquam Paulo non convenicnlem,
,
rcjicere audenl, bujusce rci indicium facienles
- f styli citaracterem, ulpole a caslcris ipeius Epislolis
; " ,
diversum ? Islud enim cos considerare oportebaf,
, \ ,
quod concepluum 652 niajslas, ipsorumqiierobur
, - cui conlradici non possit, non essc alterius qtiam
;
Pauli, Cbristum in sese loqtienlein babenlis.
, oxt Quod si omnino bujus Epislolae dictione oflVn*1; , danlur, noverint Episiolam banc a Paulo I l e ,
braica lingtia concinnalam esse, ut qtii Hebncis in
, , 8 , - bac ipsa loquerettir : in Graecatn vero linguam a
, \ Luia, ul quibusdam placet, iranslatam ; vel, isi
". , , alii setiiiunt, a Clemenle, cujus siylum potius re , tinel. Simile igitur quiddam delinqiiiint, ut ila d i .
cam, qui banc Epistolam Paulo aufermit, perinde
acsi Paulum a Gbristo divellerent.
Per ieiptum purgaiionem faeiens peccatorum no*

/. \ ^ strorum. Cuui loculus essel de majeslalo divinila , \ \ lis Verbi, deinceps de cura ipsius quam in hn~
* inines pcr carncm gerit, disscrit, quod multo
. , majus cst, qqam quodomnia suslineal. Duo au , \ , * lein bic ponit, lum quod mundaril nos a peccalis,
\
tum quod per seipsum hoc feceril: et niuliis locis
* .
in boc glorialur quod per Filium ipsum islud fa . \ ,
clum sil. Nam pcr crucem et mortem quam ipsc
, ,
suslinuil, purgavit nos, nonsolum quod mortuus
, \
sil pro peccato nostro, quum ipse outni peccao
, , \
vacarei, quodquc poenas lueril quibus ipse nou
\ *
erat obnoxius, ac solvercl n Unraui qna? simplici11

18

1 8

Varia) lectiones.
1 1
1 5

' , , .
.

" .

1 3

\ .

; .

195

THEOPHYLACTi B U L G A R L E ARCHLEP.

ter ob Adami peccalum condcninala erat : vcnini

ctiam per lioc quod doderitnobis baptisma, inia
ginein morlis sujfc, per quod semper prjeleritorum
peccalorum condoiiationem nos recipimus qui baplizamur, alque poientiam ue poslhae adeo facilc
peccalis succumbamus.
Sedel ad dextram majestalis in excelsis. Crucis
nienlione lacta, de llcsurreciione et Assuniplione
strmoneni inferi. Non dixil aulem : Jussus csl
sederc, verum, Sedel, idque ad dcxtram, et iu
excclsis : non quod loco concludatur Deus, vcruin
ui a*qualis ctiiu Paircbonoris esse cominonslrelur.
Ad ipsiini enim Palrium usquc Irouum pervenil,ot
pcrinde ac Pater in excelsis cst, sic et ipse. Quod
si qnie dical : At vero scriplum esl, Dixit Dominus
Domino tneo, Sede ad dexleram *' ; primuin quidem
respondebimus, quod non dixerit , Jussit, verum,
Dixit. Deinde, ne ipsum principii vel causae expcrtem exisliincs, eatn ob causam ha*c verba Ua
fonnata sunt.
V E U S . i.
Tanto melior angelii effectut, quanto
fxcellenlius iptis nomen htereditavit. Prinoipio
qtiidein proplieiis eumcomparabal, ob audilorum
imbecillitalem : jam vero in procursu vel angelis
ipsum anleponii, paulaliin audilores ad veritalem
admovejis. Effeclus autein dixit, pro, demonstralus, uti Joannos a i t : Qui posl me venil, anle me faciutett
, boc esl, bonoralior me denionstralus
633
enim
subslantiai nalura bic lo-

\ ,
* * oti

, \ .

'

. \ , \
\ .
, * , ', , \
, \ .
, '
.
, \ ,
. \ "
,

, ' .
\ , .

^,

"

. ,
\ ,
. ,
,
\ , \, \
* , '
,
quiiur. Carnis atitem causa omnino diclum est, c . Hareditavit. Nain ut Deus Verbum boc noroen
. , sen.per babebal. Ilmic ad tnodum el nos de horaine * ,
el subliinia et bumilia loquimur, veluti si dicamus, \ . \ ; \
Magiiutii esl boii.o, a potiori totum appellamus: \ \ * ,
quaudo vcro dicitnus : Terra et einis, a delcriori. , ;,
Conshmlem ad inodum de Domino quoque ioqui- * , \ ,
niur, alias quidem ab altribulis Deilali peculiari . \ \ ,
bus, aiias vero nominibus ad carnem epeclaulibus
,
tolum appcliatnus.
.
Cui enim dixil aliquando angelorum : Filius meus
*
ei lu, liodie genui u ? Unde, inqtiil, perspicuum
,

; , ,
esi quoJ sil prestamior angelis ? Ex nomine : no- ;
n^ii eniin, Filiu$, gerntanilalem indicai , hoc est,
* , ,
qao.i ex ipso sil genilus. Quod si ex gralia Filius
, . ,
esl, minor est angdis. Quodigitur ail : Ego hodie^ ^ \ .
genui le, nibil aliud significat, quam quod sil a
, , '
pt incipio, ex quo Pater cst. Qiiemadmodum enim, , . " , ,
Qui est, dicilur a prxsenli tempore, illud enim *
polissiuium ipsi convenit : sic el hodie. Nonnulli
\ , . ,
atitem, Hodie genui te, non de seterna, scd de ca

, \ ,
qtne esl secuiidum carnem nativilate, dictum esse
\ :
acceperunt. Naiu el ipsa a supcrnis f u i l : cx Spiriiu
. \ \ *
eiiim sancto, beneplacito Patris.
, .
El runum : Ego cro ipsi rn Pairem, et ipse erii
\* '
,
nihi in Filium. Hoc proplcr carneni aperle dicium
.
osl. Postquam eitim banc atligit Paulus, iutrepide
. " ,
ivUqua deinceps loquilur. Assumpta ilaquc ualura,
. 8 8

e 8 t

Psa!. cix, 1.

d e

Joan. , 15.

J97

EXPOSITIOIN EPIST. ADHEBR^OS. -

CAP. I .

]q

, , ,
, ,
* \

,
' \
* " k ,
. \ .
,
*/ , '
.

genmiium Filii nomeii, qnod Verbum ipsi nalura*

uiiitum babebat, ba?redilavil, quippe qnae in illo
subsistat ; quemadmodiim et angclus dixii :
quod natceiur $anctum, voeabitur Filius Dei *; c l
iierum : Eril aulem magnus, et Filiut Aliissimi voeabilur. Hoc aulein nemini angclorum convenil.
Etiamsi auiem jiistorum qtiidaui sunl filii Dei,
graiia lamon suiit ; al vcro cum Chrislo scse res
aliler babel, sed in byposlaiica idcjuliiale, Filii nomen carni assnmpla? est.
Y E R S . 6. Iterum auiem cum iulroduxil
Primogeni

tum tn orbem ierrce,dicu. Cbrislus sane advenluni

, . , suum in carne exilum vocal, ul cum ait : Exiil

\ qui seminat, seminare , et ilerum : Ego Patre

. \ . ^ exhi. Idque non immcrilo : nam extra Deum eraraus, ac egressus ad nos veluli lcgaius, el nobis , \
cum conversatus, nosquc mundans, reconciliavit
, \ , \ , Regi. At vero Paulus eumdem inlroitum nunc no .
roinat, per metapboram sumptam ab iis qui bscre, \
ditalem adeunt, aut dotem aliquam sive posses \ . ,
sionero nccipiunl. Hoc enim significal,
introduxti,
* ,
. quando Paler lerrarum orbcm Filio iradidil.Tum
enim ipsiim possedit, volunlario 654
*ubjrclum,
, .
quandoei
agnitus
erat.Inlroduciiur
autem
non ali , * .
ter quam in carne. Nam ut Deus Verbuui in mundo
, * .
, - erat, ei mundus per ipsuni facius est. Pairem aulcm
. , facil inlroduccre Filium , ul gratum facinl sermoncm. Gregorius autem Nyssenus ac divus Cyrillus
\ , siit, introducere, inlellexeruut, nempe quod ante i n ,
^
, ; C caraalionem nibil commune habebatcum creatura,
ut qui Deus esset carne vacans; quando vero car, ,
nem assumpsit, tum communicans creaturae, qua ,
tenusidquod crealum eral eibi univit, inlrodu.
ctue esse in creaiuram dicimr.
Et adorenl eum omnet angeli Dei " Eum scilicd

qui carnem assompsit. Indicat autem bic quamo

%. .
sit ipsis pranstanlior, quanto videlicet Doiiiiiuis
, \
scrvis esl potior: veluti si quis in doniuni introdu ,
cens quenipiani, prasides ejus illico jubeai ado .
rare ipsum.
Y C R S . 7. Et ad angetos quidem dieit : Qui
facit

angelot sno$ spiritus, et mhtistros tuos flammam

,

ignis . E:i maxiiumn discrimen, queniani illi qui
.
dcm sunl creali, bic veru increalus. Natn quod
, , . ,
, D ail , Qui facit, signiOcai ex non esse ad e*sc pro,. . duclionem. Non aulein quoad angelos tantum
excellentiam babet, verum eliam qnoad oinnctn
, \ 95 .
niinistranlem virtutcm. Non dixii autem : Qui fc , , , , , c i t : sed, Qui facil, boc esl, conservans vcrlo
, * 5 . \
per quod facti sunt. Ilujusmodi cst quod et in
'
Evangetio dicil : Pater mcus usque modo opcra, , \ lur
, boc est, continel quae facta eunt, el effecla,
, \ , .
et cuslodil perinde ac facta sunl.
Vsns. 8. Ad Filium aulem : Thronus tuus, Dtus,
, ,
. , \, in sceculum sacuii. Angeli quidem, inquil. crea \ \ ,
tttra: sutii ct opcra : de ipsis eniia dlctum est :
. ,
Qui facit. Filius auiem non est crcatura: non
t e

8 T

8 8

Luc. i ,

35.

8 8

Katth. ,

3.

8 8

Psal.

XCVT,

8.

8 7

Psa!.

cm, 4.

8 8

Joan.

\.

THEOPHYLACTI B J L G A R l * ARCHIEP.

199

200

eni.ii de ipso eliaro diclum c s i : Qui facii, sed, \ \ , ,

, , \ , \ .
Kex, Doniinus, ac Deus. Thronus enim ei t r i tuitur, qui regnt esl indicium, ac thronus sclcr, , \
IIUS . Hoc autem esl adversus Paulum Samosa. ,
lensem, qui simplicem liominem inlrodticit eum
\
qui Oeus revera s i l , Rexque aelcrnus : et adversus
* \ .
Arittm.
' ,

Virga cequitalis, virga regni tui. En rursus aliud

regni symboluin.
. \ .
M

YERS. 9. Dilexisti jusliiiam et, odisti iniquitatem.

Hacc incamalo Deo Yerbo aplanlur, ceu carne taumilia recipienle.

,

.
, .

Propierea unxit te, Deus, Deus tuus, oleo exsttl , , .

tatwnis pra participibus tuis. Hoc adversus Judaeos,

.
cl Sabelltum et Marcellum pitgnat, uipote duas
, \ , \ ,
personas indicans, Deum et Dcum : et contra Mar- , \ \
cionislas, qui non putant Filiuin assumpsisse ,
carnem, quoniam diviniias non ungitur, scd hunia, , ' . nilas. Ail igitur : 655
Beus, unxil le Deus luus,
\ , , , ,
boc est, Paler quidcm tuus secundum divinilatem, ,
Deus vero secundum carncm. Oleo exsultationis, id
, . "
esl, Spirilu sanclo, prse aliis bominibus. Non enini
, ,
per inensuram Spiritum sanctum accepil Cbristus,
. 6
neque tit is qui pcr Spiritum operatur miriiica,
, , '
verum inuncttis esl praeseniia, adeoque tolo
\ \
unguemo, ac tolo inungenie. Participes autem
.
ejus siinl omnos spiriluales, ul qui cjus parlicipa, . \
tionc sinl sanclilicaii. Nam c l qui i n lege perfeclt
\ ,
n spiriiuales crant, pcr Cdera in Gbristum Spiri . \ Itnn sunt assecuti : obquam causam et Gltrisli, Q ,
.
boc esi, u n c i i , appellati sunt, ut : JSolite tangere
\ ,
Chrisios meos . El qui in gratia sunt Evangelii,
\
longc aperlius Cbiisli sunt parlicipes, ut qui
, \ ,
morlis ipsius sinl facti consorles per baplisma, et
, \
tincli Spirilu, qtri olcum exsultalionis dicitur, ut
, TfJ
qui a poccatorum tiislitia nos libcraverit, ac futu . " ,
roruni bonorum spc nos gaudere feceriu iQuod
, \ , , 6
vero, Deus, sit pro, Deus , teslis est fide dignus , *
boslis Symmacbus, qui ila inlerprelatur : Prople, , ,
rea unxii te, Deus, Deus liius, oleo lasiiiiae prx
. , , * ,
sociis tuis. Observa aulem quod, , cum arli- , , , \
culo, de Filio dicatur, propter eos qui urgeiit,
, \ 5,
qnod illud, \ , sioe arliculo, ipsutn
.
essc Deum improprie infert.
V K H S . 10. Et, Tu inprincipio(a).
Domine, terram D
), * ,

fuudnsii, et opera manuum tuarum sunt cali. Ne

, .
tiiii stipra audivcris quod priinogenitum introdii" ,"
cal in orbcm lerrarum, exislimes tanquam donuni
,^

rssc, qitod ei postrcmo daturo sil a Patre , com ,
monstrai eiim ipsius Conditorem fuisse, non in
, * , *
%

, 0

" Pfcal. xuv, 7.

Psal. civ, 15.

Variffl lectiones.
f

* 6ta .
^.

Nisi vorbmn boc inprincipio

exponatur nl in
pnnns vcrbis Concsis, id csl i n F d i o , frustra quis,
puio, laborabil iu co ul locum bunc cx psalmo u
(n)

rcferat ad Filium, cnm nibil praelerea in eo

uiicJo Filiinn qnis accipi posse oslcndat.

sit

201

EXPOSITIO 1N EPTST. AD HEBR/EOS. -

CAP. L

2f 2

. , novissimis lcmporibus, sed jam olim a principio.

; ,
Alque istud eitam esl conlra Paultim Samosaicn \ ,
scm. Afiirmat enim Ghristum ante Virgincm Mariain
, ,
fuisse, qnippc qui creaturae sit Opifex: necnon
'
contra Arium, qui ipsum minislrum, vel polir.s
.
inslrumcnlum faciebat, eo quod supra dixeral:
. " \
Per quem et uvcula fecit. Ecceenim bic ceu crcator
, \ , \
iiuroducilur. Observa aulcm quomodo scrmo (ta
, .
incrcala natura, et do dispensalionc inuiuo complicetur, alquc uii alias sublimia propter dmnitatem, alias vcro bumilia piopter bumaniiaiem proferuntur.
VERS. 4 1 , 1 2 . Ipsi peribunt, tu autem permanc^
,
, >
et omnes ul testimenium veterascent : et velui

\
*
amictum vertes eos, et mulabunlur: tu aulem idcm

,

\
ipse es, et anni tui non defieient. Majus quiddam
, \
.
, - quani sit creatio, hic inntiit Aposlolus, Iransfigtira
. '
tionem videlicel mundi. Mulabuntur enim omnia
, ,
a corruplione in incorruplibililaiem : ct adeo
. \
facile, u l s i quis amictum* tircuinvolvat. Quod si
pcrmulationcm illam in 656
melius, et mumli
\
creaiionem adeo facilc operatur, in iniuori operc
, \ ;
alterius indigebal? Porro baud parum solamiuis
;
, pr&let fidelibus in boc mtindo oppressis, novissc
res non iia perpcluo duraluras, c&lerum acceplc , . \ '
. ras inulationem: et quod is quein ipsi colunt, iu
sempiternuw permanet, semperque vivil. Anni

.
cnim lui non deficient.
VERS. 1 3 .
Ad
quem
autem
angelorum
dixit

eliquando:
Sede dexiris meis, quoad usque
ponam
,
inimico$
luot icabellum
pedum tuorMm J
Enrur*

;
9X

^* \ , \ \ \
.
,
,
* '
. , ;
;
\
.

sus animiim illis addil: siquidem futurum eral ut

ipsorum bostcs proslernerenlur, ei ipsorum bostcs
iidem csseul qui et Cbristo adversarenlur. At
vero nun tanquam Filius imbecillior cssel, idquqtie boc non possit, Pater dicilur subjicere
bosles : Filius enim qui ibi judicaiurus cst, muUo
magis bic ipsis rctribuet, verum ul osiendat quo
bonore Palcr Filium prosequaiur. Palrcm cniui
irasci bostibus F i l i i , quoniodo non cedai in gloriam Filii ? quoniodo non sil magnae in Filium
dileclionis symbolum ? Diclum autem est fnsius
liac de rc in priurc ad Corintbios: quae illic crgo
annotala sunl, rcquire.
VERS. U . Nonne omnes tunt adminiilratorii spi
"
,

I ritus, in ministerium mitti propter eo$ qui hmre
ditaiem capient saluii$? Audilorum nienles erigit,

;

ingentem Dei erga nos curam tn medium promens:
, \
quandoquidciu augelos nobis excellenliores ordina ' \
rit, ul inserviani uubis in rebus ad saluiem noslram
.
pcrlineuiibtis. Videlur autem quosdam perslrin \
gere, qui angelis intenti crant, poiissimum vero
\
ipsos llcbra^us in univcrsuin omues, qui lcgi,
, *
uipole pcr angelos iraditae, eorumque in ista
, \ ,
miuisleriis inbxrebaul, adeo ut hus eliam Cluislo
.
pra?foranl.
igiiur ipsis, inquil, inleitli silis:
, \ . "
1 1

Psal. cix, 8.
Variae lectiones.

.
P A T H O I . GR. C X X V ,

204

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

203

nam cl conservi nostn sunt. Observa porro quo- ;

, '
modo creaturia iton roagnam cxccllenliam tribuit:

quanquam mullum sil discriminis inier angelos et
.
bomines, nobis lamen eos proximos siatuit: crea , \ ,
lurai namque a crealuris paruni distant. Minislra ,
runt autein angeli in Veieri Teslamenlo mulla,
, , \ alque etiam in Novo ; Josepbo per insomnium
, \ ,
responsuin dant, pastoribus Evangelium annunliant,
. ,
in nionumento sedenies Resurreclionem praedicani;
, , \
et in Ascensione docebant eum sic reversurum,
.
queitiadfiiodum asccndisset. Ad Corneliuro vcnit
. , \
angelus *, ad Pbilippura venit angelus, ad Pelruiu
. "
eiiam in carcere, ac simpliciter innumera hujus .
modi. Considera bic angelicuro esse inscrvire
imo ipsius eliam Cbrisli. Proinde ejusmodi minislerium non est negligensalmi mortalium,
1 1

dum.
. Br.
657
CAPUT .

1. Proplerea abundantius oportet obtervare

nos ea quas audwimui. Quia, inquit, tanla est

. , ,
excellentia Filii qui locutus est nobis, supra pro ,
pheias et angelos Veteris Testamenli nrinisiros,
\
majori cura nobis observanda sunt quae dicii,
, quam quae lex loquitur: attaroen palam boc non
.
dicit, ne in principio eos ferial; \oluit autem ut
, ' * ,
ex consequenli hoc colligeretur. Nec vero Novum
. Tcslamentum Yeteri comparans baec dicit, absit,
* *
vcrum adversus opinioneni eoruin qui plurimnni
,
de Veteri gloriabantur, Novum aulem contemne\ , .
bant.
VERS.

Ne quando pereffluamu$. Hoc est, ne excidamus,

.
, ,
ne pereamus. Accepil aulem dictionem banc ex Q . " Paroeniiis: Fili enim, inquit, ne perefflua* : ut
, \, ^ * * $* '5u
osiendat lapsus facilitatem, el inleriius gravita , .
lcm.Nam quod prslcrfluit, haud facileredit.
^ , .
VERS. 2. Si enim qui per angelos dictus est sermo,
,

faelu$ e$l firmus. En revelat bic voluntalero suam. .

Pcr scrmonem autem per angelos enunliatum, vel
'
decalogus inielligendus e s l : verisimile enim esl
\ ,
angelos tum adfuisse, quibus gens Hcbixa com , \ \
missa fuerit, atque illi tubas faciebanl, idque
, \ , , ,
genus alia, ut ignem, caliginem, pcrinde ac in
*

Epislola ad Galatas, Ordinata per avgelot ; et
,
iterum, Accepitiis Ugem per diipoiiiiouei
angelo,
rum" : vel pcr sermonem omnia jussa per angelos
\
in Veleri Teslamenio dispensata, accipienda sunt,
, \ , \ . .
vot

in ploratu, in judicibus, in Sampsonc. Eam ob D

rem non d i \ i t , lex, sed, $ermo, u l ieu indicet.
Oinnia igilur baBc , boc est, vera sunl facia,
el ad opus iiilerminationes sunt pcrductse, neque
quidquam borum excidit
El ontiiis pravaricatio et inobedientia accepit
justam mercedis relributionem. Non bxc qtiidem,
ilia vero non itein, s< d oinuis, ncque quidquam
iiiultum pcniiansil. Pocaam autem mercedeni appcl" L u c . ,24.

" A c l . , 10.

E c c l . , 18.

, , ,

,
" .
,
, \ .
, \

Gal. , 19.

* ' \ m.

, , \
\, \ .

Vari lectiones.
* .

* ,

Act. , 53.

EXPOS1T10 EPIST. AD HEBR/EOS. CAP. I I .

205

206

, ' '- lat, etsi vocabulum in bonam parlcm

accipialur: at non perinde

Aposlolus.

VOCUQI

curain geril

VERS. 3. Quomodo nos effugiemus, ti tanlam

,

neglexerimus talulem ? Ulic sermo est, bic vero

; , .
, ' salus. Quod si illic salus fuerit, non lamcn roagua
, \ erat; siquidem ab adversariis liberabanlur, bonaque terrae accipicbanl: hic vero magna prorsus
. , csl; proplerea dixil, tantam. Mortis eniifi dcstruc,
, \
lio, dseiiionutn interitus, ac coclorum rcgiuim,
, \ ,
oinnia bac per ca quae Filius lociitus est, nobis
.

evcniunl.
Qucc cum initium
accepisset enarrari
per
6 5 8 Dominum, ab eit tpii audierunt, in not con-

" &
,

.
^,
, ' '
, *
* \ > \
' \
. 0 \ .
. '
\ ; ,
,
\ .
* \
. .
, ,

firmala est. Fidem verbis stiis concilians: Salus,

iuquil, ba?c non per propbetas aut angelos cst
promulgaia, verum ab ipso omnium Domino, ab
ipsoque fonte principium sumpsil: deinde transiit
ad nos. iirmiier aique fideliter per eos qui ipsi
fuerc Yerbi spcciaiorescl ministri, id quod el Luras
ait. Nani ipsi nos cerlos reddiderunt. Quomodo
igiiur alio iu loco sese non ab boroinibus audivisse dicil ? Quia illic arduum erai et necessariuni,
quo urgebaiur, nempe, conGrmare se non cese
bominum discipuluni. Calumniabanlur eniin eum,
ceu Dominum non audivissei. Quare periculuui
erat nc praedicalionj ejus apud discipulos suos nou
adbiberetur udes. Nunc autem non est lanta contirmationis neceasilas. Neque enim llebrais prac-

, \ \ . "

\ *

dicavit, ncqtie apod islps male audiubal, lanquam

_ /
. -
*.f
_*

,
z
, * .

. discipulua
:~ :.... essct,
.el
uon _:^:
.
bominum
Cbrisli. Ycl
quia bic i i i f c r l : Conlettanifi Dco signis et portentis,
innuil quod non ab bomioibus b#c, sed a Deo
acceperil.

Y E R S . 4. Conlestanle Deo signuet porienlis. Cuin

.
, .
dixisscl Confirmala ett, indicat jam quanaoi islud
, ,
ratione faclum sil. Ne eniiu dicat aliquis, Qui
, * ,
audiverunl, iinxerunt: Deus, inquit, tcstimonium
. , \, \, siinul reddit. Non euiui leslimonium daret, a\ fig \ , \,
menia fuissent. Testanlur, inquit, ipsi, Dcus verp
xol . " simui lesliiuouium iilis exbibel, I I O I I vocera ali, .
quam edcns, sed per signa ct prodigia conliruians
alquc slabiliens quac dicuut. Deo ilaque crediiuus,
non boniinibus.

.
D
Et variii virtulibus. Cbarismaluin copiam iudi , , .

cans, d i x i l , variii. Nunquam enim lanta ei tam
.
varia signa facU smii. Quoniam aulem el praesli \ , , 6giatores mulia edunl, adjecil virluiibus. llla cniiu
.
, ' ,
non sunl virlules, sed imbecillitas, et imaginatio,
\ , \ .
c l r e s inanes.
) ,

Spiritus sancii dislributionibui , secyndum
. \ suam voluniatem. Atque boc propler eamdeui cau. \,
sam iniulil. Quae cnim praesligiatorum. sunt, non
' .
Spiritus sancti sunt, verum immundorum daemo . *
inim imposluric. Porro, aliud quid.lani ijinuil.
,
Yerisiuiile eniin erat mullos esse apud Uebneoe,
1

Varice lectiones.
o.

i07

T H E O P I I Y L A C T I B U L G A R l / E ARCHIEP.

qui cbarismaia baberenl, ista vcro dcfectssc prop-

lcr eorum torporem. Ut igiiur cos in boc corisolelur : Disliibulioues, inqtiii, Sp ritus juxla ipsius
volun.alom factjn sitnl; ipse novil quid cuique
condut:at, sicque donum suum parliturel graiiai.
Sacpe ob impuram vitam aliquis nonaccipil doiiuui;
ac rursiis cui pura esi viia, saspe item non accipit,
ne aUullalur: ideoque bnniilibus el simplicibus
polius dabantur.
VER9. 5. Non enim angelis subjecit orbem
659
(uturum. Demoustians adbuc Filii
cxccllenliam, qua angelos exsuperal: Non bis,
inquit, subjecil (erraruni orbem, vel mundum
hunc, sed Filio. Futurum autem dicit, quia Filius
Dei semper cral, orbie vero terraruin prodticendus
erat, qui antoa videlicet non fuerat. Quantum
igitur alliiiel ad sempilernam Filii essenliam,
orbis fumrus cral.
De qno loquimur. Hoc eei, de quo supra d i x i imis, Cum iniroducil primogemlum tit orbem /errre. Ne igilur alium orbeiQ inquiral inens lua seducia. MonuuUi autem per futurum orbem, futuriiin mundum huellexerunt ; De quo, inquil, nos
omniuo ioquimur. Tum enim angeli ut servi assisl e n i ; Filius autccu ui judex sedebii.
t e n ( e

208

.
, \
.
, .
'
* ,
. \ \
.

.
"
/ , \
, ,
. ,
\, ,
, . "
, .

.
, \
, "

.

. ,
, , ,
.
.
V E R S . 6, 7. Testificaiui
ett autem quidam alicubi

,

dicem: Quid est homo quod memor es ejm ? aut Fi-
;
lius hominis, quoniam visita* eum ? Minuisti eum
,

;

pauh minut ab angelh : gloria tt honore coronasti

*
eum, et omnia subjectsli $ub pedibut ejut. Non ex

plicat nomefi aucloris, quia dispulai cum Scriptura- . , <

rum gnaris. Hiec aulem omnia generaliin de uni .
versa humana nalura dtela sunl, speciaiim lamen
\ Chrislo sccundum bumanitaleiu quadrant. Nam
, '
Filius Dei bumanani naturam, qiiaenlbil erat, v i . . \
sitavil: qua assumpla, sibique unila, cunclis su- , \ perior est demonstratus.
, \ ,
.
V E R S . 8. Ineo enim quod omnia ei wbjecit, nihil di ,

miiit non $ubjectum ei: nunc autem nondum videmus

e\ omnia subjecla. Quia perscculionibus illi obnoxii ** .

crant, ac adversa paliebanlur, ne objicianl : Qui
, \ , *
dicis Deum omnia subjecisse, cum nos perseculio- , .
nem patiamur, atque exagilemur misere ab bosti- ;
busipsius? Iiaque nondum subjecli sunt ei, scd
, \ *
decipis nos : propterea, inquit, ne tumultuare, ne ,
que pusillanimis eslo : fulurum esl enim ul oinnia
. !,
ipsi subjicianiur. Proplereaenim Scriptura dixil quod
', , \
subdiderit, quod omuino cveiiluruui esl, eliamsi
, .
oondum contigerit, quasi jam eveneril, ponens.

Ne igitur moereas quasi acerba paiiaris : nonduin
, , omnla superavil praedicalio, nondum lempus adest
.
ut perfcclesubjiciaiitur; subjicientiirtamcii omnuio.
"

V E R S . 9. Eum autem, qui modico quam angeli minoratns esl videmus Jesum, propler passionem morlis, ,

C

11

Varia* kctiones.
** ^ m.

, s

209

EXPOSITIO EPIST. AD HEBR.EOS. -

CAP. .

210

.
gloria et honore coronalum. Conalur ostendevc, ea
0 ,
qnae dicla sunt, Cbrislo convenire, ct ail : Eliamei
\ IJarza , illud, Omnia subjecisti, nondum vidcattir ipsi qua , \ drare, alqui monstravimus omnmo hoc c.venturum,
. ' , * At vero illud, parum quidihni ab angclis imniinu, . \ ttiui esse, bnic polius convenit qnam nabis : ct ; ; , enim ille triduum apud inferos commoratus m
t / ,
bomo, paululum inferior factus est angelts, quan ,
rioquidcm (J60 illi prorsus non sint obnoiii morti.
, .
Nos vero qui ul pbirimum corniptioni sumus ob,

noxii, baudparum cerle, sed omnino mullum ange , .
lUsumus inferiores. Gloria porro elkonore corona, .
lum esse propler pauionem, illi roagis convenil,
, ". '
quam nobis. Dicetts aulem, passionem morlis, vc \ , ;
ram morlem indicavit. Non emin vana monis an , paritio fuit, scd passio operosa. Meminit anlem
. \ , \, \ crucis el mortis, ul persuadeat cis gonerose ferre
\ ,
afflictiones, ad Praceptorein octilos defigcndo.
\ . ;
Qjin eliam gloria, inquil, el bonor crux ilUfuil :

proinde et vobis arumnae el crucialus in gloiiam
;
cedent. Qttid igilur resililts ab bie quae corouaiu
pariunl? llie pro le servo passus est, tu vero pro
ipso Domino luo atlligi non snslines ?

Ul gralia Dei pro omnibui gttttarel mortem. Deus

enim non ex debito, sed ex gratla Fiiium suum nobis
. ,
dedit in morlem, non pro fidelibus tanturo, sed pro
,
universo lerrarum orbc. Etsi enim omnes noii sunt
, * ?.
servali, ipse tamen quod sui officii erat implevit.
, '
Pulcbre aulem dixit, gnttaret, Nam veluli revera
. / ,
.
" , Q guslassel, sic, modica in merle facia roora, proti ,
mis resurrexit. Unde et secunditro boc preeiamier
" \ ,
esl angelis, quoniam superior morte demenstrattt*
. "
est. Perinde enim ac mcdicus animadvertens *gra ^ tum meluenlem praparalos sibi cibos degustare,
, , ipse prior deguslat, uii agrolo audacler eumeve
\
persuadeal, hunc ad modum Dominus, videns nos
, - meluere moriem, guslavil eam, licet nulla neces , . sitate urgretur : non enira tlli subdilus erat, sed
, ,
toium ex gralia egii, ut cum oslendisset eam nihiu
, ^ \ .
csse, persuadeat ctiam nobis adversus illam con01
fidere. Nesloriani autem depravanlcs Scripluram,
>\ , , dicunl: Ut absque Deo, pro qoovis gustarct mortem,
- ,
ul probenl cruciQxo Cbristo non adfuiese divinita * ,
lem, ut quae secundum personam ci unila non fue. ^ ^ r i t , sed secundum babilum. Quorum ineipienliam
orlbodoxus quispiani ridens : Eslo, inquil, ila sc
, , , ,
babcat Scriplura, ul dicitis; pro nobi&tajncn vel sic
.
eril quod dicilur. Deo enim deinpto* pro quovis
, ,
alio nioriem obiit Dominus, eliam pro angelis ipsis,
,
ui iniroicitiain eorum erga nos soiverel, ac laiHiam
, \ .
ipsis acqnirerei.
Y E R S . 10. Decebal enim ip$um, proplerqueni om" , ' . ,
nia. Ilocesi, Pairem : propier ipsum anlemom ' , ,
nia, hoc est, ipee est auctor omniuui.
.
El per quem omnia. Animadverte, per quem, ad
* . " ,
, Palrem relaiuin. Nam si imminulionis eseet, solique
. , , \
4

1 5

\ .

VariflD lecliones.
" , , 0.

SU
THEOPHYLACTI B U L G A R I i B ARCHIEP.
212
Fiiio conveutrel, Patri non apponeretur. Disce au- , \ .
l(*m quid significat, perquem. Quia dixerat, prapter
\ , . ,
quem omnia . ne quisquam absurdnm quid- , ,
piam inlelligerel, 661 <l as omnibus ipse in- ' , , \
ifigerel, quandoqoidem et prapositia, propter, ., ,
laie qniddam significet, veluli si dtcamus, Pro- , " ,
pler bominem producta est crealura, i n t u l i t , , ' , , ' , ,
per quem, interprelans illud propler quem, sic i n - * . " \ \
lelligendum, quasi per ipsum, boe esl, ab ipso , " , , ,
facta siut omnia. Hunc ad roodum igitur et de F i - ' .
lio si dicatur, per quem, accipe pro, a quo.
, Qui mullos ftliot in gloriam adduxerat, auctorem
salutis eorum per pauionem comummare. Adhuc i l -
,
litis, Gloria et honore coronasti eum, *mcminit. . " ,
.

"

;Quod
autem ait,
est ejusmodi
:, Quod
benignita
*
~
~
, - .
u v

'
"
'
lcm suam decuit, id Paler fecii, cum primogeni- ,
tum omniiim filiorum, qui gloriae ejus par-
,
ticipes futuri erant, clariorem et splendidiorem
omnibus commonstravit per passiones, u l osiendai ,
ctiam aiiU quoroodo sit ceriandum. Principem an- . , ,
tem salulis appellat, hoc esl, auctorcm. Observa au- . " \ , \
tem qtiantum sit discrinien: ipsc enim Fiiitis est, et ' \ , * , \
nos filii eumtie : sed ipse <)iiidem ealvos facit, nos
vero salvi efficimur : conjungimur ipsi, el rursus ,
aeparamur. Per illud quod a i i , Qui mulioi filiot in ,
qloriam adduxerat, ipsi communicamus : per is- . ,
tud vero, Auclorem salulis iptorum, distamus ab , \
ipso.Observa autem affliciioneg esse consiimmatio- , , \
nem et causam salulis : et qui pro quopiam pali- \ . ,
u

, T

liir, non illum solum adjuvat, verum eliam ipse Q , \

clarior redlitur et perfectior. Consiimmationem
autem bic inlellige gloriam qua gloriflcatus est : , ' ,
. \
alque banc secundum humanilalem intcliigc. Vel
\ , ,
quod naturaliter quidem babebat gloriam, caelcruni quoad nos inglorius erat, utpole non agnilus. , * A i vero cum post crucem cogniius et gloriQcatus . 0 , .
fuerit, accipcre dicitur gloriam, quam cum natura \, -.
babebal, certe a nobis delatupn non habuil. Divus '
aulem Cyrillus perfeciionem immortalilalem dicit,
. ,
qiue quidem Chrislo, qnatenus erat bomo, defuii : . \
< omplcvit aulem banc ipsi Pater per resurrectio- &>neni. Postquam enim resurrexii, non porro in eum
.
inors dominatur. Quin et universam naturam in
ipso bac perfectione dignatus est.
V E R S . 11. Qui enim tanctificat,
et qui santifican- jy , ,
, \
lnr, ex vno omnes. En rursus indicat noa esse .
fralres Cbristi, lanloque affiecios bonore. Qui enim , \ . "
tanctificat, boc esl, Cbrislus; et qui sanctiftcantur, \, , , cl boc est, nos, ex uno omnes, boc est, ex Paire : at , , , , ,
ille quidem ul gerraanus Filius, el ex ipsa subslan- . ' , \
lia Patris : nos auiero veluli creaiurac. Animad* , .
verte aulem excelleuliam quamdaro vel in ipsis dic" .
tionibus. Ille sauclificat, nos atitem sanclificamur.
, . " \ ,
Proinde ei identiias esl et cxcellentia.
\ .
Propler quam cautatn non erubescit [ratres eos vo ,

?*>
cnre. Hoc etiam in loco 6 6 2 excclkntiam observa.
. " .
#

Vame locliones.
1 7

* .

213
EXPOSITIO I N EPIST. AD HEBfUEOS. - CAP. IT.
2tl
, ,
Per bdc enim quod dicil, non erubescit, indical
,
Itoc non esse naturse rei, sed paterni affeclus
. \
>* , , \
\ .
' *

.
, \ ,
\ ** . \
. , \, ,
,

.
' .
\ , , \ . " , \ ' , , ^
\ , \
? , ; ,
\ , \ \ .
* , ,
, ,
, '
* , .
\ , \ ;
'\ \
, ,
\, * *
, ,

' , . '
.

ejus qui non erubescit. [Elsi enim ex uno simns,

multum tamen est iniervalli, quanlum videlicct i n ter Creatorem et crcaluras.
VERS. 12. Dicens : Nuntiabo nomen luum fratribui [meis:
in medio Ecclesice laudabo te
Carne indula, induit simui fraiewitalem, ac sixnul
roiit fraternftas. Hursus autem inde excellentia
prodil. Denuntiabo enim, inquit, iis qui tencbris
circumsepli sunt el ignorantibus. Non est dissiinile
ei : Nomen luum hominibus manifestavi
VERS. 3. Et iterum : Ego ero fident in em.
Per boc ilidem indicat se bominem fratremque
nosiruin facium esse. Perinde enim ac quilibel hoininum, sic el ipse confidil in eum, boc est, Fa
trem : simul monstrans nobis, utsoliDeo coniidalnus, quandoquidem ipse qui Filius erat el nibH
indigebat, in Palrem tamen confidere sese dicat.
NoimuUi vero sic imellexerunl: Quia, inquiuni,
gupra ChrUlum fratrem dixil, infra aulem patrcm,
in medio declaral illa qtiidem esse noniina dispensationis postremis temporibtia patefacta* : semptlcrnum aulcm nomcn ejus, quod omnia gaecula
praeeessit, Deus csi. Qu's enim in aliuin proprie
confidit, quam in Deum? Perinde quasi dicat : Ne,
cum fratrem et palrem cum esse audilis, exislimetis eum esse unum ex viilgo : Deus est, inquit, in
quem (iduciam esse collocandam Scriptura tesiatur : ut sermo non s i l ex persona Christi, sed propheta? dicentis : Ego propheta ero Gdens in ipsum Chrislum, ui Deum. At vero ista acceptio non
quadrat.
KaX * & Eliterum : Ecce egoet pueri, quos mi/ dedit
.
Deui. Hic Palrem quidem nostrum facil Christuin.
. , ,
bedil autem, est ob bencplacitum Patris quod h>
\ .
Filii incarnaiione exbibuil. Nisi enim ipsi ptacuis ,
sel ul Filiua incarnarclur, nequaquam ei liberi
.
fuissent.
'

VERS. 14. Quia ergo pueri communicaverunt cnrm
,

et sanguini, et ipt* similiter participavit eiidem.

. Pudeliant igiturqui asserunt euni per imaginatio \ .
ncm et apparentiam advenisse. NOD soluni enim
, \ - dixit quod parliceps fuit carnis et sanguinis, sicut
, , , \ * pueri, boc esi, reliqui bomines ; alqui eliamsi boc
, \ , .,
dixissel, salis fuissel ad confirmauduni, quod vere
* \ ,
, incarnalus easel; veruui eliam similiter adjecil, ul
, , \
a noslra nibil differenteui et veram incarnatioaem
.
nobis exbibeal.
"

Ul per mortem destruerel eum qui habebat mortis
, ,
. imperium,hocest,diabolum. Causam rcddil divinae
. ", \, dispensalionis. Ul per raorlem suain, inquit, quani
, , \ snscepil, ul carnis el sanguinis videliccl parliceps,
, ,
deslruerel diaboluin, qui imperiuin 6 6 3 ^nebai
. ; .
morils. Quomodo? per pcccatum. Quia enim per
%

"Psal. xxi, 23.

* Joan. xvn, 6.

Variee Iccliones.
:** .

1 1

, \ \ . \ .

21

THEOPHYLACTI B l

ptimaui illam
inobedienliam bomines pcccarc
fecit, ipse fuil qui niortem condidit, ipsa vcluli
imlite ac forlibus armis
advcrstis bumanam
naturam utens. Hac ipsa igitur Chrislus etiam
utus cst adversus illum. Quod rcvcra iiiuliae
potenti:e ac sapienliae fuit, jugulare bosiem
iis armis, quibtis ipsc mullos jugulabat. Qui<!am aulem sic intellexerunt : Eum qui babebat
p<*ccaium, inquinnt, hoc esl, diabolum : peccalum
cnim cst foriiludo roburque morlis.
V E R S . 15. Et Uberaret eos qui timore mortis per
totam vitam obnoxii erant mvituti. IIoc cst, ut
libeiaret homines, qui senri erant moriis, metuebantqne sibi ab ea, illiquc obnoxii erant, boc esl,
dclenli scrvilule quae sub ipsa erai, ul quae nondum
ral dcstrucia : vel quia in limore continuo vivebanl prisci morlales, semper sese mox mortturos
oxspectantes, ac prae ista formidine nullius voluptaiis senstim accipere poluerunt. Hoc enim
adumbravil, cum dixit : Per totam vitam. Obnoxii
iiaque eranl serviluii, hoc cst, seniper limebant,
vou servi doininum asperum, ipsam morlem, nullam plane voluplatem e re aliqua percipieulcs. Hinc
vero collige, quod is qui roortum mcluil, cxpers
osl libcrlaiis omniiimque servus. Porio, islinl fidelibus affliclis est solatio : siquidem illi acli el
carcerlbus maucipati liberius ac jucundius vivuni
qriam i i , qui oliin sununis in deliciis vitam ducerc
videbanlur, quando vigcbat mors el vires snas
obttnebat. Naru illi morlis metu concussi, servi erant : vos aulem ab co melu liberati
csiis.
V E R S . 16. Nutquam enim anyelot apprehendit.
Iioc est, non angelornm naluram assumpsil, neque oatn gestavil. Hoc aulem muliam erga liumaiium gcnus cbarilatem Dei indicat. Quod eniin
angelis , inquit, non donavit, hoc liominibus dedil, ut ex ipsorum natura carnem assumeret.
Sed semen Abrahce reprehendit. dixil, suscepit, sed apprehendit, ut ostendal quod fugienlem
naturam nostrain, et lotigius remotam inseculus
ait, et antevertens apprehenderit, complexusquc
sit, sibi unicns, ac sistens ipsam a fuga qua ab
ipso fugiebat. Non dixil aulem, naturam bominum, scd semen Abrahce: partim quidem cupiens
eos attollere, ac generis ipsorum sptendorem
commonslrare, et quod in boc sint gcniibus cxccllenlioree, quatenus ex ipsis est Dominus. Sempcr eniin ipsis, ubi citra oflensam licct, gralificalur : partiiu vero promissionem eis ad iuemoriam revocans : Tibi et semini tuo dabo lerram
hanc .
664VersVnde debebat per omnia fratribus
asiimilari. Quia placuit ei semel nostram appre-

G A R L E ARCHIEP.
216

; ,
,
\
. *
. " \ 6 \
,
.
, , , , , \ \ .

\\
.
, ,
, , \
, , *
, *
, \
, \
.
, ',, .
" , , ,
, ,
. " ,
, \
. \ , \ ,
\ , . >
) ,
.
1 1

.
, ,
. ^
. "
, \, ,
, , .

.
, ,'', ,

,
\ , \ , \ *
. , ,
,
*
, \ ,
\ ,
\ ,
\
,

) \
.
"
. , \,

Cen. , 15.
VariflB lccliones.
' .

** .

2
EXP0S1TI0 EPIST.
,
, , , , , ,
, .
m

H E B R ^ O S , CAP. I I .
218
liendere naluram, conseqacns cral prorsus pe
omnia ipsum nobisassiniilari, liocest, 01 naseerolur,
ui alerciur, cresceret, omniaquc palereiurqiia?
oporierel eum paii, cl tandcm ut iuorerelur : buc
ciiim est per oinuia asaimilari.
r

Iva

,
. ' , \,
, * ,
\ . ;
, \
, , '
, ,
. , \ ,
, \
,
.

Ut misencon (terel, el fidelis Ponlifrx in iis qum

$unt ad Deum. Nullam aiiam ub causam carnem
uoslram accepit, inquil, quam ut nofltri misereretur, ac erigerel uYpressos. Qua istud raiioncT
Ponliicx noslnr faclus, ac offerens carnciu bauc
quam ex nobis assumpsil, loco alleiius cujusdaui
sacriflcii, u l a pcccatis nos mundaret, ac niedialor nosler essel apud Deuin. Hostes cnim ejus
crainus. Fidelis aulem, pro, vcrus, el qui possil
pontificis opujj implere : boc enim esi veri pontilicis uificium, neinpe, a peccalis iiberare eos quorum esl pontifcx : vcl quia gralus est Deo ia suis
ad eum intercessionibus.

.
" , *
, .
,
, .
, , ,
; " \
, ,
, \ ' , \ . \
, , \ ,
.

, \ .

Ut repropitiaret delicia populi. Planmn fecit

quid sil, fidelis in iis quas sunt ad Deum: boc esl,
i i l placet atque expiet peccala populi. Id enim i n gens arguineiilum esi cbariialis suae, qnod omnia
fecil utpeccata tolleret. Cur autem non dixit, peccata orbis, sed, populi? Quia aulea rationera gercbal Judaeomm Dominu*, qui populus ejus erant ,
propler qnos iupriniis vencrat, ul bis conservalis
el alii salvi Acrenl; clianisi diversum factum sit.
Unde et angelus ad Joscpbuni ail : Ipse $ervabit
popuium tuum peccath \ Judaicaro itaque nobiliiaiein bic indicat, etquanto in prelio fueriiuapud
Duiuinum.

* ) ),

.
*
\ , \ .
" ,
, *
\ * \ \ \ ,
, \

, \,
'
\ .
\
\, \ , \
. " ,
/ , \ -
. , \
* ,
, \ ,
.

V E B S . i 8 . In eo tnim in quo pastus est \% tt

ientatu, pol$st eis qui Untanlur auxiliari. Huiiiile
qutdein hoc, el vile, Dcoque M d i g n u m videtur.
Cum enim Paulus de carne disscril, omnia bumilia loquilur, verumtamen non esl iiidignum carne.
Neque boc m i r t t m cuipiam videri debet : quandoquideui el de Patre qui non incarnatus, pleraque
ad iiominem peitinenlia et bumilia Scripmra loquatur, u t : Dominus de coclo prospexit, et vidit filio$
hominum * ; ac : Descendam el videbo * , innumeraque alia bujusmodi. Multo polius igilur de
Cbristo incarnato, et in carne passo, praeserlim ul
certiores redderentur auditorcs, et proplcr ipsurum
imbccillilatem multa dicla sunt. Elenim bomines
expericnliam omnibus aliis certiorem arbitrantur.
Quod aulcin dicit, esi hujusmodi : Non qualenus
solus Deus novit, vcnun eiiam qnalenus bomo novit
per cxperientiatn. Nam ipsa Cbristi caro baud
pauca loleravil : novil quid sil 665 afflictio,
uovit quid sii lcnlaiio. Itaque polest auxiliari, boc
cst, promptuscst ad uianum compassionis aCDiclis
porrigendan).

Matih. i , l \ .

Peal. x m , 2.

* Gen. xvni, 21.

VarifB lcrtiones.

219

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

CAPUTHI.

. .

220

V K M . 1. Unde, fratres $ancli, vocationii eotletth

", <\ ,

partieipes. Unde, hoc est, postquam talem ipsum . , ,

Pontificem esse dixi, nimirum Adelem, et q u i p r o - , \
pilius esset pcccatis noslris, et posset nobis auxi- ,
Jiari: considerate islbuc, et invemetls omnino sic .
*
,
sese liabere. Vocationis aulem ccelettis partieipet, , ,
,

*
,
d i x i t , boc est, illic vocali eumus : nibil ergo
bic quxramus : illic merces est, iltic retri- .
bntio.

Considerate apostolum et panlificem con\emonu

. *
noitra* Jeium Chrhtum. Proptercarnem omnia sunt
humilia, ut eaepiue diclumest. ApostoluS itaqne , .
ideo dicifctir, qnod sit abfrgaltis ad oves domns , '>
. '
.
Israel. PoiUifex autein confessionis nottrce, hec est,
fidei :non enim legalis cultus Pontifex eal, eed , -
,
nostrae iidei.
.

,
xat
YKR8.2. Qui fidelit *1 i qui ptatftcit Ulitm,

sicut Moses ttt tola domo ejuu Cbrislum Mosi .

autoposiiurus, ponlificalum in medium protuiil, ,
cl buic et illi populum coinmissum inquiens, , , *
niajora tamen Cbrisio qnam Mosi concredila , ' \
.
fuisse. Principio tainen statim uon indical eam
excellentiara, ne resilireol : eiiamsi namque fide- , \ \ ^.
lce erant, omnino tamen adbuc adbaerebant . * ;
Mosi : inlerim lamen Doniinum illi adsqual, , ,
inqutens : Fidelis est ille P a l r i , qui fecit eum \
pontiftcem ei aposlolum. Non enim bic de eseentia? . \ rationo sermo est, verom de coinmissione. Fidelis Q ;, \
igitur est, hoc est, benevolus, curam gcrcns eo- , , ,
rum qnae sunt Patris, et non sinens ea corrumpi, , \ ,
aed salulein poiius eorum quxrens. Quemadmo- ;. dum et Moses in tota domoejut, boc esl, in populo. , , .
Dumum enim popnlum vocal, pcrinde ac nos cou- , \
etievimus diccre, llle ex hac domo cst. Caeterum, , . ,
Ejus, sive Doi, sive Mosis. Nam et Mosis dicebalur , . \
poputus, u t : Populut tuug peccavii. Tanquatn pro , , curator el oeconomus domus, inquit,sic erai Mosos . , \, \ ,
.
in populo.
VERS. 3, 4. Ampliori enlm glorice i$te pne Vote
dignut est habilut, quanto ampliorem honorem habet , *
domo U qui fabricavU iliam. Omnii namque domus
.

fabricatur ab aliquo. Qui autem omnia creavit, Deus

eit. Ecce liic cst excellentia qua Dominus Moscn D . \ ,

exsuperal. Fidelis, inquit,eral el ille in lota donto,
; . \ ,
boc est, in populo : verunitamen ei ipsecral unus , ,
ex domo. enim el ipse perinde ac caeteri;

etiamsi saaclue erai, etconservusipsiserat: quem- , - \ , \
admodum in 666 dibus procuraiores, etiamsi * \ , \
ea?teros praecellaiit, aliis laraen conservi sunt.
,
Quoniam igilur ct ipse pars domus erat, conditus
\ \ ,
sl et ipse a quopiain, el qui condidit ipsum, ex- \ , \
cellii eum omniuo. Condidit aulem cum Filius . "
, \ ' ' * *
Dei, qui carncm accepil, et ponlilex propier ipsum
\ . "
a u d i i l : excellit itaque euin. Animadveite kaque
9

Variao lecliones.
, ?

iu.

* .

'

21
E X P O S I T I O I N EPIST. AD HEBRiEOS. - CAP. I I I .
m
, quomodo coinparationem a carne auspiraltis c s i :
conscendit autein ad divitiiiatem, et condilorem
, \
opcribus incomparabililer praeslantiorem esse de .
monsiravil.
,
VERS. 5. El Moiesquidem fidetis erat in lotadomo
,
*
ejut, tanquam famulus, in ietlimonium eorumqua
. \ dicenda eranl : Chrhlus vero tanquam Filiui.
En
, ;
aliam hic praestantiam adducit. Moses, inquii, eral
, , -
fidelis vcluti minisler, propterea constituliis nt
, \
Domini negotia caeieris famulis explicarel, atque ut
. \ in judlcio Deo lestis esset eorum quaedicta eranl.Si
\ , , ", ,
cnim coelum ac tcrrani vocet tesies,quemadmodiim
\ , , * illud : Avdi cmlum, el austulta terra * ; et valles,

'
ut in eo Iuco : Auditc vailes fuudamenla
terr& ;
. , ^ multo magis bominem. Chrislus auiem fidelis est,
,
ul Filius genuinus el baeres, res Palernas admini . \ straue sectindum Pairis voluntaiera. Magnum autein
\ .
el omninoincomparabile discrimen est inier lalein

Dominum et servum.
'
,
VERS. 6. Indomo$ka: cujut domusnos numus.iifi ^

duciam et gloriationem spei ad finem usque firmam re, .

tineamus. Doiuus Mosis eral populus, rujus et ipse

, \ .
pars eral. Cbrislus ctiam domum habel, aos v i , '
delicel : at si ad flncm u$que persisiamus, neque
, \ . decidamns. Hic enim adborialur eos persevcrare


in afllictionibus, el non labefactari : bac eniin ra , \ * lione erimus domus Dei, perinde ac eral Moses.
, . Laudat aulem eos, ostendens quod inceperinl
, , \
quidom, oporlet anlem el finem addere. Pulclirp
. , $ Q auleiu dixil, fiduciam et gloriuiionem spei Firiniler
.
\ ,
enim quispiain sperans fuluram compensationem,
, , - jam indc gloriatur, ceu qux sperarit, praesto sinl,
, , nec animo dejicitur, sed ftduciam polius babet,
/^ ,
si quaudo aflligatur propler dileclum $ibi Cbri .
slum.
, *
YERS. 7, I I . Quapropter, sicut dicit Spirilus $an ,

- ctus : Hodieii vocem ejut audherilis, nolite obdu~

, - rarecorda vestra, ticutitL
exacerbalhne, lecundum
,

diem tenlationh in deterlo,
ubiUntaverunlmepatm
'
, - vettri, pr$boverunt me, cl videriint opera mea qua/
,
draginta annis. Propter quod infemn* (ui genera .


, tioni huic, el dixi: Semper errant corde : ipA

tem non cognoverunt viat mea$. Sicut juravi in ira
.
mea, li inlroibuut in requitm meam. De spc dispu ,

tavil, ac quod mercedem aliquam et requiem pro

. , laboribus quos bic toleramus, illic exspeclare opor ,

teat ; aique istud ex propbela 067
oslendil, qui
\ \ * dicit, quod i i qui credunt, in requiem introibunt,
\ ,
quemadmodumqui non credunl, non ingredientur,
,
ul neque oliin i l l i . Nain Hebraii poslquam marc
,
Rubrum pcriransissenl, ac in deserto innuinera Dei
.
erga se CUHE el potentiaD indicia acccpisscnt, de ,
creverunt speculatorcs miUcre.qui lerra2 naturam
\ \
explorarenl, ad quam ingressuri crant. Isti vcro
, qui profecti fuerant, rcversi suwt, naturani quidcm

4 1

* Deuu xxxii, l .

Micli. , 1, 2.
Varifle lectiones.

223

THEOPIIYLACTI BTTLGARLE ARfiniEP.

2:14

lerraj admiraules, sed asscvcrantes inexpugnabiles , esse liomincs qui eam tcrram inbabilarenl. Popultis . ,
jgiiur, cum debuissel expctidcrc Dei insuperabilem *' , pulenliam, conslernali poius sermonibus hisce, .
iminiiurabaiu, aique in jEgyptum revcrli oporiere
ceiisebanl. Indignalus itaque Beus quod adeo ce; , ? , * , \
leriter lot admirabilium operutn suorum memoriam
repnlissent, juravii non ingtcssuram generationem . \ ,
illam qua. murmutassel in lerram proniis
sionis : omncs eliam perierunt in deserlo, ,
prxler Cbaleb et Jesum. Quia igilur David post \
, \
giiieraliuneni illain Ioqucns, dixil : Uudie si vocem
cjus audiveritis, non obduretis corda vestra, ne . \ I * \
,
cadcm patiamini qtue majores vcstri, ac orbemini
requie : vidclicct quasi alia qua?d;im sit irquies , ,
4%

quam nos oblinerc dcbemus, ba?c dicil. Nam si

revera requicm acccpiss^nt, quam ob causam diccr c l ; Hodie ne induretia corda vcslra, patrum veslrorum Inalar, ne non ingrediaiuini in requiemt
Quae igilur alia est requies prarter regnum coelorum,
ujtis imago fuit et Sabbatum, et lypice factus ingressus in Palestiiiam pcr increduluc generalionis
lifios? Tres enim sunt quictes : prima csl Sabbali,
in quo Deu9 quievit ab operibus suis, de qua nunc
Davidem non esl loqui verisimile, u l qua; olim sit
facia. Allcra cst, ingressus in lerram promissionis, in quam ingressi Judici cessaiuri eranl, ac
quielcm babiiuri a praeliis et errorc. Ncque de bac
nunc dicit: Palaestina eniin oumino lum occupa! a-

,
, *
, , . \
, ,
, ,
; * , ,
, \ ;
,
, , \
: \, \ ,

lur ab Hebraus temporibus Davidis. Quomodo i g i - Q ,

tur de bac, lanquam adbuc reslaret, locutus esl?
\ . \
Videtur igiluralia quxdam requies esse, in quam

Jcsus Olius Nave non poluit iniroducere populum.
\ .
Quse atitem ista fici, praeter eam quse est in coclis!
\ , ;
Date ergo operam, ne ab bac excidaiis propter
,
incrcdulitatem, perinde ac majorcs vcstri. Hrec .
crgo hujus loci sententia est, quae longe exlendi- , ; ,
lur : at vero singula speSTalim pertraclanda sunt. , \
Considera autem, a Deo non esse exigendam ratio- .
\ .
nem, sed sive lueatur, siye non tueatur, credendtim
, ,
ei. Nam et ideo eos accusat, quod tenlarint illum,
' , , .
boc est, noncilra haesilaiionem iu ipsum sperave\ ,
rint, u l qui oninia posset.
, , ' , .
6 6 8 ^ E R S , 2 Videle, fralres, nequando etf t , ,
aliquo vestrum cor malum infidelilalis. Perlerrefa
. /.
cieulis boc dictum esl. Verisimile euiin est quos" , dam fuisse. qui ea quae de retribulione dicebanlur \ , \
vera esse non credebant, et propierea periculuai

facere cupicbant divinae erga se polentiae atque , \ providenliae in ipsos in tentalionibus quibus qua . ,
tiebanlur. Proplerea munii eos, ad mcmoriam eis .
revocans qnae olim passi sunl increduli. Fulura

enira pericula plerosque adeo non cobibent, quan- , , \
tum qux* praslerierunt, omnibusquc jain sunt co. " \
gnita. Observa eliam bic, ab incredulitate quem \ \ .
piam deveuire, ut prava cogitct, eademque peragal.

0.

VariflB lectiones
.

* .

225

EXPOSJTIO IN EPIST. D H E B R ^ O S . CAP. I I I .

6
. " ih dcficiat Deo vivente. Non cnim alilcr inveuii
adiluni incredulilas, nisi quis a Deo desciscal.
,
Quamditi enim aliquis Deo adhaeseril, alqne
. " , \
in ipsuin spem suam collocarit, Janquam in
* , ,
eum
qui omiiia possil, uibil arbitratur impossi .
bile.
9

{V E R S . 1 3 . Verum adhortamini vosipsos per sitigu, .
,
los dies, donec liodie vocatur. Hoc est, :cdifloate vos
, \ ,
muluo, ei coniinnale ac fulcilc, ne cadalis. Si
. ,
quis autem cecidcrit, corrigiie ipsum quoad vixe * , r i t ; hoc cniin significal quod a i l , Dunec hodie ro\ . ,
caiur. Spes enim superest. Maxime vero cor pra \ ,
vum alicui non insit : Siu fuerit, nc cadal proplcr
,
\
ea in desperaiionem, verum adboi lamini ipsuni et
.
suscipilc.
"

Ul non indureiur qnis ex vobis fallacia peccati.
.
,
Hoc est, ne ex desperalione in excaecaiionem ve , \ . "
niat, el callum inducat, atquc insanabilis maneat.
\
Quemadmodum enim corpora obdurata ct! qiuw
\
callum induxerunt, medicorum nianibus D O I I
\ .
cedunt ; Iiunc ad inodum indurat* aniinaenon ce , ,
dunl verbo Dei. Fallaciam autem peccali vocat, vol
, ^ ,
deceplioncm diaboli, nimirum, non sperare fulu. , ,
rara retributionem, vel indolenliam. Dicereenim ,
, .
Prorsus relapsus sum deinceps in pcccalum, nnlla
, \ milii spes venia : revera est peccaii imposluia.
, ,
Peccaluin cnim dnm decipil et ad se perlraliii,
*
,
. lalia cogitarc facil, juxta id quod diclum cst: / m " , . ;
pius cum inprofundum malorum inciderit, contem . , \, ] nit ,
Qui aulem conlcumil, is neque crtdeie su ,
.
eiinet. Ex pcccato igitur incrcduliias. Dixeruut
, eniin : Non videbit Dominus, neque iutelliget Deus
< *\,
- Jacob*'. El rursus : Dixit enim in corde suo, Non
.
exquirei : et, Oblilm esl Deua, cl qusecunque suut
bujusmodi.
. ,
V E R S . 1 4 . Partkipes
enim Chrisii effecli sumns.
,
Iloc est, unum facii sumus nos el ipse : et sic pai , . - ticipanms ejus, ul corpus capitis. Ilic aulem spem
, \ 0 eis facil, pcrinde quasi sic dtcat : Qui nos adeo
, \ ,
dilexii, ul nos suum corpus faccret, baud sinet
nos a sc divelli, si modo 6 6 9
veliinus. Si ,
niul aulein et illud lacite indical, quod alio in loco
. \
el conregnabiihus.
,
. dictutn csi : Si susliniteriii.us,
Quandoquidcm enim earuuidem etiamnuin partici , ,
, \ - ^ pes sumus, quarum el Christus, affliciionum vidciicel, siudcamus etiam ttim consortes esse glo .
riae.

Si tamen initium substantice ad finem utque fir

. , mum retineamus. Hoc esi, fidem. Per ipsam eidnt
\
subsisiimus, el divina nccnon spirituali essemia
, \ . \
fundati sumus, alque regeneraiione. Hic itaque
mitcr ad flncm usque in lide persistere exigii a
.
nobis.
V E R S . 1 5 . Dum dicitur, Hodie si vocem ejui au\
'

dieruis, noliie obdurare corda vestra, quemadmodum
,
,

l l 0 S

* Prov. x v n i , 3 .

*Psa!. xcin, 7.

Psa!.

IX, 34.

Variac lectiones.
** !.

227

THEOPHYLACTIBULGARIJE ARCHIEP.

2i8

in exaeerbatione.

Confirmal quomodo d i x e i i l , ad .

, ' ,
finem usque, et hoc significatiir, inquil, pcr, Uodie
, . ,
Nam bodie, eemper c s l ; sicul supra dixit : Arf \
,
horlomini vo$ muiuo, donec hodie vocatur. Vel quod
. ", \
magie probandum est, uipote a divo Cbrysoslomo
, ^,
dicluro, byperbalon est : Dum dicilur, Uodie $i
' ,

vocem ejm audierilii,

etc. timeamus ne quando
, \ ,
relicta promiisione , et quae deinceps sequun \
,
\ .
tur.

.
'VERS. 1 6 . Quidam enim audientet exacerbave, \, ,
runt. Audila. inquil, promissione Dei, niinirum,
, , \ Dabovobis ierram Chananaeorum, non adbibue .
runt ei fldein, caHerum exasperarunl Deum per 111 \ .
eredulitatcm. Videte igitur ne et vos promissis
, \
non credatis. Non enim proderit vobis audire soluin, nisi et crediderilis : perinde ac neque illis . " ,
,
profuit audilus : quin polius ob id juslius
inlerierunl, quoniam Dci sermonibus non credi- .
derunt.
"

Sed non universi qui profecii sunt ab JEggpXo pit

Hoyten. Caleb enim el Jesus non fuerunt incre- .
. \ , \
d u l i : eam ob causam assecuti sunt promissionem,
iugressiqtie sitnt in Palaeslinam.
.

;

V E R S . 1 7 . Quibut autem jnfensus est quadraginta

annii ? noune iis qui peccaveranl, quorum cadavera
,

prostrata lunt in deterto ? Per inlerrogationem
'' ,
sermonem lcxit, quo clarior s i i , minusque con \ ^. *
tradiclionis babcat. . Interrogationes namque in
, \ .
confessis atque certis ponunlur. Proponil autem et
\ . , \,
poenam. Prostrata suni enim, inquii, iu deserto
, , ipsorum , hoc est, magna feraoris ossa ^ . parte autem tota corpora signilicavit.
.
V E R S . 1 8 , 1 9 . Quibu$ aulem juravit
non intra

luros in requiem luam , nisi illii qui increduli
, ;
(uerunt? Et vidcmui quod non poiuerunt introire


propter incredulitalem. Paulo anle dixit, iis qui
.
, ,

peccaverant: nunc aulera, iitqui non crediderunt. , .
" '
Videtnr igitur indicare fidcUbus istis Hcbraeis,
,
quod in alia eliain peccata non pauci eorum siul
\ , lapai, praeler pusillaniinitatem el futurorum incre \ . 01 dulilaiein. 670
Videmtis igitur, quod infldeles
, .,
non eint ingressi in reqniem, boc est, ob oculos
\ '
nobis posita est ei in coufcsso peccati poena.
.

8 9

CAPUT IV.

. '.

VERS. 1 . Timeamus ergo nequando relicta

potliei-^
talione introeundi in requiem eju$. Hic esl reddilk)
illius, Dum dkitur [Hodk si vocetn eju$ audieritis, el
q u eeqmintur : metttamu ne 61 nobia eadem conlinganl. Cselcrum, Ergo, ideo posittim est, qnod
longius sit dilaia oratio, priusquam Teddilio sequeretur.
%

Videatur aliquii deeae. Hoc esl, ne quo niodo deficiai, ac frtistretur ingressu in requiem banc pronriasam. Hilariorem aulem et mlhHS inolestam ora

*
, ^,

- ,
\ . - ,
, ,
.
,
\
. \

HebK , 3.

Vari Jectiones.
.

829

'

EXPOSITIO IN EPIST.

, * .
, ,
.

*
*
.
\ \
, \ . *
, \ , * ,
. " *
,
, \
* ' ,
.

> HEBRAOS. -

CAP. I V .

230

tionem faciens, non dixil, Nc deticial; sed : '#

videutur defitere.

VEAS. fc. Etenim et nobis nuntiatum etl, quemadmodum et

tei n*n profuit eis sermo mtditus.
Aiinuntiatiim est, inquit, perindc nobis de fulnrie
bonis, atque illis typice de terra : venim id simpliciter nobis non proderit, nisi etiam credamus,
omnemque pusrllanimilatem deponamus, ut neque
illis profuit audiisse. Animadvcrte auiem qaomodo de nobis loquens, rem ipsam
appellavit, tanquam verorum bonorum
promissionem.acquae vcluli post trophira el victoriain dantur : cuin de illis autem loqukur, sermo**
nem auditus dixit.


.
flion admixtis fide iis qui audierant. Hoc est, non
, ' unilis neqae consentientibos per Gdem cum iis qui
, ^
nudiverant, sed ab ipsis avulsis. Mire autem non
. , ,
dixit, cousenlienlibus ; sed, non admixlis, ut sniii, {>

mam unionem significet. Qui audicrant aulem, cos
. hic dicit, qui credidcrant : isti enini revera audisse
,
dici qucant. Divus autem Joannes Cbrysostomus
,
non admislos iniellexit Caleb et Jesum. III eniin
\ . exlra scditionem permanserunt, neqite caeteris eoui , ,
misti sunt, neqne simul insurrexei uni el consum pli suut onra aliis seditiosis, omnibus unani sen, \ .
lcnliara babenlibus. Quibus aulcni bis? nimi ; \ .
rumhisqui audierunl, nuUamqtie ulilitatem recc*
\
perunt. Hoc vero juxta magiiam el profundara suam
, \
sapientiam sancius isledixil; mibi autem iitdigno non
.
^ dedit inlellccltim quomodo ilbid dixerit.

VERS. 3. Ingrediemur enim in requiem qui credi,

mus, quemadmodum dixit: Sicut juravi in ira mea
,

i t introibunt in requiem meam. Undc perspicuiira

. est quod ingrediemur rn requicm nos qui 671
; ,
credidimus? ex eo quiadicil Deus, non ingressu .
ros eos qqi non credideruni. contrario entm hoc
,
intelligitur, ei queinadmodum iis qui non credi demnt merces incredulitatis erat, quod requiem
,
non ingrederenlur ; ita e contra noe qui cre .
dldiiuus, ceu fidei mercedem introiium accipie
mus.

VERS. 3-5. Et quidem operibu* ab inuitntion

.

mundi perfeclis. Dixii enim in quodam loco de die
'

septima $ic : El requievil Deu$ die $eplhna ab omiii

.
bus operibus tuit. Et in islo rur$u$ : Si introibunt
*

in requiem meam, Videltir oralio bacc esse nou
. ,
adinodum consequejis, sed eecus e s l : sed boc d i , ,
cit, quod non possil aliqui* affirmare Davidera de
\
Sabbati requie loqui. Qut eniiu de bac loquerelur,
* , ,
cum ea jamolira fuerii, niinirum cuai inundus p r i * ;
mo conderelur? Sed manifeslum esl quod de alia
\
quapiam quiete David verba facial, nempe ingres * \ ,
su regnum ccelorum ; quod ingrcdiendi vocabu \
lum in futuro declinalur, lanqnam debereni

nulli posl b c ingrcdi. Ac queiuadiDodum Sabba, \
tum requies dicitur in Scripiura, et oibil ioipcdi

VariflB lectiones.

211

THEOPHYLACTi BULGARLE ARCHIEP.

232

7 1

vii qtiominus poslbac introilus in terram proniis-

\
sionis etiam diccrctur requies : sic jam ntltil pro
bibet posl banc rursus requiera vocari fuluram,
,
regnum videlicel cajlorum, in quod i i qui non cre- ,
dideruul, tngredienlur.
.
V E R S . 6 8 . Quoniam ergo superest inlroire quo$

dam in iilam, el t i , qtiibus prioribus annunliaium
,
esl, non introierunl, propter increduliialem, ile- ,

/,
rum lerminat diem quemdam : Hodie, in David di, ,
,
ceudo, posl taiuum lemporis, quemadmodum diclum

est : Hodie si vocemejus audieriiis, nolite obdurare ,

.
coida vettra. iVam si eis Jesus requiem prccstitisset, 1 ,

nunquam de alia loquerelur pouhac die. Universum
.
boc conaiur oslendere, quod Jesus Filius Nave
,
non poiuerit introducere in banc requiem, dc qua ,
David locutus est, atque nos eliamnum loquimur. >
^
^
\ . :Quoniam vero ille non inlroduxit, David aulem
,
rursus. post lot annos dicil : Ne indurclis corda
!
veslra, qucmadmodum palres qui propler incredu- , ,
lilaicm non sunl ingressi, datquc nobie e conlra, \ ,
rio inlelligere, quod si crediderimus, ingrediemur;
, * ,
perspicuum est quod i&ta requics fulura est, atque
, \
nos exspeclat. Ue Patosiinaeuim uliquc non promit- . \
U:bal David : eam enim lunc lemporis occnpabant.
. *
Sed neque de sepllmo die locutus esl : nain ea a
\
consliluliorie lmindi fuerat. Teriia igilur quics est,
. " ,
nempe reguum coelorum, in quod verus Jesus nos , ,
introducit, adeoque fides in ipsum.
.
1

V E R S . 9. Ilaquc relinquitur Sabbati$mns populo

Dei. Non dixit, requies ; sed, Sabbatnmus, pro-
prium nomen poneus , 6 7 2

g udebant, ei ad quod accurrcbanl. JSic atitcm appellat

regnum coelorum. Qucinadiuoduai euim in Sabbaio
*b oimiibus operibus carnalibus crassis abslinere
lcx jubebat, ac sacerdotes ea sola periicerc niandabal qua3 ad cuhuin Dei pertinebanl, et quxcunquc animas commodabant : iia lum omnia spiritualia erunt ac divina, nibil carnale, nibillaboriosum,
ubi aufugil dolor, ntoeror, atque gcmilus. Audi jam
quid ipse dical.

. , ,
,
\, \ \ .
. "

,
, pb ,
\
\ , ! , , \ .
\ .

V E R S . iO. Qui enim ingretsut est in reqviem

ejm, etiam ipse requievit ab operibus 6ui$ sicut et
>uis Ueus. Inlcrprelalur quoinodo talem rcquiem
Sabbatismum appellavil: Propterea quod, inquic,
cessainus et nos ab operibus nostris, queinaduio- [\
duni el Deus, poslquam quievissel ab operibus
suis in condenda mundi macbina, Sabbatum dieni
illani appellavil. Nam bic eliam juslis mullum laboris ei certaminis imminel, tuin propter alia cum
propier virtuiis sudores : illic vero, ne vinuiis quidem moralis operaiio csl. sed Dei incxplebilis fruilio.
Quod igilur audire expelebanl, videlicet quod ab
bujus nnindi laboribus Hberandi essent, idipsum d i xil, ut refocillei eos.

,
.
.
, , \
\
,

\
,
\
,
^. " ,
, .

.
\ -

e l

V E R S . 11. Festincmut ergo ingredi in illam requiem. Poslquatn oslenderit lerttam quamdain essc

Variaj lcctiones.
7 1

^ .

7 3

E X P O S I T I O I N E P I S T . AD H E B R / E O S . -

CAP. I V .

234

, requiem, dcinccps horiatur eos, ut in illam i n troeanl. Pulclire aulem d i x i t , Fettinemus. Fidt^
. , .

enim ipsa per se in illam iniroducere non suilkii,
'
nisi et proba conversatio simul adfucrii.
, \ .
Ne tit idem guis incidal incredulilath exemplum.

In idem cum Israeliti*. Queraadmodum enim illi

.
. "
plurimum iiineris cmensi, ct niuha sane adversa
\ perpessi, propter inereduliialem lamen excideruul :
,
sic ct vos videte ne quo modo post lot perpessa
certamina, cadatis, quippe quod ad /incm usqttc
, , non vos viros forles gesscriiis. Hoc enim est re .
vora cadcre.
,

V E R S . 12.
Vivus e&t enim sermo Dci et efficax, et
.
"
penetrabilior onini gladio ancipUi. Quemadinodum
, , , tum, inquil, non bellum, non cnsis cos perdidit,
, ' p sed Dei veibum : per se cnim, sinc vi extrinsecus
" .
illata dectdebanl : sic nobiscum eliam eveniet.
\ .
fdem namqiie verbum qnod eos punivit, etnos affi \, \ . \ ,
ciel snpplicio : vivit cnim seniper, ct nuuquam
* , 0 cxstinguilur. Dixit eliam aliam ob ralioncni, thus:
, \, , , \
ne cuni verbum atidis, verbiim quod stibsistentia
, ,
caret exislimes, Vivum est, inqiul, hoc est, subsi . " ,
stit ct efficax esl, et in quam inciderit animam, in ca
\ , \
gravia vulncra eflkit. Animadverle antem qnomo.lo
, s capiui nostro aucmperet. Nam eirsis ct sectionis
;
meniinii, qua nobis sunt eonsueta 673
cognila,
v

e l

ut ex bisce excelleniem ejus potentiam demonslrel.

Kal

xal
Et perlingens utque ad divhhnem anim& et pi.
,
ritus. Horreudum quiddam dicit, vel quod spirituni
>> , \ ! - C ab anima dividit, illamqne istius sanclificalione orbatam derelinquil, qnam Dominus in Evangelio di ,
, . " vlsioncm nominavit. Pcrinde namque ut rex priacipi cuipiam peccanli cingnlum adimit, ae priorem
,
digivtaicm, Ittmqne punit: butie ad moduin hic
, \
spiriliiali priitium digniiate privalur bomo, deiitde

stipplicio afficitur; vel ctiam qno4 incorporea ip*a
, . " \
ferit. NonnulH auurni eic accepenmt liunc sermo .
nem, sententia certe, in*o judicio ab aposfoliio
, \ , ;
scopo baud aberrar.te : verlmin Dei simul atqne
,
animam iiigreseiiro fucrSt, partee ejue dividit, ut
\ ,
ipsa susceplrix ct capax lial myslerit. Slcut enim
\ . "
sagitia carnem dividetis, ste in eam ingrediftir : ua
, el verbum, nisi communitae animse partes dlsle \ ,
cuerit, baud certe in ipsam ingredietur
, & .
Compagum auogut ac mtduHarum. Ne audientes
. " ^
anima liic mentioi^in fleri, torpeant, ceu ptoimtn
^, incertam ease eogiianles, proponii eiiani quse sntu
, \ .
corporis. Quse enim manifesUora sunt, roagis U, .
riunt.
Et discretor cogitalionum H intentionum cordis.

Divinitalem Verbi hic innuit. Dei eiiiiu eei judicaic.
. .
boc esi, explorare ae noviese cogiutiones. Son , , \
tan$ enim, inquil, cordm it renet Deus.
. " , ,

Psal. v i i , 10.

Variaa lectiones.
" m.
PATOOU

GB. C X X V .

235

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

21 i

inmibilis in
*
cotupeciuejus. solum, inquil, bominum corda
, \, \ explorat ei scrulaiur, vertim eliaiusi angelos dicas , , ,
el arcliangelos, el Cberubim, ei Serapbim, omnia
\ \, ,.
illi suul per*picua. Nibil esi quod ocuhim cjus la .
lcre possil
Omnia autem sunt nnda et aperla oculis ejus. U l

clarius paiefaciat quomodo sint oninia nuda cl . "

apcrta coram Deo Verbo, dictione usus esl pcr nie- \ 'tapboram sumplaiit ab ovibus quibus pellis est de- ,
tracia. Nam sicul illis in cervicem restipinatis, sivc . " ,
culirtini per cervicem rccipieiilibus, atque jugula-
tis, detracta debinc pelle omnia inleriora revelan- ,
lur : sic et Deo cuncla sunl pcrspicua. Qtiidam au- \ , \
ten), , ornamenia cx colio, vel potius
. , ,
de collo pendenlia inlellexerunl. Alii autem, ,
, pro, buini spectantia, adeoquc cer . , ,
viceui inclinantia acceperuni, eo quod non posscnt
, \ ,
figcre oculos in gloriam judicis el Dei noslri Jesu

Cbiisti. Tu vero pr.mum ampleclere.
. .
Adquem nobis sermo. lpsi, inquil, operum 110 . , \,
sliorum rationem redderc debeuius. Animadvertis ; \
quomodo rera 674 exaggeraveril ? Ne enim cum
. "; ; "
audis, In eodem exemplo vuredulitalis, arbilreris
,

eaindem poenam esse cl nobisei lsraeliiis, osiendit

, \
per baec, nosira louge esse liorribiliora.
, ,
.
VERS. 14. Habenles igilur Poulificem magnum

qui penetravit coelo*, Jeium Filium Dei. Quasi ali- ,

.
quis inlcirogaret, Da igitur nobisconsilium, ul ne- C " , ,
que cadainus, ueque desperemus: Poierant, inquit,
, \
ea quse dicla wint erudire nos prae timore, alque \ ^
securiores reddere : verum eniinvero prftier baec , \ * \
roagnus eai nobis Pontifex, qui nobis esse auxilio
, ,
' queat, si modo teneamus confessionem. Non cniin
est parvus et vulgaris quispiam, sed raagnus , .
el preclarus : Filius cniin Dei est. Nec lalis esi, , .
qualis Moses. llle eniin neque ipse ingressus est ,
in requiem, ueque populum introduxil; isie aulem
* ,
ccelospertransiens considet apud Palrem, poteetque \, \
nobis in coeloe ingressum dare, atque promiss , \
.
quielis baeredee facere.
Tenuunut confeitionem. Non lotum pontiflci i r i .

buit, Terum eliam noslra requirii : polest equidem
, \ * .
ille, sed si nos eliara digm fuerimus. Qualent au , ' \ .
lera confessionem bic dicil? Quod est resurrectio ; "
scilicei, quod retribulio, quod innuroera sinl illic , , ,
.
reposita bona, quod Christus sit Deus. Hanc confessionem leneamus, neque sinamuj ipsam dcfluerc , ^ * '
a nobis : verum quae confessi sumus in principio ,
Qdei, basc lirmiier reiineamne, ac tuui omnia l e r r i - , \ .
bilia pessum ibuut.
VERS. 15. Aoit enim habemut pbntificem qui twn
<
potiit eompati mfirmitalibnt nostrii. Admonens eos
.
ut coofldanl, oralioni suse fidem conciliat, inquiens: ,
Non esl pontifex qui nostra ignorct, quales mulli
, ,
VERS.

1 5 . El noH est ulla crcatura

Vari lecliones.
*&

m.

137

EXP0S1TI0 EPIST. AD HEBRiEOS. -

, oTovol \ , -

*
,
, .

.
, , ,
, , .
* ,,
, \
,
. " \
.
;
, , ,
^
, \, .
%

CAP. V.

snnt pontiiiccs, qui non novcnint quidiiam sit aifliclio : quare neque proni sunl ad succurrcndum
nfflictis : verum Pontifex noslcr omnia susliouitrct
postquam lolerassct, tunc ascendit, ul possct nobis
compali.
Tenlatum vero per omnia pro simililudine absque
peccalo. Hoc cst, persecutionem passus esl, consputus est, calumniam sustinuit, actus est, el pulsus, ac tandem crucifixus. Omnia b*c susiinuit
pro simililudine noslra, boc est, simili nobisctnn
ratione, cilra lamcn pcccatum. Neque enim omnino
peccatum fecil, neqtie fcum baec palereiur, quidquam fecit vel dixilquod peccalum redolercl. Itaque potestis el vos in afllictionibus sinc pcccato
perseverare. Quare igilur solnli ac remissi estis?
Nonnulli auleni, sine peccalo, sic inteiiexerunt,
nempe quod ha?c passus sii, non luens peccalorum
poenas.

YERS. 4 6 . Adeamus ergo cum fiducia ad thronum

^

. , \, 675 gratia. Quia, inquil, Poniificem habemua

peccati expertem, qui ipse mundutn debellarit ai" ^
^ , que deviccril: Confidlte enim, inquil, ego vici mun ^ , , - dum? dcbeuius cuni fiducia accedere, boc cst, non
pravam babere conscientiam, nec bxsitare, sed in
, , . \ Pontiflcem confidere. Elsi enim nos peccatum ba , . bemus, ipse tamen absque peccaio est. Insuper
Ibronus est gralise, non judicii; proinde oporict
\ , *
nos cum flducla accedere, confidenles eum datu , ^ ,
rutu nobis quae cupiainus. Duo enim tbroni sunt,
. ,
, Q praesena quidcm esl gratbe, ad quem accedentcs
accipiunt per divinam graliam a peccatis suis libe *
, , \ rationein; aller aulem secundi advenlus ibronus,
non est grafue, nemo enim luin accipiel remissio , . ,
nem, sed judicii. Tiironi aulem rneminil, ne au , .
diens Ponlilicem, exisliracs euin slare. Nam eliamsi

\ , qualenus homo dicaiur Pontifex ob gratiam erga
nos ei submissioneni, super divino tamcn tbrono
.
sedet.
Ul mitericoratam consequamur, el graliam inve" ,

niamus in auxilio opportuno. flunc enim s\ acccs .
,
\ * - serimus, misericordiam inveniemus et gratiam :
* , * opportune enim accedimus. Si vero tum, non iia :
. lunc enim graliae tbronus non est. Nunc sedel ut
rex clemeue, et graliam imperiiens: lum veroex .
, ,
D cilatur ad judicium. Ailenhn : Surye, Dcut, judica
6 , .
terram .
CAPUT V.
. '.
VER^. ! . Oninis enim ponlifex ex Iwminwut atsum )

plus, pro hominibut conttUuitur in tts quct tunl ad

,

Deum. Vuli deinceps oslendere Novum Teslanicntiim

.
esse longe pra?sianlius Veteri. Ac primuin ordiiur
* comparare sacerdotia velerum sacerdolum ei Cbri , ,
sti, ei oslendii Cbristi sacerdotium esse longc prae \^
etantius. Inlerim vcro,quia ipsi adversabaiur, quod
- . '
multa quae sacerdotibus adcsse debent, Cbrisionon
, compeierenl (neque enim ex iribu fcacerdoiali erat,
*cwv ,
neqne superhanc terrani sacerdos, neqne ab bominb
t , \ , 9

i e

Joan. X Y I , 3 5 .

1 0

Psal. viif. 3.

2 9

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

luis c l i T i i i R Poiilificcni, iwque, ut semcl dicam,

;ili(|iiam corporalem speciem babebal forina sarcrdoiii ejus, veluti linlinnabula ct laminas, sed
oinnia spinlualia erant), primum recensct quae eint
comiminia Christo cum reliquis poulificibus, deinde
ponit ca in quibus excellit. Tum enim revera exellens per comparaiionem quispiam oslendilur,
quando in aliis quidem comniunicaveril, in aliis
vero excellentior fuerit. Ex bominibus itaque assumi, commune est Chrislo cum reliquis: nam et
ipse homo cum esset. Tacius est Pontifex. Tum
quod pro bominibus constiluitur in iis quae ad Deum
periincnt, boc esl, ut 676 P
interpellel,
et Ulhuc est commune ipsi cum reliquis.
Ut offeral munera et sacrificia pro peccalis. Interprelatus est quid sit, ab hominibus comtitui in
quce sunt ad Deum, nempe pro peccaiis nosiris
placare Deum. E i boc igilur commune cst Cbrlslo
eum aliis, sed nun tolum : nam ipse scipsuin obiulii, illi vero alia quoedam. Munus autem et sacrificium quomodo quideip, si exactam spectes ralionem, discrcpant, in Scripturis aulera sine discrimine ponuntur, infra disces.
VtRS. 2. Qui condolere potsil m qui ignoranl et
errant. Hoc est, qui possil moderale aflici, compati, condesccndcre, ac condonare iis qui cx ignoranlia peccaiil. Animadverle autein omne peccaium ex ignoranlia el errore nasci; iiani etiamsi
videalur quis.novisse quid maluin sil, lempore tamen iransactionis peccali tenebris ciruumfusus ,
ignorantia ei errore languet, volupiaiis illecebris ^
praecipitalus.
Quoniam et ipse circumdalut esl infirmilale. Simpliciorem ac veriorein scntentiam esse banc opinor,
proplerea videlicel ignoramibus condolere Pontiflcem, quod el ipse inflrmilate sil amiclus, el humanse imbecilHialis mensuram ex seipso agnoscens,
veniam quoque admetitur. Nonnulli tamen sic acceperunl, quod ID boc solo discrepal a populo pootifcx, quod condonei : quandoquidem ipse in aliis
non aliter ac reliqui, infirmilate circurafusus sil.
r o

^ , . , ;
, , \ ,
), &
; , \
.
, ,
. ,
.
, . \
>/ ,
, , \ .

n o l j i s

. ,

,
. \, .
* *
*
.
,
, .

..
, ,
,
, "
. ,
' . ,
, .

, \ ,
,
, \ (,
\ *
, \

, *
\ .
V E R S . 3. El propierea debet, quemadmodum pro
, ,
populo, ita eliam et pro teipso offerre pro peccalU.
.
ffrec oir.nia non babel communia Christus cuiu re- fy
liquis, verum in bis excellil. Neque enim Dominus , .
pcccatoruni inQrraiiaiem babebal, neque pro seipso , ,
obtHlit, sed pro reliquie botninibus.
, *
.
V E R S . i . Nec qutsquam tumil $ibi honorem, sed
,
qu\ vocatur Deo. Aliud ponliflcis indicium ponit,
\
quod pcraeque Cbristo convenit, nempe quod uon
, \
ipse ad poniificatum assiliat, sed vocetur a Deo, at- , , $ ,
que ita acceperil. PcrstringU autem bic Judaeorum
, .
tuni icmporis poulifices, qui ipsi assiliebanl ad ho-
iiorem, empiitium islum possidentes, legera cor- , ^ ,
rumpenles.
, \ .
Quemadmodum el Aaron. Elenim Aaron primum a
. \ *
Deo pei- Moscn vocalus, sic funclns est sacerdoiio,
\,
1

2U

E X P O S I T I O E P I S T . A D H K B R J E O S . CAP.

V.

242

OJX : . \ - neqne ipse assiliil. Ac rurdus quando virga floniit.

commonstralum esi quod divinltes missus e r a t :
a : r j s v , oxt
ei quando ignis devoratil eos ' dn^erdotium per
xw; .
se invastssent.
4

> ,
V E R S . i>, 5. Sic et Christu Ho>l seipsum glorifica
,

vit Ut fieret Potifex, sed <}ui locutns est ad ipsum :

,

. Filtut meus t% tu, ego hodie gernti le. Quemadmo;

dum et in 77
^oco dicit : Tu es Sacerdos in

.. "
aternum secundum ordivem Melchhedec. Qimd
. ,
Gbrislus passim dicebat : Missus sum Patre, ct a
, \ ' , \
roeipso non veni, hoc el Paultis tiunc indic.it, quol
; . , \
a Dco mis&its s i i : nec ipse glorificavit so.ipsum, srd
, *
qni iocutus esl ad enm, hoo esl, ille glorificavit
, ,
eum : boc etifm esl repeiendmii. Quia igiiur Aaron
.
mulia indicia sensibilia habebal quod a Deo niis , aus easet, ut dictum fst, Christns aulem nibil sen, ,
sibile babebat, qnin polJns qui adversabanlur oi,
\ , ,
ei occidebant, iu prelio tum erant, ei pro arbittio
, \ \ ,
agebanl, ac versabanl omnia : producit jam majus
,
t e s l i m o n i u T t i ex prophetia, qtiod tcstetur cum a DiO
^ .
vocaium. Videior aulcm inconveniens essc c scsTvat
cundo ps:ilmo petita prophetia ad insiidituni. Pro. posiium enim eral tit dem<nstrarclur Cbrislum
,
Pontifioeni ess a Oeo vocattim et electum : lesti' .
momiim a u t e m istud a Patrenatmn asseiit. Maxime
, \ ,
a u l c D i a Peo natwin esse, pnrparatio esi ad boc,
.
ut a Deo eliain ordiualus sit. Insuper ei boc tccum
\ , \
repula, quod postquam in centesimo nono Psalmo
)

dixerit: Ex utero anle Luciferum genui le : deinde

"
. paulo post intulit : Tu es Sucerdos i/ celernnm te*
cundum ordinem Melcltisedec ; conjunxil hic Pau lus quso in ulroqne Psalmo de generalione dicuu \ ,
tur : perinde ac si tlicat : Ne exislimes dc alio
\ \
quopiam dici, Tu es Sacerdos in alernum, nisi de
, , '
eo qui natus est nnte Luciferum. Is porro non cst
\
alius, quam qni in secundo psalmo dicitur, Hodie
,
gemttis esse. Quod enim alt, ante Luciferum, aeter '
,
,
nilatem designat lemporis expcrlem. Hodie vcro, a
\ , , ' ,
principio significat, boc esl, ex quo Paier crat,
, ' . '
Porro planum esl quod secondus psalmus ad Cbri . \
8tum omnia referat. De Cbrisio ilaquc eliani d i \, . Clum est, Tu es Sacerdosin <etemum. Dicani autcm
,
Judaei, qnisnam fuerit alius sacerdos sceundum or , .
dinem Melcbisedecb, pncler Clirislmn, Nonne
; \ Q omncs sub lege iueninl? Nonne omnes Sabbatum
;
celebrabant, ct viclinias oiTercbani ? Maiiifestissime
, \
igitur de Cbristo boc dicluiu esl: solus eiiim illc
, .
pane et vino sacrificium consecravit, periude ac
, ; \
Mclcbisedcc. Oui vcro dixil, in wtcmum ? Qiinniam
, ,
eliamnuin una cum corporc quod p r o itobis imtno \ ,
lavit, apud Deum Palrcm inlercedil, boc es(, ipsas
, - quas pronobis perlulil afflictioncs, ul mulluin com \, '
moveat, proponit, sine voce Palri ila loqucns : Pro
6
bumana nalura Filius luus susiinuit baec : misererc
. " *
igitur honim, pro quibus ego pali el niori sustinui.
\
Vel quia quac in singulos dies fit el futura est in
, ,
perpeiuum oblalio pcr Dei minislros, ipsum balut
, , Pontificem et Saccrdotem Boroitium, alque
678
, \ , \ adeo ipsam hosiiam, qot sclpsum pro nobrs sau1

241

THEOPHYLACTIBULGARIAS ARCHIEP.

clifi.at, et fringitur, et distribuilur. Quoiies enim . ,

.
haec Gunt, mors Domini anntiiitiaiur.
.
V E R S . 7. Qui in diebut camit su(e. Per dies car; ,
nis siiae, tenipus quo liic vixit, vel dies quos in

vita liac carnali transegit, significat: non quod
nunc carnem deposueril : nequaquam : rclinet , \ \ \

\ ,
cnini eam, sed incorruptibilem nc superiorem carualibus ct inculpabilibus passionibus, nimirum, , , , .
,
f>m\ siii, labore, idque genus aliis. Hunc atitem
,
lextum Apostolus a Davidc desumpsit, qui dick in

psalmo centesirao deciroo quailo : Et in diebus meit . .
.
incocabo . Totum enim psalmum ad Cbristum re-

1 1

fcri Apostolus.
Preces et lupplicaliones ad eum qui potsel illum

salvum fncere mqrte cum clamore valido el lacry

8 o/ferens. Haec de carne dicta s u u l : non enim ^ .

\
iit Heus precabatur. Eslo aulem quod precaretur,
, . " \
, \ \
non tamen cuin clamoreet lacrymis : iala enim non
, * eutii Dei : cxlerum irrefragabililer bumanae naturae
/
unius Cbrisii baec Iribueiida suni, partitn quidcm,
,
u l assuniplae natutae veritas demonstrelur, parliui
\ ; , \
vcro, u t e l cura ipsius erga nos, ac dilectionis ex
cellcntia indicetur. Pro nobis enim It&c oiabal,
, , quod uostrum esl sibi vindicans, ul iit seip na ; .
turae bumanae forniidinem, qua morlem liieiuil, ab \ " suinerei. Reputa enim tecura, quod niisquaiii in
,
Evangeliis scriptur sil, quod oraveril pro rcsur; * reclione sui, scd conlra poiius, ex polculia sua
, " \,
dixerit aperte : Solvile templum hoc el excilubo
' .
ipsum ; cl Poltsiatem habeo sumendi animam
meam .
V E R * . 7, 8. El exaudiius pro reverentia,
lam)
,

etii Filiui etset. Huc eliain propter carnem et audi- . , \

(orooi iuibecillitatem d i x i t : nondum enim raagnain

de eo opinioiicm habebant. Quod igilur dicit, esl
. " , ,
bujusmodi : Tanla ipsius esl reverentia, tii ejus
,
polius opus esset, quam gratiae Dci, quod exaudi , relur ipsc; alquc ex bac revcrenlia reveritus est
\ ,
ouni Dous, et veluli pqdore inotus exaudivit euin,
\ , , \
quanqiiain Filius esset, baberelque erga ipsum na-
turalem iiduciaui : adco inagna eral cl pudute \ . " , digna. Ne ighur desptireiis, cuni Doiniiimii babea- .
tis, qui a Palre exaudialur. Si igitur quidqaam
, \
ipsum pelieriiis, dabit vobis : quod el ipse.Cbrislus \
discipulis in Evangelio a i t : Si diligeretis me, gau- D , ,
dereth mique, quoniam ego ad Patrem meum vado, ,
quoniam Paier meus major me esl ; et, Quwcun- ' \, "
que petieritis in nomine meo, dabit vobis.
, .
Didicit ex ii$ quas passus est, obedientiam. Didi", ' , . ",
cit, inquil, Deo Patri obedire, ex afDiclionibus illud
, \ \,
edodiis. Videiur auiem omnino absurduiu quod
.
6 7 9 dicilur. Qui enim didicit obcdientiam ex iis
. } * quse passus est, curo priusquam palerelur, Palri
, \ \ ,
csscl adeo obediens, ut vel ipsas afllicliones cx
\, \
; , ,

obcdienlia susciperei? Factus esl enim, inquil, obe

1 1

!>

1 1

Psal. ( . 2.

" Joan. , 19.

1 1

Joan. x, .

Joan. , 28.

Varitc lectiones.
w

9 1

T i

245

EXPOSITiO 1N EPIST AD HEBK/EOS. -

CAP. V.

2i6

. diens ad mortem vsque. Discc igin;!*, qtiod cum isn

,
pne pusillanunilate rcpugnarc vidcrentur, linpt ho\ , lnilia dc Filio Dci Inquainr, ex abundanli per \ - auadeat cis obtcinpcrare volunlali Dei, ncc statim
, \ ,
ad tribtilaiiones aniimnn despondere, scd <u' . \ , pcruuni auxilium exspectare. Nam clFiiitis, inquii,
\. \ , rinn stistinuissct passionem, propler obedicnliam
, \ exaudilus cst a Palre, alque etrpla est anima
. \ tpsiits ex morte. Aiquc binc pcrpetno inorcm gcrcrc didicil Deo, quippe quia obcdienlia niultuoi
,
possel. Si igitur ille ex aflliciionibus lucratus est,
.
, . vos mullo magis. Vidisli quomodo Pau!us propter
atidilorum ulililaiem ila condescenderit, ut absurda
,
quxdaiu dicere vidcatur. Au<li vero quae sequunliir.
\ . "
\ .
V E R S . 9. consummalus. iConsummaf.o
igitnr
..
"
fit pcr afflictiones. Quomodo igitur vos xgro estis
> " \
anino in malis, quae vos consummatos rttddttni?
.
Faclui eit omnibui obtemperantibus tibi causa

. , " salutU ceterncp. Hoc est, nedum ipsc servalus est,
vennneiiam aliis salutem conciliavit : neque eam
, \ \
icmporariam, perinde ac cx bellts, sod a>ter , , * .
nam. Qtiibus bisce ? obedienHbtts. Qunmodo igitur
; .
vos inobedienles estis, adeo trl a salutu vos exci\ ; |
dere periculum sit ? Videsne nnivcrsam banc ora ; - lionem ila formalam esse propler auditorum pu.
,
sillanimilalem ? Altamcn hic rurstis sublimilaiem
. \ , , oralionis inluere. Causa, inquit, saluiis factut ett:
quod gane divinilatis csi. Nemo cniiu alius bujue>? .
modi salnlis auclor praeter Deum.
V E R S . 10.
Appellatut Deo Pontifex tecundum
G
.
, \, , ordinem Melchhedec. Quia passus cst, inquit, pro , . pterea appellahisesl Pomifcx, veluti semelipse offe \ , ' rena. Veruimamcn etsi sanguiiiem ublulit, istud
, tamen non fecil juxta ordinem Judaicorum ponliflcum, vcrum secundum ordinein Melcbisedec. Ut
. "
* , ' , enim illeab bomine non esl inunctus, sic iieque
. " Cbristus, sed a Dco, per ejtisdem serum essentias
Spiriium. Quemadraodum enim ille legis sacrificia
,
non oblulit, sic neque isie. Ille Rcx crat ; siuiiliter
, \ * \ .
et isle, aliaque innumcra.
VERS.11 . De quo mullus eil nobh termo explicaiuque
7{ ,

. dificilit; quoniam legnes facti esli$ auribus. Pcrducturus graiionein ad saccrdolii discriiuen,prius ipsos

objurgai, indicans quod propler infanliain ipsoruin
^ , ,
adeobamilia prolulerit, atquc imnioFatus sit in
, \
oratione de buraanilate Chrisli. Nisi cnim hitirmi
.
fuissenl, jamduduin subliiniorumrerum meminisset.
, .
Obvestrum igitur torporem, 680
inquit, baud
, \, -
facile explicabilis cst sermo de co, quomodo
\ , Cbrisltis stt Pontifex secundura ordioem Melcbiso . \
dec. El quia non intelligilis, propterea cgo com ,
niode interprelari non possuro. Certe quidem Co. , rimbiis ait se non posse loqui de spiriiualibus,
: \ ,
quippe quod aemulationes el conlenliones intcr se
%\ # * \ .
iuvereni : propierca ei carnales eos vocat. Ilos
aulem, quia discendi diflicuUas ex aflliclionibus
, , .
obvenerai, non carnales, verum segnes vocat. Cum
, , > ,
aulcin ail, facii euis, ostendil ipeos primuoi bcnc va .
luisse, postea vcro lales faclos.
t

THEOPHYI.ACTI BULGARIJE ARCHIEP.

218

Kal

Elenim cum deberelis e$*e doclores
. , ,
lempus. Accusalionem encoiuio niiscel, in, \ .
quiens: Aliorum vos debebalis csse dociores.
, \
Ostendil enim jam olim ilios credidissc, arcanaque
* ,
nligionis audiisse. Ambo autem ba?c laude digna,
si ntodo ad socordiam non essent prolapsi. Tem- \ ^. , \,
* : pus, inquil, forliorcs reddit : vos vcro dissoluli
.
I I U C frustra abusi eslis.


Rursus indigetis ut vos doceamini quie sunt ele ,
.
menta exordii sirmonum Dei. Elcmenla, ea quae
,
sutil de bumanitale Cliristi vocal. Ul enim in ex. " \
lernis liileris prima elemenia discenda sunt, bunc
, \
ad modum bic primum doceri oporiet de buma \ , \
nitate Cbrisli, atque humilibus assuescendum,
,
dehtde actedemlum esl ad ea quae sunt Dcilaiis,
, quae perfeciiori iotelleclus opus babent. Ecce jam
' ,
ab ipso Paulo manifesle didicisti, qwam ob cau ,
sam in humilibus sermonibus immoratur, raro
, \
aulem sublime aliquid loquitur, et quod ob infir . \
mitatem audilorum isla faciat. Ecce igitur el b*c
.
Epislola bumilibus esl referta. Si autem aliquid
, .
sublime babet, bocpaucis iransigilur.
,

Et facti estii quibut lacle opus t/, non :$olido
. . , , , ,
cibo.Non dixit, Opus babelis, sed, facti estis, boc
,
,
est, Yosipsi vosipsos eo perduxistis, vestra sponle
, .
lales facti. Lacautem, bumilem orationem appel \ ,
lal el bic, et in Epislola ad Corinibios: solidum
.
vero cibum, perlectiora ct aliiora. Non oporlebal
. , >,
igilur, inquit, nunc iutroducere legalia, el ab istis
iomparatioiiem facere incomparabilis Cbrisli, ni- Q , \ .
. , \,
mirum quod sit Poniifex,quod sacrum fccerit, quod
cum claniore prccatus sii, ac supplicaiiones fcce- \ , \ \
r i t : allamen quia vos bisce aliiuiiii, prapono baec.
* ' ,
Observa aulem quod quae nunc nobis adsuiU, ea
\ .
\
tum alebant illos, et quod verum sunt alimenlum
,
,
eloquia Dei. Babo enim, inquit, famem illis audiendi
. , ,
verbum Domhii.

.
V E R S . 1 5 . Omnis enim qui lactit est
particeps,
,

inexpertus est sermonis juititim : 681

parvulus
*
.
enim eit. Justiliaui, hic v i l exaciam vivendi ra \, \
lionem appeliat, tanquam boc dicens, quod ina , ,
perfectus, inexpertus est 8uporna3 philosopbiae,
, \ *
, nec polest recipere summain et exaclam vtlam;

*
quud cl Cbrislus exigebal, dicens : Msi abundaveriijustilia vestra plui quam Scribarum ei Phari- D ,

Bieorum ; vel jusliliam, ipsum Chriitum vocai,

, ,
hoc djcwis: Qui particeps cst huoiilium de in \ ,
carnatione sermonum, verba sublimia Cbrisloque
\ , digna non adinittit, utpole qui infaus est, atque

islacapore nequii.
. ,
V E A S . 44. Ptrfeclorum
autem est $olidu$ cibut.
,
Jloc csl, sublinies insiitHliones de divinitate Chri. , \
sii, Vides infantiam alteram quae el in grandae, * \ ,
vis est, meniis videlicet: ac peifeciionem, quam et
.
ju\cnes babere nikil impedit.
Quiprd ip$a contuetudine exercitatos habenlseiuu*

*VCRS.

12.

8 1

l e

Malth. v, -20.

Vari lecliones.
" .

e e

249

EXPOSJTIO I N EPIST. HEBR/EOS. CAP. V I .

250
ail discrelionem boni el mali. Consuetudinem, bic
coiisummationem et flrroiialem morum norainai.
Quiigilur inoribus viiaque tirmus esl, is eiiam
animx seneoria babel exerciiala in divinis Scripturis, ad dijudicalionem bumiltuj et sublimitim
dogmaium, sanorum item et corruptorui. Non
enim de viia bic loquitur : eam enim unusquisque
dijudicat, ac novit quod res prava sii malilia, et
res bona virlus. Animadverte autem opus esse
exercilatione, et meditatione, et perilia Scripturarum, 8i dijudicaturi simus qiuenain sint baerelica,
el quaB non, el non siinpliciter omnibus aceoniniodare aures. Cuttur cniii) cibum g u s U l : aniina
voro sermones probat.

., rtv. " ; ;, \ -. ; ;
;, \ *
, \ .
* ; ,
, . "
, \ , \ ;
,
, \ \
.
.

. :

CAPUT V I .

,

.
, , \

\ , ,
, \
, , ;
, \ \ ,
, . " I I \
\
* " , \
, , ,
* \ \ , ,
\ ,
, \ \ ,
, . ; ,
\ .
,
, '
. \
, \
; .
,

,
\ ^
, \ ,
%\ . \
vuv
,
\ ,
, \ ,

8 1

, .
, ,
,
, , .
, \

Quapropter intermitlentes inchoationis Cliristisermonem, ad perfectionem [eramur. Supradixil :

Scgnes facti cstis, el infanlcs, atque ad eam adacti csiis necessilalem, u l jam silis in Gdci elementis institucndi; nunc vcro, Oportet, i n q i i t , vos
dcinceps ccu perfectos sapere, ac Iranscendftre
sernionem primordii Cbrisii, boc esl, prima fidei
rndimenta, el ad perfeUionem ferri, boc est, alliorum essc capaces. Vel hunc ad modum bunc locum
inlelligerc poieris: Quia ifli in vitae eonvei satione
claudicarc videb mtur, vcrba jam eis facii de viia
irreprcbensibili, perindequasi boc dical: Nonoporlet vos semper circa principia versari, boc est, de
fido doceii, tanquam novilios quosdam; sed ad perfectionein eiiam est pergendum, boc esl, ad optimam
vilan. Pei feeius enim ille esi, qui cum fide vitam
rectam babot. Naru principiuin et fundamenlum
fides esi, ciira quam nibil erilsolidum, perinde ac
neque sineelementisquispiamgnarits fiat lilterarum.
6 8 2 Alqui non semper circa elemenia nos ver*
sari oportct, neque semper in fide insiilui, ut i n fantes ei inipei feclos. Sin vero quisquam priorem
sententiam recipcrc malit, banc vero rejieiat, ut
quae sit inconsequens iis quae a Paulo pramemoraia sunt, noverii quod ille dum de tino aliquo disserit, ad alia transitire selet: ut in Eptsiola ad
Coriolhios, de coenis el conviviis loquens, in acrmonem de mysieriis incidit. Hanc ad ralionem
eliam nunc in principio objiciens eis segniiiom ei
iinbecillitatem in perfeclioribus rcctpiendis, in
sermoncm de inoribusel conversalione feriur, i m perfectos eos vocans, propierea quod fidei siuc viiatn
non adjecerint.
Nonrurtum jacienles fundamentum pamitenlice ab
operibus mvrluii, et fidei ad Denm. Hoc est, non |
rursus ex integro facientes qua: faciebatis quando
bapiismate abluendi eratis, nempe pceuitcnliam e
mortuis operibus, boc est, reminliaiionem operum
Satanae. Qui enim Chrisio accedit, planum est quod
poenitenlia prioris dogmatis et Yilae ductus sic
VERS.1 .

Vari lectiones.
.

* .

251

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

accedat : nisi eniin condcmnarit priorem, quo-

modo novani tilnm ordieltir? Eam ob rem iniert,
ei fidei in Devm. Poenitemiam enim a morluis
opertbus iides seqtiitur. Ait ilaque, Non oportcl
jam vos in fide insliitii, lanquam jam primuni inciperetis : jampridem enim credidisiis. Per bacc
autetn innuit, quod conculiebanlur, ac propterca
fundamento indigebaut.

252

xa\ \ ,
, ;
, .
\ , .
\ , , \
.
, \ , \
.

*
VERS. 2.
Baptismum docirinae. Non ccu multa

siul baplismata, i:i plurali numcro boc Paulusdi '
xil ; uniim euim est baplisma : sed qnod vrlut
cx conseqiienti bnc coulingal. Si enim ilcrum eos . , \ in priiflordiis rvligionis institueret, rtirsus ba- \ \
\ \ .
ptizaret ; et posiquam lapsi eseenl baplizaret, atque itertun, per bujusmodi reiterationem necessa- ^ , \
rioessentbapiismi lnitlii ; veriim boc est absurdum. . " *
Non oporlel igilur vos reilerare baplisina, sed in
priori baptisinate perseverare. Forlasse autem c l /. \ . "
.
HH, ulqtii legi adhuc alfixi erant, mullos baptismos
*
Judaico more eiiam sub gralia praedicabanl. Obscrva autcm quod poeuileniiam baptismus excipie- , Ota ,
.
bai. Quoniam eniin poeaitcnlia ipsa per scse non
possit puros reddere, propterea bapiizamur, ut
univcrsum sit gratioc Cbrisli.
ImpotUioms quoque manuum. Perquas Spirilum

. ' accipiebant, ui propbclarenl et miractda edereut. , , . Nam cum imposuissel illis manus Paulus, accepe- , , , ru:.t, inquit, Spiriium sanctum.
.
1 6

81

Et resurreciwnU morCuorum. Hoc euim in baptismale cfilcilur per Oguram immersionis in aquam, C
el coiifesstone confinnahir : coiifllemur enim crcdere rcsurreclionem mortuorum.
6 8 3 Eljudicii aUerni. Hoc esl, quod sempilerna sive bona, sive supplicia largilur. Ilaec auicm
dicere videlur, quia verisimile erai eos concnli,
etianisi jam olim crediderant, vel minimc Glirisiiane viveie, ac signiler, Vigilatfr, inqu.iens. Non
eniai aflirniare licei, quod si segniier vivanius, aui
flde excidatnus, rebaplizari Dobis dabilur, aul peccata denuo abluere poterimus, ac eadcm conseqni
qnae prius. Erralig enim hacc exisliioames.

. \
, ,
.

. ,
.
, , , , \
&, , . ,
, ,
,
, \
\ . , \, ..
,
Y E R S . 3. Et
hoc (aciemus, $i quidem permiterit
Deus. Hoc facicmus: quale? U l ad perfeciionem ^ * ;
reramur, si Dens velit. Hoc auiem dixii, non tan
, \ . ,
quain Deus baic non permilleret, veruni perinde ac , *
dicere solcmus : Si Deus vclil, boc faciani. Simul , , \ ,
aulem binc docct uos, onincm rem ex ipsius volun- * \ ,
tale dcpenderc, neque etiam in confessis bonis, $ , \
propriu fidere judicio alque poteuliae. -Hoc autem
^ \
aperle ipse eliam Judas aposlolus adiiionel.
\ .

.
V E R S . 4 . Impotsibiteenim esteos qui senielsum i//u" .

minati. Non dixit, inutile acindecorum, sc.l, iinpos , , ,

8%

8 8

1 8

Epbcs. , 5.

Vari lecliones.
* .

8 i

8 8

53

VL

J54

o*or*ar A i * r H nnwiv*
Wu t*** 4 * *

Xsrzx

fcsrrr

faosrw,

t p r r * r t *

i*a*
i > pmm*ymi ;Va M ^ * - **^

- *** T*r# X*tffuw

huw S M i : a* ^ taft ttWiM i * vryw **** ^

fr*
j i r i a f ^ ; zz ! n - et*:n-
w c f . srx >- ; ;

dixil aptrt* |*J *u IMNC : ii+n* Um>r v ( ^ V

l^re facit, se 4* **nu $p*m**U ****

i r i n j ^ .

I t - n l / t f i c re
.
frx^^
, , appelUt, *$*:iot t i x w ^ Ua l
, *
, ^ fvstv U * arrtaaft liabeal, prihMlewi a WMAer^t v*fe><t*
* \ .
crassis semUM spirhiMWw,
V u t ^ 6 . El prWrp$i M t , rmms rtm*t*ri#i far^
xd.hr

i$iir?
.
, '. ; - niumiimm. Iloc ^ l , p<r poiltniiai.
; * ejecu est poeuu^ulU ? 4 | ^ , > 4 prr se . cuudum bapiisnia reaoTJllo <sl rejccia. R*mvar>i
, \ - namqne solias est b w r i , periwie c Proyk***
&
, d i c i l : Re*0T*kitmr mi aemUm i w n n i t e : p a M a U
lenlix auien t$t a veiasUle Ub^rare, fortesqia^
\, ,
^ . facere: ad illum laiu^n splcndorem doc^re noi
. l i c c t : tllic enioa lotam graua erau Ad p c s o i t e n t i ^
igilur dicit, nempe baptismalis. Prituiun enim q t t i ^ . , \,
. \ Q piam ducilur poeniteniia ob IransacUm t i l a m
* ), , \ , -- deinde bapiixalur, sicui el ipsc praedixil, Pmmite* . \ tia *b operibut mortnis. llauifestum antem sl c x
, sequenlibus, quod Laplisuiatis reiieralioncm proUi
bens baec d i c i l .
.
Rursum cmcifigentes sibiipsit Ftlium Dei. Bapij _

.
.
ma crux est. Simul enim crucifixu* csl tttmi nozter
bomo. ac simul intili tumu$ timilitudiui
moriU
,
. eju$. Et rursiis : C onsepulli$umu$ ipsi baptistna.
Perinde uaniqiie ut morluus estille in crucc carni,

.
"
sic
et nos in baplismate inorlui sumus peceato.
\,
. Qui igiiur secunda vice baplizalur, quantum in g
, * , est, rursus cruci Cbrisium afligit. Alqui boc a U
. . " surdum e&i: semel enim inoriuus est, ei restirre \ , l i t , ci mors in cum porro non dominalur. Non
. , D igitur esl secundumbaptUroa, quandoquideui neque
. secunda crux sit. Quid enim probiberet, si seciin^
, \ * ; , d r o - dutn permitlerctur, quominus lerlium el quartum
,
, , concederelur, atque ila in intinilum ? Non dixii
, , * aulem, runum crucifigentes, ac destitii, ged adjc, , cit, lifct , u l oslendal quod vilam nostrain
, - ignave liansigentet, quasi aller bapiisinus caet,(
Ua omnia perficimus, ceu roalam opinionem no .
bis ipsis suslinentet.
.
,
Et atentui habenta. Hoc e*l, triurfpliantet,
,
ignominia aflp.eientef. Hocautem bifariam iuPilbge;
,
vcl quia qui larn cruatiirrma
DornifiiiMt, fld igf>
^ , */ miniam ejtii laiem morli raliowno e%c<t%ti*ttiul,
u

" Ptal. cu, 5.

251

252

THEOPHYLACTI RULGARLE ARCHIEP.

accedat : nisi eniin condcmnarit prtorem, quo-

modo novam ?* ordielur? am ob rem infert,
ei fidei in Deum. Poenitentiam enim a mortuis
operibus tides sequiiur. Ail itaque, Non oporlel
jnm vos in fide insiilui, tanquam jam primunt incipeneiis : jampridem enim credidistts. Per hacc
nuiem innuit, quod conculiebaittur, ac propterca
fuudamento indigebaut.

\ \ ,
, ;
, .
\ , .
\ , ,
.
, \ , \
.

Y E R S . 2.
Bapthmum docirince. Non ecu mulla
siul baplismata, i:t pltirali niimcro boc Paulus d i xit ; unum enim esl baplisma : sed quod Vclut
ox consequenli bnc conlingal. Si enim ilerum eos
in primordiis rvligionis insiiluerel, rursus baptizaret ; et posiquam lapsi eseent baplizaret, alque ilertim, per bujusmodi reitcrationem neeessarioessentbapiismi m u l i i : verutn boc eslab&urdum.
Non oporlel igitur vos reUerare baptisma, sed in
priori baptisinate perseverare. Fortasse autem c l
ilb, ulqui lcgi adbuc afllxi erant, mullos baplismos
Judaico more eiiam sub gralia praedicabant. Obscrva atitcra quod poenilenliam baptismus excipiebai. Quoniam eniin poeaitcnlia ipsa per scse non
possil puros reddcre, proplerea bapiizamur, ut
univcrsum sil gratioc Cbristi.

'
. , \ \
\ .
, \
. "* *
/. \ . "
.
*
, ,
.

1 6

Imposilionis quoque

manuum.

Perquas Spirilum

accipiebaut, ut propbelarenl et miracula ederenl.

Nam cum imposiiissel illis manus Paulus, acceperuiit, inquit, Spiriium sanclum.
resurreciwm*
mortuorum. Hoc enim in bapli
sntale cflicHur per fi^uram immersionis in aqnam, C
confessione coniirinahir: confilcmur eniin crcdere resurrectioncm morluoi um.
683
judicii
aHerni.
Hoc esl, quod senipilerna sive bona, sive siippltcia largilur. Ilaec autcm
dicere videlur, quia verisimile erat eos conculi,
elianisi jam olim crediderant, vel tuinimc Cbrisiiane viveie, ac signiler, Vigilatfr, inquiens. Non
eniui aflirmare licec, quod si segniler vivanius, aui
flde excidamus, rebapiizari nobis dabilur, aui peccata denuo abluere poterimus, ac eadcm consequi
quae prius. Erralis eniin bacc exisliioanies.

. ' , , . *
, , , .

. \

, \ ,
.
. ,
.
, , , , \
^, , . ,
, ,
,
, \
. , \, .


YERS. 3. Et
hoc
faciemus,
$i quidem
permherit
Deus. Hoc faciemus: quale? U l ad perfeciioneui ^ * ; \ , . , <
ferainiir, si Deus velit. Hoc aiitem dixii, non tan
quam Deus hxc non peiniittcret, veruui perinde ac , *
dicere solciuus : Si Deus vclil, hoc faciam. Simul , , \ ,
auietu bioc docct uos, ouinem rem ex ipsius volun- * ,
tate dependere, neque etiam in confessis bouis, $ , \ \
^
propriu fiderejudicio alque poteuiiae. -Hoc aulem
apeile ipse eliam Judas aposlolus admonct.
\ . \
.
V E R S . 4 . Impotsibileenim esteos qui semel suni t//u" .

minati. Non dixit, inulile acindecoruui, se.l, impos , , ,

%

Ephcs. , 5.

Variae lecliones.
* .

253

EXPOSITIO I N EPIST.

D HEBRJBOS. -

CAP. V I .

254

>
.

.
, .
t , .

.
,

.
\ .

>.

, \
.

.
, , , :
, \ ^,
\ .

.
, '. ; ; *
.
, \ ; 'Aro~

,
, ; , \
0 .
.
. , , . \ (
;), , \ ,
.
,
.

L sibile, at ad desperationem cos irjiciat, ne omnino sperenl se denuo bapiisma posse consequi.
GuHaverunt etiamdonum cceleste. Hoc est, remisaioiiem peccatorum ; nemo enim lalia daie polest
nisi U D U S Deus.
Et parlicipe* facli sunt Spiritns tancli. Posl d i wissionem peccalorum, tum est pariicipatio Spiritus sancli: non enim babital in lorpore stibdito
peccalis. Per iinposilioiiein autem manuum dabatiir, uli supra dictum esr.
V E R S . 5. Custaverunique bonum Dei verbum. Non
dixit aperte qnid sil hoc : inlerim tamen nos colligere facit, se de onnii spiriluali doclrina loqui.

.
.

,
. \

.
"
,
.
, * ,
. . "
, >.
. \ , I
.
, * ; , d r a ,
, \ ,
, , 0 *
, ,
, .

Runum crucifigenies sibiipsh Filium Dei. Baptisma crux esl. Simul enim crucifixus e$t veiut noster
homo. ac timul insili sumus simililudini
morlii
ejus. El rursus : C onsepulii sumus ipsi per bnptisma.
Perinde namqtie ulmorluus estille in crucc carni,
sic el nos in baptismate mortui sumus peccato.
Qui igiiur secunda vice baplizatur, quantum in se
est, rursus cruci Gbrislum afligit. Atqiit boc absurdum en: semel enim moriuug esi, el resurrel i t , c i mors in cum porro non dominalur. Non
igitur eslsecundumbaptisroa, quandoquidem neque
secunda crux sil. Quid enim probiberct, si sectutdum permitlerclur, quominus tertium el quartum
concederelur, atque Ua \n inlinitum? Non dixil
aulem, runum crucifigentes, ac destitii, sed adjec i l , sibi ipsis, ut oslendat quod vitam noslram
ignave nansigentes, quasi alier baplismus cssel,(
Ua onmia perlicimus, ceu malam opinionem iu nobis ipsis susiinenlcs.

.
,
,
; , \
, -

El ostentui habentes. Hoc est, iriunipbanles,

ignominia afficienles. Hocautem bifaiiam iutelliges;
vcl quia qui imii crucifixermii Doiiiinum, ad ignominiam ejus talcm moriis ralioncm cxcogilarunt,

1 7

Psal. cn, 5.

Et virtutes futuri swculi. Yel roiracula facerc sic

appellat, vel angelice vivere, ila ut nullo pracsenlium indigeal, sed ad fulura rcspicial, ac fuiur
vilaB arrham habcal, praesentem a inaleria rebueque
crassis semoiam et spiriiualem.
VERS. 6. El prolapsi sunt, rursus renovariad poenitentiatn. Hoc est, per poenitentiani. Quid igiiur?
ejecla est poenitenlia ? Haudquaquam, ^ed pcr secundum baplisma renovalio est rejccta. Rttnovare
namque solius est lavacri, perinde ac Propbela
dicil : Renovabilur l aquilae juvenlus " : pcenilentia? autein est, a vetuslate liberare, fortesque
facere: ad illum lamen splendorem ducere non
licet: illic enim tolum gralia erat, Ad poenitentiaui
igilur dicit, nempe baplismalis. Primuin enim quispiam ducilur pceniientia ob transactain vilam,684fr
deinde bopiizatur, sicul et ipse pradixil, Pcewiientite ab operibus mortuis. Mauifeslum autem sl cx
sequenlibus, quod baplisuialis reiieralioncm probibens baec dicit.

255

T H E O P H Y L A C T I B U L G A R I E ARCHIEP.

2'

Hialedictam v i d c l i m ot ronluraeliosam, ac scelera- xa\ , tis desiinatam : vel quia Christus ecmel cruci afli- ; * 6
xus, immorialis deinceps creditnr. Qui igitiir ?e- ,
crtirifigil ipsum, utendacium hoc facil, qnod Cbristo , *
,
oontumeliam afTerl, quippe qui post morlem siiam
. \
quam sercel stistitmit, imraortalitatem deinceps gusiaveril. Bifariam ilaque rtm impossibilem eese \
, \,
d i c i t : primu quidem, quod indignus esl qul tantis
\ , ,
bonis donatus sil, atque omnia profudil, rursus
,
iijdern frui : secundo vero quod borribilios est,
.
quod impossibile sil Filiam Dei rursum cruciftgi.

*

V E R S . 7.
Terra enim sivpe vementem super $e
. ,
bibem imbrem. Terram quidem animam , imbrem
, \ ,

vero doclrinam vocat, ut alio in loco, Mandabo

*
\

uubibut, inquil Deus, ne pluant imbrem ht vineam

86

18

El rnrsus : Fluvius Dei impletus e$t aquis, boc est,

_ ui alios doceai gralia donaitis est, i m qui a Deo

pleius esl supernis aquis, sive donis. Iunuil aulem
isios ei suscepisse et inibibisse sermonem, et cum
sa?pe ipsiwn esseni adepli, ne sic quidcm ipsos
profecisse : quod el supra dixit : Cum debereii*
esse doclores propter tempus.
685
germinam herbani opporiunam. Hoe
esl, viiam virlulibua compiam. Nibil enim adeo
esi opporiuiiutn, boc esl, conveniens ei aplura, u l
vitae piirilas.
Jllis, per quoi el colitur. Herbam, inquit* hoc
cst, bonam conversalionem illis paril terra, per
qaos coliiur, alque illis conveniens esl ipsa : nam
\\\\ ipsi qui virlulem coltint, fruenlur eliam ea
Quidam r.ulem, ti/is, ad doclores relulernnl:
eieniiu per itlos opiima vilse convemito excolilur, iil qui ei ipsi discipnlonim suortim viruilis
sinl cotisorlcs.
Accipit beneilicdonem Deo. Hic tacilc ferit
Graecos, ?irtuli lerrae frugum provenlum ascritasles. Neqwe entin eolonorum nianus snnl quse
fraclus facianl, verum lolum, inquil, Dco referendtim est acceptuin : ipse benedicit lerra, ac fertililalem largitur.

^
.
\

,

_ r n ,
*j.

.. -
~
\ ,
, .
\ \ ,
\ , \ , \ *

.

. ,
. , ,
, .
cV . ,
\, ,
,' , \ \ . \ \ :
, . , , \ , , \
\ ' ,
\ .

",
.
, , , *
, .

, , \ ,
', , , ,

Y E R S . 8r Proferens autem spinat et tributos. Non

d i x i l , germinans, ulsupra dc berba, sed, proferen,
perinde ac dicat aliqois, ebulltens, ac t e l u l i
auperfluilalem emitlens. Spinse aolem ac iribuli D ^ . " \
, ,
suni vilae solliciludines, ac iinpoaltsra djviliarum,
, * \
ac simplicher omne peccalum; sicul el David
d i c i l : Conversui sum in cerumna, dum infigiiHr

mihi tpina
Non enini simpliciler accedil; sed
. , '
infigiiur: ei nisi lolam evellimtis, aed minimum
,
quiddam remanseril, cmciat, a(que opus esl cura
, , \
ae diligentia. Insuper Iribulus e s l : unde si eain
. * \
relineas, vulnerat, alqueomni ex parte injucunda
, , \ , \
esl, oura bic ignoniiniam pariens, lum in futuro
. \
culo poiisaimum.
.

Peal.

LXIV,

10.

"Psal. xxxi. 4.
Vari lectiones.

e e

257

EXPOSITiO IN EPIST. AD'HEBRiEOS. -

CAP. VI.

258

. ^
Reproba , maledtclo proxima. Bonam lerram
,
bencdici dixit a Dco: infrugiferani aulem non
,
' ,
dixil sinipliciter
exsecralam , sed exiecrauom
. ,
vicinam, ut non de&peremtts. Nam qui prope
.
exsecrationem est, polerit ei longe rcmoveri.
.
,
Cujus consummatio in combuitionem. Hoc eliam
. , ,
adjecil, ne desperemus. Non enim dixii, quaecom*, , /pt
buretur, sed, eujus fini$ ad combunionem; boc
. " est, si ad iinem usque in sterililate perseveraril , \ * Polest itaque dcsistere a sterililale, alqne spinas
, , \ .
compescere, probata ilem reddi, atque benedictio
nis particeps.

, ,
,
.
\ ,
, .
,
. , ,
,
,* . \
, , ,
,
, \ ,
, , \
, . "
, , \
:, , ,
, .
* \ .

VEKS. 9. Confidhnus autem de vobis, dilecti,

meiiora, et viciniora $aluti, tamelsi ita loqnimnr.
cum eos abunde salis carpsissel ac pericrrefecisser, rureus medetur, ne omnino snpinos Iaxosque reddat. Nam qui scgnem nimis objtirgal,
segniorem reddil. A i l ergo: Non quasi vos damnariip isla dico, tieque quod vos spinartim plenos
esse senliam, &cd melucns ne boc flat. Nec d i x i i ,
* 6 8 6 wbit exspectamus: sed, Confidimus, id
esi, certi ac finnati sumus quod non sic babciis,
sed inelius, et quod veslri ipsoruni s ilulfs curam
gcriiis, eliamsi nus lam aspere locuti stirmis. Vel
igitur de ronversalione el moribus eomm baeo
dicit, quod Vos uon estis bujusmodi spinosi: vel
de relribuiionc, quod Nob eslisex&ecralioni proxiir.i,
nequc in combustionetn, sed alia qnaedam vobis
merces esi reposiia. Expende aulem quod scquiC 1"'

-
. \ ^
* ,
,
, , .
, , , '
. " ,
,
. & , . .

V E R S . 10. iVon enim injustus Deus,ut obliviscatur

operis vestri. Animadverle quomodo ipsos erexeril
el confortanl ui sperent meliora, revocans eis ad
memnriam priora. nc jnetiliam Dei. Si enim justus
est Deus, non obliviseeiur operis vestri, hoc est,
misericordta*, fralernae dilectionis, sed retribuct
vobis, Proiude ne despondcatis auimuni*, sed
omnino meliora sperale, quandoquidem ei Dcus
omnino jtistusesl. Non igitur de vobis dixi, q:ia?
dixi, ul aniimim veslnnn percellam : novi eniin
quod vos non silis digni exsecraiione.

,

. jy
, \ .
. \
, ,
, * . " , ,
\
,
.
, ,
, , .
, . '.
, ,
arf\p
,

Ac dileciionis quam ostendisiis tn nomvie ejus,

qui ministrastis sanclis, et miniitratit. Magna eis

88

Iribuit, non soluin opera, veruuietiani opcra cum

alacrilale. Ministraro namque promptiludinis est
indiciuin. Per dilectionem aulera elecmusynain
intelligit, quam iinperiierunt, non in fralres, sud
in noinen Dei. Animailverte maximam consolalioncm, qiiod non hominibus, sed Deo lacimus cleemosynam, perinde ac Gbristus in Evangelio
inqnit: Mihi (echtis. Qui enim propler nouien
injuslo prospicil, Deo islud facit. Sanclis, boci^t
fidclibus. Omr.is enim fidelis sanclus esl, Ptiamsi
in niundo fucril. Saiiciificatus est enim, inquii,
vir infidelis in uxore, el sanclificala etl uxor infi-

Varise lectiones.
' m .

8 8

m.

259

TIIEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

60

t f

delU in marito . Fidcsiultiir bic sanclifiealionem

kv . . "
facit. Ne igilur erga ereuiilas lanluminodo ciiram
, , \
iiiipendamus, lanqtiam sanclos, verum ciiam crga
^
mundanos. Sancii cnim illi stinl et fide el v i l a :
\ \ \ ,
porro ipsi laici sancii sunt in iide, plerique etiam
\ . " .
in vila. Obeerva autcni quoinodo eos leniat ac
, ,

miliget. Non cnim dixit, qui miniitrattis, c l ita
, * , \
quievil: verum adjecil, et minitiratis, boc esl,
.
eadein bodieque facilis.
Y E R S . 11. Cupimus aulem unumquemque vestrum

eamdem ouendere sollicitudinem ad explelionem spei

**
usque in finem. Perindc ac si quis dical: Quam
.
"
ergo ob causnm, Paule, bac dixisli, si noluisli , ,
uos fcrire el incrcparc? IKxc dixi, inquit, cupiens
; \, , ,
u l in fuluruiii cliain recie curralie: non quod

priora

condemnem ,

v^rum

quod

do

fuluris

incluau). Nec dixit, Yolo, quod erat 6 8 7 praccploriae auctoi ilatis : scd, Cupio, quod esl palcrni
aflecttis. Non enim verbis lanttim boc desidero,
sed animus meus pro vobis reslual. Tale enim
quiddam inlcllige per . Nec simpliciler
pro vobis, sed, pro unoquoque vcslrum : adco
omnium sive majorum sive minorum cnra langebatur, onmesque norai. U l silis solliciti, ad explelionem spei, boc esl, u l plenam c l perfeclam fidem
oslendaiis, et non perlmbemini. Observa aulem
quoinodo non aperlc feril, neque dicii, Desperaslis, recolligile vos deinceps: verum lantuni non
boc d i c i l : Equidem volo le semper sollicitum esse.
et u l qualis fuisli anlebac, talem etiam !1 poslc- ^
rum te exbibeas.
Y E R S . 12. Ul non segnet eficiamini. Hoc ilidcm
ad niitigationcm eoruin d i c i l : ad fulurum enim
tempus boc ducit. Atqui supra dixil : Quoniam
scpies facti etlit: scd auditu, ad audilum eriiin
usque segniiiem siatuit: Jatn vero, inquit, curam
gero, ne aninium veslrum segnilies isia allingal.
I U eirim corpns otium el immobiliias laedil, sic el
animani a bonis operibus cessalio, supinam magia

, *
. \ , ,
', ,

. / *>
, * .
, . ,
* , \
\ , \ .

,
, \ , \ . "
, , ', \
, ' \
\, \ ,

pov, \ \ .
" .

. * ,
* , , /
.
\ ,
.
1

ferum imilalores eorum qui per fidem ei longa!

vimilatem promissiones hwredilale cupiunt. Supra

.

coinmonefecil ipsos eorum.quae anlea ipsi gesse , \ ,
rant, domeslicum ipsis exemplum proferens: nuuc
. \
vero ad palriarcbam eo* subvebil. Ne exislimeiit D \ .
eniin se nullo esse numero dignos, ac vcluli con ttmpios scse a Deo rcliclos esse, planum facil jam
,
quod islbuc nfaxime sit forliuin virorum, lentari
, scilicel, el quod magnos viros .sic exercuerit
, Deus. Si enim stalim darel qood promisisset, fides
. ,
corum baud demonslVareiur. Nunc aulem differt

dcna sua, u l fides ipsorum per palienliam incla ,
rcscat. Tum eliam planum iit quenipiam credere
. ,
ei qui proiDisit, quando post muUum temporis
,
elapsuin non acceperil, ei tamen se acceplurum
, , \

I Cor. ,

14.

Variffi lecliones.
.

' .

S61
EXPOSITIO 1IS EPIST. AD HEBRAOS. CAP. VI.
8G2
^ . credil, et non torp t. Proplerca igitur lia:c obju r, , \ \
galoi ia vobis dico, ut exciicni vos, cl ul conmimc
rciiiini inicr bxredes promissdotiis per fid*in ct
\ . ,
longanimiialem. Quinam vero sinl iUi, posibac
. " ,
exponel. Observa auiem quouiodo primo loco
, .
fidcin cullocaril, dcinde longaniiuiiaiem, quoniam
ex iide esl longaniniilas. Nisi enim crcdal aliquis
, .
onutiiio dalunun eum q<ii promisil, nunquam cril
longanimis.
V E R S . J5, ii. Abrahcc namque promiitens
Deus,

,
1

x a r ' , *

*U ,
,
) .
,
,
, ,
, \
\ \ . \
, '
, , .
' ; " ;
, * \
, , *
, \ ,
. "
, ;
,
,
, , ,
, * ,
. \ "

, . .
, \, ,-, '
.
,
\
. ,
,
^ *
, ;
\ ,
\
,
\ , .
, \ , \
, , , ,
* ,
,
, . "
,
,
, , \ . \
, , 1

quoniam nemincm habeal per quem jurarel majown,

per semeiipsum juravit, dicens : Vere betiedicent
benedicam te, el multiplican* multiplicabo le. Gum

plcrique alii cs-cnl qui per fidcin 6 8 8 bxredilarint promissiones, alios quidein nunc prselcrmisit,

reponens eos mler eos qui sequiinliir; solius Abrabami atiteiu niemiuit, tum ob persona; digniLalem.
lum qtiod bic prae (a?teris proniissione dignalus
sil, eamque sii conseculus. Per boc pariler indical
non esse dcsperaudnm nobis, sed Deum poiius
exspectandum, cui ii; more esi non slalim praeslare
qtiae promiail, sed posl inullum lcmporis. Quaudo
auiein jnravit pcr scip um Ueus? Vcl ipais verbis
quibus ail : Per memetipsum juravi. Forsan aulcm
et parliculam, , quispiam dixeiil jurainciiluni Dei per sese. Nam , reiera, significai.
Quod nibil sane csl aliud, quam confirmalio quaedam verilaiis. Verilas autcm, quisiiam alius fueril
pralerDcum ? Sic cl in Evangclio Dutnimis, Amen,
amcn, diccns, idem jiirainenitnn jurat, ciim non
possil pcr majorem jurare, por scipsum jurans,
pcrhnlc ac P.itcr. Nounulli tamen pularunl ipsiiin
Filiiim liim ciim Abralintno colluculiiin : ailcniin
$<iip'ina: Dixit anUm ad Abrjham
angclus.
lNi*q.i;tquiu eniiu, inquiunl, Pater angelus ese
poierat, scd Filius, roagui consilii angelus.
V E R S . 4O. Et sic,
longammiter ferein, a$$eculu$
esi promissionem. Qui igiuir in fine Epislolae dicif,
quoil isti oinnes nou acrepemnt proroissioncs, sed
eiuinus oas inluili suni ei salutaverunt, bic vcro
nit Abrabamuni coiiseculunt csse/promteaionem ?
Non dc iisdem bic el illic loquiiur, verum bic de
iis qnac iu viia ei promissa eranl loquilur, quae
Abraham sane luugo posl lempore assccutiis est:
D illic auiem de toelcstibus, quai nondum erat
assectiius. Dirumquc vero, ei quod consecutus
sit, el qnod nondum sil conseculns, ad consolalionetn pusillanimibus inserviunl: alterum quidcm,
quod el nos, si palienter exspectamus, assequemur:
aherum vero, quod si ille nondum est asseculus,
qui ante loi annos consummatus cst, adinoduin
insipicntes nos sumtis, curo angre ferimus nos D O U dum assequi. Observa autem quomodo dixerit,
per longaniuiitatera eum consecutum promissionem, u i ingenlem longanimilatis vim aique potentiaui ob oculos ponal, el quod prontissio sola

VariflB lectioaes.
, f

ni^

263

THEOPHYLACTI RULGARIJE ARCHIEP

264
8

totum lioc non effeceril, sed eiiam longaniniitas. ' . , oi llic aulem eliam lenret eos, ex coniraiio eignifi ; .
cans promissionem abscfndi per pusillanimitalem.
\
Alque boc coniigit populo olim in dcserlo, qui in
, ;
pusillanimiiatem lapsi, uulla ralionc suiil assecuti
. 01 '* ,
proniissioiiem. Dical igilur quispium: Quomodo
.
atitem sancli etiamsi longaiiimes fuerunl, non
lamcn siml asseculi, u l sub Epislolae flnem dicil? A l vero asseqihmliir 6 8 9 omnino, verum qui ex
popnlo imirmurarunl, ncqtie asseculi sunt, ncque assequentur.

V F . R S . 1 6 . Ilomines enim per majorem juranl, ei
omnis conlroversia? ipsis finis est ad confirmalionem ,
. ,
jurameHtum. Iloc esl per juranienlum solvilur
.
oinnis conientionis controversia. Eienim dicunlur
, ,
qtiidetn i m i l u , et contradicmilur ulrinque, sed
\ ,
cnim jiisjurandum postremo accedens, ac stabi .
liens, cuucla dubia solvil.
V E R S . 1 7 . In quo abundanlius volent Deut oslendere pollicilalionis hceredibni immobililalem consilii
$ui, juramento stabilivit. Uoc est, proplerea quod,
qiiaudoquidcm ita se res babet, u l bominibns juramentuni omnem fidem aiTerat, ob eam rera Dcus
etiam jurat. Vel, in quo boc esl, quia juravit per
seipsum Deus, ex abundanti monslravit nobis, quod
omnino el inipenuulabiliter facturus sil quaj nobis
promiserit. Nam Dco ctiam *ine juramenlo iides
adhibenda eral, propier nos tamen demtttit sese,
nec suatn dignilalein conteinplalur, verum u l nobis
persuadeat, indigna eliam de seipso dici palilur.
Nos enim fldeles promissionis sumus baeredes, qui
t

in semine ejus, qui Cbristus esl, bcnedicli sumus.

Animadverle autem quomodo eliam lum Filiuni di
cat medialoreni Dei el hominum fuisse : pcr
ipsum enim tanquam Verbuni juravit Deus ct
Pater.
V E R S . 1 8 . Vt per duas res immobiles, / quibus
imposiibile menliri Deum. Quales c l cujusmodi ?
Quod simpliciler dicerei ac promiileret, lum quod
jusjurandum proniissioni apponerel. Quoniam eniiu
apud hoiitines boc videtur esse firmius, jusjuranduin videlicei, propterea ipse illud npposuit. in
quibus,pro, ex quibus hlsduabus rebtis, ceriissinia
demonsiraiur promissio, ac impossibile est menlit
Deum. Quemadmodum igitur juravii propier nos,
elsi indignum erat ipso jurare, ila isiud, didicit

,
"
. , , \
, \
. *, , \ , , \,
, ,
\ .
\ \
, ' * ,
, ' , :
. \
, Q , , . "
\ \
. *
\ .
1

, ?

. \ ;
\ , .
, , \
. ! \ , ,
, ,
\ .
' , , \
, , . cx quibus passus eti, intellige. Etenim bomines id J J * ,
existimanl essc credibilius et certias, quod expe .
rieniia comprobatum csi.
Fvrtissimum solatium habeamus, qui confugimus
, ol

ad tenendam propositam spem. Hoc esl, magnam

. ,
admonitionem et adhorlalionem. Non entin niagis
.
propter Abrabamum, quam propter nos boc dictum
, * ,
est, qui confugiinue ad eum, boc cst, speravimus.
' , , .
Quorsum autem babemus adhortalionem? ad hoc
;
tit leneamus propositam spem, boc cst, u l ab illis
, '
quas sunl Abrahamo data, de iis etiam quae ad not , \ \ *
perlinenl ceniores reddamur, neqne quidquam am, \

Vanm lecliones.
0 .

25

EXP0SIT10 EPIST. AD HEBR.EOS. - CAP. VJ.

266

\ , , bigamus de fultiris, adeoque coelestibus bonis qiun

sperainus, scd iirmiler ac lulo retineamus banc
\ ,
spem, nec dimitlamus ipsam. 690
Elenim qn;c
. \
Abrabamo facla est promissio, ad nos etiaiu spe \ , \
ctat, ac proprie ad nos qui Cbrislo crcdimus, m iu
,
supcrioribus dictum est.
.
V E R S . 1 9 . Quam sicul anchoram habemus aninnr,

tulam ac prmam. Quam spem babcmus veluti an

.
" . \
tboram. Nam perinde ut illa naves tempesiatis

teinpore flrmas constiluit, consimilem ad raiioiiem
, \
spes agitatoselconcussos tentationibus, siabiles ct
; , \ -
palientes eflicit. Non simpHciier aulem, ancboram,
. , ,
'
dixit,verum, tutam acfirmam. E s l e n i m a n c b o r a q u
.
"
noo conservet scapbam inconcussam, vel si puirida
, : ,
fueril, vel quando plus aequo levior. Merilo auiem
. , ' * [ \ \ ^ uon ftindamenti meminil, sed ancbora, eo quod
fundaroenium in valde solidis ac sapieulibus poni * \
tur : ancbora vero in iis quae lempestate quaiiun
,
lur, quales fuerunl.islS qui tenlalioiiibus agilaban.
tur ei fluctuabant.
Et incedentem usque ad interiora velaminit. In su)

perioribus dixit, Exspeciale: evenient cnim quoc

.
* sperantur. Jam perfectius certos faciens, ait quod
etiamnum ea babemus in spe. Ista namque i n , , \ .
gressa in coelum fecit jam nos esse in proinissis
,
bonis, eliamsi adbuc infra in lerris simus, etiainsi
,
nonduni acceperitnus. Spes lanlas vires babct, ut
, " .
terreslres coelesies facial. Quemadmodum vero in
\, .
Velcri Testamenlo velamen diejunxil Sanctum a re*
liquo tabernacirio: ila coolura nobis vclamon cs',
\ disjungens inferiora a divintoribas et snpcrcoelesli ,
bus.
\ .
1

"
.
\ , ,
. \ * ,
, , \
. ,
, \
,
\ .
- . , ,
\ ,
, ; , \
; ' ' ,
\ ' ,
. " \ . " , ' \
\ ,
\, \ ,
.
9

. \ -

V E R S . 20. Vbi prcEcurtor

pro nobis introiit
Jesus.
Cum spem noslram ccelos ingressam dixerit, confirmai quod dictuin est, per res ipsas boc siabiliens. Eieiiim Cbristus ille ingressus e*l: et non
simpiiciler ingressu* eal, sed praecursor ingressua
esi, boc est tanquam et nos videlicet dcbeamus
ingredi. Pra?cursor eitim quorumdam sequcniiiim
esl praecursor, nec valde nuillum esl intervalli i n tcr praecursorem ac sequenles, quemadmodwm neque intcr Joannem et Cbrisium. Ne igilur segre
feraiis : mox ingressuri sumtis in eum locum, in
quo praecursor nosier est. Nec contentus fuit d i D cere, prcecurtor: sed apposuit, pro nobis, ad n.ajorem conlinnalionem; perindc quasi hoc dical:
lpe non babebat opus eo ingredi: qtiomodo eniin,
rum Deus essel? Alenim sicul carncra proplcr
nos assunipsil, sic et propter nos inierius coelum
subiil, u l nobis patefacertt iler. Nccessario iiaquc
ingrediemur el ipsi. Vel, pro nobis, esi pro, ut i n tercedai pro nobis ad Patrem, quanduquideiu et
ponlifex ingrediebalur in Sancluni semel in anno
ut pro pnpulo interpellaret.

Seeundum ordinem Melchisedec Pontifex fac*u$ in

y

aiernum. Haec maxima 691

VariaB lecliones.
1 7

.
VATROL. GR. C X X V .

c l , a m

D O u i S e a l

c o n

"

26S
T H E O P H Y L A C T l ) L ( J A R I . E ARCHbEP.
i
,

'
,
\

solaiio, siqu.dem Pontiiox noster cst iu supernis,

. \ *
uc iriullo prxstanlior iis qui sum apud Judacos.
,
Primo secuiidum modum: non enim juxla eorutn
.
\ \ \
ordinem, sel secondum ordinem Melcbisedec.

.
\ \
Dcinde Ioco et labarnaculo: supra eniin in cocus
i'si; posiea, Teslameulo : de meliorfbus enim el ^, \ ; ,
perfecioribus bonis; itein duratione: sempilernus \ .
" .
enim, el nou teinporarkis. Postremo, persona: F i **;.
lius enim Dei est. Proiude ne languealis animo.
207

Ilaec aulem omnia proptcr carnem dicla sunt: secunduin banc enini facius est Pontifcx/
. '.
CAPUT V .

,
V E R S . 1-5. Hic enim MelcUisedec, rex Salem, $a ,

cerdoi Dei summi, qui obviavil Abraha regresso

~
ccede regum, el benedixit ei. Cui et decimas omnium

diiisit Abraham. Scupus 9t aposlolo, common- * *,

s.rare discrimen Veleris el Novi Teslamcnli : '.
aique boc slalim in exordio indicavil, cum dice- \ * \
rcl, Palribus quidem locutus est Deus per servos, \ ,
prophelat: iwbit autem, qui sunius in Novo Testa-
,
,
menlo, loculus ett per Filium. Quia vero infirmi
craiu audiiores, quippe qui languido essent animo . \ ,
,
in teniationibus, iltorum pusillanimitatein inleritn
, \
refocillavit, et deinceps, cum abunde eos refe ,
rissci, rursus de excelienlia Novi Tesiamenli, qua
\
:
Vctus exsuperal, tiiducit sennonem. Considera vero
. \ . ,
ojus sapieniiam. Oslendil Melcbisedec, qui erat
, .
lypus C h r i a i / excellentiorem Abrabamo fuisse.
, ,
Nisi enim fuissel praislantior, non benedixieset ei,

* . \
nec dccimas ab eo acccpissei. Quoniam vero ab
" \ ,
Abrabamo deducebanlur sacerdoles legis, istos
, \
quoque Melcbisedec praecellil, quatenus ipsis et
bcncdixit, ac decimas ab ipsis accepit, quandoqui- \ ,
\ .
dem ei progenitori eorum benediierit, ac decimas
,
sumpserit. Quod si figura Cbrisli Mclcbisedec u n ;
tum excelltt saccrdolcs lcgis, quanto poiius vel us Melcbisedcc Cbrislus? Haec quidem est sen- . ,
,
i<;uiia lolius loci. Abbreyiaus aulem narrationein
\
de Mclcbisedec, subinferl contemplalionero, niy .
siice et spiritualiier bisioriam ad allegoriam traiisferens.
;

Piimum quidem ex inierpretatione dicitur rex

justiiiw. Declaral boc loco quanam ralione Mel- .
. \ * , , tliisedec sil Ggura CUrisli: ac primuro quidein ab
ipso nominc disce exaclam rationem. Melcbi eniin, D . ,
rex; Sedec justitiam valet. Quis anlem alius est - , . ;
jusiitise, practer Doaiinum noslrum Jesum Cbri- , ' ;
slum ?
Deinde autem et rex Salem, quod ett rex pacit.
"

Ab urbis nomine, inquit, id eliam planum est. Sa .

\ , \,
lem enim pacem valel, si inlerpreteris. Quis autem
. .
6 9 2 alius pacis rex esl praeler Christum, qui
,
pacifi avii ea quae suni in cadis, elquae euper ler \ \ ; \
i a m ? N u l l i morlaliuni couveuit, jusiiliae pacisque
, \
esse regem, praeterquam uui Cbristo
\ I .
; V E R S . 3. Sine patre, sine matn, sine genealogia.
',
, .
" \
1

Vari lectiones.
.

99

ix .

tfi)

EXPOSITIO 1 N EPIST. ADHEBR.E03. - C A P . VIT.

270

. " Ariambicsimiliiudiaemhabes. Quemadmodum er/im

Melcbisedec sine palre esl el sine matre, non quod
\ , ,
non liabueril patrem aui matrem, babebat cnim
\ , ; , '
ipsc, tili moilalium nnus, scd quia genealogia cjus
!) ,
\ non exstal iu Scriplura, neque parenlum ejus 110 \ meii apparel : bunc ad roodum : Cliristus sinepalro.
est sccunduni inferiorem generalioncm : ex sola
'
4 nanique Virgine Maria genilus esl, quatenus ad
caniem atiinet: sine nialrc auiem esl secunduni
^ \
supernam nativiialcm : ex sojo enim Patr ante
. \ .
onmia saecula ineffabiliter el incomprebensibilitcr
;
\ \
, , \ gcneralus est. Praeterea genealogia eliam vacal. Nam
generalioiiem ejus quis enarrabil ? Quandoqnidcm
. \
o\ qui supernc in coelis genuil eum Pater, sil eliam
, ,
incxplicabilis, atque adco ipsc niodus gencralionis.
, , ,
, \ . - el quae infeme in lerris eum pepcril mater
t.ub rationem non cadii sectindum modum genera \ .
tionis, nimirum quomodo virgo peperit, qnomodo
\ ,
sine doloribus, ac similia. Clirisius igiiur revera

sine paire ac sine matre est: Melcbiscdec vero et
, , ,
, sine palre cl sine maire , non revera (lieri enim
* : boc non polesl), sed qtiaienus4>areiUe* ejus iu Scripiura non exprimunliir. Quare quod ait: sine ge \ , ,
ntalogia, voluti iuterprelaiur quid sit, sine patre ac
.
*ine malre, pcrinde quasi Aposlolus diceret: Hanc ad rationem dixi Melcbisedec palre ac matre vacarc
quod genealogta ejus in Scriplura non exprimalur, ncc menlio gcneris ejus in Scriplura fial.
',
Neque iniiium dierum, neque \1 finem habens;
,
assimilutus auiem Filio Dei, manet sacerdos in per .

peluum. Hoc eliam perinde inielliges, ut praeme . , morata. Qualcnus euim bomo erat, babcbat prorsus
,
Melcbisedec cum principium dierum, lum finem

vilae: verum qualeuus nos nescimus quando naiits
, , s i l aul mortuus, quod aliinel ad noslram cognitio, , . - nem, ueque principium neque linem habet. Cbri , , slus tamen revera, ut Deus, neque initium dterum
, \
babet: priiicipio enim caret, juxia principium quod
* * a lempore dicitur, etiainsi Palrera babeal priuci , . pium Unquam causam : neque iinein: immorlalis
'^; ' *
entm est, aique ut suroi&aliin dicam, senipilernus.
. * \
Ubi sunt igitur Ariani? Audianl Filium principium
. , ; non babere. Hanc ad ralionem Paulus nos instiiuit,
, quomodo istud sil diluendum : atque eliam sicubi
, \ aliquis dubilaverit, quomodo Chrieius sacerdos
. ,
sit in seiernum secundum ordinem Melcbisedec,
, \ , quandoquidem Melchisedec morluus et, nec factus
. \ jy esl sacerdos in sempilernuw. 693 Diluemus igitur

binc, dicenles, Gbrislum, cum a?lernus t i t el i m , \ morlalis, revera semper esse sacerdotem. Wam et
* \ iiunc quidem semper el ubique eeipsum pro nobis
\ ,
offerre creditur per ministros suos, praesertim cum
\ \
apud Patrein pro nobis iotercedit: tura vero per .
fectiora el magis myslica sacra pro nobis perCciet,
, , .
seipsum nobis in cibum et polum propouens, novo

qtiodain niodo omnem ingenii capluin exsuperanie.
, ' ,
Melchisedec auiem aeiernum babere sacerdoiium
. " \
dicitur, non quod \ivat seiuper, morluus enim est
1

Vari lectiones.
1

THEOPHYI.ACTI BULGARldS ARCHIEP.

2 7

Etenim cum debereits e$*e doclores

Vr9\iier tempus. Accusalionem eucomio niiscel, inquiens: Aliorum vos debebatie esse dociorcs.
Osieudil eniin jam oliin illos credidisse, arcanaque
rcligionis audiisse. Ambo autcm baec laude digna,
si modo ad socordiam non essent prolapsi. Tempus, inquit, fortiores reddii : vos vcro dissoluli
buc fruslra abusi eslis.
Rursus indigetis ul vos doceamlni qucc wnt elementa exordii sirmonum Dei. F.Icmenla, ea quae
bunt de bunianitale Cbristi vocal. Ut cnim in exlernis liileris priuia elenienia discenda sunt, bunc
ad inodum bic primum doceri oporlet de buuianitaie Cbrisli, alque humilibus assuescendum,
deinde accedenduni esl ad ea quse sunt Dcitalis,
quae perfeciiori intelleciue opus babent. Ecce jam
ab ipso Paulo raanifeste didicisti, quam ob causam in bitntilibus sermonibus immoratur, raro
auteni sublime aliquid Ioquilur, el quod ob infirmilaiein auditorum isla faciat. Ecce igilur el lnec
Epistola butuilibus esl referla. Si aulem aliquid
sublime habet, bocpaucis transigilur.
YURS.

12.

2?8

Kal
. , ,
, \ .
, \
* ,
^. , \,
* - ,
.

IlaJtv



.
, \
. " \
, \
\ , \
,
, * ,
,
, \
.
" . \
, .
,
El faeti ettis quibut lacle opus /, non isolido
. , , , ,
cibo. Non dixil, Opus babelis, sed, facti eslis, boc
, , \
est, vosipsi vosipsos eo perduxistis, vestra sponte
, .
tales facti. Lac autem, humilem orationem appel \ ,
lal et bic, et in Epislola ad Corinibios: solidum
,
vero cibum, perfecliora ct altiora. Non oportebal
. , ), *
igitur, inquit, nunc introducere legalia, et ab islis
comparaiionem facere incomparabilis Cbristi, ni- Q , \ Diirum quod sit Poniifex,quod sacrum recerit.quod
, ',
cum clamore precaius sii, ac supplicaiioues fece- \ , \ \
r i l : atlamen quia vos bisce aliiuiiii, prepono baec. * ,
Observa autem quod quae minc nobis adsunt, ea
.

lum alcbant illos, el quod veruin sunt alimenluni

,
, \
eloquia Dei. Dabo euim, inquil, famtm iiii* audiendi . , ,
verbum Domini.
.
V E R * . 1 5 . Omnis enim qui iaclit ett
parliceps,
,

inexpertus est sermonis juititicu : 681

parvulu*
.
enim est. Justiliain, hic vcl exaciam vivendi ra \,
lionem appellat, lanquam boc dicens, quod ira- , ,
, \ *
perfecius, inexpertus est supcrnae pbilosophiae,
ncc pote&l recipere sunimani et exaclam vilam; \ , quod cl Cbristus exigebal, dicens : Niti abunda-
veritjuttitia veslra plus quam Scribarum ei Pkari- D ,
seeorum '*; vel jusliiiam, ipsum ChriHum vocai,
, , *0
boq dicwis; Qui parlkeps csl bunnlium de i n \ \ ,
carnalione serroonum, verba sublimia Cbrisloque
\ ,
digna non admiiiit, utpole qui iuiaus esi, alque
\ .
islacapere nequit.
V E J I S . 1 4 . Perfeclorum
autem est $olidus cibus.
. ,
Hoc csi, subliines insiitutiones de divinilate Chri ,
aii. Vides infanliam alteram quae et in grandse. , \
\ie csl, mentis videlicet: ac perfectionem, quam et
, * \ , \
jmenes babere nibil impedit.
.
Quiprd ip$a comuetudine exerciiatot habenlmum

*

8 0

8 1

1 1

Matlb. v, 20.
V a r i lecliones.

" .

249

EXPOSJTIO I N EPIST.

.
"-., civ. *0 ; , \ :
, \
, \ . \
, \
, \ . "
, \ , \
,
*, \ .
.
.

88

HEBRdSOS. CAP. .
250
</ discreiioium boni mali. Coneuetudinem, bic
coiisummationem et firroiiatem morum nominat.
Quiigilur moribus vitaqae (irmus est, is etiatn
animse seneoria habel exercilaia in divinis Scripturis, ad dijudicalionem bumiliuin et sublimium
dogmaium, sanorum iiem et corruplomm. Non
enim de viia bic loquiiur : eam enim unusquisque
dijudicat, ac novii quod res prava sit maUlia, et
res bona virlus. Animadverte autem opus esse
exercitatione, ct medilatione, el peritia Scriplurarum, si dijudicaturi simus quttnam sint haerclica,
cl quae non, el non simpliciter omnibus accoraniodare aures. Gultur cnim cibum g u s U l : anima
vero senuones probal.

. cp.

CAPUT T I .

,
.
, \ ,

, ,
, \
, ,
, \ \ .
, . \
\
* * , \
, \ , ,

\ , ,
\ ,
, \ \ ,
, \ . ,
.
,
, '
. \
, \ \
; .
,
^'. ,
\
, \ ,
.
vuv \
,
\ ,
, ,
.
8

8 8

, .
, ,
,
, , .
, \

\ElL$.i.Quaprop(erintermUtenle$
inchoalionh C/iriilisermonem, ad perfeclionem feramur. Supradixil :
Scgnes facti cstis, el infantcs, atque ad eam adacii estis necessilalem, u l jam silis in Gdcl elementis inslitucndi; nunc vcro, Oportet, inqcit, vos
dcinceps ccu perfectos eapcre, ac lranscendre
sernionem prlmordii Cbrisii, boc esl, prima fidei
rudimenla, et ad perfc< tionem ferri, boc csl, alliorum esse capaces. Vel bnuc ad modum bunc locum
inlelligerc poleris: Quia illi in vilae convei salione
claudicarc videbintur, verba jam eis fac.il de viia
irreprcbensibili, perindequasi boc dical: Nonoportet vos sempcr circa principia versari, boc est, de
fidc doceii, lanquam novilios quosdam; sed ad perfcclioiiem eiiam esi pergendum, boc est, ad optimam
vitati. Perfecius enim ille esl, qui cum fide vilam
reciam babol. Naru principiuiu et iiindamenium
fides est, citra quam nibil erit solidum, perinde ac
neque sineelemeiitisquispiamgnarus fiat lilterarura.
6 8 2 Alqui non semper circa elcmenla nos versari oportct, neque semper in fide institui, u l i n fantes et inipeifeclos. Sin vero quisquam priorem
eententiain rccipere inalit, hanc vero rcjiciat, ut
quae sit inconsequens iisquae a Paulo praememorata sunl, noverii quod ille dum de uno aliquo disserit, ad alia transilire aelet: u l in Epistola ad
Corintbios, de coenis et conviviis loquens, in acrmonera de mygieriis incidit. Hanc ad raiionem
eliam nunc in principio objieiens eis sogniiiom el
imbecillitalem in perfeclioribus recipierulis, in
sermoncm de moribusei conversatione feriur, iiuperfecios eos vocans, propierea quod fidei su;c vilam
non adjecerini.
on rursum jacientes fundamentuin pwnilenticB ab
operibus mortuh, et fidei ad Denm. Hoc est, non f
rursus ex integro facientes qua: faciebatis quando
bapiismale abluendi eralis, nempe poenitcntiam e
mortuis operibus, hoc est, renuntiaiionem operum
Satanae. Qui enim Cbrisio accedit, planum est quod
poenitentia prioris dogmaiis ct vilae duc(n8 sic

Vari lectiones.
.

I i #

8 8

251
THBOPHYLACTIBULGARLE ARCHIEP.
252
aecedal : nisi enim condcmnarit priorem, quo- xa\ \ ,
nodo novam ?it*m ordieltir ? Eam ob rem iniert, , ;
et fidei in Devm. Poenilenfiam enim a mortuis
operibus lides sequitur. Ait itaque, Non oportel
jnm vos in fide insiitui, tanquam jam primuni inciperelis : Jampridem enim credidisiis. Per bacc
auiem innuit, quod conculiebanlur, ac proplerca
fuudamento indigebant.

, .
\ , .
, ,
.
>, \ , \
,

V E R S . 2.
Baptismnm doetrinae. Non ccu niulla
*
sint baplismaia, hi plurali immcro boc Paulus d i *
xil ; ununi euim esl baplisma
: sed qnod vrlut
. , \ cx consequenli boc coutingal. Si enim ilerutn eos
in primordiis ivligionis insiitueret, rtirsus ba- \ \
ptizaret ; et posiquam lapsi eseent baptizaret, at- \ .
que ilertim, per bujusmodi reitcrationem neeessa- ^^ , \
rio essentbaptismi m t i l i i : venim boc estabsurdum. . "* *
Non oporlel igilur vos reilerare baplisma, sed in
priori baplismale perseverare. Fortasse auleni ct /. . "
.
iiM, ulqui legi adbucalfixi erant, mullos baplisinos
*
Jiidaico more eiiam sub gralia prxdicabanl. Obscrva atitcm quod poenilenliam baplismus cxcipie- , ,
bat. Quoniam enim poeaitcnlia ipsa per scse non .
possit puros reddere, prcpterea bnpiizamur, ut
universum sil gralicc Cbristi.
Imposilionis quoque manuum. Pcrquas Spirilum

. * ~
accipiebant, n i propbelarenl et miracnla cdereut. , , . Nain cum imposnissei illis manus Paulus, accepc- , , , ru.il, inquil, Spiriiuni sanclum.
.
1 6

resurrcciwnU moriuorum. lloc enim in baplismale rflicilur per Oguram immersionis in aquam, C
et coiifessione confirinatttr : coniilcmur enim crcderc rfsurreclionem mortuorum.
683 judicii aHerni. Hoc esl, quod sempilerna sive bona, stve supplicia largilur. Hscc auicm
dicere videlur, quia verisimile erai eos conculi,
etiamsi jam olim crediderant, vel mininie Gbrisiiane vivete, ac signiler, Vigilat*, inqu.iens. Non
enhn aflhmare licef, quod si segniler vivanius, aui
fide excidamus, rcbaplizari nobis dabilur, aut peccala denuo abluere poteriiuus, ac eadem conseqtii
quae prius. Erralis enim bacc exisiiinanies.

. \
, \ ,
.

. ,
.
, *
, , , \
^, , . ,
^* , ,
,
, \
\ . , \, .
.
, .
YERS. 3. El hoc faciemus, si quidem permiterit
Deut. Hoc facicmus: quale?Ul ad pefeciinem ^ ; \
feratnur, si Deus velil. Hoc atitem dixil, non tan, . ,
quain Deus bajc non perniillerel, veruui periude ac , *
dicere soleinus : Si Deus velit, boc faciaiu. Siiuul , , ,
aulem binc docct uos, omncm rem ex ipsius volun- * ,
laie depeuderc, neque eliam in confessis bouis, $ , \
propriu fldere judicio alque poleoliae. -Hoc aulem
^ \
apeile ipse eliam Judas apostolus admonct.
. \

.
Y E R S . 4 . lmpobtibileeniin esteos qui semelsunt i//u" .

minaii. Non dixit, inulile acindecorum, se I , impos , , ,

8 i

8 1

1 8

Ephcs. , 5.

Variffi lecliones.

* .

* .

8 8

; .

853

EXPOSITIO I N EPIST.

re
.
, .
, .

.
,
.
.

>.

, \
.
.
, , ,
, ^
\ .

.
, '. ; ; *
.
\ , ; \ ; *Ara

,
\, ,
,00 .
.
. , \,
. (
fito, , \ ,~
. \
,
.

D H E B R J E O S . - CAP. V I .
254
L sibile, ot ad desperationem eos irjiciat, ne omnino spereni se denuo bapiisma posse consequi.
Gutlaverunt euamdonum cceleste. Hocest, reniissionem peccatoruiu ; nemo enim talia dare potest
nisi unus Deus.
Et pariicipe* faeti tunt Spirilus sancli. Post d i missionem peccalorum, tum esl participalio Spirilus sancli: nou enim habilai in corpore eubdilo
peccatis. Per iutposilioiiem auleui manuuui dabatiir, uli supra dictum est.
V E R S . 5. Guslaverunlque bonum Dei verbum. Non
dixit aperte qntd sil boc : inierim tanien nos colligere facit, se de oinui spiriluali doclriua loqui.
Et virtutet (uiuri twculi. Vel rairacula facere sic
appellat, vel angelice vivere, ita ut ntillo pracsenliuin indigeat, sed ad fiituia rcspicial, ae fulur
vitae arrham habcat, praesentem a uiateria rebueque
crassis sentolam et spiriiualem.
V E R S . 6. El prolapti sunt, rursus renovari ad poenllenliam. Hoc s t , per poenitentiam. Quid igiiur?
ejecta esl pcenitentia ? Haudquaquam, *ed per secundum baptisma rcnovatio est rejccta. Riinovare
namque solius est lavacri, perinde ac Propbeta
dicil : lienovabilur ui aquiim juventus : poenilentiae auiem est, a velustate liberare, fortesque
facere: ad illum tamen splendorein ducere 110
licet; illic enim loluin gralia eraU Ad pceiiileiitiam
igitur dicit, nempe baplismatis. Primum enim qnispiam ducilur poenitentia ob lransaclamvilan>,684*
deinde baplizalur, sicul elipse praedixit, Poenilenliue ab operibut nwrluis. Manifestum aulem (fil cx
sequentibns, quod baplisiuaiis leiterationcm prohibens l>33C dicit.
l T

.
.

,
. \

.
"
,
.
, * ,
. .
\ ,
. \ , I
. \
, *\ ' ; , d r a ,
\ , \ ,
, , 0 *
, ,
, .

Rursum crucifigenies sibiiptis Filium Deu Daplisma crux esl. Simul enim crucifixus est vetus noster
bomo. ac timul insili sumus timilUudini mortii
eju8. E l rursus : C onsepulli sumus ipsi per baptisma.
Perinde iiamque u l morluus e&tille in crucc carni,
sic el nos in bapttsmale inortui sumus peccalo.
Qui igilur secunda vice baptizaiur, quanlum in se
est, rursus cruci Cbrislum affigit. Alqui boc absurdum e t i : semel enim moriuus esl, ei resurrel i t , ct mors in eum porro non dominalur. Non
igitur eslsecundumbaptisroa, quandoquidem neque
secunda crux sit. Quid enim probiberel, si secnuduin permitlerelur, quominus terlium et quartum
concederelur, atque ila i n iulinilum ? Non dixil
aulem, rursum crucifigenles, ac destilit, sed adjec i l . titi ipsis, u l oslendat quod vilam noslrain
ignave uansigenles, quasi alter bapiismus cssel,(
Ua omnia perficimus, ceu malam opinionem iu nobis ipsis susltnenles.

.
,
,
; , \
, -

Et ostentui habentes. Hoc est, iriumpbantes,

ignominia afficientes. Hocautem bifariam iulelliget:
vcl quia qui iiitn cruciiixcrnin Dominum, ad iguuminiam ejus lalcm mortis rationcra cxcogiiarunt,

1 7

Psal. cn, 5.

S5!>

T H E O P H Y L A C T I D U L G A R I E ARCHIEP.

HialedicUm v i d c l i m cl ronliimeliesaui, ac ecelcra- xai , \ $ lis deslinatam : vel quia Chrittus semel cruci afll- *
xns, immorlalis deincepg creditnr. Qui igilur re- , .
eriirifigit ipsum, mendacium boc fucit, quod Cbrista ,
,
rontitmeliam afTerl, quippe qui post morlem stiam
. \
qaam sernel susiiituit, immortalitatcm deinceps gusiaverit. Bifariam ilaque rem impossibilem esse *
, ,
d i c i t : primo quidem, quod indignus est qnt tanlis
, ,
bonis donatus sit, aique oinnia profudil, rursus
,
ibdem frui : secundo vero quod borribillus egt,
.
quod impossibile sil Filium Dei rurstim cruciftgi.

*

YEAS. 7. Terra enim taspe venientem super $e

&. ,
bibens imbrem. Terram quidem aniinam , imbrem
, ,

vero doctrinam vocat, ut aiio in loco, Mandabo

tntbibnty inqnit Dcus, ne pluant imbrem in vineam . , \ ,

\

Et rtirsus : Fluvius Dei implelut ett aquis, boc eet, .

qui a Deo ui alios doceat gratia donatus esl, i m - , ,
,
plelus esl snpernis aquis, sive donis. lunuit autera
,
.
istos el susccpisso et imbibisse sermonem, et cum
snepe ipsiwn csseni adepli, ne sic qtttdem ipsos \ \ ,
\ , profecisse : quod et supra dixit : Cum debereii$
,

e*se doclores propter tempus.

.

. ,
685
germinans herbam opporlunam. Hoc
. , ,
esi, viiam virtutibue. eomptam. Nihil enim adeo
, .
est opportunutn, boc est, conveniens ei aptum, ut
88

18

vilse puritas.
. ,
Jllis, per quo* et colitur. ITerbam, inquit, boc
cst, bonam conversaiionem itlis pant terra, per \, ,
qaos colilur, atque illis conveniens est ipsa : nam ' \ , \ \ ilK ipsi qui virlutem colunt, fruenlur eliam ca.
^
. \ \
, . , Qnidam ^utem, ti/', ad doclores reluleront:
, \ , , \
eteniiu per illos opiima vilae conversatio excoliliir, ul qui el ipsi discipulorum suorum virtutis
\ * ,
sint consortcs.
\ .

AccipH btnedktionem Deo. Hic lacitc ferlt

",
Graecos, t i r l u l i lerrae frugum p r o T e n l u n t ascri .
benles. Neqtse cnhn eolonorum manus snnc qnae
frtictus faciant, verum lotum, inquit, Deo referen \ dum est accepium : ipse benedicit terrae, ac ferii, , \, *
litatetn largitur.
, \ .

VEHS. 8. Proferens autem tpinat et trlbuios. Non

, , ,
dixit, germinans, ul supra de berba, scd, profereni,
*, , ,
perinde ac dieat aliquis, ebulliens, ac t e k i i i
enperfluitalem ennttens. Spinae aotem ac tribuli D ^ . " \
, , \
suni vit soiliciludines, ac iiupoelura djvitiarum,
, \ *
ac siiiipliciter omne peccaium; sicul et David


< d i c i l : Conversus gum in ctrumna, dum inpghur
miln tpina . Noti eniin simpliciier accedil; sed
. , *
infigitnr: et nisi totam eveliiinus, sed minimum
* ,
quiddam reinanserit, cruciat, aique opus est cura
, $, \
ac diligentia. Insuper tribuhie est: unde si eain
. * \
relineas, vulnerai, alqueomni ex parte injuciinda
, , \ , \
est, cura bic ignominiam pariens, lum in ftituro
,
caeculo poiissiimiin.
.
1 9

1 8

Peal.

LXIV,

10.

18

Psal. xxxi. 4.
VariaB Iectiones.

1 8

257

EXPOSITIO IN EPIST. AtfHEBRyEOS. -

" . ^
,
,
' ,
. ,
\ .
.
\ ,
. , ,
', ,
. " : , \ "
, , \ .

CAP. V I .

258

Beproba esl,et maledtcto proxima. Bonam lerram

bencdici dixil a Dco: infrtigiferaui autem non
dixil siuipliciter exsecralam , sed
exiecralioni
vicinam, ut non desperemus. Nam qui prope
exsecratiouem eet, polerii cl longe removcri.
Cuju$ consummalio in combustionem. Hoc etiam
adjecii, nedesperemus. Non enim dixii, quaecomburclur, sed, cuju$ finis ad combunionem: hoc
est, si ad iinem usque in sterilitate perseverarilPotesl itaque dcsislere a sterilitate, alqne spinas
cumpescere, probala item reddi, alque beuedictio*
nis pariiceps.

, ,
. \ ,
,
,
. , ,
,
,* , . *1
, , , &,
, \ ,
, , \
, . "
, ,
, , ,
, .
* \ .

V E R S . 9. Confidimui
autem de vobis, dilecti,
meliore, et vicmiora saluli, tamelsi Ua loqnimur.
cum eoe abunde salis carpsissel ac pei terrefeci6$et, runsus medetur, ne omnino stipinos laxasqne reddat. Nam qui scgnem nimis objtirgal,
segniorcvi reddil. Ait ergo: Ndn quasi vos damnariip isla dico, neque quod vos spinarum plenos
esse seniiai, scd metucns ne boc fiat. Nec dixii,
De 686 tobis exspectamus: sed, Confidimus, id
esi, cerli ac iinnati sumus quod non sic babclis,
sed melius, et quod vestri ipsorum e iluiis curaiu
geriiie, eliamsi nus lam aspere lociiii sumus. Vel
igitnr de ronversaiione el moribus eorum bao
dicit, quod Vos non estis bujusmodi spinosi: vet
de relribuiione, quod Non eslis ex&ecralioni proxiir.i,
tieqtic in combustionem, sed alia quaedani vobis
merces t&i rcposila. Expendc aulem quod sequiC lur.

-
.
* ,
,
, , ,
, , , '
. * ,
,
. & , . .

V E R S . 10. i\on enim injustus Deu$,ut obliviscalur

operis vestri. Animadverte qnomodo ipsos ercxerit
et conforlaiit nt sperenl mcliora, revocans eis ad
memnriam priora, nc justUiam Dei. Si enim jusius
est Deus, non obliviscetur operis veslri, hoc esi,
misericordiae, fralernae dilectionis, sed retribucl
Yobis. Proiude ne despondcalis aniimim', sed
onmino meiiora speraic, quandoquidem ei Dcus
omnino jusiusest. Non igitur de vobis dixi, q:ia?
dixi, ul aniimim veslrwm percellam : novi enim
quod vos non silis digni exseerauonc.

,
,
.
jy
, \ .
. \
\, ,
, ' . " , ,

,
.
, .
, , .
, .
, ,

,

Ac dileclionis quam osiendistis tti nomine ejus,

qui mini$tra$tit lanciu, ei mini$trali$. Magna eis
Iribuit, non solum opera, verunietiahi opcra cuin
alacritale. Minislrarc uamque promptiiudinis est
indicimn. Per dileciioncin auiero elcomosynain
intelligit, quam iinperlieruiu, non in fratres, st-d
in noinen Dei. Animadverlc maximam consolaiionem, qxiod non hominibus, sed Deo iacimus cleemosynam, perinde ac Gbristus in Evangelio
i n q n i l : Mihi {echih. tjjui enim propter nomen Doi
injuslo prospicit, Deo islud facit. Sunclis, boc v*i,
fidelibus. Omuis enim fidelis sanclus est, etiamsi
in mundo fueril. Sanciificatus eu enim, inquii,
vir inpdelis in uxore, et saticlificaia e*i uxor infi-

Variee lecliones.
T

m .

, s

m.

259

TnEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

deli$ in marilo * . FidcsigUur liic sanclificationeni

facit. Ne igilur erga cremilas lanluminodo cnram
impendamus, lanquam sanclos, vertim ciiam crga
mundanos. Sancii cinm illi sunl et fide el vita :
porro ipsi laici sancli suni in fide, plerique etiam
in vila. Obeerva aulcm quoiuodo eos leniat ac
mitiget. Non cnim dixit, qui minUtrastis, cl Ha
quievit: verum adjecit, et minisiratts, boc est,
eadem bodieqtie facilis.
V E R S . 1 1 . Cupimus autem unumquemque vestrum
eamdem otAendert sollicimdinem ad explelionem $pei
usque in finem. Perindc ac si quis dical: Quam
erg ob causam, Paule, bscc dixisli, si noluisti
nos ferire et incrcpare? Uacc dixi, inquii, cupiens
ut in eliain recie curralis: non qood
priora condenmem , verum quod do futuris
mchiam. Nec dixit, Yolo, qitod erat 687 pi^ccploriae auctoi iialis : sed, Cupio, qttod est palerni
aflectus. Non eniui verbis tantum boc desidero,
sed animus meus pro vobis restual. Tale cnim
quiddam inlellige per . Nec simpliciler
pro vobis, sed, pro unoqnoque vcslrum : adeo
omnium Sive majorum sive minorum cura tangebatur, onmesque noral. U l sitis solliciii, ad expletionem spei, lioc est, plenam cl pcrfectam fidein
osiendaiis, et non perlurlMsinini. Observa autein
qtiomodo non apertc ferit, neqiie dicil, Desperasiis, recolligile vos deinceps: verum tantum I I O H
hoc dioil: Equidem volo le semper sollicitum esse,
et ul qualis fuisti anlebac, talem eiiain in poste- Q
ruin le exbibeas.
Y E R S . 12. Ul non $egne* ificiamini.
Hoc ilidcm
ad mitigalioncm eoruin dicit: ad fulurum enim
tempus boc ducil. Aiqui snpra dixil : Quoniam
scnut facti e$tU: sed auditu, ad audilum eriitn
usque segniiiem siatuit: Jatn vero, inquit, curam
gero, ne aaimum veslrum segnities isia aitingat.
I H eniui eorpus otium el immobiliias laedit, 6ic el
animani a bouis operibus cessalio, supinam magis
elucli.
Yerum imitatores eorum qui per fidem et longahimilaUm promissiones hwreditate cuplunt. Supra
conimonefccit ipsos eonim quae anlea ipsi gesserant, domesticum ipsis exemplum proferens: nuiic
vero ad patriarcbaui eo* subvebit. Ne exisiiment D
cnim se nullo esse numero dignos, ac vcluli conlcmpios scse a Deo relictos csse, planum facil jnm
quod isibuc niaxime sit foriium virorum, leniari
scilicel, el quod inagnos viros.sic exercuerit
Deus. Si eniin sialim darel qood promisisset, fides
corum baud demonslVarctur. Nunc aulein diffcrt
dima sua, ut fides ipsorum per paiienliam inclarcscat. Tum eliam planum lit quempiam credere
ei qni promifil, quando posl mullum lemporis
elapsuui non acceperit, ei laoien se acceplurum

. "
" , ,
; \, , , \
, *
. \ , ,
', ,

. , * .
, . ,
* , \
> , \ .

,
, \ , \ . "
, , ', \
, ' \
>, \ r]c
pov, \ \ ,
.
. * ,
, \, *
. *
\ ,
.

.
'
, \ ,
.
\ .
,
, , . ,

,
. ,
,
, , \

1 Cor. , 44.

Variffi lectiones.
.

9 1

60

kv .
. "
, , \
Aftot
\ \ \ ,
\ . " .
, ,
\
, ,
.

561

E X P O S I T I O 1N E P I S T . t ) B E B R A 0 3 . - C A P . V I .

862

- . , credii, el non lorp . Proplerca igiiur liutc objurgaloiia vobis dico, u l excilcm vos, ct ul conmiuic, , \ \
remiui inicr bxredcs promissiouis por fidwn ct

longanimiialeiu. Quinaro vero sinl i l l i , posihac
\ . ,
exponel. Observa auieni quomodo printo loco
. " ,
fidcm cullocaril, deiude longanimiialem, quoniam
, .
ex iide esl longanimilas. Nisi enini crcdal aliquis
omiiino daturuin euiu q<ii promisil, nunquam crit
, .
longaitimis.
1

V E R S . 45, \i. Abraha; namque promiltens

Dem,
quoniam nemincm habeal per quem jurarel nwjorem,
per semetipsum juravil, dkens : Vere beuedicent
benedicam te, et multipltcans multiplicabo te. Cum
plcrique alii es<enl qui pcr iidcin 6 8 8 baerediiarint promissiones, ahos quidem nunc praelcrmisit,
reponens eos inier eos qui seqiiiintiir; solius Abrabanii aiiteus nieminit, tum ob persoiuc dignilalem,
lum qood bic prae e.xteris prorcissione dignalus
sit, eanique sil conseculus. Per boc pariler indicaft
non esse dcspcrandum nobis, sed Deum poiius
cxspoclandum, cui iu more csi non slatim prncstare
qtiie promisit, sed posl inulhim lcmporis. Quando
auiem jnravil pcr sclp um Ucus? Vcl ipsis verbis
quibus ail : Per memetipsum juravi. Fuisan aulem
el parlicularn, , quispiam dixciil juraincntuni Dei per sese. Nam , revera, significal.
Quod nibil saue csl aliud, quain eonfirmalio quaedam veritaiis. Verilas autcm, quisnam alius fueril
praterDeum ? Sic el in Evmgclio Duinimis, Amen,
amcn, dlcctis, idetn jurainentinn jurat, cum non
possil pcr majorem jtirare, prr sripsum jurans,
pei hnlc ac P.ttcr. Nounulli laiueti pularunt ipsiim
Filhim Itiui cnm Abrabamo collocuium r ailoniin
S ip!n j : Dixit auttm ad Abruham angelus.
Neq.iaqufciu eniin, inquiunl, Paier augelus esse
poterai, scd Filius, magui consilii angelns.
V E R S . i o . Et sic, longanimiter femis,
assecutus
,

esi promistionem. Qui igiiur in fine Epislolae dicii,

. ,
qnod isii oimies nou acrepemnt proroissiones, sed
,
eimnus oas i n l u i l i sum ei salutavemnt, bic vcro
^ *
nit Abrabamum couseculuni <sse .'promieaionem ?
, ;
Non de iisdein bic el illic loquilur, verum bic de
, '
iis qnac in viia ei proniissa erant loquilur, qnae
\
Abraham sane Joiigo posi lempore asseciilus e s l :
,
\ , . > illic autem de toelcstibus, quai nondum crat
asseciitus. Uirumque vero, el quod consecutus
, ,
sit, et quod nondum sit conseciilus, ad consola , lionem pusillanimibus inserviunl: altermn qnidom,
* , , ,
quod et nos, si paiienler exspectamus, assequemur:
* ,
alterum vero, quod si ille nondum est asseculus,
,
qui anle loi annos consummalus csl, admoduin
, . "
insipicntes nos sumus, cura angre ferimus nos nou ,
,
dum assequi. Observa autero quomodo dixerit,
, \ per loiiganimilatem eum conseculum promissio, \ . \
nein, u i ingenlem longanimilalis vim atque poien, , tiam ob oculos ponal, el qtiod promissio sola

,
,

, (
,
)
.
,
,
, ,
, \
\ \ . \
, '
, , .
' ; " ;
, * \
, , *
, \ ,
. " \
, ;
,
,
, , ,
, * ,
\ . \

, , .
, \, .*, ' 6
.
%

VariflB lectiones.
, f

ni*

263

THEOPHYLACTl RULGARIiE ARCIIIEP

%i

totuin lioc non effecerit, sed etiam longaniniilas. >. \ ojuv ,

llic autem etiam lerj-et eos, ex conlraiio eignifi ; ; .
cans promissionem abscfndi per pusillanimiialem.
\
Alque hoc coniigit populo olim in dcserlo, qui in
, ;
pusillanimilaiem lapsi, nulla rationc sunl assecutt
. 01 ,
proinissionein. Dical igilur quispiam: Quomodo
.
auiem sancii eliamsi longanlmes fuenmt, non
lamcn smil assecuii, ut sub EpistoiaB finem dicil? At vero assequ\;nlur 6 8 9 omnino, veruni qui ex
populo imirmuraruiil, ncqtie asseculi sunt, ncque asse quenlur.
"
W.ns. 16. Hominet enim per majorem juranl, ei
~
omnis controversite ipsis finis esl ad confirmalionem ,
. ,
juramevtum. IIoc est per juramenluni solvitur
.
omnis contcnlionis controversia. Eieniin dicunlur
, \ ,
quidein imilia, el conlradicuntijr ulrinque, sed
\ , cnim jiisjurandum poslremo accedens, ac stabi^ .
liens, cunela dubia solvit.
Y E R S . 17. In quo abundantius volent Deu$ oilen )
dere pollicitalionis haredibns immobiiilalem consilii

$ui, juramento sltbilivit. Moc est, proplerea quod,

,
*
quandoquidcm ita seresbabel, u l bominibns jura. , , \
mcnlum omnem iidem aflerat, ob eam rera Dcus , \
ctiam jurat. Vel, in quo, boc est, quia juravit per
. ", >, \ , , \,
seipsum Deus, ex abundanti monslravil nobis, quod
' , ,
omnino el tmpermutabiliter faclurus sit quae nobis .
promiserit. Nain Dco cliam ine juramenlo fldes
\ \
adbibenda eral, propier nos lamcn demitlil sese,
, * * , \
nec suam dignilalem contemplalur, verum ut nobis , * , .
persuadeat, indigna eliam de seipso dici palilur.
.
Nos enim fideles promissionis sumus baeredes, qui
in semine ejus, qui Cbristus esl, bcnedicli sumus. , , . "
Animadverle autcm quomodo etiam lum Filiuni d i \ \
cal mediutorem Dei et hominum fuisse : pcr . '
ipsum enim tanquam Verbuni juravit Deus ct \
Pater.
Y E R S . 18. Ut per duas res immobiles, in quibus
, ?
impotsibile mertliri Deum. Quates el cujusmodi?

. \ ;
Quod simpliciler diceret ac promitlerel, lum quod
\ , \ jusjurandum promissioni apponerei. Quoniam euiiu
.
apud bontines h(K videlur esse firmius, jusjuran- , , \
diini videlkec, propterea ipse illud npposuit. in . o?c \ , ,
quibu$,pro, ex quibus bisduabus rebus, cenissima , ,
demonstraiur promissio, ac impossibile est memiri
\ .
Deum. Quemadmodum tgiiur juravit propier nos, , , \
elsi indigntim erat ipso jurare, ita islud, didicit
, , . c% quibu$ passus $1, intellige. Etcnim bomines id J J *ot ,
exisiimant esec credibilius et cerlius, quod expe .
rieniia comprobatum csi.
Fortissimum $olatium habeamus, qui confugimus
, ol

ad tenendam
propositam speni. Hoc esi, magnam
. , admonitionem et adborlationem. Non enim niagis
\ .
propler Abrabamum, quam propter nos boc dicium
, * ,
est, qui conhiginme ad eum, boc cst, speravimus.
* , , .
Uuortum aulem babemus adhorlationeni ? ad hoc
;
ut leneamus propositam spem, boc cst, u l ab illis
, '
q u sunl Abrabamo dala, de iis etiam quae ad noi
, \ *
perlinent ceriiores reddamur, neqne quidquam am, \ \

Variffi lecliones.

. * .

8f>5

EXPOSITiO i N EPIST. AD HEBR.EOS. -

CAP. VJ.

266

> \ , , bigauius de fuluris, adeoque ccelestibus bonis qu;

\ , >.
speramti.8, scd iirmiter ac luto relineaimis banc
spem, nec dimitlamus ipsam. 690
Eienim **
. \
Abrabamo facta est promissio , ad nos etiam spe \ , \
ctat, ac proprie ad nos qui Cbrislo crcdimus, i i:t
,
supcrioribus dictum est.
.
1

.
" . \

, \ \
, \
. , , "
, "
, ; ,
. , * [ \ ^
1

V E R S . 1 9 . Quam sicul anchoram habemus animtr,

tulam ac prmam. Quam spem babemus veluli an
cboram. Nam perinde ut illa naves tempesiatis
tempore firmas constituit, consiniilem ad raiioueui
spes agitatos et concussos lentationibus, siabilcs ct
patientes efficit. Non simpliciler aulezn, ancboram,
dixil,verum, tuiam aefirmam. Esleniiuancboraqua:
non conservet scapbam inconcussam, vel si pulrida
fueril, vel quando plus aequo levior. Merito autem

\
, '.

non fundamenli meminit, sed anchorsc, eo quod

fundamenium in valde solidis ac sapientibus ponilur : ancbora vero in iis quae tempestate quaiiun
lur, quales fuenmUsti qui teniationibus agilabaulur el fluctuabant.

)

.
* , , \ .
,
,
, .
\, .
"
\ ,
\ .

Et incedentem usque ad interiora velaminis. In sitperioribus dixii, Exspepiate: evenient enitn qusc
sperantur. Jain perfectius cerlos faciens, ail quod
eliamnum ea babemus in spe. Ista namque i n gressa in coelum fecit jam nos esse in promissis
bonis, etiamsi adbuc infra in terris simus, etiamsi
nondum acceperimus. Spes lanlas vires liabci, ut
lerrestres ccelesles facial. Quciuadmodum vero in
Yelcri Testamenlo velamen diajunxit Sanctuni a rcliquo tabernacitlo: ila coolura nobis velamon esf,
disjungens inferiora a diviiitoribas et suporcoclesiibus.

V E R S . 2 0 . Ubi proeeurtor pro nobis introiit

Jesus.
Cuin speia nostram coelos ingressam dixerit, confirmai quod dictum est, per res ipsas boc stabiliens. Eienim Christus ille ingreesus est: et non
siinpliciler ingressus esl, sed praecursor ingressus
est, boc est lauquam et nos videlicet dcbcamus
ingredi. Praecursor enim quorumdam seqiicmiuiu
est praecursor, nec valde mulium est intervalli i n tcr praecursorem ac sequentes, quemadinodum neque inier Joannem et Cbrislum. Ne igiCur aegre
feratis : mox ingressuri snmiis in eum locum, in
quo praecursor nosler est. Nec contentus fuit d i , ; , >. - | ) cere, prcecurtor; sed apposuit, pro nobis, ad inajorem conlirmalionem ; perinde quasi boc dical:

Ipse non babebat opus eo ingredi: quomodo eniin,
; ' ' ,
cum Deus essel? Atenim sicut carnem prop'.cr
\ ' ,
. " iios assumpsil, sic el propler nos interius coelum
\ . " , * \,
\ , subiil, ul nobis patefacerel iler. Nccessario iiaquc
\, \ - ingrcdiemur et ipsi. Yel, pro nobis, esi pro, ut i n " ,
tercedal pro nobis ad Palrem, quandoquideni et
.
pontifex ingrediebaiur in Sanctum aemel in anno
ut pro populo interpollaret.

"
.

, |?>,
. * ,
, , \
. ,
, \
,
.
. , ,
\ ,

. \ 9

Secundum ordinem Melchisedec, Pontifex (' in

wlernum. Haec maxinia 691 cliam nobis e^t con-

Yariffi lectiones.
' .
FATROL. C R . C X X V .

9.63
T H E O P H Y L A C T l I L G A R I . E ARCHbEP.
solalio, siqu'dem Pontifrx noster csl in supcrnis, i , 5 6 '-. , \ ( . \
ac mullo praislantior iis qui sum apud Judacos.
,
Ptimo secundum modum : non enim juxla eorum
.

ordinein, sel secnndum ordinem Melcbisedec.
Dcinde loco et tabttrnaculo: supra enim in coelis . * \
\ ;, ; ,
csi; postea, Tesiainento : de melioribus enim et
perfecioribus bonis; ilcin dnratione : sempiternus \ .
" .
enini, et non lemporarkis. Postremo, persona: F i '.
lius cnim Dei esl. Proiude ne languealis animo.
Ilaec autem omnia propler carnein dicta sunt: secundutn banc eniin facuis e&l Pontifcx..
. '.
CAPUT V I I .

,
Y E R S . 1-3. Hic enim Melckisedec, rex Satem, ,

cerdos Dei summi, qui obviavit Abrahcc regresso

ccede regum, el benedixil ei. Cui et decimas omnium

diiisil Abraham. Scopus est aposlolo, common- * ,

s.rarc discrimen Yeieris et Novi Tesiamcmi : .
alque boc statim in exordio iiidicavit, cum dice- \ * >.
rct, Palribus quidem tocutus est Deus per servos, \ ,
vtoplielai: nubit autem, qui suuius in Novo Testa-
,
,
inento, loculm esl per Filium. Quia vero infinni
o.raiii auditores, qutppe qui languido essenl aninio . \ ,
,
in tentationibus, illorum pusillanimilatem interim
/fav , \
refocillavit, el deinceps, cum abunde eos refe ,
cissei, rursus de excellenlia Novi Tesiamenti, qua
\
Ycius exsuperat, inducit sermonem. Considera vero
ojus sapieniiam. Ostendit Mekbisedec, qui eral . \ . ,
, .
typus Cbridti/ excelleniioreni Abrabamo fuisse.
, , \
Nisi enim fuissct prastantior, non benedixieset ei,
nec decimas ab eo acccpissei. Quoniam vero ab ' . \
" \ , \
Abrabamo deducebanlur sacerdoles legis, istos

,
quoque Melcbisedec praecellit, qualenus ipsis c l

\
,
beucdixil, ac deciinas ab ipsis accepit, quandoqui \ .
dem el progenitori eorum benedixerit, ac deciiuas
,
sumpserit. Quod si figura Cbrisli Melcbisedec lan ;
lum excellit saccrdolcs lcgis, quanto potius ve
. .
rus Melcbisedcc Chrislus? Haec quidem est sen\ ,
ifiilia tolius loci. Abbreyians aulem narrationem
\ de Mclcbisedec, subinferi contemplalionein, my.
siice et spirilualiier bisioriam ad aliegoriam transforens.
;

Piimum quidem ex interprelatione dicitur rex

jusiiiice. Declaial boc loco quanam ratione Mel- .
i bisedec sil Ggura C b r i s i i : ac prinium quidem ab . \ * , ,
. \ ,
ipso nomine disce exactam rationem. Melcbi enim,
*
rex; Sedec justiliam valet. Quis autem alius est , .&
jusiitia, prseter Dominum nostrum Jesum Cbri- , * ;
sluin ?
Deinde autem el rex Salem, quod e$t rex pacis.
"

Ab urbis nomine, inquit, id eliam planum est. Sa .

\ , \,
lem cnini pacem valet, si inlerpreleris. Quis autem
. .
992
P
praeler Christum, qui
,
\ \ ;
pacifi. avil ea quae suni in coelis, et quae super ler , \
ratn? Nulli morialium convenil, jusiiliue pacisque
, .
esse regem, praeierquam uui Christo.
|
V E R S . 3. Sine paire, wie matn,
sine genealogia.
,
, .
"

207

a l i u s

a c

r e x

e s t

"}

V a r i lectiones.
.

i)

EXPOSITIO 1N EPIST. AD HEBR E0.3. - CAP. V I I .

270

. " Aliam hic similJtudinem habes. Quemadmodum er.im

\ \ , ,
Melcbisedec *ine palre esl ei sine matre, non quod
\ , , *
non babuerit patrem aui matrem, babebat enim
,
ipsc, uii lnorlalium unus, scd quia gencalogia cjus
\ non exsl.it in Seriptura, neque parentum ejus no \ inen apparel : bunc ad modum :Cbristus sinepairo
est sccundum iiifetiorem geueraiionem : ex sola

nanique Virginc Maria genilus e$l, quatcnus ad
^
carnem atlinet: sine niatrc auiem est secuuduui
. \ .
supernam nativiialem : ex soJo onim Palri anie
;
\ \
oninia sxcula ineCTabililer el incomprchensibilitcr
, , \ goneratus esl. Praeterea genealogia eliani vacat. Nam
. \
generalionem ejus quis enarrabil ? Quandoquidcm
, ,
cl qui supernc in coelis genuil eutn Paler, sir etiam
, , ,
inexplicabilis, atque adco ipsc modus generalionis.
, \ . - Porro et qtiae inferne in lcrris eum peperil mater
bub rationem non cadil eecunduro modum genera \ .
tionis, nimtrum quomodo virgo peperii, quomodo
\ ,
sine doloribus, ac similia. Gbrislus igiiur revera
*
sine paire ac sine matre est: Mdcbiscdec vero et
, , ,
sine palre cl sine maire , non revera (Ucri enira
,
boc non potesi), sed quaienus4>arentcs ejus in Scri
ptura non exprimunliir. Quare quod a i t : sine ge \ ,, \
nealogia, veluli interprelatur quid sil, sine patreac
.
sine matre, pcrinde quasi Aposlolus diceret: Hanc ad ralionem dixi Melcbisedec patre ac malre vacaro
quod genealogia cjus in Scriplura non exprimalur, ncc mentio generis ejus in Scriplura flal.


Neque inUium dierum, neque vilce finem habens ;
,
assimiiatus autem Filio Dei, manet saurdos in per .
\ \
peluum. Iloc eiiam perinde inlelliges, ut prseiue . ,
morata. Qualenus euim bomo erat, babebat prorsiis
, \
Melcbisedec cum principium dierum, tum finem
* ?
vitae: veruin qualeuus nos nescimus quando nalus
, , sil aul mortuus, quod aliinet ad noslram cognilio, , . - nem, ueque principiuin neque tinem babet. Cbri , , slus tamen revera, ul Deus, neque initium dierum
, \
babet: principio enim caret, juxta principium quod
* a tempore dicitur, etiainsi Patrero babeal priuci , . piuin tanquam causam : neque Onein: iminorlalis
',; '
enim est, aique ut suroiualim dicam, senipiternus.
.
Ubi sunl igitur Ariaui? Audiaut Filiuro principium
^ , non babere. Hanc ad rationem Paulus nos instiiuii,
, quomodo istud sit diluendum : aique eliam sicubi
, \ aiiquis dubilaverit, quoinodo Chrisius sacerdos
. ,
sit in seiernum secundum ordinem Melcbisedec,
, , qtiandoquidem Melchisedec moriuus et, nec faclus
. \ 0 est sacerdos iu senipiternuua. 9 3 Diluemus igilur

binc, dicenles, Christum, cum a?ternus sit et ira , \ mortalis, revera semper esse sacerdotem. Nam et
\ * - nunc quidcm scuiper et ubique seipsum pro nobis
\ ,
offerre creditur per mimstros suos, praeseriim cum
\
apud Pairem pro nobis inlercedit: tura vero per .
fecliora el roagis myslica sacra pro nobis perficiet,
, ,
seipsum nobis in cibum et potum propoiieus, novo

quodain modo omnem ingenii captum exsuperanie.
, 7' ,
Mclchisedec auiem aeiernum babere sacerdolium
. \
dicitur, non quod vivat semper, morluus enim esi
9

VarifiB lecliones.
.

71

TllEOPHYLACTi Bl LGAIU/E A R C I I I E P .
272
, *
.6, , \ , , \
\ ,
, ' ,
, \ *
. ,
\ , '
;, . " \ \ \
; \

\ Tt,
\ .,
, \ .
quateniis imago per colorcs magis perspicuam

eruni quia non iraditur in Scriptura fiuis ejtis, .

inde possimus cognosccrc qttaiido sacerdoiium
ejus ccssavcrit. Queinadinodum igilur nomina in
illo sane solie appellaiiones fuerunl, Melebisedec
t i rcx Salem, in Cbiisio auleni rerum verilas; *\c
el quod neque principium neque finetn habueril,
in illo quid<Mii, quia sacris Litteris non essel inseridiii, lypus cral: in Clirislo autem, secundum veritaiem. Si cniin imdique futura erat simililudo,
iion jam ftgura esscni ac verilas, vemm aut ulraquc
lypus, aut ulraque veritas. Nonne aulein ei lioc
in imagiuibus cernimus? Etniim hic umbratilis
pictura ad pciTeciam jam imagineni simililudinem
quamdam babcl, qunlenus cbaracterem ejus per
lineas obscure dcnolai : babct ci dissiiniliiudMieui,
necnon cvidcntiorem formam suscepit.
Y E R S . 4 . Intuemini avttm quantut sit isle cui et |
decimas dedil de spoliis Abraham patriarcha. Posteaquam li^urani veritali adaplaverat, vel qnas
sunl Meicbisedec, Cbrislo, confldcnter jam deinteps demonstrai, lypum ipsum, boc esl Mclcbiscdee, ipsis apud Judseoe veris saccrdoiibus splendidiorcm cssc : nec ipsis solis, verura etiain ipso
pairiarcba. Si auiom lypus, multo poiius verus
Poiuiicz Cbrislus istis eril prxslantior. Yidcte igitur, inquit, quanlus sit iste, el quanhim excellal,
cui dona oflerebai, tion vulgaris certc bonio, sed
Abrabam talis lanlusque palriarcba : non euini
cilia raiiouem, Patriarcha, apposuit, verum u l
elTerrel personam : el, De tpoliis, boc csi, exuviis
praestantiorum et bunoralioium. Ncc dici potest,
quod vcluli ei qui utia beilum gesserii cum eo ac (
auxiliaius sil ei, diviserii compcnsalionem laboris,
hed domi resideiui. Eam enim ob rem et supra
prsedixit, quod occurreril Abrabamo reverienli a
caedc regum. Si autem ipso patriarcba major csi,
quod ipsa dccitnarum datio sane indicat, mullo
magis saccrdolibus legis.
Y E R S . 5, 0. Et quidem de filiis Levi sacerdothim
acripienles, mandatum habenl dechnas sumere
populo secundum legem, hoe $94 est, fratribus
$uis, quanquam ei ipsi exierint de lumbis Abralur.
Cujus autem generatio non annumeralur in eis, de*
cimas xumpsit ab Abraham. Probat jam quomodo
Melcbisedec sit Abrabamo major, inquieas : Qui ex
Leviiica tribu sacerdolio fungebantur, decimas
buinebaut a populo, utpote qui praslanliores atque '
bonoratiores csseni propter sacerdolii dignitaleiii.
Natn propier quid aliud populus ipse, qui laboribus
et ajrumnis aflligilur, sacerdotibus noii laboranlibus
neque agrum colenlibus oinnis generis dccimas
oflerunl, nisi quia diviiiiores sunl, majoriquc operi
vacanl ? Tanla est sacerdolii dignilas, adeoque
qui eo funguutur sublimiores sunl propriis Irairibus, alque iis qui ex iisdeoi lumbis sinl egressi.
Quandoquidem tgitur Melcbieedec Abrahamum dccimavit, cum tamen ex eo non denumeraretur ei
genealogia, id est, cum non essel ex ejus gcnere,
alienigena eniin eral, potior ipso est et sublimior.
t

.
,
, tijppil , -/* , , ,
*
\ , \
. ,
' . " ,
, , \ ,
, '
,
, \
, ' tva !
\, ,
,
\ .
", , \
,
' .
,
.
, \ :,
.

, ,

.
,
.
,

, \
^ .
\ , ,
,
, ; ,
\
, \ ).
" , \ "
, , ,
, \ .
9

273

EXPOSITIO I * EPiST.

^^ , :
; , ,
, ,
.

IIEB-H.EOS. - . V I I .
274
Quomodo eiiim alicnigcnse dodissel decimas Abrabamus, ni mullo bonore ac dignilate flornisset ?
Quod si Melcliisedec, qui lypus erat, sublimior est,
el quidem ipso Abrahamo, multo magis vcrus Pontifex evcellet sacerdoies legis.

.
\
, ,
, \ tov , cqv ,
.

El hunc, qui habebat repromissiones, bcnedixit.

Quia islud ubique et passim Abrabamum magnuni
el splendidum reddobal, nempe quod promissrom s
a Deo accepisset : apponit boc nunc, quod tanto
ac tali, qui divino colloquio dignus fuisset habiliis,
quique baberet debitorem Deutn, buic inquain, figura Cliristi benedizit.

.
.
\ , \
, ,
.

V E R S . 7. Sine ulla
autem contradiclione, quod
minus est, meliori benedicttur. Dixil lantuin ae
talem Abialiamum ab ipso Mstcbisedec beiiedicluui
fuisse. Oranes autem palam el sine conlradiciiorm
scimus, qnod benedicens est preslanlior eo cui
benedicitur. Ergo Melcbisedec, qui Gbristum praeGgurabat, ipso pairiarcha tnajor erat.

. \
,
. ,
, , , ,
,
, . , ,
.
\
, , \

?).
, ,
,
[], \', \
.

V E R S . 8.* hic quidem decimas morienles homiiie& accipiunt, illie autem testimonium habens quod
vivat. Aliud est argumenlum, quo demonslral majorem sacerdolibus legis Melcbisedecum. Hic eniin,
boc est in lege, decimas accipienles moriuniur :
illic autem, hoc esl in causa secundum Melcbisedecum, decimas accepii is cui leslimonium Scriplura dicil quod vivat. Tu enim, inqtiit, sacerdos
in asternum secundum ordinem Melchisedec. Viverc
autem semper Melcbisedecum sic intellige perinde
ac supra memoratum est, boc est, quod Scriptura
non faciat uienlionem obitus ejus. Nonnulli vcro
niori Levitas, ot vivere Melcbisedecum eliam sic
intelligant, quod uiodus quidem sacerdotii Levitarum 695
iiiortalis crat; al oliius esl enim : ralio
autem Melcbisedeci, sive secundum Cbrislura, vtv i t e l manei, sempcrque durabit.

, ,
.
"
* ,
; \
,
* , ."
! \ ,
\ * , *
; , ,
, , \ ,
. ,
\, ,
, .

V E R S . 9. Atque, ut ita dicam, per Abrahamumet

Ltv\ qui decimas accipit, decimatus e$t. Ne dicere
qucanl legales sacerdotes, Ecquid ad nos si Abrahairnis decimalus esi ? ait, quod per Abrabamum,
u l medium, Levi etiam qui sacerdotii nostri princeps erat, decimasque accipiebai, decimas dedit.
Nonue igiiur Levi Melcbisedecus est melior, lan^
quam qui ab ipso etiam decimas accipere vistis sil,
iniermedianle Abrahamo? Quod autem ait,
, vel hoc signiQcat, ul breviler dicam,
vel, ut sic dicam.Quia enini audacius dictum videbalur, aOQrmare quod Levi priusquam in mundum
productus esset per nalivitaiem, decimas dederil
Melcbisedeco, correxit boc.
I V E R S . 10. Adliuc enim in lumbis patris eral,
quando obviavit ei Melchisedec. Aslruil, quanam ratione Levi decimaius sil, aitque q^iod cum progenitor ejus dccimatus essftt, ipse potenlia pariler
decimalus est, quippe qui lum in Uiittbis Abrabami

* ,
>, \ ,
* ,

Variffi Jectiones.
k

TIIEOPHYLACTI B U L G A R L r l ARCIIIEP.

erat, ac ex semine ejus naseilnrus, etsi nondum

ialus essel. Necdixit, Levitae, sed, Levi, ut excellentiam osieudaL Papa* ! quaiitum ausus est! foras ejecil Judaira, eauique obrem iu superioribus
praidixit, Segnes facti esiis ; quia talia dicturus
eral, ne resilirent. Prarparatis igitur ipsis alque
prxmunilis, uli volebat, sic jam dieit quae vull.
Non enini queniadmodum lerra recepto semine augct, ac cresccre illud facit, sic aniiita verbum coulinel el fovet. lllic enim oalura esl qtiae stabililatem babel: bic autem voluntas, res varia el facite
mabilis. Quare praeceptor inulta praeslrucre debet.
VEns. 1 1 . Si ergo consummatio per sactrdotium
Leviticum erat (popuius tnim sub ipso legem accepit),
quid adhuc necessarium fuit seciuidum ordmem
Melcltisedec alium $urgere sacerdotem, et non secundum ordinem Aaronis dici ? Jam anle Melcbisedecuin iu sacerdolum ordine lum Abrabamo, lum
Levi longe praestantiorem fuisse osleudit. Nunc
rursus aliud argiHnenlum adducil, oeieiidens quod
sacerdolium sccunduoi Cbristum longe sit excellentius Levitarum sacerdolio, el quod Gliristi sacerdolium sit perfectuni, iiloruiu autetii impcrfectum.
rSaui si perfectum eral sacerdolium tegie, sccunduiii ordineiii Aaronis oporlebat eisurgere saeerduieir : naui Aaron ex h i b q Levilica erat. Aiqui
iion secunikim ordineoi Aarouis, vcrum sccunduiu
urdinem Melcbisedec dicitur exsurgere sacerdos.

276

, ! \ &
. , oi , ' ,
. , ; ^
. ,
,
,
-. , \ , &
.
, , \
\ . \,
, \ . .

^v
, '

;
, >
\ , ,
. ,
\ , .
,
\
. ,
.
, , . \ , ,
UeliqiKim est igitur, ul veluli iiiiperfeclo illo, aliud C \ ,
,
quoddaiu Q96 inlroducaiur. Porro baec particula,
, ,
, maguaui babel eiupbagin, propemodum eniia
,
boc dicit : Si Cbristus secundum oidinem Milcbi, '.
sedeci fuissel amea, ac deiiule lex essel dala, non
, \ iiimierito quis dicerei, quod veluli imperfcciiim
. ,
ssei Melcbisedeci sacerdoiiutn, datum sit sacerdoliiim secundum legena, Aaronis minirum. Nunc au- ', . , * '
;
' , ,
leni posterior est Cliristi, elabam sacerdotii formam accepit. Perspicuuiu esl igitur quod, veluli '
, ,
imperfecliore exsistenl^ sacerdolio Aaronis, aliuJ
, \ '
iiilroducilur. Quid autem est, Sub ipso legem acce, , , \
pit? Hoc est, mm potest quispiam dicere quod per, \ ' .
fecium quidem sit sacerdotium secuudum Aaro , ;
uein : aliis vero dalum est, non ipsis^ Hebracis : sed
cntin omniuo populo datum eat, atque sub ipso sacerdolio populus legciu accepit : boc eat, praeiL
idtiiio erat ut islo uteretur, sicque incederei, alque per ipsum omnia ageret. Cur igiiur ejecium esit
wisi quod invalidum eral?

V E R S . 12. Trantlalo enim sacerdolio, ntcetse etl

ul legis translalio fiat, Oslendit jam legem abolitam
esse ex coiisequenti, ac aliud tcstamentum surrogatum. Si enim saccrdoiium iranstatuiu esi, necesse
est lcgem etiani aliam ease : sacerdos namque
absquc lestamento et leglbus el praeceplis non esi.
Translaium est autcm sacerdotium uon solum rilu,
boc est, ut non sit porro secundum ordinem Aaronis, sed secundum ordinem Melcbisedeci, veruin
etiam secundum tribuin. Etenim a tribu sacerdoiali
Aaronis ad regiam tribum Judie est transpositum.

,
.
, \ . ,
, \
\ \ .
,
, ' ,
, \ . \

* . \ .

273
EXPOSITIO I N EPIST. 1 > HEBILEOS. - CAP. V I I .
Considera hic myslerium. Primuiu erat regia,
deinde facia est sacerdoialis : periude ac Chi islus
semper quidem rcx, poslreir.o auiem Ponlifex factus est, quando carncm accepit, qnando vicltmain
obtulit.

277

, \
, ' , ,
.

,

.

, , , , ' ,
*\ , \ , \ ,
; , .

.
' ; ,
,
, , \
.
),

. , ',
\
, '
, , \
, " . '

.

.
^
\ ,
.


,

. ;
, \
\ ,
,
, ,
,
, \ ,
, )
.

,
.
",
, &

. , \ , \ \, \
. ,
, \, \
. ,
, . " , , \ ,
1> " , ,
,
, ,
* , \
. , ,
,
E I

NUHI. xxiv, 17.

VKRS.

13.

In quem enim dicuntur

ha'c de alia
%

iribu ett. Quomodo sacerdotiutu quoad tribuiu

translalum sit, monsirat; Clnistus, inquiens, iu
quem, boc cst de quo dicunttir lisco, et in
qiiein eveueiunt, allcrius esi iribus, nempe
Juda?.
Dequa nullus attari

praslofuit.

De qua

Iribu

Judie nultus prasio fuit, boc est aslilit allari, cu-

raraquegessit sacerdoialium opurui.

V E R S . 1 4 . Manifesium esl enim quod ex Juda ortusest Dominus tw$ter. Insigni est dictio, exorlus

e%t, et ex Balaami propbelia desumpla dicenlis :

1

Orielur slella ex Jttcob*

: elex Malacbia, Solem ju-

siitiae appellanle ipsum. Per quac oslcndilur ad

illtistraiionem mundi adventum Domiiii faclum
esse.
Ad quam tribum nihit de tacerdoiio Moiet locuius
a d

esl. Omnia enim qua? 697

sacerdoiium perlinebaut, ad Levilicam Iribum rclulil : ad irlbum
vero Judae, quae ad rei bellicx iinperium spcclabanl.
V E R S . 1 5 . amplius adhuc mani(estum est, :i
secundum simililudinem Melchiiedec exsurgat atiu*

sacerdos. Quid eei manifestum ? Diswimen ulriusque sacerdulii: vel quod inimulabilur sacerdotium et testamenlura, non solum ex boc indicatur,
quod ex alia iribu sil qui exsurgat sacerdos, ct
oiiex Lwitica, verum etiam ex boc qtiod tliccmus, amplius demonslratur : siquidem juxia sitaililudinetn Melcbisedec, et quae sequunlur, boc
est, quandoquidetu sectinduni ordinem Mdcbisedec
exsurgil sacetdos,
V E R S . 16. Qui non secundum legem mandaiicarnalit factub est, *ed secundum virlutem vit<v indisso-

lubilis. Qui Melcbiscdec non legalium sacerdolum

inslar factus esl : illi enim accipiebant sacerdolium a'lege camalia mandata babenie. Circumcide
eniui carnem, inquit, et ablue carnem, et oliare
carni, ei consequeris bona carnalia. Melcbiscdecus
autem non sic, sed dhrina virtute factus esl sacerdos, ut vival semper, ac indissolubile sit ei sacerdolinm. Vivere autcni, ul supra inlellige; nimirum
quod non sil cognita ejus mors. Vel, qui, de sacerdote accipe, perinde quasi dicat: Qai sacerdo*
alius, boc est, Chrislue, non juxla legale mandatiin.
carnale accepit sacerdolium, sed per poteuliam Patris, vel propriam soam, ac iudissolubile sacerdolium retinei. Conseclaneum aulem erat, in opposiiione ad carnalc, splriluale intulisse : Quomodo

THEOPilYLACTI B U L G A R I J E A R C H I E P .
2S3
279
i g l u r intulil, Secundum virlulem vilae indistolubi'
;
*
. \
tis? Proplcrea quod per carnale, lemporarium illud
,

lisse signiGcavit. Et congrue in opposilione ad

, .
lempornrium i i i t u l i t , vitce indissolubilis, boc est,
propria virtute ac polenlta vivit Cliristus.

V E I I S . 1 7 . Contesta ur
enim, Tu es sucerttos in

.

triemum tecundum wdinem Melchitedec. Confirmat
, , ,
qui dixerit, iudissolnbilis vitcs : nempe, quoniam
.
Scripiura dicit, in st:nipilei'num emn esse sacerdo
, ,
lem. Quidatii vero non lioc eum probare pularunt,

.
caterum qui non sil facius secuuduiu lcgem man , \, ,
daii carnalis. Nam si secuudiiin l^gem factns essel,
oporlebal eum secundiun ordinem Aaronia dici sa- *
,
cerdolem. Nuno vero postquam secundum ordinem

, .
Melcliisedec sciiptum esl, planuni esl quod nou se- g
f

cundum Icgem, sed aliatn diviniorem qwamdam ralionein factus sit.

Y E R S . 4 8 , 1 9 . Reprobalio quidem fit pracedentis
mandali propter infirmttatem ejus et inutitilatem; niliil
enim ad perfectum adducit lex. Legis iranslatioiwai
Heri dixit : quo demonstralo, inquirit deiuccps
6 9 8 causam. Nos euiiu homines itim tandem
quiescimus, cuui causara didicerimus. Ac dieit,
propter boc faclam esse rejectionem, hoc esl iinnmtalioneni ei ejeciionem praecedenlis niandati,
hoc est prioris Teslameritt, CK> quod invenlum sit
infinnum el inutile. Quid igitur ? N< iniid profuit
lx? Profuil quidetn : verum ut perfectos faceret,
profnil. Infert euiin : Nullum enim ad perfectum adduxit. Quomodo aiitcni eral Ififlriiia ?, Quod G
t

solis dcnunliaret lilleris, Hoc fac, islud pra?lerniitte : nibil aulem virium submiuislrabal, quibus
mandata perficerenlnr, quod nunc contigil tiobis
per Spiiilum. At vero insultant bic legetu calumniantes hjeretici: Eccc, inquiunt, eliaiu Pauluj legcm reprebendil. Atenim non dixil eai pravam,
Hisipienies, verum inulileni ei inttrmam, ad consummandum videlicet. Queniadtnodtim eiiim lac
utile esl infanlibus pro tcmporuin ralione, adultis
au(em et pcrfeclis inulile : baud secus !ex impcrieciis Judais erat uiilis, abducens eos ab idolls, et
Duo adducens, convcnienliaque mandata eis tradens. Perfeciioruin aulero indigeiilibus uon ita.
Carnales enim praecipiebat ciuu victimas, tum
pmiUcaiiones, quibus spiritualos non indigent.
Propleiea nunc reprobata* esl. Rcprobalio aulem
<st n-gnaniiitm reprobalio. Lex itaque rcgnabat
olin> cum lempus ei superesset.
Inlrodueih autem meliorh %pet per quam proxiintimus ad Deum. Reprobalum esl, inqnit, praecep!um legale : superinducla vero esl spes, non qualis eral Judaiia : sperabaut eniui el Uli, si Deo
piaccrcoi, se lcrra potiiuros, boslibus iiem superiorcs se fuluros, adcaque omnino corporalia bona
sperabani. Noslra vero spes tion est ejusmodi, sed
imilto potior : ccelum cnim spcramus, ac ut vicini
sinius Deo, alque assistamus ac imnistremusei una
ntm angclis. 1n supcrioribus sane dixit : Ingre*
dicniem in interlora vetaminis : mmc autcm : Pcr

'
, .
.
\ \ . > ,
. ,
, , , ,
, \ . ;
;
.
.
;
, ,
,
,
. ' , , \
. '' , ,
, ' \ , . " ,
\
,
, , \
,
, . \ ,
: .
/ ,
.

,
, '
.
. , \,
, , ,
, ,
, , \
. ' \ '*
, ,
\ , \ ,
' (. '

*ura t\. ,
\, .

281

E X P O S I T I O I N E P I S T . AD H E B R . E O S . -

CAP. V I I .

* - quam appropinquamus Deo. Spes enim nos ducil

, \ #.
ad ipsura divinuin ibroniim, atque cuni Cherubim
collocat.
.
\
V R R S . 20. El quantum est non sine
jurejurando.
;,
Et aliud discrimen novi sacerdotis et veterum, et
\ .
uiriusque Testamenli. Non enim stmpliciler pro ,
missum est Christi sacerdoiium, sed cura jureju ,
rando; u l abunde salis verbum Dei ratum et fir \ , "
mum reddercliir ; quod et eupra dixit, Jtirayit
, .
Deus Abrabamo, ob majorem ceriiludinem.
01
'
Y E R S . 2 i . Alii enim *ine jurejurando
sunt faeti
,

sacerdoles, hic vero eum jurejurando, per eum qui

" ,

dixil ad illum : Juravit Dominus, et non poenilebit

eum: Tu $ sacerdos tn xternum secundum ordinem

.
01 , , , \
Melchisedec. Sacerdotes, inquil, legis absque
- >
jurejurando conslituuntur. De nullo enim inven
,
tus est jurasse Dens, Tu eris gacerdos secundnm

legem : Christue auiem cuoi jurejurando facio per
* ,
Deum diceniem ad euro : Tu es sacerdos, novo quo . - ,
dara modo. Non enim secundum Aaronem, sed ee .
cundum Melcbisedec.
KarA

V E R S . 22. In tantttm melioris Testamenti sponsor

* .
,
faelus est Jesm. Hoc est, qualenus juravit sempor
* ,
ipsum fore sacerdolem. Non enim jurasset, nisi
. " \
major esset. Proinde Novum quoque Teslamenluro
. , ; ,
Veteri est" praesianlius. Quid autem esl ?
.
Fidejussor, mediator.

,
V E R S . 25, 24. alii quidem plures (acti sunt $a ,
cerdotes, propterea quod morte prohiberentur perma ,
nere : hic aulem eo quod maneat in (vternum sem.
, ^ pilernum habet sacerdolium. Escellenliain hic etiam
*
iudical, quam Gbristus babct supra legis ponlifi, , \ *
ces; Illic, inquiens, multi sunt, eo quod mortales
, .
snnt; bic vero unus esl, eo quod sh immorialis.
, , Habel igitur sacerdoliuin , boc est,
. ;
quod non praecidalur, nec successionom recipiat.
.
Animadveriis quanto major esl? Nempe quanlo
immortale mortali praeslat.
"

V E R S . 25. Unde et salvare in perpeluum polest ac

. ,
ccdenies per ipsum ad Deum. Quia, inquit, immorlalis esi, potest omnibus praeesse ac servare in per, ,
pctuuni, boc est, non leniporariam saluiem i m p e r '
,
i i r i , sed perpeuiam, lam bic quam in futura vila.
, , \
Siquidcin in Veteri Teslamento ponlifex, eliamsi
, \ >. \
praeclarus el admiralioni esset, illo laraen solnm, , ,
modo tempore offerebat, in quo vixrrat, velui S\ , ,
m u d , et qui iUiusmodi ; poslbac aulem nonitem.
\ *
Nam mortui sunl. Hic aulem sempUernus, ac nmi . \ quam not> Tivens esl Pontifex. Perpetuo iiaque, id
. \
est scmp^r, servare potest eos qui per ipsura ac, , '
cedunt, hoc est per fidem in ipsum. Nam qui in
, .
Filium credit,onmino ad Palrem accedit: iiam ipse
,
cst via ad Patrem : quam qui apprebenderit, illic
, \
bospilatur.
.
Semper vivens ad interpellandum pro ipsis. Pro
.
pter carnom adeo bumililer boc diclum esl : sccun ^ .
dum carncm enim ponlifex est sane ; qiiatcnus au loin pontifcx cst, eatcnus intercederc dicitur. Narr
:, * . \
qui morluos cxcilal ct vivificat inslar Patris, quo , \ ,
4

283

THEOPHYLACTl BULGARLE ARCHIEP.

284

modo jam ubi conaervare eum convenit, interpel- , ;

lal? Qui omne judiciumhabet, quomodo rotercedit?
, ; Qui mandat angelos, ut hos quidem in caminum
, ,
iujiciant, illos vero consertenl? Proplcr humanajii
; ( ,
igiiur naturam boc dictum eat, quod inlercedat.
, .
Condescendens enim auditoribug Paulus : Ne nie; , \, , \,
tuatis, ktquit, neqne dicalis : , amat qnidem
, \ ,
nos, el flduciam habel 700 *P * P^lreiD, sed non
* \ .
seinper potesl noslri curam gerere. Ne boc dieatis.
. , \ \
Yivit enim, el semper ponltficiura opus pro uobig
. "
perficere potesl. Quando autem bumanitaiem d i , ( xero, non segrego ipsam a diftiiitate (itna enim
; ), .
ulriiigque eat persona vel gubjer tuui), sed velim ut
\ .
auditores id inlelligant, quod utrique ualore con,
venil. Praeierea illud ipsum quod Filhis carnem
\, \
fereus Patri assidet, intercessio e t l pro nobig, lan- , *
quam caro pro nobis exoret Palrem, m qtue ob :, boc ip&um omiiiuo sit aggtnnpia, nimirittn ob nos .
Iram salulem.
U<

V B R S . 2 6 . Talit enim deeebat ul nobis esset Pon ,

,
ti[ex sanclus, innocens. Perspicuum est ex his,
. , \
quod vt bxc de carne loquatur, et q u antebac
, \ .
dixiL Quis enira de Deo talia dixerit, et non eru- \ , \ $
bescat tncomprebensibiH illi naturaehaec apponere? ;
Sanctu* igilur est, qui nibil eorum quae facere de- " ,
bel o m i l l i l : aulem, qui dolo et malo carel. , \ ;.
ISoneniin ittvenlut est in ore ejus dolut,
.
Impollutu*. Neque bas quispiam dixerit Dei esse
. *
laudes ; naturain enim babet quae pollui non po . \
test. Atqui perspicuum est quod de bumanitate ^
iiMius Cbrisli haec dicat.
S*gngatu$ peccaloribus, et excelsior coelis faclus.

\ }Ponlifices legales, inquit, eiiamsi in caeleris fuerinl

01 \,
sancli, ul homines tamcn aliquid vitii ailrahuni, \ , ,
, \
nec omnino sejuncti sunt a peccatoribus. Qui eniai
huc fleri possil, cum cl ipsi peccatis sinl obnoxii? \ . ,
; \ ,
Praeierca, nemo ipsorum in coelis fuit : nosier
'
vero bic Pontifex, praeterquam quod plenus sit
, \
omiris virtuiis, et a peccaloribus segregalus, allior
eliam ipsis ccelis faclus est, super paterno solio , \
sedens. Cum auteni ail, faclus, omnibus perspi- ,
,
cuum e*l quod de Chrislo loquatur secundum car- . , ,
nem. Nam ut Deus Verbum, seinper eral coelis al- . ,
.
tior.
" * ,
V E R S . 2 7 , Qui non habei necessitatem quolidie, D

quemadmodum pontiftces, prius pro tuU deliciis Iwt- ,

,
.
lias ofcrre, deinde pro populi. Cum dixissel, nos
iruin Pontiiicem a pcccaloribus segregatuin esse,
', , ,
nunc istud amplifical, aitquc: Adeo liber est a pec , catis, ut ct victiraatti oflcrens proprium corpus,
,
non pro semeiipso hoc oblulerit, quomodo enim,
, ;
qui peccaium non feceral? sed pro nobis. Insuper
' . . 01
et aliud collighur. Legis Mosaicae pontifices quoli * ,
dic offerebant, ceu qui "prorsug puriiicare non po
tuisscnt. Nogler autcm Ponlifex bujusmodi oblu , \ , 3
Lit sacrificium, quod adco praeclaia potucril, ni
y

1 1

I Pclr. i i , 22.
Variic loctioncs.

85

EXPOSITU) EPIST. AD HEBR.EOS. - CAP. VIII.

286

* . \ pcnilus por ipeum uniyersum muiidum purgarit

.
Quare el in hoc excellit illos Christus.
,
Hoe enim fecit semel, se offerendo. Quale hoct
. ;
Ut offerret pro populi peccaiis, non pro semetipso.
iuxoO , . , \,
Semel, inquit, 701 sacrum fecit, poslea vcro
* .
u l Dominus sedel. Ne enim cum audis eum esse
, \ - sacerdotem, exisiimes eum perpeluo stare ac m i , \ , ' nislruuj esse, oslendit quod per dispensalionem
. , factus est sacerdos : dispensaiione aulem irans .
acla, proprium rursus decus et fasligium recepit.
*0

,
.
" ,
. \
-

V E R S . 28. Lex enitn hominesconslituit pontificei

infirmitatem habenia. Ne inlelligas, quod semel
quidem obtuleril, verum et pro semetipso, astruit
nunc quod non pro propriis peccatis victimam
. 0 - obluleril. Lex enim nudos homines proitiiices facit,
, , ,
inlinnilati obnoxios, boc est, qui non possint ob * , \
sislere peccato, sed qui ceu infirmi impingant, ct
. *0
in errores el peccata ruanl. A l vero qui adeo
, ;
potens eslut Filius, quomodo peccalum babeat ?
, \ ; Peccalo autem non infectus, cur offerret pro se' , ' .
ipso ? Sed neque pro aliis quidem sa?pe, sed se , \ mel lanluni. Cuai enim poiens essei, suflicicbat per
. \
obtalionem qu&e semel Geret, lotum perficere. Per
, inftnniiatcm auiem ipsum pariter percalum i n tclligos, pcrinde ac ssepenumero ipse Paulusdicit,
, \ . \
, \ , \ - vcl ipsam adeo n>oriem. Nam cum morlales essent
, legales pontiflces et inflrmi, neque ipsi peccatis
caruerunl, nequealius ab iis mundare poluerunt.
\ . \ .
Q Is'e vero immorlalis esi et foriis. Audi vero quae
sequuntur.


Sermo autem jurisjurandi quod post legem e$t,
,

. Fdium in wlernum perfectum. Observa comraria.
" , Illic lex, bic vero sermo jurisjurandi, boc est, cer, , , *
tissimus, verissimus : illic bomines servi oninino,
> , , bic vero Filius, Dominus vidolicet *. illic infmui,
, , , hoc est impingentes, peccatis infecti, morii ob , iioxii, bic vero in sempitrrnum perfecms, boc
, , , est sempitcriuis, potens, non nuiic soluiuniodo
, ' . impeccabilis, sed semper. Si igilur pei fectus esi,
, , \ ,
si nunquam peccat, si seniper vivil, quoinodo
,
pro seipso oblulii, aut omnino pro aliis frequcu ';
tei?
f

. '.
,
D
,

,
\
, \

. \
\ , , \ , . , , . "
, , , , ,

CAPUT V H I .
1. Capitulum auiem super ea quce dicunlur,
Talemhabemus Pontificem,quicon*edil in dexiera $ed\s majetialis in ccelis. Capilulum semper quod ma
xiiiium csl, dicilur, si quandu quispiam quod praecipuum est, se pancis comprebensurum dicil, i n
summa sese verba facluruin dicit : qucmadiuodum
capm, licet parvum sit, prsecipua lamc.n corporis
pars est. A i l igitur etiani nunc Aposlolus : Caput
autem eorum qnm dicuptur, hoc esl, ut dicam quod
maximuin ost et pracipinim, Deuni habemus Ponlifirem. Considere enim nullius esl a!li;rius, quam
Dei. Obscrva 708 aulcui qnod ciim nmlla liumilia
VERS.

Varia)lcctiones.
. ** .

287

T H E O P I I Y L A C T I B U L G A R L f i ARCHIEP.

dixisscl, quaiia sunl, pontifex, inlr.rcedcrc apud

Pairem, etqusecuiique ad bunianitalem speclabant,
in altum ascendit, |et ad i d quod deilalis est, nempe
sedcrc. Facit aulem hoc semper, sicul el praeceplor cjfs in Evangelio, ut per humilia quidcm manu
ducal auditorem ul verbum percipiat : a l i o q u i enim
nbn asscquilur auditor, nisi paulatiro ascendat: pcr
sublimia vero d o c c a t , quod illa sedemiitendo dixerit. Tbrunum auleni majestalis, palrium dicit,
vel quod Paler eliam majeslasdicalur : vcl q u o d
simpliciler tbronus majcstatis sil Ihronus maximus.
V E R S . 2.
Sanclorum minister. Quemadmodum
l c r r c n i ponlificcs ingrcdienles i n Sancta s a n c i o r u i D
miuistrabanl : bunc ad modum ei Ute r e v e r a
sanclorum ctveroruni arcanorum, supercoelestiuni ^
nimirum, esi miiiister. Yideiur autcin sibi ipse bic
advcrsari Paulus. In principio enim dixil : Ad
quem angelorum dixil, Sede f cl : Nonnt omnes
admini&tralorii spiritus sunl ? q u a s i videlicet administcr sedere non deberel. Hic v e r o postcaquam asseruisset cum sedere in dexlera tlironi,
rursus inducit eum nunislrum. Qui igilur istud
dicit, n i s i u l omnino indulgeal audiloribits, a l q u c
bumilia summis permisceat? Nunnulli a i i l e m i n tcllexerunt, minister sanclorum, pro bominum ab
ipso sanciificatorum. Nosterenim, inquit, Ponlilcx
csl.
Ac tabernaculi veri quod fixit Deus, etnon homo.
Ilic cxcilat eos qui ex Judaeis crediderant. Quia C
cnim veiisimile eraleos dubilandodicere : Tabcrnaculnm bujusmodi non babemus : En niajus, i n quii, 'aberuaculum bic ct verum, coelum ipsum.
Velus namque labernaculum figura eral hujus; cl
ilhtd quidcni homo flxil, vel Beselecl, vel Moses,
boc aulem Deus. Hinc aulem observa secundinu
divuin JoannemCbrysustomum, quod ccelum neqne
ir.ovealur, neque rolundum s i t : ulraque entui lollii
quod ail, fixit.
Vtns. 3. Omnis enim pontifex ad o/ferendum
mttHcra et liostias
eonsliluilur : unde necesse est
ct hunc habere aliquid quod offerat. Quia dixcral
eum sedcre, ne imposiuram arbitreris qnod saccrdos dicilur ; ctiamsi, inquit,sedeat, proplerea
lameii non desiit esse pontifex. Oinnia nauique
qua? snnt ponlificum, babcl, ac quetnadmodum ilii
oiTerutit, sic ei ipsc oblulit semetipsum. Sedere
cnimdignitaiis esi ipsius : poutiiicatu aulent fnngi,
multae magnxque est clementiae. Praeterea, quandoquidem nontiulli inquirerent, cur moriem subiisset, si Filius Dci ac sempilernus eral , diluil
boc inquiens : QuandoquiJem sacerdos erat, sacerdos aulcm siiie hostianon est, necessarium crat
babcrc quiddam et bunc 703
offerat.
Hoc
auiom nibil eralprxler ipsius corpus. Nccessario
iiaque niui luus csl. Inter auteiu donum cl victiD

.
"
" *
, , .
.

* ;

;
* , |
, .
, , \
; ,

, ,
' *
, , .

, .
.
,
, , \ ,
. " , \ , .
} ,
, ,

.

*

b .
, , \, , '

*> , \ ,
.
, ,
. ,
^, , , \
, , , ,
\ ,
\ , '
,
" , ' .
\ \
, ' \

Varias lectiones.
' .

238

, , \
. \, \ 6


,
, . , \


.

iS9

EXPOSITIO 1N EPIST. A: I1EBH/EOS. - CAP. V I I .

2C0
mas, si exaclam spccics rati^nem, aliquiJ est
, ,
discriniiiiis. Viclm ai cnini sunt oblalioues per

sangiiiiiem eicarneiii factac : vel quod exaclius
-, , . , \,
est , oinma, <\ux per ignem sacrificaiiiiir.
\ ora \ . \ .^ 5) , ; enim, id esi victiina, proprie est a veibo
, quod cst , boc esl, sufliliim edert.
"6,
Dona autem sunt fniclus, et quaecunque alia san

guine ei igne caremia. Verumtamen el indiscri . ,
minalim in Scriptura usurpala inveniunlur, i : t :
licetfut . Respexit Deus ad Abel, et adjiona ejus
ranl ex ovium primogenilis. Ad Cain autem et
/ , ,
viciimas ejus non atlendit, licet a fructibus lerra
!
eranl. Sin quisquam boc frigidis dilufionibus ex
.
planare conetur, quas ne ipsi quidcm ignorainus,
,
seipsum lamen itescio quomodoabsolvel, ne iudili\ \ , * . B genlis Scripturarum lectionis iusimuletur. Sa?pe
nainquc alibi indiscriminaliin bsec sunt posiia,
,
aique
innumeros locos innumeris conferre polui,
. ,
niii incptuin hoc viJerelur ncgoiium. Auamen sufliciat nobis bic ipse Apostolus, qui simpliciter
quxcunque oflennilur, munera appellare consuevil in sequenlibus. Audi enim.
9

1 0

, ' ,
VLRS. i . Nam si super terram esset, von essei


$acerdos, cum sint sacerdoles qui offeranl secundum
. " , , \
legem munera. Adbuc illud confirmat, quod, licet
, ' \,
labernaculum infra non babeal, sed supra, aUan:en
binc non probibetur qtio minus sit sacerdos.
.
Animadverle aulem ejussapieutiam. Ex quo enim
. ,
, aliijuis uiagis probaret euni non esse sacerdolem,
\ , Dimirum quod non babeal locuni super terram,
, ' in quo ponliGcatus munere fungaiur , ex boc ipse
polius confirmat quod sit sacerdos. Propicr boc
, \
ipsum, ioquil, sacerdos esl, quod in terris luctim
, .
* , \ ; Q non sil nactus. Si enim sujter terram e$set, sacerdo$
. , nonesset. Eranl enim alii iu lorris saceidotos, el
ad faclionem res isla periitiere videretur. J.an
,
. " , vero cum ipsum coelum babeat locum, et illuc
corpus suuui Iranslulerit, illic inlcrpellat pro nobis
.
apud Palrem. Itaque quia io supentis esl, propterea
uiagisesi sacerdos.

V E R S . 5. Qui exemplari et umbrm deserviunt cce.

lesiium. Hic excclleniiara saccrdoiii Christi osien , d i l , Velus quidero, exemplar et umbram nominans; nostra vero, cuBlesiia. Quando enim nihil
\ * .
lerrestre, eed oinnia sinl spiritualia quaa ia iny" ,
steriis transiguntur, ubi bymui angelici, ubi cla , ,
ves regni coelorum, peccatorumque remissio, cl
,
rursus ligaiio ; quando noslra conversalio iu
, \ ,
, '^ coalis est ; quomodo nosira non sint coelesiia ?
Horum igilur flgur fuerunl et exemplaria, boc
' ; \
est obscura) rcpra?senlaliones, 704
um, , , \ braiiles delineaiiones, qtiae in Veteri Teslamenio
,
submonstrata sunt Mosi.
.
Sicut responsum est Moysi, eum contummaturus

,
a$el tabernaculum. Vide enim, inquit, omnia facies
.
" , ,

secundum exemplar quod tibi ostentum est in monte.

Quoniam ea quae oculis nostris cernuntur, magis
. ' (

a c

Gnn. IV, 4 .
Varicolectiones.

* .

1 0

, .

v e , u l

202
T f l E O P I I Y L A C T l B l .GARLE ARCHIEP.

&
'

,
comprcbcndimus,qnain qnae pcr audiltiiu discimus,
,
proplerea Deus Mosi monsiravit umnia, non solum
,
cunslilulionrm labernaculi, veriim eiiam quae ad
\ .
sacriOcia ei alium cultum pertinereut.

291

.
,

, . \
, , \ , * ,

, , ofx
\ , * ,
.

Y E R S . 6. Nune cuiem excellentius assecutus est

tninisterium. Ab 11 a sententia baec dcpendenl, n i mirum : Si enim super terram esset, non essct sacerdos. Jam vero cmn super terram non sit, sed
coelnm babeat sacerdoiio suo locum, excellentius
astecutus est ministerium ; hoc esl, non esl ei
miiiisteriutn tale, qtiale est poiHiiteum supcr lerrain, sed coelestc, lanquam locum habens proprii
sacerdolii coelum.
Quanto et meliorh Testamenti e$t medialor. Cum
extulisset Christi saccrdotium, a loco, a sacerdote,
el viclima, deinde Tesiamenli excellctitiam ponit.
Atqui dixit quidem prius iinbccille esse el inuiile
Yeius Testamcntum, propter infanliam et imbecillitatem audilorum, sed subito reconcilialus erat.
Nunc aulem bac de re disserendo diutius immoralur, commonstraique Novum Testamentmn esse
prasiantius Veteri : boc est Evangelium , cujus ct
medialor ac dalor esi Cbristus. Ipsc namquc nobis Evangelii minisler factus esl, servi forma
accepta, quemadmodum legis uiedialor erat M>yses.

"
\
.
,
, \ , \ , \
.
, \ ,

. \
, \ ,
, ,
\
, ,
.

"

Quod in melioribus repromissionibus sanciiumest.

. " ,
Quod potissimum eos qui cx Judaeis crediderant
, \
refocillabat, boc ponil, nempe quod Tcslainenli
nostri promissiones meliores sunt. Non enhn ter- < . , \ , rae boua prolisque felicitas ei liberorum abundanlia, scd coelorum rcgnum Evangelium servan- .
* \
tibus proinissum esl. Ne igilur sitis pusilla
nimes : excdlentiores sunt Evangelii proinissiones ; stulium est aulem potiora babentcs de- .
fatigari.
fjv ,

V E R S . 7. Si enim primum itlud erat irreprehen*

.
" .
iibile, non utique tecundi locus inquireretur. Con-
sidera ordinem. Dixit Cbrisli Teslamenium melius
. \ ; , \, \
esse Veleii. l'nde bc planuin fit? Quoniam,
inquit, in melioribus promissionibiii sancilum est. .
\ ,
Nam si poiiores sunt promissionea ei retribuiiones,
\ ,
perspicuuin est quod melius sil etiam Testainen. , tuin, ac praecepia diviniora. Unde auiem liquet
; , \, ,
quod pnestanliores sinl pramissiones ? Quia illud
. ,
^aklem rejectum e*i, inquil, boc vero suiroga \ . -
tum. Ptopterea eaitn Novuin Teslamenium p r i , , ,
niaium obtinet, quia meliiis el perfectitis. Eienim
. "
si illud 705
irreprebensibtle, hoc es<, si
, ; , \ ,
irreprebensibifcs faceret, nequaquam aherurn i n , * \
iroducerelur. Quemadmoduin autem proprie diccre
, , )* tbi
soleuius : Non est irrepreliensibilis domus, pro,
, ^.
Deieclum babet, \c) puircdiiicm : sic et Vttus Teslamenlum dicilnon esseirreprebensibile, non quod pravuiu sit, veruna quod nieliores reddcre non posbit, utpole parvulis iradiium.
1 1

e s s e l

VERS.

8. Jncusan$ enim eo$ dicit. Non dixil, i n -

Yari lectiones.
1 1

Qix , -

293

EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. -

CAP. V l l l .

, ,
, - cusans ipsum, sed : incusam eos bor ost Judacos,
, ,
(|ui non pomcniiii cojisuwimari pcr iegis pra>
.
iepia.
,

,
Ecce dies vevient, dicit Dotninus, el comummabo
<? ,

super domum hrael, cl super domum Judu Tesia*

.
menium Xovum. Apcilius b.c dcnionslral Yelus
, .
Teslameiiium esse aniiquaium. Deum eniin p< r
',
Jeremiam inducil loquenlem : Aliud novum [ucdus
, ,
disponam, hoc est omnino nuvum : non queiuad ,
modum inteHigiint Hcbnci, quod Esdras rcnovarit
.
S< riplurain. Non cnim nova facta esl Scripiura,
, , \ '
sed rursus veuis matisit, eiiamsi ab illo recollecla
.
sii.

V L R S . 9 '; seinndum le&tamentum quod feci pa> ,

tribus eorum, in diebub quibus npprehendi mannm

,

& eurum, ut edncerem illus de lerr jEgypti.

qtiis
. "
snspicelur icedus illud ejeirium csse, quod pcpigcril
,
Domiuus cum Abrabaiuo, adjecit : In die qua up
, $

prehendi manum eoruni. Ftvdus enim, inquil, quod

.
,
esl in Exodo, cjiccre volo, quod-dalum esl in nioute
\, ,
Sina' palribus vcstiisqui viluluta feceranl : adeo


ui foedus cuin Abrabamo faclum , in Ghriso coii,
eummatutn esl. A i l cnim : In semhe luo benedicen*
*.
, lur omnes genles : id cst in Cbrislo \
\,
\
.
"
,
Quoniam ipsi non permanseruni in tcsiamenlo meo,
, . el ego neglexi evt, dicit Dominus. Yiden' primuiii a
* ; , ,
nobis mala iniiiuin duccre ? Ipsi, inquii, non per , \
. man&eruvt, proplerea neglexi eos. Bona vero ei
, , *
beneficia ab ipso oidiuiUur et origiocni duriiiii.
. '
Porro, quasi se defenderenl, causain ob quam tle, * *
relinquil eos ponil : Propler ipsorum, inqnit,
.
inconsianliaiA.
Y E R S . 10. Quia hoc e$t ieslameuium quod disponnm
"

,
. domui lsrael post die$ Hlos, dicit Dominus. Post dhs
illos: quales ? Nonnulli dicuut dies exilus, in qni ' ; 01 ,
- , . bus data esi lex Hosaica. Mtbi autero vidciur do
illis diebus loqui, dequibus paulo anle d i x i l : Ecce
\ \ ,
dies venienl. Gtun ergo praeterierint dtes Hli, l u i j i i | ": ,
.
modi testamenUiai disponam, quale ieinceps au' ,
dies.
, .
Dans leges * tn meutem tpwmm el tn corda
( ,
. eorum inicrtbam iilas. Oblesdat boc, qiiasse, JodxiK,
, . j ) quando legem-siue scriplis acceperil. Eienim 706
post reditum e captWilate Babylonica litleris main
\ ,
dala esl ab Ebdra. Aposioli vero nihil scriplum
" * *
, *
acceperunl, sed iu cordibus suis acceperunl legcm
.
Spiriius. Hinc Gbrislua dixit : Paracletus ubi ve ,
,
*
neril, wggerel vobii omnia, ac docebil vos omnia
, .
El ero ei$ in Deum, ip$i erunl mihi in populum.
,

IIoc efleclum est per Evang< lium. (jut cuiin antca

.
Sdola colebanl, nunc veruni Dcuui agnosccnlcs po. 01 ,
pulus ejus facti suni.
, .
t

" Gon. , 18.

" Joan. , 20.

Vari lecliones
" .

TIIEOPIIYLACTIBU] GARIiE ARCHIEP.

295

VERS. i l . Et non docebunt unusquitque proximum /

suum, et unu$quisque fratrem $uum, dicens: Cognosce Dominum : quoniam omnes $cient me, parvo
ipiorum u$que ad magnum ipsorum. Doclrinam bic
laboriosiorem insiilulionem dicit. Ecce enim palam
rerniimis, quod non mullis verbis apud ineniis
compoies indigeamus, u l pcrsuadeamus eis, ut
Cbristo fidem adbibeant. Nam Judaica qutdem lex
in unuin angulum conclusa erat, pauciqtre banc
norant: aposlolorum aulem sonus in omnem terrara est egressus. Pratcrea, cuin Deus super terrain in carne versalus essct, naturamque nostram
per assumptioncin deificassei, resplenduit in omnium aniniis verae cognitionis Dei lumen, ac veluti
quaedam aptiludo iusita erat bumano ingenio per
gratiam, u i Deum vere agnosceret.
J
V E R S . 1 2 . Quiapropitius ero iniquitatibui eorum,
el pcccalorum eorum el iniquitatum eorum non memorabo amplius. Per baplisma abluens nos a praelerilorum peccatorum sordibus, non amplius inetuinit eortim quae aulea fuere ablula.
V E R S . 1 5 . Cum dicit, novum, antiquavit primum.
lnterprelatur proplieticum vocabuium, inquiens :
Hoc ipsum quod omnino novura noniinavit, indicio
est, primum veius videri.
Quod autem amiquatur et sene*cit, prope imeritum
est. Accepta a propheta Hberlale el fiducia, deinceps legem taxat, oslendens nostra nunc florere.
Certe quidem e propbelico* dicto vetuslalis vocabulum adeplus esl, a seipso autem illud scnectutis
adjecil, ac deinceps necessario inlulit obscuraiionem debitam legi : perinde quasi d i c a l : Non i m portune novum veius cessare iecit, sed propter
senium, propter vetustatero ejus, boc est, propier
imbecillitalem et inutilitatem : peiinde ac alio in
loco dicil : Nam quod impottibile trat legi, in quo
infirmabatur per earnem .
CAPUT I X .
VEIS. I . Habebat qnidem prius justificationei cultura. sacerdole, a sacerdoiio, 707 a lesUmemo
comronetratitquodflucm;il!icbabiiuruin esset: jam
cl ab ipsius labernaculi forraa idcm commonstrat.
Tres enim fuerunt loci, exierior quidera oiunibus,
et Judaeis el Graecis destinatus : deinde erai ?elainen, inira quod ingrediebantur sacerdoles quolidie
eacrum iacieDtes. ilic autem locus appellabatur
sancla : quae lypus fuerunl Veleris Tesiamenli,
quippc quod sacriiicia pcr sanguinem illic peragebanlur. Sancta vero sanctorum noslri my&lerii sive
sacratueiili figura fuerunt. Uafabat igiiur primum,
boc esi Yetus Tesiamentum, Jiisiificaltottes, boc
esl symbola, inslituia, legUlaiiones. Atenim tum
habebal, iiunc vero non babet: ceseavil enira.
iancium tacutare. Saculare appcllabat, quia
omiiibus ad id patebal adilus, eralque locus con1

" ,

.
0 ,
" \
, , . {, ,
, ; .

,
.
, ,
'
0 , *
, \

\ *
, ,
, \
* \ *

.
. \

.
" , ,
, *
* .
. *0 , ,
\ \ "
^ , " *
.
" , '
. "
, * .
, \, ,
, , ,
* ,
.

* ,
, * ;

Rom. , 3.
Vanae lecliones.
!

* m.

1 3

96

\
, ,

' \

. ,
.
,

.
,
/
. \ , \
, \
,
, \ ,
, .

EXPOSiTIO EPJST. AD HBBR^OS. - CAP. I X .

2&
spicuus in ea domo, ubi Judasi, Nazarxi, proselyli,

237

ol ,
;

, , ". \
" , .

) ,
,
, ". ,
" , .
,
, , ,
, , \ ,
; .

Graeci. Quia igiiur cl Graeci in illud ascendcro poteiant, swculare appellal.

V E R S . 2. Tabernaculum e.nhn factum etl primum,
in quo erant candelabra, el mema, et propositio
panum qua dicitur Sancta. Primum appcllal hoc,
respectu ejus loci qui dicitur Sancta sanclorum,
liam medium erat lioc. Anlc ipsum aulom erat
aereum allare bolocaustorum, sub dio consiUutum :
deiitde, velamine exlenso, imo vero allractorio potius, medium hoc erai tabernaculum, in quo eraitf.
candelabra, el mcnsa, el panuni proposilio.
,
7\
Y E R S . 5. Posi secundum autem velamen, taberna " . | culum quod dicitur Sancta sanciorum. Animadvertis
, ,
bic primumfusse vclamen quod aliraeiorium Scri , plora appellat, veluli quod convolvatur, et allraba , \
tur, quod diriniebat alriuin, in qnod ingrediebantur
omnes coimnuniler, el in qno sacrificabant supcr
; - aereo aliari, a tabernaculo quotidie capiente sacer. ' ,
doles sacra minisieria periicienies. Hoc ubi irans?
* , \ ,
isses, eral rursus allerum volamen, et imra boe
": , \
tabernacultim quod dicitur Sanctum sanctoruui, in
, \ quud nemoalius iniroibat praler solum ponlificcm,
. ,
atque iste nisi semel in anno. Tabernaculum aulenj
.
ubiquc vocal, quod illic Deus babilat.
,
Y E R S . 4. Aureum habens thuribulum, et arcam

testamenti circumcontectam ex omni parte auro. Ar.

,
cam lestainenti appellal, ut quae labulas baberet
, .
quae lcgem rompleclebanlur.
, Q
ln qua urna aurea habens Manna, et virga Aaion
,

quoe frondtterat, et tabulce Testamenti. Haec omnia
.
- Judaicae ingralitudinis eranl monumenta. Urna
.
quidem quac Manna coniinebat, eo quod, cum isio
, - cibo miruin in modum alerenlur, obraurniurarunt,
;, \
et ul in posleros 708 memoria Dei bcnignilalis,
\ \
cl illorum arroarulenliae transmillcrciur. Virga
. 1\ ,
anlcm Aaronis , propler conlradiclionem advcrsus
' . A/
illum excilatam. Tabulccxero testamenti, quia p r i ,
mas confregeranl pec idololatriam. Quaeras aulem :
. Qui ergo in libris Begum scriptum sit, quod non
, ,
eral aliud quiddam in arca practer tabulas ; nunc
, \ \ ,
vero ei urnam Aposlolus, et virgam Aaronis bic
\ ;
repositam asserit ? tortassis, ulpole qui opiimc i n oyv \
stiluius erai in rebus Judaicis a Gamaliele, ex Ira , \ D ditionc boc babebal : quandoquidem nunc eliam
Hebrsei,qiii Pbarisxns seclanlur, islud ila se ba
bere assentiunlur. Ycrumtamen non ab initio;
- , '
scd quando arca lemporibus Jeremiae occullanda
! ^ ,
cral, forsan, inquiunt, et I K T C lum ibi reposila
, \, \ .
crant.

. , V E R S . 5. Sxipra \p$am autem. Yidelicct, arcaio.

. " ,
Cherubim glorice. Vel qaod celebria csseul, vcl
, .
quod ministrarent Oeo, et ad gloriam cjus perli , *
uerent. Haec aulem consulto exlollit quo nostra,
.
Obtendat esse majora.

Obumbrantia propifiatorium. Propitialorium dice*

!

Varifio lectiorn
u

ol .
PATOOI.. G R .

CXXV,

.
19

299
T H E O P H Y L A C T I B t LGARIiB A R C I I I E P .
330
baiur operculum arcae , t i l ex ipsa Scriplura exa- 1 6 ; ,
'.', \
i litis disces.clncquoruiudaiM sertiionibusdcceplus,
, . /
a'iud quiddaui csse putes. Significabal aulem
, ;
GliriFtuin, qui propilialio lactus esl pro peccalis
.
noslris. Obsignavil autein oninia quae cranl iu Ve, \ .
teri Tesiatueiito, atque comtmiiiml.
De quibus non est modo dicendum per tiupula. ltt .
dit.ii bic non fuisse sola bac quae cerncrenlur, sed
, ,
aMiigmaia qna*daui fuisse, qtioruiii cunsideratio ' , \
ciciplicaiio longiori (emporis spalio indigent.
.
YEUS. 6. His vcro ila composilis, in primum qui ,

dem tabernacuium temper ingredinntur sacerdoles

lacrificorum officia comummantes. Haec jquideni iia
.
, \, *
erant, inquit: al vero Judaei islis non fruebanlur, , quippe quod velamen eos dispescuii. Nobis enim
, 'tty.lv
isla scrvabaulur, quibu& ptttdicebanltir.
^ , .
Y E R S . 7. In secundum autem temel in amo sotus

punlifex. Observas figuras jam prscessisse ? Ne .

euim dicant, Semel lanlutn per Cbristum oblaia
; " , *
esl bostia, ct quounodo omnes sanciificavit ? com* , \ ;
monsirat boc anlea fuissc, quandoquidem sancliur
, \>,
crat niagisque trenieada, quai in Ycieri Testametito \
semel a pontiiice oblaia erat.
.
Non iine sanguine. Quia bosiiam appcllavit crti .'
coin, neque igaem babcniem, neque ligna, neque
, , ,
sa pius ublalam , oslendil sacrifichim anliqumn
, \
Itujtisinodi fuisse : semel crittn iu sanguine offere- ?.
baitir. Qua?siveruut aulem nonnulli, quomodo in
, Exodu scripluin sit : Facfci mffilum tuper aureum
"

altare, quod 709 videliccl in Sanctis sanclurnm " , ; ' ,

eral, Aaron, ex incento confectionis sublilis mane:

mune quando apparaverit lucernas , faciet sufftum

,

super ip$o : ei quando accenderii Aaron lucernas ad

. vesperam, uret ihymiama iempilermim
Proiitde , .
quolibel die brs ingrediebattfr, inquiunl, poutilex
, . 6
ia Sancla sancioruin, ut faceret suifiuim ubi erai
" , auieum atiare. Quomodo igilar Apostolus liic dicil
. \
seniel in anno ingressum ? Diluunt autem lioc,
, ;
neinpe quod cum sanguine quolannis scroel ingre- ,
derelur ; cum ibyntiamale vero, bis in die. Noveris
, .
tamen quod perperain dubilarunt et iuscienler :
, \
xion emni aureo iburibulu bis in die euiGtum facie \ "
bat Aaron, scd super aurco ahari : boc vero non
\ , ' \
prai Sauctis sanctorum, verum iu niedio laber ' , '
uaculo, in qno erant candelabra et mensa : quan- , \ .
doquidem cum aareo tburibulo semel ingrediebaiur
\
anno iu Sancta sanctorum : aliud enim tboribu " . "
lum, aliud altareerat. Apposui autem dubilationem,
, \ .
ne ille qtii isia legerit, banc ab aliis audiens, in
\ , *
errorem inducaltir, exisliinans eam esse sanain.
, ,
.
Qnem offert pro seipso, ct populi ignorautiis.
*0
Rursus, pro teipio, inqnit, pontilex enim legalis
.
) , .
pro seipso oflerebal, Chrisius auiem nou pro sei , \, , : quomodo ciiim, qui segrcgaius cral a pecca * , . ,

5 7

ExoJ. xxx, 7, 8.
YariiB lecliones.

' .

17

301
0 3 1 EPIST. AD
; "
- .
* , /\ , , , \
. \
, \ , \
.

, .
\ *
, \
.
1

HEBR/EOS. - CAP. I X .
SC2
toribus ? Itaque magnum est dismuicn intcr hurc
ei illum. Ignorantiis aulem dixit, non pcccaus, in
majorem inetum conjiciens el veieres Judaios, ct
oinncs, ac comprimens superbiain. Eisi enim voluntaric non peccasii, ignorans tamen pcccasii, a
quo nemo cst purus. Quidam autctn dixeruul quod,
binc discrimen oslendens sacrilicii Chrisli vl legis
oblationum, sic dixeril. Logis cuiin oblalioncs, delicta ex ignoraulia admissa remillcbanl : Cbristi
nuiein oblaiio, pcccala cliam scicntcr coiumissa
condonat.

Y E R S . 8. Hoc sigmdcanle Spirilu

$ancto, nondum


,
, pmpalatain es$e tanctorum viam primo labernaculo
adhttc habenle slatum. Ordilur deinceps inagis my . "
\ , sticc comemplari ea quae de labernaculis dicunlur,
aitqne : Quandoquidcin Sancla sanciorum inaeces, "
sibilia eranl reliquis sacerdotibus, quae figura sunt
, *
coeli: at vero primum labernaculum, hoc esl, quod
, ,
posl exleriorem sereani arain priino staiiiu occurrc ,
bat, perpeluo ipsis quidem palebat, ulpotc syinbo ,
lum cullus legalis, typice signiflcabat, quod quam , ,
diu consislerct labernaculum boc, l.oc est, tantis , ,
per dum lex florcret, perfieereuturque secundum
, \ ' ,
, , eam cullurae ct sacra, in Sancta sanclorum nou
, - patercl adilus, lioc est, in coeluin ingressus, talia
sacra perikienlibus : verum non conspicuus essel
, \ biscc, sed occlusus, soli autcm uni Ponliflci Cbri, \ \
sto eegregata fuil baec via.
.
7JL0 V E K S . 9. Quce esl parabolajemporis inslantis,
" -
quo munera el liosiicc o/feruntur qua non postunt
, "
,

juxla comcieniiam perfectum facere servienlem. Quod
anledixi, illud nunc Aposlolus u i t : ncmpe, tabcrna . " ,
culuin illud, in quod semper ingredicbanlur saccr , , dolcs,
erat parabula, id cst, flgura et adtmibralio
, , ,
- lemporis secundum legeni instantis ante adveiuum
, * Christi : quo lemporc ejusniodi sacrificia offerunlur, atque adeo iinbecillia, ul non possint secun , \
, , - dum conscienliam, boc est, intcriorem boininem,
consuniiiiare eos qui illa offerebant. Curporum
, ,
eniiu gordes, non aniniarum peccaia purgabaut.
. ,
Non enim adulieritim, boniiciclitim, aui sacrilegium
. ^ , ,
remillere poUierunl.
.
t

,
,
, J J
.
, \,
\ \ \ . ,| \, , .
. , ; *\
;. "
,
" \
. \
, \ ,
. \ . \
, ,
; , , \ : . ,

V E R S . 10. Tantummodo in cibit et polibus, et in

vaiiis baplhmalis el justificationibus carnis, ad
tenipus utque correctionig imposita. Tautummodo,
inquii, iinposita bominibus qwi tum vivebant, et
injuiuta de cibis el polu. Hoc enim, inquit, vcscerc,
boc veio ue vescaris. Quoniodo autem dixit, in potibus? aiqui de potuuin diflerenlia nitiil iradidit
lex. Vel igitur boc dicit, quod sacerdus non debucr i l biberc vinum quando ingressurus csscl in Sancla : vcl de bis dicit, qui vota, boc csl, proiuissioncs faciebanl a vino abslincndi, sicnt el Nazarsei :
vel sinipliciter, nt vilcscere facial bujusmodi ordinaliones el rilus, alque eos pcr&lriogai, boc
dixii. Varii autem bapiismi apud eos eranl. Naiu si
niorlutjin aliigisset quispiam vel leprosuin, t t si
scininb fluxum pateretur aliquis , abluebalur, ca-

303

TIIEOPIIYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

3C4

que raiione vi.Icbalur mundus rcddi. aulcm j t i - , ; ,

.
stittcaiiones fucruiit carnis, lioc csl, iiiamlaia <arnalia, cainem purganlia, adcoque carualiicr justi J , '
ficantia eos qui secundun carncm impuri censc , ,
banlur. Non tamcn ad Onem usque iniponcttda
,
erant, raelcrum ad (empus correctonis, boc c$t,
\ \ ad Ghrisli usque adventum, qui liaec emendaturus
. \ ,
crai, ac verum cl spiritualem Dei ciiliiim inlroduc , .
\ -
turus. Qmavcro lex gravejugum erat, merito dixit,


Imposita; perinde ac in Actis meniorine prodtlum
, %

est : Quid lenlalis imponere jugum super cervices

;
discipulorum, quod neque patres nostri bajularepo*
tnerunt ?
M

V E R S . l i . Clmslus autem accedens Pontifcx futu. , ,

rorum bonorum. Veteria, inquit, Teslamenli cultus
in coeluni non introduxit. Clirulu* autem accedens,

senil ingressus est in Sancta : i b i enim esl red

"
diiio scnsus. Non dixit autem, factus Poniifex, sed,
. ,
accedem Poniifex, boc esl, in boc ipsum venieus.
,,
,

Noii prius acccssit, et deinde casu iia eveniente,

. factus esl Pontifex : sed scopus cur in terram ve, ^ \ *
niret, poniiGcalus crat. Non dixil autem, eorum
,
quae mactanlur 7 H Poniilex; sed, (uturorum
. ,
bonorum : lanqtiam sermone universum exacteex,
,
primcre non valenle, fimpliciter el indefinite bona
,
vocavii qmc nobis conferunlur. Futura vero baec
\ , ;
dixit, rcspeclu lemporis legis. Ulenim illud insians
. ,
vocavit, sic qua3 Gbristi sunt, futura appellat, ad
. "
comparaiioneni illius, vcl rcvelandorum nobis in
, fuluro saiculo mysieriorum.
Q , ,
.
Per amplius ei perfeains tabernaculum. Caniem

.
bic dicii, quae inajus quidemerat, quatcniis el Deus
, , \
Yerbuin, el onuiis Spiriius operalio demoralur in
, \
ipsa, Non ciiim ei ex mensura imperltit Deus Spi- .
riliun. Perfeciius autem, lanquam perfccliora iran- .
,
sigens.
.
1 8

fion manufaclum, id e&t, non hujus creaiionh.

IIic insuliaiii bxrelici, dicenies coeleste esse corpus el aeiliereuni. Alqui si coeleslc putassct Apostolus el a3lbercum, quoitiodo dixissot, non hujus
es^e creationis ? non enim exlra creaturas coclum
rsl. Qtiid igilur csl quud dicit? Quod vetus taber-

,
,

.
!\,
.
\ \
,

; .
naculum inanus Beseleelis arlificum fecerunl, Dci D ; "-
auieiu Ycrbi labernacutuni Spiiitus consiiluil. Pro \ ,
pierea dixil ipsum non esse hujiu creationis, id
, .
cst, non barum crealnraruni, caeterum spiriluale

,
ei divinum. Greaiura enim nulla babet ii se Deum
,
Yobum secundum subsianliam : labornaculum au \ .
lein illud buic byposlalice unitum erat. Seituiidum
*
inaleriam igilur corpus Domiiii noslro eral similc, * > .
cl ojusdem nobiscum essentiae, nempe ex iimuacti- , * , \ * lalo sanguine sancLe Yirgitiis compacuitn : sccun- ,
dum modum vero consliluliunis supia nos , c l

quia l>eo Yeibo bypostaiice unimin erat. Ycl <jiiia
, , \ * ,
"

. , 1 0 .

^iijr/Oiv

0 >

Viiria* lccliont-s,
- ; .

305

E X P O S l f 10 EPIST. AD IIEBR/EOS. -

CAP. I X .

30tt

. materia veteris labernacuH ligna el pelles fueruni,

\ ijaav, \ , \ ,
et aurum, el argenlum, ei xa, ct lexiura qmrdam;
, \ ,
ad liajc rcspiciens Apostolus dixil, quod uon sit
, ,
bujus crcaiionis, qua indiguorit tabernaculum vc .
lus. Omiiiiio eniiii per comparaiionem proferl oia , \
lioncm, el Cbristi excellenliam oslendil. Vocal au. \ ,
tem corpus Doinini labernaciilum, quemadmodum
, in boc loco, eo quod commorciur in co unigcnilus
, .
Dei Filius : et velainentuin, eo quod conlegat divi\ nilalcm. Vocal et coelum iisdcm bis noininibjs:
, ,
labcrnaculum scilicel, eo quod illic sil poniifcx ;
' .
velainen autem, eo quod sancli pcr ipsum comnutDiunlur.
V E R S . 12.
Neque per sangtiinem hircorum aut

,
. \ , vitulorum, sed per proprium sauguinem. Eu omuia
, , * sunl diversa, atque ielis lamo cxcelleniiora, quanio
sanguis divinus sanguine animaliuni, cuitt quibus
.
ponlifex stib lege ingrediebatur.
Itttroiit semel in Sancta. lloc esl, in coeluro.
".

.
" , ,
. "11 ,
. "
\ , ,
, .
"
^ .
,
.
,
-C
.

,
\ , ,
,
. ,
\, ^ , \ ( !
, , ) ,
; "
. ,
, ' ,
' .
, ,
^
. "
,
. " , \,
: , .
1

712 JEtttna redtmpixom inventa* Non lemporaria purgaiione, ul eral illorum, scd aeierna liberlate
anifuariiiM a peccaiis. Vel quia semcl ingrcsses,
per uiium iiilroiluai aeiernuin uobis beneOcium
coiUuIit. Vide auiem quod ait, invenia, ceu praeler
exspectaiionen)|res fatta essel, sic bac diciione usus
est. Libertas euiui nobis dubia eral, vcruio ipsc
bauc iiivenil.
V E R S . 13.
Si enim sauguis taurorwn tt hireorum et cinis vilulce aspersu*, inquinaiQ*$anclifictu
ad emundationem carnu. Quia furlasse plerisquo
improbabile videbalur, per oblalienem unam et
sanguinem unius, redempiionem selernamexbiberc:
conlinnai boc, indiians boc verisiuiile esse ex
ipsorum Judaborum opinione. Si cuim vos, iuquit,
sangiiine vitulae conspor&i mundari credebalis, ac
nirsus ciuerc aquae admisio, servabalur euiin C H
nis in puriflcationcin profanaioruin, boc esl, polluiorum, quomodo Gbristi sanguis iion purgabii
animas? Aniniadverte autein cjus prudenliam. Nou
dixil, quodsanguis bireorum purgavil, sed sauclificavil : non ut legalia gloriiicet, scd ui citfcciat quai
velil. Si eniin sanguis birci p r x s l i l i l sauttificalionem, uli vos crediiis; inulto poiius credere debetis
Cbrisli sangutnem sam.lificalionem prseslare. Quod
enim baec non dixerit ut Judaica efferal, vide quomodo apposucrit, Ad emundalionem carnis. Sanctum eniiu erat, inquil, non ut anhnas ptirgarel,
sed tarnein.
V E R S . W.Quanto magig samjuit C/iritli,qui per Sjiiritum aHernum seipsum obtulit immaculatum Deo.
Non ponlifex quispiara oblulil Chrislum, sed ipsc
seipsuiu : el non per igiieiu, ul ipsx viluhe, sed
per Spirituin seleruum, ut jaiu et graiia cl redcmplio sint aeirrna. El imwaculaium, boc csl, pcccaii
cxpertciu. Nain in Velei i Tesiaincnlo vilula exigebatur, qua; iisacula careret.
t

.
, * \ ,
, , >
\ . \
, , . \ \
{)
Variao lectiones.
/.

307
TIIEOPIIYLACTI BULGAhliE ARCHIEP.
308
Emnttdabit conscientiam noslram ab operibus !
mortuis. Illic quidcm dixii, sanciifical; sed laiuen
. ,
addidil, ad emundationem carnh : hic vero cum
\ ,
ilixisscl, Emuhdabit, prolinus excellenliam detnon- , , , slravit. Addil enim quod coiiscientiam mundabif, . , ,
boc cst, inleriorein hominem, quod sane illc non
, , .
cmt. Et illic quidem qui aliigisscl morluum, inun- , *
dabatur : liic veropurilas daiur a morluis opcri- ; bus, quae vcre coinquinare possunt, cl a Dco abdu- , .
ccre.
Ad scrviendum Deo viventi et rero ? Proinde qni
; "
morttia opera atlingil, non scrvit Deo vivcnti ct
* ,
vero, sed npera quae cligit pro Deo babct. Sic is \ ,
qui ver.tri dedilus cst, venlrem Deum facit: 713 . sic avarus idolorum cttltor est. Hujnsmodi igitur
. 3
opera morlua sunt, non solum qnod a sempitcrna ^ ,
vita aliena sint, vemm etiam quod, dutn pcrngtin- , '
tnr, exsecrabilia sint, atque adeo vana etmendacia, , \ , , \
Mt qu?p nos inescanl et suavia vidcnlur, ciim n>i- , .
nimc sinl.
V E R S . 45. Et ideo Novi Teatamenti medialorest.

.
Quod non paucos imbecilliorum lurbnbat, mors
" ,
vidclicet Cbrisii: Si enim mortuus csi, inquiunt, , >,
quomodo dabit quae promisil? huicjam Paulus
; medicinam adbibens, ostendit propter boc ipsum
, *
ratum et firmum esse testamenttim, quia morttius
\ , * \
esl: viventium enim leslatnentum non dicilur.
. , \,
Eam ob rem, inquit, mortuusest, ut nos niundaret, . , \ ac in testamento reliqnit nobis condonaiionem, et
, \ paiernorum bonorum fniUioncm, mediator factus ^ , *
inter Patrcm et nos. Pater enim nobiit dimiltcre
. nobis bsereditalem, sed irascebalttr ut iiliis contti , * *\
macibus et abalienatis. Ghrisius ilaque nicdiator
. ,
faclug erat, atque ipsum nobis reconciliavit. Qno* . * ; "
modo ? Quod nos oportebat pati, mori enim debuis, ,
feemus, boc ipse pro nobis sustinuil, nosquc dignos , \
lcslainenlo reddidit, aique deinccps leslamcntum
, \
stabile reddilum est pcr niorlcm Filii, eo quod
, iion ad indignos baerediiatem transmiserat. Elenim
. \
tostamcnluni quosdam b%rcdes habel:atidiilaquc

tcslameiiluin Chrisli: Voio ul ubi ego sum, el illi
,
'
a i l * ; alios aulem exbseredea: Non pro omnibus
,
vcro rego inquit, ted pro ih quiper rerbum ipsorum


tsedunl in me . Teslamenium porro testes babet: D .

Tislalur autem de me qui mi$Ume ; ac : Paracletus . \,

ies<imonium mihi dicet; ct : Vos lestes mei etlis.
\ , '
.
Vl morle intcrcedente in redemptione eomm prir*
"

wtricationumquce subpriori lestamento. Auim .

adverlis Gbrisli mortem ob nostram redemplio- ncrn faciamcsse? Quomodo igilurcam imbecilliia- ;
, \
tis esse putas, cum adeo poiens fueril*, ut quae in
lrge erant praevaricationes sanarii ? Quomodo ;
, '
igilur ad legein confugis, qua? adeo est infirma,
;
Ht neque praevaricationes qwse in ipsn i i u n t cot r i , * .
gcre potueril? Nonquia prava cral, ecd qnia infirma.
Promi*sionem accipiant, qni voiati euw/, atemw

ei

Joan. , 24.

Joan. , 2 0 .

ibid.

EXPOSiTlO IN EPIST. UEBR.EOS. -

800

\ n.lqp.
- j
,
6V ;
; , , ,
: , , , \
,

.
" ,

,
.
*
, ,
. '
*
, .
I

,
;
\ \ .
" '
. , \
, .
,
\, ,
, \
.
. *
.
, ;
' ,
\ .
, .

. ,
, : *
, .

XuCisiv

.
^ ;
, '
ip
\ : *
, \
. \
.
\ , \
^ \ *
\ ,
,
. 1 1

^ .

310

V E R S . 1 6 , 1 7 . Ubiemm testamentum, mon necesse

e n t M
e$l mlertcdal testaioris. Tettamenlnm 714
hi morluis firmum est. Nc igitur uirbet vos mors
Cbrisli: nisi cnim niortuus csset, neque lcstamenlum quidcm condidissct, til nos baeredcs essemus,
cst enioi extra onuiem controvcrsiam, tcstamentum post luorlem csse rajum. neque ouinino digni
cssenius baercdiiale, ulpote inimicilia noiuliim soluta.
Alioqui nunquid valet dum vivil qui teatalus esi ?
Pcr inlerrogationem boc legc ei iutellige.
Y E R S . 1 8 . Undenec primumquidem sine sanyuine
dedicaium e$t. Non solum a conamuni consueuidine
Qrmavil quod dixil, vcrura ctiam ab iis quas in Yctei i Tcstamento contigerunl, id quod Ilebraros magis suadebat. Unde, inquit, boc est, quia necessarium est mortera praecedere tcstaineiUum, proplcrca
piimum lestamentum non ciira sanguinem dedtcatum esl. Sanguis autem mortis csl indicium.
Sed illic quidein agni sanguis; lypus enim erat:
bic vero, verilatc refulgenle, Filius Dei moiiuus.
esl secundum carnem pro nobis. Quid aulem est,
dedicaium esl ? boc est, principiujn cons iiulioni&
el confnmationis accepii. Non tMiim alias principium opcrandi acccpissct, nisi sanguiiiis eflusio
praeecssissel.
V E R S . 1 9 . Cum enim pronuniialum esset umvertum miuulatum secundum lcgem Moyae omui
pt.pulo. Secundum legem, id est, pcrinde ac Dominus lcgc sanxcral, u l tnandai.t cjus pronimiiareulur ad aures universi popuTi: vcl univcrsum niandalmn sccuuduin lcgcm,boc est, quod Icge caulum
fucrat.
Acccpto suiiguhic vitulvrum cum aqua el tana
coccinea, ci hyssopo, ip&um quoque librum el omnem
> populum aspersit. Quam ob rem liber aspergebasur
ct populus? Vel ut prcliosus sanguis anlca pnviigni-arelur, quo nos conspersi sumus, ei corda
noslia : ipsa cnim sunt libri, perinde ac supra
dixit, Dan$ leges mcas in corda ipsorum. Aqua autcm bap isinalis symbolum fuit. Hic auteiii assumunlur sapguis cl aqua, forlasse quidcm co quod
cx latcre Cbrisli profluxerit sanguis et aqua: vcl
ioriasso qr.od bapii$mn, nijus aqna symboliim csi,
morlcin Doniini aiiuuulial, C I I J U S sanguis csi indicium. Hyssopuni aulom assumcbaliir ob vim retinrndi proplcr dcnsitalcm, ac lana siiuiliter. Ycl

Yaria? Icdiones.
51

CAP. IX.

l&redilatis. Nisi ciiiin niors Cbrisli Tiberasset nos

a peccaiis, quibus Patrem bosletn nobis fecimus,
quomodo accepisscmus coelostein hucreditatem ? Vocati aulcm, boc signiiical , qnod piinutm quidcin
erga nos, u l pater erga lilios, Deus afliclus cral,
vocalique eramus ad bau-edUalcm *. postea vero,
ipsi nosipsos per peccata isla indignos fccimus.

311

THEOPHYLACTI

Bl

GARIJE ARCHIEP.

312

quia ovis es.ct Clmsius : ac propierea coccinca

crai, ul ipso colorc satiguinis p r x sc formain fer-

* \
* ,
\ , \
.

V B R 9 . 20. Dicent:
Hic est sanguis testamentl,
qiiod mandavit ad vo$ Deus. Chrisius vero ait: Hic
est sanguis JSoviTestamenli in remisiionem peccatoruw; illic autem ncque novum esl, ueque remissio peccalorum. Observas igiiur qnomodo
715
sanguinem lestamentum nominaverit ? til adeo
neccssario mors intelligalur, ubi icsiaincntum dici-

. *
,

. , , *
" : ; "
, .

Y E R S . 21. Etiam tabernaculum, ei omnia vasd

imnitterii, tanguine simititer aspersit. Et baeo sane
figura fuerunt. Nos enim sumus laberna< ulum,
juxta illud : Iiiltabitabo in ip$is, et inambulabo .
Kt vasa magnae domus Dei, alia quidem aurea,
alia vero argenlea. Conspersi haque suinus vero
^anguinc Cbristi, sanciificatiquc sumus in morlem
ipsius per bapiismum.
Y E R S . 22. El omliia pcne in tauguine secundum
legem mundantur, el sine sanguinis effusione non fit
remissio. Cur Pene apposuit? Quia illa non eranl
perfecta uiundaiio, nequc perferta remissio.
Quomodo enim, cum peccala non remilterenlur ?
Y E R S . 23. Necesse esl igitur exemplaria quidem
cceleslium his mundari. Cajleslia nostra dicil, adeoque illa quae ad Eoclesiam perlincnl. Dicium autora
cst in superioribus, quomodo coelum sit Ecclcsia.
lloruro igitur excmplaria et figurui fuerunt res
Judaicae: propterea purgabamur sanguine vilulot u m , ac cinere juvencse aliisque usque adeo vili*bus.
Ipsa auiem cceleslia. Iloc e$t, quxsuiu Ecclesiae,
qiuu nostra sunt.
Melioribus houiis quam islis. Quancloquideiu
feiiin nostra Judaicis lanto meliora sunt, quaulo
cujlum terra, siquidem illi bona tcrrestria expeclabanl, nosira vcro bxredilas coelum csl, non immerilO ei prapslaftliori ct niagnificentiori sacriflcio
dignata fuerini, sanguine nimirum Filii Dei, qui
niuiidavit uos perfeciius. Mors igilur Cbristi non
holum fuil ut stabilirel testameiitum, verumetiam
veram purilicalionem efficerel, aniinae videlicet.
Ilanc aulem ob causam mortis beneOciorum memin i l , eo quod multis ignominiosissima videbalur,
maxitne vero mors in cruce lolerala.

, ) 7\
,
.
\
,
*
,

\ ,
, . ^ ^ , \
.

, \

. , , ;
,
, ;

oW
?
, .
*
, .
, .
\ *
\ , \ , \ .

1 1

Y E R S . 24. Non eriim iti manufacla sancla introiit

Christut, exemplaria verorum, sed in ipsum coeliim,
ui nunc appareal vtiltui Dei pro nobis. Adiuoduin
superbiebanl Templi nomine Jud&i, ncque cnim
Imjusitiodi delubrum in aliis terris erat, quod vci
pulcbriludinis nomine, vel sumpiuum niagnitudine
<um boc conferri possel. Quia cnim rcbus corpotaiibus alliciebahtur Judici, prsecepit Deus magni-

.
, , .

.

,
, ,
, >.
,
, .
" , : , \
, .

, , \
.


,
,

. \
* ,
, . !
,
. \

1 Cor. , 46.
Vari lectionea.
.

313

EXPOSITIO I N EPIST. AD IIEBR.EOS. -

CAP. I X .

SU

; ; . . Puentissime iflud apparari. Uade

a finibtis orbis
0 ; ; \
lcrrarum ad illud vcniebant. Quid igilur Paiilus?
;,
liidem ut iu oblatiouibus fecit, auferens eas,
* , subrogala in eorum loco niorie Clirisii: sic boc
, .
loci, Templi vice coolum statuens, disctiinen ob
; , .
uculos ponii. Alii quidem ponliGces in manufacta
, ,
716 eancla ingrediebanlur, quae fuerunt excm ;. .
plaria verorum, boc esl, co?li figura iuorunt: illud
; ,
enim vera sancla; Cbrislus aulcm in ipsum
, \ *
coeluni inltroiit, elsi oiunia implet, et ubiquc
.
adest: sed proplor bumaaam nalurani haec dicil.
, \
Non auiem solum pcr boc difiterentiam dfMtionsuraf,
.
vcrum etiam per boc quod oslendciil Poniificein
01
noslrutn Deo viciniorem rcdditum. Veteres enim
,
pontifices per symbola quaudain cernebanl Dcum :
. \ - Chrislus auiem ipsuin Deum videl, ipsius vultiii
.
apparens. Atque tioc cinn demissione propier
/**; , \, buinanam naluram dicilur. Quid auteni esl, Pro
, \ ;
uobis ? Cum oblationc, inquit, ingressiis est, quae
. /
posset placare quiilem Patrem, inio et angelis nos
; .
recoiiciliare; siquidcm et ipsi infensi nobis Grant
, , ,
ceu Domini smi boslibns. Nunc igiiur pro nobis
; *2
apparel, hoc cnim indicat nunc, quod ingrcssu9
.
cst veluti Pontiiex : propter nostram enim reconciliationem est ingressus.
' , V E R S . 25. Neque ut $& offerat semetipsunn
,
Nequc introiit nunc in coeliim, ut alias poslbac
.
iligredialur, se(|ue ipsum ofloral.
"

"
QUemadmodumponiifex intrat in Suncla per
%
" . *
i
.
Vide ClCbrisli excellentiam. Pontifcx
, .
quolannis ingiedilur,
iiigieditur, Cbristus vero semel.
. \ .
In sauguine nlieno. Et boc ad excellentiam per , \
tiuel. Ille euim in aangtiine aiieno, taurorum et

bircorum ; Cliristus aulem in propi io.
\
Y E R S . 2G. AUoqui oporiebal
eUm frequenlius
pati
. \ , , \, con&Uultone mundi.
Alioquiti, inquil, si sa pe
, \ ,
oblaturus erat seipsum, oportebat cum el saepius
*
ntori, quandoquideni pcr prOprium sanguiucm
oblaiionem facere debuissel.

,
Nunc auiem $emel in cOnsummatione
siuculorum,

,

ad destiluiionetn
peccati,
per Iwstiam tuam
uppa.
\
riiit.
Ilic arcani quiddam rcvelal, cur in consunt, \
maiione sa?.culoruai post niulla peccala apparuerit
. Si cniui iu principio morlora subiissct, quando
, fcz - D ccatum perinde diffunderetur, ac tuni nehio
tia, \ ,
eredidisset, lion autpm sccnudo iv.ori oporiebat.
, . inuiilia fuissent omnia. Jam vero poslqiiam exlre , mis lemporibus ingens pcrcaioruin copia erat,

\ ,
meriio apparuit Deusin consummaiione sa?culoium,
, , , \ , ui destiiuat, boc esl, dejicial peccalum, eiqne
iiduciam elpotesiatem adimat ptr hostiam
suam,
,
boc cst, per morlcin carnis suae. Tale qiiiddam
, . \
alio in loco dixit: Ubi exuberavil delicium,
supet*
"

,
exuberavil qratia
.
Quoinodo aulcin fiducia c l
.
. ^poieslate orbatum est peccaluui ? Eo quod qul
* } %

fi

g i l

0 8

flnM0S

fc

t k

e t

Ilom. v, 20.

> .

Yarira leclionesi
f i

315
TJIEOPIIYLACTI BULGARt/E ARCIIIEP.
316
illud comraiscrant, impuuos sint dimissi. Peecati ? .

cnifTi (Hncia el liberlas est stipplicium addurere.

, > . \ Quarsivii etiam Grcgorius 7 1 7 Nyssenus in Scr- , \
mone Calecbetico, el de Nataliiio Cbrisii, de boc , \
ipso, qtinre in consnnimalione sxculoruin incarna ; \
lue sil Filius; acin bunc moduni diluit: Qucmad- , , ,
moduin oplimi medici, inlus adbuc fcbri corpus , \
iiiflammaiiie et per causas morbi effectrices incen ,
dcnle, nul um adbibenl agrolo ex cibis auxiluiin,
^ ,
cxspecianlca lanlsper dum nialum ad summum
; \ * .
increverit: sic el nobiscum acium est. Exspectavit
animarum Mcdicus, doncc univcrsa maliliae a?gri , ludo pnndeietur, u l nibil jam abdilorum incuralum
, mancrcl, roedico solummodo qwod palel visui . ,
curaule. Fusins aulem disccs qua? dicit divinus vir,
, si libi placucrit ipsas ejus Concioncs legere.
.
V E R S . 2 7 . Et quemadmodum slaiutum e$t hominibus semel roori, postea ovtem judicium. Causam
jam nunc exprhuil qtiare Christtis scmcl sit mor :us : ncmpe quod unius morlis factus silpretium.
Sialulum cnim cral bominibus scmel mori. Scmel
haque moriuus est pro univcrsis. Qnid igitur?
nuiic ergo non morimur? N;u, scd morlc non ila
dctinemur, u l anieliac, scd pcr sp ;in resurrcctiouie, ctijus dux factus esl qui pro nobis nioricm
Fiibitl Gbrisltis, nc mors quidera esl mors isia,
erum somnus. Quia igiiur mors oinncs dctcntura
c a t , proplerea morluus esl, ul nos liberaret. Vel
nnn boc nunc voluit indicarc Apostolus, quod morfem quae debebatur nobis in supplicitun ipsc pcr8>\<,
verum qtiia verc honio erat Cbristus ^
boc quod Deus esset, sicul bomincs scmcl
inoriiminr, dcinde judicium, sic ct ipse scmel est
niortutis. Audi autem qu;e sequunltir.
V E R S . 2 8 . Sic el Chrislus
semei oblaius. quo?
I isc a seipso. Etiamsi enim ponlifex esl, csl laiuen
al samficium, et viclim.
mullorum o/ferrel peccala. Quemadmodum in
sacra Liturgin oiTeritiiiis pcccala, dicenlcs, Sivc
inviti sivc vohmtaiii peecavimus, condona: boc
esi, nieminiimis eorum priiiium, ac deinde condonaiioncm petimus?: baud secus ol ipse locultis
csi ad Palrcm.: Pro ipsi$ ego sanciifico mcipaum .
Yel oblulil peccaia, boc est, abslulil ca ab boroinibus, ct olilnlil Pairi, ul ipsa dimitiat. Quarc
t i i l a m s l .: l f . . / . .
.
.

?
atitem
dixit Muliorum el
non, \Omnium?
Quoniam
noii oiunes credidcranL Mors enim ojus fuit seqitivaieiis oiiinium inlerilui, ac, quanliim in ipso est,
P" oninibus inoriuiis est. Non omnium autem
pcccaia oblulit, eo quod nuliicriul ipsi. Proinde
iiiulikim sibi Filii Dei morteni ipsi fecorunt, quai
res esl sane horrenda. Wvtt divi Joannis Cbryso omi cst senicntia. Rcpcri auli*m 7 1 8 apud eum
in bunc Evangelii locum, Ut animam suam in reaemplionem darei pro nniliis , annulationcin quot

,s

1 1

Joan. xvu, 19.

',
. \
" *
, \, .
.
. ;
; " ' '
, ,
,
, ,
* . \
, , .
"II ,
;
, *
\ ,
, , \
aC- . " \ .
.
; ' .
, , .

. "
\
, , ,
, ,
, \
*
.
" I I ,
, , \

.._
. . '
t..,...,

,
? _
.
- iV
, , \ , ;
. ^
, ' ,

, . "
, \ .
. ,
\
,

MaUb. xxvi, 2 8 .
V e r i lcctioncs.

317
EXPOilTlO 1N EPiST. AD IIEBiUSOS. CAP. I X .
38
, ., , runidam, qui intelligerenl mullis pro omnibus:
onines cnim mulli swu.
\ .
*

Secundo tine peccato apparebit expectanlibus

^
.

ipsum in salutem. Obiil, iniju.t, bajulaiiB pccrala

|, \, ,
uos(ra,et oflerens Palri, ui ea oblitieraret, pro qni \ ,
bus el niorluusesi. Eum enim qui non norat pec \ . , ralum, inquit, pecratum fecil Pater, quia noslra
\, , ; - sibi vindicabal. Apparebil aulem secundo baud
. *.
porro pcocalis subjiciendus, neque secnndx morlis
, '
propterea indigus, verum ui judex ad salutem
, * ;
expeclamibus ipsum, boc est, credcntibus in
, , ipsum, et speramibite cjus advenium: perspicmnn
, *
aulem est, quod et digne ipso vivenlibus. Atqui
.
non tanluin ad salulem. veniet, verum etiam ad
, \
suppliciiim infideliitm et peccalorum adcrtl: aita \ ' ^ ^ uien quod graiiosum eral, dixil.
.
CAPUT X .
. .
V E R S i.Umbram enim habens lex fulurorum bono
rum. Hoc est, cttm sit lypus bonorum Novi Tcsla.
menii, quae Cbristus iis qui istud accipcrcnl coro
municaturus cral.
.
Non ipsam imaginem rerum. Hoc est, non ipsatn
.

veriialem. Heruin autem qualium ? sacrificii ,

, .
rcmissionis. Umbralili namque picturae simiiia
; , .
eranl vclcra, ulpoleobscura: nova vero, imagini,
, ' ,,
boc esl, vcrilali, ul quae clare suhsisianl el pcr , \ fcctasinl. Ilunc ad niodiim divus Joanncs Cbry*. .
* \ - sostomus intelligil. Haud abs re aulein fuerii in
medium profcrre quae Gregorius Tbeologus in bunc
.
\ , ^ locnm tradit. llle enim aliisquidem in locis, niags
tainen in concione dc Paschale memoria? prodidit,
, \
, . " '- nimirum, quod Pascba legale, audaoler dico, lypo
, '- lyptis fuerit obscurior. Dal ilaque intelligere,
umbram qutdem legem dici apud Aposlolinu : ina > , gincm vcro, quae nunc in Ecclesia periiciuntur,
, ,
ceu quas aliorum pcrfectiorum bonorum signifi * '\
cationes sunt, qux in fuluro sieculo dignis sunt
. "
impenienda; qus
nunc Apostolus rcs vocal.
,
Perinde igilur ul imago distal nonnibil a prinio
\
' cxemplari, consimilem ad moduin prxseulia
mysleria dislanl a perfeclioribus fulmi sxculi
, \ ;
rebus. Qiiemadinodum porro prima dclineaiio est
.
"
inforior imaginc ipsa , bunc ad modum Lcx Nova
Teslamento esl infrior.
, - ^
Persingulos annos eisdem ipsis liosliis quas offerunl
,

indesinenter, nunquam possunt accedenles perfectos

. facere. Hujus loci seusus cst bujusmodi : Si r o l u r

'. \ , babuisseni 719
vicliniR legales, non perpeiuo ferreulur : semel enim oblaUe, fruclu prolaio, ces, \ , . sassent. Jam vero quia quotannis perpetuo offcre* , bantur, planuin esi quod infirmiores crant, quanv
. \ ut posseni quemquam perfeclum rcddere. Aiquo
, , \ '
banc ob causam posl priinam oblaiionem, secun. ", \ , dam ac icrtiam ufleirbant. Queniadinodiuu inler
pbarmaca ca v;iHda babentur, quaj vcl semcl i m , .
posila curant : qtue aitteni smpiiis imponunlur^
, ; \ boc ipso ostenduntur cssc minu3 forlia. Suborilur
; * '
autom bic quxstio : Quid ij-ilur? N O I I D C ct n03 but

319

THEOPHYLACTI

B U L G A R I ^ ARCHIEP.

30

slias inrruenlas perpetuo ofTeriinns ? O.nnino : sed . \ , \,

. \ ,
memoriam facimus morlis DominL Eslque isla
Miiica, uon mtillx, quandoquidem semel oblaltis est.
, . " \ .
Nam euilideui semper oflerinms, tmo poiius mcmo , riatn illius oblatiouis facimus, qua sc ipse oblulil,
, \ ; *
ceu jam itiinc facta sit. Proinde unicum esl sacri' , , \
ficiuni. Nam quod ad quaestionem attinei, 'com
, . "
multis in locis offcrlur, nuni igilur mulli Chrisli?
, ,
neqiiaquatn : sed unus esl ubique, et bic plemis, ei
\ .
illtc plernis el perfecias, umimqiie corpus. Quem . ,
admodum eniin Cbiislus iu muliis locis obiaius
11 :ium corpns est, el non inulta corpora, sic et \, , . \
, ,
tintiin sacrifirium. Nam illam bosiiam offerimus,
' ; * .
quae tum erai oblala. lllic auiem alius eral qui beri
, ta-
oblalus erat, agnus forlasse, a vicliina quae bodle
! r t u r ; ncc. veluti cointiiemoralio erai beslernse ^ , ,
, \ *
oblationis, qui bodie ofierehaiur agnus, sed ipse
.
per seipsnm sacrificium periiciebat. Quomodo i g i * ,
lur bic ail Aposlolus, iisdem sacrificiis? Eadeui
, sacrificia fuerunt, quaudoquidem e&dem speciesof* , * , ,
ferebautur, vcluli agnus bodie, et in crasimum
, . ,
\
agnus : numero vero diversa. Nonnulli aulem eas , , ' dem has esse dixerunl mo ! oblalionis; boc est,
\ , ,
quod vel per caedeni, vel cremaiionein fieri jube , ,
reutur: specie vero diversas. ut oves, boves, tur
tires, columbas. Porro eliamsi exemplaria quae- ,
dam scribant cum v, inveni tamen ad- . \ ,
,
tiotationem, verbum (islbuc siue scribendum
, . "
esse censentem : Umbram cnim, inquit, babens lex
futurorum bonorum , nunquam polesl accedenles Q \ ,
perfectos facere. Ac vere quidcm, quatenus juxla

grammaticae exactam rationem sic opurteal bunc
,
,
locum babere, ne soloecismus emergat. Quia vet*o
.
Scripiura arlium subtililaies non titoratur, ita etiain istud inlelligaintis, sicut ext-mplaria babcm :
Nuiiquam enim potsiint (oflerenles videlicei) perfecloa facerc accedenles.
V E R S . 2. Alioqui non cessasseul o/ferri, quod nul
,

iam haberent ulira contcientiam peccatorum, cnltetd

7e$ semel purgali. Per inierrogalionem legc. Si e niftn
,
.
'
pcccata rernovissent, nonhe eiiam bostiae desiis . , , ,
eenl offerri, quippe iis abunde salis adjutis, 720 \ ,
qui earum commodilale indigereui, neque ullam
,
porro peccali conscienliam baberenl? boc est, uibil
\ ;
sibi conscii alicujus rei, quac cura opus babeat,
,
proptorea qnod sinl sanaii, purgaii semel.
, .
V E R S . 3 . Sed in ipsis commemotalio peccatorum ^
'
' *
per sivgulos annos fil. Nibil aliud, inquit, eiliciuul
. , \, ! ,
victiinae, quair, quod peccatorum tanluni comme*
, , .
morationem faciant, lioc esl, indicium. Non enim
OJ , '
reiuissioncni prxstant, scd per assiduam istaui
\ ,
Oblalionem ;demoiTSlranl populi peccata non essc . ,
remissa. Si enim remissa c^scnt pcccata, quid opus
;
, :,
erai sacriflciis? Commemorationem aulem dicens,
*,
dedil libi inlelligere quod victim& islic non ob fu- , \ \ , lura poccala perAcicbantur, vcrum ob praUeriia, ut
. ' , ,
tjiias non essent cundunata videlicet Per siugulos
' . "
cnim annos, nt ila dicam, viluli sanguis pro po ,
,

Varifle lcctiones.
w

1 7

S2!
EXPOSITIO I N EPIST. AD HEBR/EOS. - CAP. X.
3$2
. pulo oflerebalur. Ergoquasi cadcni peccata essem,
.
idem sacrum oflercbatur. Nequaquam autcm se , \
\ \ \ , \
.

quenlia pcccala eadem eiani cuin praecedentibns,

llaque perspicuum est quod prsetcrita scclera non
dimissa pennanebanl, eanique ob causam idem
semper sacrifieiiiin : quentadmodum pbarmacum
quod semper idem admovetur, significal caindem
assiduo aegriludineni pcrlurbare laboraniem.

V E R S . 4 . Impossibile e$l evim sangnine hircoritm

.

tei tanrorum auferri peccata. FirmiQrem facil ra ; ; , \
tionem suam a vililate reruin qusc oflerebaniur, e(
. " ; a niagniludine niorbi. Quemadmudum siquis arlis
; , , medicx perilus, ei qui elrphanliasi laboral, beibam
, , Mercurialero diclam adhiberi videns, dicerei, I m ^,
posaibile cst, ut berba Mercurialis ab eiepbantiasi
liberet,
&
,
V E R S . 5. Jdeo iiigreiiiem mundum, dicit. Gbrislus
,
in nuindum ingressurus in corpore, dicit per Da . '
videm. Scopus aulem AposiulQ bic esl ejnsmodi ;

Qitia demonsiravit iiifirmas el inulilcs csse victi ,
mas, ne quis ipst dical : Quomodo crgo eas Ju \ ; | dai adlmc perficiunl? lum cniin lemplum eisadlmc
, $ ,
stabat, omniaque legalia perficicbanlur ; quomodo
; ,
vero non ccssanint? boc jam indicat, inquiens :
,
Ccssartint quidcm quanlum ad Dei voluntaiem ;
* , \ \ Jnd.vi vero ulpote contenliosi, ei nunqtiam non
,
Spirilui sanclo repugnanles, adliuc istis occu. \
pantur, Oitendit prxlcrca quod ante eliam Domini
-oy . \ incarnaiionem reject fuerinl a Dco. Cousidera
. , ^ aulem id Apostolqm bic velle. Nou cuitti dixit, i n , '
,
grcssus; sed, \ngred\ens in mumium, ul ostencat
) ,
quod priusquam ingrederelur iu lerrarum orbcm,
ea oderit.
,
Hostiam et obtationem noluisii. Per Iegem vide . licot inslilutas. Oblatio autem ab boslia divcrsum
,
quiddam bic signiiical : 721 opinor autem per id
;.
vocis signiiicari exanguia sacra.
Corpus autem aptasti milii. Hoc est, corpus mcurq
.

consummatuin et perfccluin sacriicium ficri de \ ;
crevisti.
.
V E R S . 6. Holocaulomala el pro peccato non pla
. , cuerunl tibi. Nequc holocaulomata placuertint lib,
, , \ boc esf, voluisti, acccpla pulasti, nequc ca quas
pro pecraiis offeruntur. Varia autem fuerunl no. ,
. \ - D
sacrificiorum, juxia varias nimirum causas
al a cnim pro peccato, alia pro crroro, alia salmis,
, , :,
alia propiliationis, alia voiormn, alia puriiicalionis.
, , .
Oumia igilur sublala sunt, postquam sacriiicium
, )
el oblalionem noluei is.
.
B

l i n a

, ,
,

.
\ ; ,

.
,

V E R S . 7. Tunc dixi: Ecce venio, incapile libri *criptum esl de me, ul faciam, Deus, voluntatem txiam,
Animadverlis bic legis sacrificia cliam ante incarnaiionem esse rojeeta ? Ciim. cnim repulisses sacrificia, tum dixi cgo Cbrisius : Ecce venio, utfaciam
volunlatem luam. ^ aulein Dci Palris esi,
quod Filius pro muiulo iinmoletur, ct ut boraines

Vflriie lecliones.
1 1

32}

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

'M

jjistificentur,

non in saciificiis legis, sed iti inorle , \ ,

, '
Filii stii. Atmuntiavi eiiitn, inquit, 'justitiam tuam
, ,
*
in ecclesia mojjna. Deinde interponitur : ln capile
.

libii scriplum esl de me. Sic enhn syntaxis ost or dinanda. Caput auiem libri, legis voliimcn dicil,
. ,
seu Veleris Teslamcnti libriim. lu isia igitur Seri, .
plura prodilum csi inenioiiae dc iueo adventu, ct
*
quomodo sim pio iuunuo sacrificandus. Vel caput
,
libri, principium Yeujris Teslau enti libroruin d i . " ,
c i l . Elenim ia primo Mosis Yotumiuc, in Genesi,
.
cu-m dicit : Faciamus hominem ad hnaginem ?io ,
btram *, cognilionein divinilalisCbrisli statim pra* " ,
dicil ae revcl.(.

.
,

YERS.
8, 9. Superius dicens : liosiimn ti oblalionetn el holocaulomata et pro peccalo noluisii, ^ , nec plucilx sutu libi quie secunduin legem v/ferun ,
,

tur, lum drxii : Ecce venio ui faciam, Deus, volun-

*
taiem luam. Ipse Paulus inlerprclalur Davidicum
, , .
dictuin. Ambigcrc aulein bic possis : Quid igitur? .
saciilicia secunduin lrgem, iioune fuerunt volunlas
, ;
Dei ? Yolunlas quidein fueruul ; cscteruin duplcx
; *
est vohtntalis siguiiicaiio. Yull irniui quis aliquid
,
primario, ut Paulus, Volo omnes homines esse ut
,

vieipsum
buc esi, cailibes. Yult etiam quispiani
,
, ,
quiddam perniissu ; ul cum Paulus i u q u i l , Volo
, .
juhiores vidua$ nubere , bajc est voluntas permis


soria et induigens: ne enim libidiueniur adversus
.* ,
Cbrislum, proplcrea obsecundai eis. Ilunc ad mu . \ dum Deus primo et praeeipuo scopo non vo!uit n l - .
dores el sanguinem : quia vcro vidcbat Hebraos
, ,
d B i n o n i b u s sacrum offerre, alquc e o r u m sacriliciis
, ,
supra m o d u m occupari, obsecundando permisil
> .
eis, ul 722
& U U I I I quidem bonoreni sacrificia
,
ulfrrrenl. Quam v e r o ob causam divus Paulus boc
;
tcslimoiiiunj protuut, cum babcrel imminerala
. ,
alia ? ropler inipudcnliam Judxoruin. Qtiando , ,
quidem enim illi veicrcm rempublicam dicereni ,
cssc aboliiain, iiun propter iiuperfectiouem ejus,
\
s e d prupier peccata eoruiu qui offerreul sacrilicia :

*
nc proierrenl in mediuin, quod et Isaias peccala
\ \ , < ,
ipsonun reprebendal, diccus : Mauus vcslr,c san- ,
, *
guine plente $unt ; luin el David ipsc, cum d i x i s . \
s c l : / accipiamex domo lua vitulos , ac reli ,
9

1 1

1 1

1 , 1

1 7

e t

qiia q u illic sequuntur, inferl : Peccatori dixit D , *

Dcus; cum igilur haec loquercnlur conieniiosiores

Hcbrxi, producil tesiimonium Paulus, in quo ipsa
, .
per sese velus polilia, rejectilia apud Dcuni repu- ,
lalur propter iinperfeclionem ejus, non propier
, 6 . "
peccaia populi. Nusquam enim in trigesimo nono
*psalmo,ex quo tesliinoniuui islud deprotiipiiitu esi,
, "
peccalorum populi mentioneui fecii Prophcta. Quod eniui ea de causa memoralo lesiimonio sit usus
audi ipsum :
Aufert primum. ul secundum ttatual. Quale csl
,
.
p.imum fioc ? sacrillcia. Quale secundum '/ Yolunlas
; .
f

* Gcn. , 2G.

" I Cor. , 7.

,<

I Tiinoih. , 14.

1 7

Isa. , .

1 1

Psal. \ L I X , 6.

Yarise lecliones.
. m. " .
.

a%

3 1

, J ;

325

E X P O S I T I O I N E P I S T . ) HEBR/EOS. CAP. .

,
.
; * Sfa ;
.

, / .

.
, , ,

,
.
,
. "
, * ,
.
J
* ,

,

.

. " ,
, , .

. ,
, ,
, ,
^ .
\
,

. " *, .
, \ * ,
,
.
, ,
*
.
,
,
' . , , , ,
.
.
, ,
.
, ,
;
.
Miqt
.
, ,

, .
,
,
.

32
Patris, hocest, per cruccm corporis Cbri&li sacriiicium. Ejiciantur itaquo illa, ut staiuatur et conlirmetur per Chrisli ra*dem oblatio quam voiuil Paler. Quocirca 11011 ob peccata offerenliuin rejecia
sunt sacrilicia, sed propter suam ipsorum imperfeclioucin.

V E R S . 10. In qua volunlate sanclificati $umu$ qui

per obiationem corporis Christi semel. lu qua volunlate Palris sanclifieaii sumus, qui per oblalionem
corporis Chrisli scmcl faclain sanctificali sumus;
boc enim subaudicndmn est. Nos enim qui credidinius nos esse sanciificatos per oblalionein Unigenili, in voluntatc Paliis sanclificati sumus. Proinde legalia non sunt vohmias Dei, sed oblalio
Chrisli, ei quae pcr banc esl saiKlificatio.
t

V K R S . 11. omnis quidem sacerdos sial quolidie

minislrans, et easdem $wpe offerem hoslias, qucc nunquam possunt auferre peccata. Stare igiiur signum
scrvitiilis est: sedere autem, perinde ul Christus,
Mgituiu dominalus cui miuisloriutu exbibelur.
*

12. Iptc autcm una pro peccath oblata hosiia fn perpeiuum. Ipse autem Cbrishis unam, inqiiil, obiulil bosliam, iicnipe corpus simm, pro pcccalis nosiris, in porpoiuum nobis suflicieulcin, u l
sccunda non indigeaiiius.
V E R S . 1 3 . Sadei in tiextera Patris. De ccclero exspecians donec ponanlur inimici ejus uabtUum pedum ejus. llaque non esl 723
tirtm Ponlifex,
ecd Deus eliam. Completo namque operf, propter
quod el Pontifex diviua qujedaiu providcnlia
cst appcllatus, sedel deinccps ui Deus, ei exspccial
i i I ponantur bosles ejus subter pedes ejus. Hostts
autcm bujus suut el omnes iniidclcs, et dxinoncs,
qui el ipsi subjicieutiir : boc est, ineilicax eoruin
maliiia mancbii, quippe qui inexslingtiibili igni
tradentur. lnterim aulcin Paulus pracipuc bosics
dirit inlidcles Hebraos, consolalionem prabfiis iis
qtii cx Judxis Cbristo nomen dede.ranl, atque i n numerata mala ab illis paierenlur. Ne siiis pusillanimcs, inquil. Subjicienlur, iiuo quod majtis c&i,
pedibus prolcremur, qui nunc insurgunl advcrsum
vos. Aiquc boc inde Hquet, quod Cbrisius a dextris Palris sedeat. Posiquam enim hoc iacluin esl,
et illud coniingti, juxia illud quod iu Pdalmis d i cluin esl. QuomoJo igitur uon slaiim posili sunt
sub pedes, boc esi, sublali cx tnodio?Proptcr lideles qui ex ipsis procreandi eranf.
VERS.

V E R S . 14. Una enim oblatiutie contummavit

sempilernum sanclificalos. Pcrfccle, inquii, a pcccalis liLeravil sanciiiicatos, ct a sanguine ipsius
perunclos, cu quod baplizaii sint in inortom ejus.
O.nnes eiiim qui bapiuaulur, cum simul fiant insiii
similitudiui moriig cjus, perspicuum esl quod in
sanguine ipsius sauctiflcanlur.

YariiB lectiones.
M

* .

THEOPHYLACTI B U L G A R L E A R C I I I E P .

VEIIS.

15.

Conleslatur itutem nos ei Spirilus san*

clus. Quiil coniesiaiur ? qnod pcrfccte nos liboraverii a pcccaiis por unam oblationem, ul non opus

xal .
;
, ,

.
babeainus secundn,

V E R S . 1 6 , 1 7 . Po&tqumn enim dixii : lloc esl 7V *

slamcnium quod leslabor ad illos post dies i//o,
,
dini Dominus, dans [vges mea$ in corda ipsoruu,
,
-,
el in menles eorum imcribam eas : El peccalorum
.
eorutn el iniquilatum eorum non recordabor amplins.
. .
-r
Obsems leslari Deum, qnod per.catorum reniissio , ; .
nrm dederil ? Tunc aulem dedil, quando Novnm
, . *
Testamentuin dabat. Novum auleni Teslamentuni

pcr wiorlem Filii sui lumdcdit, lum stabilivil. sicul
, ..
antea demonstralum esf.

,

Y E R S . 1 8 . Ubi autem tiorum remmio,

jam non

J- n
^ *
*
est oblatio propeccato. Si enim peccalorum rcmis- .
sio daia est pcr unain bosliam, quid poslbac opus
,
e>t altera boslia? Dcnionslratum cst ilaque qqod
; " ,
pcr uuam oblalionem Cbrisli coneummali simus,
,
peccatortim remissione acccpla, ncque porro indi, .
geamus alia boslia. Judaicx ilaque oblalioncs su , .'pervacanex s u n l , el per
contenlionem pur, * *
agunHir, utpotc quae ab iis a quibus peragunlur,
.
olim inuiiles fuisse coarguerenlur.
" , ,
^.
*
V E R S . 1 9 . Ilabenlex igilur, fratres, fidnciam, Pon ;
lificis noslii qua veteres exsuperal, 724
Testa*
,
mcnii ad Tcstameitlum, pblalionis ad oblalioncm
, '
cxcellcnlia demonstrala, alqtic ctiain oblationis
Clnisii ad legales bosliats, quodque per ipsam a
, .
pcccaiis liberali simus, desistil jam a dogmaiica Q *
bujiismodi orationc, audilorem rcspirare pcrmil
.
tcns. Ad moralem aulcm iransit admodum oppor , ,
luue. Cuin cnim proxiine mentionem fccisset re ? " , ,
i)iisionis peccatorum, adboriaiur deinceps ne in
^
cadcni rclabamur, iuquiens : Ilabenles igilur ildu" ,
ciam cx boc quod nobis dimissa sint poccala. Ut
^ ^ ',
ci)iin ^celus admissum, pudorem inculit ac fiduciatn aufert : sic dinjissio noxa? conliderc
facii.
.
Ad inlroilum sanclorum. Elcnim dimissis nobis
, .^
scelcribus, fiduciam liabemusut inlroeamus in San ",
cla, boc Cdl, iii coeluin.
.
In sangtiine Jesu. Iloc est, per sanguinem. Per
'.
,
cruceni eniui et sanguinem Clirisli noxaa condona- lionc donali, iiduc-iam acccpiaius.
, ^ *
.
V E R S . 20. Qweni iniliavit nobis vium recentem et

\ <

vhentem. Ad : iniroilum sanclorum ipse nobis

."

viaui initiavil, boo ^st, novani viam fecil, ut qui
, ,
banc prinius orsus sil, adeoquc [pnmus iverit. Re- :,
porro pro nova dixil, cl quu! ostris lcin- .
, , ,
poribus appanicrii. IIxc aukrn nobis esl gloriatio,
. ,
quo<l quibus Abrabam non csl dignatus, nos iis
,
dignaii siimus, mimque nobiscoeliiin csl apertum.
, . ,
Viventem amcm, quod prinia via morlifera erai,
,
ad sancta \ididiccl lcgis dticens. Ula eniiii amplius
". ,

a c

Variic leclioncs.
u

329

EXPOSITIO 1N EPIST. AD HEBRyEOS. -

CAP. X.

331)

. lorum non liabel, sed suscipientibus ipsam moriis

,
causa exsiilil. Hacc autem adeo ad vilam ducit, ut
. * , , , et ips vivai et aeierna sit. Vcl, viventem, perinde
, , , intellige aique recentem, pro viva et floreutc, ad

discrimcn inlroitus adyetera sancta : mortuus cnim
.
ille est.
Per velamen, hoc est carnem suam. Initiavil no/ ,

bis viara banc ad ccelos duccntem, per carnem

.
suam. Quando enim in crucem caro sublata crat,
,
, ,
ct in coelum recepia, tum revelavil nobis ccelestia.
.
Proplerea el opportune velamen eam appellavit.
. Istnd eniro proprium esl velamenti, ul cum remo, , , .
lum fuerii, revelel quse sint iatus.
,

.
Y E R S . 2 1 . Et sacerdotem magnum super domum
" , ,
Dei. Habenles videlicet sacerdolem quidem Cbri , stum ; domum vero, nos fideles, juxla illud : ln
.
" ,
habitaboin ip$i$,et inambutabo ineis.
Vel, quod
" ,
reor esse polius, coelum : illud eniin ct sancta ap " , pellat, et in eo Pontificem iuinistrare dicit, pro no.
bis videlicet intercedendo.
. ; , \
Y E R S . 2 2 . Aecedamus. Ad quid ? Ad fldcm et spi ,
rilualnin cullum : vcl ad coelum, ubi nosler est
.
Pontifex.

.
,
725 Ctim vero corde. Hoc esl, experle doli, non
, ,
rucato erga fratree, vel nibil h*sitaiiie, uibil
,
ambigenlc, nibil dubilanle de futuris, ac pro, .
pterea in pusillanimitatem rccidenie. lnfen ^'.
tur:

.

ln plenitudine fidei. Docct nos quo pacto non
, - Q simus desponsuri anirnui, nempe, si fidei plcnitu, ,
dinem babuerinius, boc est, fldem consummatam
. " ,
et perfeclissimam. Nam fieri potest ut quisquam
. " , credat, non tauien in plenitudine : quemadmodum
,
nonnulli dicuut quorumdam futuram resurreciio, ' .
nem, quorumdam vero non fuluram. Haec 6 a n e
. ,
non est plena fides, sed iniperfccla. In pleniludino
, ,
igitur (idei accedamus. Quandoquidem enim nibil
,
ocuiis noslris subjectum est, neque templuni
, ipsum coelum, neque pontifex Cbrislus, scd abdiia
.
gunt, uli olim pontifex ingressus in saucia occullabaiur ; propierea opus est fide periecta et indubitata.
Aspeni corda conscienlia mala. Cum de flde

locuius essei, nunc osiendit non solaro fidem, ve. \ , ,

, . D rum etiam vilam virtutibus ornalain requiri. Judsci
quidem corpore conspergebantur, nos vero corde,
" ^,
ut nibil mali nobis conscii gimus. Conspergemur
, atilcm el ipsa virlule, vel gratia Spiritus, qui re. ' ,
niisii nobis iu bapiismale peccata, el confortavit
,
nos, u l si animuin adverleriiuus, non porro in ca
, ,
recidamus.
, .
Y E R S . 23.
El abluti corpus aquapura. Baplisnia
/.
lis scilicct : pura vero, vel quod puros facit, vel
,
quod non babcal admixium sanguinem, ut olim
, ,
chierea illa. Eisi enim gratia Spirilus in baplis .
maic animas purget, visibile tamcn bic visibili
,
Paulus conjunxit. Siquidem in ipso usu baptis * .

Varifie lectioues.
" .
PATROL.

Ga. CXXV.

11

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

331

232

aqua assumilur.

Cum \ ,
lnaus, corpons causa
.
enini nos gemini simus, geuiina ctiam purificatio
, .
cst.

.
Teneamus spei confessionem immotnm. IIoc cst,
,

,
quain professi sunius spem, cam relineamus slabi .
lem. Speravimus cnim in principio fidei, quod et
, \
i c c o l u m ingressuri simus : et professi sumus,
\
quando foedus Gdci fcricbamus, resurrectionem

,
nioriuorum nos crcdere, et vitam aelernam. Hanc
, \ .
igiiur confossioneni rclineamus.
, .
Fidelis enxrn esl qui promhit. Vires nobis largitur uli spem iirmani leneamus; nempe, si dignilatem rjiis qui promisit, animo perpendainiis. Fid<?lis enim est, boc csl verus, ipse Cbristus qui d i x i l :
Ubi ego *um, el minitter meus eril.
h
YERS. 24.
Et comideremus nos mutuo ad provocationem charilall* el bonorum operum. Cbaritalis
pcrfeciionem addil. Consideremui enim, inquil,
tws muluo, boc est, 726 iuspiciamus, si quis virtule insignis, ul bunc iniilemur : non u l invideaiiis ei, scd potius u l inciienuir, ut eadcm cum
ipso opera perficiarous. Provocaiio autem baec
cbaritalis est, non invidiae. U l enim ferrum ferro
cxacuilur : sic anima cum anima commercium babens, ad cadem ipsam incitat, verumtamen in
baritate. Vel convcrsemini mutuo, quoaccendamini
ul muluo diligalis et diligaiiiini.

.

,
. ,
, "

.

. *
. , ,
, ,
* , '
.
, \
. " ,
\ ,
, . " \
, \
.
9

V E R S . 2 5 . Non descrentes collectionem

nostram.

Cnmperlum babet, conventum niuluum dileclioneni

.
generare : ideo luonei eos nc omiltant inler sese C , congregari, nequeseparalionesetconciliabula prava
, \ molianlur, Ubi enim tunt duo rel tres congre. "
gati, illic sum in medio eorum
Quin eiiam Eccle, . \
siae oratio Pelrum a vinculis soUit, ei a carcere
\ , \
liberavit.
.
Sicut consucludinis est quibusdam. Hic accusal cos
. qui ab Ecclesia separanlur.
.
Scd consolantes vos ipsot. Hoc est, ul muluo aj
. , ler alleri sitis solatio, admonenies vos vicissim,
, \ MC docentes, et consolanies, ac levamen nialoruro
, , \ ^.
imperticnles. Frater enim fratre adjulu*, qxiaii
* ,
civitas firma .

.
Ac tanlo magis, quanlo videlis appropinquantem
,

diem. Consunimalionis nimirum. Propediem enim j) . . " ,

separabimur a inundo boc, quare ergo nos ipses
\, ,
alier ab altero dissociamus ? ld vero cousolalioni
; ,
cis eral, tenlalionibus nenipe defaligalis, perinde
, \
ac alio in loco d i c i t : Dominns propeesi, nihil siiis
,
.
solliciti.
Y E R S . 26.
Voluntarte enim peccanlibut nobis.

. Adborlatus est ab bis quae utiliora erant, nempe
, ^ ,
quod liduciain babenius, quod peccatorum condona '
lione donati sun^us : nunc a iristioribus lerrorem
. " .
inculit. Observa autcin quam propensus est ad ve
,

9 9

Maitb. x \ u , 20.

87

. .

4 0

Prov. , 19.

Varifle lectiones.
8 8

333

EXPOSITIO 1N EPIST.

;, . "
, , ', ,
, .
, ,
. 11 ;

. " ,
.

.
,
, , 4>
.
, .
Mtqi
.
" , \ .
,

; .
%

, ,
.
"
.
, \
,
, \ , ,
. ,
, ', , .
, ,
,
.

H E B R J E O S . - CAP. .
334
niam dandam. A i l cnim, volnnlarie peccanlibus;
adeo ut inviio peccanlibus facilis parata e*>t vcnia.
Cousidcra autcm, quod non dixit, lis qui peccaruni, sed, pcccantibus, hoc est ,~in peccalo sine resipiscentia permancniibus. Nam si non permaneamus, sed pccniieuiiae specimen exbibueriinus,
vcniae ccrlc locus erit. Ubi sunl igilur qui bic poenilentiam tolli clamant?
Post acceptam notitiam verilatis. Vel Cbrisli, vcl
oiuuium d<>g:i<alura.
Jam iwn relinquitur pro peccalis hosiia. Non ut
pcenilenliam auferat, liacc dicit, ut quidam perperam imellexerunt: sed oslendil non csse iocum
sccundo bapiismali, ideoque nec secundae morti
Christi. Hostiam enim eam appellat, ulpostbac videbimus. Una emm bosiia consummavit in perpeluum.
Nostrum enim baplisma moriem Cbrisli repraeserw
l a l . Ul igiiur niors Chrisli una, sic et baplisma
uuum. Quid igilur adeo inlrcpide 727
peccas,
cum non sit spes amplius te per bapiisma denuo
siticlabore peccata deiere posse ? Bona igilur opera
libi vcndica.
V E R S . 2 7 . Sed teTribilis
quwdam expcclatio judicii
et ignis wmulatio, quoc consumptura e&l adversarios.
Animadvertequomodo igneni, quasianiinatus esset,
inducit. Perinde enim ut bellua exacerbata non
dcsislit tanlisper duin apprebenderit quempiam,
qno dcvoralo exsaluret cupidilalem suam : sic ct
ille ignis pro transgrcssione niandaioruin sseviens,
ac propler illa efleralus, quemcanque npprebenderit, dcvoral seinper. Non enim dixit, Manducatura, sed, Devoratura, in sempUernum videlicct.
Adversarios autem, non solos iuiideles, verum
ipsos eliam fldeles quidera, indigna taniQii maiidalis Oei patrames.

Y E R S . 2 8 . Irritam
quis faciens legem Mosis. X

. niinori osicndil meriio fulurum supplicium, ut plus

,
fiddi oraiioni suae conciliel. Lcgem auteni Mosis
.
dicii, quandoquidem multa eis ipse injunxeril.
, .
Sine ulla miseralioue, duobus aul tribus lcstibus
,

morilur. Conslructio est bujusmodi : Si qtiis

.
'
legem Mosaicam rejecissel, sub duobus aul trilms
, \
teelibus sine ulla miseralione morilur: boc esl, si
,
, I confessum fucrit a duobus Iribusve lestibus quod
prxvaricalus sit legem.
.
Y E R S . 2 9 . Quanlo magis putatis deteriora mereri

,
supplicia, qui Filium Dei conculcavefil, et sangui ,

nem Testamenli pollutum duxeril? lpsis judicium

;

pcrniitlit: quod in valde apcrlis faccre solemus,
*
cum auditores arbiiros faciamus. Quid autem est,
,
Qui conculcaveril ? hoc cst, qui contempseril. Ut
. , ;
'
cnim conculcalorum nullam ralionem habetnus,
, . " Ua Cbristi nulla ralione babita ad peccanduni
,
veninius. Et sanguinem Testamentipotlutum duxerit,
, \ boc esl, nihil ab alio cruorc diflcrre putarit. Tc*. -

Variae lectiones.
.

"15

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

330

stamenli aiilem, quod tcstamentum, qood bonorum , .

, '
uebis ba?redilatem impcrtit, ut supra memoravi,
mus, per ipsum stabiliium est. Hscc autem de
, . \
sacramcnlo coenae Dominicae dicla sunt. Quando
. "
cnim assumenles impollulum corpus et sanguinem
\ ,
Chrisii, in coeno ac luto corporalis impurilalis car
nem nostram quae illud assumpsit, volulanius,
,
nonne Filium Dei conculcamus? Lutum enim ter ; *0
rse non adeo indignum esl corpore divino, quam
impurilas. Utcrte aulem hoc loco adversus Nesto- , axabapila.
0 * .
rianos. Nam illi raerum homincm exislimantcs
,
Chrislum, sanguinem ejus communem censuerunt,
, .
neque quidquam a reliquis differre.
.
In quo sanctificatus est. Stupiditalem et ingraii * , ,
tudincm bic oslendit. Oporlebat enini, inquil, sanctificaiioncm revereri, qua in sanguine donalus esl. ^^^,
Kal ;

Et Spirilui gratice contumetiam {eceritl
728
,
Qui enim beneiicium collatum non recte admini . ,
slrarit, injuria aflicil eum qui coniulit. Fecit te
filium
Dei, tu vero servus eflleeris affectuum? ; * ,
;
"Venil ut in le babitaret, tu vero superinducis tibi
;
dial)otum? Nonne istaesl contumelia Spiritus ?
u

,
VERS. 3 0 . Scimus enim eum qui dixit:
Milii
.
.
vindicla, ego retribuam, dicit Dominus. Et ilerum:
.

Domhius judicabit populum suum. Horrendum esl

.
ir.cidere in manus Dei viventis. Hsec dixit ex con , ,
scqueuti, ui oslendal Dominum ultionem sumptu
rum de peccatoribus. Nain id per Prophelam dixit.
. . Cousolatur autemeos, qui ob Judaeorum teniaiioncs quibus exercebanlur, animo jam concidebant. g '
*
Propemodum enim baec d i c i l : Ne despondeatis
, animum, babetisqui vos sit vindicalurus, ac conipensaiurus vestros labores, euro qui semper vivit,
, ,
quem illi qtii vosaffliguM, nulla ralione effugient.
.
Yos quidem in illorum manus incidislis, qui sunt

homines, 61 morli obnoxii: isli vero in manus Dei
* ,
semper vivenus, quem propterea effugere non
, .
poterunt.
V E R S . 3 2 . Rememoramini autem pritlxnot dies.
Non ergo fruslra diximus, quod islud, Milii vindicta, ad consolaiionem eoruin clam inducil. Ecce
enim clarius nunc cuni illis disseril, adhortans
eos ne deflciant a pattemia. Proinde ne alios,
inquil, imiiemini, sed ipsi Yosmelipsos. Principio
enim Odei vestrae certasiis: boc cerlamen semper D
vobiscum expendite : ea quae primum recte certando assecuii esiis, per socordiam ne amiuatis.
Comiemplare auicm bic spiritualem sapienliam.
Cum aniea concussisset illorum inentesper gebenn.ae commemoralionem, nunc per encomia
lenii, non adulans eis, sed per baec ipsa eos exhortans. Facilius enim persuadet, qui cuipiam
consulit ul seipsum Imilctur, in iis operibus qua*
aniea perrecit.

l- quibus
nuistii

illumiuati,

magnum

cerlamen

Yel de baplismate dictl,

afflictwnitm.

su&tiillumi-

.
.
,
.
,
. ,
, ' .

\ ^ .
] ,
, *
, , ' . '
, .
41

<,

.
"

VarifB lectiones.
.

337

E X P O S i T I O 1N EPIST. AD HEBR.tfOS. -

CAP. X .

333

, ,
; waf/, vel de cognitione mysterii siiupliciter, ac
,
de bonis qnae Gdeles cxceptura sunl Illuiniiialr
.
euim coguilinne fulurorum bonorum sic suslinui, . , stis.Non dixit, Tentalionos, sed, certamen, quod i n , *, , genuitaiis et forliiudinis est indicium cl islud
, .
quidem magnuro.
, V E R S . 3 3 . Partim quidem opprobriis et tribulationi. " .
bus tpeciaculum faeti. Yidc illorum eiicomiuiu.
, , Generosa enim profecto anima opus cst ul oppro bria pcrferas, sicut el Propbeta testalur: Facitc
,
; iuntmihi lacrymce mece, cum diceretur mihi: Obi ,
.

nam est Deus tuus ? : Si hostis convicialus

. esset mihi, suslinuissem equidem". E l : Opprobrium
, ; .
iusipienti dedisii 729 me . El Job, licel in caHcris adauianlis instar sustinuit, opprobrium tameti
^ , ^ aegro ferebal animo. Quod si aperte palara, adeoque
coram niullis conluroelia fiat, eo magis aniina
, , . fortiori opus est: id quod hec in toco significavit;
, ciiin dicil, Spectacutum facti. Considera autem
. quam magni fuerinl isli, qul tum gloriam tum
, ,
opes propter Gbristum conleinpserint. Porro inju , *
riaai passi ei speclaculum facti, boc est, velui
, , .
in ibeatro ignominiae exposiii, idque forlassis a vilibus ac ullius prelii homuncionlbus, sustinebam lamen idque animofoni, et malorum toleranti.
Parlim vero socii taltler convenanlium effecli*
,
Nedum, inquit, vestras afflictiones, quae per vim
.
, ,
invitis vobis videbanlur adduci, sustinuistis, sed
, , ,
adeo strenui fuistis, ul et socii facti silis aposlo' , lorum taliter conversanlium, boc est in calamila ; ,
tibus ct opprobriis, et veslra sponte subjecistis vos
, ,
k l

, , C
. ,
, , ,
.
.

,
,
.


.

; , , ;
.
, . .

,
. , ; , D
> ; ,
.

.
, ,
.

, , .

^
.
, , , ,
4 1

Psal. XLI, 4 .

P*al. LIV, 13.

4 3

s o s

u l

v e r 8 a

-P
^'* ^
sustinealis, ac consortes afllictionum eorum efficiamini. Non dixit
aulem, Mci solius, sed Commumter omnium, quo
roagis eorum laudes adaugeal.
Y E R S . 3 4 . iVam el vinculis
meis compani eatt*.
Non solum in veslris calamilatibus non indiguistis
consolatione, verum etiam aliis facli estis solaiium,
cujus rei cgo sum testis.
rapinam bonorum vestrorum cum gaudio acce*
pislis. Speciatim dixii quomodo aliorum socii cssent effecii, nunc rtirsue dicit quomodo affliclioncs
ipsi suas lolcraverint. Nam facultatibus quidcm
spoliari, magnum esl. Quia enim credkiisiis, ideo
spoliali cslis. Nam poluisselis omnino a flde aVieni
permanere. Quod auiem a i t , Accepistis, votiiniariam eoruro patienliam signiticati el quod libcnler
eiegerikil. Porro,quod euni gaudio accepislis, id sane
aposlolis vos ada?quat, qui revcrsi sunt gaudentcs
quod pro oaminc Domini coniumelia affecli essent.
Cognoscenies. habere vos meliorem suisianliam et
pcrwtnentem, El boc, inquit, facitbatis cum judicio, deliberalione ae, fidc. Agnoscebalis enini quod
meliorem subsianiiam el manentem habetis, quas
nec perire nec diripi posset, uli baec.
Y E R S . 3 5 . Ne abjicialis
igilur confidentiam xeHram. Cum dicit, Ne abjiciaiis, oslendil quod noudum excideraut, opus taiuen babcrenl coniinua*
%

Pbal. x&xvui. b\

339

THEOPHYLACTI BULGAKIiE ARCHiEP.

340

iione el mumtione. Fiduciam aulem dixit, eo quod . /^ ,

qui lalia propler Deum palienlcr luierint, magnam
' ,
iiabent conOdentiam.
.
Qucc magnam habet remuneralionem. Yos eniin
"
.

eslis icsles, qui agnovistis praesiantiora vos bona
,
.
babere in coelis.

. "
Y E R S . 5G. Patienlia enim vubis nece&saria est.
, * ,
730 Nulla re porro indigetis alia, praelerquam
sola paiienlia: cselera babetis oiunia, neque opus .
csl qutdquam adderc.
" ,
Ut volunlalem Dei facientes, reporietis promis&io ,
vem. Voluntas Dei esl, ul ad finem usquc susli- .
, ,
,
iicamus. Qui enim, inquit, perseveraverit adusque . *0
.

finem, hic $alvus erit . Ista aulem adborlalur
,
stolus, periude ac si quis cernens alhletam, qui
oinnes adversarios debellaveril, ac ccrtando vice- ^ ,
,
rit, deinde morae impalienteni, cum videat eos qui

victoriae coronas largiuntur, tempus protraberc,
, xnedilari fugam, eo quod ditilius silim ac a?stum
,
ferre nolit, eiim liis verbis alloquatur: Omnia
. '
gnaviler iranseguli, expecta paulisper, ac referes
, .
coronas. Certa etiam adversus ipsam coronaruin
dilaliouem, lianc quoque paiieniia vince.
"
,
Y E R S . 3 7 . Adhuc enim modicum aliquantulumque,
. '
qui venturus esl veniet, et non tardabU. Producit
, .
propbelam Habacuc dicentem quod prope sil judex,
' ,
qui redditurus est mercedem. Quodsi Haliacuc lunc
dicebat: Modicum aliquantulum, et qui venlurm ett
, .
veniet: manifesiam est quod nunc est vicinior.
, .
Quod vero ail , valde parum significai.
Y E R S . 3 8 . Justus aulem ex fidcvhet. Quodsi $ub- "

traxerU sese, non obUctalur amma mea in ipso.
,
.
Oporlel igitur nos credere, si justi ftiluri sinius. , .
Sin autem sublraxerit se justus, id est, ambigui- , ,
tatem quamdam patiatur vel baesitalionem ; \e\sub , ,
\
iraxerit, id est tentalionibiissuccubueril, nonbabet
, , ,
obleclalionem in eo anima mea. Gujus autem ani, .
ma mea?Dei, juxla moJum loquendi Scriptnrae ; ,
nsilaltim : u l in eo, Ferias veslras odit anima mea. , . "
Yel Christi.
.

Nos aulem non sumus sublractionis in perdilio

^.
nem, sed fidei in acquisilwnem animce. Quia per- ,
"
teirefeceral eos cum diceret: Anima mea non habet
oblectaiionem in ipso: asserit jam nos non esse ex
toruni nuinero qui pereant propler aubtraciionem jy ^
aut propter acediam *el bsesilaiionem, sed eorum
, ,
qui in fide slabiles persistunt, ut acquirant suas
, ipsorum animas, boc est possideani, cusiodiant, et
, , .
servem. Acquisitio enim esl possessio, peeulium.
, .
CAPUT X I .
. '.
Esl autem fides sperandarum substantia rerum.
"
.

Describit nobis poslhac Odern, inquiens: Fides ,

cst esscntia eorum quse Rvuduva stinl, subsiantia
eorum quae non subsistunl: exempli gratia, resur " ,
reciio nondum subsistil, scd fides slatuil eain,
' $ ,
alque ob oculos nobis ponit.
.
u

4 1

4 V

Matlb. x, 2 2 .

Varia) lcetiones,
4J

'; .

4 V

341
EXPOSlTiO 1N EPIST. > HEBHiEOS. - CAP. X I .
342:
Argumentum non apparentium. Argumenttim,
.
",
731 boccst, deinonstraiio et inaqifeslaLio rerum
, , .
quae nonsunt conspicuae. Facit eniiu ut isla niente
.
nostra ccrnamus, haud s c c u s ac s i prasentia c s , sent. Si igilur talia potesl fides, quid vos ca a c i u a
,
liter videre velilis, ut excidalis a fide ? Quod sane
; ,
nihil cst aliud quam excidere a jusliiia. Juslus
.
enim ex iide vivct.
.
Y E R S . 2 . In ipsa enim lestimonium
consecuti
sunt

.
seniores. Hocest, in ipsa fide lcsliiuonium asseculi
,
suntomnes vctercs a Deo, ac confessi sunt quod
{
cum colucrint.
.
V E R S . 3 . Fide inlclligimui aptata esse swcula
verbo

Dei, ut ex invisibilibus vmbiiia fierent. Quia fidcs
,

reprebenditur ac iis qui potenliam ejus non iniel .

ligunt, qui asseverant eam esse rem indemonstra ,
bilem adeoque manifeslam imposluram ; oslendii
, ,
quod maxiina quaeque per Gdcm Iransigaulur, ct
, ) ,
non per ratiocinaiiones. Nam quod Deus verbo, ea>
.
quae sunt, ex iis quae non suni, creavit, qu.u de ,
monstraiio nobis exhibuit? Nulla sane, sed sola
; , .
fides. Fide igilur intelligimus aplaia esse scecula,

, ,
f ; hoc esl, facla esse verbo Dei. Cur fide? quippc
quod ex invisibilibus, et ex iis quae non videntur,
* .
facta einl|qua3 videntur: quod fide opus babet. Yel
* '
sic: Yerbo Dei, quo faclum esi ut producercniur
. ex iis quaa noiv sunt, ea qua? sunt. Gum aulem
, ,
audis, scecula, ea simul inlellige aetcrna quae islis
, continentur, imo vero lempora, adcoque cuncla.

lemporaria, inushaiiore loquendi modo saeculis*
, ,
eliam letnpora significaolibus. Nani propric saecu , .
lum aliud quidquam quaui lempus est, el unum
non multa.
Y E R S . i . Fide copiosiorem hostiam Abel quam
. , Cain obtulit Deo. Q-uia res magna esl fidcs, el genc , - rosa anima indiget, Ilebraei autem iideles inGrmi
, * , erant, ac primum quidem lidem demonstrarunl,
- dcinceps vero ob afflictionum frequenliam pusilla, - niines reddebanlur, adburlalus esl eos a rebus per
, , " eos prseclare gestis, et a Scripiura, dicens, quod
* , justus ex fide sit victurus: et a raliocinationibus,
" * inquiens: Fides esteorum quie tperanlur subsislen . "
tia: nunc vero a magnis et priscis viris eliam ar ,
gumenla proferl.Cam enim hooio invenerit parti. ",
cipes adversitatiim, recrealur ac respirat. Producit
, ,
igilur Abelum, inquiens: Fide obtulil victimam ina . jorein, boc esl pretiosiorera, quam frater. Quem
; , , euiro videbat alium anic se ? patremne aut matrem ?
; - al illi impegeranl adverst&s Dcuni. At fratrem? ve.
rum et is Deum non coluerat. Fidc ergo sola per , ,
ductus esl u l offierrel Deo ex melioribus quae Iia.
bebal, credens se mercedem accepturum.
Per quam tettimonium conseculus est, quod esset
*
,
. jutlus, testimonium perhibenle Deo super donis ejus.
, Gura enini ad 732 Gainum dixissel Deus : Non
, ",
recte offers, nec recle dividis : testiwonium perbiw

Varia) lccliones.
4 1

** .

343

THEOPHYLACTl BULGAKIA ARCHIEP.

344

bull Abelo, quod el recte oblftleril, quatenus da- , # , , ,

tori Dco oblulit qux ab illo acccpit: ac recte d i . . visit, quaienus meliora ceu Domino suo separavtt.
Fertur eliam quod ignis e coelis descendcns absum- ,
p^erit sacrificium, atque inde agnovil Gain sibi an- ".
;
lelatum esse Abclum. Unde enim alias habuisset
, comperlum? Hinc aliquis coruni qui Hebrsea in
' ' ,
Grecam linguam iranslulerunl, sic v e r l i l : lnlui
.
lusesl in victimns Abeli Domtnus, etincendit.
' . ,
El per illam defunctus adlwc loquitur. Hoc est,
per ipsam fidem adbuc loquilur, id est, fldes fecil ' , ,
,
euni bodie viverc, ac doctorem omnibus constitui,
* ,
loquentem propemodum: Imitamini me, mortales,
ac jusli facti piaectc Greaiori. Loquitur fgilur, boc , ," ,
esi, cum gtoriiicalur, cuni pradicalur, euni inemo
. , , , ria ejus insiauraiur, loquilur: perinde ac coelum ^ ,
. ,
loquitur, cum a nobis solummodo cernilur. Non
. , enim tanlum sermo perficit, quanlum illiusaiiliclio,
Hoc aulem dixit, ui ostendat infirmis quod justug ,
quadantcnus eliam hic fruaiur bonorc: itaque ct . " ; .
\os fruemini. Nonnulla vero exemplaria , , , .
babent, non recle, ul opinor.

,
V E R S . 5. Fide Enock
translatus e$l, ne videret
tnortem, non hmniebatur, quia translulerit eum > ,
,

Deus: ante (ranslaiionem enim ejus tetiimonium

.
habuit quod ptacuerit Deo. Iste majoreni fidem
quam Abel demonstravil. Nam quae Abelo conllge- " . . " ,
, ; runt, potuerunt ipsi esse scandalo, quod Abel
. juslus cum esset, permissus slt occidi a fralre. Quid
enim prodest punilum esse occisorem ? Quid inde Q ;
commodi reiulit Abcl, cum jam antea e medio esset
; , sublaius ? Magnam ilaque fldem demonslravil
,
Enocb, crcdeus Deum retributorem fore in fuluro
* ' ,
sxculo, licet non in praesenti, perque eam flderu
. ,
placuit Deo, ac beneplacens iraiislatus esi. Fide
, , ' .
igitur translatns c s i : boc est, (ides in causa fuil
" "
cur in coelum iransferretur, per quani placueral
,
Deo. Animadverle aulem quomodo Deus per Abe , ,
limo nionis sentenliam veram esse demonslravii:
. " ,
rwsus per Enoch sentehtiam illatn temporariam
, , ; ",
esse osleudit, atque abolendam. Proinde quod v i - ^.
\cns iranslatus sit, ct quod vivat, scimus: ubi autem, aut quomodo, incerlum est, Scriptura non patefaciente.
V E R S . 6. Sine fide autem impo$$ibile e*l placere. D
.

Nisi enim crediderit quispiam compensalionem esse

bonorumet malorum, non beneplacebit Deo. Quo- , .
modo enim laboriosum virtulig iier ingrediatiir, ,
non persuasus in fuluro saeculo multiplices ac sia biles esse retributiones ? Audi porro sequentia.
; " .
Credere enim oporlet accedetUem ad Deum, 7 3 3

,
quod sii, et quod inquirentibus ie retnuuerator sit.
, \
Quod Deus est, et quod remunerator est, per fidem
. , , lenenius : quidaru enim a casu esse omnes res ccn- ,
scnl : quid voro sii Deus secundum aubsianliam,
, , ' ,
incomprcbensibile prorsus apud moderaliores ba . ,
bcbatur. Quid vero esl, inquirentibus ipsum ? hoc
; , 4 8

Variffi lectiones.
4 7

4 8

4 1

34S

EXPOSITIO 1N EPIST. A D HEBR/EOS. - CAP. X I .

346

, - esl, in vita ptacere studentibus, non exlerna sa . " ,

pentia curiosis. Considera Pauli sapienliani, quo , , - modo subterseral undtque Deum esse reiributo .
rem, ob vacillantes fidelos Hebraeos.


V E R S . 7. Fide Noe, respomo accepto, de iis quce
,

nondum videbantur, metuens aptavii aream in salu

. *0 , ,
tem domus iv.ce. Noe, inquil, a Deo responeum ac , ,
cepil, boc est, edoettis est de rebus obscuris, et
\ , .
non fuii incredulus. Sed elsi aer serenus erat, et
, , \
oinnes voluplatibus ac deliciis indulgerent, ncque

quidquam periculi exspectarenl, neque enim ullttni
,
tate cernebaturi atlamen iile credens Deo, metuit
, \ , ' diluvium, construxilque arcam, qua conscrvavit

omnes qui ex sua domo erant. Obscrva autem,
. , ,
quod oraculum edit Deus, c l oraculum edit Spiri
t,
perindeacscriptum est de Simeone
* Hv
vnrktriin.Ti/rii?v/yr
Responsum
n , . , . . . , .acceperat
*t> *\*rnt
n CnVi'jsancto
> cnnrtn wDeus
n<*ne


V.P.

Spiritu
igi-\o\
. .
tur est ipse Spirilus.
" . ,
Per qiiam dnmnavil muudum. Hoc esl, common , - slravit eos supplicio dignos, uipoie qui arcam lanlo
lemporis spalio fabricaiam videules, neque sic la , nien ad cunseniiendum adducebanlur, aul diluvium
.
futnriim credebant.

Ac jusiiiicc, quce e$t per /ti/em, hares est institu. , ,

tu$. Hoc est, lucraius est, ut jusius videretur apirl
, , ,
Deum : quod jiisiiiiasnoaien, inquit, fides ei largila est.
* .
V E R S . 8. Fidevocalus
Abrahnm, obedhit in locum

,

exirequem accepturus erat in hieredUalem. Quia ad

buncetad reliquog patriarchas defigerent oculos

.\

l U 8

s a n c

l s ;

* -'

,
, $
.
,
. , ;
, . "

, .

.

,
; ,
.

Ilebrxi fideles, lanquam qui innumera bona a Dco

accepissenl, ostcnsurus est quod nullus unquani
quidquam itiercedis retulerii. A i l ergo : Fide Abr i bam oljseculus esl, jusstis relinquere palriam. Queni
auiemilleconspexcral, ulimitaretur?Paterei idololaIra erat, propbelas non audiverat. Proinde fidei erat,
obedire Deo ceu vera loquenti de iis quaj pollicebalur, ac relinquere ea qnae in manibus eranl.
FA exiit netciens qno iret. Atqui eliamsi scivisset,
quisnam cogebal eum, u l iis omissis qu?e ia
promptu erant, ea persequeretur que non essenl
in promptu ? At vero Ule, qiixnam omnino erat
illa terra ad quam vocalur, nescivit.
V E R S . 9. Fide demoralus e*t in terra promissio

, .
, , D nh* tanquam in aliena. Terram, inquit, illam qnani
promiserat Deus sese daturum illi el semini ejus,

, . incoluit lanquaai alicna;n. Quomodo alienam ?
; - ^ - Nara 734 et Sarrbx septilcrum euiil, ueque ta, , :
men dubitavit, neque dixit : Meutitus est Deus;
' ,
sed credidil qod haud dubie dalurus essei bac
.
ie qui promiseral.
.
Jncasulii habilando. Adeo lanquam in alicna
, , *
lerra illic habiiabat, ut ne propriam quidem do , ,
mum baberet, sed in lcntoriis babitarel, quod pe ,
regrinoruin esl alias ad alios fincs trans-untiutf),
.
propterea quod nihil proprii poesideut.
4 8

Luc. , 26.

Vartee lectioncs.
a

'* 4 X PW * .

347

THEOPIIYLACTI B U L G A R I ARGIIIEP.

Cum

Isaac

el Jacob

cohceredibui promissioni$

ejusdem. Isaac, iuquit, el Jacob perinde incolucrunt eam, ut alienam. Pbilislan Isaaco invidcbanl,
et Abiinelecb puleos ejus aufercbat et conjugem
ipsam, el 8ubinde ad alinm alquc alium (ransibat
loeum. Jacob autem tiori solum a fraire Esau pereeculionem patiens sibi ineluelut, verum eiiam ex
Mesopoiamia reversus, emii locum, in quo Qxit
tabernaculum. Eljam quidem in Belhel, jam vero
i n Epbrata migrabat, nullo loco certus manens, i n fttar advenae. Interitn tamen et ips\ promissionis
haRredes fuerunt, u( paler. Tibi enim dabo, inquit,
et semini luo. Aitamen increduli non fuerunt.

343

.
, \,
.
*0 ,
',
, \
. ,
, * \
, ,
,
, .
\
, . \ ,
. *' .

Y E R S . 1 0 . Exspeclabat enim fundamenta hcbentem

. , , civilatem. Eam ob rem, inquit, erant adven, et
, ,
commorabantur in tabernaculis fundamenlum non
babentibus, quod exspectabantccelcstem urbem. quae , " , At*
, \ . \
vera fundamenta babeat, qua3 semper consislanl,

cieque unquam marcida reddanlur. Propterca et
, ,
Dcus animadvertens eos aspernari terrenas pro, , ,
missiones, distuiit eas, majores ipsis prneparans
, utpole qui illis digni erant, qune sciliccl de rebus
, \ . ,
terrestribus non erant. Dcinde H!i promissionem
, ,
terrcslrium accipienies, eam conlemnebant, ac coe, ;
lum expetebanl. Yos autem, fideles, coelesti
promissione accepta, lerram expetiiis; ecqui
non ejus vos pudel ?
8 1

84

*

. ,
Cujus arlifex et conditor Dcuz. Papae, quanmm
est urbis islius encomium , arcbileclum babcre C , ;
Deum
Y E R S . i l . Fide et ipsa Sarrha, ttcrilis cum esset.
Pudefacere valel, quod a i l , Et ipsa Sarrha, perinde ac si dicat : Femina credidil, el vos non erubescitis, si muliere in animi magnitudine inferiores deprebendamini? Qui vero credidil quse risii?
Profecto credidit, eliainsi riserit: postea enim reprebgnsa perlerrefacla e s l : quod fidei erat indicium. Planum eniro est quod magnum quemdam
arbiirarelur, adeoque supra bominis esse natu-am euro, qui secum loqueretur.

.
, ,
, ,
; ; ,
.
.

.
Virtutem ad conceplionem seminit accepit. Hoc
,
cst, ronforlala est utreciperet accontinerel dejeclum in ipsatn semen Abrabarai. Vel quia istarum D
'. ,
rerum sludiosi indagatores asserum, mulierem
' 735 etiam vcluti semen quoddam a sesc con, ,

ferre, f o m n sic accipiendum est, ad concepiionem

,
,
seminis, pro eo quod est, ut el ipsa subministraret
.
semen.
. ,
Ac prater ceiaiit lempus peperit. Paulo anle eam
,
elerileni dixil : nunc ail quod et pracler tempus
. " ,
aolaiis peperh. ltaque duplicem babebal defeclum,
, , *.
unum naturae, quod sterilis erat : allerum seneclulis.

Quia fidelem credidit eum quipromiserat. Fide-

Varifle lectiones.
. .

8 1

1 8

3 9

EXPOSITIO I N EPIST.

vor. , ,
,

.
/
,
,

,
,
.
, , ' ,
. " .
;
. "
,
'
.

,
.

, ,

,

; , ,
, " ,
: ;
, ,
,
.
,
,
. ,
.

, "
* , ,
,
,
^
,
,
. " ,
, ,
,
), ,
.
9%

99

$.
, ,

, ,
, ^0
, ,
/
,
, ^ ,
,
.
k e

Nuin. , 29.

HEBILfiOS. CAP. .

9 8

k t

Sed longe eas aspicientes et salulantes.

736
Hic innuit eos de regno coelorum, et resurreclione, el ineffabilibus bonis mysleria tum vidisse
tum salulasse, boc est sensisse, surapia metaphora a navigantibus et prorul cerneniibus urbes
desideratas, quas, priusquam ingrediaiilur in cas>
praevenienles familiariter salnlant. Vel Abrabaroum cum sua sobole sua intelligit, quoniaiii ipsi
uon acceperunipiomissiones de lerra, a longe autern praeviderunt eas, boc esl, anle quatuor generationes : quod poslcri eorum ex ^Egypio ascendentes, baereditaiem earum adircnt. Usec auteui

" Maltb. xix 29.

350

V E R S . 1 2 . Propter quod et ab vno orti sunt, eoque emorluo, tanquam sidera coeli m multitudinem, et
sicul arena qua> cst ad oram maris innumerabilis. Non
Iioc tanlum eflecil fides ut pariat, verurn eliam ul
lol quot ne fecimdae quidem mulicres. haque duo
bic sunl miracula. Quomodo aulcm fuerunt inniimerabiles? Natn baud raro nmnerabanlur. Aut
igitur hoc byperbolice dictum est, jnxta Scripluia3
consueludinem, ul illud : Vidinnu urbes ad conlum
nsque eductas
: aut quod seinper nascantur
alii, idco innumerabiledixit.
V E R S . 1 3 . Juxla fidem defuncti sunt omnes isti,
non acceplis repromistionibus. Duo bic qiuxruntur :
Quotnodo cuni de Enocb dixissct: Tramlalm est ne
videret mortem, nunc dical, Morlui sunt isli omnes? Ac rursus, qui dixeriuiunc, eos non accepisse
proinissioues, cum Abelum tainen adbuc loqui afCrmarit, quandoquidem apud cunclos celebretur?
Deinde ipsum Enocb translaium esse, ac Noe mercedem accepisse, ul conservarelur ipse cum donio
sua, et ul juslus vocaretur : Abrabamum eliam
liberos procreasse ex Sarrha. Proinde islud ; Ifortui sunt itli omne$, accipe pro : Mortui quidem
sunt, excepio co qui mortem non vidit. At vero
quod non accepertnt promissiones, vere de omnibus dictum est. Non enim per b;cc lanium mimificentisssimus Deus persolvit magnorum fidci laborum
mercedes, Abelo quidem per gloriain apud bomincs, Enoch vero per translationem, lum Noe ipsi
per conservalioiiem ex dthivio, deinde Abraba? pcr
filii procrealionem : vcrum pcrspicuum est ba?c
csse veluii gustus quosdam ct arrbabones veranun
proniissionum, propler pusillanimitalem noslram
sanclis prius tradita, ul ab his docli, de illis etiam
in fide firinemur. Alia porro qudam ingenlia, et
q u in cor bominis non con scenderunt, paraia
sunt eis, quae nondum acceperunt, sicut et Dominus dixit in Evangelio, fore ul is qui omnibus renuntiassel, centuplum in hoc saeculo reciperel ,
ei viiam aeiernam in fiiiuro.

VarieB lecliones.
1 1

lein, id est verum ; promiscrat enim : Cirea illud

tempus veniam, el erU Sarrhce filius.

351

7HE0PHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP

352

enarraiio nou eequilur ea quse diximtts ad islud ,

,
\
hii omnes, ut quae soli Abrabamo ejusque itepoti.
bus convenial.

El confessi quod peregrini sinl el hotpile* super

. ,
terram. Non soluin in lerra promissa, verum elinm
in loio terrarum orbe. Proplerea haud scquum ccn- .
sebanl islam accipcre ; non enim ipsa digni fue- . ,
. 01
runt patres illi, sed coelo. Posteri aulem eorum
acceperunt eam : illi terra fuerunt xligni. Peregri- .

nuin autem et advenam se esse Abrabamus apud
. ,
Cbetaeos diserlis verbis proiessus est. Quinetiam
, , ,
omnes tales fuerunt, ut David testatur, Advena ego

.
f i i m , dicens, iicut et omnen patres mei.
01

V E R S . i&, 1 5 , 1 6 . Qui enim hwc dicunt, signifieant

se vatriam inquirere. El si quidem ipsius meminis- .
senl, de qua exierunt, habebanl uliquelempus rever- acp* , ,
,

tendi. JNunc aulem meliorem appelunl, coelestem. .

.
,
,

,
Confilentes, inquit, seipsos bospites, siguifiraut,
boc e&t, indicant se pairiam inquircre. Videanius , , , igitur qualom pauiam inquirant : lerreslreinne . "
quam reliqueranl, ut Abrabam Mesopotainiam ? At- , qui licebat ei reverii ad eam. Quoniam vcro rcvcr- ; M I S non est, maiiifeslum esi quod nequelmjusnie- . ,
ininerit, neque baec fuerit patria ejus ; ogeierun , \,
' ,
aliatn expelebat meliorem, nempe coeleslem, in
quam nuiiduni opporlujium
eral ei conscen- , .
w

dere,
Ideo non confunditur Deus, vocati Deut eorutn.
Ob bujuscemodi, inquit, eortim virluteiu Deus adeo
eosmagni facil, ul cura sit lotius mundi Deus, (um C
invisibilis, lutn ejus qui sub visum noslrum cadit,
non embescit peculiariter vocari eorum Deus, perinde quasi ipsi omnibus creaturissiul aequiparandi.
Vel poiius, Deus mundi quidem visibilis Deus dicitur, lanquam Condilor et Dominus ; qua raiione
cibnicoruiQ eliam est Deus : borum aulem veluii
amicus, quod majus est.
Pararit enim illit civitatem. Adeo eum illorura
non pudet, sed familiares eos babet, ut el urbem
quam illi desiderabant, nempe coelestem, paraverit
eis.
V B R S . 1 7 . Fiite obtulit Abraham Itaacum,
737
quum lentaretur. Major omnibus in Gde Abrabamus.
llic enim non solum natura pugnabat, sed ct verbum Dei cum mandato divino. Is enim qui dixeral, D
Tibi el semini tuo dabo terram * , is imperal, Jdacla
lilium inum. Propterea dicitur lenlari Abrahatnus,
onquod Deus opus baberet experiri ejus viriutem,
verum ut nos experienlia ipsa et operibus discairnis virtutem ejus. Observa auteio quod leniaiiones adeo utiles sunt, ut nedum ab aliisDeus permittal eas superiuduci fidelibus, Yerum ipse etiam
tentet, ut probaiiores ostendat.
9

VERS.

1 7 , 1 8 , 19.

Et

uuigenilum o/ferebat, qui

. -

*'
'
.
,
,
,

, *
* , , .

&

Variffi lectiones.
.

<

.
, * ,
, , .

. .
,
.
, ,
.
,
, '
.
, ,
*
, ,
.

-

Peal. , 1 3 . Gen. xv, .

1

17

353

'

EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBRiEOS. CAP. X I .

8 8

, or

.
, , 6Vo5 ,
, . ;
.
, ,
,
. ,
; *
\
.

354

promissiones acceperat, ad quem dictum erat; In

Isaac vocabilur tibi remen. Arbilran$ quod eta mortuis suscitare potens sit Deus. Hoc sane valde est
adnriirandum, quod cum aliuin non baberet filium,
per quem promissionem evcnire speraret, praeter
bunc soluni, eum tamen obtulerit. Unde scilicet?
ex nmlia et ingemi fide. Credidit enim quod possit
Deus post caedera, a morluis ipso susciiato, complerc promissionem, ac per ipsum redivivum inultiplicare seinen. Quomodo auiem unigenitus erat
Isaac, cum el Ismaelem baberel? At qualentts ad
promissionem periinet, unigeniius e r a l : illc namque
proprie semeu erat. In Isaac enim vocabitur tibi
semen.
.

Unde el ipsum in parabola accepil. Quid est quod

, ; , , - ail, In parabola ? id est, in figura, ad dcmonslra . "
tioncm mysterii quod in Cbrislo eral. Ut enim
, * lum lsaac dimissue est, aries autem caesus : sic
, ,
unus Cliristus, qui el Deus esl ei bomo, secundum
,
bmnanam nalurain, pro nobis immolatus est, Deiias
. \ ,
vero expers passionis permanebai. Quin eliaiu
^ , Abrabam fuit lypus Dei Patris, Isaac vero Filil
\
Dei : quandoquidem Dcus ceu supra modum cle , \
mens el benignus, magnuin hoc cl humani ingcnii
, captum exsuperans mysterium dispensalurus esset,
, ' - ac Filium suum pro nobis dalurus; ncque bocvo . * l u i l ceu donum suum proprium ex graiia dare,

sed veluti debilum reddere. Perinde quasi dicat :
. Niliil novi bunianae natura impertio, Filiuni meum
. " , pro ipsa immolans. Abrabam eniin pro me ei
. , , ,
mei gratiam filium suura immolare suslinuil. ltaque
, ,
debiium reddo, non graliam do. Yel, in similitudine
,
hoc est, in ariele obiulil ipsum Abraham, boc est
, .
in permutalione arietis : qui aries typus erat Isaaci,
boc est, figura lsaact caesa erat.
6\
(
YERS. 20. Fide de futuris benedixit haac Jacob
.
el Estiu. Unde enim promisisset fltiis suis tanta
buna, ipse in peregrina terra considens, nisi Deum
, , - promissa dalurum 738 credWlissel ? Quid vero est
^ ; , ; qued ail, de futuris? Yel de iis quae conlingenl in
, , \
fuiuro saeculo, resorrectionera enim norant, et
\ , \
spirituales fuerunt promissioues, vel de terrae bonis
, \ , quae ipsi accopiuri erant, vel ex ipsis oriundi.
. ,
Piufert aulem Jacob ipsi Esau, ceueum qui virtute
, \ , D clarueril, et qtii jus primogeniturae acceperit, ac m
omnibus dignus erat qui praeferreiur.)
.
\

Y E R S . 2 1 . Fide Jacob moriens sivgulos filiorum

,


Joseph benedixit,el adoravit ad fasiigium virgm eju$.
. , Filii Joseph, Manasses et Epbraim : Manasses qui \
dem prior eral, Epbraim vero posterior : allamen
,
Epbraim Jacob majoribus benediciionibus benedi ,
xit, dextraeque manus pcr iransversum impositione,
,
ac in lanlum credidit evenluras bcnedictiones, et
,
quod Iribus Ephrairo regnaiura crat; ut et operibus
, .
ipsis commonstraveril. Adoravit enim Josepbum,
,
totius populi adoraltonem denuntians. Quomodo
8

8 8

1 8

. .

* m.

6 0

V a r i lecliones.
.

355

THECPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

autcm adoravil? ad sumimialem virgae ejus, hoc

est, innixus virgae ob ^seneclulem. Nonnulli
vero inquiunt, ad summilatem virgx Josephadoravil, regni sceplrum per virgam adoranduin
eignificans.

35<>

. ; \
(5 , ,
06 . ,
, , ,
.
V E R S . 2 2 . Fide
Joseph moriens de exilu filiorum

lirael memoratus e&t, ac de ossibus tuis mandaiit. ,

Adeo, inquii, credidit Israeliias ex -Agyj>lo libe . , ,
randos, ui et adjurarit ipsos u\ ossa sua secum
,
asportarent. Hoc auiem fecit, non quod sepulcri
, cura ducerelur, qui eniin adeo sapiens ignorasset . , Doniini esse terram ? verum ut perfectam cerlilu- *
dinem populo daret, quod promissio Dei omnino "; ' ,
eveniel, atque egredieniur : et quod (antopere Deo
, placeat, quod in iEgyplo ipsi non permaneant .
propter loci impielatem, ut ne ipsi quidem
placuerit ut vel ossa ejus in iEgypto reconde- ,
renlur.
.
V E R S . 2 5 . Fide Moses nalus, occultatus est men
sibus tribus parentibus suis, eo quod vidiisenl
, elegantem infanlem, et non limuerunt regis ediaum. *
Enumeralis magnis \ i r i s qui iide Iransegerint ea . , quae fecerinl, de parentibus eliam Mosis obscuris , *
quibiisdaiii loquilur, ruborein eliciens infirmis , , illis, cl pusillo animo imbults,quandoquidem hu- ,
jusmodi virie inferiores sint. In progressu scor- . ,
lorum etiam mentionem iacit, ut pudorem majo- " , . ,
rem inducat. Ait igitur : Quam ob causam abdide- , ,
rum eum ad trimeslre spaiium, cum maridalum
;
* ;
^ ,
'
^

J
1
t
- V

regis publicatum essel, niaseuios Hebraeos e medio .

lollendos ? Quare non metuerunt ? Planum sane ; ,
est credidUse eos a Domino puerum conservan* , ,
dum. Unde verocrediderunlquod servanduserai ? .
Quoniam conspexerunt pueruin eleganlein, boc , p , 739
pulebrum, aspeclu graliosum, credide *
ruulque eum ista amabilitate ab ipsis statim i n - .
cunabilis aDeo donaium. Nam, ut aiunt, abjecluri eum eranl ; caeterum cum blande arrisissel, dimiserunt : adeo omnia ipsi divina eranl.

,

VEBS. 2 5 . Fide Motes grandis faclus, negavit

se esie filium filioe Pharaonis, magis eligens poiius ,

, affligi cum populo Dei, quam temporariam peccati

habere jucunditalem. Pervenit ad exemplum ipsis .
,
fainiliarissituuin, Mosen videlicet: proptcrea nn .
inoraiur, fusius illud iraclans. Construclio aulem
est hujusmodi: Fide Moscs renuil dici filius filiae D . ; ,
Pbaraonis. Quando ? magnusiaclus, boc est, curn
. in virum jam crevisset. Perspicuum enim esl eum
majora expeciasae accepiuruin sese. Yerbum autem, . , ,
,
negavil, iniensum odium signiiical, ac propeusani ejus a regia Pbaraonis abMienalionem. Ani- . "

.
madverle vero, quomodo peccatum nominarit, non

aflligi una cum (ralribus. Hoc per prophetas objicit

.
Deus : Nihil patiebanlur super conlrilione Jose .
phi , c i r u r s u s : iVon est egresia ad plangendum
1

e s t

e0

Amos , 6.

Variae lcctiones.

6 1

357

E X P O S I T I O 1 N E P I S T . A D HEBRJEOS. -

CAP. X I .

353

- vicinam domum. Ac auper ingemiscentes in Eze

cliiele dauim est signum : eos vcro qui nihil bu ot . - jtismodi palereniur, angcli jubeniur exscindcre.
, Quod si i i qui voluniaric una cum aflliciis nou
aflligunlur, pcccant; quid, qitxso, de iis cogitan,
duni est, qui niale iractanl alios, et ipsi male
;

facitinl? Ergo per temporariam pcccali jucundita **.

tem regiarum deliciarum participaliouem signiflcat.

V E R S . 2. Majores
divitiat exhtimans JSgypti
. ,
thesauris impropeiium Christi. Non dixit, quae in
, \
ccelis reposila sunt bona, vcrum virtutem ejus
, ,
dcmonslrans, el illos refovens atque erigens, im
. "
properium Christi, dixit. Qucmadmodum enimpos *
tca Christum conlumclia afliciebanl, qui ab co be, \ ^ neficia acceperant, ac tandera cruci affixerunt: sic
* .
et antea Mosen ignominia nolabant ii in quos
p , ;
beneficia conluleral. Qui enim ab jgyptio perMo *
4scn liberalus eral Hebrxus, illc ipse poslero die
' ;
dixit ei : Quit te comlUuil principem et judicem su, ;

per nos ? nnmquid me occidere vis, perinde ac in

terfeeisti JEgyptium ? Omnino enim a domesticis
,
ct beneficio afleclis contuirielia affici vel aflligi,
. Chrisli esl opprobrium. Quinetiam omnis contu ,
melia adversus eum qui bonum facil, ac siniplici, .
tcr molitio fruslra suscepia.Chrisli eslopprobrium.
, ,
Sic enim et Dominus diffamabatur, dicebaturqtie
. "
publicanorura amicus, quod cum llis cibum cape , , ret propter eorum aahticm. Ut igitur delicias
.
sunt peccali, sic improperium est Clirisli. Ne igi"
'

l
' n
r
'
~

,
turaegre feratis vos, si a contribnlibus aQligamini,
, ,
ad Mosen virum tam celebrem el inctytura respi.
ctenles, et quod majas esl, in ipsum 740 Chri . slum. Sic contumelia erat Cbristi murmur apud
.
petram contra Mosen facium. Nam peira erat Chri8 1

SlUS.

.
,

.
;
,
. * , ,
,
, .

Aspiciebaienim ad remunerationem.Fldei nimirtim

oculis.
Y E R S . 2 7 . Fide reliquit AZgyptum, non veritus indignathnem rcgis. Ecquid ais? Exodo tamen
scriplum est: Perterrefactus ett autem Moses, quia
re$ istltfuc palefacta erat. Caelerum, non veritus, hic
accipe, quasi dixissei, jEgypio rursus praeesse,
alque Hebraeorum prxfecturam suscipere. Nam
, ^ n omnino reverti neque ea quae prius aggredi,
. meluentis erat. Quia vero reversus esl, indicavit
, .
se fldem adhibere Deo. Quare igitur uon mansitiii
, ,
iOgypio, sed reliquit eam si non nietuebai?Quo ; "
niaro in manifesium perieulum seipsum conjicere,
^ , ,
ac dicere, Fortassc me servabit Deus, teniantis
, , est Deum, ac plane diabolicum : sicut cl Satanas
" Domino dicebat : Milte te deorsum . Vel, non
. * ,
veritus indignationem regis, bunc ad modum i n , , , lellige, nempe quod fugerit credens quod sit
, ,
evasurus, neque persecuiurum regein, tanquain
* , , succenseniein ipsi, ncc etiamsi pcrsoquerclur, apn 0

e >

1 1

E x o d . i i , 14.

1 1

Matih.iv, 6.

Variffi lectiones
.

" .

369

THEOPHYLACTI BULGARI ARCHIEP.

36 )

prebcnsuruni. (lujus autcni rei siguum est, quod . , iii vicinia morari selegerit, atque ibi latucril. . " .
Proinde Gdei el hoc est.
.
lmisibilem enim lanquam videns, susiinuit. Perinde enim quasi videret Deum secum conversau- \ , t<'ii), sic omnia conslantcr lolerabat. Plurimuui
.
eniin ad palientiam conferl, babere semper in * . mente Deum, perinde ac David iuquil : Pro-
.
videbam Dominum in conspectu meo , el qua3
sequuntur.
,

V E R S . 2 8 . Fide
celebravit Pascha et effusionem
,
sanguinis, ne qui vastabat primogenila, tangerei eos. ,
Paulus ubiquc obiler inysierium inlerponii,quem- .
adinudum boc in loco inler consolandum Pascbalis , .
sacramenti ineminii. Effusio euim sanguiuis illius,
lioc est , iiiuuciio postium, Doimnici sanguinis " . ,
effusionein significabat , quo prrnncli, fugimus , in nocle vitae bujus exierminanlem non perun- , Ot* ,
clorum primogenita. Moses igitur cum (um crodi- disset sanguinis inunclionem conservalurani p r i - . ,
mogenila, demandabal populo hoc facere. Alqui ,
illc agni sauguis eiat. Aliamen qualenus sangui- .
nis Cbr.sti Ogura cral, lanlam vim el virtutem de- ', ,
tiiDiisirabai. Yos autem vero sanguine pcruncti, .
non confidilis islo coaimuniri ? Imo certe. Porro,
, ^, ;
Pasclia celebravit, boc est, csum agni, ct azymo- . ,
runi, ci laclucarum agrcstium, elcredidit populum
, , ,
t x jfcgyplo egrcssum conservaiuin i r i . Eral au- lein raiio coenae illius egressui ipsorum accoin- :.
iiiuda.
C .
,
Y E R S . 29. Fide
tramierunt tnare Rubrum, /anquam 741 per aridam. Ne dicant, Ul quid profers . " ,
; .
in medium viros inimilabiles ? protulil et populum
inexeinpluro. Imitamini eniiu, inqiiit, istos salteoi , \,
e vulgo, qui crediderunt eese baud submergcndos ,
, , ^
aqua, sicque ausi fuenml, cotiGdentes Deo quod
veluti peraridain sint perlransiluri: adeo qusefsunl , *
impossibilia, Gdes possibilia cfGcil. Quare itaque * ;
vos difilditis?
,
.
Quod expeni JEgyptii, devorati sunl. Ac nemo,

,
\,

inquit, dicere polesl, quod imaginarium erat, aqua

non eral. Nam quod mare erat, iEgyplii sunt indi- ; ,
cio, mpote qui ingredi quidein lenlabant, absorpti , ,
vcro sunt ab eo, loto siinul contra cos permolo, * , ' ,
quod in Iransilu Hebrscorum instar niuri erectum D
,
consiilerai: pcrinde ac poslea flamnia adversum
, '
tres pneros parala, commonslravit quod flamma

erat, cum Babylonios devorarit : ilidem Danielis
.
leones, qui delaiores ejus dilaniarunt.
,

V E R S . 5 0 . Fide muri JericJio corruerunl, circumdaii ad septem dies. Fide : Deo cnini islud mandantc, . * neque Josue neque populus baesilabanl, nec dixe- , ,
runt, Ecquid boc esl ? Num lubarum sonitus nalu- , ; ram babet dcjicieudi lapides et mwniliones ? Scd
; *
enim credideruni eic fore, el sic factum est.
, .
8 a

Psal. xv, 8.

Variae lectiones.
.

E X P O S I T I O I N EPLST A D HEBRJEOS. -

CAP. X I .

3C2

'
VERS. I . Fide Rahab meretrix periil cim t/obedieniibus, excipinis exploratore* in pace. Eccc,
\,

'
quod el supra dixi, eontumeliosissimam personnm

. , > , prodncit, nl pudcfacial eos , cum lali iv.ulicrcula.

, \
iiiferiorrs essc vidcanlur, ac simul u l fidci poten ,
liam n agnam essc ost^ndal, cmn vel in reprobis

lalia eflkiat. Fidcni igitur ipsa submonsiravit, cum
, \
abdcrct viros qui quxrebaniur ccu exploratores.
. ,
Non occuluisset aulem, nisi credidisset urbem esso
.
intcrcipieiidam. Sic enim dixil : Cumperlum habeo
, .
quod capietis hunc locum : audivimus enim cpera
* * ~
vesira. Et ipsa quidcm auditis credidit : qui vcro
( .
Dci mirandis rebus geslis non adhibuerunl fidem,

perieruiu,
, .
I ;
V E R S . 32. Ecquid adhuc dicam ? Postquam ser, monem in merclricem iiniisset, ac abunde satis eis
,
a personac qualitate pudorcm induxisset, deiuceps
compendii gratia sigillaiim omnes alios non expli , cat, ne inepius esse videaiur : verum ncc omnino
,
lamen reticet, sed visus pralermiltere, non pratcr,
millit. Sic neque audiiorcm taedio afflcii, ac nibilo ,
niimis quac xull pluribus conficit.
.
Deficiet enim me tempus renarrantem. Qualc tem

.
pus ? Vcl universum : dicium autem csl istud ut
:; ,
solemus nos loqui, byperbolice ; vel teinpus quud
, .
Epistola? convcnit.
7

,
, ,
, , ,
. ,

. . . . .
. .
. . . .
. .
. . ;
.
\, ; G
, '
, .
, .

.
01
.

.
;
.
,
, . , *
' .

.
. "
, , . " ^
, ,
, , .
, .

.

.

. .
, " , , ,
* ,
' .
1

De Gedeon, Barac, Sampson et Jephtlit, David,

Samuel, el prophelis. 742 Quaerunt nonnulli, qua
de causa Jeplhc et Sanipson et Barac bic ponal.
Quid ais ? Qui scortum posuit, hos pra?termilterel ?
Ncc enim csl quod reliquam eorum vitam mibi reccnseas; sed uum in fide resplenduerinl, boc tecum
reputa.Non enim vitarum explorationem facit, sed
fidci indicalionem.
V E R S . 33. Qui per fidem vicerunt regna. Mi scilicel qui cum Gcdeone mililaruni.
Operati sunl juslitiani. Qninam ? III ipsi, et
Sampsoii. Etenim bosies congenerum et coniribulium suorum tilii suni, domesticis et amicis suis
clemenlcs visi : advcrsus autcm vim inferenies
bostes, insurgenlcs. Justitiae porro istud munus
est, unicuique pro merilo tribuere.
Adepli sunl promi$$iones. UlDavid. Juravit enim,
inquit, Dominus Davidi: De fruclu venlris tui ponam super sedem tuam**. Quod sensibiliter quidem
in Salutnone evcnit, spiriiualiter autem in Domino
Jesu qui vere Salomon, pacificus, ac reipsa pax
est. l d enim Salomon vald, si interpreleris, pacificus videlicet.
Obiuraverunt ora Uonum. Daniel el Sauipson.
VERS.
34. Exslinxerunt
impelum ignis. Tres
pueri. Non dixit autem, Exstinxerunl ignem, sed,
Vim ignis, quod majus est. Etiamsi enim acceiideretur, virtutem lamen urendi adversura ipsos
non habebat.

Psal. cxxxi, 1 1 .
Varifle lecliones.

' .
PATROL.

GR.

CXXV.

12

363

THEOPHYLACTI BULGARl^E ARCHIEP.

3(14

E/fugeriwt aciem glad,i. Hi quoquc ires pneri,

" .
, , , ,
vel ul tnagis propric dRauius, Elias gladiuui Jeza ; ; .
belis, el ipso DavidSault.

.
Confortati sunl ab vifirmilate. Ex caplivhate Ba
bylonis reversi : nlbil enim ab ossibus niorluorum
diflcrebanl, ut apud Ezecbielem diclum esl. Quii - , .
,
eliam Ezccbias grolans, vitae appendicein ac.
cepit.

Fortes facli sunlin bello, cailra verterunl extero-

rum. Itoceliilis ipsis a Babylone reversisquadram.

.
Nam ftniiimas gentes sempcr invidcntes eis, ac
,
insurgenlcs lum magis quam anlea, Dci lamen vir , Oaf
luti confidcules, pcr fidcm debellarunt.Conveniiint
, .
fliam Sampsoni polissimum.
.

V E R S . 55.
Acceperunt mutieres ex reiurrectiotie
. , . moriuos snos. Sareptana perEliam el Sunamitispcr
.
ElUaeum*
" .
Alii autem distenli sunt. Hoc est, decollati sunt,
, , , .
ui Joaunes, ut Jacobus, (ilius Zebedaei. Quidam
, -,
^
auU'.m distendi, pro fustibus verberari, accepe.
1 Ulll.

.
,
susci, ientes redemplionem. lloc esl, potuis ,
scnt uon rcprebendere quos 743 reprcbendebanl,
, *
ac liberari ab eo quod ipsis inferebalur supplicio,
.
vcruiit nolucruiU boc.
" .
LH meliorem resurrectionem assequerentur. Melio, ,
reai, non ttlein, qualem pueri mulierum : \el me .
lioicm respeclu aliorum morlalium. Sancti enim

ad occursuni Douiiui splendidi innubes allollentuT,
quod alio in loco vocat. Praeterea el in C ,
viiam aelernam. Reliqui autem infra manebunt, et
. , .
ad supplicium aelernum ipsis erit resurreclio.
,
.
Y E R S . 36. Alii vero ludibria.
Queiuadmodum
,
' Elisaeus illusus a pueris, vel Sampson abalienige ,
uis, postquam effodissent ei oculos.
, , .
Et verbera experii, Et multi prophelarum, elPetrus

.
po*tea, ei Joannee.
, , .
imupir vincula et carcerem. Ut Jereniia8,;Micbaeae,
.
'
ci apostoli poslea.
, .
V E R S . 37. Lapidaii $nni. UlNabulbe, ac Slepba.
,
nus poslea.
.
Secti iunt. Isaias a Mauaase, quem et liguea
.
,
eci ra aiuni secium esse , ut eo trisiius et acerbius ^ ,
esset suppUcium, cum iia
supra
c . n r o modum
> / i . . ^..
crucia
_
.
reiur.
ln occi&ione gladii monui sunt. Ut Micbaas, et
. ',
Zacbarias, et Joamies, et Jacobus. Animad?erle
, , . "
autera quomodo alii quidem per lideni ora gladii
,
waserint, alii vero in occisione gladii morletn ob .
ierint. Hujusmodi euira rea tides est, quse et magna
, ,
perficit, el magna patilur, cl nibil tamen pati se aesti .
rual. Qui igitur vos nibil adbuc lale passi, moereiis
, ;
ac trisles estis ?
Circumierunl in melotis, in pellibus caprinis. Ut

.

Variffi lecliones.

365

EXPOSITIO IN EPIST. > HEBMSOS. -

ol , .

, ,
. ,
, . , ,
.

CAP.XI.
3C6
Eiias,ct qui cum eo erani; adeo rerum possessione
carcbanl. Quia cuim nondum tanlam dc apostolts
opinioncm coiiceperunt, poslquam illorum menlioncm fccisset, ad inclylum prophelam qui in coelum iublatus, venit. Quod aulem a i t : Circumierunt,
cos pcrseculioncm cssc passos indicat, et in uuo
loco non potuisse morari : Melote autem, ovis v d
pccmlis est pcllis.

.
; . Egentes. Ut ille ipse Elias et Elisaeus. Mulieres
. .
cnim eos alebant.
, .

Angustiati, agiicli. naud parum enim Eliam
.
JczaLcl pcrsccnlione sua afflixit.
Qv . , <,
V E R S . 3 8 . Quibus diguus non erat mundui. Non
, ,
potestisdicere, inquit, quod peccatores cum csseni,
, bac sint pa>si : verum lales fueruni, ut et ipso
. , ' mundo bonoratiores essent. Mundum aulem ct
. .
bominum inuhiludinem , et mundi structuram
, ,
Scriplura appellal. Ulraque autem bic accipiunlur.
; ; , - Si itaque universam, inquii, mundi slrucluram cum
.
liominibus qui in eo sunt cum islis conferas, nibil
, ,
invcnies quod illis dignilale respondeat. Hic aulem
. excitat eorum 744
corda, ut nibil mundanum
,
quaerant : siquidem mundus esl indignus sanctis.
.
Iujuria enim lua esl, si hic acceperis mercedeui.
, ;
Monslrasti cuim leipsum nullius esse pretii. Si
universus inundusnon est dignus uno sancto, quid
partem quaeritas ?
Jn soliludinibus errantes, el montibus, et speluncis
,
,
-et cavernis terra:. IH Elias, ct proplietae, qui clan, . ,
< culum ab Abdia in spclunca alebaniur. Neque solitudincm, inquil, sine limore iucolere permiiteban . ,,
tur, verum inde etiam melu abigebanlur, ei nunc
,
, . * bic, nunc illic oberrabant. Altamen credebanl sese
, consolalionem aeternam accepturos a Deo, ideoque
baec patiebanuir.
.
V E R S . 39. hiomnes, testimomo fulei probali,ncn

acceperuni repromiaionem. Quid, inqnit, pusillam

.
,
, , mcs esiie, quod cuui in cerlaniine siiis, nondum
acceperilis praemium ? Pradicti onines sancti ,
; ,
- eliamgi leslimuniuin baberent quod Deo per fldeui
, placcbant, nonduin lamen asseculi suni ccc'csiiuni
bonorum promissiontJS. Inferas quideni adcoquc
. ,
tcrrcstres promissiones nonnulli adcpii sunt, ui
.
David. Cseterum id non erat quod quxrebalur :
, t.
D sed quac in coelis sunl, isla revera suul prouiissior

DS.

, ,

, , . "
,
. ,
" ,
/
.
* .
.
;
^ ;

V E R S . 4 0 . Deo de nobis meliu$ aiiquid providenle,

ut non sine nobis comummarentur. Mclius aliqtiid,
boc est, ad honorem nostnim. Ne videanlur enim
nobis esse poiiores si primi coronareniur,
omnibus coronaium teinpus slaluit. Nec dixil, Ut
non coronarentur, sed, Ut non consummorentur.
Proinde lunc perfecii videbuiHur. Prelerea, jam
nunc arrbabonein et pignus bonorU babent. Uude
enim eis poleslas auxiliandi invocanlibus se ?
Unde ipsis fiducia inlercedendi ? Perfectioaem au-

Variffi lectiones.
.

"367

THEOPHYLACTT BULGARJJE ARCHIEP.

3C8

tera et consummaiioncm lum accipient. Nonne igi- .

tur injustus esl illis Dcus, si nos anteverlerint
, .
laboribus, in coronis aulem nos exspeclenl ? Mini ;
uie : nam el illis boc gratum est, ut cum fralribiis
, consummenlur. Gorpus unum oaines sumus. Majo. ;
rem Igilur corpori voluptaiem pncbet, si coinmu .
niler secundum orunia roembra sua coronetur.
, Deus esl Paler liberorum amanlissimus, qui varios
, ,
babel Glios ; alii quidem, perfeclis operibus suis,
. cx agris celerius redeunt, alii vcro laboranles ad*
,
hucibipersisluul.Dedil iis qui primum laborarunl,
: *
pr&guslalionem quamdam, dicens ac inandans eis,
, .
ut ad perfeclum usque convivium fratres exspectent : qui, bumani cum sinl, Iseli exspeclant, ut
in commune exbilarenlur.
CAPUT X I I .
. '.

"
745 Y s . 1 , Ideoque et not tantam habenles cir
.
, cumpositam nubemteslium. Noi<dixil,elevalam super
, , , ,
nos, sed, circumjtositam, bocest, undique nos am . ,
bientem. Testcs aulem non eoslamum vocal|quisunl
, .
in Novo Teslamenlo, scd qui in Yeteri etiarn. Nam
el ipsi lestimonium praebuerunl Dei magnificenliae,
, , ,
uii tres pueri, Daniel ci omnes pfopbelae. Non
. , , , ,
dixit autem, Mullitudinem, sed Nubem, proprio
.
maxime usus vocabulo ad praesens argumeniuin.
,
Quoniam enhn ipsi afflictionum ceslu premebantur,
, ,
Ttsliuni, inquil,memoria inslar nubecufcecujusdara
.
undique ambienlis vos refocillabit.
B

" .
,
^ *
. , ,
.
;
El facile cireumstans peccaium. Yel quod facile

. "
nos circumslel, vel quod facile deviclionein pati
,
possii : facile enhn est, si modo velimus, vincere
. '^ , , pcccalum. Yel propler quod faqiie quisquain in pe . " '
ricula incidit: nibil enim adeo periculosum ut pec ,
catum.
.
'

Per palienliam curramus propositum nobis cerla . , , men. Non dixii, Pugilaium exerceamus aul lucte, ' ,
mur, sed quod omnium facillimum erat, quod ad
. ,
cursuiu specuil, islud in medium profert. Neque
, \ .'
d i x i i : Addamuscursui; vcrum, In illo ipso permaneamus. Alii enim par conlinenliam, alii per elee- j ) * , ,
mosynam, alii per aliam virtuiem ctirrere debeni;
'
vos vero per palienliam : vobis eniin ieibac opus
' . ,
esl, uii supra diclum esi.
.
VERS. 2. Aspicienles in auetorem fideiet consum

matorem Jesum. Hoc esl, si velimus discere quo. . ,

' ' , inodo per patientiam sit currendum, ad Chrislum
,
respiciamus, queinadniodum qui artee discunt,
'
prseceplores suos iniuenlur, quod ct ipse d i x i t :

Discile m i " ; et mrsus : Quod $i patremfamilias
6 ,

Deelzebub appellarunt, quanto polius vos domesticos

Deponentes omne pondus. Hoc est, lerreslrium
iiegolioruui sarciuam, el curas illis admistas. INibil
enim aliud sunt quam vana sarcina. Quid igiiur
segrc ferlie ab istis liberari ?

Matth. , 29.
Variffi lectiones.
*** m.

3 9

EXPOSH 10 1 EPIST. AD HEBR/EOS. -

;
, -
.
,
;
, \, ,
, .

,
,
.

,
,
" ,
. ,
\

. ' , ,
, ,

CAP. X I I .

37(T

ipsius ? ct :Non esl disdpulus tupra magistrum.

Quid aulem est quod ail, auclorem et consummatorem ? IIoc esl, Ipse fidem nobis ab iniiio iniposuit,Non emm vos me, inquit, elegi&tis, sed ego vot
eUyi
ac finem eiiam et consummalionei ipse
appouet, ut voseam perfeclissiraam babealis.
Qiti pro proposito sibi gaudio suslinuil eruceni^
ignominia contempla. iLicebai enim ipsi non pati,
non mori, Cuin enim peccati omnis expers csset,
morli non subjiciebatur : quod et ipse a i t : 746
Venit mundi yrincept , et in me non habet quidquam . Si igitur noluisset, non essel crucilixus :
quod el ipse dixil : Poteslalem habeo ponendi animam meam * . Auamen crucem suslinuil, boc cst,
non simpliciler morlem, sed conluineliosam, aspcr \ .
nalusque esl ignoininiam inde provenicnlem.
, auiem dixii, Trislilia conlciupla : neque eniin cum
.
trisiilia isla ferebal.

.
Atque in dexlera sedis Dei sedet. Vides finein pa ; \
tientiae, quo perducit? id quod alibi dixii : Propter
, ea Deus etiam superexaltavit eum
: de carne lo . " quens. Polesl itaque vobis mercedem rependere
* .
pro afflictionibus suo nomine loleraiis. Gaibedra
$ , :
cnim et sessio ad dexlrain, aequalilatem cuin Palrc
.
significal.

Y E R S . 3. Recogilate enim eum qui laletn sustinuit

peccatoribus adversum se contradiclionem. Quod

,
8i quis conserverum suorum afflicliones repulans,
, abunde se consolalur, quanlo magis si Dotnini sui.
; , Q qui lanlam contradicliouem pertulil, afllicliones
, , , secum expeudat? hoc esl, risus, subsannaliones,
convicia, in faciem verbera, quaicunque conlra do, ,
, . - cirinam ejus dicebanl, clamores apud Pilalum, po , ,
, slremo crucem ipsam. Empbaiica enim est isla
diciio, Talem, hoc est, ad moriem usque perdu, , ,
cenlcm, idque una cuni latronibus, idque a pecca , ,
toribus, elbnicis videlicel, shre ipsis Judaeis.
.
Ne defatigemini animabus veslris deficienles*
"

.
, Cbristuin enim in animo vereare, animabus vestris
ct vires ac nervos addet, nec sinet deficere, nec io
,
afflictionibus desperare.
.
Y E R S . 4. Nondum ad sanguinem usque
restilislii.

Duae sunl adbortationis et consolationis species I D ^ ,

ter se conlrariae : altera quidem, cum quis alicui
, .
, - D dicai: Magna quidem passus es, memento illorum;
. altera -vero, cum dicat : Nihildum ardui passus es.
Hlud enim auimam fatiscenlem rerocillal, duui
,
multos afllictionum suarum lesles habct. Islud vcio
, ^ . iniumesceniem deducii, et languenlem excirai.
Hisce duabus nunc utitur Paulus ad Hebrapos. Cuin
.
enim supra dixissel: Magnum certanien susliaui,
, ,
siis passionum *, adbortatusque esset ut seipsos
) ,
iiniiareniur, nunc e contra oslendit eos nondiim
, .. .
quidquam aestimatione dignum suslinuisse, ne effe' >
rautur. Ac vide ejus saprentiaro. Posleaquaui pri, ,
scoi um sanclorum, qui magna susliuueraol, atque
. , , *
adeo Domini ipsius meminisset, tunc ostendU eo
Joan. xiv, 30. Joan. i , 18. Pbilipp. IL
Matib. , 25. ibid. 24. Joan: xv, 16.
Hrbr. , 32.
t e

371

THEOPHYLACTI BULGARLfc ARCIIIEP.

37

rum afflictiones nullas esse. Nondum enira ad mor- , ,

, .
,
lem usquc, inquit, pervenistis, sed ad perseculioncs
, usque, el usque ad rapinas : Chriglus aulem usque
, ,
ad mortem venit. Porro cum ait, reslilistis, osten , dil percalum vebemens quiddam spirare, essoquc cis
opposilum, ipsos aulem slantes c l cor.lranitentes,
, .
747 nondum tamen in letbatibus, verum in levioribus.
.
Adversus peccatum rtpugnantes. Conlra diabolum,
,
qui est peccalum ipsutn, ulpoie primus inventor
cjus el pra?coptor. Vel contra ipsum peccamm,

ejusque ignominiosos affcctus, nobis inimicos et
,
pemiciosos.
.
V E R S . 5. El oblili esiis adhorlationi*. Adeo, i n
.

quit, remissi estis et in segniliem resoluli, ut ad. -

- ,
. - \
borlaotium vos ad forliluJinein sermonum siiis
,
.
oblili, etsi nondum magni quidquam passi estis.
Ingentes enim ac dignae rationc aliqua afflicliones,

oblivioncm saepenuniero inculiunt rerum nccessa-^ .
riarum.
" ,
Qu& tobxt lanquam ftiih loquitrtr : Fili mi, noll
negligere disciplinam Domini . Non enini propriis
.
liliis loquebalur Salomon, sed omnibus qui audire
, potcrant, el vobis omniuo : proptcrea, tanquam,
, \ * , ? ,
apponilur.
.
Neque defatigeris dum ab eo arguern. Dco i g i * .
"
tur leniationes adducuntur : quod si a Deo, ad

commoditatem omnipo nobis cedent. Aut enim ipsi
, .
imprimis placel ut nos leutemur, quo a peccatis

Hberemur : aut nos tentari permiltit, ad probatio- C ,
nem, utque plures cotisequamur coronas.
.
V E R S . . Quem enim diligit Dominus,
castigat:
Ov , ,
flagellat autem omnem filiutn quem recipil. Fieri non .

potest ut quispiam invenialur dileclus Deo citra af- \ .
flictiones. Nonne igiiur latrones et fures flagris cas \ \ \ ;
dunlur? flliine et illi sunt? Minime genlium. Non
\ ; . ,
cnim dixit, Quisquis flagellatur, esl Glius, sed,
, , .
Omnls fllius flagellalur. Latrones igilur non filio- \ , *
rum inslar flagellanlur, verum u l scelerati puniun- . ,
lur. Hic autem cum prius dixisset, Castigat, intu- , , ,
l i l poslea, Fiagellat: ut non veluli sceleris ultio- , ' nem, sed veluti eruditionem inlelligas flagcllatio- . * ,
,
nem filii. Quem recipit, boc est, quem admiitit, , ,
quem pne caeteris assumit, et familiarera amicum
.
sibi conciliat.
I>
r

V E R S . 7. Si castigationem sustinetii, (anquam fi ,

liis offert sq vobis Deus. Quis enim est fiiius quem .

non casligat paler? Quod si exira disciplinam estis, ; ,
cujus parlicipes facti sunl omnes, ergo adutterini, tt
,
, .
non filii estis. Ex qutbus illi pulabant sese a Deo '' ,
dereliclos, ex iis oslendit eis quod Deo curae fue
rint. Si enim, inquil, afllictionibus caruisselis, no . ,
Ibi fuisselis, illegitimique filii, et non genutni. Cui { .
enim parenlum noiborum iustilutio curae esl ? Quia
, ;
vero affligimini, exhinc autem obvenil vobis, ut
,
ornale atque moderate vivalis, perindc ac omnes ,
premenioraii, videlicet justi, qui ei filii Dei vocaii , ,

" Prov. , 1 1

373

EXPOSITIO I N EPIST. AD HEBIUBOS. - CAP. X I I .

374

' \ , sunt: planum eslet irrefragabile quod vobis u i f i 6,

liis sese oflerat Dcus, aique vestri curam gcral,
, ,' 7 4 8
disciplin cxperlcs evadalis, alquc binc
.
vos haereditate abdicet.

YERS. 9. Deinde palres quidem caruis noslrae ha ,

.

buimui eruditore$, et reverebamur eos : non mulio


magis obtemperabimus patri spiriluum, el mvemu$ ?
, .
*
Ex rebus eorum demonslrat rursus quod oporlcat
.
eos paticntes esse. Si enim cum carnales paircs
,
nos casligabant, non audebamus resilire, sed pu, * ,
dore suffundebamur, el paiienier suslinebamus
quaecunque nobis inferebant, quanto potius HUIJC
Deo nos castigante? Animadverle aulem : noti
; " , dixit, Quanto niagis sufferemus, sed, obicmperabi, ',
mus, ostendens quod sil contranUentis c( adver , .
,
, santis Deo, non sustinerc afflictionem. Palrem autem tpirituum, ?el donorum, vel incorporearura
, , ,
virlulum d i x i t , vel, quod roagis proprium esl, ani.
marum. Ad discrimen enim cariialium parcittum,
, .
spirilaale posuii. Porro addidit, et vivemut, ul sub, , .
monstret inubedienlem non vivcre : alienus cnim
, .
esl a Deo, qui esl vita.
01 .

YERS. 10. ilii quidem tempore paucorum die ' : ,
rum. Neque enim possunl omuino nos erudire, iia
. " , ,
ut perfectos reddant. Aut enim obitus pairis, vei
, actas proveclior, ?el durities filii instilulionem si , .
stit : at vero Dcus, uipote qui semper erudit, per
fectos eflicerc potest.
Secundum voluniatem *uam erudiebant nos. Noa
, .

* aulem omnino quod patri visum est, utile cst
.
eiiam filio : plerique enim lurpes etiam doccnl
n

artes.
,
Hicvero ad id quod ulile esl in recipiendo sancli
.

ficalionem ejus. Deus auiem ad comniodiiatcin no *
slram castigaiionem inducit, non u l quidqiam a
* , * nobis accipiat, verum ut imperlial nob.s polius
, , , .,
sanctitatem, boc est, puritatem suam, ut siiitus.
. "
inquit, nos capaces bonorum ejus. Disciplina igiiur
/.est participalio sanciilatis : nec impierito: convcr;
tilenim animam ad Deum sanctum, non sinens eaui
, ad humanum quiddam devolvi.
.
YERS. 11. Omnis autem disciplina in prauenli

quidem non vxdelur esse gaudii, sed maroris. Rur , .
, D sus a vulgari opinione, adhortalionis occasionem
- , ,
accepit, c l ait : Omnis duciplina, tain divina qtiam
, .
; ,
bumana, non videlur esse gaudii, $ed mcerom. Pul' . cbre aulem dicit : Videlur : non cnim vere cst
, ; '
moeroris ; quomodo enim proprie fnerit inoeroris,

cum sil )a?tiliae mater? Sed noslri respcctu, qui
, , .
segre ferimus disciplinam, Videtur, diclum esl.
Poslea vero fructum pacalum exercilalh per eam

reddil jusiiticB. Quid esl, pacalum ? Hoc est, turba

.

vacanlem, lavem, suavcm. Qui eaim contrietatur,

, ;
* , , ,
conturbalur : qui vero laclatur, Ixvorem quemdam
.
. - habut, ac tranquillitatem. 7 4 9 Fructus aulem ille
jusiiiiae est, ncmpe quod Deus, cum sit juslus, i a
, "

VariflB lectiones.
7 1

7 a

375

THEOPHYLACTI B U L G A R L E A R C l l I E P .

37*
n

hoc saeculo (urbalos illic refocillut. Observa autem, ,

quod exercilationcm vocel disciplinam, quippe qua . "

conforiet fideles, ac velul quosdnm athletas et ro- , ( ,
busiiores faciat. Quid igilur eam aversamini quae , .
;
animas veslras confirmal?

V E R S . 1 2 . Propterea reminas manus ac dissolula

genua erigite. Veluti ad pugiles quosdam et cerla- *
tores disserit. Ex Isaia auiem bunc sibt desuni- .
, ;
psil iocum, indicans per metapboram pracipuamm

, ?|
parlium, quod toli sint soluli animo. Manus enim
operaiionis, pedes vero motionis sunl syrobolum. . , <,
. ,
Mcerenlis Igiuir, impriniis aninue, inslrumcnta,
,
deinde et corporis ex consequenli sunl remissa.
.

,
V E R S . 1 3 . Etgressut
rectos facite pedibus veslris,
ul ne quod clauduin esl aberret, magis auiem - , . netur. Hic veluti ad cursores disserit, perinde ac ,
in superioribus dicluni osl : Per paiientiam cur- ' . ,

.
ramti8. Ait ergo, Gressus rectos facite. vero,
, esl vel vestigium rofae ciirrus, quod terrae imprimitur, vel locus currentium pedibus subjectus. ,
. " , . ,
Sint igiiur, inquil, oibilae, vel viae vestrse lasves,
, ,
planae el aeqtiales, boc esi, nibil asperum, vel trisle,

vci lhaequale sil in animabus vcslris: verum aequa , '
liter el plane el citra moerorem ctirrile, ut non
claudicantes, hoc est, natura pusillanimes, Judieo- , ,
,
rum in morcm : bujus odi enim gens esl Hebrea,
vel etiam claudicantcs circa fldem fuiurorum,
, .
adhuc oflendalis, aberrenlque pedcs veslri, hoc est,
omnino perversi fianl. Qui enioi naturali, ac q u
,
. ,
principio ci accbiit, puslllanimilale impcliilur, non
,
cobibens seipsum, sed dedens potius, clain iu de , ' , speralionis praecipilium onmino incidit, adco ut
^ inde vix revocari possil. Date aulem polius operatn,
.
xii quod in vobis claudum est, curetur : hoc est,
, ,
eliamsi baclcnus increduiiiaiis nonnibil babuislis,
corrlgile polius : ubinam enim esset in patienle ,
. ; "
incredulilas ? Anima.dverte autem qnomodo mani , fesie inducal pcBiiilenliam, atque istud observa
.
proplcr Novatianos.
. "
V E R S . 1 4 . Pacempersequiminicumomnibus.
Quod

supra dixit : Non deserenles collalionem nostram,

, , .
id nunc eliam agit, ad dilectiouem congrcgans:
,
iiec solum erga ainicos ac familiares, verum ctiam
crga hostes pacem habere ac sectari admonet. D .

Cttm omnibus enim, inquil, el Graecis, ct Judseis, , , , ,

et hostibus. Quantum enim, inquit, in vobis est, . " , , ,

cum omnibus hominibus pacem habele . Si bujus .

niodi proposilum babuei itis, non eritis pusillaniuies
, . "
in affllctione. Repula ctiam quod 750
dixil :
, ,
Persequimini, boc esl, pacem,etiam quae procul est,
, siudete comprebenderc, eam ad vos ipsos aitra.
bentes.
Et tanctbnomam. Hoc est, puriiaiem : si quidcm
.
,
,
innupius quispiam csi, virginiialem; si autem
r

75

" Rom. , 8.

* .

Variae lectioncs.
m.
.
7

377
EXPOSITIO 1 EPIST. AD HEBtUBOS. - CAP. X I I .
'
373
, matriraonio junctus esl, sobrielalem cuslodicns :
, '
noii quod nupliae sint sancliiidtio, sed quia san ' . , ,
.

clificationem a baplismate pariatn, per legitjmum

coitum, inviolatam servant. Ilonorabilc quippc
connubium, non auiem sancluin, sed sancliiicationis cuslos.
Sinequanemo videbit Dominum. Neqtie enim fornicatorcs, neque moecbi, neque molles, neque masculorum concubilores regnum Dei haerediiabunt " \
Ac Domiims in Evangelio : Beali, inquit, mundi
corde, quoniam ipsi Deum videbunt .
VERS. 1 5 . Consideranies ne quis desit gratiw Dci.
Perinde quasi longum iier cum niulto comiiata
emensi sinl, dicit : Videie ne quis rcmanserit.
Non enim boc qusero solum, ut vos accedaiis
sed alios cliain considereiis, buc est, visiiclis,
cognoscalis, perdiscalis ; quod est dc inlirmis :
et si vel unus tantummodo posterior fucrit, ne liunc
quidem neglcxcritis. Graiiam autcm Dei, fideni
dicit, el opliniam vit.c ralioneni, adcoque fuluta
bona. Haec cnim omnia sunl Dei gratiae.

.
, , , , .

, .

. ,
.
,
, ' ,
, , , \
, .
, \ ,
. ,
.
.
. "
^ . " ,
,
,
(5, , , ,
. " ^

Ne qna radix amaritudinis sttrsum gerininam

inlurbet. Hoc in Deulcronomio babetur. Est aulein
meiapbora a planlis sumpla. Quod vero alio \ A
loco scribil : Modicum fermenli totam massam fermenlat * : istud et bic dicit, Ne quis pravus ad
plurimum perniciem permiltalur, exscinde amaritudinis radicem, boc esl peccaii, ne germina proferal, boc est, ne alios tales facial. Quod aulem
amarum sit peccalum, imo vero nibil ipsoamaru , ,
- lentius, i i noverunl qui posl commissum flagiliitm
. " , , conscienlia macerantur. Observa autcin quod non
p dixerit radicem essc amaram, scd atnarittidinU
radicem : polest enim aniara radix fructus dulces
(,
proferre. Amarulenliae aulem radicem, boc est,
,
foniem, et causani, non est possibilc dukem pro .
forre fruclum.
.
El per illam inquinentur mulli. Segniorcs cuim,
, ^ cum iinpios vident, ad eoruin semulaiionem deveniunt, ipsorumque aniini inquinanlur. llaquc hu , .
jusmodi radices exscindanlur.
.
YERS. 1C. ISe quis fornicalor, aut profanus ut
, , ,
.
,

Esau, qui propler unam escam vendidil primitiva

.
, ', * ^ stia. boc dicil, quod Esau fornicalor fuoril,
,
. X I - sed bic sisle ad, Ne quis [ornicalor tn vobi* lit.
* ; , liinuit cniin tales apud cos quosdam fuisse, non
,
Umen eos vull palaai arguere, scd 751
>gno*
, . ' rantiam simulal, nt eiuendeniur. Deindc ab alio
, , - principio dic : Neque profanus ut Esau, boc esi,
, , gastrimargus, helluo, vorax, inundanus, spirilualia
profanans et conculcans. Dalum enim a Dco
.
, . bonorem primogcniiurae vendidil, idquc pro una
esca. llaec vero esi profanatio, couiemplus
, .
niniirum divinarum rerum. Hic ipsis ostendit
(,

w r

M #

/ T

I Cor. iv, 9, 10.

Matlb. v, 8.

(5 .

9%

Cal. v, 9.

379

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCUISP.

380

quanlu:n malum sit segnities : ncmpe, quoJ prioiv , ,

^ .
pusillanimis rcddilus, nequc adversus cibi cupidiiatcm rcsisleus, poslcrior faclus est.

VEBS. 1 7 . ISoviilis enim, quod et poslea cupiens

, *
'hareditare benedictionem, reprobaiut sil. Itrpro
baius est a patre dicenle ei : Si ipsum domhium
, ,
tuum (ec% tibi vero qtiid faciam,fili *? Quidani au-
; , ,
tem, reprobaius esl Deo, dixerunt. Primum igilur
a Deo reprobatus esl. Deus enim in causa fuil cur
. ,
deceptus Isaac Jacobo benedixerit. (Juod vero
. , posihac cum benediclionem quaererei, rejectus sit,
.
de palre esl intelligeiidum , vcl tum eiiaui ab ulris ,
quc : planum est cnim, quod et pater secundutn
, * '
Deum ipsum reprobarit.
.
Non enim invenil pccnilenlice locum, quanquam
,
cum lacrymis inquitii&et eam (). Numquid igilur . "
rejicil liic pccuitentiam Paulus ? Haudquaquam.
; .
Q iomodo igitur dicil quod poenilentiae locuin non
, ,
iuvcneiit, etiamsi cutn lacryniis eam inquisierit ? ;
Priuium igiiur boc accipe, quod pcr, eam, non , , , ,
pacnitentiam oponeat intelligerc, sed benedictio- * ,

nem. Ponilur auieni pcr parcnibesin, Pceniteniia

* . " enim locum non invenil. Deinde ct poenitentiam
, .
q u T s i v i i quidem, non tamen ut oporlet. Quomodo

cnitii poeniteniiae esl dicere, Appropinquent diet

,

luctus patris mei, et occidam fratrem meum ? Ilaque ;
" ,
propier boc non invenil pocnilenliam, quia non u l , .
oporluil eain quaesivil. Etiamsi enim lacrymas ba- , ,
berel, non fnere tamen poenilenliae lacrymae, sed
, *
invidiae el amarulenti?e ejus, qui non sustinerel, Q . "
neque reprobaiionem
Hbenter ampleclcretur.
, , .
Quemadmodum neque nioeror Caini, poenitenii.c ir.oe" , ,
rorcrat, sed invidiae, el indieavil eliam c&des frauis ,
caiudcm. Aut ighur boc est quod dixi, aul quod
*
sapienlissime Paulus eos qut noudum ex< iderunt,
,
pertcrrefacit, inquieus magnis peccalis non esse re- , . "
licliitn poeiwtentiae locuin , ex industria hoc fac ens, , ,
ut per melum conservel eos ne cadanl. Cum vero
, ,
iionnullos cecidisse c^nspexerit, iterum eosrevocat,
, .
ut Qon desperent: quemadmodum ad Galalas : Filioli
,
mei, inquil, quos iterum parlurio, donec formetur in
' ,
vobis Cliritfus . Non igitur rejicit hic poenileiiliam
.
Paulus, scd munil eos qui ex HebraJs credidcrant,
u l non cadant.

YEIIS. 18. Nvti enim accessitlis ad montem iracta- D
, , ,
6i/em, 752
acceu&um igvem, et turbinem, et caligi-
nem, el procellam, et luba: sonum. Ob ocuios pouil, , .
f os majoribus essc obnoxios malis si non suslinue ,

1 9

6 e

e t

* Gen , 57. Galal. , 19.

Varire lectiones.

NolaB.
() Si poenilontia in nobis ipsis sila osl eo )iodo
quo Deum placaimts, et cujus gralta nobis reniiltuntnr peccata, qiif iieri polesi u l eam quis ctim
lacrymis inquirai, nec invenial ? Esau igiiur non
auam poenitenliam quaesivii, sed palris sui Isaac.
QuiTHvit cniin benediclioneui primogenili quam
fraudulcnter prxripiterat Jacob (ita volcnle Deo);
scd ipsam a palic impctrare non potuit quaiiquam

ciim laciymis cum obsecr&saet. Isaac igilur nocnilere beucdictionis daia. Jacob. Bencdixi eum, inqnil, el erit ille bencdictus. Non f.st
ergo aliicr exponendns bic locus, quia po?.nitemia
scmper impeiral a Dco veuiani, modo vera s i t ;
nisi ubi a Dco ipso aliler certo deGnitum sit, ut in
Pbaraouc. 1 A T I N U S L A T I W I U S .

381

EXPOSITIO I N EPIST. AD HEBR^OS. - CAP. X I L

332

, ol . \ rint, sed diffidanl eiqui promisii, quam qui Veteris

. '
Testamenti lempore vixerint. Expwidc vero qua
,
raiione comparationem faciat. Posteaquam ostendit
,
excellcnliam Novi Testamenlt supra Vetus mullis
, , nominibus, uli notum est, nunc rcs magnas el
\ , admirandas a priscis illis geslas proponil, nempe
. , ,
qua3 in monlc Siiia conligerunl, atqtie ostendit
. ea csse exigua, nec habere ralionem vcl pondus
\ , qno Novo ada?quari queanl. Ulic cnim mullae eraut
, , .
rcrum imagines in terrorem pucrilis istius populi.
, Ignis enim additus eet, ul significaretnr puniiio
. , quam illalurus crallegislalor, et ut tremendiis pro , , tinus viderelur. Turbo et caligo eignificabant ad .
umbrationem Veteris Iuslrumenli. Si enim figura
. , ,
esscl Velus illud, perspicuuro csl quod donec
. ^
adveniasel veritas, obscuri sane lypi exsliterunl,
, . cum non cognosceretur quidnain significarenl. I n , .
visibile autem Dci indicabatur per baec. Caigo
.
I n i m , inquit, $ub pedibu* ejus. Procdla aulem Hebracos, utpoie socordes, ad atientionem excitatit. Tubx aulem, vcluli praesente rege. Id eDim ei n
secundo Cbrisli adventu aderil.
V E R S . 1 9 . Et nocetn verborum, quam qui audier
,
ol
runt excutovtrunl te ne m fieret verbum. Deus cnim

.
audiebalur Soqui, ut aucloritas legislanoni conci .
lieiur, neque existimenl Mosis esse verba. Oinnino
, .
aulem Dei vox terribilis orat, Mosis vcro cxilis.
,
Uude recusabanl illi Dcum, dicenlcs Mosi : Lo . ,
, - quere tu ad nos, $t ne loqualur nobii Deu$ .
.
.

V I R S . 20. Non enim portabanl quod

dicebalxn.
"
Hoc est, quod a Deo dicebalur, non poiuerunC
, . " auribus suis ferre, adeo terribile nrai. Proinde ipsi
otv , C f runt in causa cur Deus per carnem appai-unrit.
.
ul possent cum capere.
,
.
V E R S . 2 1 . El bestia tetigeril
montemjapidabitur.
.

Et ila lerribile erat quod tidebalur. Per boc quoqtie

. * Novi Testamenli excellenliam iudicat. Velus eiiim,
, , eisi nibil adeo magnum baberet ac Novum, lcrribile
,
erat, neque bclluam monlem aitingere licebai, boc
. cst, jumenlum aliquod eorum quae populus babebat.
, , - Novum autem omnia perfecla babcns, nihil terrilicum prae se ferl, sed omnia blanda.
, .
V E R S . 2 2 . Moses dixii:
Exlerrilui $um et Ireme

.
bundus. Si Moses autem qui caliginem eral ia
gressus, adeo magnus el mirificus, meiu ita pcr, ;
culsus est, quanto magis popuius ?
\\ .
, ^ Sed acces&isiit. l l l i non accesserunl, sed p n x u l
stelentnl: vos vcro accessislis. Viden* excellen * liam ?
. ;
753
monlem Sion, ei civiialem Dei viventis,

Jerusatem ccelestem. Pro Siua babemus Siun inon.

, tein spirilualem, el urbem spiritualem /erusalem,
,
boc est, ipsuui coelum, non soliludinem, illurum
, , .
instar.
Et ad innumerum angelorum conventum. Pro
'
.

e i

UC

Exod. xx, 18.

VariflB l e c l i o n e s .
m.

383

3U

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

populo, inquit, babemus nos angeloruni myriadas,

adeoque pro pavore gaudium : lioc euim per, Contcntum, significatur. Ubi enim panegyris, ibi cst
fcetitia. Panegyris igltur ista in ntyriadibus angelorum consislit.

, \ <
6 , , \.
" , . *

V E R S . 23. El ad Ecclesiam pnmogenxiorum qui

tonscripli sunt in coelis. Primogenkos appellat fideles, oonsecratos Deo ac sanclificalos, quorum notuina snnl in librovilse, perinde ac Dominus eiiam
discipulis dicebai: Veslra autem nomina $cripla
sunl in coelis . Quoniam vero Deus esl rommuliis omnium Paler, oiunes quidem bomincs sunt
filii ejus communiler : borum vero primog<tiili sttnt
ii lelcs, adcoque digni adoplione filioruui, quae est
secundum proposilum. Vel siniplieiier omnes quidein credentes, filii sunt; priniogeniii aulem, qui
Doo bcne placenl, et in verbo viiaeque convcrsatione legalionibus apud Deuin dignati sunl.

. ,
, ,
,
.
,
, ,

. "
,

e T

, .

.
. , ,
. .
,
, ,
*
, .
,

.
.
,
El ad spirilus juttorum perfectorum, Hoc est, ad
animas eorum qui clari et perfecti visi sunt apud
Dcum, per fidem videlicet, uli demonslravil : qui- ^ , , , ^
bus etiaro adjungendi eslis, si modo illos fueritis
.
imitaii.

.
V E R S . 24. Ac Tettamenti Novi mediatorem Jesum.

.
Non servum Mosen adiislis, sed Jesuni Doniinum
nostrum.
.
.
Et sanguinem a$per$ioni$. Hoc est, purificationis.
Sanguis enim Cbrisii conepersus super nos, purga- ^ * , .
vit nos et sanciificavit.

Etjudicem Deum omnium. Hic quoque perterrefacil eos. Omniuin enim, non Judaeornra lanlum,
caHerum et Gdclium judex esl. Illum ergo limeie.
Oslendii aitlera quoinodo illi vetcribus excellenliorcs sunl, stquidem illl ne nuda quidem vcrba sus*
tinebant, neque niouti quidem appropinquarc
audebaut : vos autem ipsum judicem adiistis, id
cU, Christum. Paier enim non judicat quemquam,
$ed judicium onme dedit Filio .

*.
Melius loquenlem, quam Abel. Sanguis igitur
" ; . , ,
Abelis locutus esl? Omnino. Vox cnim, inquit, $an . " guinh fratrit sai clamal ad me . Vcl quod supra
) ,
diclum est, loquitur nunc, cum celcbratur cl de . '^ cantatur apud omnes mortalcs. A l Cbrislisanguis
,
splendidiorem vocem edit ct significanliorem, et
clariorem, per res ipsas clamans, quod omnos D , .
,
saiiclificavil. Qtiin el alias loquitur : ubi invcncrit
, .
iuentem sinceram, excital eam, el facil 7 5 4 1 '

.
Spirilus enim loquilur gemitibtts inenarrabilibus .
, ", Divu* aulem Cyrillus sic intellexit, quod sauguis Abelis clamaveril advcrsus occisorcm : Cbri- ,
.
sti aulem sanguis pro nobis loquilur ad Patrem
suum.


V E R S . 25.
Videte ne recusetis ioquenlem. Eo
, quod non creditis ejus proiuissionibus, sed dcspe, 0 (

T 0

8 1

Joan. , 22.

Luc. x, 22.

Gcn. , 10.

7 0

Rom. , 26.

VarifiB lecliones.
, !

' .

385

EXPOSITJO I N EPIST. AD H E B R J E O S . CAP. X I I .

386

. , ; - ralis. Quis autem est qui loquitur, nisi Christus?

, .

Quod si sanguis ejus loquilur, inullo polius ipse

vivit.
- ,
Si enim illi non effugerunl, recusanles eum quisu
.
; - per terram ioquebatur. Quid non eflugerunl ? Sup*;, . ,
plicium, perniciem. Per euin autem qui super ler , \ , *
ram oraculum reddebal, Mosen intelligii, vcl Deum,
, \
qui e ccelis quidem descemlcbal, super lerram la. ,
inen oraculum edebat per Moscn. In monle naraque
, , .
Sina , hoc esi, loculus est, disseruil,
ordinavit.

, cl "
Multo potius fioi, qui de CCBUS loquentem nobis
.
'
averlimus. Huc csl, Cbriblum e ccelis loqucniem,
* id esl, qui post assumplionem suam, legem nobis
3 .
dedit pcr Spiriluui. Non aulciii vclulialius sitnunc,
, , alius vero iiinc , boc d i x i t , sed modus legUlaliunis diflen. Tum enim super terram agens, ei rcs
' .
ordinans, legem sancivit : nunc vero in coelum as ,
sumptus, nli dictum est. Proinde lerribiiior esset.
, . "
Quod enim baud alius fuerit iiinc, alius vero nunc,
. , ,
audi bunc ipsinu in sequentibus.

.
V E R S . 2 6 . Cujus vox terram lunc nxovil. Animad
.

verlis euin tuni quoque fuisse qui loqucrelur, qui

, '
h(die e coclis nobis rcsponsa edii. Vox cnim

ejus (um legislalionis lempore lerram concus , .
sit.
\'

.:

Nunc autem promitit dicens: Adhue semel ego

, ,
.
conculio non solum terram, sed et coelum. Duos
^
motus fuisse ex Smplura tcnemus. Prior eral, cum
*
in oionte Sina lex sanciretur. Terra enim, inquit
, , ' C David, mota esl .
Alter, ciiin in carnem Cbrislns
venissct. Mota esl cnim, inqiiit, uuiversa
Jeruta * . , ,
lem
: el, Conculienlur idola manufacta jEgypli

' ,

.
,
C O I M ussa sunl cnim, boc csl, a slaiione sua sublata

sunl, ne suos fallaul cultores, ac dejcctuin est ro, .
bur ipsorum. Quod ergo ail, Adhue lemel, lcrliaui
, , ,
concussioneiii significal, quac post secuudam osl
: ,
eventuia : vel eam, quae in inundi consunimatione
,
fulura csi, innovationem, quando cuncla imiiiu, tabuulur, a corrupiibililate ad iiicorruplioneni
. .
alleranda. Aggaei aotem propbciae boc dictum
cst.
, ,

V E R S . 2 7 . Quod autem, Adhvc temel, dicit,

decla, .
,
ral mobilium iranslaiionem, tanquam faclorum. Hoc
,
esl, corruptibilis crealurac iraiisimilaiionein, cui
, , , - t u r a est ut moveatur, ut qua facta sit, id esl,
^ , ;
principiuin acceperit essentix, ac necessario eliam
. , ,
finein babeai. Omne enim 755 Q
i ^ l u m est,
, .
exordiuui babuit : unde quatenus ad naiuram ejus
,
auincl, fluem eliain babiiuruin esl. Nam angeli se : . cuudum naturam quidem non carenl Gne, quando.
qu dera ne principio quidem carent: gratia auiem
8 3

7 e

8 8

n a

n o d

"

1 1

Psal. LXXV, 9.

8 3

. .

7 1

8 4

Maltb. , .

. . .

7 8

8 5

divina, quod fine careanl, sintque immorlales, acccoerunt.

Ut maneant ea qucc sunl immobilia. Hoc est, fu-

ha. xix, \ .
Variae lccliones.
.

3 c

fl

THEOPHYLACTI BULGAIUJB ARCHIEP.

38S

mra bona. Cum coim mutaia fuerinl

ba?c corru- .
,
, * ttiunt et inconcussa, nulli seu translaiioni 6eu per
.
uiutalioiti obnoxia.

,
Y E R S . 2 8 . ltaque regnum immobile tu*c\pkntt*

*
.

,
,

habeamus gratiam. Quandoquidem, inquil, lalibus

ornandi simus bonis, iinmutabilibus scilicct et i n

concussis, ac tale tanlumque regnuiii accipieinus,

binc jam arrbam ejus smuenies, spiriiualia cbari,
, ,
smala, habeamus giatiam : boc est, non dolea,
*
mus,
neque decidamus aninio, sed gratias

.
agamus ei qui talia cum dedii, tum dalurus

plibilia, omnia lura juslis evenlura incorruplibilia

esi.
.,

Per quam servimus, placentes Deo. Per quam ,

.

gratiaruin aciionein scilicet. Si euim grati fueriinus, tum Deo ila insei vimus, nl bene ei placea* * , .
^
mus, ac veluli scienles qualem Dominum habea
, .
mus. Nisi euim et pro tranquillilata ei pro

('
alfliclionibus grali sumus, ncque eum ila coliuius,

), ;
ul ei gratum sit. Quis enim servus, qui muiiiiuret
\ ,
adversus dominum (inurinural cnim, qui ei prout
, .
\
decel, non scrvil) graluin bero exliibrt niinisie

'

.
rinm? Propierea el bic ipsc alio iu luco dicit, iVoliie murmurare ; el ilerum : Oinnia faciie sine murmuraiionibus . Israelit vero in deseilo cecidernnl, u l murmuralores.

.
Cum reverenlia ei religione. Hoc est, nihil inipu , ,
dens loquamur, nihil inverecundum, sed vol babitus exlernus vcrccundiam babeal erga bomines,
, \
ct religionem erga Dcum.
.
V E R S . 2 9 . EtenimDeus nosierignis eonsumens est. Q
.
Quoniam Veleris Tcsiamenli res terribiles fuisse
,
oslendit, Novi vcro nibil hujusinodi babere; ne
illarum inansucludinem despicatui babeant, ait :
, Cum reverenlia et religione gralias agamus Deo.

.
Anima cniin quae in aflliclionibus desperat, pudo . "
rem abjicil. Yel quia seivitus nostra cum reveren
tia ct religione fleri solel. Nam Deus noster ignis
. ,
esl, ac oportet religiosos essc noa, ne veluli con ; ,
leinpiores ac negligentes consumamur. fteveren . , ,
te$ cuiin, inquit, facile filios Israel.
Porro istud
. coiisolalioncm eis p r x b e l , siquldem ejusmodi ba , ,
beamus Deuin, qui possil adversarios noslros con .
suincre.
7 V

7 f

87

756 CAPUT xm.

. 1.
Charilas (ralernitalis maneat. Hozpi-
.
talitatis nc oblivncamim. Non dixii, Comparaic
.
, frainun cbarilatem et bospitaliiaiem : babebanl
,
enim bas, ut videtur ; vcrum, quia ob frequentes
*
aiflictiones periculuin erat ue circa bas virtuies
^ , ,
flaccesccrent, Charitas, inquil, fraterna maneat, , ,
slabilis consislal, ue einalis eam effugere vos. Ac
. , ,
hospilalitatis, iuquii, ne obliviscamini. Tanquam
.
,
enim spoliaii essent facullalibus euie, fortasse
. "
parcius se gcrebant. Vcl in futruin eos DIU.
nii.
YERS. 1, 2 .

88

1 Cor. , 10.

7 8

Pbilipp. , 14.
V a r i lecliones.

8 8

, ' : m. Gratiam :
enm,
lioc est ju$lorum [elicHat, (Ctcrnum
eit ac infinUum.
. - .

hcgnum

8 7

8 8

EXPOSITIO J N E P I S T . A D H E B R J E O S . -

-
. ,
, ,
' ;
. , ", '
, ,

, , .

CAP. XILi.

Per hanc enm latuerunt quidam angelii

399
ho$piih

receptis. Adeo praclara res est bospilaliias, ac

quosvis simpliriier sttscipore, nec curiose de qua
quispiam familia sil explorare, u l el Abrabamo el
Lot ea fuit occasio ut angelos exceperinl hospitio.
Latuerunt aulem, esi pro, Nesciverunl eos angelos
esse, quos bospiiio receper;ut, attamen amanler et honorin<6 cos liaclamnt. Quae res magnos cos facit. Nam si scivissent, nihil magni feeissent.

,
.
\, ,
.
,
)
. ,
, . , ^
,
, , \ , / .
,
.
" .
,
,
. ,
, ' . "
, .
, *
, ' * *
. - Q
. ,
.
raalrimonium ealumniantur. Ecce etiim bonorabile
servet.

Y E R S . 3 . Memenlole vinctorum,
tanquam simut
vincti. Qiii t-nim alicui alligalus cst, eliainsi oblivisci velil, baud potcst.
Affliclorum, tanquam et ipsi in corpore moranles.
Aflliciorum, vel carcere, vel fame, vel alia quap-aui
cahmiiaie. Qui enim gecum repuial, 66 veslilu
essc corpore iisdem affliclionibus obnoxio, illos
defcndcl, tuin quod condolescai, lum quod meiuai,
ne ui ipse in similia mala incidere permilUtur propler inbuinanitatcm suaiu.
V E R S . 4 . Uonorabile connubium in omnibus, et
Ihorug immaculalug. Expende quanla sil ei ralio
lcmperanlise et conlinenlbn. Nam supra sanciimoniae mentionem faciens, de bac dicebai, ac rursus
post baec de fornicatoribus et moetbis dicel. Jn
omnibui igitur: non in solis proveclioris aeiaiis lioroinibus, in juveuibus auiem non item, verum in
omnibus. Vel omnibus modis ac omni lempore :
non in afflictione quidem, in iranquillitate autem
non item : non in bac quideni parle pretiosum et
bonoralum, in illa vero secus; sed toium peromnia preliosum s i l . Hic pudefiunl baerelici, qui
dicilur, eo quod in leiuperantia hominem cou-

.

. , , !.
. ,
.

Fornicaiores autem et mcecbos judicabit Detts*

Uic eiiain cmn adjuncta mulla, fornicaiionis cst
probibitlo. Judicabit enim Deus, boc esl, condemnabil. Nec iuitneriio : si enim niatrimonium 757
csl pertnissunt, fomicalor el mcecbus merilo puiiiiintur.
V E R S . 5 . Sint
mores *ine av2*itia. Non dixit,
Nibil possidealis; sed, Si babueritis facultates, ne
redigamiiti in earum serviiutcm, scd libcrc eas

"
. , \ , , ,
' , , / jy babelc, u l si quando conlingat vos eas auiiltere,
non aegro animo feratis: quod et snpra d i x i i :
,

Rapinam pos$e$sionum veslrarum cum lcetiiia exce .

,
pistig. Deinde quia baud pauci poslquaiu res suas
, amiserini, eas recuperare moliuntur, prxtexiu
, ,
elcemosynae in alios conferendae, dicit: Sinl mores

.
sine avaritia. Propterea etiam infert:
Contenti prceseniibus. Ostendil qaeroadmoduro

.

ab avarilia alieni csse possimus, neinpe, si con . ,
tenli simus pracsenlibus, si nibil pmeter usum el

neccssitalem inquiraunis. Qui enim plura quam
. , ,
babol quaeril, planum est eum avarum esse.
.
Jpse enim dixii; Non te deseram, neque te dcre ,
VariflD lecliones.
.

392
THEOPHYLACTI B LGARIiE ARCHIEP.
; *
linquam
Quia vcrislmile erai uoniiullos diclu- ^ .
3 ;
ros : At quid faciemus, si ncccssaria nobis noa

, .
suppelant? Hoc, inquit, nullo wodo iieri potest.
,
.
Deus enim per Isaiam d i c i l : Ncn U deseram,

\
iieque quidquam nientilur. Sed ct illos ipsos
Judaeos verisiinileerai dicere : quibus prtfsenti- , ;
, .
bus conlenli erimus? Nos facultalibus uosiris

; , ,
spoliati sumus, el niltil nobis superesl. Dicil igiiur,
:0.
,

Poteslis iis quae supcrsunl, quantumvis pauca

.
fucriul, conleuli esse: Deus cnim d i x i l : Non
,
deseram, boc est, non le omittam. Ac ciiamsi

Aposlolus foi lasse dc rebus ncccssariis accoperit,
.
lu vero de omni negotio accipies boc Dei d i o
luni.
" ^
'
VERS. 6 . Ul confidentes dicamus: Dominus mihi
,

adjutor, non timebo quid [acial mihi homo. Quan. ,
doquidcin baec Deus d i x i l , cerla oniuino sunl.
Deinceps igilni confidenler dicacnus, quod diiipien- ;. , les bona nostra, nos in angusiias non proiru- , .
]

391

dent.
VERS. 7. Memenlote prapotilorum ve&lrorum, qui
luculi sunl vobis verbum Dei. Ad boc Tbessalonicenscs quoque adborlabalur, ul eos abundantius
boiture aflkerent. Ac qucniadniudum illi verbum
iinpertiuni, sic i l l i , si ficii possit. succurranl eis
in exlcrnis corporis necessitaiibus. Hoc enim
iiinuit per, Memenlote. Yel ad imitaiioncni eonirn
istos excital.
Quorum intuentes exitum conversationis, imitamini fidem. Hoc est, exaciius consideranles. Ac
queiuadmodum discipuli pictoris ad primum
exemplar, sic el vos nunquam non dcfigenles
oculos ad exilum, boc esl, ad finem ipsorum conversationis, id est, moruin et viiae, quod bonum
finem nacta sit, imiiamini ipsoium fidem. Ex Qde
enini viia pura nascitur. Si enitn fuluris fldem
758
adbiberent, sed dubitarent, conversationem irreprebensibilem non oslendissenl. Rursus
auteiu pusillanimitatem eorum cural; vel fidem
dogmalum dicit. Infeil i g i l u r :
V E R S . 8. Jesus Christus heri et hodie idem, el in
$(ecula. Noiinulli eniin uti videtur, exstilerunt
iidem adulteranles, et diccnlcs : Alius veniet,
quem hodie usquc exspectant Judsei. A i l igilur:
Idem est Chrislus heri, id est, omni praeterilo
lempore, el hodie, boc est, prasenli tempore, etin
sacula,
futtira scilicel, adeoque iniinila, nec
veniel alius. Ne errelis igilur. V e l : Quemadmodum
piajpusilos veslros non deseruit, sed in omnibus
adjuvil eos, bunc ad modum ct vobis auxiliabitur. Idem cnim esl.
n

VERS. 9 . Doctrinis variis et pcregrinis ne cireuwfcramim. Variis, id est, nunc bis, nunc illis,
ei aliquando ab islis, aliquando ab illis. Pr&lerea,
, e

Jos.

,
.
,
. , ,
. ,
.

.
Qv
, .
, .
,
,
, ,
, .
.
, ,
.
.

r

,
. ,
, ,
" ,
. ,
, ,

, , ,
, ,
. .
, '
, ,
.

.
, , *
, .

5.

V a r i lectiones.
? 1

EXPOSiTK) EPI3T. AD H E B R J E O S . rr CAP. \Ul.

8S*

, * peregriwi, a rccta doclrina ohnirara. Pofesl pgim

^ t i . " *.,
yaria esse doctriiija, qu$ taraep non sit pcj-egripa,
, , * ac propierea ne rcjicienda quidpni. (juaitfo ajjt^m
ej. yariae Cpexinl, Ivoc esi, til ab boe illud jlpcea : , , ) )., $
^}. ' ,
tur, ej, aj) illo ajiud : et peregj-ipae, hoc c$t, ajicpae
. " , ,
\
9 verilaie, IJMII pec*ssuin esi ut praecaveamus
, 0(.;
HQbis. Veriias enini simplex esl, et ad u#um
.
rcspicit. flbserva autem, CirciLmferaipini, cpu de
quibusdam Jevjbus, qi fapl,e lyjc illuc pircj)mfeWiilur
,
tfonam i*< enim gralia siabilirj cor, nsm fiscit,
,

</K# noii profreruni amblfliaibs in
sunt
. .
peregrintp doctrinie. JLatenler eniin larpUjma qui
>
Judaicam observaiioaem l i b o u i m Uilrpduebant.
. ^ , * f ^ ,
Ait i g i l u r , Graiit, hox esj, lide, slabiliri jio$ ppor ' , , lei, ac ccrtos reddj, quod iu'hil sU tinmj}#duni,
,
$ed omjjia credenti $unt munda. Fide igiltif, non
. ,
ciborjim ofcservajippe opu *st. In cilds epjpp obaro . ,
bulantcs. bpc est, m c^orum ob$erratiQ# yeraan,
Jes semper, a^ims suaenibjl commo4aruii|, fluippe
:, ; ,
quia cxtra ficUsm, ipsique legi ijiulilj i^Cfyienles.
, AdhgEjs, quid epioluin^pli babebant, ipqiiit, er*
. , 4 5
fiborum obgcrvaiipne_, quapdoquidem au^o polluii
, . ? |fi?po^t
^uerint, ut ne participes qnjdew fisjc ooiucrint
;
sacrifKiorum ?
V E R S . 10. Ilflbjnm
aliarM, de non habent
"
edeiifii potsslqlem, qm Ipbtrnqculo urviunt. Post( .

qua:ii dixera^ nqn esse ob^ervandos cibos, ne

? ; ? ,
videaniur nostra <)espica|ui babenda, quod obser $ vatipne carcanl: Nos, ijnquit, obscrvaliQnem
* , , ?
, ' o0)t > , ' C babemus, verum haud eam quae sit in biijusmpdi
cibi^, sed super allari, sive incruenta l|o$lia vivi , /
iici coiporjs. IJujus enim ut shjf. pa^nir.ipps, ne
.
poiiiilicibiis quidem legalibqe pennittjtur, tap^i^ , ay
pet* dtim tabernaculo iqserviyni, boc 7^9
eat,
, , ^ , legalibus umbris et liguria quae iranseuni ac flis, , ,
solvuntur, taie quiddam eniin tabernaculurq erat,
,
YCI mundo buic, perinde ac legaliuro eacriijpiorum
| *?, ^ ^
v u l p s , utpote indignum, Jiaud eral pariiccps.
v

Qr

" ,

aui .
&

tiv
, .
ftap' / , ^
x a i , , ] af. ,


$ $ .
. "
,
" ^^, *
, ?
p i v "
, $
. 9

YERS. 11-42. Quornm epim ammaliutn tpnguit

infertur propeccato in Sanda per poitfificem, hqrum
corpora cremantyr casira. Prppier qxiofl et
Je$u$ ut sanctifiparet per suum sangyinem popxiiurn,
9

fxtra pprtam pptsui est. Pemonslral, ea quae praecl,arja aj>ud Judacos fucrunt, rcrum postraruin
Dguras xsijli8se: nu)lius asserens preiii fitisse ca
sacra, quorum non pplucril esse cpnsors popnlus.
At noslri acrificii ne le^ia quidem pontiGccs ponsortes esse pos$uni: eiquidem nosiri sj^cri HLE
obla^iunes lypus erant. JJi enim eorum f)qinialiuin
quae pro populj pecicaiii oflerebaniur sanguincut
quidem iniufil in gancta Poniifex, coppora vero
extra caslra crcmabanlur ; bunc ad inpduiu Clirisius pro peccaiis pasaus, sangqinem quident
suu-ii if) Sapcta inlulit Patri t a n ^ a m Pontifex,
porpps auicui palo allixuni psf. c ^ l i ^ caslra. Memo*

Yaf\p lcptippe?.
.

* .

PATAUL. GR.

cx^y.

1 1

" i n .
13

395

T H E O P I I T L A C T I B U L G A R L E ARCHIEP.

396

riam ilnqne itKus sacrilicii pcriicicnlcs imstri *'; iy/jzf :,

* , liliccs, sai.guinem Domini in noslra sancla ct ad
', . : allarc, lanquani in cocltim feruiu. Hane ob rem

Iflgis ponlificibus non licot ex hoc allari cdere,
, ,
lanquain alienigcnis, et qui supra tntHtduui liunc
.
noii sapianl: nos aulem sccus.

V E R S . 1 3 . Exeamus igitur
ad ettm extra castra,
,
. '
impropcrium ejus portantes. Quia extra porlam
,
Clnishis passus est, egrediamur ct nos :>d ipstun
, ,
exlra porlam, hoc esl, exlra inundum, improperium
^ ,
ejus ferentes, boc est, eadem < wm ipso patienies. ,
Ipse insiar condemnati ac Intronis , cruci csi . -
* *
allixus foris : nos iiaque e nmtrdo ejusiue rebus

splendidis exire non pudeal, etiamsi ignominia boc
, . videalur. Ilurstis autem eos adborlatur ea ferre
quae a Jud&is inferunltir ipsis, sive injuriiC, eive , , .
rapiruc fueriut.
- ,
Y E R S . 1 4 . Non enim habemut hic manentem civi.

tntem, sed [uturam inquhimut. Coiiiirmal bic
, , .
necctsarium csse ut egrediamur exlra portam, boc
,
t'8i inundum. Non habemus enim participationcm
. ,
nliquain in boc mundo, quandoquldem nequo
,
maiicat. Debemus igilur fugere extra hunc, el ad
.
ftiluram urbem accurrere, boc est ad coelum.
**

*
V E R U . 15.
Per ipgum igitur offeramus hosliam
, ,

taudis semper Deo, id est, (ructus labiorum confi . * ,

tetitium nomini ejus. Per ipsum ccti pcr Pontiiicem
* . ,
scciindtim carnem, offerimus Pairi bosliain laudis,
, , . .boc csl graliarum actionem. Gralias enim agimus
,
P.iiri, quia Filium suum dederil pro sancliGcalionc nostra: boc aulem proptcr infirmos. Mam C . .
,
quod Filii sil 760 gratia, planum cst ex e.o quud
,
eil a-qualis ei cum Palrc bonos. Ut enim omnes, . , ,
inquil, Filhim honorent, quemadmodum liouoront .
, , Patrein. Ista igilur graliarum aclio, frucius cst
Fabiorutn coniUeiilium, lioc est, laudaiitiuiu nomen - . "
:fjiis. Itaque neque hujus sacrilicii possunl esse

parlicipes legis ponlilices. Non possunl enim gra
, & ,
lias ageie pro sanguine Cbrisli, qui uon omnino
. " *!>
pcr ipsum sanctificali sunl, eo quod penuaueant in
! ,
intrcdulilaie. Aiiimadverle aulein, qut rursus eoe
ad graliartun aciionein iinpcllal, ul neque niurinu- , (9$
.
rent, neque asperum quiddain ac lemerarium
loquantur prae pusillanimiiaie aut desperatione.

V E R S . 1 0 . Beneftcenlia! vero ei
commumcaliomt ^
. ,
nolite oblivi&ci. Ubi stintii qui pralexcnles egesla ; ,
lem, ejus nominc nibil imperiire volunl? Audiani
bic, quod pauperriiiK>s, nempe quibus facullales
.
direpluc eiani, adbortelur Pauius ne elceiiiosyuai
, * ;:.
obliviscantur. Hanc aulem
couimunicalioiieui
noininal; quam vero obcausam, saepc dixintus.

.
Talibut enim hosliis promerelur Deus. Graiiarum
::1 .
actionis, et beaeficeniiae. Qui cniin graius est,
, ,
planum est eum ad impertiendum propcii6Uiu
.
esse, ut qui sciat quantis bonis sit donalus.

.
V E R S . 1 7 . Obedile prapositis
restris. Episcopos
.
bic inlelligit. Cum aulein prius eos laudibus
, ;
evox4sset, fideles eos appellando, ac dignos quos
:., .
imttareiilur i i qui eos contcmplarculur, el ob ocu-

397

E X P 0 S I T I O I N E P I S T . AD H K B R J E O S . -

CAP. X I I I .

398

; , ; los ponerenl, tunc infcrt: Ohedile.Quid ergo ?numquid onmi magislralui oblemperaiidum cst, licet
; , ; ,
inalus fneril? Qtiomodo dicis, mufas ? Si circa
, .
fidcm, fugc cum, etiamsi angejus dt* ccelo fuerif.
6 , .
Si aulcm in moribus m:ilus sit, cbjeiupera ci.
& * &'
Onmia enim quacunque dlxerint vobis ui facitvis,
.
Jqcite : secundum aulem opera eorum nolite ( .
Pe iis auiein qui circa fidem sunt corrnpli, a i i :
.
; "
,
Dpctrinis varjis et peregrinis nolile circumagi. ^Quid

ita? Nqm malc agcns, band aliis consulct ut nialc
vivani. Nam ei ipse lalia perpc(rans, rubore
.,
suflunditur; quod vel iude liqu< 1, quia copalur
.
onini ralione occullare quod pcrpctrai. Qui ycrp in
;iide pcrversus fueril, populo etiam suam opiniojieni proroulgare cupil.

El iubjaeete eis. Inienaam hic obedirn.iaa} per

&. ,
verbum, , indical, adco ut etfam Uippe) , , * ,
ribus $ei viamus iis, si res exigit.
.
9

11

,
.
.
, ,. ,
,
j&oovat . .
, \
'
, , , ,
,
. ,, ,
* ^' , - C
, *^ ^ *
. " , . , .
$"
,
,
. " ,
, , ,
.

.
,
,

.
, .
,
,
* .
, , , 4 , ,

"

Ipti emm vigilant pro animabu ve$lri$ tanquam

rationem rcddiiuii. Audianl liic praeposilr, qtiod
perinde ut populum lnorigerum esse coiwenit, *ic
sacerdotem esse excubilorcm pro populo., qul
ralionem sit pro peccalis eorum isddituriis,
Ut cum gaudio hoc facianl, et non gementet:
701
hoc enim non expedit vobis. Si cesseris,
inquit, et morem gesseris praeposiio luo, onus
qiiod ex cura tui ille geril, ei leve reddU ac facile,
ut qui gaudeat propter obedienliam Uiam. Sin
impudens sis et iiiobediens, ipse qujdcin eiiam
sic vigilabit anima tua: nitsi tamen corr$xcris
inobedieniiam luam, ingemiscet adversus le ad
Deum: quod sane libi inutile fuluriim esl. Expende
autem, quod pra?posiio non aliier ^indictam permitiai, quam per gemiiam. Istud aulein mansuetudinem in ipeo operaiur: iHe vero qui viia ause
mores in melkis non mutat, majorem supplicii
pyram accendil, uipole qui Deum severiorem v i n dicem exciial. Quoiirca tu qui praeposito iinmorigerus es, noii eum conteninere quia gemitus
iaiHuiu edk: quin potius Dielue, quia Deo te
iradit.
Y E R S . i 8 . Oratepro nobii : confidimus enim quod
bonam conscientiam jiabemu* in omnibu*. Cum nonnulli Aposiolum calumjiiabaniur, ceu defeclionciu
^ a lege doccret, eam ob rem plerique ex tlebracis
erga iilum infenso erant anhno. Hanc ob rem nc
nomen quidem suum in Epislola bujus principio
posuit, quandoquidem illud aures ipsorum non ferrent. Nune ergo sese eicusans apud eos, primum
quidem rogai, ut ipsi pro se ad Deum preces fuudant : id quod ab amicis nostris solemus efllagUare : deinde se innocentcm monstrat. In omnibus
enim, non solum apud gentes, scd ue apnd vos
quideui quidqtiain per simulalionem aut fucum

i l a u b . x x i i i , 5.
VariflB lectioues.

Q .

, v

I U .

399

TTIEOPIIYLACTI BULGAttiiE ARCltiEP.

400

egimus, scd-conscieiHia noslra ptira tsl: ncc su* , '

mus conscii nobis quod insidias vobi slriixiiiius,
, .
aul mali qnidquam advcrsutn vos perpelraviuuis,
aul vos calumtiiMi sumus.

.
,
Bene vobitits^coHvenari. Hoc csl, cupicntes ckra

oflciidiculiwii ^ilam ducere, cilraque scandaluw.

. ,
Eionim boc ipsum quod dico, legem abrogaiani cssc, non esl inimici nequc hostis. Namque logis , . >
coinpIeiioiujBi polius induco, adcoque adiimbraiio- , '
iioni illam c<,iisummationem jam tandcm accepisse .
osfuiuto. Quouodo igiiur dcreclioncm banc dice- ; , ^ \ ,
lis? ccqui non poiins cgo bencfaclor vestcr judicor,
adpcifeclionem vos loios dncens, ac omnino trans- ;
fcrens vos ab umbra, et infanliU afleciu ?

V E R S . 49. Ampliui autem deprecorvos hoc facere,

otia celerius resliluar robit. Hoc valde amanlis est
fy

.
ipsoruin, quod iia ardcnter el ex aniino pro sese
; ,
illos pvecari cupiat, til celerius rcsiiluattir ipsis.
\ ,
Simul aulrm ostendil sesc conscieuiiae su& fldere,
. * \
ac cani ob rcm ad eos accurrere : quod saue baud
^ ) , \ locissel, 7G2
*
alicujus mali fuisscl con ,
u
*cius.
Y E R S . 20. Deus aulem pacis. Cum primum ab
. *
ipsis pcliisscl oratione, cosque bac iu re bouore
, \ ,
allecissci, pro ipsis eliam deinceps boc modo preres
\ . , \,
ad Deum ipse fundii. Quandoquidem, inqmt, Deus
\,
paeis csl, non oporlcl vos dissidere a me, idquc
, \ .
propicr rumorei soluin.
Qui rcduxit ex mortuis pastorem ovium illum
*0 ^
viagmim. Serinoueiti de Hesurretiior.e apud ipsos .
\ *>
conlirmat, ex laaiae alicinio locum adducens. Tan- , quain vcro et alii paeiores quidem sint, sed parvi,
. ' ,
magnum, dixit. Mulii namquc Propbelae doctorca
, , .

I H I I ; sed iinus praeccptor oiunium Cbrislus.
, ' .
In $anguine TestamenU aterni, Dominum no ,
strumJesum. Hoc est, exeilavit ipsuui ex mortuis
. ,
qui moriuus fuerat, et sanguinem suuni efTtiderat,
,
u i i l a i e i nobia Tc&laraeiUun), non, u l legaie iilud,
, , ,
dissolvemlum, vcrum guod in aempUernum duret.
. "
Vci bunc ad modum iiUelligas : Exciiavii ipsum ex morliiis cuui eajiguine lcstamenti aterni. Excitato ,
etdm ipso, sanguis ejus iwbisdoiialus est in lesla- . ,
ineutum. Nisi enim excUatus essei, sanguis ejus in
lesiaiiienlum nobie baud obligiseet.
Y E R S . 21. Perficiai vof in omui opete bono. l a -
:
nuii quod opera quidem bona siol exorsi, opus
,
auieni babebanl in ipsis consuimuari: id quod o- * *
plai ipsis evenirc. ilic cxpende primuin oporlcre " ,
itos ordiri, deinde consuniiiiaUonem ipsam a Deo " .
pelere.
Lt faciaiis voluntalem ejus. Natn qiii ... omni
.

opeic bono consuiumaius esi, ille lacii volunlaleiu
^ ^
Dei, non qui ex dimidia parlc boni parliceps csl. , 1 1

8 1

wr

i u l

Faciens in vobis quod placeat corum $e, perJetum

Chriitum. Cui gloria in tacula saxulorum. Ameu.

.


. Q

Variae leciiones.
n

m.

' w.

1 7

. .

401

EXPOSITICTIN EPIST. AD HEBIf.EOS. -

. . " ; / i
,
, , . *0 , : ,
\
; , ,
, . , ,
. "
,

CAP;
1C2
llaqnc qtiantto fcceriiiins quod bontim esf, fVns i : i cillioc in n o b i s per Jesuni CbristHtn, boc cst, illo
mcdiatore atque operalore u s u s . Qui cnim in priticipio nobis salulcm cst opcratus, quid rairum si in
oporalionc eiiam vinutum mcdiator sit; ac Paiernam in nobis volunlalcm implcat ipse nos coiiforlans, ct r o b u r inspirans ad bonoruiu operuni transnclioiics? Porro, ciim dixissct, qubd plaoeal, adjecit, coram se. Tum enim rcvera ei placcmus, cuin
eoram Deo boni apparcmus, non quando eoiam
bominibus. Quod cl Propbeta David inquit: Secunttum puritalem mamium mearum coram ocuiis eju :
ct Isaias: Aufertc malum e conspectu oculorum mcorum .
78

1 9

, , * 763 V E R S . 2- liogo aulem vos, fraires, sustinete

.
'^ ; verbmn consolalionii. Viden' ? quod nemiiii seripsit,
, . , boc isiis s<Ttbit. Non dicil autem, admomlionts, sed
, , ,
,
, boejest' consolalionis, ad lolerantiam
, ,
adltorlalionis, eo quod ad aflflietes loqucbalur.
.
.
Etenim paucis tcripsi vobts. Cam toldixisset, bre, ,
via lamen dicii, respectu eorura quae dicere cupi .
v i i . Piopemodum aulem boc eis dicit : Etsi pusil , ,
lanimes cstis, suslmele mc : non cmin quisquam
* ; *. de prolixitate dtcterum conqtieri poicst, quod in
.
despondenlibus aniimun fieri ccrninius. Tales cniin
.
prolixum sermonem non fcrunt.

Y E R S . 23. Cogtwscite fratrem Timotheum absulu. , ( ; lum. Erga Timotbeum non adeo erant infenso ani . ; mo, proptcrca ipsum priimim produxil. Diroissum
" I I , - auteiti, itnde ? Vcl in carcere erat, ac dimissus est:
.
\el Atlienis dimissus cst : illic cnim crat.
' , ,

.
Cnm quo, celerius venerit, videbo vo$. Hoc salis
est ul peisuadcat eis quo desislanl ab bosiili adver
, sus ipsum animo, siquidem paraius csl vcniie cum
. , dis( ipulo. Forsan atilcm verisimile est boc Ua con
'. ligisse, illumquca Ueina in Judscam profeclum esse.
, - Absoiutus esl cniiu primo sub Nerone, perinde ac
.
rn bujus Epistoto pncfaiione diximus.
Y E R S . 24. Salutatt omnes yrayoiilos veslros el $anc

,
. " $ , tos. Expcndc bic quanto eos bonore afliciat, iqui ' * dem per ipsos, praposilos salutat : magis enim
, ' convenicbat, ut praBposilis scriberet, ct per illos
' - I ) corum subdilos ealularct : ipsc vcro prudentissime
imbecilliores cural ac fovel.
.
Salulant vos qui $unt ab Italia. Adco, inquit,

".
, amore vestri cgo leneor, ul non solus ego ealuiem
}, vobis imperliatn, verum et aliis inserara tanlum
veairi desidcriuin, ut lanlo a vobis dissiti inlervallo,
,
vos illi aiiient, ct proplcrea salvere vo^ jnbeanl.
, .
Y B R S . 25. Cralia cum omnibus vobis. Amcn. Quia
|| . .

, - commune quiddam est gratia, comniuiiiter banr

. ipsam el pracposiiis et subdilis exoplat. Qure aulem est illa gratia ? Remissio pcccalorum, puriiica; , ,
. * ' ; tio, Spiritus parlicipatio. Quomodo aulcm fuerit
vobiscum ? Si cam injuria non affccerilie, si non
,
w

P s a l . xvii, 25.

Ia. l , 1G.

403

THEOPHYLACTI EXPOSITIQ IN EPIST. AD IIEBR.

404

indignc ei viialis. Perseverat enim apttd nos, . , ;> quando opera bona babemus : avolat auieni a no , bis, qaaiidosecundmn mandaia ejus qui banc no .
bis impcrliil, non vivimas. Faxit aulem Cbrislus,
; , \ *
titgratia n illainel quanla pcr illam acceperimus,
, \
nos agnoscenles, non cuin injurfa cjus qui lanta
< *nobis bona Iargilus est, vivamus : sed per boua
, \
opera glorificanies illum, adeoque 764 common- ;
elranles quod non in ingralos ac beneficii imnie- ,
mores graiiatn islam reposuerit, teneamus baud- ,
quaquam diminutam in animabus noslris, in ipso
. ** ,
Cbrislo benefaclore animarum nostrarum. Gum
, , \
quoPatri sit gloria, una cum sanclo Spiritu, nuuc
. .
t t semper, et in sxcula sa&culorfem. Amen.
3

Vari lectiones.
* m.

BONIFAGIl FINETTI
ORDINIS PRiEDICATORBM

itf

TERTIUM

TOMUM * THEOPHYLACTI
PRJEFATIO^

f. Cum viri gravissimi, quorum aucloritale commoveri me ffiquissiaium erat, iinpensc

oplare se raibi sigoificassent, ut tertii hujus edendi torai in me curam reciperem, laborem
hunc delrectandura mihi rainirae censui, prffisertim cum i i , qui suo me pene iraperio
compeNere potuissent* pro exiraia humanitate sua ad id muneris subeundum persuadero
ratione maluerint; neminem aientes id magis dtcere, qHam me, qui ineditaTheopbylacti
Opera, quibus tomi istius pars maxiina conslat,. Latine vertenda suscepi&sem. C U D Q igitur
ad id,.quod sine piaoulo recusare vix poteram, aggrediendum aniuium appulissem, facilo
intellexi, assumpti parlero operis esse nonnulla in tomum eumdem prjBfari, quibus operum, quas continet* laborisque, quem in eodem insumpsi, rationem aliquam lecloribus
redderem. Qaa in re illud omnium primo purgandum videretur, quod tertius iste Theophvlacli lomus raulto fortasse seriu, quam spes facta fuisset, in lucem nuncdemum profcralur; nisi quae dicenda krferius mibi sunt, labore me isto levarent. Ex iis enim planum
compertumque fiet, nulluis incuria, sed rei elius gerendre studio moram tnntam injectam
fuisse. Cnm namque pleraque opera qu volumen istitd coaipIectiUir, aut admodum rara,
aut plane incdila forent, ac qtiffidam etiam detecta recentissime, in iis colHgendis (quod
nonnisi aliena opera praeslari poterat), in cisdemque ad prelum parandis plus temporis
insumi oportuit quani putabalur. Necesse ilaque fuit coeptam tomi hujus impressionem
aliquandiu iirtermiltere. Verum ne interirares omnino etundequaque suspensa manerel,
et ne plus aoquo sludiosorum hominum cxspectalio produccretur, soleries editionis hujus
curatores tomum quartum, qui et ullimus erit, prolo subjiciendum curarunt, tit quo serius studiosi tertiura istum accipiunt, eo maturius sint tomum ulttroum.accepturi : cujus
cutn irapressio raultura progressa jam sit, polliceri certa possumus, eum paucis posthao
monsibqs prodilurum in lucem. Quam sane brevem dilationem eo quiore atiimo tolerabit benevolus lector, quo majorem esi ex hujus vdluminis lectione volupteiem perceplunts cem ob eximiam operum in eo contentorum praslantiam, tutn propter insignem
eornradem varietatem, qua pnesertiro iis, qui jam editi sunfc, lomtis iste prfficellit. Cum
enim exegetica illi lantuni opera exhibeant, bicet exegelict, cl oraioria, et sacra, et profana, el historica, elpolitica, et dogmatica haud injucunda sane permislione compleclilur,
ut patet ex ipsorum operum catalogo, qui sequens est. I. Commentarius in Acta apostolorum edilus olim a Sifano. II. Alter in eadem Acta Commtntarim recens erutus ex bibliotheca Vatioana. I I I . Commentarius tn Epislolas Catholicus. IV. Qratio in adorationem crucis. V. Oralio in proesentationem B. Marice Virgini&. V I . Martyrium quindecim martyrum,
passi sunt imperarite Juliano Apostala. V I I . Allocuiio de iisin quibus Latini reprehenduntur Grcecis. V I I I . Intlilutio regia ad Comtantinum Porphyrogenitum. I X . Encomxum
in imperatorem Alexium Comnenum. X . Epirtoloe viginti recens erutffi ex bibliotbeca Yaticuna. X I . Extrema pars hamilice undeciaifiB in Rcsurrectionem. X I I . Commentarius in Acta
apostolorum ex bibiiotheca Florentino Mcdicea. X I I I . Epistolce Meursio tt Lamio editw.
Quoniam \ero de omnibus his aliqua preenionenda sunl,^uo qui.sque ad eorum lectioneru
accedat |>aratior, PraBfalionem hanc in toiidein quot parles toini hujus sunt, dividam scef

* Ediliouis VeucUc quam scquimur.

407

BONIFACH

4t

tirtnes, cnm majofis clarilatis gralia, tum oi qwisqfuc, quae ad singaltf proeraouentur opera,
feperire prtf libifa possit.
SECTIO i .

De Commentatio in Acta tlpostolorum tdito Sifano;

fl. &pertim omnium, quflo hoc voluminoconiinontur, agmen dncit Commtntafius in Acta
diiostoiorum, Latine Verstis feditusqu6 a Laurentio Sifafio Prbnsfeldio, J . U.doctore, Colo*
hi&apud bN?de$ Arnoidi Birckmanni anfio 1557. Quoe ittf occasio hujus edendi operis
foeril, cjuodvfe consilitim, qua in eo Latine verlcndo usus sit diligentiff, cjuid demum dd
jus perfectionem prfestiterit,- ipse dedaral cufti in nuhcupatofia Epistola ad Fuggcros frflif*e$} tuta in alterd dd Joannem Sambuctfm ; quas idctrco lUc in edilione pr&termittend.s
iion duxi. Versio satis aocurata ac ftilida esi. Al dolfendtim, quDd, cutu Gr&cum, quo usns
fest, textum corraptum muiiltimve ideiltidetn detexisset, aut saltem dubitasset, id sclum
ad rfcargitfemadnotare contentus, foYiiem, unde illa rofcnavit ExpOsUio nempe Magni Chry*
SOslomi in Acta aposloiorum HofnWas, consiilere et expendete velneglexerit, Vel ei itt
fneniera U(m veherlt; haod eftim dubito, qtiin b&fc ratione plerique textussui loca snrcire
ac emendare poluisseft. Hoc sane felicitcr a me pr&stitum fcsse, ex ComraehlaHo, qui se*
quitur, lec.for cltfre perspiciet. Qttln, ftum periculum fecerim dfc aliquibus locis, qnaocorfupta vfcl iuulilaia inerito sospiralus est ipso Sifantis, ftcile cotoperi, eorUmdem defectura
hiijliscetaodi collatione reparari cnmmode poluisse. Sed cul-, inquies^ ego ipse non praGStill, quod a Sifano Rert debuisse pulabam ? Quia scilicel in alienum opus toanbai imniitIfere nbltii. Ubicum tefo Itfcum* quem edito in textu Graico hOn cOdicis, ut ego puio* defeciu, neque Sifani culjia.sed mera typograpbiiiricuria, lined integrd mutilalum depfrehendi*
fex ChrysosUmri fohte sarcivl ut Vidcre potes prg. 11. ommehlarium igitur istum, ut a
luud&to SifanO editus est, ipse rfccudfrndum curavi : nisi quod ex usu lectorum esse cen*
sbi, Versic&lorum capilumque numcrDi, quOrura alleri nullo modo, alleri rarius, et nd
fitorginem tdntum aduotati erant, accurate suis in locis ascribere. Pauca etiam ex margilio
fexpunxi, ne quid essel, quod tel lcneriores quornmdatD animos offendere ulcunque
pusset.
l l l . An Commenlarius Vero isie gefiuinus theophylddi nostri sil fuetus, neque Sifanus
h6qa6 quisquam alius, qiiem viderim, in dubium hactenus revocavit. Omnes scilicet i n ddbiam illius, utide exscripttis est, codlcis epigraphe, qtia tbeophylacto ascribitlir, fidcm
(>rstitere. AtWttiefi mil)i, ut primum ocdlos In ipsnra cohjfeci, dtibium hjjlc de re aliquod
feubortdm est^ qtiod a theophylacti genio ejusque coinmentandi rAtione ! longius
ftbesae tideretur. Cum enim in alits, (Juos edidit CommentariiS) ndrnpe in fitoangelia, et
in Epislolas divi Pauli, magistrum suom Chrysostomuoi compendio colligat, et si quid
exaliia dO^*e^patPetrlbos, id, efcrum slpp^essis*nominlbus brevi oralionesubnectat; auctof
hujds Cotntnehtarii iU plferumque proliiUs esl, Ut Chrysostomum ipsum, roDralibbs iMius
Subdiictis }>ar^nesibijs superet} tatnetsi in eplgraphe btcvillii et tontiiio ipsius jactdtur(a) : ac pra^tered dd m^rginemj pluridm Palrtim scriptorutnve homina, ul ineoCommentario^rn g6debe, qlii Catetioc Vulgo app^llantur, fleri soleU ascrib^t. QuAmvis tanietl
ista mibi aliqtigto injlcerent scrupulum^ tameh a cOmmuni opinione mihime abducebant
quod prt)be tiosseto, alictor^ tion setopfer eodem scribendi gehet*e uti, eliam iti rcblis noki
dfssimliibtis; 6t raajdrem vfel ttiinoreni prolixitai^m in mfejurem Vel minorem raaterieB
qtiae pardta sit. copiam refundi pnsse : bomiha vero Pat^m, cukn fere solum ih margino
appareant, ib Alio tbrtasse bdjubgi potbisse eaque hOn satis esse, ut Cattna puiius diratut*
qnam Cotitminiarius; prfesferlito curn VerM Pfttrnm ita ihvic^ra connexfl sikit, ut cotuineh*tetn cxpositionom cbnBciant : solum iiicirfeo ex his inlferri possft ThcOphyltHcli lUcubrHtioni aliqua ab aliis addita esse. Id VerO hon lnirum in hujus rationis op^re, quod, cum
lotum iertae et alienis dictis cohtextum sit, er-uditus qtiisque arbitrari poterat, ea sibi
omnia adjuDgOre licere, quae ex usti es&e pataret. His ipsc mihi oborlum scrupulum,
f

(a) Nempe in ca habetur, x a t i (supplendum, Ut pulo. ) qnod

bifanus vorlit, concise ac brtvittt coikcHe*

'W
IN SEQUENTJA THEOPHYLACTl SCRIPTA.
410
*in oiuitinosimtuIi .altem ut-unquo sopivi. Qu-id e&m c i l a v e r k denuo, e* mo diccndis
perspicijuin fiet.
SECTIO I f .

t>e CommeMurio in Acta apostolorum tecens etuto ex bVitiotheca Vaticatta.

I V . Pueeedentis Cmnmenlarii improssia ad utnbilfotim ferme pervetoerat, cum Roma
aHitasant triafblift alteHus Commentarii in eadem apostolorum Acta* qui in codice bibliothec Vatican Tbeophylectum pr&fert attctorem. Facta collaliofte deprebendimus,
ftomanuma Sifaniano cum inaliis, lum prsertim brevilate discrepare. Hoc vero nedum
pridrem dubitationera circa genuitium illius Commentarii auclorem denuo excitavit, sed
etiam animiim eo iHclina?it, ut crederem, hunc potius recens dete<jlum, quam illum
theophylacto auetori ascribendutti esse i praeserlini quod brevior multo sit, adeoque ad
tbeophylacle&ra commentandi raiionera propius accedere videatur. Nonnulia alia subinde
Roma accepta folia non solum hancroihi suspiciodem firmarunt, sed diara editionis hujus
curatoribus consiliura injecerunt, hunc quoque Commentarium in lucem emittendi; ut
cjuera asqualLs unius nempe codicis, aucloritas velut Theopbylacti foDtum commendaret,
is eiiara teqtiali public& lacis honore fruerelur. Consilio huic quanquam ipse auclor esse
noluorim, repugnandutn tamen aiibi esse non censui, quippe qui perspcctum haberem,
erudilos homines nedum certa, sed et dubift opera eodem volumine edere consuevisse.
BIBC quideto operaad calcem ?olurainis pleruroque rcjiciuntur : at quod hoc istum locura
teneret, in causa fuit jam absolula Commeniarii praecedentis impressio. Censuerunt eniui
editores, CorameDtarioi), qui circa eamdem Versarenlur materiem, eodemque ferme dubio
laborarent, loco sejungendos non esse. Hinc, cffllerls interim prfietermissis, qu pr manibus habebam, hujus Latinc verlendi laborein aggressus sura. Quod dum exsequor, et
Commenlaritim ipsum propius aUebtiusqae perspicio, in prioribus quidem sex capitibus
Bt septimi dimidia ferme parte perpauca esse deprehendo, quaB in Commentario Sifaniano
tion inessent, ac ferme solum in eo discrepare, quod ille tnulto proliiior sit, seu mullo
plura conlineat. Insuper fere omnia qu utrique communia sunt, adeo cam verhis Chrysostomi congruere, ut deflniri vix aut oranino non queat, utrum qu Vaticarms Cominenlarius in prffidirtis capitibus habet, ex Sifaniano, Vel simili aliquo exemplari, an iromediateex ipso Cbrysostomodesumpta fuertnt. Illud certum videtur, ea io parteadio purum
putiim exhiberi ChrysostotOom ut hicilli tkulus merito aptari posset: Scholia in Acta
upostolorum tx Chrysottomo. Alia perpauca, qufeei insunt ex alio penu deprorapta, Commentario jam confecto superaddi alfeim manu potuere.
V. Sed illud hoc toco animadverlendura est, quod, Cum Chrysostomus in qualibet ex
l.lis homilii* propositum Luctfe lextum bis percurrftt; seu posl primam, eamque brevera
erborum expUmatiotoem, aliarateque breVem fct quandoque breviorem, his aut similibus
Yerbis pttfcmissis, subneelal : * x i 4,$td superius dicla repetamus*
tiuctor istitls, quisquis demum ille fuerit, Commenlarii modo ex prima, modo cx altera
Exptanatione Vetbn depromit; et quidetn plBrumque ut in texlu Cbrysostomi jacent:
soluin mutatis, additis, Vel demplis, nmjoris claritatis tel brevilatis gratia, quibusdam
quandoque verbis, utqui non tam de vtsrbis, quara de sensu Chrysoslomi laboraret. Qua
lamen in re, si, quod mihi videor cottipe^isse, candide fateri iiceat, nou semper satis felititersuo ille defunctus est muntere : interdum enim aut supprimit verba q u perficieodo
sensui necessaria tetant : atit superQua, qusensura interlurbent poiiusquam clariorcm
reddant, adjungit; in scboliorum deleclu praterit meliora. Quara ob rem Commentatiusisle tbeophylacto, viro doctrina et judicii maturilale prffistanti, abjudicandus videri
jttfe posset, nisi haec omnia in subsequentium librariorum oscitantiam, vel imperitiam,
acsaepius lemeritatem refundere prtestarel. Illud milii elploratum, exemplar, quod Latine
teriendum accepi, mendis aliisque defectibus esse respersum : cujus rei culpa non ei qui
ipsam exaravit, qui salis diligenti prae se fert, sed Valicano codici tribuenda videtur.
Quidquid rero hac de re sit, eo cerle major mibi in Laiina conoinnanda versione impentiendus fuit labor> quo frequentius neccsse liabui cum Chrysostoiiii fonte illud conferre;
9

4It

BONIFACII PRASFATIO

412

et ejus menda corrigerem,. et, ubi deesset alrquid, supplerem. In iis vero, quro e i alio
fonlo hausta sunt, cum Sifaniano Comiuentario, el apographo Florentino, de q u o inferius*
eumdem in Qnem contuli : plura enim singolis liisce commeritariis conimunia sunt, adeo
utalius ex alio emendari quandoque possit, atque suppleri. Quantum hujusmodi collationibus Commenlarii, quo de Ioquor, lextum ego perfecerim, comperlum, exploratumque
leclor habebit, si advertat, verba a me ex dictis fontibus addita hisce signis [ ] inclusa
esse. Ad marginem vero lateralem ascriptas reperiet variantes lectiones, non tamen omnes; cum superftuum et inutile visura mihi fuerit, quolies manifestum aliquod mendura
expungendum fuit, toties nota aliqua marginali Lectorera raonere, ut alias fecit Sifanus :
ob quam rcm tamen eum reprehendendum non pulo, cum non ad diligentiam vel peritiam
suam ostenlandaro, sed ad omaeai infidelilatis amovendam suspicioneni id egisse facue
credam.
VI. Hunc conferendi laborem, exeruplaris emendandi suppTendtve rausa, noh soluni U\
prioribus, ut jara innui, capitibus, sed in qualibet ipsius parle subivi. Chryso^iomns tamen non ita irequenter adire opus mihi fuit, cum a medio circiter septimo oapite a Chrysostomo magis discedere, et Comraeniario in Acla aposloiorum sub nomine OEcwnemi
jam dudum vulgalo ad amussim fere convenire deprebenderrm. Eo tamen mtiUo est brevior, quia pluros longioresqae in illo contenlas expositiones, qua) fortasse mera additamenta sunt, pneteruriuit. Sed me fortasse hic quisquam interpeltebit rogwis : Tune igitur
eEcumenii Commentarium in Theophylacli editione BObis exhibes? Minitne veio. Sed
Commentarium Theophylacto ereptum, Vaticano cedice sentenliam p*o illo ferente, ekleni
Theophylaclo restituo; q u o d in alio ejusdera commentario centigil (). Neque qwsqttaoi
hic roibi ducentorum cireiter annorum possessionera pro OEcumenio obtrudat. Nam prornptuoj est regerere, eam quidem ad Jites de praediorum possessione, non verode auctorum
germanitate dirimendas valere. Si enim legitimus alicujus operis auclor vetusti codicis
auclorilale detegatur, illi profecto restituendum q u o d proprium ipsius esso cognoscitur,
nulla habita ratione temporrs vel possessronis; preesertim si hac sine juslo, ut dici solet,
l i t u l o acquisita s i t , u t i n prosentia arbitror contigisse, Nam Donatus Veronensis, q u i
Commentarium illum OEcumenio inscriptum, Graece tantum, vulgavit omnium primus,
millurn, cur ei Iribuendus sit, fundameutum aut lilulum affert; Hentenius vero, qui
e u m d e m Latine in lucem emisit, in OEcumenii favorem solara aiTert stjli similitudinem
cum alio Commentario quera OEcumenii esse jure dubitari noo potest. Sed hoc argumeiitum, cum plerumque irabecillum, tum in hoc operum genere nullius plane roboris e:4 :
bffic enim, cura alienis plerumque contexta sint verbis, unum euiPdemque slylum eoniinenter prap se ferre non possunt.Et sanein hoc Commentario pleraque ex Chrysoslorao, i i lius quoque verbis plerumque retentis, m u l u a l a sunt; aiia ex aliis Palribus . quod^quidem constat cx eo quod plura in GraBcorum Catenis, utaiunl, eisderp verbis expressa legantur. Ubinam ergo OEcumeuii stylus? Cum hic non de auclore, sed de collectore agalur
ad alia, si qu<B sint, argumenta confugere oportet. At nulla suppetunt pro OEcumeni(
Donatus quidom Veronensis supra laudatus in Graeca ad lectorem Epislola ediiioni su*
pra?Qxa multa in i d argumcnta, in promptu se habere aifirmat: quw tamen
subdii, non offeroy ne in specie Epistolce, plus quamdeceret, prolixut essem,
. At ego quidera lubenter illius prolixitatem epblo!
tulissem, ut hujusmodi argumenta, seu conjecturas in aperto poneret: q u i n et simplici
ejus testimonio Qdem non detreclarem, nisi Vaticani codicis auctoritas ab ejus me sententia avocaret. Quanquam, ne quid dissimulem, diminutum nonnihil sit Valicani codicis bac
de re lestimonium. Non enira simpliciler hoc opus> ut fert consuetudo, inscribitur :
, Theophylacti Commentarius, vel Interpretatio; sed :
, . . ., Cornmentarius vel Inlerpretatio txvoce Theophylacli, etc. At quid ex
hujusmodi inscriptionis diversitate colligi queat, haud intelligo, oisi, vel bunc Coramcn(a) CommciUnrius
nasii.

Thcopliylacii in Epislolas Patili pritno cdims csl a Porscna sub nomine Atha-

413
IN SKQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA.
414
tarium ex ore ipsius Theophylaeti, dum Acla apostolorura populo suo explanaret, a tachygrapho aliquo exceptum esse; ?el ex aliofusiore ejusdeni Cooimeiilario depromptum. Sed
neutrum ex his contigisse, quanqaam alterulrum ad eum Theophylacto adjudicandura
suiTicerel, argumenlo est simHis rnscriptio praifixa Prooemio ComQientarii ejusdem in
qualuor Evangelia, quod exstat in bibliolbeca Cffisareo-Vindobonensi codice 271, quae hoc
inodo se

habet :

Interpretatio quatuor Evangeliorum ex voce Theophylacti archiepiscopiBulgarice:

et lamcn quod ibidem sequitor Procemium in quatuor Eiangelia est illud idemquod codices ii praeferunt, qui eonsuefa prasnotantur epigrapbe, nimirum :
, Tkeophylacti Interptetatio in quatuor Evangelia; quamvis ipse Commentarius incitato codice, nescio qua de causa, non exsiel: est quippe Prooemiura ab ipsins
eommentarii corpore avalsura. Forlasse
qui ita inscripserfc, , vox> perinde est ac
Expositio ; quo etiara in sensu , lingua inferdum usufpatur. Haec aliquanlo fusius
perseculus sum, non ul huncdomraentariura cerio vindicem Theopbylaclo, qtiod nec fieri
posse cognosco, cum alius codex teqne, sin magis, vetustus alinm diversamque Commentariura in eadem apostolorum Acta Theophylacto diserte tribuat, is nempe, qdi a Sifano
est edilus; sed ut eorum sentenliam mrnime improbandam oslenderem, qoi eum in tertio hujus editionis Yolumihe toctim habere volueront, tamelsi maximn ex parre jampridera
sub OEcumenii nomine prodiisset. Sed et eo magis mihi b&c disserenda putavi, quod
OBcumenio etiam Commentarius inseqtiens eripiatur. Quo jure paulo post deinonsiraho,
ubi primum absolvero ea quae de bocce Commenlario raihi adhuc diccnda supersunt.
V I I . Ubi Commentarium hunc cum OEcumeniana, itaeam appello, qui ejus nomineinscriptus prodiit, modosupra dicto congruero animadverti, quoties meara exetnplar mendosum aut mutilum esse, quod frequenler contigit, suspicflbar, ipsum adii, ut deteetis
medicinam Tulneribus reperirem; quod plerumque feliciter succefdebat: siquidem i l l o
ex nilidiore magisque integro codice desumptus esse videtur. Interdum taroen textus
uterque corruptus mibi visus est, quod neuter congruura sensum mihifunderet. Tum vero
vei ad Sifanianum Commentarium, vel ad apographum Florentinum, vel ad praecipuuiti
omnium fontem Cbrysostomum, et quandoque ad omnesillos confugiebam. Nonnulla hujus rei exempla in inferiore margine paginarum aduotata lecior observare polerit. Cum
Yero recte sehabebal sensus, etsi viderem Chrysostomum, aut aliquem ex moraorotis COUJmenlariis vel verbis, vel ordine discrepare, nibil in exemplari meo immutandum censui :
fton enim alios quoscunque Commentarios, quantumvis interdum ve! copia, vel coneinnilale preferendos, sed hunc duntaxat Valicanura edere mihi constitutum erat: quamobrera de illo tantummodo corrigendo et a librarioruin injuriis vindicando loihi laborandum existimavi. Hinc etlam ita illum excudendum curavi, ut quo propius fieri possct,
Vaticanum ipsum codicem reprsentaret. Quara ob causam, cum in Vaticanoeodice sacrae
Scriptur textus in rarias, qu a Greecis in sacra liturgia, Paschali tempore, perlegunlur,
lecliones disperlitus primo exhibeatur, et quo quaque die ab eisdem recitanda sit, adnotelur ; ac preeterea integer Actuura apostolorura liber non octo supra viginti, ut apud
nos Graecosquo communiter, sed in quadraginU capita dividatur; hoc totura ipse retinendura pulari. Attaraen ut studiosorum commodo et utilitali consulerem, cumad laleralera marginem, tum in fronle paginarum eorumderu capitura numerum juxta nobis Grrisque consuetam partitionem adjunxi. Quia vero pradiclaB lectiones non sese sine medio
pxcipiant, sed modo plura, raodo pauciora, quas in saora liturgia perlegi nequaquam solent, interjecla identidem sunt, ideo qui Vaticanum codicem cxaravit, ad earumdem ini
liuratern)inumqueindicandum,in margine, veletiam intra pagin corpus apposuit has
voces : , initium, *, finii* Et quia omnes ist lectiones, quemadmodum in nostra,
ita inGrcBCOrumliturgia incipiunt his verbis : , ln diebus illis; spe
eliamaliqua rerba adclariorem sensus inchoalioneoa adduntur vel repetuntur: IIARC quoq,ue librariua e regione ascripsit in margine. Verurii cum hc minus necessaria forent,
imo aliquam parere confusionem iectoribus possent, ex alia vero parle non satis accurato
adnotata reperissem, satius duxi ea prorsus oniitlere : prijeserlim, cum ex ecxlesiastico

415
BONIFACU FINETTJ Pfl^FATlO
416
Graecorura libro q u i Apoilolus vulgo dicitur, quisqiie facile rescire possit, quid a Gracis
ex Actibus apostolicis perlegi in sacra liturgia soleal, ac quo capile quove capilis versu singul& illffi lectiones aut incipiant aut desinant. Sed hicantequam ultra progredior, animad~
vertere prastat pag. 216 mendum irrepsisse in desi^nanda Domiuica, ad quara pertinet
lectio, quflB ibi sequitur : nam pro Dominica secunda po$t Pascha, legendum esl, Dominica
secunda Paschce (). Cffiterum, posito, ut diximus, Scriptur textu,sequitur incodjce nostro Commentarius, isque vel omnino solus, hocest, prorsus oraissis textus verbis, vel
iis tantummodo coropellatis* que& respondentem inchoant vcrsum. Hoc cum incoramodum
lectori futurura animadverterem, q u o d hinc Comraentarii sensua pbsctirior interdum redderetur, egosin semper, frequenter lamen, inlaclo quidem Graeco lextu, in Yersione L a lina p&ucaillaScripturffi verba addidi, quaa ad facilioreua Commentarii intelligentiaui necessaria videbaniur. Nonnunquam etiam unam vel alteram particalam, vel voculam, quain
textus Graecus non haberet, inserui, q u o commodior de una adallerara comruenlalioni
parlem transitus Geret. Et haec quidem de bocce Commentario, meoque in illum labore.
V I I I . Perpauca nunc de Vaticano codice, in q u o ille continetur, dicenda manent. Codex ille, ut (ipse, q u i Commentariuui descripsit, certiorera rae fecit, inter Vaticanos cst
ordine sexcentesimus quinquagesimus secundas, infolio minore, inilialibus litteris optime flguratis et pictis ornatus. Noia temporis, quo scriplusfuit, caret; sed decimo quarto
circiter saeculo exaratus ex characteris ratiane conjicitur. Prter alia,' conlinet primo
Commentariura, quem edimus, in Acta apostolorum : cui prflBnailtilur Index capiluui istius
libri, ejusque Argumantum, cujusmodi exstant, ille quidera ante Sifanianum, boc ante
OEcumenianum Commentarium. Exhibet praeterea Peregrinationcs Pauli, prout in Milliaua Novi Tejstaraenti editione, et apud GEeumenium habentur; boc est paulo aliter ac in
Sifani edilione leguntur, et a nobis bic post ipsius Sifaui Epistolas ei bypotbesin libri
Actuum proferuiitur (6).
t

SECTIO 111.

th Commtntario in Epistolas Catholicus.

I X . Diu multuraque ab hujus editionis curaloribus laboratum cst, priusquam de 1<
Commentario eniittendo in lucem decernerent, aut deeernere se jure posse arbitrarcntur.
Polliciti quidem illi erant, sese inler ceetera etiam ineditum Thtophylacti in Epistolas
Catholicas Commentarium esse daturos : idque jure optimo poHiceri poteranl, cum jam
possiderent Greacum Commentariuru ex codiee celeberrim bibliothec^ Cffisareo-Vindobonensis deseripturo, quera 1. Larabecius in Commentariis ojusdem bibliothceae ad cddicem
320, quemadmodura eliam Nesselius ejusdem abbreviator ita Theophylacto tribuunt, ut
nullaui de genuino ejus aactore ingerani suspicionem, nullamque cuilibet dubitandi ansam suppeditent. Verum, cum illud a[>ographum Latinitate donandum mihi tradilura osset,
versione vix inchoata, de ipsiusauclore haud exigua mihi est obortasuspicio : lanturoquc
ca progressu versionis excrevit, ut paucis foliis Laline reddilis, in eam sentenliam devenerira, Coramentarium illum vix ac ne vix quidem esse Theophylacto adjudicandura;
adeo ab ejus genio atque a vera consuetaquo coramenlandi ralione mibi visus est abborrere. Verumtamen ne penitus opinioni huic adbarerem, in causa erat inaudisse me, codicem, ex quo depromptum fuerat apograpbum, vetustale usuque adeo attritura esse, ac
perdiflicili etiam charactere exaratum, ut a peritissimo quoque vix legi integre posset.
Quamobremquidquid in eo dissonura minusque consentaneum occurrerel^ id in arnauuensis imperitiam vel infidelitatem refandi posse arbilrabar. Ut hunc mihi scrupulum exiroerem, ab iis, quorum inlererai, impetravi, utsaltepQ pauca folia abaliquo perilissimoviro ex
eodem codice deouoexscribenda curarent Quod pro eximio suo in sacras litteras studio
prestara voluit vir clarissimus et linguarum orienialiura perilissimus Adamus Franciscus
() Ea scilicel quae a nobis Dominiea in Albis
appellalur, Grsccicam vocanl ', Dominicam Antipascha>. seu Contrapascha;
q*iod u l puto, sanciu dici Pasclix c rcgbmc,
v

liebdomada Pascbali mediaiilc, respondcat.

(6) Vido infra num. XLV, ubi de Commentario
in Acla aposlolorum ex bibliolbcca Mediceo-Florcnlina citiio,

SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA.

41

de Kollar, laudaUB bibliolhecffi custos meritissimus. Idem vero ei descfibenti, q u o d milii

inlerprelanti, incidit dubium. Sed i l l e , quod mibi suramopere cupienti facere n o n licebal,
cxsecutioni mandavit. Consuluit scilicet codicem 222, ia quo pariter Theophylacli in
Epistolas Calbolicas Conimcntarium contineri Lambecius et Nesselius aflirmant, ut bac
ulriusque codic.is contentione deiegeret, an i d e m vel diversus in utroque Coiwneniarins
csset. Reperit autem non sine admiratione diversum; et pwterea taiem, q u i tanlo xoagis
Theopbylacli geniura, indolom, ordinem, stylum, suojudicio, pree se ferret, quanto alter
ab bis omnibus videbalur sibi raagis alienus. Neque vero bic substiiit vir publici boni
amantissimus: sed tria posterioris hujus Commenlarii folia, qua specimiois loco essent,
exscribendi laborera ullro suscepit 5 eisdemque foliis cum aliis duobus ex priore Coromenlarioad editores transruissis, de sua dubitatione certiores eos fecit, operamque suaro 111
rem pubJicam humanissime obtulit. Uli, re diligenter pcrpensa, priorem Cominentariuni
ab hac editione rejiciendum esse, confestira decreverunt: prajsertim cura interea detectuma me esset, eum nihilaliud esse, quam meram Graecorura quoruradaro Pafrum in eas
Kpistolas Cacenam, plane similem illi qu exstat Oxonii in bibliotheca Collcgii Novi codice58, ex qua nonnulla selegit et protulit Christianus Wolfius tom. I I I Anecdotorum
Grcecorum a pag. 92, et tom. IV, a pag. 1. Facla narnque collatione, ea orania in praedicto
apographo verbolenus exstare compereram, eo solo discrimine, quod in Oxoniensi codice
nomina Patrum, quorum verba referuntur, accurale essent adnotata; in Vindobonensi
yero, uno lanlum, vel altero excepto, sint penitus preetermissa : qua res interpretantem
me valde torquebat; quia subiatis notninibus illis, ncque ulloinler vn quea dicerentur nexu
apparente, non Commentnrius aliqnis, sed soopae dissulaj, et arcna sine calce, ut dici solet,
viderentur. Verum, s i i t a est, inquies, quomodo c l . Lambecius Commentarium ejusroodi
Theopbylacto indubilanler ascripsitf Eadem nempe ratione, respondeo, qua et duos in
easdem Epistolas Coromentarios, tametsi diversos, uni eidemque tribuit auctori. Scilicet
cos Commentarios ipse non legit, neque de eorura statuendis auetoribus adlaboravit; sed
notis in fronte codicum repertis, fidem sine ullo examine praostitit. Cum igilur illi Commenlario manu Tegnagnelii, sui in cuslodia Caesare biblioihec praecessoris, praenolaluni
tegisset: Commentarius Theophyhcti, ut et ipse cum ea in urbe versftrer, vidi, boc salis
esse d t i x i t , ut eutn inter Theophylacli Opera percenseret. Et laraen liquido constat, Tegnagnelium non alia ratione, ea sane iiiGrmissima, Commcntarium hnjusmodi Theophy*
lacto adjudioasse, quam quod eodein in codice cerlis quibusdaai Theophylacti Coinmen~
lariis essei adjunctus, eademque manu exaratus videretur.
X . Pivpdicto Uaque Commentario a germanis Theophylacti Operibus omnino rejecto, cti^
ratores hojus edilionis opportnnum csse duxerunt, alium, qui, cl. Kollario judice, Theophylactigeniuroacstylum pnesefert, inillius locum subrogare; in eumqueflnemmibi L a line r e d d e n d u m tradidere. Antequau) vero ipse bujtiSmodi versioni raanum adnioverem,
pauca illa foiia, quffi speciminis gralia buc Vindobona transmissa dixi, cum OEcumen.i
Comraenlario conferre tpihi placuit, pisertim, com priraum perlegens folium, simile
quidpiam jam in alio auctore, qai tuia in mentera nau incidebat, legisse mibi viderer. Collatis itaque iis foliis, comperi alierum Commentarium ita cum alteroconyenire, ut Vindobonensem et OEcuiBenianuin unoai eumdemque esse perspicerem : non quidem, q u o d
plane et undeqaaque congruerenl; sed quia qualiscunque inessei diversitas, ea facileposset
in cod.cum varietatem reiundi. Hoc cura rescissent editionis curaiores, omnia primo conaoda sibi constituerunt, ut (gpriuanum aliquem etab OEcumeoiano diversum in Epistolas
Calholicas Commentarium detegcrent; sin vero id minus ex volo succederet, inquirendum, num satis valida argumenia prasto essenl, quibus OEcumenjanus ipse Commenlarius in hanc ediiioneua eequo jure ascisceretur, ac Theophylacli nomine inscripius ede*
reCur in lucem. Spe pritna paulo post dejecti ex inexspeclatissima raorte lgnatii Inici Ca,accioli ponlificii ad Hispaniarum regem legati, cujus opeduntaxat se consequi posse sperabant apographum illius Comiuentarii Theopbylacto inscripti in Epistolas Catbolicas.
quiin celeberrima Escorialensi bibliotheca asservari dicitur, quique unus supererat consulendus, ad alleram a n i m u m operamque suaoi converterunt : cujus compotes evasuse
f

419
BONIFACU FINETTI PR.EFATIO
420
se.se, jure nieritoque arbilrali sunt. Cum enim juxta effalura evangelicum : In ore duorum, vel trium stet omne verbum, duobus, vel tribus testibus satis veritas quaeque fir
raetur, nos ad ejusmodi Coramentariam Theophylacto vindicandum totidem nacti sumus
testimonia : primo scilicet laudatum codicem Ceesareo-Vindobonensem Theophylacto
Comraentariuoi illum diserte ascribentera; alium prterea codiccm ejusdem bibliothece signatura n. 228, qui solum qiiideru oontinet Commentarios Tbeophylacto
inscriptos in qaatuor postreraas Epistolas Calholicas; sed cum illi plane consentiant
cum Coramentariis in eaadem Epito)as raeraorati codicis.quemadmodum ipse cumViennae
dcgeretn, inita collalione certo deprehendi, illud sane testimonium, etiam pro reliquis
Coiljmentariis, nempe in Jacobum, et Pelrum, Theopbylaclo adjudicandis inservit; cuni
par omnino ratio sit omnium et singulorura. Denique huic plane simile est, quod ex cotlice Vaticano nura. 227 depromitur. Namifitiste continet Commeqtarios in quatuor postreluas Catholicas Epistolas, bac pramissa epigraphp:
, , \ (

Theophylacli Expositio accurata Epistolarum dilecti Joannis theologi, Juda apostoli, ti

divini ccelumque pelenlis Pauli; sed hae postremffl eo in codice desunt : at vero prioresaliquot lineffi ex singulis illis Commentariis Roipa, iric petente, transmissae, satis ostendunt,
eosa noslris minime discrepare. Porro tria haec testimonia (a)satis nobis fundatnenti prbere exislimavimus, quo integer iste in septem Epislolas Catholicas Commeiitarius caBieris recens detectis Theophylacti operibus adjungi nierilo possel. Et ego quidem neminem
futurum arbitror, libratis praesertim iis qufiB superiore nuroero dicta a me sunt, qui boc
consiliura reprebendat ob eam rationero, quod hujusmodi Comjnenlari.us jamdudum sub
OEcumenii nomine publica luce frualur, quousque saltem vel unicus codex {in medium
proferri possH, qui in fronto hujus Commentarii nomen OEcumenii lanquam auctoris
prcefixum gerat. Cujusmodi nullum esse, facile quisque sibi persuaserit, cum neque Donaius Veronensis, qui eum primo Grfficeedidk, neque Hentenius, qui JLatine tianstulit,
neque Parisienses edilores, qui GrsBce Latineque recudendum curarunt, ullum ornnino
protuleriirt, aut alicubi exstare indicarint,
X I , Quanquam vero CommenUrius codicis Vindobonensis ita cum OEcuiueniano conveniat, ut idem quoad substantiam baberi possit ac debeat; qiria tamen ei brevior est, et
in pluribus diirert, atque etiarn non paaca, quibus caret ilip, complectitur, ideo curatoros
idtiue edilianis non ut exstat in OEcuijaenii editione, quod multo facilius fieri potuisset,
aed omnino ut est in codice Vindobonensi edendum exisljmarunt : qaod is|e dunlaxai
Theopbylacti praeferal nomen; ac proinde quasiu OEcumeniano redundaM, aut discrepau
aliena roanu inserta fuisse censeri possiiH. Qjuamobrero me Vindobonam per id temporis
contendenlem rogarunt, ut eumdem Couiraeritarium a perito aliquo amanuensi quain
accuratissime exscribi curarem, cum ipse in me lantum laboris suscipere nullatenus
posscm. Eo ilaqne appujsus nihil anliquius babui, quam ut negolium istud absolverem.
Verura post varios multipUcesque conatus reperire poteram neminem, qui et essetad id
idoneus, et qui cequa pecunia conductus boconus in se assumere veilet. Cum vero hac de
rausa baud parum anxius haererem, el ferme conciderem aniino, dominus do Koilar,
quetn honoris causa nomino, ad liUerari reipubJic, imo, quod et ipse aiebal, Ecclesi
beneQciuin, laborem istucn, studiis aliis gravissirois, quibus delinebatur, intermissis, subire sponte vpluit. Quam ob causam cuoi caoteri omnes sacrarum liuerarum cuitores pluriuaum illi ciebent, tum ?ero ipse me illi aumoie obstriclum profiteor, cum in mei qooque
gratiam tam gravem molestiam sibi duxerit perferendapa. Venetias jgitur cum apographo
redux, cum jam tempus instaret illius imprimendi, primo quidem Hentenianam versionem
(a) Quarlum hjs simile lesiimonium me babiiurum sperabam ex publica Lugduni Balavorum b i Mioiboca. Com cnim in ejus Calalogo legissetn, in
odice 1^27, Commenlaiios, de quibug agimus rep r r i r i ; rogavi per lilleras c l . Abrabamura Gronovium, ejusdcm biblioiliecae custodem meritissi-

mum, ut certiorem faccre me veJlet, quemnam

illiugmodi Commenlarii praererrenl auctorem. A l
ille bumanissime ac promptissime respondit, equidem in prima illius lodicis pagina jactari ejusmodi
Commeniarios; re tamcn ipsa ineo codice nequaquam exsiare.

421
IN SEQUENTIA TIIKOPUTLACTI SCRIPTA.
klt
in quibus cum QEcumeaiauo Commcntarius isiexonsentit (-onsentit autcm ut plurimum),
roibi retinendam existimabam. Sed facto rei periculo, cum ob irequentem rerum ordinisque varielatem, atqae etiam ob ea quae in alterutro vei prretermi$sa essent, vel addita,
plurimum eoibi laboria ac tadii subeundum viderera, ac preeierea versio ipsa Hentcniana
nott oiibi ubique probaretur, mutato contnlio, novara iniegramqAe hujus Commentarii
versiunem adornare constitui, ut saltem osset illa abique sibi consentiens, ac pro
varieiate partiam raria et quasi versioolor appararet. Versionem aggressus stalim
ahimadverli, *nibi cum oodice mendoso ac freqnente-r molilo Uictandum esse : quod
tamen aoviim ininimeaccidit, qivippe qui jam scirem umdem codiceme&se, exquo Sifanus
suum inflAcla apostolorum Ccmmentarium deprompsit; irumque proinde eiedem subes.^e
defectibus eportere. lllius cerruptioneoa, menda, defeetus agnovit, adnotavitque in margiue ipse Sifanus. Sed illud roihi pr Sifano commodius, magisque opporlunum obligii,
quod Comraenlarius vsiesub alius, nempe OEcumenii, nomine, maxima saltera ex parte
editus esset ex codice magis integro etmendato; ex quo proiiide quamplura sarcire ei
oorrigere mibi licutt, ingenti tamen et appriroe moleslo labore : nam eam ob causam frequeutissirae ac ferrae perpetuo alteruoi cum altero conferre nece$sefuit. Quanquam vero
iDulla in OEcumeniano sint, q u in Vindobonensi CoranierUark) desiderantiK, ego taoien
nonnisi ee qu*e perficiendo niei apographi sensui visa suni necessaria, verba pleruraque
d e s u m p s i ; eaque, ut in Commenlario preefledente, signis, queis distinguerentur, inclusi.
Correctiones majoris momanti, ac varianlcs tecuones eeque in hoc, atque in ilio ad arginem adnotavi. Ubi vero prepositum videris hac compendium ., seu , fortasse,
scias velim, ea iue ex sola conjectura apposuisse. Menda notiora et magis obvia sustuli,
liulla addita admonilione. Notas aliquas, de quibus eub finem bujus PrBfalioiris pauca
dicara, ad calcem paginarum adjunxi. Codex Caesareo-Vindobonensis, qui bunc continet
Comaieniarium, chartaceus est in fulio minore, et eleganli quictem, sed minuliore cba
-laclere exaratus. Larabecio veuistissimiis ac praestantissimus dicitur : sed raihi iri eum
attenle intuenti nec pervetustus, neque adeo pr&stans esse videlur ob defectus superius
indicatos. Et sane, iametsi, nota temporis deficiente, certo deGnire non liceat qua aelate
iueril exaratus, nihilominus ante seeculum xiv vix crediderim eura fuisse conscriptum, Id
tamen satis mibi videtur ad conciliandam teslimonio istius codicis auctoritatero in eo
quod Theophylactus istiusmodi Commentarii auctor dicatur. Sed jam de ipso Cooinwntario nonnulla addere praestat.
t

X I I . Is, niea quidem seotenlia, satis preeclarus e&i. LiUeraletn plerumquo sensum
eplime explicat, et occasione dala, si quaoccurrit dubitatio, opporlune discutit breviterque
resoJva. Nonnulla tamen veluti extranea, aut non omnino consona verilati, quaeque
eruditum comaientatorera dedecent, reperiunlur. Sed hacc scioli alioujus adjccta manu
fuisse, vix dubito. Comoientario sub OEcumenii nomine edito brevior plerumque est,
quo ad Tbcophylacti indolem propius aecedit, quippe qui noanulla prorsus omittit; alia
vero magis conirahit atque reslriogit. Quam vero ob cau&am vcrba sonsui necessaria
saBpcnumero omillantur, ignaro. Illud certum videtur, non primi aucloris, sed cujuspiam
librarii culpa idaccidiese : quemadmodum longiora quaadam ac gonio Theopbylacti minus
consentanea, ab aliquo videutur intrusa. Nomina auctorum, si Cbrysoslomuin et Cyrillum
excipias, nulla alTenuHur : attamen diciis velorum Palrum plerumque in compendium
redactis sin omnia, pluiima saltem in eo contexi, argumentum est, quod mibi sa;pe eadem
prorsus occurrerint, quffi in Catena Vindobonensi, de qua supra, perlegeram; adeoque ejus
ope Commenlarii liujus lextum emendaro nonnunquain potui : quare non omnino inutilis
ca Catena nobis fuil. Hic vero, antequam de hou ComruentariQ praefari desino, animadvertere praestat, primo tcxtum sacra) Scriplura in boc codico non semper ita divisum
digestumque esse, ut Scripturae verba immediale excipiat expositio Theopbylacti; sed hffic
aliquando pra3cedit, aliquando simul prfficedit subsequilurque. Quamobremqui cujuspiam
textus explanationem exquirit, nedum subsequenlia, sed ct proxiiuc anlecedcnlia legat,
necease est. Quia vero in apograpbo iseo quandoque reperi expositionem ab ipso textu ita
diblaniem, ut vix dignosci posset quibusnam verbis respODderet, ideo ad diflicuUat^oi de

42)

BONIFACII

FINETTi

PRAFATIO

424

medio lollen lam nlteruin ex his p r s t i t i : vel aliqua Scripluroe verba, G r a c o texlu prorsus
inlaelo, in vexsione ilerato posui; vel, si id confusioni

tollend# minus sufliceret, ipsum

Pcripturae l e x i u r a alio transtuli, et C o p r a e n t a n i st?dera paulo i n v e r t i . Confusam hanc et

piinus aptam

saeri texlus coliocationem

non in hoc s o l u p , sed eliaui in aliis aliorum

scriptorura, iino et Theopbylacli Cormneplariis idenlidem aniinadverti. Q u # prfppostera

dispositio ex eo
cxpositio;

sed

orta videiur, quod non

suo qufeque

textui

subjecta

in cnargiiie laieralj ab aqctoribus vel collectoribus

regione, -nlerdiim etwm iiiferiua, cujus r*i muUa supersunt

principio fuerit
posiia interdum e

exempla; deinde vero a

librariis lexiui sacro .ad libiium v.el ex imperitia dissecto supposila

fuerit. Certum saltfm

videtur, eam, q u a in divarsis codicibus in*est, varietatew, vel in uno eodemque co.licc
confusionera, potulsse ex boc capite o r i r i ; ul mirari proinde nemo debeat, si auter hic
atque in OEeumeniano Commentario disposUus ScripturiB lextus divisusque cernalur :
quamvis eliam Hentenius aliquam ib^rautalionem luvexerit, ut ipsemet, allata mutationis
.ratione, faieUjr. Alteruqo, de quo Lectorem praemonitum velim, est, in codice Vindobcmensi
singulis quidem

Epistolis uniascujusque argumentum praeraitti; sed

Epistolas ipsas et

Comniejilarius illarum non interruplo filo absque versipulorum aut capitura dislindione
esse digesta.

H c addenda censui majoris coramodi gratia juxta consuetam J^linorum

Gra)Corumque numerandi ralionem. Arguraenta vero Epislolarmn eodem modo reljquiquo

in coilice sunt, ne me aliquis arguat infidelitatis, unaque lector agnoscat, quot in capita
auctor Coramentarii, yel alius quicunque fuerit, Epistolas singulas
pjura in unaquaque enumerat capila, quara

secari voluerit : uam

enumerari communiter

soleant. E a capitum

cnumeralio, quffi in editione OEcumeniana, exbibetur eliam in Commentariis. I n s u p e r a d

calcein cujuslibet copameniarii notatur nnmerus versiculorum, quos E p i s t o l a i n e o exposila
commcnlario eomplecliliir : q u i numerus p u l t o major est, pr^sertim in posterioribus
numcro consueto. Menda, q u a in ejusmodi numeros fortasse irrepserunt, corrigere nolui?
ratus fieri poiuisse, ut auelor, s i c u t i plura capita, ita et plures enupoerarit yersiculos, lice'
rei bujusce causam urorsus ignorem. Sed de hoc opere satjs.
SECTIO IV,

De oratione in Adorationem S . erucis.

Xlll,

Exegeticarum Tbeophylacti o p e r u i in Novi Testamenti gcripturam, quoad mihi

consiat, nuqaerura claudit Commentarius in Epistolas Caibolicas. I n sequenli

quarto alios ejusdem Commenlarios in Vetua Teslamentum invenies.

volumine

I n hoc Yero varia

Tbeopbylacti opuscula subjiciunlur, queis magpa ex parte tomus iste conflatur. Priroum

c&lOratio in adorationem 5. crucis;

q u # quidem oratio GraBce Latineque edita fuit jam

pridem a doctissimo Soeieiatis Jesu theologo Jacobo Gretsero, tomo secuodo

De S. cruce-

Nos tamen texlum Grsecum non ex eodem Gretsero, sed ex codice C^sareo-Vindobonensi
descriptum exhibemus. S u u m ille deprompsit ex codice Bavarico-Monachiensi. 6ed quoad
colligere licuit ex accurata utriusque textus collaiione, deprebendi vel alterum ex allero
Yel utrnmque ex uno eoderuque codice fuisse descriplum. Jta enim conyeniunt inler sese,
Di ne varianies quidem Ijectiones, s i unam, ve) alteram excipias, suppeditaril ista collatio.
QuiOdque roajus est, lacunulas duas, quarutu alteram ex conjectura ipse supplevi, eodem
in loco eoderoque modo babet

ularque. Versionem

t a t i n a m , quam Gretserus GrfociB

lingti$ perilissimus adornavit, subjicio. Pauculas in firie prationis notas adjecit ille; ox
quibns duas, quaBalicujus momenli y i s suni, selegimus,

suoque in loco collocayimus

neoj|e pagina 458. Nos unam, xel allerara, cui aliqua codicnm variclas ansam prjebnit,
addidimus. CflBl^rnm egregia est isihiec oralio, ei Tbeophjlacto maxime digna,

ejusque

genium ac stylum, meo quidem judicio, pr/ se fert: quamobreoi nulla esse debet de illtus
auctore suspicio. Medio Jejuniorum lempore,

ut ex ejus

litulo constat,

habita est,

scilicet aliquo b e b d o m a d quariee Quadragesimffi, quae a Graecis ;,

die

medii jejunii

vocatur, quia nempe ex septem hebdoiuadis, quas j e j u u i u m Quadragesiraale apud Grtecos

compiectitur integras, quarta |medium sibi vindicat locura. Tota^ bac hebdoroada

crux

populo adoranda a sacerdote solemniter exhibclur. Quocirca Doruinica tertia, qua insequens

425
IN SEQUENTIA THEOPBYLACTl SCRIPTA.
420
iochoatur hebdomada, , Dominica adorationis crucis a GrtiBcis
dicitur. Praeler hanc Theophylacti homiliam exstant aliae plures ab antiquioribus Gracia
Patribus habitee in hac ipsa solenmitate, quas praelaudatusGretserus accuratissime collegit
ediditque in pradicto opere/te cruce. Ex quibus illud sallem cfficitur, Greecamcurn Latina
Ecclesiam in hocdogmate de crucis adoratione seu veneraiione planissime consentire; et
hoc potissimum est, quod exinde petitur, emolumentura.
SECTIO V.

De oratione in Prassentationem B. Marice Virginis in templo.

X I V . Orationera hanc Latine r e d d i d i l ediditque Franciscus Combefisius ordinis
Praedicatorum, qiiam inseruit Bibliothecce suae concionatorice tom. V I I I . Cum Grfflcus ejusdem textus ex codice bibliothecce Regiae Parisiensis exscriptus in manus meas incidissct,
cum Latina Combefisii versione contuli : qua) licet satis accurala, mihi paulo visa est
obscurior; adeoque clariorem aiiam ac nitidiorem efficere conalus sum. Quod utrum sim
assecutus, illorum judicium esto, qui conferre utramque voluerint.Interim cura cl. Prcevia
Dissertationis auctor orationem hanc cutn nova jpsius versione enuntiaverit prodiluram,
eam, qualis demum cunque sit, in lacem eraitto. Si quis alteram raalit, prasdictatD adeat
Bibixothecam. Versione bac a me jamdiu absoluta, aliud ejusdein orationis exemplar ex
codice 15 Seldeniano celeberrimae bibliothecae Bodleianee descriptum,mihi allatum Oxonio
est. Dtramque conferens sua in utroque menda detexi, atque alterum alleri pro locorum
diversitate praeslare. Quamvis vero Oxoniensi Parisiense nonnihil concedera videretur, nihilomious ad Parisiense exomplar hanc editiopem exigere malui, tum quod primo illud
Laline translatum a CombeGsio e d i t u m esset, tum quod ex ipso pariter meam ego versionem
elicuissem. Verumtamen variantes codicis Barocciani lectiones (quarum aliquffi dicendfB
potiussunt correctiones) ad inferiorem marginem diligentissime adnotavi; qu locoipsius
eodicis haberi merito possunt. Quoad ipsam attinet orationem, adeo prastans visa est
Combefisio, ul asserere non dubitarit, Theophylactura et in hac oratione sapientissimum
ottendi: nec immerito quidem, cura multiplex eloquenli, eruditionis et vividioris ingeD U in ea lumen effulgeat. Severiores tamen critici fortasse non probabunt in eo, quod
MarUe Virginis deductionem in templum, aliaque his aiTinia minutim adeo describat, ac si
suismet oculis lustrasset omnia. Sed facile scriptori Greeco danda venia dst, utpote qui
Iraditionem suis in regionibus jam receplara secutus, ea sibi ocunia nedum referenda,
sed etiam oratorio stylo exornanda pulavit. lllud certe iri Theophylacto suscipiendum^
qaod cum probe cognosceret, quid potissimum adyersaretur suffimet narrationi (estque
illud idem, quod aliquos recentiura criticorum in contrariam sententiam impulit), strenue
allaboravit in eo de medio tollendo, reique universse concilianda probabilitate : ne dc
moralibus documentis, q u exinde sapienter elicit, verba faciam.
f

SECTIO V I .

De martyno quindecim mariyrum Tibtriopoli, imperante Juliano Apostata.

X V . Tbeophylacli Oratio (sic enim ipse iucubrationem istam appellat) nou modo
typis exeusa hucusque nunquam fuit, sod ita etiam fugit eruditorum notitiam, ut ex
omoibus iis qui vel data opera de Theophylaclo ejusque operibus scripsere, bujus mentionem fecerit oumino nullus. Ea Oxonii in celeberrima biblioibeca Bodleiana inter mss.
Baroccianos latebat in codice qui varia alia auctorum opuscula compleclitur. Neque vero
illius forte nolitia ad nos pervenisset unquam, nisi vehemens desiderium bujus editionis
curatorum nibil omnino pralerraittendi quod Thcophylactum haberet auctorem, nobis s l i mulos addidisset, ut inter alios etiam Catalogutn librorum m$$. Anglice et Hibernice, Oxonii
edilam an. 1697 in hunc Gnem evolveremus. In hoc itaque incumbentes incidimus pag.
28, . I , num. 197, in hujusmodi lituluai: Martyrium XV martyrum sub Juliano imperatore, auctore Theophylacto. Hac de re certior factas hujus editionis fautor summus (de
quo nonnulla habes io Praevia Disscrtat., nuip. 10) pro eximio suo in sacras litieras
PATROL. G R . C X X V .

14

BONIFACH FINETTI

PRJEFATTO

423

studio, nihil cunctandum esi ratus, quin per Venetuni ablegalum ad regem Anglice illud
eiscribendura curaret. Transmissum Oxonio apographum mihi traditum est Laline veriendum; quod quidera pluribns de causis gratum fuilrquia scilicet et praBStantissia.o
senatori rem gratam meesse facturum intelligerem; et benemeritis editionis hujus curatoribus oificium hoc exhiberem; ac denique qualemcumque laborem operamque meam studiosis sacrarum litterarum accoramodarem. Ut vero primum oculos in apograpbum eonjeci,
fuit equidem quod majori me afficeret voluptate, nimirum hujus opusculi ulilitas atque
prstantia; sed fuit etiam, quod mihi plurimum displiceret, nempe summa epograpbi ac
pene incredibilis vitiositas. Sed de bac posteriore alias; nunc |de priore. Orationis hujus
prffistanliam ulililatemque nemo, ut arbitror, inficiabitur, qui perspeclum exploratucuque
habeat illius argumefituoi et rem in ipso contenlam. Nempe coniinel historiara satis ignoiam martyrii quindecim martyrum, qui sub Juliano imperatore apostata Tiberiopoli sanguinem fuderunt pro Cbristo: tum illorum corporum trauslationem jussu Michaelis, priai
Bulgarorum regis Christiani, peractam; deinde varia ac prorsns insignia cuaa ante, tum
post translationem illam a Deo patrala eorumdem martyrura intercessione, miracula. Huic
vero narrationi praemiUuntur aliqua de Christian fidei triumpho sub Constanlino M. ei
filiis illius tribus: sed multoplura narrantur de iis que Juliano Aposlala imperante perpessi sunt Chrisli fldelcs. Quae quidem omnia ox bistori ecclesiasticaa penu deprompta
baud inconcinne, cujusdam prooBmii ioco, bic exbibenlur, et quemadmodum ipse loquilur
Theophylactus, ut bcec Oralio caput haberet, et esset membris otnnibus perfecta. Praelerea
texilur longa narralio de Cinamonis cujusdatn Adrianopolitani a Bulgaris in caplivitalem
abducti invicta in tide conslantia; deque Enrabota, Bulgarici regis fratre, opera ejusdem
Cinamonis ad fidem converso, obitoque pro eadem Gde martyrio. ln hac igitur oratione
continenlur pauca quidem, sed plurinji facienda ecclesiastica; historiae mooumenta, ad
quam maxime pei tinet, acta SS. martyrum, aliaque cum iis connexa, posterorum meaiOri
commendare. Quid vero, si profanae etiam histori quidpiam illa aflferai emolumenti?
Atqui rionnulla reperies iu ea de Bulgari regibus, q u alibi fruslra perquiras. Alia vero,
queis confirniari emendarive possunt (ul ex subjeclis notis constabit) quae ab aliis dicta
fuere: proiude jure ac merito dictum a principio sit, hujusmodi opusculum salis ulile ac
proestaas esse, dignuraque ui tandem aliquando emitlatur in lucem.
X V I . Verumenimvero haud mediocrrter illius decresceret pretium, si vel de geouino
ejusdem auctore, vel de histori quam continet veritate jure ambigi possel. At ueulrum,
ut mibi quidem videtur, in dubium quis revocaverit. Non primum; quia codex, quera
supra laudavimus, Theophylacto, Bulgari archiepiscopo, diserte illud ascribit: nequc baec
epigraphe aliis codicibus redarguitur; imo nullus omnioo est (quod nobis innotuit) qui
amdeoa orationem exhibeat. Neque vero quod in unico exstare codice deprehendatur,
prudens de illius auctore dubium ingerere cuiquam debet; cum plaxie constet, pluriuro
auclorum opera uno codice fuisse servata; quin tameo in dubium revocent erudili an aucloris illius sit quem codex ipse praesefert.Et neabipsiusTheopbylacli operibusrecedamu*.
unicum quod sciam, in bibliotheca Bavarico-Monachiensi exstat exemplar Encomii in
Alexium Comnenum imperatorem : unicumque fortasse in bibliotheca Cffisareo-Vindobonensi (nam quod aliud in Scorialensi Hispaniarura regis bibliotheca servetur exemplar, ut
aliqui feruni, nobis incertum) ejusdem in Eputotas Catholieas Coramentarii. Ex alia vero
parte nihil hoc in sermone legitur, qaod auctori Theophylacto non congruat. Quidquid
in eo narratur, praecessit sane ffitatem ipsius. SCylum pariter a Tbeophylacli genio nequaquam abludere, nemo, ui arbilror, inficias iverit, qui in legendis auctoris hujus operibus
laptisper versalus sit. Duplex enim (quoad comperisse mihi videor) in eo styli genus
dccurrit : alterum, quo usu est in Scripturarum Commentariis conscribendis;
alterum, quo epistolas, et peculiaria quaedam opuscula, sive serraones orationesque digessit. In iis prioribus perflciendis pellucido planissimoque usus est
siylo; seu quod in eo scribendi genere hunc cteris anteferendum exisliraaret;
seu qood alioruro, quorum Commcntarios in compendium redigeret, ac priesertim
<Chrysostoaii, plerumque verba usurparit. Quocirca ex istiusmodi Comruentariis

429

IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA.

430

proprium Theophylacti stylum deprcbendi non posse, reor. At in aliis operibus, ubi
exsuo veluti penu et sensa eC verba deproinit, altiori diQicilioriquo et minuspervio ulitur
stylo ; qui stylus perquam simillinms i-lli est quo plerique scriptores Graeci iJlius vi a
majoram simplicitate et puritate dicendi recedentes, uti solebant. In hisitaque Theophy.
lactus saepe saepius metaphoris, allegoriis aliisque vividioribus tropis sive Gguris,et prolixiore periodo, ac demum solutiore, seu magis implicala utitur phrasi. Passim etiam inlerserit Scriplureo verba non ea tantum de causa, ut illius auctoritale sua sensa conflrraet;
sed etiam ut ea verbis exprimat Scripturarum. Hoc dicendi genere constat prasens oratio :
sed quia plerumque versatur in rebns historicis, ideo paulo etiara clarior planiorque videtur fisse hic quam alibi. Ceeterum nonnullffi dicendi pbrases Theophylacto (ut alias obseryavimus) familiares identidem luc quoque recurrunt.PraBterstyli rationem nonnulla etiam
Theopbylaclo favent sententi, seu dicta, qu auctorem in Bulgaria scribentem praeseferont : ut cum quiodecim martyres Bulgariffl Ihaumaturgos appellat > *
, saiictos nostros, vel qui apud nos sunt. Bulgaram quoque, seu Bulgari incolam, ni
faJlor, se esse subindicat, duro singulari quadam incredibilique laetitia ob Bulgarorum ad
fidem catbolicam conversionem exsultat, eosdemque jam fidelibus aggregatos summis
laudibus effert; atque etiam dum peculiares Bulgarorum consuettidines sibi perspectas
esse patefacit; ut cum ex. g. refert, Bulgaros facere consuesse tantae maguitadinis panes,
ut eorum quilibet decem satarandis hominibus satis esset. Quanquam enim haec alii cuiquein Bulgaria seribenti non convenirenon possint; quia tamen nemo alius istius auctor
opusculi effertur, ideo Theophylactum illius esse parentem, haud leviter, meo quidemjadicio, oonfirrbant.
X V I I . Jam rero si Theopbylactus hujus sermonis auclor habeatur, ut habendum esse
censeo, prudcns sane dubium nemini subesse poterit, quin historica illius narratio cum
veritate plane consentiat: neque enimsimile vero est, gravem illum eruditumque virum
putidam adoptasse fabellam, eamque vendilare aliis voluisse. Sed quidquid in bac sua
oratione narrat, illud facile poterat vel ex aliquo monumento in Bulgariee tabulariis exsistente, vel ex certa perennique incolaruro traditione perspeclum habere. Et saue, tametsi
horum martyrum passio multo ante contigerit, hoc est quarto declinante Ecclesiaa
s&culo, Jnliano Apostata imperante, translatio tamen illorum corporum non adeo remoia
fuerat a Theophylacli state, ut certa ei suppelere monumenta non posseni: solum quippe
preecessit duobus circiter saeculis (ut ex dicendis infra constabit) illius in Bulgaria episcopatum. Ex quo nemo non videl, quam facile hoc temporis intervallo servari possit, ac
soleat r e i a l i c u j u 9 , quae magni momenti sit, recordatio, tametsi nullum visibile monumentum supersit. Quod vero ad praedictos attinet marlyres, adhuc Theophylacti tempore stabat
(ut ex sermone ipso colligi posse videtur) templum in eorumdem martyrnm honorem exstrocturu; exstabanlet arceequibasocclusi cineres erant,ac demura marmorea tabulae qua*
illorum urnas principio contexerant. E x his vero, utpote quibus singulorum martyrum
nomina inscripta eraot, et vitae genus, et dignitas, etofficium, ut Theophylactus ipse testatur, haurire facile potuit, qu multoante, nimirum sub Juliano contigerant,eaque memoriflB bominum sempilern sermone boc commendare. Quocirca non video cur huic histoT'UB (tametsi ab alio quopiamminorisTheopbylacto auctoriiatis conscriptaesset)fidesintegra
babenda non $it; nisi forle videatur obesse altumde re hac cvjeterorum scriptorum sileo*
tium; ac quod neque inGracorum Menaeis, neque io Rutbenorum autMoschorum Meno*
logiispraedicti martyres commemorentur.Verum quoad primura,quis cerlo asserere queat,
hunc, de quo agimus, duntaxat auctorem consignasse litteris horuru X V martyrum cum
passionis, tum eorum translationis historiam. cum notum exploratumque sit, permulta
veterum scriptorum opera penitus intercidisse? Deinde quotbabentur ut certa tum in ecclesiasdca, tum etiam in profana historia, qum unius tantum scriptoris auetoritate ac
testimonio nituntur? Praesertim vilca ac gesta sanctorum aliquando unius etiam anonymi
narralione innotescunt. At peculiaris in casu nostro potttit subesse ^atio, cur non abaliis
memoriffi proditum sit eorumdem martyrium. Si enifD el loci,et temporis, quo id accidit,
ralio habeatur, quisque statim intelliget, rem hanc facillime iliius v i scriptores fugere

431

BONIFACll FINETTI PRiEFATIO

432

potuisse. Etenim co tempore*nartyrii palmam sunt adepti, quo Julianus Aposlala labenlera
idololatriie cullum crigere atque in pristinum honorem restituere adnitebatur;adeoque res
Oirislianorum iniquissimo ioco erant: et plerique illorum vel miseram in exsilio vilam
degebant, vel per solitudines monlesque sponte saa errabant. Locus veroubi martyres
occubuere, magis impervius abditusque esse v i x poterat, nimirum urbs perexigua, sive
oppidulura quoddamia allissimo montis Hffimi cacuraine positum : talis enim eo tempore
Tiberiopolis erat, utinfra ostendemus.Quid iiaque mirum, siinlra illius limites d i u perstitit praestantissimi hujus triumphi notitia?Quod si res ita se habuit, ne i l l u d q u i d e m
mirum videbitur, quod in Graecorum Merveis eorumdera mentio desideretur, atque adeo
in Mcnologiis Ruthenorum atqueMoschorum, u t p o i e q u ex Gracis desumpta translataque sunt. Quod si in his posterioribus quorumdam fiat coinmemoratio sanciorum, de
quibus nulla apud Graecos est mentio, ex iis illi sunt quorum m e m o r i a celebratur in universa Ruthenorum Ecclesia, non ex eorum numero, quorum festivitas alicujus loci vel
regionis 3it propria ; cujusmodi videtur esse horum XVmartyrura, de quibus in priBsentia
est scrmo. Hujus enim generis sanclorum memoria non in communibus Menaeis, sed in
poculiaribus loci, ubi cullus eorum viget, labulis consignata esse solet rqualem memoriam
ne hisce q u i d e m martyribus deesse, i n f e r i u s ostendemus. Verum etsi nulla omnino a l i b i
rocniio de eisdem qccurreret, nihil inde auctorilatis et pretii huic orationi detractum
esset :imo praestantius vel ex boc ipso judicandum videretur, nobisque impensius gralulandum, q u o d tandwn aliquando prodeat in lucem; et plurium martyrum thaumaturgorumque roemoria ab omnimoda oblivione et tenebris vindicetur.
X V I I I . Talis ac tanta orationis hujus utHitas atque preestantia levera mihi imoet jucundum inlerpretandi reddidisset laborem, nisi apograpbi summa, ut initio d i i i , vitiositas
haud exiguam, imo valde magnam mibi molestiam creasset. Erat quippe talis ac tanta, ut
mendosius q u i d q u a m scribi potuisse vix putem. Nam passim et litterarum yariatio, el
plurium copulatio dictionum, et e contrarfo unius ejusdemque divisio in eo identidem
occurrebat. Praeserlim vero in vocalibus peccatutn maxime est : nam vocales atque diphthongi, quae eodem nunc sono pronuntiantur a Grseeis, nempe , t, ., , oc,
, , , indiscriminatim positeesunt.Exquo facile colligas,amanuensedQ, quicodicem unde
desumptum apographum est, exaravil (in scriptorem npslri apographi banc ciilpam non
cadere aliunde scio), ignorasse penilus Gracae gramrcatic leges; pratereaque non ex
ipso exemplari oculis supposito (sic enim litteras, quce erant transcribendae, perspicieos
rarius aberrasset), sed diclante aliquo, et juxta hodiernum Graacorum m o i e m lilteras pro.nunliante, sanum auribus perceptum Graecis utcunque Jilteris consignasse. Ex quo factum
st, u t i n dictione dissyllaba, vel trissyllaba quatuor vel quinque menda (praesertim si e l
spirituum et aceentuum babeatur ratio) non infrequenler occurrerent. Quantam vero h c
vitia pariant perturbationem, qaantamque interpretanti molestiam, cum omnes inteiligcre
possint, tum ii prasertim qui Grci idiomatis |non suni i g n a r i . Prius igilur quam Lati-nam versionera aggrederer, et menda de medio tollere, et textum su ver lectioni
-restituere opusfuit. Ralio autem, quam in boc munere obeundo inslitui, hc est: errata
qu certo et absque ulla dubitatione detexi, in ipso textu emendavi, n u l l a ad marginem
adnotatione posita; alioquin totum fere marginem iis oppJeri fuisset opus. At ubi incertus
eracu, an d i q u a vox in mendo cubaret;vel etiamsi id certo deprehenderem, nihilominus
-vocem, quae substituenda esset, certa aliqua conjectura assequi non poteram; eam cujusmodi i n apographo erat, in textu reliqui, vocemque qu conjectanti mihi legenda videJ>alur, in inferiori margine a p p o s u i , pramisso r<j. seu , fortasse; ut felicioribus aliorum
conjecturis locum ansaaique p r & b e r e m . Nonnulla laraen eisdem adjeci, de quorum vera
germanaque correetiono levissimum vel planenulium mihi inerat dubium, ut ex iis speciriinis loco perilus lector colligat ingentia errata quibus ipsum exemplar in qualibetfere
parlo scatebat. Cum vcro adeo indiligenter exscriptus codex i l l e sit, ut d i x i m u s , i l l u d etiam
uspicari licet,integras quandoque diclionas prae oscitantia praetermissas fuisse : qaae quidem suuspicio interpretanti mihi haud semel oborta est. Loca, ubi apographum nedum
nxeadosum, sed el mutilum visum m i b i est, in nolis aliqua indicabo; alia per sese lector
9

JN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA.

434
fortasse.deprehcmJel. Verura de apographi qudlitate jam satis. NUDC de Ioco ac lempore
qqo et passi marlyres sunt, et eorum translata corpora, adjungere pauca lubet, qu res in
hac oratiooe irarratas aliquo modo illustrabunt confirmabuntque.
X I X De loco prinmra eltemporo quo SS. martyres pertulere mariyrium, vix atlaesse
potest difflculias, cum utruraque satis diserte expriraatauctor inquiens, Tiberiopolim locum, tempus vero illudfuisse quo impius Julianus summam imperii tonebat. Nequesolum
urbiy, in qua passi sunt, noraen patefacit; sedsitum etiam designatinquiens, eam positam
esse ad septcntrionalem plagam Thessalonices, * , in principio
Hlyrici. ln orationis epigraphe adjungilur, vocari eam Bulgarice Strumilzam: sed hmc
postrema verba ab aliquo deinde librario adjecta fuisse, pro certo habeo : tum quod in
oratione tota civitas illa perpetuo Tiberiopolis, nunquain Strumitza nuncupetur; tumquod
ea verbaalieno sita loco cernantur : noque enim vetusto Tiberiopolis noraini, ut congruuai
erat, adbfierescunt; sed post ea verba, passi sunt, minus apte translata sunt. Acceditfuisse
in nodice viliosam consiructionem (quam ego in edito emendavi); cum enim ^ in easu esset, ut inquiunt, dativo, sequebatur, interjecia voce , in
genitivo {. Quisquis tamefl ea addiderit verba, eo illum consilio
addidisse arbitror,utLectorinipsostatimexordio Tibeiiopolim, in qua illi subiere martyrium, a caeteris ejusdem nominis civitatibus distinguendam esse intelligcret. Nam ctalia
Tiberiopolis fuit in ea Pbrygi majoris parte, quae dicitur Pacatiana; alia in insula Cypro,
alia denique in Europa ad Ponlum Euxinum; si quidem ea qu nunc Barna vel Varna vccalur (eslque haud ignobilis urbs, utpote archlepiscopaUaucta dignitate),fuerit olim, ut
mulii sentiunt, Tiberiopolis appellata. Alii tamen in ea sunt opinione, quod Varna idetn
ac prisca Dionysiopolis sit; alii vero Odyssus, vel Odessus. Ab omnibus his ea fortasse
diversa est, solumque ob loci propinquhatem modo pro una, rnodo pro alia vetustarum
urbium suuQpta. Certumillud videtur, omnino decipi eos qui Tiberiopolim, nunc Strumitzam (dequa hic loquimur), cum Varna seu Barna confundunt: nam quantum Tiberiopolis
Strumitziana (si claritatis gratia ila loqui licet) a Pontodistet Euxino, conslat ex dictisQuis enim, nisi geographi prersus ignarus, dixerit, Varnam esseadseptentrionalem plagam Thessalonices in principio J//yrtdi*,quemadmodum Theophylactus asseruit deTiberiopoli? Ex hac porro descriptione manifestura videtur,hijjusTiberiopo!is locum intraliinites
Macedoniae fuisse ea in parte queeproxime speclatMoesiam superiorem (nunc Serviamyo^
eant), quffi MacedoniaB pars aliquandiu paruit Bulgarorura iniperio : qaippe quod,regnante
Crubo, Thessalonicam usque protendebatur, ut Theophylactus In hac ipsa oratione testatur. Situs vero iste Tiberiopoleos optime congruit cuto Strumitz situ, ut eolligitur ex
Nicepboro Gregora, qui eam ingressus est, dum Byzantio una cum legatis ad Cratem, scu
regeui Serviae illac transiens Scupios proticisceretur. Nonnulia verba, quibus iter ille
suum describit, juvat hic in medium proferre; qtiippequ peropporluna videntur confirmandis iis qum de Tiberiopolis seu Strumitz situ exiguitaleque supradiximus. Poslcram
(inquit ille Histor. Byzant Hb. vm, cap. 14, num. 6) a transitu Slrymonis fluvii diem in
itinere totam consumpsimus, tt ad oppidulum (, parvulam civilatem) devenimus*
quod pene supranubes eminet [Strumitza ab incolis vocatur), adeo prcerupto et exceUo monti
impositum, ut homines tn propugnaculis sedentu e valle suspicientibus avicularum similes
viderentur.... Tertio inde die ad oppidulum, , Scopiorum divertimus, ipsos jam
Triballorum fine* ingressi, ac prceterlabentem vidimus Axium flmiwn, etc. Quibus ex verbis
perspicuum eflicilur: 1. Strumitzam inter fluvios Strymonem et Axium fuisse interjectam,
e\ a prioreunius circiter diei ilinere dissitam, ab alia vero ubi Scupios praeterlabitur
(proinde etab ipsisScupiis), triumdierum inter?alledistantiD.2.Eam,si ad Tbessalonicam
eferatur, septentriooalem fuisse, cujusmodi ei Tiberiopolis erat Theophylacto teste. 3;
r.ivitatem fuisse parvulam, sive etiam oppidulum uni ex (iraaltis Hmi mootis v^rticibus
insidens; quippe mons islo Macedoniam dividit ab utraque Moasia (). Hc omnia pcrr

() Cum liis omnibus coneenul deseriplie Iwiius

uibis, quaui cxbiuct Mclctius arcbiepiscopus Albo-

niensis in sua Geographia \ ^ veicre cl

uova, quje cdiui cst bic Yciictib Graicc lanluia

435
BONIFACIIFINETTI PILEFATIO
4
spicua sunt, nisi mea me fallit opioio. Verum illud obscurius, qua nerope ratione Theopbylactus hanc Tiberiopolis urbem, seu Strumitzam, affirmare potuerit esse *
, proxitne t n prineipio regionis Illyridis seu Illyrici, cum ablllyride proprre
sampta, quam Drinns fluvius a Macedonia disterminat, procul esset quorumdam intervallo dierum :etUlyriei latius accepli medium fere teneret, cujus pars orientalis, seu Illyricum, ut vocabant, Orientale, Macedoniam unacura Daciis acMoBsiis suo ambitu coraplectebatur. Verum diiBcultas evanescit omnis, si ita intelligantur Theophylacti
vorba , queraadmodum intelligenda esse persuasissimum naihi est, videlicet
, Illyridis nomine hic significari iractum omnem terrarum, quem Bulgari lllyrica, seu
Slavicalingua utentes(ut et modo utuntur) occupabant, atque in suam redegerant potestatem; et quem lum etiam incolebant, cum imperatori Constantinopolitano (ut lempore
Theophylacli) parebant. Jam vero IHyridis sic accepl prima qu occurrit civitasex Grcia ac potissimum Thessalonica, venienlibiis hc est, dequa loquimur, Strumitza; idque
constat ex eo, quod et alibi animadvertimus, nimirum Bulgaros usque ad Thessalontc
fines suum protulisse imperium; atqueetiam ex eoquodsubindicaiNicepborus Gregoras,
sacra paschalia, quibus ille interfuit, Bulgarica sea Slavonica lingua fuisse Strumitzae eelebrala. Ex quo plane consequens est, tum eam babitasse Bulgaros, seu gentem lllyricam.
Sed ipsum referre Gregoram prffistat, qui satis lepide describit cantam quo Bulgari Struroitziani paschalem solemnitatem celebrabant. Ibi Pascha (ait loco supra citato) mole$te tt
prceter veterem noslram consuetudinem, sed tamen celebravimus. Ibi enim omnis doctrina,
rhythmi etsacrce hymnodice musica pronugis habentur: quippe oppidani barbara ferelingua
utantur, et iis sint moribus qui aratrum et ligonem in primis deceant. Neque enim eum sonum
tiebant, qui, eUi $emibarbarus, tamen modulatus foret, etaliquis ipse quoque esse censeretur,
ut semilydius, et si fas dicere, iemiphrygius; sed belluinum plane et montanum sonabant:
quo ritu nomades ipsi canerent gregibus suis prceeuntes ad juga et sylvas vere novo, cum
eymbia lacie exundant. Haec hyperbolwa scribendi ratio Graeco bomini, principisque civitatiscultui assueto condonari potest. Interim vero ex illa colligi videtur, incolas Strutnitzianos neque natione Graecos, neque Graea in sacris lingua usos faisse; adeoque vel Balgaros, vel Servios, vel certe aliquem ex Hlyrico populum. Neque enim lingua, qua Strumitziani sacra peragebant,aliafuisse videtur praeter Schlavonicaoi (a).Quid quod Gregoras
ipse praecedenti num. monet, loci illius (tura vero adhuc aberat Slrumitza fere integrum
itineris diem) incolas plerosque Mysorum (seu Mcesorum) colonos fuisse. Persuasum vern
habeo, Mysorum, seu Mcesorum nomine hic Bulgaros significari, vel Servios (uterque esl
Scblavonicus populus) qui utramque Moesiam jamdiu incolebant. E x quibus, ni fallor,
satis est exploratum, non immerito Theophylactum asserere potuisse, Struraitzam, seu
Tiberiopolim fuisse proxime in principioregionis Illyricce.
X X . Sed alicui fortasse scrupulum ingeret, quod nerao veterum scriptorum mamoraverit ullam Tibcriopolis urbem eo loci, ubi postmodum Slrumitza fuit, exaistentem. Sane
Cellarius, antiqugeographiee solertissimus investigator, iTiberiopolira ibi nullam agnoscit. Neque etiam in sex Notitiis Graecis Patriarchatuum et sedium episcopalium, qu referqntur ad calcem Codini De offtciis in Corpore histori Byzantinae, ulla fit mentio de
cpiscopatu Tiberiopolitano vel Strumitziana. l a Expositione quidem Androoici Palffiologi
senioris metropolibus annumeratur ipsa etiara Tiberiopolis urbs, diciturque ex L X U I
facla L X X V . Sed hujusmodi Tiberiopolim urbera haud esse StrumiUam in principio Illy9

11. 1728. Ejus verba sunt:

\
\ , *
...
- . Sirumitza urbs
TriballorHtn hiter fluvios Strymonen et Axium ad
finc* Macedonim repcritur, in prcceipiU et abruplo
monte: dittatque Scupiis irxurp. dierum iiinere. H&c
urbs primum vocnbatut TiberiOpoli*. Caeterum cum
Cregoras, (uoi Meletius de vetcci Skruniilza, in qua

passi sunt XV martyres, ct quacvere in monte erae,

loqountiir. At bodieriiam, qutt ei Nova dici potest,
Strumitzam ad pedem ejusdein montisexaiare, veterisque lanlummodo ruinas superesse, inaudivi a
viro locorum illorum periio.
() Hoc u l meram conjccturam propono. Aliae
inaudivi, illic nnnc sacra celebrari lingtia Grseca.
Foriasse etiam solum Graecaa linguae corrupiionem
nolare voluil Gregoras, cuin a i l , iilos barbara fert
lingua usos esse.

47

SEQUENTIA THBOPHYLACTI SGRIPtA.

433

rfci sitaiu, sod potius Vaniamad Pontum Euxinum, eo Joei diserte affirmatur. Sed b c ,
quaums vera, movere latsen neiuinem debent. Neque enira omriia omnino loea vcl cognita
a veleribus geographis suot, vel memoriae iradita posterorum ; sed vel aliqua ignorata,
vel prae sua exiguitate prtttermissa. Scriptores vero reiiqui nonnisi opportunitate data,
meniionem focere coasueverunt civitatum aliorumque locorum. Quamobrem Cellarius,
Umetsi diligentissinaus, locos aliquos prcBtermisit; prcesertim vero (quod facil in rem
nostram) nullam ad PorHuua Euxinum Tiberiopolbm memorat, quam tamen exstitisse dubilari vix potest. lo Gracis quoque Notitiis quaadhuc supersunt, episcopatus fuere aliquot
prauermissi, ul eruditi jamprideoi adnotavere. CiBterum ex eo etiam oriri potuit silentiuru
apiscopalus Tiberiopolitani, quod h c civitas, quandia nomen istud retinuit, unum forUsse, vel alterum habuerit episcopum ; cum haud tnulto post martyriurn Theodori, p r i m i
ejusdem civitatis epieoopi, vastata fuerit primo quidem ab Ombris, deindea Bulgaris, ut
aatis indicaive) istiusauctor opusculi.Quod veronequealio subnomine, mimmmStrumitzcc,
annumerata sedibus episcopalibus invematur, iilud videtur in causa fuisse quod archiepiscopo , $uijurii
seu nullius sub palriarcheeditione constitulo, subesset (nam
i a praediclis Nolitiis soluraraodo recensentur sedes episcopales qu quinque suberant
patriarchis) : nisi dicera malis, urbem hano non Strumitzw nomine (quippe quod Bulgaricum est) sed Grocoalio vocabulo in eisdera Notitiis designari: aut demum idco SirumiIzam O O Q recenseri, quia sedis episcopalis bonorem aul nimis sero sitadepla, aut cito
nimis amiserit, aut solum cerlia temporum interraHis ea digoitate fuerit insignita (quemadmodum etaliis contigit parvulis civiiatibus), adeoque tum potuit hac prarogativa carere, cum episcopalium sedium catalogi qui ad nos usque pervenerunl conscriberentur.
Cotaragi illud saltem videtur in dubium revocari non posse, episcopum fuisse Slrumitz,
dttmiA vivis ageret Theophylactas : quippe qui epistola 32juxta Moursii editioneio lesta-lur, se Pelagonio (seu Pelagonice) xa\ *; , et Strombilzoe, et Malesoboe epi~$copi$ scripsisse. Strombitxam enim idem ac Strumitzam esse, ipsa nominis similitudo
affinitasque dubitare non sinit: pnesertim cutu supra demonstraverimus, Strumitzam (de
qoa hicsermo) parum a Pelagonia distasse; atque ctiam, ut ipse arbitror, a Malesoba :
Theophylactus vero ad episcopos illos tres, utpote finilimos, suas misisse epislolas videa4ur. Neque rero Theophylaetus duntaxat ipsum Strumilzre nomen paululuin immutavit;
sed et Cedrenus eam et , Strumpitzan ot Slrnpilzan (nisi in alteruirum locom irrepserit mendum typographicum) vocat. Et quidem eo loci Cedrenuru de
Slrumitza, de qua nos foquimur, sermonem habere, compertum ex eo cst quod Basilii
itoperatoris iter Serris Scopia sive Scupos describens, eumdcm rcfurat Sirumpitz appro- .
pinquasse : quo illum Struropitz situm designat, qucm nos Strumitzce constituimus Nicephori Gregorae verbis innixi. Alii rainure adbuc diversitate eamdem Strumnitzam nuncupaot, ut Ananias ejusdem episcopus, qui anno 1565 synodo Conslanlinopoli celebratm
(qua synodo dejectus ob simoniffi crimen e tbrono patriarcbico est Joasaphus illius urbis
archiepiseopus) subscripsit his vorbis : Ego humili* epfrcopus Strumnitzw Ananias volens
meo conrilio subscripsi, ut ecclesiastica seu patriarchica refert historia Erauaanuelis Malaxi,
Peloponnesii; qnara Martinus Crusius, Academi Tubingensis professor, Laline reddidit,
etliditque lib. n Turco-GrcecioB. E x quo consequitur, Strumitzam nedum SABCUIO, quo
vivol)at Tbophylactus, undocimo, sed etiam decimo sexlo eptscopali scdo ornatam fuisso.
Sedem banc etiam nune temporis superesse, imo et metropolitica dignitate fuisse auctam,
teslatus raihi est Jacobus Nicolai, hieroraonachus Olympiota, scu ex raonaslerio montis
Olympi, quem paucis ante diebus, quam haec lypis mandarentur, ad hanc urbem appuN
sum, ut deinde in Transylvaniam pergeret, sacerdotis munere apud suae gentis bomines
tbidem funtturus, semel el iterum alloculus sum. Hic me in p r i i u i s certiorem fecit, fero
integrum raensem se Slrumitzre moratum esse. Tum mihi de quindccim hisce marlyribus
ittnJUuU raspoadit, non modo illorum memoriam ea in urbe yigere ; sed etiam a sacerddtHias eb loci 4!elebrantibus corameraoralionem quotidie fieri : quolannis vero solemnem
celebrari eoramdem raarlyrum fe^livitaleui : quin et peculiare oilicium et lectionos de
rpsorum martyrio haberi : caqueomtiia conlineri peculiari quodara libello impresso Bo%

439
BONIFACII FINETTI PR&FATJO
440
scopoli, vel,ut communiter pronuntiant Graeci, Voscopoli, in*Macedonia,in qua arbe paucis
abhinc annis institula csttypographia. Notilia hc, quam mihi diu mullumqueinquirentiex
hoo, uno sacro monacho haurire licuit, egregie confirmal historiae, quae in hac Theophyiacti
oratione describitur, veritatem : praesertim cum omnia, q u ipse referrem ex prodicta
oratione, ille se legisse affirmarit in memorato libello. Solum hoc non satis memoria ille
tenebat, an martyres illi sub Juliano Apostata martyrium subiisse eo in libello dicantur.
Et haec de loco, ubi passi sunt martyres, ejusque occasione sint dicta
X X I . Tempus vero quo id contigit deflairi facile potest. Nam ex epigraphe ipsaque
oratione innotescit, eos imperante Juliano Apostata sanguinem pro Christo fudisse. Cum
aulemperbrevi tempore moderatus ille imperium sit (uimirum a mense Norembri atini
361 ad diem usque 26 Junii anni 363), parspicuum est, nos in detlniendo martyrii tempore vix posse anno inlegro a vero aberrare. E x hisloria siquidem ecclesiastica consiat*
eum aliquanto post initum imperium persecutionem inchoasse contra Christianos ; atque j
in hoc ipso opusculo legiraus, martyres, de quibus hic sermo, post fugam primum qui- *
dem ex ,urbe fcNica deinde ex Thessalonica, aliquandiu commoratos esse Tiberiopoli,
ejusque cives, etfinitimoram locorum incolas qua prffidicatiqne, qua miraculis ad Christi
fidem perduxisse : in quo temporis spatium aliquod illudque noo adeo exigaum insuraptum esse oportet. Hinc vero magna probabilitate deducitur, paucis ante Juliani obilum
mensibus, adeoqae circa anni 363 initium, aut eerle sub finem aoni 362, eos martyrium
subiisse. Neque hac de re plura : tantummodo animadvertendum martyrii diera ia boc
ipso opusculo poni sub die 28 Novembris.
X X I I . Diligentius inquirendum videtur tempus etiocus qao boram martyrura eorpora
solemni pompa translata fuere. At nemo taraen hic annum b u j u s translalionis proprium a
nobis postulet designari: id enim fieri nullatenus potesi, cum nullibi adnotatus occurrat.
Quare tempora proximiora utcunque indicare sufficiet.Id veropendet a tempore quoBulgarica gens aroplexa est Christi Domini Qdem : nam sub primo Bulgarorum rege Christiano translationem illamfuisse peractara, diserte asseritur in boc sermone. Qua de re
nonnulla diximus in Notis, quas in inferiore hujus orationis margine, ac prasertim pag.
501 apposuimus. Neque opus esse arbitror, eam rem fusius hic persequi aut accuratias
invesiigare ; cuin scriptores omnes q u i hanc historiae ecclesiastic partem attigere, conversionem Bulgarorum nono seeculo accidisse consentiant ; solumqjue viginti annorura
spatiocitius alii, alii serius autumant evenisse. Nam scriptores Graci eam fere ad anniKQ
octingentesimum quadragesimum sextum revocare videnlur. Anastasius vero Bibliolhecarius in Vita Nicolai I ea tradit, exquibus colligere pronum esVnatianem Bulgaricaoi
Cbristian religioni nomen non dedisse ante annum ejusdem sculi sexagesimum sextum.
In eo etiam omnes fere consentiunt, quod rex Bulgaroram primus Chrislian religioni
addictus ante baptismuin Bogoris (Theophylaclus in hac orationo Borisim scribit* voce
paululum immutata), postmodum vero Michael fuerit appellatus. Sed rursum ii valde
(Hscrepantin assignanda causa, qua inductus ille fuerit ad Christianam fidem amplectendam. Alii enim sororis suao adhortationibus, quae dum Constantinopoli moraretar, Chrisiianis erat imbuta mysteriis, permotum fuisse tradunt; alii bellorum famisque calapita- |
libus impulsum : alii vivida futurorum cruciatuum imagine, q u a m hauserat ex insigai
pictura, perculsura divinitus infus luci oculos aperuisse, narrant. Sed bc enucleare
nostra non interest. Satis mibi est, Bogorim, sive Borisim quamcunque demum ob causam, et sive una, sive multiplex fuerit, nonnisi circa dimidium swculi noni religionis
Christian mysleriis faisse initiatum: indeenim compertum efficitur exploratUmque SS.
martyrum, de quibiis nunc sermo est, translationem eodem inclinante jam sculo coniigisse ; adeoque Theophylacti tatem duobus circiter seeculis prcessi$se, ut superius
innuimus.
X X I I I . Verum quo clarius innotescit tempus saltem proximuin istiusmadi translationis
eo nobis obscurior esl locus ad quem delala sacra pignora sunt. Auctor quidem orationis
hunc sffipenutnero vocat , Bragaliniizan (vel si pronuntietur recentiuai
more Gr^corum, Vragalinitzan) eamque cl , urtem, et , provinciam, scu nw:

4U

SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA.

iropolim auocupat. Sed qunam et quo

442

posila sit, vel oiim fuerit civitas haec, nonduui

i n i b i inquirenti satis detegcre Iicuit, cura neque in geographicis mappis adnotatam, neque
ab alio aliquo auctore ooemopatam repererim. Cum vero ex indole linguaa Slavonicae, baud
tmhi prorsus ignotae, atque exsimilibusquae passim occurrunt, etiamapud Tbeophylaclum,
exemplis compertum haberem, boc vocabulum Bulgarica, qu/B lingua Slavicae seu Slavonic dialactus esi, terminatione desinere, iHud statim perquirere coapi, ulrum, detracla
saltem terminatione itza, yel nitza, hujus similisve nominis urbs in Bulgaria esset, vel m
aha regione, cujus iucol lingua uterentur Bulgarica, cujusmodi fuit Bragalinitza, ut ex
ipsa oratione coostat. Verum non aliam urbem offendi, quae aliqua ralione cum iJla con
gruere videretur, quam Bargala pertinens ad Macedoniam secundam orientalis lllyrici
partcm : nam Bargalct n o m e n , quod dempta terminatione Bulgarica, remanet, cum illa
fere consensit; neqae a Tiberiopoli multum abes$e videtar. Quocirca credibile est, intra
Bulgariei fines imperii eam tum exstiti sse, adeoque et Bulgaric lingacB in.ea usum tunc
temporis viguisse.
X X I V . Huc usque scripseram, cum supra laudatus monachus Olympiola certiorem me
fecit, exstare etiamnum in secunda Macedonia a r b e m Bragalinitzam, seu, ut ipse effeTebat, Bragarinitzam ; sed magna urbe ad pagi conditionera redactam, habitarique a
Turcis, paucis immistis Cbristianis : distare vero a Slrumitza quinque circiler horarum
ilinere : acin ea non solum de peracia ad ipsam sarrctorum martyrum translatione memoriam vigere; sed etiam se, cum illac transiret, propriis vidisse oculis fundamenta templi
quod in eornm honorem olim exstructum dicebatur. Plura de hisce sanctis mihi dicenda
non suppetunt. Caeierum clarissimi et de Christiana republica optime meriti Bollandi
conUnuatores suo tempore totam hanc bistoriam accuratissime, summaque, ut assolent,
eraditioois vi discutient, illustrabunt, expedient. Interim haud inflraa laus hujus editio
nis erit, ansam prebuisse preeclarissimis viris negotium hocperflciendi : ut reipsa praebitora videtur ; quandoquidem ex illis unus, vir omnigena eruditione clarus, Joannes
Stiltingius, qaem hac dere per litterasipse consului, solila bumanitate respondit, sehorum
IOCO

martyrutn acta non vidisse.

SECTiO V I I .

De Allocutione ad Familiarem circa ea quorum incusantur Lalini.

X X V . Allocutio hc, quam alii Epistolam ad Nicolaum diaconum et canstrisium vocant
() tnnc etiam celebris erat, c a m adbuc in quibusdam insignioribus hibliothecis inedita
latitaret. Non modo enim de ea mentionem fecerant ii omnes qui de Theophylacti operibus
disseruere ; aed aliqua etiam ejusdera fragmenta tumin Jure Groeco-Romano, quod L.eunclavius vulgavit, inserta, tum in Grcecia Orthodoxa ab Allatioedita, obvia omnibus perstabant. ftoc vero ita acuerant eruditorum animos, ut sammopere exoptarenl, ex ipso fonte
detegere, qunam auctori satis vetusto, doclissimoque et celebri archiepiscopo mens
insedisset quoad ea q u Graecam a Latina Ecclesiam infando schismate diremptam jam
dudum tenent. Primus (quem equidem noverirn) qui justissimis his litteratorum bominum
votis explendis serio adjecerit animum, fuit editioois hujus fautor amplissimus, de quo
jam diximus supra, quique jam ab anno 1753 deditoperam, ut ex codice Caesareo-Vindobonensi exscriberetur, ut huic tertio volamini Operum Theophylacti, velut non mediocre
ipsius ornamentum, insereretur. Insequenti anno eam ipse Latinitate donavi: ex qua cl.
prffivi Dissertationis auctor particulas aliquas in rem suam excerpsit. Quod ea in hac
editione publici juris facienda esset, admoniti sunt erudili cum in Dissertatione prodicta,
tuin etiam in Declaratione Graco-Latina, qu& simul cum tomo primo emissa in lucem est
anno 1754. Sed cum voluminis hujus impressio ob eam, quara memoravimus, causam
longius produceretur, vir doctissimus Joannes Aloysius Mingarellius, canonicus regularis
S. Augustini congregalionis Rhenanae, fortasse ut aiiquanto malurius eruditorum exple-

(a) Vide Dissertationcm tomo 1 prxfixaro, Duro. LIY.

443

BONIFACll FINETTI PR/BFATIO

444

ret ?ola, suo Anecdotorum Fatciculo, quem edidit an. 1 7 5 6 , insereiidam existimavU.
Quod quidera tametsi editionis hujus fautoribus paulo injucundius accidaril, eo quod
exinde prareptura ei aliquid laudis suspicarentur, mihi tamen percomoiodum cessil:
sic enim collatfonem, quara cum Bononiensi textu facere meditabar, eo jam ediio, multo
facilius exsequi polui. Cterum Mingarellius Graco textui i,atinam versioneip adjunxit
sane accuratam etnitidam : quam propterea, ul in banc editionem asciseerem, animo diu
mullumqne propendi. Sed landem nil esse raius, cur versionem meara eo jure privareir.
quod ratione lemporis acquisierat, et postquam haud rnediocri nisu eluclata ex exeroplaii
esset pluribus de causis perarduo, eam innoxiam lenebris damnarem perpetuis, ipsnm
bic apponendam censui. Cffiterum cura Bononiensis codcx codice Cflesareo-Yindobom>j
qui haud ita magnam redolet antiquitatem, mihi aliquando niiidior visas sii, emcndatiorque, illius ope nonnulla mei exemplaris corrigere menda (prius quidem sola conjectura
plura sustuleram), indequeet versiopem meam aliqnanlulum perficere mibi licuit: ut proinde nou omnino suo exciderit volo praBslandssimus Mingarellius, quiea prffl caiteris ad
evulgandara Allocutionem hanc ratione se inductuip fuisse monet, ut Theophylacti Operum editiomagis magisque perfici possit. At et codicem Bononiensem, tametsi plerumque
Vindobonensi D i t i d i o r e m , vicissim posse, imo et debere in aliquibus corrigi et ipse codice Vindobonensi, perspiciel facite lector ex variantibus lectionibus quas ad paginarum
aaloem adlexui.*Bt sanelectionem Vindobonensem in quibusdam anteferendam esse Bononiensi, nemo, ut puto, i n f i c i a b i t u r , qui pauculas, quas adjecimus, notas expendere veiit.
Variantes quoqiie lectiones, q a in Chometeni excerptis occurrunt, addidimus, non quidom oranes, sed eas tantum quae alicujus esse raoruen visae sunt. Sed jam de ipsamct
Allocutiono nonnulla dicamus.
9

X X V I . Erunt fortasse qui hanc Theophylacti opellam nonnisi Photii sectatoribus in

suo schismate obfirmandis usui esse posse arbitrantes, eam a nobis io publicam efferri
Jucem, rogre ferant, aut saltem demirentur. Sed nos ab eorum qui ila sentiuQt opinione
adeo procul absumu?, ut non modo n u l l u m i n ea edenda periculum subesse suspicemur,
sed fructum etiara multiplicem exindo nobis obventurum confidamus : 1 scilicel, ut
integerriraa in evulgandis Theophylacti Oporibus fides noslra omnibus explorata liat :
deinde ut Latini nominis hostes perspiciant, ita nos quitati caus noslr conQdere, u l
quae contra afferuntur argumenia in mediura producere non verearaur : denique ui
Photiani (ita eos appellare lubet, qui ex Graecis schismati adbffirent, ut ab inciyta eorum
natione, quam ma^nopere diligo, et, ut decet, colo, secernam) aliquando diseaot aequius de
Lalina Ecclesia sentire, animosque capiant moderatiores. Quod ita quidero eventurum
confido, si sedato passionum aestu, ac preejudiciis paulisper sepositis, ad Theopbylacti
placiia (quem alias magni, nec iminerito, faciunt) anioium menlemque suaoi exigere
velint. Hoc si prastitcrint, fatebuntur sane, neque () multo$ esse Laiinorum errores, neque

tales, qui ad discindendas Ecclesiai sint idonei, eorumque nullumad fidei caput pertincre.
Fatebuntur ejusmodi, ut ipsi putant, errores ultra rationemomnemet moduni afervidioribus
quibusdarn (6) orthodoxice zelatoribus amplificari; aliquosque nullius, alios vero mediocris

emcndationis indigerc, ita ut non tnagni intersit Eccle$i<e, $i ea perficiatUr. Fatebuntur

oranem ferme dissensionis Grcos inter ac Latinos causam revocandara esse ad particulara
Filioque Symbolo adjcctam (c), adeoque nec propter azyma, neque propter jejunia (d\
multo vero minus propter reliqua, pacem essecum.Ioitna Ecclesia lurbaodara. FaLcbuniur
multa, qu ipsis errores sunt, meras consuetudines (e) esse, quasdam quidem ex pietaie,
alias ex provida dispositione inlroductas. Fatebuntur denique, ex sol charitatis defectu
9

ambiiione ac superbia (/*), ex zelo non secundum scientiam, ex cceco sui amore (g)toi congeri

() Verba Theopbylacti Alloc. num. I , pag. 513.

(b) Num. I I .
ic) Ib. el mim. I I I .
(d) Num. XV.
U) Ibid.
(/) lluc BDectani vcrba qux babct num. I : Non

enim fralerne $u$cipimu$, e l c ; tum qua; babet

num. X V I , ubi grapbtae describit quornmdam

tx

euis popularibus , hydropicum lutn*~*

rcm.
w (g\ Nuni. X I i n floc.

445

IN SEQUBNTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA.

446

Latinorum errores, eoaque tanta acerbitale hnproperari. Itaque legant et perlegant, accaraliusque perpandant, qii magous illoram doctor, nullatenus oerte Latinis addietus,
cootra nifflium immodicumque, alque a ratione prorsus alienura Photianorura sui
lemporis zeluiu in hac sua Allacuiione conscripsit; nec velint ipsi limites ab eodera praestilutos adeo enormiter transilire. Cogitent etiam, atque eliam, quid esset ille scripturus,
si in hc incidisset tempora, quibus eorum zelus, seu potius odium in Lalinam Ecclesiara
a<J furorem usque exarsit. Et sane, quo nunc animo esset, aut quid amabo, conscriberet,
si in Pairiarcharum Historia a Dositbeo conscripte, auctaque a Chrysantho, et Bucheresi
in ValacMa edita anoo praeseotis sculi deciruo tertio, ea omnia in Bomanam Ecclesiam
congesta deprehenderet genera calumniarum, quas vel infensissimi illius hostes commenli
usquamfuere? Quid si in Theophylacti manus Incideret libelltisante biennium Constantinopoli editos, qui oncyclicam Eugenii scholarch in Monte sancto epistolaoi continet, in
qua prfficoncepti Laliuorum errores quaroplurimi, innumerabilcsqut dicuntur, et mirum in
f

roodum amplificantur, * , \,
; , atque eiiam Oratiunem Dominicam exhibct totam

docto quodam tacerdott concinne in papam, (anquam Latinorum Deum, aptatam. prseolarum
sane doctissimi sacerdotis inventum (a)I Qirid si Theophylactus yel obiter percurreret
Pseudoevangelicam illam Macarii cujusdam Tubam, anno 1754 furtms in hac urbe t y p i s
impressam (cujus proinde exetnplaria auctorilate publica flaromis addicla fuere), eo
praeserliro fine conflatam et inflatara, ut loco Christian dileclionis, majoremin m o d u m
popuK odium incenderet inflamraaretque : cuique prtemissa prfatio est a Gr&co homine
Epbraimoipsimet operi apprkDerespondens, ubi summa incredibilique impudentia scribie,
LaliflOS , \ ,
, , esse revera pneumatomachos, antichristos et antitheos, seu Dei

adverearioi; quippe qui adorant creaturam, nempe suum papam, loco Creatoris; acBomanum
ipsum pontrficem non modo ait, \ , dcstruere poteStatem Domttli super (erram, \ ,
, et concludere Christutn solo cmlo, ut ipse terrenus Deus appareat; sedeteum non
amplius \ , ordinari oratione et invocatione Spirilus sancti ; verura \ , qu verba naturalis p u d o r vetat
interpretari. Quid demum, si dictum illud satanicum (utor Tbeopbylacteo verbo, neque
enlm hicaptiusuIlumoccurrit),si illud,inquam, inaudiret, quod tereredicitur Photianorum
TulgHS, SimpHcique plebecul alllUS illCUlcari, Vldelicet, ,

Muhamedismut melior Latinismo tstf Nonne hc inaudiens sutumo animi dolore atque
indignatiooe correptus exclamaret:
QUH furor, cives, quae tania licentia linguos (b)!

Veramenimvero illud vereor, ne nunc temporis Theophylacto accidat, quod suamet tate
(a) Tiiulus islius libelli iia se habet:
, ,


* ,
.
Hoc est : Libellus contra Lalinot, eui nomen ext:
Epi$iola Encyclica , conscripla sapienlissimo do*
mino magislro scholie jam insliiutce in Monfe, qwi 'Sanclus eognominalur, quce breviter pandit
omnes Latinorum innovaiiones, eas thigillatim enumerans. Edilor bujus libelli esl Cbristophorus ieromonachus, qui euin pairiarchse Cyrillodedicavit,
ac prolixum prooeiuium adjerit. In eo auclor t r i ginla Lalinorum , innovationes, vclut in
aliaruui innumerabiliu>n specinien nominalim rec**nsf?t; ncmpe quidquid a receptis inler Graecos
teneniii9 vel ab eorum moribus abhorrel. Ia bis
roagnam illam , innovationem, de barb*
clericorum lonsione non praeierit; sed bis verbis
propouil. * \

;
\ , \

* \ ,
. \ \
, \
. DecorU
gravitalis graiia invaluil laudabilis comuetudo^
ecclesiastici et capitis casariem el (aciei barbarn
nutriant; quoeirca sacrum ornaium rem hanc appel*
lal Clemens Alexandrinus. At ipsi ( L a l i n j ) *ft>*
presbtjteri sini, Uoe episcopi radunl cum ipsis etiatn
pilos labii sweriori* (vulgo la buseita, vel propius
ad Graecam voeem , mystaca, i mosiacchi),
el nobis opponunt capul Ecclesice Laiina: rusum.
Hem ! Siccine amiliitur ecclesiaslicus decor et gravilas si abjioialur, quod brulis eliam quibusdan
coiiYenit?

(b) Ex Lucano lib. i , v. 8, mulala voce (erri i a

447
BONIFACII FINETTI PR/EFATIO
448
verebalur ille e.venturum sibi, nempe quod nonnulli ex fervidioribus Photiatiis, legontes
quaai acriter in sua hac opella perstringal eormndem immoderantiam zeli, charitatis
defectum, ambitionem aique hydropicum lumorem, fflstimatione in contenaptum versa, e u n

condemnent inscilioe crassiorisque in rebus sacris judicii, vel incurice, imo et orientalium
dogmalum proditionis. Alii tamen, sperare juvat, gravissimi hujus viri auoloritate permoli
eibi facile persuadebunt, nee multos esse Lalinorum errores, neqmtales quiad discindcnda?
Ecclesias sint idonei; nec ullum qui ad fidei caput pertineat. At ii ipsi fortasse ejusdem
auctoritate freti contendent, se jure a Latiaorum oommunione abhorrere, quippe qui illud
Symbolo addiderint, quo Spiritum sanctum et a Filio procedere enuntiatur. Hos igitur
amice et fralerne, utque verbis utar Tbeophylacti, simpliciler et ccwdide, atque ut pticatorum discipulum omnino decel, nuac paacis alloqui lubet.
X X V I I . Ac primo quidem eos, quoad prsens aUinet, preemonitos velim, potius animi
dispositionem quam verba esse in Theophylacto spectanda; deinde quaecunque ejus men$
fuerit, noo magni esse faciendam illius bac in pe auctoritatem. Quoad primuxa attinet*
pro certo babeo, ita eum fuisse anitno comparatum, ut si quo tempore vixit, per aliquod
concilium ex Graecis Latinisque coactum ad examen vocata ac defloita faisset processio
Spiritus sancti etiam a Filio, procul dubio concilii judicio ac sententi stetissei :
quemadraodum plurimi sanctitate ac doctrina praestantissimi Patres stetere synodo,
Florentin, eique perpetuo et constantissime adbaeserunt. Hac fuisso Theophylactum
animi disposilione affectum, ipse colligo ex eximio ejus pacis unionisque amore, qai
cum in aliis operibus, tum polissimum inhac ipsa Allocutione luculenter se prodit. Verum
cum ante floruerit quam controversia h c definita esset in aliqua oecumenica synodo
(primo enim definita est in concilio genorali Lugdunensi n, an. 1274), cumque per id
teiupus dissidii el schismaiis aestus primum excilatus a Photio, tum a Michaele Cerulario
non ila pridern renovatus, ferveret quam vehemenlissime, haud yalde mirandum si et
Tbeophylaclus se quoque abripi passus utcunque sit. At quia lamen ob eam, quam supra
memoravimus, causam ignotum nobis est, an i l l i u s fervor ad haBreticam usque periinaciam
excreverit, ideo neque illum haereseos, neque formalis, ut aiunt, schismatis condeur
namus () quin nec sancti viri appellationem, qua vulgo ab Orientalibus insignitur, nos
ullatenus ips4 invidemus.
X X V I I I . Verumhocipsum quod Theophj lactoabhiscriminibus purgando, siveexcusando
deservit, ad ininuendatn quoque hac in parte illius auclorilatem quam maxime facit Cuin
enim controversia haec in concilio ex Graecis Latinisque coaclo nondum data opera
communique conscnsu subjecla esset cxamini, quod primo factumest in praedicla generali
synodo, ignorare is facile potuit quibus niteretur fundaraentis Latiporumr sentenlia, ?el
quoin.sensu assererent b i , Spiritum sanctum etiam a FiJio procedere, et quan> legitima
ratio scu causa eis fuerit, ut parliculam Filioque in suaomet usuro Ecclosiae Symbolo fidei
adjicicndam putarint. Haac reipsa ab Theophylacto ignorata fuisse, dubitari vix potest, si
argumenta queis suam ipse cmisaioa propugnat, paulo aUenlius expendanlur. Anne enim
usus unquam verbis illis evangelicis fuisset * Ostende nobis Patrem (qui nempe doceat
Spiritum sanctum a Filio procedere), et sufficit nobis (6), si cognovisset, tot esse Patres, et
probatissimos qiiidem, et non modo Latinos, quifloruereante dissensionis inilium (quibu*
proinde probatorum Patrum et nomen et gradum nemo sane, qui recte sentiat, abjudioaril),
sed etiam Gracos, qui nostram tradidere sententiam?Hic vero, anieqnam ultra progredior,
cohibere me non possum, quin vehementer querar expostulewquo de aperlissima injuria
quam Graeci noslrae hujus ffitatis non Latinae tantum, sed el univers Ecclesi inferre
haud reformidant, dum controversiam hanc fidei ad Gracos tantum exigendam esse
Palres, ex eoruinque placitis deOniendam ?sse contendunt. Quid enim? Art catbolica

(a) Hac ralione m eicusarunt auctores cdilionuro ann. 1531, 1542 et 1554, quasvidere mihi
licuil. Euarralioniiin ipsius in qualuor Evangelia.
Verba illorum ad ralcem Joannislia2c'sunt: Proplcrea revrehendeudus non c*t Theophtjlactus (quod ita

locutus fuerit de Spiritus sancli processione), quia

minime tunc ab Ecclesia unmrtali definilum erat
eum ab ulroque procedere.
(b) Nuu) I I I .

419

I N SKQUENTIA T H E O P H Y L A C T I S C R I P T A .

450

Ecclesia intra solitis Gra&ci vei Orientis fines eliam primis Ecclesiff- sfficu/is eonclnsa
erat? Aut

divina traditio,

cujus propria dos est,

semper

et

ubique

Orientali

vigere, ex

iantum Ecclesia haurienda pensandaqne est? E c q u i s hac prarogativa Orientales donavit?

A n Christus, qui Evangelium in universo mundo preedicandHm edixit? A n apostoli, qui
i l l o d anmintiaruot ubique terrarum; eorumque corypbrous Petrus Romam cum doctrinaa
suae, tum etiam potestatis sedem

constituit? ubi etiam Paulus docloris munere functus

biennio e s t : ut de caeteris sileam apostolis, quorum aliqui per seipsos, alii per discipulos
ab se institatos in varias Occ-identis provincias ac regna doclrinam evangelicam d i s s e m i narunt. Quamvis igitur nullum ex Graecis Patribus afferri possei pro Latino dogmate
testimonium,

nonne satis esset unanimis

Latinorum Patrum sententia,

ut nedum ab

omnis suspieione erroris absolveretur, sed etiam ut apostolis ipsis referretinr acceptum? E t
sane si Theopbylactum non latuit i s l h c Latinoram consensio Patrum, qua ratione ausus

est affirmare, nullo ex probalis Patribus id edoceri, provocareque

erbis :

Ostende nobis Patremf

A n non

probati

nos evangelicis

Patres Cyprianus et Arabrosius, quorum

u l i t u r testimoniis lertia synodus oecumenica, sive E p h e s i n a ? Nonne probatissimns Paler

L e o Magnus, cujus scripla quarta synodus , columnam orthodoxice appellavit. Nonne

probatus Pater Augustinus, quem

sexta synodus

summis prosecuta

est

Jaudibus qtre ac ipsum Ambrosium atque L e o n e m ? S i vero boc ille ignoravit, consequens
est, mulio breviorem e c c l e s i a s t i c eruditionis sopellectilem illi fuisse, quam

decuisset

tanti nominis arcbiepiscopum : adeoque illiusauctoritatem, ad hoc quod altinet, non es<e
roagnopere

probatus

faciendam. Quod vero

e*f,

non

magis

displicat,

est

illud quod subdit

dixii; et $i dixit, probatus non cst.Qum

Si enim

verba baereticura spiritum

redolere videntur : hrorelici e n i m ex opinione propria Patrum auctorilatem metiri solent,

de eaque j n d i c i u m ferre : dumque ab eisdem dissenliunt, eos flocci ac nibili faciunt. Sed
mitius sentire prrostal de Theophylacto, atque ea verba benigne interpreiari, vehii non eo
s p i r i t u sensuque prolata; sed quia sibi nimium blandiretur, atque confideret,
iliustrioribus Patrem reperiri

neminem

posse,

nam de Latinis nihil

ex Graecis

sollicitus

fuisse

videtur, qui Spiriturn sanclum etiam a F j / i o procedere docuisset. Pretium igitur o p e r

est, accuratius invesiigare, quibus ille e l quam validis fundamentis innixus
sibi jpsi prsefideret.

tantopere

Sed paulo post videtur et ipse sibi non satis tutus, cum subdat :

Deinde etsi hoc daremus, non utique quod rarius est, in argumentum trahendum. Q u i d
yero, si non pauci rarique sint, nedum Latini, sed Graeci etiam Patres, qui dogma nostrum
tradiderint ve) disertis vel aequivalentibus verbis?
X X I X . Sed antequam id demonstro, j u r e omni abs Tbeophylacto et Photiani schismatis
propugnaloribus postulo, ut ex eoram

probatis Palribus

vel

anum

nobis ostendtnt, qui

quamvis

ante Photiaua Ujmporainficiatus fuerit, Spiritum sanclum a F i l i o procedere. Sed

diu muUumque fatigentur, indicare ne unicum quidem possunt (Damascenum eniii), quem
solum specie aliqua veri opponere valent, a nobis minime dissidere postea demonstrabiraas), Alias vero dogmali nostro censendi minime sunt adversari, qui vel hac de re penitns silent, vel solum aiunt, Spiritum

Patre procedere.

Q u i s enim ignorat, rem esse

plane diversam non asserere, Spiritum sanctum procedere a F i l i o , atque id negare? aliud
pariter affirmare, eum

Patre

procedere, aliud

solo Patre?

Quare nullatenos inlelligere

valeo, quomodo Theophylactus otonesque Photiani nos veluti Cbrislo Palribusqufe adversantes Iraducant, eo quod simpliciter i i asserant, Spiritum sanclum
a nobis Geri ,

seninnovationem tn fide contendant,

Patre procedere, atque

dum eumdem asserimus etiam

Patre. V e r u m si
solo Patre? Ubinam

a F i l i o procedere; ea solum ratione quod Christus tantummodo dixit,

quid addere est innovare, cur ct ipsi quidpiam addunl dicentes,

Cbristus, ubi Palres id (saltem ante Photii tempora) asseruere? Quid enim? A n iiobis
expriinere vetilum, quod Christas Duminus non expressit; illis iiiuilare liceat, quod a
C b r i s l o iimUatutn non est? Si ille non dixit, Spiritum sanctum a F i l i o , boc est a seipso
procedere, neque id etiam negavit. C u r ttaque Photiani negant? E t si quidein tantummodo
non assererenl, ferendum eorum silenlium e s s e l ; verum et negant,

el eos qui asserunt

condemnanl dirisque omnibus devoveot; tritum illud (in quod etiam Theophylactusab

451
BONJFACll FfNETTl PRiEFATIO
452
iniquitate causae s u praceps est actus), ac puerile argamentum ustirpanies: St Spiritus
sanctus eliam exFilio procedit (), quid prohibuit n xta Christw loqueretwr: Qui exPatre
ei cxme procedit? Sed mihi subdere liceat: Si aiolo Paire procedit, quid prohibuit, ne
id Chribtus exprimerel; prosertim cum ipse jaro pranovissel quot et quanta ex iltius
voculffi preteritione oritura aliquando essentdissidia? Quid ad haec Pbotiani respondeant,
nihil habent; at nobis io promptu est, quid conlra eos regeramus : videlicet, Christum
sin eo, saltem aliis in loeis; sin expressis, saltem quivalentibus verbis, docuisse Spiritum etiam a seipso procedere: quod quidem nostri homines railliesderaonslrarunt, et ex
eo quod Christus Dominus ait Joan. x, 30, Ego et Pater unum sutnus; ex quo inferunt
unutn eliam esse Filium cum Patre quoad rationera principii Spirilus sancli. Et ex eo
(Joan. xvi 15), Omnia quwcunque habet Pater, tnea tunt: ergo, inquiunt et virtus producendi Spiritum sauctura esl F i l i i , seu convenit Filio. Et ex illo {ibidem 14): Ille me
clarificabit, quia de tneo accipiet. Quid enitu, aiunt, Spiritus sanctus accipere a Filio potest,!
nisi ipsum esse? Et ex eo demum quod Joan. xy, 26, ait se missurum Spiritum sanctum :
cutn missio in divinis jiil aliud esse aui intelligi possit, quam processio roterna cum
ordirte ad quidpiam exlrinsecus producendum.Quid quod et ipsis verbis, quibus tantdpere
fidunt adversarii, videlicet, qui Paire procedit, docet implicite, etiam a seipso procadere.
Nam quidquid in Scripturi* de una persona dicitur, etiam de alia oportel inlelligi, nisi
rcpugnet proprietati personali ipsius, ul verissimum effert theologorum euin 9 Tbum.
cap. Gen., cap. 25, axiooia, ea raiione mxum, quod tres divin person unum idemque
sunt omnes, iis tantum exceptis quae ad personalem pertinent proprietaiem. Quod adeo
certum est ut, eliamsi ChrisLus eo loci dixisset, Qui Patresolo procedit, non inde taraen
abdicanda ei esset Spiritus sancti productio. Fortene roirantur vel hoc negant Photiani.
Ergo pariler negeot Patrem a Spirilu saocto cognosci, vel etiam nosse seipsum, propterea
quod dixerU Christus Malth. x i , 22, Nemo novit Patrem, nisi Filius; vel negent cum
Socinianis, Filium ipsum esse veruiu Deum,quia ipsePatrem alloquens ait (Joan. X Y H , 3),
Ut cognoscant te solum verum Deum.
y

X X X . E n quo tandeoi abit argumentum a Photianis adeo decantatum : a Pholianis,

inquam, qui et tritum illud el per sese luculeniissimum iguorare videntur : Qui unum
asserit, aliud non negat, nisi ei quod a$strii repugnet. Nam probaruntne unquam, aut
aliquando probaturi sunt, ullam in eo esse repugnantiam, quod Filius una cura Patre s i i
principium Spiritus sancti? Qaid enim? Anne aliquid virtutis, qu insit Patri, deesso
Filio putandum erit? Vel ralioni Filii repbgnat producere aliam a seipso personam? Vel
demum quod habet principium, nequit esse principium alterius? Nihil borura profecto.
Cur igitur ovantes adeo argumentum istud obtrudunt : Evangelium Christi oreclare docet
fideies, Spiritum sanctum Patre procedere; at ipsi angeli tenebrarutn (Latini) prcedicant,
etiam Filio : ergo Evangelio conlraria docent. lia sane post innumeros alios Eugenius
i l l citatO l i b e l l O , CUJUS Graca verba SUOt hffiC : : G
\ , \ \

, \ . praclaram scholarchffi Monlis ratiocinatio 1 Sic,

cine? Procedit Patre; non igitur Filio : ciim potius dicendum foret : Procedit
Paire, ergo tt Filio, ob indicatas rationes. Sed et ipse Theophylactus oiale famffi suao
consulft, dum prcadictum arguoientum simplicem vocat absolutamque rationem (b) addiditque, aliucQ nobis esse quaerendum doctorem preter unum magiitrumnostrum Ckri$tum
si buic dogmati adhaerere velimus. At vero, si Christus aiendo : qui Patre procedit,
nobis nullatenlis adversatur, multo minus censendi sirnt nobis contrarii esso qukunqueex
Graecis Patribus docent solummodo, ai&rmantque Spiritura sanctum Patre procedere.
Cum igiiur Graecorum netoo in&cieiur eumdem et a Filio procedere, nonnulli auiem ex
illis u n a cum Latinis omnibus afilrment, profeclo illud negare priefracte veile, imo ct
hareseos nos condemnare quia id asserimus, res illorum est [verba regero quee habet
Theophylactus (c)] qui spiritu erroris plerU $uni.
f

{a) Num. I I I .
(b) lbidera.

(c) tbidetu.

453

I N S E Q U E N T I A T H E O P H Y L A C T I SCRIPTA.

454

X X X I . Sed jam age proferamus in medium G r a c o s , eosque probatos, imo et probatiisimos Patres, qui nobiscum in hocdogmate sentiunt; ut qui saphint, inde perspiciant
quam ineonaulte Theophylaclus nos provocarit iis verbis : Ostende nobis Patrem, etc.

Probati sane ac probatissimi Patres sunt Athanasius, E p i p h a n i u s , Gregorius Nyssenus,

C y r i l l u s A l e x a n d r i n u s , Basilius, quibus addendus est D i d y m u s summa saltem venerabilis
antiquitate. Porro satis aperte
Quanquam enim, ut candide

hi oranes docent Spiritum sanctum procedere a F i l i o .

quod est, fatear,

G r a c o r u m nemo prior Symeone Meta-

phra^le voce ipsa ad id exprimendum utatur,

tamen vocabula et phrases

progredi; , profundi, emanare;

, c$se, exsistere; , exsistentiam habere, et similia, quibus aelernam
ejusdera omnino valoris adbibent, ut ,

Spirilus sancti productionem a F i l i o significari, nemo inficias ierit, quij in dofendendo

pbrases , esse, ", exsistere.
exsistentiam habere, per sese ad id quod inlendimus, significandum claras
sunt : verbo aulem &, progredi vcl profluere utilur etiam Theophylactus ad
substantialera Spiritus sancti processionem indicandam, dum in Allocutione num. I V
explicans, cur Spiritus Christi ipse dicatur, non, inquit, , quod ex ipso
pmfluat; sed eto. Gur itaque bodierni GraBci legentes in suis Patribus Spiritum sanctum
, profluere, seu progredi ex Filio, id ad temporaneam ejusdem Spiritus missionem
errore penitus obfirmatus non fuerit. E t sano

!/,

s e u diifusionem

referendum contendunt ? Profeclo pari ratione et* illud Christi Domini

, qui ex Patre proccdit, posset quis de temporanea missione explic a r e ; adooque asternain ejus etiara a Palre productionem seu processionem inficiari. Sed
jara ipsa Patrum Graecorum testimonia ob oculos ponenda s u n L
X X X I I . Jgitur 1. S. E p i p h a n i u s , ut ab iis qui clarius sese exprimunt, incipiam, in

Aaeoralo, n. 67 : , ait, , \
' , Chrishis ex Patre creditur esse Deas de Deo, et Spirilus sanctus ex
Christo, sive ab ambobus (). E t n. 71 : ,
. Et prffioed. . 8 ait Spiritum sanclUtn esse \ , \

inmedio Patris ci Filii, ex Patre et Filio, lertium appellalione. E t

3 , ex ipsa substanlia
Palris eJL Filii Spiritum sanclum. E l hrcresi 74, tl. 8, \ ,
esse lumen lertium Patre ei Filio. Esse etiam \ , Patre et Filio, bis
, ,

n . prrecedenle, csse ;

repotit n. 9. Et antea ibidem n. 7 dixerat,-esse

* , Spiritum

sanctum ab ambobus. Siinilia babet n. 10, et haeresi 62, n. 4. Ut. proinde nemo fortasse ex
L a l i n i s Patribus aut clarius aut frequentius hac de re locutus fuerit.
2. S. Gregorius Nyssenus

lib.

Contra Eunomium dno praeserlim a i t , ex

quibus

ineluctabiliter sequitur, Spiritum sanctum a F i l i o procedere. P r i m u m est, Filiura babere

rationem

causw seu principii relate ad Spiritum sanctum, et hac sola ralione ipsi prao-

intelligi, quemadmodum se habet Pater respectu F i l i i . Verba ejus sunt : *

\ . \ \
/ ,

Qnemadmodum Patri copulatur Filius, et ex ipso habens esse, posterior tamen

exsisientia non est; sic rursus Spiritus sanctus proxime haret Unigcnito, qui solaconsideratione secundum ralionem causce (seu principii), praintelligitur persona Spiritus sancli.
Kst igitur F i l i u s , cansa, seu principium Spiritus sancti; i g i l u r h i c ab illo procedit.

D i c l u m allerum Nysseni est, ,

-, Subtracta raiione principii, nulla rc sanctam Trinilatem se ipsa
Hiiidefe; Iioc est nullara esse inter sanciissimiB Trinilatis personas distinclionem nisi
ex ratione principii. Cum igitur F i l i u s et Spirilus sanctus sint ab invirem realiter distincti,

(a) Non Untum Epiphanius asserit Spiritnm esse

ex Chrislo seu Filio. et quidem eodem modo quo
jChristus est e i I>eo Patre, hoc est, siibstaulialiler;
sed eliam probat esje ex ulroque iisdem verbls
erangclicis, quibus os idcni probamus; ila enim

immediale subdit: ' * "

,
\,
. Vl Christus asserit {Joan. xv, 26). Qui
Palre procedit; et (xvi, 24). Bic dc mo QUipiet. >

455
BONIFACil FlNETTl PRiEFATIO
45*
oportet ut inter eos intercedat ratio principii, adeoque, ul hic ab illo procedai. Principiutp
idem clarius et proponit in epistola adAblabium his praecipue verbis : \
\ (OSSG i n Deo),

Diversitatem $~
cundum rationem causce etcausati (seujuxta ralionem principiijef ejutquod ett principio
(in Deo) non negamus : quo solo altcrum ab allero secerni comprehendimus, quatenus unum
quidem principium esse credimus, alterum tx principio. Q a cum ait Nyssenus, quis
neget eum credidisse Spiritum sanctum esse a Filio tanquam , cum ab ipso
distingui non dubitaverit?
3. Pidymus, libro n De Spirilu sancto Christum rationetn afferentem inducit, cur de
Spiritu sancto dixerit Joan. x v i , 18 : Non enim loquetur semetipsohis verbis : Quia non
ex se, sed ex Patre et me est; hoc enim ip&um quod subsistit, ex Patre et me illi est.
Clarissima vero sunt verba, q u ibidem phuois iDterpositis, habet : Neque quid aliud tst
Filius exceptis iis quoe ei dantur Patrt; sic neque alia tubstantia esl Spiritus ianctus
proeter id quod datur ei Filio. Igitur Spiritus sanctus accipit substantiam a Filio : ergo
ab eo substantialiter pracedit.

, , ,

4. Cyrillus Alexandrinus, lib. I , Deadorat., , ait, \ , \

cst Deo, et Patre t Filio %U$

qui substantialiter ex ambobus, seu ex Patre per Filium profluit Spiritui. Anne vero istara
substantialem Spiritus sancti ex utroque effluxum de donorum ejus, atque eharismatnm
effusione interpretabuntur Photiani? Sed ridendi sunt, non confutandi, sr eo usque insaniant : prsertim cum idem in Comment. in Joel. cap. n, satis indicei Spiritum sanctum
eodem modo esse ex Filio sicuti est in ipso, hoc est subsiantiaHter: absolute enim ait :
() , , \ , proprius e$t tt ipsius (Filii), tl tfl
ipso, et ex ipso est Spirilut. Sed quomodo, beatissime Cyrilte, Spiritus sanctus est in F i UO? , respondet, \ ' \ , quemadmodum videlicet in ipso intelligitur Deo ac Patre. E i in responsione ad Orientalium objecta, ad Ana , ' ,

thematismum 9, Filius, inquit, ,

,

proprium habet eum, qui ex ipso cst, et substanlialiler ei inest, Spiriium sanctum.

Pari iuodo lib. xxxiv Thesauri de eodem Spiritu sancto ait : \

. Progreditur autem ex Paire et Filio; et ne quis de progressione lemporalilioc i n telligat, subdit eum , \ , DivifUB e$$e 8ubstantice, in ipsa et ex ipsaprogredientem : ut perinde Cyrillo sit esse ex Patre et Filio, ac
ex subslantia Patris et Fiiii. Quis sanee inenlis boc ad temporariain Spiritus sancti eifasionem trahat ? Par huic est quod eodem libro ail : () \
, tn ipso (Christo) etexip$o naturaliter exsislit Spiritus $anctus;nl:

nccesst tst fateri Spiritum sanctum esse ejusdem cum Filio subslantice: nam ut ex ipso naturaliter exsiMtens, elc. () Similiahabet dialogoi, DeTriri. Et in Comment. in Joannemait, eura a Filio

, ,

, secundum naturum, seu naturaliter profundi. Denique ut caetera q u

muUa sunt, teslimonia praeteream, peremptorium videtur esse illud quod habet Comment. lib. x, t n Joannem, ubi postquam dixit de Spiritu saocto, " \
, est spiritus Christi et mens ipsius (quffi vei sola verba satis esse deberent ad astruendam ejusdem a Filio processionem : quomodo enim mens ejus est, si ab ipso non est?),
i

paulo post subdit : ' , , \

tanquam Spiritus ipsivs

uti modo dicebamub, et ui cognoscens, nemine docenle, omnia quce sunt ejus, ex quo et in quo
() \ , ,

est, divina sanctis mysteria patefacit. Audin', Pholiane, , ex quo et in

quo est; et adbuc sustinebis exeo non esse, seu non procedere?

(fl) Quam rccla Cyrillo adversatur Theophylactus, dum num. IV ail : ,

. ' , ' -

, . Dicitur Spiritus Christi, npn

quia ex ipso prcflnit; sed quia proprius illiut etf
cognatus euim est.
9

457

1 S E Q U E N T I A T l I E O P I T Y L A C T l SCRfPTA.

5. Sanclus Basiliiis^haoc habet lib. I I I

conlra Eunumium :

4;,8

) , * , \ * , \

Spiritum sanctum dignitaie eeundum esse Filio, ut qui esse ab illo habeat, et ab ipso accipiat, et omnino ex illa causa
pendeat,pietatis $ermo fortasse Irac/il. E n q u a m clareMagnusBasiliusdogma Latinorum tra ,

d i t . E q u i d e m M a r c u s Ephesinus in concilio F l o r e n t i n o , c u m non aliud quod ad^videns hoc

responderet testimonium, iili suppeleret, magna contenlione sustinuit, texlum hune falsatum et interpolalum esse. Sed quanta i n j u r i a ! Nam, ut Joannes Niger, q u i illud atluleral, regessit, codex unde depromptus est, o p t i m nolae erat, Constantinopoli a cardinali
Cusanoadvectus, in merabranis, sexcenlisante concilium F l o r e n t i n u r a a n n i s , adeoqueanto
cxortum Graecos i n t e r a c Latinos hac de r e d i s s i d i u m , exaratus. Unde ergo corrupiionis
suspicio ? Sed plures codices ita non habent, opponebat E p b e s i n u s . Quid inde, s i v<3tuscior e s et ante schisma conscripti tcxtum ut attulimus exbibeant? A l i i vero, quocunque u u mero sint, a Pbotianis poliusdataopcra corrupti dicendi sunt, eo majore fundamento, quod
s u n t o m n o s post exortura schisma confecti, el in nonnullis verba dogmati nostro iaventia
c u l l r o erasa dcprehensa sunt. Adde,

textum hunc, prout a nobis afTertur, nihil continere

quod cum reliquis Magni Basilii dictis pugnet : pugnat autem, ut a Photianis legimr. Ita
n i m legunt i H i , ut eonsequens foret, eum dubium haesisse, an Spiritus sanctus dicendus
sit secundus dignitate a F i l i o et a Patre tertius : cum tamen exploratum sit, i p s u m h a c do
re dubitasse nunquatn; quandoquidem cum aliis in locis, tum praesertim in fine episiolffi
trecentesimee,

adcanonicas, aitnefas

esse, Spiritumsanctuin a n t e F i l i u m <;ollocare, autaliter

quam ordine tertium a Patre : quod et alii Patres docuerunt. Insititium igitur est illud
,

foriasse,

quod post ,

tradii,

i p s i legunt. Sed si boc ralum habeatur, u l haberi

procul dubio debei, vel e x h o c s o l u m verosiiailius fit, controversa yerba eum addidisse ;
ura vel x hoc solo invicle demonstretur

ejus sentenlia fuisse Spiritum sanctum item a

F i i i o procedere : non enim u l l a d i v i n a persona esse potest secunda

dine \el
t

dignitate,

vel tertia , o r -

ab alia, nisi ab ipsa procedat: sane non alium ordineni in d i -

winis agnoscunt catholici doclores etPatres.

De humana natura suscepta ait, Filiuoa esse

foiUem Spiritus sancti. Sic et alii Patres Graeci. Certum autem est apud Palrcs
, fontem, perindo esso ac , principium. Quare et Atbanasius ipse oraL n , conlra
Arianos Palrera vocat , fonlem F i l i i ; et Basilius euaidem Palrem essedicit
, radicem et /bn/cro, Spiritus sancti. Idem S . Pater i n epist. ad Serapionem,a\i S p i r i t a a i saurtutn Bwv * , proprium esse secundum substantiam Filii; ex quo
6 . S. Athanasius i n l i b r o

piane consequitnr, eura nostro dogmati adhaesisse, siquidem oratione u (juxta aliquos i )

<ontra Arianos bac

ratione probat F i l i u u i esse ex Deo (Patre), et in Deo. Verba ejus s u n t :

, , \ . Quoniam
igitur Verbum proprium est nulura substantice Dei, tt ex ipso est etin ipso. Sed Athanasii
m e n s adhuc clarius perspicitur ex eo quod homilia % (juxta Greecos 3) contra Arianos ait :

() , , * \ ,
,

ipse enim

(Filius),

ut dictum est, dat Spiritum sanclum; et qucptunque habet Spiritus

sanctus, ea Verbo actipit. Cura vero Spiritus sanctus

essentiam,

quis dubitare

potest quin

i n primis habeat naturam et

Athanasius senserit,

hanc eum a F i ! i o

rece-

pisse?
7 . S. Joannes Chrysosiomus, seu alius vetustus auctor homiliae

De incarnalione Domini,

quam Cbrysoslorao tribuit Photius cod. 277, , i n q u i t ,

Christus dedit nobis Spiritum sanctum, qui ex ipso est. Anastasius Sinaita, A n t i o chenus eplSCOpus, in primo De rectis dogmatibus : \ , , . vero Dominus osiendens ex semeiipso Spiritum cxsisiere, insafflans discipuiis dixit: Accipite Spirilum sancium. Demum

S. Symeon Metaphrasles i n M a r l y r i o S . Dionysii : \

Christus provedentem

se Spiriium ad infideles

deductndas genies, in discipulos immitiit.

PATROL. GR, C X X V .

15

459

BONfFACU F I N E T T l P R ^ F A T I O

460

X X X I I I . A l i a pluraGraBcorum Patrum testimonia hic sane eongerere possem, q u o c o n stans eorumdera Patrura de Spiritu sancto a F i l i o procedonte sententia magis raagisque
elucesceret. Sed ex superius allalis salis superque corapertum esse arbitror, quam temere
imprudcnterque prolulerit Theophylaclus ea verba : Ostende nobis Patrem, etc. Nos aaulto
poliori j a r e et ipsum Theophylactum et nostrffi ffitalis Photianos provocare possumus, a t que iterum iterumque repetere : Ostendile nobis Patres, etiam ex G r a c i s , qui ante Photiana
lempora diserte negaverint Spiritum sanctum a F i l i o procedere. V e r u m etiamsi diu multumqut faiigentur, non alios profecto, specie aliqua, producere queant, quam Theodoretum
Damascenum : quorum alter bac saltem in re probatus procul dubio non est; cum verba
nobis objeeta in eo exslent libello quem pro Nestorio edidit conlra Cyrillura, quique propterea tanquam herelicus ab EccJesia proscriptus in quinta synodo est (prffiterquam quod
soluin ex Filio, sed etiam per Filium esse, inficiatur): alter vero, tamelsi doctus et
p i u s , cum floruerit saeculo duntaxat octavo, nullatenus est eum Athanasiis, Basiliis, E p i phaniis, Cyrillis aliisque Patribus, qui dograati nostro aperte favent, auctoritate coraparandus. Quid vero, si ne ille quidem nobis reipsa^adversetur? Equidera lib. 1, Dcfideorthodoxa, cap. 11, haec habet : , Filium vero dicimus auctorem
seu principium. Et paulo post: , , tX

Filio autem Spiritum dicimus (), sed eum Filii Spirilum nominamus. E t cap. 13 : Ka\
/ , ' '
. Sed et Filii Spirilus est; ianquam ex ipso, sed quod per ipsum ex Patre procedal:

solu$ enim Pater auctor seu principiwn cst.

X X X I V . Non negaverim, verba lieec nobis in speciem esse conlraria : pro certo tatnen
babemus, Damasceni menteLQ a dograatG quod tuemur minime esse alienam. Nam j u x t a
diversam notionem et ideam, quae subjicitur particulffi , ex, et nomini , principium,
vel affirmari potest, vel etiam negari, cum Spiritum sanctum esse ex F i l i o , tum Filiuiu
, principium esse Spiritus sancti. Nam si vim istiusce vocis inspicias, duo baecsignificat, scilicet esse primum, e i e s s e causara alterius, cujuscunque sit generis causa. Sed et
primum spectari dupliciior potest; vel absolute, cum nibii in eo genere prius e*>se intelligitur; \e\rclative, nimirum in ordine ad aliud, quod ex illo promanat. Duplex etiam e*i
, causa : altera primordialis, seu primigenia, quas producendi vim ab ajia non recipit,
sed habct a s e ; eamque Greeci appellitant ; alia vero secunda, quaa causaa
principi subjecta est, utpote ex quaagendi vim obtinet, et quacum operatur et agit q u i d quid agit. Ut priorem illam exprimant Graeci, freqaentius utuntur particula , ex; ut vero
indicent posteriorem, plerumque adbibent particulam , per. E t baequidem p a r t i c u l a a c
commodatiores tali sensui fundendo sunt : nam particula , ex, nibil per se indicat aut
supponit anterius : verum parlicula , per, ita c a u s s c u principii ralionem exprimit, ut
priorem aliam ei quidem principem causam menti exhibeat. Verumlamen i s l a i u m usuio
parlicularum non ita G r a c i coarclant, quin et parlicula , ext causae secundoe, et particula
, per, primordialis, seu signiGcandae gratia interdum utantur; quoties n i mirura in illis solum inspiciunt significationem illam, i n qua a m b conveniunt, nempe
c a u s qualiscunque rationera; adeoque ad causarum discrimen, c u i signiQcando vel i n nuendo magis videntur i d o n e , minime atlendunt. H i n c vero perspicuum exploratumque
<R, j u x t a diversam harum particularum noliooem afiirmari posse, Spirilum sanctum esse ex
Filio, e l non esse ex Filio, esse ex Patre per Filium, et esse per Patrem et Filium. Reipsa
multiplices has loquendi rationosin Graecis Patribus reperiri, ex eorum lexlibus, quos a t i u l i m u s supra, exploralum est. Sic itaque et Damasceni verba nobis objecta explicare par
^st, quod nempe inficietur, Spiritum dici, aut esse tx Filio, tanquam
, a causa primigenia ac primordiali principio, quod non ab alio producendi virluiem
acceperit; atque hac ralione sohim Palrem esse , anctorem sive principium (quod et
nos lubentissime asseriraus ac probamus) : non autera neget, S p i r i l u m esse e x F i l i o tan{a) Mirum, (juod proferre boc poluerit Damasccnus, cuin Um multiPalres anle cum dixerint, esse
ex Filio, \\i vidimus.

461
IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA.
462
quam ex causa, seu principio secundario, quod simu! cum Patre operetur, et quitlera eadcm Palris virtule sibi communicata, et in se, quatenus est unum cum Patrt, rccepta, producat.
\
X X X V . Ab hoc iuficiando alienus adeo censendusest Daraascenus, ut potius id assercre intelligendus sit eo ipso quod subdat, Spiritura sanctuin esie per Filium. Quid enini
Damasceno, quid caeteris Palribus qui bac loquendi foroiula usi fuere, significel aliud, aut
significare queat per Filium, neque ego, nequo alius quispiam intelliget. Cum enini
particuia , per, tria valeat indicare, nempe causam efficientem, pra&ertim quaa agat virtute ab alio recepta; insuper solum inslrumentum inanime; ac demum vehiculum iners
nulla praeditum energia; primum solumtnodo potest ab omni imperfectionosejungi, reliqua duo uianifestam imperfeclionem involvunt. Ex quo consequens est, parliculam ilJam
nonnisi in sensu priore posse in divinis de Filio enuntiari. Ita igitur Damascenus inteilexerit oporlet, Spiritum sanctum procedere, sou csse per Filium, sicut omnes Catholici intelligunt ea ScripluriB verba, Omnia per ipsum facta sunt: et qua ratione ait etiam
Gyrillus, eum procederc perPalrem, ut nempe Filius nullalenus cxciudatiir a produciione
Spiritus sancti, adeoque sic statuenda res e s l : Pater primo et principaliter, scu primordialiter, producit Spiritum sanctum quatenus suapte virtute anullo alio
recepta producit; adeoque primurn omnino est, nullumque preesupponit anlerius, a<; vero
ahla Spiritus sancti. Producit eliam per Filium, quatenus virtus illa productrix una eademque est cum divina natura Filio corainunicala et in ipso recepta. Quaie
producit etiam Filius vi et actione a Patre recepta; nou producit vero virtute propria et
primigenia, seu quam non receperit ab ipsomel Patre, neque actione diversa et distincia
ab actione Patris. Uinc si virlus et actio illa, qua producitur Spiritus sanctus, spectetur ut
a Patre recepta, propriissirae dicilur Spirilus procedere Patre per Filium; at si eadew
virtus et actfo consideretur ut facta jam propria Filii, adeoque Filium ailiciens, eumque
constituens actorem, sic dici jure oplirao potest, Spiritum etiara procedere ex vel Filio :
ita tamen ut si particuUB ex illigetur significatio primigertii, seu primi omnino principii,
, q u o jure negari possit, Spiritum proeedere ex Filio. u t igitur pax
et consensio nos inler et Grfficos, quoad pnescns caput attinet, redintegretur, non aliud ab
eis postulamus quam ul quissim buic conditioni acquiescant. Nos cum Daraasceno
, minime dicemus, imo etiain, si malint, negabimus, Spirilum sanctum eese aFilio,
ianquam scilicet ex primordiali principio, , quodqae operetur virtute
et actione diversa a virtute et aciione Patris, et non ab eodem Patre recepta. Illi contra
*ateantur, Spiritum a Filio esse, tanquam a secundaria causa, sive principio Palri subjecto, virtuteque abipsomet Patre recepta operante, irao ei eadem Palris aclione sibicommunicata una cura oatura divina.
X X X V I . Nil porro impedimento esse merito potest, quominus sic, amola dissidii causit
andem aliquando invicem redeamus in graliam. Quid enim, aut quam ob rem Pbotiani
pugnant contra Latinos? pro simplicine voce , ex an pro re significata per vocem ? Si
priinum, nihil indignius, quodque raagis dedeceat inclylam nalionem GraBcorum; si akelura, quflBso igitur explicent, qua ratione Pater per Filium producat Spiritum sanctum,
absque eo quod operetur et Filius ad productionem Spiritus sancti, adeoque reipsa producat; id enim nullo mentis conatu intelligi potest. Praeterea si Filius productricem Palris
actionera vel solum deferat tanquam vehiculum, vci in se lanquam instrumenlum recipiat,
explicent nobis quomodo non summam id afferat imperfectionem Filio. Quomodo etiam
Paler propriam Filio naturam, seu essenliam indivise coramunicans, non eidem corumunicel fccunditatcm et actionem spirandi, quae miniaie pugnat cum ralione hypostaiica F i lii. Explicent, quomodo Spiritus sanctus sit persona a Filio dislincla, si, N^sseno (cujus
verba supra relulimus) leste, sublracta ratione principii nulla est in Trinilate distinclio.
Explicent quomodo Filius mittat Spiritum sanclum,quin mittens sit misso superior, et mis
sus miltenii ministerium exbibeat, si missio aelernam produclionem non exprimat aut i n cludat; quemadmodum Paterhac ipsa raiione misisse dicilur Filium in muudum. Explieent quomodo Spirilus vel audiat a Filio, vel de suo accipiat, nempe quod est ipsius Filii,
quin vel di$cipuli rationera subeat, vcl indigentis, si id non signiflcel, habere esseotiam
f

463

B O N I F A C I I FlNETTl PRJEFATIO

464

<*t naturam a Filio. Cum igitur omnia hssc explicare nullatenus valcaut, tandcm fatcantur
nobiscum, Spiritum esse etprocedere Fiiio eiper Filium. Sed jam ad Theophylactum
nostra revertatur oratio.
X X X V I I . Quam infeliciter illi* cesserit illud : Ostende nobis Patrem, jam constat ex
dictis. NUDC mihi demonstrandum foret, quam irabeeilla sint, tantoque indigna doctore argumenta, queis Latinum dogma refellere aggreditur, nisi cum plures alii, tuin nuporrime
cl. praovi Dissertationis auctor a num. 75 cumulate id praestitisset. Perpauca tamen adjicere liceai, ut magis magisque iofringatur illius vis argumenti, quod pelitur ex duobus
principiis, qua) in productione Spiritus sancti a nobis admitti arbitratur, vel saltem necessario consequi ex dograate quod propugnamus. Mirum .sane, quod vir praaslantt ingenio
prffiditus in crassissimum hunc errorem impegerit; sed nullo modo ferendum, quod Photiani hunc ipsum errorein nobis adfcuc objicere et exprobrare non desinant, postquam el
centies, et millies, et luculentissime quidem haec a noslris contrita objectio est. Quid vero
dicendum de Epbraimo jam alibi memoralo, qui in praefatione praedicta, non modo jaclitat, nos , incidere in barathrum duplicis principii; sed
tiam, ut majorem nobis conflet invidiara, effutit, Latinos asserere, Spiritum sanctum ex
Filio essed); , , , quia scilicet habct, quatenus Patre procedit, perfectionem; adeoque , ut imperfectum procedere otiam a
Filio , utperfeclionem recipiaL Verum, bone, si ex sententia nostra
consequilur, Spiritum sanctum a Patre imperfecte procedere, quiajuxta nos proceditetiam
4 Filio, nonne consequens erit juxta vos, Patrem imperfecte producere universum, quia
<aonabuna, sed abomnibus singulisquepersonis producitur? EtsinosSpiritumsanctum aduabus personis esse docentes, in , duorum principiorum errorem prolabimur, vos ergo
in baralhrum , trium principiorum inciditis, cum nemo aliquis vestrum inficietur,
aut inficiari queat, fuisse mundum a tribus personis ex nihilo eductum. Quidquid igitur
ad propugnandam in creatione universi , unitatem principii dictum a vobis fueril,
id ipsum asseremus et nos ad toJlendam in productione Spiritus sancti^; , duorum
principiorutn exslanliatQ. Quid enim vobis oliud suppetit dicendum, nisi ad multiplicanda
creatioais principia satis minime esse, quod phires operentur person; sed insuper,
oportere, quod et virtute, et actione diversa, et absque unius ab aitera dependentia, subordinatione vel ordine operenlur et agant? Eodem. igitur paclo et nos respondemus, Patrera ei FHium non duplex, sed unum esse principium Spirilus sancti, quia sicut est
eadem utriusque natora et essentia, ita et eadem numerica virtus, et actio individua
utriusque :seu quia Filius nonnisi virtute actioneque a Patre recepta producit: et non
qualenus refertur ad Patrem ab eoque distinguitur; sed quatcnus unum ideraque cum illo
est. Quemadmodum igitur ob ratioftem allatam omnes et singulae Trinitatis personae sunt
unum creationis principium, unusque rerum omnium , creator; ita et earadem ob
causam Pater el Filiussunt ttfitoimSpiritus sancti principium, unicusque , spirator simplicissimus. Res sane perspicua et cuique pervia est. Quare oos minime asserimus, ideo Spiritum sanctum etiara a Filio procedere, quia imperfectus seu imperfeclo modo
procedat a Patre (quod absit); sed quia hoc ipso, quod a Patre prdcedit, a Filio quoquo
procedere necessuoi esl; cum una eademque virtus et aclio, qua Pater producit, exstet
eliam in Filio communicata ab ipsomet Patre : quemadraodum res creatffi, eo ipso quod
produeuntur a Patre, etiam a Filio et a Spiritu sancto producantur oportet, cura neuter, ad
hoc quod attinet, secernatur a Patre. Mirandum sane iterumque mirandum, quod rem
adeo perspicuam Theophylactus non viderit, sicque argumentationem instituat num. VI :
, \ . Si itaque Filius auctor est etiam Spirttus sanvti, duo vunt unius personos principia. At quem in transversum non agant firmata
jam praejudicia, et caasee, qu propugnatur, iniquitas? Est vero perridiculuiu (pace tanti
viri dixerim) quod siibdil : Quod autem pluribus principiu opus hdbet ad exsistendum, vel
majus erit eo quod tx tmo principio habet esse, vtl cequaU, vel mimus. Sed mqual* ' e non
potest, atioquin esset id quoque ex uno principio. Restatigiturut majus sit auU mmus. Igitur etiam Spiruus sanctus aut major Filio erit... aut minor. Q u argumentandi ralio non

165

I N S E Q U E N T I A T H E O P H Y L A C T I SCRIPTA.

466

solum peccal i n eo quod Patrem et F i l i u r a duo esse principia Spirilus sancti jain p r s u p ponat, sed i n eo potissimum, quod non salis aniraadverterit Theopbylactus, processionem
Spiritus sancti duabus personis non ex aliqua illius indigentia proGcisci, sed ex unilate
atque identitate virtutis etactionis spirantis, q u i n utraque persona est; quam ob rem
oriri non polest a Patre quin simul oriatur a F i l i o , quemadmodum creari inundus a Patre
non potuit quin et a l i personae concurrerent i n creationem. Sed piget i n h i s , q u vei
i p s i s t h e o l o g i tironibus explorata sunt, diutius immorari.
X X X V I I I . Quemadmodum porro nihili facienda est, ad hoc quod attinet, auctoritas
Theophylacti, utpote inGrmissimis argumentis i n n i x i , ita probanda illius a n i m i moderatio, quod a censura qualibel disputando abstinuerit; cum ex Photianis aliqui tanquam
hareticam, alii ut blatphemam in Spiritum tanctum Iraducere Latinorum sententiam, atque
adeodogmacatholicum, non vereantur, ut faribundus ille sycophanta EphreBmus. T h e o phylactus contra videtur ut falsam tanturamodo opinionem queis potest argumentis refellere. H i n c num. 111 , maximum Latinorum errorem doeet esse non
ipsaro, quam tuemur, sententiam, sed ) , invectara fn
fidei Symbolum innovationem, seu additionem particuloe, Filioque; et num. X I I I in placitis
Latinorum velut , fidem concutiens SS. Patrum, solum afferl
\ , id, quod deSpiritu sancto adjectum estSymboio. Ad huncautem errorem Latinorum maximum profligandum non alio utitur a r g u mentO, quam boc : . , Oportet
enimfidelissymbolum immune esse ab omni adulteratione ei corruptiene.Sed ad hoc facilis
responsio est, neque Theophylaclum, licet acri ingenio p r d U u m , probasse, neque alium
quempiam esse unquam probaturum, falsain esse Latinorum doctrinam quoad Spiritus
sancti eliam a F i l i o processioneui. Q u o i g i t u r j u r e per additionem. vocis Filioque dici polerit Symbolum aduUeratum sive corruptum ? C t e r u m de E p h e s i n synodi interdicto,
quod adeo jactitant Photiani, et pro quo tam allos clatuores cient, quo nempe vetitum p u tant, ne quidquam Symbolo vel majoris tantum explicationis gratia adderetur (quasi vero
?el bac solum de causa rejicienda esset ut impia atque illegitima inemoratae particulffl a d ditio), nullum Theophylaclus verbum facit; quod raihi argumenlo luculentissimo est, persuasum illi fuisse, interdiclum Ephesinum esse aliter, atque a Pbotianis assolet, intelligend u m : adeoque nuliatenus improbare additionem, i n quam illi adeo conclamant. Sed de
bac celebri Allocutione ne plura. Quidquid enim Theophylactus adjungit vel contra iegilimura azymorum usum in Eucharistiae confectiooe, vel contra Latinorum j e j u n i u m i n Sabbato, abunde refutata jam habes in p r a v i a Dissertalione: prffilerquaai quod Jbeophylactus
ipse fatetur, duohaec lanti momenti non esse, ut Latinos i n l e r e t Grfflcoa d b s i d i a parere
debeant, multoque minus unius Ecclesiee ab altera separationem.
SECTIO VIII.

De lnstitutione regia, ad Constanlinum Porphyrogenilum.

X X X I X . Allocutionemde iis, quos Grci Latinis aflingunt, erroribus exjcipit ln$titutio
regia ad Constantinum Porphyrogcnitum, imperatoris Ducae I V , et M a r i ex Iberiaa regibus
prognatffl Glium. Egregium sane opus, et Theophylacti ingenio, eruditione ac sapientia dig n u m . D i v i s u m e s l i n parles duas; quarumaltera i n Marice imperatricis eximiisanimi dotibus, regiique pueri cum animi, lum etiam corporis exponendis extollendisqiie praerogalivis toia est. Altera vero multa, caque sapientissima pra&cepta complectitur, queis T h e o phylactus jpse Constanlinum, cujus prfficeplor erat, ad bene felieiterque imperandum
instiluit. Et s a n e i n bac parte absolutissime functus suo munere e s t : queroadmodum in
alia priore diserti oratoris, fortasse et perili aulici partes solerter explevit. Libellum hunc
ex bibliotheca FIorentino-Mediceaprimuseruitdoctissimus GrcaBque l i n g u peritissimus
Petrus Possinus, inclyt Societalis Jesu aluranus et ornainentuin; eumque Jibellum e p i stola dataRomaB anno (utvulgodicitur) $ancto 1650, LudOYico X I V , G a ! l i e t Navarra regi,
tuoi adhuc adolescenti, et sub matris tulela regnum administranti, nunoupavit, ea prwserlim (ut ipse lestatur) ratione duclus, quod in hac opella describi ad amussim et graphice

467

B O N I F A C I I F I N E T T I PRiEFATlO

468

viderctur ipsemet L u d o v i c u s , et qualis tunc essetquoad corporis animiquedotes, ctqualis

etiara fulurus progressu temporis esset aut csse deberet. E t s i vero epislola nuncupaloria
scripta s i l R o m anno, ut diximus, 1650, editio tamen nonnisi anno insequente 1651, eaque non Roraae, sed Parisiis secutaesl typis regiis, volumine, ul aiunt, tn-quarto. Inserla
;postmodum est corpori ByzantiniB h i s t o r i , tomo,juxla Venetam e d i t i o n e m , X X ; indo vero
ia hoc translata volumen est. Tempus, q u o h a n c Theophylactus opeliara verosimilius e l u rubravil, v i d e s i s i n pnevifle Disserlationis n . V l l l . G r a c o lextui versionem addidit elegantiss i m a m a b se elaboratamidemPossinus; quam lamen propterea nonnulii reprehendendam
censent, quia nitidiori puriorique stylo inlentus a Theophylacti ?erbis paulo liberius quandoque vagatur. Sed ego sin omuino

probandum, sallem excusandum censeo Possinum,

dum e l o q u e n t i suaa, qua maxime praeslabat, fluraine raptus, inlra rigidibris versionis ) i mites sese cohibere non potuit; maluitque sensa reddere auctoris ut orator, quam ut interpres : quod idem in versione Demostbenis preestitisse se aliquando T u l l i u s ipso testatur. Mihi potius admirationem ingeril, quod in epigraphe istius operis Theophylactum

S. Patris nostri i\lu\o condecorarit. Valde enira dubito, utrura in eo,

usus est, codice elogium hujusmodi revora cxstet: quandoquidera in codicibus, quos

aytot; ; ,
*

m i h i inspicere licuit, nulli ipsius operi id praefixum reperiatur. Alias vero Possinus

in

Tbeophyiacli laades paulo Hberalior videtur, utpote qui eliam i n Epislola nuncupatoria
eujndem nan

sapienlissimum modo ac renerabilem archiepiscopum, verum etiam Ecclesice

docforemappellat , quod quidem absolute et sine aliqua limitatione de eo recle dici posse
i i o puto.
SECTIO I X .

De Encomio in imperalorem Alexium Comnenum.

X L . Theophylacti operum nunquam hactenus editorum unum est etiam, quod sequitur,
d e g a n t i s s i m u m Encomiumin imperatorem Alexium Comnenum. Dominus de QEfeld (quem
honoris causa nomino), c e l e b e r r i r o serenissimi ducis atque electoris Bavari bibliothecffi praefectus meritissimus, illud propria manu descriptum ex vetusto codice bibliot h e c praedictfie editionis hujus fauloribus humanissime suppeditavit; quo sane beneficio
sese obstrictos falebuntur i i oranes qui eximii hujus opusculi perjucunda lectione fruentur. Quo illud temporc Theopbylaclus scripserit ac recitarit, in Dissertatione praBvia nura.
L V I solerter et eruditeexpeditum jara habes. Sed hic forte percontaberis, quo potissimam
fundaraenlo Encomiura istud Theophylacto, cujus o p e r a i n hoc edunlur volurmne, Iribuatur. Responsio in promptu est, illud Theophylaclo ascriptum in vetusto codice r e p e r i r i ,
q a i n ullus sit codex qui repugnel. Per i d vero temporis alium aliquem Theopbylactum,
praBterquam Buigaria? arcbiepiscopum, floruisse non constat. Stylus a stylo Theophylacli
noslri minirae abhorret, lametsi pro ratione encomiasticae orationis paulo floridior sit, rcajorique profana eruditione refertus. Demum bibliograpbi quique magna consensione illud
adjudicanl Theophylacto, Bulgarorum antistiti.
X L ! . Altamen, ut candide fatear quod sentio, baec mihi argumenla baad salis esse v i dentur ad dubitationem omnem hac de re ainovendam. PradictfiB siquidem oralioni insunt
nonnulla qtiSB Tbeophylaclo nostro rainus videntur congruere. E t primo quidem mirum
est, q u o d cura ccetera Tbeopbylacli opcra (quoad mibi videre licuit) illius nomini adjun(tam ejus dignitatem praeferant, Encomii hujus epigraphc solum puturaque Thtophylacti
nomen exhibcat. Ecquis autem asserere certopossit, n o n a l i u m eo tempore in regia urbe
Tbcophylactum fuisse, qui Encomio huic concinnando esset idoneus? Deinde si istius i n timam veluti formara structuramque paulo accuratius quis expendere velit, gravitateai Ulam ct zelum, qui provec.lae j a m tatis archiepiscopura deceal, vix, ac ne vix quidem in
iilo deprehendet. E t sane archiepiscopumne et non polius sophistamiUud pras seferre videtur, quod i n tanta imneratoris laetitia non ecclesiasticura quidpiam, seu Ecelesiaa u l i l i l a teoi respiciens, sed sophistictn tanlum, h o c e s t , oratoriam acphilologiam seme! iterumque
i o m m e n d e t ? Sophisia igitur, seu professor rbetorices, qui tuin floruerit Conslantinopoli,
b n j u s a u c l o r Encomii esse vidctur. Equidera si a Thcophylacto iio^tro adhuc juvene ha-

469
IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA.
470
bita fuisset islhaec oralio, qu supra attulimus, nullum negotium facesserent: nam aliqnando eo munere functum, cum ex aliis monumenlis, lutu praesertim ex secunda ex epistolis illis viginti, quas nuncprimum in lucetn emittimus, satis explorala res est(a). At
Theophylacto jam senescenti, eta pluribus annis amplissim Ecclesi regimini addiclo
quam parum ista conveniant, nemo non videt. Alias vero Encomii hujus auclorem sophista et scholarchce munus eodem lempore, quo illud publice recitavit, exercuisse, aperto
colligitur (nisi raea ma fallit opiuio) ex verbis illius postremis, quibu9 suos ita discipulos
ipsum, ut videtur,circurostantes alloquitur : At vero ego quidem, pueri, debito? impcra-

torinostro fausta precationis ac laudis telce stamcnjam posui ;vos subtegmen adjxcitc. Ego
vobis artem monstravi, qua elegantius picta atque perfectior lela fiat. Caeterum etsi hc
omna suspicionem aliquam ingerere possint de germano orationis hujus auctore, juro
lamen impediuiento nobis esse non debent, quominus in hoc volumine una cum aliis
Theophylacli operibus edatur : maluraus enim incertum illi fetum '.tribuere quam forte
Jegllimum detraherc.
SECTIO X .

De Epistoli$ viginti recens trntis tx bibhotheca Vaticana.

X L I I . Solertissirai editionis hujuscuratores cum epistolas quasdam ineditas Theopbylacti nostri in bibliotheca Vaticana latere inaudissent, eas sibi procurandas omnino pularunt, ne ulla ex parte imminuta prodiret prffisens editio. Voti compotes effecti fuere humanitate summa celeberrimi viri Josephi Evodii Assemani, ejusdem bibliothec praafecti,
qui viginti epistolas ex pluribus collectas codicibus, atque optimo charactere exaratas huc
inisif, ut a nobis produoerenlur in lucem. Eas reipsa fuisse a Tbeopbylaclo conscriptas,
nullus esse videtur ambigcndi locus; cum et diserte preeferant Tbeopbylacti nomeo, et
eumdem stylum easdemque ferme res, quas aliae jam edit, contineant. Quare nil dubito
quominus futur sint Lectori gratissimeB. Peculiari tamen voluptate eum auguror aHiciendum ex epistolis decima septima,decima octava, et decinoa nona, quffi eamdem continuare seriem videntur cum Iricesima secunda ex editis a Meursio : ubi et Theophylaclum
perspicies aucloritatem suam in episcopum Triaditz exercentem, cum huoaanitate tameu,
. Ecclesiae antislitem decet, conjunctara. Ex secunda vero inscripta Joanni Sebasto Au*
gustce fratri, deprehendet, haud certum esse (ut aliqui putant) Theopbylactum patria
Constantinopolilanuro fuisse. In ea siquidem consanguineot et affines suos qui in Euripo
sunt, principi v i r o commendans, non obscure significat, se quoqueex loco eodem, proindeque ex Eubaa oriundum esse ; quod c o l l i g i l u r etiam ex versibus, quos Patavinus S. J u stina? codex vetustissimus continet; quosquo Latine redditos supra (tom. I , coh 137) apponendos ipse curavi. In aliis epistolis rudes agrestesqae Bulgarorum mores, qui tum vigebant, graphice Jepideque descriptos a Theophylacto Lector offendet: qui et querulo seni
hypcrbolicis quandoque phrasibus cum hac in re, tum in aliis calamilalibus deplorandis
utenti veniam, ut arbiiror, dabit. Quoad primam vero attinet adnotare hic lubet, quod
postejus impressioneru accuratiore collationo deprehendi, nempe eam partem posteriorem
fecere epistol secund ex editis a Joanne Lami, quae inscripta esl Magno domestico.
Ammadvertenda vero est varians leclio unius vocis, q u exstat in Lamiana editione : ubi
j j r o , victoria, q u o d l e g i t u r i n praedicta priraa epitola, inibi babetur , contentio :
quam lectionem alteri praeferendam, imo solam verara esse puto : quippe quaB sensum
multo meliorem aplioremque fundit. Cterum etiam Lamiana editio ex illa aliacorrigi et
suppleri aliquatenus potest, ut conferenti patebit.
f

X L I I I . An epistoke aliae ejusdem auctoris inedit adhuc latitent in bibliothecis, nobis

plane inrompertum. Hoc jure oplimo asserere possumus, nulli parcitum esse labori, ut,
si quaoessent, producerentur in lucem. Quarecuro in librorum rass. eatalogo bibliothecaB
i)ublicae Augustanae legissem, ibi codicem reperiri Tbeophylacti epistolas eontinentero,
i

(a) flaec enim eo loci verha liabel: ( ' fiv

,
/, ...

< ; Quis mihi rhetorum aajunxtrit chorum, '

ut coryphmus factug, ut olim eram,.. una
cnm eis choream oraforiam venolvam.

471

BONfFACil F l N E T T l P R ^ F A t l O

472

oaruraque penoUrmam ut ineditara notari, eonfeslim scripsi ad c l . virum ac dict b i b l i o i h e c cuslodem diguissimum Gotfridum H c c k i n g i u m , rogaus ut de ea epistola notitiam
inihi aliquain submilteret. A l ille non roodo absque mora perquam bumane rescripsit, sed
ipsam eliam epistolam, de qua certior fieri exoptabam, accurate nilideque descriptam ad
nos transmisU. V i x ea accepta deprehendi, non a Theophylacto Bulgarorura episcopo, sed
abalio Theopbylacto fuisse conscriplam, cui Simocata cognoraen erat; quiquo alias q u a m plurcs i n suorum forte discipulorum usum (erat quippe professione

sophisia,

seu prace-

ptor rhetorices) elucubravit. Hanc utpote inedilam, e t a l i o q u i brevissimam, veniam lector

optimus dabit, s i velut parergon boc loci apposuero una c u m versione Lalina in gratiam
eorura qui ejusmodi s l u d i i s delectantur. Est vcro :
Dccmodocm Antigono.

Si viue pignora Socrates non possidet, pxdagogus (ilii t u i non conslitualur. Pignora vitw inlclliganlur flliL Quein eniin esse pairem natura docuit,
hunc pxdagogum esse, conseutaneum est: quippe
<pd expcrientia novit gcnerationis aflectionem c l
anioris dolores.

Ei , .
pa . " ! , \
,
\ .

SECTIO X I .

Be potirema parle homilioe undecimce, In resurreclionem.

X L I V . Quffi de bac postrema parte h o m i l i Theophylacti dicenda h i c mibi forent, irr
Disscrtationis praevi n u m . L j a m p r o c c u p a l a fuere. Quare h i c solum admoneo, roe
quidquid ex historia E u s e b i i derivatum i n eam est, cum ipsomet fonte contulisse, eoque

tnei exempJaris

supplesse defectos, atqoe etiam variantes lectiones pauculas addidisse.

Codex Caesareo-Vindobonensis, unde htec b o B a i l i undecimae pars desumpta est, integrum

coniin-et

Homiliarium,

seu in totius anni Evangelia decerptas ex variis Patribus bomilias.

E x quo roihi valde verosimile fit, eum, qoi praedictum conciunavil

Hotniliarium,

poslre-

mam banc homiliae undecimaa partem suo addidisse arbitratu, ut erroreoi vulgi i n patria
sua nimis forte vigentem de Joanne i n vita adbuc superstile, omnino tolleret et eliminaret.
hleo autein nunc editur haec h o m i l i pars, quia constitutum nobis e s l , nihil in bac editiooe
quod Tbeopbylacli namine inscriptum sit, praeterire.
SECTIO XII.

De Commenlario in Acta apostolorum ex biblioihecu Floreniino-Mcdicea.

Commeniarius in Acta apostolorum aSifano editus adoo rarus e v a -

X L V . Theopbylacti

ait, ut cum edilionis hujus curatoros e u m diu q u a s i v i s s e n t , invenire nullibi venalem potuerint. Quod si eurn aliquando nacli sunt, ex Graecia duplici edilionis hujus corpore
commutanduro receperiint. Interea dum j a m d i u supervacaneam oidem quomodolibet comparando narassent operanj, deque exitunegotii hujus haererent incerti, i u eam senlentiam
ventum est, ut ejus apographum, q u i i n Florentino codice reperitor bibliothecaa MediceoLaurentianae, quemque Theophylacloascribit Montefalconius i n sua

carum,

Biblioihcca bibliothe-

sibi procurandom existimarinl, rali, eumdem omnino esse cum eo qui edilus a S i -

faao e s l : atque adeo, quidquid demum accidisset, variantes saltem lectiones, atque etiam
correctionum subsidia suppeditaturum. At non ita res cessii. E o eniro apograpbo F l o r e n tia nobis allalo, primum turbati sumus nullam i n eo invenientes epigraphen, qua T h e o
phylacto Bulgarorum archiepiscopo ascriberetur, deinde eum nobis evolventibus

nullum

apparuit i n d i c i u m , c u r tribuendus Theopbylacto esset : adeoque mirari coepimus, a Montefalconio indubiianter fuisse Tbeophylac.to adjudicatum. Tandem vix ulla supcrfuit dubitalio, eum esse ab legitirais Theophylacti operibus e x p u n g e n d u r a , cum inter aliorum n o mina Patrum, quce citantur i n margine, etiam semel ., Theoph., seu ut legendum v i debatur, ,

Theophylacius

o c c u r r i s s e l ; ac praBserlim postquam iiispeximus verba

ibidem allata exstare in Commcntario editoa Sifano. H i n c enim plane consequens videbaiur, upus i n quo Tbeopbylactus ipse cilatur, ejusque commenlarius aliib aliorum Patrum
y

473
1 SEQUENTIA THEOPHYLACTi SCRIPTA.
474
commentariis annuraeratur, nullatenus ipsi esse adjudicandum. Verum lioc aigumentum
vira pene omnem amiltere visuni est, postquam cx Catena Oxoniensi (dc qua superius)
intellexi, expositionem illara Theodori Heracleensis esse, utpote qui diserle citatur pagina 58ejus codicis, cujus exemplar, ut rei hujus certior fierera, postulavi et obtinui.
Hinc enim suborta mihi suspicio est, oscilantia veteris aut recentioris amanuensis scriptam in codice Florentino, vel nostro exemplari fuisse ., Theoph. pro \, Theod.
Sed quomodocunque res ista sehabeat, ut certum puto, Montefalconium non alio nili fundamento potuisse ad Commentarium bunc Theophylacto asserendura, quam quod, dum
raplim illum evolveret, in aliqua inciderit loca continentia illud idem quod ante in Sifaniano Commentario perlegisset. Mihi sallem non aliud animo fundamentum occurrit.
vero quam sit imbecillura in Commentariis, qui vel purara Catenae rationem habent, vel
ad illam proxime accedunt, quisquis facile intelligit.
X L V I . Verum si res ita se habet, cur igitur hic a nobis in lucera emiltitur? Cur etiam
Graece duntaxat? In lucem hic emitti respondeo, primum, quod viro sane doctissimo visus
fuerit esse Theophvlacti; neque certo aliquo perspicuoque argumento refelli possit istbaec opinio. 2. Quia aequuni non censni, apographum istud omnino interire ; quippe quod
esse fcrlasse poterit alicui posleris usui, quemadmodum t u i h i non inutile fuit, ut Commentarii Vaticani (de quo dictura est supra) exemplar emendarein atque suppleretn. Et
quidem quoad ejusattinet usura, breviter patefaciara, quod mihi cum percurrenli venit jn
loentem : nimirum ex Iribus bisce in Acta apostolica Commentariis, quos volumen istud
complectitur (praeserlira si Cbrysoslomi fontis omnium praecipui adnotaliones addankjr)
perfeclum confici posse, absoluturaque in eadem Acta Commentariura; cum singuli cateroquin baud parum procul sint a debita perfectione. Poterit igitur quispiam ex singulis ea
qum ad rem maxime faciunl, seligendi curam laboremque suscipere : quem forte egomet
suscepissem, nisi aliae, quibus dislrahor, curaeet valeludinis imbecillitas inhibuissent. En
igitur ratio, cur illum ediderim. Grace autem lantum edidi, quia ex una parte Jevissiroum
cst fundamentum Commcntarii hujus Tbeophylacto adjudicandi: ex altera veroexpositiones ejus pleraeque in alterutro ex iis, qui voluminis bujus initio impressi sunl, Sifaniaoo scilicet, et Vaticano, non modo quoad sensum, sed etiam quoad verba saepenumero
insunt. Hinc pretium opersa minime esse censui, novum bunc subire laborem, et aliquorum accessione foliorum nulla properoodum utililate volumen hoc onerare.
X L Y I I . Quamvis auiem Commentarium hunc Latine non verterim, non ideo tamon ab
omni in eo edendo labore me absolvi. Lacunas enim, quibus apographum frequenter hiabat (prnpserlim sub ejus initium) explere pro viribus sludui. Et inilio quidem, ubi spissiores lacunae erant, mihi in banc rem incumbenii percommodum fuit Catenae Oxoniensis
in eadem Acla primura, quod habebam pr manibus, folium : cum ipsa quippe Catena
apographum meum sic inibi convenire deprehendi, ut idem esse opus videretur, nisi ex
poslrema illius parte, atque ex duobus aliis, quae mihi cernere licuit, ejus foliis oronino
cognovissem, Catenam Oxoniensem multa complecli, quce in Florentino Commentario desideranlur. Posterior iste fortasse excerptus est ex illa priore. Ad sarciendas vero, qua*
occurrerent in progressu, lacunas alterutro ex Commentariis praedictis, Sifaniano scilicet,
et Vaticano, sed omnium frequentissime magno Chrysostomo usus sum; et ea quidem felicitate, ut ex plurimis, quee inerant anlea, lacunis una lantum, \el allera inexpieta niibi
remanserit. Verba a nobis addita cx signis, quibus uti in similibus solemus, Lector
agnoscet. Ad calcom Commentarii, ne integra pagina omnino vacua remaneret, ab co bco
pag. 629, col. 2, \ , rogatu lypographi adjeci verbe, quibus Caiena Oxoniensis absolvitur. Neque id Lectori injucundum foreconfido :siceuim praBdict Caten>
quam prccstantissxmam appellat Fabricius in BibL Graca, iniiium tenebit et flnem.
SECTIO X I I I .
9

De Epistolis Meursio edilis, et Lamio.

X L Y I I I . Forte fflirabitur Lector, quod islae epistol ab aliis viginti sejunct huic
cdiiioni fuerint inserUe, cum nemo non videat, naturalcro ordinem postutasse ulconjuoetim ederenlur omnes. Consilii itaque nostri banc rationem babeto. Principio fuerat

475
BUNIFACII .FJNETTI PR&FATIO.
476
constitutum, |ut viginti duntaiat Theophylacti episloi hoc in volumine sedera habcreni
quffl nondutn publicam luoera aspexerant; cum ene tantum huic tertio volumini, quod
incditis Theopbylacti operibus excipiendis deslinatum in primis erat, explendo satis esse
viderentur, a Ijcctis tamcn duobus oporibus adhuc ineditis, quorum altcrum Parisiis,
alterum Florentia praestolabamur. Sed priraum illud saepe promissum, nunquam perlatum
ad nos est. Alterum quidera accepimus; sed illud perpendenti-bus nobis non suspi io
duntaxat, sed certa persuasio insedit, ad Theophylactum nullatenus pertinere. Nos vero
in errorem perduxerat, qu apud Monlefalconium legitur in Bibliolh. bibliolhecarum
t: I , pag. 35, immiuuta inscriptio, qu sequitur : Threnodia super beatcs memorice viro
D. Theophylacto. Scilicet ejusmodi titulus nos erexerat in spem, Threnodiam, dequa hic
sermo, genus aliquod orationis funebris esse in Theophylactum jam mortuuni, quee buic
volumini ea ratione inseri posset, quod aliqua ex gestis virtutibusque (ut in bujusroodi
orationibus accidere solet) illius ceiebris arcbiepiscopi complecterelur. At sola lectio
epigraphes exemplaris ad nos transmissi ab omni omnino spe et preeconcepta nos
Opinione dejecit; ila enim se kabel : \ -

pho>, Lamentatio super felicis memorice viro domino Theophylacto Belissarito. Porro vel
t

ipsum Belissariti cognomen satis procul dubio fuisset, ut Theophylactum hunc a Bulgarorum archiepiscopo secerneremus, etiamsi quae continentur in hac oratione lugubri
aliquo modo fuissent ambigua. Sed et res in ipsa contentae Theophylactum exhibent a
nostro plane diversum :tota enim impenditur in deplorando immaiuro juvenis cujusdam
nobilis interitu, qui cum generis nobilitale, lum virtutum ornamento prastabat : quique
dum Atbenis sludio operam daret, faucibus angina inlerclusis, migravit e vita, datis anle
pluribus pielatis indiciis. Eum ig tur solum ex hoc opusculo fructum referre poluerunt
curatores isliusce editionis, ut magis magisque perspectam omnibus teslalaiuque redderent
diligeniiam, qua usi sunt, maximam in conquirendis undique, nulla sumptus ratione
babila, operibus ad Theophyiactum nostrum quomodolibet pertinenlibus. Cum igitur
luijns alteriusque defectu operis non pauca deessent folia ad praeslitutam hujus voluminis
molem, curatores praedicti, impressis jatn epistolis viginti, et Graeco Commenlario
insequenle, consilium capessivere (ad alium tomum resrrvato opere, quod Paiisiis
praostolantur) adjiciendi etiam epislolas a Meursio et Lamio edilas, ne towus iste aoquo
brevior evaderet; simulquo celerilate surama curandi ipsius impressionem, ne eruditorum vota diulius fatigarentur. Hinc vero hoc solum incoramodi accidil (quod eaim
ojusmodi epistolae ab aliis sejunctae prodeant, pro nihilo habenduoi esse a viris prudenlibus puto) quod MarinerianiB versionis emendationem, quam aggredi ac perficere stalo
tempore constilueram, capto a curatoribus novo inopinatoque consilio, et re maxirae
properata, praastare non potuerim. At versionem illam tolerabikm ad minus esse, vel ex
oo ruibi persuadeo, quod Lamius, vir doctissimus, Graecique idiomatis peritissimus, in
celebri editione Meursiana, cui praeest, eam collocare non dubitarit. Nullam igitur in his
cdendis epistolis ipse operam posui, adeoque nihil de iisdem superest mihi dicendum.
Et baac quoad singulas bujus voluminis partes. Nunc pauca de versione icea, additisque
uotis, antequam PrflBfalionera absolvo, adjicere lubet.
X L I X . Usus sum liberiore versionis genere; non quidem, ut eam redderem elegantiorem, sed ut clariorera magisque perspicuam. Elenim in ea semper sententia fui, eum
baud perfecte fungi inlerpretis munere, qui accurale quidem verba transferre satagit,
auctoris vero sensum obscurum relinquit. Hujus siquidera explicationem potissinuum ad
interprclem pertinere, patel vel ex eo quod ii eliam qui cujuspiam auctoris sensura
tametsi in eadem lingua, clariorem reddunt, soleant inlerpretcs appcllari. Plerumque
igitur in id tantummodo laboravi, ut sensum quem auctoris verba diligentius expensa
continere censui, pbrasi, quoad polui, clariore, verbisque aequivalentibus exbiberem.
Sicubi vcro auctoris mens minas certa explorataque mihi visa est, tum pressius baerere
verbis consullius existimavi, acu\o Lectori potestatem ut facerem ea ut sibi probabilius
vidcretur interpretaodi. In bujusmodi scopulos semeJ et iterum incidi dum verterem
Epislolas, quae ruihi ubique dilliciles, alicubi visae sunt ctiam ^alis obscura. Fortasse

477
LAURENTIISIFANI PRJEFATIO.
478
Tbeophylaclus in eis conscribendis clariore stylo usus non est, quia ad familiares et
domeslicos scribens, clarius sese explicare autneglexit aut noluit. in variis tomi hujus
operibus a me Latine redditis diversitatem aliquam in ipsa versione fortasse Lector
offendet, ita ut modo magis, modo minus elaboralaei yideatur atque expolita; quandoque
etiam magis, auandoque njinus Theopbylacti verbis astricta. Cujus diversitalis eain
causam csse sciat, quod ego non continenter, sed per varia temporis intervalla, adeoquo
et varia ulens corporis valetudine, variisque curis plus minusve distentus, versiones
hujusmofli elucubrarim : unde aliquam styli atque interpretationis diversitatem oriri
nocesse fuil. Quoad notas atlinel, noveril Leclor, iue minime id muneris niihi sumpsisse,
ut notis do more subjectis Theophylacli opera illustrarem : neque enim necesse id erat,
neque per occupationes meas et corporis valetudinem preeslareid roihi licuisset. Soium
igiiur notas aliquas operibus a me translatis hac illaeque aspersi, ubi vel major aliqua
nrg( re necessitas videbatur, vel promptum omnino erat, quod adnotarem. Illud postrerao
loco rnonendum superest, sacnB Scriptur textus juxta versionem Yulgalam attulisse me,
ut Catholicorum qui ei assueti sunt, commodo praosertim inservirem; atque non Novi
duntaxat, sed etiam Veleris Testamenli verba afferendo : licet Thophylactus, utpote
Gracus auctor, quoad secundura, utatur versione L X X . Cum vero Vulgatae verba
adeo differrent a verbis perTheophylaclum allatis, ut ejus fini minime conseDtanea viderentur, tuncpressius ea vertere necessarium omnino visum est.
L . Jam vero, lector optime, habes omnium, qua* tomus isie complectitur, operura
laborisque a me in eo iosumpti ralionem. Quoad duplicem enim Indicem, Graecura unum,
alterumque Latinum, quos postremo loco adjeci, nihil habeo, quod dicam, nisi me in eo
spectasse deleetum potius quam copiam. Nihil etiam de impressionis accurala correction
dicara; quippe quce ad me non spectat, sed ad eura qui specimina correxit. Soluro igitur
nunc superest, ut te etiam atque etiam rogem, meuui hunc qualemcunque laborem
ut si probare omnino non possis, conatnm saltem meum aequo graloque animo excipere
velis.
#
6

Nobilibus, generosis atque magnificis viris D. Marco el Joanni FUGGERIS iratribus, Antonii
filiis, Kirchpergae et Weissenhorni baronibus, etc, dominis suis charissimis et amicis
summis, Laurentius S I F A N U S , Prunsfeldius, J , . Doclor, 5. P. D.
Cum abhinc trienniura, viri generofi, Arnoldus Bircomannus, Agrippineneis bibliopola, hoc opus
scholiortim in Acta aposlolica divi Lucse, ex Austria a claiissimo viro D. Joanne Sambuco ad se missum, niihi exhibtiisset : quod erai cxcmplar obsoletum, cl compendio lilterarum adeo intricatum alqne
obscuraltim, ut ab admodum paucis Coioniae legi posset, mecum agerc coepit, ut suscipcrem ejus describendi laborem. Haud enim ignorabal me olim Lutetiap cjusmodi describendis velustis codicibus Graccis
exerciialtim, haud multum in lectioae esse laboralurunt. Ego vero cuin inlelligerem eum opus illtid
Grxce simul et Laiine divulgare in animo babcrc, cupiebam quidem el illi pro amicitia morem gerere
v\ publicae utilitati consulere ; sed dcterrcbai mc cum scripiura exiliias oculis inimica, Utm excinplum
minus emcndatum, pracsertim cum deesset aliud apographuin unde corrigi bujus alque cmendari viiia
I ossent. Iiaque, quanquam srgrc, concessi tamen petcnli, el rem suscepi ; el cum vitandse peslifera
conlagionis causa me in patriam cx urbe recepissem, apud Jncobum Panbusium abbatem cocnobii Sfeinveldii, virum et litieris, et pietale, et prudentia ornalissimum, hoc opus baud sine maxiir.o labore ac
faesione oculortim descripsi ; quod ubi iranscriphim Bircomanno iradidi. Illc porro niecum agere coepit,
uc quoft descripseraro, etiam converterem in scrmoncm Latinum. Ego vero (quod baud ignorabam quan*
lopere mibi acstuandtitn aique sudandum essei in opere, cujus unum duntaxal cxstaret cxcmplum, idquc
muliis in locis inutilum alque depravalum), aliquanlispcr cunctalus, tandem Ecclesiae, in lain ulili pracseriim ac pio opere, jbvaiida? stndio, atque eliam lolerabili a Bircomauno proposila condiiione, rem
aggressus sum : ac vix landcm absolvi. Nam sxpenuinero, dum in loca niulila atque corrupia incidebain, licdio laboris frequenter i r r i t i , ac propemodum desperalione rei feliciler absolvenda? (cura nee
semper oiium easel), ab opcre ccssavi, quod plerunique eliam faccre solco, ubi mihi ipse non satisfacio:
neocnim mihi persuaderc possum, ab aliisprobalum i r i , quod niibinictipsidispliceat. Haqnccum perpc-

479

LMJRENTll SIFANI PR,8FATI0.

480

taum i n convertendo morem servare soleo, u l non anle pergam opere inslitulo, quam priorls diei laboreg
recognovero, et nsque eo correxero, ut animo meo aliquo modo salisfiat. Ac quanquam mihi non ubique
salisfeci (qui enim poluissem in iis locis, ubi corrupto peniius ac mulilato apograpbo coujecluras sequi
neccsse babui ?), malui lamen re suscepta Gdem nieam liberare, necborainuin cxspeclatiouetn frustrari,
et aliquid potius iri parte operis, quod aliquando sarciatur, minus probari, quara lotum opus diu deslderari. Habeiis simul consiliuin meum in suscipienda re, et re suscepla, cauaam cur tam sero opus abeolutum atque perfectum prodeal i n lucem. Cum igitur opcri jam propemodum flnis imposilus esaet,
alqtie ego mecum deliberarem alque consuliarem quero liie laboribus meis potissimum deligerem patrouum, aniicis aliis alios, eosque ampliseimos quidem viros, sed quibuscum raibi nutla propemodum nolitia
iutcrcederet, proponenlibus : ego cum ineptum el imporlunum esse judicabam, magnoruoi virorum
coi uinque ignotorum, et ad quos nullum quis aditum babeat, amicitias appetere, ac sese non modo serviliier, verum etiam impudenter insinuare : lum raeae nalura alque ingenio videbam rem esee maxime
adversam et inimicam. Atque baud ignorabam eos, quibus tgnotie cjusmodi bonos habetur, non abeque
causa suspicari solere suam ab boniinibus imporlunis munificeutiam atque liberaliiatem sollicitari : scd
si quis beneiicio aflectus aiiimi sui gratUudinem declarare sludeai, eum non modo non offendere, vcrum
etiam laudein, si nibil aliud proficiai, ab bominibus ferre solere. Qua; cum aniino agilarem, atque perplexus baererem cui hos meos labores absque offensione atque obtreclalione cujusquam dedicarem (non
cnim convenire nec expedire videbatur, librum absque patrono atque defeusore judicium bominum subire.
praesertim cujus auctor etiam nunc superesset: quippe cum vivi magis quam niortui invidiae obnoxii
imus ei obtrectanlibus opporluui), vos mibi in prirais, ut par est, in mentem venistis, quibus non modo
propter vetera, verum eliam ob recemia raerita, imo vero propter perpctuam erga me benefimuiam
atqtie liberaliiaieiu, oranium longe pltirimum deberem. Non hie praHerit, auribus veslris ingratam ct
!njucundain esse inunodicam ac niniiam liberalitalis vesirae prxdicationom : verum date, quaeso, banc
veniam mibi, cui nibil unquam peienti denegaslis, sed pluriraa non pctenti tribuistis, ut summalim sallem in nie collala bcueficia veslra percurram. Nara palris vestri, atnpUssimi alque opliini viri, in me
suinma collaia beneficia, alio loco abunde salis comuicmoravi, quo vila defunclo, vos non modo facullutum el opum illius haeredee exslilislis, verum eliam virlulum el liberalilalis in primis itnitalores fuietis : quae tanla exslilit erga me, ut illius raortui liberalitatem alque munificeuliam haud inagnopere
dcsiderarim. Nam, u l superiora prancream, quse frequeniia alque ingentia fuerunl, priroum vos aute
biennium, cuin in boc opere vcrearer, niliil lale non modo pelenli, verum etiam ne cogitanli quidem
bonam pecunia summam mihi suppeditari ac subministrari curaslis : dcinde, cum jain liberalilatcni
veslrani citius fatigatam csse suspicatus fuisscm, quam aliquid ejusmodi eperare, nedum pelere, ausus
.cssem, ante paucos menses praeteritos aeque magna alque biennio ante me summa pecuniae donastis. Quo
beneficio tempore opporlunissimo a vobis accepto, cum videlicct deliberarem quein poiissimum buic
partui nieo tutorem ac defensorem pararem, omnis dubilatio cunciaiioque mihi propcmodum cxempta
ezl : nam rcslabat etiam nunc scrupulus unus. Quoniam eliam sciebam, quo minus appelilis, eo plures
vobisbonores deferri, ac multos hominesdoctosvobis suos labores atque lucubrationes dedicassc, subverebar
nc anmos vestros talibus epulis saliatos atque replelos iutempesliva benevolentia offenderem citius quam
boc generc oflicii gratiam a vobis inirem. Sed tamen cum liberabsqtie palrono omnino 11011 divulgandus,
nec iioininum judicio objiciendus esse viderelur, et non salis pie nec reclc me faciurum esse jiidicarem,
si vobis pr;rieritis alios mihi palronos quxrerem (non enim cxterorum bominum eadem quae veslra sunl
udicia) malui in banc pariein pcccare, quam cuiquam minus prudenti non salis gratua videri. Non enim video
ncc spcraie possum forc aliquando tempus, quo alio otticii gcncre atque boc, veslra benelicia renmnerari
possim, quippe cum nibrl mibi suppetat prxter voluniatem. Huc accedil quod videbam baud facile
alios cx uutnero amicuruni pnrler vos me reperire possc, qui cum propter ulriusque linguae periliam
baud vulgarem opiiuie de bujusmodi scripiis judicare posscnl, lum candide alque sincere judicaiuri
rssenl. Quaniobrem a vobis pro veslra in ine perpelua ac niaxima benevolentia majorem in modum peto
quaesoquc, itt bunc parvum el exiguum parlum, quem vobis in clienlelam ct fideni commendo, ab iivvidig
oinni ope ttieri, a calumnialoribus el oblreclaloribus omnibus viribus defendere velilis : qui si a vobis
dignus judicatus fueril qucm ainpleclamiiii, quem in familiam veslram recipiaiis aique fovealis, si
boniinibvis piis ei sludiosis aliquando ulilis fuerii, mbil inibi istic vindicabo, vos omnes meum jus
iransfero, quoritm opibus adjulus el suslenlatus, bunc foetum produxi : qui sicubi deformior minusvc
perfcclus ct in aliqua parie sui muliliis ac depravatus apparuerit, boc partim vitiis raalris Graecx, quae
mH)i baud incorrupla conciliata cst, attribuiloic : partim lr.eae inbecillitati assignatole, a quo, siiperanle
malo vires et ingenium ariiiicis, oninia corrigi et cmendari non poluerunl. Nam si quis iniquior el
malignior judex ba?c quse dc malris Graccan viiiis dico, minus sincera alque inlegra Gde a me proferri
suspicabilur, producam corum qu<e dico locuplciissimuin lestem, clarissimum doclissiiiiumquc viruiu
D. Joannem Sambucutn raunonium : in rjus eniiu potcbtaic malris istius parcntcs suiit, ct clarisshua,
f

481

L A U R E N T I I S I F A N I PRiEFATIO.

482

gravissima firmissiniaque exsiaul eorum, quac dico, signa atque documentn. Hicc vos idcirco monendos
esse judicavi, inslructioree sitis advcrsus eos qui isium foetum vohierint impugnare , nam quantum
in me fuii, nulli nec labori ncc diligenliae in eo Gngendo atque forroando unquam pcperci. Quid prastitenw qitidve aseecolus sim, quoniam exsianl documenta Grxce atque Latine, alque adeo caeierorum hominum ulriusque linguae peritorum, si vitiorum modo memoratxinaltisGrecse raiionem babucrilis, judicio permilio.
Qnod altinei ad ralioncm temporum, quibus v i i e r i l Tbeopbylactus Bulgariae arcliiepiscopus, nonduni
mibi satis consiare potuit : u l eniin conjicere possnm, plures hoc nomine fuerunl. Nam Nicepboru*,
EecUsiasiicce Historiv lib. xiv, cap. 59, ubi de Iranslatione aliquol episcoporuin agii, Basilio Porpbyrogcnneta Constantinopoli iroperante, Tbeopbylactuin quemdam Sebasiiae episcopunv Rosiam iranslaltim
esse scribit. Wilhelmus Lindanus, sacrae tbeologiae professor Lovaniensis, in cbronologia quam ad front ni sua Panoplia apposuit, Tbeophylaclum quemdam, quem in illa sua Panoptia inter caeteros auctorcm
seculue sit, anno a nativitate Doniini seplingeulesimo vixisse significat, s6d cujus civilalis cpiscopns
fuerit, DQII adjicit. Esi auleni verisimile, quoniam nullius alterius, qnod equidcm sciaro, scripta exstani,
bunc archiepiscopum Bulgarise ab illo significari, quem etiam Erasmue Ghrysostomi abbrevialorem essc
dixit, et lilulus bujus operis hoc prae se ferl. Nam non solum ex Joanne Gbrysoslomo, vcrum eiiam ex
Ba&ilio, Cyrillo, Severo, et nonnullis aliis, qnae ad propositum et rem inslilutam perlinerc viderenlur,
desumpsil et in unum corpus contraxit : quam rem non inodo genus dicendi, si quis animum attendai,
verum eliam nomina auctorum margine annoiata signilicanl atque declarani. Joannes OEcolaiHpadius,
pnrfaiione quam apposuit Tbeopbylacti qtialuor Evangeliorum explicaiion bus ab sese convcrsis, nih 1
aliud quam illum inlcr Grxcos ibeologos recentiorem fuissesignificat, sed baud falsis eum laudibiis ornat,
quas si qnis requirit, iie ab aliisbene dicta mihi cumfaslidio legenlium repetere necesse sit, illiuc pctat,
atqueeiiam ex prxfalione Nicolai Beraldi, quae praeposita esl Commentariis illius in Epistolas divi Pauli,
a Cbrislophoro Porsena, Romano, in Lalinum serinonem conversis : qui ( quod praterire IIOII possuni )
c Unum boc, inquii, satis constat, in his Commenlariis pia esse oinnia et ortbodoxa longcque ab iis
dissideniia quac tbeologorum vulgus quolidie magno supercilio indoclae plebis auribus inculcal. Ubique
enim aposlolicinn pectus non niodo explical operis bujus auclor, sed eliaro referl, sapii ac spiral, id
quod quaro paucis rocrilo tribuendum s i l , facilc inlelligel, qui novitios Ibeologos antiquis illis, cum
Lalinis iuro Grxcis, composuerit. Haec Beraldus. GEcolampadius prolixius ac eingulalim Thcopbylacti
virlnles persequitur alque receusel. Christopborus Porsena, in sua Praefalioue ad Sixtum IV pomificem
Romanuro, Theophylacti (emporum nullain facit mcnlionem. Misit ad nos D. Joannes Sambucus
orationem Graecam bac inscriptione : . Quod si isest noster Tbeophylactus, neinpe arcbiepiscopus Bulgariae, jain non amplius dubiuni
esse potesl quo lempure vixeril. Nibil aliud egoneque de vila neque de lemporibus htijuft noslii Tbeophylacii diligenter scrulando atque inquirendo potui invenire. Quod reliquum esl, vos eiiam atque eliam
rogo ac vcbementer pelo, ut boc exiguum atque adeo lemiissimum rotinusculnm, vobis liccl indigniun
veslrisque in me sumrois beneOciis ac merilis in)par,aequi tainen facere bonique consulere, el ut ab animi benevolculia atque gralitudine profectum, bilari vultu laetaque fronte accipere velitis. IIoc si a vobis
conKccuius fuero, abunde saiis magnos laborum me fruclus cepisse exielimabo. Dcnc valcie, viri
ainplissinu.
Ex monasierio Steinweldio x u Kalcndas Sepiembris, anno Domiui 1567.

Clarissimo excellentissimoque viro, D. Joanni SAMBDCO, Pannonio, CresareeB Majesiatis

luedico et bisloriograpbo, Laurentius SIFANUS, Prunsfeldius, J . U. Doctor, S. P. D.
En prodit landem in pubHcum, vir clarissime, Tbeophylactas luus Grsecus a mc facius Latinus : tuuin
dico, quo careremus, nisi tu quod separalim habere libi proprium Iiccbal, commune ac publicum bonuni
esse maluisses. Causa cur tam sero prodcat, u i etiam librarii culpam rccipiam in mc, bacc est, quod
dum illede me Laiine, cgode illo Graece discere nitebamur, i>bi alter altcrum minus intdligebamus,
cum interpres utrique deesset, alque haud incorrupiis ministris uteremur, conjecturis quibus allcr a!terius sensa aesequeremur, multis in locis uti habuimus necesso. Cujus rei quoniam clara docunicnia
tuiit in proiDptu, ne inepla prolixitate verborum typngrapbo festinanii eim in mora, te eiiam alqne etiam
rego, y l haec ipsa quae dico documenta scmfando alque examinando, aequum le mibi judiccm aique fa*
vntem pnebere, el istam opcrain quam pra?sliii sequi bonique faccre velis. Qnod reliquum esl, maguas
uh\ I agiraut el baberous gralias, qui istud mancipium publicse uliliialis insorvire, quam domi privalum

483

THEOPHYLACTI B U L G A R I J E ARGHIEP.

484

babere roaluisti: ac te hortaraur, ut deinccps macla isia virlule sis, ei ea quae etiam nunc penes te
liabes ejusdem generis, alque etiara diversae nalioni mancipia roanumiliere ac bono publico dtcare velis. lllud quod pene praeierieram, te admooitum veliro, me in iis locis, ubi leciio ecripti exempli prorsus
non tolerari nec excusari posse videbatur, ad marginem e regione posuisse illam ipsam leciionem quam
correxi, adjeclo videlicet verbo habetur aul habebatur: u l si (quodalicubi fieri potuii) crrassem, lectom
judicium iniegrum essel,ulram lectionem scqui mallel. Sed ubi dubitavi de leclione (scis enim unico
me duntaxal tuo usum esse apograpbo), ibi in niargine apposui aliam lectionem, quain conjpcturas sccutus veramesse aul esse debere puto, adjecta videlicet diciioae . Alque boc ul adnionerem s!udicsc&,
quibus ea facullas est, u l adbibiiis corrcclioiibus exemplaribus, ipsi sibi juxla ae reipublicae consularl
in istiusinodi locis, ubi boc ad inlelligenduiti roelius explicationem Theophylacti conducere videbatur, iu
scboliis rcpelivi verba d m L u c x , alqueeliain iterala inserui exemplari Graeco; quod collalione factacum
tuo manuscriplo propemoduin necessariuni fui&se videbis in mullig locis, quse a minus prudenli lectore
paruui inlellecta praeteriri potuissent.
Bene vale. Raptim ex monasierto Slcinweldio Kalendas Seplembrts, anno Domini 1567.

ln Tbeophylacti in Acla aposlolorum Explicationes a Laurentio Sifano Laiine factas,

Petri Kempensis Epigramma.
Ucitila cur geminos diffundit vertice ramos,
Quae viret hisscriplis, docte Silane. luis?
Quorum hos populeis docta insilione videmus,
Alque illos lauri luxuriare comis.
Necnou Argolicos simtli ambitione lepores,
Ambas epirare et Ausonias Veneres.
Esse autd boc dicam Tnunijquod tua scripta colutnnis
Graiis el Latiis discrimiiiata nilenl?
Queis salis oslendis linguae libi gloria quanta,
Dum versas Laiio Graia scripia stylo.
An poiius quac pressa diu latuere sub alio,
Nomina neglectu, et squalidiore sim,
Incepere tuis Undem juvenescere cbarlis,
Et lieri volo splendidiora tuo ?
Scriptaque Grajugenis lanlum celebraia Lycaeis

LAURElSTll

SIFANl

Permiltis ccelo liberiore frui ?

Et Laiii spirare fldem, Laliumque nilorem
Dum subiit cullus lingua Pelasga novos ?
Gum Hcrculeus labor hic, pielas et Apolline digna,
Magna venit meriiis gratta danda luig.
Propterea ipse suas Tirynthius explicai umbras,
linplicet u l meritum lecta corona caput.
\ , ,
,
* , ' ,
.
Hoc pretium studii vigilalorumque laborum,
Hic sludiis partus le comitatur honos.
Te merito hac igitur comitaiur gtoria lauri,
Faroaque per nullos interitura dies.

ADMONITIUISCULA

AD

LECTOREM.

Admonendus Lector,ubi diverta in margine irantlatio apposila ett. per Y. Vulgatam verthnem significari:
divertam ab hoc nieam esse. Quod attinel ad diversam lectionem Gracam, ubi in margine appoitium ett,
babebatur aut babelur, illic me correctam esseprocul dubio corrupiam in manuscriplo lectionem; sed ubi
aurlplum esi ad Grcecam in margine positam diversam lectionem, , id est, forsilan, ibi me conjeciuris
u$um ita legendum e$$e putare.

! .

ARGUMENTUM L I B R I

ACTORUM

UNA CUM CAPITULIS EORUM.

Acla aposlolorum liber bic vocalur, quoniam

s!;nul conlinet acta apostolorura : qui aulem baec

.
w

485

KXPOSITIO I N ACTA APOSTOLORU.YI.

486

,*, ,
\ '
, , ? , \
, .
, . \
^ *
\ \ * \
\ \ \
: \
. \
' . ;

exponit, Lncas csl evangelista, qin el librum COIIscripsii. Ilic cnim palria Antiochenus, arte nicdici!S, peregrinabaiur l\\m una cum carteris aposlolis, tum maxiniam paruun una cum Paulo : atqtie
ea scribit, q u plene comperla babebat. Narral autem it> eo, qucmadmoduit', angelis susripiemibus,
Dominus assun>plus est : el tit Spirilus sanclus in
die Penlecostes, cbni supcr nposiolos, tnm super
onuies, qui tunc aderaut, effusus sit : adhaec ui
Matthias in locum Judse proditoris subsiituttis s:(;
dcscribil item crealionom seplem diacononim, r t
elcclionom Pauli, quanque passus s i t ; praHerca miracula, quae per oraiionem et fidem in Cbrisiuia
aposloli fecerunt, el ut tandem Paulus Komain pc; veneril. Aposloloruni aulem acta, et signa ab iis
, \ * facta, Lucas expouil. Signa vero, quse ab illo nar \
ratiiuir, sunt hacc :

\ . Pelrus et Joanncs per nomen Domini, eiini,

qui clandus naius ad porlam Pulcbram sedebni
(nipitdicans), curaveriuit.
2. Peitus Ananian etSappbeiran ejus uxorem dc
prtlio, quod Deo proiniserant, seposuisse convicit, el e vcstigio morlui suni.
3. Polrus jEiican, qui partlysi laborabat, exci ' . .
lavit.
4. Pcirus Joppae viia defunctam Dorcada peroraeT. lionem a raorte exciiavii.
.
5. Petrus vidit vas, quod referlum omni geaero
'.
, animaliurn de coelo demiucbatur.
.
6. Petri umbra,si ad agrotanles periineret, cos
*. \ sanabat.
,
7. Pelrus cum vinclus in carcerc asservareiiir,
C* \
insciis militibus,-ah angclosolulus el dimissus esi*
, ,
ei llerodcs a vermibus erosus exspiravii.
* \
.

'. \
,
.
'. ' \

* \ .
k

8. Stepbanus prodigia alque miracula faciebal.

' . \ .
9. Philippus (Diaconus) in Samaria mullos spi'.
ritus ejecit. Cbudi ilem ac paralylici ab eo curaii
\ \
fcUllt.
* .
10. Paulus appropinquans Damasco, vidil vislo'. , .
iiem, et statim niclusesl Evangelii prasdicaior.
\ .
i l . l d e m Pbilippus obviam processil eunuciio,
'.
cunque baplizavil.
4.
'. D 12. Paulus Lysiris per nomen Doroini claudura
nalum curavii.
.
\ .
13. Paulus per visionem io Macedoniam vocalus
\
,
'. \
\ .
* \
.
^. '

est.
14. Paulus mulierem babentem spirilum Pythonis
Philippis curavit.
_
15. Paulus et Silas in carcerem conjecti, eorumqoe pedes ligno constricti erant : nocte vcro
roedia terraeraotus facius esl, et eoruin vincula
solula fuerunl.
16. corpore Pauli deferebant sudaria tuper
%

Variffi lectiones.
1

locus videtur corruptus. habebatur. habebatur.

balUT in cxcuiii.
, erat.
9

et , kab$

<87

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

488

xgrotos, el daemoniis correptos : quo faclo cura- \ ; \ ' bantur.

17. PaulusTroade de fcnestra delapeum et mortuum Eutychum excitavil, dicens : Auima ejus in
co est.
48. Paulus in Cypro increpuil Elyman -nagum :
atque ipse magus caecus cvasil.
19. Paulus dum Romam navignrct, lcmpestale
jaciaius cst, el ipse ,
el ouines, qui eranl
in navi ad dies c i noctcs qiialuordecim. Omnibus
aulem niorlem exspectantibus, cuin Dominus Paulo
asiarci, dixii e i : Propter te viiam bis conccssi: et
salvi evaserunl oranes.

.
'. ;
;, \ *
.
'. \ .
'. ') ,
\
\ ,
,
\ .

'. ,
20. Egressuro Paulum e navi, vipera momordil,
aiquc omnes pulabant fore u l moreretur ; u l au- * \
tem mansit inieger et incoluinis, pulabanl eum . ; , .
essc deum.
'.
2 1 . Principem insulae Publium dysenleria corrcpium, impositis nianibus Paulus sanavit: raullos
, , * \
ilcm alios acgrolos curavit.
.

Peregrinationet sancti Pauii apotiolt.

.
,
Ab Damasco exorsus est, et ascendit Hierosoly * ,
mam : inde Tarsum : atque illinc Antiochiam et
rursus ilerum Hierosolymam profoctus est: el rur- * \ *
,
SIIS iieruni Amiocliiam : atque illinc una cum Bar , *
naba desiinatus aposiolatui, dcsceudil Seleuciam :
* \ deinde in Cypruin: tibi elPaulus coepit vocari: post
hajc Pergam, ct Aniiochiani Pisidiae : deiiidelco \ iiinm et Lystrani ei Dcrbam Lycaoniae : postea in
Pampbyliain : deindc rursus Pergam ; postca AUa- C 6 \ * -
l i a u i : deinde rursus lerlium Anliocbiain Syriae: po-

stra rursus lerlium Hierosolymai propier rircum , .
cisioneiu : deinde rursus quarluin AnUocliiam:
.
posica pcragravit Syi iam et Ciliciam: deinde rur \ *
SLS iterinn Dcrbam ei Lyslram : ubi Timotbeum
\
circumcidil: poslhaec prolectus cst in Pbrygiam et
* * *
Galaibam regionem: deinde in Biyniam : postea
,
Troadem : atque illinc Neapoliin : deinde Pbilip \ ,
pos Macedonia urbem : posiea, peragraia Ainphipoi
ei ApolIonia,veuii Tbessalonicara; deinde Berrhoeam * ^ ,
ei Aibenas : posiea Corintbuuj el Ephesum : inde
Osaream : posibsec ilerum Anliocliiain Pisidiae :
\
i i l j e in Galaiicam regionein et Pbrygiam: poslbxc
,
iterurtrreversus esl Epbesmn. Demde, peragrala

Macedonia, venil io Graeciam; aique inde pcr* D ," agrala Macedonia, iterum revcrsus esl Pbilippos, a
;. \

Philippis Troadem rursue profecius esl : ubi eliam
\ *Eutycbum lapsum excitavit: deiiide Asson profecius
! >
.
cst el Milylenen; mox ad loca sila e regione Chii:
, ,
pQj>tea Samum : aique inde Mitctum. Unde, accer ,
silis ad sc Ephesiis, eerinocinaiue esl ac valedixil:
' posiea venit in Goum : mox Rlioduni: inde Patara

deinde Tyrum : pobiea Ptolemaida : aique inde Gae *
aaream : unde rursus quarluiu ascendit Hierosoly ;

1 1

1 1

1 1

VariiB lectiones et nolee.

. '.
. . . . .
Addtla hac tunfin excuto :
, , (. \) .
" "
, habtbatur.
. .
.
.
7

1 0

1 1

1 1

19

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM.

490

18

. - ; \ '. mam : atque imle Caesaream, ac deinceps Rumam

*
vinctus transmissus est. Ha a Caesarea venit Sidonem : alque inde Myra Lycia? urbe.m : mox ln Cui ;
dum : atque inde inulta passus, venil in insulam ,
; . ; , \ ;
ubi vipera manum ejus invasil, cl mansil integer et
; ; ; *
incolumis. Poslea vcnil Syracusas: deinde Rhe ; ; gium Calabriai urbem : dcinceps Puleolos : aique
, ; '
indc pedes Romam asceudil, obviam ci progres \ . \
sis fralribus ad Appii usque formn c l lres Ta ' , ; ,
bernas : ac dtdnceps Roinam ingressus, cum multo
' ,
lcnporc docuisscl in ipsa urbc Rouia, inarlyrium
;. '
swbiil, c l inibi pulcbrum illud ccrlamen pcrcgil.
\
Romani anlem reliquias ejus prapulcbra aide atque
^
basilica cinxcrtint, moinoriam cjus cl mailyrii fe . \
i , terlio Kalendas Julias, uenipe scxlo mense
~
,'_^.>
~ i
.' V -
Q f . . . ;
x a . " lotius
. anni celebranlcs.
. .
^ . jam
. anlea quoqne boa

S^d
; ,
lus ille imillas pro vilae honcstate atquc virlulc
; . \ composuerat admoniliones, ac dc oflkiis inulta

cdiJil bominibus praecepia : pralerea vero sum ; .
nialim etiam per contexuiui suaruro quaiuordecim
Epiklolarum, lotaro hominibus vitae degcndx ralioneiu descripsit.

1 8

a s

'.

,
,

'

C
\
,

. '.

.
\
,

Capita Actorum tanclorum apostolorum.

1. De doctrina Cliristi posi resurreclionem, et quemadmodum &e conspiciendum prabuerit discipulii,
el de promhto dono Spiritns sancti: alque spectaculoet modo Domini assumptionis: ac deglorioso
ejus adveniu secundo.
2. Pelri sermocinalio cum discipulis de mortv et rejeciione Judat proditoris.

3. De divino appulsu et accessu sancli

Spiritus,
qui accidit ad eo* qui credidcrant, in die Penlecosies.
4. De curalo in nomine Christi eo, qui claudus natus erat, de doctrina item Pelri propen&a ad misericordiam et condolenliam, qua consilium suuin
exponit , quemadmodum ad salulem perveniri
possit.
5. De unanimi et universali , qui crediderant,
'.
.
communione.
\ "

6. Ut apostolos in carcerem conjectos angelus Dei

octu eduxerit, atque prwceperit, ut paiam ac li

%'*
bere Jesum pradicarent.
,


7. De electione, creatione atque ordinatione teptem
'.
.
diaconorum.
8. Imporlunus adversus Stephanum iwpelus atque
' .

calumnia Judccorum : ejus item concio de le$la,

,
menlo ac (cedere Dei cum Abrahamo: adhosc de
.
diiudecim patriarehis.
'.
",

9. De persecutione Ecclesiw ei sepuliura Ste.
phani.

Variffl lectiones et notfle.

1 5

; habebnlur. .
\ opsov.
PATROL.

Ga. CXXV.

11

. .

1 8

16

TIIEOPHYLACTI

BULGARIJE

ARCHIEP.

492

40. De Sinwne magi, qui crediderat, et nna cum \ \ i

aHis plufibusbaplizatus est.

'. " ,
,

11. Quod pretio neque hypocriiu, scd sancits

per fidem delur participalio atque communio Spi

rilus sancli.
'.
"

12. Quod bonis ac fidelibus Deus larqiatur salutcm,

,

exemplo videlicei eunuchi.
.
'.

13. De Paulo Deo ccelilus vocalo ad apottolatum

.
Chrisii.

44. De Ainca parafytico Lydm per Pelrum \ Eraia

" .
nalo.
'. ,

15. DeCoriielio : nt angelus adeum venerit; item,

que de iis, qucc Pelro coeiilus de vocalione gentium

.
dicta tunt.

40. Quomodo Pelrus, cvm propheiia sua in disce- '. '

ptalionemvenhset, ordinesingula, qucc facta erant,

apostoli exjwsuerit: et ul lunc Barnabas missus

.
sil ad fraires qui erant Antiocliia.
'.

47. Prophelia Agabi de fame per totumorbem lerra

"

rum [ulura : munus item ac $ub$idium, quod

.
missum est ad fralres qui eranl in Judaa.
'.
.

18. Jacobi aposloli ciede$, ac Pelri liberatio * ; ubi

etiam de supplicio custodum, ac pottea de acerba

'

alque calamitosa morie impii Herodit.

.
4 9 . De Barnaba et Saulo divino Spirilu
mhtit
'.

in Cyprum : quce item egerint in nomine Chmti, de

"

Elyma mago.
.
20. Panli tum ex lege, tum deinceps ex prophetis lu- G '.

,
culenta liitlorica ei evangelica de Christo doc

trina.

.
24. / apostoti cum Iconii Chrhlum prwdicassent, '. "

ac mulli crtdidmenl, vi quce parabaiur adver

cl d.iJstu eos provisa, ex urbe profugere coacii&int.

.
2 2 . Deeo qui Lyslris claudus nalut per apottoloi
'.

SMnatus
est. Quamubrem et dii e*$e, et ad loci

incolat aca$$i$$e vni tunt, ubi nimirum Paulut

,
,
eiiam lapidalur.
.
23. Quod non oporlerei eos qui ex genlibus credi'. "
.
dissenl, circumcidi. Decreta apottolorum et usut

eorum.
2 4 Dc institutione TimoUiel, ac de eo qui, revela- '.
,
Hone inlercedenle, accidit, adventu Pauli in -

cedo tiam.
2 5 . De seditione mota Thessalenicce propter prccdi'.

calionem: el ul fugerit Paulus Berrlieeam alque

inde Alhenas.
^,

.
2 0 . De inscripiione quas Alhenis in ara insculpta
'.
^ , y

19

1 1

99

98

1 5

9 9

9 8

4 lectiones et nolae
1 9

9 1

9 9

9 1

9 4

. ", .
, .
, .
, ;.

, habebat, el . " , $ .
Desiderari videmr, .
iiic
umplius dimidii capiiis decimx sexli, insloria de Lydia el puella habevle spiritum Pytlwnis, euraia. <f
in carcerem ob id factum conjectis apostulis el diviniius liberatis, el conveno ad fidem carcerii custode,
jriclerilttr.
, ;.
9 n

llccc aut vmilia in Grivco desiderala,

prwlermittenda visa non sunt.

493

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM.

4S4

-
erat , philosophicaque prccdicatione ae pietale
.
Pauli.
\ * , 27. DeAquila ac Priscilla,
atque Corinthiorum

*
propensa ad credcndum voluntate : iCemque de

.
propensa adversus eos voluntale Dei , quas ex
priescientia atque providentia divina
profecta,
Paulo reveiata est*.
'. ,
28. De baptismate ac dono sancli Spiritus, per pre*

ces Pauli dalo iis qui Ephesi crediderant; et ut

,
per Paulum wgroli el infirmi curati sint .

.
'.
29. Peragratio Pauli in qua ie Eutycho Troade per


preces morte revoculo, adhccc admonitio pasio,


raite, qua usu$ est apud presbyteros Ephesios.

.
.

30. Prophetia Agabi de iis quce Paulo in Uterusa .
lem essent evenlura.
'. ,
54. Verba Jacobi ad Paulum, quibuseum admonuit,

.
ul daret operam, ne viderelur Judccot circumcidi
prohibere.
52. De eo, qui in Jerusalem adversm Paulum con'.

cltaius e$t lumultus : et ut eum tribunut ex mul , liludine exemerit.

.
/ "

53. QuwPaulut, cum descenditset in conciiium, pattu$ sil, ac dixerit, el recle (ecerit.

54. De insidiis quce Pauio parabantur ab Judxis,

'.

et ut Lysicc tribuno indicatce sint.
,

.
'.
, 55. (Jt Terlullus Paulum coram procside accutaverit,
Q
et illc se defcnderitr

.
56. Ut Felix Feslum succetiorem acceperit, et ui
\'.
,

ilie Paulnm produxerit, ac tandem hinc coram eo

, '

causani dixerit et appellaverit.

.
\ - 57. Agrippce et Dernicet advenlus, atque cognitio
causcc Pauli.
.
'.
'
58. Piiuli Romam vertui navigatio plurimorum ac
maximorum plena periculorum.

.
'. " '
59. Ut Melila Paulus Romam penenerit.
1 1

91

.
!.

.
, ;.
h

''

40. De semccinatione Pauii,

Juda.'is qui Romos eranl.

el collocutione

cum

VarifiB Jectiones et notse.

* habebatur.
, licbebalur.
8 1

Et hic plusquam dimidium capui decimum octavum, de Judworum calumnia coram Gallione : ac
oriori ad Ephesum adventu et peregrinalione Pauli, deque Apollo, pwleritur.
* El hic rcliqua capilis decimi noni de filiis Scavce exurcistis, et tediiione Ephesi per Demelrium, prcetereunlur.

THEOPHYLACTIBULGARI/E ARCHIEP.

U5

496

&

" TflN

2 2

'

E X S . JOANNIS CHKYSOSTOMI

EXEGETICIS

NDNNULLORUM PATRUM

EXPOS1T10JNES ACTA APOSTOLORUM

CONCISE

AC B R E V I T E R

BEATISSIMO

COLLECTiE

THEOPHYLACTO

BULGARLE ARCIHEPISCOPO.
Smuli

Palrii

mentarius

twstri Joannii
Acta sanctorum

in

Clmjsoslomi
apostulorum.

Com-
*

1 Mullis hic liber, uni soli, nec ipse, ncc

\ ,* \<5 ,
scripsii atque composuil eum, nolusest. Quam , \ . \
obreui eliani neccssario slaini mc deniillcre in ;
Jianc commenlalionem ; ul el ignoranlcs doceam,
.,
ucc sinam lanluin lalerc ct occullura esse Lbesau- \ rum. Nec enim inimis, qtiaiu ipsa Evangelia, pro- .
dcsse nobis poierit, si lanta pbitosopbia reciisque
;

scntentiis, ac maxime scieiUia eanim reruin qiiae ; ,
a Spiriiu rcprsesentalse sunl, fuerinius repleli. Ne ; '.
igitur praetereamus cum : sed cuin omni cura
,
ac 2 diligenlia scrutemur. Elenim praedictio; \ ; ;, ;
ncs, quas Cbrisftis in Evangeliis praesigniflcaverat,
,
bas reipsa evenissc ac prasliias esse, et in ipsis , \ *
negoliis veritalcm resplendentem, bic possumus ,
videre. Adbacc magna discipulorum in melius coin \ mutalio, qu.Ti a Spiritu eis ingenerabaiur videri,
,
praelerea cerlae stabilesque bic inveuiri senlenliae , \ ,
possunl : quae, nisi hic liber exslaret, nemiui iia , ,
plane notae essent: sed capul et suintua nosirae
- ;
salutts abscondila jaceret, et nonnulla, qux el ad " \ \ vitam et ad certas slabilcsque de fide sentenlias
.
pcnincnl, incognita el inccrla esscul.
1 1

t k

Variffi lectiones et notffi.

** ,
emendare
S v
dum.

eral correctum
et substitutum
ac reslituere
eas conafus
c$l,
, erut.

pro vetustale
obsoleto.
obscuravii
quam

magis rem

5 1

Bic

correxil.

tittercB

evanuerant,
posui

Ego sicuti

atque
exisiiaio

is qhi
legsn-

497
EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLOKUM.
49
, Porro major pars corom, quae liic continenlur,
; , ,\ ,
\,
\
.
, \ . "0
\
, .
, \
* . \ ^, \

. *\ , $,
* \ , . "

, .

Pauli sunl acta, qui amplius quam omnes labornv i l . Ejtis awtem rci causa C9t, quod discipiHus i l
lius erat is, qui hunc librum composuit, nempe
beatus Lucas : cujus virlus cuin ex multis quidcm
rebns aliis, tum vero maxime ex eo, quod a magislro non potuit divelli, sed conlinenler eum asseclaius esl, videri potesl. Nam Demas et Hermogeneseum dcserueruni, bicquidem in Gallograeciam,
ilie in Dalmaliam profeclus. Audi quid dicat de
boc : Lucas mecum esi solus. Aique etiam Corinibiis scribens deeo dicil : Cujus lans est in Evangelio per oinnes Ecclesias : et cnm dicit : Visus
esl Cepbx, deinde illis duodecim : el secundum
Evangebum quod accepislis, bujus dicit Evangelium. Haque nemo erraverit, hunc comrnentarium
buic acceplum ferens : cum aulem, buic, dico,
Ghristo dico.
& \
Quod si quis dicat; El *cur iandem non oninia
' ; litteris raandavit,cum usquead flnein esset una cum
, \ - Ulo ? buic responderim, quod eiiam haec abunde
\ \
satis mulla sint iis, qui allendere velint : el quod
\ ad ea, quae urgebant, semper consisterent : quod
* \ - non in libris scribendis studium suum collocarent,
. , nam multa eliam viva voce, quae scripla non ex * - siant, tradebanl. Alque cum omnia quidem, quae in
, \ ,
boc libro continentur, adrairatione digna s u n l :
luin vero maxime apostolorum , id
, \ - est, ca virlus, qua se accommodabant ad tempora
, \ . C atque personas, et quasi una cuin iilis condescendebant ac sese demillebanl: quam virtulem Spiri \ ,
\ , \ , \ tus eis suggerebat, aplos et idoneos eos efllciens
. , , ad hoc, ut incumberent in ralionem disposiiionis et
adminislralioais. Idcirco nimirum tam multa de
, \
. " Cbrislo loculi, pauca de divinitale ejus dixerunt:
, , majorem aulem parlem de bumanae naiura assumptione, de passione, de resurrectione et ascen\ , , \ , \
, \ * . sione loquebaolar. Nam hoc crai, quod lunc i n i tio requirebatur, ut crederelur resurrexisse et in
, ,
, \ coelos aeccndisse. Qucmadmoduin igitur ipse Cbri , stus omniura maxime studebai osiendere, sea Paire
venire : sic eliam bic demonslrare 3 conatureuiii
. \ \
resurrexisseetassumplum esse, et ad illum abiisse,
* \
el ab illo venisse. Nisi eniro illud prius creditum
, ,
, _
, .,

1n
;. ,
fuisset, multo magis adjectione iacla earum rerui,
\ , quae circa resurrectionem et assumptionem acciderunt, incredibilis esse fldei universa doclrina
, \ .
- Judaeis visa fuisset: quamobrem sensiin ac paulalim eos ad alliora subducii, aique Aibenis illuni
, \ .
Paulus eiiam simpliciler bominein vocat, nulla re amplius adjecta, ac merilo. Naro si Chrisluni
ipsum verba facienlem de sua cum Patre a?qualKale parique conditione, lapidibus obruere saepcnumero lciiiaverunt, el blaspbemum, id est, la-sae majeslatis divinareum, idctpco vocabaul: proiecio
vix earo oralionem piscaloribus proferenlibus probassent, presertfra cum crux pracessissel.
\ , \
Et quid allinel dicere de Judaeis ? quandoquidem
eiiam ipsi ssDpenumero discipuli de allioribus scn, ;
tcniiis loqiicntem Christum audientcs, lurbabau7

Vari lectiones et notaB.

.

499

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

500

turet offendcbanlurjpropterca etiamdicebal: Mulla \ , *

. , ! babeo, quae dicam votis, sed poiesiis poriare
nuuc. Quod si illi non poterant, qui tanlo lempore , \ (5 , \
una cum eo vixerant, qui lol arcanarum reruir. participes fuerant, qui tol miracula videranl: quipoltiis- , \
\ \ ^
senl i l l i , qui ab altaribus el siniulacris ct viclimis, el
felibus ei crocodilis : talia enim eranlea, quae pro \
* ,
numinibus a Graecis et paganis colebanlur : el
; '
aliis malistunc primum avulsi erant, de sublimibus
\ , '
senlentiis verba rcpenle unoque momenlo probassenl?Qui ilem Judaei quoque, qui quotidie dis- \ , ",
cunt, quorumque aures his vocibus legis undique , \
circumsonani : Audi Israel: Dominus Deus luus, \ unusest, acpraeler eum non est alius : qui ilem , \ in cruce clavis aflixum illum conspexerant : ma \ ,
ximc vero qui eliam illum crucitlxeranl el sepe- \ \ ,
\ ^ ;
liverant ac ne resurrexissc quidera eum viderant,
andientes hunc ipsum Deum esseac Patri aequalem, \ noa omniuni maxime rcsiluissent, et abrupli es- , ,

sent? Quamobrem paulatim ac eensim illos ad

boc adducunt, ac mulia quidem condescensionis \
et accommodationis ratione et adminislratione *
utuntur, largiore aulem Spirilus gratia potiuntur : \ , \
ac majora quam ipse Gbrisius feccrat, illius no- \ \
mine gerunt : ul utroque modo illos bumi ja
cenles excitareni, ac fldem facerent oralioni de
, \
resurreciione. Etenhn id polissimum est bic liber,
.
nempe demonslratio * documenlumque resurrec ,
lionis : bujus namquc rei fide facta, reliqua quo- , *
que prospere succedebant. argumenium qui .
dem atque propositura libri universum, ut aliquisre crassius comprebensa dixcril, boc potissfouim
est : audiamus autein deinceps ipsa principia.

CAPUT I .

V E R S . 1. Primum quidem librum confeci, Theophile, de omnibus.

Goinmonefacit Theophilum Evangelii, u l exquisitam el accuratam suam diligentiam ostendal. Elenim in initio illius operis : Vrsura esi, inquit, etiam
mihi, qui orania a capite diligenler investigavi,
deinceps libi scribere ; non eimpHciler aulem, sed
quemadmoduin Iradiderunt nobis qui ab inilio
epectaiores et nnnislri Verbi fuerunt. Mentionera
igilur facit illius commenlarii, diligentiam, qua
usus est illic, ei redigens in memoriam. Diligentise aulein illum commonfifacil, u l illam ipsain, et
eam,qua usus est in boclibromente atque memoria
lenens, ad ca qu;c scribuntur, maximc animum altendat. Quamobrem ne opus quidem bic babuit alia ^
cororaendatiorie. Nam qui idoneus ac gravis scriptor
ltabilus sit, ac fidem fecerit earum rerum, quao
audivit, huic ea, quae non ab aliis accepii, sed ipse
vidil, componenti ionge inajorfides baberi debcbit.
Idcirco nondicit : Primum quidem Evangelitim,
quod conscripei : sed, Primuin quidem librum scu
coramenlarium : non enim erai vanus, et inanis

. A \

,
.
,

, "
\
, ,
\ .
, *
,
\ > ,

,
\, , "
, ' , ,
. ,
, , ,
, \ , \

1

4 0

4 1

4 1

4 1

Variao lecliones et notra.

i e

8 9

erat. * pro, , lego .

. erat.
/, erat.
trat.
. * a,eral in apographo; cxistimo scribendum, .
k t

, erat.

4 1

:,

V*\

EXPOSITIO ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. I .

502

, , , glorise cupidus : sed nioderatc de se senliebat, ac

).
majorcm esse putabai Evangelii appellalioneni,
quam quod ab se sumi deberet, quanquam Apostolus eum binc ornat, Cujus laus cst, inqiiicus, \\\
Evangelio.
, \ , ,
Porro quod, de omnibus dixil, boc verbo vidiv

tur Joanni evangelistae a Iversari : siquidem ille
" 1\ . dicit, non poluisse omnia sciibi, bic vero, scse

' .
de oinnibus scripsisse a principio usque ad as ; " 0 : , \ , \, suniplionem. Quid igitur dicimus ? nempe bunc,
\ ,
quod dicit, de omnibus, significare fic ex iis, quibus res . nitebaiur, quapve in primis requireban
& ' tur, cx quibus diviniias praedicationis et veriias
\ , \ dcprcbendilur, nlhil praetermisisse. Nam iUa, pcr
"> qure divinilas et veritas pnedicationis coguosci
, potest, cum Lucas, lum evangeli9larum quis - JJ qe in suom librum summatim, ac quasi per deli \ . neationem industrie diligenterque retulerunt, at, * que ipse simililer Joannes ille Theologus ac Dei \ , \
taiis prseco de bis omnibus commentalus esl at \ qite tractavit. Non enini aliquid earum rerum
. praiermiserunt, per qnas tum ea, q u in carnc
, conligit, administraiio Vcrbi credilur atque cogno \ \ , scilur, tum ea qua? in deitate ejus est, majestas eln \ cet atque declaralur. At Joannes munduin ait non
\ capturum ea, quae exararentur volumina, si par . 01 liculalim ac minutalim ooinia scriberentur. quas
, * & \ , Dominus et dixit et fecit: maxime vero si quiseliam
\, , rationes faclonim atque dictorum requirens 5 scrip , , \ tura persequi atque complecll velit. lllorumenim ra ( tiones el causae propter quae aliquod vel dicebai vct
, * C faciebat cogitationibus humanis neque percipi, ? \ , , , que cegnosci, neque oraiione explicaii possuni,
, \
prster quid quod lanquam Deus agebat, quod

agebat, eliam bumanam inlerim naiuram pra se
ferens : alque adeo ne scripturae quidem mandari alque coroprebcndi possunt, el alioquin ctiam
vcrbum, opinoi, apposiiuin exsuperalionein el superlationem corrigit orationis ct oslcndil etim nou
contendenlem et agseveraiUem, muodum prorsus ac penilus eaplurum non fuisse.
" \ , Potesl aulem hoc quoque dici, bunc evangeli, \ stam, quia magis quam caeteri speculalioni insistit.
mcrilo universa illius opera ac facla intelligere,
, \
noH ea roodo quae cum carne praeslitit, verum
, & , *
eiiam ea quae a saeculo effecil incorporea corpo\ \
\ reaque: quorum naturae Oueni el productionis et
differenliae et subsianliae caHerorumque si quts
, \
singulalim scribere aggredialur, nc, si quis eliam
, : * ,
* , , D boc del per coneessionem, fieri quidem possei, ut
muiidus caperet volumina, quae scribereniur.

Quod si qui* eliam mundum bic, non mundum
. \
simpliciter, eed euin, qui improbitate obsitus ac
, \ \
prsedilus est, bominem, ac niundana aique carnalia
\ "
animo agilantem accipiai: in nuiltis enim locis
\ Scripturaeeliani sic accipilur : recle dicit Joannes,
>, Quod si quis omnia, qua a Cbristo niirabiliior
facta sunt, littcris mandarevelil, capcrenon posse
, ,
\ , eos, qui tales sunt, mullitudine ac magnificeniia
operuin ad increduliialem aolili adduci. Eienim
. \
4 4

48

Variae lecliones et notee.

44

erat.

",

crat.

503

TIIEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

.04

Idcirco mullis in locis evangelisl, ac saepenumero \ ^

toias catervas eorum, qui sanaii fucrunt, silen
, \ lio prxMermiliunl, ac nuilla miracula Iranseunl:
, .,
Lanlummodo significantes, niiillos a variis inoibis
\ \
liberatos, el mulla facta esse miracuta, et bujns , modi, narralioneni aulem non exponunt. Pluritim
.
enim parlicularis narralio crassiortbus el errore
/ praeoccupatis, incrcdulitalcm polius alque delrec, \ ,
laiionem et aversationem auscuhationis, qnam

lidein et alai ritalem ad auscullandum solel ingene.
rarc.
QuaJesus caepit tam fucere,quam docere.
.
Miracula alque doctrinam d i c i t : non solum au
tem boc, vcruiri cliani, quod faciendo doceret.
, ' \
Non cnim verbis quideni houiinibus mandabal, u l
,
facerent, ipse vero non faciebat, sed pcr ea, quae ^ , * ; ,
ipse facicbat, etiam bomines admonebal, ul ad sni
> \
miilationem et sltulium virtulis sese Iransferrent.
\ .
Scicndum est aulem Tbeopbilum unum fuisee de
, iiumcro piorum, qui ab ipso Luca ad pielatem
' . ^
erant instituti. Ac ne mireris, ei unius hominis
,
gralia adeo sollicilus fuit, eumque tanli Q fecii, ut
; \
inlegros libros atque iractalus scriberel. Servabat
, ;
eniro Dominicam voccm, qux dicil : Non est vo , *
lunlaa Palris mei, ut pereat unus de parvis bis.
. \
Scd cur uni cum scriberel Tbeopbilo, non unum
, , *
librum fecit, sed in duas parlcs divisit argumenia ? ; , * Propter perspicuilalem, el ut reflceret audilorem,
\ atque eiiam argumento divisi tractalus erant, ita- \ \
que recte ipse quoque haec opcra in duas partes Q ,
divisit.
fjc &

VERS. 2. Usque ad eum diem, quo posteaquam

, ,
mandala dedil apotlolis per Spiritum sanctum, quos
.
etegerat, assumptttt et subvecius esl.
,,
Posteaquam per Spiriium sanctum mandaia
*
dedit: id est, posteaquam locuius esl ad eos
, ,
spiritualia verba. Nibil boc sil bumanum, quod
\ per Spirilum eis mandavit ; quemadmodum eliam

ipse Dominus humilius el ad disposilioncm el ad , , ,
ministrationem accommodalius loquens dicebat:
, ,
Sin autem pcr Spiritum Dei ego daemonia ejicio.
' , \
A u l : Per Spiriluui ubc mandata dedit, dicii, non
, , \ \ .
quod Filius Spiritu indiguerit: sed quod ubi (quid)
;
Filius conftcil et exsequilur, illic eliam Spiritus,

46

4 7

48

tpote ejusdeni cumeo natura atque conditionis, D

* ' , \ , \ ,
ei i n opere versaiur, et una adest. Sed quid
,
mandavit? Ue, docele omnes naliones, eosque
. \, ,
bapiizate in nomine Palris, el F i l i i , et Spiritus
' .
sarcti : ac docete eos servare qaaecunque mandavi
[ $ \
vobis. Posleaquam mandata dedit, inquit, in subli , \
me exceplus cl subvectusesi. Non d i x i l , Ascendit;
'
scd adbuc tanquam de homine loquiiur. Hinc au
tem inlelliglmus, qnod eiiam posl rcsurrectionem,
\
^.
docebat discipulos. Sed lempus boc nemo plene et
cxacte descripsit; scd Joannes quidem magis quam caeleri omnes immoralur in eo: omnia an4 9

lem nemo olane exposuit : ad aliud enim festinabant.

Variffi lectiones e l n o t .
46

. .

* , crat.

^ , erat.

4 9

. .

505

EXrOSlTIO ACTA APOSTOLORUM. - CAP. T.

\


\
.
, \
\ . . , * ,
- \ .
,
, ' , *
.
, , *
,
, \
, ; \ *
\ .

506

VKRS. 5. Quibus eliam, poUeaqnam supplicio fuistel a/feclus, multis argumenlis et signis viventem
seseper die* quadraginta prwbuit.
Poslquam dixit de assumptionc prius, dicit
ctiam de resurrectione. Quandoquidem audivisli,
assumpius est, ne pules eum ab aliis asumptum esse, subjuuxit : Quibus etiam exbibuit
sese vivenleni. Nam ei in niajori sese exbibuit,
mullo magis in minori. Per dies, eive intra dies
qiiadraginta, et non in diebns quadraginta. Non
eniin, sicut ante resurreclioneni continenter una
cum eis erat, ita etiam tunc: sed accedebat ei
rursus discedebat, sursuni erigens eorum menles,
el non amplius concedens, ut simililer alque superiore lcmpore adversus sese aftecli essent, sed
\ , \ utraque cum magna sapienlia alque cautione age , ,
bat, ut et resurrectio crederelur, et ipse major
.
poslbac, quara pro homine 7 baberelur, quan , ,
quam baec sane contraria erant. Nam pro boc, ut
, . *
resurreclio crederctur, muha bumana fieri oporte *
bai: pro altero vero, contrarium. Venimtamen

utraque convenienii tempore facta sunt: videlicet
, \
inlra dies quadraginta, qui inlercesserunt a rcsur ,
rectione usque ad ascensionem et redilum in
\ \ \ .
coelum, in quibus eiiam una cum iis comedit ac
, ; "
bibit, oslendens inlerim, quod ipse essei is, qui
, - crucifixus, q i M sepiilliis essel, qui a mortirs
. \
resurrexisset. Sed quare non omnibus, sed solis
\ , apnstolis apparuil ? Quia vulgo bominum, qui arca, \ ,
num mysterium non noverant, spectrtit essevisuin
; ^ fuisset. Nam si eliam ipsi discipuli inilio fidem
,
non babebant, sed luvbabantiir, et tactu nianus et
\
mensa opus babebanl: qualem verisimile est vulgi
, ,
affectum iuturuni ftiisse ? Idcirco per signa, qune
\
facicndi causa acceperunt aposioli, non ambiguam,
sed certam eificit resnneciionis dcmonsiralionnm
.
ctque communem, ut non iis duntaxat, qui tunc erant : quod ex aspeclu (ieri debebat: verum eliam
omnibus, qui postea fuerunt, manifesia resurrcctio facta sit.
VERS. 5. Dum contpicilur ab eis, ae loquitur ea
'
,
qucc perlinenl ad regnum Uei.
.
VERS.4. Etunacnm eis vetcens, pracepil

'ne discederent Hiero&olymis, sed cx$pectarent
,

promissum Palris,
quam,
vtqiiit,
audivislis

,
.
ex me.

Regnum Patris Dominus ipse vocavil, in qto
*
D
j poculuu) discipulis promiserat
,
bihitumnt: novuiu potum vocans, quem una cum illis
. bibil post resurrecLionem : atquc eliam novuin una
, , ciiiu illis cibum comedit, non quemadmodum prius
\ . jnstituerat, cum una cum eis comedebal et bibcbai
, \ ,
anlequam resurrexissel. Tunc enim, cxccptopcccato,
, . , ;
oniniuo nobis assimilaltis, comedebat e l bibobat
\ '.
qucmadmoduin nos, ullro carni indulgens, ut

requircrct necessarium usum cibi. Quamobnm

famis quoque aflectum volens adimsil: sed post
,
resurrectionciQ saue non amplius necessario co
0

Variffi lectiones et notffi.

desiderari videlur, .

0 1

. * .

507

TIIEOPHYLACTI BULGARI.E ARCHIEP

50S

medil el bibit, scd solumniodo ut.imiversis fldem \ , \

. \
faceretver.p corporis naturnc, quod et supplicio
volens affectus esset et divinitus reeurrexisscU ,
Hunc igiiur novuni cibum ct poium vocavii, , \
quibus una cum discipulis post resurreclionem, ,\, non quemadmodum prius consueverat, usus est. " , , , \
Etenim in quadraginta dicbus, inqutt, - , .
>
, id est, una cum eis vescebalur, videlicct
communi utcns sale ei mensa. Sed quoinodo, no- ,
slrum non est dicerc. Haecenim non solilo more, .
sed magis admirabili modo acciderunt : non quod
\

nalura deiuccps cibis fcidigeret, sed quod conde- ;

scensio atque ar.commodalio ficrel ad demonstran \
dam resurreclionem. patcfaciens g regni myste ,
ria, praecepit, etc. Cur landem boc eis u l facerent, *
mandavil ? Nam primum quidem eos metu percul \
sos atque trcmeules in Galilaeam eduxil, krt securi
,
ea, qua? dicerct, audirent *. parati entm erant ad
. ; " ;
locum ct munus suuin deserendum ; deinde post ,
eaquam audiverant, ac quadraginla dies una
,
conversaii erani, matidavit ne ab Hierosolymis , >
discederenl. Gur landem? Quia quemadroodum mi- \ liles, siqui mulliltidini objiciendi sunl, nemo ante- \ ,
quam sese armaverint, exire s i n i t : neque ex carce- \
ribus equos prosilire anlequam aurigam accepe- , * \
rint : ila nimirum eliam illos, antequam Spirilus \ ,
descendisset, ne a mulliludine facile capi ac subigi , ,
possent, in acie conspici non sinebat; non soluro
* , *
autem idcirco, sed quod mulli etiam illic crcdituri * * erant. Atque etiam lertia causa est, ne qm dice- Q , ,
r o n l

r t r v f i e vnMnl\

.*>~'.
-, . _ . . . . . . 1
. V
'
1.

t
- frV
reni,
eos, notis
reliclis, ad
peregrinos
ostentatum

.
/
___
et jaclatum sesc venisse, idcirco apud illos ipsos,
; " * ,
qui caedem feceranl, qui crucifixerant, qui sepeli- ,
\erant, in ipsa urbe, in qua nefarhim facinus \ ,
commiltere ausi erant, argumenla ac eigna profe- , \ .
runt, quac non poterant reielli. Sed quando audi- \ ,
verunl illum promiuenlem ? Quando dicebat : , ,
Expedit vobis ut ego abeam.Nisi enim egoabiero,
Paraclelus ille non veniel ad vos. Et rursus, Rogabo ; " , Pairem, et alium Paracletuin miitet vobis. Sed cur , , ;" ,
, non illo prasenle, neque digresso statfm advenit,
sed post oclo aul novem dies, sivc cum comple- \ rcutur dies Penlecosies sivc quinquagesimae ? ac * , *
, ,
praelerca, quomodo, si nondum Spiritus advene

ral, dicebat : Aecipite Spiritum sanctum ? Polest \ , , <

\ , \ 7:\
igitnr dici boc idcirco ab illo dictum esse, quod
. " \ ,
vcllet eoscapaces maximeque idoneos eflicerc atque

sufllcientes ad Spirilum rccipiendum : acceperunt
,
aulcm illum, cum ad eos descendit : aut, quod
,
de fuluro, lanquam de re jam praesenle el itisiau , *
te loculus sil \ ut cum d i c i t : Calcaie super ser, * \
penles et scorpiones et super omnes copias iniraici.
YariflB lectiones et nolae.
1 1

Exponil dietionem, , qunm Erasmus vertit, t congregans. Sane dtelto $implcx alias sigjiifieaf, congrego et t accumulo; vnde , t abunde, cumulate: alies
i i)i pulvere volutor, pulvcre inquinor, in pulvere luctor; unde , el , * area, qua tpica
CQuserrantur el volutantnr. Significat ilem, c $ale conspergo, et condio. Hinc compositum , simul utor sale, eadem uli mensa, quod vetus inierpres t convesci > dixitquem,
utpole prop%u$
accedenlem ad interpretationem Theophylacti, ego quoque sequor. ' Addendun (orte , quod
imcrpTU supplevil. * . ^ 7. * eraL

509

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. - CAP. I .

510

. <\ Potest autem aliler quoquc dici, donalioncm v i ,

delicet Spiritus variam quamdam multasqiie in
\
partes esse distribuiam. Naro alia qtiideni vim lia \ ,
bet expiandi, alia vero faciillatem consnmmandi :
alquealia quidem cousecral, alia vero consecrandi
,
vi praeditos efficii: alia quidem lingiiassuppediiai,
\ ,
alia vero propl.eliam : alia quid.m miraculortiui
. eilicientiam, alia vero inlcrprelaiionem pr&bel:
, \ \ , alque alia sexcenta. Nibil igiiur veiai, prout varia
,
esi ac in inullas parles divisa largilio Spiriius,
. etiam diversis modis illos graliam sancli Spiriius
\ , , accepisse. Perfectus lamen ille, ac perfeclorum
. \
effector, qui eliam alios perfeclos reddere polcrat,
*
ad apostolos Spirilus sancti appulsus c l accessus
\ ,
accidit in lempore Penlecostes : quando etiam in

' %

~ ~

\


Q specie linguarum ignearuin cum eis apparuisset,
,
\
\

tola sua illos efficienlia replevit. Idciicu aulcm

. ,
discessit, et illc lunc venit : ei lunc, non autein
\
slatim, ul cupidi effecli, ila tandem graliam aeci , \ .
peient. Quod si praesenle illo Spiritus superve , - nissel, el ille quidem abiisset, bic vero mansisset,
non tania consolatio fuisset. Elenim admodum ab
, illo iiiviti divellebaiuur, idcirco ascendil, ac nec
, ,
prolinus advenJt Spbilus, u l ei parumper contri,
stati, et cupidi facti atque prutimstonLs egenles,
. puro atque perfecto propter prapseniiain Spiritus
,
gaudio frucrenlur. Atque alioquin etiam in coelo
nostram naluram apparere, reconciliationesque
\
perfectas fieri, ac lunc venire Spii ilum oporlebat.
, ' . \ " l l v , Vide quantam, es Hierosolymis manendi perproniissionem imposueril necessilatem. Nam nerursus
, \ ,
fugerenl post assumplionem, bac exspectaiioue,
.
quasi vinculo quodam omnes eos detinet illic

. *
per spem rcrum commodiorum, incertaespei rerum
, * .
suspensarum eos fatiens inhiare. Caelerum non
peccaverii, si quis dicat, etiam lunc illos accepisse quaindam potestaiem ac graliam spiritualem:
non ut niortuoe resuscitarent, sed ut peccata remittcrent. Quamobrem etiam subjunxit : Quorum reniiscriiis peccata, remitlunlur eis, e l c , nempe osiendens, quain speciem efficienliae darel. Nam
tunc quidem eos illa polestate praeditos efficil, sed pst quadraginla diee signorum cfficientiam pnebet. Quamobreai dicil : Accipieiis virtulein, etc.
r

"
*

, .

XzKS.^.QuoniamJoannesquidemaquabaptiznvit.
% aulem baptizabimini Spirilusanclo posl Iwscedie*
haud multos..

, D Cum dixisset, ut exspectarcnt promissum Palris,

*Hv , , de quo ex ipso audissent, subjunxil: ftam Joanne*
, \ \
quidem aqua baplizavii ; etc. ac deiuceps, quid
\ , \
intcr ipsum ct Joannem interesset, aperte dc, , inousirat, et non an.plin?, ut anlebac, lecte el quasi
sub umbra : queinadmodum cum dicerei : Sed

qui miiu>r est in regno coelorum, major est illo.

Nunc aulein apene dicil : Joamics quidem a *ua
baplizavii : vos anlem baplizabimini Spirilu san , \
cio ; el oslendit illos jam majores evasisse Joanne ,
. ,
si quidem ipsi quoque baplizaturi erant Spirilu
, ,
sancto. Non dixit aulem, Baptizabo vos Spirilu
\
sancto ; sed, Baplizabiminr, ubique animi demis9i
inodesliam et exemplum nobis relinquens. Naiu
, id jam lunc deinccps ex Joanuis icstiiuonio con-

511

THEOPHYLAeTlBULGARLE ARCHIEP.

512

slabat el liquebal, ipsuai videlicet esse, qui bap- ;

\ . , ,
tizaret : Ipse enim nos baplizabil Spiritu sancto
; "
el igne. Sed qui dixit, Baptizamini, seu perfun * \ , \
dcmini, cum aqua in ccenacuio non esset ? Quia
iajore vi ac poteslnle Spiritus prsdilus e s l : , ,
per quem eliam aqua operalur, quemadmodum
,*
nimirum etiam ipse dicitur unctus esse, cum nus* * , \
quaro oleo unctus sit,sed Spiritum acceperil: atque
alioquin \Q eliam aqua baplizari illos in diversis
teinporibus reperiri potesl : nam in nobis ulraque ,
sub unum lemporis arliculmn cadere possint ; \ . , \ ,
tunc vero diversiseliam (emporibus ac separatim ;
, ;
nam inilio aposloli aqua baptizati suntab Joanne,
, , ,
sed postea eiiam Spiritu sancto. Sed cur Dominus
non eliam declaravit, qnando Spiritus snperventu- g , ,
rus esset : eed solummodo ail, Posl dies bosce non
\ . ,
el : ;
multos ? Ac Posl baud mullos quidem ail idcirco
\ ne inciderenl in desperationem : sed tempore sia , ' ,
tuto, quando, non dixit, ut semper vigilarenl ex. ,
spectantes. Qiiid igilur admiraris, si pacem con\
summationis saeculi non prsesignificat eis? quando \ \
quidem eliam hoc praestituium lempus, quodadeo
, ,
propinquum erat, propter eam quam diximus
, causam, nohiit facere manifestum. Dictio baptizari,
id est, immergi, tingi, perfundi, et prolui, abundantiam el quasi divilias cornmunicationis et par .
ttcipationU sancti Spiritus significat: quemadmo
dum eiiam in eo, quod sensu percipilur, se babet
,
aliquo modo is, qui baplizalur, id est, perfundiltir
'
aqua, dum toto corpore madcfit, cumis, quisumit Q , ,
aquam simpliciter, non penitus ex omnibus 1ocis
.
buniectetur. Non sunt igitur contraria divinis
. " Evangeliis ea, quae nunc dicta sunl. Significatur
, \
euim quod si etiam dictum eral ad apostolos,
,
posleaquamCbristus a mortuis resurrexerat : Ac, cipile Spiritum saiictum, eiiam illos accepisse :
sed illic quidem aos accepisse Spirilum sancium

.
dictum est: hic vcro, Baptizabiiniiii, sjve perfuiideniini ac proluemini: quod verlium eflusionem ac diviiias
muneris significal, quod dcdit illis posteaquam ad Patrem ascendit. Ut enim cum fidem babertv.t,
ccedenles dixerunt: Adde nobis fidem : ila nimirutn etiam bic praeler cam, quain jain babebant,
Spiriius communicaiioneut, addilamentum adaucLie panicipalionis Spirilus saocti, qui eis supervenit,
accipiebanl.
f

8 7

VERS. 6. Atque illi qnidem cumconvenissenl $ci$citantes ab eo dicebant: Domine, an inhoc lempore re~
stitnisregmim Israeli ?
VERS. 7. ille ad eos, Non esl vestrum, inquit,
nosse tempora, aul articulos temporum quos Pater ^
i/i sua poteslale posuil:
V E R S . 8. Sed accipietis virtutem nupervenientit in
vos Spiritus sancli.
Cum sciscitaturi cseent, simul acceduni,ut nniltitudine movercnt eum et exorarent. Sctebant
enim, id quod anle dictum est, summovenlis et
non ignoranlis, sed rejicienlis illam fuisse responsioncm, videlicet: Nemo novitdiem : Mrircorursus
inlerrogant.Quandoquidetn enim audiverant, se Spi-

01
' ,
;
'

idia
*AJUa
"* .
" , ,

, \ , *
, >
. *
, ,

Varice lecliones et nolffi.

* , eral.

.,

513

EXPOSITIO I N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. I .

514

\ rilum esse accepturos,tanquam digni deinceps scire

volebant, \ \ ct ab aerumnis et molesliis liberari
.
atque defungi cupiebant. Non cnira rursus volebant
, ; ', sese extreniis peiiculis oflerre. Non sciscitabantur
; ,
auiem, Quando? sed, An in boc teropore reslituis

.
regrium Israeli ? An nunc, inquinni: adeo diem
,

,
scire cupiebant. Mihi aulem videiur, ne lunc

quidem adbuc planum factum illig fuisse, quod . , \, ', nam regnum tandem essel : nouduin enim erat

Spiritus, qui docerel illos. Non dixcrunt auleni,
. \
Quando crit : sed, An restituis ipse. Adeo majora
,
deinceps de illo imaginabantur el animo conci ;
piebaut. Idcirco eliani ipse placide el leniter cum
.
illis sermocinalur. Non enim jam amplius dicit :
,
Ne Filius quidem diem novit : sed quid ? Non e*t
* veslrum scire lempora et momenla leniporum. Non
, .
enim, quia ipsc lgnoraret lemporum consummatio
nem ad Palrem scientiam rejicit : sed quoniam
.
supervacua quidam eral interrogatio, utililer reti ,
cuit. Nam id agebaf, ut ejus rei curiosam discipu .
loruni scrutationem reprimeret atquc inbiberet.
, ,
MiUebat enim eos, ut pracdicarent rcgnum coeloruni,
*, \
non ul rationem temporiim nolarenl. Non cdit
*
autem illis arliculum temporis, cuni mulio majora
, \
docuisset, n l , qtieniadmodum sappe dixit, vigilantes
, , ,
essenl: el quod nibil eis illa ignorantia noceret,
$ . , ,
quoniam longc majora, quam bajc res erat, do ; , ;
cuerat, quod Filtus Dei esset, qu< d Pairi
" & \
aequalis, quod resurrexisset : quod resurrectio,
\
quod judicium futura sint : quod sedebat ad dexle\ \ ' ram Patris. Quid enim, dic mibi, majus? scire
, , quod regnalurus sit, an, quando? Didicerat Pau ,
lus, quai bohiini loqui non licebat, et Moyses didi * ',
cerat iniiUiin raundi : et, quando : et, ante quam
;
multa tempora : el numcrat annos : alqui princi '
pium in universum cognitu difficilius esl quam

finis. Atque aliier : Illi I I G C de tiniversali quideiu
*
consunimaiione eum inlerrogabant : sed, An in boc
\ ,
teinpore restituis regnum Israeli ? At ille ne boc
, , .
quidem eis palefecit: sed quemaduiodum illic
, , ; iia respondit, ul abducereleos ab illa opinione, ne
. , [* ,
putarem finem niolesliaruni ei srumnarum appro ; ]\ TJ|
pinquare, sed futurum esse, u l in inulta deinceps
* , \
etiam pericula inciderent: iia etiam hic, praeter8 8

8 8

6 0

8 1

? * \ quam quod milius : Sed accipietis virlulem.

, , , .
Deinde ne rursus eum inlerrogarenl stalim aesum \ ^
ptus est. Prelerea, ne rursus diccrent : Cur rem
.
,
dtffers el suspendis ? Filius, Quos Pater, inquit,.
, . *
posuit in sua polestate. Patris autem potestas

videlicet etiam Filii potesias esl. Quemadmodum
, ^ .
enim Paier, ita etiam Filius, quos vult resusciiat
8 1

8 3

Variffi lectiones et noUe.

8 8

8 8

8 0

8 1

., .
, erat.
. .
, eral : in margine correclum deprchendi, ul posui.
Erul tnim ejumodi nola, quoniam non poleram assequi nisi conjectura.
fc
, , .
erat.
8 8

8 1

8 4

Vcrba haic uncinulis conclusa desunt in edilione Sipbani. Ea procul dubio lypograpbi incuria
cxciderunt. Nos, quibus codiccm, unde ea manavit
editio. insoicere non liccl, ca ex Cbrvsoslomo

resliluimus : nam
iis quie sequuniur,
sicut in plerisque
usurpasse. Editor

ex Laiina interpreiaiione, et ex
patet, Tbeopliylactum, bocloco,
aliis, ipsa Chrysostomi verba
Yenetns.

515

THEOPHYLACTIBULGARLE ARCHIEP.

516

mortuos et vivificat. Quod si, ubi eflicere cum po- & , 6

, ' 6 , , ; 'tostate oporlet borreuda atque arcana, sicut Paler
\
operatur: multo magis, ubi oporlet scire. Longe enim
, , .
majus est, mortuosexcitare rum 12 pari et eadem
, \ ' , 0
cum Paire poleslaie, quain diem scire. Sed cur ad
ea, quae discipuli intcrrogabant, Chrislusnon respon- .

dit, scddixit: Accipietis virtutem ? Respondens dixe
rat: Non esl vestrum scire, et lunc subjunxit : sed
, & , accipieiis virlulem. Eienim baec diclio accessiun
\ , \
quemdam, et, ul ila dicam, aflhientiain Spirilus
,
significat. Diceudiim igitur de secla Pbrygum, qui
, .
puianl posl duccntos fere annos ab assumplione
, , , , ;
Cbrisli Paraclelum missum esse in mulieres, quas
, , r,
pulant esse propliciissas, Priscillam el Maximillam,
, .
"*
et tn eum, qui eodem cum illis furore correptus
fuit, Moulanum. Tunc enim aiunt prastitum esse illud promissum : Mitlam vobis Paratletum. Sed
cur id, quod scisciiati non eraut, docel, videlicel : Accipielis virtutem. Quia magister est, qui nou,
qu;e vull dscipulus, scd, quae expedit scire, docet.
Et erilis mihi testes et in Hierusalem, el i/ lota

Judica Samariaque, et usque ad exlremos finet

,
terrm.
.

Quoniam aulea dixerat <* : l n viani gentiuni ne
abiehlis, el in civitatem Samarilanorum ne ingre- , \ ,
diamini, quia primum Jud&ig verbum prxdicari
,
volcbat, sed nunc in tiniversum orbem lerramm
,
praedicationcm diffundi opnrtebat : idcirco recle
* * , \
sane adjicil, et ait, Et in Judxa et Samaria ; de . , " , &
inde, Ei usquc ad exireraos (ines t e r r . Porroquod

d i c i t : Eriiis niibi testes, simul el adbortalio est,
" ctlirma cerlaque propbetia : nam FJsque ad exlre.
mos flneeterrae praedicationem testalam reliquerunU
,

.
Y E R S . 10. ut
abeunte illo inieniis oculis c<&
,

lum conlucbanlur.

.
liispcclar.libus illis non surrexit, sed luspectan *
libus illis sublevaius est, quoniam ne bic quidem
' \
quidquid res postulabat inspectio poteral praestare.
* ,
Elenim resurreclionis finera quidem viderunt,

principiuro autem non viderunt : et assumptionis
, , ; "
principium quidem viderunt, fineni vero non vide , runi Quare ? Quia illic, cuin ipse, qui resurrexerat,
, \
coram prresens adesset, atque adeo loqueretur, et
, .
monumenlum declarareleum non ibi essc, superva
caneum erat, principium videre : bic vero opuseral
,
etiam scire flneui. Non enim oculi assequi alquc
, \ .
praestare poterant, ut oslenderent altiludinera at- 0 , Y E R S . 9. Atque hwc locuius, inspeclantibus
illis,
tublevatus est, ei nubes illum oculis eorum subduxit: ^

que docerent, ulrum in ipsum coelum ascendisset,

aa etiam aUquatenus subvectus resliiisset. Idcirco
angeli assistentes docent ea, quae per inspeciionem
nou poterant comprebendi. Mubes autem excepit
eum : quia hac signum est Dominicum, aique
divinae potestaiis : nusquam enira aliqua alia poieslas in nube apparet. Quamobrem eliam David de
Palre d i c i l : 13 0* P
ambuialionem et
Mauh. x, 5.
onit

n u b e $

.
, , \
* \
. \ \




. \
. ^
11

Varioe lecliones et not.

s

. .

517

E X P O S I T I O I N ACTA APOSTOLORUM -

CAP. I .

518

, ; \ , , - ascensionem $uam, alque alibi : Super nubem tevem

, ,
ac teuttem sedet Deu$ ac sexcenta alia. Alioqut
,
nc lioc quidem leniere ac simpuciter fccit. Nam
\ cuin sciret Dominus, quod si non inspectantibus
illis ascendisset, qucmadinodum etiam descendir,
, ' imo vero condescendil, fore, ut neque apparente
'
Spirilu credereiur illum ipstim esse Spiritum, qucm
, , anle paucos illos dies eis promisissct se csse
, missurum : cl occasionem suspicandi praebiium
, i r i se non de ccrlis descendisse : fuluruni item,
\ ,
ut nequc si postea superne Pauluro vocassei,
. , , neque si illinc Pelro sindonem non niauu faclam
, , niisisset, crederctur ipsum ba?c post corporalem
, \, , habilationcm facere: ascendit, Inspeclantibus illis.
* , , , mifpe autcm Virginis in nubem venit, ac per
, mibem ascendit, ubi erat prius. Terbum autem,
ubi crat, ne de loco accipias : neque, ul intelligas,
> illum deposita rarne, carne carenlera, ui prius,
, babere suam incarnalani deiiaiem : scd vcrbum,
'. - ubi erat, intellige roibi: In sublimitatem incorpo, .
ralilaiis in corporalitate : in eam, quae per se et
ab se initium et subsistentiara babel allerationis carentiam, incarnaia illius digniute, volunlaria
ejus alque sponlanea bumilialione alque demissione ; in earo condilionem et slatum, ut non
ampuus (quod oculis apparere et judicari possit) cum omnibus conversetur, aul eodem domicilio
cum iis atque contubernio ulalur.

Et ecee viri duo iis astiterunt in vestibus albis.

,
" ,

YERS.
1 1 . Qui etiam dixerunt : Viri
Galilwi,
**
; ,
quid $tati$ ccelum conluentes ? Uic Jeius, qui rece
* , ^ pius ett vobis in ccelum, ita veniel, quemadmodum

spectastis eum abeunlein in coelum.

.
Deinonslrative usi 6unl diclione, cum dicerenC :

Hic Jcsns, qui receplus est a vobis in coelum, ita
", * ,
veniet, quemadmodum spectavisiis iltum abeuntem
, . , '- in ccelum. Non dixerunt aulem, eum, qui recipitur,
aut eum, qui porlalur et vebiiur : sed Abeuniem.
, , ,
\ , Nam si anle crucem ferebalur super aquas, patibili eliam nunc et gravi obsilus corpore : nemo
\ \
dubitet, an, posteaquam incorruptrbile illud (corpus)
, ,
. ,,, accepit, aerem secuerit. Yeniet aulem, d i x i t : non,
iniltetur. Ua veniet : id est, cum corpore, quod
audire desiderabant: et quod rursus sic veniurus
\
sit in judicio super nube. Yiros autem illos vocat,
\ . " ,
%

* \ \ D
,
. , \
.
, ,
, \
'
,
\ \ .
, \
, \ ,
\ ,

clarara et cvidenlem significans inspeclionem, Etenim figuras virorum angeli quoque absolutas sibi
sumpserant el induerant, ne perterrcfacerent. Caelerum duo viri aslilerunt : quoniam in ore duorum
aul irium teslium ouine verbum consislerel. Porro
curo dicercnt, Quid stalis coeluiii inlucntes, non
amplius 14 sinebant eos in illo loco permanere,
et sperare se rursus illum esse visuros : sed ab
Ulo spectaculo Hicrosolyinam ad praedicationis
deinceps inslilulum acrationem illos converteruni.
Ubique autem angeli lanquam Doniino minislranr,
et in naiivitate, et in resurreciione, el in aesuni-

VariflQ lectiones et not.

Codicet vulgali habenl, .

OT

. .

6 8

. .

519

TIIEOPIIYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

520

tioue : ei quidcm anlca, vir.n in iiiundum pcr car- . .

. , *G*
nein proditurns ct versalurus esset. Iia aulem
, > ,
augcli appurebant, qucmadmodum iieri puleral, m
itli ab bominibiis vidcrenlur. Porro, In veslibus
\ , .
^lbis, quod dicit, aut puritalem augcloruir. signifi
l a l : aul eain, qiiaui sancli aposloii acccpturi
, * ' eranl, illumiiialionein. Aique alilcr ad diciiouem,
* , , lnspecianiibus. Quoniam sciebal Don.iuus corrupta
, *

menle prandilos boinines fore, qui sc opponereni,
ac dicereitl, ncque de coelo illuui esse vel venisse,
, ne(|ue assumpium, in coeluin esse recepium , scd
*
.
procul in aliquein locum silum exira orbem terra
rum irauslaium : quoruin de numero sunt qui Viialis seclas adba:reut in conspcclu illorum, c o luin oculis inlentis contuenlibus ipsis, ascendit.
VERS. 12.
Tunc reversi tunl Hicrosolymam



vwnle, qui vocatur Oliveli: qui prope ab Hierma '
lem abest, iter (videlicel) Sabbali.

.
Tunc, quando? Cum audisseiit. Non enim susli, ; " . ,
nuissenl, nisi in alium illos advenlum rojecissenl.
.
Yidenlur autem mibi baec eliam in Sabbato acci-
* ,
disse : non eniin ita spalium, quod intcrccdebar,
edidissel : a monte, qui vocalur ulivcti, qui prope '
. \
ab llierusalcm abest iler Sabbali. Etenim delinila
, ".
erat longiludo ilineris, quod in die Sabbati Judseis
. - facere licebal. Nam Joscpbus quoquc in vieesimo
,
libro rcrum anliquarum tradit ab Hierosolymis
. \ *
abcsse stadia seplem, atque eiiam Origenes in

quinto voluwine, Iter Sabbali, inquit *, uium cu . (
bilorum erat. Imo veru tabernaculum sancluin ei
arca lantum inlervalliriii praioccupab.il ac prsece \
debat anle caslra, c l ab lanlo spatio collocabalur :

quod spatium adoraniibns labernaculum sanctun:
pedibus conlicere iu Sabbato liccbal, quod est
.
imluare unum.
9

YERS. 1 3 . cum ingrc&si essent, atcenderunt

in coenaculum, ubi manere solebant Pelrus el Jacobu% et Jomwes el Andreas, Philippus Thomas,
Barlholomvus et Malihwus, Jacobus Alphwi et
Simon zelotes, ei Judas Jacobi.

',
,


,
"
, ,
,

,
.

V E R S . M. Hi omnes unanimUer perseterabant in
' ,
precatione el oralione una cum mulieribus el
,
Maria Matre Jesu, ei una cum fralribus illius.
.
Rccte meutionem ferii discipulorum : quoniam

alius quideiu prodideral: alius 15 auiem abne . :
gaveral : alius item non crediderat. Sed ostendit, D & , , .
quod, praierquam prodilor, omnes erant salvi.
, ;
Qui ergo d i x i l , Una cuin Matre Jesu ? alqtii dixil
\ ;
Joannes : El ex illo tempore recepit eam discipulus
\
in domum suam ? Ncquaquam contrarium est.
, \ .
Nam si ipse quoque discipulus una erat, nibil erat
; "
^uid vetareletiam illam una adesse. Qui crgo Jose . \ \
pbi nientionein bic noo facit ? Quia mortuus erat.
, ,
Nam si fralres credideranl, el aderant, qui anlc
, , \ saipcnumero non crcdideram, mullo magis ille,
, \
%

VariaB lectiones e l nolfle.

, eml.
, .
Videtur desiderari dktio, .
In vulrjalis e*t, .
7 0

7 1

7 1

* Locus procul dubio corruptus.

'

i* InVulgatli

es

*: .

5?1

EXPOSITJO ACTA AlH)STOLORUM. -

CAP. I .

522

- si adbuc in vita iuisset, et crcdidissel, et a tali

coetu non abfuissct, qui nunquara uspiam visus
csl dubitasse.
Kal

V E R S . 1 5 . El in diebusillis cum surrexisset

Petrus
,

in medio discipulorum : et erat simul numerut capi ,

lum fere cenlum viginli:

" ,

V E B S . 1 6 . Viri frtitres,
inquit, oporlet impleri
,

*
Scr>pluram hanc, quam pratdixit Spiritus sanclus
,

per ot Davidis de Juda, qui fuit dux ithieris m , qni

.
comprehenderuni Jesum :
"'0
,
\ E R S . 1 7 . Quia in numerum uostrum cooptatus,

.
el adeplus erat tortem hujus mimsterii.
,
In diebus illis, videlicel, qui iuerunt anlc Pen , , ,
tecostem, cuin surrexissel Petrus: utpotc ardens
\ et animosus : ut qui a Cbrbto gregcin fidci suai
, \ . "
commissum baberet, el iauquam princeps. Vide
, aulem illum cuticla dc communi scmenlia facicit, ' ' * \
tem, nibil cum auciorilate aique poleslaie. Conso ^ , \ , "
latur autem illos cllani a praedictione : ac non d i ,
cii , quam David loculus est, sed,
SpirilHs
* \
sanctus per os Davidis: ileindo de Juda, qui fi
itineris dux iis, qui comprebenderunl Jesum. Vid
. " ciiam bic bumanilalcm el modcrationcm v i r i : ui
, ,
rein narrans contuioeliosis verbis non insultai,
, \ * '
neque dictt, illo impuro, et omnibus niodis impu
. \ ,
ro : scd simpliciter id, quod ?ccide.rat, exponii.
, ', .
Ac non d i c i l : Judaei possederunl, sed : Ipse possc ,
dit, et recle. Nam qui pretium drpromit, elianis'
*,
alii mercati sint, aequum fuerit, ut is deminus re * .
C putetur :ejus cnim erat pretiuu. Audi enitu :
r

*,
~
"

.

.
\ , ,
* \ *
\
, . "
, * *
, *
. \
,
*
, \
,
, *

Y E R S . 1 8 . Atque hic quidem possedil fundum nefaria el jusia mercede comparatuni, el suspemus,
rupit medius, el effusa lunt viscera ejus.
V E R S . 19. notnm factum esl omnibus incolentibus Jerosolymam.
De pocna, quam in praesemi saeculo Judas sustinuit, non de fulura loquilur. Anitni eniin inflnmorum non perinde fulura atque pracsentia epectabant. Conbidera aulem illum non a peccaio, sed a
pocna occasionc sumpta, oralionem lollere ct aiuplificare. Non cnim in laqueo 16 Judas iuorluus
esl, sed supervixit dempius anicqiiani suflocarelui.
Atque id aperlius tradit Papias discipulus Joannis
in quarto libro Exposilionis Doniinicuruin vcrbo-

7 8

rum, ubi ila dicil : Magnum excmpluni impietalis

in boc mundo Judas vcrsatus <?st, cujus caro i n flammaia adeo intumuil, ut ne qua plauslrum quidem facile iraducilur, ille potucril transire: at ne

VariflB lectiones et nolce.

n

Loeui corruptut. Littera adeo e$t obseurata velustate, ut miki comlare non possit, utrum , ulposui,
an , quod magis mihi placet, $criplum sit. Nam i vclis legere, pro ,
legere eonvenienlus [uerit.
, erat; ., .
lia nabet ei vulgala, ei aliorum versio quo auclores,
qui et sua interpretationis ex Matiltceo sumpserunloccasionem (ubi de Juda scriplum exslat,
, / ^ cst, et ut recet$it, laqueo $e suspendil), ego quoque sequor, elsi haudignoro diciionem
id apud bonos scriptores Grcsco$ non solere $ignificare; nam , poiiut c prwtipitalut tignifical qunm suspensus. Vtcunque lil eliam ltuju$ $cliolii auaor $ignificat, illum laquto $uspen~
$um fuisse.
inxulgatu e*l, , ab , quod interpretes secuti crcpuii verlerunt. Exemphtm, quo ego sum uju*, admodum vetustum, , habtl, ab : quam lectionem aique scripturam ego *equor.
i n vulgilis adjcctum est, .
7 1

T e

77

7 8

PATROL. G a . C X X Y .

17

.23

T H E U P H Y L A C T l RULGARliE ARCHIEP.

jpsa quidem rapiiis illius niolcs sola. Nani palpcbras

oculoruui illius in lanluiu iiitumuisse feruiit, ut ipse
quidem luccm prorsus non videret, oculi vero ejus
ne. r tuedici qui !em diopiram ccrni possent :
tanla altiludinc ab exlcrna superlicic inlrorsus abscesserant: pudcnda vcro illius quavis re deformi
loediora alquc injucundiora ac majora apparercitt,
pcr quae vcrmcs sanie commisli ex lolo corpore
confluenics pcr ipsas solas, nimiruin, ncceesarias
partcs corporis elabcrcmur. Posl mullas aulem
poenas ei crucialus in suo pradio aiunt illum morlnnm essc : alque ab iis, qui juxta illam viam babitanl alquc ereantur, fundum illum usquc ad
boc tcnipus descrium, ct ab incolis vacuum essc :
ad nc bodicrnum quidcm usquc dicm qucmquam
per illum locuiu possc transire itisi narcs manibus ^
obluret. Tanlus per carncm illius etiam in lerram
fluxus dclatue esi. Iloc solatiuni aposlolis afferebai.
Qucmadfnodum autcui Judae, ita Arii quoqne hserolici intcslina diffusa suiit.
Adeo nt appellatus sil fundus ille lingua eorttm
vernncula, Aceldama, hocett, prardium sanguiuis.

Communicat (rem) cum illis, ne in 17 conirovcrsiaui deduceretur, el incidcrenl in conienlioncin.

Idcirco eiiam in cxordio concionis dicebal : Yiri
IVatres, oportct eligere ex vobis ; bis verbis multiludini judicium permiUcns, simulquc eos, qui cligerenlur, venerabilcs efliciens, el ipse evhans alioruui ollensionem. Ac quod quidem Geri oporlerct,
quod proponebat, cum ipse dicit, tiini propbelaai
losiem producil. Ex quibus auteiu oporlet ? Ex iis,

. \

,


*

* ;
'
. , \ , , \
'
, \ ]

. .
" , >
.

8 1

" r j j **,

.

-
*
.
0 1 ^
, , *
,
* . ,
,
. ,
, ,
. . '
, \ ;
.
8 1

20. Scriplum e&l enim in libro psalmorum:

Fial villa illius deseria, el non sit, qui habitet in ea,
et prcefecturam ejus accipial alter.
VERS.

r Atque Judxi quidem bac appellatrone ac nomine

vocaverunt illum fuudum, non propier boc, sed
propter Judam. Ilic auletn ad lioc traduxit eum,
inimicos per nomen quod posuerutil, testes producens. Porro illud meinbrum oralionis : Fial villa
ejus descria, de fundo boc, et casa illius dicium
esi. lllud vcro: Episcopatum, seu prafecturam i l lius accipiat alter, boc cst, principalum sacerdot i i . Fial villa illius deserta. Ecquid fueril magis descnum, quam sepulcrum, ct sepulcrum commune?
quod fundus ille evasil.
V E R S . 21. Oportet igitur unum eorum
virorum,
qui nobiscum versali sunt omui tempore, quo Dominus Jesus ingressut el cgressus e$t inter nos,
V F R S . 22. Exorsus baplismate JoannU ad eum
usque diem, quo receptus esl nobis una nobitcum
tetlem fieri resurreclionis illius.

f2f

, *

,

,
, ' , ,


.
, ^
, \ .
,
" , ,
'
,
. * ,
, .
;

Variffi lectiones et notffi.

8 0

'V. , scrwtum erat.

, erat.
gtiiit etl . " In vutgatis, .
f

Vidctur locut es$e mutilus.

;, cral.

e t

In vuigati$e$i, .

8 1

In wtl-

525

E X P O S I T I O IN ACTA AIOSTOLOUUM. - CAP. I .

526

\ qui.. nobiscum in oami lerapore conversall sunt.

. \ , Nam boc ficri eiiam nccessario debebal. Ac
dixit : Ex virisbonis ac probis, qui una nobiscum
. sunt. Nam ita visus csset alios aibcere contumelia :
nunc vero tempori rem permisil. Una nobiscum
. ; testem fieri resurreclionis illius. Ne qua parte ca , ) .
rerel, et quasi muiilaius essel discipulorum cbo\ \ ,
rus. Resurrectionis, noit aliarum reruin geslarum
, \ ' ,
fleri teslem dicit oponere. Etenim si fides illius in
, , ,
dubium non venerit, qui baec pro testimonio dicat,
\ \ . ,
llle ipse qui nobiscum bibit el comedii, alque adeo
'
crucifixus est, surrexit : muUo magis eliam de
.
aliis lesihrioniuin diccns admtUr alque probari debct. Nam id quod quaerebatur'el in dubiuro veniebat, resurreclio erat Clam eiiim accideral: reliqua vero aperla et clara erant.

, ,

JJ
V E R S 2 3 . Et statuerunl duos, Josephum, qui ro, , .
cabatur Bartabas, qui cognonwiatus est Justut, et
Matthiam.
,
, ,
xapY E R S . 24. in liur.c modum precati suni:
Tu,

br
Domine, qui corda omnium cogvita habes, deJgna,
.
utrum elegeris ex hU duobus.
"

Y E R S . 2 5 . Ut aiieruter accipial sorlcm et condi ,

,
tionem ministerii hujus et aposlolatus : ex quo -ptw .
tergressus excidit Juda$ ul abirel in locum suum.

V E R S . 26. dederuut sortes corum : cl cecidit
) \\

*or$ super Mattiiiam, el additut e*i ad numerum i m

.
decim apostoloruiv.
\ . ; "
El slaluerunt duos. Cur non multos? Ne major
|
,
animorum consternatio exsisterel, neu ad mulloa
.
res redigcrelur. Opporlune autcm nunc precanles
. , "' ', - C Cardiognoslen, id esl cogniiorem ei censorcm cor , dis (Deum) vocant. Detnde non dicunl, Eligc : sed,
\
Designa elcclum, quia noveranl omnia apud Oeum
ctiam anlc cogitationem borninum deslinala esse.
\
Sorleni aulem eam ubique vocai, oslciideiis lotuni
\ ; negotium peudere ab bumaniiale Dci, el eumdem
, - auclorein csse eleciionis : sinml commonefaciens
. ;
eos rerum aniiquaruui, quod qtnmadmoduin Le , \
vilas, ita bos quoque sibi sorlilus sil. Quinam au *
teai erant illi viii? Fortassc ex illis, qui cum duo \ .
decim fucruiit scpiuaginla, et ex aliis, qui credi \ ,
dcranl, cxteris ardonliores ac probiores, qu?'i:i
erat ex illis etiam Joseph ct Matlbias. \f& Vocat
\
auleni Josepbum eliam elBarsabaa et Ju^Vuui. For \
tasse qjiidcm eiiam propier ea, qiue inter ilios
, ; , , ^ erant communia nomina : atque aliier eliam causa
viiai mulalionis: lortassis autcin cliam insiituli e.rat
; "
Hla nomcnclatio. Sed cur Jacobua, quod episcopa ,
tum Hierosolyiuitanum acceperat, urationcm 11011

exorditur, scd Petro concionem permiUii ? Quia
*
vir probus et modestus erat. Quia nibil buinanum
\ .
cogilabanl ei curabanl, sed conununein utilitatcm
. "
proposilam babebanljjEtenim etiam illi proptcr
, . "
eamdem icausam ei solium coucedcbant, oi non
\ \
cunleudebanl, neque decerlabant advcrsus illuui.
$, '
8

8 8

8 9

90

Variffi lectiones et notse.

8 8

., , .
, eral. ** . .

8 8
1 0

Desiderari videlur dklio, , aut aliudquid.

Locus muliius videtur, quem cunjectura ductus verlo.

8 7

Jn vutgalis, .
' , eral.

f.Vi7

T I I E O P l l Y L A C T I BULGARI.E ARCHIEP.

52

tUabirct iu locuro suum. Suura scu proprium - , ,

\ , *
cum vocal, quein Matlbias ila, u l dignum eisequuui
cral, obtcntir. us erat. Quemadmodum cnira Judas .
* ; "
alieTius fuil, etiau, pritis, quam illinc excidissel, cx
quo morbo, niiiiiruin, avntiliae atquc prodilionis

laborarc cepit : ita proprius fuit Mallbi etiam
prius quam illum obltnuisset, ex quo dignum sese , * , . Ei
praestitit latito munere. Cur 90rlito p:>tius cele- , ,
brant eleclioneni ? Quia nondum sese dignos exi-
\ , . \ .
siimabanl, qui per aliquod signum ccniorcs iie : '
rent. Quin cliam Spiritus nondum supcrvcnerai in
, .
illos, ncque opus erat, quia tantumdem valuit
--,
sors. Nam si, ubi nequc precalio praecesseral, neque alicujus prelii hoinines eront, tantum valuit * .
sors, proptcrca quod cx rccto animo accidissct in
Jona : longc potius bic. Atquc alitcr : Locum pro- ' ' , . \
prium. Unusquisque faclis suis aul bonum sibi, aul
maluni conciliat ac parat loctirn. lloc igilurdicit, , \
-
quod Judas abierit in illum locum nialuni, qticui
, \ ) . [.]
prodiio Jesu sibi xdificavcrat. Non enim naiura
.
nobis loci auC boni aul mali sunt, scd factis nostris
\ ,
locuin nobis cxslruinms. Ila obstetrices quoquc
Hebraeormn Deum limenles, sibi domicilia aedifl- \ \ \ .
, '
caverunt. Ua etiam impii audient : Itc iu luinen
. ignis v c s l r i , ct flanntiain quam excilaslis. Voca \ , \
bulum locus mulia significai, atque inlcr crctcra
\ . \
cliaui ordincm qucmdam signiiicat. Ita enini dici ,
mus locuni cpiscopi, alque eliam praesbyteri scu
scnioris, atque etiam in conlrario idem polcsl spe- ,
etari, imoqaoque actis suis locum sibi proprium et Q .
suuni facienle. Sic igitnr aliquis locuin falsi do ,
ctoris el falsi apostoH adipiscetur, quinctiam ly .
ranni. ct aliarum rerum inalarum. Quoniam minc eliam Judas sponie sua desiderio pecuniae atque
avarilia
c< rrcptus, proditoris ordinem ac parlcs suscepit, recte in locum suum abire diclus est.
Gum enim factis suis ainisieset locum, ut esset una cum aposiolis, construxit sibi propriuni locum.
19 CAPUT I I .
. B'.
Y E R S . 1 . El cum compleretur dies Pentecosles,

crant omnes timulin eodem loco.

,

.
VERS. 2. El factus est repente de coclo sonus tan

,
quam ruenth flatus vehemenlis: el replcvil loiam

tomumubi considebant.
,
.
V E R S . 3. El visas sunl Hlit linguce quasi
igneie,
",
iua dispertiebantur, conseditque tuper unumquem ,
.
i ue eornm.
D


V E R S . 4. Et repltti sunt omnes Spirttu sancto, ei
c&perunl toqui diversis lingnis, proul
Spiritusdabal
,

illis, ut cloquerentur.

.
Quare, cum compterelur dics Penleoostes? Quia,

quando falcem in inesscm imniitiere oporiebal,
; ",
quando fruges colligcre conveniebat, lunc falccm
, ,
sermonis quoque adbibere cpoilebal: qucmadnio* \ .
dum ctiam loco fakis Spiritus sanctus aculus \
advolabat. El Clirislus ait : Meesie quidcm muha . 6
csi: opcrarii aulem pauci sunt, el a l i b i , Videte,
, \
iiiquit, agros : quia jam albi stint ad iue^scai.
, 6.6.
9

9 1

9 6

Varifle lecliones 11 nolae.

, erai.

f l

. .

. ' .

9 8

, er/.

9 1

, cral.

' .

529

EXPOSlTiO I N A C T A A P O S T U L O R U M . -

CAP. I I .

53>

, *> *
. ; " ,
,
\ . [.] \ .
, \ ,
, \
.
, ,
\
* \ .
, ,
\

primitias acceptas ipsc oblulit ptiiuus: ipso

falcem immi&it primus. Quare, cuni comploreiur
dies Pcnlecostes ? Quia, cum rursns essci dics
festus, linec flefi oportebat: u l , qui adfucrarit
cruci Cbristi,
cliam baec videronl. Lingttae
quasi igneae, quae dividcrcntur. Nam cuui Cbrislus
camc passus esset volunlarium supplicium, ct a
mortuis resurrexissct, una secum nos, qui peccato
quasi mortificali el morti destinali eramus, excilavit, el imperium diaboli evcrtit. Idcirco usque ad
Puntecostcu, prccantes humi non procumbimus
advcrsus inin.icos noslros psallenles: 111 irrcliii
sunt et occubucruut ; nos aulem cxcilali snnuiscl erecti. Scd posteaquam igncis linguis Spirilus
nobis apparuit, genufleclimus, spcciaculum non
. (Vrentes, alque signiflcanies per Spirilutn pcrfe \
ctani ct absolutam nos didicissc Trinilalis adoralio\ . [1 .]
ncm. Spiritus euim Dcus c s l : cl adorantes illum

1 ii Spirilu cl veritale oporlel adorarc. In die Pentccosles acccssus sancti Spirilus accidit ob banc
.
caiisam. In die Pcntecostcs, ut babclur in Veierb
, ,
Tcsiamento, Icx dala cst. Convenicbal igilur, quo
. '
die dala esl lex in tabulis lapideis, eodem die
, '
sancli Spiriius legeiu promulgari , quse non in
, \, '
tabulis lapidcis, sed in cordibus scribilur. In dic
.
Pcniecostes populus acccpil legcni in deserto Sina.
' <
Nam decimo quarto dic primi mensis, cujtis nume , ,
rus jiixta cursum luiue inibatur, cgressi sunl filii
\ " , "Isracl ex iEgypto, cum infcrnieniato panc usi
\ . *
esscul, et myslorium Pascbx cclebrassenl. 20 A!>

'

"

""*
'-
"

-rf"
W
9

' * dtcimo quarlo die numera mcnsis completionein

id est, dies decem ct scptem: secundi mcnsis dics.
.
tiiginia : deindc treis mcnsis tcrlii. Pcntceoslo
' ' '
die fesio azymorum Pasclue. Igilur a decimo quarto
'. \
nsijue ad lertium lcriii mensis , exsislunt dies
\, ,
qiiinquaginCa. Idcirco dicil : El accidit irr niensc
,
teuio, egressis illis ex jEgyplo, dixii Dominus ad
\ /
Mosen: Dcscendc, sanclifica populum bodic ct
\ ', \, \ .
" * ,
cras: de novilunio illoruro d i c i l : et die icrlio,
* \ II .
inquil, apparebit Dominus in montc Sina. Oportc" ~6
I al igilur quo die data est vctus lex, eo dari Spi \
riius quoquc graliam. Quemadmodum enini cliam
, * ,
Servalor sanctum supplicium subiturus, non alio
\
lempore sustinuil sese dederc ad supplicium, quam
^ quo tcmporc anni agnus immolabalur, ut ipsi
flgurac conjuiiger?l veritatem: ila Spirilus quoquc
, '
sancli accessus non alia tempcslale dari voluil,
, \ qnam qua tempestate dala esl lox , ul ostendatur,
, \ .
Spirituin sanclum et tunc lcgcm ttilissc, ci nunc
',
lcgciu ferre. Alque in Yelcri quidem Tostanunto
,
lcx dala est dic quinquagesimo: scd poslquam

vcncrunl in lerram promissam, boc eral eis Tcria\ .
ruin signum. De priuiiliis novorum fructuum, c l
. \
de manipulis novarum spicarum Deo flebal oblaiio.

Et ai atitem illu I signum bujus diei festf. Nam
, \
quoniam in dic Pentccoslcs novoruni (ructuuni
,,
r

VaritB lecliones ct nola).

erat.

99

Locus

corrvptus

videturel

mulilus.

* . , >.

531

THEOPHYLACTI B U L G A R I ^ ARCHIEP.

manipfiti eogefoaiUmv el sub unam aspectttm con-

veniebant drvisi alqae diversi, futuramque eral,
ot boc die ex onmi natione diversarum gentium,
quae stib coclo sont, in unum manipulum pielalis
conventus fierct, qui per aposiolicam orationem
Deo offerretur: pro futuri figtira institait manipuhim spicaruni, ul praesiguificaret manipulos animarnni, quae ex diversis quidem regionibus sumerenlur, una autem in primilias Deo offerrentur.
Quare non sine signis, qua? sensu percipiuntur,
Spiritus accidit accessus ? qiiia, si boc ctiam facto
dicebanl, Vino repleli sunt: si boc factum non
essct, quid non dixissenl? Non simpliciter autem
sonilus factus esl, sed de coclo, atque eliam
vepentinus, quo magis cxcilarentur, tanquam
rtientis ct ingruentis llatus violenti. Magnum ct
vchemenlcin hnpetum Spiritus dicit: qui efllcil, ut
oiunes illo concurrerent et convcnirent. E l replcvit, elc. Tolam domuin replebal, ut ostenderelur
donum non quibusdam particulariter ac specialiter, sed toti corpori Ecclesiae datum csse. Domas
cnim mundi signum erat, quemadmodum etiam
piscina fuil aquae, boc autem aflluenliae et rebemcnliae signuni. Non ignis autem domum replevit.
Melu nainque perculsos fngassct. Sed, quod mirabilius est, ipsae lingurc dividua* , quae super
nnumqueniqtie consederunt. Pulchre aulem dicit,
disperlitx, 21 l scias, eamdem esse efficieniiam,
quse a Paracleto missa esl. Pulcbrc sane dicit,
quasi igneae, ct, (anquam flaius, ne quid, quod ^
sensti pcrcipi possit, de Spiritu cogiles ct imagineris. Non igitur simpliciier venius orat, aut
ignts, sed Spirilus sanctus, qui illic apparebat.
Vidc atilem, quod quando Joanni quidem oportebat Spiritum notuni fieri, conveniebal tanquam
rgnem. Conseditqnc super unumqucmque eorum.
l d est, niansit apud illos, et requievit snper illos.
Scdere enim stabililalis et mancndi signilicationem babet. Supcr quos antem Spiritus sedii?
Super duodecim aposlolos duntaxat, an supcr illos
centum viginti ? videlicet super omnes. Non enim
aimpliciler ac temere Pelrus propbctam produxit,
cum dicerei: Et eril in extremis diebus, effundam
de Spiritu mco super omnein carnein. Et non simpliciier acceperunt, sed repleti sunl. E l , omnes, D
inqnit, non apostoli soli. Observa autem : .cum
incumberent oraiioni ac precationi: cum dileciione
pnedili esseut: tunc Spiriius accedit. Sed cur in
epecieignis apparuii? U l oslenderd se ejusdem
es9e naturac cum illo, qui super rubum visus csl
in specie ignis. Ac eedit qnidem super caput, vcrum
tolus homo repletus est. Videbalur enim super
h

capul illorum ignis, non combnrens, sed sanctili

532

Sv \
,
,
,
> . \
; ", \ ,

, ;
, ' , \ ,
,
.
\ '
. .
, *
* , *
. *
,
\ .

*, , \ *
. ,
,
.
, \ \
\ .
, ,
. ')
, , .
* . , .
\ . \
, \ ' , ';
\ .
\
,
\ . , * j
\ , *
. ,
\ , ,
. * ; "
, \
. \
,
,
, * \ .
\ , * \
; ,
* \
*

Varise lectiones et notaj.

' , erai.
erat,
icr., . ., .
. .
Locu$ valdc corruptus et
mutilui. Hoc enim velledicere vidctur: c Quando Joannes quidem vidit Spiritum, vidit lanqnam columbam:
apcstolis aulem illum apparcre oportchai in specie ignis ; > atqnc ila multa defuermt.
.
aut, .
1

^ Locus corruptus valdt el mmiius.

Lcctts item corruptus.

533

E X P O S I T I O I N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. I I .

53f

, cans et illuiuinans. Cur item liugiMS in ore,

, \ \
ecd in capite accopcruul ? Non in lingtiam, hoc cst,
,
illud instrumeiiltiin nalurac datus cst Spiritus:
; ,
ne existimarentur ex suis latcribus el ex suo ore
,
proferre, quae non habebant, sed quemadmodtim in
, *
coelum, cum aquae suscipiunlur monlium veriices
.
occupant, et a summilatibus dcferunlur in con ;
valles : eodem modo gralia Spiriius vcrticem, ut
.
nionlein occupane, de vertice dcinceps cercbro
, $ .
suppcditavit, deinde ori et cordi, et loium peniius
\
bomincm a capile replevil. Sed cur, inquam, super
.
capul? Quia aposloli orbis terrarum dociores desi * \
gnabantur el ordinabanlur. Designalio aulcm, seu
.
ordinalio simplicitcr non fit, nisi in capitc. Igilur
,
per hoc, quod Hnguae ernnl supef capila, ostcndi ( , turfigura ordinalionis. Super capul cnim rnanu
, , exlensa posita ordinalio fit. Qiieniadmodum eliam
, ,
ad boc usque tempus res obiinuit. Quandoquideni
,
enim invisibilis est sancti Spirilus accessus, ini . , , , ponitur capili ordinandi ponliiicis Evangelium :
*, , , , ', quod cum fiieril impo*ituro, nihil aliud vidclur,
, quani liugua ignea insklens capitl: lingua, propler
\ . \ praxiicationem: ignea propter eum, qui diccbat:
*
tlgnem veni nl mittam in\terram. Nondixit autcm,
. Fuudatusseu collocalus est: aui, Dcsccndilct pcr , ; \
venit: sed, Consedit, neqne in superficie exstilit,
et quasi emicuit, scd scdit supra: 22
ostende , , \ ret, quemvis botninem, qut alicujus muncris ct
. , operis adminislralionem alque sanctiouem susci , - Q pit, cesc soliuni Dei. Et coeperunt loqui diversis
linguis. Divina gratia ab initio disposuit ct ordina; * 2, \
vit, ut apoelolorum sermo cificax esset. Quis enim

ususesset praeconuni, si dcsint qui audiant? Quo ,
, \ \ niam Igitur oportebat primhias gentium ab ipsis
principiis ordinem et locitm acciperc, subjungit
, \ ', \ , \
scriptor: El coeperunt loqui diversis linguis. Sed
, cujus rei gratia ante cactcra dona donum lingua . \ rum Aposloli acceperuni? quia omnes partespera,
graturi cranl: ae quemadmodum quo leniporo
, .
turris exstruebalur, una lingua in muitas disscca * , *
balur, ila tunc mtiltae liiigitae in unum bominciu
, ,
coibant: elilleidcm ei Persarum, et Romanorum,
\
el Indorum, el aliis divcrsis muliis Unguis loquc\ .
u t

oalur, Spirilu niroirum illi insonante et insusurrante. Ac donuni, vocabatur donum linguarum.
Quandoquidem niuliis repente et in uno lcmporis momento poierant loqni linguis : queinadmoduni
Spirilus dabal illis, ut eloquerenlur. Non cnim ab scmclipsis loquebantur, sed a sanclo Spirilu eloqucbantnr, propheiantcs, sive intelligcmes el dicentcs ca, qic per sanctos propbctas prodil*
sunl tcslimonia de Cbristo.
VERS.
5. Erant antem flicrosolymit
inquilini

D
Judai homines religioti ex omni natione eorum, qui
,
tub catlo sunt.

.
V E R S . 6. Igitur hac re divulgata, convenil ' / ,

tudo, el confusa e$l, quod audirent unusquisquc

elc
tua propria lingua illos utenles.

.
Viri religioii. Atque id ipsum, quod rclicla patria
" . \ illic babilabanl, signura eral religionis', roaximc
, ,
cerie, quod ex divcrsis nalioiiibus profccti, domo,
,
Varia) lectioncs etnola).
ir. ;.

THEOPHYLACLI BULGAttliE ARCHIEP.

propinquis, famtltaribus, necessariis nlquecognalis \ , . , .
reliclis, in Jerusalem babilabant. Ex omni atitem
, \ , . ,
natione dixit pro, ex niullis nationibus. Diclionem
, \
enim, omni, pro, mullis, , id est
. \ *
incredibiliter tollendo, Scriptura sumit el usur- \ 01
,
pat. Ita ctiam, nimirum, dictum est
\
ilind : Effundam de Spiritu meo super omnem car .
ve.m; ei illud : Omnes ea, quas *ua, non qws Jesu
, \ ,
CtirUli tunt, qucvrunl: el Ulud: Nonest juslus, ne
,
unus quidem. Per univcrsale enim ac gencrale
jmriios significat. Deinde bac re divulgaia, con- , ,
. "^
ftuxit niulliludo, et conlusa est, id est, turbata
ost, mirata csl. Quando quidem enim in xdibus , \ *

faclum eral, quod accidit, foris nimirum, multi c. ,
lndo concurrebat. Quod audirenl quisque propria
sua lingua. Sciebanl enim , quod cum Galilaei
esseni, el maxime apostoli (illos enim magis,
, \
quam ca?lero9 spectabanl), 23 sexceniis illis l i u .
gnis ulebantur. Confusa est aulem mullitudo
,
batul immerilo. Existimabanl enim illos sibi molesliam cxbibiluros esse p**opter temerarium adver-
SU8 Cbrielum facinus coramissum ; el conscicntia
\, \ , *
onimos eorum concuiiebal, cum manibus csedes . ctiamnunc teneretur: ei omnia illos lerrebant.
, , \
S^d id apostolos corroborabal, quod ab audilori .
btis etiam donum mirilicum esse disccbanl. Nam
.
quod Partbice, vorbi graiia, dicebalur ipsi nescie- , , bant, sedab iliis discebant. Meminit autein natio.
niiiii, quae illis eranl boslilcs et iniinicae : Cretensium, Arabum et aliorum: atque boc
signum
c r . t , quod omnium victorcs erant futuri lllic aulem multi erant in caplivitaie. Ex omnibus
i.^iiur pariibus, icstimonium perblbclur acivibus, ab pcregrinis, a proselyiis, id eet advenis Judaisiiini professis.
V E R * . 7. Pereulsi autem et atloniti Habant omnes, C
' .

admirantes alhid ad alium dicebant: Annon ecce '

;
omnes isti, qui loquunlur, 6alilwi $unt ?
,
;
, ,

,
,
,
, ,
' ,

.
V E R S . 1 1 . Cretenies el Arabes audimus
eanoslris

iniguis loquentes magnipca opera Dei.

y .
V E R S . 1 2 . llaque attoniti a*que percutsi stabant

, omnes et ambigenles, causamque alius ex alio quce **

;
rentes dicebant : Quid hoc sibi vult ?
V E R S . il.AUi
cavillantes dicebant: Muslo repleti
" ,

sunt.

.
Ubique virtuli ncquitia adjuncla est. Hi quidem
.
iitirabantur , i111 vero cavillabanlur et irridebanl.
,

Kcvera 11 religiosi crant. Elenim idcirco babita- * \ ,

V E R S . 8. Et qui fit no$ audiamus eos propria qui$que lingua iua, in qua naii tumiu, utentet ?
V E R S . 9* Parthi et Medi, et ElamiHe, et qui \ncolimus Metopotamiam, Judceam etCappadociatn, Ponlumet Aiiam,
V E R S . 1 0 . Phrygiam et Pamphyliam, AZgyptum
ct partes Libyce, quce pertinet ad Cyrenas, el adveux Romanif Judai alque protelyti,

1 1

1 1

Vari lectiones et no\ee.

10

In vulgalti hic mtcrposilum ctt, .

, "fcr., .

11

In vulgatis ",
*
*

11

Jn vulgatis esl,

537

EXPOSITIO I N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. .

533

- bant illic, ut liceret sibi juxta legis praescriptuui

. " ,
tcr qtioiannis comparero in lemplo. Vide aulem
.-, \, allorum demsntiam. Mnslo iuquiuut, repleli sunl;
, , \
at ui uc lempus quidem amii lale eral. Pentecoslc
' . ,
cnim cral, cl bora terlia. Sed nibil non audct ne \
quilia. El quod gravius eral, illis miranlibus et
, , ,
confiiemibus, qui Judaei crant, qui Uoniani cranl,
, ,
qui proselyli eranl, qui forlassc cnicifixcrant, qur
cx omnibus ferc naiionibus eranl: illis pra?dican, .
tibus, quod enrum lingiia loquerenUir, cxsliicrunt

lamen nonnnlli. qui cavillarcntur ot irrideivnt.
, ; ,
Utrumaulein illi,qui cavillabnnUir, 2 4 ' N 8
;
linguis loquentes apostolos, aunon?Nam siquidcn)
, 0 ,
nou inlclligebanl, qui linguts oninibus ulcbantiir
apostoli?
Sin aulcm intelligcbanl, tqua conildemia
" ' ,

~ '
"
*
- w*.w...
~
\ \ audebanl in ebriclatero causam conferre, cuin ad
; .
pedcs baberent eos a quibus refularentnr et con \, , '
vincerenlur, ncmpc iltos, qui audiebanl el inlelli gebant, quod linguis loquerenlur et iwn ebrii ea, ; \
scnl? Aique ila quidem aliquis disceplando qurcsi, , , , vcrit. Ego vero conlrarium dico. Nam siquidcm
. |,
non inlelligebant, nec ebrietalcm quidom objicicn
tcs miraculo dclrabebant. Nam cur etiam aliqnie
.
calumnielur, aquo nulla niolcstia aflicialur ? Qjian)obrem eiiam Lucas, cavillantes, inquil, quasi
; oblrectawcs, criminantes. Cahiinniabanliir igitur
, .
quasi intolligcnles quidem, scd ea , quae diceban ,
tur, non probanlcs. magnifica namquc opera Dei
,
illi cxponubant. Qui crgo cum inlelligerenl, in ebrie, \
, \ Q taleni conferebant ea, qiuB dicebantur? Pcrmagaa
amcnlia: proplor ingcntem crudeliialem. Mos cst
. \ enim imillitudini, ut, si non probcl ea, quae dicun. \ ^
tur, d.cinonio corrcptuni es<c et insauirc atque dc, \ ,
, fqrarc putcl dicentem, aul in cbriclalem causam
conferai, et se non inlelligerc simulel, q u dican. \
lur : tainclsi et ille recie ct imcgre loquUur, ct
, " \ ,
. " cavillator ctiamai criminclur, lamen audial et i n telligal. llli vcro inagis eliam audebanl cbrictalem
, \
objiccre, quod el sua iingua audiebant, ei alios, ut
, ,
bomines nimirum divcrscc linguai, non inlelligerc
, \
puiabant. Nam ipsi quidcm inlelligcbant ea qu.c
0:, \
dicebantur': reliqtios autein, propler quos eliam
\ . \ ,
ebrielatein cavillantcs (aposlolisj objiciebanl, inira
culum intelligcre non puiabant. QueinadiKodum
,
u

n t e

, , ) A N T

1 8

. " \ . enim, ciun Dominus ejicerel dacmonia, intelligebant quidem et videbant prodigia, qure ficbant, scd
, \
cum laudare debcrcnl, Beelzebul illi objiciebant,
\ ,
morbos iiem omiies el affeciioncs cum curari v i , , ,
. , dcrent, ex mirificis operibus invidiae et calumniae
, , - el caedis raaleriam sumebant. Ila eiiam nunc, etsi non poterant negare inopinalum illud, quodque
\ )
naturam superabatdonum linguarum, lamen cbrie, \ . "
lalem objicientes miracuio oblreciare audebaut.
\ \ Animadvertc autem etiam inalitiam. Quoniam
. ; cnim dictii absurdum el non probabile cral iu tati
.
hora ebrios cssc, prxscrlim bomines, quos in pe, ; "
1

Varwo l c c l i o n e s el nota).
u

. .

1 8

., erat.

^, erai.

R30

T H E O P I i y L A C T I B U L G A R l i E ARCHIEP.

5i0

riculo ac inetu vcrsari eonstaret, qualilali rem & ,

omnein asciibunt: Muslo, inquiunl, rcptcli snnt.
.
Ubicunque enim petulaniia est, unuin duniaxat
, quanril quod dical, quodcun jue tandcm fuerit: nou
.
u l aliquid dicat, qnod raiione nilatur : propterea cliain id quod videnlur obumbrate ac tecte dixisse,
nmltoe amentia? atque adeo furoris pleuum est. Vide aulem roalitiam, qua? e( a leropore aiini, ci ab bora
coiiviucilur 25
refuiaiur. Iu die Penlecostes uudc muslum? Muslum enim diciiur novuin v i num. Dciudc ebrielas ulrum diversas linguas largilur, an ciiain eam, quae auppelit, cornimpil e
labcfacial ? Vide aulcm quid nioliatur Deus. Nisi cavillatio suspecta iuissel, Judau rccusassent i n .
irare cl audirc. Permisit Deus, ut cavillalio inullos oongrcgarel.
c t

VERS. 1 4 . Staiit auicm Pelms una cum illis unde ,

rim, aUavoce dixii ad eos: ViriJudcei, et uuiverii

"
habitatores Hierosolymorum, hoc vobis notum sit,

el auribus percipile verba mea.

, ,
%

.
VEns. 1 5 . Nam isti non ul vot su$picamini,ebrii
sunt: cst etiim hora dieilerlia.

, ,

Vidisli illic providenliam el solliciludinem : vide

ilem fortitudincm bic. Nam si omncs auditorcs
.
admirantes babuissel, annon ctiam sic ntiranda rcs , \ \ fuisset, si bomo lillerarum imperitus c l idiola in \
lanta multiludine voceni rupissei? Sed cum eliam
; \ \ ,
irridentes el ad ca?dem propcnsos babcret audito\ ; * , ;
rcs, qui potuit res non essc super bumanam con- , .
dilionem? Sed vide, ut stalim siinul ac vocem edi , ol .]
dit, calumniam refutel, ct ostcndcns illos non cbrios
, ;
esse, ac ne aliensfca quidem esse mcnle, qucmad \ . modum furiosi.j Quid cst aulcm, una cum illis Q ol , nndccini? Comniunem proposuil senlentiam et vo. , , ,
rcm : c l omnium ipse oralor eral. Assislebant au ^ ,
tcm rcliqui undccim, ca quae diccbantur, lcslinio .
suo comprobantcs. Quod aulem dicil, alla vocc,
:,
\ est, cum mulla fiducia: utslalim ininilio scircnl
graliam Spiritus. Qui enim non suslinticral intcrro. [.] gationem vilis puellae, bic in medio imillitudinum
, "
ad crcdcm inclinatarum cum lanla fldticia verba fa- , \ .
cit. Antcquam acccpisscl donum linguaruin, Pelrus
\
cum ab una puella inlerrogaretur, lerrilus cst,
, \ ^* * ,
ac dixU: Non novi hominem. Illic una puella alquc
, ', timiditas mulla; bic infinha muhituJo, el vox in- , , \
Ircpida aiquc fiducix plena. Non dixit auleai, ut
vos caviMamini, isti cbrii non s u n l : scd, ut suspi-
caniiiii; milius enim loquebalur, ct nolebat oslcn- ry , ,
dcre, dedila opera atquc maligue illos boc dicere :
. \ ,
eed initio ignorantiam illis allribuil, nun improbi; ' " *
taiis arguil, viam prasmunicns illis ad conversio \
iiem. quid boc est, non solenl bomincs ebrii
\ .
cssc bora lerlia? Sed in boc non immoratur. Ncque cniiu illi ila scntiebanl do iis : scd obtiectanlcs e
.tvillanles ita dicebani.
1

1 0

VERS. 1 6 . Sed hocest, quod dictum ctt per prophetam Joetem :

VERS. 17. Et accidet in extremis diebus, dicit Dominu$,ef[undamdeSpirilumeo$uperomueincariietn:
^ pvophetabunt filii vestri, et ftlicc veslnv, cl juvcnes

<

,
,
,
ol

Variffi lectiones et n o t .
17

, erat.
.

/:, crat.

Videlur desiderari, .

* , crat.

1 1

U\

EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. - CAP. H .

542

, vestri 2 6 visiones videbunt, et seiiiora cetlri tom~

&,
ol

niis occupabuntur.
.
***** V E R S . 1 8 . Et quidem supcr tcrvos mcos el super
ancillas meas in diebus illti effundam de Spirilu

meo, et prophelabunl.
,
.
,
Nusquam iuleriin nomcn Cbristi, nequc promissum illius, sed Palris promis^um. Vide autem
, . "
prudenliain.
Non prodiil ac slatini dixil ra,
.
quac ad Chiislum perlinebaul, ncnjpc: Illc nobis
,
ex quo crucifixus cst, bxc proinUil. N.mi
. * ,
profecto, si i u dixissct, oninia cvcnisscl, quam ,
quani sulficientia eraut ad dcuiouslranduin illiua
. ,
Deiiatein, eed non credebantur. Porro, quod dusi ,
dcrabatur, boc erat mmirum, utfidos babcivtuty
. ,

'

. "
, \ .
\ \
, ;
. ,
, .
, ' , \
, , ,
7) *
. , , \
. \
, , "
. ,
- Q
,

.
> , ' . ,
, , ,
, , . .
1

et crederenlur esse vera, qtiao dicelanlur. QuoJ

si vera esse non crcderentur, fieri poluisscl, nt
lapidibus obruerentur. Ambigituates nibil aliud
solvii, quam lesiimonium propbelicum. Cum igiiur
cxsisiil aliqua quaestio inexplicabilis, ne confugias
ad raiiones. Raliones enim excogiiaU; tam evcrtunlur, quam approbantur, sed Dei votcni quis
solvit? Raliosolvitur: Scriplura non solvitur. Non
d i x i l : Eflundam Spirilum meum, sed, de Spiiiiu
meo. Spirilus non effunditur, sed donum Spiritus.
Supcr omncm carnem, videlicel quae credidcrit,
boc est, snpcr genlcs : sed inlcriui nondum detcgil
illis bbc. Hoc autem, quod dicil, Super omnem carnem, cliam ipsis bonam spcm facil, et non sinit
ipsomm duniaxal propriutn csse commodum, hoc
modo eliam iuvidiam praicidens. Vide auiem quam
divcrsa ac vcria sit sancli Sphiius revelatio. Ilic
quidcm adeptus graliam Spirilus, propbelai; alius,
cui vires non suppclunt, ut lali miuisicrio fungalur, accipii donum visionum: ul vidil bora sexla
Pctrus imagincm lint<;i : ut Cornclius bora nona
vidil angclum. Q:od est in corde , non diciiur

, id cst visum, sive aspecius, sed , id cst visio. Aliter, videt quis visioncni: ut inquit,
qni videbat: Vade ; aliler autem, non visu speculans el contemplans spcculamenlum, seu rem conlemplandam: aliler, cum quis in sumroo pcr imaginalionem enuliiur alquc docelur.
\ E T S . 1 9 . Et eadem prodigia in caio stipra, et
,
, ; , signa in lerra tubur tanguineni et igneai et vaporem
.
fumi.

,
V E R S . 2 0 . Sul convertitur in lenebras, el lunain
, - sanguineni, antequain- veniat dies Domini ille magnu*
', .
D et Uluttrii.
, *

V E R S . 2 1 . Et futurum eil, ul omni* quicunquc in,
.
vocaverii nomen Domini, servetur.
\ \ *, \
Ilacc et dc futuro judicio, e l de Nierosolymis,
, \
eaque, quae tunc Judaeis accidit, captiviute, c l ea,
\ , quae propler 2 7 crucem Gbristi fulura crant, anto
, \ '
docent aperie : et ea, qiwe propler illum Judajis per
' belium Roinariqruni acciderunt, cum sanguis qui , deni ab illis pluriiuus per Judaeani cffuirdereiur,
,
fumus iicm ingcnerarctur, oppidis ct vkis iaccn

Variao lecliones el not(B

*** ' in vulgaiit.

* / / i vulgalis csl, .

* Yutg tomnia somniabunt.

)'3

TIIEOPHYLACTi RULGARLE ARCHiEP.

541

sis, pocnas iii Cliristum peiulanlix pendcnlibus Ju- > .:

d iis ; quain petulanliam cum ncc ipse quidem sol
' '
suslinerel, oculum suum, illununalriccm scilicct
, ,
viiu, contrahcbat, el luna in ruborem argenleam

euam speciem conrcrlebat. Atque cliam ex afft- . \
ctione patientium id accidil. Dicunlur tamen eliam
/
inulla talia facta esse in coelo circa lempu* capii \
vilalis et excidii Hierosolymorum, u l Joscpbns ,
irstatur. Alque alioquin co, quod ait luiiam in san- . " \
guiuem esse conversam, iminodcralam el incxsu , .
perabilem utacialionis nlrocitalcin declaral. Scd
; "
cur baec flunt hora leriia? Quia lunc clarilas ignis
, ,
ostcndilur, cum clara est dies, cum omnes sunt in
\ ' .
foro. At scriplor hymiiorum aliter accipit boc d i - (5 , ctum : sangninem, pro incarnalione : ignem, pro
* , ,
deilale : vaporem auiem fumi, pro Spiritu sancto, ^ , qtii supcrne vcnil in Virgiiiem, et mundum odoris
,
suavitaie replcvii : diem autem Domini, diem re. ;
s lrrcctionis intelligil. Dcus autem est, qui dicit :
.
EiTundam de Spiritu meo priusquam venial dies * ,
Domini. Dic Judaco : Si uua persona cst, ct unum
\
Doi nomcn, et ipsc loquiltir de sese, cur non d i - \ ;
x i i , priusquam vcniai dies mcus? Cum, inquil,
, , \ ,
iuipune nunc pcccalis, ne idcirco animo obmisso *
aiquc fiducia praedbi sitis. Haec enim principia
\ .
sunt magni cujusdam et acerbi gravisque diei. \ ,
Deinde cum Iiis vcrbis concnssissct ac perlcrrcfe . , ; cisset corda illorum, permiuit eis, ut rcspirent et
, ",
babcant bonam spem. Et futurmn cst, ut omnis
, , , ,
quicunque invocaverit nomcn Domini, servelur, Q . , ,
sivc scrvus, sive libcr, sive sacerdos, sivc Gracus , . * ,
et elbnicus, sivc Judacus fueril. Quod cnim allinct , \, ,
ad Cbristum Jesum, uon cst masculinum, non fe- , ,
niiniiium genus, non servns, non liber. Invocave- . ,
, .
r i t autem. Non simpliciicr videlicet. Non enim
omnis, inquit, qui dicit mibi, Dominc, Domine, e(c.
,
s^d cum aflcclione, cum oplimaviia. Ipse vcro in
^ .
praescniia levem reddil oraiionem, rationcm fidei
inlrodticciis : ncmpe per invocalionom bomincs consequi salulcm. Nomcn aulem Domini de Cbrisio quidem diclum est, qucmadmodum Paulus explanal : scd bic illis boc lunc uon ausus est revclarc.
" ,

V E R S . 2 2 . Virt hraeliHv, audiie vcrba lia'C. Je

. ,
$um Nazarenum, virum Deo ostentaltim iuter vos
virlutibut prodigiis ac tignis, qum pcr illum ^
* ,
, , '
fecii Deus in medio veslrmn, sicut et ipsi no
$tis:

28 V I C R S . 2 5 . Uunc cerio deslinaloque consilio
atque provideniia prasjudicioque Dei dediium cum

accepis&etis, per manut sceleraiorum aflixum $u$tu1 8

lislis :
VERS.

24.

Quem Deus solutit crucialibus

mortis

cxiuscilavit.
Non esl id, quod dicit, ndulalio, sed postqnaii)
illos vebementer reprehendit el objiirgavit, miligat
cl excitat eos, et redigif illis in lnemoriam generis
auciores, adbortans eos, u l itlorum fldem iniitcn-

Ov

.
* ' , \
;,
,

"
m

1 1

Variaa lecliones et nolro.

, eral. * . erat. * , erat.
. * , cral.
:.
. .
1 1

3 1

t n

3 t

* In vnlgalis cst, -

5i5

EXPOSITIO I X ACTA A P 0 3 T 0 L 0 R U M . - CAP. I I .

540

, tur, ac r u r 6 u s incipH a piouemio, nc tumuUtirn ? ; . Ir, quoniam de Jesu illos coininonefaclurus erat.
^ Nam puulo antc, cum prophclam audircnt, nuilaic
. \ causam liabnerunt, cur lunm Iiuarentur. Ac vide,
, ' .
u m i b i l d i c a l cxcelsum, scd a vcbcmemer bumili , , bus exordilur. Nazarenum dicit, cognomen sumens
. "
a patria, quae vilis essc vidcbalur. Qncmadmodiini
' , , \
enim, cuin Cbristus dicilur potcntia Dei ot Dei
,
sapieniia, dc dcitate illius ca verba accipimtis :
,
ita quaihlo dicitur, vir ac morluus pro pcccaiis no*
, \
stris, de carnc illins quod diciiur, accipimus.
. " \
Yide enim eliam illum ipsum alias quideni diccn* ,
leui : Conamini nie occidere bomincm, qui
* , vorilatcm vobis dixi : alias autem : Ego cl Paltr
.
uniiin sumus. Iliuc iusaniciiles qui ab Arlema
\ , ^ profecti sunt (quos Samosalcnses quoque sequiin
tur), nuduin bominem csse puianl Jesuni, propter
, .
propositum looum. Yirlulibus, ct prodigiis, ct signis.
\ \ .
\ Ad banc srnlenliam pcrlinet eliam illud dictum in
Kpistola ad Itonianos, declarato Filio Dei pcr potcn'
, - tiani, boc csl, pcr opera atque facullaiem niira
\ culorum demonstralo, ul esl revera Filius Palris.
Nam milla raiionc divcrsum est, sive quis dbat,
. '
illum declaralum esse Filium Dei per potentiam ,
, ,
sivc dcmonstratiim esse illum virluiibus seu facul , , \
lalibus el prodigiis ac signis, quas pcr illum fecil
, \ , '
. ' . Dcus in mcdio vcstrum. lievera Deus tanquam pcr
Filinm. Pcr illum enim dmnilus etiam sacula fecii.
' ; \ .
Porro pcr id, quod dicil : in mcdio vestri, lestee
, ;
, . illosmel ipsos appcllal coruni, qua dicil. Inmedio ;
,
non clain, neque in angtilo. Deinde cum incidissci
, * ,
in lemerarium illud facimis eoruin, conalur eos ab
illo absolvere aique liberare, et a i l : dealinato
, ' , \ cerloque consilio : el oslendil illos non suis ipso . , rum viribus egissc, quod ausi suni, scd illo vo \ , - lenle, el quod antiquiius ita desiinatum el con *
sliluiuni crat. Poslea, nc rursus innoceiilcs
*- \idcrcntur : nam ctiamsi statulum ac destiiiatum
. , \
cial, nibilomimis illi bomlcidae eranl, subjimgil :
" per manus sceleralorum : sive per prodilorem Ju, . " dam, aui pcr milites, qui crucifixerunl. Quod si
.
scelerati sunt, qui aifixerunt, nemo dubilabit, quiu
, .
eliain i l l i , qui suslulerunl el iolerfecftrunl. Alquc
,
id interim 2 9 *

iRoe injicial
; D in dcspcrationem. Quem Deus exsuscitavil. Papae,
* ,
quale vrbuin intcr caedis avidos ausus est pro. , \ ferrc, illuui videlicet resurrexisse. Porro quod d i ; .
cilur a Palrc exsuscilatus esse, id fll propier au. \
dicnlium infinnilatem. Per quem enim Paicr,
opcralur ? Pcr propriam videlicel poienliam. Porro
\ . '
poicniia Pairis csl Cbrislus. Igitur scipsum exci \ .
^a^i^, ctiamsi a Paire exsusciialus esse dicalur.
, ,
Solutis crucialibus moriis. O^tendit etiam morieii,
.
cutn illum delineret, quasi pariuriisse el acerbos
, " ^
dolores sustinuisse. Parlurain eniui, scu doloreui
\ 0
\ \
n

1 7

n i n i l i o

t e c l e

l , i c i l

1 8

Varioe lectiones et nolae.

" ^/;, erat. * , erat.
., erat.
, erai.

" , erat.

fortatse repeterJnm, .

, T

547

THEOPHYLACTI BULGARL4S ARCJllEP.

548

moriis partiirienlis Yelus Tcstamcnlum peiicuiuui \

,
el calaniiiaicm appdlal. Qui pailurit, dciinel
,
id, quod deiineiur, ueque agli, sed palitur, et
, \
ejicere feslinat. Rccle aulcm soluiioneni inorlis
. \
parturieulis dolorum resurrcctioncm appcllavil,
ut dical : Rupil cl crnpil ex gravido cl lumido
.
alque pailuricnle vculre moriis, lanquai ex utero quodam panurienlc. Iniclligertdum pnto iiimiruin.
ex vinculis nicriis el Orci reccssibua ac pciuiraUbus Servalorc Chrislo emergente ac prodeumc,
lanqiiani cx pariu pcrrgriiio resurrodionis. Id( ireo nimruni etiam vocalus cst primogenitus ex iiioriuis.

Propterea quod fieri non poterat, ul lenerelur ab
.
iila.

VERS. 2 5 . David enim dicit de co : Prospieiebam

'

Dotmmuu aute me semper : quoniam dexiris cst
",
.
r.ilii, necouculiar.
, \ is. 26. Idcirco livialum est cor mettm, et ex
sultavk lingua mea. Pr&lerea vero caro quoque mea

'
.
acquicscel in spe.

V E R S . 27. Quia non deielinqucs animam meam in
^'
inferna, nec committes, ul sauclus tuus tideal cor.
rvplionem.

YEHS. 28. Nolas fecisti mihi vias vila:: replebis me

.
lcctitia cum facie lua.
.
01 \ Propierea quod fieri non poteral. Allilelw si un, \ gantur, ab adversariig prebcndi ot oapi iion possiiiit : el incantatores uncli, ita muniii ei tuu eva- , \
'
dunt, u l a deiuibus scrpenUs nec appelanlur
.ec atlingantur; iiidein cum ad Cbrisiuni, qui
\ suo Spiritu tniclus cuin niorus conflixil ac pcsl m
illam subegit, adversarius accessisscl, fractus C6t. C , . , Porro, qtiod dicit, proplerea quod ficri non poie- , rat, eic. iiilelligendum niiniruin cst, quatenus in- " , "
). ,
venuie C6t Deus ex Deo nalus, el is, qui nullius
. , capax essa mulaliauis, sive iudulerius iraditciio
i i i s : el quod Ua surrcxit, ul qui amplius poslbac
moriltirus non stl. Deinde producil Oavidem, qui , ,
.
l o l l i l omncin laiioncm bumanam. TaSis enitn res
. \ , \, ,
c*l propbelia, et ail : David enim dicil dc illo, non
, \ d
<le seip>o. Ac rnrsus 30
bumilioribus cxordil u r . Nam liamsi minc, i n q u i i facliiin csi, ^liamea ^ * .
. , <
anitquuiH est, ei ab inilio Dcs bu>c vulcluit, el iia
. <lisposilum ct coiislilulum er.it. Pruspicicbaui Do ,
Jiiintim anle me seu p i r . Domiiium suuin Palrcm
41

w c u t , proplerca quod ipsesuiupsit formam servi. ^

*
quod dicilur
Palcrstare nunc a *dcxlris Filii,
"
'
alque alias rursus a dcxirie Palris Filius scdere,
cqualiialcm ac parem signil&cal conditioncni. Prae4crea vcro caro quoque mea acquiescet iu spe.
Quain Jcsus, lunc cuiu niorlem susiinuit, caniei,
quam juxla disposilioiiem suinpserai, dcpoeuii, ul
Turaus eam a inoile cxcilarei: rccle banc carncui
uam ail in spe aiquievis^e, pr>j)ier cxspcctatio4iem rcsurrectionis. Illud autem : doicliuques
auiinaui Hicaui apud Orcum. Elsi nonnnlli cx p r ftooa Davidis dicluiu esac id accipiunt, elsi domonJ

,
. " \
' . '\ ',
, '
\
; '
*.
, , !
,
, \
, ' ,
\ \

Variee lcctiones e t n o l f f i .
H

Scholiastes videtur hic tegere, pro, , , id esl stetit, vei uabat. Vide mfra in scholio,
^v . * In vulgaiis est, 5.
. .

, erat. >* , eraU " :, crat; . -..

t

4 1

k t

U9
E X P O S I T I O 1 N ACTA A P O S T O L O R U M . - C A P . I I .
550
. *If strare nnn possutit id, qtiod Sfiititmt attanirn
.
animo pio pracditi sunt, cum dictint carnem rcsur , \
gere, u i sit corpue incorrtiplibile alquc spirilualo.

Nam caro^quaR resurgit, post resuirectionem spi. ,
riluale ol incorruptibile corpus exsisiit. Vias au , ,
tem viiae dicit, quns aninue justorum una cfiin
,
Sorvatore ex inferis locis ascendentes trivenini.
,
Cielerum quod d i c i t : Replcbis me laetilia cum facie lua, per faciem Domini intelligciula est,
divinam majestalem m axime dcccns apparilio Dei,
nostriqne inspeclio, qua nos perfeclius ct absolulius visitaiurus el inspeciuru* esl.
" ,
VERS. 2 9 . Viri fralres, licitum sit libereapnd vtt

,
loqui de patriarcha Davide. Nam et mortms et se \ 6
pulius est, el mouumentum itlius apud nos est usque
, *
ad hunc diem.
, ^
VERS. 3 0 . Cum igilur prophela esset, ac scirel,
quod Deus sibi jurejurando affirmatset, (ore ut de

fruclu lumboTum ejut, quod at inet ad carttem, ex, ,

,
citarei Chrittum, qui sederel in solio illius,

,

Y E R S . 5 1 . Reprwvisa
locutus est de resurreclione
,

Christi, quod anima ejus non derelieiasilin

infertw,
,
.
tiequi caro iilius viderit corruptionem.
* , * *
Edito atque cxpoeiio tcslimonio Davidis, siib" . "
,
jungit : Viri iratres. Magmim aliquid dietunis hoc
,
utitur principio, excilans illos ct concilians. Naju
, ubi nibil nocebat, magna usus esl aninii modcra ?) .
tioiie. Nam si dixissel ila simplicilcr : Haec a Da , ,
vide diita sunl, aspcresse, et ad iram concilare
\ ,
nuigis, quain obseqtientes iilos redderc velle visus
. \ .
essct. Magno aulcin, quo beatum Davidem prose - C quilur, bonorc, eflteit, ul facile admitlalur atqne
* probettir, de Cbrislo diclam 31
'l
P ~
. , pheliam. Ac tola bxc illius oraiio disposita est
\ , , \ * , \
bac ratione. Nam cutn dixiseet, El mortuus est, et
* \ ,
seputius c s l : non d i x i t : El resurrexit : sed, Mo . [ *
numentuin illius est apud nos. Quod pcrinde est,

, \
ac si dixigset: Non re$urrexit. Deinde ne sic qui * \
dem venil ad Cbrislum : sed rursus David lauda ,
l u r , ac per laudes, quibue illum celebral, progr<ditur quo oratio epeclabat. Etenim idcirco haec
\ \
dicil, ut propler illius bonorem ct genue probcnl
,
oralionem de resurreclione : quasi et propbelia
, \ .
bedaiur,
boc esset, el ilioruin honor labefa" . , clclur. Jurejurando coDfirinasset ei Deus. Non d i , ' ,
. \ . ^ xit, promisisset, sed, jurasset, promissum siguificans, in quo fallere ac fruslrari fas non esseL Qui
, ,
seikrel in solio illius. In muliis locis divinae Scri* \ \ ,
plurae, pro regno solium accipUur : ul eliam in
, , .
boc loco, el in iilo : Soiium tuuin, Deus, in saecu . ,
lum saRCiili ; illud auUm, quod ad carneni aUiuet,
,
excitaret Cbrislum : Quod ad carncm aiiinet, i n .
quil. Nam quod aitinel ad deitaleni, uua cum
, .
Palre esi a scmpiternis s&culis sedens. Patri au ; "
tem omnia allribuit, ut adiuiltaul ac prubenl iiile \
4 8

4 8

4 8

4 8

e s s c

, a i 1 1

ro

8 1

rim qaae dicebanlur. Scd quoinodo

corum qui cruciflxerunl.

sedil in solio Davidis? Quia rex est Judxorum, el

niulto magis

Variffi Jecliones et nolao.

4 8

eral.

4 8

, erat.
, trat.
* , erat.
, trat.
a

8 1

4 7

Invutgatis,

4 8

, erai.

4 1

TIIEOPHYLALTl BULGARIiB ARCIIJEP.

5 5 l

552

YERS. 3 2 . Utuic Jesum. re&uuilavil Deus, cujus \

omnes nos tumus lestes,
VERS. 3 5 . Dextera igilur Dei exallatus, ac promiisum Spiriium Banclum Palre consecutus, effudil hoc qucd i vos nunc videlis el auditis.
t

YERS. 5 4 . iVon enimDavid ascendil in cceios : sed

ijseail, Dixit Dominus Domino mco, Sede dexlris
ineis,
k

VEHS. 5 5 . Quoad e/fecero iuimicos luos scabellum

pedum tuorum.
YERS. 5(k Certo iciat ergo tola domus hraelis el
Dominum cl Christum Deofactum esse kunc ipsum
Jesum, quem vos cruci affixisiis.

.
Tfi ,

, ,

.
, '
* -
,
/ '
"

.
^
,

,
.
,

;
. , , \
, **
* . " ,
, , *
' .
, \
,
, *

.
,
,

Ruisus adPalrem confugit, quanquam satis eral

dixisse prius : sed noverat, quantam hoc audiloribus
afferrei ulililalein ad susceplioncm et approbationcm earum rcrum, quae urgcbant el in primis
rcquirebaniur aique neeessariae erant. POITO
pcr dictionem, ;, id esl exallalus, tectc
tigniGcat, illum el iu sublime evectuin esse, et
in coelis versari, sed nc boc quidem tunc in i n i lio apcile. Yide aulem, ut in initio orationis
non dixerit Cbrislum dcmisissc Spiritum, sed Patrem, quando eliam Joelcm propbelam (estem producebat. Posieaquam autcm menlioiicm fecil ct
signorum ejus, et illarum rerum, quie in 32 ipsum
factae sunl, ac de resurrcctione loculus esi, confidenier deinceps ail iltum effudissc Spiriium. iiaque
de illo propbeta diccbat : El accidet in exlremis ^
dUbus. Promissum auicm dicit, \o\ id nimiruin,
quod nobis apostolis promiseiat, vel quod proniiscral illi Pater aniequam cruciiigerclur el supplicio
afficerelur. Cum cnim niagnum quiddain atque
sublime dicturus erat, nempc Cbrislum cfludisse
Spirilum, vclal ac legit id dicendo, Patrcui illi bunc
promisissc. Quod enini aliquis dixerit, nisi utilem
exitum ac iinem babuerit, temere ac frustra dicil.
Ostendil auiem, quod crux et bumiliorem non modo
reddiderit, vcruiu eliam splcndidiorem cffeccril : si
tunc quideoj promisit, proul Joauncs d i c i l : Ipse vos
baptizabil Spiritu sancio et igne : nunc aulem post
cruceni dedil. Sed ipse a i l : Dixil Dominus Domino
meo. Uic non amplius cum reformidalionc ac re-
pressione loquiiur, Htimpia flinurum liducia ab iis,
quae dicia eranU Sed quid dixil Doniinus Domino
u.co ? Quod s'i David Dominum illura vocai, niulto
luagis illi nou despicieni el iudiguum ropulabuul.
< id autem, quod d i c i l : Donec effectro inimicos
iuos, meluinillis incussil, fore vidclicet, ui vincanlur et subjngentiir. Ne aiilem sibi fides derogetur,
Pairi dicluui Iribuil el ascribil. Uuoniam autcm
uiagiia quoque loculus erai, rursus ad buuiilia deducil oraiionem. Sede dexlris weis. Pcr boc, quod

\
\
,
, . *0
, ,
\ . \ ,
,
,
*
* .
* #> .
' ,
I ;,
; ,
*
.

Avnnmfo
rrmi.
, tnteuj
<

"RM**
* rnhn
, . " , \ ..
,
. . ,
, .
,
| .

, "
, e I

8 4

8 8

Variffi lecliones et noUe.

8 8

, erat.

8 1

i . Imne, quem.

, erat.
K

lK

;, irat.

V . Uoncc pouam.

8%

, crut.

553

EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. - CAP. I I .

554

\
. , , , .
, \ \
. .
,
*
" *
*
* , .
, *
.

dicil, Sede dextrit meu, icqualilalcm inlelligiinus,

et parem Filii ei Palris condilionca). Nam iu i n corporea nalura 11011 polcst inlelligi dextrum aul
sinistruiu. Quinan) aulem ciul inimici, Aposiolus
significat ubi clamai: Cuin aboleverit oniuem principatum et omnem poteslalem, uhiinus iniuiicus
uboletur mors. El Dominum, ei Gbristum a Deo
faciuin, cbs>e bunc ipsum. Factum csse, pro eo>
quod esl consiiUiium csse. Nullus cniui prorsus cst
sernio de usiosi, id esl de subsianliulione seu
essentialione cl byposlasi, id esl, subsistenlia.
Deinde noudum buinilibus superscdelalque dcsisiii. Nani cum oporterel subjuugere : Certo sciat lola
domus Israelis, illum a dexlns sedcre : boc enim ex anledictis colligebalur : non boc aii, scd quod
mullo bumilius el abjeciius est, nempe Dominum illuin et Cbristum a Deo consiituium essc : boc
enim signiflcat verbum, faciuin esse. lta oporiet ubique dispicerc aique consideiare, qua raiione
auditores capiaul utiliialem.

* ,
VERS. 5 7 . Ilis autem ilii auditis, corde compuncti

sunt, dixerunlque ad Petrum et ad reliquot aposlo$ : Quid agemus, viri ftalret f

* Ti ,
;
3 3 E R S . 3 8 . AL Pelrus ad illos : Detictorum vos,
* *
,
inquit, pamileat, el baptiielur unusquisque vestrum

in nomine Jesu Christi in remistionem peccatorum :

,
*
el accipieiis donum Spiritut sancli.

,
V

,

, ,
.

YERS. 3 9 . Advot enimet ad liberos vetlros pertinet

promisiio,el
ad omnes ionginquot quoscunque advocaverii Dominus Deus nosler.

"

.

YERS. 4 0 . His HU aliisque verbn compluribns eos

quasi protestaus admonebal et coliortubatur. Scnamini et evadite, tnquien*, ex islo liominum genere
pruvo.

**,

$ * ^

\ \
,
, \ . ^
,
* \ *
\ , 5

. , , . \ ,
, ; ;,
' . , , ^ ,
, \ D

Yides quanla rcs sit hutnanilas et aniiuo

moderalo magis, q u a m asperiias el accrbilas, ut
bajc corda boininum cotnpuugal el inollial. Eienim
in hoc locu bealus Peirus redcgit quidem illis
ipsorum fariuora in ineinoriam, sed boc leniter
fecil, ac n u l i a m pocnae menlionem adjecit. Reveriii
sunt igilur bumaniiaiem et ieuilaiem Pelri, qui
cuui iis, q u i Donfmum ad inoitcm iradiderani,
atque eiiam illurum adeo ipsoium caedeiii appclcbanl, ac dc niedi lolleie eos cupiebanl, lanquam
paier ac magisler, cl illorum studiosii ct curaiu
gercns, serinocinaieiur. Gouipuncii sunl cnim, i n q u i l : iion simpliciter oralionem diceniis probarunl,
scd tum demuiu, cutn seipsos damnassent. Eleuiiu,
Quid, inquiunt, a g e Q i u s , Iralres ? quasi bxsiiantos
el animo flucluanlesalque perplexi, laiiquain solli-

. \
,
. ,
. ,
,
\ .
,
\ \ *

citi el laboranles pro suis faciiioribiis. Quos auiciu

antea imposlorcs vocaverant, nunc fraires vocani,
et id faciunl non aperte ac libere ad eos taii appellaiione utenles, sed aniorem beRCvolcniianique,
ac quantopcrc couciliau ac bene affec^i essenl crgu
illos, oslendentes. ^aui ctiam ipsi aposloli, Pciro
concionem exovdienie, ita illos vocavcrant. Porro
cuni omncs inierrogarculur, Petrus rursus rcspou-

Varia) lectiones ct nolffi.

!

87

, erat.
Jn vulgatii non cA .
* , erst.
, erat.

1 8

In vulgatis esi,

8 8

PATROL, GR. CXXV.

18

cmL

555

THEOPIIYLACTl BULG.UU.K ARCIUEP.

556

dcl; cjus enim ore illi se lueri volebant; el oil : ,

Dclicioruin vos pcenitcal, el ad sanitaleui rcditc,
; -. bnptizelur unusquisque veslrum in noimnc Jcsu
, ,
Cliristi. pugnal aulctu boc cum illo : Bapti ,
zanies eos in JiominePulrisel Filii cl Spirilus sancti.
\ .
Individuam ciiim iulelligit Ecclcsia sanctam T r i n i , \ ,
laicru, adcout, propier uniiioneni consubsLantialcm, , , , ,
sivc uuiiaiem cjusdem essentiae alque nalura; in
\,
tribus bypostasibus sive personis, is,qui baplizatur^ . *', ,
no.iiine Cbrisli,in TrinilatciH baptizctur, quippe
\, ,
1'uin scparenlur alius ab alio, ucc dividanlur
:, \ . \
inttr sese Palcr ct Filius et Spii itus sanclus. Nisi
^ . "
<:mm nouien Patris csset Deus : et noinen Filii,
\ Deus ; el nomen Spiritus sancli, Deus ; lerel
,
iliccre : in uomen Dei Jcsu : aul cliaoi, in Filium ^ . .
d u n l a x a l . Vcrum, in noinine Jesu Cbrisli, ait, quia
,. \
uoii iguorabal uome Jesu Deum esse, quemad . \ .
IIIOJUIII 34 ctiam Patris el Spiriius sancli nouien,
, . "
Deus est. fct coiiscquoinini douum sancii Spiiilus.


Vide, ul umini csse donuui oslendal Gbristi et san , . ; "
cti Spiritus, quippe cum una bit dignilas : quod
\ .
siipra verba laciens, idixeral promissum. Deinde,
, cliain l.bcris voslris. Majus enim donum Cbl, cum
.
habeanl cliain bxrcdes bonoium. omuibus longinquis. Quud si louginquis, niulio magis vobis
propiuquib. Yide autein, quaudo vucalioneiu gentiuiu illis recle siguiliccl per i d , quod dicil, Uwr
ginquis. Quando ? quandu comperiebai cos compunclos essc ac seuiclipsos damnas&e. Cuin eoiui
unimus scipsuui condcinnaveril, uon etiam uunc amplius invideie polcsi.

YERS. 41. Atque illi liaud cunctanlcr,

oratione,

baptizali

anhnat ciraler
VEKS. 4 2 .
dabaul

iunl,

ttr

probala

ejut

sunl in die ilto

Vacabam

autem ct assiduam

operam

, communloni,

fractiu-

piodigia

el

bigna per apcbtolos

anlinos liinor

%*,

63

^ ,
,

omnium ho.umum

: muUaque

cvv

^ *

itc precalwuibus.

VERS. 5 . Aique

01

mille.

doctrinai apostolorum

iii punis
invasii

el adjunctce

**.

edebanlur.
YERS. 4 4 .

Omnes autem qui credcbanl

omniaque couimuuia
VERS. 45.
ac

pradia

dislribuebaul

una erant,

liabcbanl.
(acultulesque

omnibu*

cl

ea,

suas vendebaul

prout

cuique

ojms

Hui

"

erai.
\ EUS. 4G. Ac quolidie assidue in lcmplo
uaer

vcrsunles,

acin

batit cibum, cum exMtaitone

^ue candore laudunies
Yt.ns.

47.

El

L'H.e*.

Duinhius

reulur,

adjicicbtil.

apud

unani-

ade pancm frangenles,

sume-

el animi inlegritate

al-

Uenm,

'

vmnem

auteui quotidie

plebcm

grulia

Ecclesiiv

pol*

qui servu-

'

iiic iiuplclur p r o p b c t i a , quai d i c i t : Quis audivil

talc? etquis vidit lalc sic ? an p a r l u r i v i l lcna
dio 1 an ctiam nala csl gens seniel ? quia p a r l u . i v i l ci p*peiil Sion parvos liberos snus. Aiqtie
oiuniuni buiiiiiiuin aniiHOS limor invasil. cimu

yjapiv

, *
;, ; ? ; \ .
; " 5 \ . . -

Variae lectiones et notae.

* pro lego .
rulyuiis
csl .

6 1

vulgalis

c v

cs/, .

In

vulgalis

e&l,iv

In

. Erant nutcm pencvcraites

* iloc /ucu si.fiior inicrprclaliunem

in doctrina
aposldorum.
Y.
quw subjic.lur
fn\x inu sr//o//o.

Pcrdurantet

nnanimUer

in

tcmpla-

557

EXPOSITiO ACTA APOSTOLOUUM. -

CAP. 111.

558

. tanquam viles despicicbanl. Quoniam enim supcrnft

( ,
magua gralia Pelrus abundabal, cl oslcndebat pro,
missiones ct res fuluras, baud immerilo inetu pcr \
culsi sunl. Nam el signa atquc prodigia, quaeede. \ , .^
banlur, dicia coiuprobabaul. Qucuiadmoduin cnim
, , *
letupoic Gbrisii, prius sigua cdcbaniur, deinde
. \
dociriua, poslea mtraculacoiisecuiasiiiil; ita ciiam
, d)ia , \ uiiiic. Omncs auleai, qui crcdcbanl, una crant :
\ . , *
uon loco , scd aOeclu cl aniino coniiuuaquc inier
, , '
ipsos concordia atque amore ac bencvoluiiiia. lltud
* , * .
auleiu, proui cuique opus erat, non simpliciier
* " *
djcil, sed adbibita ratione aduiinistrandi acdispcn , .
sandi : boc enim cst, proui quisquc opus babebal:
,
3 5 non aulcni quemadmodum sapiente* Graico\ .
rum. alii quidcm lcrram leliqueiuni ci agros colere
, desiilerunt , alii vero magnam vim auri in mare
*/ *
projecerunt. Iloc vero non erai coniempius p&si*
, , , * \
niarum, sed stullilia alque ainenlia. Conatus cs\
, . enini daabolus creaturas Dei caluinniari et invisas
, rcddere. Non enim est res vaua beue pecuniis u l i .
* - Ac quoiidie assidue versantes, non unum diein, atil
, \ \ .
duos, aul tres, sed quolidie, ct unanimilcr, quasi
;
uiio animo. Gonsidera auleni, ut nibil aliud facie . * bant Juda.*i, quia credebanl, nisi ut assidui vcrsa . . rcnlur iu tcinpio, ut qui nimirum studiosiorcs cva , , sisscnt, tiam erga locuin illuin majori rcligione
lcncbaiitur. Atque apostoli illos in initio iltiuc nou
\ . ,
, , * . avellebam el avocab^nt, ne illis nocerenl ct i n \ . commodareiU. In sedc panein frangentcs. jttdein

; ; * Q lempluiu iitinc quoque dic.t. In illo cniiu coinede . ; * l).,nl. lllud auiem, Puiiem frangMilcs, maguam
* * illonnn icmpcraiUiam signiiicai et victus lenuilatt-m.
. \ Sumcbanl ciiiin, inquil, cibtim, non auleui dclicalc
, vivcbanl, ac genio iiidulgebaul. Adco eliam vilaiu
a suscepla lide in nieliuscinendabanicl coiiigejant.
.
Sed qui graiia valebaul apudomnem plcbciu ? dicil cnim : El gratia pollcntes apud onincin plebem
quo paclo ? Propier ca , quas agebanl : pruplcr elceuiosynam, propicr puram conversaiioncm. Nam
eii;imsi saccrdotes, invldia alque scmulaiioiie moli, illos opprcsserunl cl invaserum, allatnen apud
plcbciu gialia pollcbant.
CAPUT I I I .
. .
V E R S . 1 . Uua autcm Pelrut cl Joanncs atcendcbanl

in templum ad horam vrecalionis nonam :

* .
Y E R S . 2. vir quidam, qui ex quo edilus erai ex

'
* ulcro viatris sum, claudvs mameral, portari uc
collocari quoiidie tolcbal <\d porium lempli, qu<v
,
',
diciiur Spcciosa, ul peierei eiecmonjnaiH ab m qut


^ iniroirenl in iemplum :
vu.v .
Y E R S . 5. Qui compicatus Pcirum el Joannem
%* 'ii.yressuro* in lempium, rogabat eleemo.
ijnani.
,
'.
Y E R S . 4. Inluilus autem Ptlrus tn eum una cum

Joanue dixii: Aspice ad nos.

,
* .
Y E R S . 5. ille intendebat oculos in eos, sf>eran$
, *
se aiiquid accepiurum ab eis.
.
Yuis. C. Pcirus auiem dixil: Argenlum el aurum
* ^

7 1

Yariae lcclioncs ct nota).

* desiderari
tulgtiiis

uUditur,

e r

videlur.
/.

7 1

,/.

t l r . t , tbi u,

mli

: , eral.

* c s l IJI

vulgalit.

559

THEOPllYLACTl BULGARIiE ARCIIIEP.

560

mihi non tuppetil: sed quod Itabeo, hoc tibi do. 1 \ 8 , *

tiomineJesu Chribli hazareni surge el ambula.

.
Y E R S . 7 . Ei apprehensa ejus dexlra,
iltum erc
.

.
* \ : ;
*
* *
, * .
* ; ;
.
. " ;
, \ .
ssidue precibus vacabanl: el bora notia siinul U \ \ ;,
iliic prccabanlur. Mcminil amcm accurate etiauv
.
loci ct lemporis, deinonsirans ea, quae scribil. Qui
; " *
fll igiuir, ut uon edal nonien claudi ? qnia ncc
\
ipsi quideiu aposloli noverant illud. Prorsus enim

\
iile bomo ipsis eiai ignolus, atquu boc forlasse,
,
ne gralificari el cx aflectione saaare viderenl:
ncu quis suspiciunem alfquam siiuulaiionis, vcl ab
* *
impudcnlissiniis excipercl, uoimullos videlicel ex
\
iis qui ap ;Slolis noli essenl, in graliam corum
.
sanaliones iu sesc faclas csse fingere alqtie simu ; " \
lare. Qui fil igilur, ul posl sanalioncai nonicii
. ,
lion sciscilali siiu?Quia eral illis oliutii, ui in
*
icbus niliil utiliiatis cl commodi allatuiis occupa , ,
renlur. Mibi vcn iic vulgus quideni noincii viri ^ \
scivitse videlur, sed a vilio clauduin illum dunia, , ;
xal vocabanl. Adeo naimjuc uoluui el iusigue v i , .
iiurx universis eral, ut simulaique aliquis cbudum
, ; '
uominari audivisscl : elsi forlasse eiiam alii claudi
.
eranl: statini buuc acciperel. Undc crgo sciebant,

ulura, ex quo de ulcro mairis cdilus erat, claudum
, \ *
mansisse ? Ab couimuui oinnium voce ac faina: ab
.
uuuiium lcsliaionio coimnuni: oimiibus enim
; "
notus erat, ex eo quod templo assidere consuevc *
r a t : quio cliam ab illo ipso, qui sanatus erat, id
, , \ rcscisceie poleranl. Qui ergo illuin ad Cbrisutin
. ' \
non adduxerani, ui sauarelur? Forsitau iucreduli
. * *
quidain cranl, qui tcmpio assideie solebant: quan * . "
$ * \
doquidemucc adaposlolosquideiu illuni addu&crunt,
Ubiquc valdc isii vidculur inler sese esse con< <>i dec : iiuic iniiuit Petrus, una ad sepukrum
vcnerJiit, de lioc ait 3 6 G u r i s l o : llic aulem quid ?
Alque alia quidem signa auclor libri shigulaiim
cxponere praeiermillil : ged illud signum, quo
tminos nioli stinf, non piseterniiuendum duxil.
Ascendebanl autem in lcmplum, cur t nunquid
adbuc morc Judaico vivebant t absit. Nam uliliier,
cl ad boimucin secaplum accommodanlcs, ac quagi
coiidescciidcnles boc faciebant. Vide autem, ut
D <

74

17

7 7 1

cum viderenl illos inlroeuntcs, et miracula lalia 1) . owv; ^

; * , ,
iecisse illos haud ignorarcm. Argenlum el aurum
. \ ,
mibi non e s l . d i x i t : babeo bic : qualia
* \ ,
n o s diccre solciuus : scd, pioisus babco. Yidc
*
auie.n, ul Joannes ubique laceat: Pelrus vero
.
eliam pro i l l o loqualur. Quid crgo? Nogligis alque
** , , .
;\veisviis supplicem, quod n o n babeas pccuuiaui?
. *
Non : scd quod babeo, inquil, boc do. Ila Cbrislus
..
qu.iquc iacicbat, s s e p e u u m t i i O vcrbo solo curaus,
sajpc ciiam tangcns, sicubi forie fidc imbecilliorcs essenl, ne forluito fiert viderenlur, quae debant. El
77

Y'ariB lectiones ct n o t .
In vulgatis e*t, .
ic\'. , . .
.
' , erat.
* , erat.
, '
7 1

7 1

74

* loau , 2 4 .

7 7

7 ,

* , 7. , .
' , tral.

7 , i

561
EXP0S1TI0 ACTA APOSTOLORUM. CAP. I I I .
562
apprebensa manu ejits dextra, inquit: Excilavit illum. Hoc manifcslain fecit rcsurrectioncm. Nam
id quod pcr Petrum ficbat, resurrcctionis erat imngo.

.

al

37

prolinus

covfirmati snnt pedes ejut et

tali.

'

,
.
)

.
'
,




.

V E R S . 8. FA exsitiem stabat et xncedebat, ingrediebaturque cum illis in tempium, ambulans el satient

Deumque laudans.
VERS. 9. Et vidil ilium cunctus popuius incedenlem Deumque laudantem ;
V E R S . 4 0 . Et agnovit illum esse ettm, qui eleemosynce petendee causa sedere solitns erat ad Speciosam
portam templi : el repleti sunt stupore el extati, id
est vientis atienatioue, propler id, quod acciderai
WA.
\ ,
Ambulans et saliens : tentans seipsum, majus ,
qne periculnm faciens, an vcre videlicct sanatus
\ et resiiiuius esset. Etenim propier rei, quae praeler
\ \ .
acciderat, novitatem, credibile est, etiam i l ; , \
lum ipsum de sese dubiiasse. Nonnulli aulcm d i cunt ilium etiam nescivisse incedere, atque iddrco
. " - tanquam salientcm pedum motum fecisse. Yide au , tem, ut non quiescat, partim quidem prae gaudb
'3 . * \
alqtte laHilia, partim autem illis os oblurans, ne si
ntulatio essc putaretur. Idcirco saliebat, quasi qm
. - diinceps cliam propemodum iguolue essel propier
); . *
rem gestam. Hac enim dictione utimur de illis, qut
\ vix agnoscuniur. Propter benevolenuam aulein,
\ * .
qua illus proseqttebatur et amorem, non dtscede bal ab illis, gratias eis forsilan agens, et exbila \ .
rans ipsos. In templo aulem miraculum fil : ad
complurinm videlicet saluiem et titiliiatem.
^
V E R S . 1 1 . Cum leneret autem Petrum et Joannem
,

ts, quiclaudus sanatus erat, concurrit ad eos in por ,
ticti quccvocalnr Saiomonis, cuncta piebs, atlonili et
**
.
admiralione obstupefacti.

'
V E R S . 1 2 . Quod conspicalus Pelrus, ad plebem ita

;
locutus esl: Viri hruelilw, cur heec re$ vobis est
[ ,

admirationi? aut nos cur intuemini, quasi nosira

;
virtute aut pietate effecerimus, ui hic inctdat f

\
V E R S . 1 3 . Deus Abrahami et haaci
et Jacobi,



Deu$ patrum majorumque nottrorumiituslravil
Fi

lium tuum Jesum : quem vos quidem prodiditti* et

'/

,
abnegaslh coram Pilato, cum iUe judicaiset eum es$i

.
absohendum ;

,
V E R S . 1 4 . Sed vos tanctum et juitum repudiaitis p,

.
et ut virum homicidam vobh condonarel, petiiilis.

D V E R S . 1 5 . Auctorem autem vitie interfecittis:quem

Deus suscitavil ex morluis, cujus rei nos tetes iw.

mut :
'
,
V E R S . li>. Et propter fidem nemiHt$ cjus, hunc,
, '
quem videtii el noslis coniolidavil 4, ac reilituit,

hiquam, nomen illius, el fides, quce per eum prmdi

.
caia esl dedil ei integram islam coram omuibus rabi$ tanilalem.
%

8 1

Variffi lectiones et notee.

7 i

Hacp^rperam infraposjia
in exemplari, ante , huc Iransposui in sunm, ttt cxhtimo
lceum.
. , . * VUeturhicaliquid detiderari.
Invulgatii est, . , tton est
tn vutgatis. " , esl m tulgaiis, et melius.
e

Y . glorificavit.

V. nega lit.

q Y . confirmavH.

U2

THEOPHYLACTl Bl LGARLE AUCUIEP.

5G4
, iaOivio;
:
|lnl
l e n c r e t
3 8 Q *ii>''
* *
C
.\ ; a7iC!jTcas0f vat
is, qui claudus cum fuissot, sanntus ac rcslhulus
. ial, Petnim et Joanncm ? Metnebat, ne avellcrelur
,
ab illie. Arbitrabatur cnim taniisper sc viiio illo

liberatum esse, dum illos delinerct ct contingrre!:
\ , ^ .
i birco maxime qnoJ etiam Petrns qnoque cum
. 7
npprcbendisset et erexissel illu:n, ila dcmuni sana .
vcral. In porticu quae vocalur, ctc. Ha?.c sola por , \
ticus roslabat de structura Salomonia. Nabucbodo, " , \
nosor enim templum incenderat, quod Cyrus rex
; Pcrsarum resiitnerat. Viri Isracliue, cur hsec res
* 3 6, '
vobis ost adiniralioni ? Majori mfeila est bscc con * , \
cio dicendi libortale : non quod in prima melue
\ . " ; \
ret, scd q u a i l l i , uipole cavillaiorcs ac pelulan
ics, nonJum ferrc eam libcrlatem potuissent. iia
que illam concionem exordicns, staiim eos in prin ;.
cipio reddit atientos his verbis : Hoc vobis ttotum
* ' $\
et auribus percipite verba mea; bio vero non
, \ \
opus habrt boc artificio. Nm cnim lorpcbant, nec
. " \
8Pgniler et oscitanler anscultabant : sed quoniam
. ,
signum universos cos convei lerat et aitentos red
\ , \
diderat, otiam pleni tinioris erant et animi con .
sternaiionis. Vide autem, existimalioncm do sc
,
rejiciatatque propulset. Nihil eiism tam prod.el au ,
diiorlbus, quam, si is, qui dicil, non modo niliil de'
. se magnifieum dicat, verum etiam dicere volentem
.
probibeat. Atquebi sprela gloria.quam ab liomini*
, ,
bas conscqui polerani, majorem sibi gloriam po .
pererunl : cum ostendissent i d quod factum crat,
. "
non esse beneficium buntanum, sed divinum. Deus
, . *
patriim iioelrorum illuslravii Filium suum Jesum,
\
Adbuc bumilioribus insistit, facinus Umcn illorum
.
oxaggerat, non, ut prius, obvolvit. Id amem fauit,
* ,
quo magis illos allicial et adducat. Quanlo cnim
", ,
magis iilos crimini obnoxios et suulcs oslendebat,
- , ,
lanlo magis id evcnicbat. Quera vos prodidistis et
,
abnegaslis coram Pilalo, cuin ille judicassct eura
, , .
e?se absolvenduin. Duo crimina proponunlur : P i \ , \
lalug bomo Gracus et genlilis, qul nulliim viderat
, ' ,
signum, qiii neminei prophetarum cognoverat,

nbsolvere el dimitlere volebal: el vos, quod estis
. ,
nd laedium usquc assuefacli, qui in propbeliis de

Chrislo occupamini, illo absolvere volente, vosno .

luistis. Sanctum et jusluin repudiastis, et postula . \,

etisviium homicidam. Cura dixisset autem : Pro
,
illo homicidam peliistis, rein clare patcfecil. Oslen . .
dit criiin, etiam pouiisse illos absolverc; nam si
* '
lalronem, roullo magis insontem : al ilti maleiicum
,
solum HberaruM, benefactorem aulcm interfeee , \, runt. Auctorem aulem vitae. Si enim aucior est v i > . ,

*e, ipsc sese resuscilavit, quippe in sesc vitam c l

vilae causain babens. Cujus rei nos lesios 3 9 ~
00\, ,
rous. Non, sicut prius, ad propbeliam coiifngil :
. , eed, quoniam ei jam fldem babebanl, cceitim apo \ ; \ \
Biolorum tcsies producil : Cujus rei nos, inquit,

^ '. fijmus lcsios. Confirmavil ac rcslituit, inqnam, nou,(l

v u i t

ld

110

Sll

8 7

loctioacs et nol.T.

535

EXPOSITIO I X ACTA APOSTOLOiiUAI. - C A P .

III.

565

> . \ ">cn illins. Cmn tlixisset, Propler fideift ucthim*

*. \ * .
eju$ : qtiia iia crcdiderat is, qui restiiutns erat,
, ^ ,
corrigens orationcm, Nomen, inquif, Hliu j confir / \
mavit, rcstituit eum. Iloc est : Quid dico : pro . "
ptcrea quod fidem el fiduciam babuerit in nomino
, \
illius, cum restitutum esse?cliam antcquam ft ;
dem babuisset ct (Iduciam copisset, solum nomcn
, iuvocatum euni confirmaril. Tanias liabct vircs
, , lantaque graiia ac beneficio redundat. El fidos
* ,
qtioe per eum predicata est, elc. Qmenam auicm
\ \ \ sit iides, qune pcr illum pradicaia ei, ipsc iniei , \ pretatur : Ut cognoscant te, inquiens, qui solus ve .
rus es Deus, et qtiem misisli Jesum. Nam nc qui*

dicat : Ergo, eliam si infidelis invocavcril iioinni
, \
llius, etiamsi propler curalionem allcrius inlhte8 8

||

,
ol \
, .
.

, , '
* ^ "
, * , , \ .
\ \ . ^
'
,
, \ t

8 9

i i s , nihilo minus sanatio prospere succcdct, si

qnidem nominis invocatio sola ronfinnavii cum :
ne quis igitur boc dioat, subjunxU : Et fidcs quw
per eum privdicala e$t : boc est : Magnum quidem
nomeu ac formidabile esl, el abundat sauaiionibus,
scd opus babet ct auimis, qui possint co bcncficio
digni censeri, et deprecatoribus idoneis ad exoraodum sanationuin suppcdilatorcin. Nam si inlidelis
mansurus sit is, qui sanaiionis indiget, non i U
siinpliciler sanalio procedet : ilemquc si ab iiilidclibns nomen invocetur, suo muinre non fungetur.
Enimvero fdii Scev* non modo aliis proiuerunt, vcrum etiam sibi ipsis nocuerunt. Sic qtii-

. , \ dem
nos : alii vero sic exposuenint. Atqui fldcs
, \ eadem est, quse boc effecit. Non enim dixerai: Por
nomen : sod, in nomine. Scd nondum audebsnt
\
dicerc : Fides seu fiducia in illum. Ne aulem illud
*
dictum : quae per ilhun praedicaia est, prorsus
mile essct, subjunxit : El nomen illius confirmavit
.
iim. S;d quoniam eiiam boc eitbliine ac pcrfectum eral, conflrmat id snbjiciens : Et fidet, qtuv
per eum prwdicata esi, bumilia subliinibus inviccm commiscens: alia quidcm rei nalurae Iribuens : alia
vero aflcctioui ct viribus audilorum. Ib'milc enim erat illud qtiidom : Proptcr fldem nominis ejus, ct
iHud : Fides qum per illnm prwJicata e$t : sublimc antem atque perfectum id quod dixit : Nomcri i l iius eun. confinnavit, ac resii:uil : qnod si nudum prolatum fuissct, exasperassel Judaeos : aliis vcru
conjuiictum el apposilum, acceptum fuii el facile admissum atque approbatum.
Kal rvr, , V E R S . 1 7 . Et nunc, fratres, scio vos imprudentes
ol . hoc commisisse, sicut el magistratus et principes veD stros.
V E R S . 1 8 . Sed Deus, qu(vpero$ omnium prophe
,
, mriim ^Qsuorum prwtignificaverat , fore videlicet
til Christus snpplicio afficerelur, hot modo implevit.

.
Postcaquam eos vebcnienler reprebenderai, rur ,
sus miligat, dans cis poteslalem resipisccndi, ai \
que unum iis defensionis su!psidium largilur, igno ,
ranliam : alterum item, quod ca quse dixerat p r , \
signiiicata
cssent. Scd qui (it, ul non ponat dc
* \
* ; crucifixionc ejus leslimonium Scripiunc ? vcrum ct
:, \ - ante quideni dixcrat : ccrto consilio et prascicnlia
dedilum cum accepissciis : et nunc itcm td lalius
. "
exponit, duni dicit : qux per os oinnium suoruiiL

r

, .
T

8 9

, crat.

V. prwnunliaverat.

Variffi lectiones et notae.

, crat.

567

T H E O P I I Y L A C T l BULGARI^E ARCHIEP.

568

j.rt pliclai um pra?S'gninca\crat. Non ponil aulem \

iia nudum testimoniun : qnia umimqtiodqiie illoiiim cum mitliis crimitiibus ac pornis adversus
illos siatulis prolnluni cst : sicul el hoc : Et dabo
improbos pro sepullnra eju$, el divile* pro morle
ejus. Consotans auteni cos : vestrnm, inqtiil,
faciuus e$t : $ed Deus ita voluil : ac simnl etiam
verbis illis oecurrcns, qurc eliam exprobranlcs in
cmce pendenti dicebant: Si vutt eum, $ertet eum,
e t : Si Filitts Deiest, deueudat de cruce, el similia
lantutn non dicens: Nugae isla erant, stulli. Nam
si ita fieri oportcbat, atque omnes id svo lestimonio propbeia; coinprobant: perspicmim esl eum
non propler infirmitatem condescendisse, scd polius propier ineffabilem poteniiam alque excellen
tem polcslaiem et innumcrabilem bnmanilateni.

.
\
* *
\
,

. , ,
\ -
. " \
,

\, ,

,
\
, ,
\
,
\ .

VERS. 1 9 . Resipisrile igitur, el redite ad samtalem

qno peccata teslra deleantur, ttt $i venerint tempora
recreationh conspectu Domini;
YERS. 2 0 . Et miseril eum, qui vobis reprccswtatus
est Chrhlum Jcsum :

1.1 ,

VERS. S l . Quem oporiet catum quidem capere,

nsque ad iewpora re&titulionis et consummalionis omiiium, qiiiv locutus est Deus per os orKnium sanctorum suoium sccculo prophelarum.

" SeT

* .

Quo peooala veslra, etc. Non dc eo loquiiur pec*

calo, quod in cruce Domini commitlcre ansi f rant,

* \
*

nam snpra dtxerat : nunc scio vos imprudenles Q ,

.
et inscienles hoc commisisse, sicut cl principes restri.
\ ,
Quid autem erat, quod dixit illic : Et nimc srio ?
,
ISuncscio, inquil. Iia dicore expedit, u l bicrifaeiam
,
vcslrat salutem. A u t : Nunc scio, vos impnulonlca

fecisse, quia multos ex vobis video ad sanitatem re: . ; ; dire aique acrvari. Nam, ut verisimile esl, ad co$
\ .
qui jam ex illis ad sanitatem revcrterant aique
;
crediderant, boc a i l . Scd qui hoc imprudeiilcs
, coniniiseraDt? Nain quod latronem sibi condo, \ , ;
nari pogtulaveruni; quod cnm qui judicio Pilali
' ,
absolvi debebat, accipere noluerunt: quod illum
*
41 ipsum iiisup<T ioterficere voluerunt : cu- \
jusnam ignoranlise osl ? Yerum ila dicebal ut apc- .
rirct cis jatiuam resipiscciilias cl ad saiiilatem re , , \
%

versionis. ltlcirco non dicil : Rcsipiscilc, ac poeni- D . ical vos corum, quae in cruce commitlere ausi eslis:

scd ut aboleantur inicrim alia vestra peccata. Resi . "
piscite igitur, inquit, u l veniant lempora recrealio. **
iiis nique refocillationis. Ostendit autem bic x r u \
iimis ac miseriis mullis cos esse conilictaluros;
\ . " , \, iiam bic sermo cum eo, qui in fletti ac luctu futu
rus sif, et consolationis nonnihil dcsideret, rccie
; \
babcri possil. Yideauteni, ut via qtiadam cerla
Varac leclioncs ot nota>.
' Inyujgatn plerhqne c*t, . Deetse aliquid videtur orationi sitpplendum : nempc,
i poisitis intrepidi et cum fiducia benevobis consciistare nnle tribunal Christi, ant similequid. Erasmus:
Vt cum venerint \,t\c. Ego malini. t ut vcniant, > ul etutm inscholio transtud. *' ?r. ,
, , ::/. * ., .
3

569

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORIW. - CAP. I I I .

57(k

>. / progredialnr. In priuia quidem concioiie re&urrc. \ ; clionem ei in coelis sessionem lalenler indicavil :
, !. \ 'liic eltam illitstrcm advciitura, qiiem tempus recrea \
lionis esse dicii. Nam quaBnam fneriiit lcmpora
; * recreaiionis alia atque resurreciionis? qux Paulus
, \ ;
eliam requirit, ubi dicit : El nas, qni vcrsamur in
. \ ,
hoc laberuaculo, iiigeitiiscimus, dum gravamur.
. \ , Quod si quU eliam dicat ea lempora esse recrealionis quae expugnalionem Jerosolymorum conse, , \
. - cuia sunt, niliil velat. Etenim lempora nflliciionis
ct capiivitatis eorum propler electos Deus con . ,
. ' , \, \ ; traxit et abbrcviavit : u l illi qui crediderint, adi , . piscanlur recreationcm, ac servenlur ab illa vebementi necessitate. Et roittat cum, qui vobis repi\e " .
sentatus est, Cbrislum Jesum. Pro eo, quod est :
;; \ . ,
* , \ Necesse est, ut capiat cum, quippe mmirum qui
Deus sit, ei una cinu Palre sempor debeat sedere.
, . , \ , ,
Quem oportet coelum quidem caperc usque ad teni , \ .
, pora. Causam declarat, cur nunc non vcniat: Re ; " ; stitui, inquit, oportet, et ad finem perduci universa,
ei lunc vcniet. Sed modo, supra dicit : Quem
, >, ,
' \ - oportet coelum quidem capere. An nondum receperat cuni? Maxime. Qui Gl igilur, u i non dicat :
.
qiicm coelum recepil? Hoc, lanquam de superiori , bus temporibus verba facicns, dicit. At dicliones
, , , id est tisque ad, , id esl donec, in divina
ot
Scriplura certi temporis significativ non smil.
,
, Nam qui iiitelligemlum fuoril illud dictutn ad
Dcum : Usque in saeculum l u es? Esl igitur .enien.
lia propoaiti loci : Mnlia, inquit, propbciae dixerunt csse futura : q u nondum omnia eveuenini
et impleta sunl : sed etiam nunc fiunt, el iienl usque ad rerum consumroationem. Sursum enim
in ccfilos Cbrisius exceplus, maiiet illic usque ad mundi consuromationem; tunc venturus cum copiis
alidis, restilutis posiea omnibus, quae praedixerunt prophetae: videlicet cuni finis exsliterit, ct
iinem liabMerini e.a, quae scnsibus percipiuntur, lunc Cbristus erit sublimior coelis.

, C
V E R S . 2 2 . Nam Moyse* quidem ad patres
dixit:


Prophelam nobis excilabit Dominus Deus noster de
audientes cstote
, fratribus noslris, ut me. 4 2 &
in omnibus, qucucunque dixerh ad vos.

99

98

ld i c t 0

91

.
, ,,
,

.
,
, ,

.
,
,

,



,

,


*.

V E R S . 2 3 . Fulurum
est enim, ut omni* anima
qucecunque non obediveril illi prophela: de populo tol- ^
latur*.
V E R S . 2 4 . Et omnes ilem propiiela! Samttele ac
deinceps quolquot vaticinati $unt, eiiam ho* dte$ an~
nuntiaverunl.
V E R S . 2 5 . Vos estis filii prophetarum et teslamenli, quod ordinavil Deu$ cum palribus / r i
dum dixil ad Abraliamum : Et per semen tuum bene^
dicentur omnes familitje lerra.

99

V C R S . 2 6 . Vobh primum Deus resuscilatum Filium

suum Jesum misil, qui benediceret vobis, iia ut convcriai se unusquhque vestrum ab improbitate * sua*

Variffi lectiones et not.

v

9 1

., . / n vulgali* e$t, .
, est in vulgalis, el mox .
In vulgatti ,
.
, est in vulgatis.
, cit in vulgatis.
hic inserlum e*t in vuigatit.
,^.
V . exierminetur.
V . nequilia.
9 8

99

571

TIIEOPHYLACTl BULGARl/E ARCHIEP.

Di.rir, clc. Propheiam ut me. Caetcrum quod di-

cit, I roe, dc naiura, scd dc actionc accipiendiim et intclligcndum est. Non igilur natura, scd
rebns gcstis. Nam si cssentia atquo nalura, dixisect, ut m c : non uniis surrexissct, scd . /Vophelam excilabit vobis Dominus, ctc. PropMa nominatns cst Emmanucl propter humanam iiaturam-.
qtii tanqiiam loco Moysis Dei ct homiuuin mcdiatcr
etintercessor csl. Dixerhn cnim ctnneliam Moyscn
oum Mnysc per simililudincm comparalnm: cuni
iimbra vididicct vcriiatcm. Nascitur enim Cbrislus
In BctMcem, sicuti Moyses in jflgyplo ; Israclila
iltc fuit, cliam bic quod allinct ad carnem ; dc
generc autcm illc sacerdotali, hic dc Davide oritindus propler Yirgineni; Pbarao rcgnavit iluiis aitate,
luijvs ilirodes; inrantes illc lollit , bic infanles in-
terficil; masculos ille, masculos cl bic; pcr malrcm
illc ssrvalur; per malrem et una cum matre servalus est eliam bio. Tollciur de populo. Cum immortalis sit anima boininis, non prorstis ac planc l o l litnr ac dispcrit, scd ex bono quodam ordine ac
loco, ubi fprius] crat collocala, [ejicitnr]. Sic ctiam
Jndas cjcclus cl molus cst ordinc ol rofrtu npos olorum. Qnoniam igilur immorlalis csi anima, per
cxterminationcm et cjcctionem ejus intclligiuius,
cam excidere aiquc privari bonis, quibus fulurum
eral, ut frucrclur, si modo, Deiw praiscripsit,
vitam iranscgissct. Vos eslis fllii propbctarum. Propbctanim dicit, pro eo quod c s l : Non aniino con
u

57fc

[.] , * .
, \ , '
. , *
, , !, , ,
.

,
*
\
*/, .
,
* ,
, , \
. ' , \
, , ^ \ ;
, \ . . [.]
,
, * ,
. \ ^ .
,
, ,
.
. , \ , ^

. \ *
, * . ,
; \ , ,
4

slcrnari , ncquc cxislimare oportct vos alicnos Q , * \,

,
factos essc proniissioniim. Vos esiis fi!ii propbc
innim. Ilaqnc vobis diccbant, ac propter vos b c \ , . ,
.
facta siint. Qnid cst, filii lcslamenli ? pro eo, quod
.
csl bsnrcdcs, b.Trcdcs autem, non rceons ac modo
, ' '*srripti : scdtanquam filii, alqtit alioqtiin, ul osten \ . \ ;
daf, qiiatemis jtne adoptionis. Quasi dicerel : Si
; \ \
iyuur et vos ipsi vuliis, baeredcs cstis. Idciroo vos
. , \,
rstis, 4 3 inqult, filii propbeiaruin ci tcstaruenti.
, ; \ ,
Je.sum misit, qui bencdiccrcl vobis. Misit quidem
\ \
ctiam aliis, sod prius vobis, qni crucifixistis oi i n .
lerfecistis. Ecquando? an cx cruce duntaxai ? quin
etiam posica, postquc resurreciionetn. Eicnim vobis prininm, inquit, resusciiatuni misit : quid ut
facerel? i i l bencdiccrct vobis, ul servarct vos, si utique cliam ipsi volueritis desislere a peccatis
vcstris.
. '.
CAPUT IV.
D
Y E R S . 1 . Facicntcs
verba,

suhito

p.llavcrnnl

autsm illos

wtervenln

sacerdoics

nd popntum

stio oppresserunt

cum prwsidio

Aa

ha'c

el

inler-

templi, ct

Sad-

ditcivii
YEIIS.

2 . Offenti propterea quod illi populum

ccrenl *, el annunluirent
nortuorum

pcr Jeaum

V E R S . 5. Qui injecerunt

illis wantts,

ct

dn-

resurrecihnem
Iradide-

VariaB lectiones et notfe.

k

' , .
Locns corruptus.
, erat.
. . , ;
, , .
hla desideranlur in vulgalis. , est in vulgatii.
vulgatis est, .
7

Ircus

corrvyi

Lcc;>s corrvptus.

* V . dolcntes, qucd

docerent.

571

EXPOSITIO
,

I N ACTA A P 0 S 7 0 L 0 R U M C A P .

asservnndos

IV.

vinctos 7 us]uc

in cratiinnm

Ernt

cmm jnm tespe*.

Cuni uondum a prioribus Irnlationibns respirass^nl. atiis occurruiit. Ac vide ul res disponaniur.
Pnmum iirisi sunt simul omncs : deinde iu pcrinila incidnnt; s'd non coniiurntor ntquo co: Juncle.
Nam cuiii prins in concionibus prosporos &IICCPSSIIS
babuissciil, ac rem bone gcssisscnt, miraeultimquc rnagnun) postea pflecissenl, ita dcmum iidiicinm
' dcincops snmpsisscnl, promissu Dei ccrlamiiia
cnpcssunt. At tn mibi Juda^orum in imprnbitatc alqttc audaci iiupiidentia progrpssum ci profcclum
specia. Nam qui in Cbristo. qui onm Iradcrot, rp
quirebant, uunc deinceps ipsi mnntis iujictunl, post
crucem audaciorcs et impttdpnliorcs ciTecli. Guin
^ cis aiitem ail eliam fuisse .toinpli prasidii prn?fectum, ut rursus pnblicum crimrn ariis circumda '., \ :)'.6
rcnl, ac non tanquam privatnm vindicarcnl; quod
, \, . \
iibiqne, ut inquit, faccrc stndent. El Iradidcrunt
! .
asscrvandos vlnclos in craslintim. Aiqup illi qui , \
dem boc facicbant vincios eos asservareiit, quia

volebant aniuios corum mollire. Sed apostolos roora
.
lcmporis inlcrjecla contidemiorcs rflocit.
.

VERS. 4. Porro mniti corum, qui conciom inter

fuerant, crediderunt: ac redaclus esi nvmerm riro

.
rum ferme millin quinque.
;

Quid boc csi? Nuiiquid prospuro succcssu rei
, ' \ ;
commondalos alqnc probaios, cl non vinctos vide; ; \
ranl aposiolos? Qii igitur credidcrunt ? Vidcsne
*
ellicieuliam et opcraiionem Dei manifestam? Alqui
' oportebal cliam cos, qui jam crediderant, ficri i n
firniiores, scd Pelri concio divino Spiritu conipo, \ .
siia in aliiludincm mcntis semina dejeccrat, ct in
ipsam animam corum penctravcrat. In conspcclu
,
aulem mulliludinis illi apostolos vinxorunt : 44
* .
el cof, qii vidftreni, timidiorcs cfflccrent, scd con , \ * trarium evenit. Privalim itcm remotisqnc arbiiris
^^ oos cx^minant, nc qnid liicri ex itlorum libcrialo
.
scrmonis cap^ront qni audirent.
VERS. 5. Accidit aulem postridie, ut coqcrentur

principes eorum et seniores ei Scribiv Jerosolymam.

,
. \ '.
.
* ' .
*; \ ,
^ , , . \
\
\ ,
\
\
. , >,

1 0

1 1 1

V E R S . 6. El Annas pontifex et Caiphas et Joannes et Alexander, el quotquol eranl de genere ponli

,
D ficali:

,
V E R S . 7. hosque in medium adductos
interroga, ,

/banr, qua facttttate ac vi *, eujusve nomine fechtit

;
hoc

,
Y E R S . 8. Tunc Pelrus
replettts Spiritu sancto,

*
*
dixit nd eos : Principes popnli el seniores hraclis :

Kai

"Awav

1 1

1 4

VERS. 9. Si no* hodie interrogamur propter benepcium collatum in hominem debileni, qua ratione
tste sannius sit ,
b

Variee lccl-iones ct notfp.

, f

, erat.

11

In vulgatis additur, .

7 V. el posuerunt eos in custodiam.

talvu* faciu*

1 1

In vulgatis

. qua virlute.

dcetl,o.

E. examinamur. V . dijudicamur.

THEOPHYLACTl BU!LGARIiB ARCHIEP.

S7S

576
1 1

7Solum omnibns vobis et toti plebi J!i

Ismeiidcic eslo, per nomen Jetu Chrisli Nazareni, .1, ,

, ,

querti vos cruci nffxxhlh, quem Deus excitavit mor ,

tui$ per illum, inquam, hunc coram vobi$ sanum

*
astare.
4 ,
Praeier alia roala atque incommoda, ne l^gis qui. " \
ilrm ab illis inslituta senrabantur. Vide cnim miil ( . titiidinem pontiticiiin, cum uiuis dtmiaxat quoad

viveret, csse. deberct. Formam auiem jndicii etiam
.
bis roi, quae agebaltir, circumdant, u( injiisli j u . . dicii rei et obnoxii flerent. Sciscitabantur qua vi

ac facuHate, quove nomine. Atqui scicbanl. Dolcn,
.
tcs enim illos per Jesitm annuntiare resurrectio ; \
nem, dctincbanl cos. Cur ergo inierrogant? Quia
f pcrabanl eos nielu judicii ac ninltiiudinis inficia- , \
turos, atque iia ptitabant loium negolitim rectc ab * . "
. , \,
sese compositum i r i . Vide enim quam vafrc et
astute inlcrrogent. Qtio nomine, inquit, fecisiis? ;
Malebaui enim aposlolos suum opus illud esse con- ,
iileri, quain Clirisli poteslaiis atque virlulis. Vide . "
.
atitom ut repiimebanlur, quia nenominnre quidem
volebanl claudi sanaiionem. Nam ciir dicunt, ;* , \, .
qualc id esset: sed ila, fecistis, mquiunt, lioc! .
" ' ,
Principcs poptili, et seniores Israclis. Yide pbilo\ .
sopbiam : considera item, ut, ubi usus postulat,
.
eliani vebementer eos reprehendaft. Noiiiinavit qnidem cos lionoriOce : sed popieaquam ad rem per- , , * \
vcnii, non praelermhtit convcnieutem reprehensto*
. " ,
u e m , laienlereisin mcmoriam redigens, qnod prop ' *
tcr talia somper el in judicio disccptarent et ofleuderenlur. Porro quod dicit, cjtismodi ost: Maxime * , $
quidem deccbal nos coronart ob bas rcs, et tan- , \
,
quam benefaclorcs proclamari : sed qiioniam in
\ * " ;
judiciiim vocamtir ct causam dicimus, nolum sit
omnibus vobis el toli ptcbi Isrneliiicce, quod ma- , \
, . , \,
xiroe eos male babebat : id autcm cst, 45 l d et
* \ Cbrislus eis dicebat : Quod in aurein audivisiis,
\ , \ pracdicate in teciis. Per nomcn J. su Cbrisli Naza . ." . reni. Ne puietis, inquit, nos patriam crlare. Quin
\ , *
etiam banc edimus : alque adeo cum supplicium
confitemur, tum predicamus resurrec.tionem. Qucm
vos crucifixislis. Redcgit eis in memoriam vcrbiim,
quod satis ens poleral terrere. Qualia cnim illos
putas bis vcrbis aecepisse vulnera ?
YEKS.

10.

11. Hic esi ille lapis, qui rejectus e$t j

vobis (cdificautibns, qui redactun esl ad caput anguli.
VERS.

YF.RS. 12. ?iec e$l tw alio quoque salus :nec euim nomen est aliud, quod datum
inter homines, per
quod nos oporteat servari .
Hic esl lapis, id esl, vebemcnler probalus a i que spcctatus : qui faclus ost capul coagmenialoruin pcr cum in unum aediGcium E(xlcsi
dnoruin illorum populorum: ncmpc Jndaici, qui

18

) *
,
.


, .
, ,
*
*
, \

VariiB lecliones et .
' In vnlgatisadjeclumest,
e

, crat.

Non svpcrscdct convcnkuti reprchcnsionc.

hi vulgniis adjectum e$r, .

V. rcprobalus.

perquod scrvandi $imus, * V. /cos /5#ri.

577

EXPOSLTIO I N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. I V .

578

, -&\ . \ cTetlideril, ci cujuslibet ex geiftibus. Ncc esi in

. " *
alio quoquam salus. Hic eliam sublimia loqui , \
tur. Nam ubi docere quidem oportebat eliam
^, . . "
propbelias producunl : ubi vcru libere loqui,

, ^ ,
solummodo senlemiam suam expontinl. Cum enim
.
nulla esset occasio rei bene gerendae et lucri

iacicndi, sed libere indicaiidi, non parcebal. Nam
. , \,
nuiic non meluebal, ne pcricrrefaceret et vulne , , ,
raret, sicul in aliis facil ad audilorum salulem
\, \ ot
vcrba adaplans alque disponens. Omuibtis pcrspi xa\ .
cuuai est, inquit, non nobis solis dalum csse
noiucn verum eliam omnibus, quia etiam Judsci ,
inquit, lesurreciionem esse puiabaui
sed frigidatii ac puerilein.

V E R S . 1 3 . Vidcntes aulem Uberam in
dicendo
,


conlumaciam Pelri el Joannis, el homine illit elci , tentlos el idiota eos es$e compertum habenies admi rabantur,
el recugioscenlts
eoa Jesu comitet
'*
.
fuisse ;
V K R S . 1 4 . Hominemque, qui sanatus fuerat,
una

cuni m stanlem videnies, uiltil polerant conlradi ,

.
ctrc.
" \ , \
Polcsl eniin quis esse illilleraliis, el non idiola:
\ , ,
cl idioia, el uuu illilleratus. Sed bic ulraque con \ , cunebant. Quainobrem eiiain inirabanlur, sc ab
^ . ;
lalibus eloquenlia vique dicendi coiilulari atque

(onvinci. Sed unde comperlum habueruut (cos
, ;\
esseiales)? E i ils, quae dicebanl. Non simplicitcr
*
aiitem boc dicil, rccognoverunt eps ; sed quod
\ > \
cum Jesu esscul teiupore passionis alque supplicii.
, \
Naiu bi tunc soli crani cuin illo, ac \ideranl eos
tunc esse animo deaiisso atque conlraclo : atqtie
.
, Q rcpenlitia illa tmilalio luaxiina admhalione eos
aflieiebat. Naui qui tunc ne ancillulam quidein
, .
iutcrroganlem susiinuerat, nunc in medium ipsoI I I I I I poniificuin aiquc coucilii progiessus, 4 -"
quilur conlidcMter atquc cuusianler.

VERS
1 5 . Jussis igitur illis egredi exlra
conci, ,

,
lium, communicabaut inter *e*e,
'

YERS. 16.
Diceules : Quid (aciemus Ueminibu*
;
"
Itis Nam signum quidem Muslre i per eos editum
* ,
esse, omnibus incolenlibut Hieroteltjmam munife

.
, et non possumus negare:
'


V E R S . 1 7 . Sed ne (alius tpargaiur
ac divulgetur
,

tti popuium, minaciter interdicamus eis , ne po&t

*.
hac amplius homini cuiquam loquanlur in nomine
lioc.

,
,
V E R S . 1 8 . vocatis eis prneeepermt, prorsns

,

loquereniur, neu docerent in nomine Jesu.

.
*0

VERS.
1 9 . Petrus
et Joannes respondenle*
*

dixerunt ad eo$ : An justum $U eoram Deo, vobis

, ,

potius obedire quam , judkate.

.

1 7

18

19

9 9

9 9

Variae lectiones et not.

18

9 1

18

99

, , hicel .
, erat.
ln vulgati* , .
In vulgatis etl. .
In vutgatis esl, .
, est tn vulgatis.
, , in vulgatis dee$l.
9 1

* Videtur tocn$ esse mutilus.

Kiinemur

eis.

* V. constantiam.

9 9

i V. conferebant.

i V. contpicuum.

*V.com~

579

TllEOPHYLACTl BULGAUIJE AUCHIEP.

580

V E R S . 2 0 . Son enim possumus nos, qua: vidimus \

Cv
& e! andivimus loqui.
, .
01 ,

,
Vtas. 2 1 . Illi auicm veliemtntius inicrmi ati


.

dimherunl cos niliil inveuienlcs cur animudverlcrent

in iUos, ciiam per po, ulum id bibi (acere non liccre
videnles ; quia omncs proptcr id, nuod accideritt,

.
Deum tjlorificabant.


V E R S . 22. Nam i * liomu, erga qncm edilum fue
ral siynum illud sanatioms, annoa natus eral antplius , '
.
quum quadraginla.
, '
Cur cus ducunt ad PNaluui, sed ipsi per sc
* * ; ' \ judiiatii ? quia erubescebant cl pudubai
cos
* eurmn, qua; prius cuimiiiscraiil, ac verebaiilur, uc
.
illoruiu quoque nourine reprcbcndereniur ci incu%

831-01)1111*.
, v

23. Dinimi aulem apostoli venerunt ad ^

ol

,
*
tuvs, ac nuniiuveritnt qnacunque dixerant ad eo$
cl ^
.
poniifices el senwres.
01 ,

Yfcus. 24. Quibu* Uli audilis, unaniniiter ad
, ,
*
Dcutn vocem exiulerunl ac dixcrunt: Domine, lu cs

Dcus, qui (ecisii cwlum et lerrum, ct viare, el omnia, ,

, ,
qucu iu eis sunl.
,
"
Y E R S . 25. Qui pcr vs Davidis pueri lui
dixkti:
Quare \remuerunl gentcs, et populi medilali sunt
\
;
iutuiia.

*
Y E R S . 26. AslileTUtit reges lerrm,
ei principes


couvenerunt iu unum adversus Uominum, ei adcsrsus

.
Chrhiuni e^us.

^- '

Y E R S . 27. Coicrunt
euim nvera advcrstu *;cium Filium tuum Jesum, qucmuvxuii, cl Uerodes , , ,
et Pon ius Vilalut
cum gcniibus,
el poputu*

*
Israel,
,
Y E R S . 28. Ul facerenl quoi manus tua ei cousilium luum ttt fierenl pra>de*tinaverai.

.
47
rciiuniiavervnl. Non ambitionis causa
\ ,
ltariaul, sod ul Oalendemil gialiaj Cltribli tcria
. "
argunienla. Tu cs Dcus, qui fecisti. Yidt; aulcin ul . "
cxqui&itx, ;.culai cl absolula) sitii ptcces eonnn.
Nam cum sibi dcsignari uraiciit eum, qui idunctis * , ,
,
d a p ' u s cssci ad apoblolaium : 7'u, Domine, qtii
*
omnium corda nosti, precanlcs dicuni; scd poslea ,
quan) bic advcisarioruin ura oblurari oporicbai :
, , , ,
Domine, iiiiplorautes ilicunt, tu cs Deus, qui fecisli
. 11\

coelumel terram. Mulli aulcm baTdicoium d h i *
dunl l>eitalem, diccnlcs aliuni cssc Dcuui muiidi D ,
iaciurom; cl aliuin, l'alrcin Cbiisli. Uudc elijiu
. " ,
Sctipluram diviilcnles, vcius quidem fueJus cl
,
teslaincittuin, iiiuudi lacioris : no\uiu vero, Pairis
.
Cbristi csse dictmt : ac, quod ipsoruiu iinpia;
, opinioni coiivcitiens el cOtiscniancuui e&l : cun , \
Irarios inlcr scse Dcos cssc dicunt ct Scriplu , ,
lascurum : ul qui cuiifugiuia ad Doiiiinum, iiiunUi
\
iaUoris tiiimici siul, cl tucliorcs quum illc;

qucDiadnioduiii nim.iuiu tliam bouiiues niundi
\ YERS.

,%

1 7

1 8

Yariaa locliones et not*B.

, , , al in vulguth. Non sunl hcec in vulgatis.
, est in vulgatis. In
apogruplm erat, . ** " dibidtratur itt vuiguti$.
" cst in vulgalii.
, eral.
, eiul.
f

1 7

. in tjuu.

. convencruM.

8 4

581

EXPOSITLO IN ACTA APOSTOLORUM. - CAP. IV.

58g

* ! facioris apud Cln isUiin alque cjus doctrinaui

, tnaie audiuut, el uUrectatiuiii sunt apud Ckiistuui
, ejusque doclrinam. Idctrco sancii apostoli bajte
* *
bajrcsim et scclam cxscindenlcs inleliigenduiu
: .
pra-benl, euiudein esse Oetuu, qui c l mtindi factur
;
el Paler Servatoris sit, quoniam ab illo daiura esl
,
ulruiuqtie lesiainculuin. Qui pcr os Davidis pucii
\ ,
lui d i x i s i i : Quare freiuucruul genles? Tanquam
.
foedus et pacia a Deo posiulanics, propbctiaiu in
mediuu) adducunl: simul eliain scipsos consolantes, quod baec fruslra mcdilarentur itiiinioi.
Kal vvv, ,
V E R S . 2 9 . El nunc, Domine, aspice ad minas
' trov
^ eorum: ei da servis luis, ut cum omni fiducia
,
loquantur sermvuem luum,


V E R S . 30. Manum tuam extendendo ad sanLiioncs

** et signa atque yrodigia facicnda per nomen saucli
.
Filii tui Jesu,
,
,
Y E R S . 5 1 . Et ftnitis precibus
eorum, moiuset
*

coucussus est locus, ubi eratit congregati; el rcpleii

sunl omnes Spiriiu tancto, et libere sermonem

.
Dei eioque'jantur.
\ Ui faccreul quxcunquc inanus tua et consilium
. , \ luum prasiituerai ac prxdeslinaveral. Hoc csl :
, \ - Non ipsi poluerutil: sed tu cs is, qui quidqutd
accidil, iieri penuisisli, ct ad Gnem pcrduxisii:
* !
qui iacilc rem quainque uxpedire ct explicarc scU,
.
qui bapicns el solers es, qui iniiuicorum tworum,
\, & . ,
in iis quae decrcvcras, opera usus cs. Coicrum
;
enim illi, ul iniuiici: faciebaot aulem, quae lu vole .
* , ;. ^ bas. Quid aulcm esi id, quod dicit, Quaccunque
niamis lua. llic mibi rciii camdcui dicerc vidclur
", ,
\ *
per polciiliatu el volunlatcm, quia suflicit lc duii , . \
taxat voluisse. Nemo enim viribus alque potontia
^ .
4 8 prxsiiluil atquc pr-jcdestinal. Id cst quxcuu\ , ,
que cousliluisli alquc dccrcvisti. E l nunc aspice.
.
Auiwadverle,
non dixil, disrumpe cos, c l feii
.
atquc proslerue cos, sed quid ? Aspice miiias
* .
corum, el da servis luis libere cloqui verbum
* \\
\ ;. tuuni. t linilis precibus eoruu), molus cst locus,
inquo eraul congregali. Hoc signiGcabalur co*
; exauditoe et a Deo visitalos esse. Nam id alias
* *
quidcm ira*, uum:unquam eliain visitaliouis est
, \, .
sigtium. Orabanl auieui aposioli, non rectisanles
\
ac dcprecaotes, ne quid ipsis acciderel iucuiii. \ *
19

9 0

8 1

3 1

, , \ modi: scd laborabanl de praedicatiuiic. Scd cur

.
Dcus concussit domuui? u l lerrercl quidcm ittinitabuados: ad aninii vero prasseiiiiam atque fiduciam reduccret aposlolos, quoniam priucipium erat, et
signo, quod scnsu perciperciur, opus babebanl. Concussus est ergo locus, c l magis eos couQuuav i l . rcpleti suut oiunes Spirilu sanclo, boc esl, excitaii
ac recrcati sunl: el intra sese gratia
accendebanlur.

V E R S . 5 2 . Porro muUUudmh eoTttm qui
credide rant eratcor unum el anima una: nec quhquam

-
suorum bonorum quicquam $uum e$se dicebat: ted
.
erant eis omnia commuhia.
M

Varifle lectioncs el nolae.

8 4

" , est itt vulgalis. . .

', . , crat.
InvHlgati*e,t
. ln apographo eruticriptura
adeo obsolcla, ul discermre non posscm, ;, cssct, an .

11

V . cum

fiducia.

583
T H E O P H Y L A C T I BULCARIiE AUCllIEP.
584
YERS. 33. Ac magna virlule alque constantia

apostoli lettimomum reddebant resurreclionis Do-

roini Je$u : magnaque gralia pratdili eraiil

*,
.
omnes.
Y E R S . 34. Neque enim ullu$ egenus erat inler
'
iiios. Quotquot enim erant domini fundorum aut , (vdium, eas vendebanl, et allata ptelia rerum ven-

,
dilarum

.
VERS. 35. Ponebant juxta pedes apoiloforum.
*

Dislribuebatur autem sivgulis, prout quisque opus ,

.
habebal.
\ , .
Cor unum, elc. Cor el anima idem significant
;
liic. Ac inagna virtule reddebant lestiuioiiium

resurrectiouis. Tanquam concredituni ac fideicoin-

niissum aliquid babeuies cos ostendii: ac quasi de \ ,
debito dicit, boc cst, quod dicil: Testimonium . .
reddebant. Ncquc enim egens ullus cral. Idcirco , 0Tt * ,
gralia: quia iiullus eral egcns, boc cst, propler
magnam alacriiatem el aniuii proinpliludinem . ,
eoruiu, qui conlribucbaitt ac largiebantur, nullus , . *
erat egenus. Noa eiiim parliiu quidem dabant,
pariim vcro rescrvabanl : nec omuia quidem da- . .
baul: scd lauquain sua. Yerum ouncii qui cre- ;
debant quasi de una doino alebantur. Et allala * *
prelia rerum V3tiditarum
ponebant, clc. Hoc ma- *
giium bonorem et reverentiain religioncmque , * ,
*
apporlanlium significat: quod ne in niamis qui , "
dein tradere audebant: sed juxia pedes ponebaiit,
, iHos dominos ac dispcnsatorcs efficienlcs, ut lan, \ .
quam de comrounibus expciidereiilur, non lanquam
de piopriis atque.privalis: boc aulem etiam illos, qui dabanl, a vana gloria 49 liberabal, el accipienlibus duplex gaudium prabebal, cuin el inopiam levarct, el a pudore liberos pnesiarei.
*

Y E R S . 36. Joses autem, qui cognominalus est C

],
Barnabab ab aposlolii,quod est,si inttrpreterh, filius , \
,
, .
consolatioms, Levila, Cyprius nalione,
,

19

k 0

Y E R S . 57. Cum haberet

fundum, vendidii, et
atiulil pecuniam i , et poiuxl ad pede$ aposto*
torum.

,
.

,
"

CAPUT V .
. *.

I . Sed t t r quidam nomitie Anania* cum

.
,
Sapphira uxoreiua, vendiloprccdio,
\ E R S . 2. Partem prelii amotam sibi reterw
,

veral , conscia etiam uxore sua,

ei altalam , ,
parlem reUquam posuii juxla
pedes apoitolo-
.
rum.
Y E R S . 3. Dixit aulem Peiius
ad eum : Anania,
[ "],
,

cur impievit Satanas cor tuum, ul menliendo /wdi- D , ficareris Spiritum sanctum, el amoveres de pretio

jundi ?

;
VERS. 4. Nonue cum non ulieuulus maneret, tlbi
, ", ,
manebal ? el cttm essel veuundattu, noune in lua

;

VERS.

%%

Yaiiffilecliones el n o l .
%

ln vulgalo, .
, erat.
, erat. , eral. ' , est in vulgato.
lur in vulqato.
, esi in vulgalo. ' Desider autur item islit ducc diclioncs in vulgalo.
esl in vulgato.
*Ev est in vulgato.

91

k i

* Y. poiseisorex agrorum.

1 5

. Jostph.

Y. prctiuni.

9
M

erat.
Desidera,

535

EXPOSITIO I N ACTA APOSTOLOHUM. -

CAP.V.

\ erat polestale?

Quare

5? 6

hocfucere

in

animum

** '
,
^

.

,
.

tuum induxisti ? Non es meulilus hominibus.

$ed Deo.
VF.RS 5. Quibusverbis Ananias audiiis, col apsus
est et exspiravit. Magnusque metus inva&it omne*,qui
hax audiebant.
YERS. 6. Porro cum surrexissent
juniores,
correplum conslrinxerunl eum , et elaium sepeliverunt.
Joseph aulem, Non viiiclur mihi hic e*se ille,
qui cutn Matthia fuit coniparatus. Nain ille etiain
Jusius dicebalur : liic vcro, Barnabas, quod est
filius consolalionis. Yideiur autem niibi eiiam
propter virtulem nomen naclus esso. Sed qui cl
^ Levifa crat et Cyprius? Quia lex jain non scrvata
solvebalur. Iiaque ctiam ad exicros migrabanl,
ei intereos babitanies negoliabauliir Levilx. Poiro
cum nartaiurus csset id, quod acdderat Anania? et
Sapphcirai, el osteudrre vellcl illos peccvsse ,
prius mcniionem fach ejus, qui recle feccra?. Nani
cura lanta inultiiudo esset, qui bxc Jaceret : cum
lot signa edcreuiur : cum tania gralia esscl : a
nulla barum rerum eiuendalus cl ad saniiatem
reversus pernicicsn ct cxiiium sibi ascivit. Miruin
aiilom, quod cuin cousensu pcccalum coimiitssuni
crai, et nullusalius viderat i d , quod factum erat
Unde arcidit, utmiser hoc faccre in aniiuum i n ducerct. Cur implevil Saianas. Aiunt nonuulli .
QuoJ si Satanas inipleverat cor Ananiie, cur
^ poeuaoi ille susiinuil ? Quia ille fuil in causa, qui
sesc paraveral ad recipienduin eiiicaciam ei vim
illius occuhain, qua inipleretur. Nonno cum nondtmi alienalus 50 wauerel, tibi nianebai ? Nunquid enim nccessitaiis vis erat? Nunquid inviios
vus trabimus ? Quare boc agere in animuin luum
induxisti? Tria cxsistcbani in eadera re signa : quod
ea, qui c!am facla eranl, noverat: quod ea, quae in
animobabila atque medilaia eranl, baud ignorabal:
el lertium, quod mandato el edicto interficiebai,
Mulli bomines inculti ea quau circa Ananiam ei
Sappbeiram acla sunt prseforentes, caedis accusani
principem aposlolorum. Yeruni accusaiio non ad
Pelruui, sed potius pertinet ad Spirilum sanclum,
qui juste adversus illos sententiam tulerat. Nam

, ..
\
, I . \
.
\ ; " / \
.
* ?, \
,
,
, , *
.
, ,
\
.
, ; " ,

\ . \ , \;
; ;
;
*
\ , , .
" \ * \ , .
, ,
* . *0

.
. * \
\ ' \ ,
. \
, - 0 Petrus meiidaciuin duntaxal argail : al Spirilus,
;, *
qui vit necisquc poicslatem babet, eos qui in sese
.
peccaverant itilerOcit. Atque idem etiam de Sappbeira dici poiest : neinpe, Petrum non interfecisse illara : aed quoniam amborum fuerat delicluin,
judtix ulrumque aequaliier condcmnavil. Idcirco etiani Petnis, cum hoc non ignorasset, ut qui
por Spiriium sanctum ubique loquebatur, banc voccm ab Ulo acceplam eloculus est.
,

Y E R S . 7 . 1 ntercesserat autem spatiun* (erme trium
, .
horarum, cumuxor ejus ignorans quod viro ejus acciderai, ingretsa e$t.

YERS.
8. Ad quam Petrus, Dic mihi, inquit :

Variae lectiones el n o l .
4

o, desideralur in vulgato.

* , .

* Vqrbum pro verbo reddUum sonai :\ Quid est, quod hoc faclum posuisii incorde tuo ?
terunl eum.
PATBOL.

GR.

CXXV.

19

* V.

W57

. BULGARl^ ARCIIIEP.

uii lunli (umlum vculidhlh?

5S8

llta respondil : Im, ; 1* iVa2,

,

, V F . R S . 9. Pelrus autent diril ad illam: Curinter

tvs convenit, ut tenlareiis Spnilum Dominil Ecce \ ;

v.des eorum, qui scpflicrunlvirum tuum, suut prtv
, .
forilnts, et c/fercnl le.
%

tanti.

YKRS. 4 0 . Ac slaiim collapsa estjuxta pedes ejus,
,
cl vxspircvit. Ingreszi auiem juvenes, invencrunt eam .
)

woYluam, qnam elatam sepclierunl juxla virum

.
mum.
VI:RS. 1 1 . hlt magmts terror invasit lotam Eccte$iam,et ouines, quiaudiebant hcec.

',

\
Trium borarum spalium praHerierat : tiecdum
uxor rcscivcrai, nequc quisquam ex iis, inl<T- , -
fueranl, rem protulerat: metuebant eni*n. IIoc igi- \\ . ,
* \ ,
lur scriptor adinirans, utrumque posuit , el borar.itii fermc Irium spalium inlcrcossisse, cl ignaram
, . "
rci, qnai acciiiorat, inulu-rem itilroiissi!. Ponoanim- 6 * * ,
adveiic,Peiru$ non vocateani, sed exspei tal polius,
ei illa, quaudo vcllel, intraret : spatiuiu ei ilans,
.
ui, si vellei, cam poenilercl ac rcsipisceret. . , .
a;isus esl autem quisquatn ei rein gesiam cnun- , ;
liarc ; boc fiebul parlim quod nieliietliil niagislruni, *
parliiu quod ei oblcinpoiareut et obedireut. Dic .
mibi, au tauli funduin vendidislis ? banc volebal , , ,
servarc *. ille enim auclor ftierat peccati : idcirco ; " , buic dat ccrltim spaliutn sui defcniiendi ac pocni. ;
leiidi, Dic mihi, inquicns, an lauii ? Foisiian ati- *
lem quispiam dixcril, a Pitro illos aspcrc alquc
.
4 7

aceibo irattatos fuisse. Sed qualis asperitas 51 C ; " 4 a ? Si quis conlra logoni ligna collegit, la. * ,
pidalur mTuilo potius sarrilegus: nam illic pecuniaj ,
sacraicranl. Collapsa cst juxia pedes ejus. Qui col- .
lapsa csl j u x U pcdes jus ? quia prope cuin stote- )- .
rat. Prope se autem eam siaiucral, ut si velbt
resipiscerc ct coniileri, non verereiur alios, lan- * ; \ \
quain audiluros. Ingressi aulem juvenes, itiveue . " \ ,
runt eam mortuam : et elatam sepetiverunt. Anin.-: * adverte illos poslbac non amplius juxfa 'cgis pra?- * * ,
scriplum cavere, ne immunda coiilingani : scd

simpliciter el ab&que qualicunque observaiionc
:
morluos aKiugebanl. Nola porro etiam boc, nempe \
iu domeslicis quidein illos esse vebcmenies ei

\ , acres : in alicnis vero pocna aique supplicio non

* \
uiunlur, ulrumque recle alque convenienter : boc ^ / .
qnidem, ne vidcrenur ciiam bomines invitos metu
. KaV *
pocnae vi cogcrc ul acccderent ad fidem ; illud au'. . ,
<em idcirco, quod eos^ qui seniel accessisseni, . *
ei digni babili esscnt, qtii doctrinam ac gratiam * . *
spirilualem cousequcrentur, contemptores atjuc
.
stcrilogos esse non sinebant: idque niaxime in principio. Hoc enini caluiuniandi prxdicaiionem
pruibere potuihsel occasionem. Ei inagnus terror invasit toiam Ecclesiam. Illi poenas dederunl : et
lucrum focerunl. Aiqui prius cliam signa cdila crani, scd nun eral tantus terror. V e n m esl igilur,
qiiod dicilur : Cognoscitur Dominus dum judicia facit.
YERS. 12.Permanus auiem aposlolorum edilasunt

**
8

^
?

* ), eral.

Varim lectiones et nol:o.

, erat.

* , erat> ** , est in vulgato.

583

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. CAP. V.

5P0

. inpopulo signa prodigiamulla. Et erant cuncli

}
unanimiler in porticu Salomonis.
.
Y E R S . 1 5 . Ac nemo ccelerorum audebat $e ei$ ad
jungere : sed populus eo$ magnificiebat.
' '
.
Y E R S . 1 4 . Accedebat aulem major in die$ Do "

mino credentium et virorum et feminarum mulli*

.
ludo.
YERS.
15.
Adco ul per plaleas exporlarenl
"

ul
,

, cegrolo$ et ponerenl in tectis et grabbatis,
transeuntii Pelri vtl umbra quempiam obumbraret

<
eoruw.
.

Y E R S . 1 6 . Confluebai iiemex vicinis quoque oppidi$

llierotolymam mullitudo homiuum portaniium mgro"
tos et eos, qui vexabantur spirilibus immundis : qui
tanabanlur univeni.

,
\ .
. , '
. ,
,
, \,
' \ ' . "
. \
, \
; *
. ;
" ,

, , ,

.
- Q
>*

^ . \
\ .
\
\ , \
.

, .

'
.

,

.

, .

,
,


1,
^'*
.
1

Posleaquam coepissent iioiuines eos metuere,

plura signa cum ipse Petrus tuiu reliqui aposluli
faciebant. Et in porticu Solomonis. Non jam
amplius poslhac domi, sed in lemplo versabanitir.
Cum dixit : tn porlicu Solomonit : ne mireris ui
hoc lurbse permiiterent : nullus, inquit, ad eoe
propius accedere audebat : sed populue Judaicus
aposlolos magnifaciebat. Adeo ul vicatim eflerrent
aegrotos. Hoc tempore Ohristi non accidit, ut per
plateas c t 5 2 umbram iraberent aegroii ganationes,
neu quisquam proprius accedere auderet. Qui igilur bic fit ? Quia illius erat opus, qui dixerat: Qui
credit in me, opera, quasego facio, etiam ille faciel:
et majora quam hcec faciet. Ab ommbtis autem
partibus eis miraculum crescebat : ab iis, qui
credideranl : ab iis, qui curali eranl : ab ils,
qui puniti eraot: ab eo, quod confldenler opus
praedicalionis capesscbant : ab alia ileni virtulc
ac viiae boneslioris cura alque exercitaiione. Non
enim signoram solumniodo nimirum erat id, quod
faclum esi; sed cl vita et virtus virorum magna
crat et vere apostolica.
Y E R S . 1 7 . Itaque surgen* pontifex cum omnibus
suis qucv est secta ac factio Sadducaorum , invidia
pleni,
Y E R S . 18. Manu$ aposlolis injecerunt, et eot
in
custodinm pubiicam tradiderunt.
Y E R S . 1 9 . Scd angelus Domininoctu fom
carceri*
aperuil : eductisque illis,

Y E R S . 20. Ile,iuquil,et
siantes in Umplo loquimiui
populo omnia verba vitos hujus.
Y E R S . 2 1 . Quibus illi
auditis $ub diluculum in
templum ingresti docebant. Cum veni$set autem ponlifex cum $uis, convocavcrunt concilium, et omnem
seniorum ordinem hraeiitarum, mimuntqne in carcerem qui iilos simut adducerent.

VariflB lecliones et notco.

8 1
$ k

, esl in vvlgato.
, esl tn vulgalo.

, erat.

** In tulgato post, , adjeetum e$t .

91

TIIEOPllYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

5!)2

01
,

'
,
,
V E R S . 2 3 . Ac carcerem quidem summa ditigeniia

atque cautione clausum cuslodesque pro foribus ttan- ,
les $e$e reperisse, sed aperlis foribus neminem sese * ,

.
intus invenisse renuntiaveruul.
^

V E R S . 2 4 . Ulautem hac verba audherunt,et $ummus pontifexet lempli prcosidii pra*feciu$, cicterique * ,
ponlifices, solliciti ambigebant de iili$, quidnam rei , ,
.
hoc esse poluisset.

,
V E R S . 2 5 . Adveniens autem quidam ad eo$,
Ecce,
, , inquit, viri, quos tradideralh in custodiam, itant in

templo ac popuiujn docent.

.
Quid, cst, quod dicil, s u r g c n E ? excitaius , molus , ; \ , \
ob ea quae dicebantur. Ac nmic vebcmeniiirs ei . ,
acrius eos aggrcdiuntur, sed n o n staliiu eos addu- ,
c-iint in judicium : quia putabaul se magis eos } . "
perierrefacluros esse publica cusiodia. Anim- .
adverte aulcm mibi, ut aposlolorum vila pertcxere- ,
, *
tur. Priimim propier sublalionem Clnisti anuiii
constentatU) alqne moeror fuit : detnde propter
Spiritus descensutn animi tranquiHkas aiquc laeti- *
l i a : rursiis irisiilia propler eos, a quibus deridebau- ,
lur : deinde bclilia 53 propler lldeles et signum : . : \ ,
, .
rursus tristitia propterea, quod delinerenliir i n
ritstodia : deiude lajtiiia propter deicnsionem : rur- " ,
SIIS bic proptcr splendorem el signa, Ixiiiia : sed . " ;
^ . "
ab s u m m o ponliiice el iie a quibus comprebensi
sunt, m o R r o r e affecli sunt. Naui eos, qui juxta Det ^ \ , .
praecepta vivunl, ila tradari et exerceri reperire
VERS.

22.

Quo cum miuitlri vcnissent, nec eo$ in

carcere invenissent, reverterunt.

quis possel. Sed angelus Domini noclu fores car< is apernit. Angelos illos educit, et ad ipsoruiu
cunsolaiionera, et ad commodura Judiieoruni.
V E R S . 2 6 . Tunc i$, qui lempii prccsidio prcefectus

\eral eo profeclus cum riilnistris adduxii illos, niilla
,
ndhibitavi. Metuetanl enimpopulum, ne lapidarentur
.
(ab eo).
V E R S . 2 7 . Addnctosque eos slatuerunl in concilio:

quos iumMuspoutlfex his terbis hiterrogavii:

^ ,
Y E R S . 2 8 . Nonne eliam atqne eiiam pracepimtis
^
,
robii el interdiximus, ne in nomwe isto docerelis ?
;
ecce repleviitis Hierosolymam testra docirina,

cl tulti$ inducere super nos $anguinem hominis I

'
U/1US.

.
VERS. 29.
Respondcns aulem Peirus ei opo'

stjli dixcrunl: Oblemperare oporlel Deo magis quam

,
Itomiwbus.
.
V E R S . 3 0 . Deus patrumnostrorum suscitavil Jesum*

,
quem vos iiilerfecistig suspensum in ligno.

.
Y E R S . 5 1 . Huuc Deus principem et Servatorem dex

lera *ua exaltavil ad dandam pamitentiam Israeli et

,
re.nis&iotiem peccatorum.
^
.
%

Varice lectiones et nola>.

i*oit, ., in vulgato adjectum $, .
x

Y. ul adducercnlnr.

ln vulgato, , $.

t r

erat.

rm

E X P O S I T I O I N ACTA APOSTOLORUM, -

CAP. V .

594

Kal
V F . R S . 5 2 . El nos ei leslessumus horum verborum ,
,
, I
itemque Spiritus sanclu$, quem dedit Deus obiempe
.
rantibus $ibi.
,
Pionne eiiam alque etiam inttrdiximus ? ilwm
posthac Deum timcre oporleret qui tanquam vo .
lucres scmper raperet de manibus illoruin. Alqni

munilio cuslodiac duplex erai : c l sigilluin, ct ho>, \ \
mines. Quibus omnibus salis eis persuadcri po>,
tuisset latenle vi quadam divina eflectum esse id
5, , \, ; ,
quod acciderat. At i l l i , Nonne, inquiunt, eliam
\ ; \ alque eiiam vobis inlerdiximus ? Quid aiiteni ad
, rem facil, eliamsi inlerdixistis ? Nom si et illi
* , lunc quideui paruissent et constituissenl obcdirc,
; '
recie ntinc qua-stionem exercerctie, et aclorutn ra . "
tionem roposcerelis ; sin autem dixeruut, se non
. ,
, \ obtcmperaturos, quales nunc vcslrae quaesliones
et posiulaliones ? vuliis inducere super nos san*
guinem boininis istius. Eiiam liuncnudus illis lionio
* ,
. >, essevidetur. Hoc autem dicuni volentcs vidclicct
oslcnderc, necessariuni sibi fuisse inlerdiclutn :
. .
seque ea pisecipcre, ul salnfi ac Yilae suaeparcaiit.
, '
Ha3c auiem direbant magis adycrsits ros cxaccr , bandj! mukitudinis causa. OMempcrare magis
; \ .

opoitet Deo, quatn boniinibus. Non ferociler ct

.
;
5 4 conlumaciter apostoli rcspoudcnt. Nain doclo \ .
rcs eraiit ; ncc enim irascebaiitur, sed niiscraban . "
tur illos, cl consiieiabant qua raiiouc cos ab
, \ \
errore deducercnt, et ab illa poriurbalione 1 be . * ,
rarent. Et nos ei tettes sumus hqrum verboruM.
. \
Quonim ? Quod rcmissionem ac p08ni:eiUiaip pro , ,

"

'

'

, luiscrit. Nam de resurrectioue jain deiuceps nuila

erat in poslcrum controversia. Keinissionem illuiu
.
,

,
darc ei nos lestilicamur el Spirilus &anctus , qui
\ , non superveuisset, nisi prius peccata fuissent remissa. Ac vide l u faciuoris menlionem facientcs
. ; ,
subjungunl reniissionem : oslendentes facinuraqut ; " ,
dem morte digna fuisse , scd ea, qnae donata sinl.
\
tanquam a benefactore condonaia fuisse. Dixii
. . ,
auiem: Bunc Deus principem et Servatorem ;Patri
. \ " ,
videlicei tolom Iribuentes ne videatur a Paire
, *
esse alientis. Sed curstatim non reacivcrunt cos
\ , \ *
\
exisse de carcere ? Ut prius eo rcdacti, ut quod
dicerent quamve causam rei geslae aflcrrent, nibil
. \
excogitare possent, si vellent. depreliejiderent ac
, , \ ^ , ) discerent polentiam ac vim essedivinam. ltemque
.
Spirilus aaucius, quem dedil Deus obtemperantibus sibi. Ac non d i x i l : Quod Deus dedit nobis : sed, obedientibus, simul et modeste ac verecunde l o quentes : simul et magnam essc rcm ipsam ostendentes : proplerea aulem eliam aigniQcantes illos
quoquc ipsos accipere potuisse. Etenim idcirco perinittebat Deus aposlolos in judicHim duci, u l illi
crudirenlur : et hi ad libere et ingenue loqucndam exercerentnr : et onuies discerent.
419

431

01
,
.

V B R S . 5 3 . Hi$ auditu durumpvbantur *, ac de iU <

interficiendis contullabant.
Y E R S . 3 4 . Sed cum surrexistet tn concilio quidam Pharums nomine Gumaliel legis doctor in honore\

Vari leciiones et n o t .
M

. , ,
, eral.
*$vp.c.

* , .

Aliquid hoc loco desiderari

videlur.

erat.

V dinecabanluT*

. .

*-*

THEOPHYLACTI BULGARl.fi AUCHlfcP.

55J

I'abitu$ ab omni populo, juisit

ut apoiloli forat

paululum summoverentur.

'.
V E R S . 3 5 . Ac dixit ad illo$.: Viri I$raelila>, etiam

"

alqueeliam apud vos deliberate, quid hominibus islis

factufisitis J .

.
YERS. 3 0 . Nam hos dies exslitit
TheuJas,

,
dicent $e esse nescio quem : cum quo $e conjunxit

,
numernt hominum ferme quadringentorum : qui oc

ci$use*t, etomne$,qui parebant ei, dinipati et ad

.
nihilum redaclisunt.
%

Illi quidem alii audienles, animo compungebanlur : hi vero disrumpebantur, et deliberabant de

eis intcrficiendis. Porro Gamaliel bic Pauli magisler efai : ac niirari operae pretium est, qui
Ctuui sit, ut cum ei legisperitus essel, et aninii
judicio pradilue, nondum crederet : quia necdum
Paulus quidem credideral. Etiam aiquectiarn apud
T08 deliberate, quid bominibus isiis, eic. 55
Animadverte prudenlem oralionem, ut eis slaiim
terrorem inculiai : ac ne ipsft M i s p e c t u s e s s e t ,
0 1 qut senliret cum illis tanquam cum cjusdem
secum senteDtiae boroinibus, sermocinatuf, et non
magna utitur vebemenlia , scd ita : Eiiam alqne
etiam, inqtiit, vobiscum deliberate, quid siiis factuii. Nara ante bos dies. Duo ponit exeiupla, ac
vetera non commemorat, sed nova exenipla, quia
baec ad persuadendum plus roboris babent.Quamobrem eiiam ille de bis signiflcare Volens diccbal:
anle hot paucos dles. Ac cum etiam alia proferre
posset, bis conlenlus fuit. In duobusenim lesti- C
bus consistct orone verbum. Non dicit autem, a
quibus illi sinl occisi : sed eos bic dicit dUsipalos
fuiase. De Tbeuda mentionem facil eliam Josephus
in decimo nono libro Antiquitatum, utait Eusebius
fn secundo bbro Ecclesiaslicae historiae his verbis:
Cum Fadus esset Judaeae procurator, vir quidani inipostor, nouiine Tbeudas, persuadel t u r b , u t sublatis suis facultatibus, scquerenlureuni adflumcn
lordanem. Propheiam cnim se esse dicebai, et
jussu suo flumen se scissarum , atque ila facilem
transilum praebiturum :acmultos decepit Fadus
eos non passnsest sua amentia f r u i : sed adversus
eos equitum turmam emisit, quae multos inlerfecit
et vivos cepitei illis. Alqueipsius Theudae caput
amputatum Hieroeolymam portanl.
D
YERS. 37. Pott hunc exttitit Jttdas Galiiams tit
diebus professionis, ac talh mullos homxnet ad te
traduxit . )llequoqne periit: et omnet, qui eiparebanlf diuipali
iunt.
VERS. 5 8 . Et nune dico vobit: abttinete ab liominibui uth, el mh$o$ faciu ilios. Nam si humanum
fuerit hoe eonsilium aut hoc ', labefactabitur.

,
\ . *0
\ , ,
, *
. \
. "
, ,
*
, , *
' \,
.
. , \
,
, .
,
. "
, . \
. , * . *
\ '
, ;
*
,
, ,
, .
, \ ^,
\
* *
* , \ ,
\ .

,
.
,

,

*
,
.

Variee lectiones et notoe.

ln vulgato est, .

7 . allendile vobis super hominibus iitis, quid aciuri litis.

uvertit post u.

, detideralur in vulgalo.

* V. credcbanl. Sup. cap. . Y. et Ew

r

597

E X r O S l T U ) I N ACTA APOSTOLOBUM. -

,

.

CAP. V .

pole&tis id
resciudere : ne (vrte ciiam Deo rcpmjniii-c videamiVERS.

3>. Sin autem divinum,

,
.

VERS. 4 0 . Puruerunt autem ei,ei cum advocas&ent

aposlolos, Ciiih eis prccceperunl ne loqucrentur in
nomine Je*u, ac dimuerunl eo$.

01 ow
,

VERS. 4 1 . Etilli quidem cx contpeclu concAii discedebaul latantes, quod digni liabili essent, qui pro
nomine Domini Jesu coniumelia afficereHtur.

'/ , '
,

VERS. 42". Ac quotidie in leivplo ei in privali* atiibu* docere, et Jesum Chrhlum annunliare uon inlermitiebunt.

Videntur Galila?i Pilali leniporibus sequei.lcs
^ doctrinam atquc Iradilionein Juda Galibui tumul. H v
ttiali
tuali esse
essc alaue
atquc sediiionein
sediiionein movisse.
inovisse. Eial auicm

Juda? doctiiiia baec : 5 6 Hominum, aiebat, nc ore
,
quidem tcnus queniquai dicere oportel , neqiu;
\
bonoris alicujus ac blandae appellationis causa :
, alque ita m regcm quidem. Ac mulli iUoium,
,
proplerca quod Caisarem doniinum dicere nnlni* , sent, gravissimis verbcribus affccli sunl, doceules
, \ \
non oporlere prxlcr ca quae in lege Mosis ira '
doultir, alia Dco sacrilicia ficri: ac vciabani pio

populi c l imperaloris c l Romanae goniis saltiio
, ' ,
bostias et virlimas offerri. Vcrisimile csi i g i u r

bisce de causis Galilaeis iraluin Pilaluin jtissi<sc\
' * ut juxla ea, quae cx legis prascripio\id baniur
,
saci iOcia facerc, inlerficereiiltir: adeo u l lunc
\ . ^ bosliis, quae offercbanlur, perinisccrclur sangti s
.
offeienlium, qiicmadmodiim iMiam in Evang*'lio
, \ \
Lucae conlinelur. Abstinetu ab bominibus bis. Cuin
, exposuissct cxentpla corum, qui labiTaclaii ctanl :
,
stiggeril cis> ut de sc quoque cogiicnl : ncmp: Nc
*, ' .
fortc alios labefactarecogUanles, ipsi labefacteuriiii.
, \,
Nam prxlerquam quod Deo videlur rppiigiiarp,
;
qui repugnal, non illuin, scd ipsutn laliefactat. Nain
.
si quidem res, inquit, est buinaua , quid vobU
, ' .
molestiis opus est ? A l negoliuui divinum cst. Ne
, , , - susceptis quidem nudesiiis poleriiis illud labcfa' ,
ciare. Non dixit aulem : Ev Dco e s l : at c biuna. ,
num quidcm esse diccbal. Nain si quidem di.\i>sit
. " ,
esse divinum , contrcdicere illi poluissent : sin
, ?. ',
autem,buinanum, promploseos ci faciles advcrsns
T

, . j ) apostolos cffccissel. Idcirco prudenler dispobiia

orationeevenlum eos cl finem jubel exspectarc. Ac
. ,
vide,non d i x i l , Nisi labcfaclaverilis et rescidcriiis
, \ id, ex Deocst : s t d , si ex Deo est, non labefaciabi .
lur. Parucrunl autem ei. Idcrco parebant, i;uia
;
non pra-senlibus aposiolis ba.c dicebal : el lan \
quain radem cliam ip>e scnlienscum illis. Qut
*
crgofiebat, ut verberareiit aposiolos,si paruurnut
.
Parebant quidcm in boc, ul a caede eorum absiinerent. Nam id fae^re in aitimo babcbanl : ac volui:
laiem quidem illaiu obiniscrunl , altainen iracundiaiu suani eos flagollantcs explcbaul.
VariflB lectiones e l nolro.
4 5

In vulgato pro, , e$t, ,

eraf, tupra correciwn, .

f e

. .

* irat.

* * .-.

* .:

f 99

THEOPHYLACTI

U L G A R I i E ARCHIEP.

CAPUT V I .
. Q \
V E R S . i. In diebus illis erescente numero
disci ~

pulorunt, exslitit miirmur GrcccamcoTum adversui ,

Uebraos, quod eorum xnducc in ministerio quotidiano ,

de&plcerentur ae prcplerirenlvr.

.
Non illis ipsis diebns: sed tn quibusdam post
' !
illos. Est atitcni tnos Scriplurae iia loquendi. Porro ' . " .
Grecissatorfs, sive Graecanicos vocai eos, qui
,,
Graece loquebautur. In ministerio quolidiano.
.
Quolidianum igitur viduis eral ministerium. Diaco- . '.
nian, id est, ministerium , vocat munus eleemosy . ,
nae distrihuendae. Non 57
aulem malitia ,
t .
nt viduaD pra?terireii(ur, sod negligcnlia vulgi.
\ , Quamobrem cura in mcdiu m collala, nibil eral
.
aniplius, qtiod illos niale baberel.
VERS. 2 . Cum advocassent igitur duodecim Wi

*
mullitudinem di&cipulorum, dixerunt: Non est con- , ,
sullum* utno$ obmi$so verbo Dei, viinhtremus men- , $18.
.
V E R S . 5 . Considerale ergo, fralres,
viros exvobis

, ,
bene audientes scptem, Spiritus saneli sapienticeque
,

plcncs, quos huxc ncgotio prccficiamus.

*

.
YERS. 4. Pios vero tcdulam et assiduam operam
"

dabimui orationi el minislerio verbi.

.
VERS. 5. Placuil hcec oralio unher$w multUudini.
El elegcrunt Slephanum virum plenum fidei et Spi-
,

rilus sancli, et Philippnm, et Prochorum et Nicano , ,

rem el Timonem, el Parmenam ei Nicolaum prose, , , lytum Antiochenum:
,

VERS. 6. Quo$ statuerunt in compectu aposlolo
',

rum: et precaii manus eis imposuerunt.

.
VERS. 7. El terbum Dei crescebat, et valde auge ,

balur in Jerusalem numeru$ discipulorum: magna

que multitudo tacerdotum fidei obediebal.
.
Non ipsieligunl, sed rnulliiudini electiotiem per m U l u i i l : qui ctiam commodum erani ex illornm
,
curatione ei fmiclione percepturi alqueipsi cligiini
. \ /et prnducunt, et manibus imposilis onlinant, creant
\ , atque declarani : Non esl consu'liitn ut nos, ob- , .
misso verbo Dei, tiiinistrctmis mensis. Neressaria
.
namqno non necessariis poiiora. Viros c\ vobis
" ,
bcne audientes plenos spiritu. Non simpliciter dicit
.
eos spirituales : sed plenos spiritu sapiemiaque.
\ . *
Maxima? enim opus eiat pliilosophiae, ferrc quere , . \ las viduarnm. precaii ntanus eis iniposuerunt. , . "
Yide, ut non sil supervacuus. Non enim dicil, quo- , ' / .
modo: sed aoluntmodo illos per precationem fuisse
\, \
declaratos et ordinatos. Hoc cnim esl ,
.
id esl, manuum extensio el impositio. Manus viro
; ;
imponitur, tolum vero negotium Deus efflcilel opc \
ratur. Scd quam illi septem ordinaiionem accepe ,
runi ? iituqiiid diacouorum ? vernm presbyterorum
. \
arbiiror noinen fuisse ac dignitalem illorum: sed
.
lunc ad boc, (nempe) ad minislrandum lidelibus
i , e t a l

7 0

VariflB lectiones el n o t .
99

. ^.
V. iVwi e*t

7 0

crat.

aqautn.

601
EXPOSITIO ACTA APOSTOLORUM. - CAP. V I .
602
, * , - ^ res necessnrias orJinnti fuerunt. El valdc augeba \ .
lur Hicrosolymae numerus diseipulorum. Non simplitiler hoc dixil, sed oslendit quanta sil vis elecinosytiac atque constkutionis.
,
,

.

^,
,

.


, .
,
< .

Y E B S . 8 . Slephanus aittem, plenus fidei atqne viriutts , faciebat prodiyia el signa magna in populo.
5 8 V E R S . d.Concitali sunl autemquidam deSynagoga, qum Libertinorum appellalur, el Cyrenensium
et AUxandrinorum, et eorum, qui erant ex Cilicia ct
Asia, quicum Stephano disputabanl.
VERS, 10. Quicum non possent reshtere sapknliic
atque Spiriiui, qui loquebatur,
V E R S . 11.Allcgaverunt et suborunrunt
homives,
qi dicerent se audivisse illum profereutem verbu,
quibus et Moyset contumelia afficerelur, et divina
maje$ta$ l&deretur.

V E R S . 1 2 . Ilaque commoverunt plebem et seniores,

- el Scribas, et adorli eum, rapuerunl et adduxerunl in
, .
concilium.
"

V E R S . 1 3 . Ac falsos
testes produxerunt, qui ita

dixerunt: Ilomo iste non destnil verba con.umeliosa
*
adversns locum sanctum etlegem proferre.
.
' ,

V E R S . 4 4 . Audivimtis enim eum dicentem : Jesus

, Nazarenus hic demolielur hunc locum, et mutabil r i ,
.
tus et instilHta,
qucc tradidit nobxs Moses.

V E R S . 1 5 . Cnmque iniuili
essent eum omnes, qui
tarvoi
,
sedebant in concilio, vUerunt faciem ejus tanquam
,
.
angeli.
" \ .
Vide ut etiam ex illis septem quidam erai exi7 1

71

* ,
. \
, * , , " \
, , \
\
, .
.
\ .
.
. , *
, \
, * \ , . "

sa

praelatus. Nam etiamsi or linatio com-

muuis erat, altamen hic graiiam majorem adeptus

cst. Ac vide ui antehac prodigia non fecerit , scd
posteaquatn notns ei clarus evasil: nt oslendalur
soiam graiiam non sufficere , sed ordinatrone ctiam
opus esse, ilaque incrcmemuin Spirims faclum
est : nam etiam in eleclione ame ordinaiioncm
tesiatur eum Spiritu plenum fuisse; sed dona sunt
varia atque diversa. Gonciiaii sunt auiem quidain
de Synagoga. Concilationem, exacerbationpm oo^
rum vocat,el iram. Erant aulem diversae Synagogse.
Qui dispuiabant cuin Slepbano. ldcirco dispulabaiu
ui cogerent illuni aliquid dicere. llle vero aperlius
fortasse disscrebal, ac legem finem babore dicebat: aut, non dicebat quidem , eed innuebal ac
, ' - ^ tecle s<gnificabal. Nam si plane ac palam dixisset,
. . Olx \
falsis leslibus opus non babuissent. Yide auletn
- ipsura non cmmitiere, ncc occasionem praebere
' docendo, sed a dispulaulibus cogi. Allcgaveruni el
subornaverunt viros, qui dicerent. Non ipsi dispu , .
, ' , . tanles testiOcanlur: slatim eniin deprebensum c i
animadversum esset, illos invidia moios calumniari
. "
. fdlsumque criraen intentare: sed alios conducuni:
ne res videatur essc imporluna conlumeliosa a l . ,
que injuriosa. Nam Deum quidem ob impiam ac
, , , /

Varifle lectiones et notflB.

7 1

7 a

De&ideralur in apographo, .
Uesideratur item in apographo,
jevus esi ariiculus, 6.
In vulgato est .
, erut.
u

V.

fvrtitudine.

7 1

7 1

ln vulgato hic ad+

603

THEOPHVLACTl BULGARl ARCHIEP.

iivfaiiam casdcm, quaee cruentabant, non limebaiil,

sed exMimationem bominum respiciebanl. Ac falsos lcstes 59 perduxerunt, (jui dicerenl. Ubique
falsum lestimonium inlenlatur. Non enim simpliciier volebanl interficere , sed lata senienlia : ul
etiam exislimaliotiem, ut rebanlur, lajderenl conim,
qui interQcerentur. Non dicebaut auleni : profcrt:
sed, noo desinil perlVrre. Audivimus cnim eum
dicentem: Jesus Naiarenus. Conlunieliose, Nazaronus, inquil, demoli^iur hunc locum. Iloc itcm de
Cbristo dicebant: qui destruis lemplum bor. Maxihie eniin templo metuebanl. Est autem crimen ac
disceplatio duplcx : an mulalurus sil ritus ei insliluta, et alia pro iis i:istilulurns el inlrodiiclurus.

604

. , , *,
. ,
. ,
\, .
/.
\ .
, . '
, \
. .
,
, .
\ ; ,
,

Intuenles aulera eura omnes, qui sedebanl in roncilio, viderunl faciem ejis laiiquaiu faciem angdi*
Venusium et amabilcm illuin Deus eflecerat. Quoniam enim nonnulla diciurus erai, ul stalim
ipso
aspeoiu pertcrrefaceret eos, illustravit ejus faciem> Sutit eiiiin cliam vultus spirituaiis graiiae pleni,
aiuabilos d ligentibus el revcrendi inimicis.
CAPUT V I I .

VERS. 1. Ponlifex autem dixit: An utique hcecila

iunl ?

KEhAA. Z \

' " ,
V E R S . 2. ille dixil:
Viri fratres et palret, au'

dite: Deui gloriosus apparuit palri nottro Abrahamo

,
cum esset in Meiopolamia, antequam habitarel in
.
Charran,
" ,
V E R S . 3. Ac dixit ad eum : Relinque patriam luam,

,

et cognalos luo$, ac veni in regionem, quam libi

.
ostcndam.
,

V E R S . 4. Tanc egressus de regione Chaldceorum,

'*. ,

habilavil in Charran. Atque illinc, ubi mortuuterat
,

,
eju$ paler, traduxit eum in hanc regionem, quam vos

.
nunc incolitis.

-.
V E R S . 5. Et non dedil ei in illa jure
haredilario
potsetsionem, nec ubi pedis <* quidem vesiigium po- C


,
neret, ac pollicitui e$t se illam ei posterisque eju$
" ,
.
obtinendnm po$t illum esse dalurum, cum sobulem
non haberel.
',
V E R S . G. Loculus esl aulem iia Deus, fore. ui po ,
tleri ejus inquilini essenl in regione aliena, el ab

alienigenh in sermlutem redigerentur ac tradendi

es$ent, incommodisque et injuriis afficiendi annos

.
quadringenlos.
,
. ,
V E R S . 7. Ac in nationem [cui lervierint,
ego ani .
madvertam *, dixil Deu*.
Illi facinora, quibus divina majestas bedebaiur,
admittere non curabant : et huic verba prolu,
lisse eum quibus divina majeslas laedcretur,
\ ;
rimini dabant. Ac Moses ubique insidet animis
, ,
coruni ; nam Dei negotia eis ila eurae eranl, D ' ,
ul insiilula Hosis. Sed bic in principio eleval illo*
\ ,
runi opinionem, et probat nec templum, nec insti , \ , \
hiia cssef30 ^licujus pretii, nec fore, ut superent
. "
prxdirationein Evangelii, ac Deum cx perdifficili ,

7 8

19

80

81

Variffi lecliones et notae.

77

7 8

^ , e$l in vulgato.
In vulgato, .
/
(ipographo e*l, \ , el ila repetitur in scfiolio sequenli.
Isicv tres dictionc* tiomunl in
Vhigato , erat, et ' .
. .
V nondedit ilii hmedilaiein in ca, ncc pa&sum pcdis.
V . ftlium.
ac de genie, cui servieri)ti
cgo itatuam. * Locui corruptus ei muiilus.
1 9

8 1

EXPOSrriO I N

05

ACTA APOSTOLORUM. -

CAP.

VI.

C06

: \ , - bnscl ardnis admodtim facilia aiqne ex-odila pfli , \ - cere. Nota enim per baec ipsa concionem perlcxi:
ncmpe, quod niagna semper bumanilale usi con.
, , trnriis benefactorem compensarint : cl quod ea,
qna? fieri possini, aggrediaittur. Ostendil autftm
;, \ '

promissionem quoque factani esse auteqiiam locns

, , ille, antequam circumciaio, anlequam sacrificiinn,
'. .
antequam tcniplum esset: el hos non quod mc, * \
ruissent, arcepisse neque circumcisionem, neqtie
. ;,
legem: sed obedienli* dumtaxal mcrcedem fuisae
.
terram : ac ne circumcisione quidam data promis \ ,
sioncm impletam ac prxslilam fuisse, sod illas res
, \ , fuliironim et eorum qtiai posiea acciderunt fuisse
*? 8 "
figuras. Pulchre aulem in piincip Deum gloriae
, \ \
vocut, quoniam ignnminiosos claros fecit- Dicit
. \ ,
' : . anlfin : el lcmpliim lion fuisse, et Abrabamum
dignum judicalum esse, qui Detim viderel: el ma \ .
jores ejus Fuisse Persas, el ipsum in terra aliena
" \ .
fuisso versatum. Ac vble, ut eos a corporeis abdu cat, et in priniis a loco, quandoquidem eliam de
; " '
loco sermo eral. Quod si glorise Deus esi Dcus,
^, non opus babet, ula vobis gloriam per lemptum con,
scquatur. Ipse esi eniin gloriae el omnium bonorm
', ' \
fons.Relinque patriam tuam el cognatoe luos. Qni iit,
6 . ,
ut Scripluradicat, palrem Abrabami voluisse egredi
* -.
extra paliiam suam? Hic vero dicit, ad Abrabamum
\ , dictuni essc, Egredere exlra patriam iuam ? tlinc do
. \
c r n u r , a visioneitla Deiquae contigit Abrahamo, mo*
'. " .
lum fuisse patrem ejus, ac voluisse cxire. Per bacc
;" , \
. '^ - Q autem oslendit bos non essesobolem Abrabami.Nani
Hle diclo audiens erat, curo ct palriam et cogpa;,, ', .
tos rclinquerel: bi vero inobedienles. Ac non dedit
\ ' ei in ea jure bocredilario vel vesiigium pedis. Yide,
, ;
ut subducal cos a terra. Qtiare non dedil? quia \
gnra erat illa alterius lerrae. Ac pollicitus est, se
, , \
ci dalururu esse. Videsne eum non simpliciicr ac
"
sinc causa rursus repelere? Non dedit, inqiiit, eed
.
pollicilus cst. Idcirco non dedit : quoniam se i l ' , .
lam ei possidendam dalunnn esse polticitus est.

Quod si inquilinus el adtena et paulo post reu:i .
gralurus erat, quomodo obiinere ac possidere po .
, \ terat? Scrvaiur igitur etiam bxrediias Abrabamo
pcr sobolem ejus, qui est Cbrislus : quin eiiatn
, \ .. ,
una C I I I I I illo regnaluri sunl sancli, prout scriplum
,
8

- D est, cum veneril in gloria Palris sui omiitum gen

* lium Rcx. Poslerisquc ejns ?1 illiuti, citm sobolero
non baberel. Rursus divinam innuit potentiaiii:
. . ,
nempe illum ex difficilibns facilia eflicere posse.
. "
Nam eiim qu eral in Perside, ac tanlo locomm
> \
inlervallo dislabal, domintim Pal^eslinae se factu, \ , \ .
, - rum eu&e dixit. 6 1 Magna aulcm hic demonstrafttr el btiiiianilas Oei, et iides Abrabami: nam i l > ltid : Gum sobolcm non baberet, obedteiiliam osien. \ \
dii ac lidcm, quanquatii ea, quae licbant, utcon, .
trariuin exislimaiel,euni addutvbanl. Narn postca .
qunm venil, non habuit passum pcdis. Ac ne rursus
* , '
Vnrioe lectio* es cl n o l a \
"

, erat.

crut.

..

607

TflEOPIIYLACTi B U L G A R I ARCHIEP.

03

qutdem babuit. Locutus cst anlem ila Detis, fore, * , * ', .

ut posicri ejus inquiliui essent in regione aliena.

, ^ , ,Vide ame quot annos facia promissio sit, ei pro ' ' ,
missionis modus, ac nusquam sacriflcium, et nus \ ' ' quam circuincisio. Osiendit auiein pcr baec, quo, ', ',
inodo Detis pcrmitlerel lsraelitas affligi et lucom, ! ', *,
niodis affici, quanquam nihil baberet, quod els
'. , \ ,
ciin.iiii daret. El ab alieijigenis in gervitulem redi- \ \ ,
genntur ac iradendi essenl, iiicommodisque el i n , , ' \
juiiis afliciendi annos quadringenlos. Non pugnant
, ^ , , .
cuni iis qua? bic dicinilur, illa quoe scripla siml
ot \ .
in Exodo. Ulic enim dicUim csi : post annos 450
\ \
exivil cxcrcilus Domini de lcrra iEgypli, bic au , '
teni, posi 400, ait. Sedcredere oporlet, nondictum
.
fuisse. complelis annis 400, cxivisse: sed post onnoe 400, qtiod significat etiam illos 30Abrabami
ab75 anno usque ad 100 anni 25, Isaaci anni G0, Jacobi anni 91, Josephi anoi 110. In iEgypto ann
144, simul omnino anni 430. A i l autein, lnconimodisque el injuriis afficient ilb;s annoe quadringcntos: ac postea venient el colenl nie: ut, pustea, significetur per illos iriginta annos. Ac de genie
cui serviorint, egustatuam, dicit Deus. Ne illi quidem, qui eos incommodis el injuriis
afficiebant,
impune haec faciebant. Elcnim acerba ac gravi scrvitute pretnebaniur. Non enim nt scrvos, sed ut
inimicos et bostes eos Iraciabant.
Alquc po$ihwc\ egredientur, et colenl tne in lo<o

hoc.

.
VERS. 8. Et dedil e\ leilamenlum
circumcnionis,

,

et sic genuit haacum, et cireumcidit eum die octavo:

ei Isaacus Jacobum : et Jacobus duodecim patriar-

,
Chat.

.

V E R S . 9. Et palriarchce invidia stimulante

Jotephum vendiderunt in AZgyptum. El aderal illi Deu*. '
.

V E R S . 10. El erip.it eum ex omnibui affliclionibus

eju$ : ac dedit ei gratiam el sapientiam apud Pha- ,

,
raonem regem sEgypii adeo, ul praficeret eum J2gy-
\ '
pto toiique domui SIHC.

.
'
,
Y E R S . 11. Invasit aulem fames totam AZgypiiacam
8

regionem et Chananaam, et afllictio magna : ei non C , ,

.
poteranl no$lri mnjores sibi eibaria nancisci.

,
V E R S . 1 2 . Cum audiuet autem Jacobus
(rumen
.
lum este in Mgyplo, eo majorei nostrot primum
emhil.

62 V E R S . 15. Et cum iterum illo missi esteni,

agnilus etl Josephus fratribn
iuis, et innotuit ,

.
Josephi genut Pharaoni.

*
Y E R S . 14. Misil itaque Jotephus qui accenerent

palrem snum Jacobum et omnem cognalionem ad

.
capita hominum sepiuaginta quinque.
,

V E R S . 1 5 Descendit autem iacobut in ASgyptum,

.
et mortuus est ipse *i majores nottri.

VERS. 1 6 . Et transportali sunt in Sichcm, posili%

que in monununto, quod emerat Abraham pretio

argenti filii$ Emoris filii Siehemi.
Posteris qna promiseraf, majoribus incoinmoda
concedil. lege id< irco caulum esl, ut palres
praepulium circumciderenl : quia Abraham deterra

r
D

i> ^ ^
h

> '
.
" ,
.

Variao lectiones el n o t .

8 7

' :, erat.
In vulgato est, .
/ vulgato e$t, .
In vnigato hkpr#ponitur, . ln nonnulUs excusis exemplaribus tcribilnr, . ln sequenti icholio scribilur > ,
. .

609

EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. V I I .

610

' . Cbaldoruro profeclus est. Cbaldis aulem patriis

,
eoruin moribus, quemadmodum niuiirum etiam
Medis ac Persis, permissum eral, ui cum matribus
, el soruribusconnubio jungerentur : ob banc causaui
, circumcidebal carnero prseputii, qnod propinqui , \ tati alque coiijiinclioiii carnfc renuntiaret, et illici . "
tas cognalaruin nuplias renueret ac recusaret.

Alii anlem dicunl, idcin Abrabamo poslerisque
, , ejus iiijtmctam et mandatain rsse circumcisionem,
.
ut planum fierel Cbrisium ex illis, quod atiinel
\ , , - ad carnem, esse nascilurum. Scimus eniiii eam,
,
quae anliquitus per figuram fleri solebal, in carne
, circumcisioiiem, imaginem in sesc babuisse salu . \ : laris baptismalis, per abjeciionem et aniissionem
. \
pra?putii recusaiionein declarans carnalis originis
. & et natiirae, et filios Dei eflic.ens eoe, qui circumciduniur. ciicumcidit eum die octavu. In primig
\ Isaac circumcidiiur die ociavo: unde eliam Judfti:
\
Ismael aiilem ciun natus esset annos trcdccim, i d , .

.
, circo tliam qui ab illo orli sunl Isniaelilx\ ita
* \ , - circumcidunlur, ul inquit Josepbus. Vendiderunl
Cuiii nibil baberenl, quod crimini
, , jEgypium.
darenl fralri : scd, cum venisset ul eos cibo juva, \ \ , \
rci, malede eo htaluerunl : ac nescientes isli pro ,
, - pl.etiam adjuvabanl, ac salutis ei facli auctoiea
* \ , e iam itiviii, etsi posl mullas tentaliones, qu.e i . l i
, a.cidcrunl, in scipsos inagntim uieium et inlol>
randuin pudorcm eonverlerunt ; quanquam Jose \ . \ pbus injuriam dissimulans, soluin nullo i n \ \
\ ^ conimodo eos affecit, veruni eliam faine laborantes
\ ,
alnil, ac Pbaraoni nolos effecit.Et morluus est ipse
. cl majores nostri, et transportaii sunt in Sichem.
, ^ .
In Sichem sepullus esl Abrabam ct pairiarcbae : quae
. ,
forsitan Sycema vocabatur. Ipse enhn Abrahain
; .
emeral ab Emore, ul illic Sarram acpeliret. Posilique in moiiimeiilo. lloc dicto ostendit, Abrabamum ne sepuliura quidem tenus lei r dominum iuisee*
)*

63 V E R S . 17. Ut autem appropinquabat lempus pro ,

minionis, quam Deus jurejurando firmaverat Abra
hamo, crevil popului ac multiplicalus eit in Jigypto.

.
Y E R S . 4 8 . Quoad alius exortus est rex, qui non

,
noverat Josephum.

.
Y E R S . 19. 1$ nottra
genti imponens* et Uludem

, ~
usque
adeo
vexaiit
majores
nostros el offlixit, ul
,
D cogerentur tuarum mulierum partus , ne
,
.
vivi remanerent .
V E R S . 2 0 . Qua lempestaie natus e$t iloyset, et
,
eral Deo gratuh el acceptus : qui nulrilut esl in domo
,
palris sui mcnse Ires.

Y E R S . 2 1 . Eipoiilnm
autem eum iutlulit filia

Pharaonii.
, .
Y E R S . 2 2 . Et educavit eum sibi pro filio, et in

* / tlilulus eit Moyses omni sapientia atque doctrina
.
AZgypliorum ; ac potens erat diais factit.

Y E R S . 2 3 . Ul aulem complcbatur ei tempus anno,

rum quadraginla, venil ei in menlem invnere fralret

.
suot filioi hraelis.
9 1

Variffl lectiones et notae.

9 1

99

,erat.
:, ent in vulgalit.
, est in vulgato. * In vulgato boc loco repeiitur,
, sed redundare videiur. * Uic in vulgalo adjicilur ariicitlus, . In vulyato ctl, .
* V . circumveniens genus nostrum. V . ne vitificarentnr.

611

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCIllEP.

012

V E R S . 24. El coinpicatm

quemdam injurin affici, , ,

defendii etim, ac percusso jEgyplio vindicnvil eum, ,

.
qui opprimebatur.
YERS. 25. Pulabat oulem fraires su*$ intelligere,
Deum eis per tuam vxq/ium dare saluiem. Sed illi
non intellcxerunt.

,
'
.

V E R S . 26. Poslero die intervenit UUs pugnantihus

el pacem inter eot conciliare conabaltir his verbh :
Viri, fralres esiis vos : cur aller alterum hijurin

Tfj
,
'
/,. ", 7
,
,
<


* ;

V E R S . 27. At is, qui proxvnum injnsle loedebat

summovit eum dicens : Quis le pratorem et judicem
couililuil super noi ?
V E R S . 28. Numquid interficere

99

me vis, quemad- &

modum hen JEgyplium inlerfecisti ?

'
C tov

Hoc quod dicit, appropinquabat (empus pro, , , ,

missionis, indical eos ne in quadringentis quidcm
' .
illis anr.is crevissc : sed linem appropinquaturum
' ,
esse Nam Jain in jEgyplo praetoricrant anrii plures
.
quam quadringi-nti. Cr^scebat auteni populus et
. ,
niultiplicabauir in iEgypio. Si illud, quod Joscpho
" \,
conligil, C6l mirabile, ul niinirum a fratribua
,
vcnderetur, et vendiltts illos servarcl: hoc tnira /.
bilius est, quod rex alebal illuin qui erai ejus i m pcriutn everssirus; qui (ollcndus erat ab illo, a quo
, \ \
capilis condctnnatus er.u, crudicbalur f t educaba. *
tur ad cverleudum cum, a quo cducabatur. Caelerum quod dicil, u l cogercl illos exponcre iiifan- , .
les ne ieman< rcni in viia, innuil iilun) palam in-
. \ ' *'
fantes lollere noluissc. Ac vide, qtiibus rebus dia
,
bolus conal.alur evcrlere Dei promissiom-m, per
. '
li;vc cnn crevigse. Malis c l inronunodis 6 4 "
. rael afliciebalur J, scd crcseebal et iiiuliipficabatur.
\
Nam ideirco Moyses etiam in domum regiam recipitur el educatur, el insliiuilur ac riirMis in exei- . \ * ' ,
, \
liiiin agitur: scd in exsilio dignus judicaiur cui illa
. \
visio conlingat, ac populi moderatio alque ducalus
, , , ,
ci inaiidalur : sic etiam eftkit u l veudittis scrvus
.
regnarcl, ubi gcrviebal. Porro, quod d i i i l ,
. ,
id sonat, urbamis, ponilur pro , gratus scu acce. *
pins -cilicel Rco. Exposiium aulem cum suslulit
,
;. / ,
filia Pbaraonis. Gcnucraut parentes, animadvcrle/* \ (5' ,
ram eum esse piiltbnini. Flos eniin graiiae pra3 , ,
verif rat xlaleiu : conspicali autem illitts pulcliri
tiidinetu, ci par'cbaiu, sed metu edicti absconde \ :
r\iu*. Yicti suni, ac motu impcllenle abjicere in
\
aniiuum induxerunl. Alqut ediclum iniseticordia
, *,
inoli eludunt, factaquc arca ad imitaiionem illius
\ . \ ^
quae facta est ea lempestate qua vixii Noe, et invo 0\
rato Deo Noe, una cum arca puerum projecerunl
, \ ' ,
in flumen, u i et edicio parere vidercntur, et
9 1

Varifio lecliones et notfle.

In vulgalo e$t, * * in apograplio, ' , et tta repclitiir in sequenti scholio.

to. , .
verlo,

" , eral.

, cral.

9 1

7. ,

, hic et itifra.

eltit

, .
i Vexnbaiur
gratia.

et offligcbatur Inael.

Yerbtim pro reibo reddilum sotial,

prwfloretcebai enim

61-3

EXPOSITiO 1 N ACTA APOSTOLORUM. CAP. V I I .

, \ piieriun prolegerenl aH|iie lucrentur. Atqne iili

. '
<|tiidem abjiciunl : Oeus aulem iinprudeuii iiliaj
, ,
Pharaonis honalor et auctor esl ad Qumeh ex\ ,
eimdi. Exivil rei ignara, el invenit/quae non quaire , ' .
bat : ac servatus est Moyses pcr symbola ac gigua
.
comuuinig Ecclesia salulis. Elenim arca erat de
, \ \
ligno , el lignum de aqua : aique ila salus conliii ,
git desperalo : ac quae suscepil non erat Judaea,
. \ \
ged gentilis et iEgyplia. Et inslilutus esl Moyscg
, omni sapienua alquc doctrina jEgypliorum. Neque
. \
Moyscs, nequc Auauias el Daniel peivgrina d i s d , pliua crudiri et inslitui sustinuissenl, nisi necessi. ,
taic cl vi doiiiiiioi um cogente. Eieniin nulla in re
, . ,
ea sunl usi : nisi forle dixerit quis, pulcbruin
, . O
fiiissc
discere
ad everlenduui
illorum
fraudes vi"
.
.
*
j> " "
^
^ ~ - ~
~

\ , \
imposturas. Ac pen.usso iEgyplio, vindicavit euin,
, ^ . "
qui oppriincbalur. Non cupidiiale alque furorc
.
in pulsos, neque ira victus, scd zclo ac sludio Dci

adducius Moyscs iEgypiium susiulit de medio.

* ,
Porro qtise sludio Dei fit, etiamsi csedes sil, ca?des
. non cst. Nam dc Pbineeso, qui una mami alque
,
ictu duos occidil, diclum esl : sletil Pbinces, ct
. ' - iram placuil, el cessavil infnmilas ct plaga. Caeic ; \'
rum qiisp fecil Moyscs aenigma eial, el involucrtuii
' . rerum incognilarum. Nain boc, quud licbat,
, \ . gi^num rei fuiurae crai, iirmpe Deuui per Moyson
, '
iEgyplios inlerfecluni, Israelilas aulrm essc gur , ,
valiimm. Pulabal aulcui inlelligeie fralres guos
; "
Deum eis per suam mamiin darc galutem. Alqni
k

\ " ; ^ per ipsa facta praesidium ddclarabatur: quae igitur

. ,
iuiclligcntia requirebalur? ViTunUamen nc sic
.
quidt-iii inlcuigebant. Ac poslridie intei venil illis
puguanlibug ei coacordiaui iuler eos conciliare
conabatur. Vide qua bumanilaie aique bcniguilate
osienderat: 65

Viri, frairea eslis vog> cur

gtMiii^ciuetur, qui

adversug jEgypiium

allcrum injusie l.edilis? Sed vide

judicem consliluit super nos ? Eadem verba, qnae ad Cbrigtum

Quis

diccbant. Ua

le

furorein
prxtoretu

mcs egt Judasig,

ul brneiiciuin accipicntcs injuria afficiant.

V E R S . 2 9 . Fugil
aulem Moyses ob hoc dictum el

factus est peregrinus etinquilinus iu lerra Mudian,

ubi genuit filiot duos.

.
Y E R S . 3 0 . Et expleiis aniti* quadraginta apparuil

,

ei
in solitudine monlis Sina angelm Domini in rubo

ignis flamma couflagrante.

V E R S . ? * . Quod spectrum Moy$e* compicatus admi .

ratus
esl. Cum autem vitendi causa accederei, acci ,

dit
ad
eum Domhti vox :

, , D VERg. 5 2 . Ego tum Deus majorum Inurum : Deui
Abrahami , Deus haaci,
Deu$ Jacubi.
Moyses
) , ) .
"
autem Iremcfactus aniinudveriere ei itUueri non uu ,
.
debat.
*
VERS. 5 3 . Sed Dominus ad eum, Soive, mquit,
,

calceos pedum luorum : locu* enim, in quo conmlit,

.
terra sanda est.

,
YERS. 3 4 . Yidi, vidi inquam, ineommoda et mi$e ,

.
rias populi mei, qui esi in jEgypio : ac gemUutn
1

* . erat.
i V . advena.

Varifle lectioncs et nolfc.

erat. -, . .. ' , erat, ut infra.

615

'

iorum audhi.

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

Itoque ad eripiendum 41 libcran-

dum eot descendi, et nune xeni, mittam te in JZgy-

ptum.
Fugit autem Moyte$. Ac nc hujus quidcm fuga
cccoitomiam, id csl, providenliam atque dispositionem Dei exslinxil. Explctis enim, inquit, annis
qnadraginta, visus esl ab eo angelus Domini.
Qnando exsul erat : quandu nou aroplius eperabat,
adco ul etiani filios duos procrearel. Nola autcm
eum nunc Filiuni Dci, angelinii vocare, queniadinoduin etiam bominem. Apparet aiitem ei non in
icinplo, sed in soliludinc ac loco deserto. Ac ne in
ipsa quidem soliludinc, sed in rubo. Etcc eltaui
dignus judicalus esl, qui banc voccm audircl: Ego,
inquit, suin Deus palrum tuorum : illc magni con-

''
. , \, '
;
, \ . , ,
- .
, ' \ * })
, . ; .
, , ,
".
iv <J> , .
, -

- - - - -

:--

C16
,

silii Artgelus, id esl uunlius. Solve calceos pcdum

, ' .
. \
luoruni. Locus enim, in quo consistte, lerra sancia
.
est. Locus sanrius erai propler appariiioncm
.
Cbrisii, ac mulio iuitabilior co b>co, qui erat iu
Sanclis eanclorum. lilic enim nusquam eic apparuil. Drinde imilla quoque cura atque eollicitudo
adbibelur. Vidi eniui, vidi inqiiam, vcxalionem populi mei.
V E R S . 55. iiunc Moysen, quem rcpudiaveruni, cum
, cv

dicerent : Quis le privlorem el judicem consliluil

;
super nos ?

VERS. 56. Eunc, inqunm, Deus principem ac redem ,

plorem mioit per manum angeli, qui ci apparuerat

.
,

in rubo. Hic eduxil eos factis prodigiis ac tignis tn

,
terra JEgyplo, el in mari Rubro, et in solitudine an
, ,
.
nos qnndragmta.
,

6 6 VERS. 57. Hic esl ille Moy$e$, qui dixil filiis C

'

hraelii
: Proptielam exciiabit vobii Dominus


Deus vestcr cx fralribus vestris siculi me : eum audieli* .
^

V E R S . 38. Hic eti,

qui (uil in congregatione in
} ,

soHtHdine cum angelo, qui loquebalur ei in mcnle

,

Sina, el cum majoribus nostris ; qui accepil oiacula

.
Ava , quw daret nobis.

V E R S . 59. Cui majores noslri obedire noluerunl :
,

ted eum repulerunt, el animo suo versi sunl tn

.
jEgypium.
, ,
V E R S . 40. Cum dicerent ad Aaronem : Fac nobis

,
deot qui prwcedanl nos. Nam Moysi liuic, qui

not eduxit de terra JEgypti, nescimu* quid acci- ,

.
derit.


,
V L R S . 4 1 . vilulum jeccrunt
in diebu* illis, et ^

obiulerunt hosiiam simulacro, ac iuarum manuum ,

.
operibus deleciabaniur.
, \, , Hunc, inquil, Moysen, qui \ilo> pcriculum adiil,
, ' , qui ab illis fuerai conleniptus, quem aversali erant,
, \ w
qiiem repudiaverant, cum excilassct Deus misil
. " ,
pcr mauMm angeli, qui apparueiat ei ia rubo.
\ .
Quem augeluiu dicit, palam ac manifesto Deum
, ;
viderat ac nominat. Hic est ille Moyscs, qui dixil
. / :
flliis Israel, PrupbeUm excitabit Dominus Dcus
9

11

Vari lecliones el notee,

10

Invulgato esi, . In vtilgato esl.

In vulgalo lioc loco additur, ^.
In vulgnto e$l, .
1 1

llcec duo verba desi lerntuur in exemplari

vetuito manuscripto.

Y . viia.

corde $uo.

617

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. - CAP. V I I .

CIS

. , ' - vobis fratrilms vcslrls, siculi ine. Siculi ..

qui niliilifio, qui spornor, qui conicmnor, a qiibu$
. ,
jne potissimum bonorari oporlebai. Moy^-n Pba , \
rao de medio tollcrc voluit, ct ex poriculo evasii :
Oomuiura iieira Herodes, el in jEgyptnm poituius
, *\

. , s e m l u s e s l : et infans utcrque insidiis petebaiur:

legem uterqtie dedii, el neulri dicto aiidientes fuc , .
, TIMU. Hic cst, qui fuii in congrcgaiione, in solitqdine ciun ajigvlo, qui loquebaliir ei, elc. El animis
\ *. "
suta versi suntin jEgyptum. Proposita oraiio
, \ ,
rat non exuaiura loci accidere, ui bomines pcjen $
,-
melioresve eint. Ctim cmm b i , de quibus
, '
lialietur, esscut ciUa vEgyptum, quaead locuui a i
\ " ,
tinet, quod nienlem suarn ab iEgypiiaeis niori)ui$
. \ \ , . 01 non avocaa$ciU, a-ffeclionc aninii eraiit iu ilja
^ ^ , quemadmodum eiiam fivangdium a i l : lilii iliesait $ ^.
rus, ilkic oUaw cor. Nani iitjilti dum adbue iu l c n ^
*0 . ,
sunt, Jbceauros in ccelo reponenles, illic cor lia-r
, . be\\l. Porro iransgressores Hli vbdalorcsquc augefi,
\ 6
dum illic orant, aiiimum babebaut in lerra, undi*
^ . lotisecuttun esl, ul dc ccelo in icrram pracipiiaren . ,
lur. Qui ^aocepit oracula viva. Artis oracuja vijtq,
. q w u m finis per verba demoustrabalur, aut prq \ \ ^ phelias dicit. Ait enim propbela : babo yobis jirqp * $
cepta baud pulcbra. Respeclu Hjcr;:ni bie dicii \) rc
. " > ?
(csse) oracu|a viva. Fac nobis deos. m d i \ i
, ? \
Deum, sed, deos. Et vitulum (Yccruut in dicbu^
.
illis. Hoc etiam dicil David : Et vituium 67 <pr|MH inCborcb. Acnon simpliiiier ac binc causa dicil in Clioreb, sed ul oslen-Icrct insupurabuetu
H iiymensum illoium furoreai. Ubi cnim Moysi Peus apparuerat, ibi iili simulacrum fcccruu( cl
Mtttulacro iiostiain obtulcrunt.

,
C
V E R S . 4 2 . Itaque averws est Dous,
ae permisfl
cos roleremlliiiain carti. Sicut wriptum est in tibrr>
.
7*4; * // <? prophelamm: Numguid /wstiasei victhnas obtntistjs
tniiii per annq$ quadroginla in yolitudine, domus
J '
#%*
lsraelit ?
,
;
, ,
V E R S . 4 3 .
tutecpUtis tabernqcuium Moiocbi
et iid\i$ dei pestri ilemphani$ timulacra, qu<v [eciz
$ ',

stis, yt ea adorareiis, ideoque iransferam vos ulra

.

, #
Babglonem.

.

V E R S . 4 4 . fabernac!um
ttstimonii majores wo ,
stri tiabuerunt jin solitndine, siculi prcucepcrat Hle,
qui iuqucbajtur M<y$i, ut faccrel id ad exempluni ac

r t > ,
fvrmam, quam viderat.
*.
V E R S . 45. Quod tabernaculum majores nostri pcr
Bv

oi

,
successionem acceplum una cum Jetu mtroduxern^l,

^ cum occvparent agros earum gentium, quas cxpulit

Deusa facie majorum noitrorum, usque ad dics Da,
.
vidis.
' ,

VERS. 46.
Qui adeftui e$t qratiam apud uciim

.
ac petiil, ut invenirel domicilium f Deo Jacobi.
.
V E R S . 4 7 . Sed Solomon ccdificavilei
dowunt.
V E R S . 4^ cxcehissimus ille non habitat in tem "
,
pli$ manulacti$, qnemadmodum prcphta
dicit:
1

l k

1 5

IT

V^ria) Jeclioqe$ Ql notai.

, erat,
7 . :. * In excmplari eral, \ /,
\ ' , , . El ila repcriiur in scholio sequenii.
, esiin vulgalo.
In vulgato est, ? >.
In vulgtiio est, .
V. labernaculum.
20
PATROL. GR. C X X V .
1 1

1 1

17

615

'

iorum audivi.

T H E O P H Y L A C T I BULGARLE A R C H I E P .

Itaque ad eripiendum l libcran-

dum eos descendi, et nune veni, miUam le in Aigy-

C16
,

plum.
'
Fngit autem Moyscs. Ac no hujus quidem fuga
cccouomiam, id cst, providcnliam alque disposi- . , \, '

tionem Dei exslinxil. Explctis enim, inquit, annis
*., . qnadraginta, visus esl ab eo augelus Domini.
, ,
Quando exsul eral : quandu non amplius eperabat,
- \ .
ade.o ul etiani filios duos procrearot. Nota autcm
, ' \ *
eum nuiic Filiuiii Dci, angclnm vocare, quemad, ' . .
niodtim eiiam bominein. Apparet autem ei non in
, , ,
mnplo, sed in soliiudinc ac loco deserlo. Ac ne in
".
ipsa quideui soliludinc, sed iu rubo. Eccc etiaiu
<J> , .
dignus judicaius esl, qui banc vocem audircl: Ego,
, in>|uit, suin Deus palrum luorum : illc magni con , ' .
silii Angelus, id esl nuulius. Solve calccos pcdiim
. \
ttioriim. Locue enim, in quo cousistfe, terra sancia
.
cst. Locus eancius erat propter appariiioncin
.
Cbrisii, ac inulio mirabilior eo loco, qui eral iu
Sanctis sanciorum. lilic enim nusquam ic apparuit. l>t intle imika quoque cura alque eolliciludo
adbibelur. Vidi eiiim, vidi iriqiiam, vexalionein populi mei.
V E R S . 55. Hunc Moysen, quem rcpudiaverunl, cum
, lr

dicerent : Quis te prwtorem et judicem comliluil

;
super nos ?
V E R S . 56. EuitCy inquam, Deus principem ac redemptorem midt per manum angeli, qui ei apparuerai
in rubo. Hic eduxit eos factis prodigiis ac $ignis iu
terra AZgypto, et in mari Rubro, el in solitudine an
nos qundragmta.
6 6 VERS. 57. Hic csl ille Moyses, qui dixit filiis C
Uradlt
: Proptietam exciiabit vobi$ Dominus
Deus vestcr cx (ralribus veslris siculi me : eum audielis .
V E R S . 58. Hic etl,
qui fuil in congregatione in
soHtudine cum angelo, qui loquebatur ei in mcnle
Sina, el cum majoribus nottris : qui accepil oracula
Ava , quas daret nobis.
V E R S . 59. Cut majores notlri obedire noluerunt :
ted eum reputerunt, el anitno tuo versi sunt in
.Egypium.
V E R S . 40. Cum dicerent ad Aaronem : Fac nobis
deos qui prcccedant nos. Nam Moysi huic, qui
tw$ eduxit de lerra Mgxjpli, nescimut quid acciderit.
YERS. 4 1 . El vitulum jeccrunt in dtebut illis, el '
oblulerunt hostiam timulacro, ac tuarum manuum
operibus deleciabantur.
Hunc, inquil, Moysen, qui \ila> pcriculum adiit,
qiii ab illis fuerai contemptus, quein aversali eranl,
queni repudiaveranl, cum excitassct Deus misil
pcr oiauMin angeli, qui apparuerat ei iu rubo.
Quem augeluiu dicit, palain ac manifesto Deum
viderat ac nominaL Hic esl ille Moyses, qui dixil
flliis Israel, PrupbeUm excitabil Dominus Dcus

.

,

,
, ,
.
,

*.
9

/] ,

, *


.

' ' ,

.
, ,

,
,

.


,
,

.
, \, , , * , , .,
. * ,
\ .
>, ;
"
11

Vari lectiones el notee,

9

19

lnvulgato e$t, .
in vttlgato est.
Jn vulgato hoc loco additur, .
In vulgnto e$l, .
1 1

Hac duo terbadesi'emniur

in exempiari

vetusto mamiscripto.

V . vitw.

corde stto.

EXPOSITIO I N ACTA APOSTOLORUM. - CAP. V I I .

en

. , ' - vobis fralribtts vcslrls, stenli nie. Sicuti im

. , qui nihilifio, qui spernor, qui conlcmnor, a qMibiis
\ , \ me potissimum bonorari oporlebat. Moy^*n Pba \ rao de niedio tollerc voluil, ct ex pcricuio evasit :
, *\
Qomimira item Herodes, et in iEgyptutn poiiaius
. ,
s e m l u s e s l : et infans utcrque insidiis pelebattir:
, .
legem ulerqtie dedit, et neulri dicto audientes fuc , TIMU. Hic cst, qui fuil in congrcgaiione, iu solilq * . " dine ciun angclo, qui loqnebaltir ef, elc. Et animi*
\ ,
suie versi sunl in iEgyptum. Proposita oraiio .li-c':* , rat non ex uatura loci accidere, ut hoininos pejon $
, '
nielioresve eint. Cuin cnim b i , de quibus
" , babeiur, esscnt ciU*a vEgyptum, quaead loruui a i
. \ \ - tinct, quod nienlem suarn ab )gyptiacts niori)ui$
, ,. 01 non avocasscni, affcclionc animi eranl iu
^^ $, queinadinodum eiiam vangeiium a i l : libi tbesaij , * ,.
rus, illic oiiaui cor. Nam dnm adiiuc in lcrr^
. ,
siint, 4bcfiauros in coelo rcponenles, illic cor ha-r
, . beiH. Porro iransgressores Hli vbdalornsquc aiigcti,
\
duin illic orant, aimuin babebant in lerra, uiidt*
* ^ . ^oiisecutum est, ul dc ccelo in ierram pracipiiaren . , '
tur. Qui -accepit oracula viva. Artis oracuja vix^,
. quwruui finis per verba deniojisirabatur, aut prq\ \ ^ pbclias dicit. Ait enim propbcla : babo yobis prqi *
cepta baud pulcbra. Respeclu itjoruui bic dicii b r c
. " > ?
(esse) oracufa viva. Fac nobis ifeos. N m di\i?
, \ &
Deum, ?ed, deos. Et viiulum feccrunl in diebus
.
illts. Hoc eliam dicil David : Et vitulum 6 7 i$v^riHH inCborcb. Ac non simpliiiier ac binc causa dicit in Choreb, sed ul pslendcret insupurabueui
^ iivmensum illoiutn furorcm. Ubi caim Meysi Peua apparueral, ibi Hli simulacnnii
Minulacro bosliam obtulerunt.
" , C
V E R S . 4 2 . Ita-jue aver$u$ est Dous, ae
permistl
.
eos coieremiliiiam coeii. Sicut icriptum est in tibrv
7/ prophetarum: Numquid hosliasel victimas obtntistU
t -

mihi per annqs quadraginta in soliludine, domus
hraelis ?
zij ,
;
) ,
VEJRS. 4 3 .
fit siuccpislis tabernqculum Molochi
',
el tidn* dei pestri flemplianis simulacra, qua> (eci
stis, ut ea adorareiit, ideoque transferam vos u ira
.
*
, #
Babylonem.
\
.

V E R S . 4 4 . Tabcrnaculum
ttstimonii majores wa ,
stri liabuerpHt
in solitudine, ikuli prwcepcrat Hle
qui ioqncbalur Muysi, ut faccrel id ad exemplum ac

r c > ,
fvrmam, quam viderat.

V E R S . 4 5 . Quod tabernaculum majores nosiri j-er

*

,
zuccemonem acceptum una cumJesu mtroduxeru^t.
cum occtiparent agrot earum genlium, quas cxpulit

Deus facie majorum noitrorum^ usque ad dics Da, .
vidis.
,
VERS. 46.
Qui adepu$ est gratiam apud uium

.
ac peltil, ut inveniret donticilium f Deo Jacobi.
.
V E R S . 4 7 . Se^ Solomon atdificavitei dqtmuu.
' "
V E R S . 48. excekmimui
itle non Itabitat Sn tcm,
plh manufactis, qnemadmodum prcphta dicit:
1

15

11

Vqria) loclioqc^ el nolic.

, eral.
7cr. :. * / j * excmplari erat, \ ,
\ ' , , . El ila repcriiur in scholio scquemi.
In vulguto est, . ' , estin vulgalo.
ln vulgato est, ?'>.
. lnbcrnaculum.
1 1

1 1

: e

PATROL. GR. C X X V .

20

ei9

THEOPHYLACTl BULGARIiE ARCHiEP.

620

VEBS

M.CaHum mihi solium eU : Lrra vero

-

scabellum pedum tneorum. Quam dumum-aidificabi

.
tismihif dieit Dominui : aui quis e$l loeu requietis ;

metr f
;
VERS. 5 0 . Nonne manm mea hmcontnia fecit ?
-
;
Quod dixit, (id sonat, Ira, , \ , ,
didit colere) pro, promisit ac sivit, positura esl,
, \
quemadmoduin eliam apud;Aposiolum: Tradidit eos

\ , Dcus in reprobam ac pravam mentem pro, sivit eos

.

tradi. Dicit igitur : Quandoquidem Judxibac cupi ,
ditale tenebaniur, ul negleclo Creatore, colerent
crcaturas : cum saepe tale proposilum pcr propbe-
, , .
las probibuisset, atque illi poeiea deinccps in co
- , ', *
perseverarenl, sivit eos, ui voUbawt. Porro, quod
" , *
dicii, ( i d sonat, verlil, cottverlit) ponitur pro, aversus ab alia voluntale. Aliudcuim
* ^ . Hv * \
significal voluntas Dei, el aliud i d , quod faclum &*
\ .
csi per conccseionem ac promiseioneni. Erat eoira
,
illius voluntas ea, quam el lege sanxerat : Dominum Oeum tuum adorato, et Uluin sohun colito. , . ,
, .
Sed perseveranles in impieiate sivit ac passus esL
Non cnini ex neccssitaie se coli vull, ne libero ar- ^ ' \ . ,
biirio ac suae cujusque propria; poteslati injuriaoi, , , \
vel vim facial. Caetcruin 8 <P*od dicil : Diilitiae , *
,
cocli, angelis pulata uonnulli. Sicut ca qui pcr an.
gelos pronuniiata esioralio. Verum HGJI, aitgclis,
dicil, sed, sideribus, quibue eliam culiuin el re- , ;. \ verentiani offercbant : ut viiulo, quaj cral Luciferi ' , ;

loco : item luiue, taaquain reginx coeli. Nara ea
, \
dicik) ubique forc ponitur, ubi de luuiiuaribus ac
stellis sernio babclur. Numquid viclimas et boglias ^ , ,
obiulistis rnibi pcr annos 40 in olihidinc, doiuus .
Israel ? Considcia : priinum sibi ipsiintroducil eos
oblulisie hoalias, el luuc siniulaciis. Naui anlebac \
; , , *
uusijuam nomeii bostiae auditum esi, sed prsecepia
ct oracula viva. Profert aulem lesiimoi^luiu uou , 0* *
, , sluipliciier, non iniperke, non absque causa : ecd
. " \ , ut ostendai etiaiu illos sacriliciis opus nou babere,
, \ ,
dum dicil ; Numquid busiias el victinias oblulistis
niiht ? perinde 4ic si dicerel: Non poiesiis dicere, . ^'
quod Deo sacriiicium oflerendo, eliam Ulis sacrili- , ' , *
cabalis : sed illis prius sacrilicastis, idquo in solilu- * dine, ubi vos luaxiine fovebain atque luebar. Nenipe \
\ ,
etiauisi dixi et templum soluium i r i , et inslituia

x a x

1 8

1 9

atque sacriiicia mulaiuai i r i : oihil iu>vi dixi. Mam ^ . ,

Moysoe, propler qucm ma^iios spirilus sumpsisse,
ol ;
muliuoiqiie vobia placere videiuini jper aiuios 4 0 ,
\
neque bostias obtuiit, ueque teuipluui exsiruxit :ac
'. [KTPIAAOITJ
ne David quidfin; quanquam jatn tcrram vobis
sorle divisain bxTedilaxio jure possidereiis, quin
,
cliain propbeue de bis, laiiquain non necessariis
. * \
pronuniianl sic. Moaen auieiu qua raiione simulaiis
, *
vos defendere aique lueri, queuo repudiaveruni et
.
tuajores vcstri el vos ?Ei susccpistis laberuaculuiii
\
Molocbi, et sidus dei vcetii Reuipbanis. Diviaus
.
quidem Moyses monlcm repetivit, ul legem acci1 1

Variae lectiones et n o t .
, e

, erat.

19

. .

*<. .

, f

. .

621

EXPOSITIO I N ACTA AIOSTOI.OUUM

622

- CAP. V I I .

, /. . - percl. Porro qtii de sangtiinc Israr lis p r t f t i a i i

- eraitf, conimoti et coucitati gunl adversus 3* , JUGUI bis verbis utentes : Fac nobis deos. YiiuJum
, . - igUur ii\ aolUudine feceruni; ac simularrum qui \ . * dem, in propalulo collocaium ct olim conspcclui
. *- exposilum, vitulus erat: sed mullos ab unoquoqne
*
cliam alios obtinuU atque consecuius csl. Vprro
;
cultui siderum magU eranl addicti. Nam propler

viUtluoi ^liain labernaculuin M<docbi su&ccpiTunl.
,' . Nam,pxotato lentorio^statueruni ineo simulacj-uui,
, quod Molocbum vocaverutit. Esl auleni boc sjnm , Ucium Moabitarum, quod lapidem perlucidtim b.a, bebal in suinma fronte ad itnilalioncm Lucifcij. Ac
'
si quidcm aliquis inlerprelarl velil, verl>um pw
;, c \
verbo redditum, Molocb, rcx esl eorum. Sic cni^i
. Toy
Aquila aique Tbcodoiion reddiderunt el expos^c , ; ,
runl. Porro Luciferi efligies cl iinitamcnlum arji/jr
, -cis oiaiui concinnaluni eral. Susccpistis igiiux la . * 'bernaculum Molocbi, id esi regisvcslri. Et quiuaj,.
. erat bic rex ? Sidus jdei veslri JRcmpbanis, <piod
kf . , $i ijiterprcleris, est obtencbratio sive 69 obcgcca * tip. Adorabant igiturtuciferuin, u i qut orialur anle
, ' , . bplcndorem solis : scd adorantibus cvasit Rcnr . " pban % sive excaecalio , non quod slella eflcccrit
. \ excaiCaliooem, sed quod teuebrarum oflusioniseis
, \ . \ ex parte eifeclor fueril is culius, quo illam alel . , ' ojjv
lam colebant. Et transferam vos uUra iiaL} !o3Cin.
. u m propbeia d i x e r i l : Transferam yos jjltra Pa .
mascum, bic secutus expositionem Ilcbnrorum,
, , c ullra Babylojiem, d i x i t : Aut quia Babylon lcrnijims
> \ ' > ac Jfinis est Damascen regionis : ac Sept^aginia
, , .
(inlerpreles) ultra Damascuoi dixerunt. Taberpaxiuluin tesunionu babebant majoree nosiri in solitudine. Idcirco boc babebant, ut Deujo les^cm babereui. Testhnonii auleni vocat id , boc cst miraculoruin, pr*ceptorum. Siculi pniccepeiat aique descripgcral i l k , qui loquebauir Moysi, ltaqne.descriptio alqne designatio iji mon|,c conligi:
atque boc taberiiaculum in solitudine circumferri sulebal, el non erat ln uno loco. Eiiamsi angjelus
erat, qni cum Moyse loquebatur in monte : al ceUe in conspoctu ci cx persona Pei loqii^balui*
xiun illo. Ac ni.ulta lalia in divina Scripuua reperiuinur. Picil cnim in Exodo angelnm Poniinl
dixissead Moysiji : Moses, Mosjes, ne propius buc acicdas. Alque aliquunto post angclus di cii : Eg
ium Dous majoriiin tuorum, Peus Abrabam. El alia lalia.

\
T/J
ERS. 5 1 . cervicibus et inplrcumchi cordi

bjus et auribus, vos wmper reshtilii Spiriliii icrnclo.
ticut majares vfislrt, tia elipm VDZ.
,
ol .
V E R S . 5 2 . Quem propkeiarum
uon perseculi el


;

/
inwtali innt mnjores vesiri, el viterfecerunl eo$,
, D qui prwnunllabanl ac prmigmficubant de qdvcniu
juili illius, CMJus $ nuper prpdilorts t\ occhoret
;
(uislii ?
V E R S . 5 $ . Ptr dispoiiiionem et odminislralionem

QngeLorum accephtis legem, tl non servastis.
,
,.
jDur bactenus leniler ac placidc populum allo ,
f ^ u s , bic aspero ac duio utitur sermone ? Quia
; "
\ vidcbat cos aon auscuUurc nec uiovcri iis, quaj
T

Vari^e lectiones et notae.

, ante , desideralur in vulgalo.
<i Rephan, est in Craeco.

* V . disposuit.

624

THEOPHYLACTI BtJLGARIX ARCHIEP.

diccbat. Yos scmpcr resislitls Spiritui sancto. '

modo nunc , scd scmper. Iloc aulcin verbo usten- , '.
dit ctiam ea, /juai ipse dicerel a Spiiitu sancl)
profkisci : maxime vro quoniam moriturus erat. *
Neque cnhn vcrisimile est illum id ignorase, qui . )
Spiiiiu'pieinis cral.Magna ususestctinlnpidaalque ^ , \ , /\
effnsa loqucn li libcitale, atque illa ipsa, quai dixil , . A$\, ,
in illos, uon erant ipsius, scd proplielariini. Sem- ,
, ,
per, inqiii*, advcrsainini el tonlravciiilte. Cum
imllci essc sacrificia , sacriiicabalis.; rursus cuin ^ \ " ,
vull, non sacrificalis. Rursus cuin staret leinplunt, . , ,
simulacra cobbalis : cuni vult a tetnplo vos se- , * > , .
. "
jnni!, coiilrariuui facilis. ni dixit aulein, 70
Deo rcsisliiis, s c d ^ p i i i l u i . Nulla eniui dilfereiilia . , esi iiUer Spiriltim sanctum ac.Deum. Rcsistitis
sicwi majores, ita vos quoquc. Majus in ipsis ma- , \
lum cssc demonstrat, quippe quod ab antiqua^rigi- . ;
ne ad eos pennaiiassel. lla Cbristus quoque facie-
bat, qitoniatu inullum semper majoium noinine se , - jaciabant ac gloriabantur. Qnem propbetarum ma * ^,
jorce veelri non sunlinseclatt? Si iUos, quLprae- \ ; .
imniiaveranl ac praesignificaveraiit, majores vcstri . , \ /
^nterTcceiuni: nilrit miruiu si ego.quoque quijprae- . ,
riico, qufiin illi venturnni praiiunliavcrajit, a vobis, cl . ,
qui majorum nomine iuagnos vobis sp.ritus sumilis
. *
mulluuiqucgloriamini, intcifectus sim. D adventu
*
jusli iitius. Jusli illius, ait : ul ostendat, injuslc ; , ^
ab illis etun occisum essc. Naiu si ille juslus fuit ; .' , \ .
valdc iujusti sttut, qui illum mterfecerunt. Justum /,
auicm eum vocai quod uc illi quidcm ipsi poterant
\ , ' ' iuficiari. Nuequai cuiui ciim Xaiiquam iiijustum Q ,' .
erimiiiali sunt : \ eniin poluissctil eum, qui ne
\ \ :
itcluui quidem babebaC ? Dno antcm HHs crimina
.
objicit, ca:dein el prod tioiieiu : prodkorcs enim, hiquix, ct bonncidae fuisiis, Qui disposilione el a<lininisiraiionc augclorum accopUtis lcgem, ei non scir\aetis. Id esl, ab aogclis cousiiuitam al^uc sancilam, aui Iraditam ab Ulo, qtii apparuit in rubo. 0^teudil autem eoe esse taies, ^MJ nec Dro, nvc
angclis, nec propbetis, nec Spirimi sancto dicto audienlcs unquamnec fuerinl, nco iiU.
VtRS. 54. Audienies aulem hac dusccabaitiur
'
diezpiorro
xafdicug
cotdibus u/s, ei siridebant denlibus suit in eum.
, ^. .
.
Y E R S . 5 5 . Cum autcin plenus essel Spiritus
han* , *
cii, rntuitus in cwlum, vidit mujeslulem ei gloriam , ,
Dti etJetum slantem dexlris Dei.
.
VEBS. .50. Ac dicil : Ecce video cmlct Qperios el

Filtum hommU ilanlem dextris Dei.
, JTUv

.
Si inlcrficere T o l e b a i t l , qui Dcbat, ut non 6taiim
, ; ;
occidcrent? Quia epecie atque velameulo ralioiii D *0 consontanco facinus obvolvcre volebant. Coiitunie
.
.? .ita namque qua ipsi afficicbanlur, non crat saiis
* ^ ,
jiisU causa intcrOcicndi, aique alioqui nou erat

ejus coiituinelia, sed propbel$ adversus illos cri
minatio, simul aulem proplcr ea, quae in ipsos ad- ? , ' aai6<iav
mitissct, eum iiilcrGcere videri uolcbanl: quemad- ; ^ ' &
nioduiii ne Cbrisium quidem : sed propicr impie- \ ".
lalem. Nou enim cscde se cruentarc cojiieuii erant: , y

VariaB loctiones ct J I O U C .
* ,
" ^ erat.
, .
!$ta diciv crasa, ui non fucile posscm agnoscere
qttid lidstel teriptum; sed senlenlia postulttt tatcm, gualcm }iusui, aul, , aut similem.
i ,
8

lir

t e

17

625

EXPOSITIO ACT.VAPOSTOLOHUM. - CAP VI.

CM

. \ scil cogltabaet a nilcbanlur etiam hctlcre cj s

. . \ & mam et exisrinnuionem. MchiebttU enim, ne si i n \ ; leittcerelur proplcrea qo<3h ipso* contninelia aflfc \ .
cisset, majorem veneraliouem consequeretur. Et
Jrsum stantcm a dextris Dci. Stabilitatem c l iinmobiliialeni 71 pcr slaiionetii signiHc?l, atquc alio((iiiti id apud illos gralum ct acceplum erat, ac slare eum lunc admiuebaut et conrcdrbanf.

V E R S . 57. At illi magna voce exctamantes, con, * .

thtebani el obturabanl aures tua$ atque unaaimiter
inipeium in eum faciebant.
VER. 58. Ejectumque exlra urbem lapidare ece
,
.
perunt. Ac lesie* deposuerunt venimeula sua juxta
Kal ol
pede$ adoleseentis, qni vocabatur Sautus.
, *
.
V E R S . 5 9 . El laptdabanl Siephannm invocauteni

*
,
ae dieentem : Domine Jesu, auscipe spirituin meum
t

.
VERS. 00. Poiitii autcm genibut, clamavit voce
, *

magna:
Dombie, ne impules illis hocpeccaium *. At,

.
que
hoc
eloculus,
obdormivit.
,. \.
Qfnod
tcmporc
Cbrisii fecerant, boc etiam bic
" \ , \
fecerunt.
Qiiemadinodtiiu
ille dixcrat : iVidebiiis a
* "
dextris Filium Dei sedenlem ct ea:n rcm illi blas
plicmiain, scw criinen hcsae majcsiaits divinnrj vo * \
cantes, impelum in eum feceruirt : iia niiiiiriuii
. ' *
eiiam bic. Scd illic quidctu discideruiil vrsiimenta :
. \ ! )>,
bic vero corHmueruiit aures. Et ejccitim extra tir * bem bpidare coeperunf. Ne tanlisperquidem qiiieli,
, . ,
donccoralioncm absolvcrcl^ fnpidare euiu c ocp< runi.
* . ,
Atqul, si meiitiebatur, lanquam insanuni ct futio * ,
aum eum dimiltere oportebai, sin autem vera dice . \
bai, ntagis aditiirart. Exlra urbem autem ejeclum
. ,.
. . .

J
* . . . ..,;.;
.
.
/ , ( H C i d u n t : quemadnioduiii etiani tempore t l i r i s i i
. .in .ipso *feceritnl.
.
. F l lrstc ib
. posuerunl
. Teslimouta
\ *
juTtla pedes adelescenlis. T^sics vocat, quos stibor, ^ iir.vcmm, ut advcr$ti9 iHum falsum lestimoniiim
-.6* , \
dicerenl. Porro duas rcs itinuil per baic : nempc.
,
lfam illbs, qti! videbaniur lestos esse, magis ad
, \
caedcin fuisse paratos, siquideiti eiiam vcsthucrtia,
-
n l lcves et expediii ad Iapidanduui cssont, <lepc \. tA
nebant : prlerca illum, qui posiea orbs i m a . , , *,
ruiu pra?co futurus erat, eliam ipsum tunc cxdem
.\ adjuvissc: adeo divinatn quaindaui, novam, inopi. -. [.fiainin, non exspectatam, nec bumanani consecii
.]
tus cst tTiiitalionein. Caitcruin quod d i x i t : Doniine
, . ,
Jtesiit ftii&cipe spirilum meuni : docenlis cral et
, . o&leiidcniis eis, sese non perire. El laptdabanl S'i- $ \
pbanDin. Quaiuloqitidem autem justilicaiio per . \ ^ d e m in Clirisluin conliiigii, ac per illum ipsnm
/,. ,
boc boni cousecula esi liumana natura, ut non
\
erret, uec oflfendal : banc novam iiobis raiionem
c ";\ . ,
fonfecit, ut ad infcros quidem animaB nostrac jam
.
non amplius, ut anlca curranl, scd miilanlur in
\ ,
manus Dei viventis. Idquc baud iguorans sanctus
. . ,
Slcpbanus, Dominc Jcsu, inquit, suscipe spirilutn
\, , meiim. Ac bealus itcm Paulus scribit : < llaquc
. ciiam qui voliinlale l)ci patiuntur, iidcli Crcalori

Varico locliones et nolro.

%

*Arthulu$, , desideralur in vulgalo.

V . secus.

* V . ne slaluas

illis

hoc ptcculum.

<fe7

THEOPHYLACTI BULGARIvE ARClIlEfP.

f,2R

animas 7 2 stfts commiltant atque commendcnL . Posiiis autetti gcnibus cxclamavit voce magua :
, ,
Dfcmine, nehftpuies eis lioc peccalum. Non simpli , ' * \ rlter, inqiiit, precatur, scd cuin consideralione at.
que aitentione. Nam lanlispcr auimam cl adesse Dfeus concedebai. Vide auiera vocem, el* in ma'i
f/atientiam immensam. Itinc osCcndit, ne illa quidem priora, quae in illos dixerat, ifflcun liae furo*
ftsve alicnjua fuisse: sed ut exaceibarel, convincerel, allraberei, alliceret.
CAPUT VIII.
6. '.
VERS. 4 . Cceterum Saulus erat ex iis, qttibut

,
pobabnttir iilam toterfici. Orla etl aulem in Ulo die

penecutiomagna adverius Ecclesiam Hierosolqmi

'
tanam, atque omnes dilapii sUnt in finet Judieic at
7/ffut Samarix, apostolis exceptis.
& ,
.
V E R S . 2. Curaverunt aultm una fnnu$ Stephani

*
religioti, magnumqtie plangorem ei [eccnitti.

* .
V E R 3 . 5. Porro Saulus Ecclesiam, et in B

,

i?cmo$ ingredient, irahensque tiws et mulierei, ira- ,

,
debal in cuslodiam.

.
Vtns. 4. Atque Uil quidem, qui dhpersi crant,
01 *

quacunque iler fackbant, vcrbum Dei antrunlia- , .

tant.
\, , & ^, *
Ipsi, inquil, apostoli non dilapsi sunl, scd erant
hierosolymis. Ubi enim roajor belU moles erat, .
,
illic stare primarios bellaiores, in acie collocari,
\
caBierisque exemplum foriitudiins animique pne- \
.
senliae proponi oporlebat. Guravcrunt aulem una
fumis Siepbani viri rehgfosi, magnumque plango- . , ;
* ' ,
rcm ei fccerunt. Si religiosi erant, cur plangorein
faciebanl ? Quia nondum erant periccii: alque alio* -- \
, \
tfax quia non planxissel, tali docirina, tali prxsidio,
fafibus signiacarere coaclus, et illum inansuctum ^ ;
lapidibus obruium, morluum jacentcm vidcns? . \
Saulus aulem vaslabat Ecclesiam. lngens furor, tb , \
..
cpiord et solus eral, el in aedes irruebai animam
t n i m svam dederal pro lege.
xoJav

VERS. 5. Caterum Philippu$ cum devenistei tit

,
*.
I rbem Samarice, pradicabat Chrittum.

V B R S . 6. Altendebaut autem unanimitcr turbce
*?mr dicebantur Philippe, quod et audirent w-
, .
dtrent signa, qum faciebut.

,
VERS. 7. Ex muliis , qui ab iis opprimeban
.

i&r, ipirilus impuri magna itece clamanlet exibank

.
Matii ilein paralytici et claudi turali tnnt.
.1
.
VERS. 8. Fuil ergo gaudium magnum in illa
vrbe.
I
Non posiolits Pbilippus, qui rccenecbatur inlcr
i:las duodenos, scd unus de septonnis Hlis, qui dc- , '
, , \
lccii eranl ad dispensationcm 73 viduanrm bic
, .
csl qui el Eutiutbtim baptrzavii, et Simoui lidei
, *
iradidit rutlintcnta. Ei audi ipgurn Lucani dicen \ ,
lem : Interieclo Stcpbaito ingens adversus Eccle
aiam per^ccuiio orta est, et omnes dilapsi suni in
\ , .
partes Judacse ot Samaria?, praelerqeam aposloli.

Unde perspicuum est apoatolum Pbilippuin IIIMI
A

1 1

11

Variae lectiones et not.

1 1

ln vulgato esl, .
, erat.
. .
Invulgaioett: ^ rtv
. " ln vulgato est, .
Pro> , Ugo, . curaverunt aulem una Stephanum. C. Siepkano parcnlarunt.

619

EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. -

. :

630

* . cuni cailcrie Hierosolymis pcrmansissc. FacSt au\ , ; lem eliam hoc ad denionstraiioncm. Nam Pbilippu*

qnidem baptizavit eos, qui in Samaria vcrbum Pei
didiceranl : Petrus aulem ct ioannes oposloli Hin , rosolymis ad eos profccli, donum Spirilus saMdi
ro. 81 ,
illis prseslitcnint. Quod si bie nniis luissei npnsiolo
rum, liabuissel uliqtic auctoriiaicm dandi Spiritus
sancti : scd bapitzat duntaxat, tanqiiam disiipu , - lus : donuin autem acgraliam sancli Spirihis tan . " 6 qoam rei perfcctionem addunt apostoli, quibus
\ , hujusmodt donationis faciendac auctoritas dala
\ eral. Alii autem dicunt, idcirco Plillippum oon su, \ * , perindnxisse Spiritum sanclum supcr baplizatos,
, \ . " quod diaconus duiitaxat essot, ab Stepbano nomi , , ^natus atque promotns, prcsbyleri autem vel cpi , \ \ *, scopi, sicut discipuli Domini, aucloritatem non ba . ,
bcret. Porro diaconum iltum fuisse lestalur Paulus

in rcgulis, non modo dc boc ipso loquens, vcruin
- \ eliam de Anania, qui ipsum Paulum baplizaviu
, , , t V Caelerum diaconus cum essct, l aplizavit primum
quidem, quod pennria presbylcrorum essel in Sa , **~ \
. - " maria : licet autcm in neccssitalcjctiain diacono ba~
ptfztue, ubi presbyter non est, quenvadmodum do . '
* ctiit ipse Spiritus, bortalus ipsuui Pbilippum, ul
propius accederet ad Eunucbum. Nolandum cst au , . \
itro, pott baplisma iinposili* manibus pcr preca .
tionem super baplizaios in nomine Doroini Jesu venire Spiwlum sanctum. Quamobrem etiam usquc
adhuc lali&ordo ecrvalur.
V e r s

- *
i*m anH* in illa urhe vir
, quidam nomine Simon ariem magicam cxereem, et
.
admiralione tui aUonilm et obitupefacta Samariai impvn$n*,qui dictretu essequemdam m a gnum.

Q
,
~



.


.

,

,

.
V



.
u

,

,

.
,
,

.

V E R S . \Q.C*iomne$ tam tnmmi quam infimi auicuttabaiit. dicentes : Hic polenlia Dei illa
mugna.
Y E R S . 11. Atlendebant autem eum, propterea quod
magicit prccstigiis atque ludibrm salis mulio jam
tempore ei$ attenitii et obstupefactis impo$ui$tet *,
ammosque eorum ac menles cepmet.
V E R S . 12. Ctim autem credidisset Philippo annuntianli atque docenli qucc periinenl ad regnum Dci
el nomen Jesu Cliriili, baptizabaniur tum viri lum
mulieres.
I
V E R S . 13. Jtaque Simon el ipse crcdidit,
et baptizalus frequens et assiduus erat cum PliVippo J :
eumque videret virlutei ei signa fieri, altonitus admirabatur.
74 V E R S . 14. Porroeum audisseni apottoli, tfui
erant Jcrosotymis, ab Samari* verbum Dei e$$e recepium, miserunl ad eoi Peirum ei Joannem*
%

VERS.

pro eii

15. Qui cum descendmenl illo,

ut acciperent Spirilun* %anclum.

VariflB lectiones et r o ( .
** . .

" Jn vulgato hic adddilur articulus .

V. dementas&el eos.

* V. adhatrebal PhiUppu.

oraremtU

631

THEOPHYiACTf WtXSXtax

ARCHIEP..

Sondum eiiim super qumiqnam ilforum

eral delapsnt : sed baptizati duitiaxai trant iu M O tnhte Chrhii Jesu.
V E R . 17. Tune mtHius ei imponebant, et uccipiebant Spirilum sanetum.
V E R S . 18. Gonspicalus autem Simon per impo$ltionem vianuum afostolorum dari Spiritum ianetuwi
uttulil eis pecuniuB,

632

.


,

.

* 3

.
V K R S . i f r . Ae Jixit:
Uate rnihi quoqut i$ioni yo
,
(c$ia'cm,
ut cuicunque imposuero manus, aecipiat

,
^
<
Spiriium sanclum.
.
V E R S . 2 0 . Al Peirus dixil adeum : Abi *, inquit,
*
cum tub pecuniain malamrem, qui donum Deipe-

cumis comparandum exiitimasii.

.
V E R S . 2 1 . on ei ueque parliceps
neque conson ^

linjus ruiionh alque doctrime. Cor enim tuum non ' .

tsl reclum coratn Dto.
" \ .
Viilc aliam tcntalionem, nempe eain, quaeactkJit
\ \ *
per Simonem. Ait aulem, quod cttmeilam ntagnam
\ $
fOtentram esse putabant; Adeo spalia tempotis ct
" ,
iriagicie pracsligiis atqtie lndibriis c*rant decepfi: do . " > 7
tiCc Pbrlippus adveniens errore eos liberavit. Dice, ,
bat eniin SiiDon Judsis quidcm : Ego dmir Paier :
Samarttams autcm, Ego suin Chrisius llaqtie Si- . \
tnon ci ipse credtdit. Non fidei gratia, sed, u i ct >; , * \
. ;
ipsc facerct signa. Qur igiiur ille videbalur farfere
; \
igna? Fingebat, atcjiie prcsligiis iniporcbal.
\ , * \
Forsilan atitcm etiam cos, qni a da&monibns preiuebairtur atque vcxabantur, coercebal, cl ulsnam, Q
7 * iia aposiolorum quoquc pfofessionem aflis alicoj$ csse eiisthrtattal. Quamobrem etiani pecnnhs
.
: ne aulem rursue abigeretur, idcirco frequait v t assiduus eial cuni Philippo.
tfov
,
V E R S : 3 2 . Desiile igitur ab itta nequilia tua, ei

r*di ad itiUitaUm *, Deumque ora, si forte tibi remiilalur cogiiuih cordis tui.
. .
Y E R S . 2 3 . in felleenim amariludinis el obslrictio

nt improbitolis iideo U versari.

.
V E R S . 2 4 . Reipondeiii attium Simon dixit: Depre
* ^

*camimi vos Dowirinm pio mc, ne quid milil eveniat fov ,

vorum, quce dixisiii.

.
V E R S . 25. AtqueHti tjmdem lestificali et loculi vei~

*
buui Dei, revirsi suiu in Jerusatem, multosque vicos
,
' 'HamariianorutH dortrfna evangelica initruxerunl.
D ,
)-".
Sopervacuum es&efc ulud, Desistc, qaod 75 "
, , ) Vironi dicebatur, qui ex constiiuiione malus eral,
, , ftixta fabulas baereticorum. Aiuni cnim boniincin
* \
natara malum non esse capacem ejus, quae cx
,
destinaia voluntale Qt, mutatioois. Sed non frustfa
. ' ,
dictiim c s t : Desiste igiiur, et ad saniialem redij
\ , \ ,
suJJp poleslatis igiitir aique arbitrii eral ctinm ipse. I .
VERS.

1G.

9 1

S i

Vtfriffi lectiones et nolce.

* / t i excmplari non erat, ' quod e*l in vuigato fortasse pro, : ; fnit, , Ua non nqmrHur
nr<cpo$ilio .
Invuigatn hic adjectus esl artxutus .
in vulgalo csl. \ .
', erat.
* . .
ln vutgalo est, .
* vcrbum pro vcrbo reddiderunt: Pccuma lua lccnm sil iu pcrdiiioncm. Vpixhulenilam ilaque age
nbhac lua nequitia\
1 7

, g

k l

fi

ftPOgltlO

ACf V APOSTOLOHUM. - C\P. V l l t .

6;4

', - Deuinque ora, si fortc tibi remiilatur CogUatio cor * . * \

dis tui. lloc dixit, qtiasi ipsi concessum atque per \
niissum non essel, si flcvisscl ac resipisccns desli .
Ussel. Verum consucla est cliam propbelis lalis
6 , ! . forma loquendi, atque alioquin etiain perscnscrat
Kopfcov, aique pcrviderat eum Petrus non ad rcsipiscenduni
\ , CDiivcrsum i r i , alque idcirco ail : Si remiliatur
* \, ; tlbl. Nam illud : Deprecamini yos Dominiim pro
; \
me, fion pocnitentiae et ad saniinicm rcversionis,
. eed detestalionis duntaxat el mali ominis avcr. , - tendi causa dicebal. Nam ublluclus? ubi sui dam \ , \ nalio aique confessio? In fellc cnim amariludinis
. 01 \ - et obslriclione improbitatis video le vcrsari. In , - genlis iracundine sunt vcrba. Sed rton punit eum,
. ,
ire fldcs posiea deiucops necessitaiis csse viderc , . "
tur atqiic tenoris, ct rcs cnidelis appareret. At , qtie
testilicati alque loculi verbinn Dci, rcvcrsi
* sunl in Jcrusalcm. Forsitan propter Simonem re.
vcrluulur, ne dccipcrcnlur, nl postea securi ac
%

tuti essent. Vide autcm eos non pracipue deditaquo opcra in Sainariam reniro, sed cutn ngitareniur et
expellerenlur, qnod et tempore Chrisiiaccidit.
V E R S . 46. Angehn autem DomiYii locutut est ad
*

Philippum : Surge el vade meridiem versits ad viam,

ffua descendltur ab Jerusaiem ad Gazam : htvc est

.
thoua.
h-' kal
,
V E I I S . 11. El sufgens iterimjressus
ei, el ecce vir
,

jKthfop*, Etinuchus prcefectus. Candaces rcgime

,
, AZlMopum, quxprcccral untoersa gaz:v ejus, qui ve

.
uetat adoraturus m Jerusalem,

VKiis 98. Hevertebaiur, et sedens in ctirru suo

^ legebnl Laiaih prophclunU

'*
&, tftu
V F . R S . 5. Dixil auUm Spiritu$ : Accede.
*
.
el ndjvnge te cnrrvi isti.
,

Yfens. 5 0 . Cum ilaqueaccntrhsvi Philippits, aiidi

,
vit eitm iegenleni prophelnift haiam, acdixil : Nmt *
;
quid intelligis, quce legis ?
,

V E R S . 31. ille dixit : Quinnm postinu iihi ali ;
*
qnb me instruinle? horlatusque est Pliilippttm. ut
*
.
asctnderet secumque sederet.
,

VERS. 32. Porro quod Scriptura

quic iegebatnr
, !\ ? ab '' conlihebat, eral hoc : tauquam ovis ad nia


** ctationein dHctUt e$t, el Utiquam agnut coram to*
\

.
deute mutus, iic non apirit o$ *uum.

76 V E R S . 33. Per humilitalem eju$ judicinmeju*

. &;D snblatum est. Gemis mtem ejus quis enarrabitt quiii
zai .
toliilur de terra vita tfit*.
Ut mihi vitieiur, bic Pbilippus eral de illis sc \ , .
pienis. Non enim ab Jerosolymis meridiem versu*
,
* , abiisset, sed vcrsns epteniriones : al a Samaria,
tlbi Pbilippils bnus de illis sepienis morabalur ai
\ ,
doccbai lunc, iterest vcrsus ineridiem. Qa dcscen
\ .
ditur ab Jcrusaiem ad Gazam : ba-c est >acua. \W
* .

18

Variffi lecliones et notfie.

k t

. .

In vulgato hic interieritnr, .

trriptum esl. . * iVon esl in oulgato, .

.
ln vulgalo est, .
M

b V. iocns Scripiuric.

In apogmpho et hic, el in sequenti tchclio

* , non est in apograplio.

k 1

, erai, tl

6tt

THEOPHYI.ACTI BULGARI^ AHCtHEP.

636

dixil, ne melueret incursum ei invasionem Juitoo-

. . " .
n i m . Et surgene iier ingrcssus cst. Yiile obcdien
\ ; '*
liam. Non interrogavil a c d i x i t : Quare? scd simul
alqne permiseimi eral, cum surrcxissct, profcclus ; . "< esl. Qui venerat adoraturus in Jerusalem. MtiTlis dc ,
, rausis adtniraiione dfigna est Eunucbi bujus pbilo \ ,
sopbia : qnod cum babitarel in iEihiopia, cum niagistrntu fungerelur, cum pnefeclus esset regiis Ibe- .
sauris, lamen asccndit adoraium in Jcrusalcm. , \
Porro irmluTes itnperium eblinerc consueveram i l - , /
. \ ,
litis iElbiopi, quarum jurc succcssionis una crat
,
ttiam Caudacc, ctijus Eunucbus eral qiiacstor et
'., \ , \
tbesatiris prxfeclus. Gonsidcra autem quod eiiamsi
ilics fcstus norv erat, lamcu asccndcral: qiri a civi- ", , \
,
late supcrstitioni daemonumque ctiltui obnoxiam
ilam transigcnte, qui in itinerc legcbai, qui .. *
; \
Isaiara propbeiam Cicleris siibHmiorem qui ne
, *
(tcieiis quae legcrct, ita lcctionc Uncbalur. Nunquid
inleUigJs qae legis? Mirabililer intcrrogal: neque ,
rnim adulabalur et laudabat, neque rursus hisecia- .
, * ;
lur ac deridel ignoramiam: sed ul majorem h i j i eerel cupidilatcm, siinul oslendens ingcntem inesse . \ rbesaurum. Atque ille non dissimulal aec celal: .
Bed,Qitinam iiiquii, possim? dcinde pctitsc doceri.
Tanquatn oVts ad jngulalionem duclus est, el lan- ot
^,
qnam agnus. etc. Valde perspicua propositonun
verborum senlentia eat. Asportantur enim certo \ ,
lempore anni ovee londeantur ; ac cultellos ton- .
aorios sive forflecs admoveut eis pasiores : ac . '
.
qiianqunm tadiiniur, iis tamen, qtri baec agunt, non
r

, -, -

,. ..

I'

'

usultaiit. Sic item Gbrislus ottni convitiis pclere- ; , \

tiir, non conlra conviliabaiur. Per bumilitalem
, .
ejus jticlicium ejtrs sublatum esl. Injuslum judicium,
,
quod de eo, veritaie occukala, facliim osl, aigiiifi, \ \
cai. eenus aulem ejus quis enarrabitTId quod,post
, ; "
reaurrectionem videlicet, ei contigil, el generosam
, \
cjus ac nobrlem dignilatem cujus eorum, quac
\ , *
gessil el adinimslravit, demonstratio cxstitit expc
limenlum. Quis oralione satis poterit explicaro,
, \ *
cum cogitare ac menle vobilare coeperit, quis ci
.
qualis, et ex Dco nalos uingenilua Piliirs liaec-oniniar
loteraveril? Quia lollilur de lerra vita ejus. Proeo, quod esl, eHollitur, ct sublimior rcbtis lerrcnis csi
vita ejus, boc est conversalio 77 aul subslaniia sive exsistentia Unigeniti, cum cxtra carnem inlclligiiur, ae nondiim noslri similis factus.
VERS. 34. Atque Eunuchu* repetilo termone, P/if- D
, *
llppo dixii: Qitaao te dt quonam dkit hoc propheta, ,
,
de teipto, an de alio quopiam ?
, ;
V E H S . 55. AperUn autem Pliilipput
0$ suum, et
,

incipiens ab hac Sctiptura, tvangelizavit Uli Je ,

SUM.

.
V E R S . 36. Ut aulem ire pergebant, obiter pervene ,
runt adaquam quamdam : el Eunuchut, Ecce, inquit.
.
aqua: quid prohibet mebaplizari? Quaj sequunlur.

;
tisquead: Eljussil,
erant in exemplaii amiquo inanuscripio.
t

Vari lecliones et nolro

, erat.
c

Locus corruplut.

f<r.

#tf

EXPOSlTlO 1N ACTA APOSTOLORUM. - CAP. IX.

63ff

0
& VERS. 5 7 . Dixit autem Philippns: Si credis ex
, .
) toto corde, licet. Retpondeu* autem dixit; Credo Ft*

iium Deicsse Jesum Ghrisium.
.
,
VF.RS. 3 8 . Et justit inhiberi
currum, et ambo

desoenderunt in aquam et Philippus et Etinuchtis. El
,
.
baptitotvitenm.
" , ~
VEBS. 3 9 . Cum atilem ascendisseiit ex aqua,
. SpiritH Domini rapnit Philippum. Et non vidit rum



postea amplint Euntnhu*: sediler suumlietus prose
.
quebaiur.
"
VERS. 4 0 . Cicterum Pliiiippui repertu* esi Azoii:
.
, toi qni perograui ea$ partes, omnibus civitatibu$ Evan .
gefium iraacbat, donec veniret Cwtaream.
, \ \.
QIIAPSO te, de^ qtronam dicil, etc. Quod noveral
\ \
g proplictas aliler etfcim de aliis dicere, aut dc

semctipsis- in alia pcrsona : hoc enim dcclarat
\ " .
ejus interrogaWo: signum eral viri admoduni eon , ; "
siderati atqtie prudenlis. Ecce aqna: quid probi . \ '
bet mc bnptizarif Vidc quomodo iractaliir, regilur
,
ct insiruitur. Prius legU ct ignorat, dctudc lcgit
ipsnm icslinieninm Scriptura, nbi eral suppliciiiiu
, \ \ -
ft resurreciio, ct doiniin i posiea ro^ai: inicrpre. ,
tatio el explrcatio deinccps consequilur, cum Pbi
lippus a prophelia sumpsissel occasionew. Porro
,
cum studtuin, cupiditas alque desiderium quasi
. ,
alas ei adhibuiasel, deinceps festinal ad baptisma.
; -
Non dixilatilem : Baptrra me : sed, Qnid velat?
* . *
per interrogationem ingcns suum ostendens bapii;, .
emalis conseqircndi atuditim atque cupidilaictn.
,
" & - Q Cmn aaicm ascemlisset ab aqua, Spinius Domini
^ , '. rapuit Pbilippiim. TollU quidcm eum Spirilus rel
\ , quee gerebalur, nriajorem concilians admiralionem,
- simul etiam Kititia Pbilippum nfiiciens, quod d i , , - gnus judicalus esset, qui talia consequeretur,
qualia propbet, ul Abbacum. Spirilus autcm eum
ct non angelus u l anlea , quoniam nngcii
\ \
quidcro apparilia tunc conligil illis, qtii magis cor 6 , \ ^
porei crant : Spirilus vero magis spiriiualibiis
. conligit. Caelerum utile 7 8
Eunucbr
*, " , pcr raptum diduci: quoniam Eunucbiis rogare ac
0 \ .
1

8 1

f u , t e

a t )

postulaie poluissei, ut ille sccum abirei. Aique ille, sl nonduin opportunitatc vocante, renuiseci ac rccusassei, irisieui Eunucbum dimissel. Adco omnia diviiiilns agebanlur. Porro Spirilus eum slatuil
Azoii, ubi deinceps cum Evangclium quoque divulgare oporlcbat.
. ' .
D
CAPuT I X .
VERS. \. At Saulns etiam nunc minaces ac ciedU
. 0
avidos spirilus gerens adver$u$ ditcipulos
Domini,

,
,
accessii ad tummum sacerdotem,
VEns.2. Ac petlit ab epistolas, Damaicum ad
'
$ynogoga$ perferendas, ut si qnoi viro$ vel mulie

retinvenissei, qui etsent iiliut vice, vinctos perdueeret

.
in Jerusalem,

Expotiil Panli advcrsus fldeles ct Ecclesiam f t i xx\ rorem, ostcndens eum in mcdio zelo atque atdorr
9

V a r t e lectiones et notae.
!

* 1$(a omnia desiderantur in apographo unde ha*c descripsi. " In vnlgato addihir, .
**9 videlur, ac pro , , ene legendum.
. ^. " , erat.
1V

* . nare.

6^5
THEOPIIYLACTI B U L G A R L E A R C I I I E P .
636
dixil, ne nielueret incursum ei invasionem Juilaco-
. \ . " .
Et surgene ifer ingrcssus cst. Viile obcdien \ ; '
liam. Non interrogavit a c d i x i l : Quare? scd siimit
atque permisstmi erat, cum surrexissct, profccttts ; . " * ,
osl. Qui venerat adoraiurus in Jerusalem. Mutlis de
,
rausis adiniraiicme digna esl Eunuchi liujus pbilo \ ,
sopbia : quod cum babitarcl in iEibtopia, cum niagistralu fungereliir, cum pnefeclus esset regiis ibe- .
sauris, tamett asccitdil adoraiuoi in Jcrusalcui. , \
,
Porro muliores itnperium eblinerc consueverani i l . \ ,
lius iElbiopiic, quarum jurc succossionis una crat
,
oliam Caitdace, cujiis Eunucbus erat qmcslor ct
, \ , \
Ibesauris praefectus. Considcra aulcm quod eliamsi
dics fcstus norv erat, lamcn asccndcrat: qiri a civi- , , \
,
lale supnrstitioni dxmonumque cullui obnoxiam
ilam iransigcnle, qui in itinerc legcbal, qui :. '
; \
Jsaiaro prophetam Cicleris siibltininrein qui ne
, *
R c i e n s quae legerct, ka l c c t i o n c tcncbalur. Nunqutd
inielligis quae legis? Mirabililer inlcrrogal: neque , *\
cnim adulabalur et laudabal, ucqire rursus iusecta- .
, ;
tur ac deridet ignoramiam: sed ul majorem hijiteret cupidUateni, sitnul oslendens tngcnlem inesse . \ rhesaurum. Alque ille non dissimulal aec celal: . *
Bed,Qttinam !iiquit, possitn? dcimle pclilsc doceri.
\
Tanquam oVie ad jugiilalioncm duclus est, el lan,
qnam agnus. etc. Valde perspicua propositorum
verborum senlenlia eal. Asporiantur enim certo \ ,
lempore anni oves ul londeantur : ac cultellos ton- . *
aorios sive forfiecs admoveut eis pasiores : ac . *
.
quanqiiam lajduntur, iis lamen, qtri baee agunt, non
r

" ..wi. _

iusultaut. Sic item Gbristus oum conviliis petcre- ;

, \
tur, non conlra conviliabatur. Per bumilitatem
,
.
ejiisjudicium ejtrs sitblatum esl. Injustum judicium,

,
quod deeo, veritate occullala, factum cst, sigtufi, \ \
cal. eenus aulem ejus quis enarrabiiTld quod, post
, ; "
resurreclionein videlicet, ei conligit, el generosam
^ ' \ , \
cjus ac nobrlcm digniialem e cujus corum, quac
\ , '
gessit el adiniuislravit, demonstratio cxstitii expe
rimentmn. Quis oraiione salis poleril explicaro,
cum cogilare ac mente volutare coeperil, quis ct , \ *
.
qnalis,et ex Dco naius unJgeniiu&PiIiirs bsec omnia
loleraverit? Quia lolliiur de terra vita ejus. Proeo, quod est, exlollitur, cl sublimior rcbtis lerrenis cst
vita ejus, boc est conversaiio 77 aul subsianiia sive exsisienlia Unigonili, cum extra carnem inlciligitur, ac nondum noslri similis faclus.
VERS. 34. Atque Eunuchus repetito iermont, P//f- D
,
lippo dixit: Quceto te dt q&onam dkii hoc propheta, ,
,
de seip$o, an de alio quopiam ?
, ;
VEns. 55. Aperiens autem Philippus 0$ $uum, et
,

incipiens ab hac Sctiptura, cvangclizavit tlli Je

,
SUM.

.
V E R S . 36. Ul autem irc pergebant, obiler pervene ,
runl adaquam quamdam : el Eunuchus, Ecce, inquit,
. '
'
aqua: quid prohibet me baplizari? Quas sequunlur,

;
tisqnead: Etjussil,
11011 erant in cxeinplari amiqtio inanuscripio.
%

Variao lecliones et n o l
* , erat.
c

Locus corrupiut.

fc.

EXPOSlTlO ACTA APOSTOLORUM. - CAP. IX.

63i

0
%/ RS. 57. Dixit autem PhUippus : Si credis ex
, .

tolo corde, licel, Retponden* aulem dixil: Credo Ft*

lium
DeicsseJesumGhristum.
E

,
.
" ,
.


ti\V

.
}

.
,
tob

.

VFRS. 5 8 . Et jussit inhiberi <* curmm, et ambo

desoenderunl in aquam el Philippus et Eunucltus. El
baptiftwitenm.
VERS. 59.
Cum autem atcend\$$enl ex aqua,
SpiritH Domini rapuit Philippum. El non vidit <um
postea amptiut Eunmhnt: stditer suum liutus proteqnebatur.
Y E R S . 4 0 . Cicterum Phifipput repirtu* est Azoti:
qni peragraits eas partes, omnlbus civitalibus Evangefium Iradtbat, donec veniret Canaream.
, \ .
Qitflpso te, de* qironam dicit, elc. Quod noverat
\ \
^ propbctas aliter etfom dd aliis dicere, aut de

semctipsis- in alla pcrsona : hoc enim dcclarat
- *.
rjns inierrogalio: signum eral viri admodum eon , ; "
siderati atque prudenlis. Ecce aqna: quid prolii . \ *
bet mc b.iptizari? Vidc quomodo iraclatur, regilur
,
ct instruiiur. Prius legii ct ignorat, dctndc lcgit
, \ \
ipsum icslimenium Scripiiirx, ubi eral suppliciuiii
. ,
et resurrectio, ct doinim posica rogat: inicrprc
tatio el explteatio doinceps consequitur, cum Philippus a prophelia sumpsisset occasiouem. Porro
8 ,
cum studium, cupidiias ntque desiderium quasi
t\ . , ,^
alas ei adbibuissel, deinceps feslinal ad bapiisma.
; - \
Non dixilaulem : Bapifra me : sed, Qtiid vetal?
* . *
per intcrrogationem ingcns suuin ostendens bapii, .
ematis conseqtrcndi studium atque cupiditaicm.
,
8

8 8

" \ - Q Cwn aatcm ascendisset ab aqua, Spinius Domtni

-ol , '. rapuit Pbilippum. Tollil quidem eum Spiritus rci
\ , quee gercbatur, Hiajorem concilians admirationem,
simul etiani F&iilia Pbilippum afiiciens, quod t l i gnus judicalns eeset, qui talia consequerctur,
, , qualia propbet, u l Abbacum. Spiritus aulcm eum
d non angelus u l anlea tollit, quoniam angci)
\ \
quidcm apparitia tunc conligil illis, qui magis cor , \ *>
porei cranl : Spirittis vero magis spiriiualibus
. conligil. Caelerum ulile 7 8
Euuuclnr
*, " ,
pcr raptum d i d u r i : quoniam Eunucbtis rogare ac
\ .
f u , t

a l )

poslulare poluisset, ut ille sccum abiret. Alque ille, sl nonduin opportunitatc vocante, rcntiisecl ac rccusassei, irisieni Eunucbum dimisset. Adeo omnia diviuilus agebanlur. Porro Spirilus eum slaluil
Azoti, ubi deiHceps eum Evangclium quoque divulgare oportcbat.
. ' .
D
CAPUT I X .
V E R S . . 8$ eliam nunc minaces ac ciedh
. *
avidos spiritus gerens advcrsus ditcipulos
Domini,

,
,
accessit ad tummum sacerdntem,
V E R S . 2 . AC peliit ab to eplslolas, Damascum ad
' "

$ynogoga$ perferendas, ul si qno* virot vel mulie '

resinvenissel, qui esseni itlius vice, vinclos perdueerel

in Jerusalem,

Exponit Pauli advcrsus fldcles el Ecclesiam fu
rorem, oslcndens cum in uicdio zelo alque ardorr
VariflB^ lectiones et

notfie.

1 1

Ista omnia desiderantur in apographo unde hwc descripsi. " In vulgato addihir, .
**9 videlur, ac pro , , em tegendum. " . ^/.
, eruL
8 8

* . ifT.

JJOCM

corrup-

f39

THEOPIIYLACTI BULGARLC ARCIHEP.

640

sludii altracluni fuisse. Evciiicbatenim in illo quod . , < 01

Cbrislus d i x r r a l : Qui occiilont ?os fHitabunl se
.
ciilliim pracsiare Dco. Non cnim, stcuii J<id:vi ila
cliniii bic facicbal. Absit. Nain zelo, boc esl ar- ot \ . .
" , \
dcnti sUidio Dei,illum fecissc, qirod ngebat, binc
liqnel, quod etiam ad cxtornas profeclus 9l civi- * . - ,
u i c s . Uri vcro ne cr.s quidem qui Ilierosolymia
erani, ciual ani. Id cnim dunlaxal unuin agebanC . ,
ut nonorc allieerenUir. Cxieruin Damascum profi- . \
rjscilur, quia magna erat cl regia urbs, ac rae- , ,
liiebal, ne ea pradicationc prxuccupareiur. Non
acccdil atilem ad prselorein ac pctii, sed ad sum- 2 \ "
inmii sacerdolem alque ponlificem ; quia oninia \ ,
lcgiihnc sibi agerc deslinabal Ut si quos inve- . , ; "
nissei via; tlltus, lam muberes quam viros vin- , ;
clos perduccrel iu llierusalein. Quid esl, quod ^ > '
dicil, viae illius? Forsilan ila sc vocabanlqui cre- ,
didcranl: proptcrea quod eorum sola easet fides, \
perquam ferimur in coelum. Aul Paiilus luuc eos . , ' ,
bomincs vi.v vocabal, fortassc lanquam vilipcmlcns
.
illos el iuseclans. Etenim ignoiniiiiusiini ct dcspcctiim vocarc solcnl boimnem de via. Non quaireba* aulem poleslalcw illic puuicndi: sed l l i e n sotymaniPcrduc l , quia baec cum majore poiestale facerc volebal.
Y E R S . 3 . Sed dum iter faciebat,
accidil
ul apprv ,
phiquarel
Damasco, ac repente lumine ivleM
quasi
,

fitlgure chcumfutm cst .

.
VERS. 4 . Collapsutque in terram, audivit
VOcem
, *
diceniem
sibi: Suul, Saul, cur me pcnequeris ?
* , ,
YERS. 5. At Me: Quisnam e$, inquil, Domine?
/', ; '
*
Doniinui autcm dixit; Egosum Je$us, quem tn per- C , . ( vulgalis, .,
requerii. (Il;ec quce sequuiiiiir, usqnead, sed surge
csl scd intcrpoituiilur antc, , ra qm: scnon sunl in cxcmplari Groeco vclusto uiaiiuscriplu)
qmwitur.) coi
.
Durum esl tibi contra stimttlos calciirare.
7 9 V E R S . 6 . Ille tremens alque expatefacm* c/i*
, ,
xit : Domitit^ qukl me vit faeere ? El Domimis ad
^

eum : Sed snrge, et iugredere in urbem, ac diceixr

, . ,
tibi, quid te oporteal [acere.
,
7 .
YERS. 7. (kclerum komivts, qui UH* cum eo iler
01

fuciebaiU, stabant allomti el ob&lupefacli, vixcm qUi- ,

,
dem audieHtes, sed neminem videnles.
,
YERS. & Surrexit auiem Saulus de terrv, *perlU },
que oculii saue, neminem videbat. liaque matm du~
,

.
cciites cum inlroduxerunt Damascuni.

, D .
YERS. 9 . El carebat vi&u ires diet, ac ne comedil
, *
quidem nec bibit.
,
.
In urbu visio non accidil : sed in itincro, in
, '
souludinc el exlra lurbani, qula vuigus c n d i - , , ot
disscl : quin eliam irrisiseent, quandoquidem
\ , \
ciiam illic audicnles vocem, dicebanl toniiruum
, .
esse. llic ameni gravis eral auctor, ac dignus, cui
> . Udes potius baberelur, qiiippereiiumiauu, quae sibi
, ^
accidisscnl. Non Hicrosolymis igilur, neipie Dama , \
sci, bcd in itincre circuinfudit cum hiinen : ut
' $8

VariiB lectioncs ct notie.

* , erat.
, . * IH vutgalo est .
Locui corrnplus videtur Fortasse rull diccre. Omnia legiiime faccre in animo liabtbal. )
cmtcumdt coeio circum cum refulM.
Apud Joanncm capilc duodeamo*
%

9 1

f Lumcn

6'*l

EXP0SIT10 ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. t X .

-. , \ :, licercl alios alilcr uarrare, quoJ II accidisset :

xxl . \
sed ipsi, qui cl visionem scirol el calamilatem ac . , ,
cepissel, narranli fidcs abrogari non posset. Nam
; , * lioc dicil cliam apud Agrippara eausam pro s
, ; ( dicens. Saul, Saul, cur me pcrsequeris? Non dicii
* ; ei Chrislus, Crcde : sed accusat, dum d i c i i : Cur
, , \ , - mc persequei is ? moflo db eus : Qua vel parva
vcl iiiagua a me lacessitus injuria, hxc facis ? Egu
; ,
sum Jesus, quem lu pcrsequeris. Peiinde ac s i d i .
cerel : Nc puies tibi cum boininibus esse belluiu ,
; " .
\ - sed niecuni, qui Dominus tuus sura. Sed cnr boc
non accidil ab initio? Ul oslcnderelur Cbrisium re, \ ,
vera S U I T C X I S S C . Nam qui exagilabal el iiisccialia ,
lur ilUim, el credebat eum resurrexisse, ct
* ; ;
cuiu tanta iasania atque furorc fiitobjs pcrscqtiuba" , \
. 01 lur, qua ralione credidis&ei, nisi iiigens fuissel
, , .
rcsurre'Jt;onis vis ? Sed cur non statiui posi resur \ ,
recliunem ? U l bcllum advereus eatu clarins oeteu , ,
deretur, el magis divitiitus conversiu fioiiseqiicro , \
Uir, Porro viri, qui uiu iler facieUinl, stabaiit
, \
aitotiiti, iieniiiicm videtites. Oinues qtudem, etiam
. eos, qui una cuin il)o eraiit, iuiiien circuiiifuiidil,
:; " ui visioni tesliinoniiim perbiberel : se.l ouiuca
. , exvxcal, sed solum Pauluiu : nc coinittunis acquasi
. ;
forluiia calamilas exislituarclur, sed divinaj rv
*
vera laienliscjue cittcacix* aiquc providcjilia* opus
. * 01 esse videretui'. Sed cur non credidcruui couiiles
, \, - illius? Ne fides eorum lesliiicanlium id, quod Pauto
* *
acciderat, dubia babeii possol. Nam si credidis , .
sent, ad graiiam viai esscut tcslilicari. Sed eujus
6 01
voccm audiveiiuiL coinitcs Pauli? Ipsius Panli
, *
rcs| ondeniis. Cockslem vcro solus ipsc audivii.
> ^ . & Quatiiobrem 80 ' quideni a i t : Porro vih qui m u
, .
Ucr facicbanl, slabani allonili, audiciiJes vucem
, Pauli videlicel : ncmiuem aulem vidoiils: iicmpc
. .
cui rcsponderci *. sod infra in progrcssu ipse Paulus
\ \ .
ail .* Qui una mecuui eram, liuuen qnidcin vidc. \ ^ , \
riuu, ac pcricnelacli s u n i : scd vueem niecum lo *. ; " quentih audiveruot. Aperlisque ocalis suis,
; " , \
jiLMninciu videbat. Lxduutur oculi Pauli, proplerca
, \ , ipiud mtiikodica Iinninis vis sauciare solot. Modum
.
ehiui babenlciiaiii oculi. Dicitur iteiu nimia vocis
inleuiio surdos, stupidos atque alLQiiilos clHoere, El carebal visu Ires dies, ac ne comcdil qiddem,
nec l>ibil. Cur boc fecil? Quia valde sibi displicebat, quod Ecclesiaiu persecutus erat, c l supra luoduiu
uistisac m<slus eralacprecabatur eiorabat Deum, ul sibi reiiiiilereiur.
iir
ir ,
V E R S . 1 0 . Eral aulem Damasci ditcipulus quidam
l ,

, elns ^
'Ararta.
, .

'
\#

ifob
.

Avaviav
. **
$*
%

nomine Anonias, ad ipiem Damimis per vfcum

dixit : Ajiania. At ille : Eae, mqnil, ego> Qomiue.
V E R S . I I . Dominus rursus ad eum : Surge et
vade in vicum, qui vocalur reclus : ac quccre in domo
Ju!w quemdam nomine Saulum Tarseusem. Eece
enim orat.
V E R S . \"2. El auimadvettit per ruum virum nomine
Anumain iiigrcssmn cl hnpo::enlein >ib\ Htfl//, ut
vuum rjccnperet.

Varia> leclioncs et
"

x a v v v , erat.

* /#< vulgalo cst

no\w

TJIEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

C43

C4i

VtRS. 13. RcffOhdit autem Ananias : Domine,

' ,


dhi ex mulih de viro hoc quanlis incommouit affe
'.
ceril tanctos tuos tit Jerutalem.
9

,
VF.RS. 14. El hic habet potettalem ab $ummi*

tobc %
sacerdutibus vinciendi omne$, qui tHvapant notueji
.
tnum.
YERS. 1 5 . Bixit autem Domlnus.ad eum : Vade,
quia va$ cleclionis mihi est iste, ul portel nomen
meum coram genlibus ac regibtu ct JMi$
Iwaelis.
Ytfts. 4 6 . Nam eao oncndam

ci, qpam pati

,
,
,

.
w

oporteal eum nomine meo.

Cur Ananhre, qui non erat memorabHis et illu

stris discipulus, PauU qui lantus evasurus eral,
piima instilutio atque sanatio commillitur ? Quia &
uon pcr honiincs syisum evebiatque subliima doceri debebal, sed per ipsum Cbristum. Naoi ei
Ananias baplizavit quidem euro, alque sanavit,
cd uibil docuit. Ceieruin eum iion Yalde insignera
fuisse, palcl ex. limidilaie ac melu : guae res ex
vcrbis ejus intelligunlur. Adeo enim persecutioncm Pauli timebal ac perborrescebal^ u l nomiiua
duiilaxat illius a Domino audilo, raetu perculsus
et cxpavcfaclus s i l : ac ne ea quidem, quae poslea
dcinccps dicebantur, aiiendebal : neirpe illum
orare, visionem fidi&se, caecuro esse, 1 sequa
ijsuin benefa< icndi ac gervandi causa ad iliuoa
j n i i l i . Ac vidii per visuuuii aotnno virum iioutifie
Ananiam. Mon emmpoleral videre apcrle, quia c#^cus cral. E l bic iiabel poteslalein ab suiiimis sa- ^
cerdolibus vincicndi oiiuics. Undc hoc comperlum
liabebant ? Yerisimile esl, in luetu versanles solliciie ac curiose seiscilatos fuisse ac rescivisse, quae
adversus sese statuerentur. Yide autein qu;uii.us
fuerit icrror. Eieniui ne nomeu quidem, Paulus,
prius quam audiret, qiiid rei essel, audire susliuuli. Meluo, inquit, ne landciii ma Hierosolyuiam
pcrdncai.' Yade, quia yas eleciionis mibi esi isle.
Nuu soliim, inquit, fidelis erit, verum etiam doctor:
ac mulia dicendi libertaie uleiur coraii) geniilws
ac regibiis, el adversus Judacos siabit^ Aniiuo conlinuai aulem per basc Auaniain, ac siniul eliant
iujecio pudore movet : quasi diceret : An ille qui-

' *
,
\ j
" ' 6*,
- * \ ;
\ , . "
,
* *
, ;
,
\ \ ;
, , , $
, \ \
. \
'Avayiav. * ,
.
.
;
' . "
, * \ \
. , \
. ,
. , , ,
;, ^
\ * \ .
^ ,
^ | '
\ ,
] ;
, \ *
,
4

dem, qui iamo furore alque cflbdis avidilati^ quasi ry ^ -

niorbo correptus esi, ojunia pro me paiietur, l u
* *
vero nc iiapiizarc quidem ipsuiu vit> ? Jdcirco aulein
; ;
a i t : Yas elcdionis, et, Porlabit nomen tneiiui : ; , \, quia Ananias ubi Paulum csecuin esse aiJdiverat, * \ .
gavisus esl, ac luodo non boc d i x i l suis verbis : , ^
Bene se res babel : sinag eum issc o:cuin : cur .
mc jwbes oculos ejusaperire? u l rursu vjncial?aui, u l rjursus puuiat? Non solum, inquit, ntltil
niali pcrpetrabii : verum etiam mulla pro me paliuiiir, liccte apura dixil Yas clcclicnis : ostendenlc
veibo boc, non esse naiuralcni maliliani. Nam quod bonum probum atque speclatum eei, ebgiOIU9.

VariflB lectiones c l nolae.

11

, nonesi in apographo.

. ;, hk et infra.

645

EXPOSITIO I N ACTA AFOSTOLORUM. - CAP. I X .

646

V E R S . 4 7 . Abiil ilaque Ananias, el domum ingrescUlav, * , SHS est imposilisque ilti manibus : Saul frater, in
,

qnit, Dominus, qui apparuil tibi iu ilincre, quo
, , * \\

veniebas, misit me, ut visum recuperes, el repiearit

.
Spirilu sancto.

V E R S . 4 8 . Acstatim ab ocuiis ejus deciderunl

ian ,

*\ quam tquamee, ei illico vitum rtccpil, cumqne

.
turrexhset, bapiizatxis est,
.

-
V E R S . 4 9 . Et
sumpto cibo, vires rccollegit. Fuit

autem Saulu* aliqnol dies cum discipuiit, qui eranl

.
Damasci.
" , . ;
Vide Obedientiara posl raetum majorem. Adco non
; * , fidem babentis ac diflidejitis ot incrcduli verba
\ . , 6 ; erant Ananiae : sed meiuenlis atqtie tretneutis. Sau)
* iv xjj . - fraler, Dominus, qui appamil libi in \ i a , qua
0; \
veniebas, niisit tne. Sialim illum sibi nomine Do ' juiai conciliat. Atqui Cbristus non dixerat ei, se
' , apparuisee i l l i , sed a Spirilu didiceral: ulqui nou
\ \ ; .
apparuit. mique rcbus ipsis alque actu apparuit.
; , , - Qui apparuillibi, tnquit : non dixil,4}ui teexcaeca . , vit, \itans etiam alque decliuans exprobralionem.
\ . Blisil 8 2
inquit '
actio, ministcr
. \ graliae ac bencficii sum. Adeo nibil euura reputare
\ solebant. Ac protinus ab Oculis ejus deciderunl
. , \ - tanquam squaniae, Squamae decidunt, quae cl vebc \ ,
nicnlem oslenderenl inflammationcm, ei certam ac
\ , minime dubiain analionem, Cumquc surrexisscl,
. , , baplizalus est, el stmipto cibo vircs reocpii. Vircs
, \ - enim eum defeceranl, tuni ex itincris laborc, tuin
. " *-/
i
incdi: lum marore. Vide itulem nmi
* ,
- -
. .
<f_. *I I

_ - . f. _ _

..
prius eum d b u m suinere suslinuisse, quam niagna
y

%%

m c

m c l U t

dona conseculus fuisset.

V E R S . 2 0 . Et slaiim tn syuagogis puedicabat ChriHum, nempe hunc eue Filium Dei.
V E R S . 2 1 . Slupebant autem omnes qvi
audkbant,
ac dicebanl : Annon hic ett ille qui oppressit ac per*
didil in Jertt$alem eos gui invocabanl uomen koc t
et huc idcirco vcnit, ut vinclos eos perducal ad summos sacerdoies ?
VERS.
22. Sed Sauhts magis conprmabalur ei
confundebat aique confuiabut Judxvos, qui Damascum
incoiebant, confirmans liunc es$e Chrislum.
Hunc esse Filium Dci, Non surrexissc, ncquc
vivere : sed quid ? Slaiiin absolulam iradit doctri . D
.
p e , bunc esse Filiuin Dei, slalira doctor
.
eral. Non enim pudebat eum niulationis earum rc
rum, quibus clarus eral. Saulus autem magis con. " ,
firmabalur, ei coiifulabal Judxos. Naiu ul qui legis
. pcritus cssei, ex iis, qiue illiinetipsi profercbant,
* \ eos capiebal ac refcllebal. Pulabant se tali dcfunrlos
. ,
essc dispuLalioue, cum Slepbanus dc medio subla \ \ lus, nihil jam amplius cU negoiii faccsscrcl : ct
.
alium Slcpbano vchcmeutiorcm nacti sunt. Porns
^

, .

.:
,

)
;
^


,
.
" . , ^'
; ,

n e m

quod dicit , idsonat, conciixam eicoufirman*, hoc est docens, cxplicans c l ciponens, cx
iis, quae illimetipsi noverant, Scripluri.
Variee lectiones et n o l .
/n vnigalo e/, .
6 7

* In vulgatodetideralur

, ,

,, erat.

e e

. .

, hoe cst conciliando conferendoque prophetas et ostendevdo cos concorJare et convcnire wiersesc,
atque roMcntienlia $crip$isse de Clirislo, poslerisqne prodidisse, doccns alqne covfirmam, hunc ipsum Je.vm
Kazarennm, qucm Judivi mper crudfixerant, ipsissimum esse Cltristum.

THEOPHYLACT! B l LQARI/B ARCHIKP.

647

'Qq dk kn.lripobfzo
Jfrtcarro ol

Cum avlent jam salismvlti dies prattcriitsevt, consilium inierunt inter se Judai, t i l eum
iipcrficercnt.
Y E R S . 2 4 . Sed Saulut jntidias eorum rcsckU. Nam
asservabant porlas interdiu simul ae noelu, eum
loHcrenL
VERS.

23.

haru),
.

avreuov-

'\
4.

Vf RS. 2 5 . Quare discipuli ceperunl eum noclu, ct

.
impohitum $port<s, laxata porta, illumita perwurum
demiserunl.

,
VEUS. 2G. Cccterum cum Sautus venissct in Jerufa -

/tw, conabatur se adjungere discipulis : cl omnes ti

,

inebant eum, quod non crederenl eum discipuluni

.
esse.

^
Hursus Judaei sc conferunl ad viulentiorcm suaip
\

ralionem, non jam amplius sycophanlas, calumnia/>;

,

'

lores el falsos tesles quaerepies, sed per se ipsi

.endeules ad raedem. Posteaquam enim viderant reiji 9<}yov.. ^ ,
iugravescere, ne judices quidem ferunt, nec ip j u - & . 6(5 61 ,
\
diciuni pegotium deducunt. 83 Quare discipuli ce "
perunt eum nocie, eic. Yide Paulum non gratia
divina servari, sed prudentia bumana ; ul scias '
\\ virtutem ctiara absque sigqis elMcerp. O i e r u q i \ . ^
,
cupi Saulus vcnissel Hierosolymam elc. Cum ex
.
pericijlo evasisset, non soluni non fugil, veruqi
t liain abiil illuc, ubi magis eos accendebal, Ac vid# , ' .
eum jam eliam discipulos posiulasse. Adco tolus \ ; rjv ^
ardrbat r t praedicationis siudio rcpletus crat, ac ^ *
,quia lardius caHeris venerat, jdtirco ajaerior ap
,. ^ , \, ,
pronjptior era*. Cui enim , ifiquil, mu}tupi rejnilli. " , ]
J.ur, xebemcntius diliget. Opera; prelium csl aulcpi
quajrcre, qui lial, u l in Epislola quidem ad Galatas ,
dicat : Non abii Uierosolymaii), sed iu Arabiam : et , ' ^ \
rursus revcrii Dajiiascum: ac posl annos ires ascep- * \
{ ,
di llierosolymam, ut viderem Pelrum : alquealium
, .
aposlolum non vidi, praelerquam Jacobuni fralrcpi
,
Pomipi. HijC vcro ait illum Jlicrosolymam venisse,
$
pi a Barnaba ductum esse ad apostolos. Aul igiljjr
. " , .
boc dicit illic : Nou vcni, ut referrcm aliquid ad
apostolos, el communicaretn cum illis : aut, si boc , |,
iia non esi, conjectura capi ct exisiimari polest, i q - $ &
,
sidias, quie illi facUe sunt Dainasci, siatim
poslquam crcdidcral, faclas csse : $.ed ppslqqam

prauerilis anuis iribus ab Arabia reversus cst :
.
atquc iiaeuin Hierosolyinani ascendisse. Nam ipse non ) ,
abiilad aposiolos, scd discipulis sesc conabalur ad- \ , . "
jungere, ui qui docior et discipulus csset: aut cer^e , '
dc boc ilincre nun dicit, sed prsclerniittit. Nam re-
run) gesiarum scripior mulu incidii, multa lem. , , ' 9V ,
pora iconirabit. Conabalur aulein, jnquii, sc adjun- ' /. \
gere. Non audacter, sed (iiitide ad cos accedebat.
, ) .
Et omnes roetuebant com non credenies,etc, Disci \
puli quidem meluebanl. Aposloli autcm non crede- ,
bant. Esl enim revera rationi bumanae incredibile,
cuifi, qui tarn ardens et acer fuissct pcrsecutor,
.
ad praidicalionem Evangelii convcrsum esso.
f

Variffl lectiones et
M

, eral.

. .

. :.

no\m.

E X P 0 S 1 T I 0 ACTA A P O S T O L O R U M . -

CAP. I X .

650

, \
VERS. 2 7 . Sed Darnabas prchetuum eum duxitad

apo$loiot et narravit eit quemadmodum in ilinert

* Duminum viditsel, et ut ei Dominnt locutut esset,

(?
el quemadmodum Damasci libere nomen Jetu prcedi
.
cautl.

7 YERS. 2 8 . Et eral in Jerusalem cum iis, ingrediens
, {\
et igrediens, et Ubere prcedicatu nomen Domini Jesu.

.
Y E R S . 2 9 . Loquebaturque ac disputabat cum Gra

*
canicit. illi conabantur eum occidere. .
01

.
Y E R S . 3 0 . Quod ubi fratres retciverunt, deduxerunl

eum Cmaream, et dimiserunt Tarsum.

,

.

'

Y E R S . 3 1 . Et Ecclesice quidempcr lotam Judceatn,

Gaiilmam ei Samariam pace fruebantur, 84 &difi

cabanturque et vertabanlur in limore Domini, et
,

confirmatione atque consolatione sancli Spiritiu replebatUur et augebantur.

.

; ; \ ;,
Barnabam hominein fuisse bumanum, beuignum,
\ , \
mansuelumet raitem, cum ex boc loco ostenditur,
. " \ tum ex iis, qui postea ab illo sunl acla* Forsitan
, ; . ;
aulem etiam anle Paulum noverai, quod esset ejus
" >, \ , \
amicus. Sed ad quos euniduxil apostolos ? Forsilan
ad Peirum c l Jacobum, quos eliam ipse in Epistola
. "
ad Galatas se vidisse dicil. Yide aulem Paulum non
, ad aposlolos accedere, ut qui modeslia atquc pudore
' ,
suo probiberelur : sed ipse quidem ad discipulos
\
abiit, ut qui discipalus esset : sed Barnabas eum
, ^.
\ ; ; ,
etiam ad aposlolos ducit, c l narral quae vidisset
. g quaeque libere locutus eesel. Colloquebatiirque ac
ol , *
disputahat cum Graecanicis , sive cum his qui
\ . Graece loquebanlur Judxeis. Nam illi alii, qui pro \, *
fundi erant Hebrai, ne vidcre quidem eum sustinc \ ,
b a n t ; imo vero eliam inlerficere eum conaban ' , \
Uir. Quod ubi discipuli rescivemnt, deduxeruni eum
, .
Caesaream. Quod mctuerent ne accideret , quod

tempore Stepbani evenerat, salvum Caesaream pcr ; \ .
ducunt : indc Tarsum profccturum, ulsimul ct
\ \
docerct, et ut in sua pairia, in luto essel.Non enini
* , \
taitlo adversus alios furore, quanto adversus bunc
\ .
accensi eranl Judaei. Nam caeteros aposlolos, quod
* \
et suum adversus illos furorcra spalio teinporis
\ , .
infregisseiit, cl illi se saepius judicio slilissent ct

exbibuissent, atque apud roulliiudlnem essenl in
, , * admiratione, etiain reverebanlur et bonorabant. Et
Ecclesi quidem per toiam Judsam et Galilacam ec
,
. -
Samariam pace fruebantur. Dicturus est Pclrum
.
illinc descendere. Ne igiiur idiuetus causa fleri suspberis, proefatur Ecclesias pace esse usas. Naro in medio quidem ardore belli Hierosolymis apostoli
commorabanlur : pace conslUuta eliam reliqua loca predicanlcs peragrabanl et obibaut.

% ,
Y E R S . 3 2 . Accidit
autem, ut Petrut omnia peragrans, desunderel etiam ad sanclot, qui Lyddam
)-
incolebant.

.
Y E A S . 3 3 . Reperil autem illic hominem quemdam

nomine Mneam, qui annos jam octo drxunJjebat in

grabato, quod paralylicus essel.
.
9

11

7|

Variffi lectiones et nolae.

7 1

In vulgato, hoc loco additur, \ ;. " hic addilur in vulgato, .

gzto est, , et ila paulo posl repelilur in scltolio.
. .
u

PATROL. GR. C X X V .

21

/ n vul-

TTHEOPHYLACtt fcULGAftl/fc AfiCHiEP.

651

OSi

S i Ae dixit et Pefm* : &nea tanat te , Je$U* ChrTstUs: iiirgc, et fpse tibt iterm , ttc sladm * & "
,

.
surrexii.
-
VERS. O5. E i iiWbnatt eufn bfniie* htcot(c Ltyddte
, ,
+

el Assaronis, et ad Dominum sese converlerunt.

.
fcoir hoft fcxsfieclavit, dcfnfefc ftdeift Vir ttebfcrfel,
hifc -neque quaesivit, an vellet curari ? Maxime quidem
;
et primis cliam Viilgi excltandi, invirairdi, evb \
candique causa miracUtufnftebat :elenTm YUIefrnhl,
\ , ,
iiiquil, eurii omnefc nicolte lyddte ct XssaToiiis, ct
\ , '
ad Dominum seso conveherunl: fe5 ^ Koqtorl,
, nondum etiam illic suae virtutis signa praebuerant
. "
alque documenta. <Juamcrt)rem ne consentaneinn

quideth aiqfife cotivcfnienfe erat, n l ab iis fid^iw po
sliilaxcnl : quhhdoquiifeni ncc a tflinido illo
, 63
iideiri posluiabant. Queinadmotfuai rgitur hristus,
,
cum signa edere incipercl, fidein inm postulabal, , , ,
HC nc tfi ij(udctn. Nain r\ierosolyhiis qbidem nrliil
] \
itiirum , si prius illis iidcs haberi caipia est. U l vc- " ,
nierifis, intjuit, Vdiri Vcl nrtibra alicui ecfrirtn d r - .
cumiundcrciur ; Ymilta cnim illic signa facla sunH :
bic vcro, (unc prlinuih aggreditur et acccdit.
VERS. 5$. JoppiE tiiitem erat quadatn disctpkla,
&,
nomine Tabilha : quos inierptetata dicitur Dorca$
tida,

.
\
id est captea.ticcc crnt ykna bonorum cperuin et
'
eleemosyriatttin, (fuatfaciebat.
.
VERS 3 7 . Accidit uulem illh diebus, iit morboedn < ^ *, *fecia moreretiir, qtiam lotuth pusueruni in cbena-
^-
(
culo.
Q
^.
VERS. 3&. Cum igilur Lytida Joppfc finilifaa erset,

^ ac disciputi dudhissent Peirum iliic e$$e miserunt

,
ad eum duos^ Mrot rogatun%,tie gtavarelur irumire

^
usque adse.
' .
YERS. 3 9 . Surrexit tgitur Petrut,ei*um cuniUHs

profectm e*t, qucm, tum tenttut, duxeruni irictena

eulum: et atiilerunt ei omties vidiitearcumfttste, jf< u-

al yfipai

tes el oslentanies lunicat et vetlimenta, qwe facere

*\ ,

consueveraty cum esiet cuto d, Dorcat.

' .
VERS. 40. Petrus cum omiies fords ejechset,

,
,

po$iii$ genibut oravit, et Contenui (M corpus dixit:

, * , .

Tabltha, iurge. Alque ttpefuil oculos iuos, ct

,
,
4\
conspicaia Pelrum
reudit.
.
VERS. 4 1 . Et ille ei manu porrecta, subievavit
0

. * eam, tocati&que $antti$ etvidui$ exhibuU eam v i * ,
tentein.

.
VERS. 42. Atqne ea rii irtnoluit ac divulgain
* 0 '
,
perlotamJoppen, et muiti credidcruni in Domi
.
num.
VEKS. 4 3 . Aceidit auim ul Petrus $ali$ mutta*

}
;
dies JopptE manerel apud Simonem quttudamcoriarium.
" . " ,
Dlomine Tabhha. Fobit ixnrten ^jns, ostendens
9

s c t

1 1

49

V a r i lectiones.el notie.
T t

" erat.
/ n vuigatis nonnnUis hic addiinr, .
Iwtuigato
etl, . " errt. crat.
k dw

1 T

In vulgnto esl, .

dictiones detunt in nonnullii vulgnlh exemplaribus, ei repcluntur in proximo ichoiio.

653
EXPOSJTie IDi ACTA APOSTOLORUM. - CAP. .
64
, \ cam verum nomen esse sorlitam, eam nomiui
, . \
suo responderc, nomen ejus nioribi s convenire
. '
iia \igilantis ac sobriae, ut caprca cst. Mulla
, ,
enitn nomina saepe divina providenlia iroponuntur.
, \ .
Ul morbo confecta moreretur, lotara posuerunt
'
in ccQnaculo, boc esl, cadaveci debitum omnc
. " \
officium prastilerant. Miserunl aulem dtecipuli,
, \ . qui erant Joppae oraium, ne gravarctur, transire

,
usque ad se. Vide el illorum simplicitalem, ei
. Petri animi demissionem alque bumililatcm. Non
; /.. *
ipsi veniunt, ut eum advocenl : sed per duos ad
vocanl ad sanaiiojien), ct illc venlt. Sed cur non
* * . \ 8 6 aniequam moriua cssct eym accersiveruut ?
# ., \ - Operae pretium non esse putabant molestiis disci \ 4, *
pulos prp Inlibus xebus aflicereet dislrabere, ct
. / i s r o v i w , - fj impedire praedicatiopem, Idcirco dicit, finilimam
fuisse, Lyddapi. E l aslilerunt ei omnes viduae
\ \
flentes, el osienlantes lunicas cl vestimenla qu#
.
faciebat, cum esset cum ipsis Dorcas. Quod dicil,
, \ . Cum egset cum eis, magnam illius signiiicat animi
; " ,
bumililalem alqur, demissionem : quod una cum eis
. .

crat, ct una vivcbat, ct ut una de multis simui

* conversabalur, nou quemadmodwn nunc nos faci; \ .
mus. A l Petrus cum omncs foras ejecisset, posilis
,
, genibus precatqs cst. Cur omnes ejicil foras! Nc
, . "
confunderelur lacrymis,,neu disturbaretur. Posilis
,
genibus. Intenlam plque soilicilaui babet precatio* , * \ ,
nem: dcitrde apprcbendil: postea paulatim viia
, ,
ac vires introducimtur. Vocatisque tanciisac viduis,
, .
illis quidcm nd consolalionein et confirmationem
viveutem e.xbibuit, bis vero, ad prscsidiura atque patrocinium. \ i d e aulcm bumilcm alque dcmissuin
animum Petri, qut lantum ppus feceral; ncque apudillam, ncque apudaliuin quempiam insignem;
scil apud Simouem coriarium divcrsatur, neque viies ac icnucs spemens aiquc conteranens, n e q
inagnales cfferri siuens.
8 1

8 1

Ue

' *
,

,

,

, &
.

; .*

.
, /ifi
.
,

.

,

8 8

CAPUT

X.

\ . Erat autem Cceiareie vhr quidam nomine

Cornelius, cenlurio de cohovie quce vocabatur / i a Hca+
V E R S . % Pius ac religiosus, Deumque timens cum
tota $ua [amilia , ac multas plebi faeient eteemosynas, Deumque conlinenler orans.
V E R S . 3. /s vidil per visum manifeste [ere ad
horam diei nonam, angelum Dei ingredientem ad se
ac dicenlem tibi: Cornelie.
VER3. 4. At ille conluiius eum ac perterKfoclus
dixii : Quid esl, Domine ? llte dixit ei: Oralionet
tuce et eLemosyniB tum ascenderunt in memoriam
toram IXeo.
V E R S . 5. Ae nunc milte in Joppen viros, et accerse
Simoium, cognomento Petrum.
V E R S . 6 . llic habel hoipiiium apud Simonem quemdam coriarium, qui habet domicilium juxta mare.
V E R S . 7. Ul autem ubiil angclut, qui locutus eral
VERS.

Variffi lectiones et jiotae.

1

i V

erat. *
. .
In vulgato est, > .
/ n vulgato liic addunl*
: Hic loquetur i\b% quid te oporteat faeere. Sed non *
exemplari Grwco manuscripio : aique etiam IUc locm ila explicalur in sequenii scholio, quati <*
vocet ieplem non debeanl tsse adjecta.

iuBcverba
in veluslo

C55

THEOPHYLACTl B U L G A R I i E A R C I I I E P .

0,6

Lornelio, nim voca&set duos servos suos, et ex iis, ,

.
,
'
,
\ . . \
^ >

.

, \, .
, .
^
4 \ ,

qui tibi patebnnl ac prccsto conlinenter erant, mi/ilem religiosum,

Y E R S . 8. omnia eis exposuisset, misil eos Joppcn.
c r a n t
Ilic non cst Judaeus, neque ex iis, qui 87
sub lege : sed jaro anlea praeoecupaveralnoslruin vilae
inslilulum : ac duo inicrim credunl cx iis. qui d i gnilate praedili erant, quxslor videliccl jEtbiopissae,
el bic. Pius ac timens Deum cum tota familia .
Audiamus qui familiares ac domesticos noslros negligimus : al bic eliam de militibus sollicitus erat.
Ccniurio de cohorte qucs vocabatur Italica. De magna enim coborte erat, i n q u i l , quae vocabatiir
Italica. Spira auiem , id est cobors est, quem nunc
vocamus Numerum. Nam idcirco virum notum ac
manifestum facit, ne quis dicat falsa mcinoriae prodi
in bistoria Scripturarum. Sciendum cst aulem
spiram sive cohortem duecntorum mililum esse;
cuylodiam vero, sexaginla. Vidit oer visum mani[este, ferme ad horam diei sextam, angelum Dei tnuredi ad se. Videl angelum, ut Petro plena ftdes
liercl; iino vero non i l l i , sed aliis infirniioribus,
Noua aulcm bora , quando curis solulus, cl i.i olio
cral alque quiele. Posteaquam aulem videral Oculus
vcritalis, et magnus ille Judex, magna csse opera,
scd mortua, si fldes desit, mittit angelum, qui praimiis opcra compenset, u l eos qui recte cerlarent,
fide coronarct. Ab obluiu autem terror injectus esl;
sed modicus, ut cum dunlaxat in se converteret ac
_w*..*
t . deinde
;.,,1 verba
orl^ nicluni
innfuni solverunt.
o n U n r . m l Orationes
f\rntino*
roovecet:
tu& et eleemosynce tu& asccnderunt in memoriam
coram Deo. Yide quo progredialur eleemosyna : ad
cceli usque alque ipsi solio regio assistit. Vide
ilcm angeluni prius mentem ejus^rigere, et ad subliinia iraducere, ac lum deinde dicere quae dicit.
Ei Muic mitte viros in Joppen, et accerse Simonem
ccgnomento Petrum. Hic habet hospitium apud quemdam Simonem coriarium. Ne ad alium vcnirent, non
solum a cognomine, verum etiam a loco virum declarai. Cui tl domicilium juxta mare. Remola loca
urbium sjclabantur apostoli, quod soliludinis esseut
alque olii amici. Quid enim si contigisset eiiam
aliutn csse? Ecce signum est,,nempe quod juxta
A

$ . , \
), .
,
.
,
, .
, \
\ .
\
, ,
,
, .
, , ^yQ^ . gfcg
.

al

. *
, ,
\ . "

\ , \ & .
,

*
. " *
, , \
. Q
. -
, \ .
inare babilarel. Non autem dicit quare, ne gaudio \ ; ,
cum perfunderet. Cum vocasset duos tervos suoz, ei
. ,
mililem religiosum. Yides, non frustra baec dicit,
.
<>os, qui illi praeslo eranl assidue, tales fuisse. Et
,
. ,
,
exposuiuei eis omnia, misiteos Joppen. Yide animum
.

,\
dcmissum, ac fastus expcrtem. Non enim d i x U :
.
" .
Vocale m.bi Petrum : sed u l persuaderelur i l l i ,
' \
unmia enarravit. Non cnirn volcbal pro auctoriiaie
.
dignilalis sua illum accersere. Idcirco narrat rem
*. , .
(Mnncro.

,
Y E R S . 9. Poilero autem die illis iler facienlibut,
1

Vari lectiones etnotoe

/ H vulgalo est,
Videlur locus

\ .
mutilus.

8 7

' crat in apogra dio.

(

" erat,

C;T

E X P O S I T I O 1 N ACTA APOSTULORUM. CAP. X .

658

,
appropinquantibus urbi, ascendii Pttrus in supcriora wdium, ul precarelur circiler horam textam.

V E R S . 10. 8 3
caepit esurire, el volebal sumcre
*
'
cibum,'qui cum pararetur'*' ab iliis, irruit super eum

, '
ecslasis,

,
V E R S . 4 1 . El vtdet ccelum apertnm, ac descendere
,
*
ad$e quoddam vat, lanquqm linteum magnum *\ qua * , luor iniliis alligetum, el demitti in terram,
,
,
A

. .
V E R S . 1 2 . In quo ineranl omnes quadmpedes ter
,
TCC et (erte, et serpentes, ei volucres cmli.
, ,
.
V E R S . 1 3 . Et aceidit vox ad eum : Surge,
Pelrc,

,
macta, et tomede.
, , .
Y E R S . 1 4 . Pelru$ autem dixit : Nequaquam Do * ,
B mine, quia nunquam comedi quidquam commune aul
.
impurum.
V E R S . 1 5 . Et vox rursus accidit ad eum secuntti:
"
Qu(v Deus purgavit, tu communia ne pules*.
, .
Y E R S . 1 6 . Iloeautem facium est tet, el rurmsva$
,
subduclum esi in ccelum.
.
Yide, ut Spirilus lempora conducat atque con" , \
jungat, et cfiiciat, ut neque celerius neque lardius
, .
hoc iiat. Ascendil Pelrut in superiora ccdium prc ,

catum circiler horam sextam. Hoc esl, seorsim ct

' ,
in olio extra turbam, utpote in superiori conligna .
,
lione. Et irruit super eum ecsiasis, el videt caclum
.

apertum, ,^ dicas, excessus, emotio,
\ \ , \
significat el consternalionem propler admiralionem,
\ el horainis, qui ad spirilualia deducilur, exlra ea,
. \
9

u a e

.
' C Q
sensu percipiunlur cvasionem. Nam spiiitoalis
quiedam quasi spcculaiio conlemplalioque accidit
.
i l l i . Ac descendere ad $e vas quoddam, lanquam lin .
teum. Opus babebal divina genlium revelationo
; \
princeps aposlolorum Petrus. Nesciebal enim cir ;,
cumcisionis ac praepuiii nullam esse distinctionem,
,
quod atlinet ad fideni : neque vero penitus scicbal
, ^
Dominum dixisse per eum , qui per fidrm apparct,
* ; ,
cullum gentes doceri atque evangelicac doclrinae
,
discipulos fieri, quoad arcani consilii per revelalio \
nem ei Dominus myslerium patefecit, tum per siuii ,
\ . liludinem et signum lintei veli, tum per gratiam
sancli Spirilus, quae eliam gentibus per fidem dala
,
est, ei persuadens, non esse, quod ad Cbrislum
. \, '
atlinet, discrimcn atque distinclionem Judxi et
,
\ , \ D Graeci. Quatuor initiis religatum, ac demitti in terram. Quatuor initia qualuor elcmenta signiflcant:
.
et vas quod apparuit crassiorem mtindum desi

gnal: ct diversa animalia, hominum conditionis et

constitutionis sunt signa. Universi orbis terrae ba .
bilatae sigiium erat bomo praepulio o)>silus : nibil
, * \
enim commune habebat cum Judaeis : accusaluri
* .
erant eam omnes tanquam iransgressorem ct \iola" ,
lorem legis. Res igitur ila a Spirilu administratur,
. " \ r

, 0

Vari lectiones et notae.

* eral.
, scjiplura eral; deinde non inducta hac dktione, tnpraultmwn jy/labam, nevpe, , lilleris miniath, poiilum est, , alque Ua, ut sententia quoqwe poslulat, tegendum exislimo, , , .
** accidit, xil exUa *e raperelur.
velum.

THEOPHYLACTI BULGARLB ARCHIEF.

660

ut babeal defeitsioViem paratam adversus suos accu- *. Kd\ , ,

satorea: nerope, 8 9 quod etiam eoniradlxerit; ad- \ , \ , \
niodum ehim oportebat eos lcgem servare. Ne igltur
illum crimtoarenltir, hoo (ita) admimstraiur. Foi- , \ , , .
silan aulem genibus innixus visionem vidil. Ac divina
res erat, quneagebatur: qood et desuper vidil, etextra
se raptus est, et voeem iflinc accepit: el ter professus \.
esl, ilhc esse animaba impura : quod (item) illinc ve- ,
niebat,el illuc retrabebalur [vas illud], magnum si *
gnum-purilaliserat. Quocirca proptereos,quibtis pos- . '
thac visionem expositurus est, bocfit,quandoquiderti
\ >
ipse audiverat illud diclum Domini: In viam gentium \ . ; ;
ne abieritis
Nam si Paulus circumeisione et sa- ,
crificio opns babuil, mullo msigis (unc in principlo . *
praedicalionis, cum ipsi homines essent imbecillio, ' \ rcs. Porro non de omnibus prommtiavit, ittatfi d i - & . ' \ \
cuonem, commime et impuriim : sed de iis, quse l c t ,
dicebal, animalia cSse communia atqne impura. At
, ,
Deus cum sancLe Ecdesrae charactera traderet atque \ ,
figuram, dicebal ei, ut rwhil essfc commune putaret. . "
Nam omnia quae cum gratiarum aclione Sumunlur, , ac benediclione Dei, bommi pora ac munda siint. ,
Cuterura, etsi aenigtna illud et involucrum pertine- ,
bat ad vocalionem gerttium, fie putaretfcos,qui , \ .
^
essent in praepuiio nati commanes 6sse ct imparos:
altamen oratio Petri non de hominibus conlinebat ,
significationem, sed de illis, quae lege veiita eranl. *
Formas animalium ad hominum mores transfcrri, , ,
didicimus ex visione Peiri, qttra in vase, quod de . \ coelis demillebatur, omnis formsc animalia inerant, Q \ , \ , \ , \ , ^
serpenlium et volucrium et quadrupednm. Per am
bages enim et involacra oratio innucbat, eos, qui , \ , \ a variis peccatis ad fidem addacendi erant, bos esse,
, \
qtti assiiuilati esseni aut quadrupeJibus propter
belluinam naiuram, atit setpentibus propter inge- , ,
\ , ; . \
nium Teneficum, aut volucribus, propter levilatem
et mobiliiatem. Ac serpenles quideia ad SadducaBos "
ac Pharissos iropice et aUegortce referuntur, et *S cb itoivcv.
vulpes ad Heroden , et equi insano equarum appe-
. ,
titu incensi ad libidinosos ae deditos voluplati,
oves ad eos homioes qui caeteris simpliciores sant, .
ba&di ad eos qut non conimunicare nec tmperiiri solent, lierinaeei * divites , quos suis ipsorum
spinis sermonem prsefocare et infrugifcrum effice^e, Dominu^ dixit. Et vox rursus secundo ad illum :
QUCB Detu puryavit, tu communia ue putes. Videtur quidem ad ilhim T O X dici : sed revera totum
diciiur ad Judaeos. Nam si doctor increpatur, multo magis Hli.
VERS. 1 7 . dnm Petrutintra se heesitat, qtrid- D
,
nam portcnderelur per vitionem quam vidisset, ecce ,

tiri, qni mmi erani Cornelio perquisita domo 8i- ,

,
.
tnonis, tlabant ad vetlibUlum.
,
,
6
VEBS. 18. EtQO evocato quodam, seUdtabanlur,

*.
en Simon, cni Petrut cognomen esut, iltic haberet
hotpilium.


YBBS. 19. Pelro autem cogilare perteveranle tie
, > *
nUione, Spiriius ei Atxit: Eece trt quarunt te.
.
9 1

" Matlh. , 5.
Variee lectiones et notflB.
9 1

lc. .

* . ' eral,

* erat.

EXPQSITIO I N ACTA APOSTOLORUM, -

CAP. X .

ft>

VU.r ^ -
V E R S . %0. Surge itaque, qc desoatde: et pmfici ' ,

scere cum ei$, niliH 4*
ww C<JQ misi co*.
*
Ji $v . , ?
Quidnam portendetelur ver vitAonm, elc. Linlea , * $, uql
,
wen quidem, ierra est: \yesii auiero ct beUuse,
fcpqaiivai*
qyfB eraftf ip oo, gu.iH iUi quti ex genlibus conver,, . ^
tend* erant. Porro quod di.cH, Afe^i*
comede, si , \ *4
giiiOcat otfaw iUos aceede*e oporiere. Qiiod autci
, id leriiyin accidil, Uaptfsma designat. IgitQr vera
. \ *
^x^licaiio visionis Triniiniis illi mysierium ot co.
;
gniliooeiu osiendil, quemadmodqm etiaro fides in
Trintlatom verum Dei cuHuni rcpraescntal. Ei ecce
. \ *
viri, qui tnissi ernnt Cornelio. Opporlunc el in tem , ,
pore veniuHt viri, qui dubilattoneai solverent. Nam

el Josepboni prius siverat Cfaristus irepidare, et
.
, - animo fluclrare, ac tunc angclum misit. Nam ani, ' .
iDiis, qui p?ius rersatur in dubio, facile adniiltit

$\ ,

sobitionem. Ac uec diu obversalur ei dubitatio,

. \
ucque antebac : sed io articulo temporis, quo inler ,
rogabant, an illic bospitium haberet. Gselerum Petro
, \ cogilare perseverante de visione, Spiriius ei dixit:
. "

Eeee viri quivrnnt te. Eliani hoc rorsus facit ad de,

.
fensionem Pelri apud discipulos, ut scircnt euyti
* ,
hspsilasse, et edoclum esse ne dubitaret. Audi entm:

Proficiscere, inquk, nihil dubkans, quia ego miti itlos.

'
Magna Spiritus esl poleslas. Quod enim Bcus facit,
,
hoc Spirtttis sanctus facit. Nam angelus quidcm
', " .

d i x i t : Precet tum et eleemosyna tucr, ut oslcnderet
.
ee itlinc missum esse : Spiritus autem non sic, scd,
Quia ego misi illos. Oporlet tgilur Spirilui obtemperare.

V E R S . 21. Cum desccndissel igitur Petrut ad mros

,
qui mitti erant CorneUo., dixit ad eos: Ecce ego
** ,
h sum quetn quteritis; qum causa vobit huc adve
;
niendi fuii ?
01 *
,

Y&RS. 92. illi: Cornelius , inquiunt, cenlurio,

,
vir justus el limens Deum, cujus rei teiti* e$t ei tota
*
, nalio Judaotym, oracuto admonilus ett ab angelo

sanclo, ut 1$ domum suam acccrscret et verba audi ,

rei abt ie.

.

Y E R S . 23. lgitur inlrovenire ju$$o$ eot accepit ho
,

$pilio, ae pestero die Petrns abiit una cum iliis, et

quidam fralres Joppenset entn comitati sunt.

.
>
&

,
V E R S . 24. pestridw ccsarcam ingressus e$t.
. *
Ecce ego i$ sum. Prius confessus cst sc csse cum
, * ** quem quaererent, ac tunc 9 ] causam adveniendi
, \ , sciscitattir, ul si res urgerel, slalim etiam una abifva . - r e t : s$n niinus, u i ees domum bospilio invilarel.
pwa , <
Caeierum laudes ejus, qui missi crant predicant,
.
ut ci fidem facianl angclum illi apparuisse. Porro
, . \
geiHium inUiunt fit a viro pio el rdigioso, qui pro , * pter opera dignns visws ct commendalus erai. Nain
$

>

99

VariflB lectiones et .
, eraf^ . .
vuigato e$t, \ .
.

/ n wlg*to&i, , , "
Jn vulgato addiiur, , hoc loco.
vulgato, \ .

9 9

663

THEOPHYLACTI BULGARIJE A R C H I E R

f 6C

i et Boc f.iclum est, el nibilbminus scandalizanlur * ; ,

, , \, ,
cl offendtintur: si boc non ila esset , quid non
* .
fuiurum fuisset ? Cceterom qtiod dicit, Ut arcesserei
, &
te domum suam : non tanquam despiciens, inquit,
, \ .
misif, sed itajussus est: ne igilur negligas atqoe
, , *
contcmnas. Recte igitur prius bomines, ttt qui i t i ,
neris labore fessi essent, benigne invita! et hospitio
.
accipit, atque ita sibi conciliat ac demeretur. Porro
u l ex Joppe juidam una proficiscerentnr, hoe accidit divina providentia, I U testes nimirum poslhac
essent, cuni Petrus opus baberet purgatione atquc defensione.
,
At Cornelius, convocatis suis cognatis ac necessa


riis amicu, expectabal illos.

.
Y E R S . 2 8 . Ui autem Pttrus iugressurus erat, occurrit

,
ei Carneliu8,ac procvmbens ad pedeseum veneratus ett.

,
,
.
V E R S . 2 6 . Sed Petrus eum erexU ae sublevavU ;

,
Surge, iuquiem , nam et egometipte homo $um.

.
Y E R S . 2 7 . El colloqueni cum eo ingressut est, ae
, ,
\

reperit multot congregatos.

.
Clarus ac splendidus erat vir Cornelius, et in
, celebri ac nobili urbe domicilium babebat. Convo.
.
calis cognatis ei neceuarii* amicis. Revera aulein hoc , ,
eral amici Deum colentis, talibus bonis oblatis, om
nium socios, aique panicipes facere necessarios
. ^ \,
\ . \
amieos. Necessarios autem amicos, ut quibus scm \ \ * per confideret, recte eonvocaveral, cum de talibus
. " 6
rebus ei cerlamen esset i " \ Atque amiei et cognati
,
mihi etiam apud eum epulati alque convivio accepli
esse videnlur. & vid* ut omnino crederet Pelrum ^ ' \ . *0
venturum , quia non in somno videratangelum, sed
* *,
vigilanseiinterdiu. SedPetruseumsublevavit, Surge,
' \ ,
iuquiens, nam ei egometipte homo sum. Hac voce et
alios docebat, et Deo gratias agebat, ei animi sui
. " , *,
humililalem oslendebat. Aniraadverte autem, ante
\ .
omnia boc eos docet, ne quid amplum de seipsis
animo conciperent atque cogilarent.
,

Y E R S . 2 8 . Ac aixitad eos: Vosscitis quam nefarium

et nonlicitum sithomini Judceo sejadjungere et.acce

*

dere ad alienigenam: $ed mihi Deus ottendil nemi.
nem eommunem aut impurum hominem esse di-
1

cendum.

.
V E R S . ZS.Quamoorem eliamtine recuialioneveni ac;
eenitus. Quasro igilur, qua decausa accer&ivcritit me?

VERS. 3 0 . Et Ccrnelius:Nudius quartus, inquil, us- D

qut ad hanc horam eram jejunui, 92 et hora nona \ ,

precabar domi meot: et ecce vir stetii corani me in
';
vesle splendida.
,
VERf, 3 1 . Et ait : CorneR, exaudite tunl preees
,
tuos et deemosynm tuw in memoria habiioe $uni
,

coram Deo.
.
Y E R S . 3 2 . MitU igitur Joppen nunlios, et accerw
,

Simonem, qui cogtiominatur Petrtu : hic habet ho*,

'

Vari lectioneset n o t .
1

, non est in vulgoto.

*"'laborarel.

* In vuigato ai, .

Locus mutilu* videtur.

665

EXPOSITIO I N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. X.

f66

olxia ,
pitiumin domo Simonis coriarii juxta mare : qui ubi
venertt, loquelur libi.

.
V E R S . 3 3 . Itaque extemplo misi ad le\ : ac tu bene

fechti, qui adveneris. Nunc igilur nosomnes aslamus
.

in conspectu Dei, parali audire omnia, qucc tibi man~

data sunt Deo.

.
,
.
Vo$ scitti quam non licitum sit, elc. Statim de Dei
\ , \
adversus homines studio atque bumanitate loquitur,
*
el ostcndit Dcura magna eis largilum esse. Siuml
\ . autem el magna loquilur, ot modesliam adhibet ser, ", \ ,
monis. Non enim d i x i l , Homines, qui ncmini nos
; ?
adjungere atque aggregare dignainur, vcnimus ad
,
vos , sed quid ? Vos scilis Deum id jussisse : lcgc
\ \
vctilum csse conjungi el aggregari nos, aut acce , . dere ad alienigenam. Sed mibi Deus oslendit,

inem profanum aul impuiura homincm esse dt , cendum. Notandum cumdem Deura permississe
,
populo Chrisliano, ncmincm hominem profanum
. ,
aut itnpurum dicere, scd una vivere cum eis, u

; "
qui spem habeanl fore, utmaxime credant in Chri \ *
stum. Qucero igitur qua de causa accersivi&tis me?
\
Jam omnem rem Pe:rus audivcrat eliam a iniliiibus :
. , \, sed vult cos primum confiteri, ct fidei redderc ob. ; noxios. Nona, inquit, hora precabar. Quid boc cst?
, Mihi videtur hic sibi temporis articulos slatuisse
.
.
exactissimae aique alteniissimae vitae, idque cerlis
" " ,
diebus ; nam idcirco d i x i i : Nudiusquartus. Vido
6 .
quanta res sit precatio : quando religione profc\ ,
cerat, tnnc angelus ei apparet. Hic unus est dies : et
* \ , , \ ,
quo abiertuil qui missi eraol a Cornelio, unus ; ei
4

' .
. , ", ',
\ . .

.
, , .
.

' ,
,

.
,

quo venerunl, unus, el quarto apparel, circiter horam lertiam : postquam boram precalus erat. El
ecee vir stetit coram me. Non dicit, angelus : sed
vir. Adeo non est gloriosus. nec jactator. Videte
autem mentem exciialam ct crcctani: videle qnemadiuodum bis omnibus dignus erat. Nunc igitur
nos omnes in conspectu Dei aslamus. Non dixil, In
conspecln borainis : scd Dei. Ita oporlet atlendere
et auscultare servis Dei.
V i h 8 . 3 4 . Aperiens autem Petrus o$ tuum dixit.
*p$a comperio, Deum non respkere solere personas:

V E R S . 3 5 . Sed in qualibet natione qui timet eum,

et justiliam extrcet, i$ illi acceptus est.
V E R S . 3 6 . Quem 93 termotum mivt filiis Israe
, //, annunlians pacem per Jesum Chrivum, hic e$i

,
omnium Dominvs.
xaff
V E R S . 3 7 . Vos sciii$ verbum, quod dwutgatum ett
,

in tota Judaa, cum iniiium iumps 8set GaiiUea

,

,
potl baplisma quod prcedicavit Joannes,
,

V E R S . 3 8 . Jesum Natarelh, ut eum Deus Spi , ,

rilu saneto, et potestale unxerit: qui peragravit illa*

partes benefacieni et sanatu omnet qui opprimebantur

,
diabolo, quia Detu cum illo.
'
.
9

Variffi lectiones et n o t .
* / n vulgato est, . ln vulgato est, . ' erat
t In vulgato eit, .
I ac gratiam habco tibi, qui adveneris.
%

* non eii in vulg*H>+

667

IHEOPHYLACTI BULGARIiE ARCUIEP.

50. Et nos tumus testet omnium, quw fecil k
Ka\

663

ri in reyione hidaorum, et in Jerusalem, quem ,

*

etiam suspensum in ligno occiderunt :

YERS. 4 0 . Hune Deus suscilavit terlio die, et cxld ,

,
but eum, ul manifettus fieret
, #
VERS. 4 1 . Non omni populo, sed testibus antea
,
Deo designatis nobis, qtii et comedimus, ct bibi-

mus una cum co postquam mortuis resurrexeral.
.


VEIIS. 4 2 . praeepU nobis vt prccdicaremui po

pulo, et testificaremur iptum e$$c Deo consiitutum ,

jwHcem vivorum et morluorum.
.
FERS. 4 3 . Huic omncs propheta testhnonium per"
,

hibent, remitsionem peccatorum per nomen ftjus ac

ccpturos e$$e omties, qui crediderint in eum.

* .
, ' ,
,
Q.iod d i c i l : Revera comperio, etc, boc est, non
personarum qualilatem respicil, sed rerum diffe- ,
renliam scrutatur. Aperle autem per ea quae dicil, ' ,
sigmficat Dcum, quem metuebat Corneliug, de quo ,
\ , ' \ , per legem atque prophetas audiveral, propterquem
, *
etiaru eleemosynas faciebal, bonc revera Deui
csse, sed Filii cognitio in eo desiderabatur. Vide au- . "
tcm, ut animi sui cogitationem reprimat, et ad iao- . , ,
desliai revocet. In omni, inquit, natione, ne exte- ^ .

.
, \
ra genles pulent se esse loco abjectorum. Qui exercel jtiitUiam. Justitiam aulem accipit pro omni , . , \
,
virlule. Non d i x i l , ln omni nalione quicunqae , ,
, . ,

jusliliam excrcct, servalur : sed , | i d

sonat acceptus ett]: hoc est, dignus est, qui acci- Q ^ .

piaiur alque probelur. Quem sermonem mhh filiis . \ .

Jsraelis. Prsecipuam partem iribuil Gliis Israeiis, aique .
bxc eliam dicit propter eos qui aderairt, ut illis .
p^-suaderet. Ui eum Dem Spiriiu sancio unxerit. , \
V>uxd ad bumanam videlicet attinet naluram : quo- \ ,
niara enira se ipse exinanivil, ei simililer atqne , .
nos, sanguinis et carnis particeps fuii, ea, quae na- , '
tura babutl, ut Deus, accipcre diciUir, quod ad hu- ' * , ,
inanamallinel naturam. Accipit enim nonslbi, sed . ,
,
nobis, taaqnam in prtmitiis, per sese. Imo vero,
prout ipse esi Deus Yerbum, illius erant propria. \ *
.

9 4 Porro, quod dicit, Sanans omnes qui opprimebanlur diubob, boc oslendit multa laesi ac anili- . * ,
, , .
lati corporis vitia es9e diabo4ica, depravationesque
VERS.

cerporura ab tllo factas eeae. Quem etiam suspemum

in ligno oeaderuau lUireus aulem humilia dicit: cum
ostcndissel eum a Deo inissura csse, tme dicit occieum cwe. Nequid absurdi cogites, vides illos nusquata cefare crucem, sed m a cum o\m eliam modum ac genue mortie ponere. Quem ctiam iuterfecerniu, inquil, sutpemum in tigm. Sed UMibus antea
designefk. Alqm Hic eos elcgcrat. Vcrum hox;
quoqee Deo trtbuit, dicendo, antea demgnaih. 1}ui
ct comedimus et bibhnus una cum iiio. Vidc unde
restincciionem conlirmel. Quare postquam resurrexerat, nulluni signum fecit, scd comedit ae bibit?

**
^,
, \ - , \

. .
.
\ ,
,

. " . ,
* \ ; "
,
. .

VariflB lectiones et noleD.

* \, non e&l in vulgalo.

- erat.

1S

669

EXPOSHiO I f l A C T A APOSTOLORUtf. -

CAF. X I .

670

, . <luia rcsurrcclio mngnum ciat sign litl : i bujuS

ol .
"
rtullum majus, quam qnod comedU ac bibit. te, \, \ ,
itificari. Testificari, inquit, palam, nc posscni de . \
currcre ad ignoranliam. lluic omnes prophetic le , *
ttimonium perhibent. Quicunque propbcta, inquit,
* locuti stint de peccalorum rcmissiouc, per bunc
.
Jesum dixcrunt ea remilli. Sic cliam Isaias cjus
' ,
pcrsonam inlroduccns, a i t : Ego sum qui deleo pec
cata tua ac sceleru tua . Non dixil aulcm, Ipse est
. " ,
Filius Dei, scd, quod magis cos tcrrebat, opporluna
, ' ,
confirmaiio sumilur a propbctis. Tu magna cnini
\ , ' illi gloria, atquc exislimaiionc erant. Puslquam
, ,
autem metum iis incussil, lnnc subjungil condonationc.m, quae noti ab ipso prolerebattif, sed a pfophetis : ac tcrror quidem ab ipso proficisccbalur :
quod antcm tefrorerii miligabat, a propbelis.
"
,
VERS. H.Adhuc proferente Petroverba hac, irruit

Spiritus sanclus omnes, qui audiebant orationem,

,
Y E R S . 45. admirationc animo consicrnad


,

tunt. quicunque ex tjenere circtimcisorum fidetes ve ,

ncranl una cum Pelro, quod el in exlernat nalioneg

.
effu$um esset donnm Spirilus saucti.
Y E R S . 4 6 . Attdiebanl enim eos Unguis loquentes, et
,
Deum magnificanics. Tunc respondil Petrus:

. \
VERS. 47. Nunquid aqua quit proliibere nos po
lesl, ne baplizenlur hi, qui Spitiium sanctum accc
,
', sicitl ei nos ?
, ;
YERS. 4 8 . Et jussit eos baplizari in nomine Domiui


Jesu. Tunc rogaverunt eum, ut maneret apud eos
**. *\\

.
aliquol dies.
CAPUT X I .
. 1\
C
Y E R S . 4. Audiverunt autem apostoli ct fratres, qui

,
erant in Judwa, etiam natione* extera$ rccepisse
.
verbum Dei.
9 5 Yide divinae prudentiae dispensalionem. Non
. ,
permisit absolvi oralionem, neque jussu Petri bap " '
lisma adminisirari: scd posteaquam animadverle , \
rent meniein eorum adinirandam esse, ac doctrin
, \
inilium factum crat, atqiic crcdideranl omnino
, .
baptisma essc remissiouem peccalorum , tunc
\ ,
Spiritus supervenit. Quineltam linguis loqueban
t u r : q u res animo conslematos reddebal eos,
.
qni una cum Petro vcnerant. Atqne hoc niodo

;
\
defensionem Petro magnam Deus parabat: Nun. ,
quid aqua quis prohibere nos potest, ne baptizcntur
; , - D / i j ? E l quisnam crat aqua2 usus, cum Spirilus
sanclus delapsus esset super illos? Hunc igilur
.
usum ego dicaro, ac mystcriuin arcanum vobis
, \ ,
\ . " rcvelabo. Divina per eam perGciunlur signa :
\ , ,
sepultura et morlificatio, iiemque resurrcctio et
, \ .
viia. Sicut nobis facilc esl baptizari et cmergerc:
ila Deo fatue est velcrem bominem sepelire, ct
,
\ \
novuin dcsignare. Hoc autem fit teriium, ut inlelligas polcntia Patris et Filii et Spiritus sancti illic
\ * ,


omnia perfici. Ac non esse conjecturam quod

'
\ ,
dico, audi Paulum dieenlem: l/na cum eo upulti
ST

"

Isa. X L I I I , 25.

eii in apographo antiquo.

Varioc lectiones cl noaB.

ln vulgato twn adjecium esi .
15

671

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP.

672

, e

sumus per baplismum in moriem . Et rursus :

\
, ^
Velu$ homo noster una crucifixus eii . Et rursus :
.
In&litii evasimus et coaluimus simitiludine morlis
cjus *.
,
V E R S . 2. Et ubi Petrus ascendil Hierosohjmam,
,
dhceplabant adversus illum, qui erant ex circumcisis,
,

Y E R S . . Dicentes: Ad homines prwputio ob&itos

inyressus es, et una cum illis comedisti.
.
7.
Y E R S . i. Petrus aulem dicere cxorsus, exponebal
' ,
cis ordine omnia singulalim his verbis:

Y E R S . 5 . Eyo eram in oppido Joppe oran$, ac

v';di in exUasi visionem, nempc vas qnoddam des ,

cendere, lanquam velum magnum, quod quatuor

,
iniliis de coclo demittebatur, ac pervenit usque
,
ad me:

YERS. 6. In quod inlucns, animadverlebam ac vide

, bam quadrupedes lerrm, ac (eras, el serpentes, et
, , ,
volucres cali.
*.
Y E R S . 7. Audhi Uem vocem dicentsm niihi: Surge,
"

Pelre, macia el coniede.

, .
Y E R S . 8 . Ac dixi:
Minime, Domine; quia mliil
' ,
commune et immundum unquam intravit in a$

meum.

Y E R S . 9. Respondit aulcm milti vox iterum de

ccelo: Qua> Deus purgavit, lu communia ne pu- "
, .
tcs.
V E R S . 10. Atque hoc faclum est ter: ac rumis
'
omnia tubducta tunt in ccelum.
.
Yidisti zelum studiumque vehemens, quo legem
, .
tuebantur. Non dignitalem 9 6 Petri rcverili sunt: C , .
non stgna, quae facla eranl: non reputaverunt rcs

qnanta, quim bene gesta essei, nempe, ut ab ' .
cxteris verbum Dei reciperetur: sed de parvis , !
illis disceplabant. Qui erant de genere circumciso- . , ; ,
rum disccplabant, non aposloli. Absit. Non dicunt
;
autem: Cur annuntiasti? sed, Cur una cibuni , ,
sumpsisti? At Pelrus in boc, quod frigidum erat,
, \,
non consislcbal, nec immorabalur, sed in illo, quod ; ,
magnum erat * r>empe, Si Spirilum, inquit, sicutel , '
nos, acceperunt, qui boc illis impartiri non lice- . , \,
bat? Ostendit autem per suam defcnsioneni se qui- . \ \
dcin nusquam , ubique vero causam et auctorem
. ,
rei gesta? csse Deum, in quem rejicit negotium
, * *
%v

1 7

totum. Vas enim, inquit, ipse ostcndit: ego con- ^ . ' . \ ,

tradixi; ac rursus ipse d i x i t , ac ne sic quidem
, \
obedivi. Spirilus jussit abire : abicns non accurri,
, .
ncque statim baptizavi : sed Deus rursus to- * ,
tum ncgolium peregil. Audivi autem ttiam vocem , . ,
. , ,
dicentem mihi. Satis quidam eral etiam boc ad

.
persuadendum, nempe, quod videram lintcum:
, \ veruro tamen eliam vox adjecta est: Surge, Peire,
. " ,
macta et comede. Ac dixi, Minime, Domine. Vides,
.
inquit, me meum fecisse ofiicium. Porro defensio
6pectal ad id, quod illi dicebanl, nempe: Ingressus et, et una comednti cum illit. Causam autem suam
M

Rooi. vr, 4.

ln vulgato etj, \ .
V. ln excc$*u menih meas.

" ibid., 6.

ibid., 5.

Vari lectiones et noteB

k

I T

In vulgalo est, .

1 1

^ , .

673

EXPOSITIO IX ACTA APOSTOLORUM. - CAP. X I .

C74

diai, c i non vult uti dignilaie magistri. Quanto enim miiiiTs ac benignius lflquilur, tanto niagis
cos in suaro poiestatem atque senlcntiara adducit.

V F . B S . \ I . Et ecce extemplo viri tres prmto fm , ,

runt in a>dibus in quibus eram, Casarea missi
.
ad me.
,
,
V E R S . \. Ac dixit mihi Spiritus,
ut irem cum
{(
iilis nihU hcesUans. Ven&runl autem mecum etiam
,
isti fratres sex, et ingretsi sumus domum viri,

V E R S . 4 3 . Qui exposuil nobis, quemadmodum domi

sitce vidis$et angelum stantem ac dicentem sibi:

Mitte viros in Joppen, et accerse Simonem, cogno

,
mento ,
V E R S . 1 4 . Qui loquetur verba ad te, quibus serva* ,
beris lu et tola domus tua.
.
V E R S . 4 5 . Cum autem ccepis$em loqui, irruil Spi
, k
nliis sanclus in iilos, quemadmodum eliam in initio
' , '
in nos.
.
V E R S . 1 6 . Tum recordatut sum verbi Domini cum

,
dicerel: Joannes quidem aqua bapliiavil: vos autem
,

baptizabimini in Spiritu sancto.

.
VtR6. 4 7 . Si igitur idem donnm dedil ei$ Deus,
,
quod
et nobis, qui credideramus in Dominum

Jesum Chrisium; ego vero qui potuitsem prohibere

Detim ?
;
V E R S . 1 8 . Quibu$
audilh,
conlicuerunt, ct

,

glorificaverunt Deum dicentes: Ergo exteris 9 7 quo*
,

que nalionibus Dcus pxniteniiam dedil ad vi .

lam.
"
.
Venerunt autem mecum etiam isti (ratres sex.
, Nihil potuit fieri humilius, quam cum fratium
(, tesliraonium producit. Neque exponil ea, qme
- diieral angclus ad CorneLium, nempe Prece$ luce

et eleemosyncB
tu&: neque verba facit de probilatc
, - ac benignitale viri, neque dicit, se missu Spiritus,
, Jussu Dci per angelum illinc evocantis profectum
* ) esse: sed a posteriore factum suura comprobat
. atque confirmat. Quod et per se ceriuin crat el
, \
minime ambiguum argumentum. Sed bis dictis non
, ", etl conlentus. Quineliam verbi Dominici menlionem
. , \, facil: nempe, Vos baplizabimini
in Spiritu
sanclo.
* * . '
Nihil novum, inquit, accidit:sed, quod praedixit.
* . \ At non oportebai baptizarc : at baplisma erat abso, ,
lutum. Ac non dicit, Jussi eos baplizari: sed
. " , ostendit se nibil fecissc. Quod nos, inquit, conse\, , . culi suuius, illi acceperuul. Sl igitur idem
y

19

99

, ) , " D donum Deus dedit quod eliam nobh. Ut eis ora

,
obturaret, adjecit, idem donum. sinit, inquit,
. , , " ,
illos rainus babere, quaiu nos, si postquam crcdi . \ ,
derant, idem donum dedit, quod nobis. Ac nou
\ , , . ,
dicit, quod eliam vobis: sed, quod etiam nobis.
; Quid indignamini, cum nos illos parttcipcs ac
; socios dicimus ? Ego vero qut potttissem prohibere
* Deum ? Exposlulantibus secum graviter respondet,
%

Varifle lectiones et notae.

erat.
\ .
1

99
1 1

Invulgalo, ante non est ariiculus

. .
, .
9 1

V . cedidil iuper eos.

, nec ante .

9 1

In vulgato

675

TOEGPIIYLACTl

BULGAR17B

ac vefeemenlcr cos confutai. Ncn poleraro, iiHjuii,

prohiberc. Alquc illi bis verbis miligali, ao animi
huitiikiiatots aiqite defmseionem conversi * I H U cl
conticuerunt. Vides ab oratione elri, qui ea, Quae
acta crant, rolirlerat, omnia bonum babuisse eventiim? Ilific deinceps janua exierijs uatiQiiibus
aperla esi.
VERS. 1 9 . Atque iiti quidem, qui ab affliclione, qum
accidil tempore Stephani, dissipali erant, tenerunt
usque in Plioenicen ei Cyprum et Aftliocldom, tumini
verbntn Dei loquenles, nisi sotis Judwk.
VER6. 0 . Eratu autem quidam ex illis vhri CyprU
et Cyrenenses, qui ingressi Antiochiam, loqnebanlur
ad Grwcanicos, wmunliantes Bominum Ic&tim.

ARCHIEP.

C76

, \ , . H
\ .

, ;
.

01 o$r

,

, Kvitfov ",
,
.
xu)
",,
.
&,

V E R S . 2 1 . Et eral manus Dommi cutn illis: ma- j j
\

ynaque hominum credentium muUiludo ad Dominum
,
\
.
conversa esl.
V E I \ S . i i . Pervemi aulem (ama de Ins rebus ad

,
'aures Ecclesia!, quw erat Uierotolymi*: et emUerunt

,
\
Barnabam, ul Iransiret Antioclnam usque.
,

.
V E R S . 2 3 . Quo cum ille venistcl et distel
gra" ,
\

tium DeU gavhus est, et horiatus , vt propo- , , , ,

siio
cordis permqnerent apud Dominum.
)
.
9 3 V E R S . 24. Ernl enimvir bonus, trc Spirilut
"

8ancti
ac fidei plcrnis. Ac magna hominum turba
,
.
Vomino adjecla 8t.
V E R S . 25. Pro[ectu8
est autem Barnabas Tanum,
'
ut requirerel Smilum : quem cum invenissei, duxit

Anliochiam.
C .

V E R S . 26. 4 accidtt ui illi integrum awium vtr~

,
Miivntur in Ecclesia, acmagnam hominum turbam
,
<,
doccrcnt, el Anltockite primum diseipuli
appellaren.
tur Christiam.

Haud ooLtguterei bene gerendac persecutioprae ,
buit occasioneni. Diligenlibus enim Beum omnia
, \ profttiimt ad bonum. Nam quando Stepbanus
, ,
occisirs esl, quaudo Paulusbis pcriclitalus e s l ,
6 \ *
/juando apostoli verberatt sunt, tunc extene

*
nalior.cs adniissae atque Teceptae sunt. Quod ctiam
,
Paulus a i t : Vobis primum necessarium erai loqui
,

.
terbum Dci: $ed qnoniam repellUis illud, et vosmet .

ipso8
indigiw$ judicalis, ecce convertimut no8 ad
jcxleras genles * .Loquebantur adOracanicos. - ^$1 \ . 6\,
autom, id est, Grairissalores, ut ila
. , *
licam, sive Gra?canicos dicit. Forsilan idcirco GHE- " , , .
eos eos vocabant, quod Ilebraice nescirent. Quod
$ \
x\utem dicil, Eral manus Domini cum m , boc signi- ; " .
ficaleos signa fectsse. Vides qiiamubrom signoium
.

^ditio etiam nimc necessaria fucril? ncmpe ut
, ;
-crederent. abiegaverunt Barntibam, ul tramiret
. " )*
Antiochiam utque. Qiiare non Paulum, missis ad

.

Act. , 4C.

VArice lecttones et n a t .
Invutgato (, \ ol . erat.
In cxcmpkribm n/mimllb txtiuis interpomtur
h c, , prwpoiitio.
quemadmodum in animo de8tina$$ent, ac prowtumcnt,
Domino addicti atque fideies manerenl.
Sup. cap. 9.
* Aliquid dee$*e videtur.
e

677
EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. - C A P . XT.
678
, , \ eum litlcris, irc jubcnl, sfd Barnabam miltitiit
. *0 , ' Nonthim novcrant viri virlutcm. Erat enim vir
, \ % , bonus, el Spiriius sancti et fidei plenm. Non id< m
' , ' . cst, cum dicimus, Deum solum esse bonum, cl
,
. Virum bonum esse. Nam ille natura bonus est,
, \ \ - quippe cum principium ac fons bonorum sit: at
. , \, , . virnon nalura, sed pcrreptionc, cullu atque sub ^
^- Sidio virtutis bonus est. Profectus esl autem Dar, . nabas Tarsum, ul requircret Saulum. Yalde bonus
, et bumamis vir fuit, ct candidus, ct clenvens, ac
* mitis. Qurerebst, inquit, aihtetam ac pu-ilcm,
. ,
qtiajrebat ducem. Accidil autcm, td integrumantwm
, .

versarenlur in Ecclesia, ac magnam homimtm tur, , * bavi docerent. Haud parva laus civitatis cst, quod
tlii caetcrarum omninm ptima, lantum tempmis
. ,
, , spatium frui coniigU illius ore. Aniiocliioe pri ' ; * mum discipuU appeilarentur Christiani. Pauli cst
. & etiam hoc factum roemorabHe alque pr.rclarum,
qai tanquam sigmim quoddam nomcn Christi ir
, ^ Xpt- tanlam cxtulit aUitudtncm. Ubi tria tnillia, ubt
.
quinque millia crcdiderant, iibi tanla inuhiludo,
niliH conligit tale: sed vocafeaitfifl' de via: hic autcm primum tale nomen conseculi sunt. Nolaudiim csl autem, idcirco niagie Antiocbiam conseculam esse sedem principalcm, quia illic priimim
discipuli appcllali stHH CbfKlidnL
17

99 Y E R S . 2 7 . In his aulcm diebus ab Hierosoiy

mis Anliochiam descenderunt prophetie.

.
V E R S . 2 8 . Ac surgens unus ex iltis nomine Aga

bus significabat per Spiritum famem magnam fore

* *
pcr totum orbem tcrrarum, quce etiam fuit lempore

Claudii Casaris.
, C VERS. 2 9 . Discipuli autcm, pro suis guisqne
*, - facullaiibus, slatuerunt in subsidium mitlere (ratrt
.
bus incoientibus Jud&am.
,

V E R S . 50. Quod eliam (ucerunl, ut milterenl ad

teniores per manum Barnabas acSauli.

Prophetw. Et quomodo Ctiriitus ait:

l^xacpro. , *
; \ pheiw usque ad Joannem? >De illis atl proplictis,
\ * qui suum advenlum piaedixerant. Significatat per
.

Spirilum. Ne ef islimarent boroinee idcirco fomeni
" , etse ortam, quod Cbrislianismus introdiictiis erai,
, rem futuram praedicit BpiHlus ancuis. Eteiiim
. \ . , Christus preedixerat. Non Jdcirco, quoniami ab
, initio boc fieri oportebat: sed propler in)U?ias et
' contumelias, quibus sancli postoli rant affecli.
, , D Nam ut urgebant et mole^li erant, foines orilur
. magna futura mala indicans Judaeis. Dhcipuli

. " aulem pro sttis quisque facultalibui. Vidc etiam
, . " famem eis causam fuisse salutw, nempe, eleeaao ,
synoe faciends praebentem occasionem. Vide iieni
, \ ^ .
- Ulos simul elcredenles, simul et frucwm ferenies,
.

non propimpiis raodo, verum elkmi kwaghiqAiis. Vt
, *\
mitterent ad preibyterot tivesenhres. Ex hoc-auiciu

apparet, etiam preibyteroruin sive senMruru digni
.
tale pradilosfiiisse aposiolos; qumeliaeu diacouorum et episeoporum gradum obiinebant.
Vari 1eclineset .
, erat.

" In vulgalo adjectus est articulus

ln vulgato additur .

THEOPHYLACTI B U L G A R I A ARCHIEP.

63

CAPUT X I I .

. I B \
'

Y E R S . i . Ccelerum illa lempetlatc injecit Herodei

,
rex manus, ut affligerel quosdam de Ecclesia.

V E R S . 2 . Alque inierfecit etiam Jacobum fratrem

.
Joannis gladio.

,
Y E R S . 3. cum ammadverlitset id graltm esse

(

Judwis, adjecit animum ad comprehendendum etiam
').
Pelrum (erant autcm dics Azymorum).
" ,

Y E R S . 4. Quem cum etiam comprehendisset, con

jecil in carcerem, ac tradidit eum quatuor quater,

nwnibus militum cuslodiendum, volens eum posl

.
Pascha producere populo.
'
Y E R S . 5. Petrus quidem servabatur in carcere:
iupplicatio autem assidua ac sedula ab Ecdma ad ^

.
Deiun pro illofiebat.
' . ;
tempestaie. Qua tempcstate? nempe, lem . ;
pore Claudii Cacsaris. Caius 100
*
imperalor

Romanorum Agrippam consiUuil rcgem Judneae,
, cuni Herodem aique eliam Herodiada in Galliae

\ . ,
urbem Lugdunum relegassel. Hic esl illc Ucrodes,
,
qui fuil eo tempore, quo Joannes morle alTectus
e&k, u l memoriae prodidit Josepbus el Eusebius. \ .
\ ,
Discrepantia igiiur nominis, quod pro Agrippa dicit
,
Hcrodem, aul crrorc accidit scriploris, aut prople. ; rea iia dictus esl, quod binominis cssel. Nolandum
' .

est aulem ex duodecim illis discipulis Domini p r i ,

\ , \
irnim Jacobum ob lestiinonium Cbristo prsebilum
, .
suppiicio fuisse affeclum. Ul afjligeret quosdam de
,

e n

1 1

Ecclesia. Animadverle, fideles viros, et ex iis C

corpus conslilulum, Ecclesiam vocari. Et cum
animadvcrlis&el id gratum etse Judwis, adjecil animum ad comprehendendum eliam Petrum. Ne quis
dicat, idcirco illos absque periculo inirepide atque
audacler scse morti offerrc, quod Deus eos eriper c t : proplerea permillit intcrfici ctiani principcs,
Stephanum videlicct et Jacobum, ul persuadciet
ipsis inlerfecloribus, ne bis quidem illos suppliciis
ad defeclionem compelli et impediri. Res aulem
grata erai caedes, et caedes injusla absurdis illorum et iniporlunis cupidilatibus inserviebal : cum
oporleret exscindere, ac rcfrenare illorum inipelum et appetilum, ille, ut qui carnifex, non medicus esset aegrolanlium, auxit illorum impetum
el incilavit: tamclsi sexcenla babebat exempla el
avi el patris Herodis. Erant autem dies Azymorum;
quem cum etiam comprehendistel, conjecit in carcerem. Rursus superflua ac supcrvacua Judacorum
aicurala ralio servandai legis proponilur. iaterfieere qtiidem non velabant, sed in ejusmodi lemporis slalu id agere proliibebant. Ac iradidii eum
quatuor qualernionibut niililum custodiendum, lloc
et iracundiae ct limoris cral. Quanto aulem accur a l i o r c r t l cuslodia, tanlo mirabiliuseratdivinae po-

6 . "
,
,
\ ,
* ,
\ . , \ .
*
,
, ' ,
\
. " . .
*0
, .

. , ;,
.


< .
. " , '..
.

"

.

,
' \ * , *
1 1

tcntiaR docvmenlum. iloc aulem fiebatpro Petro, qui melior ac probalior evadebai. Precatio auiem tedula,
Variffi lecliones et not(B.
8 1

* \ non est in vulgalo.

. , , .
" erat.
ruptu* etse videtur, aul certe mutilus; nam aui ame , praponendum, aul
, iegendum e$t.
. .
M

"
Locutcorpro ,

681

EXPOSITIO I N ACTA APOSTOLORUM. -

et atsidua fiebat ab pccle&ia ad Deum pro

CAP. X I I .

illo. Audile quomodo affecti eraui

6?2
adversus magislros:

sediiionem movebant ; non lumuUuabanlur, sed ad orationem, quod vewim esi auxilium, conversi sunt.
" ^ , ^
VERR. 6 . Cumaulem productortn tuel eum Uero
de$, in nocte Pelrut dormiebat inter duo*
mililes, vmclus caleni* duabut, el eu$todes anu
,
,

oiuum cav+erem tervabahl.

.
V E R S . 7 . El tcct angtlut Domni astiiit, et lumen

,

retplenduil in eonclavi. Cum pulsatset autem latui

Pelri, excitavil eum, dicent: Surge celeriter, et
,
, '
"
exciderunl catenw de manibus eju*.
,

VERS. 8 . Dixit Uem angelus ad eum:

Prxcinge

,
101
>
wbHga sandalia tua : ac fecit sic. El

dicit ei: Ciuumda tibi paUium tuum, et sequere me.

.

,
.*
VERS. 9 . egreuus, stquebatur eum, ei nesciebat

, %
fem veram eue, quce facta erat per angelum : sed

.
*
putabat $e spectrum videre.
&
.
VERS. 4 0 . Prcetergretsi autem primam cuslodiam
, &
el secundam, venerunt adportam Ferream, quceper ,

tinebat ad urbem, qum sua sponU eu aperta esi. Et

. * ,

,
egreui procesierunt vicum unum, el ttalim discesut
'
.
angetus ab eo.
.
Pelms dormiebat. Non versabatur k i angoro ac
* ' , metu Petrus : sed in ipsa nocle, cum poslridie
, , ^ \
producendcs es$et, dorraiebat, toto negotio ad Domi. " \ * num rejecto. Vide autem quam accurata, quam d i .
ligens ac sedula fueril custodia : una cum illo dor ; " \ ,
miebant cuetodes. Sed ciir iuraen resplendoit ? ut
. \ ,
,
et vlderet, et audiret Petrus, et non puiaret esse
^. ,
spectraBi ac visum. Ac quod dicit, Celeriler, id
. ,

fiebat, ne desideret atque cessaret. Quin etiam pul, \ ,

^
p
b a U i r . Quod au
.

tem dicit, Cum pulsasset lalus eju$, non tumiil .

tuamis esi, aed pcrsuadenlis, ne cunctaretur.
*

Pr&cinge te, et tubHga sandalia tua. Ouomodo Pc, ,

,
trus faciebal adversus praeceptum, que diciiur :
, ,
'
Ne habealU aurum, neque argentutn, neque tunicas
; '
binas, neque calceamenta, neque zonam, nequc

virgam
cum ipse zonam baberel, el pallia, ct
. \
soleas ? quanquam rllo tempore anni suHs carerc
; ,
oportebat: nam mnltas earum usus st temporc b i ,


berno. Quin etiam Paulus Timotheo scribens, ut
, *
anle hiemem veniret, mandat iiis verbis : Penuiam,
, .
quam reiiqni fn Troade apud Carpum, cum ,
.
porta
Non entm quis dkere possit, illom non
* \ . babuisse aliam, quara gestaret. Non fecerunt ad

,e

e t

11

99

J l U o

r e m e

, \ - D versus prapceptum Christi: absil! Quin eliam vebe

menter cxsecuti sitnt illud. Nam illa praecepia tem "

poraria erant, non perpeiua, atque hoc Lucas ait

, ,
,
Cbristum dixisse discipulis : Quando emisi vot abs
; *
.
*
que erumena ae pera, et calceis, zona , numquid
.
" defuxl vobis t Dicunt: Non
bicil eti : Igitur pouM

Mallh. x, 10

41

1 1 Cor. iy, 43.

4 1

Luc. xxn, 35.

Variffi lectiones et notee.

/n vulgato e$l, .
ln vulgato est, . " Jn vulgato est, *
"Jn v\4gtUoetl, . Jn manutcnpto. in utroque, . Nonnulla correciiora, /,
hubcni. *" In vnigato esl, (5 . * ". .
M

, e

PATUOL. GR. C X X V .

22

CS3

THEOPHYLACTI B U L G A R I i E ARCIIISP.

084

Uac deincep* comparatc. ltaque lanc illud praecc- *, . ,

pir, quod vcllcl suam potcntiam ostenderc. Quid
, ; ;
cnim, dic mihi, cst unam babere dunlaxai tuni- , , t) cam?Quid igitur? si lavare hanc oportebal, an nu- ; ;
duin oportcbat circiirairc? aul domi desidcre ? , , Quid item?si vehemcns algor inlcntus esset, aut ; (Yigus corpus invaderet, uri et taccre oportebat,
. non loqui ? neque onim illis ex adaraantc cor- '
'

poia confecla cranl. Et ne$ciebat rem vcram esse, .

,
qtt(c facta erat per angelum : sed pnlabat se spectrum , .
videre. Nec mirum propter incredibib*m carum re , **
rum, q u fiebant, 1 0 2 excellentiara ct exsuperan \ ,
:
liani. lmmensa enim el fidem supcrans tnaguitudo
signoruni videntem alionluir rcddit. . Pcirus putabai se speetrura videre. Quanquara ipse ee cinxcral ct calciaverat, quomodo alitor aflici potuissci?
VERS. H . Et Pelrus ad se revereus, dtxtt . Nunc

scio vere Dominum misisse artgelum suum, et exemisse ,

me de manu Herodis, ac de omni exspeelatione plcbis ,

Judecorum.
.
YERS. 1 2 . Reque secum considerata Pelrtu atque

,

perpensa, accedlt ad ccdes Mariw matris Joa*ni$, ,

cui cognomen eral Marcus : ubi erant multi congre- *

6%
' ..'/'..
\ ." "
gali, qui precabantur.
YERS. 1 3 . Cum pul$a$$et autem Petru fore$ ve ,

stibuli, acceisit auscultaudi

et Btiscitundi
gratiatyuella, ,
''
nominc Rhode.

,
VKRS. 1 4 . Qua ut agnovit voeem Pelri, pm gau+
dio nonaperuil vc*tibutum :ted intro sese proripietu, *
C ,

renumiavil Petrum stare ante veslibulum.
.
YERS. 15. Al HU ad eam dixerunt : Jnsanis. Illa
01 .. vero affirmnbat ila $e rem habere. At iUi dicebanl : . 01 " * * ^

.
Angelusejus est.
.
,
VERS. 1 6 . Peirus autem pulsare pergebat. Cum autem aperuistcnl osiium,viderunl eum, el obslupuerunt. , .

,
YERS. 1 7 . Cum autem mola manueos silere ju$sisset, narravit eis quemadmodum Donunus eum de ,

carcere eduxmet, ac dixil: fliunliale Jacobo, et fratri- '

. ,

bus hwc, el egressus abiit in atlnm locum.

.
YERS. 1 8 . Porro ubi dies illuxil, haud exigua
,
trepidaiio ae perlurbalio erat inter milites, quoniam ,

.
Pclrus cvasissel.
. , \, .
Kune scio vere. Nunc, inquit, cognovi, non tanc. ^

Itcpcnlino, el quasi in uniun temporis articuluin col , .
lato gaudio angelus eum perlundi volebat : ac posl . , ;
"
quam cvascrai, ac liberalus erat, tunc primura sensu
, ' .
percipere illum qtiid sibi conligisset. Reque secum
, * \ .
considerata. Quid esl, ? id est ubi considc \
ravU,cogno?itetiiUellcxit.Quia non simpliciler ab re

.
oporlet : sed compensare el remunerari benefaclo , '
rem. Joannes autem non ulique erat ille, qui eem .
pcr cum illis vivere consueveraL Nam idcirco etiam
.
ejus apposuil insigne. Dixitenim : Eju$ qui cognomi \ .
nabalur Marcu*. Forsilan bic cst Marcus evangeu

4 4

Varia) lectiones ct nolffi.

4 1

k%

. .
. .
. * , erat.

ln vulgato posi

, est, .

vulgalo est,

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. - CAP. X I I .

685

686

. " - lista :per quem aiunlPetrum Evangelium edidisse.

Nam Marci Evangelium dicitur esse Petri. Atque
6. , , .
bsec opinio probalur, ac verisimilis fit etiam ex eo,
,
quod et Petrus, et reliqui discipuli apud cum mo , \
, * - rabantur. Prce gaudio non aperuit. Vide autem
, . 01 ** "

pueflae reverenliam ac pieiatem. Pra gaiidio, i n . .

quil, non aperuit. Ac recie id ab illa factum est, ne
, 103
statim illo viso atlonili, fidem non babe,
renl : quandoquidem eiiam hoc facto se credere ne . gabant. Haec aulem festinabat, ut ob laelum nuntium
, \ prspmium ferret. At iUi dicebant : Angelus /tw est.
, \ - Hoc verum est. Nam angelum babet unusquisque :
\ .
quicunque enim in Dominum crediderit, ei ange . \ , lus assidue praesto est, oisi nos improbis facino, "

ribus nostris eum a nobis abigamus ac fugemus.
, . " ^ Ut eniro fiunus apes fugat, et columbas malus odor
, \
expelHt, ita eiiam lacrymabile ac foetidura pecca . '

tiim angelum vitae nostne abalienat a nobis, ac pel . *

lit. Illi vero boc ita esse sperabant ab illo temporis
; , ,
ariiculo et slaiu conjecturam facientes. A i l enim
, .

Christus : Ubi duo vel ires congregati sunt in nomiue

. ,
meo,iUic sum in medio eorum * . Ubi autcm est
.
Christus, nccesse est etiam esse arcbangeloe, et
, \
caeteras poiestates. Dixil autem : Nunliale Jacobo
, \ et fratribus hcec. Quam non est vanse gloriae affe * .
,
ctator! Non enim dixit : Nota baec facite omnibus,
, .
qui ubique sunt, sed fratribus. Et egressus perrexit
in alium locum. Non enim Deuni tentabat, neque in tentationes semetipsum injiciebat. Hoc auiem nou
dixerat angelus, sed quod silentio discedebat: quod noctu eduxerat : his rebus dedit ei potestaiem ac
facultatem recedenti. Nara et illi quod jussi erant, fecerunt. lngressi, inquit, in temptum, loquimini po
pulo.

, , C
V E R S . 4 9 , I Herodes cum requisisset eum, et non

,
*
invenisset, qucestione habita de cusiudibus, ju$sii

eot abduci ad suppticium: el cum descendmet de Ju
d<za Ccesaream, UUc commoratus est.

.
* "
VERS. 20. Erat autem Herodes infensus Tyriis,
. "

et Sidonm. Al illi uno animo alque consensu venc

"*

runt ad eum, et per Blastum cubiculo regi* prccpo&i ,

, tum,quem sibi conciliaverant, peiebanl pacem, pro

.
pterea quod regio illorum aleretuT fructibus agrorum
regice ditionis ad se importari consuetis.
Jussit eos iabduci ad supplicium. Poterat Deus una
'
.

cum Petro etiam illos eximere : verum si etiam m i ' \
lites angelus una cura Petro eduxisset, fuga
, . ^ fuisset illa res gesta existimata. Sed magis ille
, dolebat, quod sibi illusum esset, qucmadinodum
ejus "magis
atque
,

"
^ "
"avura
"
' quasi ' dissecabat
^
' torquebat,
et ridiculum efficiebat, quod a Magis essel dece , \ . "
plus. Erat autem Herodes infensus Tyriis et Sidoniis.
.

.
Non p a m res haec est, qood memint hujus histo
rise, ut statim poenasupervenerit, etillum invasent.
;, \
47

fti

VERS.

m n

21. Constituta autem die, Herode* veite re-

MaUh. x v m , 20.

Variee lectiones et notffi.

4 9

4T

. .
. .
Marg. " .
i?i vtlyatu est, . In vulgato e$', .
%e

4 9

/ n wlyato est, , el ^

CM

T H E O P i i Y L A C T I BITLGARLE A R C I I I E P .

gali indulus, ac scdem pro tribunali, concionem ha-

btbat ad illos.
Vi:RS. 22. populus acclamabat, Vox dei et non
hominis.
104
- 23. Extcmplo autem percussit eum an(jelus Domini, proplerea qmd non tribuisiel honorem
cl laudem Deo, el crosus vermibui extpiravii.
YERS. 24. Porro verbum Dei crescebat et mulliplicabalur.
Yeste rcgali indutus. Josephus dicit Heroden i n dulum veste, quae tola ex argcnlo admirabili lexlura coufccta fuissel, in theatrum prodiissc, inoipiente et illucescente die : ubi primis solarium
radioruin immissionibus argcntum illuslralum m i randum in niodum refulgebat, terribilem quemdam ^
cl inlueniibus borrendum emittens splcmlorem, ac
stalim adulalores illum deum appellabani, acclamanles : PropUius sis : clsi te hactenus ul bomineni reveriii sumus, allamcn deinceps lc nalura
buiuana majorem esse confitcmur. Yide qualcs illi
cranl adulalores, atque eliam vide apostolorum
animi magnitudinem. Quem cnim integra nalio ila
colebal, hunc illi conlemnebant, et quasi conspuebanl. Alqui si illi, dicat aliquis, clamabant, quid ad
bunc?Quia probabat vocem, quia se dignuin illa
adulalione putabat. Per bunc autem maxime i l l i ,
qui ila lemere adulabaulur, docentur et emendantur : ac ulrique quidcro supplicio digni erant, sed
quoniaurjudicii lcmpus non eral, ille qui culpx maximc eral afflnis, punitur. Quod si ille, quod au- g
dirc susiinuissel, Vox Dei el non hotHtnit, tametsi
nibil dixerat, eas poenas dedil: multo majori merito Cbristus, nisi ipse csset Dcus, poenas dedisset
qui semper dicebat ; Verba licec non sunl mea, et,
Angeli mihi ministranl.
Y E R S . 25. Barnabas aulem el Saulu$ perfuncli minislerio, ab Hierosolymi* Antiochiam reversi sunt, assumptosecumeliamJoanne, cuxcognomen fuilMarcus.
V e r s

CAPUT XIII.

083

,

-

.
*0 '
,
.

, ' ,
,
.

.

,
, ,

\,
, \
* , *
, \
,

. "
* \
. " ,
* . \ , , ,
, ; " ^
, .

.
* * ,
. :
$^

, ,
* ,
, , ,

, "
.

7 ", ,

.
. .

Y E R S . i . Erantautemquidamin

Ecclesia* quce erat

Aniiochiw, prophetw et doctorei, Barnabas videli, ,
cei, et Simeon, qui vocabatur Niger, el Lucius Cyre
,
nensis, prccler ho* Manahen, qui erat una cum He * ,
rode tetrarjcha educatus, et Saulu$.
D ,
.
Adbuc Bamabae primum meniionem /acit. Pau" *
lus enim nondum crat clarus : nonduni ullum fe * .
ceral signum. Noiandum eslautera et Paulum et

Oarnabam cum propbeiis collocalos, et comparatos .
esse. Prceler hos Manahen, qui erat cum Herode . ,*
tclrarcha educaius. Ecce mores uniuscujusque; ve- . *
rum quam a pucrilia acccperant cducalioncm, non
[]
utcrquc retinuU. Yide *enim, ut Herodes quidem
, \
pcssimus fuerit : Manaben auiem, qui una cum

boc educalbs fueral, lanlum ab illo mutalus esl, ut

eiiam munus propbctiae consecutus sit.
Variffi lecliones et nolce.
Viflcturdesiderari, .
lnexemplari Lutelia edilo e*t, ,
anam lcctionem hcquor ac veram csse puto.
Invulgalo at, .
;, eral.
91

11

8 1

8 1

t k

6S9

EXP0S1TI0 ACTA APOSTOLORUM. CAP. X I U .

GT
- 105 VERS. 2. Minislraniibus aittcm illis Domino

,


.

.


,
,

*.
,

*
.
ayfi ,

,

,
B
*0
, ) .

,

.

(

),

.
, ;
, .
, \ ,
. ;
\ * ,
, ' .
,- , ' 8 8

87

et jejunaniibus, dixit Spiritus sanctua: SegregnU

mihi Barnabam el Saulum in opus, ad quod advocavi itlos.
V E R S . 3. Tunc cum jtjunasscnl,
precati essent, et
manus iilis imposuissenl, dimisemnt eos.
V E R S . 4. Et illi quidem, emissi Spiritu
sanclo,
detcenderunt Seleuciam, atque inde navigaverunl in
Cyprum.
V E R S . S. El cum venissent Salaminem, annunliabant verbum Dei in synagogis, et conventiculis Judceorum: kabebant aulcm eliam Joannem mimstrum.
V E R S . 6. Et citm peragrossent insulnm uaque ad
Paphum, repererunt virvm quemdam magum pseudoprophetam Judccum, cui nomen eral Barjesus,
V E R S . 7 . Qui eral tum proconsule Sergio
Pautb
viro prudenlc. Hic, accenitis Barnaba et Saulo, deliderabat audire verbum Dei.

V E R S . 8. Reshtebat anlem
Elymas magus
(sic enim interpretatur nomen ejtis), quwrens avertere
proconsulem fide.
Quid est, quod dicil ? Id sonat
ministrantibus, operam dantibus, operanlibus, munus suum obeuntibus, hoc est, , id esl
pradicanlibus. Quod aulem dicit, Segregale mihi
ad opus : ad optw, postiit, pro, ad aposlolatum. Sed
a qnibus ordinalur ? ab Lucio ct Manabene : imo
; " , g vero a Spirilu sancto. Ordinatur auiem, ut cum
.
auctoritate et poteslate prxdicarct. Qui igilur ipse
, \ . Paultis ait, non ab hominibus, neque per homines?
; , quia bomo illum non vocavit nequc ascivit. Non
, auVm simplir.iter et ul fors obtulerat ordisiabant
. diaconos, id est miuislros, sed antc jejunantes et
,
precanles. Imposuernnl autem eis manus, ul ex hoc

conjceretur illos per eam, quaB post jejunium et
. ( )
preces adininielrari solebat, manus imposilionem,

, diaconi gradum supergressos esse. Porro Seleucise

\ . non morantur, scicbant enim illos a iinitima civi' , \
tate magnam percipere posse ulilitalem : sed ad
,
urgentia feslinant. Hieproconsul,aecersitis
Barnaba
. " \ ,
et Saulo, desiderabat audire verbum Dei. Hoc mira , * '
bile fuit in proconsule, quod etiam praoccupatus
.
D ab illo magicis prasligiis, aposiolos audire volebat.
Yide autem etiam magum, quando aliis pradicabani, non vehementer indignantem : sed quando
ad proconsulem accedebant.
, ,

V E R S . 9. Sauius autem, qui eliam Paulus vocatus

, ; ,
e$t, repletus Spiritu sanclo, et intuiius in illum,
' * Q

V E R S . 10.
Dkcit : 0 ptene omni dolo, et omni
106 follaeia, fili diaboiu inimice omnis ju9titi&,
,
vli ,
anmn desmes rectas Bomini via$ pervertere?
,

;
Y E R S . \\.
Et nune ecce manus Domini super te,
**,
et erw non videns tolem ufqne ad certum
,
. %

8 9

81

VariflB lectiones ef notflB.

8 8

8 8

Jn vttlgato est, .
In vulgato est, .
vutaalo
desideratur, .
manuscriplo est, .
, erat.
" / . .

vulgato e$t, . vutgato est, .

8 8

5 9

9 1

691

THEOPHYLACTl BULGABIJE ARCHIEP.

iempu$. Atque e vetligio caligo el tenebra ceciderunt

692

'

ntper eum, tt cireumiens quwrebal qui se manu du

.
eerent,
TOTS
,

Y F . R S . 1 2 . Tune proconsul factutn itlud conspicalus

.
credidii,et attonitus doctrinam Domini admirabatur. ,
, .
Saulus autem, qui eliam, eic. Hic nomen ejus
.
ona cum ordtnalione mutalur. Mutavit autem no ,
tiicn, ut ne liac quidcm parle apostolis inlerior es '
set, sed quod princeps discipulorum pnrcipuum et
,
eximium habuit, hoc etiam ipse adipiscerelur, ei
. * majoris familiaritatis conciliandae nancisceretur
. \ , .
materiam et occasioneni. Oplene omnis fraudis. Gui
.
nihil fraudis deest, inquit. Recte autem dicit,
.
omnis doli et fraudis : sixnulalor enim crat et mendax. Filium autem eum dicit diaboli : opus enim , \, ,
illius faciebat. Non nobiscura, inquil, bellum geris,
. , neque nos oppugnas : sed vias Domiui reclas per- . 1)
vertis. El eris ccccus non videns solem usque ad cer, \ .
tum tempus. Quo ipse signo adductus est ad fideni,
, ' . \ hoc etiam illura voluit adducere. Noa igilur poena
, ' . ,
erat, sed sanalio. Modo non enim diccbat: Non ego
, 0, '
facio, eed l)ei manus. Quod autem d i c i t : Ad cer. ,
tum tempus, non punienlis erat verbum, sed con- ,
verteniis. Nam si punienlis fuisset, perpeluo cae. " , ", ,
cum illum fecisset : nunc vero non boc, sed ad

certum lempus. Ul proconsulem lucrifaceret, usque
,
ad certum tempus ait, dans senlenliae, ut terminum
.

.
finemque in sese baberel, luminis recuperaiionem,
, .
8i mores fn melius mutasset et emendassei. El Q ,
circumiens qttiBrebat qui se manu ducerent. Gerlum
\
signum cxcitatis erat, quod quaerebat qui se manu

ducercnt. Oportebat aulem eum, quem antea magicse suse presligiae detuierant et accusaverant, hac
poena castigari et emendari: quemadmodum nimirum etiani magi a pustulis casiigati ei emendaii
simt.
Y E R S . 1 3 . Porro cum Paulus cum $uis Papho

ol
slvi$$et, venxt Pergam Pamplu/liK: Joanne* autem
, .

eum discessisset ab illis, reversus e*t Hierosolymum. ,

,

.
\ * Y E R S . 1 4 . lp$i vero Iransgressi Perga, pervene
.
runt Antiochiam Pisidia, et ingretsi synagogam die

^
Sabbatorum, consederunt.
,
.


Y E R S . 1 5 . Posi recitationem autem legit et pro,

phetarum, principes Synagogw miserunt ad eos, qui

verbii eorum dicerel: Viri fratret, si quam habelts D ,

" ,
,
.
orationem plebis appellandw, et adhortandce causa
%

compoiitam, pronuntiate.
l(y]Joanne$
autem. Joannes, qui vocabaiur.Marcus, a PaljRStina usque ad Pergam Pamphyliae, comes
illis fuerat in evangelico cursu : deinde apostolis
vehementi ac strenuo cursu contendentibus, et animo immobili atque conslanii se adversus certamina
nrmanlibus, Marcus utpole hoiuo torpidus, nec
animo saiia firrao ad lanlum cursum, et ad ea quae

.


,
, , ,

Variffi lectiones et notce.

w

* ln vulaato e$t, .
in vulgato est, \ .
. .
, erat. Invulgato noti est ista distinctio , . In vulgato e$t .
7

693

E X P O S I T I O 1N ACTA APOSTOLORUM -

CAP. X I I I .

Ci)4

< \ in quaque civilale cisislerent ccrtamina , pericula.

ac prccKa siibeunda, cum rcnuntiassci cursai apo\ ,
, , stoloruni, reversus est in Palxslinam, non abnegato
Chrisio,sed cursu ingenti, utpote sibi gravi, recusalo.
, ,
Redierunt item rursus Paulus et Baniabas, onusti
fapbv .
fruciibus pietalis, et Ecclesiao, quae HierosolymU
\ , ,
erat, annuntiantes quemadmodum exlerae naliones
,
convers essent, et adsanilatem rediissent. Omnibus
\ .
igitur Paulum et Barnabam laudantibns ob res benc
\ \
gestas, MarcOS anxius ac dolcns animo, perculsus
, ;,
est : ac forsilan ejusroodi cogitationes animum ejus
\ ,
, subibant, quod Si socius cursus fuissem et laboris
\ - apostolorum, potuissem in praesentia etiam laudis
eorum parliccps esse: etstaluerat una cum aposio .

. .
lis ad munus praedicatloais cxire. Et venerunt Per
m PamphyUce. Rursus Pergam recurrunl. Nam ad
.
uietropolim festtnabant Antiocbiam. Et ingressi



, .
; synagoyam die Sabbatorum consederunt. In tynagogas in babilu Judaeorum intrabant, ne oppugnarcn ,
tur et exigerentur ; atque ita orania bene gerebant.
\ .
V E R S . 4 6 . Cttmsnrrexistei aulem Paulug, et tr.nnti

^,
"
silentium indixissel, dixit ; Viri hraeiiKB, el qui
timetis Deum, audiie :
,
Y B R S . 4 7 . Deuspopuli hujus elegit patres nostros,
*
, - et exaiiavit populum, cum euent inquilini in lerra
,

JEgyplo, el cum brachio cxcelso eduxit illos ex ea.
.
YERS.
48.
Ac tpatio circiter annorum quadra
",

.
ginta cibum prwbens illit loieravil eos in soiituC dine.
VERS. 4 9 . Et cum delevisset nationes ieptem in
,
terra Chanaan, torle dhisit eis agros illorum.

.
V E B S . 2 0 . Ac postea annis circiter quadringentis

, , quinquaginla dedil judices utque ad Samuelem prophetam.
.
V E R S . 2 4 . Exinde poslulaveruut regem,ac dedil ei$

,
Deus Sauiem filium Ctsi, virum de tribu Benjaminis,
,
qui regnavit annos quadraginta.
,
.
Y E R S . 2 2 . Et eum illum amovisiet, exciiavit
eis

,

\ \

Davidem qui regnaret, cui etiam pro tettimonio dixit :

, Nactu* sum Davidem ftium Jessmi, virum qui mihi

:
cordi est.
Y E K S . 2 3 . Hujus ex umine Detu, 108 proui pro

miserat,eduxit Servalorem Jesum.

,
VERS.
24.
Cum aule Joannes pradicastel ante

^


. faciem introilus ejus baptisma pamitentice hraeii.
Cum siirrexisset autem Paulus. Hic primum prav
.
dicat Paulus, ac vide ejus prudentiam. Ubi quidem
,
, .| semcn verbi.Dei sparsum erat, prxlercurriL : ubi
vero nullum verbi Dci scmeu dejcclum erat, illic
, ,
, - commoratur, queniadiuodum ipsc scribensaif.alque
. " ita cupScns Ef augelium praidicare, non ubi nominan

7%

VarioD lectiones et nota*.

Jn vulgaio
Invulgatis nonnullii anle, , interponuntur dictionci dua,v, sciiicet, .
.
.
Jn exemvlari veluilo manuscriplo est, , id est cibos et
alimenta prcebuit illii; in vtUgalis , id e*t, mores eorum tolerav\t,>vet tuttinuit.
Est autem uiraque dictionova, et apud Gracot minus usitata.
i vulgatis adjiciunlur hcec verba,
.
csl in nianuscripto :$ed male. Exisiimo autcm nolis tcriplum
fume,
, sicuti CU tri rulyatis.
, irat.
^5/ \,

T l

695

T H E O P i l Y L A t T i B U L G A t t L E . AKCJIIEF.
f 91
tus crct Christus. .Animadverle aulem etiam Bar- , \ 6
iiaban cedere Paulo, (quemadraodum eliam Petro
, *
Joannes ubique cedit) quanquam venerabilior enU,
.
qinm ille: verum communem ulililatem spectabant. . "
Deu$ populi hujus elegit patres noslros. Antiquarum
,,
repelita raemoria rerum ostendit magna esse bene- \ . Tbr
ficia, quse Oeus contuleril in illos, quemadmodum
, .
ctiam Stepbanus facil. Natlus $um Davidem filium
Jesswi, virum qui mihi eordi est. Nolandum non
,
ipso contexlu diclioiuim haec verba exstare in libro .
Hcgum, sed solummodo propheiico morc ab d i - , \,

vino Samoele dicta esse ad Saulem : Quceret enim, ,

inquit, sibi Dominus hominem, qui sibi cordi $it,
ct mandabit ei Dominus, ut prmil populo suo : quia

.
non servasli et exsecutus e$ quwcunque mandaverat
, ,

tibi Dominus
Hinc Paulus posuit : Itwem Daoi- . , " dem filium Jesswi, virum qui mihi cordi esl. Quod
<, <

aulem dixit : Viri fratres, si quam habetii orationem , piebis appellandat el adliortandw causa compouiam, "
dicite, id est hujusmodi. Mos erat Judaeis in Sabba- \
tis recilare legent Moysis et propbetas : ac post , \ . \
corum recitatiouem altoqui plebera et explicare. \
Quamobrem eliam illi hortantur Paulum et Barna- .
bam ad proferendum verba, quibus conventum
'

.
admonerent. Hujus ex $emine Deu$, quemadmodum

promiseraly eduxit htaeli Servatorem. Valde deside
rabile erat illis nomen Davidis. Hujus rei gralia a

5tirpe illius ail regnalum i r i . Cum ante Joanne*

. .
prcedicastet ante faeiem introitus ejus. Introitum
liutcm incarnationem dicil.
j

1 1

,
Y E R S . 2 5 . Cumautem Joanne$ cursnm conficeret,
; <LU*
dicebat : Quemnam me e$se suspicamim? Ego is non
mim : sed ecce venit p&*4 me, cujut non *um dignus ,
.
qui solvam ealceamentum pedum.
" , , xal
V E B S . 2 6 . Viri fratres, posleri generi* Abrahami, et
,
qui inter vos Deum liment, vobii verhtm $aluth hu
.
pts mistum esl.
01
,

Y E R S . 2 7 . Nam qui habilabanl tn Jerusaiem, et

princrpes eornm,illum xgnoranlet quunam\e$tet cum , ,
vocet prophelarum, qum omni Sabbalo recitantur; ,

judkio suo comprobarunt,
,
*
\

,

109 Y * R . 2 8 . Tum nulla causa mortii invenla,

.
ptlmunt Pitato ut tollerelur.


V E R S . 2 9 . (Jt autem perfecervnt otnnia quce de eo
scripta erant, demplum de iigno, potuerunt in monu- D , ,

.
\
mento.
,
V E R S . 3 0 . Deu$ autem susciiavil eum nwrtuit,
*
[]V E R S . 3 1 . QuivUus ett per dies comptures ab his,

qtti una cum eo a$cenderant ex Galilcea in Jerutalem,

,

qni tunt testes eju$ apud pUbem.
.

{
VERS. 3 2 . Et not vobis annuntiamus eam, qttce ma

,
joributconligit, promiuiontm: nempe hanc Deum ex
plevisse ac prcesiilisie vobis potlerh illorum resusci

imo Jesu.
,
.

" I Reg. i u .

VariflB lectiones elnotae.

, eral.
, .
. .
,erat.
In vulgatis, .
In vulgatis plehsque est, .

TT

8 1

* In vuigalo esl, .

697

E X P O S I T I O I N ACTA APOSTOLORUM -

.
"
,

, .

.
,

,

,
.
' ,
[\.

VERS.

CAP. X I I L

53. Vt ctiam in psnimo sccundo scriptum

est: Filius mem e$ lu, ego hodie genui te.

V E R S . 34. Quod autem eum suscitaveril morluis,
non amplius redigendum ad corruptionem, ita dixii:
Dabo vobh sancta David fidelia.
V E R B . 35. Quamobrem etiam alibi dicit: Non pertniltes, utsanctiit tuusvideat corruptionem.
V E R S . 36. Nam David quidetn cnm su& celaii iruervisset, consilio Dei obdormtvit, et appoutus e$l ad
majores ftiot, et vidil corruptionem.
V E R S . 3 7 . Sed quem Deu$ resusctiavit, non vidit
corrnptionetn.
!
Joannesnon simpliciier teslificatur, sed cum om *
' , nes ad eum deferrent existimationem, ipse eam
rejicit. Non enim ideoi eet, nemine dante, et multts
. 06
, . praebentibus hunc honorem respui alque repudiari.
,

.

Vtri frnlrei, posieri generis Abrahami. Nobililatem
.
in hoc loco, ac generis Judaeorum splendorem osien .

dit. Et prtncipes eorum Ulum ignoranles. Defendil et
* , \,
excusat illos aliquo modo. Crucifixerunt, inquit, eum
* .
ignorantes quisnam esset : ignorantiae enim erat

deliclum. Et nulla eausa morth inventa, petierunt

Pilato, ut tolleretur. Expetitum abillis moduro mor .

lis esse dicit. Pilalum autem in medium producunt,
, \
ut et supplicium a loco judicii| manifestum fieret,
, \ et vehementiusa4ttusarentur,qui viro alienigcn
Christum tradidissent. Et non dixit, Postulaverunt,
, \ .
sed pelierunt. Gratia impetraverunt, inquit, utpole
\ , , * '.

illo nolente. Quod Pelrus apertiue d i c i l : Cum ille

, , . " statuisset eum absolvere ac diraitlere. Deus autem
* .
eutn itacitavit mortuit. Ne le moveal ac turber,
.
quod Jesus dicilur suscitatus esse a Deo. Nam si
, *
\, - Jesus non alius est atque Verbum incarnatum, atque
hoc potentia Patris est, qua omnia 110
efficit,
* , '
sicut dictum est illud : Christus Dei polentia, ac
, ,

Dei tapienlia, semelipse resuscitasse inlelligetur,

, # etiamsi a Palre resusciialus esse dicatur, ad qtiein,
, \ ,
tanquam princlpium et causam tcmporis expertem,
' , \ ,
omnia referantnr. Quoniam et ipse ait : Destruite
. \ \ *
,

. *0' templum hc, et in tribus diebus excilabo iltud. Qui

vi$u$ est die$ complures ab his, ntti una cum eo

,
aicenderant in Jerusalem, qui sunt ei teslet apud
,

plebem. Quod non essent, nisi divina polemia con * ,

firmarentur. Vobis posteris patrum, resuscitato Jesu.
. ,

.

\ ' - D Nomen Jesus de bomine accipiunt deicidarum
,
fratres Quoniam igitur supra dixerat Verbum
posilum fuisse in monumento, ne quis suspicetur

illum dixisse Verbum carne caruisse, rursus eum
, vocal Jesum : nusquam nimirum divisionem dans
, ,
incarnalo Verbo post unitionem. Filius meus es tu :

ego hodie genui te. Haec verba nimirum incarnationi
.

Christi attribue, qui incarnatus temporalem babuit

.
adventum. Nam bodie, et crae, dierum continent
, .
signiQcationem. Nam absqiie tempore a Palre geni ,
tus est, ut etiam haeretici confitentur. Non permib. ' , \
tes, ut sanciui tuus videat corruptionem. Mentitui
, .
u

Variffi lectiones ct n o t .
M

)., eil in manuuripto:

sed male, opinor.

** ,

tral.

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

iiaquequi dicitse confiteri corpus Dei el Servaloris .

Cbristi esse patibile, seu passiouum cl afleclionum

tapax : et siiuul dicil ipsum eliam ante resurreclio- , 7 * \.
nein esse incorruplibile, id est affeclionum c l pas- \ sionum expers, atque immortale. Nam eam vacuila- ,
\ .
tcm corniplionis, qua peccato obnoxius non est, , I crspicuum esl eum babuisse ex ipso tcmpore . "
incarnalionis. Quem autem Deus exsuseitavit, non ,
vidit corruptionem : nempe, qui sepulcrum efleeit .
locum vacuitalis a corrupiione. Ex ipso namque
,
Chrislus exsuscitalus tanquam vacuitatis a corruplio- \ ne vere dux cxorlus est: u l etiam nos ex sepulcris , cum resurrexerimus tempore resurreclionis, quam ,
futuram esse speraimis, in nubibus illi iterum .
venienti cum splendore ac majestate, in aere occurramus.
Y E R S . 3 8 . Notum igitur sil vobis, viri fraires, per
,

,
hunc vobis remissionem peccatorum annuntiari.

.
,


V E R S . 3 0 . Et ab omnibus, quibu$ non poluhlh
per leyem Mom justificari, per hunc, quicunoue credi- ,
.
derit, justificatur.

Y E R 3 . 4 0 . Videte ergo ne usu veniat vobis id, quod

'
diclum e&t in prophelis:
", ,
,
V E R S . 4 1 . Videte contcmptores, el admiramini, et

*

delcmini, qnia opits cgo facio in diebus vestris, quod
", ,

twn credctis, si quis vobis exponet.

.
%

" ,
Yide.ut furatur oralionem ab rebus praescniibus:
' . nempe, a seniine promisso. Non subjunxit autem
lcslimonium, per quod assensuri esseni ac posiluri, C , ' ,
remissionem peccalorum pcr illuni contingere : 4 * * . , ,

111 id enim exlra conlroversiam, etcertum erat.
Videle contempiores, et admiramini, cum inclamas- , ,
setHabbacuni.propbcia, respondii Deus sceleralis ac
noxiis, imminenles eis calamilales, et mala fulura \ * \
praesignificans. Eralquc res plena tcrroris, ct admi- ,
ratioDis, quomodo populas Israclilicus, qui nume- , \ ,
ratus erat inter filios D e i , el priraogenitus vocatus ' , ac propter quem perieral yEgyptus, traditus essel , \ ,
, \ , .
Babyloniis : et non solum gladio , verum etiara
) .
, \,
caplivitali ac servituti, et abominandis ac diris
cmnibus nialis. Quod non crcdetis. Tam mulla, , \ ,
inquit, ac magnitudine tanta sunt, ut eliam Ades .
non babealur, si quis ea vobis aniiuntiet.
* ,
YERS. 4 2 . Extuntibus aulem illis ex synagoga D
Judaiorum, rogabant extera! nalioncs, ut in scquenti
,

Sabbato loquercntur sibi verba hocc.

.

V E R S . 4 3 . Dimisso aulem conventu., multi Judccorum el piorutn proselytorum seculi sunt Paulum et
Barnabam, qui colloquenlcs penuadebant eis, ut
in gratia Dei per$everarent.

'

V E R S . 4 4 . Et in sequenti Sabbato tota propemodum civilas ad audiendum verbuni Dei convenit.

Vario) lecliones et nolao.

^ . , aut, .

8 3

::, crat. * , 7c.

' /// vulgato at .

t

EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. X I I I .

702

oi , - V E R S . 4 5 . Viiis aulem turbis, Judcci replcti tunt

aar ,
cemulalione, et cotUradicebant ih, quoe Paulo
,

.
dicebantur, reclamantes ac malcdicentes.
$

V E R S . 4 6 . Sed Paulm el Barnabas libertate lin, '

- giiae u$i dicebant : Vobis necessarium erat primum

[
exponi verbum Bei: sed quoniam rejicilis illud,
,

et vosmet sempiterna vila indignos iudicalis, ecce

,
convertimus not ad exleras nalione*.
.

V E R S . 4 7 . Nam ila nobis mandavit Deui : Posui
, te pro lumine geniium, ul saluti sis usque ad ex .
tremum terrce.
,
V E R S . 4 8 . Quas audientes extercB gentei,
lalaban

tur, et magmfice loquebavlur de verbo Domini:

.
el crediderunl quotquol erant deslinati vitce aneirjB.
. ^ Vidisli Pauli prudentiam. Secundum illis injecii
,
studium ac dosiderium audiendi, cum proferret
\ - eemina quaedam, quae non exponebal : ut illos de , , vinciret et conciliaret sibi, nec tumidiores et infla . tiores efficeret, omnia simul i n unum congesta
, " animts eorum injiciendo. Dixit enim: Remissio
, .
peccatorura vobis annuntiatur; sed quomodo non
, .
, significavil. Caeterum non baplizavit eos siatim :
\ , , .
quia non erat tempus opporCunum. Quod autem
,
. dicit; , quod alioqui sonal,

\
ad intcrjeclum, el quod intercedebat Sabbalum,
\ ,
positum est pro , id est ad
. 01 , *, \
fuluium Sabbaturo, ut infraexplanat. Videwtei 112
. - aulem Judcci mullitudinei, repltti $unt amulationer
. " , Tanta invidi* tyrannis est. Mulli enim tabescunl
, ac pereunt, cum viderint alios esse in preiio, et ob
, , \ * virtutcs suas bene audire, et horamum sermone
, . , - celebrari. Sed qui talessuni, non modo cum fratrc,
' , , , verum etiam cum voluntate Dei pugnant. Sed quo . , niam rejiciiis illud eic. Ne quis verecundia ac re, \ \ iigionis esse pulet, quod dicil : Vosmet lempiterna
, . "
salute indignoi judicalis, idcirco primum d i x i l :
. , ' Rejifilis illtid : ac tunc : Couverlimus nos ad exieros
. , ^, , . nationes. Non dixil autem : Relinquimus vos, sed
ita, u i fieri possit, inquit, ut eliam illo rursus
,
* \ - revertamur. Posui te in lumen geniium : boc esl
ad cognitionem, quse facial ad salulem : et non
{, .
, - simpliciler genlium, sed omnium, qtioquot erant
mterncc vitm destinati. Destinati aulem, non neces, , ,
* D sitate. Quos enim, inquit, ante cognoverat, etiam
pradestinavit. Genus igitur Domini, quod ad car , \
nem allinet, commune quidera est hominum nalio
( , "
universa : proprium vero et propinqunm, gene Is*
),
raeltttca. Quoniam igitur ad Israeliticum quidem
. ,
popolum ipse venit, exleras vero nailones per
\ .

apostolos illuminavit : Dedi te, inquit, bis, propter

.
eam, quse majoribus eorum accidit, proroissiooem;
, illuminabo autem per te reliquas genles, et omni, , \
. , bus bominibus praebebo salutem ; hoc enim signiflcat id quod dicit, ad extremum terr<B et
,

8 9

9 9

9 1

Van?) lectiones et not.

e

** In vufgalo apposilus est atlkulus, i. , non est in manuscnpto,

..
Videtur locus mutiltu, ac desiderari, .
<
9 1

9 4

, e

, erat.

tf

703

THEOPBYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

704

flncm impoilaiii foederibua et pacli?, quae feci

*
cum majoribus eorum. Nam & hoc
,
sanai, dispositionem seu leslamentum ; reiiqui , -
, id esl foedus et paclum interprctati sunt
,
Et crediderunt quotquot erant vitce ceterncc dettinati.
\ .
J u x u praescientiam quidem deslinati et ordinati ad vitam, sive scgregati bi crediderunt : verum tamen
arbitrio et voJunlate. Nara prasscienlia Det non tollit Hberuni arbitrium nosira voluntatis, quandoquidem ante conslilutionem mundi Paulus juxla prjescieutiam Dei deslinatus fore vas electum, non
slalim a ventre matris boc consecutus est, neqae in juvenili aelate : sed posl teinporis pro^ressum,
quando babuii suae virlutis et bonestalis cognilionem.
YERS.
4 9 . Di/ferebatur autem verbum Domini

per totam regionem.
.
V E R S . 5 0 . Sed Judcci concilaverunt religiosa* mu01
iieres, et honestas, et prmos civilalit, et excita, , terunl per$ee*tionem adversus Paulum et Barnabam,
,

.
C ~ : L
.
*>
,

-
~

, ,

et ejecerunt
eo$ de finibus
$ui$.
,
Y E R S . 5 1 . Al illi excutso pulvere pedum suorum
01

adversus eos, venerunt lconium.
,
.
Y E R S . 5 2 . Dhcipuli
autem reptebantur gaudio,

et Spiritu sancto.
.

[, , Quod dicit, Differebatur autem verbum H S Dei
ponitur pro, transferebatur, traducebatur et d i - . 01
vulgabalur. Sed Judwi, non continoeriint se intra , \ .
ffimriationem, sed etiam opera adjecerunl. Religiosas , , % ,
muliercs non fideles dtcil, sed Gnecas, sive Judaeas: * , .
honestas autem, divites. Yidisli autem, in quantam ;

lurpitudinem ac dedecus mulieres deduxerini?

Caeterum ad imkalionem malorum auctoris ac principis genii per mulieree hominibus praecludere stu- Q
,
dent viam salutis: quemadmoduni etiam itle per . 01
Evam pra< lusit hominibus paradisum. iili ex-

cnsso pulvere pedum suorum adversut eos. Non . , '
simpliciter ac temere hoc fecerunt, sed postquam ' .

expulsi erant ab illis. Discipuli autem replebantur

.

gaudio Spirilu iancto. Magistri fugabaniur, et illi ^, \ \ *

gandebant: hoc aulem Evangelii potentiae erat. .
Calamitas enim magistri, liberutem non adimit, ^ ,
sed efflcit discipulura alacriorem.
.
n

CAPUT X I Y .

. '.

1 Accidil autem Iconii, ut simui introirent

in synagogam, seu convenliculum Judworum , et
,

loquerentur ita, ut crederet tam Judaorum, quam ,

Grmcorum magna mullitudo.
] ) ' .
Y E R S . 2 . Sed Judasi qui non credebant, concitave01

runt ae depravaverunt animos genlium adversus
fralres.
<.
Y E R S . 3 . Ae satis muitum quidem tempu$ consum
{\pserunt libere loquenles propter Bominum, qui testi- \ '

tiionium perhibebat doctrinas graiia $UCB , dabatque ,

(acullaiem, ut signa el prodigia ederenlur per manus .
eorum.
VRRS.

Ut simul inirolrent, etc. Non liinidiores evaserant, sed rursus in conventicula sunt ingressi,
pcrimenles ac lollentes illorum defensioncm ct

.
, .

Variffi lectiones et nolae,

H

In vulyalo c$t, .

7 . .

, eral.

99

\, deest in vulgalit.

705

EXPOSITIO1N ACTA APOSTOLOHUM. -

CAP. XIV.

706

; \ >> " . 01 excasationem. Verisimile est autem eos sermoci

natos esse ad illos quemadmodum etiam ad Graccos.
. \ Sed Judati qui non credebant, concilaverunt ac de , ^ . pravaverunl
animos gentium adversus
fralres.
, * Eliam gentes concilaverunt, tanquam ipsi non suf .

- ficientes, sed illioc non egressi sunl : non enim
^.

fugabanlur, jeJ dunlaxat oppugnabantur. Ac tatis
* , muitum quidem tempus consumpserunl libere loquen \ ^ .
te$. Libertatem quidem loquendi efficiebat illorum
alacriias et animi promplitudo : sed ut crederent qui audiebant, signorum erat efifectus. Adjuvabat
autem rem nonnihil eliam linguae libertas.
' ,
V E R S . 4 . Bivita
est autem urbana mulliludo, et
, , alii quidem erant ab Judais, nonnulli vero stabant
.
ab apo&tolis.
'
\
V E R S . 5 . Sed ut impetum ceperunt lam reiiquie

,
nallont*, quam Judai una eum principibus atite ad
violandum eos ac iapidandum,

114 V E R S . 6 . Re animadversa, confugerunt apo
,
, - stoti in oppida Lycaonice Lyitran ac Derben atque cir.
eumjacentia loca.

.
V E R S . 7 . illic morabantur Evangelium prardieantes.
' .
Divhn est aulem, etc. Hoc erat, quod Chrislus

dicebat: Non veni nmsum pacem, %td gladium .

. ,

Re animadversa confugerunt aposloli. Nullo igilur

. *
modo absurdum csi, si sancti fugiunt eos, qui sibi
,
insidiaturi s i n t , et idcirco commodissimum esse
judicanifuga sibi consulere, et vilare bellura, quod
.
sibi ob leslimonium Cbristo prohibittim tnferebatur.
/
^
V E R S . 8 . Et vir quidam Lyttrii
sedebat pedibus
,

invalidus, claudus, videficet, ab utero tnatrii suie,

,
.
qui nunquam ingressui .
, V E R S . 9 . Hic audwit Paulum
loquentem, qni
,
- CQMuens in eum, et videns illum credere $e salvum
,
fore,
EJxe

V E R S . 4 0 . Magna voce dixit:
Surge in pede$ tuos
.
. recte. Et exiliebal et incedebai.
01 , I , V E R S . 1 4 . Turbce autem conspicalce quod fecerat

Paulus, susiulerunt vocem suam Lyeaonice dicentes : Bii hominibus ammUali dtscenderunt ad nos.
01

.
V E R S . 4 2 . Et voeabant Barnabam quidem
Jovem:
,
Paulum vero Mereurium, quod it esset dux et prin ,
ceps orationis.
.
Magna voce dixit. Cur magna voce ? ut turbse
. ; D
" . , * crederent : Caeterum , propterea quod dicit, Qui
, intuens in eum, et videns ilium credere se salvum
fore, mihi videtar Paulus animum ejus inspexisse.

Etenim philosopbici et rerum cognoscendarum stu ,
. diosi animi erat, altendere ea quae dicebanlur a
Paulo.Ei exjiliebat, incedebai. Ctrtum argumenlum
. . 01 ^ . vere restitutae sanitatis erat, quod exsillebat. Turbm
99

4T

Matlb. x, 34.

Vari lectiones et notae.

99

In manuscripto est, .
ln manuscripto est, .
Jn manuicripto adjectum est, ot
, quod tamen supervacuum el subdititium eue videtur. * "1. .
Desiderari videlur ,
simile quid.
. . , erat.
Invulgalo e$l, . In vutgato, ^
.
k

707

THEOPHYLACTI BULGARhE ARCHIEP.

autem conspicatw qttod fecerat Paulu*, elc. Vide el

exterarum gentium benelicium, ct Judaeorum maleficium. Illi quidcni tanquam deos honorabant:
hi vero tanquam pesliferos boniines ei perditores
fugabant et ejiciebant. Et vocabani Barnabam quidem Jovem : Paulum vero Mercurium. Vidisline ut
Graeeis mos fuerit cx hominibus facere deos?
Itaque quando dicunt, Unde ortus esl simulacroruin
cultus? scito originem. Hac consuetudine eliam
aposlolos ex hominibus deos factebanl: ila eliam
diabolus in inilio impielatem inlroducere conatus
esi, cum diceret: Eritis dii. Et qtioniam tunc non
valuit, poslea aggressus esl ubique ,
connilcns atque contendens.
V B R S . 13. sacerdoi Jovis, cujus ante urbem
illorum erat delubrum, adducth lauris, 115
corO'
nis allatis ad veslibuLum, una eum lurbis volebat
sacrificare.
VERS. 44. Quibus auditis, apostoli Barnabas ej
Paulus, scUtit vcslimeniis $ui$> insilierunt in turbam,
exclamanles.
"
V E R S . 1 5 . Ac dicentes : Viri, eur itta facilisT et
nos hpmines sumus iisdem quibus vos malis et aftectibu* obnoxii, qui denuntiamus vobis, ut ab Utius.modi vanii institulis converlatis vo$ ad Deum vivum, qui fecit ccelum et terram, et mare, et omnia
quce sunt in
VERS. 4 6 . Qui prateritis celalibuB iivit omnct
tialiones ingredi vtts suit.
VERS. 17. Quanquam non sane testimonii semet- C
jpsum expertem e$$e passut est, benefaciens coelitus
nobis pluvias dans, et lempora fruclifera, replens
cibo el latilia corda nostra.
V E R S . 1 8 . Atque h<zc dicenlet, vix cohibuerunt
turba$, ne sibi sacrificarent.
Discissis vestimenth $ui$. Vide illos ubique a gloria puros et ir.tegros, non modo non cupienies,
verum etiam datam respuentes : quemadmodum
eliam Pelrus dicebal: Quid noi iniuemini, quasi
propria facullale pielaleve effecerimut ut hle ince*
dat t E l hi idem dicunt, sed adbibita vebemenlia
id faciunt: DUciderunt vestimenta, et iniilierunt.
Et nos homines 8umu$,iisdem quibtu vot malit, et
alfeclionibu* obnoxii. Homines quidem sumus, i n -
quil, sed liis majores : nara hajc [simulacraj mortua sunt. Yidistine ut mos Graecis fueril ex hominibus facere deos? Etenim reperis in libris eorum,
qui antiquorum res gestas scripserunt Jovem, qui
bomo erat, sese deuin fecisse, dicendo se deum
esse. Sicut mulli eiiam Romani impcralores, et
reges frlacedonum dii [seu divi] appelteli sunt.
Quamobrem non oporiei fldem abrogare iis, quae
amiquitus de bac re mcmoriae prodiu sunt, quia
decepli nonnulli fuerunt, et quosdam [homines]
deos appellaverunt: quandoquidem eiiam isti certe
i

708

" \ *, \ .
Oi

~ ,
.

, *\.
; ;
" , ;
. \
- \
,
" . \ ,
,
.
boc esi, inullorura cultum deorum introducerc
9

* 0 ,
,

,

*
.

, ^
,
,

* ", ;
,

,
,

, ,
,
.
*


;

,

,
^,

.
,

.
^
. "
, ,
\ *
,

;
\
*
^

,

.
" , \,
.
; \ ,
,
\ ' \
.
\ ,
\ *
\ . \

.

1 1

19

VarifiB lecliones et n o t .
. , id est, simplicitalcm. . Pairol.
" eral in manutcripto et ita repetitur in sclwlio

1 9

icr. .
In vnlgato est, .
, in manusciipto, el paniopott, .

1 1

70)

EXPOSITIO 1N ACTA AP05TOLORUM. -

CAP. XIV.

7!0

\ , decepti fuerunt in Barnaba ct Paulo. Simonem ilem

\ , Magum, qui Samariam incolcbant, dicebant esse po, \ . [ . J - tentiam Dei jmngnam. Porro quoniamPaulus non no
. \ minaverat Jesum, nequc dixerat : In nomine Jesu
^ surgc, et sta reclus : idcirco suspicabantur eum
. \ , esse deum, et non niinislrum Dei. Schsis ve , ^ , slimentit suis. Mos crai Judaeis, si quando quid sini . - siri et absurdi de Dco dicerclur. discindere vesti , \ , - mcnta.Ilaque Caiapbas, Filium Dei se esse dicenle
Cbristo, conscidit sibi vesiem", diccns : Blaspbema .
\\L boc est divinam niajestatcm verbo laesit. Quo , . \
hiam igitur i d , H 6 quod agebatur, malum quod

dam omen eral, fecerunt hoc etiam aposloli, tradi , liones ctinstiluta Judaica etiam nunc sequenles ai , . * queservantes. Reprebensa est autem ea consueludn,

ut quae non essel lege Mosaica sancita. Ilaque Deus

. , ad Jud&oa talia facienles: Convertite vos, inquiebat,
\ , ad me ex tolo corde vestro in jejunio tt fletu, ac discindite corda veslra, el non vestimetUa vestra *.
, \
./ 6
Qui prccteriliscvtatibus sivitomnes naliones ingrediviis
| # sttis. Sivit quidcm dixit: sed cur, noncliain, adji . cit? nam lunc in id, quod urgebal ac diffcrri no ,
lcbai, incumbebat, nusquam etiam nomeit Cbrisii

ponens. Quanquam non sane testimomi $emetip$um
, ' ,
expertem esse passtis est, in unaquaque oclalc effi . ,
ciens ac prestan? ea, quibus homines ad jusliliam
.
deducuntur. Nam libero arbitrio, ac sui cujusque
pote^ali vlm non afferens, sivit orones homines ingredi atque versari, prout ilHs videbalur alquc
placc)at : sed ipse semper faciebat illa, pcr qute poteranl ipsi, qui ratione praediti essent, cognoscere
Crgatorem. Pluvias cnim anuiversarias te^tes illiusesse dicit.
'
- Q Y E B S . 1 9 . Advenerunl autem ab Antiochia el Ico, ' , nio Judai, qui cum persuasissenl turbis, el Paulum
, - lapidassent, traxerunl eum extra oppidum , exisli
.
manles illum morluum esse.

,

V E R S . 2 0 . Circumfusis aulem ei discipulis,

surre . '
xit et intravit in oppidum. Ac postero die una cum
,
.
Barnaba Derben ingressus est.

,
V E R S . 2 1 . Cumque in Wo oppido Evangelium pra
*
,

dicauent, ac satis multas turbas doclrinas suieparti

, cipei fecistent, Lystran, Iconium et Antiochiam repeliverunt,
-
, Y E R S . 2 2 . Confirmantei animos aiscipuloriim, et
adhortantes , ut in fide permanerent : per multa*

- enim afflicliones et atrwnnas nos oportere intrare m
.
regnum Dei.

y
2 3 . Etcum ordinauent atque constilui sent
" ,

, illis per lingulas Eccleiias pretbytero$, precati cum

,
- jejuniis, eos Domino iri quem crediderant, commen .
daverunt.

Y E R S . 2 4 . Peragrataque Pisidia, venerunt in Pam.
phyliam.
V E R S - 2 5 . Et totuti verbum (Don\ini) Perga, de
scenderunt in nrbem Attaliam.

.
19

17

E R S <

19

99

"Jocl. I I , 12, 13.

Vari lectiones et noUe.

w

f e

1 T

. .
. \ .
, erat, " In vulgato e*t, .
ln vulgato est, ^ft^Os.
In meo exemptari vulgalo est . Articulm , quem nonnulla exemplaria non habent,mmi hie
ioci kabei: ted dictionem , nusquam inveni, prceteTqmm in antiquo manuscripto.
" In vulgato Ctt,
.
ln vulgato .

l t

1 9

711

THEOPflYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

712

El inde navigaverunt Anliochiam: unde

gralicu Dei commendati eranl ad negotium, quod


confcrerunt.
.
YERS. 2 7 . Quopostquam adveneruw, et Ecclesiam

congregaverunt , renuntiaverunt qiuccunque Deus ,

tecum fecitsety el ut exteris nalionibus januam fidei
,

aperuisset.
.

Y E R S . 2 8 . Aique haud exiguum lempns illic cum
.
discipulis commorati sunt.

. '
Qui cum persuasissent lurbis. Yide furorem Ju>

dicoium acerbilalis : in plebem H 7 q u a e t a n t o lionore dignata apostolos erai, ipsos sese ingessisse, ei , \ . ;
immiscuisse, eique persuasisse, ut illos lapidarent. . . ;
E i l r a oppidum aulem trabebant idcirco, quod meruerenl illos. Nain id sibi sludio habebant, ut ever- \ ; ;
tcrenl praedicalionem. Sed videsue animi piompii- (5 **. "
\ ,
tudinem? videsne ferventem et ardentem?
\
ip^um oppidum rursus ingreditur postquara inde
ejectus erat. Ac potteru die una cum Barnaba, etc. .
. "
Ut oslcnderetur quod discipulis, qui circumfusi
.
eum tuebantur, obsecutus essel, u l in oppidum
unde ejeclus erat, regredereiur, el inde se sobdu- \ , \ ,
,
ceret propterea, quod jam semen verbi Dei illic
; .
dejecisset, et quod non oporteret eum iracundiam
; , * ;
accendere. Per multat enim affkctiones el mrumnai
.
not oportere inlrare tn regnum Dei, Yide neininem .
absque labore el molesiia justiGcari. Arciaro enim \ , \
.
idcirco et anguslai, pro eo, quod est angusliarum
, * .
e i afflictionum plenam, Dominus dixii esse porlam
'

VERS.

26.

1 1

vke, quae perlinerct ac duceret ad regnum [Dei]. Q \

*
Non simpliciter autem qualiseunque alHiciio ducit in
, \ !
regiuim Dei, sed q u propter tidem accidit in Deum.
" . " \
El cum ordinassent atque comtituitsent illis pretby\ \ , *
teros, etc. Eliam in tentalionibus jejunanduai esse
, \
doccbani, et curo jejuniis ftebant ordinaiiones. I n

Cypro autem non feccrani presbyleros, neque i n . ,

Sainaria : quia haec quidem HierosoIym?e ei aposto-
lis erat vicina, atque eliam i n ipsa Amiocbia ver- . ," ,', "
' . \
buiu Dci vigebal. Hic aulem magna opus babebant
. '
.
discipuli cobsolalione, ac maxime qui ex nalionibus exteris doceri debebanl. Animadverle auieuv , ,
eiiam Paulum
barnabam episcopali praediios .
fuisse dignitale : propterea quod ordinabanl non ' . , .
solum diaconos, verum etiam presbyteros. Postquam
%

autem Aniiochiam advenerunt, retulerunl discipulit qucecunque Deu$ secum fecitset. Non dixit, quaecunque ipsi fecissenl, sed, quaccunque Dens uua cum ipsis : inihi auiem videtur tentationcs diccre.
El ut exleris nationibus oslium fidei aperumet. Januarura apertionem, doctrinam voeat, quam pcr
ipsos acceperant exlera nationes. Atque haud exiguum lemput illic cum ditcipulis commoraii tuut.
Quod inagna urbs csset, doctoribus opus babebant.
CAPUT X V .

VERS. 1. Et nonnulli qui descenderant de Judaa,

docebant fratret, quod, Si non circumcidimini ritu
Moyse instituto, non potestis eue sabi.

. *.

, , " * ,
.
9

Variffi lectiones et notffi.

e i

Aul desideratur aiiquid hoc toco { , forsitan, anl aliquid simile), aut e r o ,
Itgendum. . Hoc ioeo exhtimo illa verba Lucw repetenda, \ | , et pro ,
ut trat iu munuscripto, legcndum, , ; ,
* , erul.
*, erat. ln vulgalo est, .

713

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. - CAP. XV.

,
, ,

.
01


,


, .
,
,

,
,
" .
; , ;
; ',
, . ; \
; ' *
. \ ,
, \,
, ; "
, ' *
' , ,
* . , \
,
,
; , *

9 1

714

2. Cum ergo dissentio di$ceptatioque Pauti

ac Barnaba orta euet adverius illoi hand exigua,
decreverunt ut Paulu*, et Barnabat, et alii nonnulli
de suo numero auenderent in Jerusalem ad apostolos atque presbyterot scticiiaturi ab illis de hac
quastione.
118 V E R S . 5. Atque illiproducti ab Eccle$ia,peragrabanl Phanicem et Samariam, enarranles conversionem geniium, et magiio gaudio frattes afficiebant.
V E R S . 4. Cum anlem venissent i Jerusatem,
excepti sunt ab Ecclesia et apostolit alque senioiibus, et annuntiaverum qncecunque Deus secum
feci$$et.
VERS.

Yides tentationes inlrinsecus, extrinsecus? Non

simpliciier aulem circumcisionem suscipiendam
esse dicebant, sed nisi illa suscepta, servari non
poteslis, quod contrariura erat: quia si circumciderentur, servari non poterant. Non dixli autein
Paulus : Quidnam ? annon sum is, cui a tot signis
per me editis fides liaberi debeat ? sed passus est
sibi persuaderi, ut propier illos ascenderei. Et qni
fil ut in Epistola ad Galatas d i c a i : Nec ascendi in
Jerusalem ad eot, qui ante fne aposioli fuerunt,
neque communicavi cum illis " ? Quia primum quidem noa ipse a se ascendit, sed missus esl ab aliis,
deinde non ut disceret, accessit ad illos, sed ut
alios in suam aenlenliam adduceret. Nam ipse
quidein ab inilio erat in hac sententia, quam etiam
, ,
aposloli poslea confirmaverunt : nempe, non opor
qui de exteris nalionibus credi xal ot - lere circumcidi qui
dissent
quoniam
autero inilio non videbalur illit
.
a aucioritate pradilus esse, cui de tanta re fides baberelur, sed eos qui Hierosolyinis eranl speetabaut et altendebant, illuc ascendit, non ut ipse aliquid amplius addiscerel, sed ut adversarios iu
suam sententiam adduceret, quod et illi qui in Jerusalem erant, haec couprobarent.

V E R S 5. Exsurrexerunt autem quidam de faclione

", ac seeta Pharitaorum qui crediderant, qui dicebant
,

oportere illos circumcidere, dtque prtecipere, ut $er .
vareiU legem Moytii.
V E R S . 6. Convenerunl igitur apotloli ae ieniore$,

ul ditpicerent de hac qucestione.

\
.
YERS. 7. Cum aulem diu ae mutlum dhctylalum

,

, fuisset, surrexit Pelrus, ac dixit ad iilos : Viri /ra
tres, vos scilis Deum ab amiquit diabut inler nes delcctum habuiue, ut peros meum exterce mtiones au
dirtnt verbum EvangeUi, ac crederent.
, .

VERS. 8. El Deus qni corda scrutuiur ac novit,

, ,
testimonium perhibuit Ulis, cum dedil eis Spiritum
.
stnclum, sicut eiiam nobis :
,
V E R S . 9. Ac nullum dUcrimen fecit inler nos et
.
iUos, cumfidepurgavit corda eorum.

Y E R S . 10. Nunc igitur, quid tentatis Deum impo

"

Galal. , 17.

Variffi lectioneset notae.

f

* /n vulgato, . * In milgatis anle non esl articulus, . . . * / n xuigalii duobns, quas vidt, eil ; ?
PATROL.

GR. CXXV.

23

715
,

THEOPHYLACTl B U L G A R L ARCHIEP.
jugnm

cerviabut

discipulorum,

\\Q

quod

716
,

Tij FC )
;

**

, "
.

, ^



.

.
oi 3.h , ' ,
, \
7iots?v
^ \
\ .
, ^.

, -. \ *;,
\ \

. " , .
"
, \
. , \,
. \ ^
\ " , '
. , '>
;
, ,
. ,
,
' , \

r.cqric patres twslri, neque wo* valvimuB porfarc?

VF.RS. I I . Sed per gratiam Domini Jesn crcdimni
nns scrvnri, quemadmodum etiam illi.
VERS. 12. Conticuil autem mulihndo omnis, et
nudiebant Barnabam el Panlum ennrrantes, qu(c
signa atquc prodigia Deus in natiouibus cxtcris (eKisset per ip*o$.
Quidam de sccia Phartsceorum. Non qui cx natiouibus exteris, scd ex Judonis credideranl,
postulabant ut fideles circumcidcreniur, el alia
caniaia legis prxcepla cxsoquerenlar : bis, quod
c Tuni animi vcieris lcgis lnstitutis dedili alquc
nridicti essent, discipuli, quanquam ipsi quoquc
crant de grege circumcisorum, non assenliebanlur.
on cnim quod ipsi cuperenl, scd coinmuncm iitifitalein slabilire desiderabant. Convenerunt igimr
apostoli ac seniores, ul consnltarent dc hoc negofio.
Rursus etiam hinc conjftctura capi potest etiam
alia quadam, qua eminerenl supra seniores, apostolos dignitale praeditos fuiss*. Quamobrcm non
uua cum senioribus illos comimini nomine omnes
signiGcans comprehendit. V/rt fraires, vo$ $ati$.
Aiiimadverte Petro divina gratia res pcrmissas
iuisse, ipsum tamcn usque adbuc Judaica institula
lueri. \ot scilis, inquit; forsitan aderant etiam illi,
qtii antea expostulaverant cum co propler Cornclii
consuetuditiem, qaique una cum eo ingrcssi crant
domum illius : idcirco illos tcsies producit. Quid

8 1

est, quod dicll : Inter delectum habume? hoc Q .

ost, in Palacstma, aut praescntibus vobis. Quod . \

aiiiem dicil : Per o% meum, per hoc ostendit Deuni .
loqui per ipsum, ac nibil humanum. Et scnttator

.
et cognilor cordium Deus teslimonium prabnil illis.
, ,
Ad spirituale testimonium subducil eos. Kunc igi"
tur quid lentatis Beum, imponendo jugum eervicibus
. aiscipulorum ? Nullum inter fidcles discrimen esl,
* \ \ cive Judaei sint, sive Gra>ci. Ubi fides esl, peccalo , rum q u ex cordc cgrcdiuutur efficil cxpiationem.
.
Iluec autera cxpiatio similis esl circumcisioni, ac
; * , ,
pro carnali circuraci^ione daiur circumcisio spiri ;
tualis, quoe iide in Cbrislum expial occulla. Quid
. [esl quod dicil : Teniaiis Deum, quasi non valentem,
.]
inquil, fidc servare, boc esl, cur Deo ftdem non
* \ , \
babelis? Incrcdulitaiis esi enini legem i n l r o d u -
c e r e . Onerosam quidem ac D i o l e s t a m Israeliiis
,
,
tuisse legem, conslai inler omoes : falebaniur au . icm hoc etiam discipuli, alque ipse adco Scrvalur
'
nos hoc docuil dum dicebai: Veniie ad tne, omnes , .
qui laborath el onerali etlu, t ego recreabo vot80. " . "
rsam laborantes et oueratos esse dicil eos, qui sub

lcgc erant: seipsum vero lenem et mitem nomiiia*

l al, perinde ac si lex boc non baberct. 120Siaiile

cst illud : Cratia servat, etlh. Quamobrem olim qui .
dcm lex eos, qui omnia quae in lege cxpressa sunt custodiebant ac tuebanlur, scrvabat : nunc vero
gratia Domini vel absque legis observaiione per fldem nos salvos prastat.
Malih. x i , 28.
D

Yariffi lectiones et .
* InvulgalU additum est, .
. .
*Pro lcgo,
' . .
, evat.
8 1

a e

^' <

717

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. - CAP. XV.

718

,
V E R S . 1 3 . Ac poslquam conlicueruni, excepit $cr ' " ,
.
monem Jacobus dicens : Viri fralres, audile roe.
,

V E R S . 1 4 . Simeon exposuit, quemadmodum pri&
}
mum Deus respexerit exlraneas naliones, nt sumcret

.
ex iis populum propicr nomen smun.
'

V E R S . 15, iivic consonant dkta
prophetarum,

*
sicul scriplum
est:

V E R S . 16. Post hwc reverlar, ac raedificabo

ta ,
bernaculum Davidu, quod coitaptum est, ac diruta

,
ejus instaurabo, et erigam xUnd.
.
"


V E R S . 1 7 . Vt reliqui hommet exquirant Domintm,
, ,
omnes nalionet eorurn hominum, qui me denomi

' ,

nali sunt, dicit Domhms, qui facit omnia turc.

*.
' ^
V E R S 18. Nota $w4itlo stint Deo omnia opera
.
tua.
V E R S . 1 9 . Muanworem tgo censeo non oportere nos
,

obturbare Ulos et interpellare,qui deexterh natimibut


ad Deum $e$e convertunt:
VERS. 20.
Sed tcribendum et mandnndum esst
*
,

illis, ut absiineant *e ab conlaminalionibus #im

,
lacrorum, et [ornicatione, et Buffocalo, et sanguine.
, \
.
V E R S . 2 1 . Moy$e$ enim ab cetatibus aniiquis habet
,


,
- in singuiis cwilatibm, qui eum pmdiceni, dum per
omne Sabbalum recilatur in tynagogis.

.
V E R S . 2 2 . Tunc placuit apottoiis ei senioribu* to

,

tique Ecctestce, ul delectot ex icse vtros miltertnt

Antiocliia eurn Paulo et Barnaba, Judam videlket
,

- Q coguomenlo Barsaban, et Silam, viros primarws in, ,

ter fratrei.
.
.
YERS. 2 5 . Perquorum manus litUras qnoquemherunt scriptas in hanc $enleniiam
'
.
Excepit sermonem Jacobus. Episcopus era4 bic :
6 \ . " \
quamobrem eiiam posleriore loco d k i l . Sed vide
, \
eliam bujus prudeuliam, tum per novam, tniu pcr
. .

veleres propbelas senlenliam suam comprobanlis

$ .

et confirmamis. Simeon exposuit. Simeon, qui ia

, .
Evangelio quod Lucas coascripsit, valicinando
. %
d i x i t : Nunc dimittU servum luum, Uomine*
, .
traneat nationes, ut sumtret ex iii populum uomiui

.
$uo. Non sim liciter ac iemere dicit, deleclum ba
buit, sed nomin! suo : boc est, propter gloriam et
, . exislimalionem suana. Et huic consonant dicla pr*plMarum. Balione tempoiis notus 1 2 1
*
7:(

ea auciorilale praeditus non erat, nl ei fldes habe

,

relur, propterea quod non erat antiquus. Subjungtt

. .
igitur aniiquain propbeliain : Pott h&c reveriar, et
; ; * recedificabo tabernaculum Davidit, quod coilaptum
; ( ;
e$t, elc. Colbipsura enim cral revera ruina irrepa, . yo> rabili. Quid igilur? an cxcitala el exstructa sunt
* , .

4 1

e r r , t : sc<

Luc. n,

29.

Variffi lectiones ei notie.

T

** Nonnulla exemp.aria vulgata habeni, . * lnterpres pro, viaeiur legisse, .

ln nonnuiiii vulgatu est, .
Jn mauutcripto est, .
vulgatis est,
. " Jn vulgatis est, .
. / diclio videtur cum *uperiorii orutionii
cvntextu non concordare, ud pro repoiita eue.
Doiav, er*l.
M

4 0

1 1

713

THEOPRYLACTi B U L G A R I J E A R G H I E P .

llicrosulyma ? ac non polius cversa? dc quanam

loquitur cxblruclione? do. ca, quaj accidit posl captivitalcni Babylonicam, de dignitale rursus recepla.
Quamobrem ego censeo not non debere tllos obturbare et inierpcllare,
hoc est, non subverlcre.
Nam si Dcus illos vocavit, alquc bai observaliones
cvcrlunl Dci vocalioncni adversus l)eum pugnamus.
C I I I I I auctoritalc autem, ac pro potestale didt, Ego
tenseo. Sed tcribendum et mandandum esse iilU,
ut abstineanl ab inquinamenli$
simulacrorvm,
etc. Harc cnim praecepta, alque h observalioncs, etsi corporalcs, tunc observalu necessariae
sunt: quoniam niagnorum causa erant malorum,
[idcirco] potissimum ab bis illos se abstinere vull.
Nam Moytes quidem ab wlalxbut anliquis
clc.
$

720

; , .
, . ' ,
. '
,

,
. , \ \, ' * ,
.

, \ . \

; * '
^ , ;
. \
, .
, ; -

Eliaui anle adveuiuoi Servatoris omiiibus Sabbatis ,

, ol
synagogis duntaiat Moyses lcgebatur : sed posl
, ;
advculum Cbrisli in Ecclesiis Gbrisli, saliem legi ac recitari non perbibetur, atque id declaratur e*
i l l o : Usque siiim in bodicrnum diem, quandocunque opus cst Moyses reciialur. Nam si antiqua scripta in Ecclesiis non recilarcnlur, nonne lcmcrc ac sine judicio ad Galatas Aposlolus i l l u j
scripsissct: Dicite mihi qui lcgi subdiii esse vultU, an icgem non audilis ?
4

Apotloli et seniores ei fraires habilamibus Amio01 ,

,

<7?, et in SyHa, et Cilicia (ratribus, qui sunt de

,

nalionibui extcrnis, salutem.
.
Y E R S . 24. Quoniam andivimus nonnullos ex nobis

egrcs&o* turbas&e vo$ sermonibus, labcfacianles animos

vettros, cum dicerenl vos circumcidi el legem servare

,
,

oporlere, quibus non mandaveramus :

,

Y E R S . 25. Placuit
nobis simul coaclis deligere
,
riros, el mitlere ad vo$ una cum charissimis nobis dj*aBarnabc ct Paiilo,
Q
,
Y E I I S , 2(5. Uominibus , qui vitam suam pcriculo

exposucrunt pro nomine Domini nostri Jrni Chri

sti.
.
Y E R S . 27. Misimus enim Judam et Silam, qui ct

,
ipsi verbii eadcm referent vobis.


.
Placuii nobis simul coactis. Quia onmibus baec
. "
placebaut, ac rc dclibcrala baec scribunliMolandum
,
cst neque Jacobum, neque I elrum ausosessc sine
. ;, ;
consensu tolius Ecclcsiae dccerncrc de iiegoiio 1 2 2
\ ,
oircumcUionis, quanquum judicabaul boc ila rcclum
, ;
ctfse : neque xero OIUQCS auctoritalem guaui inler ,
posuissent, nisi pcrsuasum babuisscnt boc ctiain
.
placcrc Spiritui sancto. Cttlerum nc rcs vklerelur
"
ud Pauli et Barnake ^peclare calumniam quod illi

; ,
missi eranl, vidc laudalionem illorum : Uominibus, D ,
\,

inquit, qui viiam suam pcnculo exposucrunl pro no

mine Domini Jesu ChriilL

.
Y E R S . 28. Visum csl enim Spiritui sancto et no*
" ,

bi$, nihil amplius vobis oueris imponere, pralerquam

',
liccc necessaria :
*
Y E R S . 29. Nempe, ul abslineaiis vo$ ab hi$, guw
'
,
,

simulacris immolala $unt, et sanguine, et suffocaU),

, .

ci icortalione : quibusti conservaveritis vosmelti, .
"
i;o$, recte facielis. Vaiete.
k k

4 1

4 6

4 4

" Gaial. iv, 17.

Variffi lcctiones et notoo.

%%

ln manuscripto eral, ,
.
.

4 1

4 e

vulgatis csl, .
vulgalis e$t
vulgatis al .
9

721

E X P O S I T I O I N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. X V I .

722

01 oSv
- VCRS. 3 0 . Alque illi quidem dimhsi venerunl Ati^
,

tiochiam, ubi cum ooegissent muhiludinem, rcddide

.
runt epistolam.
'


VERS. 3 1 . Qua recitata, gavisisunl propter conso.
lationem et exhortationem.

,

VERS. 3 2 . Ac Juda* et Silax, quod ipsiquoquc pro ,

phetw erant, mtUio termone fratrei consolati ct ad

.
hortali *unt, eosque confnmatterunt.
YERS. 3 3 . Commorati autem Ulic aliquanditi amice

,
'dimiisi tunt fratribus ad .

.
VERS. 3 4 . Paulus autem et Barnabas commorali

mnt Anliochice docentes, et una cum atii* multis ver,


bum Domini annuntiantes.

VERS. 3 5 . Sed pot aliquot dies dixil Paulut ad

%

'

g Barnabam ; Age revertamur, et invisamus fratres
notlro* omnes ctvitalet, in qnibus annuntiavi ,
mus verbum Domini, ut sciamus quomodo se ha
/,

btanU
.
VERS. 3 6 . Barnabas aulem statuerat secum aau

mere Joannem cognomento Marcum :

,

.
VERS. 3 7 . Sed Paulus non osquum censebat, ut
,
'
i$ qui defeciuet ab ipsis in Pamphylia, nec eorum
,

comes in illo negotio esse voluisstt, assHmerelnr.
,

Visum esl Spkitui $aneto. Ne putarent esse nego" . "

iium Immanum. Quod autem d i c i t : Et nobh, boc
. , ,
idcirco adjecium esl, ut docerentur eliarn illis ipsis
\ , \
quanquam circnmcisis, rem ita probari aique pla .

cere. Prmlerquam hcee necessaria. Ostendit nihil
, ' . ,
illis deesse, sed hoc satis esse. Per hoc autem quod
, . ,
.
C jubentur abstmere a suffocalo , caedes prohibetur.
, Ubi cum eoigissent mulliludinem, reddiderunt epittolam. Consolatur boc magistros, videlicct si d i .

.
scipuli proQciant. Notanduna est aulem oflicium
, esse eorum qui prasunt, ut curam suscipiani et
* ,
studlose inquirant in eos, qui ab sese fuerinl do , , \
ctrina evangelica illuminali, 123
utique aliquo
.
modo non sana praedili sint fide, an eliam claudicent, atque in rectam viam reducendi et eroendandi

corrigcudiquesint.
VERS. 3 8 . Tanta igilur inter ipsoi exititit animorttm

eoneitatio, ut alter ab altero discederent, et Barna * , ,

bat auumpto Marco navigaret in Cyprum.
, .
VERS. 3 9 . Sed Paulus deleclo Sila, gratice Dei

,
- jy fralribui commendatus profectus est

'.
. 1<7'.

.
\ ,

""

VLRS. 4 0 . Acperagrabat Syriam et Ciliciam Ecilesias confirmans.

CAPUT X V I .
YERS. 1 . Pervenit autem Derbtn ac Lyttran. El
ecce discipulus quidam erat Ulic nomine Timolheus,
fitius muiieris cujmdam Judcece, quce erat fiddis:
sed patre>Gr<rco sive genlili,
VERS. 2 . Quetn suo tettimonio commendabant fratres qui erant Lystris et icoaii.
VERS. 3 . Hunc Pauhts secum voiuil proficisci,

Varia lectiones el nolae.

hi vulgatis est, .
In nonnuitis vulgatis e$t, .
In vulgath esj,
. Deinde adjiciantur IKVC verba, [.
, craf.
, est in vulgalis.
In vutgaiis e$t, .

723

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

724

eumaue ccpU el circumcidit propler Judoeoi, qui

,

.
erant in illis loci*. Sciebant euim omnes patrem ejus '
" ,
e*$e Grcecum sive getililem.

\
%

. \
Tania igitur inler eo$ exilitit auimorum concitalio.
* \
fnler Paulmn et Barnabam ortum est pttsilfi animi
: , viiii nonnihif. Atque unus quidem jusltliam tueba ' .
t u r , aller vero injustiltam anipleclebalur , scd

nlerque Uimen pielalis causae el ralioni serviebat.
Causa vero pusilli iuter illos animi ha?c est: Mar- !
ciis quidam illos ad evangelicum cursum profici- .
,
sceiites cx Patesrina ad Pergam tieque Pampbylice
oppidum comilalus erat. Deinde cum aposloti vehe- , , ,
,
nuMiti studio diligrtUiaqoe in conficiendo cursu
uleicntur, Mareus* irtpokt bomo segnis ac piger,
,
,

- - - -

apostolorunt rennnliavit, c l in Pabpstinam , (, .

\ ,
Tcvcrsus cst, nori Chrbtum almegans, sed tongiR\ quum cursum, ulpole sibi gravem, defugiens atqne
\ .
vnusans. Reversi sunl tandem Paulus el Barnabas

puUatis fructibus onusli, el Eiclesia; quae in Jerusalcin erat, aniHinliantes genlium conversionem ac
, \,
poMiilenliam, quemadmodum nationes extraneae se
, ,
ad Deum vemrn cortvertisseut, el pravis suis i u \ .
sliiulis damnaih, saniorem doctrinam atque disci . ;
plinam amplexse cssent. Cum igilurab omnibus ob
* res bene gesias landarenlttr, Marcus dolore animi
, ph
porculsus est : reputabat enim eum aiiimo suo : Si
:
.
parliceps el socins futssem laborum, taudis qooqne
, \ .
parliceps ei socius essem. Statiierat igilnr rursns
, ttlorum cursus cornes et sociiis esse. Ac Barnabas ^ . ,
quidem illum ad eanilalem reversum ceraitem reci * \ , ,
perc volebat: Paulus vero contendebat, eum qtii
' . .
mia secuwad opusDoinini proetlus nonesset, rur* ,
'iisl24
esse comitem a^ungendum. Dt&sensio , . '
igitur eral itou injtisia, sedjusta et ab animo *
sillo profecia. Panlus id, qitod justum esset fieii
^ .
Aolebal: Baniabas bumaoilatein spectabat. Senlen
tia igitur dissidentes, pielate inter se concorda , '
banl. Ac discordaruut non Cftde ucque ratione, sed

more booiinuui pusiilaoiniiiate. Fuit auiem bxc
, \ ,
disposiiio divlna. Nam ut dUsenseninl, Barnabas ,

assumplo Marco, ad cursum auinn pcragendum

, profoctus est. Scd prufuii Marco Pauli exacla d i , ,

sciplina jurisquc rigor: sluduitenim diligenlia prio. \

rerti liegbgeintiajn oblegere. Paulus Marcani in U \ , * , -
! oclesiis recipi veluerat, non ut ewn comrislarei * , . \ ,
moleslia afflcere^ sed u i meliorem ac diligen- . '' \
liorem eibccret: sed ut vidit illum virtiile ae dili. , , *
gcuiia profecifcse, ac per ea, quae postmodi egii,
. ; \ ;
priora crimina purgasse, incipil eum eonnefldare.
. *$
cl ait : Salutattfos Marcus comobrinut Barnabm
.
: \
de qno mandata acctputis, vl si ad vos,
, \ , 4
eum recipiatiz Alque etiam ih prophelis hoc ident
, (, ,
ivpcrimus, diversas vldelicet stnleftlias ac Haores :
D

8 8

8 8

8 7

1 9

Coloes. , 10;

Variffi lecliones et not.

" , erat.

1 8

, traU

1 1

, erat^

8 8

?. .

725

EXPOSITIO IN ACTAAPOSTOLORUM.-CAP. XVI.

726
" - verli gratia, Elias asptr ac durus erat, Moyses le-i
.
nis ac milis. Ita niiniruw eliam bic vebemenlior
, , et acrior est Paulus, sed vide eliam sic non de , -
esse illi mansuetudmem ac lenilatem. , id

est, votebat et censebat, inquit : aeque enim ira
. , scebatur, sed rogabat. Quid igitur ? inimfci digressi
,
sunt ? absit. Yides eniin postea multas laudes Bai>
. " ,
nabae iribui in epistolis a Paulo. Mibi etiarn con$ . \ - sensu dirempti ac separali esse videntur, et aller
, \ *
ad alterum dixissc, vidclicet, Quandoquidera ego
. ,
vok), tu vero nort vis, ne pugnemus inter nos, par \ lianiur inler nos loca, atque tn diversas regiones
* - abcamus. llaque admodum aller alteri cedentes hoc
. ,
faciebant. Haec autem scripta sunl nobis pro exem .
*
plo, ne relabamur ac proslernamur : ficri enim
polest, quin, cum bouiiues simus, aliquando ira
.
concitetmir et exardescamus: sed coneitatos animo
\ mutari el miligari oporlet. Valde aulem Marco pio .
fuit luec pugna. Nam Pauli quidera acerbilas et
, , asperitas illum ad sanilaleoi convertit: Barnabae
. \
veru bumanilas alque lenilas efliciebat, ne deiuceps
, \ " doficerel et officio suo deessct. Iiaque pugnantqui, \ . dem, sed lucrum ad unum lliiem lendit. Elenini
,. " cuiu videret Paulum malle discedere, admodum
* timuil, aique semelipsum damuavit, et Barnabam
\ , \
videns i u se lueniem, ampleclentem ac vindican ,
lcm, valde eum dilcxil. Et emendebalur el corrige\ , \
balur discipulus per pugnam alque dissensionem
.
lnagisirorum. Tantum aberat ut scandalizareiur et
, \ . \ , ^ offeuderetur Peragrabat aulem Syriam et Citiciam
,
,
\, .
*
\ ; " * , , ,
\ . " \
[] ,
,
, \ . \ :
# ,
* , ,

confirmun* Eccle*ia$. Non prius ad alias accedil civitales, quam illas, quae verbum Dei perceperattt. i n visissel. Hoc ilem nos faciamus, primos primum
insUluaiuus, ne bi posterioribns obdtaculo ei impedis nt
menlo 1 2 5 ' - & eccediscipulut qnidum erat i tic
nomine Timolheus filius Judaas. Ac notamltitn est
adeo contemplui Jiukvos habuisse legcm, u l e t G r . t tis sive geutilibus nubereat, et Graecas uxores ducereut. Eumque cepit tt circumcidil propler Judceot.
Opera? prelium est prudenliara Pauli vehementer admirari : qui toties pngnaverat de circumcistone^ ac
nibil non movcral atque tentaverat pro boc negoiio,
quoad confecil, dtscipuiirra circumcidit : ac non
solumuon vetat ac prokibel altos, verum etiam ipse

D hoc facil. l n omnibus igiiur lUuitatem spectabat,

. Et ac nikit temere et absque cauea faciebat: ac m i r i i i n
, , *
ebl quod iHttin addmere poluit. Piopter Judeeos,
',. *
inquit, q*i evant in ittis locis. Non enim suslinois.
seni ab eo, qui praeptiliaius eseet, verbum Bei aadire. Ac v k k , quidnam hac re consecetus sit. Cir * ( ),
cuuieidil, u i circumcteioneui l^Uerct, non commen , . daus cireumciBioiteoi, sed rem maximatt), ei omni./ * ; " , \ bus siuuil aposiolts gralam ei acceptajo eflicere
voletts. Ubique eiiim Judud illuin calumniabaulur,
{ ^ .
ul qui iu omutbus locis legcm Moeairam subverle ..
rel, el eos qui de liaiionibus exiraueis credidisseut,
\ /..0 VarifiB lecliones ct n o l .
M

., eral.

* . . Et alioqui locus mutilu: esse videtur.

727

, BULGARI/E ARCHIEP.

72J

defectionem a legc doccret, ac vebementer illis i n - . \

Tisus crat. Quando igilur Tiroolbeura invenerat
* ;
discipulum de Graecis ct gentibus co&versum ad mi\ ,
nisterium suam idoneuin, et comitero euiu peregri , , nationis babere volebat, propter eos qui impie aibi
.
obtreclando negotium facessebanl, eum circumcidit, boc artificio illos trahere ad se volens. Nara si T i moibeus incircuincisus fuisset, qui munere docendi fungerelnr, omnes resitoissenl ac defecissen ab
illo. Nam si tantopere Paulus accusalus est propter Trophimum Ephesiuro, qaem potabanl ab illo in
templuro introductum fuisse : de Grarcis auieui ac gentilibus erat b i c : qnid tandem accidisset ei, si
Timolheum, qui doctor esset, de praputialis secum babuisset ? Vide ttem illam puriflcatum de senteniia collegarum aposlolorum, et in templo annuntiantem explettonem puriflcaiionis. Orania autem
faciebat propter salutem Judaeorum. Possei item quis invenire Petrum quoque Judaismum simulasse;
atque haec apostolie nibil nocebant. Erat aalem Judaeis causa salutis et fidei i n Christuro initium,
quod talcs babcbant doctores, qui legem, ut putabant, servarent.
VEES. 4. Cum autem obirent dvitales, tradebanl
,

eis servanda placila, quas erant decreta ab apostolis

,
*

et unioribus, qui erant in Jerusalem.

,
YERS. 5. Hac itaque ratione fiebat, ut Ecclesiw
confirmarentur fide , et numero quolidie cresce

.
rent.
.
VERS. 6. Cum autem peragraaent Phrygiam et
,
^ *
Gallicam regionem, vetiti Spiritu tanclo in Asia
'Acr/,
verbum Dei prwdicare,
,
*
12*3 VERS. 7 . Profecti in Mysiam toiebantperBi -

tlnjniam iter facere: sed non *ivit eot Spirilu* $

.
ctus.

V E R S . 8. Jtaque Mysiam prvtergresti,

devenerunt
.
in Troadem.

VERS. 9. Et vUum noctu Paulo hujusmodi obla- C

tnn e*t : Vir quidam Macedo astabal, qui eum hi$

erbis rogabat : Transi in Macedoniam> et suceurre

.
nobis.
_ ,

VEAS. 10. Quod visum simtil ae illi oblatum tsf,

,

stntim tit Macedoniam proficisci studuimu*, conji-

^

fientes no$ Demmo accerti ul Evangtiium iilis

.
traderemui.
'
,
Vcns. ii. Cum tolvmemut igilur Troade, re

eto curtu pervenimut in Samothracen, ac postridie

,
Neapolin:
,

VSBS. i 2 . Atque illinc Philippoi, qucc prhna r*gionii Macedonice ehitai ett colonia. Atque in illa , .

urbe dies aliquot commorabamur.

.
Tradebant eU servanda placita. Dogmata, id est ^
,
placita, atque certas stabilesque senlentias dicit,
, , \ ,
non ilki mysteria, quibos certo Dei consilio atque
\ , \ ,
dispositione Yerbum Dei Lraditur incarnatum esse,
.
sive carnem indoisse: sed illa nempe, abstinendam
'. esse ab iis, qnae simulacris essent immolata, a san, * , *
guine, a soffocato, a scortalione, quae speciant ad
, \, \
regularis vitae constittttionem. \eiiti Spiritu
\ . ?5 \
sancto ttt Asia verbum Dei prwdicare. Quare quidem

veliti sint non dicil, sed vetitos dunlaxai eos esse
,
aii, docens nos ut pareamus solummodo ac non
.
quaeramus, et osiendens ilios imilia ctiam humano
91

Variae lectiones et notae.

8 1

* In vetmlo mamucripto e$t, . . * , eraU

hi vulqatis
ei/, . * In vulgalis e$t, . / vulgatisest, . In
vulgatis eti, , .

729

EXP0S1TI0 ACTA APOSTOLORUM. - CAP. XVI.

739

?
- , \ raore fecisse. Asia atque Bilhynia Spiritu* san
. ' ,
ctus vetat apostolos verbum Dei praedicare, quod
, '
prasciret fore ul secta , id est,
;), .
Spiritus sancli hostium, in homines -illarum rcgio, , .
num dominaretur. visum noctu Paulo oblalum

e$l: Virquidom Macedo, etc. Non jaro amplius pcr
,
angelum, quemadmodum Philippo, queniadmoduni

Cornelio accidil, sed per visum apparet deinccps

.
more magis humano. Nam ubi ratio credendi facilis, hoc modo: ubi vero roajore v i opus erat, more magis divino. Notandum est in his urbibus una
cum Paulo fuisse Lttcam, ex eo quod snam eliam personawi una assumit, dum d i c i l : Siuduimus, recto
cursu pervenimus, profecti sumus.
V E R S . 13.
Die autem Sabbalorum egrem *umu$

exlra urbem ad amnem, ubi precatio fieri solebat, et

cum consedmemus, loquebamur mulieribus, quas

conveneranl.

.
V E R S . U . El mulier qucodam nomine Lydia
pur ., ,

puraria civitatis Thyalirorum, Dei cullrix, Paulum

, ,

loqttenlem audhit : cujut cor Dominus aperuit, ut
attenderet ea qua dicebaniur Paulo.

.
1 2 7 V E R S . 1 5 . Quce postquam cum familia sua ba
,
ptixata est, rogavit nos his verbis: Si existimalis me
, , Domino fidelem e*se, ingredimini in cedes meas, et

.
mecum manele : et coegit no$.
. "
Ad fluvium. Hoc magis idcirco uebat, ut extra
,
urbem ad flumen clam convenirent nimirum Dei
. cullores, quod propter infrequcntiam Judaeorum
' , \ , non esset synagoga. Non enim utique ubi synagoga
erat solummodo, veruni etiam foris tanquam locum
, \ ,
quemdam cerlum ac secretum diligenles, Judaei, ut
.
qui corporeis rebus roagis addicti essent, prccaban . " * C tur, acdie Sabbatorum, quando etiam par eral tnr, . " \ bam convcnire. Sijttdicaitis tne Domino fidelcmesse.
Vide mulierem sapienlix studiosam. Primum ipsa
,
, * * teslata est se a Domino fuisse vocatam. Vide iteni
. \ animi demissionem. Mulier bumilis erat haec, el
arle purpuraria, inquit, id est purpura tinctospan. , ,
, , . nos vendens. Ac non pudel bisloriograpbum arlem
acqunestum adjicere. Non dixitautera, Si me magnam
, . ,
' , \ mulierem, si religiosam csse existimatis ; sed, Do.
mino fidelem. Si Domino, mullo magis vobis. Non
rogavit sirapbciter, sed ipsorum arbilrio rem permisit, etsi vebeineiHer urgebat.
V E R S . 16.
Accidit autem nobis ad precalioium

*

- euntibui ut ancillula qucedam ipiritu prcedila Pythonis nobis obviam veniret, quce dominu suis magnum
*
D quceslum prazstabat divinando.

.


,
V E R S . 1 7 . HcecPauium ac[no$ aisectala clamabat

xla : hti homhie servi summi Deisunt, qui annun

,
tiant nobis viam salulis.

.
V E E S . 1 8 . Atque hoc compiures dies faciebat. Quod
.
,

eum Paulusmolesle tuii$$el,conversus spmtui dixit:

'

Prwcipio tibi per nomen Je&u Christi, ut exeas ab

.

Ula : et emigravit eadem hora.

.
M

Vari lectiones et note

F

. , \ . In vulgalit e$t, , el panio pott, , absque ariiculo

. Jn vulgaln esl, , el paulo po*t, '.
In culgatis e*t .
1 9

731

TIIEOPHYLAf/ B U L G A R L E ARCHIEP

732

VEIIS. 19. Conspicatt nnlem tlomitui eju* aOime

spem qucrilut , apprchemiim Paulnm e( Silam ,
', \ traxerunt iu forum ad magislraius,
'
VERI. 2 0 . Cumque eos a<lduxh$ent ad prwtores,
\
',
dixcrunt :
homines pcrturbant noslram urbcm, '

cum sinl Jttdtvi.

,
.
V E R S . 2 1 . Et docenl inuituta, quw non Ucetnobis
,
iutcipere, neque servare, qui sumus Romani.
, , ' .
" . :
SpiritH pr&dila Pylhonis. Quts ost hic daemon *
Dens, iiiquit, Pylbon, qui a loeo iia dtcrbalur. Vole- ; , \, ,
.
iial aulcm lenlaliouibus objicere. Atque aliter d i . \ ,
cilur h c Pylbia, quae ntulier quaedam erat, quae
, ,
scderet in Iripode Apollinis diducens 1 2 8
*
'
dritide sic malus spirilus qui ex infinio specu edebaiur, ac per gcnitalia ejus subibat ac penetra- , \
,
bat, nmlicrem furore replere solebal. Atque illa
\ , cri; es solvens deincq>s teinuleiuorum atque bac \ *
cbaiitium niore Curcbat, etspumam ex ore cmilte ,
bal; atque ila quasi ebrieiale corrcpta verba fu .
riosa proferebat .
11

c r u r a

Veriac lecliones el nolffi.

" . .

Scholion Laurenlii Siphani.

Operap. preiium nie facturum esse puiavi, st ad
looum bunc diligemius explfeanduin ac nielius intelligendum, nonnulla adjeceriii) ex Ciccronc, Justino,
Siraboncel DiodoroSiculocollecta. Dxmonfigilur iste
apudgentilesalias Pylbius, alias Delphicus Apollo vo- G
cabatur a Dclphis, populo el civitate Pbocidis, q u
alio nomine a Gr*cis , et non nunquain
dicebatur. Ipse quoque dsemon , ipsa
miilier quam oracula reddebal el a l i quando a poelis , qui eo djemone correpli
insiinciu illtus fulura praecinebanl , ludi
quoqye ac dies fesli illic celebran cousueli,
appellabantur , id esl, a sciscilando, quod in eoloco sciscitari, hoc esl, conetilere de fuluris rebus homines dawnonein illnm solcreol. Naiu quae iraduntur de Pylboae dracone ab
Aptilline illic interfecto, fabulai sunt, etiain ab
ellniicis sanis cerie scriptoribus irrisae. Fuit in
ati irali fatere Painassi momis locns * rope undiquc impendenli, ibealri forma, in vertice babens
oppiduin ct templuni cum oraculo, explens in circuiiu siadia scxdecim, eui iinminet Lycoria, in quo
loeo supra templuio prius Delphi (ita populns et
locits appetlabalttr) sedes babuerimt: sed postea D
jiixla ip&um templum el circa foulein Gaslalium
ipsa irequentia bominum, qui ad faniam oraculi
undiqne confluentes meo &axo consederant, etvitatem effecil. Templum civiuveiuqne von utare, sed
praecipilia, nec manufacla, sed naturalia pr&sidia
dcfciidebanl. Media saxi rupes in tbealri fOnnam,
ul diclum est, recessit. Quamobreni el bonwnam
clamor et quaiido accidit, tubarum sonus persouaiuibns et resoiiaiuibus inier se rupibus, mulii p!ex audiri, ampliorque quam edilur, redlli solet:
quaa rcs majorom majestatis lerrorem ignarisrei et
admiratioiie slvpcMii^&plenunque aiierl.bi boc repis
anfraclu media fern^ moulis aliiludiue planiliem
xigHam Tuisse aiunt, atque in ea profundum lerra?
toramen ac specum in|ima parleconcavum, sedore
admodam tato : ex quo frigidus spirilus quedam quasi veulo in sublime cxpiiJsus meme* bomi
nm \n ftirArem etvecordiain verlcbal, implclas(|iie
<ii!iii02ie rospoiisa coiiaukiilibite darc cogcbal. Cx-

terum fama oblinuit oracutuin ipsum a capris i n venluai esse boc modo : Nam cum in eo loco, ubi
postea templi fnit, lerrse hiaUis paieret,
circtimqtie eum pascentes capne errarenl, s$pe
accidit ut ad cavernam illam caprae quxdam propius accedenies el inlrospicientes miris quibnsdani
exsulutkeiiibus et voce prius ets insueU pagieri
suo adfniralioReru concitarent, adeo ut ct ipse spectalum ejus loci situm accesseril. Quo facto illuin
(qiiod et capris acciderai) perturbatio ingcns invasit, ui ilbe ea propeiuodum quae diviuo furore correplis accidunl, patereotur; hio vero praslerea futura quoque pra diceret. Qua commolione menlis
03 ad hiatum propius accedenlibus oborirrlur,
apud homines Hlius regiouis divutgala , complures
illo leniandi giatta conveniebaiii, ac quicunque
iroprius accesseranl. divino spirilu corripiebanlur.
laque re in adinirationem versa, credilum est icrreslre illudoraculum esse, et albpiandiu observatum
ut consuliurt de rebussuis ad biatum illuin secoufbrrenl, el aher alleri responsa redderent. Sed cum
inulli furore correpti in praeceps desilireni etinterirenl, qui eum locum lenebanl, ne quisquaui posibac
ibi periclitaretur, iftMiMieruiu, ut femina vates ad
oinniura usum deligerelur, a qua pradiettones accipercnlur, eique machina exstruerelur, in qua tuio
tum divinitus afflari, tnm consulentibus respondere peaset; aique ea machina, quod iribus fulturis auslinebalur, eet appellaia. llluc igilur
Pylbia ascendens excepto spiriiu oracula rcduebat
tum ligata tum soluta oralione; sed ea, qux solula
oratione reddiderat, tcrsiime iUigabanlura poeiis
quibusdam icmpli roinistrift. Vide Strabon. lib. IX,
Jiisliuum lib. xxiv, Diodorum item Siculum lib. xvi,
ubi res gestas sexti anni rcgni Philippi Macedonis
describit. Porro furorem Aiviiuim atque perlurbationoin PythiaruDi et Sibytiaruai pulchre describit
Yirgilius iu sexto jEneidos his veraibus :
k

Vcatum eral ad limen, cum virgo potcere fala

Tempus, ait, Deu$, ecce Deus. Cui taila fanii
Ante fores, iubito non vuiiu tum coior unu*
i\on compia mantere conuv; sed pcctut anhetum
t

733

EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. XVI.

734

hti howinti tummi Dei *ervi tunl. impure, si

. u , (
nosAi illos viara salulis annuntiare, cur uon absce , *; Ata- dis ab illis? Quod cum Paulu* molesle tulistet. Pro
. , \ eo quod est, cum rnotns esset, cum ea res illum
\ , moinordisset; alque eliam vera dicentem eaio re *
pressil, doceos, B O S ne Y o r i t a i i quidem patrocinari
$ * siinuUnics djemones admitiere, sed omnem illis
, \ fraudis audituin prscludcrc, et ad omnia qua ab
* . IHis dicuptur, aure* ofelurare debere. Nam si ad , misisset atque probassei e)us testimonium Paulus,
, roultoe ftdcles decepisset. Ac primum quidem non
, ^ a4iMi.sU, sod respuil; non cnim volebat sese proji * , ccrc sigiris, sed ul persevcrabai, tum JHSsit illum
. * emigrare. Ac daeuion quidem maliiiosa faciebai:
. bic vcre prudenter. Con*picaii aulem dominiej.us
. : \
a>stus sui. Ubique pecuniae suut
.
c a u s a iwalonnn.
Volebant puellam daemone cor , . " repiam \29
qstum faceret, acpecuniam
, conficerei. Vide illosne daemonem quidem curanlcs
, . , atqtie nioranles, scd unum duutaxat, nempe pecn \ , - ni;r studimn et avaritiam speclantes. llle dicebai:

. , Servi summi Oci sunt; bi vero : Perturbant nostram

, * urbem. ]Uc direbat : Annunlwnl nobU viam safutis ;

tiulr ,
- isli : Tradunt nobis consuetudinet, quoe non iicet
,
suseipere.

* ,
VERS. 2 2 . pleb$ una coorla est adversus tllos,

, uc prxioreM scissis vestibus tuis jusserunt eos v'trgi$

.
codi
,

V E R S . 2 3 . Cumque mutlas plagas tliis

inflixissenl,
,

conjeceriuil eos in carcerem, carceris cuilodi man

.
dantes ul diligenter eos el caute asservaret.
*
,

V E R S . 2 4 . Qui acceplo lali mandalo conjecit eo$

,
in carcerem interiorem, ac pedes iltotum ligno con .
slrinxil.



Y E B S . 2 5 . Sed cireiter mediam nortem Paulus et
,
* Silai precantes Devm cotlaudabanl, atque ezaudit .
bant illos viucli.
" ,
V E R S . 26. RepenUt autem tanlus exstiiit terrtv wo
- tus, ui [undamenla carceri$ concutercnlur: aperiaque
, sunl exlemplo omnes januas, el omnium vincula soitt
.
ta sunt.
YERS. 27.
Experrectus autem custos earcerh, et

,
,
- conspicatus ostia carceris apetta , stricto gladio
,

, $eipsum eral interfcclurus, qnia pukibut aufugisse

.
^ vinclos :
VERS. 28.
Std Paulnt alta clemavit diecnt:
' ,

Ne quid tibxvMlipti mali facias. Omnes enim lite

$umus.

.
r

s p e m

qU

e s s , ;

u l

1%

Variffi lecliones et not.

" , deiideralur in manuscripto.

1 1

In vulgatis adjectus ei>l arlicutus , ei paulo poit, .

rabU fera corda lument, majorque videri,

Nec morlale sonans, afjlaia est numine quando
Jam proptore Dei.
E l paulo po8t:
At Phmbi nondum patien immanit in aniro
Bacchatur valet, magnum si pectore pouil
Excu*$h$e deum: tanto magis Ulefaligal,
Q$ rabidnm, ftrn corda domans, pngitque prementto.
Sciendun esl auiem non apostoioru modo u m -

aribus, verum etiam longe ante Cbrisli adveriium,

Xqtiemadmodrjm
pollineni Pylhium oracufa Delpbis edere dcsiisse;
CtcefoacrtWl in librie Dt dimnatione. Poslquam enim homiuee Bialla oracula reddita esse senserunt, quorum pr;rdictis evenius non
respondcrent, multa ambigua, niultaadeo obscura,
nt interprctalione egercnl; paulatim auclorilas
oraculomm conieinni coepU, et darmoncs specus
suoe rertitqucrc, ei afc bospiila qu*rcrc coacii

735

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCIUEP.

73ff

VKRS. 2 9 . Tum ilte, cum lumen poslulasset, intro ,

,

.
protilii, el tremore correptus, procumbtt Paulo el
Silse ad pede$.

, ,
VERS. 3 0 . Ac foras produclit dicebal : Domini,
;
quid me [acere oportet, ut satvus sim ?
01

VERS. 3 1 . Atque illi dixerunt : Crede in Dominum

*,
Jesum Chrislum, et salvus eris tu et familia tua.
.


YERS. 3 2 . Et locuti snnt itli vetbum Domini, et
olxla
.
omnibus qui erant in cedibus eju$.

YERS. 3 3 . Et cum cepisset eo$ in iila hora nocth,

abluU verberibus et plagis ; el baptizatus ett ipse, , ,

.
et omties domestici ejus et familiarez extemplo.

,
YERS. 3 4 . Cumque subduxisset eo$ in domum suam,
apposnit illis mensam , ac lcetaltts esi, quod cum lota

,
familia sua Deo credidiuet.

El plebs una coorta est adversui illos. Miracnla

alque doclrina Pauli opus erant : periculorum
aulem Silas quoque 1 3 0 parllceps et socius est.
Scilo daemones quoque scire Deum summum esse
Jcsum qui crucifixus est. Hujus igitur servus cum
e s s e t Paulus, aitirmabal dicens : Paulm servus Jesu
Christi. Repente aulem tantui exsliiil terras molus.
Teroe motns exstitit, utille expergiscereiur. Januae
aulem apertae sunt, ul admiraretur id qiiod accider a t : sed baec, nempe ostia aperta, vincti non videbant. Nam profccto fuga sibi consuluissent universi :
sed nc videretur casu factus esse terrae motus,
accidit pralerea ut eliam januae aperirentur, qua
res terrae motum illum teslaretur. Credein Dominum, g
et salvus erit tu et familia tua. Ne cum in carcere
quidem esset, Paulus quiescebat : sed eliam illic
carceris custodem in suam sentenliam perdiixit,
alque praeclaram illaro captivitatem confecit. Et
cum cepisset eoi in ilta hora noctit, abluit illos
verberibus. lllos quidem a verberibus lavit : ipse
vero a peccaiis abLulus est. Ac lcetatus esl quodcum
iola familia sua Deo credidissel. Quanquam nibil
erat, pralerquam verba duntaxat ac bona spes.
VERS. 3 5 . Caterum ubi diluxit, pratores miserunt
Uctores, qui dicerenl: Dimiite homines ittot.

* .
\ *
\ .

.
,

. " .
, *
, .
*
. "
, \
.

, .
, * \
,
.

,
.

.
.
, \ .

*

.

'
*
YERS. 3 6 . El cuxtos carceris detulil hat verba ad
,

Panlnm, nempe, Pratores miserunt, qui juberent

D ,

,
to$ dimiui: nunc igiiur egredimini, el salvi abite.

.
YERS. 3 7 . Sed Paului dicebat ad eos: Ccesos no$

pnblice indemnalos,qui sumus cives Romani,conjece ,

, *runt in carcerem, et nunc clam nos ejiciunt ? Non ,
,

ita : quin venianl ipii, ei nos educant.

;

,
.
YERSU 3 8 . Renuntiaverunt autem liclores prcetori~

bus verba hwc. Qui cum audivinenl illos esse cives
. ,

Romanos, terrili sunt.

' *
1

Variae lectiones et not.

Tv
f l

Jn manuicripto e$t, .
. .
, erat.
T t

T l
19

In vulgat. , desideratur.
In vulqatis desideratur, .

In manuscripto e$l, .

737

EXPOSITIO ACTA

APOSTOLORUM. -

, -

,

,

, .
. \
,
\ \ , ,
.
" , , \ , \ . \
;
\ .

VERS.

CAP.

XVII.

7"8.

59. Et venerunt ac deprecati tunt eos, et

educios rogarunt ut exirent ex chitate.

V E R S . 40. Egretii igitur ex carcere, diverterunt ad
Lydiam, cumque vidissent fratres, comoluti sunt eos
ac discesserunl.
Sed Paulus dicebat ad eos, etc. Elsi pratores mandarant, Paulus tamen non egreditur, sed tum propter Lydiam, lum propler reliquos fratres terret
illos , ne existimarentur idcirco dimissi esse, quod
aliquo deprecalore usi essent. Atque eliam crioien
intentat illis quod et cives Romanos, el indemna*
los, et publice verberassent. Videsne illos eliam
bumano more mulla struxisse atque niolitos esse f
Haec autcm dixit, ne videreiur dimilti tanquam condemnalus, et tanquam 131 inaleOcus. Porro car, ,
, ^ ceris hic custos est Slepbanas, cujus mentionem
.
,
- facil Paulus in prima ad Corinlbios epislola, ubi
dicit: Baptizavi etiam Stephance familiam. Et egresti
,
, . ex carcere, introierunl ad Lydiam, el visis {r&tribtis
\ * consolati tunt eos, ac diicesserunl. Non enim oporte\ , \ bat eam, a qua bospitio excepti erant, relinqucrc in
, solliciludine et aerumna. Alque etiam discedcre
, noluerunt etsi a praetoribus urgebanlur, nisi iniro . " \
iissent ad vilem mulicrem, eiad reliquos quos fra!
tres vocabant. quanta pradili erant aniini demissione alque cbaritate!
. \
CAPUT X V I I .

V E R S . 1 . Cum transisseni aulem Amphipolin et Apol ,

- loniam, venerunt Thessalonicam, ubi erat synagoga
.
Q Judaorum.
,

V E R S . 2. Ac pro consuetudine sua Paulns

introi,
vit ad illos, et ad Sabbata tria sermocinabatur ei$
.
ex Scriplis,


V E R S . 3. Aperiens el exponens, ut
oporluertt

Christum affici suppiicio et mortuis resurgere. Et
, hic e$l, inquit, Christns Jesus, quem ego annunlio

.
vobis.
,
V E R S . 4. Et twnnulli ex illis crediderunt et se ad

, Paulum atque Sitam aggregaverunt, et religioso

* ,
rum Gracorum multitudo magna, mulieresque pri .
marice non paucce.

V E R S . 5. Al Judwi qui non crediderant,

amulatio

ne commoti, aisumpserunt nonnullo* circumforaneos
,
- homines improbos, et grege facio, civitatem exciloto
8

8 t

8 1

8 4

",
*
.

, ,


**,
,
01
,
.

,


.

8 9

liu

(ttmu

perturbabant : et adorti ades Jasonis, 0-

nabantur eos ad ptebem producere.

V E R S . 6. Sed ut eos non inveiierunt, trahebam
Jasonem etnonnullos fratre* ad rectores civitatis,
clamantes: Bi, qui orbem terrarum concitarunt ac
perturbaverunt, etiam hic adsunt,
V E R R . 7. Quos hoipitio excepit Jaton.
Alque isti
omnet faciunt adversus Casaris decreta, dum dicunt
alium esse regem Jesum.

Variffl lectiones et iiotee.

81

ln vulgatit est, . , . , ^ . Videlur alterum

; redundare. " ln manuscriOlo desideratur, .
* ln vulgali* esi, .
, \ ^ ^ . ln vulgatis daideiutur, , anle .
, erat. ' manuscriptoel hic, et pa>. lopost w/,-..
In
Tttiyalis est, , \ .
, eral.
e

8 i

8 9

739

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

Quibus auditis multitudincm et reclores

civtlutis pcrlurbarunl :
VERS. 9 . Et cum satis accepmenl ab Jasone et
rtliquis, dimiserunt eos.
Cum transistent autem Amplripolin. Parva quideiu oppida pr;elereunt, c l ad magnas urbes fesiijianl, ({uod illinc ad finilimos verbum Dei dimanaluruni esset. Yenerunt Thasnionicam, ubi erai syhagoga Judceorum. Uuanquaiii dixerat : Cortveriimus
nos ad nalionet exlernas, non lamen desercbat
bos : ingenli namque eoium desiderio tenebalur.
Ditserebat autem ex Scripluri$, patefacient et 132
exponens, ui Chrialum oportuisset afflci supplicio et
inoriuU resurgere. Anle oimiia pra?dicat passioncin alque supplicium Cbrisli: noverat eiiim boc

740

.

Ixaror
,
.

.

\ ,

* ,,

. ,
, * \
.

.
* . esse salutare. Et religiosorum Grcecorum ingens . multitudo. Heligiosos Graacos dicil eos, qui ex Ju- \ ,
daus Qiiidcm eiar.t, proplerea qucd legem serva-
banl, sod Grjuce loquebanlur, aul eos, qui dc Gra>
,
cis el geniilibus erant prosclyti, el ascilitii Judai- .
caeqne secLe. El /u' cmnes jaciunt advertus Cwsarit ,

dccrcia, dum dicunt alium es*e regemJesum. E l bo- . \

ruui majoi es boc criuiini dabanl Jesu, dum dice- , ,
bani illum regem scse vocare. Verumtamen illi . babcre poluis^cnl aliquam, ul apparel, rationem, ,
qua f. cilc deciperenlur, proplerea quod rivebat is
qui accusabalur. Sed bi quodnam babcbant rcfu- , ,
gium mendacii alque praUcxtum, dum dicebanl: ' ,
Jesuni annuntianl regein, qui, u l ipsi puiabant, \ , VERS.

8.

/tioriuus erat, qui nunquam regibus terrae, ut quem

prorsus non comparere videbant, poterai esse forniidolosus ?
VLRS.
1 0 . Al fraires siaiim noctu Paulum et
Silam Derrceam emiicrunt : qno cumveniisent, in
synagogam Jud&orum se contulerunt.

01

^
,

.


,

*,
,
.

V E R S . 1 1 . autem eranl
generosiores, quam
illi qui erant Theisalonicce: quippe qui verbum
Dei amplexi sunl cum tumma animi prompiitudine et
alacritate, quotidk scrutanies Scriptura* an hac ila
e*$ent.
Y E R S . 12. Ac mulli qttidem eorum erediderttnt. et
,

Crcecarum mutierum hoimtarxm et vivorum non

,
pauci.
.
YERS. 1 3 . Sed ut reiciverunt
Thmalonicenses D

Judwi etiam Berraw verbum Dei anuuniiatum eue ,

^

*
Paulo, iiluc quoque venerunl turbas muliUudine* ,

concitatum.

.
Y E R S . 14. Tum vero frairet Pauhim statim emfre

r w n i , ut ad mare usque $e conferret : sed Silai el

,

Timolheusillic remanterunt.
.
Y E R S . 15. At ilti qui Paulum producebant, duxe01
,

runt eum usque Alhenat, el accepto mandato ad

",

Silam et Timotheum ut quam celerrime venirent

ad iUum, ducetserunl.
,
.
n

Variea lectiones el not.

"lnvulgatii
/ , .
* Videtur desiderari dictio .
videtur. ' , detideratur in manuscriplo. > , eral.

" Locu* corrupttttetmutitui

741

EXPOSlTiO IN ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. XVI.

742

, ,
\ , . Diftio Gcncrosiores posila est pro bumaniores,
, KaOnjitj ar
, ajquiorcs, modcraliores ei boneslioies. Qnod auleni
. (
dieit, Quotide inresliguntes alque scrutanicb Scri ), *
plhras un illa Uti essenl: non iH increduli require
bant ct investigabant, jam enim crediderant, sed tit
, , ' expertes propbetarum Iradilionis. Quandoquidetu

poiius bac ralione nvgis creduli evadebanl dum
^
scrulabantur Scripturas, et repcriebanl ea, qnse
.
fecil el administravil Dominus assumpla carnc,

' .
cum sciiptis veteruni propbelarurn consonare atqiift
, ; ^ convenire. Tum vcro fralres stalim Paulum emiserunl
, \ \ . '
usqiie Athenas. C T I O Dei consil.o alque 1 3 3
| ] ,
disposilionc rugicbanl. non perbuli inrlu. Eienim
\ .
pra-dicare desiissent, et non potius exacerbassent <*t
\ ,
irrilnssent: sed Iiiuc duo cvenieimil, et illorum ira . cundia resliiigitebaiur cl predicaiio j romovcbatur.
' \
Paulum autcm solum eniiitiiul. enim qui etat
.
ipsum caput, cl in quo sinmiia rei oonsislebol, e
quid mali aicideret melucbanl. lla non ubique gratia opcrabatur, sed s iicbol cos tuiii cxpergcfaiit-ns,
lnin in solliciludineni injiciens.
V K R S . 16. Ctim autem Paulus Wos Alhenis exhpe *

ctaret, concilabalur spirilus ejus in ip$o, quod vide ,

ret simulacrorum cultui deditam es$e civilatem

.
V E R S . 17. Ser,nocinabatur igilur in Synagoga cum

qui
,
Judivis et rtligiosis, cl qnotidie in foro cum


, se furlc illi oblulmenl.
.

}
Y E R S . 1 8 . Quidam autem Epicurei et Stoici philo

,

soplti congrediebantur cum illo, acnonnulti dicebant.

; 01 '
Q \d i, spermologns, id est, nuga'.or el blatero hte


,
dicere? Alii veropereqrino
peregrinorum inquiebanl,Damonum

videtur annunOaior esse quod Jesum et resurreciionem

.
eis annuntiabat.

, "
V E R S . 1 9 . Cumque eum apprehendissent, duxerunt
ad coliem Mariium dicentes : Possumus scire, quw } ;
nam sil nova isla qua: ab$ te iradilur doclrina ?


V E H S . 2 0 . Nam peregrina quccdam infers in
au ', res noslrm. Volumus igitur tcirc, qitidnam isla libi
.
velinl.
cl
,
Y E R S . 2 1 . Ccelerum Atheniemei omne$ el qtti illic
,

venabantur hospiies tiulli alii rei vacabanl, pr&ter
.
quam ul dicerent aliquid et audirenl novi.
Concitubatur $piritu$ ejus, etc. Per verbum con
. , '
citabalur noti iram bic significai. Gralia namque
, .
\ . , jy [Dci] res longe nliena est ab ira alque indignatione. Quid igilur esl id, quud dicil, Concilabatur?
; , ' .
exhtimulabatur, excitabatur, comuiovebaCur, ferre

. non poierat, scd se macerabat. Quidam aulem Epi*
curei et Stoici philoiophi congrediebuntur cum ilto.

Epicurei sunt, qui omnia absque Dei providemia
,
fleri dicunl. Adversus quos etiam Paulua potissi ,
mum oralioneiu extcndens dicit : Qui ipse dal om
,
nibus vilam, animam et haliium, qui tUfinit et con 9 9

97

98

99

ve

Variffi lecliones et notae.

9 7

9 8

. .
/n manuscripto non etl .
In vulgatis e$t, .
ln maauscriplo
esi, , et ita repetttur scrpius in scbolio.
ln vulgati* eai, .
lnvulgali$
esi, , in nanuscriplo, . * In vutgatis ett, .
in manuscripto non
est twta interrogatwnis post , ut est in vulgalis.
scriptum erul initio; poti&a
primw ducc rubTa: in margine adjectw.
, crat, c/.
9 9

743

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

741

stituii lempora pr<B$cripta, certa atque destinala in- ot

quiiinatus et habilalioni* eorum : quibus verbis Dei
.
providenliam oelendit. Non deridebant euiu philo ;
sopbi ila loquentem : neque enbn quidquam inlel
; ligcbanl eorum, quae dicebanlur. Qui enim potuis ,
seut quorum alii quidein Deura corpus esse, alii
vero voluplalem beititudinem esse dicebaut? Ac
\
nonnulli dicebant : Quid velil spermologus dicere?
, ,
Spermologum, boc sonat senitnilegam scu frugile . ,
gain, aviculam aiuut esse vilissimam, quae semina
\ .
iu triviis 134 dissipata colligere soliia s i l : cui
, ,
qui iitane superdlium tollunt et mullum sibi pla;- , cent, magnosque spirilus sumunt propier topiara
. , el uberlalem dicendi pbilosopbi, Pauluiu asshtiila
. \
banl. Sapienles enim viles vocaul, inquit scriptor
. ,
Proverbiorum. Quoniam igilur spermologus sive , \ 6. . frugilega parva esl avis, neque ad vescendum, ne " , ,
que ad deleclaodum idouea, viles boinines spcrmo* , \ . "logos appellabanl. Alii vero, Peregrinorum dcemonum,
, "
mquiunl, annuntialor esse videtur. Elenim resune , , .
ciionem deam quamdam esse existimabant, ut qui
eliam feminas colere solerent. D&iuonia namque * \ dcos suos vocabant. Duxerunt eum ad collem Uar- . ,
tium. Non discendi causa, sed puniendi in eo loco , >
, & * \
ub: agebanlur c l coguoscebantur causae houiicidii.
,
Marlius auleui collis vocabatur U locus, quouiam

Mars illic, u l Tauia est, adolteiii poenas dedit.
,
.
auteni locus esl ediius : nam in colle quodara

cral illa cuiia. Noianduiu est autem illos, quanquam sermodiiationibus et audilionibus dedlli et adJicli
cranl, laiuen illa, qua* nunquaiu audiverant, peregrina ac nova putasse. Nam alioquin etianisi pra>
dicabal boraineui cruci albxuui fuisse, non iiovum eiat quod dicebatur : sin autem Deuuidicebat cruci
aflixnm esse, et resurrexisse, revera Dova alque percgrina loquebatur.
V E I I S . 2 2 . Slans auiem Puulus in medio Martii col- C

,
lis, dicebat : Viri Aihenienses, in omnibus vo$ fere
* " , video religio&ioret esse.

.
Y E R S . 2 3 . Transiens
enim, el conlemplans numina

quai colitis, reperi eliam aram cum liac inscripiione: , ,

Jynoio Deo. Quem igitur ignoranies coliiis, hunc ego

. *
,
annuniio vobis.

.
Y E R S . 2 4 . Deus qui (ecil mundum, el omnia quce

suni in eo, hic cum coeli lerrccque Dominus s t l , iton
, *
in manufactis templu habilal.
,

,
YERS. 2 5 . Neque manibus hominum colitur, ut qui
,
.alicujus rei egenus hit, cum ipse omnibus vitam, a n i ,

mam et haiitum atque omnia det.

.
VEUS. 26*. Fecitque ex uno $anguine omne genus
hominum, ut in omnt solo terrce habuarent, definivit
,
1

1 1

que ac siatuil tempoTa certa atque prcescripta ac ler- j)

,
minos habitationis eurum,

,
YERS. 2 7 . Ulquccrerent Domtnum, si fortc pai
,
&
pando et conirectando eum invenianl. Quanquam non
procxti abesl ab unoquoque nostrum.

.
YERS. 2 8 . Per eum enim vivimus et movemur el
,
iumus, ut quidam etiam vestrorum poetarum dixe *
tunt: nam hujus quoque progenies sumn*.

.
4 8

Vaiiffi lectiones el not.

T

18

, erat.
, erat.
;, eral.
, eral.
In vnlgatis nonnulli*
est, .
. C. et . Icgunl, \ , quam Uctionem ego quoquc sequor. " Invulgatis e$t,
,
1 1

745

E X P O S I T I O ACTA A P O S T O L O R U M . -

CAP. X V I I .

746

oov
, -
V E R S . 29. Cum igilur simus Dei progenm, non de , , bemus existimare anro, aul argento, aui lapidi ari

et industria humana sculplo simile c$se numen divi

.
num.
t
.

135 F
religiosiores. dicilur is, qui
, , ,
timet daemonia, qui o*tinia pro numine colitet vc\ , \ . " ;
neratur, el lignuni, c l lapidcm, et spirilum. Quasi
*. ^
, \ ,
laudarc eos vidctur. aulem, id
.
est, daetnonia timcntcs, posuit pro rcligiosores: boc
*
auiem dixit propter altare. Porro altarc exsiructtim
' ^
fueral abiliisex bujusmodi causa: Prselio quondam
. \
conflixeraul Albenienses cum adversarlis : deinde
,
acccpta clade reccsscrant. Et quoniam ludos drc, *
nionibus celebrarc consuevcrant, quidam doemon
^
cum apparuissct, nunquam ab illis so cultiim essc
.
\ dicebat : ac sesc illis iratum mali praelii illius au \ ,
clorem et causam fuisse. Itaque et illi delubrum
,
exslruxerunt : et u l cavenles nc quando alias quo que, quod aliqucm incognilum sibi Dcum praleriis*
, , *
sent ac neglcxissetit, idcm ipsie accideret, e.xsiruxe, > ,
runl illud ahare, inscribentes : Ignoto Deo : boc si
,
gniiicantes, Eiiamsi quis aiius a nobis ignorelur, in
.
honorem illius boc allare exslrucium eslo, ut nobis
, ,

propitius sit, si cum nobis incogiiilus sit non cola

. tur. Erat autem a r toia inscriptio baec : Dii$

.
Asiai, Europie et Libyie : Deo incognito ac peregrino.
\ , \
Cum transirem enim el conlemplarer numina aiue
.
colitis. Invcnil in urbe non librum divinum, sed
; " arain slanlem : atque occasione sumpla ab aliaris
. Ei , - inscriptione, altare demolitus est. Quid enim illum
.
x_v
....... i _ :
.....
.

- .
... . . . . . .

,
.
..-..
s_
facere oporlcbal? Grxci omnes erant impii et veri
\
Dei cullus experles. Si ab Evangeliis sumpto argu '
menlo verba ad eos fecisset, derisissenl : si a pro. ,
pbelis, non credidissent. Armis igilur bostium ipsa
.
arma subegit; atqne lioc cst quod d i c i t : Fui legis
, ,
.
expertibus et impiis tanquam impius et legis exvers.
, ' ;
Vidil altarc, et ad sttiim usum scripta t r a d u x i l :
;
imo veio sententiam illorum traduxit et inverlit.
; , Inscriplum, inquit, allari erat , Ignolo Deo. Quis
. '
anlem erai alius Deus qui ignorabalur, praterquam
* Chrislus? Quid igitur? an Alhenienses propter
.
Cbrislum scripscrant hoc ? Si propter Cbristiim
scripsissent, non adco mirandus esset rci a Paulo
*
.

inceplx prosper successus. Verum illi qiiidem a l i , \ .
e

ere

1 1

* , ry tcr scripseranl: hic vero potuil scriptum aliler traducerc atqae iromutare. Necesse est aulem dicerc,
. \
cujus rci gralia illi ecripserant, Ignoto Deo. Multos illi
,
dcos babebani lum patrios aiqaedomesticos,tum ho^
, , , \
spitcs ac pcregrinos. Hos igilur pariim quidem a ma, \ , iribus acccplos babcbanl, parlim vero a flnilimis na , , |" ,
lionibus. Qaoniam ergo non omnes ab initio accepe , \
runt, sed paulalim ab iis introducli erant, alii qui , \ ,
' .
dein netalc palrum, alii vero terapore avorum, alii
\ . "
ipsorum sctale, congregali dixeruni : Quemadmo, \
* dum hos4gnorabamus, dcinde postea eos cognovi , \
mus , ita accidcre poiest ut etiam alius ignoretur,

Variae Iccliones et notae.

1 1

. .

P A T R O L . GR.

CXXV.

747

THEOPnYLACTI B U L G A R I ^ ARCHIEP.

74$

qnl Detis qnidcm s i l , scd nobis incognilus, c l id- ; ; , :.

circo nos faHat, dum negligitur el non colitur. Sta" .
luerunt igitur altare el inscripscrunl, Ignoto 1 3 6

Deo : lioc scripio illo significanles : Etiamsi quis , \ ,

aliuscsl Dcus nobis incognitus, Hlum quoqne cole- ,
mtis. Animadverle immensum e4 excollcnlcm d;c \ ; . \
monum metum. ldcirco Paulus dicebat: In omni- ; , .
bus fere ad iimorem divmonum prapcmiores vos este

video, hoc est, religlotiorei- Noa enini vobis nolos

.
daemoiies solos colitis, vcrum cliani vobis nondum
, ,

notos. Itaque cum capliose sentenliam allaris i n - , , .
scriplionis inlerpretalus csset, accommodavii eam
\
ad Cbrislum. Quem enim ignoranlcs vo$ colitis, hunc , *
ego annunth vobis. His verbis illuincrani insimula- ; ; , " Uiri Albenienses - Navam alqne pcregrinam doclti- , ,
nani introducis, Deum qncin ignoramus inlroducis. ,
Cum igitur vellet liberari suspicionc atque docere . ,
se non peregrinum Peiini pradicare, sed quem ipsi
, '
aniea cobmdo benorassent, Vos, inquil, me praevc- .

nislis, veeter culitis meae pra?dicaiioni anlevenit: , \

bunc enim annnnti*, quem vos ignorantes colilis. \ .
Deus qui feeit wundunu Unum verbum prolocutus . "
esl, quo omnia philosophoruro dogmata alque scn- ' tenlias subvertit. Nam Epicuret quidem res foriui- ,

las esse aiunt, et ex aiomis, hoc cst, ex individuis , ' . ;

corptisculis efflci : bic vero Dei opus monduui essc ; ,
ail, ct omnia quae sirnl in eo. Non in manufaciis ' .
tempiis habitai. Ne exislimarcnt unum de muliis ; , *
csse Deum, qui ab co pr&dicabalur, quod dixerat * \
corrigit, subjungens, Non in manufactis templis ha- . ; \,
bitut, sed in animo humano. Quid igitur? annon C \ .

habitabat in teniplo Jerosolyinoruin ? Nequaquam, .
sed opcrabatur ac vim suam exercebat, et in actum , ( , \
proferebat. Qui igitur raanibus hominum colebalur . \ , . '
apud Judaeos? Non manibus, sed menle : quoniam
. " ^
illa bic non de3iderabat quasi alicujus rei egenus :
Kum vescar, inquil, earnibut tauroruml eic. Nulla ' , " re indigens, cum ip$e del omnibm vitam halitum. \

,
Duo ponit deitatis certa argutnenla, nimiruin quod
,
ct ipse nulla re indigeai, et oronibus omnia prse-
b**al. Ecce autem etiam anim illum condilorem .
facit, non geniiorem. Definivilqve ac staiuit lem- ;,
pora cerla atque pratcripta. Dcfinivit ac praescri- , . " \
psit nt qnaerercnt Deum: verum non semper hoc \
praescripsit, sed cenis atque prsescriptis temporum ^ ,
. vicissitudrnibus, ostendens eos nunc, cum non quaesivisseiil, invenisse. Quoniain cniui quaesitum non ,
inveneranl, ostendit illum ita fuisse manifesluu), l . , \,
si aliqua res in medioposila conlrcclelur. Non cniin \ . ^
hic quidem coelum erat, alibi auteni non : neque . "
' in boc quidem icmpore erat, in alio vero non. Ita-
que ct in omni lempore, c l in omni lermino ac l i - ,
mite poierat invcniri : ita rera disposuit et admi- , \ . *nislravit, u l neque loco ueque lempore probibere- \ ,
* , , .
lor. IIoc enim ipsum raaxime eos adjuvabat, quod

<'
.
ubique coeluai eat, et quod in omni lempore sial.

18

Variffi lecliones ct not.

11
, a

1 8

. .
Videtur detideran .
Yidetnr desideran, , , aut siwile

1 7

. . Et aut .
quid.

749

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. - CAP. XVII.

750

" \ Adeoprope esl, inquit, ut 137 absqne illo vivere

5
non possimus. Per ipsum enim vivimus et movcmur
, , ! et sumus. Quasi corporea similitudine atque cxeni > *
\
plo ostendit fieri non posse, ut aer qui ubique f u , . sus, ac non proculab unoquoque nostrum, imo vero
, qui eliain in nobis cst, ignoretur. Providentiani
" illius significat, et conflalionem atque excrcitatio . , nem, nempequod ab illo simus creati, quod ab illo
, proficiscatur cfficientia et actus, quod non perca , . " mus. Ut etiam quidam vestri poetce dixerunt. Aralus
. ,
quidem ille sapicns de Jove d i x i l : lllius enim tumus
, ,
progenies : sed bic id dicit de Creatore, non eurodem signiflcans, quem ille. Absil! sed id quod proprie de Deo diri convenit, signiflcans quoniam etiam
altare bujus dicit, non illius quein colebant. Progeniem Dei nos esse dixil, hoc esi, cognatos proxL
mos : qnoniam ex genere nostro Deo visum eet nasci in lerra. Non dixit auiem, Non debetis existimare numeti divinum simile esse auro aut argenlo: sed quod bumilius esl quam boc, nempe Non debe*
mus. Videautem ut introduxeril id quod est incorporeum. Mens enim cum corpus esse putat, etiam
inLorvallum esse arbitratur.

V E R S . 3 0 . Ac tempora quidem istius
ignorantia
,

cum Deus usqiu hoc tempu* diaimularit, nunc omnibus, qui ubique sunt, hominibus denuntiat, ut ad

.
samtatem reverlantur.
V E R S . 5 1 . Propterea
quod slatuit diem, in quo
',
, jusle judicalurus esi orbem terrarum Virum quem
, ttuic negolio destinavit, fidemque fecit omnibus, dum
iilum ex morluis resutcitavit.
,
V E R S . 5 2 . Audila autem returrectione
mortuorum,
"

,
,
alii quidcm irridebant, aiii vero dixerutU: Audiemus le rtmus de hac re.

.
V E R S . 5 3 . Atque ita Paulus exivit de medio eorum.

.
V E R S . 3 4 . Sed quidam viri sese illi adjunxerunt
,

* ,
^ alque crediderunt: in quorum numero eral Diongsius
Areopagha, el mu/ier nomine Damaris, alii cum iliis.
, .
Ac lempora quidem istius ignuramice, elc. Non de
. \
, ' mortuis loquitur, sed de iis, quibus denunlial Deus.
, id cum despexerit, cum dissimularit, non
, . , dixit, , id proprie significal, perperam v i , ', . ,
- , dit, allactnalus esl, dum aliud pro alio videndo accipit, quod de Deo suspicari absurdum esl et alie) .

num. Non dicit autem, Sponte ac voluniate vestra

,

.
, \, atque consullo peccastis et malefici fuislis,sed,
ignoraslis quid fuerit faciendum. Denuntial igilur,
\ ,
\ - non poenas expetit, lanquam a supplicio dignis : sed
;. \ - nunc invitat ad pcenilenuam, ad saniorem meniem,
, , . et ut vos ad frugem bonam recipialis. Propterea
, \, , quod staluit diem, in quo judicatmrus est orbem ter. ^rarum.
Necessario, inquit, judicium de omnibus
. , ; , factis atque cogilalis 1 3 8
P Virum, quem
. ,
'
destiuavit judiccm vivoruni c l mortuorum : is au
" lem est Dominus, qui bomo faclus esl. &elerum
* " . |cum magna atque sublimia audissent, ne alloquio
\ \ .
quidem illum dignali sunt, sed ressurreclioncm de
ridebanl. Animalis eniin, inquit, bomo non probal
^
neque ampleciitur spiriiualia. Atque iia Paulus exi

11

f a c i e l

e r

Variflo lectiones et notfle.

' Videtur locus corruptus.
, aut limile quid.

In vulgati* e$t, \ .

Videtur locus mulilu$,ac de*idemri

7bl

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

712

it de medio iilorum. I u . Quomodo? Alios quidcm * ' , :, ,

pcrsuasosct in suam scnlcnliani adduclos rclin ^ ;
quens, ab aliis vero derisus. Qaidam aulem credide - ,
runt, in quibus erat etiam Dionysius Areopagita. Exlra
. ' , '
urbeni curiaerat in collc Marlio. Gognoscebanl igi \
tur Areopagilx de omnibus fraudibus ac maleiiciis.
" \ * ** "
ldcirco Paulum utpote pcregrinorum daimoniorum
' .
annunlialorem, ad curiam aique senatum Marlii
collis trahunt: sed cuin lunc divinus Dionysius in
" .
collrgium Areopagilaruin pro judice cooptaius cssct,
verilali evangelic* hoc tribuit, ul contra earn pronunliare nollcl. Etcum valedixissel ac rcnuntiasset
stullae Areopagitarnm eeverilati, illuminalionem Evangelii amplectebatur. Nam elsi Romani tunc
reruiii potiebaniur, tamen Aihcnas et Lacedapniona liberas reliquemnt; unde etiam tunc apud Atbenionses judicium quoque Areopagitartim exercebalur. Alque iniliatur quidem et imbuilur Dionysus
salutari doclrina per Paulum, sed erudilur c l inslituitur, tanquam puer a magislro , ab Hieroibeo
uiaxiaio.
. I H \
CAPUT X V I I I .

V E R S . 4 . Posihcec autem Paulus,
relicis Aihenis,
,
.
venit Corinlhum:

,
V E R S . 2 . Alque illic nactus quemdam Judceum no ,

miue Aquilam, Ponticum nalione, qui recem vtnerat

, {
ex llalia, el Priscillam ejus uxorem, proplerea qnod

Claudius Cmar jusierat omnes Judcros excedere

'),

Roma, accetsit ad eos,

,
V E R S . 3 . Et quia eamdem artem noverat, mansit

,

apud illos et arlem exercebat: erant enim arte tenlo7, '

riorum confeclore*.
.
V E R S . 4 . Sermocinabalur autem in Synagoga omni

die Sabbali, ac suadebal Judais et Grmcis.
,

".
V E R S . 5. Ut aulem Silas ei Timotheus descenderunt

de Macedonia, Paulus Spiritu concilabatur, tesiifi- C ,

cans Judwii Cliristum esse Jesum.
,

.
V E R S . 6 . Cumque illi u$e opponereni ac verbis divi

nam majestatem laderent, excussis vestimentis iui$
,
, *
dixil ad eos: Sanguis vester super caput vestrum.

Purus ego poslhac ad noliones extraneas proficiscar.
.
Veiiit Corinthum. Gorinthum a Spiritu 139 du .
cebatur, in qua urbe manere eum oporlebai. Nam
, . 01
Alhenienses elsi peregrinarum ac novarum audilio \, num sludiosi, tamen non allendebant, nec curabaut
. , '
doclrinam saluiarem. Non enim buic rei siudebant,
. ,
sed ut semper habereni aliquid quod dicerent. Salis
. \ ,
igitur essc Paulo visuin est, si illic scmina dejiceret.
, ^
Proptera quod Claudius imperaverat. Nam Nerone
, ' quidem hnperame, Paulus propicr Cbristum sup- .
plicio affeclus et marlyrio consecralus est: Glaudii
, vero lempore bellum adversus Judseos conflabalur
.
et exciiabatur, et Roma,lanquam homines pesliferi,
, * .
Judai pellebantur. Idcirco divina voluntaie alque
.
disposiiione accidit, ut hic vinctus illuc abducere " ,
tur, ne lanquam Judaeus expelleretur. Et quin Aquila

erat ejusdem artificii, manzil opud eum et artem exer , \
%

9 9

Vari lectiones et notae.

1 1

, .
. * '.
Locus mutilus videtur, ac dniderari, .
. . In vulgatis e$l, . " manuscriplo eral, . .
Invulgatis, .
Videntur hic rtpelenda esse verba Lucce,
.
, erat.

1 1

99

75

EXPOSITIO ACTA APOSTOLORUM.

CAP. X V I H .

754

, ' .
cebat. Idcirco manebal, quia comraodum ct idoneum
. "
nactus erat hospilium. Muhis enim regiis aedibus
, erat Uli commodius, quemadmodum eiiam aihlelac

. . palaeslra mollibus slralis ulilior est : et bcltatori
" - gladius ferreus, non aureus uiilis est. Excustis ve " , , stimentis dixil ad eo$: ut non verbo solura, sed
>, ,
etiam re lerreret illos : Sanguis vester super caput
,
vestrum. Obscurum est dictum. Sed opinor eum
* . ''
hoc signifkare : Quicunque desciscit a Chrislo
, qui est vita, seipsum interGcerc videlur, a vila
.
transiens ad moriern, duin sanguincm suum qtio dammodo effundil per caedem el mortem quam sibi

conciscit et inferl. Uoc igiiur d i c i t : Quod vosinelipsos jug:.!alis per increduliutem, hujus ipsus delicli vos poenas dabilis, cum ego innocens sim Hinc
dici polesl, euih qui seipsuia jugulat el occidit, a Deo puniri tanquam homicidani.
, V E R S . 7. Alque illinc digressus, venit in domum
,
, cujusdam nomine Justi, hominis reliyiosi, cujm cedcs
xia

conlinentes atque adjuncia erant $ynayogce.

V E R S . 8 . Crispus autem magister iynagoga> credi , dh Domino una cum lola familia sua, ac multi Co ,

- rinthiorum, qui Paulum audiveranl, crediderunt ac

.
baptizabantur.
Y E R S . 9 . Dixit antem Dominus Paulo per visum
"
, ,
- noclumum : Ne limeas, sed loquere, ac. ne laceai,.
-\ *
,

.
'

, *
** .
[ .
" \ C
, .

.
, \ "
,
. ,

, .
" ,
.
, .

V E R S . 10. Quoniam ego tibi adium : ae nemo U

iuvadet ut noceat tibi, qjiia mihi muliut populus esi
in hac urbe.
V E R S . 11. Commoratits esl igilur illic annum et
metaes sex, ac verbum Dei docebat inter illos.
Cujus cedct conlinenles erant. Ut eliam hinc studio
et ardore incendereiur, nempe propter vicinilaiem.
Crispus autem princeps synagogie credidil Domino.
Hunc dicUCrispum,dequodiciL:Nemfnero baptizavi,
nisi Crispum et Caium . Ne timeas, sed lo~
quere, ac noli tacere. Quod maxime ipsum facere
oportebal, id 140 posterius ei dicit. Nihil eniui ita
Pauluxn angebat alque solHcitum babebal, u l i l l i qui
non credebant.
V E R S . 1 2 . Sed Gallione proconsuie Achaiv,
Judai
universi adorti Paulum duxerwit ad tribunaL,
%t

,
%

'
,
Y E R S . 13. Dicenles : Hic suadel hominibus, ut con, ,

.
tra legem Deum colant.
, Y E R S . 1 4 . Cum autem Paulus pro se dieere conare
tur, Giillto dixit ad Judceot: Si quidem malepcium

,
aliquod vobis, Judai, aul dolus maius commissus et
,

improbe fraus facla proponereiur, recle (errem et
audirem accusantes:
,
V E R S . 15. Sin autem qncetliones sunt de verbo ct
, ' ,
nominibus et iege veslra, vos ipsi videritis: nam eqo

.
de istis rcbut cognoscere atqxie slatuere nolo.
fiaX

.
V E R S . 16. El Ua summovit ecta
tribunalL
Y E R S . 17. Ac Grueci omnei apprehensum Soilltenem

"

1 Cor. l , 14.

Variffl lecttonos et notee.

. .
In vulgalis eal, .
In vulgatis est, il .
vuljalji, .
8 1

THEOPHYLACTI BULGARLE

755
maghlrum
tribunal:

synagogw, puliabanl

atque cicdebant ante

et Gallio ttihil horum

V E R S . 18. At
remansisset,

Pavlus

fratres

cum

udlntc dio$

valere juuil,

gavit, el una cum illo Prhcilla

dissct caput in Cenchreh

et in Syriam
et Aquila,

: id entm

cum

mut-

toton-

voverat.

complura

curabat.

756

ARCHIEP.

.
Judiri

unirersi

adorli

Paulum.

Quomodo igilur

Paulum adorti sunt, dixerit aliquis ? Gum subilo

rapuissent. Atqui nibil valucrunl, sed duxerunl eum
ad proconsulem, qui eos curia probibuit, ac vir
bumanus c l aequus hic mibi fuisse videtur. Appreliensum Sosthenem. Porro quod Sostbenem pulsabanl, vel idcirco pulsabant, quod ipse Paulo magis
*

' *

ipto avehebatur

Priscilla

elAquila,

ua

9 ** kgiobnoxius,

ut

legisubdiloslucrifacerem.

fl

V E R S . 19. Pervenit
liquit,

autem Epliesum,

sed ip$e ingretsus

baiur cum

ei illos ibi re-

in synagogam,

lermocina-

Judieis.

YERS. 20. Rogantibus

$e maneret,

autem Ulit

morem eis non

VERS. 2 1 . Sed eo$ valere

%t diutius

apud

cum diceret:

Opor-

, \
" , ,
\
,
, \ '
,
,
, , \
. ,
* \
\ * ,
.

,
\ , \
\ \ ,
'

, .
.
.
,
, '
. \
.
,
\ . "
\ \ .

',

*
,
.

' ,
1 9

gcssit,

juuii

Id enim voverat .
Votuni dicit pollicitationera.
Pollicitns enira erat se caplllum abscissurum esse,
ne postea amplius tanquam mundanus, ea qusc
mundant solent agere, iraclaret, sed lanquaiu more
divino vivens, permaneret apud Ecclesiam. Atque
etiam Aquila ex pollicitaiione sibi crines abscidit.
Qui enim pie nimirum vivere volebant, hor faciebant: quinetiaro aniiquitus boc faccre Judaei consueverant. Iiaque ei monacboruro ct canonicarum,
id est regularium virginum ei sanctimonialium,
cnpilti recte detondeutur.

, , \

cum capul ra&is- ^ & .

tet in Cenchreis. Quoniam Judxi suspicabanlur illiim

defectionem a lege docere, ac miilti oflcndebaniur
in eo, ac predicationem non amplectebantur: idcirco et hic ct in templo Hierosolymis consulto boc
facit, ct boc eral qnod ipse dicebat: Fui legi subditiis
141

erat dcditus et addiclus, quemadtnodum eliam

Crispus magister synagogae : vcl ad cuni usquc furorem progressi eranl, ut non assecuti quod i n lcnderant aique speraverant, pro Paulo Sostbencm
pulsarent: vel idcirco perculiebanl eum, quia Paulum occidcre voluerant, et Soslbenes eos probibebal. A l coram ipso roagislratu quod non liccbat
commill Mes, Soslbenem pulsabant, boc quasi dicentcs : Si qui vult facit quod vult, et non amplius
Jocum habet lex, ecce eiiatn nos bunc pulsamus.
Non vindicabat aulem preconsul, necaniroadverlebal
in eos, sed sincbat eos se mutuo pulsare : quia si
contra aliquem alium boc fecissent, prorsus polerat eos reprimere atque coercere. Atque una cum

; . " . \
, * . ' .
.

" I C o r . , 1 9 e l 2 1 .

Variffi lectiones et notae.

M

csl,

, eral.

* , erat.

1 7

crat.

* In

vulgati*

est, .

" In

vulgati*

757

EXFOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. - CAP. XVIII.

75

lel meomnino proximum diem festum agere Hieroso''

,
iymh. Scd iterum revertar ad vos, volente Deo.
*.

.
Et illos reliqnit ibi. Hos reliqnit Epliesi, ct rceie
",
eos ibi reliquil, utqui ad docendum idonci essenl.
, . , Cuni enim tandin cum illo vixissent, mulla didice ,
rant. Quod autem dicit, llervm revertar ad vot,
\ ,
Paulus cum esset propheta, et pravidissei se esse re . "
versurum, ^romisit se rursus esse reditururo. Scd>
**,
ne quis tcnieritate impulsus idem faciat, inconstde**
rate promitlens se boc vel illud es$e facturum, do, \ ^
cuit nos ut de fuluris rebus nihil nos facluros esse
polliceamur, quin adjiciamus hanc clausulam, Veo
. .
" votente. Nemo namque novit, quid pariturus sil
proximus dies. Amens est igitur, qui non adjicit
. ^ ,
, , * ^ promissioni illam distinctionem ac delerminaUo - nem, Si Dtus volet. Nam si lanquam fidi ti;e pfe, ;
nus, certns atque securus, se prorsus aliquid esse
4 1

facUirum promiserit, audiet saepenumero : Stutte, hae noctc animam ivam lollam : quae ergo polliciius
es, qiidiido ficnt?
V K R S . 2 2 . Et solvil Epfieso, cumque desccnditset
,

,

Cmaream et ascendisset et 6aluta$$et EccUsiam, de*
icendil Antiocltiam :
,

".
V E R S . 2 3 . Alque
iltxc aliquandiu contmoratu*

, ,

profeclus est, perayransque deinceps Calaticam r&

gionem ac Phrygiam, discipulos confnmabal.
,
.
*Hxc semper Pauli consucludo, ut inviscret Gde^ r ,
les, et eos confirmaret: ut si eo* debilitatoa ei v i \ * ' liatos invenisset, sublevaret illorum moleslias at ,
que gravamina oratione inagislra. j
. ,
V E R S . 24. Judaus autem quidani nomine Apollos,
2 4 . " ",
"- Q
Epke
,
,
Alexandrinut, vir eloquent, pervenil
sutn, qui mullum poteral in Scripturis.
",
.
142 VERS. 2 5 . Uic erat via Domini imbuttn
2 5 . **,
, tHitiatu*, et fervens spiritu loqutialur : acdoubaldiligenies ea, quw perlwent ad Dominum.

,
Sunt nonnulli, qut aiurmant hunc Apollon esse
* , ( ,
Apellen Corinthiorum epiecopum, de quo scribit
* ", Paulus: De Apollomnllumeumrogavi.hem
\Egoplan*

\, ,
"
lavi,Apollos rigavii**. E l a n hocveruuisiUconsidera.
.
\ , * Nam vel binominis-fuU kic vir, aut alioquin alleru "
trum horun Domiaum in alleram muUlum e&L
? .,
Scien$ dtmlaxal baptitma Joanni*.

.
\ E R S . M.Atque hic ccepil libere loqui in synago

.
* ga. Quem eum audivissent Aquila atqut Pritcilla,
auumpterunt eum et exaclius ei viam Domini expo, , tuerunl.
.
Y E R S . 2 7 . Sed cum ille veliel trannre
inAchaiam,

adhortati fralres, seripserunt di$cipuli$ ut eum reci",

,

pe*ent. Qui cttm (illo) venittel, multum aajuvabai

* eos qui crediderant per graliam.
,

YERS. 28.

Vehementer eniin Judwo$ convincebat

I Cor. in, 6.
VariflB lecliones et notie.
1 1

k%

** In vulgalii esl, ;.
, eral.
, erai. *' vulgatu est, ';. * / /
tulgatis, . * . . vulgalis est, .
4

759

THEOlPHYLACTI BULGARI^E ARCfllEP.

760

publice, demomtrans per Scripturas

Jesum es$e , , *
zor
".
Christum.
Si baptisma Joannis duntaxat hic sciebat, qui
,
spiritu fervebal ? Spiritus enim ita non dnbalur :
;
item si qui bunc secuti sunt, opus habuerunt ba-
ptismale Cliristi, niulto magiseliam bic. Quid igilur
, .
dici potesi? Mibi videtur bic fuisse unus de cen- ; '
tum viginli, qui una cum apostolis bapiizali s u n l : " ,
aul si boc ila non est, quod in Cornelio accidil,
, \ ,
etiam evenit in boc. Atque aliter. Baptisma Joan-
, nis exhortationem ad poenitentiam et meliorem
, \ frugem duntaxal praeslabai, sed non eiiam expiatio nem peccali: ut baec sil differenlia inler baptisma
\
Joannisel fidelium baptisma, nempe quod fideliura
,
bapiiama remissionem peccatorum largitur. Baptiza , \
*ur enim fidelis in nomine Patris el Filii el Spirilus.B , \ ,
.
sancti, et abluiiur ab ea, quam antea habuerat
religione. Quod si non babebanl Spiritum sanctum
,
qui ab Joanne baplizati erant, qui Oebat ut
, ; *'
Apclles, qui in Joannis lantummodo baplisma bap \ , .
tizalus erat, Spiritu ferveret ? Enimvero eliamsi
, . "
spiritu fervebal, Spiritum saDClum [tamen] non babebat; neque enim linguis loquebatur, neque pro- , \
. ,
phetabal. Aliud autcm est fervere spirilu, aliud
item babere Spirilum sanctum. Qui babel Spi- , \
, ,
ritum sanctum, babei eum in se habitan(em,
ac loquiiur ipse Spirilus ex inlimis penelrali- , .
, ' \
bus eordis: quemadmodum loquebalur apostolis,
. '
cum eos loqui vel juberet vel vetaret. At qui fer , . vcbat spirilu, per illuuiinalionein et exbortatio
oem, quae extrinsecus adbibebatur, faciebat aliquid ^ "
,
dnni 1 4 3 a Spiritu ducebalur. Nam ab iis rebus ^ quae cadunt sub sensum, conijcere oportel ea quae ,
videri non possunt. Acriter enim ac vehementer
.
confutabai Judmos pubiice. Eo quod publice convin- ^ ,
cebat, linguae libcrlas oslendebatur ; eo quod acri , .
ler potenlia declarabatur : eo quod ex Scripluris peritia demonslrabalur. Neque enim linguae libertas quidquam conducit, ubi nou esl vis : neque potenlia ac vis, ubi non est linguae libertas.
CAPUT X I X .
. *.
V E R S . i . Accidit autem inlerea dum
Apolloieral

, '*
Corintht, ut Pautus peragralis orientalibus parlibus ,
**,
vewret Ephesum, et cum ibi reperistet discipulos ",

,
quosdam, dixit ad eos :

VERS.
An acceputis Spmtum sanctum, ex quo


;
credidistit? At illi dixeruntad eum : Al nec an sit
01
quidem Spiritus sanetus, andivimus.

.
V E R S . 3. Atque ille dixit ad eo$ : Quo igitur
ba- ry .

piismate baplizati estis? At illi dixerunl: Baplismate

;
01
"

Joannis.
.
V E R S . 4 . Pautm
autem dixit : Joannes quidem

baplizavit baplitsmate panUentias atque resiphcen ,

, lice, populum adlwrtans ul in eum qui post iptum
" , ,

venturui esset crederenl, hoc e$l in Christum Je-

".
i T

i a

8 0

8 1

Bum.
V E R S . 5. Quibus auditi, bapiizati sunt in nomen
Domini Jesu.

5. "

".

Varifie lectiones et not.

%T
8

. .
. .
* . .
-. , el ln vulgaiis est, . * ln vulgatis,

8 1

In vulgatis eii, .

7 6 1

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. ~ CAP. XIX.

762

' . At nec sit quidem Spiritus tanctus, etc. I l u l , ol tum ab illis bi differunt, qui nec an esset quidein
. ", ; , Spirilus sancius noverant. Nam nec in Cbristutu
' avzdr quidem [HIos] credidisse, liquet ex eo quod dixit :
.
, Ui in eum, qui pvst ipsum venturui esset, CTederenl.
, \ . Ac non dixit nullum csse baptisma Joamtis, sed
; " esse imperiectum. Sed unde i l l i , qui Ephesi erant,
, , baptisma Joannis habebant? Forsilan Hierosolyinis
. , erant peregrinali tunc et abiveranl, ac ncc Jesum
; ; quidem noverant. Non dicil auiem illis, Gredite in
;
"^ , Jesum? sed quid? An Spiritum sanclum accephih
, - ex quo credidistis ? Novcrateos non babere Spirilum
, .
sanclum, sed vuli eis dicerc, ut scientes quibus rebus carcant, petant.

- ^ V E R S . 6. cum Paulus manm ei$ impo$ui$$el
venit Spirilus sancitis super illos: et loquebantUT /i/i, " "

(juis, el prophelabanl.
,
.
cl ,

.
VERS.
7 . Erant aulem omnino viri fere duodecim.
Non videbant Spiritum. Videri enim non potost,

sed gratia illius operationis argumenlum quoddain
. \ , ',
ct signum dedit, quod sensu percipi posset. Atqnc
\ alius quidem lingua Pcrsarum, alius Romanoruiii,
,
alius alia lingua loquebantur : atque boc declara.
batur signo cxlerno, nempe Spiritum esse qui loquebalur in ipso.
,
/5/5
144
*
Ingressus autem in sijnagotjam U ,
bere loquebalur ad wenses tres, dmercm ac suadcm

ea, quce pertinent ad regnum Dei.
, ^
; C Quid esl quod dicil, Libere loquebatur? Pericnlis
\ , sose opponcbal : aut eliam aperlius disscrcbat,
. " non umbra scnlcniias obvolvcns. Ammadverle au , \ lem illum ubique sese in syiiogogas inirudere, alqne
. * - ila egredi. Ubique enim ab illis sumere volebal oc.
casioncs.
V E R S . 9 . Sed ut nonnuiii obdurescebant, et fidexi

,
non hnbebanl, vitnperanlei viam apud mullitudinem,

digressus ab iliis segregavil discipulos, qtiotidie di*~
" , *


serens in scliola tyranni cujusdam.
%

V e r s

8 8

.
V E R S . 1 0 . Atque hoc factum est usque ad annos
,

" duos, ul omnes qui Asiam incotebant, audirent verbum Domini Jesu, Judiei el Grceci.
,
"
".
D
Vituperanles viam. Aut viam dicil Cbristum, qui

. "
eliara via vocatur : aut per viam significal veratn
, \
, - fidem, quae per Paulum annuntiabalur. Quod aulem dicit, Segregavit discipulos, docet eos qui cre. , " ,

dunl
iu illum, u l discedant ab iis, qui maledklis

laidunt majestatem Filii Dei.
.
Y E R S . 1 1 . VirWes
autem haud vulgare$ edebat



Deus per manus Pauli,

V E R S . 1 2 . Adeo ul etium de corpore ejus tudaria
"
aut semicinclia deferrentur el imponerentur agroti$
,
88

VariflB lectiones et n o t .
8%

. .
.

8 8

, erat.

8 8

In manu$cripto e*f, in vutgatis,

763

TnEOPHYLACTI BULGARLfi ARCHIEP.

76t

et illi morbis Ua Uberarentur, et spiritus mali exirent xlrOia "

"
,

ab illis.
" .

De corpore ejus deferrentur et imponerentur tudaria. Non modo geslantem tangebanl, vcrum ctiaru . * \
. "
stunenies [sudaria] imponebant. Seil animadverle
Judxorum ariiini durilicin. Cuin e\ vestimentis i l - , . \ \
lorum miracuta edi vidissenl, non curabanl neque
,
movebantur. Nam sudariorum, semiciucliorum ct

umbrarum discipulorum signa majora sunt, quam

ea quae Cbristus eflecit. Sudaria el semicinriia, l i -
\ - nea sunl nlraqiie, sed sudaria quidem capiii impo \ .
minlur, semicinclia vero in manibus tenent, qui

11011 possunt sndaria gestaro, qnales suntqui gcstant
,
consularcs slolas, ut absicrganl bmnores faciei, ul
\\ , , , , \
sudores, salivam, lacrymas cl rdiqua.
.
"

V E R S . 1 3 . Aggrmi
sunt autem quidam ex iis, qui
\
obambulare solebant Judais exorchlh, id est adju- ,

ratoribus, appellare super eos qui malis spiritibus cor-

",

repti erant, nomen DominiJesu, dicentes ; Adjura,
.
mus vo$ per Jcsum, quem
Pauiuspradical.

Credcre quidero isii nolebaut, scd pcr nomcn
.
Domini Jesti dxmonas ejiccre volebanl. Indicant
,
enim vcrba scriptoris illos exorcislas, non ut credeni s Jesu, sed utlentantcs elpericulumfacientes, {
2 4 5 1 "omen Domini noslri Jesu Chrisli adjurasse , '

spirilus impuros. Quod igilurdicit, , id . , ",
sonai, in manus sumpserunt, manus adbibucrunt, ^ ,
boc siguifirat, non illos quidem confisos fuisse se . \ eflecluros quod conababantur, sed manus inje- C .
cisse, ut consequerentur quod animo proposueranl. Quamobrem etiam parum abfuit, quin temerilaiis
%ux poenas darcnt.
) C r

%* "
,
.

Erant autem quidam filii Scevce

Judiei principis $acerdotum numero septem, qui hoc
agebant.
V E R S . 15. Sed tpirilus
maius respondens dixit:
Jesum novi, et Paulns mihi non etl incognilus: vos
autem quinam e$lis ?
V E R S . 1 6 . Et homo ilie in quo spirilus malus eral,
inillosimpelu facto cum superior cis eva*is$el, invaluil adversu* illOs adeo, ut nudi et vulnerali effugerent ex mdibui illis.
VER*.

VERS.

JudaHs

U .

" ,
,

;

" ,
,

, " ,

.
"

"

17. Alque hoc notum faclum est omnibus

atque Grards, qui Ephesi habilabant, et

omnibu* ii$ metu$ injccim e$t, ac magnifiebat ncmen D &**<r* ) ,

Domini Jesu.

".
Qui hoc agebant. Illi quidera lalenter agebant,
01 .

quod aggrediebantur, sed eorum irnbectllitas vulgo , ' ."
epeclanda prbetur. Atque baud alicnum est admi-
, , \
rari cur daemon non adjuverit exorcisiarum
. \
iinposluram, sed redarguerit atque convicerit illos,
\, \
cl eorum fraudem patefeccrir. Mibi videlur et vehe ,
menier iratus el indignatus fuisse: pcrinde ac si

Vari lectiones et not.

In vHtgatit e$t, , et .
". ^, quid $U, aut quid omnino
hi.c faciat, ingenuc fmeor mc nescire. * In vulgali* est, Invulgali$
eit, .
87

765

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. CAP. XIX.

766
- quis in extremo piTicuJo posilus a miseiabili
aliquo alque calamitoso cotivincalur , in qu^iu
omncm iracundiam effundere vclit.

VERS.
1 8 . Multique eorum qni
crediderant,

veniebant confessum et proditum suas aeliones et

.
facta.
,
Oportct omnes fidelcs prodere sua pcccala," ac
\
sese coarguendo illis renuntlare, ne post arnplius
, eadem commillal, ul juslus evadal, proul dirlnm
,
est: Dic lu peccata tuaprimti*, ut juslus evades :
'
\ ,

item illud: Justus suimetipsius accmator in prima

.
causce diclione

V E R S . 1 9 . Muili eorum qni supervacuas et curio , - sut traciavcranl artes, comportatos libros inspeclan
,
libus omnibusconcremabaut, et computaventnlpretia

.
eomm, ae invenerunt pecunite millia quinquaginla.

V E R S . 2 0 . Adeo vehementer veTbum Domini cresce

bat ct confirmabalur.
,
Y E R S . 2 1 . Ut aulem hcec confecta ,
Paulus
", animo proposuit, cum Macedoniam et Achaiam
",
, ,
perograsset, proftcisci Jerutalem, ac dixit: Vbi
, ' .
illic fuero, oportet me Romam qnoque vidcre.
.
Jnspeciantibu* omnibus concremabunt. 146 Q '
. scicbant nullum eorum usuin poslea fore. Adeo
,
auiem simulacrorum cullut ac prastigiis incanta , incntisqne dcdili erant Ephesii, ut magno prelio
. " - compararcnl magicos et incanlatorios libros, ut
, , * qui res in vila pulcberrimas in se baberenl. (Juos
, *
ubi in Chrisliim crediderant non vendideruni, sed
, C rremaverunl: prininm quidem ne quisex illis parliccps fierel aniinae perniciem aiTerentis contagio . "
, uis cl corruplcbc: dcinde etiam, ne ex lali causa
- aliquid acquirerent. Qucmadmodum enim vetiium
, est, ne prelium canis, aut lucrum de scortaiione

Deo offcratur: ita nec quae ex bac quidcm rausa

confecta essel, pecuniam juxia pedes apostolorum
poni aequuin esse ceuscbant.
VERS. 2 2 . Cum awem duo$ ex iis, querum mini"

, ,
iterio utebatur, Timotheum scilicet elEraHum, able "*'.
gastet in Macedoniam, ip$e subililit el exspectavH
aliquandiu in A$ia.
Discipulos dimisil in Macedoniam, ul et advciv
,
, \ .
lum suum annunliarent, et alacriores Macedonaa
' .
efficerenl, ac rccte in Asia immoratur. Illic eniiw
\ .
^ erat tyrannis pbilosopliorum.

V E R S . 2 3 . Exsliiil
autem itt Ulo tempore tumuilus
.
haud exiguiis deilla via.
V E R S . 2 4 . Pfam quidam nomine Demelriu$, faber

,
,

,
argentarius, qui (aciebat wdes argentem Diancc,
prmlabat artificibus haud modicum quastlum.
.
ALdet argenleas. Forsitan arculas parvas. A n i . " . "
" .
madverte aulem a pecuniis ubique simulacrorum
,
cullus occasionem sumi. Namque Dcmctrios bic
, *
quod faciebat, pecuniarum graiia faciebat: non

.

35

" Isa. xuti, 2 6 .

Prov. x?m, 17.

Variae lecliones et nolffi.

, . , ,
.

" . .

" vulgatis est, '.

. .

*1.

7G7
THKOPHYLACTI B U L G A R l i E A R C l l I E P .
768
quod impictas ipsorum in periculo versarclur, sed . " ,
quod quaercndi victus alque pecunix non babcrenl
casiohem. Noverat enim Dcmelrius scse decipcre \
.
bomines, cum faccret illis dclubra ac deos argen j
tcos: ac inetucbat, ne convinceretur sua imposlura
per veram Pauli docirinam. Meluebat itcm, ne \
, \ .
landom etiam periret, quod Epbesi crat templum
Dian.e: ac suo omine occasum el inleritum templi
prasignificabat, quod el accidit.
,

VERS.
2 5 . Quo* cum congregasset, et eos qui
",

talium rerum opifices erant: Scitis, inquit, viri, ex ,
.
hoc opi/icio no&ira* essc facultaies.

"
V E R S . 2 6 . Videtis autem et andiiis, ul Paulus iste
non modo civitatis Ephesice, verum etiam toiius pro- , " "

pemodum Asicc satis mugnam mttltitudinem verbis

persuasam in suam senienliam traduxeril, negan* ,
.
eue dcos, qui manibus fiunt.


V E R S . 27. Ac non modo pericuium est ne ficcc

,
nobis pars confutetur atque reprobetur, verum etiam
""

ne magncc dew lemplum Diance pro nihito ducatur.

Fuiurum esi aulem, ul eliam majeslas ejus, quam

, "
.
tota Asia atque terrarum orbis colit, subvertatur.
" . 147 & h opificio nostras, etc. Pericutum
, ,
proposuit: videlicet ab boc artificio periculum est,
. ,
ne in famem incidamus. Quanquam ea qua? dixit,
. , ,
poterant illos adducere ad pietatem, et verum Dci
, \ ,
culium. Nam si homo isic, inqnit, tantum valet, ut
\
etiam omnes in suam scntcntiam traducat, el
. !
deortim cultus ac lcmpla in periculo versanlur,
.
.
considerare oportct, quanlus sit istius Deus. Ubique autem artem urget oraiione. Satis magnam ' , . \
, , . multitudinem verbis persuasam in suam senteuliam
,
traduxerii. Non violenter, [scd] ita persuadcre opor
, ! /.
tet. Atque boc eliam sufficit quod dixerat, Nonesse
9

deos. Ac si quidem ita facile dcprehcndi polerat impietas, jampridem condemnalam eam esse oportcbat: sin autcm res eral valida, non ita celeriter subialam esse par erat.
V E R S . 2 8 . Quibus illi
auditis, pleni furoris ita

clumabanl: Magna esl Diana Ephesiorum.

, "
".
V E R S . 2 9 . Et repleta esl civitas tota confusione.

Cumque corripuhsent Caium et Aristarchum Mace-

,
donas peregrinationis Pauli comiles, universi irrue
"

runt in theatrum.
,
.
Plcni furoris. Furor ingeneratus est eis, quando
.
de Diana, quando de quaeslu audicbant. Nam ejus- , ,
niodi sunt mores vilis ac sordidae pkbis urbanae
. ,
in foro versari consuetx, ncmpe ul quavis levi de ^ .
cansa concitetur et excandcscat. In urbeautcm deos
\, \ ,
babebant, atque ila animati brant, quasi voce illa
,
numen sibi restitucrenl atfjue rcconciliarent, ct ea
,
quae facla erant, rescindcrcnt et revocarent.
, .
Quasi mctuentcs ne numen quod colebant exstingueretur, coniinenler vociferabanlur.
Y E R S . 3 0 . Cum aulem Paulus
vellel prodire ad


populum, non siverunl eum discipuli.
, .
V E R S . 3 1 . Alque etiam nonnulli ex proceribu* Asice
"
,
9

68

Variae iectiones et notfle.

8 8

\, nonest vulgatis.
iii vulgalU non e$t .

8f
8 9

In vulgati$e$l,Qi^
, erat.

, ci paulo pott, .

8 1

Anle ,

769

EXPOSH10 IN ACTA APOSTOLOttUM. - CAP. XIX.

770

, owi Uli erant amici, mheruni ad eumqui monereiUt

,
ne se immitterel in theatrum.
" (
V E R S . 52. Atquealii quidem aliud clumabanl [erat
),
- enim concio confusa], ac plerique ignorabant qua de
,
.
causa convemssenl.

Non sinebam illum sese permittere populo per . \ turbalo. Adeo omnes fidcles illum diligcbant ; ac
.
Paulus eiiam oblempcrat: non cnim eral ambi ,
. tiosus. Ac plerique ignorabant, qua de causa, elc.
, Talis enim est mullitudo. Simpliciler sequilur,
.
quemadmodum ignis injectus in silvam.

,
V E R S . . De lurba aulem protraxerunt
Alexan
". drum, producenlibus eum Judccis. Et Alexander
"
, cum manu significasset, volebal causam dicere
,
populo.

" ,
^
V E R S . 4. Quem cum cognovittent esse Judieum,
, - una ex omnibus cxstitu ferme ad horas duat

".
clamanlibus: Magna esl Diana Ephesiorum.
;
Gur Alexander causam diccre volebat ? Nanquid
; ' , ipse accusatus erai? Verum id faciebat ut tempus
\ ,
opporlunum nancisceretur, et totum nogolium
.
sedare tur, et populo furoirm eximcret.
'

,
148 V E R S . 35. Sed cum scriba turbam repret
" ", tisiet el manu silentium fecitsel : Viri Ephesii,
, " - inquit, quisnam homo esl adeo rerum mperitus, ul
" nescial civitalem Ephesiorum e$$e cullricem magnce
;
dew Dianm $t Jove delapsi simulacri?
Y E R S . 56. Cum igitur
islis rebus contradici non
"
,

,
- possit, convenit vos esse sedalos, el nihil coihmitlcre
Q quod praceps ac temerarium $it.

.
Recle atque etiam addilis minis Joquitur scriba,
\
acnon dixit: Quisnamcst qui ignorei Dianarti, sed,
\ , , nostram civitatem. Quid igitur nimio siudio com ,
moli ac perlurbati estis, quasi hae rcs sini obscura?
. ;
Pietatem enim sui lomullus causam somere alque
. ,
pnctexere .volebant. Quod aulcm dicit
, \ , .
(id verbura pro verbo significal, qui templum verrit
' \ ,
ac scopis purgat), posuit pro sacro servo.
, .
enim eet idem quod , hoc est, verrere sea
,
, scopis purgare. Unde etiam compositum est , qui templum verrii eeu scopis purgat.
, \ ,
", autem, id cst, templi Jovis rolundi, aul
vocat simulacrum Minervae, sive Palla.
t

10

11

11

11

dium: quod superne a Jove demissum, et non ab bominibus factum esse pulabant, quemadmoduni
Graeci fabulabantur, ut slmpliciorum animi admiratione atque pavore capcrenlur.
" , - D Y E * S . 7. Adduxi$ti$ enim homines istos, neque
sacrilegos, neque maUdiciit majesiatem dem nostra
,

.
ladentes.
Y E R S . 38. Quod si Demelrius e\ ejus socii artifi

cet cautam adversus aliquem habenl, cautarum

,
,
foremium judicei ducuntur el proconsules sunt:

.
accutent te muluo.
Y E R S . 39. Sin autem aliquid preeterea de rebus

,
aliis quaerith, tn legitima concione dirimetur ac

.
decidetur.
1 1

Variffi Jectiones et notiB.

1%

, eraU
Invulgatis est, .
In manuuripto eral, invulgaii
%1, .
In vulgalis est, .
. .
. , , .
. . ' In vulgatis e$t, .
, esl in vulgatis.
1 1

? ,

T V

T e

7 8

771

T B E O P i m A C T l BULGARI.E ARCHIEP.

772

VEKS. 4 0 . Elenim tn periculo vcrsamur, ne sedi-

tionis accusemur de hodiemo die: cum nulla suppe

,
,
*

tai causa, propterquum po$simus reddere ralionem
. ,

httjus concursut. Alque Umc locetus, concioncm

.
dimisit.
, Sensim
niodtce illos reprebendil et objurgat,
; * \
osiendens eos tcmere recissc,acnonoportuissc pro . ,
pier privalorum hominum crimina coromunem cogcre ,
concionem. Nani quod dicil, , idso, ,
; . \ nat, forenses ducuutur vebagunlur, species judiciurq
, 1\ . 01
vilium alque pedaneoruin erai in Asia, qui ,
,
id est, forenses appellabaitiur: qui jus dicebant
.
pauperibus et in foro versari solilis vilibus bomi\ , ,
nibus. Quamobrcm ctiam magis forcnscs vocabanlur, quemadmoduni sunt , id est, vindices, ,
scu defensores in quibusdam civiialibus. Proconsules enim divilum causas aut crhmiiales alquc
capitalcs cognoscebant. Dicunlur autem , hoc est, forenscs, et , id est, causidici, a
vcrbo sic dicti, quod est , id est, in foro et apud populum dicere atquc concionari.
. K ' .
14 CAPDT X X .
,
V E R S . 1. Potiquam autetn sedatiu atque composi
itis e*J tumultu$, Paulut cum di$cipulo* ad u to.
castel, eotque complexus valere juuiitet, t Mace- ,
1

88

doniam ire ptrrexii.

V E R S . 2. Cum Qiitem peragrastet illat parte$
mulio sermone eos adhortatus, venit in Grcpciam.
V E R S . 3. Ubi cum egiiset men$es tres, et ab Judcvxt ei in Syriam navigaturo (actcs essent insidice,
consilium cepil reverieiidi uer Macedoniam.

,
'.
,

VERS. 4. ComilaluM e$l autem eum usque m Atiam ^

,
Soiipaler Berreeanus, atque ex
^*
, ,
,

Aristarchus et Secundus, et Caius Derbanus el Timo ' ,

,
Iheus: Asiatici vero Tychicut Trophimu$.

.
V E R S . 5. tti prcegresii exspeclarunl uos in Troade.


V E R S . 6. No$ autem navim conscendimus Phi ,


lippit, post dies Azymorum, el venimus ad eot in


Troadem intra diet quinque : ubi commorati tumus

.
dies leptem.


.
Et multo $ermone eo$ etset adhonui. Multa naniquc
; ;
exbortaiione opus erat ab illa turbalione.
.

V E R S . 7. / n uno autem dte Sabbatorum coactis discipulis ul frangerent panem, Paulus

poslridiepro- , feclurus sermocinabalur ei$, vroduxitque iermonem
,
**
utque ad mediam nociem.

.
Y E R S . 8 . Eranl autem crebrce in cxnaculo,
ubi
*
,
erani congregali, lucernw.

.
In uno autem die Sabbalorum. Penlecosle timc
.
crat, et dies Dominica. IJique ad mediam nocltm. .

Ne nocte quidero tacebai: sed tunc magis dissere , axs
bat, quod otium scilicei essel. Auimadverte autem
. " \ ,
m multa disseruerit, ac per lemptis ipsius coanse.
* .
V E R S . 9. Cutn sederel
aulem adolescent quidam
,

,
81

88

Varieo lectiones et noim.

u

anie , non esl in vntgatis.

vulgath e$t, .
/ i vulgalo, ; .
8 8

8 8
8V

8 1

, erat.
, desideratur in vulguiU.
In vuigalo, .

In

773

EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. CAP. XX.

774

,
,

,

,

.
, *
. \ \
\
, *
,
. , ' .

nomine Eutyckus in fenestra, el Punlo diutiut $ermocinante alto somno premeretur, somno gravatus
cecidit ex lerlia conlignatione deorsum, et sublatus
ett mortum.
Conlurbavit diem feslum diabolus, cum auditorem somno gravasset. In fenestra scdebat nocle intempesta. Tanlo audiendi desiderio lencbalur, ac
quod mirum cst, cum juvcnis esscl, scgnis ac pigcr
non eral : c l cum somno gravareiur non discessit,
neque peiiculum vcritus est ne dciurbareiur. Nori
enim prao pigriiia nutabat atque dormiiabat, scd
nccessitate naturac.
,
,

V E R S . 1 0 . Cum descendissel aulem Panlus, in<,u

* **
buit in eum, el complexus dixit : JVo/ife trcpidare :

.
nam anima ejus esl in ipso.

150V e R S !t*
cum ascendisset panemque
, ' "

**
, fregisset atque gustasset, et satis diu sermociitatus

.
etsei usque ad diluculum, tum demum profeciu* csl.
" ,
YERS. 1 2 . Abduxertint aulem puerum viventein,

.
alque non mediocriter recreati sunt.
* , Y E R S . 13. Nos aUtem prcegrcssi ad navim, profeiti

" ,
sumus in Auon, illlnc Paulum excepturi.

*
' . ,
ISam anima ejus est in ipso. Non dixil, Restir' * . " get: Ego resusciiabo eum. Vide modestiam ejus,
et animum propensum ad consolandum.
\ .
Sic enim manduverat, ipse pedibus iler facturvs.
,

,
.

", Y E R S . 14.
Ut aulem ad Asson nos convenit, rece
.
Q pto eo, venimus Mitylenen,
Y E R S . 1 5 . Alque illinc cum solvistemus,
poitridie
,

- pervenimui e regione Chii: sequenti vero die appuli * ,
, mus inSamum, et commorali Trogytlii, sequeuti die
venimut Milelum.

.
Ipsepedibus iter fnciurus. Quod levius erat, illis
.

- p e n n i l l i t : quod laborlosius crat ipse sumens, pedi, * 4 \ , bus Uer faciebat. Simul eliam niulla disponens, el
adborlans illos ul disccderent ab scse.
.
Y E R S . 16. Statuerat enim Paulus Ephtsum pr&"
" temavigare, ne sibi tempus terendum esset in Asia.
. " ,

, Feslinabat enim, ut st fieri se potset, ad dieni

Pentecoste* essel in Jerusalem.

8 8

.
Yides euin et cupieniem et properantem, ei
$ \ \ , \
, D saepejmmero non assequenlem quod vOlucrit
exislimemus illum supra humanam fuisse nalurani.
. 01 \
Nam sancti et raagni illi viri communi quideni ct
,
cadem nobiscum natura praediti fuerunt: sed nou
* . \
ctiam commune nobiscuiu habuerunl proposiiiiui
.
ct institutum. QuaniObrein etiam magna gralia
praedili fuerunt.
Y E R S . 1 7 . Ex Mileto autem missi* Ephesum nttn

tii$, adcocavit seniorei Ecclesioe :

%

'

YERS.

18. Qtii ubi ad eumvenerunt, ihnl #$ : Vo*

Vari lectiones et nolffi.

8 6

In vulgatis ,, et paulo potl, .

In vulgalo, . In manntcripto
' . In vulgalo . * In vuigatis nonnullis est, . In vulgalo ,
ut et infra. " * / n vulgato, , ct patilo post, .
9

775

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCIIIEP.

776
9 1

scith primo die, ex quo in Asiam ingratus sum,

,
,
'
quemadmodum per omne lempus vobiscum versa
,
tut stm,

V E R S . 19. Serviens Domino cum omni animi liu,

militale mullisque lacrymis el ientalionibus, quce

mihi accidrrunt per insidias Judaorum :

V E R S . 2 0 . Ul nihil quod utile essel suppresserim,

,

quin annuntiarem vobis ac docerem vos publice el

" ,
hitra prwatos parietes,

V E R S . 2 1 . Testificam Judais alque Grcrcis pceni ,

leniiam erga Deum, el fidem in Dominum nostrutn

.
Jesum.
Cum omni animi humililale. Non dicif 151 sim .
, plicitcr, Cum aniini humilitale, sed, Gum omni
, , .
Mullac sunt cnim species animi demissionia et hu- ^ , , ti.ililatis : in verbis, in faclis, sciliccl advcrsus
, ;.

principes, adversus subditos. Evocavil seuiores Ec

.

clesiiv. Quoniam vulgo incoguita cst consueludo,
,
inaximc Novi Teslamenli seu dispositionis evange, licie : qua consuetudine episcopi, presbyteri seu
, \ * nalu majorcs nominanlur, cl [conira] presbyleri,
\ \
cpiscopi: etiam boc notalum est, cum ex boc loco,
, \ *tuin ex EpiMola ad Tilum : prelerca ciiam cx
, \
Epistola ad Pbilippcnses : scire item polerimus aa
. '
ctiain ex co, quod consequcns alquc conscntaneum
\ .
est, idcm coUigendum sil etiam ex Epistola 1 ad
*

Timotbeum. E l ex Aciis quidcm de hac.rc iidcs

,

fieii polcst. Scriplumesl enim sic : Ex Mileto au

\ , .
tcm Epliesum nunliis mi8*is,evocavit presbyteros Ec- Q
cUiicc; ac non dixil [advocasse illum] episcopos.

Deinde subjungit: !n quo grege Spiriius sanclus vo$

'
potuil episcopos, adpascendam Ecclesiam Domini ac

, ,
Dei. Ex Epistola auteni ad Titum, conslitues per
,

$ingulas civilales, inquit, presbyteros, quejiadmo ,
,

dum ego tibi prwscripsi .

Ex Epislola ad Pbilip . *penses : Paulu$ et Timolheus servi Christi Jew, m


.,
qui sunt Philippis uua cum ephcopit el diaconis**.
, [] . "
Ul nthil suppresterim quod utile esset vobis atque
, , ,
eonduceret, quin annunliarem. Namsi [idfactum esi]
. , .
non oportcbat scire [quas celaia atque suppressa
99

17

sunt]. Qucmadmodum enim nonnulla celare, i n v i d k i t a orouia dicerc illis, amentis est. Idcirco addidit:
Earum rerum quae ulilcs essenl.
VERS. 2 2 . Et nuncecce ego vinciiu Spiritu, profi- D
,
*
,

ciscor in Jerusaiem, qua mihi in ea urbe casura

.
fini ignorans.

YERS. 25.
Prmierquam quod Sptrilus sancius in
,
civilale testificatur, dicent vincula tnihi et calami
.
lales esse destinatas.
*4' ,
Y E R S . 2 4 . Sed nihil (horum) curo, neque mihimet

ipii anima mea chara est, dummodo conficiam cum

, ,

gaudio cunum meum el minUlerium quod accepi

,

bomino Jesu, ad tesiificandum Evangelium gralia:

.
Di.
99

1 7

T i l - 1 , 5

Philipp. , 1 .

, detideralur in vulgalis. "

wox, . . .
\ .
!

9%

Variffi lectiones et n o t .
bi vulgalis adjeclum est, , ct paulo post . ei
. .
* , crat.
In vuig&lis esl,
9 h

7:7

EXPOSITIO 1 ACTA ArOSTOLORUM. - CAP. X X .

778

'E)-i
; , ]- \
roc , ,
; , .
, ; .
, ,
"
.
,
' .
'
, \ \
\ ,
, .
, * ,
\ \

Ecce ego vvtctits Spmtu.Ad dfclionem ,

id cst, vinctus, ligaius, conslriclus, ponenda est
distinctio, ut scnicnlia sit bacc : Proficisoor in Jerusalcm jam antea per Spirilum cognita habcns futura, quod vinctus sim. Dcindc nc quis vincula aut
necesshatcin inlelligat, el ut oslendal sc lubentcr
ac sponte sua abire: Vincttla, inquit (Spiriius sanclus dicit mihi) destinala esse in urbe. Nolandum est
autem prophctas non omnia scire, scd quxcunquc
suggerit eis Spiritus sanctus. Eccc enim Paulus
cum omnia, quae sibi eveniura erant, pradixisset
tanquam propbcta, atque eliam pr.Tsignificasset de
iis, qui inlcr Epbcsios illos niala fidc prsediti
152 alquc lirerctici fuluri crant, unum se dixil
ignorare, ncnipe quisnam illarum rerum futurus
, * D esset finis. Nam cum oninia Dominus illi patcfe' ,
cisset, solum illud eum celavit, quidnam videlicet
;,
illi casurum essot post vincula atque calamitales cl
. , " ailliciiones, ne, elalus ac sriens se prorsus illud
, " , ,
nsscculuruui esse, per superbiam laberelur atque
, . ,
dogcnerarel. Sed Spirilus eum sivit cssc animi du \ ; ,
bium el iucerlum, ut mctuens caruis imbecillita , ' .
lem deprccaretur Deiim, u l se lentaiionibus atquc
periculis eximeret. Porro qnod dicU, Vincula alque afjliclioncs me manent, boc cst, tenlationes alquc
pcricula mibi esse destinata novi : sed qualia, ignoro, quod erat molestius. Gur igilur abis, si
vincula atquc calamitales tibi deslinatai suni? Idcirco ut vinciar propler Chrislum, ut moriar propler illum.
,
V E R S . 2 5 . El nunc ecce ego novi vos omnes, inter
, quos versaius sum prirdicans regnum Det, poithac
.
Q ampliut visuros eue faciem meam.
,
V E R S . 2 6 . Quamobrem tgo protestor vobis in ho .
dierno die, me purum esie tanguine omnium.

YERS. 27.
iVon enim subterfugi quomintu vobis
omnem Dei voluntalem declararem.

.
Me purum esse sanguine omnium. Purus, i n " )
.
quit, sum tanguine omnium, si dormilantes in , \, ,
terfecti iucrilis ab animarum occisorc. Officium

. , \, . enim, inquil, magistri fcci. Non enim tubterfugi,

. quin vobis declararem. Ergo qui non dicilrcus
, , est sanguinis, hoc esl caedis. Ac vidclur quidem
causam dicere ac sese purgare : scd revera illis
.
injicil terrorcm.
.
V E R S . 2 8 . Quocirca cavete vobis ac toli gregi, cui

,
Spirilu* sanctus vos proepotuil episcopos, ul pascaiis

'

D et regatis Ecclesiam Domini et Dei, quam sanguine
,
.
suo comparavtt.
xavzl.
Cavete igitur vobh\ ei universo gregi. Nam nec id
' ( solum lucrura aflert, si quis alios corrigal ac me, \, Horcs reddal: nam mcluo, inquil, ne (orle cum aliis
), ', * 6 prccdicavero, ipse reprobus evadam : neque si se, , , \
ipsum quis c u r c l ; qui enim lalis est, 5ui amator
.
Chl, ac snum commodum c l emolumcnlum qiuEril,
, )*
ei i l l i , qui lalentum defodil, par esi. Cavele vobis.
8 ?

9 9

18

Cor. ix, 27.

Variffi lectiones ct nolo.

%

9 8

9 8

. .
,.
/u vulqati* desiderantnr hiv tres diciiones, .
.
Videntur hoe loco verba Luccc repelenda : ncmpc, .
1

PATKOL. GR. C X X V .

23

THEOPHYLACTI

779

BULGARLE

780

ARCHIEP.

Non quia noslra salus saluti gregis praeferenda est: ; , \ sed quia cum nobismelipsis cavemus, tunc eliam
; .
grex lucrum facil. Cui vo$ Spiritus sanclus prcepo .
tnit episcopos. Spiritu sancio, inquil, ordinatio , . ,
nom habciis. Nolanduin est autein, eos quos supra
, ; *
vocavil presbyteros, id est seniores, bic vocat epi \ scopos, id esl inspeclores et reclores : aul quia
,
prcsbyteri quoque necesse babeut ul inspiciai.t
, ,
Ecclesiae lalione 153 praditos greges,- num quis
\ , , ",
ex iis fidc iniirmus sit, num quis e&uriat aul silial, , \ ; ;
aut reprebensione atque animadversione opus ba- . , *

beal, quale est iliud priBceptum : Reprehende, iu- . , ,
crtpa, adhoriare, consoUn . Aut eliam episcopos
.
bic episcopos dicit. Quam sanguine suo conipQra- " , \
tit. Non parvae res, inquit, in periculo versaulur :
.
siquidem ille suo sanguini non pepercit. Nain ul inimioos rcconciliarei,
eliaui sanguinem suum
w

etTtidit : tu vero amicos jam facios eos potcs rciinere.

Y E R S . 2 9 . Nam ego hoc novi fore, ut post abitioncm
,
meam lupi graves et infesti, gregique non parcenies
* , vos invadanl:

'
Y E R S . 30.
Et ex vobismctipsis exsistent viri qui

prava loquantur, ul diucipulos ad se sequendttm ,

aveUant.

.
Y E R S . 5 1 . Quatnobrctn vigilate recordantes me per
,

*
triennium nocluet interdiu non destitisse cum lacry- %*

mis monere unumquemque.

.
Duplex inalum proponilur, quod el ipsc non
, ,
aderit, et alii adortenlur : cl quod molestlus est, , \ ,
Ex vobismetiptis, jnquit, exiistcnt. Iles gravis cst, . , . *ubi belluin est civile et intestinum. Vi discipuht
.
ad $e seqnendum avellant. Nam Iisereiici boc >pe , , *
clant etagunl: non Domino, sed sibimeiipsis popu , lum acquirere studcnt, ul apud se glorienlur, dum C vulgalur ei circumfei lur in illis, quos sibi adjunxe- , , vint, nomen ipsorum baereticorum, ut ex eo cogno , \,
minenlur : exempli causa, a Manente Manichad, ex
. > Ario Ariani, et in aliis bicrcseon speciebns simililer.
.
Hoc est quod dicil, Gratia avellendi discipulos posl
, , \
se. Idcirco Paulus cos aule rcpellcns alque compe ,
.
scens, reprimil ei repreh^ndil cos qui dicebanl :
Ego quidem mm Pnuli, ego Apollo . .
'
, ),
V E R S . 3 2 . El nunc, fralre$, commendo vos Deo, et
, ) , verbo gratitt illius, qui potesl vos exa'dificare ei ha>


\
reditale donare inter omnes sanciificalot.

.
YERS. 3 3 . Nullius argentum, aut aurum, aut ve", ,

slem concupivi.
I
.
YERS. 3 4 . Ipti sdii* has manus mihi meisqne fami ,

iiaribus res necessarias *ubmini$tra*se.
"

.
Ab admonitione desinil in preces. Quoniam cnim
' ; |. :
illos vebemenier levruerai, ne plane percelleret , ,
alque proslerneret < I animo consiernalos relinque- . ,
\, ret, vidc consolalionem. El in prtesentia, inquit,
,
commendo vos Deo, verbo gratiie eju$ : boc cst ,
. ",
k x

"

II Tim. , 2.

I Cor. , 12.

Varioe lectiones et nol.

4

Invulgatis est, .
, esl in manu&cripto; in vulgati*, .
golo, . in vuigntis Itoc loco aditilur, .
In vuignth est, .
7

ln t)ui-

781

EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORU.Vl. CAP. X X I .

782

. , , >' - graliae cjtis. Argentum aut aurum. Non dicit, TNon

acccpi, scil, Ne concupivi quidem. Majus csl autem
. *
hoc quoquequod sequitur: Vo$ scilii ea, quce mihi
,

"
. et iis qui meeum trant ad usum dt nerunt, has
manut submini$lra**e. Nam vera elcemosyna atque
,
beneiiccnlia esl cx iis, quae sua quis opera alque
. "
labore acquisivil, dareegenis. 154 Ac vide utopus
.
feccrit bomo, qui noclu atque interdiu diligenlcr ao
scdulo dibserebal atque sermocinabatur.
V E R S . 35. Omnia vobis ostendt, nempe sic laboran ,

lcs nos oportere succurrere infirmis, ac meminme
verbi Domini Jesu. Quoniam ipse dixil: Bealum e&t
' '
.
poliiis dare quam accipere.
.
Non polesiquis ad ignoraniiam coniugere. Osten , , di ipsis faclis, ita oportere laborauies opcrari ct
inemores esse \erbi Domini Jesu. Et ubi dixil ?
; " Forsitan absque monimentis lilterarum apostoli
, . ,
tradiderunt banC vocem ex ore Domini exceplam :
, , aul ex iis, quae quis conjicere ac ralionibus colli\ , \ - gere possit, boc liqu-l. Unus gradus est, sua ab , . , jicere : aller, sibi auxiliariel res necessarias suppe , , .
ditare : lerlius, etiam aliis subvenire : quartus,
eliam eum qui pradicat verbum Dei ct poleslatem babet accipiendi, non accipere quie poiest absque
reprebensione. Non dixil aulem malum esse accipere, sed melius esse non aceipere.
,
V E R S . 36. Atque hac locutus, posilis genibus suis,

.
cnm omnibus illi$ precatus est.


VERS. 37. Satis magnus aulem coortus est omnium
*
*
,
flcln* : et irruente* in colium Pauti, deosculabantur
eum ,

,
*
, ,
V E R S . 38. Dotentes maxime propler verbum illud
. Q quod negaverat illos posthac (acietn tuam eue vim .
ros : ad navigium aulem eum usque protequebantur.
, ,
Notandum est, eum qui valere jubel amicos el iis
: ,
uandaia dat, oportere genua fleclcrc, et una cum
:: /.
omnibus qui adsunl, supplicare alque iia abirc.

\
Afleclionem ac bonum animum iliorum erga Pau , \ lum oslendit eo quod d i c i l : Irruenlet in collttm :
, \ - ulpote postrcinum illum amplexantes, ac quibus a
.
concione illius ingens dileciio ingeorrau, el incitamenlum amoris injectum esset.
. \
CAP13T X X I .

V B R S . I . Ut aulem accidil, nl avulti ab illis in al
" ,

tum provehercmur, recto cursu venimus in Cotrn : et
'
seqmnti die Rhodum, alque illinc in Patara.
.

, D
V E R S . 2. nocti navigium quod trajireret in

.
Phcenicen, eo conscendimus el in altum provscti
sumus.
VERS 3. Cnm autem evaiiuemut e rtgione Cypri

,
el eam ad siniztram reliquissemus, navigabamus in
, ,
Syriam el appulimut Tyrum : illic navis onu* erat

.
expositura.

.
Oslendi vim, dum dicit,Avulsiab illis: idquebaud

"
iiiiriioi est. Nam mare postea iugredi non poterani.
" \ .
c

1 1

ia

Vaiias lectioues et notee.

8

18

ln vnlgatis est, , et paulo posl, . , erat.

Invulgathad,, eral.
" / manutcripto,
el in .uiw vulqaio esl,
dilur, . " .
. ..
.
in altero vulgato est, . ln altero, ,
. , , , aut, .
1

1 3

783

TilEOPIIYLACTI BULGARLE ARCOIEP.

Quid est quod dicit, ? Id sonat,

Cum recto cursu conlcndisscmus. Ponitur proi
Prjetervccli sunius, non commorali sumus, 155
lcmpus irivimus in aliis locis. nacii navigium
quod irajiccret inPhmnicen. Forsilan illud navgium
ibi slabat in portu : ct non invcnicnlcs navcm quse
Cusaream pcterel, sed hanc qu;c in Pbocniccn contcnderct, profecli sunt atquc Cypruin ct Syriam
rcliqticrunl. Nam quod d i c i l , Cum reliquissemus
eam ad sinistram, non frustra adjectum est : scd
illos ncc prope quidcm Syriam acccdere voluisse.
V E R S . 4. Ac reperlis diicipulis,
ibi mamimus dies
seplem. Atque illi discipuli Paulo inslinclu Spirilus
diccbail, ve atcenderei inJerusalem.
V E R S . 5. Cum aulem dies itlusperegmemus, egressi
irc pergebamus, prosequeniibus nos omnibus una cum '
uxortbns et liberis, quoad extra urbem egressi essemus. Ac posilis genibus in littore precati sunus.
a c

784

/. . ,

; \ , <] ;. \

. " \
; /, ' ;
, . ,

,
, * ;
; .

,

\ .
,

.
"
"

,
.
,
.

,

.
19

6. El cum nos invicem complexi essemus, et

atii aliis valedixi&semus, nosnavem conscendimus, illi
vero domum ad sua negolia reversi sunt.
VERS. 7 . Sed no$ confecla navigalione Tyro, per
vcnimus Ptolemaidem, et, satutalis (ralrihi*, mansimus apud eos diem unum.
YERS.

Paulo per Spiriium sive inttinctuSpiritnsdicebant,

.cic. Si igiturSpirilus jubebal, cur contradixil? [Scd
per Spiritum, sive instinclu Spirilus sancti] boc
est, pcr Spiritum scientes. Pton enim utique inslin- ^
( Spiritus sancli eum monebanf, nec simpliciicr
ct aperle ei pericula pradiccbant ; sed non esse
asccndendum, quia parccbant i l l i . Quod aulemdicit,
, id sonat, explicuisse, percgisse [posilum
cst] pro, cxplcvisse. Poslquam enim cxpleveral slatulos dies, boc est, dies Azymorum , a Tyro profecti sunt. Considera mibi omncs dios posl dies

,
'
,

,

"

.

, ; ,
. i
^
.
, ' ,
0

. , ,
, ,
, , ",
, ; ; '.
'
; . .
16

Azymorum. Tyrum vcnerunt intra dies quinque : deindeillic commorati sunl dies scptem. Dies omnL
no duodccim.


V E R S . 8. Poilridie vero Paului cum suis profectus
venil Cffsaream; ingressi domum Philippi evan-
,

gelista, qui erat de illis septem viris, mansimus apud
, * " .
\llum.

Y E R S . 9. Hulc aulem erant fili(C virgines quatuor,

I
.
quce prophetabant et vaticinabanlur.
. *
Diaconi Pbilippi filiai eranl. Nou aulem propbe
lissas Ulas filias cjus vixgines fuisse, et id bonum
, '
inagis vcrecundia ac religione excoluisse alquc
\ .
cxornassc, adeo ut ciiam donum prophctandi alquc
,
vaiicinandi conscculx sinl. Quod si non essctopene
. .
prelium boc scire, scriplor non addidissct, virgincs
illas fuissc.

YERS.
1 0 . Commorantibu$ autcm nobis ibi dies

,

complurcs, dcscendit quidam ex Judcea propliela

nomine Agabus.
".
Variao leclioncs el notae.
t k

ln manuscripto cst , et mclius.

mtndi tubcsse in Cricco uut ultquid dcsidcrari.
y

1 8

In

vulgalo, .

, e

Viddur hie aliquid

785

EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. -

Ka\

lisset cingulum

Pauli

ac manus, dixil

: Hccc dkil

fem, et Iradenl

atque comlrinxhset
Spiritus

suos

pedcs

Virum,

in

Jenisa*

sanctus

sic vincient Judcei

in manus exterarum

genlium.

Hic erat illeAgabus, qui olim famem fuluram p r x significaverat. Gravis auicni rcs erat et acerba,
quod in manus extcrarum gonlium iilum tradituri
erant. Scd animadvertc illura, cum audivisset i n numcrabilia sibi adeunda esse pericula, lunc demum feslinasse. Non dixit nutcm Agabus, Paulum
vincient, ne videretur ea dicere ex co:nposito; sc

Vimm

ol

cujus

- eum et hortabamur
deret in

ploreti$

notetincola:

et animum

reipondit:

meum moliialh

non modo vinc\ri,verum

lalemparatussum

rogabamus
ne

ascen-

quievimu*

Cur facitis

etiam moriin

persuaderi

ac deslitimus,

ut

atque frangatis

pro nomine Domini

T E B S . 1 4 . Sed cumilli

hac,

ioci iltius,

Jenisalem,

Namego

hoc.

audivinnts

V E R S . 1 3 . Sed Pautus

etl cingulum

V E R S . 1 2 . Ut autem

786
ad nos, cl sustu-

CAP. X X I .

VERS. 1 1 . cumvcnhset

cujus esl hoccingulum,

", .
, .
" , , . "
, , ,

156

dicentes

Jertt-

Jesu.
non potut,

ae1

: Fiat

Domin

volunlas.

Quid facilis

" ,

t i i ploretb, elc. Alii flebant, ille vero

, , consolabalur ct bortabatur dolens propter lacry

mas illorum, qui non afliciebalur neque sollicitus
>. . *
, \, \ erat de propriis periculis. Propler vos, inquit, flco,

. \ , non propter meas molestias et affliciiones. Pro illo

, ' oamque etiam mori volo. Sed poslquam non potuerunt ei pcrsuadere, acquieverunt : videbanl enim
.
, - Deum id velle. Notandum est igilur aversandos essc
. \ eos, qui prohibenl aliquem facere aliquid slrenue
atque praclare, etiamsi lacrymentar. Elenim ejus , \ ^ .
modi lacrymse etiam ipsum Paulum frangebanl, et
.
robur animi illiusmolliebant. Quamobrem summovel eos atque repeliit.
17

14

*,

(**

11

VERS. 15. Post hos autem dies imtructi

rati ad iler ascendcbamus in

V E R S . 1 6 . Atque nobiscumuna

" ,

Ccctarea

profecli

hospitaremur,

aniiquum

"

quidam ,
apud

quemdam

quem

Cypriuni

discipulum.

Y E R S . 1 7 . Et cum venisscmus
VERS.

nos

1 8 . Ac poslridie

grediebalur

Hierosolymam

, /i-

fralres.
Paulus

ad Jacobum,

una nobiscum

quo omnes seniores

in

cvnve-

nerunl :
,

V E R S . 1 9 . Et salutalis
gulatim,

illis,

euarrabal

quce fecerai Deus ministerio

omnia

sttoupud

sinexlerus

naiiones.

, ,

discipuli

qui adducebant

nempe Mnasonctn

bemeT exceperunt

%%

sunt,

atquc pa-

Jerusalem,

Quod dicit , id est, inslructi atque parati hoc vidcli<$t signiAcal: Cum suiupsissentca quibusopus habebanlad iter faciendmn. Ac
poitridie

157

PauluAuna

nothcumbigrcdiebalur

ad

Varia) lecliones et notffi.

11

. .
In vutgato,
' , erat
'. ln vulgalo . . ** :
1 1

t!

1 0

In vulgtttis

e$t,

7S7

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

78

Jucobum. liic eral episcopus Hifcrosolymorura : hic , ; \ ;.

crat fraier Domini, vir magnus et mirabilis. Expo
; , nebat aulem illts res gestae apud exleras naliones,
.
non vanae gloriae studio, sed quia voiebal indicarc , , ;
Doi erga bomines benigniialem. Quod auiem dicit ,
.
suo ministerio, boc est, prudicalione verbi evangelici.
V E R S . 2 0 . Quibus illi nuditis, Deo gralias agcbant,
,
**,
et dixerunt ad eum : Vidcs, frater, quam multa mil- , ,

lia tint Judceorum qui crediderunl ? el omne$ vehe-

;
menti sindio legem ampieciuniur.

.
V E R S 2 1 . Sed de te crcbris audilionibus accepe
,

mnt, te videlicel docere eo$, qui passmapud exterat naliones sunt,Judaos omnet,ut Moyae desciscanl, ",

negantem ilios deberefilios$uo$ circumcidere, et ritu$
, .

atque slQtnta Mosaica servare.

V E R S . 2 2 . Quid igitur eii ? Omnino oporlel tnulti ;
.
ludiniw convwire: audient enim te venisse.

.
Y E R S . 2 3 . IIoc igilur fac quod tibi dieimus,
, .
". Qukm mnlla mitlia liut Judotorum.
millia
; "
erant ex iis qpi clamaveranl: Sanguis eju4 super
tws et super liberot nostros " : verijm tamen benignus ; ' ; ;,
ille et misericora elram ex illis et ex liberie eorqm
\ \ , \
nonnullos suscepit, ac sexcenta illis beneficia t r i - .
.
buit. \ , id fere sonat, lall* , , ', \ bus audilionibus crebris aures illorum assidue
.
eircumsomieruut. Nwi d i x i t , , boc est, audiverunl : sed, ita credidcrunl ct edocli
sunt.

Sunt nobii viri quttuor, qui votutn in te susceperunt.

" .
,

*
V E R S . 2 4 . IIos auume, puri/ka U nna cum Ulis. et sumptnt propter illoi fac tif radanl caput, et ' ,

cognouant omne$ niltit et$e eorum, qute ad illos de ,

te
,

crebris rumoribus delata tunl : ted te quoque ita U^ , ,

gerere, ul legem terves.

*
Voto obsirieti. Mullae sunt species polliciutionia.
' .

fiam alii qoidem victimas ot bostias pollicebantur,
. 01 ,
alii pecunias, alii semetipsos, alii spondebant ee , *
certum dierura nittnerum vinum non bibiiuros, ca- , .
puinon tondere. Tales erant eliam illi viri. .
eiiiin, quod noununquam significal preces el obsc- .
crationem, hic accipil pro proniissione seu poliici- ;, .
,

*.
talione. Nam capilli mortilicaiionis sco niorlalis
ronditionis nota et signum eranl : morlui enim \\ ,
sunt, et doloris sensum non admiUunt. Hos assume , ; .
", \, , . "
cl expia te una cum itlis, ac suniptum pro illis
prabc. Hoc esr, viclimas et hoetias, qua3 pio illis D ,
, , ex praBecripio legis offemniur, tu praebe, ut diluns
, . "
stispiciouem. Reipsa, inquit, non verbis fac te pur- ,
ges atque excuses. Ut radant capui, iiujuil, et co- ,\ \ .
gnoscant omnes nildi esse eorum, quiv de te crebris
rumoribus acceperunt. Erat aulem consucludo, u l ,
u

qui voto obstricli eranl, caput raderent fosl expia*

.
. .
.
.

tionem, atqne eic ad dies septem 158 pro sese faccrent oblalionem. Tale quiddaro fecerunt Aquil*
aique Priscilla, ut paleret eos ianquam Dei cultores capillum detondere.
* Malib. xxvii, 2 3 .
Variffilectiones et notffi.
/ N / . , erat. *' Videtnr hic repeienda illa verba Lucct, \
' ;. Desiderari videtur, .

789.

EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. - C A P . X X i .

790

- V E R S . 25. Potro de iis, qui oediderttht ex na ti
Ua ,

bus extraneit, non seriptis IHlerk mandavimtt$ ac
,
- decrevimv$, nihil tale ob$erveni, ni$i a! eaveant ct
, , ,
- ab co, quod $imu'acri$ est immolatum, et sanguine,
.
et suflocato, el scortalionc.
" , \, ,
Quemadmoduin r.os, inquit, illis praeceplnius.
\
quanquam Judsis prcedicantes : ita lu quoque qui
, . eiieris nationibus pnrdicas, adjuva noe, eLinuttjlm
* .
nobis operain nava. Quod e n i m agiiur, condescentMO
aupe acconunodatto est: ne timeas.

,
VERS. 2 6 . Tunc Pautu$ assumptis itUs homimbns.
^ ,
postero dw purificatns cum iis xnlrabal in teniplnm,
, ' denuntiam atque divulgans complelionetn dierttm pu ,
rificalioni$, quoad oblatio pro unoqnoque eorum oblttia
.
estet.
6 , \ Radebatur Paulus, et omnes riius Judaioo per: *
agebat, non quod mens ejue immularetur: qiria res
( ), vitio c l oulpa n o n vacassel : sed quod charitas
. , condcscenderet, sese demitleret atque infirmiori > , btts accommodaret. Quod aiiiero, dehuntiant, i d

enim proprie sonat , seu divulgam expHcationem dterum purificQtionis, hoccst, annuntians : id est, . Ipse eral, qui se manifestuin
faciebat et indicabat.
VERS. 27. Cnm aulem futurum e*$et, tti diei

,
uptem finirenlur, Judai qui ex A$ia venetanl, con ,

,
, - spicati eum in tempio vulgus omne concUabant, et injiciebanl manus in illvm, clamantes :
*
VERS. 28. Viri hraelitee, succurrite : hie eit Ule
,
.
homo qni advertM p$pulum ei legem, et hunc locum
, , ,
omnti ubique docet : quin eliam Grotco* iutro

"
, C duxit in templttm, et profanavit $anclum loeum

*
hnnc.
*
V E R S . 2 9 . Videranl ewfw Trophimum Epheuutn t

nrbe cum eo : quem puiabant Pauh iit Umpium
Ispov
.
e$$e intrcductum.
"
Animadverte dispositione alque consliio diviao
, , illa accidisse. Posteaquam ludaeis persoasnm crat,
. tunc ilii imminent et invadont, ne eliam ilbs una
.
persuaderelur. Ubtqae aiftem eorom natura alque
ingeniura larbulentam cst.
1

,

.

V E R S . 30. Commota autem ett civitai tola, ae

faelo populi concursu Paulum apprehendebant, el
trahcbant eum extra lemplum : et $latim ctausGtunl
fores.

, <- D
Y E R S . 3I..Cm autem vellent eum interficere, rw
,
mor pervenil ad tribunum cohorlis, totam Hierosoig
.
mam esse conturbalam.
*

" .
01

,

VERS. 32. Qui prolinut astumptit militibu* atque

centnrionibuk decurrit ad ilio*. At illi contpicati tribunum miiitet, Paulum p*t$dre deiierunt.

" , ,

,
.

159 V E R S * 33* Ctim autem propiut acceumct

tribunui, apprekendU enm, ei jumi vinciri c*Unh duabut, ac sciscitabalnr quttnam euet, quidve (ecisset.

Variffi lectiones c l not.

. .

, e

/ n vulgatii ett, .

791

THEOPIIYLACTIBULGARLB ARCHIEP.

792

VERS. 34. Atque alii aliud in turba clamabant.

"
.
Cum igitur rem certo cognotcere non possel prw tn td ,
multu, jussit eum duci in castra.
.
Trahebant eum extra templum. Volebant cnim
.
eum occidere,el idcirco irabebant, ut boccumma \ .,
jore securitate atquc licentia faccrcnt.
.
" ",

VERS. 35. Vt autem ventum est ad gradus, acci

dit ut milUibm Paulu$ gestaretur propter vim

.
turbce.
VBRS. 36. Sequebatur enim multitudo populi cla"
mantes: Tolle eum.

,
VEBS. 37. Cum autem introducius euet in caslra,

Paulut dixit tribuno : An ticet mihi alloqui le ? At
.
ille> Grnece, inquit, nosti ?
;

;
VERS. 38. Sonne tu e$ ille jEgyptivs, qui anle
,

hosce dies tumultum concitasti, et eduxisti in solitudi-
ncm quatuor illa miltia virorum Sicariorum

;
Quid esl, Totie ettm? Hoc esl quod apud nos d i , ;
*
cunt more Romano : Signis eum ineere et iraraisce :
. , '
aut, Tolle eum, dixit pro, Tolle eum et amove de

, ?* , \ ,
viventibus. Mos enim crat Judasis hanc voccm usur .
parc advcrsus justos : ut eliam adversus Dominum

dicebant, Tolleeum, pro, Tolle eum el exinie de v i \
\
vis. Nonne lu e$ jEgypliiu Homo quidam fuit
, .
iCgyptius rcrum novaram studiosus, sediliosus,
;
" ,
fraadulentus, imposlor ac praesligiator. El speravit
, , \ , \
diabolas sc obvolulurum essesuas fraudesperbunc,
. \
ei tum Chrislum tiim apostolos se socios effeclu- Q , \ esse crimlnum qwc ad illos pertinebant. Viro , \ , \
rvm Sicariorum. Apud Judaios tres sunt sectsc ge. " .

nerales : Pbarisaci, Sadducaei, *Esscni. Hi viue
' , genos honesiius el religiosius seclantur, mutuam
, . ,
intersese charilatera exercentes et continemiam
\ \ \
tucntes. Quamobrem etiam Esseni appellantur, sivo
, stncti et innocentes: scd alii eos Sicarios vocabant,
, .
eive sectatores et imitatores.

VERS. 39. Dixit autem Paulut: Ego tum homo
" * ,

quidem Judceut Tar$ensi$, Cilmm haud obscura civi . ",

lalit mumcept: $ed oro te, permitle mihi loqui ad

.
populum.
" ". Homo quidem Judcrus. Nam nalura Judaci sumus
,
nos Christiani, utpole veram 190 6dem conGlenles, id quod nonicn Judas signilicat. Quoniam di~ D ,
.
xerat, iti es ille jEgyptius? stalim illum ab hac
;
>
suspicione abducit : deinde neputarel illum naiione
.
11

1 4

at

Variffi lectiones tt not.

, e

1 1

, erat.
, erat.
In vulgatis est, .
aul .
. . " In vulgalo, .

1 1

erat.

1 1

. ,

Scholion Laurenlii Sifani.

alienos libcros lcneros adbuc assumrntcs alquo
* Opinor bic legcndum pro \, :
crudientes pro cognaiis babml, el suis moribiis
de quibus Suidas : c ,inquit, Judaci mediimbiiunt alque informanl. Quidqaid lurpe est rcjitatores rerum divinarum, a Pbarisaeis et Scribis
ciunt, ct oinnes reliquas virlutcs exercenl, luoriim
medilatione el mentis exercitalione longe dissidendisciplinam curant. comemplationi plerumque vates, muluai cbaritalis obscrvantcs, el cieieris magis
cant: unde eliam vocanlur noniine boc sircligiosi. Qui voluptalein lanquam \ i t i u m aversangniiicante, id cst, contemplotivi: nain Essaei Pbari
t u r ; l^mperanliani auleni alquc conlincnliam, ei
sa:os raiionc vilai longc supcranl alque pra-ccaiTecluum cocrcilioncin virlulcui ossc pulanl. Ac
uialrimoniuin qiii eai apnd cos dcspkilur, scd
dt n l . >

793

EXPOSlTtO I N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. X X I I .

79J

'^;, . ; Judaeum esse, cdit religioncm. Quid igitur ? an non

; \
nogavil ? Absit! Jiittariis onim erat et Cbrislianu*.
. , "
Quod aulem dicit, Pcrmitle mihi alloqui populum,
,
hoc maxircum cst argumcntuin iilum omni 011 !pa
, , vacare, quoJ ila paratus crat ad sese defcndcndum
\
alque purgandum, et volebat se sistcre ad rcd.
dcndam ralionem populo Jud&orum.
"
,
VERS. 40. Cum aulcm ille pmnisi&set, Paulus in

, .
gradibus stans populo mota manu sigmficavit, alloqne
,

silcnlio facto, scrmone Hebraico alloculus est cos liis

.

verbis:
. '.
CAPUT X X I I .
,

V E R S . 1 . Viri fratres elpatres,
audile mcnm; qua

.
nuuc apud vos titor, defensionem.

"

V E R S . 2 . Cum audissent aulem illum

llebraico

, .
u
prwslilerunt; el
.
ait.
. \
In gradibm slnns. Eliam a loco magna crat fa , , \
culus, et quod e sublimi concionabalur, el vinclus.
. , \ Quod hujus simile speclaculum, vidisse Paulum
;
vincluni catenis duabus concionari ? u i non lerri ;
lus sil, cum lantam muHitudincm sil>i infensain
. , ,
videret. Viri fratres et palre*. Quod dicit, palres,
$ , , . " \
bonori, quod fratres, germanbatis cral. Vide ora \ , \ tionem cuin ab adulaiione vacuam, lum miiem
. !*, , , , ,
atquc modestam. Non cnim dixit, Ilcri, aut, Do, .
mini, scd, Fratres, quod maximc desideiabanl, \, * .
* Non alienus cgo sum, inquit, a vobis, ncc adver
" .
um vos. Cum audiasent aulem ilfum Hebraico $er~
.
Vidcs u l illos ceperil simililudo ser.
monis : illius enim linguae vcrecundiam quamdam
habcbant.
" ",

V E R S . . Ego quidcm sum vir Judaws natus Tarsi

,

in CHicia, sed educatus in hac nrbe ad pedes
,
Gemalicli*, accurale palria lege insiilulus, fla ,
grans amore ac sludio Dei, quules vos omnes cstis
,

hodie :

VERS. 4 . Qui hanc doctrinam capltaliter insectalus

, sum, dum vinciebam el in carceres tradebam viros

simul el mulicrtt:

V E R S . 5 . Sicut etiam princeps sacerdolttm et totns
,
ordo teiiiorum mihi lestcs sunt.
Viam patefecil orationi, ita exordiens: Egoquidem
, "
, \, "
^ sum, inquit, homo Judceus. Quod omnium inaxi;i e
audire volebant. Vernin ne rursns illum gente, sed
. "
, , - rcligione Judacum existimarent, subjungil : Ednca . tus in hac urbe. Ingens suum studium crga culltim
\ \ divinuin ostendil : quandoquidcto eiiam palria sua
tain cclebri et ciara, quae tani longe aberal, 161
,
. relicta, hic maluil cducari propicr legepi. Non
eimpliciter autein dixii, Apud Gamaliclcm, sed Ad
, ,
,
pedes Gamalielb, siguificans constantiain, issiduum
, ,
sludinm audiendi , magnam erga virum illum rcve ,
rcntiam. Aceurate patria lege tnsiitntus. Non sim. 11

11

% t r m o n e

1 1 ( %

m a j u s

c u ! i u m

n i o n e #

4 1

Variio lecliones ct noleo.

91

fc5

, ernl sictti elniipn.

/ . vulyitis, .
ln vuLjtiiis ,
In vuigaV.s, 0; cntt.
4 t

3 3

In vufgalh dcsilerat tr, .

. .

THEOPHYLACTl BULGARLE A R C I U E P /
706
795
plicilcr dixit Lege, sed, Patria. (]uid igilur ? an no- & . , , ,
veras quidem exacle Icgem, autcm defendis . ; ,
nec amas ? Flagrans amore ac sludio, inquit. Et , ; , . \
\ ,
postcaquam semelipsum muUuin laudavii. communicat cuin illis laudalionem, duni dicit, Qualet vos . "
omnes esiis hodie. Vide autem quot leslos produ- ,
, xf\ .
cal: summum sucerdotem, incolas urbis. Alque hac
lcnus illosmelipsos lcsles babebat : sed quae se- * , .
qiiuntur leslibus carenl.
Y E R S . 5. quibus eliam epistolis ad fratret acceplis Damascum pergebum, adduclurus etiam eos,qui
illinc eranl, vinclot in Jerusalem ut punirenlur.
Y E R S . 6. Accidit aulem mihi iler (acienli et appro~
pinquanii Damasco circiier meridiem, ut subito de
uzlo cirCiunfulguraret me lumen copiosum.
Y E R S . T.Cecidique terram, et audivi vocem d'tcentem mihi: Saul, SQUI, curine persequeris?

*

,
,


,

,


.
,

, ,
;

, ;
,
.
" . ,
, .
4 1

Y E R S . 8. Atque ego respondi : Quis cs, Domine f

Atque ille ad me : Ego sum, hiquit, Jesus Diazarenus,
quem tu persequeris.
Nam ne exisliines iracundise rcm fuissc qua? agcbalur, ostcndit se fragranli studio alque amore fecisse quidquid faciebal, non vana gloria motum.
Y E R S . 9. At illi qui mecum erant, lumen quidem
viderunt ac perterriii sunl, sed vocem ejut qui niecum loquebatur non audiebant.
V E R S . 10. Dixi autem : Quitl faciam, Domine? Ac
Dominus dixit ad me : Surge ac vade Dainatcum, el
illic tibi dicetur de omnibus qucc libi (acienda desti- *
nata sunt.
Y E R S . . Et cum non viderem pice claritate / I I I I I I nis illius, manu ductus comilibus mcis veni Damascum.
Y E R S . 1 2 . Ananias autem quidem vir
retigiosus,
utpote vivens ex pro*scripto legis, lestimonio comprobaius omnium Damasci habilanlium Judccorum,
V E R S . 13. Venil ad me,
el adstans mihi inquit :
Saul frater, recipe visum. Aique ego eadem hora illum aspexi.

,

*

.
, ;

*

,
,

.


,

]
.

'
,


,
,
, .
.

Lumen quidem viderunl. Meriloboc accidit. Nara

ipsum solum accipere vocem illain oporlebat.
Quandoqutdem eniin crassiores visui magis creduiit, luraen illi vident, el expavescunt. Nam nec D
cirea illos lumen aeque magnam babuil eificicntiam
ac vim, atque circa bunc. Elenim ejus oculos laesii,
ac per ea quae huic acciderunt, eliam illis dedil polesiatcta oculos 162 (ollendi, si modo voluissent.
Ac mibi ilii certo consilio atque disposiiione divina
non credidisse videnltir, ne testimonium.diccnlibiia
eis fides abrogari possel. Manu ductu$ comitibus
meit, veni Damatcum. Recte urbs adjecta est, ut
ipsi cognoscerent eum fuisse perseculorcm. Con-

.

,
\
,
. \ , \
, , . ,
, .

.
, .
\ , \

4 1

4 4

4 1

48

Vari lecliones et notffi.

, erat.
Videtur
ln vmgato e$t, , altero, , skul el in
in manuscriplo.
Ju vulgatii, .
aliquid hoc loco desiderari.
/ / i vulgatis . 1 vulgatit desideratur,
In vulgntis detidcraUir, .
% t

4 4

4 B

4i

44

787

EXPOSITIO I N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. X X I I .

798

\ * ol , neclit autem testiraonium et personis, el rebus

, ot
lam propriis quam alienis : sacerdotes, seniorea,
, . '- comiles : res, quas fecent, quas passus erat:
, ctiam res rebus teslimonium pnebent, non persona
.
sola. Alienus eral Ananias : deinde res ipsa, nempe
recuperatio visus.
V E R S . 1 4 . Atque ille dixit:
Deu* patrum nostro
,
rum te dettinavit ad cognoscendum volunlatem suem,
,
et ad videndum illum justum el ad audiendum io~
.
*
cem ex ore ejus.
, ,
Recte dixit, Patrum, ulostenderet eos non esse
, * , \
Judaios, sed a lege alienos, el non sludio Dei facere
\ . .
ca quae faciebant. ad videndum illvm justum.
, , .
In principio tanlum dicit, qnia si ille juslus est, bi
criminaiionibus obnoxii sunt.
" % 1* V E R S . 1 5 . Qnoniam eris ei testh apud omnes komi .
* eorum qnm videris et audiveris.
; ,

V E R S . 1 6 . Et nunc quid cuncluris? exsnrge, ac ba

,
pthare, el ablue peccala tua intocalo nomine Do .
tnini.

V E R S . 17. Aceidit auiem mihi inJerusatem
reverso
,
, templo oranti, ut raperer exlra memeiip&um.

,
, -
Meiem etim mihi dieentem : Festina,
egredereeeleriter exira Jcrusalem, quia non accipienl
.
teuimonium tuum de me.
"
. , Quoniam eris ei lestis. Idcirco, quia non projici 6
\ .
neque deseres visionem el auditionem. EcTum qua
, . *
videris et audheris, inquit. Per utrumque scnsum
. , \, illi fidem focit. Testit, inquil, eris apud omnes homi' \ , \
nes. Non apud domesticos modo aique propinquos,
. ! ,
veriun etiam apud alienos. Hoc enim lestes suni,
\ , .
non scicntibus fidem faciunt, scd nescientibus: at \ - quc hoc magna est propbelia. Ac vide ejus even.
tum. Apud oinnes enim bomines testis fuil per ca
Ct* , * , * .
quai fecit, per ea quae passns esl, per ea qusc dixil.
, ,
)
V E R S . 1 9 . Atque ego dixi: Domine, ipti sciunt mc

" **** eum, qui trahebam in carcerem, ei verberabain

.
synagogis eos qni credebant in te :

V E R S . 2 0 . qunndo e/fundebatur sanguis Stephani
, , teitis ttii, ego quoque assislebam, ei in necem ejn$

,

consentiebam, et custodiebam vettimenta eorum qni

.
illum inlerficiebant.
- , )-
V E R S 2 1 . El dixil ad me : Vade, nam ego te ad
.
D9
exiraneas procui ablegabo.

V E R S . 2 2 . Aiiscultabanl
autem ei usque ad hoc

verbum : ac deinde alia voce dicebanl: Tolle 163
"
de terra homiiiem ittitismodi: non enim fat est eum
.
.
vivere.
, ;
Cur dixit, Ipsi tciunl? Non quod Chrislo contra ,
diceret, sed quod vellel scire rein adeo inopiiialam
. * ,
et insperatam. A l Christua eum non docuit, sed
* .
dixit duntaxat ut abiret. Et cttm effunderetur $an ,
\ .
guis Stephani, elc Redegileis in niemoriam cxdcm
9

10

11

V e r s

| 8

E t

e n t e s

Variaj lectiones et not.

%

vulgaiii, , el pauiopoM, , et .
', erat
, erat. Invtdgatis est, \ .
" , desiderabatur.
* vulgatis, . ln iwutiuscriplo cst, , in vulgalit, (^? .
1 1

/,

799

TIIEOPIIYLACTI BULGARLE ARCUIEP.

800

atrocem. (juoniaw illc eos cjus rci tunc arguebat, .

, .
non tulerunt.
, fiiXT ,
Y E R S . 2 3 . Vociferantibus autcm illi*, ac vestimenta

,
projicientibus,
et pulverem in aerem projicientibus,

V E R S . 2 4 . Tribunus eum in casira duci jussit, el

aii>nperavil,ut flagris de eo qua*$tio habereiur ut co- ,

,
'

gnoseercl causam, cur ita acclamarent illi.

,


,
V E R S . 2 5 . Ih autcm loris etiw astrinxil,
ad eum
"
qui astabal cenluvionem, Paulus dixit : An hominem
Romanum, eumque indemnalum licel vobit verbe- '

;
rare?
' ,

V E R S . 2 6 . Quod ubi centurio audivit, accessit ad

Iribnnum, eique muntiavil, dicent: Videquid facias? , "
;
V '
.
llic enim homo Romamts <sl.
,

V E R S . 2 7 . Tribunus igilur acce$\ir ad eum ac dixil: Dic mihi,an lu Romanus es ? At ille dicebat : Ita. , ' ; .

V E R S . 2 8 . Iribunus rcspondit: Ego magna pecu

.

nue sunima islam civitatein comparavi. Paulus auiem

.
dicebat : Ego vcru eltam natus sttm civis Romanus.
'
Y E R S . 2 9 . Statim igHur discesserunt
ab eo, qni
erant de eo qucestionem habituri, Alque eliam tribu- .
nti8 territus eit, ubi rescivit eum e**e civem Roma
6 ,
' ,

num, el ab se vinclum.

.
Ut cognoiceret catisam, cur. Atqui ab illis doce" ' . \ *
ri euni oporlcbat, qui occlamabanl, et quxrcre
, \
an aliquid eorum, qnse dicia cranl a Paulo, ila es~
' .Se exisliniarcnt. Ycrum simplicilcr potestati i n - , , , \ .
dulget, el illis gratificatur. Non enim boc qux*re- ' , , '
bal, ut aliquid juste faceret, scd u l sedarct illorum
5 .
iracundiam, qure erat injusta. An hominem Roma '. , '
num. Non menlicbatur Paulus cuiu diccrct se esse , .
civcin Romanum. Auciorilatis enim adjungendse at .
que prscsidii sui causa paterejus pccuniis hocnomen
.
redcmerat. Nam magno bonore fruebanlur tunc
, ,
qui boc nomine vocari digni censcbantur. Hoc au. ,
tcm ail, ne flagcllatue, vilis atque despcclus csset.
, \ , \
Nain si verberasscnt, Geri poluissct, ul illiin rcagcnda
* , '
cxlra modum egredercnlur et illum occidercnl:
, .
niiiic vero, ciiamsi non ob rcm aliam, at saltem
\ , \ '
propter hoc ipsum, on modo non verbcrarunt,
.
verum e l h m solverunl. Duo auteni crimina propo .
" \
nit : quod el indieia cansa, et Romanuni vinxisset:
'. 6 ,
quamobrem 1 6 4 cliam majorcm cis injicit me ',
lum. Paulut auiem dicebal : Ego etiam naius
\ * ' .
tum. Yide etiam palrem babuit civcm Romanum :

nam anlcquam Paulus nasccretur, cum Cuicia re, \ .
dacta essct in diiionom et poiestalcm Romanorum,
; '
nccessecrat eliam ipsum, utpotequi csset subditus
. . 0 illis, esscRoinanum. Alque interim Paulus, proul a
, ' , ,
propbela prsesignificatuiii erat, vinctus cst inJeru.
salem : cl cvenit, q<iod pnedictum crat. Quid igilur deinde fil ? Cum solvisscl cum, deduxit ad Judieos. Non igilur falstiin cral. Tcrrilus csl cnim Iribunus, ubi resciviteum essc Romanum, boc est,
de generc dignilatc pncdilo.
,

Vari lectiones et not.

in vulgalis, .

iis, ^ .

9 9

vntgaiis,

5 7

InmanHtcripto
,

' ; ...

est. , in vulgalis, ,
0 0

i.O.o/., crat.

/,,

trat.

i f t

In vu!qa-

801

EXPOSITIO I N ACTA APOSTOLORUM. -

Tij -
,

,
,

*
,
.
c e

6 1

CVP.

CAPUT

. '.

,
" ,

802

VEUS. 50. Postero die certo scire vulcm, cttjus crimims ab Judatis vuimularelur, solvit eum vinculi*,
et jussil principes sacerdotum et tolum conciliun*
eorum venire, ac dcduclum Paulum tistit coram
illis.

VERS 1. Ac Paulus
exorsus

XXIII.

in consilhim

e&t hdc modo : Viri fraires,

conscicntia

vcrsalus

sum

coram

inluens

dicere

eyo bona

prorsm

Dco usque

in

dicni

hunc.

VERS. 2 . Ac princcps snccrdotum AnauiuS iis, qui

.
illi a$labant imperavit ul caderent os cjus.

VERS. 5. Tum Pautus ad euin dixit : Percutht te

, g Dcus, paries dealbate. tu scdes, ut ex lcgis pr<vscripto judices de mc, el contra iegcm jubes me
,
cwdi ?

;
VERS. 4 . El qni c&tabant, dixerunt : Summo $a01 *
ccrdoti Dei nuilrdicis ?
;
" * , ,
VERS. 5. Tum Paulus, Ncscicbam, inquit, fratr***,
.

illum c$se principem sncerdotum. Scriptum est enim

.
Principi poptili tui ne malcdicito.
%

'
.

, .
,

, , , ^
.
,

; \ ,
\ . C
;
,
.
,
; , ,
' . \

, ,

.
\ . ^ ,
,
\ * 5 .
.

Ac Paulus in concilium intucns. Jam non amplius

cum mtillitudine neque cum plcbe agil. Quod aulcm
d i c i l : Ego bona prorsus conscientia tenaitu sumcoram Deo : boc cst, Non sum mibi conscius alicujus injuriae qua vos aftcccrim, necquidquam mihi
faccrc vidcor dignum his vinculis. El tu tedes judicans me secundum legetA, et legem violans jubes nie
pulsari ? [id sonat, conlralegem facirns]
dixil pro, crimijiibus obnoxius: quasi diccrel,
sexcontis cliam plagis digmis. Summo tacerdoli Dei
mntedicis ? ?iescicbam illum esse summum iacerdolcm.
Cur igilur diccbas ; tu sedes, ut judicium de me
facias ex prcoscnplo legh ? Nompc siniulat ignorantiam, quae non nocebat, scd adiGcabal utiiis erat
audienlibus. Alqnc ego cliam maxiine crcdo nescivisse eum illum esse summura nacerdolcin, ui qui
ct longo tcmporis intcrvallo Hicrosolymam rediisse(,
el non versalus fuissct cuni Jtidseis, cl viden t illutii
1G5
nicdio cum mullis eliam aiiis seJcntcm.
Nan rnim jam amplius nosci polcral summus sacerdos, quod multi ibi adessont atquo tliversi. Pam

rielem aulem dealbaluro eum vocat, idctrco quod splcmlida speck alque persona prttdilus essct, ulpolc lcgis vindex, ct lege judicnns, sed mens ejus viiiis atqtie sceleribus rcdundarcl. Quamobrcin cliam
babitum ejus insignero arguit ac reprebcndit ab exlerno aiiectu.
- 1) Yins. 6. Porro $cien$ Paulus unam partem csse
,
,
Sadducaorum, alleram vero Pharisworum, vociferu' *
,

tus esl in cotuilio : Viri fratres, ego Pharitwus sttm,

atque etiam Pharisan filius : dt spe et reiurrec ione

moriuorum ego cautam dico.

.
,

,
.

V E R S . 7. Qnod ubi (ocutuseit,

orta e$t dissensio
inter PharUaot et Sadducasos, el multitudo divisa eil.

Variffi lecliones ct notee.

t%

ln uno vulgaln exemplari e*t, .

*** Invulgalis non esl, .
' , eraU
dctideralur in manuscripto.
in vulgalis, .
Opinor hic repetendam dictiontm,
Jn vuiqalisadjtctum esl .

803

THEOPHYLACTI

BULGARI/E ARCHIEP.

804

Num Sadducuci quidem dtcunl uon esse \

, rtiurreclionem,
neyant esse angelum atque spiri- , ,
tum: Pharum auiem uirumque confitentur.
.
.
Ego tum Pharisasus. Rursus huniano more loquitur, el ubique gralia illi non deest. Ac ne in hoc , \ .
quidem loco menliUr ; nara eral a majoribus Pha- ' *
. *
risaeus. Quandoquidem enim illi dicere nulebant
cur eum in judicium vocirenl, cogitur ipse post* ,
.

modum exponere quid sibi crimiui detur. De spe

ntquc resurreclione mortuorum ego in judicium vocor. . \
.
El ab accusaiione eorum et calumnia sese probai
, ;
atque commeudat. Non norunt aulem Sadducxi
.
forsilan nec Deum quidem, ut qui crassiores s i n i :
unde nec resurrectionem quidem fuluram esse cre- . \ * *
, ;
\ ;
dunt. Pharisaei aulem utrumque confitentur. Alqui
Iria sunt, qnae commemoravit : qui igilur dicil, * , . , , 1\ *
Uirumque ? Sane spiritus el angelus unum ei idem,
. inqnit, sunl. Diclio (Jtrumque sive Utraque. eliam
\
de Iribus dicilur. Non enini oportet ab exacla . ,
qucndi proprieiale, quae pcriinei ad exiernos, judicare de ecriplis illiileratorum ei piscatorum. Hinc
enim cliain baereses el sectit nascuutur.
,

Y E R S . 9 . Exortui
esi autem ingens clamor, et
,
cum iurrexlssenl Scribce, part Pharisccorum pugna- **

bant dicentes: Nihii mali invenimus in hominc itto.

Quod $i spiritus ei locnlut est aul angelus, ne pn- . ~

,
.
gnemus cum Deo.
,
Y E R S . 1 0 . Cum igitur
magna contenlio coorta

' ,
e tel, veritut tribunus ne Paulus discerperetur ab
illis, jussil manum militarem descendere, ei rapere ,
, eum de medio iltorum, ac ducere in caslra.
C \\.
Qitod si spirilus ei locutus ett. Deesl aliquid ad
:

expletionem sentenlije, u l sil lalis : An spiritus aul ,
angelus eloculus sil ei ralionem et arliftcium ora- *
tionis ut effugerel insidias, incertum est, inquit: , | , ,
aut, quasi a Pbartsxis proferantur, hxc verba acci- :*
pienda s u n l : Quod si spiriius ei loculus est, 1 6 6 , , \ , ,
aui angelus, ac si diceret: Ecce, cum loquatur de \ ,
resurreciione, ccrltira esl eum aul Spirilns sancti
' ^\

.
iiisiinctu, aul angelo suggerenle accepisse eam ra- . 6\
tionem resurrectionis. Veritus tribunus. Timet ne ,
discerpatur, quoniaro dixeral se esse Romanuin, ac \ . \
res perkulo non vacabal. Et raililes eum poslea ra- , , .
piunl, tanquam suum, opinor.
Y E R S . 1 1 . In tequenti nocte atsittens ei Domlnus,
,
animo, inquit, esto, Paule: ut enim lestificatus ^ ,


es de me ttt Hierusalcm, le oportet etiam llomce ^,
tcnificari.
'
.
Y E R S . 1 2 . Sed ut diluxil, Judcei quidam facla coi
^^,
tione devoverunt se, dicenles neque eturo$ se neque

btbituroi eiu quoad Paulum occidissenl.

, , , .
Y E R S . 1 3 . Eranl
autem plure$ quadraginla, qui
"

hanc conjurationeni fecerunl.


VERS.

8.

70

, f

71

Varifla lectiones ct .

vulgali* desideratitr. " ln vulgalit . /w vuigatis .

, eral. '* Schotiasie* hic non tidetur tegiste ea verbaquw tcqunntur : ncmpe, , quat
in vulgata etiam irumlalione prtvterita $unt.
In vulgati* est, \ '.
7 3

805

EXPOSITIO JN ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. X X I I I .

8C6

V E B S . 1 4 . Hi cum venmenl ad principes tacer ,
.
dotnm ac $cniore$, dixerunt.

.
;
A&sistent ei Dominus. Quoniam scmper in aflli *
ciionibus Domimis consolari solel : sed priusquam
, - (
iiu idissel in pcriculum, non apparuil i l l i : nani
;) \ ,
ciiam periculis nos excrcet, ac poslraquaro illi
.
apparueral, rursus sinii eum more bumano servari.

V E R S . 14. Diris exsecrationibiis devovimus nosmel ,

ipsot nihil gusialuros esse, quoad Paulum interfece.
rimus.

VERS
1 5 . Nunc ergo vos convenile Iribunum, et
,

adkibiio concilio agile cum eo, ut cras illum deducai

ad vos, utpote causam illius diUgentius cogmfuros.

.
,

No$autem antequam appropinquet, parali sumus eum

,

inierimere.
.

.
' , "
Devovhnus no$. Pro eo, ac si diceret: Dixerunl
, - se exp<Ttes esse divinaa fidei, nisi fecerimus, . - quhml, quod facere staiuimus. Sivcigiiur falsnni
, *> \ , * vottim fecerunt, sicut etiam frustra \overunt, exe , crabiles el piaculares bomioes s u n l : sive ros pro
,
spere successisset, el conligissel eis, u l Pauluin
.
occiderent, rursus ul bomicida? eacros atque piaculares homines semeiipsos cfliciebant, scu Deus
illos faciebat.

V E R S . 1 6 . Qua$ intidias cum filius sororis Panli
,
parari audivissel, ad caslra accessit, et ingretsus,
,
^
.
quid agerelur Pauio enunliavit.

V E R S . 1 7 . Paulus igitur cum tinum ex centurioni,

_ advocaseet: Uunc, inquil, adolescentem abduc ad
bu$

^ tribunnm. Uabet enlm quod illi indicel
.
V E R S . 18. Atque ilU quidem auumptum eum de ,
,
, duxit ad tribunum, et ait: Paulus ts, qui e*l tn vhiculu, me ad e vocatum rogavit, ut hunc adolef.cen
,

tem ducerem ad te, quod haberet aliqnid, quod iibi

.
loquerelur.
Y E R S . 1 9 . Tribunus
167 *9*
manu

ap,irehendiuet, el seoriumtecessiuel,
sciscilabaturab
,
" ,

eo : Quid liabes quod mihi enunties?

b
;
Y E K S . 2 0 . Atque ille: Conslituerunl, inquit, Judei
,

rogare le, ut cras in concilium Paulum deducas,

quasi aliqnid accuraiius atque diligeulius scitcitatuTi

,

de illox

.
Y E R S . 2 1 . Tu vero illis credere ac morem gerere
.

^
noli. Insidianiur enim ei ex illis viri plures quadra

ginta, qui sete devoverunl, ut neqae comedaul, ncque

, , bibanl, quoad eum sustulerinl; et nunc tcce parati
sunt, et extpeclanl luum promissum.

7 7

lur

78

81

.


, "
-

YERS. 22.
Igitur tribunus dimnil adoUscevtem
adjeeto pneceplc : Vide, inquit, ne cui e/futias le
mihi i$ta indicaue.
YERS. 2 3 . El acctmlit duobu* quibutdam cenlurionibtu dixil: Parate miiilet ducetilos, qui profici-

Vari lectiones et not.

u

11

, in vnlgalU,
* , erat.
In nonnullis vuiaaih, .
ln manuscripto detideraerai.
manusctiplo deiideralur,'<*\ anle . " - , erat.
iur, .
, desideratur in vulyatit.
7

7 e

8 1

07
cantur

TIIEOPIIYLACTI BULGARLE ARCillEP.

tisqne Cwsarcam

hastatos duccntos

: cquites ilem scptuaginta,

ab hora lerlia

et \

nociis.

2 4 . Et utjumenta prwsto sint curate, quibus

iiupostum Paulum salvum perducant ad Felicem

pratidem.
Quas insidias cum filius sororis Pauli parari audivisset. Hoc divinse providciilia alque disposilionis
crat, u l non aiiimadvertcrent fore, u l i l l e haicaudircl. Rursus humana prudentia scrvalur. Nam ncmiiicm Panlus scire voluit, quid sibi indicatum cssct,
nc centurioncm quidem, ne rcs palcfieret cl cmanarct. Non reprebcndi Paulus idcirco debel quod
metuebat pericula, scd imbecillitati parliin nalurae
(ribucndum est: crat cnim bomo : partim laudandum proposilum alque voluiilas, quod cliam raorlctn ac verbcra reforinidan?, nibil quod se indignum
esset, proptcr hunc metum comniillebat.
YERS. 2 5 . Scripsii autem epitlolam, qum continebal hanc formam:
Y E R S . 2 8 . Claudius Lysias prmtantmtmo
prasidi
Eclici salulem.
Y E R S . 2 7 . Cum Judoei virum hunc comprehendissent, et interfecturi euenl, cum manu milUari prcesto
(., cl eripui eum, quod didicittetn eum esse civem
llomanum.
Y E R S . 2 8 . El cum vellem scire causam cur Ulutn
accutarcnt, deduxi eum in concilium iltorum.

VERS.

803

)r ,

*. ,
,.
.
,
. ,
, '
( ), ,
\
\ ,
8 8

8 8

8 i

**
.

,
'
,
,

,
'
.

, '
,

.
"

V E R S . 2 9 . Quem comperi accusari de quws;ionibut

, falcgis eorum, ac nullius criminn, quod mnrte aul vinculis diynnm esset, insimulari.

.
Y E R S . 3 0 . Cum aulem mihi indicatw essenl imidicv,

quasJudwi in eum comparatsent, extemplo miti illum
",
ad le, ac }u$si accusatores quc& haberenl adversus
,

eum, dicere apud te. Vale.

.
'^.
%

8 8

8 8

3 1 . Ac milites quidem,

ikuti prccccptum
tuscepium Paulum noctu duxerunl

01 ,

,
,

".


V E R S . 3 2 . Pottridie vero sivenint equiles proficisci
cum ilb, ip$i in catlra rcverti sunt.

,

.
V E R S . 3 3 . Equxtet inyrcssi Cmaream, cum epislo
,
lam prcelori reddiderunt, iwm ei Paulum sliterunt.
D ,

.
Y E R S . 5 4 . llle lecta epislola, cum interrogasset cx
,

qua provincia esset, ubi retchil eum esse ex Cilicia : '

,

,
V E R S . 3 5 . Atidtam, inquit, te cum advenerint accu , ,

satores lui.

.
Ac nulliut criminis, quod morte, etc. Yide etiam
.
" \
epislolam, quae ei bujus purgalionem, et illorum
, \
coniiuei accusatiouem. Yidc i t e m , ut suffragio
' . "
YERS.

r a t

168
Antipalrida.

e i t

88

88

Varia) lcctioncs et n o l .
8 8

8 8

8 i

8 8

8 8

8 5

, erat.
, erat.
, erat.
, erat.
In vulgatis, .
,
erai. ** In vulgati* .
In vulyatis, .
, desideratur in manutcripto.
/n
vulqatis pozi , \ adjcclum dcsidiruium
manuscriplo.
8 0

8 1

803

EXPOSITIO I N ACTA APOSTOLORUM. -

; ;
.
"
.

CAP. X X I V .

813

- alquc scntcntia exlernoruni innoccns Paulus babctur : queinadmodum etiam Cbrislus a Pilato in*
sons judicabatur.
Jussitque eum in prcetono Ilerodis asscrvari*

CAPUT x i i v .

. '.
,
'

,

'

,

Quinque aulem diebusposl descendit Ananias prindept saceidolum cum senioribus quibusdam
et oratore Tertullo, qui exhibuerunt prmidi adversus
Paulum.
V E R S . 2. Quo vocato, Tertullus accutationem exorsu$ est his verbis:
V E R S . 3 . Quod summa per te pace fruimur, ae
mulla recte per tuam providenliatn in hac natione
adminiitranlur, optime Felix, id nobU ubique plane
acceptum est, ac summe gralum habemus.
VERS.

9 9

1.

,

,
",

.
" ,

Y E R S . 4. Sed ne4e diuliu* leneam, quceso le ul no$

- paucis audias pro lua cequitate.
.

.
>
In prwtorio Herodis. Notandum e s l , Cxsareac
\ .
esse prajlorium Herodis. Qui cxhibuerunt prasidi ad .
vemis Paulum. Desideratur rursus aliquid in verbis
; , ;"
elocutionis ad sententiam explendam, ut iia s i t :

Qui exbibuerunl prsesidi libellum quo docerelur ad.
.
versus Paulum. Quod summa per te pace fruimur.
" ;
Yide u l laudibus in cxordio judicem praoccupat, et
, \ ; \
Paulum ut hominem novarum rcrum sludiogura
.
alque sediliosuni deferre vult.

C Y E R S . 5. Nam nacti sumiu liunc hominem pestife ,

rum, et scdilionem omnibus Judceis toto orbe tftoven ,

tem, atque principem sectce Nazarenorum,

,
' '

Y E R S . 6 . Qui eliam temptuw profanare
tentavit:
\,

quem etiam comprehendimus, ei ex lege nostra judi\ .

care voluimus.
,

VERS. 7. Sed cum intervenmet Lytiat tribunus,

,
169
(/
manibut nottris abduxit.

Y E R S . 8 . El jussil
accusatores ejus venire ad tt.
*

Ex quo poterii ip$e habiia qucestione cognoscere de

,

omnibus istis, quibus nos eum accusamus.
.
Y E R S . 9 . Assensi autem Judcei quoque verbh ad

jecerunt hwc ita esie.

^
Hoc quod dicit Nazarenorum, videbatur ignomi , % niosum ac viluperandum esse ; atque hoc nominp
, \
quoque eum calumniabantur. Yile enim oppidum
; . ;
erat Nazarelb. Haereticos auieni, i d esi, seciarios
\
el factiosos Terlullus dicitesse Nazarenos, u l etiam
. "
haec inter Judxos sit secta. Cnelerum Tertullus erat
,
Graecus. Quamobrem eliam oratom officio fungebatur et causidicue erat.
Y E R S . 1 0 . Ac Paulut,
cum pmtor ei annuistel,

99

9 1

m ma

na

v i

m e

98

99

Vari lecliones et .
8 8

.
In vul%ali$ , \
/ nvulgali
vulgalii, .'
^. Jn
/n
In vulgati* detideratur xal post .
In vulgalis .
ln
. ^y. ]
....2.
r_
In vulgati*
culgath .
ln vulgatis , et sequenti versu, '
.
ln vulgatis .
26
P A T R O L . G R . CXXV.
9 1

9 1

9 8

8 8

11

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

812

ul diceret, hoc modo rctpondit : Quomam scio it

*
,
tnuttis anuis Imic nalioni jutlum judicem e$$e,

,
wquiore antmo pro me ipso caitsam dico :

VERS. 11. Quia tu poles cognoscere me non plures

duodcchn complevissc dies, ex quo ascendi adoraium , *

*.
in Jerusalem.
YERS. 12. Ac neque in templo repererunt me cum
aliquo colloquenlem, aut coitionem vulgi facientem, ,
,
nequc in synagoqis, neqne in urbe:
,

YERS. 13. Nec me convincere minc possunt, de

,

quibus me nunc accusant.
*
.
VERS. 1 1 . Confitcor autem tibi Iwc, me juxla
,
,
viam, quam scclam vocant, $ic servire ac credere
,

Deo ac Palri, credere ilem omnibus, quoe scripta

sunt in lege alque prophetis.

.
YERS. 15. Ac spem habeo in Deum fore eam quam
et isti ipsi exspectant, resurrectionem moriuorum, ,

juslorum simiil el vijmtorum.

, .
Tantum abest, inquit, ut sediliones moveam, ut
, \, ,
eliam adorandi causa ascenderim. Alque buic o r a - . ,
iioni immoratur, quod esset firmum arguinentum. .
Sic servirc ac credere Dco ac Patri. Posleaquam
\ .
vocatus fuit ut esscl apostolus Chrisli, dum dicit , ,
se feervire patrio Deo, ostcndit unum esse Deum
\ .
tam Yeteris quam Novi Tcstamenti. Yiam auiem
.
dicit fidcui seu tradhionem.
YERS. 16. Atque inteiim eiiam ipse do operam, ul

apud Deum et homines coiiscientiam habeam omnit

oflensioms temper expertcm.

.
VERS. 17. Compluribu8 autem annit interjectis, ^
,

vcni ul cleemosynas facerem tn genlem meam et

- oblationes.
.
YERS. 18. Quarum rerum causa purificatum atque
'

/,
Justratum me repererunt in templo nulla cum lurba, , .

nulloque cum tumultu. Sed qnidam ex Asia Juda?i,
,
YERS. 1 9 . Quos oportebat apud te praslo esse et
,

,
accusarc, si quid adversum me criminis habcrenl,

'
170 YERS. 20. Aul isti ipsi dicanl, quodnam in
* \ "
me maleficium deprehenderinl, cum starem in eon- ,

cilio,
VERS. 21. de una voce hac, qun proclamavi
,

inier eos %lam, nempe, de rcsurrectione mortuorum ,

ego hodie reus vobi$Jio.
' .
Do operam, ul apud Deum et liomines, etc. Per

. fecta vinus esl haec, cum neque hominibus ansam j> { ~ ,

;
reprebendendi prxbemus, ct apud Deum esse stu, \
demus omnis cxperles oflensionis. Aul isti ipsi di. ,
cant, quodnam in me scelu$ deprehenderinl. * In
. , \ , *
concilio, Non in privalo, scd dum fiebal inquisilio.
. , Ac me vera dicerc testantur qui de bis rcbus accu \ . 1

10

11

Variffi lectiones et notae.

* In vulgalis .
Detideratur in vulgatis.
in vulgatis esl
et paulopost, , .
esi in vulgalis.
Anle
, et ante desideralur invulgalii
I--,', *
,

i i t vulgatit .-.. U

\
, . ' Videtur hieiocu
\
corruptus esse, et sequenda tecliovulgata,

nempe, , namila tegit el sclwliastes.

In vulgalis .
, desideratur in vulgatis,
AHU , de$ideralur .
vulgath,
, non e$i ibidem tl ,
, erat.
Invulgatis . * .
.
1

10

1 1

1 1

* Yidetur

aHquid hic

desiderari.

1 1

EXPOSITIO

813

I N

ACTA AP03TOLOKUM.

, ;
* . \
,
;, ; \
, .

CAP.

814

XXV.

;, sant. Nam hoc est abnndanlia purgaiionum, non

defugere accusatores, sed promptam oronibus red
derc ralionem. Etenim boc ab inilio offendebantur,

qnod resurrcciionem pradicabam : hoc eniin

oslenso, facile res a Cbrislo geslae dcinceps inlroducebautur, nempe illum resurrexisse.
V E R S . 2 2 . Quibus aiidith, Fetix rejecit co$ quod
,
meliu* sciret ea qnce peninebant ad illam viam : el,
,

,
" ,
- cum Lysias, inquit, Iribunus descenderit, pcrnoscam
causam veslram.
* .
V E R S . 2 3 . Et prcvcepil cenlurioni, ut Paulus cu

, ,

- stodiretur el reluxationem habcret, el ut nullum ex
iliiut familiaribus ei ministrare atU accedere pro ,

hiberet.

.
Rejecil eos. Dedita opera negotium differt, non

. ; ,

1 1

18

; , ; -

nwod doceri vellet, sed repellere Judneos, ut dimit

teret : non volebal eum proptcr illos punire. Quod
melius sciret ea qwB perlinebanl ad Ulam viam, et inquit. Felix bene noveral iidem, quod ea quaj perlinent ad Cbrisluiu, audivisset ex Vctcri Testamento : et quod bominibus placere sluderct, Paulum non diroisit, ut progressus infra d i c i t : Cum
vellet autem Fetix graliam Judms inire. Prxlerea
vero pecunias quoque sperabal seacccplurum esse
ab illo. Noverat autem, ut qui uxorem baberel
Jud&ano, a qua frequenter haec audieb.it.
V E R S . 2 4 . Post aliqnot autem dies cum venh&et
{{ ,
} * Felix una cum Drusilla nxore sua, qucc eral Judcua,
,
,
accemvit Paulum, et audivit eum loqnentem de fide
.
. Q ttt Chrislum.
V E R S . 2 5 . Ac diuerente eo de justitia
et conti ,

neniia, deque futuro judicio, perterritus Felix re,

spondit: Nunc qnidem abi, scd lempus opportunum

, ,
, '
", - nactus, accersam te.

*
V E R S . 2 6 . Ac bimul eitam sperabat pecuwas tibi
,

dalum iri Pottlo, ut solverel eum. Quamobrem etiam

, .

,
eum sccpius accersens sermocinabatur eum illo.
1 8

;
* * ; .

, .
" 6;, ;
\ ; ; \ , , ;

\
" . " , ;
', * ; ; .

.
,

.

.
. .
,

' .
88

VERS. 27.
Btennio autem expleto, Felx accepit
171 *ucce$*orem Porcium Feslum. Volens igilur
gratiam Judceis inire, Felix * reliquit Paulum
vinctum.

11

CAPUT

XXV.

Festus igitur provinciam ingressu*, po$t

dies ires Cwsarea ierotolgmam ascendil.
VERS.

i.

Vari lectiones et notce.

18

1 8

1 7

1 8

. .
ln manuscripto , in vulgatis .
Jn vulgatis ;.
In vulgatia .
Videtur locus mutilus es$e ac desirari , vel stmite quid. / vulgatis, , . " \ .
Soi erat.
desideratur in manuscripio. " In
vulgatis .
19

t%

Scholion Laurentii Sifani.

Dc Felice Suetonius in Vita Claudii Caasaris :
Felix per omnem saBviiiam ac libidinem jus regium
c Libertorum, inquil, pr.icipue suspexit Posidem,
servili ingenia cxercuit, Drusilla Gleopairae el
etc, nec roinus Felicem, quem coborlibus et alis
Anlonii ncple in matrimonitim acccpta, ut cjusdem
provinciaBque Judaeae prseposuit trium reginarum
Anlonii Fclix progener, Claudius nepos esscl.
marilum. De eodem et Drusilla uxore, Cornelius
Fuit autem Antonia major, ul Suetonius ait, avia
Tacilus lib. xxj, ubi de origine belti Judaici scripalerna Neronis : minor, mater Glaudii, avia pabit : c Glaudius, iunuil, defunclis regibus aul ad
lerna G. Galigulae Gsesaris. Vide Suetonium iu
roodicum redaclis, iuda^am provinciam equilibus
Claudi), Galigula et Nerone.
Uotnanis aul libertis permisit, e quibus Antonius

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCIIIEP.

15

Convencruni autem eum prmcipe* $acer-

'
}
dotnm ac primi Judccorum de Paulo orabant

avzdr

eum,
VERS. 5. Petenles eutem gratiam adversut illum,
,
ul juberei perduci eum in Jermalem, imidias [a ,
2

ciemes, ul inierficerent illum in Uinere.

.
YERS. 4. Festu* autem respondit, Paulum quidsm
,

Ccciarece asservari, se vero maturaturum ilio profi-

cisci.

YERS. 5. Qui vestrum igitur possunt, inquit, una

, ,
^
mecum descendant, et et quid in hot liomiue criminis
,

etl, accusenl eum

Una cum Drutilla uxore *ua Adversus legem
*
Mosis bsec, quce erat Judaea, matrimonio conjuncta , &,
fuii cum Graco : aut forsitan trat quidem
Judaea, H ,'
,
,

*

-
VER*. 2

sed nupta i l l i , facta est Graca. Quaroobrem etiam

cdebai ei suani Qdem, suadens eiiam viro tn fierct
transgressor. Perterrilus Fetix. Tanta verborom
crat v i s , ul etiam prasidem perterrefacerent*
Quamobrem etiam uepius atcertens $ermocinabalnr.
Vides ut a veritate non abborreant ea quaB scribon. l u r t Accersebat enm frequenier, non quod admiraretur eum, nec quod probaret et laudarel ea quae
dicebanlur a Paulo, nec quod credere veilel: sed
quod sperarct, Inqait, pecuniassibi daturo m.
YERS. 6. CommoralUB aulem inter iUot dies am*
plini decem, descendit Qesaream, ac postridie $edem pro iribunali, jussil Paulum addnti,

(;. Aib xa\ ,

\ . "->
6
.
, .
,
.
;
, \
, ;, , \ ,
.

,
,

,

.
YERS. 7 . Qui ubi advenit, circumtteutunt eum Q
,

Judcei qui dcscenderant eb Jerusatem, multa et

gravia crimina afferenta udvertus Paulum, quat non

,
potcrant demonsiraTe.

.
YERS. 8. Cum autem ille eontra pro te causum

** ,
dicent negaret se quidquam vel in legem Judceorum, , ,
vel in iemplum, vel in Catarem commisiue,

,
YERS. 9 . Fetius quod ab Judais nimirum gratiam
"
inirevellet respondens Paulo:VU, inquit, Uierosoig- ,
'
^
inam ascendere, et illic de hi* criminibus causam
, dicere coram me?
' ;
YERS. 1 0 . Paulus 1 7 autem dixil: Ad tribunal
*

Ccesaris tto.ubi me causam dicere oporlet : JudCtU , 5

niiUam feci injuriam, sicut eiiam lu melius sci$.

,

.
YERS. i l . Nam t noceni sum et atiquld dignum D
,

motte commisi, mori non recuso: sin autem nihil eit

,

eorum de quibut isti me accusant, nemo me potesl eis ,
donare. Ad Cwsarem provoco.
.

.
YERS. 42. Tunc Fatm cum eoticilio coUocuiui,

tespondit: Cwsarem appellatii, ad Ctiesarem ibit. , ,

.
Negarel se quidquam vel in legem JudatoTum, elc.
" . ,
Ecce teslimonium cerlum Paulum scse in omnibus ,
inlcgruin ac puruui ab offcnsiooe conservasse, cum
, , , ^
18

88

Variae lectiones et nolre.

%%

erat,
In vulaath ett .
ante desideratur in vulgatis.
Aut hic.
\
P?
, rednndal.
In vulgalis ' .
desideratnr in manutcripio.
In
vulgatit, ,

a u

88

8i

8 8

88

1 8

1 8

817

EXPOSITiO I N ACTA APOSTOLORUM. ~ C A I . A V

81*

\ , ncque in Dcum, vcl legem, vcl boinincm, vcl tcm .

pluni peccaverit: hoc est, ncquc ox lapidibus cen; \ * ; strucla scdificia Judseorum unquam ludibrio baluii,
- ctsi band ignarus atque adeo pradieans Denm non
.
babitare in manufactis templis. Ncquc vcro saccr . ,
dotin scieniia Judxura conlumclia aiiiccrc ausus
, , ' esl, etsi jam non ampllqs obtcmpcrans summi*
, . sacerdotibns Judneorum. Porro quod dicit, Ad
,
iribunal Casaris sto, boc est, Romam volo abire
ad imperalorcm, ei ilbc jnditiuiu subirc. Provoco,
inquit, et appello a le.

,

V E R S . 1 3 . Cum autem aliquot dies intercessissent,

- Agrippa rex el Bernice Ciesaream venerunt ul Fe

stum salularent.

,
Y E R S . . Ul autem dies illic complures commora , bantur, Festus rcgi expo$nit negotium Pauli: Vir
*
- qnidam, inquit, Fetice relictus est in vinculii :

VERS. 1 5 . De quo cum nuper etsem llierosolgmis^

convenerunt me summi saccrdotee et sehiores Judteorum, postulantcs sententiam adversus illtim.
, '
.
Agrippa rex. Aul \ice rcgis in provincias vc
.
" ; ; *
niebal Agrippa, el idcirco rcx appcltabaiur : aut.

, \
foriasse rex eral etiam ipsc orienlalium pariium,
...;
cum Nero in occidcntalibus partibqs impcrarct,
\ ; ,
, ; ', et Romx csset. Nani nomen Cecsar Laiine imperalomn signiflcat, u l communi nomiiie omnes impe . ' ,
' - ^ ralores Caesares quidein vocenltir quatenus sunt
imperatores, non tamen baec eorum nomina pro ,
. , pria sint. Hoc aulem dixi, ne qnis proplcr commu ; ; - nionem nominis generalis exisliroct, temporc ejus, dcro imperatoris el Doroiuum nostrum natum, ct
, \ . Paulum supplicio affeclum essc. Nalus csl enim
6 , , \ Dominus quidera, ul ralio lemporum declaral, tcm ' \ pore Caesaris Aagusti, morluus esl auiem triginta
dnobus annis post, Tiberio Auguslo imperanle: Pau . \
( ' , lus vero roortuus cst lempore Nerouis, iricesirao
, , secundo anno post mortcm Domini , imo vcro etiam
* \ Herodes, ut Agrippa quoque, luco rcgis ven t.
Quamobrero etiam ipse qboque rex vocabatur.

,
'- & V E R S . i 6 ; Quibus 1 7 3 respondi Romanis non esse
4

11

,

' *
,

,

, .
,

.
" '/. "
,

, \ "
,

morem, hominem uilum ad necem condonare, priusquam i$, qui accusatur, coram prasenles habeat accusalorei, et locum rcspondendi ac $e$e de crimine
purgandi acceperil.
,
\ E R S . 17. Cum igilur illi huc eonvenissent, nulla
interposita mora postridie pro iribunali sedi, acjussi
hominem adduci.
V E R S . 1 8 . De quo
siantvs accuwtores, nulium ex
iie, quce ego sutpicauar, crimen inferebanl.
Romanis non cste morcm. Igilur Pilalus ciun Jesum Judxis condoiiarct, pcrspicuum est cuin boc
animo sanguinario fecisse; quandoquidem ct judieium Dei despexil, cl Romanoruin consuetudincm
prolrivit atquc conculcavil, ul sanguiuem iiuioxiuin

Variic lectiones et notco.

1 1

1 1

IH vulgatii .
dcsideralur
erat. * , est vulgatis, cl rectc.
Vidclur hoc loco aivjmd dcsidcraii in Grtcco.
h

in mannscripto

** .

819

TIIEOPHYLACTI B U h G A R L E ARCHIEP.

820

ad oaedcm iradens, liomicidis placeret : etiamsi * ,

,
futurum crat ut ab Romanorum imperatore i n j u ' \ \
dicium violal* legis vocaretur, a quo etiam cmissus
.
erat, u l finibus Hierosolymorum prsesidcrcl. De
\ , '
quo stanles accusatores, nultum ex iis qua suspica- .
bar, crimen a([erebant. Atqui crimen quidem affe- . \
rebant, sed non probabant, neque documemisretim

convincebant. Nam insidiae quidem atque audax
.
illorum facinus boc suspicandum esse significabant, sed scrutalio atque inquisilio judicis nibil tale babebat, rtec quod siispicabatur praeses, re qua sila dcprebendebat.
V E R S . 1 9 . Sed qucesliones nonnviias de tua reti gione ac de Jesuquodam morluo, quemPautus vivcre ,
aiebat, adversus eum liabebant.
, .
V E R S . 2 0 . Cum autetn ego hwrcretn in quwstio
illiusrei, nec me expedire pos&em, dicebam : An g ^

*,
vis in Jerusalem ire, et illic de istis rebus judicium
;
subire ?

V E R S . 2 1 . Sed cum Paulus provocasset ulservare

lur cognitioniAugusti jussi asservari eumquoad eum ,
,
miltam ad Coo$arem.
.
V E R S . 2 2 . Agrippa aulem ad Feslum diccbat: Volebam eliam ipse hominem audire. At ille: Craa, inqnit, .
, ,
.
uudies illum.

V E R S . 2 5 . lgilur posSridie cum Aqrippa et Bernice
, cum magna pompa venhsent, et una cum tri bunis et exceltenlibus civilatis viris in auditorium ingressi essent, ju$su Festi Paulus etiam arf- *
,
,
ductus est.
.
V E R S . 2 4 . Ac Festus ; Agrippa rex, inquil, et vo$
' ,
viri omnes, qui timul coram adesth, videiis hunc
,
de quo omnis Judirorum multiliido tum Hierosolymis ,
tum hicmeconvenerunl etinterpellarunt, acctamantes ,
eum amplitis vivere non oportere.
.
Ac de Jesu quodam. Non mirum quod dicit de
. \
Jesu quodam, utpole bomo potestale l 7 4 P d i , ; , \ tus, et illum non curans. Cum autem ego hoere- . * ;
rem. Superabat enim barum rerum quaestio j u . . dicis aures. Ut servaretur cognilioni Augusti. Minus *
usilate Auguslum imperatorera vocat ; sicutetiam
, \ .
Gsesarem, quem etiaro dominuro \ocat.
V E R S . 2 5 . Ego vere cum compertum habeam


ettm nihil dignum morte commisisse, atque etiam , ittemel ipse appellarit Augmlum, siatui eum mif- D
, 9

91

88

r i f

8 8

tere.

.
Y E R S . 2 6 . De quo quid certi scribam domino, non


habeo. Quamobrem produxi eumad vos, ac maxime . * ,
ad te, rex Agrippa, ul inquisilione facta habeamquod ,
,

scribam ;
, .
V E R S . 2 7 . Alienum enim ralione mihi etse
" ,
videlur, hominem ex vinculis causam dkturum
' .
miilere, et crimina adversus cum allata non signiu

Eum nihil dignum morte commisisse. Jam landem

Variffi lectiones et notre.

** In vulgatis ! .
vulgatit .
In vnlgatis
. Videnttir hic verba ). Lucae repetcnda, ; . * . .
vulgatis

s e

\'f .

821

EXPOSITIO ACTA APOSTOLORUM. CAP. XXVI.

822r

, judex ipsc lcslificalur eum esse innocenlGin: ve ,

rumlamcn non dimisil cum quod Deminus ila
, (\ - procurassct, ut Paulus provocaret: necesse autem '), \ - erat eos qui provocassent Roinam m i l l i ; et imple ' , '
. relur id quod ipse prsedixerat, nempe, Oportet
"
'
me ctiam Romam videre. Vide aulem ul Paulus.cum
, missos fecisset onines apud quos natus cteducalus
';.
erat, purus ab omni suspicione improbitatis Romam
venii.
CAPUT X X V I .
. '.
V E R S . t . Agrippa aulemad Paulum , PermtttUur
* *
inquiebat, tibi pro lemelipso dicere. Tunc Paulus ex .
tensa manu respondit :

VERS. 2. Deomnibus quorumJudivi me insimulanti

,
Aijnppa rex, exislimo me bcatum, qui causam dictu
,

R rus sim fiodie apud te,

,
4 1

.
.

V E R S . 3. Qui maxime cognilas habes omncs Judceorum consuetudines aique quasliones. Quamobrem *
oro le, ut patienter me audias.
V E R S . 4. Ac vilam quidem meam abjtiventulequam
ab initio in gente mea Hierosolymis eyi, sciuut omne*
* "Judwi,
, ,
V I R S / 5 . Qui longe jam anlea me noverunl, si

,
velinl tcslificari,
ncmpe secundtim accuratissi
,

mam sectam nostra religionis me vixhse Pha
.
risceum.
V E R S . 6. nuncpropter spem repra>senlandarum
"

earumrerum, quas Deus majoribus nostrit promhit^

sto causam dicens :

V E R S . 7. Quas res promissas duodecim tioslrie na
C
lionit tribus aasidue twcte ac die Deo tervicnle* se

.
,
", sperant conseculuras. Dc qua spe, rex Agrippa, accusor
ab Judccis.

.
48

44

4 8

VERS. 8. Quid? incredibile judiculur apudvot, ab

;
."
,
Deo morluo* exsuscilari ?

;
175 Existimo me beatum, qni cuusam dicturus
" ,
sim hodie apud le. Haec dicebat non quod adulaudo
'. !,
eum sibi conciliaret, [absilj. sed quod monsucludinc
(!) alque moderatione sua cum lucrifacere vellel. At. ^ \
qne ex parle lucrifecit, el judicem cepil, cuni jaiu
, .
anlca condemnatus esse putaretnr. Praesenlibus
cnim omnibusdicebal: Parum abeslquin penuadea*
.
mihi, tii Chrislianus evadam. Qui maxime cognitai
" .
, ^ habe$ Judworum tam contuetudines quam qu<zsiioncs. Atqui si sibi male conscius efat, timere
,
, * oportebat, cum causain dicerct apud judiccm qui
, . omnia sciret: verum purx conscienliae signum est
" ",
hoc non rccusare judicem, qni arcurale scial ea
quse facla suut. Sciunt omnes Judcci, qui longe jam
. \ , , "
antea me noverunt. Id csl, scinnl vcruiii essc quod
, dico. sednolunt lesuficari, sponle sua niemicnlee!
.

alque cojisulto peccanlcs. Secundum exquisitissimam

. \
seclam me vixisse Phariswum. Nolandum cst autrm
, \
ciiam Pbarisitos b<rreticos et scclarios csse, ct
.4

Variaj lectioncs ct nota).

48

i 3

. .
/rt vulgniis , et paulo post, ,
esl i;i vulqalis.
. cst in vulgalis.
, erat.
5

%6

823

THEOPIIYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

821

4 7

acciiralius quam cxteras scctas Judaicas scrutari 6 ; , \

ct exaroinare Scripturas. Accuralissimam autcm,
. seu exquisitissimam dixit seclam, et non verissi \ mam : non enim vera scientia Scriplurarum prsedili
, * \ erant. Igilur illa accurala ratio minula sublilitcr
.
persequitur, et raiionibus quacsitis colligU atque concludil: non tamen adbuc prorsus intelligilrem
ipsam, sed nonnunquam suus animus &uaque mens et opinio aliqucru failit.
V E R S . 9 . Ego vero slatueram mihi mulla advsnut
ovr
nomen Jetu Nazareni esse agenda :

V E R S . 10. Quod etiamfeci Uieroiolymis, el multos
" ,

*ancto$ ego poteslalem aprincipibus sacerdoium adep- ,

lus, carceribus inclusi, el cum occiderentur detuti ,

sententiam.

V E R S . 11. Ac inomnibus sgnagogit, tarpc crucian*

eos, cogebam verba impia, quibus divina majestas ,

laderetur, proferrc : ac vehemmler furens in il
,
lo$ persequebar eos etiam ad exleras usque civita- .
te$.
.
, \,
Stalueram mihi. Exislimaveram, inquil, meo j u .
dicio proprio boc sic fieri oportere. Ac vehementer
.

furens in illos. Nam qui occulta vi diabolica etdae-
\ , ,
monum instinctu slimulali erant, absurda ac dira
quacdam faciebant, qiicmadmodum furiosi: aul for- \
,
fiitancliam arnplius ac vcbemenlius cgo quam illi
furebam, quandoquidem sponte agebam atque con- .
sullo quod malum cral.

Y E R S . 12.
Quo tempere cliam cnm potestale atque
*

dpcommissione et mandalo occepto principibus sacer

C
,
aotum proficiscebar Damauum,
,
,
V E R S . 15. Die medio tit vidi, rex decoelo tolis
tplendore clariut htmen me el evs qui mecum ibanl,
,
rircumfulgere.
.
V E R S . 14. Cum autem nos omnes cecidissemu* in


,
terrarti, audivi voeem altoquentem me ac Hebraico ,

sermone dicentem : Saul, Saul, 176

V ~
* , ,
queris ? durum etl libi contra stimulos calcitrare. ;
.
V E R S . \5.Ego
vero dixi: Quis e$, Domine ? Al ille
&> * . ; "

dixil: Egosum Jesusquem tu persequeris.

, .
48

5 9

c u r

erse

V E R * . 16. Sed mrge, atque iomiste in pede$

tuo$. Nam xdcireo apparui tibi,ut deligam te mini&trum . ,

,
ac lealem emmm rerum, quas et vidisli, et in quibus

,
libi mpparebo,
ERS. 17, Eximens teex populo Iwc, el nationibm,
ad qttas ego mUtam te,

V E R S , 18.
lenebrit ad
ttt accipiant
inler eos, qui
rint.

Ul aperias oculos eorum, ei averlant *e

lucetn, el potestate Salance ad Deum,
remmionem peccatorum et sortem
fide qua credent in me, sancliticati (ue-

' ,

,
,

, /

Solis iplendore clariu*. Cum producerel in medium

id quod Cieleris rebus sub sensuro cadentibus Iucidius est, ac non possel cum illo luroine lumen Jesu

. , \ \ " ,

Varioe lccliones et notae.

47

4 8

. , ct .
Artkulus ante deuderatiir h\ vulgatis.
>> erat.
Invulgatis est ; , et paulo post .'
9 1

825

EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLOUUM.

CAP. X X V I .

825

, - comparare, queraadmodura aures hominis loculio$ , .

nem accipere possuot, Ulud lumco, inquit, longe
superat lumen solare.
", * ",
V E R S . 1 9 . Vnde, rex Agrippa, non (ui ccelesti vi
,
iioni inobediens

V E R S . 2 0 . Sed primum iis qui Damatci el Bie,

rosolymit habitabant, et omnem agrum Judicw inco,

lentibus, atque etiamnalionibus extermsdenuntiabani

,
ut resipiscerent ei ad sanitatem redirenl, et ad Deum

.
se converterent, ac [acerent opera quce digna eiunl
ii$ qui resipniuent et ad sanitatem rediisseni.
. ,
Non fui inobediens. His, inquil, parui et oblcm , \ ;
peravi: ac visione me adduiil, alque ita persuasit

ut rem non diflerrem. Visioautem est pura specu \
latio atque conlemplatio superans humanam natu'^ , ram : qua, nisl oculi cujuspiam fuerint revelati,
f .
videri ac cerni non polesl.
"

V E R S . 2 1 . Proptcr hcec Judai

comprehensum in

.
templo me conati $unt interficere :

,
V E R S . 2 2 . Sed auxilium Deo conseculus, ad hunc
f ZPt ^

utque diem ito lestificam tam parvo quam magno,

,

nihil dicensprasterea, qua> tum reliquipropheOB, tum

,
Moyse [ulura esu prwdixerunt:
*
V E R S . 23. An supplicio affxcxendus [uerit Chrislus,
,

an primui exiis, quiexmortuis resurrexissent, luccm

huic populo atque nationibutextraneii annunliaiurus

.
esset.
Nihil dicens praeterquam ea, quiz prophetat. Pro .
"
) \ , phelas quidem de suppliiio Christi loculos essc, supervacuum esl dicere ea quas manifesla sunt : sed
, ,
Moysen id praedixisse, patet cx co, quod ipse dixit

quasi cx persona Judae : Tanquam leo reiupinus dor "

mivil tt ianquam calulusleonh: qui* excitabit eum * ?

;
nain aperte mortem Chrisli ac resurrectionem si \
gniGcnt, atque etiain supplicium per ea, quae rur \ \ , '
sus dicit : Yidebili* vitam vettram ante oculo

vesiro* pendenlem. Primu* item ex ii$ qui ex mor-
.
tuis resurrexissenl.
Hic enim 177 purous resur*
. , \
rcxit, etnon ampKus nioritur : nam qui per ipsum
. 01 ' ,
aul discipulos cjus exsuscitati sunl, rursus morlui
,
sunt, resurrectionem diffcrentes usque ad universa .
lem resurrectionem.
V E R S . 2 4 . Cnm autem ita causam pro $e dicerei,

,

99

9%

17

,
; ^ Festui tnagna voce dixit; Insanis, Paule? multte ie
.11
ftft
MAIUL/
slr
tttwltiv
tnttmitrtKL
liltera redigunt
reninunt ad
nd insaniam.
intnninm

.
lilterm
V E R S . 2 5 . Al ille : Non intanio, inquit,
prvtiantii*0 , ,
,
,

thne Feste, sed vera ac sana verba profero.

.
V E R S . 2 6 . Scil enkn de his rex, ad quem etiam /t
,

bere loquor: non enim credo quidquam harum rerum

iUum ignorare.

.
u

Gen. XLIX, 9.

Deut. xxxm, 66.

Yariae lecliones et notee.

1 1

. .
desideratur in wutgatit, el post .
. tivi
.
, aul cerle pro , lcgendum . . In vulgatis .

erat.
erat* In vulgalis . In vulgalu .
9 9

V . incredulus.

,7

827

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCITIEP.

82*

Insanis, Paule. Quoniam scmpcr ad iCgem loque- , .

\
, , \ ^ batur, quadam quasi perturbatione correptus est,
, \ " .
ct videns linguae libcrialem atque in loquendo con , ' fidcniiam, praa ira atque indignalione Feslus boc
.
dixit; scd Paulus causam docet, cur ad regem sermoncm averleret a Feslo.

.
iVflm hoc in angulo actum non est.
, ,
;
VERS. 2 7 . Credis, rex Agrippa, prophetis? credis,

.
scio.
'

VERS. 2 8 . Agrippa autem ad Paulum dixit : Pa
.
rum abesl quin persuadeas mihi, ut Christianus evadam.
,
VERS. 2 9 . Ac Paulus: Oplarim, tnquit, Deo ut

,
et parum ab&il e% prope adsil ut non modo tu, verum

ciinm omnes qui me hodie audiunt, tales cvadant,

, ,
qualis ego quoque sum, exceptis vinculis his.

.
,
VERS. 5 0 . Et cum h<cc Ule dixisset, surrexit rex ac
,

prte$et el Demice et eorum assessores ;

,
,

,
VERS. 5 1 . Et cum secessissent, loquebantur ainis
,

ad alium his fere verbis utenles: Nihil morte aut

.
vineulis dignum commillil isle homo.

'
VERS 5 2 . Agrippa autem Feslo dixit: Absolvipo ,
"
tcrat istc homo, nhx Cirsarem appellasset.
.

Scii cnim de his rex. llic de cruce loquilur ac de

rcsurrcclione, quia per lotum orbcm terrae babila- " , \
tum doelrina pcrvascrat. Atque bsec ait, ut oslen- ,
,
dat Agrippam
omnia scire, ac lantum non dicens ,
"
I
'
t

etiam ad illos : Debebatis quidcm etiam vos ba?c \ \ \ \

scire. Nam boc est, quod subjungilur : ? euim .

aclum esl ftoc in angulo. Oplarim Deo, e l c , cx- .

*.
cepiis vhiculis his. Atqui id gloriosum eral: vcrum

,
hoc dixit, nenipe exceplis vinculis bis, illorum re
spiciens sensum atque opinionem. Quiddicis,o bearc , \ ,
Paule, Abtque vinculis? et quaiiiam poslhac tibi re- . , ,
; \ (,
liqua erat quodvis loquendi fiducia, si le borum
\ , \
podet, atque baec fugis, praeserlim coram tanla
mullitudine? annon \n omnibus Epislolis propler ; \
boec gloriaris, et vinctum tcmelipsuni vocas, el ca- , \ , \
lenam nobis ubique loco diadematis 178 circum- \ ;
, ;
fcrs? Quid igitur nunc accidit quamobrcui vincula
deprcceris? Non ipse, Jnquit, deprecor illa, neque , \, , *
me pudet eoruni,sed accommodo me demitlens ad D S . .
illorum imbccillitalcm : nondum enim idonci sunt
ad reciptcndam atque probandam meam gloriatio- ,
nem. Didici auteni a Pomino meo non esse assuen- \ .
duin addilamenium panni rudis ad vcslem \ c l u - .
stam: idcirco iia dixi.
. '.
CAPUT XXVII.

VERS. I . Ut autem decretum est ul nos navigare, * mus in Ilaliam, tradiderunt Paulum et alios quos7

Varine lectiones et notee.

e l

ln vulgati* . \idetur desiderari . Opinor etiam hie adjwicnda esse illa poslrema
verba, , qua exnlkanlur et alioqui locus corruptus videtur, et anie redundare aut certe aiquid aliud dcsiaerari.
In vtdgatis .
e v

V.

dimitlit.

829

E X P O S I T I O I N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. X X V I I .

839

., dam vincios centurioni, nomine Julio, eoliorlis Ati

.
gustcp.

Y E R S . 2 . Comcensa igilur nave Alramytina, navi*

,
,
galuri iecuiutum 'Asice loca, solvimus et in attum

provecti summ, comilante nos Arislarcho Macedone

*
Thessalonicensi:
, VERS. 5. Acpnstridie Sidonem appulimus, et Julivs

,
humanitate erga Paulumuius, permisil ei ui adami, ,

cos iret, et ab illis curarelur.

.
8 1

" .
; \ ; ';, \
,
. ,
^ - ;

, ,
\ . "
.
8 7

8 8

Comitante no$ Aristardio. Hecte et ex usu adest*

Aristarchus, etaliquo usque unaproficiscitur, qui in
Macedouiani renunliaturus eral omnem stalum rerum illius. Porro quod attinet ad hoc, quod d i c i t :
Julius humanilate u$us erga Paulum, permisil ei ul
amicos adiret, etc, verisimile est enim illum ex
magaa vexalione atque afflictione vinculorura, t i moris, item quod huc illuc Iraberetur et rapcretur,

i.ninus commoda valetudine usum esse et infirmum fuisse ; ac vide ut ne hoc quidem celet, quod Paulu3 cnrarl volebat.
,

VERS. 4 . Alque illinc provecii, subter Cyprum na
,
jigavimus propterea quod venti esieni adversi;
V E R S . 5. Et transmisso pelago, quod e$t eirca Ci ,
)
liciam el PamphyMam, appulimus ad urbem Lycia
.
Myra.
V E R S . G. El illic nactus centurio navem Alexandri
nam, quw petebal Ilaliam, eo no$ imposwt.
" ,

" .
V E R S . 7. Cum autem complures dies tarde naviga ,
, .
, el vix pervcnisscmiis cirea Gmdum, proltiremui,
,
- ^ bente nos venlo, navigavimus subter Cretam circa Sal

.
monam.

,
V E R S . 8. Vixque prcelervecti eam, veninw* in locum
,
quemdam, qui vocalnr Pulchri Portus, prope quem
.
erai oppidum Lazcca.
*, \, .

Navem, inquit, Alexandrinam. Consentaneum est
'
et illos in Asiam rennntiasse m sc baberel res
, \ ; ; .
Pauti, et bos in Asiam .
V E R S . 9 . Cum autem salis multum lemporis 1 7 9
" ,

priPterusset, et jam esset navigatio periculosa, pro ,

, plerea qxiod cliam jejuuiumjam prmterierat, admonebai eos Paulus

,
V E R S . 10. Ilis fere verbis : Viri, video cum gravj
* ,
injuria atque jaclura non solum oneris et navis, ve

, " D rum eliam animarum nostrarum futuram es&e navigationem.

.
Jejunium jam prcelerierat. De jejunio Judacorum
.

eum bic loqui pnto? nam longo tempore post Pen . .

tecosten profectus erat, ut in ipsa properoodum
,
hiemc pervenerit in partes Creta;. Ne videretur
auiem vaticinari, sed ex conjeclura loqui, Video,
. " ,
78

71

7 8

74

VariiB lecliones et not.

86

est in vulgatis.
In uno vulgato esl , in altero, , ut hlc et in manuicripto antiquo. Videturhic locus corruptus,autcerte mulilm, desiderari dictto , aut
iimile quid.' * In '/(*, etpaulo post, ; ; .
ln manuscripto est
.
In vulgatis .
1. .
. ; , .

tulgatis \ , . * in. vulgatis.

7

7 0

7 1

7 1

7 8

Fortassis, in Europam aut Macedonlam, nempe Aristarchum ejusque comites*

7 4

831

THEOPIIYLACTTlftll^^

832"

inquil : enim .Uatim probassem, si boc ( - * '

* , ,
, .
xisscl.



Y B R S . 4 1 . .41 centurh gubernaioti et ttaviculario

"

credebat magh, quam iis quw Paultu dicebat.

YERS
1 2 . Sed cum porlus appositui non essel ad

dibernandnm, pleriqne eliam vide solvere ttatueruni, ,

$i quo modo ponent in Phamicen pervenire: is portus *

esl Crctce spectans ad Africum etCkorum : alque iltie ,
,
.
hiemare.

,
V E R S . 1 3 . Cum igiiur auster leviter aspirare cot
.phiet, arbitrati se con&ecutos esse quod in animo ,
.
proponuerant, cum solviuent, Cretam ex propinquo
pralervehebanlur.

.
Navicuhrio magis credebat. IIoc facicbat ideo
quod existimarct magis credendum esse navigandi
pcritis, quam vcctori rei naulicae imperilo. llaque , 6 .
consilii atque judicii erat, non fortunae pcccatum. " \ .
* rv*
V E R S . 1 4 . Sed haud multo po$t trruit in eam ven~
.
tns lurbulentus ac procellosus, qui voeabatur Euro-
clydon *.
V E R S . 1 5 . CumqiM correpia euet navls, et non pos
,
*et obsistere vento, jam non, amplius obnilentes ja- ,
etabamur *.

.
Y E R S . 16. Cum autem infra parvam quamdam in
*
$:tlam, qnce vocatur Clauda, cursu delati essemus, vix ,

poiuimus obtinere scapham.

.
V E R S . 1 7 . Quam ubi subduxerunt, adjumenti* ute ,
.
bantur, succingcntes navigium, timentesque ne in , Syrtim ejicerenlur.

.
Non postulare oporict, iit Scriptura proprie lo- ^
. Tc
quatur : nam quod dixit , id cst ob- , ,
\ , \
lueri, contra fntucri, debominc convenientcr acpro- \ .
prie dicitur, non dc navigio.
Y E R S . 1 8 . Demiiso va$e, ita ferebantur. Cum au , . temvehementi tempcstate jaetaremur, sequenti die ja-
,

cluram faciebant,
.
YERS. 1 9 . Ac teriio die nostris ipsorum manibus ar

mamenta navh projecimus.

.
Y E R S . 2 0 . Cum autem neque $ol, neque sidera ad

die$ complures apparerent, ac tempestat haud exigua

,

incumberet, jam omnis salulis nostrm $pe$ adempta ,

erat.

VERS. 2 1 .
Sed
,

Pauius in wedio Uiorum dixit : Oportebat IgO D ,
" ,

quidem, viri, rnihi oblemperante* Creta non solve- ,

re, atqne lucrari hanc injuriam atque detrimenlum. , *

.
Id est, vela. Nam cum vcntus vcbemens est, boc
, .
fiC, dnm puppis exscindiiur.
, ,
V E R S . 2 2 . Et nunc jubeo vos bono animo esse :
.

nam animce nulla eril jaclura ex vobit, prmerquam

,
navigii.
.

19

Vari/B lectiones et n o t .

, T

Jn vulgalh ;.
detideralur in manuscripto.
In manuscriplo .
, tit vulgatis.
dmderalur in manuscripto. >
erat.
in vulgatis.
desideratur in manmcripio.
90

* V . Euroaquilo.

8 1

V . data naveflutibutfercbamur,

8 8

'

33

EXPOSITIO 1 N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. X X V I I .

834

**
VERS. 23. Asiitii enim mihi hac nocte angeltu .
, , > \
cujus sum, quem eiiim coto,
* , , Y I R S . 24. Ae dixii : iVo/i nn/nere, Paule,
Cmari
,
U sisli optrut, el ecce condonavit Deu$ omnes,

**.
qni navigant tecum.
,
,
YERS. 25. Qwimobrem bono aninto estote, viri :
, .
nam eredo ila fulumm , quemadmodum mihi
diclutn ett.
8

YERS. 26. in&nlam autem quamdam no$ ejici

oporlel.

,
V E R S . 27. Sed ut decima quaria nox venit, cum

nos jaeturemur in Adria circa medium noctit, suspi,

cabanlur nauta $ibi eltquam regiencm.

.

.

YERS. 28. Ae demisso perpendicnlo nauiico, ime< ,

,
neruntpasius viginli. Ac paululum inde pro*ecli,ac
4)
.
rursus demisto perpendiculo, invenerunl paseusquwdecim:
87

VIRS. 29. Ac neluente ue 1n uspera loca atque
,

$axa fjicerenlnr, tx prora jacti$ andioris quatuor,

,
.
optabBiil Ulucettere diem.

V*s. 30 Std cum tuiutce fugere teilent ex navi,
,

*c tcapham in mute demisiuent, eo pratexlu quasi
,

ex prora anchoras extenturi,

,


VERS. 3 1 . Panlu* umurioni alqut miHtioiii dixii:
Nisi tsii mmnserini in navi, vos evadere tl tervari non
'

poteslii.
4,
.

YERS. 52. Tunc mililes funet $caplia> abiciderunt,

, .
^ ac iiterunt eam elabi.
VBRS. 33. Atqne inlerta dum dU$ iliucescebai, Pau
,
*
tus universos, ut cibum caperent^ horluhalnr hi ver

^
bi$: Quarlat decimus hodit dies agitur, ex quo spc *

ranlc* metiorem tempettatem nniio dbo tumpto du

,

raiit.

.
Et nuncjubeo vos bono animo e$$e. Post tam diu*
.

turnam tempestalem non insullans illis verba facit,
;
sed volens eliam in fulurum lempus stbi fldem ha, ; b c r i : atqtre ea quae acciderant, in testimonium ve \
rilatis earum rerum, qua$ ditlnrus erat, producit.
. ,
Ac duas ree praedicit, nempe navigiom periluruni
, esse, sed qui essenl in eo servatiMi i r i , ei in insu, \ .
lam ejici illos oportere : qua3 non eranl conjieien
, .

t\s sed prophetantis atque valtcinantis. Ecce condo

. ',
8 8

8 8

91

8 8

, ol . '

navit 181
liW Deus omnes, qui navigant tecum
*^cce nisi proptcr Paulum Eervalt cssenl, omnes qui
cranl innavi periluri cranl. Uaque falsuin eslqood
dixit Homerus * :

Faium aulem nego quemquam hominum effuyhse,

[,
"

lliad. vi, v. 488.

Yari lecliones et notee.

8 V

/ n vulgatis \ .
" \ utilt desidtratur manuscripto.
"
, tn
vulgatis.
ln manu&cripto )iic et paulo post est .
In vulgali ,
; / s i ; .
/ marrmcripio .
siripseral, deinde quosi emenditndi gratia, wpra posuit, , qnod et supra fecit\in principtO hujut capith
T <"
isi in vulgalo.
fn manuscripto antiquo eu , vulgatis .
87

8 8

8 9

9 8

8 1

tv<

THEOPIIYLACTIBULGARLE ARCHIEP.

Sive

bonus

sive

malus

$it, ubi primum

natus ,

836

[.

, "

, ' \ ,
, . ,

,
.
, .
-. '
; ,

fuent.
Quo significat fieri posse ut quis effugial
nioriis fataleui necessitatem, quae simul ut natus
cst, homini? mortem conslituit atque deiinit:
nempc si falo destinatuin erat u l onmcs perirent,
pcreiindum erat etiam Pauto, quantum conjici potest ex rebus consenlaneis ac verisiinilibus, .ut qui
expers cibi duraverat in mari dies quatuordecim.
Dixit enim falsa oralio, Sive bonus sive malus $il :
sed contrarium dixit Scriptura, nimirum justum
servalum esse cx periculo manifeslo. Atque animas
quidem Deus Paulo donavit, navigium auiera cum
instruineiuo nautico periil : sic igilur propter j u sluui impii vivunt. Nonnunquam autem impius

eliam anie teropus propter suam malitiam perit, R ,
Ira

. ol
.
, .
r.on i u o " . Tunc milites funes scaphce absciderunt.
Paulo primum, Deo rem ita disponenle atque ad- , . " '- , \
minislranle, fides non babetur, ut post rerum
,
experimentura iides ei baberctur, quod nimirum
. .
ctiam aecidil. Nam vide ut ei centurio credat, u l
eliam scapbam sinerei perire : nautae vero nondum credebant, sed postea crediderunt. Nam id genus
bominura ferum csl et imporlunum.
quemadmodum dicil Ecclesiasles : iVo/t esse im-

pius, neque sis multum durus,

ne moriaris

in tempore

V E R S . 3 4 . Quamobrem

hortor

iumalii

: hoc enim

pertinet

Nullitis

enim vestrum capillus

vos ut aliquid

ad veslratn
de capite

cibi

salutem.

cadet.

V E R S . 3 5 . Et cum ha>c dixisset,

fcf,

gralias

fregissel,

comedere

capit.

V E R S . 5 6 . Alque

omnes

facli,

etiam ipti cibum

V E R S . 3 7 . Eramus
duccnla

septuaginta

autem in navi capita

cibo,

allevabanl

exlrudere

navem.

navigium,

in quod

statuebant,

pter ea qua acciderant. Et cum panem

cepmel,

qui cibi expertes

tuam gloriam
bum

duravimus.

celebrantes,

Quamobrem
frangimus

',

182

. -

, ,

coeleslem

panem ui ci-

\ *

capiamus.

Y E R S . 40. El cum ampatasseni

quebanl iu mari :simul laxalis

,
> , .

usquc adliuc,

Deus

nos vivere

quod voluisli

yraiias egit Deo. Modus agendi gralias bis ferc vcrbis illum usum csse doccl: Cratias agimus itbi,
y

Quod dicil Paulum comedisse, id fccit ne forte

fame periret : quod Deo gralias egit, id fecil pro-

"

$i pobsent,

* .

terram non

animadverlebant,

inmare.

sed sinum quemdam

habebat,

universa

V E R S . 3 9 . Cum autem dies illuxisset,

qui littus

et hilares

sex :

frumentum

cynoscebanl:

animo recreati

et cum panem

sumpserunt.

V E R S . 3 8 . Ac satiati
cjicietitet

et panem cepis-

egit Deo coram omnibus,

anchoras

juncluris

derelingubernacu-

Eccle. , 18.
VnriflB lectiones et notfle.
8 5

. .

e v

desideratur

.
V . et cum anchorat

in vulgatis.

* In vulgatis

*/ vulgalis ^.
sustulis&enl,

commiilebant

. , .
se

mari.

9 8

. .

837

EXPOSITIO 1 ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. X X V I I I .

838

, " , lorum, et sublato artemone* ad aurai flalum, tende

.
bant ad liitu*.

,
VERS. 41. Sed oum incidissenl in locum bimarem,

navem Uliserunl : ac prora quidem affixa manebat
,

immobilis, $ed puppis undarum vi solvebatur.
^

.
,

V E R S . 42. Militum aulem comUium eral vinctos

inierficere, ne quis, cum enatasset, effugevet.

*.

V E R S . 43. Sed centurio volens servare
Panlum,
,

, prohibuit eos consilio hoc, ac jussit eos qui nalare

,
- possent, abjiccre se primos el evadere in lerram,

.
, ,

V E R S . 44. Ac reliquos parlim in tabuli*, panim in

.
aliquibus navigii fragmentis. El sic accidit, ul omnes
salvi evaderenl in urram,
*.
Cum dies illuxissei, laxavcrunt juncturas, ct
; , ;, \
solvitur navis inlerdiu,ncmeludissoherentur etinte , rirent.etulreipsa quoque viderenteventum propheli:
, . .
; , alque vaticinationis. Nolandum esl aliquem spontc
sua allerum occidere, fato id fieri non prohibente.
; . , Ecce enim cum slaluissent facere, opus cacdis
sitopte consilio aggressi sunl; ct audilo centurioue,
* \ ,
rursus eua volunlale boc consilio supersederunl.
. ,
Nam quia multi ac validi crant, polerant non pa ; \ ' \
rere : scd consilium ct integra eogitaiio, liberum ,
quc arbilrium ct agit quae vult, et quae non vult,
.
agere desistit.
CAPUT XXVIII.
. '.
V E R S . 4. Et cum salvi evasissent ex navigatione
* Q
,
- qui circum Puulum erant, lunc cognoverunl imulam
Melitarn vocari.
.
V E R S . 2 . Barbari vero prcrslabant uobis haud vul '

, garem humanitatem. Nam cum accendissenl slruem

liynorum, invitarunt el receperunl nos omnes propter

pluviam imminentem et propter frigus.

,
.
V E R S . 3. Cum auiem Paulus aliquantum
virgulto

rum in fascem contraxisset et in ignem impo,

,

suisset, vipera ex calore $ese proripient, manum ejus
,

invasit.
.
V E R S . 4. Ut vero Barban
besliam de manu eju$

,
- pendenlem viderunt, alter ad alterum dicebanl:

, Prorsus homicida esl hic homo, quem servalum ex
mariy juslilia* vivere uon sivit


1

.
D
V E R S . 5. Alque 183 '^' quidem, cum bestiam

,
excussisset in ignem, nildl mali accidit.

.
Cum autem Paulus, clc. Virgulta contreclanti

.
Paulo cum vipera inbnsisset, nullo incommodo i l
lum afTecit. propterea quod sanclus Paulus fidei
, .
^ perfector erat. Cum enim vipera manui Pauli denimpressisset, ci peccati m dlitiem alque lumo, ,
rem
non invenissct, exlemplo resiluit, ei in ignem
, \ ,
Varif lecliones et notee.
9

, cral.
In vulgalis
Jfi vulgalis post est disttnctio et paulo post .
.
lnvulgalis .
Post usque ad desideranlur hiv &eptcm dietiones
in vulgalis.
* t vulgalis.
* In vttlgatis .
erat. Ih vulgatis ; , ;.
9 9

lid est velo mnjori.

V. reficiebanl

notomnes.

V. ullio.

839

THEOPHYLACTl BULGARIAS ARCHIEP.

810

iusiluit, tanquam puenas expetcns de scipsa. Nos .

,
aulem feras exborrescimus, quia virUitis armatu
. "
ram non babemus. Alter ad aUeram dkebant. Yide
\ 6~
nalurale judicium eiiam apud Barbaros iittegrum
,
atque perfectum : ac non coudemnare simpliciter,
.
sed inler scse quasi misaranies dicere.
VERS. 6. Al Uii exislimabanl fore ul inflammalus
01 *

intumetceret, aut repente caderei ac morerelur : sed

ubi diu exspeclarunl ac viderunt nihil ei incommodi ,

accidere, mutata tententia dicebanl illtim esse

,

deum.
.
.
* , , ^.
Ui inflammetus intumescerel, id est, creparct,
.

disrumperctur. Sed ubi diu expectarunt. Non editum fuit signum illud repcnte, sed homines ali- ,
* . quandiu commorali sunt ei exspectarunt: adeo non
cral fraus, aut cito res intelbgebalur. Dicebani au- , ,
lem illum deum eue, ut qui consuevis9enl omnes , *
qui faccrent aliquid novum, admirabile, nec opitia- , * tum, pro diis habere. Quemadmodum etiam antiqui * ,
deos nominabant eos, qui vcl propler vires aliquid # *
amplius et excellentius quam cseteri suse eetatis ho- (.
niiiies praslarent, qnalis crat Hercnles : vel magicis pra?stigiis, eos qui inspectareut, a Diente
quasi alienarent, qualis eral Simon ille in Samaria.
V E R S . 7. In iltis aulem locis primus
in$ul<r no

mine Publiu$, prccdxa habebat, qui no* acccptvs ho , ,

spitio triduum benigne tractavit.

.
V E R S . 8. Forle autem accidit, ut pater Publii fe '

bribus ac dysenteria correptus decumberet: ad quem C

'

Pautu$ ingressus, cum precatus esset, ac manu* ei &,

imppsuisset, sanavit illum.
>
.
V E R S . 9. Hoc igitur facio, cccteri qnoque qui in in ,
sula mofbis laborabani, accedebant ad illum et cura- -
,

banlur ab eo.
.
Y E R S . 1 0 . Qui eliam magnis honoribus nos a/fcce01 , runt, solvenlibus inde imposuerunt ret rucessa-

.
9

10

11

rta.

Hospitalis erat Pubiius : non enira qaod vidissct

aliquid admirabilo, sed quod solummodo miscrlus
esset illorum propler acceptum incommodum, excepil bospilio, et fovit alquc curavit capita horainum ducenta octoginla, jpro lucro hoc ducens.
Forte auiem accidit, ut pater PubUi dytenteria ac
fcbribui laborans, elc. Morbus curatn diflicilis tormina, per Paulum sanalus, mulios ad fidem adduxil.
> E R S . 1 1 . Post X 8 4
m *e& aulem tret profecti
$umus conscensa navi, quw in ilia insula hibernaverat, Alexandriua, cui Aanl intigne Dioscori, id esi
Castor et Pollux.
VERS. 1 2 . El dcvecti Syracuta, mansimus illic dies
ire$.
YERS. 1 3 . Unde circumvecti pervenimus Regium ;
en

, *

\ ,
.

.


, .

",

.

,

.
"

'

Vari lectiones et notiB.

10

1 1

, est in mamtscripto. In vu!gati$. .

> erat.

est in antiqno manuscripto. Vn vulgatis ', et paulo posl, ;.

V . princept.

841

030

IN ACTA APOSTOLORUM.
a c

CAP.XXVIII.

842

-
* unum diem orlo auslro, postridie venimus
Piiteolos:
*
,
" V E K S . 14. (Jbi fvatres nacti, coiisolali et animo
**
,
recreati sumus propter illos, ac mansimm ibi
'
.
dies seplem, aique ila Romam versus ire perrexi
u

. "
\,
* \ .
,
, \ ,

\ \ *

Cuiimigne erant Dwscuri. Mos cnim fcre semper

eral niaxime in uavibus Alexandi inorum, u l ad
proram saltcm dextra sinislraque ossent tales p i ctura. Quoiiiam aulem verisimile est cullu simulacrorum lunc vigenle*circa navem pictos fuisse Dioscuros, hiuc nimirum consentancum est, ut inlelligamus alienigenam fuisse navicularium et idololalram,idest simulacrorum cultorem. Qucinadmodum
alictibi eliam Isaias a i t : Volabunl in navibus alieni genarum, mare simul depopulabunlur
~
V E R S . 15.
Atque inde cum frutres de adventu

*
' nosiro audisseni, prodicrunl nolis obviam utque ad
(
, forum Appii et tres Tabernat, quos ubi Paulus vidit,

,
.
gratias egit Deo, fidnciamque sumpsit.
" ',

V E R S . iG.-Cum autem Homam veniuemus, ccntie

.
rio vinctos tradidil pra'(ecto prcclorio.
'
.
Usque ad forum Appii. Loca quxdam significat
' ,
anle Roniam sila, quorum alter simulacrum Appii
, , \
babebal: unde, ut cst verisimile, ciiam forum - cabalur. Nam usque ad boc tcmpus staluae regum
. , fori scu fora appellaulur. Quod autem dieit tre*
, ' Taberuas, pcr boc obscure signiiicant usum diver .
soriorum quorumdain aut < auponarum, quae liugua
Romanorum ila nominaiilur.


Sed Paulo permimim e*i, ut solus maneret una

.
cum milile, qiii eum custodiret.
,
Y E H S . 1 7 . Acciditautem triduo po$t, ul Paulus con .^ vccaret eos qui erant Judcconim primi. Qui ubi conve. ,
nerunt, diccbal ad illos : Ego, viri (ratres, cum uihil
*
,

feci$scm adverxu* populum aut adversus insiilula

,

, majorum, vinctus in Jernsalem tradUus $nm in ma **

nus llomnnorum :

'.
V K R S . 1 8 . Qui inquisitione de me facta, volebant

,

me absolvere, quod nullum crimen capitale essct
in mc.
.
, . Quos ut vidit Paulus, fiduciam sdwpslt. Quanquam
* , \ lol signa fecerat, lamen etiam ex aspcctu eepit al . , ry levamenlum. Alquc ex hoc intclligimus illum wnorc
caeUTorum bomtnum consolaxioirem acccpisse, ot
, \ .
conlra. Pauio permmum est, etc. Venerabilis
. igitur posibaec Paulus eral, adeo ut etiam pcrmil/ , *'
terciur ci ut solus mancret. 185 ^
etiam
. ' -
antcbac bcniguilate alque bumanilate ulcbatur ad , .

\eisub illuin, inulto niagis nunc. Una rum milite

.
"
u

15

17

a i n

S 1

1 9

19

Isa.

XLIII,

14.

Variae lectiones et nota).

18

/ uno vutgato est, <, altero, ul hic * , tn ulroqite, e , et in fine, ^

. .
, erat.
ln vulgati* .
erat.
In
valgatis, .
eriil.
erat.
V. royali snmus manere apud eo$ dies sepiem.
Forum vtteres appellabant, quod posiea veuilulum
$epuicri dictum est. Sexius Pompejns et Perotius.
u

, e

1 9

17

19

%0

PATKOL. GR.

CXXV

27

839

THEOPHYLACTl

BULGARIJE

ARCHIEP.

8M

insiluit, tanquam poenas cxpetens de seipsa. Nos .

, autem feras cxborrescimus, quia virtiitis armatu .
. "
ram non babemus. Alter ad alterum dicebant. Yide
\ naturale judicium ctiam apud Barbaros integrum
* ,
atque perfeclum : ac non condemnare simpliciter,
.
sed inter scse quasi misoranies dicere.
01 *

V E R S . 6. At UU exitlimabant fore ul inflammatus


)
inlumeueret, aut repente caderet ae morerelur : $ed
,

ubi diu exspectarunl ac viderunt niliil ei incommodi

,

accidere, mutata tententia dicebant itlum esse

.
deum.
.
' , , .
(Jt inflammatus intumescerel, id est, creparet,
.

disrumperctur. Sed ubi diu expectarunt. Non editum fuit signum illud repcnte, sed bomines ali- ,
* . "quandiu commorali sunt et exspectarunl: adeo non
crat fraus, aut cilo res intelligebatur. Dicebant aii- y
n , ,
iem Ulum deum esxe, ut qui consuevissent omnes , * \
qui faccrent aliquid novum, admirabile, nec opina- , ' tum, pro diis habcre. Quemadmodum etiam antiqui
* ,
deos nominabant eos, qui vcl propler vires aliquid
* *
amplius et excellentius quam caeteri euse eeiatis ho- .
mines praestarent, qualis erat Ifercoles : vel magicis pra?stigiis, eos qui inspectarent, a mente
quasi alicnarent, qualis eral Simon ille i n Samaria.
V E R S . 7. In illis autem locis primu$ insulcr, n o

mine Publius, pradia habebat, qui nos aeceplus ho , ,

tpitio triduum benigne traciavit.

.
V E R S . 8. Forte autem accidil, ut pater Pubtii fe *

bribui ac dysenteria correptus decumberet: ad quem C

'

Pautu$ ingressus, cum precatus es&ct, ac manu$ ei &,

imposumet, sanavit illum.
\
.
V E R S . 9. Hoc igitur faclo, cceleri quoque qui in t n , sula morbh laborabani, accedebanl ad illum et cura- -
,

banlur ab eo.
.
V E R S . 10. Qui etiam magnis honoribus nos a/fece01 ,
runt, et solventibu* inde imposuerunt rct nccesia .
rias.
%

0 r

10

1 1

Hospitalis erat Pnblius : non enim qaod \idissct

aliquid admirabilc, sed quod solummodo miserius
essel illorum propter acceplum incommotlum, excepil bospilio, et fovit atquc curavit capita hotninum ducenia octoginla, jpro lucro hoc ducens.
Forte amem accidit, ut paler Publii dyserUeria ac
fcbribus laborans, elc. Morbus curato diflicilis lor>
niina, per Paulum sanalus, multos ad fidem adduxiu

, *

,
.

.


, .

Y E R S . 11. Posl X 8 4 men*** autem

Ires profecti



$umus conscenta navi, quw in illa insula hibernave**,

,
tai, Aitxandrina, cui Aanl insigiie Diotcori, id e$l
.
Castor et Pollux.
VERS. 12. Et dcvecli Syracusas, viansimut illic diet

,

Ires.

.
VERS. 13. Unde circumvecti pervcnimut Regium ;
"

''

VariaB lectiones et notoe.

1 0

1 1

, est in manuscripto.
In vulgatis. .
-^) erat.

ist in antiquo manuscripto. *ln vulgatii ', et paulo po$t, ;.

%

V . prmceps.

841

0 3 0 I N ACTA APOSTOLORUM. -

CAP. X X V I I I .

842

ac post unum diem orlo auslro, vostvidie venimu.%
*
Ptiteofos:

,
'
V E R S . 1 4 . Vbi frutres
nacti, cohsolati et animo
**
,
recreati sumus propter illos, ac mansimus ibi
'
.
dies septem, atque ila Romam versus ire perrexi
mus.
.
*
Cui hsigne erattl Dwscuri. Mos cnini fere semper
\,
erat maxime in navibus Alexandi inorum, ut ad
\ .
proram sallem dextra sinislraque cssent tales p i ,
clurae. Quoniam auleni verisimile est cultu simula, \ ,
crorum tunc vigente*circa navem pictos fuisse Dio
scuros, hinc nirairum consenlancum est, nt inlelli\ ' \ *
gamus alienigenam fuisse navicularium et idolola
,

lram,idesl simulacrorum cultorem. Qucinadmodum

.
alicubi etiam Isaias a i t : Volabunt in navibus alieniu

genarum, mare simul depopulabnnlur *.

*70 )
V E R S . 4 5 . Alque inde cum frulres de adventu

*
*
noslro audisseni, prodicrunt nolis obviam utque ad
( ,
(orum Appii et tres Tabernat, quos ubi Paulus vidit,

, .
grabins egit Deo, fiduciamque sump&U.
" ',

V E R S . I G . - C U M autcm liomam veniuemus, ccnlit

.
rio tinclos tradidil prcvfeclo pratorio.
"
.
Usque ad forum Appii. Loca quacdam significat
' ,
anie Romam sita, quorum alter simulacrum Appii
, , \
babebal: unde, ut est verisimile, eliam forum ^ cabalur. Nam usquc ad boc tempus slaluae regum
. ,

fori scu fora appellantur. Quod autem dicit tres

, ')Tabemas, per boc obscurc siguificant usum diver .
surionim qtiorumdam aul (aupoiiarum, quae liugua
P.omuionim i(a noininanlur.

& ^
Sed Paulo permissum e*t, nt solns maneret u*a

.
cum mUUe, qiii eum custodiret.
,
V E R S . 47. Acciditaulem triduo po$l, ut Paulus eon ./ vocarct eo$ quieranl Judceorum primi. Qui ubi conve. ,
nerunl, dicebat ad tllos ; Ego, viri fratres, cum uihil
* "
,

fecisscm advertus popuium aut adversus

imiilula
,

,
majorum, vhictus in Jerutalem iradUns $nm in ma

nus [lomanorum :
'.
V E R S . 4 8 . Qui inqutiitione de me facla, volebant

,

me absolvere, quod nullum crimen capitate cssct

.
in mc.
, . Quos ui vidil Paulus, fiduciam sHmpiit. Quanqtiam
* , \
lol signa fecerat, tameu etiam ex aspcclu cepit al . , ry levamentum. Alque ex hoc inlclligimus illum uiorc
caHerorum bominum consolaiioncm acccpisse, ct
, .
contra. Sed Paulo permissum est, etc. Venerabilis
.

igitur posibaec Paulus erat, adeo ut etiam pcrmil , ^ ^'
lereiur ct ui solus mancrel. 185 ^
* ctiam
. \
antcbac bcnignilate alque bumanil.te utcbatur ad , .

vetsiib illum, mutto niagis nunc. Una ctim mitite

*
.
"
9

17

1 9

Isa.

14.
Variae lectiones et notffi.

19

/ M uno vutgeto e*t, , in altero, ut hic * , inulroque, , et in fine, ^

. .
, erat.
ln vulgatis .
erat.
In
valgalis, .
erul.
craU
V. rogati$nmui manere apud eos dies tepiem.
Forum veleres appellabant, quod posiea ve&lilulum
sepulcri dictum est. Sexius Pompejns et Perottus.
u

1 8

1 9

t e

1 7

, e

9 0

PATKOL. G B . C X X V

27

843

TIIEOPHYLACTl BULGARL-E ARCHIEP.

8li
,e

qui etim custoJret. Ut ne illic quidcm posscnl i.li / *

fieri :ilii|iiae insidirc. liaque illuin riislodicbanl,
/;, ' ^ .
sod cavcbanl ne quid ci inconimodi atquc molcslise
accideret.

VERS. 1 9 . Sed cum Jiuiwi contradicerent, coaclus

gum Citsarem appellare, non quod haberem de quo

.
gentem meam accusarem.

VERS. 2 0 . Ob Itanc igilur cansam vos advocavi, vl

}* .
)

vidercmet alloquerer. propter spem hravlk hac

}\

.
calena circumdalus wm.
; Quoniani scielml Paiikis absiirdu:u ac turpo c>s
, , '.
onmino jndicio conleudi r e , ac l n i u i i t . e apud h i l i . i e , ,
iem, utruinquc dcfendit, se ucqtie coiura insriula

quidquaiu coiumisisse, scd fal>o sesc ab JuJajis
accusaluin fuisse : neque sponlc sua sesc ad 0 > a - , * rcm provotasse, scd qu<d illi cnusam prabuisscul, R * ,
, ;
quia ncqnc morc ccclesiie judicio mcctiiu cxpcriri

volebanl, ncqiic legiiimis senlcnliis inagislraluum
, parerc. Nam illi nie absolverc volebanl: imn ab<>lvc . ; runt aulcm, quia Judaii conlradiccbanl. Quid crgo ?
, , '
Utillos accusarcs,hocicci$li ulCtfsarcm appellares?
Ncgal, sed bue, inquil, fcci ut pericuhim effugc ; , \, ' .
rem. Nampropter spem hraelis hac catena circuiuda"

lut $um. Iloc est, una spes reliqua eral Judas s cx

.
,
Seripluris, Cbtislus : quam spcm ciim ego pvacdi ;
caverim. buc redaclus sum ul vinclus atque capti, ; , ,
YllSSiiTi.
.
YERS. 2 1 . llli vero ad eum dicebanl: iYo$ ncque
01

'
-
liltcrasdelc aacpimus exJudtfu, necqtiiiquum rcnt


,
cx (rntribut qui nunliavait nobis, aul loculus sit
$
,
aliquid mali de te.
C , .
YERS. 2 2 . Scd volumus audire de te, qncu senlins.

, .
\ ', Antoquam Paulus Romam venircl, admoniti eiant
*
Judjei ne snsciperent praedicationcm de Cbrislo : ac
* ,
non ilti srdi, vertim eiiam, qui ubique lcrrarum
. ;
erani, Judaji. Scd unde boc constat? Inveiiiimis in
scnplis auliquorum, cos qui in Jerusalcm babila- ; ,
bant, saccrdoies, scribas ac seniores, in onmes
; ;, " \
nationesad cos, quinbiquc e?sent Judiuos, diiuisissc
, , !
liltcras, qu bus oblrcclariJil doclrinai Cbrisli, ut
,
quic aticna ea*et a Dco : ilaquc adnionebanl ne : ,
ircipereiii illam. Alque boc ipsum eliam significarc , ^ *
\ i d c u r | ropbctia lsaiai**, quai d i c i l : Vae terra',navi .
gijrnm alce ultra amnes AZlhiopiw : qui mittil in

muri fitjnora, et vpistolas papyruceas supcr aquam. ^

I Y r quod signiiiiaLur eliani ullra regiuncm iElbio

pum ci cxirejnas oras terraj soniim iinprobilalis

.

coruni qui Judaum 186 buolebaiit, per qua?dam
:, \
quasi volanlia navigia progressum cssc , el cormn
, apostulos, id est, nuniios ei legalos epislolas papy
ra^cas ferentes super aquas navigaulcs, ct in mari

vcrsantes in onincs tcrras discurrissc, docti inx- dc
, 11

%%

4 9

Isa.xviiJ, \, 2 .

Varia) lectiones el notffi.

te

1 1

* erat.
erat. " desideratur in vulgatis.
, ut etiam paulo post scriptum cx&tat.
*

Pvpularibus.

erat.

fc. -

845
EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. - CAP. X X V I I I .
848
* , Servatore nosiro oblrectanles. Apostolos autem, id
, \ cst lcgalos ct nuntios, adbuc eliam nunc nominare
.
solrnt Judiui, qui littcraspassim ab illorum magistra
tibus accepias ullro cilroque ferunt. Ueliqua aulcin
) .
pars piopbetiaiquae sequilur,dc discipulisScrvalorh
; , \
nostri loquilur : (|uos quoniam omnibus bominibus
. bona annunliabanl, nuniios leves nominat ct
. ,
expedilos, ut discerneret eos a Judaicis apostolis,

de quibus locuius erat.
.

Nam de tecta quidem Itac notum est nobis, ubique

, -
.
ei contradici.
,
YERS. 2 5 . Cum comtituhsent aulemilli diem, ic *
nernnl ad eum in hotpilium complures : quibus adje ,
ctis teslimoniisregnum Dei exponebat, ct ut doctiinam
, de Jetu ampleclereiuur eis persuadcre conabalur lam
ex lege Moy$is, quam pioplielis mane usque ad
,
vesperiim.
.
VERS. 2 4 . Atquealii quidem oralioue sua pcrtua , cl
dcbat, nonnulli vero non credebant.
.
Haeresim, id csl seclam , vocant Jud;ri fidcra in

. , Chrislum. Teslilicanuir autem ecce etiam Judiei
, \ Cbristum ubique pncdicalmn fuisse, etiamsi
, * omnes prodteatione amplociebantur alque probabant , scd conlradieebant noiinulli Judari, aut eiiain
, \ ".
Gra?ci et nalones externse.
VERS. 2 5 . Sed cum non essent inter seseconcordes,

, discedebanl, cum Paulusunum verbum dixitset,

, *
, Bene Spiritits sanclus locutus esl pcr haiam pro Q phetam ad palres nostros.
.
VERS. 2 6 . HUverbis.
.
Vide ut nunc slruant insidias adversus illum :nain
" ^ * .
in Judsa quasi iu tyrannide eraut; bic vero, cum
* , - eliam ab eo contumelia afficerentur, nibil conlra. dicere audent. Non enim postbac illorum polesiali
* . " permissus eral. Benc Spirilut sanclus locutut esi.
lis qui dicuut Spirilum sanctuin miiiisirum csse
.
Patris, Paulus bic mortiferam plagam infiigit. Natn
,
. Dominum.qui in excclso et alto solio srnlcl , quem
\ , t , v i l i l Isaias, bic dicil Spiritum sanclutn. Ejusdnu
cst enim cum Palro el Filio essenttse aique alura;,
.
\ , \ ; / alque rjusdeni polcslalis parliceps est.
.
YERS. 2 6 . Vade ad populum nunc, uc dic: Auribus
,
" , - D audietis cl noninteUigctis, el videnles videbiti* el non
perspicielis.
", .
VERS. 2 7 . Incrassulum enim ei obstruclum esl ccr
,
populi htijm, et auribus graviter audierunt et ocnlos
,

, suos occluserunt, nequando cernant oculis, et auribus

uudiani, et corde 187 inleliigant, el converianlur,
, ,
et sanem eos.
,

VEHS. 2 8 . Notum igitUT sit vobi$, nalionibus ex
,

traneis missam e$se salutem divinam ; ipsi eiiain

*
audient.
.
9

ao

11

Isa. vi, i .
VariiD lectioni s ct nolae.
erat.
$1, in aliero, .

1 9

" . , .
* In vulgaiis .
In vulgalis , \ > .

In uno vulgato

THEOPHYLACTl ! LGARIAS ARCHIEP..

8i7

81S

El cum hc iite dixisset, Judwi nbierunt

vtultum intenese disceptantes.

,
,

Fccerunt lioc, inquit, auribus obtnratie, ct oculis

occlnsis. Nequando convcrlantur et sanem eos.
Insignem eorum ac vebeinen^cm significai improbilale:, cosque dcdila opera ac studio scse
avcrlisse. Alque boc dicil, altralicrc eos ac provocare volciis, cl ostendeie, si sesc convcrlcriiit, fulurnni ut sanenlur ab ipso. Incrassatum esl enim el
obitruclum cor populihujus. Non quod Di:us opcram
darel, ne viderent, boc dicilur : nam ille omnes servaii vult, ot ad agnilionein verilalisvcnire r, qua
si invidentc ne ulique aliquando obtemperarent:
sed boc et'am pro inore dicere solemus de iis qui
procul fugiunt, et audire nolunt orationem salularem : Hic bomo adeo fugit, et aures araovet, meluens
ne;|uando etiam audiat orationem qua converlatur ct nialilia ejus coercealur aique cobibeatur.

, \, ,
.
,

,

, \
. \ ,
\ , \ ,
.

.
,
, ,

\
,
*
,
\
.
"

,

"
*
.

\
, .
*
\ (
,
, \ \
*
, \ , \
.
,
, ' . \
,
.

YF.HS.

29.

V E R S . 30. Mantil auiem Paulus biennium totum

in suo conducto domicilio, et admiltebat omnes qui
accedebant adipsum,
Y E R S 5 1 . Pradicani
ac divulgans regnum Dei, ae
docem ea quat pertiuenl ad Dominum Jetum Christum
cum itimma tiberlale, nemine prohibente.
Non quemadmodum Sinopensis ille, qui p a n nis amictus crat, ac dolium prodomicilio babebat:
qui cum liihilopus esset multos quidemadmiratione
sui attoniios reddebat, sed uemini adjumenlum
afferebai. Paulus autem nihil ilJanim quidem rerum
faciebat: neqiie enim bonoris studiuin illi cordi
crat: quinimo honestissirae quoque vestilus erat, el
iri aedibus perpetuo habilabat, ac nibil praetcrraittebat, quod ad reliquas virtutes periinebal : quas
Cynicus Hle dcspiciebat dum libidinose vivebat,
atque in publico sese turpilcr dabal, et insano g l o
riae studio ducebatur. Nam si quis quaeral qtue causa
fuerit cur in dolio babiiarat, nullam aliani causam
inveniel, alque studium vanae gloriae solum. At
Paulus etiam mercedem praebebat habrtalionis,qua
Ronue ulebatar.
K

19

Variffi lectiones et not.

.

1 1

Videtur hcus corruptus el mulilus.

in vulgatii.

* desideratur in aliquo.

* Diogenem Cynicum mteiligit.

849

EXPOSITIONIS I N ACTA TEXTUS ALTER.

8M

KTPor

.
SANCTISSIMI

ARCHIEPISCOPI

TOTIUS

BVLGARIM

DOMNI

THEOPHYLACTI
E X P O S I T I O ACTA APOSTOLORUM.
CODICE VATICANO \
Interprete Bonifacio Finetti ord. Prccdicaforum.

*
&
. \ *
c ' *
* c ,
, " ,
c ,
.
,
,
,
* ,
\ ,
*
.
\
*
.
} \ '
.
* !
, .
'.

, '
1

T i m . , 11. * I I Cor. , 18.

Vide Prxfalionem, supra r o l . 409, nuiu. IV.

188~189

Incipiunt in Dei nomine <.<,u aposiotorum conseripla ianclo apostolo et cvangelhta

Lnca.
PROLOGUS TIIEOPHYLACTI.

Beatus hic Lucas discipubis fuit Patili: et idcirco

niajorem, quam alii, actoruin ipsios notitiam liabttit. Dequo ipsc divus Paitlus, c Lucas, ait, cst
mecum solus : et rursus ad Corinthios, Cujus
laus est in Evangelio per omnes Ecclesias
Cum
etiam ait, c Secundum Evangelium, quod rcccpistis , de Lucae Evangelio loqui existimaiur. A t
vero non omnia, quae ueque ad vitse sua? t(*rmintim
geseit Paulus, seribit Lueas, quanqtiam, quoad
ille vixit, perpettius ei eomnes 190 fuertt: primo
quidem qnia ista, quas scripsit studiosig satis n t i lia fore, existimavit; secmido, qnia urgentia scmperinstabant negotia, et aiias apostoli scribendi
non erant admodum ettidiosi : inulta namque
traditione, abeque scripto, iradere maltiernnt.
Calerum, etsi Acta apostolorum liber iste
inscribatur, In eo tamen plerumque Pauli gesla*
referunlur. Yerum ei q u Spiritns sauctus pcr
ipsos palravit opera hic dignoscnnlur inseria.
Scilicct quatuor Evangelia F i l i i , bic aiilem bbcr
Spiritus saneli opera compleclUur.
CAPUT f.
De docirina Chrhii po*t resurrectiotwn, cjusqrc
epparitione discipulis; et de promissione doni

THEOPHYLACTl BULGARI^E ARCHIEP.

852

Spiritus sancti. De aspectu et modo ntcenYtonit \

Cttrhti, ae de glorioso ipiius secundo adventu.

,
.
(
INITIUM TEXTUS.
.
I , 1-8. Piimum quiitem sermonem fcci de omni ,
bus, Theopliile, quas coepil Jcsus face*e et do , \
cere, usque in diein qua pra?cipiens aposlolis per
, /
Spiritutn sanctum, quos elcgil, assuiuplus osi :
, ),
quibus ct praebuit seipsum vivum posl passiniieiu
:
suam in nuillis argumentis, per dics quadraginla
, '
apparcns eis, et loquens de rcgno Dei. F.l conve , \ \
scens, prsccepit eis ab Jerosolymis ne disccdemit,
. \
sed exspeclarent promissionem Palris, qna;a au- ,
dislis, inquit, per os meum : quia Joannes qui , dciu baplizavit aqua, vos autem baplizabimini
, ,
Spirilu sancio non post mullos bos dies. IIH i g i - ,
tur, ut convenissent (I) , in:errogabanl eum,
. ;
dicenles : Domiuc, si in tenipore boc resliiues
, '
rcgmim Israel ? Dixit aulem eis : Non e&t vestnim
; :
nosse tempora vel inonieuta qtias Pater posuit in

aua poiesiatc ; sed accipietis virluiem superve, ,
uiemis Spiritus sancti in vos, el erilis niilii lcstes
[ ]
iit Jerusalem el in omni Jud.ra et Samaria et us * , \
quead ulliimitii teri\r. Fiuis Paschic (2).
, . .
1,9-12. Etcum fiaecdixissel, videniibns illis,eb va\ , , ,
tusest:elnubessiiscepiieum ab oculiseoriim.Cuui
.
que inltierenlur *m coelum euntem illum, ccce 191
\ duoviri astilerunl juxla illos in vestibus albis,
, \
qui ct dixernnt : Viri Galihui, quid statis aspicim , \ "
tes in ccelum? Hic Jesns, qui assumpius csl a vo, ;
bis, sic veniet, quemadiuoduin vidUtis eum euutcni
; \ '
in ccelum. Tunc reversi sunl Hierosolymam a
, [)
rnoute qui vocatur Oliveti, qui esl juxta Jerusalem,
. Sabbati babens iter.
,
i

COMMENTARIUS.
In meinoriam Tbeopbilo revocal Evaugelium a
sc conscriptum, ut exinde acctiratam diligentimn
siiaiii osicndat. Siquidem inilio illius operis, c V i stnn csl, inquit, et mibi assecuto omnia a prineipio *, ctc. Meininil igilur illius opcris ei dilij^cnli;v, qua in co conscribendo usits est, ut parcm in
boc libro impensam essc scieus, iis quse in co
contiiieutur, animum quain maxime adverleret.
Oxicrum prE modesti non dixil : Priniitm quidom Evaiigelium feci, Theophile. Theopbitus
voro iste unus ex iis eral qui ab ipso pietaiis pra>
ceptis imbiiii fuerant.
c Qu;e ccGpit. > Miracula scilicet et doclrinas, et
pra?terea quod faciendo docueril : non enim ille
vcrbis Uiiluiu suadebat, sed operando provocabat

,
, .
.
,
.
*
\ , > \ .
,
, \
Q ,
. []
,
. *
.

.
. , ' \
.

* Luc. , .

Variae lectiones et nolae.

(1) Ita verlo magis pre^o ad lcxhun G r . T c i i P , ut
ronimenlaioris auimadvcrsioiii sil locus. Vulg. babet : igiiur qui eonvenerattt.
(2) Qui bunc coninicniarium ex codicc Valicano

e\scripsit, pro sua dili$;enlia annoiavil verl.a ist.1,

, finis Pasch<e cssc in codiie rt~
cenliore atramento.
>

853
EXPOSITIONIS I N ACTA TEXTUS ALTER. - CAP. I .
854
, ; . omncs, ut ad iniitationem virtufcis scsc liansferrenl .
. * c
, ,
, .*.
.
,
. ; *, \ .

t Usqne in diem. Ovdo v^rboruin esl isic :

Pcr Spiritiim sanctum pr;ccipiens, boc ost spiritualiler a<d ipsos verba faciens, nibilque immiscens humani. Vel quia ipsis in Sphitu sanclo
praecepit : ubienim Filius aliquid operatur, ibidem
Spirilus sanctus (quippe cjuedcm eum ipso naflirae) siinitl ct operatur ei adesu Qiiid vcro prnecepit ? Nempe : ' i Eunies, doceic omiics genlcs *, ct
quae sequimtur.
^ '

; . > ^ , , ',
* .
" , * ,
\ .
*
' , .
,
, ' , \

Quos elegit. Non dixii , Ascendii, scd ,

c Assumptus r s l : adbnc cnim lanqtiam de bonnne loquebatur. Ne vrro quis exisliinarct, id
aliena factum esse virli;te, snlijunxit: Quibns
et procbnit seipsum vivum. Deiude a i l : c Por
dies quadragitila apparens eis : al non inquit,
Dicbns quadraginia, qtmiiiam non assidtie, sicui anle icsurr ciioncui , ciun ipsis vecsabalur ;
sed pcr inlervalla accrdcbal vi rccodc.bat.
c E l convesccns. Iloc est, conunttncm ciint
illis mensam babens, pnr.cepii cis, c ab Hierosolymis ne discederent. Scilicct, pritno quidem, cuie
illi nimium trepidareut, in Galilaam e<>s adduxil,
ut absque pavore, qua: ipsis dichims crai, audir c n l : dciude, poslquam audicruiit, ac quadraginla
elapsi stmt dies, c praecopii, ab Hi<*roM>l)iuis nc
diseedeicnl. > Qtiemadmodtim #nim 192 sapicns
dux milites, qui in multos incursim gunt bo los,

\ ,
, c ,
. \
,
.
, ,
.
,
, -

\ Q baud prins cxire pcrmiUit, qunm armis (Onuiiu \ niverit; ila 1 Dominus antc Spiiilus saneli de , \
scensum, ipsos in aciem irc tion s i v i i , no bostium
, '
imiUitudine facile expiignareniur el capcrentur.
Sed et alia est hujusce prawepli ralio, ncnipc quia
. \
ibideni, scu Hierosolymis, niulli eredilnri erant. E l
, ,
terlio, ne aliqui dicunni, ros,. diinissis notis, ad
, .
cxtraneos, ostentalionis causa, ooutcudissc. c Scd
. ,
exspeclareut. Promissioucni biijusmodi Uiuc au
dierunt, cuoi dixil iHis : I xprdii vobis, ut ego
,
vadam ; si enlni non abiero Paraclcliis non vcnci
. ,
ad vos*. > A l vero non illo adhuc praiscnte, neque
,
statim ac recessil, advcoil Spiriius sanclus ; sed
, .
post decem dies , u l des derio fervcntes graiiawi
,
Hlam recipcrent. Si eifmi, illo prasentc, Spiritus
, , []
D sanclus aihcnisset, vel, 1 nbeunte, ciim illis romansisset, non tantx res fuisel consolalionis.
. , \
Quaftdoquidem vcro non nisi aegre ab iUo divoli
, , \ . c " poterant, diflerl paulispcr Spirilus saiictus, ncc
. stalini acccdii, m paululum conlrislali, et promissionis dcsiderio succensi, puriorem niajoremqiie
\ , ' ex ejus adventu perciperenl voluplalem. t Qnia

Joannes. > Declaral deinde quanlum ipsc Joanni
. ,
pracslaret : ac prxierea aposlolos ipsosJoanne ma , ,
joros esse ( s t i n d i l ; siquidem ct ipsi baplixalHri
\
erantin Spiritii sancio, Non d i x i l anlom. Bapli .
zabo vos in Spirim sancto, eed, Baplizabtmini,
, ; .
ubique nobis luimiUlatis cxcmpla rcliBqiiiMS. A l i , ,

Matlb. xxvm, 10.

Joan. xvi, 7,

855

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

856

unde vcro ex leslimonio Joannis nolum esl, quod \ . . "

ipse baplizaturus erat: Ipseenim, aii, c bapii- , , zabitvos in Spirilu sancto, e t i g n e ' . Igilnr qtti.
. " , ,
Cum inlerrogare volunl, siiiml accedunt, itt itiul- , , ,
liiudine impoirarenl. Novcrant enim illud quod an- , ' ira eis dixeral : De die 11 nemo scit , non . .
jgnorantis, scd repellentis, ac responsionem difle
c ; , \
rentis fuisse : idcirco denuo inlerrogaiH. Quid au- . ; ,
ftcm eis respondei ? < Non est vestrum nosse lem , \
pora, vel momcnia. > Tempera illis nola non facil, .
< nm alias eos mulio majora docuissei : quia scilicet . \, ,
volebat, ut vigilautes esscnt; t alhtnde iiihil igno , ' ,
ratioista eis nocebat. Non eiiam respondet ad id, . "
de quo inlerrogabanl : quoniam magislri est, non
, \ .
IIIH2 discipulus cupit, scd qux scire ipsi prodcst,
,
docere. El ideo ait : Non csl veslrum nosse
, ,
toirpora, vel momenta. Deinde, no putarenl fore
, ,
nt in multa inciderenl pericula, propinqtiani esse, '. ,
ail ipsorum a cunclis diflicullalibus libcralionem.
f ,
t Accipieiis enim, inquit, c virtutetn ex allo
; ,
t supervenienlis Spirilus sancli in vos. Quoniam

1 9 3 auiem prius d i x e r a l : < ln viam genlium
, < \
uc abieritis, > quod vellct omnium primis Judseis
, ; .
Evangeliuni annuntiari, at tunc per loiura lerra , .
rum orbcin Evangelii praedicatio diflundenda eral,
,
cougrue subdil: < El in Judxael Samaria et us ,
que ad ullimum lerra3. > c Gum ba>c autero di- 6 , xiseet, ne rursus cum inlerrogarent, staiim

assimplus e*t, et ntibes &uscepil euni, > quo- , niam itla signum esl Dominic$ diviiue virtutis. ^ \ , \
. " , ;
f IKc Jesus, qui assiunptus est. > Diclione demonStrativa usi sunt, diccnles : c Ilic Josus qui as- ot
; , .
stiiuplus cst in coelum, sic vcniet, > nenipe, cum
corpore. Ac etiain , quia judicalurus vcniel in
nube. Viros vero eos vocal, qula lalcs oculis . < ;
apparebanl: siquidtMii augeli illi ne lerrorem i n , $
cuterenl, virorum formam cxacle assumpseranl.
, . > , \,
DHO autem accesscrtint, ut leslimonii Griuilaleoi
indicarent. Dicenles vero: c Quid siaiis aspicicnles , . ^\
in coelum ? eos monuerunt, ne diutius eo in loco , *
mancreiit, ncvc cxspeclarent illum rursus viderc. ;,
, . >
Tuuc reversi sunt. < Tunc, inquil, ecilicct,
;
iiini \\xc audissent, reversi sunl. Yidenlur vero,
* .
barc dic Sabbali conligisse, eo quod dical, c
iuoiiic qui est juxla Jerusaleui, Sabbali babens iier > definila namque eral longitudo itiucris, quod
T

Jud.cis Sabbato conGccrc licebat; nempe slad.a qiiinqne.

CAPUT I I .

. '.

Pctii sermo ad discipulos de morte el reprobalione

xspl
Jud(e proditoris, oc de tubrogatione MatlhiiV, *u
per quem $ors cecidit Dei gralia per oralionem.
,

Feria sccunda bebdomadae Pascbalis *.

Maltb. , 11.

MaUb. xxiv, 56.

Mallh. , 5.

Vari lectiones et notffi.

In Giaeco babelur, $ecunda (nempe die, vel
feria) Diakainesimi; sic enira hebdom^dani Pasclia
tem seu quae diem Paschalis subsequitur, Graed
vocani. Est auiem apud Graccos recentiorcs t

idem ac ', nempe .

Ha vero eam bebdoniadam appeliani, quod p^r
Christi resurreclionern genus baniauajn renovitur^
Du Cang", Gloss. med. el inf. Grac.

857

EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. -

CAP. I .

58

KEIMENON.

TEXTUS.

1,12-20- iliebus illis reversi suhl Jcrosolymam,

a musuequi vocalur Oliveti, qui esljuxta Jerusalem,
, ,
Sabbali babens iler. cum iniroissent in coena . \ , , culum, asccniierunl ubi manebant Peirus el Joan , \ , nes, Jacobus et Andreas, Pbilippiis el Tbomas,
, \ , \ , Barlholomaeus et Mailbaeus, Jacobus Alpbaei el
, , \ , Simon Zelotes et Judas Jacobi. Hi onines crant
, \ , \ . perseveranics unanimiler in oratione cum mnlieri
bue et Maria Maier Jeeu ct fralribus ejus. In die\ \ \
bus iilis exsurgcns Peirus in medio iralrum dixit
, ; . \
(erat aulem turba 194 hominum siinul fere ccntuin

viginti): Viri fratres, oporlet impleri Scripluram
, ( \ quaro pradixil Spirilus sanclus per os David de
\ ) \, Juda, qni fttit dux eoruin qui coinprebenderunl Je*
"

'

"R

, m . Qui connumeralus eral in nobis, et sorltlus

\ *
esl aoriem ministerii htijus. Et bic quidem possc , - dit agrqin de mercede iniquitatis, ot suspenstis
, \
crcpuii inedius, ct dilTnsa sunl omnia visrera cjus.
, . Et nolum factum est omnibtis babiianlibus Jerusa , \ lem, ita ut appellaretur ager ille lingua eorum Ha , \ celdama, boc est agcr sansutnis. Sciipluiu cst
. \
cnim in libro Psalmorum : Fiat coma oratio eoriiin
, deserla, cl non sit qui inbabitet in ea , cl episco ,
palnm cjus accipiat alter. lel ergo cx bis viris,
. qui uobiscurn sunl congregati in omni lcmporc, quo
' ) ,
inlravii cl exivil inter nos Dominus Jesus, inci\ , - piens a 1 aptisinale Joannis usquc in diem, qua
assump;us cst a nobis, lestem resurrectiouis ejus
.
\ , \ - nobiscuin fieri unum ex islis. El slatucrunt duos,
' ;, Joscpb, qui vocabalur Barsabas, qui cognominatus
, ,
est Jusluft, cl Matlbiam. El oranlcs dixcmnl : Tu,
* ,
Dominc, qui rorda nosliomnium, oslcndc qucin ele . \ -,
geris ex bis duobus nnum acciperc IOCUIM mimstei ii bujus el aposiolalus, dc quo praivaricatus esl
,
Judas, i t l abiret in locum siiiiin. Et dcdcruut soiles
, \ . \
eis, et ccidil sors super Malibiam, et auiiumeraiiis
, , ,
est cuni undecim apostolis.

\ , , .
, \ \ , \
.
COMMENTABIUS.
,
ln roenacuhim ascendcr-jnt, > co quod lin.ec . "
b m t , ne si vidcr^nlur in civilale.capercuinr. Reclc
, .
auicm de discipults mentiouea) facil : quonbm,
'
, , , ciim ex illis tinus quidem Jesuin prodidissct, aller
negassct, alius inGdelis fuissel, sibi oslcmlendum
.
pulavil, iino cxcepto prodilore, omues incolunics
* \
fuisse. Subdit : < Hi omnes eraiit pcrseveranlcs
\ , utianimitcr in oraiionc, cum Qitilieribtis ci Maria
, , " \
Malre Jesu, et iralribus ejus*. Quod igiiur de Matre
' , c
Jesu dictum cst, t Susccpit eam discipulus in sua.
, .
conlrarium nullo modo est. Si eniin ipse discipu ,
lns ibi aderal, nil probibe! et Matrein ipsam ibidciu
. c \ .
[\ ] ' adfuisse. Et in diebus. Pelrus, volut cbariiaic
fcrvcns, ac ille, cui grex a Christo concrcdilus
, [\ / \
] at, ac cbori prinuis, semper prior loquilur. Cong U

Joan. xix, 27.

859

THEOPHVLACTI B U L G A R L E A R C H I E P .

80

solatur vero eos ex pradiclione de Juda. Oporte- ^ :\ , c , ', - ,

bal enim, inquil, inipleri Scripluram, quam pr# \
dixil Spiritus sanctus pcr os David de 1 9 5 Juda,
, \ .
qui fuit dux eorum qui comprehenderunt Jesum.
Deinde Uic, > inquii, c possedii agrum de mer- , , ,
, , "
cede iniquiialis. Non inquit : Judaei possederunt,
, ' c > .
sed, c ipse possedii, et quidem congrne : nam qui
pretiuin erogat, elianisi alii emanl, ille censendus , ,
.
est dominus. Et eane prctium ejus e r a l , quod
c posscdit de mcrcede exlremuc iniquiiaiis. > Sub- ,
. ' c
d i l : c El suspensus crepuil medius, et effusa sunt
, \
omnia \iscera cjus. Hoc scilicet ail de po;na
, ,
quam ttinc sustinuil Judas. c E l appellaius esl ager
, c \
ille lingua coruni Haccldama, boc est, agcr sarvguinis. Juda/t hoc nomine eum appelhrunt, non ^ \,
, '
propler ipsum, sod propler Judam. El quidcm L u , , .
cas ad. Iioc aslruendum id refeit, tesles proferens
,
ipsos hostes, quod ea de causa ejusmodi nomen
agro illi iniposuerint: dicendo enim, propria l i n - , ' . "> ,
, > . ,
gua eorum, > boc salis innuil. llhid vcro : Fiai
c , \
commoralio ipsius deserta , et non sil qui inhabilet in ea, tatn de agro, quam da domo ipsius , \ \
diclum est. In eo autetn, c Eiepiscopniumcjus acci- . ,
pial nltcr, pcr c cpiscopaltim iiUellige princi- , , ^.
,
pauun seu sacerdotium. Esl vero qui dieal, Judam
haudquatjuam laqueo vitam fhiiisse , sed super- , ' ( .
vixisse, qtiod depositus fueril, amequaiii perimerc- '
lur. Hcm banc caeteris clarins tianai Papias Joan-
nis discipulus, b s verbis : c Magnum impiclat<$ , \
6xcmphim in boc mundo fuit Judas, utpole cujus (J , ( , ,
corpus adeo iniumuit, ul neque, qua currus facile
*
transit, illc, iino neqtie solmn cjns caput, transire
,
possel: c l quidem oculorum palpebras adeo enor, miler illi inluinuisse fcrun, ut nec ipse luccm
,
videret, ncc oruli ipsitts \et adbibitis niedicorum
- ^
dioplrU vidcri possenl: adoo scilicet profunde ab
*
evlerna superficic recesserant. Yerenda aMlem.ip , ' ;
sius omni lurpiludiiic deformiora facla fuisse, qnod

sanies et vermes e tolo cjus corpore mananlcs tan \ * * ,
tutumodo per illas, necessarias alioqnm, pnrtes ad
, ;
inajorem ignomiuiam eflluerent. > H;ee quidem ail
* /^
ille in quarto explanationis veibortnn Doiniui.
, , \, Posl raultos vero crucialus ct poenas, subdit, eo
, \ \
in proprio agro morluo, agrura ipsuni, qua eliam
parte longius abestavia (4), desertum et inbabitabi- D '
,
lcm ad praesens usque leinpus evasisse : imo nunc
\
ctiam neminem per locum ipsum, nisi obturaiis
\ \
naribus, transire posse. Tanitim scilicct eum in
carne ipsius etiara supra terrani judicium ( 5 ) com- . >t .
prebcndit. c Oportelergo ex bis.i Qwoniamnon- , \ *
dum Spirilus advenerat, neque i i se dignos, velido- ,
. ,
neosarbitrabantur, qui ase ipsishocce negotium ad , \ , *
niinistrarent,vet per aliquod signum, qtiinam eligen , .
dus esset, addiscerent, c dederunt sortes eis. >
1

VariaB lecliones e l notfe.

f<r.

(i) Sifanius bic vertit, ab iis, quijuxla illam viam

Uabitabant, quod logcril tn suo codicc,
.

(>) Apud Sifanium pro , judicium , exstat

, fluxns, foriai.sc reclius.

EXPOSJTIONIS ACTA TEXTUS ALTER. - CAP. I I .

, \
.
, ) , \
? .
,
, .
* . ,
, * . "
,
\ , *
. *
, -.

802

Si enim , ubi neque oraio fiebal, nequc piobi

eranl homines (nt super Jona), 196

attao lainen
sors valuit, quod recta Im*nlione fierel; inullo
magis bic merilo replevit cbormn, et ordinem perfecit, qui bac ratione monstrnius fnit. Quare oportet unumquemqne tenere locum, quem soriitus
esl, ac necsibi procurare (non eniui sors id essci)
nec refugere eum, qtii dalus est. Si cnim tata babenlur, qure sunt a eorte, mullo magis quae a Deo
sunt, seu cura beue eligit. Neccsse vero est, ul et
is, qui eligil, id sirie parliuni sludio faciat. lila
enim vera sors esl, non quam vult ipse, sed qiiara
gralia moderatm*. Aposloli igiiur, anlequain Spiriliim sanrium reciperenl, sorte negolia admiuistrabaiu ; postea vcro ct imiltiludiiie, el propria gra"
t a . Quoniam t e r o , quando multi s u u l , omnes sorie accipere non licel, binc recte ex mullis paucos seligimus.
. .

CAPUT I I I .

De dlvino Spiritus sancti in aposlolos degcenm
'

die Penteco$U$.

.
Dominica Penlecostes.
.
.
TEXTl*S.
\ "
I I , 1-11. El cinn coiuplerenlur dies Pentecostes,
, \
eranl omncs paHier in eodcm loco. Et factus est
. * ,
rep^ntedc cwlosoniis.lanquam advenientis spiritus
.
yebemeuiis, ei repinvii loiaui domum ubt eranl se .
denlcs. nppariicrtiui illis dispertilae linguai tan * .
quam iguis, sodilque supra singulos eoruni. Et
* . repleti sunl omnes Spirilu sanclo, et curperunt
, *
loqui variis linguis, prout Spirilus sanctus dabal
, - ^ eloqui illis. Eranl auiem in Jerusalem habilantes
. Judaci, viri reiigiosi ex omni natione qnae sub ccelo

est. Facia aulem hac voce convenit tmilliludo, et

. , - mente confusa est, quoniam audicbat unusquisque
' , , /. liHgua sua illos loquenles. Stupebanl autem omues
. et mirabaiUur, dicenles : Nonne ecce omnes isti,
, \
qui loquunlur, Galilaei sunl? Et quomodo nos au ;
diviiuus tinusquieque linguain nostram, in qua naii

sumus? Partbi , el Medi, et ElauiilaB, et qui babi ; , \ , \ *- tant Mesopoiamiain, Judaeam el Cappadodam,
, * ,
Pomum et Asiain," Pbrygiam et Pamphyliam,
, * , * jEgyptum et parlcs Libya quae csl circa Cyrew-n,
, * , ,
etadvenai Romani. Juda;i quoque el 197 prose , \ - lyli.Cretes, et Arabes : audiinus eos loqiicnt.es
, * ,
nostris linguis magnalia Dei.
, , D
.
.
COMMENTARIUS.
, [] , []
Hoc est, non aiiie Pentecoslen, sed circa i p , , /
sam, ut ita dicam, feslivitateia. Dccebat enin\ ut
,
isia fcstivo lcnipore coniingerenl, ut qui Cbristi
\ .
cniciOxioni praesentrs fueranl, ista qnoqiie vidc renl. Quoniam igiiur die Penlecostes lex vctus est
, *
data, coiigruum erat, ut eadem die Spiits sancti
*
gratia daretur : ac prarterea ut divinjc nalura sub , , \
stantia? ostcnderetur indmsa : quippe qiue I I I H I in
:
Vcieri, tuni Novo Foedere, ac divcrsis teinpori

Varia) leciiones ct noleo.

1

, .

THEOPHYLACTI BULGARl^E ARCHIEP.

863

864

bns, perfcctum efficil divinorum ornculorum - ^ , '

ccnlum. Quemadmodttm cnim Salvator morlein sub , '
ilurus, eo tempore pati voluit, qno agmts na, ,
ctari et oflerri solebat, ut ipsitypo conjungeret vo.
.rilatem; sic el Spirilus sancti adveutns co, quo , ' ,
lex data est, tempore conligit, ut palam iierei, sic,
uli Mosaicam lcgem , ita et Evangelicam a Spirim
.
sancfo esse. Rectc auleni c sonuiii dc coelo fa & \
clum csse a i t ; quandoqiiidcm cl vox Dei in
, c ,
monie de coelo facla cst : et lunc c ignis appa \ , \
ruit 1 ut ctiam antiqua visio euindtnii el tunc el
. \ , \,
modo advenirc demonstraret. c Tanquam iguis >
, ,
vcro aii, addila scilicet panicula c lanquam, > no * \ \
corporcum quidquani de Spirilu sanclo suspicari
. , ,
quispossct. Aileliam, c tanqtiam spirttus : ne. \
1 1

1 1

que enim ventus cral. c Sedilqne, hoc cst por- fj , \ . \

mansit, reqnievit. < Scderc > enim firmkalem el
, \ \ , \ \ yisz
pr rmaneiUiam denotat. Nou aulcm supra dtiodecira
c .
tniilum, scd ctiam supra septuagima discipulos,

), *
quin supra singulos c centum ginli Spiiitiis .
sanclus resedit. Congrue vero non in orc, scd su- () ,
pra capnl lingtias rccepertint; non enim in naln /. '/'
rnle orgauum infusus esi Spirltus; ne ex pro \
prio ore ea, qux non babcbant, sc profcrre existi- , \ *\
niarenl. Scd, sirul aqua e coelo veniens ad mon- tium primuin cactinnna, et exinde in subjecias
,
Tallcs deferlur ; sic, verticem veltit monlcin qucm- ,
dam staiini occupans SpiriUts sancti gratin deimle
, \ '
cx capile in cerebruiii, ac posiea in os ei cor sc
.
effundil, totumque bouiinem, sumplo a capite i n i k

, replei. Aliter : Quoniam apostoli totius mundi C

doctores ordinabantur, ordinatio autem non aliler,
quam snpra caput fit; congruc ipsi linguas supra
c a p u l r c c e p c r u D t . c Erani aulem in Jerusalem.
Ui oslenderet, confusionem a timore et spcclacnli noviate esse orlam, a i l : c Confnsi sunl t t tnore. El quidem merilo. Putabant eniai ipsorum
198 e x i t i u n i rem isiam portendere ob a u d a x faciuus, quod conira Cbristum p a t r a r a n l . Igilur
conscientia ipsorum animas concutiebal, qiiod
rccens adbuc esael in niauibus eorum cx-des Domini : qnare ipsos omnia leircbanl, ac p a v i d o s
Irepidosque reddebant. c Quoniam audicbat u n u s quisquc. Idcirco anlc caciera linguaruin d o n u i n
acceperunl apostoli, qula ad oiunia loca sc c u i i - ^
ferre debebanl. Et sicuti, turris Babcltcx leinporc,
una, quae lunc cral lingua in mullas divisa csl; ila
imnc niullae lingtias in unum boinineii c o n n u x c r u n i ,
ut idem ipse el Laiine, et Persic<\ i t l u d i c e . el abis
plurhuis linguis, Spiritu s a n c t o inius insouanie,

> ,
\
. , " ,
, ,' > \ .
,
.
,
, \ , \
. " .

,
. <
*
\ *
\ \ ", \ | ,
, \ (>,
/, \ c [] ,
.
joqueretur : unde boc doiiiun c iinguaruui donuni vocabalur, quia multis linguis loqui polcrant.
Fcria lertia bob loinad Pascbalis.
' .
Peiri hac de re inslructio ex prophetis.
.
TEXTUS.
11,1^-21. Siupcbant autem omucs el mirabanlur
ad invicent diccntes ; Quulnam vu!t boe cssc ? Alii
Mallb.xvn, 5.

1 1

o tf

.
\ ,
* ;

Exod. , 2 .
Yaria> lectiones c l notrc.

* .

865

EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTKtl. - CAP. I I .

866

, autcm inidfhlcs ditebairt : qiira MustO plcni Stint.

. ,
Slans anlem Pctrus < um ihidecim levavil voccnt
\ " auam, l locutus esteife: Viri Jmbfci, el qhi liabitalis
\ , Jcrusalem uui\ersi, boc vobift nolum sii, et auribu*
, \ percipile verba niea. Non cniin, sicul vos apstimatis,
. , ,
bi ebrii sunt, cumsil bora dici tertia : scd boc esi,
\
quod dictum cst per propbetam Joel: El erit irt
novissimis diebus (dicit Dominus) eflundam de
<\ * , Spiriiu mco super oinncmcarncm : el propbetabum
, \
iilii vestri et fiii.-c vcstrte : el Juvenes vcslri visio , \ \ nes videbunt, el seniorcs veslri somnia sonmabunl.
\
El quidem super scrvns meos el super anciilas
,
nicas. in diebtis illis cffmnlani dc Spirrlu mco, ct
. \
propbetabunl : cl dabo prodigia in ccelo sursum,

et signa in terra deorsum, 6anguincin ct ignem et
, \ . taporcm fumi. Sol eonverlelur in tenebras, ol l u , \
na in sanguinem, antequam veniat dies Domini
, \ , .
magnus et manifestus. Et cril , omnis quicunque
, \
invocaverit notncn Dofnini, salvus erit.
, \ \ . ,
, .
.
" , [)
*
, \ ,
.
, c ; \, [] , ... .
c
ol vo*;. .
[ ]
. $
, .
, \ ,
^ , ,
\* , \ .
,
\

, \
. ' ,
\ , * . ^
,
*
, \ ;
\
.
\ ,
.
,

199 COtfMENTARlUS.
Slalim posl cditam voccm eslendit Pctrus , se
sociosque suosebrios non esse, noc furore correplos
instar vatum (6) ncque nlla necessilate detincri (7).
Al quid sibi illud vult, c cum undecim? > Scilicet
connmincm emillcbant voccm, el ipse os omniuiu
r a l ; astabant siquidem undecim, lestiiuonio suo,
qna? ab ipso diccbanlur, ronfirnianles. Coneidera
veio apostolorum concordiam. Concionandi nninus Pclro cedunl; ncque eniin dccebal omncs siiiml loqui. Qnod vcro baec lertia diei bora facta
sinl, baud i : 4 i o n c rarel : lnnc enim ignis fulgor
apparet, lunc eo ad opera, et ad pranditiin parardum iilunlur bomincs, lunc clara esl dies, luuc
omncs in ioro versantur. El ciii posl baec in uovlesimis. Ostcndit ros graios probalosque esse ,
quippe qui Spiiitus sancli gralia digui facli sm.t :
etex propbeta clare aniiuuiial Spirilus abiindanliam, quani illis lanquam primiiias elargitus esl.
Annunliabanl autein pfopbelantes (hoc est inlelligenles, quae dicebant) Cbristi mysleria, quas
propbelae praediieranl. c Filios ipsorum apsloIos appellarvii prdpbeia, queinadmodum ct Salvalor, cuirt dixit : t Sl ego in Beelzebub ejicio daeuoiiia, ftlii Voslri i quo ejidiunt ? > Dicindo autem ci t filias prophotasse, osloiidit graiiae largilatcm. PfOplietabaiit .1u(cni eliam niulieres apo-'
sioloruni tenipoTts ct quibus erant qiiatuor Pbilippi fili* propbetaiites. Subdit c scniores sorania

ie

Matib. x u , 27.

Variffi lectiones ei nol.

. .

le. tttt

(6) Nempe gemiliuni, qui furenics oracula sua

fundebani.

(7)Sciliccl apostoli libcre agcbant et loquebaniur,

quod est proprium sanclorum propbelaruni.

867

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

sorauialuros, et juvenes miones visuros

senio-

anaiem vocans caro, quae magniiudine virtutis

provccla est ac proicclleiis, el veluti claris facinoribus canescit: juventulem vero eam , quae in fidc
foriis esl el ail bonum alacris. Scd poesl cliam
d- aHale scnioribu* ( t junioribus boc inl< lligi d i cluiu. Eldabo prodigia. > Ibfic de fuiuro judicio
t t de Jernsalcm ail el deRomana captivilaie : vel,
qua; crucifixo Doniiuo cveniura eranl, dcclaral, ac
ca, quae proptar ipsiim J u d i s ex Roniauormn
bello accidere debeb:inl. Nam ot tein^orc crwciiixionis, ob impieiaiem, quam iu Clirislum exetcuere
Judaii, ipsa elemeiilortim, ac solis, el luua naiura
aigrescere el indignari visa est; ei bclluin Romanis
coutra ipsos gcronlibus, mulla bujusmodi in COBIO
iY4R

868

;
. \
, \ \
,
. \

. \ . \
\ ,
' ,
, '
'
. \ \
,
,
\ . ' ,
8

conligissc, Josepdus bislaricus iradil. Vel boe ex , aCTeclione eorum, quaj patiunlur, accidit. f Diein
. "
aulcm Doinini magnuin el manifesliiiii diem re ,
stn rectionis inielligil. lllud vero, < Oimiis quicun . ,
que invocaveril iioiiien Douiiui, salvus eril, uon
c
dc uuda ac simplici invocalione 200
itclligen, > \ ,
d u u i , sed de ea, qnae fit cum aHeciu, rccla l i l a ac
., ,
congrua (iducia. c Non enim omuis qui dicil mibi,
0 , c ,
Dominc, Domine, intrabil in regnum coelorum, sed
, , '
qui facil voluntatem Patris mei, qui in coelis e s l .
, ' ;
u

Feria quarta lubdomada? Pascbalis.

De pasmne, reburreciione el asceusione Chrisli et
misstone Spiritus s.ncti,

.
,

,
,
.
TEXTUS.
.
I I , 22-3G. In dicbus illisdixii Pclrus ad populuiu :
,
,
Viri Israelilae, audite verba baec : Jesum N.iz:ircmim
,
viruiu approbatum a l>eo iu vobis, viriutibtis el pro
digiis ei signis quae fecll Deus per iiluiu in incdio
\ , '
veslri, sicul cl vos scilis, bunc delinilo consilio et
, \ \ , ]
prescieniia Dei tradituni, per mauus iniquorum
\ ,
ailigentes inleremislis. Uueni Deus suscilavil, solutis doloiibus iuiWni, juxlaquod tmposstbilo erat le- > . *0
?, ,
iicri illum abeo. David enimdicil iu eum
c Pro ' .
vidobam Dominura in conspectu meo seinpcr:quo-

niam a dexiris est mibi ne comniovear. > Propier
, ,
boc latalum esl cor nieuni, el exsuliavii liugua
. ,
mea, insupcr ei caro mea requiescel in spe : quoiiiam non derelmqucs aniinam meam in inferno, nec D
.
dabis saiutiim luuin videre corrupiionem. Nolas
mibi fvcisii vias vitac : et rcplebis ine jucundilate
C U : I I lacie ma. Yiri fraircs, liceat audenler dicere
ad vosdo palriarcba David, quouiam defunctusesl
ct sopullus, el sepulcrum ejus esl apud nos usque
in bodienunu dieni. Propbela igilur cum essei, c l
scirel, quia jurejurando jurassel illi Deus,de fructu
ltimbi cjus sedere supersedein ejus, providcns loculus esl de resurreclione Cbrisli, quia neque dereliclus est in inferno, neque caro ejus viditcorru1 1

A c l . , 9.

Malib. , 21.

1 8

'
,
.
.
" \, />
\ , , \ , \
* .
\

Psal. xv, 8.

VariijD lectioncs et
" . \ .

nolfle.

f69

EXPOSITIONIS 1N ACTA T E X T U S A L T E R . -

CAP. I I .

870

, . , ' plionem. IIunc Jrstim rcsuscitavit Deus, ciijus om \ ,

iies IIOS icslos Minius. Dcxlcra igilur Dci cxaltalita,
,
i t piomUsionc Spiritus saucli acccpla a Patre, efliu
^ .
dil bune, (juem vos videiis et atidilis. Non cniiu
, . q.
David ascendit in coelum : divit autem ipse: Dixil
,
Poiuinus Domino nico : Sedc a dextris nuis, lo ^ , , noc ponani inimicos tuos scabelluni pcduin luorum.
; . - Orlissime sciat crgo unuiis domus Isrecl. quia ct
Doutiiuuii cum el Clirislum fecil Dous liunc Je ; . suni, qiiem vos cruciiixislis.
,
. ,
\
\ .
.
201 CO.M US.
,
Quoniam cos vehciuenier perslrinxcral, nunc
,
blandius alloquilur, c i dc prugenitore mcnlionem
.
opportune facii, rursusque cxordilur. Et quiacral
, ,
de Jesu verba failurus, ne conliiiuo lurbarciilur,
: T;JV , '
nil sublimius de illo dicil, scd a valde bumilibus
/, ,
initio facio, sialim ejns palriam, quae vilis vidcba . '
lur, oxponii. C&ierum alibi t virum dcsidcrabilem >
[ / " . ] ,
vocat Cbrisluiti, ac slalim subjunxil: t Hic auclor
c . esl ;(8). t DicereveioCbrisluiri esae f auctorein
, vilae, quid aliud esl, quani assercre ipsum esse
, , ; Filium Dei, ac Dominum, vcl in corpore c Verbum
c , ^ ; ,
Dei, pcr qucm omiria facta sunl ? Nunc vero
\ , '
nibil iuagui dc illo dicit, sed (9) lantuni bujusiiiodi,
, .
quod de propbcta, qui polestaiem a Dco acctpis 0\ ,
set, quis dicerei. Deinde in medium ptoienns
, : audax ipsorum iaciiius, sludel cos a ctilpa purga , \ .
r e , a c s i i n u l ostendit, n i l contra illuiti roboris
, lnisse babiluros, nisi poleslatem ipsc illis dedissci.
,
ne rccle id fecisse se dicerenl, addil : Por
. > ",
inanus iniquorum aibgcnlcs iiilcreiuislis : sciii
c , , . c e l , per c itianus iiiiquoruin niaiius iniliunn
, i n l t l l i g i i . Recte vero cliam c sohitionein dolomm
, , - i n f e r n i resurrcciiouem appellavit, cum ex morie
, ' , , \ veluti cx venlre quodam parluriente, ncmpc ex
^ , ; ,
nortis nexibus et ex inferni recessibus cmerserit

Servalor Clmsius , ac vclut ex peregrino quodarn

parlii resurrectionis denuo in luceui prodieril.
, , t Et idcirco appellalns est c priniogcnitus ex mor
* , , tuis. > Subdil : t juxla quod impossibile cral
, '
teneri illum ab co
boc ( S l , non comimmis illi
, . rum cseieris fnii resurreeiio ; sed ita rcsnrrexit,

,
ul non amplius nmriiurus cssel. Qnod cnim
$ 0 . < " , ^ parluril, non potcsi amplius relincre quod iiilus
J babel, scd paliiur ei cmiilcrc feslinal. t ynoniam
:, c ^ non derelincpics. > Cuui aposlolus Pelru bocce
:, ' , >
dictum ila interprclalur, elquod ankna Cluisli
. 1 < in inferuo rclicla fucril cl quod cjue
, \ , ,
caro non vidciit , > seu experla fueiii, cor , \ ,
luplionem, > bominem siuiu! ac Dcum essc oslen1 0

1 1

1 1

1 7

l e

Culoss. i , 1 8 .

. .

I T

I Pctr. , I .

1 1

Variai lecliones et nola;.

.
. .
1 1

(8) Rcspicit iortassc ao . io c:ip. ubi legilur,

Auciorem vero vittc interfetisti*.
(9) ,^, babcl , neque Cbrysosto)

mus, adcoquc ita vcilcndum, ncqte tate quvd quk ae

propheia diccrel.

871

TIIEOPHYLACTJ BULGARIJE ARCHIEP.

dit. Deitas enim el aiue incarnalioncm, et in \

, ,
caruc, ct posi passionem s mper eodcnt raodo se
,
babet; quod erat aniea i.aiuia sua sempcr exsi, ' ,
elens, ct in perpeiuum perseverans. passionc
,
aute.m, quae humanse natiiia? fuii, dispensalioiiem
\
pro nobis implevii, animaui a corpore sopaians ;
, a neulro aulegi illorum, quil.us seniel uiiita iuil,
, ,
uuquaiii divisa, sejunclas p.trles iterum copulavil,

ul inoduin et initium rcsunecuonis ex nioriuis
. " ,
universa? liiiiuaiiae nalursc d a r e l ; alque ul omne
, >
corruplibile induerel iucorruplionem, et niortale

202
iniinorlaliiaten , primordiis nosiris ob
.
coujuiictionem cum Deo in divinam naiuram quo ,
dammodo iranslaiis. Quare illud : < Providebam
,
Douiinum ic conspetiu meo scmper, deitalis
tinigenili Filii ins^p.irabilitalcm aCbrisloeignifical. .
Quod autem boc loco Palcr c a dextris Filii stare,
,
alibi vero Filius a dexlris Palris scdere > dicalur,
c . , , c
nibil aliud nisi utriusquc acqualitatem nobis oston- ,
d i l . Palrem vero Doiiiinuin ipsius apppellat,
. ,
proplerea q.iod forinaiii servi a c c e p i l . Deinde,
$
ul d i x i l : c Non dabis sanclum luum videre cor , $
ruplioncm, siibjungil: Notas milii iecisu vias
.
viue : > nou euiui fas esl dicire, carnem Yerbo
,
iiniiani con uptioni obnoxiaiu esse, aul divinain
, .
aitiimui: poriis iiifeini concludi possc. Quare posl
,
ires dies resunexii, t juxla quod titipossibile erat,
, , ,
<um, qui vila ptT naluiaiu esi, morlis vinculis
, *
c lencri. Ait w r o : c Rcplebis mo jiicundilale , ,
c-tim facic lua, illud docens, quud bumanilaiis Q , , ' ,
babens facirm, quippc siniiiis nobis factus nobis

[' ]
ulique, ct non sibi, quaienus Deus inlelligitur,
*
convenientcs scrtuones, vclul in sc ipso priinum
, . c "
I oiiorum, in nos coelestium bonoruiu parlicipaiio- . >
neai eflundit. Veltil eiiim sibi datum aeseril, quid \ ,
quid bominis nalure aliribuil. t Viri fralres.
, \ Ila ail, ui sallcin in illius, seu Davidis, ejusque
, \ .
goneris bonorem, sermoiiem de Cbrisli resune\ *
ciione recipianl, quod, si ita noa foret, cum pn> "
pbetiae dignitas, lum congruus illi bonor lacdereiur. . >
iiursusque, quod mirandum erat, proponil dicens:
,
c Quia neque dereliclaest aniina ejus in inferno, nc- .
que caro vidil corruptionem. > Nonenini similis aliis
, ,
fuil illiue rcsurrectio: nam comprebendil quidem
c .
eum mors , al euumitieum iinperium cxercere nou D c ,
vaUnt. Omnia veroad Pairem refert, ut, quae illis
\ , \ ,
dicebal,bbeniius exciperent.c Dextera igitur.i Cuin
' \, * > \
aposiolusPelrus aii Cbristum fuisse virum appro, f *
baiura a Deo virtutibus, prodigiisel signis, qiue fecil
\ \
Deus per illum , el quem Deus suscilavil , et quia
, , *
Dotninum el ChrisUim fecil Deus bunc Jesuin, quetu
* ,
vos crucifixislis, > et alia bujusmodi; non idcirco
, ,
bapc dicil, quod is velut merus bomo divina virtute
! ,
roboralus, isia pairarei, absit 1 sed ila loquiiur
,
buinanitaiis gratia, ul audieniiuia se accojnmoda . \
1 8

19

11

" I Cor. xv, 53.

1 9

Pbilipp. , 7.

Vari Jectiones et nota).

1 1

873

EXPOSITIONIS I X ACTA T E X T U S YLTER. -

CAP. .

871

, ' rcl imbocillitali, et sermonem suuui reddcrel faci

liorcm; praelerea, oslendcrct Clirislum nulla,
tcnus Dco conlrarium cssc, sctt, cuni xqualis ct
, ,
consubsUntiafis c l indivisus a stibslanlia Palris
,
sit lariqiiam FJius, eliam posieaquam factus
\ \ ,
csl bomo, nibil eorum quas Dcum dcceLant
, ' \ .
absquc Patre opcratum essc: sed seinper cum ipso
t . , *
tsse, cl sinml n m i ipso oronia, vclul Deo niinime
, ,
coulrarium, scd consubslanlialcm c.l ejusdem 203
, ,
cnm ipso potcnliae, operari. t Non cnim David.
^ ,
Hic, sumpto jam ex praediclis animo, haud limide
, \
loquitur, ncqueail, Liccatdicere, volquid similc;
,
scd contidenter, postquam doni Spirilus sancti
, ,
meininit, eiiam de ascensioue in ccelura disserit:
\ .
^ etnon quidem ulcunque, scd rursus leslem producit , et illis ad meuioriam revocal id ipsum,
,
. \
qnod Cbristus in Evangelio prolulit. Ait enim :
[] . ,
Dixil Dominus Domino meo : Sede a dexiris
,
meis, doncc ponam inimicos tuos scabellum pedum
.
luorum * . Hic pavorem lnagtiuw injecil sicul in
principio; dicens nanique, t Donec ponam inimicos tuos scabellum pedum luoruin, pulcbraconclusione usus esi, ipsorum nicnlem concutieus.
Feria quinia bcbdomadac Pascbalis.
.
De eorum qui astabant fide et salute, per baptitma.

.
.
, ,
\
, ;
, \

TEXTUS.
I I , 37-43. His audilis, compuncli sunl corde,
et dixeruul ad Petnmi et ad rcliquos aposiolos :
Quid faciemus, viri fralres ? Pclrus vero ad illos :
Poenitentiam, inquit, agite, el bapiizetur unusquis-

^ quc vesiriini in nominc Jcsu Cbrisli, in remissionem

peccaiorum veslrorum, et accipietis donum Spiritus sancli. \obis enim est repromissio, et fiiiis
vestris, ei omnibus qui longc sunt, quoscunque
advocaveril Dominus Deus uosier. Aliis eliaiu
verbis plurimis tcstificalus esi, cl exborlabalur
eos dicens : Salvamiui a generalione isla prava.
Qui ergo receperunt scrroouem ejus, bnpiizali
s u n l : et apposilse sunl die illa anhruc circilcr iria
niillia. Eranl auiem perseveranlcs in doclrina ct
coimuunicalione fractionis panis ct orationibus.
Ficbat aulem omni animce liniur: inulia quoquc
prodigia el signa per aposlolos in Jcrusalem
iicbant.
COMMENTARIUS.
Fide diguus cral sernio Pelri cx iis quaj antca
( ), 0
, ,
acccpcrant. Interim id quod facilc esl, et quod
magnum babet donum, d i c i i ; et tunc ad vilam
\ . \
ducit. Qnia vero cupiebanl audilorcs scirc, qux .
nam csset lam mullipliciiiin verboruni 204 suni ,
nia : Itac csl, inquit, donum Spiriius sancti.
* , ,
< Qui ergo. > Laudant dicla quaniuinvis tcrribi , .
lia, ci poslquam assensum iis prapslitero, bapiisma
, , \
siiscipiuut. Hic vcro implcta esl illa Isaix prupbe .
(ia : < Quis audivii imquam talc? et quis viilii buic

simile? Nunquid parluiil lerra in dic una? aul
; \ > ;

,, \
.
, \ ,
.
,
.
3 , , \, .
, ,
, \ .
*
"
.

1 4

" Mailh. , 40.

VariflD lecliones et no:ao
u

.
PATROL. GR. C X X V .

28

855

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP.

856

tuute vero ex tcslinionio Joannis notnm esl, quod . 01 . > "

ipse baptizaturus e r a l : c Ipseenim, aii, < bapti- 3, , zabitvosin Spirilu sancto, e t i g n e ' . l g i t n r qui.
. "^ , ,
Cum inlerrogare volmit, simul accedunt, ut nml- , < \ , ,
liuidine impelrarenl. Noverant eiiim illud quod an- , ' tra eis dixerat : c De die illa nemo s c i l , > non
. .
iguorantis, scd repellenlis, ac responsionem diffe
c ; ,
rcnlis fuisse : idcirco denuo inierrogant. Quid au- . , )
tcm eis respondei ? Non est veslruni nosse icin ,
pora, vel luomcnfa. > Tempora illis uoia non facil,
. ^
cum aliaseos muho majora docuisset : quia scilicet
. , ,
volebat, ut vigilantes esscnt; et aliunde nihil igno- , ' .
raiioisla eis nocebat. Non eliaoi respondet ad id,
. * t
de quo interrogabant : quoniain niagistri est, non
, \ .
qux discipulus ctipit, sed qua? scire ipsi prodcsl,
, fiun docere. El ideo ait : Non cst veslruitt nosse ^ ,
tcirpora, vel momenla. Deinde, nc pularenl fore
\ , , .
nt in imilta inciderent perictila, propinquam esse,
'. :
ait ipsortim a cunclis dtflicullalibus libcralionem.
c .
c Accipieiis enim, inquit, c viriulem > e\ allo

supervenientis Spirilus sancti in vos. Quoniam
.
193 autem prius dixerat : < 1n viam genlium
,
nc abiertlis, > quod vellci onuiium primis Judaeis
, \
Evangeliuni annuiUiari, at tunc per loiuni terra w
rum orbem Evangelii predicatio diflundenda erai,
:>^
rongrue subdil: c Et in Judxa el Samaria el us .-,que ad iiitinium lerra. c Gum bac autero d i i , :,
xiasct, > ne rursus cum inlcrrogarent, alatim

t assumpius e^t, el mibes &uscepit euni, > quo :
niam illa signum esl Dormnicje divina* virlutis.
~'
lKc Jesus, qui assuuiptus est. Diclione demon. "~
strativa usi sunl, diccntes : c Tlic Jnsus qui as
smopius cst in coelum, sic veniel, nempe, cum
6; :
corpore. Ac eiiam , quia judicalurug veniel c in
-,
nube. > Viros vero eos vocat, qula lales oculis
.
apparebant: siquideni angeli illi ne lerrorem i n ^
cuterenl, virorum formam cxacle assumpserant.

DIIO autcm accesscmnt, ut teslimonii GrmilaLem

indicarent. Dicentes vero: t Quid siaiis aspicicnles

in coelmi) ? > eos monuerunt, ne diutius eo in loco
;
niancrent, ncve cxspeclarenl illum rursus viderc.
- c Tunc reversi sunl. < Tunc, > inquit, scilicct,

4 um \\xc audissent, reversi sunt. Yidenlur vero,

IIUPC dic Sabbali conligisse, eo quod dical, c
;
iiionie qui est juxla Jerusaleui, Sabbaii babens iier : d c i i .
JudcCis Sabbaio conOccre licebat; nempe slada qtiinqtic.
T

CAPUT I I .

Pctti sermo ad discipulos de morle el reprobalione

Juda* proditoris, ac de tubrogalione Mallhiiv, super quem sors cccxdit Dei gralia per oralionem*

<
TF
V

Feria sccunda bebdoraadae Pascbalis

6

Mattb. , 1 1 .

Matth. xxiv, 36.

* Mailh. x, 5.

Variae lectiones et n u t
* In iiiaeco habetur, secunda (nempe d\e vel
feria) Diakainesimi; sic enim hebdoni^adara Paschalem seti qux diem Paschalie subsequitur. Gneci
vocanl. Est auiem apud Grxcos rccentiores %

\\
Iia v c i o
Clirisii
Du C a u

KEIVEWR.

tati

8C2

ixefvju;

: i r = i

r'io fiebat, neqiin probi

super J.ma), 1 9 6
aileo lamen
la ini.>niione fierei; inullo
plevit choruin, cl ordinem perie monstratns fnit. Quare oporicnere locum, qtiem sortiius
iciirare (non eiiim sors id csscl)
, qiii <ta(us est. Si cnim rata hauni a sorle, mullo niagis qtiae a Dco
licus eligit. Neccsse vero csl, nl ct
l , ifl sine partinni sltidio facial. Iila
sors est, non qu;iiii vult ipse, sed quam
ntoueratiir. Apnsioli igiiur, anteqnaiii Spirivero el iniiltiliidine, et propria gra"
re non Licel, hinc recte ex mullis pau-

t.

',
. \ STE **"*>.

\ ; , \

, /.

, ' >, xat

; ^
\

, \

;.-:;
, (}
: ,;) -

' ^

* ^ . %
-
:;

CAPUT I I I .

'. .

De dieino

Spiritus

; xoi

d\e

sancti
in apostotos
1'eniecostes.

detcentu

/-

Dominica Pcnlecosies.

TF.XTTS.
I I , 1 - 1 1 . El cmii ciiinplercniiir difts Penleeosics ,
eranl mtfnet pariicr in eudcm loco. Et faclus cet
7W-w
-: ::
cu:!o soiuis, Lan<|tiani advenienlis spirilns
i w r e f e B jfiifhi axjaa^.
1
. repi<nledc
veheiiientis, ei rcplovii tnlaui domum ubi eranl sc - ^
_
,
.
dcnics. apparueruiil illis dispertiiic linguac lan - i ^ . . ! ^

quam ignis, sodiLque supra singulos corum. Et
= airae j iafe^. Ja
:.
replcli siuil Oinneg Spiritu sancto, et cupcrunl
i ~ r r
jw
liiqtti vaiiis lingnis, pruul Spintus sanctns dabat
. ? 2 ^^.
>.?
Q eloqni illis. Erant anlem in Jerusalem liabilantcs
- Judxi, v i i i rcligiosi ex onini nalione qnas sub coelo
coixouvTi; est. Facla aiitem liac vo<:e convenit imiltiludo, ct
:
mrnlc coiiTusa esi, qiioiiiam kddicbat unusqiiisqiic
. (pcovt); , lingua sua illus lnquenies. Sinpebani autcm omncs
-. ;
el niiratianiur, diccnles : Norine ecce omnes isli,
/ . '
qui !o<|uuntur, Galilael suni? El quomndo nos an
d ii!us unusquisi|uc lingiiani noslram, in qua n.ai
; \
suinus? Parlhi , et Medi, et Elamil, ci qui lialii I
lanl Mesopoiamiam, Juda?am et Cappailociain,
, .\ , \ ' Poiuum ei Asiani," Phrygiam et Panipbyliam,
: ,
iEgyptiiin parics Libya: qua; esl circa C y i f m n ,
/.,
f i advcim: Koinani. Jnda;i quuigue cl 1 9 7 prf>st:- / , ,
l y t i , Creies, el Arabes : audimus eos loquoiilcs

>::/.::

Ea:

:-.

, \ !

LMI1.NEIA.
, [] \
', ' . ' oG' oi
.

: /')

Dei.

. .

noslris linguis a i n g n a l i a

\ ,

COMMENTAKILS.
IIoc est, non ante t Pentccoslen, scd cirea ipsani, ui i l a d i c a m , fcstiviialcin. Dccebal ciiim, ut
isia fesiivo lcnipore coniingerenl, iit qui t l i r i s l i
cmeiflxlonl prxsentfs Tucraiii. isia qnoqne v i d c rent. Qunniam igiuir d i e Pcntccosies lex v o i n s est
data, congruiim erat, ul eadem d i e Spiiims sancli
graiia darclur : ac prscleiea ut d i v i i i i C nalura suhslanii* oslendeieiur indivisa : quippe qiuc luui in
Veieii, luiii i Novo Foedere, divcrsis lcmpori-

staiii:i.Ts l o c l i o n c s ct

Vcicna
l i o n e s et Jo

nolae.

859

THEOPHYLYCTl IHJLGAIU/E ARCHIEP.

solatur vero eos ex pradictione de Juda. Oporie-

b a t e n i n i , inquit, hnpteri Sr.ripluram, qnam pr#dixil Spirilus sancttis per os David de 1 9 5 Juda,
qut fuil dux eorum qui comprchenderunt Jesum.
Deinde < llic, > inquit, c possedil agruin de mercede iniquifalis. > Non inquit : Judxi possederunt,
sed, t ipse possedii, et quidem congrue : nam qui
prctiuin erogat, eliamsi alii emarit, ille censendus
est domimis. Et sane prclium ejus e r a l , quod
c posscdil de mcrcedc exlrema; iniquitalis. Subd i t : El suspensus crepuil niedius, et effusa sunt
omnia >iscera ejus. IIoc scilicet ail de poena
quani tunc stistinuil Judas. c El appellalus esl ager
ille iingua eorum Haceldama, hoc est, agcr saaguinU. JudaJ lioc nomiiie eum appelt irunt, non
propter ipsum, sod propter Judam. Et quidcm L u cas ad. lioc aslruenduin id refeil, testos profsrens
ipsos hostes, quod ea de causa ejusmodi
agro illi imposuei i n t : dicendo enim, propria l i n gua eonim, hoc salis inniiil. Illud vcro : < Fiat
commoralio ipsius dcserta , et non sil qni inhabilct in ea, tam de agro, quam de domo ipsius
diclum est. In eo autem, El episcopalum cjus accipiat ahcr, pcr t cpiscopalum irrtoHige principahun seu sacerdotium. Esl vero qoi dical, Judam
haudquai|iiaiii laqtieo vitam fini rssti, sed supnrvixisse, qiod depositus fuerit, aiiieq<iaiii perhnerelur. ttem banc caeleris clarms tiartal Papias Joannis discipulus, b.s vcrbis : nlagnum impiclatfs

80

^ , : \ , < , ' , ,
\
, \ .
, , ,
, , "
, ' .
, !,
.
,
.
, \
, ,
.
$ , 5
,
, , .
,
, ' . \ "> ,
c , > . ,
c ,
, \ \
. ,
, , ,
" ,
, * 6 \ .
^
t
^ , \

6xcmptuiii in hoc mundo fuit Judas, uipote cujus C /., - fo , ,

corpus adeo intumuit, ut neque, qua currus facile

iransit, iilc, imo neque solttm cjtis caput, transire

possel: ct quidem oculortim palpebras adeo enor, miter illi inlumuisse ferutit, tit nec ipse lucem
,
Tideret, ncc oculi ipsius vet adbibitis uiediconun
- ?
dioplrii vidori possenl: adoo scilicet profunde ab

exlerna superficie rccesserant. Yerenda aHiem.ip , * ;
sius omni lurpiludiuc dcforniiora facla fuissc, quod
/
sanies el vermea e toto cjus corpore mananlcs tan \ '
tuuiiuodo per illas, necessarias alioqttin, partcs ad
, ?,;
majorem ignominiam eflluerent. llac quidein ait
* c
ille in quarto explanulionis veiboriim Doiniui.
, , , > c Post roultos vero cruciatus et poenas, subdit, eo
, \ \
in proprio agro morluo, agrum ipsum, qua etiam
parte longius abesta via (4), desertum et inbabitabi- D
lcni ad praesens usque leinpus evasisse : imo nunc
ctiam neminem per locum ipsum, nisi obturaiis
naribus, transire posse. Tanlnni scilicel cura in
carne ipsius eliam supra terrani judicium (5) comprcbendit. >c Oporlelergo ex bis.i Quoniamnondum Spirilus advenerat, neque i i se dignos, velidoneosarbitrabantur, qniase ipsisbocce negotium adniinistrarent,vel per aliquod signum, quinam eligendus esset, addiscerent, c dcderunt sones eis.

'
,
\

. c .
, '
,
. ,
, , *
, .
1

Variffi lectiones el notre.

1

. .

(i) Sifanius hic vcriit, ab iis, quijuxla illam viam

habiiabant, quod Ingcril in suo codicc, \
.

() Apiid Sifanium pro , judkiuw , cxstal

, fluxiis, forlasso reclius.

8>1

EXPOSfTIONlS IN ACTA TEXTUS ALTER. - CAP. I I .

8C2

, \ Si enim , nbi neque ora-io fiebat, nequn probi

.
eranl bomincs (nt super Jona), \QQ adeo lainen
, ; , \ sors valuit, quod recla im^nlioiie fierel; inulto
.
magis bic merito replevil cborinn, el ordinem per ,
fecit, qui bac ratione monstrntus fuil. Quare opor, . \
let unumquemque tenere locum, quem sorlihis
* . , esl, ac uecsibi procurare (non eniiu sors id essei)
, * .
nec refugere eum, qui datus est. Si cnim cata ba , beiuur, qure sunt a sorte, multo magis quae a Deo
\ , \
sunt, seu cum heue eligit. Necesse vero esl, ul et
.
is, qui eligil, id sirie pnrliimi sludio faciai. Illa
, enim vera sors est, non quam vult ipse, sed quam
-.
gralia modcrattir. Aposloli igiiur, aiilequain Spiriliim sanrtum reciperent, sorte negoiia adtuiiiisirabani: poslea vcro ct iniiliiludine, el propria gra~
l a . Quoniam vero, quando mulli s u n l , omnes sorie accipere non licel, binc recte ex mullis paucos seligimu'3.
. .

CAPUT I I I .

divino Spiritu$ sancii in aposlolos descenm
'

die Pentecosies.

.
Dominica Pentecostes.
.
.
TEXTUS.
\ "
I I , 1-11. Et cuii) complercnlur dis Pentecosies,
, \
eraiil omncs pariicr in eodcm loco. E l faclus csl
. ,
rep^nledc ca;losonus,lanquatn advenienlis spirilus
. vebementis, ei replovit lotam domum ubi eranl se . denlcs. npparuct uni illis dispertilae linguac tan . .
quam iguis, sodilque supra singulos eorum. Et
' . repltli suiit oiunos Spirilu sanclo, el orpcrunt
,
loqui variis linguis, proul Spirilus sanctus dabal
, - ^ eloqui iilis. Erant aulem in Jerusalem habilantes
. Judaci, viri religiosi ex omni nalioncqnae sub ccelo
est. Facia atitein hac voco convenit roulliludo, et
. , mente confusa est, qttoniam audicbal unusquisque
, , liHgua sua illos loquenles. Stupebant autem omnes
. et mirabaniur, dicenles : Nonne ecce omnes isti,
, \
qui loquunlur, Galilaei sunt? Et quomodo nos au ; \
diviunis unusquieque linguaui nostram, iu qua naii

sumus? Partbi , el Medi, et Elainitae, et qui babi ; , \ , \ tant Mesopoiamiam, Judaeam et Cappadociam,
, \ ,
Poiuum ei Asiain,* Pbrygiam et Paniphyliam,
> \ , iEgyptuni ct parlcs Libya quae esl circa Cyrenm,
, , ,
etadvenai Koiuani. Jnda;i quoque et 1 9 7 prosw , \ - lyti.Creies, et Arabes : audimus eos loqucntes
*, \ ,
noslris linguis niagnalia Dei.
, , D
.
.
COMMENTARIUS.
, [] , []
Hoc est, non ante Penlecoslen, 8ed circa i p , , .
sani, ut ita dicam, feslmiaiein Dccebat eniip, u l
,
ista fcstivo lcmpore conlingerenl, ut qui Cbrisli
\ .
cruciOxioni prxsenles fuerant, ista quoque vide rent. Quoniam igittir die Pentecostes lex vetus esl
, '
dala, congruum erat, ul eadem die Spiiims saucti
\
graiia darelur : ac praeterea u l diviiwc natura sub , , \
staniia? ostendereiur indivisa : quippe qiue liiui in

Voteri, lum in Novo Fcedere, a divcrsis lcmpori

Varia) leciiones cl noleo.

* . .

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

863

864

bus, perfictam efficit divinorum oraculorum c o n - ^ , "

ccnluin. Quemadmodum cnim Salvalor morlem sub
,
iturus, eo lempore pali voluit, qno agims na, ,
c.kari et oflerrt solebat, u l ipsiiypo cnnjungerel vi
\ .rilatem; sic el Spiriius sancti adventus co, quo , ,
lex data est, tempore contigit, ut palani fieret, sic, \
uti Mosaicam lcgem , ila el Evangelicam a SpirUu
.
sancfo esse. Rectc aulem sonuni dc coelo fa &
clum C89C a i l ; quandoquidcni c l vox Det in
, \ ,
monie de coelo facla cst * : el lunc c ignis appa \ , \
ruil ut cliam antiqua visio eiimdem et lunc ct
. c \ , ,
modo advenirc dcmonslrarel. c Tanquam ignis
, ,
vero ait, addita sciliccl panicula lanquam, ne
\ \ >
corporeum quidquatn de Spiiitu sanclo suspicart
. , ,
quispossct. Aiteliam, c tanquam spirilus : nc. \
que eniin vcnlus cral. c Sediiquc, boc csl pcr- , .
maiisit, reqtiievil. c Scderc enii firmilalem el
, \ , \ >/>
pcrmanenliam denotal. Non aulcm supra duodecim
c > .
intitum, scd cliam supra septuagtma discipulos,

), ' ?
quin supra singulos c cenlum vgiuli Spiiiius
sanctus resedit. Congrue vero non in orc, scd su- ^ ,
pra captil linguas receperunt; non enim in nalu & . */*
rale organum infusus esl Spirltus; ne e\ pro- * \
prio ore ea, qunp non habcbant, sc profcrre exisii- , *\
niarenl. Sed, sicut aqua e coolo venicns ad mon- lium prhnuin cacumina, el exinde in subjecias ,
vallcs defertur; sic, verticcin velut inonlcm qucni- ,
dam slaiim occupans Spirilus sancli gralia, deinde
, \ '
ex capile in cerebruni, ac pusica iu os c l cor se
> .
effiindil, toluuique botittnem, sumplo a capite i n i - lio, replet. Aliler : Quoniam aposloli lolius mundi C \
,
dociores ordinabantur, ordinalio autem non aliier,

quani gupra capul flt; congruc ipsi lioguas supra
. ' , " ,
capul rcceperunt. t Erani aulem in Jerusalem.
, Ui oslenderet, confusionem a timore el spccla,* > \ .
culi noviale esse ortam, ait : c Confusi sunl l i ,
niorc. Et quidem merito. Putabant enim ipsoi um .
1 9 8 exiiium rem istam poriendcre ob aadax fa , '
cinus, quod conira Cbrislum patraranl. Igiiur
, , \
conscicntia ipsorutn aniinas concutiebal, quoJ
.. c " .
rccens adbuc essel in niauibus eorum cxdes Do
mini : qtiare ipsos oinnia lerrebani, ac pavidos
,
irepidosquc reddebanl. c Quoniam atidicbai uiius . \
quisque. Idcirco anlc cxtera linguarum donuni

acceperunl apostoli, qnla ad oinnia loca sc cuii- ^ :
ferre debcbant. Et sicuti, lurris Babelicai lemporc,
\ \ ', \ | , \
una, quae lunc crai lingua in niullas divisa c s l ; ila , \ ,
nunc niullae linguasin unum boininen conflnxeruni,
, \ ut idem ipse el Laiine, et Persic<\ ctludice, cl aliis
c [] , > pluriiuis lioguis, Spiritu sauclo intus insoitanle,
.
]oquerclur : uude boc doiiuin c iiiiguaruui donum vocabaiur, quia niullis linguis loqui potcrani.
Feria lerlia beb lotnadtt Pascbalis.
' ,
Petri hac de re in$lructio ex proplietis.
.
1

1 1

x a

TEXTUS.
I I , $ - 2 . Stupcbani aulem omncs elmirabanlur
ad inviceni diccntes : Quidnam vu!l boc cssc? Alii
Mallli.xvn, 5.

1 1

.
,
* ; "

Exod. , 2.
Varia? lectiones ct not.

865

EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. - CAP. I I .

866

, . aulem iriidcttles ditebairt : qura Musto plcni smit.

. ,
Sians aalem Pelius uin ihidceim levavit vocent
\ "
suaut, locutus esteib: Yiri J u d i , el qiii babilalis
, Jerusalem uui\crsi, lioc vobie notum sit, el auribii*
, \ percipiie verba mea. Noncnim, sicui vos spsiimatis,
. , , .
bi ebrii sunt, cumsil bora diei lertia : scd boc est,
; "
quod diclum est per propbeiaifi Joel: Et crit irt
* novissimis diebus (dicit Dominus) effundain de
\ * ;, Spirilu meo supcr oinncmcarneni: el propbeiabuni
,
iilii vesiri el filhe vcslfa; : ct juvcnes vcslri *mio , \ \ nes videbunt, etsemores vestri somnia sftimiabuid.
\ * Et quidem super scrvos meos cl super ancillas
,
meas^ in diebtis illis cffiiiulam de Spiritu meo, ot
. \
propbetabunl : el dabo prodigia in coelo siirstim,
,
et signa in terra deorsum, sanguincm et igiicm et
, . ?aporcni fumi. Sol converlelur in tenebras, ol l u , \ \
na in sauguinem, anlcquani veniat dies Domini
, \ , ,
inagnus et inanifestns. Et eril , omnis quicunque
, \
invocavcrit nouicn Dotnini, satvus crit.
, \ . ,
, .
.
" , []
*
, ,
.
, ; ", \ [] , ol - C
. ..
[]
.
, .
, \ ,
' , ,
* , c \ ,
;, '.
* \
*
, \
. ' ,
, . ^
,
> *
, ;

.
,
.
, -

1 9 9 COMMENTARIUS.
Slalim posl edilam voccm ostendit Pctru9 , se
sociosque suoscbrios non csse, nec furore correplos
instar vaium (6) ncque ulla nccessitale delincri (7).
At quid sibi illud vnll, c cimi undecini? Scilicet
eommunem emiltcbanl voccm, el ipse os oinnium
r a l ; aslabanl siquidein undecim, testimonio suo,
qn.T ab ipso diccbaniur, confirmanles. Contfidera
vero aposlolortim concordiam. Concionandi mitnus Pctro cedunl; neque eniin decebal omncs siniul loqui. Quod vcio bsec terlia diei bora facla
sinl, baud aiione caret : limc eiiim ignis fulgor
apparet, I U I I C eo ad opera, et ad praiidiuin parardum ulunlur bomines, luuc clara est dies, lnuc
omncs in foro versauliir. El ciii posl basc in novissimis. Ostendit ros graios probatosque esse ,
quippe qui Spiiilus sancli gralia digui facli sm.l :
et ex propbeia clare amiuniiat Spirilus abmidauliam, quam illis lanquam primiiias elargiius esl.
Annunliabanl autcm pfophetantes > (lioc esl intelligenles, qoae dicebant) Cbristi mysleria, qnas
propbelae prtedixerant. t Filios ipsorura aposlolos appellavii prdpbeta, qiiemadmodum ct Salvalor, cuirt dixil : Si ego in Beelzebub ejicio daeutonia, Olli viistri i quo ejiCiunt ? Di&ndo auleni 01 c filias > prophclasse, uslondil graiiaj largilatcm. PfOplietabaiii auleni eliam mulieres apostoloruni temports cx quibus erant < quatuor Pbilippi
proplieiantes. Subdit scniores sorania

1 1

" M a t i h . x i i , 27.

Yarice iectiones el nol&.

. .

. .

(6) Neinpe gentiliuni, qui furenics oracula sua

fundebant.

(7) Scilicct apostoli libereagebantet loqiiebanlur,

quod esi propnum sancloruui propbelaruni.

867

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

868

soratitaluros, et juvenes visiones visuros . senio-

. \
(4 acialem vocans cam, quae magniludine viriulis
,
provccta esl ac prajceilens, el velult claris facino ,
ribus cancscit: juvenlulem vero cam , quae iu fide
.
foriis est el ad bonura alacris. Scd poesl ciiam

d ; ailale seuioribus 11 junioribus boc inl< lligi d i \. . >
cluiu. c dabo prodigia. Haec de fuluro judicio
,
u d e Jerusalcm ail el deRomaua raptivilalc : vel,
' ,
quai crutiiixo Domiito cvenhira eranl, declaml, ac
, '
ea, qtiae propier ipsum Jmbeis ex Romanortiin

bello accidere debvb.inl. Nam vt lein^ore crm ilixionis, ob impiclatem, quam iu Cliristum exercuere
. \ \
Judsei.ipsa elemeiiiorum, ac solis, el lunre nalura
,
a!grcscere el indignari visa esl; ei belhun Ronianis
\ ,
couira ipsos gerenlibus, mulla liujusmodi in ccelo
. ' ,
8

conligissc, Joseplius bisiuricus Uadil. Vel boc ex ,

aOectione eorum, qua paiiuntur, accidil. Diem
. "
aulcm Dotiiini magnuin et manifesiuui diem re.~
,
siu rectionis inloliigit. Illud vero, c Omuis quicun > > . ,
que invocaverit nomeii Domiui, salvus eril, > i\on
c
de uuda ac stmplict invocaiione 200
iiilclligen, ,
d u m , sed de ea, qnse fil cum aUeciu, rccta xila ac
., ,
congrua tiducia. c Non enim oimiis qui dicil niibi,
0 , ,
Domine, Domine, intrabil in rcgnum coelorum, sed
., ,
qui facil voluntaiem Patris mei, qui in coelis e s i .
, ' ;
.
Feria quarla brbdomadse Pascbalis.
.
De pastioHe,
re&urrectione et ascenxione Christi et
,

missione Spiritut s.ncti,

,

.
1

TEXTUS.
11, 22-36. In dicbus iltistlixii Pctrus ad populuiu :
Viri Israelilae, audiie verba baec : Jesum N.izarcnum
viruin approbaium a Oeo tn vobis, vinuiibus el prodigiis et signis qnx fecil Deu* per illum in mcdio
veslri, sicul cl vos sciiis, bunc deliuilo consilio el
prascieniia Dei tradituni, per maous iniquorum
alligeutes intereinislis. Quem Deus suscitavil, siltitis doloiibus infVrni, juxlaquod impossibilc eral leucri illuin abco. David enimdicit iu eum : c Providcbam Doniinum in conspectu meo sempcr: quoniaiti a dextris estmihi nc cotnniovear. Propier
boc laiatum esl cor meum, et exsullavii lingua
mea,insupcr eicaromea requiescet in spe : quoniam non derelinqucs anitnam meam in iiiferito, nec D

.
,
" ,
,
\
, *
, \ ,
,
. "
, ,
' .

, ,
. ,
xa^ . \

dabi* saiHlum iuum videre corrupiioneni. Nolas

mibi ftcisii vias vilsc : icplebis me jucundilate
cu:n lacie lua. Viri fratres, bceat audenter dicere
ad vosde palriarcba Davtd, quoniam defunctusest
ti sepultiis, et scpulcrum ejus cst apud nos usque
in bodienuim diem. Propbeia igitur cum essei, cl
sciret, quia jurejurando jurasset illi Deus.de fruclu
lunibi cjus sedere supersedcm ejus, providcns locuius esi de resurrectione Gbristi, quia neque derelicius est in inferno, neque caro ejus vidil corru-

*
, -.
. "
.
" \, ^
\ , \ , , \
.

1 1

Act. , 9.

1V

Maiili. , 2 .

1 8

Psal. xv, 8.

Variie lecliones ct nolae.

* . .

69

E X P O S i T I O N l S I X ACTA T E X T U S A L T E R . -

CAP. I I .

870

, , '> plioncm. Ilunc Jrsiim rcsuscilavit Deus, cujus om \ ; ,

>.5 iios tcstcs snnius. Dexlera igiiur Dci cxalialus,
$,
i l piomissione Spiritus sancliacccpta a Patre, efliu
' .
dit buiie, queni vos videiis et auditis. Non cnim
, .
David asccndit in coelum : dixii autem ipse: Dixit
,
Doininiis Domino meo : Sede a dexiris nuis, do ; 6 , , noc ponam inimicos tuos scabellum podum luorum.
* . 6\ - Ccrlissiine sciat ergo nmnis domus Isrmd. quia et
; . * Pominiim cura el Clirisium fecil l)cus liunc Je .
sutn, quem vos cruciiixislis.
. , \
.
EPMIINEIA.
201
COMMENTARIUS.
,
Quoniam cos vebimenler perslrinxcral, nunc
, \
blaudius alloquitur, cl dc progenilore iueiilionem
.
opportune facii, rursusque exordilur. El quiacral
, ,
de Jesu veiba faUurus, ne conliiiuo turbarenlur,
, '
nil sublimius de illo dicil, scd a valde bumilibus
, , iniiio facio, staliin ejus pairiam, quae vilis videba*; . c
lur, oxponii. C&lerum alibi c virum dcsidcrabilem >
[ / " . ] ,
vocal Cbiisliun, ac slatim subjunxil: c Hic auclor
.
esl vil;u(8). DicereveioChrisluni esse aucioretn
, vilae,> quid aliud est, quam asserere ipsuiu eese
, , ; Filium Dci, ac Dominum, vel in corpore < Yerbuiii
, ' ; ,
Dei, per qucm omnia facta sunl ? Nunc vero
, * - \
nibil magni de illo dicil, scd(9) lanlum bujiisinodi,
, .
quod de propbcla, qui potestaiem a Dco aiorpissei, quis dicerei. Deinde in mcdium proferms
\ ,
atidax ipsornm facinus, sludet cos a culpa purga ,
r e , a c s i i i u i l ostendil, nil contra illum roboris
, \ .
, g luisse babituros, nisi potesialem ipsc illis dcdissoi.
, c
At ue recte id fecisse se dicercnl, nddil : Por
. ",
mauus iniquorum aibgcnlcs iiilereiiiislis : scili
c , , .
rel, per c manus iniqiioruin maiius iniiilum
, inldligit. Recle vcro cliam c solulionein dolorum
, , inferni resurrcciiouem appellavit, cunt ex more
, , , \ veluti cx venlre quodam parluriente, ncnipc ex
2^ , ; ,
moriis uexibus et ex inferni recessibus eraerserit


Sei vator Chnsius , ac vclul ex peregrino quodarn

parlu resurreclionis denuo in lucem prodicril.
. > , c
idcirco appeilatits esl primogcnilus ex nior ' , ,
tuis. > Subdil : c juxla quod iinpossibilc erat
, *
tencri illum ab co
boc osl, non romniuiiis illi
, .
ium caBicris fuit resurreeiio ; sed iia rcsurrcxil,
' , , til non amplius mnriiurus cssel. Quud cuiin
* 0 . < "0:t . ^ parluril, non polcsi aniplius reliiicrc quod iuliia
. babcl, sed palimr ei cmiitcrc fesiiual. t Quoniam
:, ^
non dcrelinques. > Ciim aposlolus Peirus bocce
, t < ' ,
diclum iia inteiprctalur, el quud ani:na Ciirisli
. 1
< in inferuo relicta fuerit > ci quod ejus
, \ , ,
caro non viderit , seu experta fuerii, c cor , \ ,
ruplioneni, > bomineui simu! ac Dcum esse oslen1 0

1 1

1 T

" Coloss. i , 18. I Pcir. , 1.

. ,.

l c

1 1

Varia) lexliones et n o t .
, " . .

(8) Rcspicit iorlassc ao . i? cap. ubi legilur,

Auciorcm vero vitwinterferisti*.
(*J) ,^/, babcl , neque, CbrysostO-

mus, adeoquc ila vcrlcndum. ncqic tale quv* ae

piopheta diccret.

847
VF.HS.

THEOPHYLACTl BULGARFAS ARCHiEP..

29. Ei cum hctc ille dixitset, Judivi abierunt

ol
,

.
, , , * .
,

' ,

> , \
. ,
\ , \ ,
.

.
',
; , \ ,

\
%

wultnm intcr tc$e disceptantes.

Fccerunl boc, inquil, atiribus obluralie, ct oculis
ocrlusis. Nequando convcrtantur et sanem eot.
Insignem eorum ac veliemenlcin significai i m probilatc!, cosquc dedila opera ac sludio scse
avcrlisse. Atquc boc dicil, allrahcrc eos ac provocarc volcus, ci ostendcre, si scsc cnnverlrrinl, fuluruni ut sanenliir ab ipso. Incrassatum est enim et
obitructum cor poputi hujus. Non quod Dius opcrain
darel, ne vidercut, boc dicilur : uam ille omnes servari vull, cl ad agnitionem Yerilatis*venire Y, qua
si invidenic ne ulique aliquando obtempcrarenl:
sed boc et*am pro morc dicerc solemus de iis qui
procul fugiimt, el audire nolunt orationem saluta-
rein: II i: bomo adeo fugit, el aures amovet, metuens
nequando eliani audial orationem, qua converlatur ol nialitia ejus coercealur alque cobibealur.

, '
*
,
\ \
.
V E R S . 30. Mansil auiem Paulus biennium totum

in tuo conducto domkilio, et admittebat omnet qui ,

accedebant ad iptum,

.
V E R S 3 1 . Prmdicans ac divulyan* regnum Dei, ae

docent ea quar perliuenl ad Dominum Jetum Chrittum Kvplov *

cum summa libertate, nemine prohibente.
"
.
Non quemadmodum Sinopeusis * ille, qui pan
nis amiciue crat, ac dolium prodomicilio habebal :

qui cmn uihilopus essel mullos quidera admiralione
, .
sui alloniios reddebat, sed uemini adjumentum

afferebat. Paulus autem nihil iUarum quidem rerum C \
faciebat: neque enim bonoris studiuin ilti cordi
,
eral: quinimo honesiissime quoque vestilus erat, et
, \ \
in aedibus perpetuo babilabat, ac nibil prsetermit *
lebai, quod ad reliquas virtutes pertinebat : quas
, \ ,
Cynicus ille dcspiciebat dum libidinose vivebat, .
atqne in publico sese lurpiicr dabat, et insano glo- ,
riae studio ducebatur. Nam si quis qtueratqiue causa
, ' fuerit cur i n dolio habitaret, nullam aliaro causam
. \
inveniet, alque sludiura vanae glorias solum. At
,
.
Paulus eiiam mercedem prabebat habflationis,qua
Romx titebatur.
%

Variffi lectiones et not.

erat.

rrat.

1 1

detideralur in vulgatis.

l Videtur hcus corruptut et mutilus.

detideratur in aliquo.

Diogenem Cynicum intelligit.

- <*

849

EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER.

850

.
SANCTISSIMI

ARCHIEPISCOPI

TOTIUS

BVLGAR1M

DOllN I

THEOPHYLACTI
E X P O S I T I O ACTA APOSTOLORUM.
CODICE VATICANO *,
Interprete Bonifacio Finetti ord. Pruedicalorwn.

ir

.

&
. \ \ *
t ' \
c * ,
, " ,
* c ,
.
, ,
, *
, ;
,
\ ,

.
.
*
.
} \
.

, ,
\

, '
1

, I I . M l C o r . , 18.

* Vide Prxfaiioncm, supra rol. 409, nuin. IV.

188~189

Incipiunt in Dei nomine < . i u aposioiorum conscripta sancto apostolo el cvangelhta

Lnca.
PROLOGUS TilEOPHYLACTI.

Beatus hic Lucas discipultts fuit Pauli: et idcirco

niajorem, quam alii, acloruin ipsius notitram babuit. Dequo ipsc divus Paulus, c Lucas, ait, cst
mecnm solus : et rursus ad Corinlbios, Cujns
laus est in Evangelio per omnes Ecclesias *. Cum
etiam ail, c Secundum Evangelium, quod rcccpistis , de Lucse Evangelio loqui exislimatur. At
vero non omnia, quae uaque ad vitae suae Krrminum
gessit Paulus, scribil Lueas, quanquam, quosd
ille vixit, perpetuus ei comnes 1 9 0 fuerit: primo
quidem quia ista, quas scripsit studiosis saiis u l i lia fore, extstimavit; secundo, quia urgenlia scmper instabant negotia, et alias aposloli scribendi
non eranl admodum studiosi : multa namque
iraditione, abeque scriplo, tradere maluernnl.
Caelerum, etsi Acla apostolorum liber isle
inscribalur, In eo taroen plerumqtie Pauli gesta
referuntur. Verum ei quse Spiritns sanctus pcr
ipsos patravit opera hic dignoscontur insor:a.
Scilicct quatuor Evangelia F i l l i , bic auiem libcr
Spiritug sancti opera cojnplectiiur.
CAPUT F.
De docirina Chrhti post returreedonem, ejuaqre
apparitione discipulis; et de prommtone dom

851

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

852

Spirilus sancti. De aspectu et modo nteenMonh

,
Clnhli, ae de glorioso ipsius tecundo adventu.
.
(
INITIUM TEXTUS.
.
I , 1-8. Piimum quiilem sermonem fcci dc omni ,
bus, Tbeopbile, quas coepil Jcsus fucere et do ,
cere, usque in diem qua pnrcipiens aposlolis per
, )
Spirilutn sanctum, quos elcgit, assumplus csi :
, /,
quibus ct praebuil seipsunt vivum posl passinnem
\
suam in mullis argumentis, per dies quadragtnla
, '
apparcns cis, el loquens de rcgno Dei. El couve ,
scens, pracccpit eis ab Jerosolymis ne disccdemit,
.
sed cxspeclarenl promissionem Patris, qua;n au ,
dislis, inquil, per us meum : qnia Joannes qui , dem baplizavil aqua, vos autem baplizabimini
, ,
Spiritu sanclo non post mullos bos dies. IUi i g i - ,
tur, ut convenissent
( I ) , in:errogabanl eum,
. ;
ilicentes : Douiinc, si in lempore boc reslitues
, '
rrgniim Israel ? Dixit aulem eis : Non e*l vesirmn
;
nosse tempora vel momeuta quae Paier posuit t

sua poiesialc ; sed accipielis virluieni superve, ,
itifMis Spiritus sancit in vos, ct erilis niibi lcstes
[ ]
in Jerusalem el in ornni Jtid.va el Saniariu el us ' , \
quead ulliiiuim ten\r. Finis Pasclioc (2).
,
. .
1,9-12.Elcumbaecdixissel, videniibus illis,ebva , , ,
tiisest:elnubessiisccpiieiini ab oculiseornm.Cmn
- .
que inltierenlur iii coeluin cuniem illuro, ccce 191
\ duoviri astilerunl jnxla illos in vesiibus albis,
, \
qui c l dixerunt : Yiri Galihei, qtiid sialis aspicicn , "
les in coclum? Ilie Jesus, qui assumptus csl a vo- ^ , ;
bis, sic veniet, quemadntoduin vidUlis eum eunleni
*
in coeluii). Tunc reversi sunt Hierosolymam a
, []
rnonle qui vocalur Oliveii, qui esl juxia Jerusalem,
.
Sabbaii babens iter.
,
,
, .
COMMENTAIUUS.
.
ln memoiiam Tbeopbilo revocal Evaugelium a
,
sc conscriptum, ut exinde accuratam diligeminm
.
sitam oslcndat. Siquidem inilio illius operis, c V i - c
sinn csl, inquil, el mibi assectiio mnia a princi , \ .
p i o \ olc. Memiuii igitur illius opcris ei diligcn ,
qua in eo conscribeudo usus esi, ul parrm in
,
boc libro inipensam essc sciens, iis qua in co Q ,
. []
coiuiuenlur, animuin quam maxime advencret.
Oclcmni prjc modesti non dixil : Primum qui ,
dein Evangelinm feci, Theopbile. Theopbilus
. Ofooc *
voro iste unus ex iis erai qui ab ipso pietaiis pra>
.
ceplis iinbiili fuerant.
c Qu;e coepil. Miracula scilieet el doctrinas, ct
c * .
pra?ierea quod faciendo docuerit : non eniin ille
. , * \
vcrbis laiitum suadebat, sed operando provocabal
.
Luc. , .

Variffi lectiones ct notee.

( 1 ) lla verio magis pre;c ad textum Graciiu, ut
romineniaioris aiiimadversioui eil locus. Vulg. babet : Igiturqui eonveneraut.
(2) Qui bunc conimcntaritiiii ex codicc Vaiicano

exscripsit, pro sua dilijjenlia annoiavit vcrba isla,

, fini$ Paschic, cssc in codice rt~
centiore atramev.lo.

853

EXPOSITIONIS I N ACTA TEXTUS ALTER. -

CAP. I .

854

, ; . omnes, ut ad imitationem virttitis sesc liansferrenl .

t Usque in diem. > Ovdo v^rl>onjin esl isic :
" . > ; * <
Pcr Spiriium sanclum pnceipiens, boc esi spi , ,
, ... ritualiler ad ipsos verba faciens, niliil(jue iinmiscens bumani. Vel quia ipsis in Spiiilu sanclo
. "
praccopil : ubi enim Filins aliquid operalur, ibidetn
,
SpiriUis sanctus (quippe cjusdcm ciroi ipso na . ; f flira?) siinul ct operatnr ei adesi. Qiiid vcro prrcce ^, \ .
pil ? Nempe f i Euntes, doceic otniics gentes
cl
q u sequunlur.
^ *
. , , \
Quos elegit. Non dixii , Ascendil, scd ,
.
c Asjjiimptus cst : adtwc etiim lanqoam de bo , ' ,
nine loqiiebaliir. No vcro piis exislimarct, id
.
aliena facmm esse virii;U, siibjtntxil: c Quibus
* *- ' * et praebuil seipsum vivum. Deinde ail : c Por
' , .
dies quadraginta apparcns cis : ni nnn inqnit,
( ,
Dicbus quadragima, qumiiain non assidue, sic\ , * , .
ui nnte rcbiirn-ciionem , cuin ipsis versabalur ;
sed per inlervalla accnlebal r l rocedebat.
c \ ,
c E l convesicns. lloc est, communein m u i
, , illts mensam habens, prrecepii cis, ab Hierosoly. \ niis ne discederent. Scilicol, piiino qtiidem, ciine
,
Hti nimium trepidarenl, in GaHlaam cos a;!duxil,
.
ut absque pavorc, qii& ipsis dicltirus crai, audi, \ ;,
r c n t : deiude, poslquam audicrunl, ac quadraginla
.
elapsi sunt dics, prajcepii, ab lli<nsol)mis nc
, disccderccil. > Quemadmoduin enini 1 9 2 sapicus
, dux milites, qui in nmlios iiicursuii sunt bo los,
oy \ Q baud prius cxire pcrmitiit, quntn armis (omiiiu \
nivcrit; ila 1 Domhms antc Spiiitus sancii de , \
srensuin, ipsos iu aciem ire iinn s i v i l , no boslium
, '
inultitudine facile expugnarenitir el capcrenlur.
\ . \
Sed et alia esl hujusce pran-epli raiio, nnnpc quia
ibidem, scu Hierosolyims, niulti eredituri eranl. E l
, ,
lerlio, nft aliqui diceivm, ros, diinissis nolis, ad
, . c
cxlraneos, ostentalionis causa, oouicndissc. c Scd
. > ,
exspeclarenl. Promissioiiciu hiijiismodi timc au
dierunt, C U D I dixit iHis : Ixpcdit vobis, ut ego
,
vadam ; si enini non abiero Paraclclus non vcnict
. ,
, ad vos*. > At vera non illo adhuc praescnie, nequc
statim ac recessii, advcoil Spiriius sanclus ; sed
, .
post deecm dies , n l des derio fervenics gratiam
,
illain reciperenl. Si eni:u, illo prajsenlo, Spiriius
, , []
\ D sanclus aihenissct, vel, illo abcuute, cum illis rnmansisset, non tanta? res fuisel consolalionis.
. , \
Quaftdoquidem vero non nisi segrc ab illo divoli
, ,
poterant, diffcrl paulispcr Spirilus sancius, nec
\ . c "
. slalim accedil, til paululum conlristali, et proinissionis dcsiderio succeusi, ptiriorem majoretnque
, ' ex ejus adveiiiu percipereut voluptaiem. t Qnia
I
Joaunes. > Declaral dciudc quantuin ipsc Joanni
. ,
pra?starel : ac pra lerea aposlolos ipsosJoannc ina , ,
jorcs esse (slendil: sitiuidem el ipsi baplij.aluri
\
erantin Spiriiu sancio, Non dixit auteni, Bapli .
zabo vos in Spirilu sanclo, sed, Baplizabimini,
, ; .
ubique nobis luimililatis cxempla rolinqiu^:. A l i , ,
7

Matlb.

xxYiii,

19.

Joan. xvi, 7.

855

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP.

856

unde vero ex tesiimojiio Joannis noluro esl, quod . . "

i|)se baplizaturus erat: c Ipseenim, aii, < bapii- , , zabitvosin Spiritu sanclo, et igne .> Igilurqiii.
. " , ,
Cum inlerrogare voliml, simul accedunt, ut ninl- , c \ , ,
liiudine impetrarent. Noverant euim illud quod an- , lca eis dixerat : c De die illa nemo scit , non
. . *
jguoranlis, scd repellentis, ac responsionem diffe
,
rcntis fuisse : idcirco denuo intcrrogaiU. Quid au- . ,
tcm eis respondei ? c Non esl vesirum nosse tcm- , \
pora, vel roomcnla. Tempera illis uoia non facil, .
cuni alias eos mullo majora doctiissei : quia scilicel . \, ,
volebat, ut vigilautes essent; el alinnde nibil igno- , ' & ,
raiioista eis nocebat. Non eliaoi respondet ad id, . *
, \ .
de quo interrogabant : quoniain niagistri est, non
quie discipulus cnpit, sed quac scire ipsi prodcst, ,
citui docere. El ideo ait : c Non esl vestrum nosse ^ , ,
, ,
tcirpora, vcl momenla. Deinde , ne putarenl fore
nl in miilla inciderent pericula, propinquani esse, '. ,
< ,
ail ipsorum a cunclis diflicullalibus liberalionem.
,
c Accipieiis enim, inquit, c virtutem ex allo

i supervenientis Spiritus sancli in vos. Quoniatn
, < " \
193 aulem prius dixerat : < In viaui genlium
nc abieritis, quod vellct orpnium priuiis Judseis , . >
Evangelium annunliari, at tuuc per loiuni lerra- , c .
um orbein Evaugelii pradicalio diflTundenda erat, , $
, c
coiigrue subdit: c El in Judxael Samaria et us
. qne ad iillinium lerrae. c Gum ba?c autero di
xisset, > ne rursus eum interrogarent, slaiim
assumplus e>t, el nubes suscepU eum, quo- ,
\ ,
niam illa signum est Doniinic divinse virtults.
.
" ,
f (Kc Jesus, qui assmiiptus est. Diciione dcmonstraiiva usi sunl, diccnles : < Hic J<;sus qui as- \
, .
sumptus cst in coelum, sic veniet, nempe, cum

corpore. Ac etiam , qnia jmlicaturtis venict c in
nube. > Viros vero cos vocat, qula talcs oculis . < ;
apparebanl: siquidem angcli illi ne terrorem i n , \ $
cuterenl, virorum formam cxacte assumpseranl.

, . , ,
Duo autem accesscmnt, ut leslimonii Gnmlaicm
iudicarenl. Dicenles vero: c Quid siaiis aspicicnles , . \
in coebnn ? eos monuerunt, ne diutius eo in loco , '
inancrent, nevc cxspectarent illum rursus viderc. ,
Tunc reversi sunt. > Tunc, > inquil, sciliccl, , . \
rtim bncc audissenl, reversi sunt. Yidenlur vero,
* .
Uxc dic Sabbati conligisse, eo quod dical, c
iiionie qui est juxla Jerusalem, Sabbaii babens iier : delinila namque eral longitudo ilincris, quod
Ju(U\s SabbatoconGccrc licebai; nempe slad a qiiinque.
e

. '.
CAPUT I I .
D
Pc/it sermo ad disciputos de morle el reprobalione

juda proditoris, ac de subrogalione Matthiie, su

per quem sors cecxdit Dei gratia per oralionem.
,

.
.

Feria sccunda bebdoraadac Pascbalis *

Mattb. , I I .

Maltb. xxiv, 36.

* Mailh. x, 5.

Variee lectiones et notffi.

5

ln Giaco babelur, secunda (nempe die vel

feria) Diakainesimi; sicenim hebdoni^idaiu Paschalem, seu qua3 diem Paschalis subscquitnr Grxei
vocant. Esl autem apud Grxcos recentiorcs t

idem ac , nempe .
lia vero eain bebdomadam appcltani, quod
Christi resnrreclionern genus hanianajD retwvetur*
Du Cang^, Gloss. mcd. et inf. Grac.

857

EXPOSITIONIS ACTA T E X T U S A L T E R . -

CAP. I .

58

TEXTUS.

1,12-2G.Ii! diebus illis reversi sunt Jerosolymam,

a monie qiii vocatur Oliveli, qui est jtixia Jemsateiii,
, ,
Sabbali babens iler. cum iiilroissenl in ccena. , , culum, asccnderuni ubi manebant Peirus el Joan 2 , \ , nes, Jacobue et Andreas, Pbilippus et Tbomas,
\ , '\, \ , Barlboloni.neus et Mailbaeus, Jacobus Alpbaei et
, , \ , 'Simon Zelolcs ct Judas Jacobi. Hi omnes cranl
, , \ . perseveranics unanimiler in oratione cum mulieri
btis et Maria Mater Jesu ct fralribns ejus. I die\ \
bus illis exsurgcns Pciriis in medio fratrum dixit
, ; .
(eral autein turba 1 9 4 hoiuinum simul fere ccnluin

viginti): Viri fralres, oportel impleri Scriplurain
, ( \ quam pnedixit Spirilus sanctus per os David dc
\ ) \, Juda, qni fuit dux eonun qui comprebcnderunl Je*
,
m . Qui conmimeralus eral in nobis, et sorlilus
\
est SQrlem minislerii bujus. Et bic qtiidem possc ; , - dit agrum de mercede iniquiialis, ci suspenstis
, ; crcpuii inedius, ct diffusa sunt omnia visoera ejtis.
; \ . Et nolum faclum est omnibus habiianlibus Jerusa , \ lem, ita itt appellarelur ager ille lingua eorum Ha , celdatna, boc est agcr sansuinis. Scriplum cst
. \
cnim in libro Psalmoruin : Fiat com; oraiin eoruni
, descrla, et non sil qui inbabilei in ea , ei episco ,
palum cjus accipial alter. tel e.rgo ex bis viris,
. qui nol)iscum sunl congregati in omni lemporc, quo
\ ,
inlravil ei exivil inler nos Dominus Jesus, inci ) , - piens a 1 aplismale Joannis usque in diem, qua
. assumpuis cst a nobis, lcslem resiirrecliouis ejtis
\ , - nobiscum fieri unum ex islis. slalucrunt duos,
* , Joscpb, qut vocabalur Barsabas, qui cognomuiatns
, ,
est Justtift , ct Matlbiam. El oranles dixerunt : Tti,
* ,
Dominc, qui corda nosliomnium, osleude quciu clc ^. \ -,
geris ex bis duobus ununi accipcrc locmu niinislerii bnjus el apostolatus, dc quo prrcvat icalus ost
,
Judas, u l abirct in locum suiim. Et dcdiTunt sortos
, \ .
eis, ot $ccidit sors super Malibiani, el auiimueraiiis
, , ,
est citm undecitn apostolis.

D

S U

\ , , . \
, \ \ ,
.
COMMENTARIUS.
,
c ln rcenaculuin ascendcruut, > co quod >in.ec . ^
, .
b m t , ne si vidennlur dviiaie.eapereuiiir. Reclc
'
auicm de discipulis mentioue; facil : quoiibin.
, , , ^ oinn ex illis nnus quidein Jesuin prodidi.ssel, aller
negassct, alius inGdelis fuissiH, sibi ostomlcnduui
.
pulavii, iino cxceplo prodilore, omuc$ incolunics
*
fuisse. Subdit : c Hi omnes eraiit pcrseverantcs
\ , iiiianimitcr tn oraiione, cum Qittlieiibus ei Maria
, . "
Malre Jesu, et fralribus ejus .Quod igiiur de Malro
, c "
Jesu diclum cst, c Suscepit eam discipulus in sua,
, .
conlrariiim nullo modo est. Si eniin ipse discipu ,
lus ibi aderat, nil probibet ct Matrem ipsam ibidciu
. c .
[\ ] - adfuisse. Et in diebus. Petrus, vc!ut cbariiaiii
fcrvens, ac ille, cui grex a Cbrislo concrcdilua
, |\ # \
] n a t , ac cbori primus, semper prior loquiiur. Cou9

Joan. xix, 27.

859

THEOPHYLACTl B U L G A U L E A i l C H I E P .

solatur vero eos ex pradictione de Juda. Oporle-

b a i e n i m , inquil, iaipleri Scripluram, qnam pradtxit Spiriius sanctus per os David de 1 9 5 Juda,
qui fuit dux eorum qui comprchenderunt Jesum.
Deinde Hic, > inquil, c possedit agrmn de mercede rniqtiiralis. Non inquit : Judxi possederunl,
sed, c ipse possedii, et quidem congnie : nam qui
prctium erogat, eliamsi alii emant, ille censendus
est dominus. Et sane prclium ejus e r a l , quod
possedil de mcrcedc extremai iniqniiaiis. Subd i t : c El suspensus crepuil medius, et eflusa sitnt
oinnia \iscera cjus. Hoc scilicet ail de posna
quam tunc sustinuil Judas. c El appellatus esl ager
ille lingua corum Haceldama, boc est, agcr sanguinis. Judai lioc nomine eum appelt t r u u l , non
propter ipsum, scd propter Judam. El quidcm L u cas ad. Iioc astruendum id refert, lestcs profcrens
ipsos hosies, quod ca de causa ejusmodi nonven
agro itli imposuerinl: dicendo enim, propria l i n gua eoritm, > hoc salis innuil. Illtid vcro : c Fiat
commoralio ipsius deserta , et non sil qtii iuhabitet in ea, tam de agro, quam ds domo ipsius
dictum esi. In eo autem, < El episcopaiuui cjus accipial altcr, > pcr cpiscopalum ifticliige priircipainui seu gacerdoiium. Est vero qni dical, Judam
haudqtiaqiiam laqueo tam fluirsse , sod suporvixisse, qiiod depositus fuerit, ameq>iam periiuerelur. Hcm banc caeteris clarius nanal Papias Joannis discipulus, li.s vcrbis : c Magnum iinpictal*s

80
: , 3,
,

, \ .
, c , \,
, , "
, ' c . *0
, ,
.
,
. c
,
, ,
.
,
. '
, , .
,
, ' . \ ,
c , . ,
c ,
, \
. , c
, , .
,
, * .
'
c
, .

6xcmphnii in boc miindo ftiit ludas, ulpote cujns C , 0corpus adeo iniumuit, ut neqtie, qua currus facile
, ,
transit, illc, imo neqtie solnm ejus caput, transire

possel: cl quidem ocutorum palpebras adeo enor
initer iili intumtiisse feruitf, ut nec ipse luccm
,
i d e r e l , ncc oruli ipsius \et adbibitis nicdicoruin
,
dioplrU vidcri possenl: adoo scilicet profunde ab
-.
exlerna sttperficie recessorani. Yerenda amem ip
sins omni lurpiludinc doformiora facta fuissc, quod
, " ;
sanies el verines e loto cjus corpore mananlcs lan / /'">03
lummodo per illas, necossarras alioquin, partcs ad
* > ,
majorera ignoimniam cflluerent. II.ec quidetn ait
. > ",;
ille in quarto explanationis vcibortim Domini.
* c
c Post multos vero crucialus ct poenas, subdit, eo
, , , in proprio agro morluo, agrum ipsum, qtia etiam
,
parle longius abestavia (4), deserlum el inbabilabi- D
lcm ad praesens usque lempus evasisse : imo nunc
eliam ncminem per locum ipsum, nisi obturaiis
naribus, transire posse. Tantiim scilicct euin in
carne ipsius eliara supra terram judicium ( 5 ) coraprcbendit. c Oportelergo ex bis. Quoniamnondum Spiritus advenerat, neque i i se dignos, velidoneosarbitrabantur, qtiiase ipsisbocce negolium administrarent,vel per aliquod signum, quinam eligendus esset, addiscerent, c dcderunt sortes eis.

'
,


. .
, '
, ota
. ,
, , \
, .
1

Variffl lectiones el not.

1

(i) Sifa.nins hic vertit, ab ', quijuxla illam viam

habitabant, quod lcgcrit in suo codicc, \
.

() Apiid Sifanium pro , judicium , exstal

, /7.(, foriassc rcciius.

851

EXPOSJTIONIS I N ACTA T E X T U S A L T E R . -

CAP. I I .

8G2

, Si enim , ubi neque oraio fiebat, nequo piobi

. eranl boniines (ut super Jona), \QQ
adeo tameti
, ; , sors v a l u i l , quod recla iiit*iuioue fierel; imillo
.
magis bic merilo roplevit cbortnn, et ordinem per ,
fecit, qui bac ralione monstraius fnil. Quare opor, .
tei unumqneniqiie tenere locum, quein sortilus
. ,
esl, ac necsibi procurare (non eniui sors id essci)
, * . "
nec refugere eum, qui dalus est. Si cnim tata ba , benlur, qure sunt a aorte, multo magisquae a Deo
, \
sunt, seu cum \)ew eligit. Necesse vero esl, ul et
.
is, qui eligil, id sine parlium sludio faciai. lila
, enim vera sors est, non quain viilt ipse, sed quam
.
graiia modcraiur. Apostoii igiiur, aiitequa<n Spiriliim sanclum reciperent, sorte negolia adiuinisirabaiu: postea vcro et mulliludiiie, el propria grat a . Quoniam vero, quando mulli s u n t , omnes sorie accipere non ucel, binc recle ex inultis paucos seligimus.
. .

CAPUT I I I .
Ilepl
De divitw Spirilui sancti in apostolo* detcen$n
'

die Penteco&les.

.
Domintca Peniecostee.
.
.
TEXTHS.

I I , 1-U. Et cum cmuplercniiirdtas Pentecosies,
, \
erant oiuiics pariicr in eodcm loco. Et faclus csl
. \ ,
reppniedc ca)losomis,lanquam advenienlis spirilus
. vebeiuentis, el replcvit toiattt domum ubi eranl se . \
denlcs. npparuciuin illis dispertilae lingusc lanquam iguis, scdilque supra singulos eorum. Et
.
' . \ repleti sunl oitines Spirilu sancto, et co*perunt
loqui variis linguis, proul Spirilus sanctus dabat
,
, - - eloqui illis. Erant auiem in Jerusalem habilantcs
.
Judaei, viri reiigiosi ex omni nalione quae sub coelo
est. Facia auiem hac voce convenit imtlliludo, et
. , - mente confusa est, quoniam audtcbat unusqitisque
, , liugua sua illos loquenles. Stopebant autem omnes
. et niirabaniur, dicentes : Nonne ecce omnes isti,
,
qui loquunlur, Galilaei sunl? Et quomodo nos an ; \
divimus untisquisque linguain nostram, in qua nali

sumus ? Parlbi , et Medi, el Elamitae, el qui babi ; , , '- tant Mesopoiamiani, Juda?am el Cappadoeiain,
, \ ,
Pontum el Asiaiu," Pbrygiam et Pampbyliam,
\ , \ jEgyptum et partcs Libya; quae est circa Cyreinn,
', \ , ,
etadvenai Ilotuani. Judaii quoque et 197 prose , \ lyti.Creies, et Arabes : audiinus eos loqucnt.es
', \ ,
nostris linguis magnalia Dei.
, ", D
.
.
COMMENTARIUS.
, [] , []
Hoc est, non ante Penlecostcn, sed circa i p , , *."
sani, ut ila dicani, fcsiiVitateia. Dccebat eniip, ut
,
ista feslivo tcmpore coniingerent, ut qui Cbristi
.
cruciOxioni praesenlos fuerant, isla quoqne vidc renl. Quoniam igiiur die Pentecosies lex vctus est
, '
data, congruum eral, ut eadem die Spbitus sancti
* \
gratia daretur : ac praeterea ut divinas natura sul , , \
stanlia? ostenderetur iudivisa ; quippe qiue luiit in

Veieri, lum in Novo Fcedere, ae divcrsis tempori

* . .

Varia) lecliones ct noleo.

* .

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

863

861

btts, perficlum efficil dmnorum oraculorum - ^ , "

ccnlutn.Uuemadmodtim cnim Salvalor morlem sub , *
iturus, eo tempore palt voluit, quo agmts ma, , *>
ckari et oflerri solebat, ut ipsilypo conjnngerel vn
rilaiem; sic et Spiritus sancli adveutns co, quo , * ,
lex dala est, temporo comigit, ut palam iieret, sic, \
uli Mosaicam lcgem , ita el Evangelicain a Spirim
.
sancfo esse. Rectc aulem c somim dc coelo fa &
ctum C88C a i l ; quandoquidcm ct vox Dei in , ,
nionte de coelo facta cst ' : el lunc c ignis appa , \ \
ruil ut eliam antiqiia visio eumdoni et lunc ct
. , \,
inodo advenirc demonslrarel. c Tanquam ignis
, ,
vero aii, addila scilicel panirula c (anquam, ne \
lOrporeum quidquam de Spiiilu sanclu suspicari
. c , ,
quispossct. Ailcliam, ianqiiam spirilus : no. *
qiie cniin vcnlus erat. Scdilqnc, Jioc csl pcr- , \ .
ntansil, reqnievit. c Scderc eniin firmilalem el
, \ , \ y*\,z
pprmanenliam denotal. Non aulcm supra diiodecim
. \
tatiiiim, scd ciiam supra septuagima discipulos,
), '
quin supra singulos c centum vginti Spiiitus .
sanclus resedil. Congrue vero non in orc, scd su- ^ *,
pra capul linguas rcceperunt; non enim in nalu & . /*
rale organum iiifusus est Spirltus; ne e\ pro- \
prio ore ea, qwx non habcbant, sc proicrre exisli- , \ *\
marenl. Scd, sirui aqua e coelo veuicns ad mon- tium primuin cacnniina, et exinde in subjecias ,
vallos deferiur; sic, verticem velut monlem qucm- ,
dain slaiim occupans Spirilus sancli gralia, deimle \ , *
cx capile in cerebruiii, ac pusica os el cor se
> c "
effundil, lolumque boininem, sumplo a capite i n i - iio, replei. Aliler : Quoniam apostoli totius mundi C x
,
doctores ordinabantur, ordinatio aulem non aliier,
*
quaui supra capul flt; congruc ipsi linguas supra
. < , " ,
caput rccepcruDt. Eram aulem in Jerusalem.
, Ui oslenderet, confusioneni a timore et spccta,'* > \ .
cuki noviale esse ortam, ait : c Confusi sunt t i ,
more. Et quidem merilo. Putabant eniai ipsorum
.
1 9 8 exitium rem isiam poriendcre ob audax fa , '
c i u u 8 , quod conira
Cbristuin palraranl. Igiiur
, . \
conscientia ipsoruin animas concuticbal, quo.l
* c " .
rccens adbuc eseel in mauibus eorum cscdcs Do
mini : qnare ipsos oninia terrebaul, ac pavidoe
,
Irepidosque reddebanl. c Quoniam audicbal uims . \
quisquc. Idcirco antc cxlera linguaruin donum

acceperunl aposloli, qula ad omnia loca sc cuii- ^
fcrre debebant. Et sicuti, lurris Babelicac lempore,
\ ', \ | , \
una, quac lunc cral lingua in mullas divisa c s l ; ila
, \ ,
nunc niullae lingua;in unum boinineii coiifluxeruni,
, \ ut idein ipse el Laiiue, elPersicc, etlndice, c l aliis
c [] , pluriiuis linguis, Spiritu sanclu inltis insonanle,
.
1 1

ot f

)oquerelur : uude boc donuin c iinguarum donum vocabalur, quia niultis linguis loqtit polcrant.
Feria terlia beb lotnadas Pascbalis.
' .
Petri hac de re intlruclio ex prophetis.
.
TEXTUS.
, 12-21. Siupebani aulem omncs elmirabanlur
ad invicem diccntes : Quidnain vu!l boc Cfsc? Alii
' Mallli.xvn, 5.

.
,
* ; " &

Exod. , 2.
VariiD lectiones c l n o t .

8t>5

EXPOSITIONIS ACTA TEXTUS A I X E R . - CAP. I I .

866

, aulcm i n i < k n t e 9 diteboirl : qura Muslo plcni suiit.

. ,
Slans aalem Petrus um ihidccim levnvil voceni
\ " auaui, <i loculus esleib: Yiri Judei, el qiii babitalis
, Jcrusalem uui\ersi, boc vobU nolam sii, el auribua
, percipiu verba mea. Non cnini, sicut vo3 a*sliinalis,
. , , ,
bi ebrii sunl, cuni sit bora dici tertia : sed boc est,
; "
quod diclum cst per propbelam Joel: El crit irt
novissimis diebus (dicil Dominus) effundain de
<\ /* ;, Spirilu meo super oinnemcarnem : et propbeiabuni
! ,
iilii veslri el fili;e vcstfae : cl juvenes vcslri tisio , \ nes \idebunl, etsemores veslri somnia somnabunt.
* Et quidem supcr servos meos ci super amillos
, ot
meas^ in dicbus illis cfftiiidam dc Spiritu mco, ct
. \
propbeUbunt : cl dabo prodigia in coelo sursuin,
\ ;
et signa in terra deorsum, sanguincm ol ignem et
, . vaporcm fumi. Sol converlelur in tenebras, 01 l u , \ \
na in saiiguinem, anlequam vcniat dies Domini
, \ , ,
magnus et manifestns. Et eril , omnis quicunque
,
invocaverit nomcn D>mini, salvus crit.
, \ . ,
, .
#

.
" , [|

, ,
.
, ; ", [] ,
ot - C
;. .
[] *
.
, .
, \ ,
' , ,
* , ,
, ;
\

, \
. ' ,
, . ^
, \
*
, \ ;
\
.
,
.,
, 1

1 9 9 COtiMENTARICS.
Slalim posl edilam voccm oslendit Pctrue , se
sociosque suosebrios non csse, nec furore correplos
inslar vawm (6) ncque ul!a nccessilale dHincri (7).
Al quid sibi illud viill, c cumundeciiu? Scilicet
comniuncin cmitlcbant voccm, el ipse os oinnium
. ^giabant siqnidein undecim, tcstinionio so
qua? ab ipso diccbantur, confirmanles. Coueidera
vero aposlolorum concordiam. Concionandi nin
nus Pclro cedimi; ncquc eniin decebai omues stimil loqui. Quod vero bsec terlia diei bora facla
sint, baud ationc caret : liiuc enim ignis fulgor
apparet, luuc eo ad opera, el ad praiidimit parai dum uluniur bomiucs, lunc clara esl dies, luuc
omncs in foro versaiilur. c El ciit posl baBC in novissiniis. Ostcndit POS graios probatosque esse ,
quippe qui Spirilus sancli gratia digui facli siu.i :
el ex propbeia clare annuiitial Spirilus abiiiidaniian), quam illis lanquam primilias elargiius csi.
Annunliabanl auletn pfopbetanles > (boc est inteliigenles, qiiae dicebanf) Gbrisli mysteria, quas
propbelse pra;di*eranl. Filios ipsorum aposlolos appellarvii prdpbela, qiieiiiadiuoduni ct Salvalor, ctiirt dixil : t Sf ego in Beelzebub ejicio d x nionta, filii vcstri in quu ejiciunt ' ? > Dici ndo aulem cl c filias > propiiclasse, osloiidit graiiaj largrlatcm. PfOplietUbaut autom eliam mulieres apo-'
siolorum tempoYtS c l quibiis eranl qualuor Pbitippi ftli^ proplietantes. Subdil < scniores sorania

c r a (

Malih. x i i , 27.
Yarice lectiones el nolee.

. .

. .

(6) Ncmpe genlilium, qui furenics oracula sua

fundebant.

(7) Sciliccl apostoli libcreagcbantet loquebanlur^

quod est propnum sanclorum proplielaruni.

867

THEOPHYLACTI BULGARIJE AKCHIEP.

sorauialuros, el juvenes visiones visuros

1 1

senio-

868

. \
,
, \
.
\
. .
\ ,
' ,
, *
'
. \
*,
,
. '^ ,
8

4 aeialem vocans cam, quae magniludine virlutis

provecla est ac proicellcns, et veluli claris facinoribus cancscit: juveittulem vero catn , quae in fide
furiis esl el ad bonum alacris. Scd poesl cliam
d ; a*lale scnioribu* vi junioribus boc inb lligi d i clum. El dabo prodigia. Ilanc rie fuluro judicio
i!e Jerusalcm ait el deRomana caplivitalc : vel,
quai crucifixo Domiiio cvciiiura eranl, declat r.t, ac
ca, quae propicr ipsum Jiubvis ex Roiuauoruin
bello accidere debcb i n l . Nam i t tem^ore criuiiixionis, ob impiclaiem, quam In Gbrisluin exeicuere
Judaii,ipsa elemeniorum, ac solis, el l u n * natura
aigrcscere et iiidignari visa esi; t*i bellum Romanis
contra ipsos gercniibus, mnUa biijusmodi in coelo

contigissc, Joscpbus bisluricus iradil. Vel boc ex , aCfetlione eorum, qux paiiuntur, accidit. Diem
. "
aulcm Domini magnum el manifeslum > diem re .
suireilionis i n i d l i g i l . Illud vero, Oiimts quicun\ .
qne invocaverit nomeii Domiui, salvus eril, uon

de nuda ac simplici invocalione 200
bitelligen, ,
d u m , sed de ea, quae fit cum aHcciu, rccla xila ac
, ,
congrua Oducia. c Non enim omnis qui dicil mibi,
( , c ' ,
Domine, Domine, intrabit in rcgnum coelorum, sed
., ,
qui facil voluntalem Palris mei, qui in coejis e s i .
, * ,
.
Feria quarta brbdomada? Pascbalis.
.
De passione, remrreclione el ascensione Chrisli et ,

missione Spiritut s.ncti,

,

u

TEXTUS.
.
11, 22-36. In dicbus illisdixii Pclrus ad populuui:
,
Viri Israelitae, audiie verba baec : Jcsuin N.izareiuim
,
viruui apprubaium a Deo in vubis, viriuiibus el pro ,
iligiia el signis qua? fecit Deus per illum in medio
*
veslri, sicul cl vos scilis, bunc delinilo consilio til
, *
prxscienlia Dei tradiluni, per nianus iniqiioruin
, ,
ailigentes inleremislis. Uueui Deus suscilavil, sulu ,
lis doloiibus infrrni, juxlaquud impossibile eral le . "
neri itlum abeo. David enimdicit in eum : c Pro , ,
vidcbam Poiuiuuro in conspectu meo senipcr: quo~
' .
niam a dextris est mihi ne commovear. Propier
*\
boc laiatum csl cor meum, et exsullavil lingua
, ,
mea, tnsupcr eicaro mea requiescet in spe : quo . ,
niam non derelinqucs animam meam in inferuo, nec
D .
dabis sancltim luum vidcre corruplioncin. Nolas
*
mibi ft-cisti vias vilsc : e.t rcplebis me jucundilaie
,
cu.ii lacie tua. Viri fralres, Uceat audenler dicere
.
ad vosde palriarcba David, quoniam deiunclusesl
.
ct sepulltis, et sepulci um ejus cst apud nos usque
, ^
in bodienuim diem. Propbeia igitur cum esscl, cl
, scirel, quia jurejurando jurasset illi Deus.de fruclu
, ,
biinbi cjus sedere supersedcin ejus, providcns lo* .
culus est de resurreclione Gbristi, quia ncque de
reliclusest in inferno, neque caro ejus vidilcorru
1 0

1 1

Act. , 9.

Matlb. , 21.

1 8

Psal. xv, 8.

Variic lecliones et nolae.

. .

69

EXPOSITIONIS 1N ACTA T E X T U S A L T E R . -

CAP. I I .

870

, , piioncm. IIunc Jrsuni rcsuscilnvil Deus, cnjus ncs iios icslcs snmus. Dcxlcra igiiur Dci exallalua,
\ ,
i - i piomissione Spiritus sancli accepla a Paire, efliu
,
dit lnnip, quem vos videiis ei audilis. Non ciiim
.
, . .
David ascendii in coelum : dixii autem ipse : Dixii
,
Poiuiniis Domino nico : Sede a dexiris incis, do : 6 , , ncc ponam inimicos tuos scabellum podum luorum.
. - Orlissime sciat ergo omnis domus Israrl. quia ei
> ; .
Poinimiin cum el Cbrislum fecil Dcus bunc Je .
sum, qiteiii vos cruciiixislis.
. , *
.
.
201
COMMENTARIUS.
,
Quoniam oos vebcmenler perslrinxcrat, nunc
,
blandius alloquilur, el dc progenitoie nionlionein
. \ ^ opporiune facii, rursusque exorditur. El quia erat
, ,
de Jesu veiba faiturus, ne contiiiuo iiirbarenlur,
;" , *
nil sublimius de illo dicit, scd a valde bumilibus
, ,
inilio faclo, siatim ejus palriam, quae vilis vidcba; . ' /
iur, oxponil. Cxierum alibi virum desidcrabilem
[ / " . ] ,
vocai Cbristiun, ac slaiim subjunxit: Hic auclor
c . >
esl vit;u(8). Dicere vei oCbrislum esse auclorem
,
vilae, quid aliud esl, quam assenre ipsum esse
, , ; > Filium Dci, ac Dominum, vcl in corpore Yerbum
, * ; ,
Oei, pcr qucm omnia facta sunl ? Niuic vero
* , ' ' ^
nibil magni de illo dicit, sed(9) ianlum bitjiismodi,
, .
quod de propbcla, qui poleslalem a Dco arcrpis \ ,
set, quis dicerel. Deinde in medium proienns
,
audax ipsonim iacinus, sludet cos a culpa purga , \ .
re, ac simul ostendit, nil conrra iilum roboris
, g Ittisse babiluros, nisi poteslatem ipsc illis dcdissci.
,
A i ne recte id fecisse se dtccicnt, nddil : Pcr
. ",
manus iniquorum aiTigcntcs inlereiuislis : > scili
, > , .
cet, per c niaiius iniquorum > maiiiis inilitum
, inldligit. Recle vcro etiam solulionnn dolorum
, , iuferui > resurrcciionem appellavit, ciiui ex morie
, ' , , \
veluti ex ventre quodatn parluiiente, nempc ex
) , ^; ,
moriis uexibus ei ex inferni recessibus cmerserit
*


Servator Cbrisius , ac vclut ex pcregrino quodam

parin resurrecliouis denuo in lucem prodicrit.
. > ,
El idcirco appellatus est primogenilus ex mor ' , ,
tuis. > Subdit : juxla quod impossibilc crat
, '
lencri illum ab eo **; \ boc <st, non eomnniiiis illi
, .
irum caeieris fuil resurreeiio ; sed iia rcsurrexil,
" ,
ul non amplius nioriliirus esset. Quod cniin
. "0: . ^ parlurit, non polcsi amplius relinere quod inliis
^ / ^ babet, 6cd patiiur ei emiitcrefesliuat. ({iioniam
:, non derelinqties. > Cuni aposlolus Peirus bocce
'., > ' , >
diclum ila imerprclaltir, el quod anima Clnisli
. 1
< in inferuo reiicla fucrii > ei quod ejus
, \ , ,
% caro iioa v i d c r i t , seu experla fuerii, t ror , \ ,
luplioneni, > bontineiu siuiu! ac Deum esse oslen1 0

1 1

17

l e

Coloss. , 18.

. ,.

l c

1 7

I Pelr. , 1.

1 1

Variao lecliones et nola;.

.
. .
1 1

(8) Rcspicil fortassc ao . io cap. iti ubi legilur,

Auciurem vero viUvinterfedsii*.
(9) ,/, babcl , neque, Cbrysoslo-

mus, adcoquc ila vcricndum. ncq^v tate quod quk ae

piopheta diccrel.

871

TIIEOPHYLACTJ BULGARI^B ARCHIEP.

dit. Deilas enim et ame incarnalioncm, et in

, ,
carne, et post passionem s< mper eodcin roodo se
,
habet; quod erat aniea r.uluia sua semperexsi, * ,
gtens, ct in perpeluum pcrscverans. In passiouc
,
autem, quae bumanx natuia? fuii, dispensalionem
pro nobis iroplevh, aniinaui a corpore sepaians ;

a neulro aulejii illorum, qiiil us seniel iuiita ,
,
iiiiquam divisa, scjunclas parles ilerum copulavit,
, , >
ut iuoduiii el iniiium resuneciionis ex iuortuis
universai litimanae nalura: daret; alque ul omne
. " ,
c comiplibile indueret incorruplionem, ei niortale
, >
202
iniinortaliia(en) , > phmordiis nosiris ob

coujunctionem cuiii Deo in divinam naturam quo .
dammodo tianslaiis. Quare illud : Providebam
,
Dominum in cotispoclu meo scmper, deilalis
,
unigeuili Filii iiis/p;irabililatem a Cbristo significat. .
Quod autem boc loco Patcr a dextiis Filii slare,
,
alibi vero Filius a dextris Patris sedere > dicalur,
c . , ,
uibil aliud nisi utriusque aequalitalem uobis oston- -. , > *
d i l . Palrem vero Domimiin ipsitis apppellat,
c . ,
proplcrca qod forinam servi accepit **. > Deinde,
$
ul d i x i l : Non dabis sancitiiu luuni videre cor- , $
ruptioncm, > siibjungit: Noias mibi fecisii vias
.
v i l * : > non eiiim fas est dicrre, tarnem Yerbo
,
iiniiam corrupiioui obnoxiam esse, aut divinam
, c > .
animaii: poriis inforiii concludi possc. Quare posl
,
Ires dics resiirrexh,juxla quod impossibile erat, , , ,
<um, qui viia per naluiam esi, inortis vinculis , *
lencri. Ait vero : c Roplcbis me jucunditate
, ,
uin facic lua, illud doceiis, quud bumanitaiis ^ , , ' ,
babcns faciciit, quippc similis nobis facius nobis
\
[* }
ulique, cl sibi, quaienus Df us inlelligilur,
*
convenienlcs stTiiioncs, velut in se ipso priinum
, . "
I onoruii), in nos coelestium bonoruin parlicipaiio- ,
iie:n eflundil. Yelul cniiti sibi daium asseril, quid ,
quid boininis nalurae aliribuit. c Yiri fralres. >
, \ Ila ail, ui sallcm in illius, seu Davidis, ejusque
, .
gcneris bonorcm, sermonem de Cbristi resurre *
ciiotte recipianl, quod, st ita non forel, cum pro "
pbetiae dignitas, lum congruus illi bonor lacdereiur.
. >
Rursusque, quod mirandum erat, proponit dicens:
,
Quia neque derelictaest aniina ejus in inferno, nc- .
que caro vidit corruptionem. Nonenim sirailis aliis
,
fuil illius resurrectio: nam coniprebendit quidem
< .
eum mors , al suumineum iinperium exercere nou D c .
valtni. Omnia veroad Pairem refert, u l , quae illis
\ , \ ,
dicebat,bbenliusexciperenl.c Dexlera igilur. Cum
* , > \
aposlolusPetrits ail Cbristum fuisse virum appro, >
baium a Deo virtulibus, prodigiis el signis, quae fecil
t
Deus per ilium , el quem Deus suscilavit , et quia
, , ^
Dominum et Chrislum fecil Deus bunc Jesum, quein
* ,
vos crucifixislis, cl atia bujusmodi; non idcirco
, ,
Iiapc dicil, quod is velut merus boino divina virtute
I ,
roboraius, isia pairaiel, absil l sed ila loquiiur
,
bumanitaiis graiia, nt audientium s<* accouimoda . \
1

145

" 1 Cor. xv, 53.

1 1

Pbilipp. , 7.

Variffi Jecliones et noloe.

1

873

EXPOSITJONIS ACTA T E X T U S A L T E R . -

CAP. I I .

874

, AAV rct imbocillitati, el aermonem suunn reddcrel faci

;, ; ; ;
liorem; prailerea, \ i l dstrndcrcl Clirislum nulla, 6 ;,
, ; ;
; r-,
, ' .
. > , ' ; , ,
*\ , c , >
^; ,
,
- ,
, ; ,
; . ;
; ~
,
. >
[] . ,
,
.
principio; dicens nanique, t Doncc ponam ininiicos
sione usus esi, ipsorum nicntcm conculiens.
.

.
.
; , ,
;
, ;
, ;
\ ^
, \ ;.
, , ;
; .
, \
;.
, , \ .
, ,
, \ .


.

conlrarium cssc, scd, cum iequalis ct

consubslaiitialis ct iudivisus a stibslantia Patris
tanquam F l i u s , eliam posieaquam factus

c s l

h ( ) m 0

n j , , i l

c o r u , n

.
<l
dccebaiit
absque Palre "pcralum essc: sed eemper cum ipso
esse, cl simul fum ipso oinnia, vclul Dco minime
conlrarium, scd coiisubslantialcm < ejusdem 203

polcnliae, operari. Non cnim David.

Hic, sumpto jaai ex pradictis aninio, hand tlmide
loquilur, ncqueail, t Liccatdicere, velquid simile;
scd confidenler, poslqwam doni Spirilus sancti
liierninit, eiiam de ascensionc in coelum disseril:
cl noo quidem ulcunque, scd rursus lestem producit , et illis ad memoriam revocal id ipsura,
qnod Cbristus in Evangelio prolulit. A i l enim :
Dixit Dominus Domino meo : Sede a dexlris
meis, doncc ponam inimicos tuos scabollum pedum
t u o r u m ' . Hic pavorem magnuin injecit sicul ia
pulcbra cooclutuos scabellum pedum luorum
c

5 0

Feria quinta bebdomadac Pascbalis.

De eorum qui astabant fide et salute, per baptisma.
TEXTUS.
I I , 37-43. His audilis, compuncli sunt corde,
et dixeruni ad Pctrum et ad rcliquos aposlolos:
Quid faciemus, viri fralres ? PclruR vero ad illos :
Poeniienliam, inquil, agite, et baptizetur unusquisquo vestriiin in nomiuc Jesu Gbrisli, in rcmissioneni
peccaiorum veslrorum, el accipielis donuni Spirilus sancti. \obis enim est reproinissio, et fiiiis
veslris, ei omnibus qui longe sunl, quoscunque
advocaveril Dominus Deus nosier. Aliis etiaiu
verbis plurimis testiiicalus eei, cl exborlabalur
eos dicens : Salvaniini a generalione isla prava.
Qui ergo receperunt scrruonem ejus, bapiizali
s u n i : et appositae sunt die illa auima? citcilor iria
millia. Erani auicm persevcrantes in doclrina c i
coininunicalione fraciiouis pania ct oralionibus.
Ficbal autem omni animoe timor: nuilia quoquc
prodigia et signa per aposlolos in Jerusalem
iicbanl.

COMMENTARIUS.
( ), D
Fide dignus oral sernio Pelri cx iis quai anlea
, ,
acceperant. Inlerim id qnod facilc esl, et quod
magnum babet donum, d i c i i ; ei lunc ad viiam
. '
ducil. Qnia vero cupicbant audiiores scire, qux .
nam csset lam mullipUcium verboruni 204 suui ,
ma : IIUJC est, inquit, donum Spirilus sancti.
, ,
Qui ergo. > Laudanl dicla quaniumvis terribi . . >
lia, ci poslquam asscnsuin iis praesliierc, bapiisma
, ,
suscipiunt. Hic vcro implda esl iila Isaix propbe .
tia : 4 Quis audivii tinqiiam lale? eiquisvidil buic

simile? Nunquid parluiit lcrra in die unar aut
; ;
Malth. , 40.
Varise lecliones el nooo
1 4

lfc

.
PATROL. GR.

CXXV.

28

75

THEOPHYLACTI

pariclur gens simul, qtiia paritirivii cl pepcril Sion

lilios siios? Ego aulcin dedi cxspcclaiioucm
tstam \ Porro quod vcrbis propbeia piaedixil,
illnd modo expericntia complctum demonsirai.
c Fiebant aulem. Quia Pelrus mulia superios
dixerai, ac promissinncs et ea quae postea cventura crant ostenderat, tiniore correpti sont, cernontps tuui mtracula quai dicla confirmabant, tum
rorum qui tunc crcdiderant lanlam et tam repenlinam niulationein.
De concordia ad communem utilitatem, deqne aucto
numero credenlium.
TEXTUS.
I I , 44-47. Omnes ctiam qui credcbant erant pariKT ct babcbant omnia commtinra. Possessioncs cl
subsiantias vendebant el dividcbanl illa omnibus,
prout cuiquc opus erat. Quolidie quoquc perduvantes unanimilcr in lemplo, el frangcntcs circa
doinos pancm, sumebant cibum ctim exsultationc
H siiuplicilale cordis , collaudantcs Deum cl
babentcs graiiam ad omnem plebem. Dominus
turlcm augcbai, qui salvi fiercnl, qtioiidte in
idipsum.
COMMENTARIUS.
Non qnomodocttnquc, qucmadmodum gcnlilium
pbilosopbi, quorum alii relinquebant agros, alii
aiirnm in mare projiciebant. Hoc vcro non est
taudabilis divitiaram contcmptus , scd insania et
.vnenlia. Sempcr eirira et ubiquc diabolns studuit
Oei creaturas calumniari, quasi (icri nou possct,
nt quis pecuniis boneslc ulerelur. Hic vcro ncino
tllero plus babebat; ci statim simul convcncrunl,
nt omnibus nccessaria suppedttarenl. Porro b#c
cst rcspublica angelica, iibi nemo quidquam proprium sibi esse dicebat. Dicens vero taniummodo
pancm m cilum babere, mihi vidclnr bic ct jejunium el austeram illorum vitam indieare; scilicet
cibtim sumcbani, non delicias. Postquam dixii,
Cum exsultaiionc, c addii, et simplicitate ,cordis; > quia csse non potest exsullatio absque
sifiiplichaic.
2 0 5 CAP13T I Y .
De clandi nativitalt curalione Chrislo
facla,
deque arguta Pelri instruction ad
salulem
ipsius.
Furia sexta hcbdomadae Pascbalis.
TEXTUS.
III, 1-8. Pelrus atitcm ct Joannes asccndebanl in
tcinp'tim,ad horam orationisnoiiam. El qutdani vir,
qui ci al claudus ex ulcro malris suae, bajulabalur:
quem ponebanl quotidie ad poriain lempli, quac
Urcitur Speciosa, u l pelcret cleeinosynam ab
iulroeunlibus in lemplum. !s cuni vidissct Pelrum
ct Juattncm incipienles itilroire in (emplum, rogabai ul elccutosynam acciperel. Iniuens auiem in
M

LGARI/E ARCHIEP.

; 10vo;
, \ * ;
> \ &
,
. . >
(5 , \
, , \ , *
,
.
,

.
.
, \
,
, , '
[]
, *
,
, ,
. . .
.
, ' ,
, ^, *>
. ,
. [] [\]
,
.
, \
, .
, .
,
*
, . ,, c
, , .
,
.

. .
,

.
.
.
\

.
, *
,

. "
, . '-

* Joan. LXVI, 8, 9 .

Varwe lcclioncs ct no'.

M

. .

1 1

1 7

876

1 1

877

EXPOSITIONIS I N ACTA TEXTUS ALTER. - CAP. I I I .

878

eum Pctrus cum Joanne, dixit: Rcspice in nos. At

ille intendcbat in eos, sperans se aliquid acccptu . *
. ; ' \ - riim ab cis. Petrus autem d i x i l : Argentam et
aurum non est m i h i : quod aittem babco, boc lib
, , *
do : ln nomine Jesti Gbrisli Nnznrcni surge el

. ambula. Et apprehcnsa inan ejus dcxtera, alleva, . vit eum, ei protinus consolidatsesunl bases cjus ei
, \ \ plantae. Et exsiliens sietit et ambulabat: ei intra \ yit cum illie in lempltim ambulans ct exsiliens et
laudans Deum.
, , .
COIIMENTARIUS.
.

Alia quidem signa praeiermisit libri hujus au. [,().] ctor. Illud vero narral, quod omnes in admiratio , . nem conjccit. Naluralis erat morbus, aric medica
,
forlior : annos quadraginla in claudicaiione irans; . cgcrat, ut postea inquit. Nemo illum lolo illo
.
lempore curayerat: mala enim a nativitate difll . ; ,
cillima sunt. Valde autem notua erat vir ille et
* , .
a loco et ab infirmilate. Deinde ne videretur boc
,
sponle suafacium, non solo sermone curat; scd
, \
c Apprebensa manu ejus dextcra, allevavit eum,
;, , . \
itiquii. Ex boc manifestam fecit resurrcclionem;
[] .
erat quippe resurreciionis iniago. Pari railone
eliam Chrislus se gessit. Saepe verbo, saepe etiam
, , facto curabal, aique inflrmioribua manum eliam
, . ,
porrigebat. Porro claudus ille sanatus non solum
; , * ambulabat, sed etiam exsiliebat prae gaudio, ac
, []
exsiliendo tcntabai, nuro omnino sanalus essct.
,. , .
Quidam aulem dicunt, cum incedere neseiyisse.

206 TEXTOS.
!

I I I , 9,10. Et vidit omnie populus cani ambulantem et laudanlem Daiim. Cognoscebant autem
illum, quod ipse erat, qui ad eleemosynam sedebat
ad Speciosam poriam templi: et impleti sunt slupore et exslasi, in eo quod coniigerai i l l i .
COMMENTARIUS.
.
Rccte inquit, quad Cognoscebant illum, quod
; , ,
ipse erat, qui ad eleemosynam sedcbat ad Specio \
; . sam portam templi, > quia poslea penc nou
; . amplius dignoscebatur: bac enim voce ulinwr dc
, iis qui vix cognoscuntur. Sciendum yero est
2*|$, idcirco fortasse eumscdisse in porticu Salomonis,
, \
quod speraret sanitatem se conscciilurum in
, ^ natatoriis, seu piscina Siloe , quemadmoduni
. "Ovol \ paralyticus ille qui babebat triginla et octoannos
[[. add. ] ,
in infirmitate sua, quem sanavit Dominus. llluiii
,
ergo cum vidissent Petrus et Joannes, causamquc
; ,
oompertam haberent, ob quain inibi assidcret,
, , , \
scilicet ut non solum petendo victum sibi com, \ pararet, sed quia de sanitate rccupcranda non

,
. , ;
* \
; \ .

f l

1 1

Joan. ix, 7.
Varim lcclioncs ct nota>.

, e

1 0

(18) Ila eorrigo cx

.

Chrysostomo. In

codice

nostro

habebatur , *

879

T i l E O P H l L A C T I B U L G A R I A ARCHIEP.

880

desperabal , sanilaicm illi impcriicrc in nominc Domini Jesu Cbiisli. c liunc enim, ail, quem vos
. >
vidisiis ci uoslis, confirmavit nomencjus; et fides, quae pcr eum est, dedit iutegraro sanilatem islam
in conspcclu omnium vestrum

^ .
Sabbalo bebdomadse Pascbalis.
.
TEXTUS.

l l l , 11-16. O.im tencret aulcm Pelrum el Joan,
ncm, cncurrit omnis populus ad eos ad porlicum
quac appellalur Salomonis, slupeiiles. Videns au- .
icm Peirus, respondit ad populum : Yiri Israelitae, , " quid niiramini in boc, aul nos quid inluemmi, quasi , \ ,
, ,
noslra virtute aul poieslalc fcccrimus bunc ambu ; ,
lare? Dcus Abraham, clDeus haac,el Deus Jacob,
, ,
Dcus pairuni noslrorum glorificat pueruin (11) suum
Josum, quem vos quidem iradidislis ct negaslis JJ ,
, \
anlc facicm Pilaii, judicanle illo d i m i l l i . Vos
aulem sanclum ci jusiuiiT ncgastis, et pelislis .
virum bomicidam donari vobis: Auctorcm vero ,
vitrc interfccisiis, quem Deus suscilavil a mortuis, .
, ,
ciijiis nos (esles sumus. Et in lidc nominis ejus,
. \
bunc, quein vos vidislis el noslis, conlirmavit
, ,
noiuen cjus; et fides, q u * eura csl, dcdit
\ '
integram 207
eanitaieni islam in conspeclu

omnium veslrum.

.
COMMENTARIUS.
;
c Puerum, > seu servum Dci Jesmn Clirislum
< , ,
(tametsi Deum et Dci Filium) Pclrus appcllat, ra ,
lione bumanilatis; formam enim servi cum ifle ac- , ,
cepisset, faclus homo, omnia bumana subiit. Sic C . eum etiam propbetae sxpe vocanl. Vel ila locutus
. "
est Pelrus, u l sese auditorum imbccillilati ilera > ,
peraret, el sermonem suum facilem redderel, qui
.
ab ipsis reciperetur.
TEXTUS.
.
I I I , 17,18. Et nunc, fralrcs, scio quia pcr igno , , ,
rantiam fecistis sicul et principes vestri. Dcus
/ . *0 , auiem, qua; pranunliavit per os omnium propbe
iaruni paii Gbrislum sumir, sic implevii.
, .
COMMEMTARIUS.
.
Quoniam valde eos perslrinxeral el oslcnderat
, \
euiu, qiicm ipsi crucifixerant, rcsurrcxisse ; facia
,
illis polcsiale pcenhendi, ilciuui scnuoneui inili-, , ,
gal ei ail : El nuiic scio, fi alres, quia per igno
, ,

'
D
* '

raniiam fecislis, sicul cl principes veslri. Dciude

. , , []
dicereul : Quoinodo Dcus nunc ilhun susci
,
lans a moriuis, glorifical qui lunc non adjuvil?
; Propbeias adducii te^tificanlcs, ita iieri upoiluissc.
, . ,
Poslea oiei>dit, quod uon propbciarum praediciio *
in causa fucrU, cur liajc ila fierenl; sed quod illo , *
rmn ncquilia p,iopbcUs ipsos iOegerit, u l ca qux '
perilloruin impielalem iu Cbrislum facicnda erani, ::; , *
prxnunliarcnl, sululil :
" A c t . . 0.
Yariflo leclioncs el iiotie.
, e

( l i ) Vox , qua liic utiliir sacer scripior,

prupric puerum M^inbcai; quo noiniiic inUlligilur
quanduquc ftl'u*, quandoqtte servus. Vu'g.it(is

inlcrprcs priorc scnsu rcddidit Filium. Sed nosler

(omn^Miiaior pu^leriorc sensu iiUellexil, ui c\ eju*
f!xplic:ilionc liquet.

881

EXPOSITIONIS 1N ACTA Tl XTUS A L T E H . -

CAP. .

882

\
Feria 2 bebdomadse scctinda*.
S ?'
P' .
TEXTUS.
.
111, 49 26. Panitcmini igilur et conveilimini,
\ , !: deleanlur peccala vcslra. Ul cum venerint lem ,
, - pora refrigerii a conspcciu Domini, el niisn it C U I H
qui pracdicatus est vobis, Jesum Cbrislum, quem
,
oporlct quidem ccelum suscipere usque in tempoia
, rtstilutionisomuium, quae loculus esl Deus pcr os
sanctorum a s&culo propbclarum. Moysesqubfcui
* .
palribus d i x i t : Prophelam stiscitabil vobis Doininus
,
Dcus vester de fralribus veslris, lanquam me, ipsmn

2 0 8 audielis juxta omnia, qua?cunque locuins
. ^
fuerit vobis. Erit aulem, omnis aniuia qnas non
, . ,
audierit propbelam illinn, oxierminabiuir do plebe.
' ,
, El O I M I I C S propheiasa Samuel, et deinc<>ps qui lo \ , * culi suul, annunliaverunt dics istos. Vos osiis filii
prophetarum et testamenli, quod dispo u i i Deus ad
:.
palres nostros, dicens ad Abrabaiu : in somine
' , ,
tuo bencdiccntur omnes faniiliue terrae. Vobis p i i ,
imim Deus susciiatis Filium suum, misit euai be.uc
diccnlem vobis, ut couvcrlat se uuusquisquc a
.
neqiiitia sua.
,
.
COMMENTARIUS.
.
Gum
ait
oninium
propbelarum scrmoucs i m " , pletos esse in passtone Domiui, non aitupliciter
, unines inlelligit; non enioi omncs pranunliarunt
(
ejus advenlnm, neque siipplicium quod erat pro
\ , &
), j bomimim salute subilurus; sed iulelligit cunttos,
qui omnia Gbristi < usque ad lempora resiUulionisi
c
prxloculi sunt. Illud autein usque in sacra Scri . , ",
, , plura baud lempus delcrminatuni siguificat; scd
. , * iste csl loci istius sensus: Multa, inquit, propbcfce
, , , & praulixminl quae non omnia impleia sunt; sed qua
, * \ cveniunt et evenicnt usque ad finem mundi. Gum
enim resurrexissct, asccndil in ccelum, ibique ma . *nct usque ad consummationcm sseculi. c Moysrs
, ,
quidem. > Illud c tanquam me > nioduin legisla .
4 . > , , lionis dcnotat, qui in solo Cbristo loctim babuit,
, iion in quocunque alio propbcla. Nolum cst cniiu
pcr Moysen dalam esse legem, quani eliatn juxta
, .
Deuleronomium cx divina inspiraiione c cxplana ,
v i t > el legislaioris gloriam nomenqueadcptus esf,
*
, ^ prjesignans vcrum Lcgislaiorem Gbristitm , qui
cliam legein ipsain eloculus est: ipsuiii ciiim
,
. * \ - lanquam pcr Verbum proprhim, unigcniluin ct
, \ consubslaniialc el in seipso subsistens, (um in \v$u
tum in prophetis loculus est DeusPaler. Quoniaiu
\ .
igilur inler propbelas unicus legislalor fuit Moyses,

idcirco ad Gbrislum respicicns iiuniero singulari
, *
de se, dicebal : Propbetani suscitabil vobis Do
iuinus Deus veslcr de fratribus veslris, laiiqcaui
,
me. > Elenim queuiadmodum ille legale imioduxil
,
inslitutuin, ila ct Gbristus evangelieuai , juxla
, * ,
cvacualionis mciisuram, iucdiator faclus el Nu\i
,
Tcslamcnii ct Dei culius ia s p i r i l u " . Qua
\ . .
T

* Dcul. i , 5.

Joan. , 13.

883

THEOPHYLACTI B U L G A K L E A R C H I E P .
884
vcro Deus, ipse utriusque insltluli auclor csl. , . \ ,
Ilunc ct David expelens ad Deum d i c e b a i " : Cmi, c , , ;.>
stilue, Doniinc, legislalorem supcr cos. > Deindc

subjungil exilium illorum, qui Cbristo crediluri
, , ,
erant, diceus: Erit aulcm, omuis aniuia, quae
non audieril 2 0 9 propbelam illum, cxierminabi- ,
lur de plebe. > Quoniain vero anima immortalis ;. > ; ,
^, ,
est, extermittari intelligilur, cuin privatur bonis,
, quap, si recleegisset, conseculura erat. cVos estis.i
. . *
Quia propter commissuin facinus in Cbristum pu [
tabant se alienos factos esse, seu omnino a divinis
, \ ,
promissionibus excidigse, el rationi consentaneum
], ,
baud esse ipsum nunc quidem ab illis crucifigi,
* , , \
nunc vero illos tanquam familiares curare, osteu, \ " , \
dit utrumque secundum prophetiam verum essei!2):
4

-,

r r

El jamolim, inquit, vobisdebilum e r a t . u l i n ipsuiu

crederetis : Yos enim eslis filii propbeiarum el
teslamcnti, quod disposuit Deus ad patres nostros,
hoc csi, Yos estis haeredes oinuiuoi, qune praenunliaruni propbetae; et proplervos oainia coniiger u m . Ut aulem crederent ita et Deo videri, subdit
ctiain aliud lestimonium, docens in Cbristo < bencdicendas essc omnes familias t e r r a : > et vos quidem primum, inquit, qui cruci eum aflixislis, si
tainen ab iniquitatibus vestris converiainini.

" , ;
, \ ,
, , ',
, ,
' . ,
,
,
, , c
.
1 '
.
Feria 3 bcbdoraadae secuadae.

De sollicitudine ponlificum ob id quod factum erat, et'

,
,
dijudicalio de miraculo, Petri item confessio wr

tutu el yraticB Chrhii.
.
<
.
TEXTUS.

IV, 1*10. Loquenlibus auleni iliis ad populum,
, \ ; ,
supervenerunt sacerdotes et magistratus templi et
Sadducxl, dolentes quod cfocerent populum et annuu- ,
liarent inJesu resurrectionemex mortuis. Eiinjece- , \
ruiu i n eos manus, et posuerunt eos iiKuslodiamin .
crasiiuura; eral enirn jam vespera. Multi aulem eo- ,
rum qui audierantverbuoi, crediderunt,et faclusesl
.
numerus virorum quinque iuillia. Faciura est au- ,
tem in crastinura, ul congregareuiur principes eo \ .
ruin et seniores et Scribae iu Jerusalem. Et Annas

princeps aacerdotum, el Gaipbas, et Joanoes, ct
, ,
Alexander, ei quotquot eranl de gcnere sacerdotali.
, , , Et statuenles eoe in medio, inlerrogabani: ln qua , . \
virluie, aul in quo nomine fecislis boc voa? Tunc ^
repletus Spiriiu sancio Petrus dixit ad eos : Pi i n . , ;
cipes populi et eeniores, audile. Si nos bodic diju-
dicamur in benefacto bominis ioftrnii , in quo iste , \
, \
salvus factus est, notum sit omnibus vobis, ct
, ,
orani plebl 2 1 0 Iwrael, quia in noinine Domini
\ \ ,
nostri Jesu Christi Nazarcni, quem vos cruciQxi ,
stis, quem Deus susciiavii a morluis, in boc isio
, ,
astai coram vobis saiiua.
.

" P s a l . i x , 21.

Variao lectiones et not.

1 1

1 1

. .

" . .

(1?) Locmn bunc, ut viddur, corruptum et uiuliluw,

darc cl sai t i i c couatus suin.

cx

codicc Florcntiuo ulcunquc emen-

EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS A L T E R . - C A P . IV.

885

886

(13) , . , , ,
. ;
; > \
, ,
, , .

c "
, ,

>
/ - _

. .
X.. ~
'
*
\ , \\ . \ \ *
, > ;
.
.
'
,
\ .
,
.

COMMENTARIUS.
Judicii formani ncgotio isti appomint, ut injusto
eos judicio obnoxios facianl. Spcrabaut enim
apoElolos niuliiliidine lcrrilos factuni nfgaturos,
sicque sese reni oinnem emcndaturos fore. Quid
igilnr inquiunl ? c In quo nomine fecisiis hoc vos?
Neque, qua de re loquanlur, expriimml; sed occultant quod nolint, quanquam id probe sciani,
dicere, propter populuni. Tunc Petrus, niemor verborum qux ipsis dixil Dominus, neinpe " : c Cum
Iradent vos in synagogis, nolite cogiiare, quomodo,
aut quid loquamini... Spiritus enini Patris veslri
est qui loquUur in vobis, atquc repletus Spirhu.
sanclo dixil ad eos : Maximum ulique bodie nos
premium referre, obea qnae fccimus, ac taiiquam

r_
i:
!

/\

bcncfactores
predicari,
decebat.
Quoriam
auiein
c dijudicamur in benefocto bominis infirmi, quid
oporiet facere?nunc tcmpus opportunum eei denuiuiandi Benefactorem.
TEXTUS.
IV, 11, 12. Hicest lapis , qui reprobatus cst a
vobis ttdificanlibus, qui faclug edt in capul anguli.
nou est in aliquo alio salus. Nec enim aliud
nomen est sub COB.O daluin bominibus, in quo
oporleat nos salvosfieri.
GOMMENTARIUS.
.
In nieinoriam revocat diciura illud quod eos ler
rere justc polerat: c Et qui ccciderit super lapi, \ , ,
dem istum confrii.gctur : supcr quem vero ceeide, * ],
. , , C r i t , conterel e u n i " . > Hoc est, valde probalus csl,
quanquam a vobis reprobari videatur. Vull scili '
, cet cos pcrUrrefaccrc, ul vel sic ad fidem ainpleciendam coropelleret.
.
2 1 1 CAPUT V.
. \
Feria quaria bebdomadas secundjc.
' '
De pontificum decrclo, m cuiquam liceret de no []

mine Jesu palam loqui : et de dimitsione aposto/>
lorum.

.
TEXTUS.
.
I V , 13-22. Videntes autem Pctri consiantiam ci
^ ,
, \ ^ Joamiis, compcrto quod boiuincs essent sine lillcris
et idiolai, admirabamur et cognoscebant eos, quo ,
niam cum Jesu fuerant. Hominem qtioque videmes
, .
, ry slanlem cura eis qui curaius iuerat, nibil poteranl
contradicerc. Jusserunl autcra eos foras exira
.
concilium secedere : ct confcrebanl ad inviccm,
, ,
dicentes; Quid faciemus lioiutnibus islis ? quouiam
;
quidcm nulum siguum factuin cat per cos omi.ibus
" ' ,
habitamibus Jerusalem, manifestum esl et
,
possumus negare. Scd ne amplius divulgeiur in po . ' pulum, comn.ineniur cis, ue uhra loquaniur in
, ,
nomine boc ulti hoiuinum. E l vocauies eos, de nuntiaverunt, ne oranino loquerentur, neque do>. \ ,
cerent in nomine Jcsu. Pelrus fero el Joannes
,
Z.

llatth. , 18,19.

Maltb. xxi, 44.

Variae lectio^es ct n o t .
(13) Non dubito, bic lcgeudum, ul babct Cbrvsubtomus,
.

887

TilEOPIIYLACTI

icspondentes, dixerunt ad eos : Si juslum csl iu

conspcctu I>ei vos potius audire quam Deum,
judicatc. Non cnim possunius quae vidimus el audiviir.us non loqui. A l illi comminantes dimiscruul eos, non inveuienles quomodo puuircnt cos,
propter populum, quia onmes clariGcabant id quod
factum fueral in eo quod aceiderat. Annurum enim
erat anipliiis quadraginla bomo, in quo factum
iueral signum isiud sanilalis.
COMMENTARIUS.
Quod Pater Chrisium ex mortuis suscitasse dicalur, ila ut eliain ipsc Cbristus circa propriam
carncm opfratus sit, nemo dubitaverit : curo enmi
ipse sit vivilicans et efficax \irtus Patris, proprium
etiam viviiicavit lemplum : c Solviie enim, iuquil,
tcniplum boc, el in tribus diebtis excitabo U)ud * . > Est el boc igitur ntanlfestum corpus,
quod viviiicatum esi, non a.ienum ipsi nequo aliquod ex noslris fuisse, sed proprium ipsius Verbi.
2 1 2 Feria quinia bebdomadx secundae.
Graliarum aclio ab Ecclesiq facla pro fida aposiooriim conslantia.
TEXTUS.
IV, 23-31. Dimissi aulem vencrunt ad suos el annuniiavei unl eis quanla ad eos principes sacerdomm
et seniores dixissenl. Qui cum audissent, nnauimiter levaverunl vocem ad Deumeldixenmt; Domiiie,
lu es, qui fecisli coelum el lcrram, mare el omnia
quae in eis sunt: qui Spiritu sancto per os pairis
nosiri David. pueri tui, d i x i s l i : Quare Ireimierunt
genles, el populi medilati sunt inania ? Asliterunl
reges lerrae, ei principes conveneru.it in unum
adversus Dominum et adversos Cbrisuim ejus ?
Convcnerunl enim vere in civilale ista adversus
sanclum Puerum luuni Jesum quem unxisti Hcrodes et Pontius Pilalus, cum gintibus el populis
Israel, facere qux manus lua ct consiiium tuum
decrcverunt lieri. Elntinc, Domine, respice in minas
corum, et da servis luig cum ouiiii fiducia loqui
verbum tuum, in eo quod manum luam exiendas
ad sanilaies et signa et prodigia fieri pcr noinen
sancli Filii lui Jesu. Et cum orassent, motus csl
!ocus in quo erant congregaii : et repleli sunt
omnes Spirilu sancto, el loquebantur verbum Dci
eum liducia.
8

COMMENTABIUS.
Clamor faclus esl ex volupiaic et affectu magnaque concepia alacrllaie. Eienim oraliones quae
de istis rebus el in tali lempore fiunl, cflicaces
sunl. Hujusmodi vero sunt voces cjus Eeclesiai,
unde universa Ecclesia iniiiuin babuit. Tales sunt
voces apostolorum el discipulorum Chrisli, qui
post ascensionem Domini vere perfecti crani (perfecerat eniin eos Spiritus sanctus) alque invocabant Deum, qui t fecit coelum et terrani el marc,
et per propbetas praedicalus est. Quapropler etiam
illos audivit omnium opifex l)eus. c Molus est
" Joan. , 19.

LGARI.E A U C H I E P .
833
. ; ; ;
, ,
. , \
^, . ;;/
;,
;, , ; *
. \
' :
.
" -.
,
, ; ;
\ ;
, .
\, ,
, , .> , *
, * .
' ' .
" []

,
.
* , \ ) \
. ,
,
, \ ,
,
" , \ ; ,
\
'
, /,

,
, ,
,
^ ,
, \

.

,
^ .
.
, ,
. \,
, .
,
. <^\
\ , ,
,
, ,
c , \ ,
, .
.

B3J

E X P O S I T I O M S I N ACTA TEXTUS A L T E R . -

. I V .

890

c , \, ;, - eiiim, in(|uit, locus in quo craut congrogal.; >

. ; quod illos fuissc cxau liios signillc bai. Qui per
, c .
os. > Porro qnasi pacfa a Dco exigcntes, in me , dium afferunl propbcliam seque ipsos consolan, ,
lur, qtiod omnia fruslra nicdilcnlur inimici. Ulud,
< > . ,
scilioel aiunl, ad exiliim dtultic, cl ostmdc, qao
, < *
niam meditali sunt inania : > ita el nunc fac,
\ ,
ut isli inania meditenlur ; hoc cs-t, ne ad opus id
! .
213
fomminarilur dcducere possinl. Ibcc
, 'Autem diccbaitt, non quod mo.es la pati rerugerciil,
* . , - sed no Evangelii pradicaiio impedirelur. Non
, , ;
enim dicuni: El erue nos a periculis, sed : Da
^ " . servis luis cum oroni fidticia loqui verbum luum.
.
Fremitus aulem est nioins, seu conatus raiioni
, , , ,
contrarius. Quatuor vcro nominat genera eorum
\ ' qui astiteruut adversus Clirislum : ncmpe geiues,
, ^
populos, reg^s et prinripes. Per gentes alienos
*
a fide foriassc signilical, vcluli lm.ilcs qui fre < ,
imierunl adversus Ghrislum. Poptili sunt, qui cx
, circtinicistone ; inania enim mcditali sunl, propbe las occidenles, Christtimqne in ipsis non i n l e l i , , \
gentes. Reges antem lerra ei principes sunl Ue . rodes ei Pilatus el Judaeorum magistralus. Qnod
, ,
vero reges astitisse dical, signifieasse pulo, vel
, * qucd siimil conspiraverinl atquc in concordiam et
(:
amk.iiam venerint Ilerodes ot Pilalus : nam cum
, anlea inimici essent ad invicem, co alrocissimo
, conlra Cbristuin facinore facii sunl amici * :
) , - Tel quod, lamctsi praecipua digidlate ornali essenl,
, Q
jp
adm.nislros illormn coneliluerunt, qttl

cxde Domini et Cbrisli ejus se contaminare vo . \. ]
luerunt. Perfidia enim in Filium in ipsuin Palreni
recurrii. Nam si Pater in Filio, et Filius in Pairo
. , est, quomodo una eademque injuria in utrumquc
, ; non fucrit ?Cbristus porro Patris est Verbum :
. * unclus est enim proplcr nos non
humano
,
modo, sed SpirUu sanclo ; non quod satutitalis
, (
indigens essct (est enim eccundum naturam
, ;),
sancins, ei Spiritus sancti dislribulor), scd unctus
' * , est nobiscum secundum btimaniutfem. c Et cum
' . .
orassent. Hoc signiim fuil divinae visilalio , nis, el quod cxauditi essenl. Quod aHlem iia sit,
. " ,
audi ipropbetain diccnlein ; Qui respicil ler * <
ram et facit eam iremere . Fecil autem boc
\ . j )
j j o r e i n Judxis incutiendum linioreiii,
, , \
el ut apoRlolis posl iniDaa illas audaciaw majo , remque fiduciani ingererel, et quoniain hiitio
^ . , sensibili opus habcbant signo, ut eis crederelur.
:.
Poslea vero nunquam id laclum est. Ilbid autem
c Repleli sunt Spiritu sanclo perinde valei ac,
, . ,
itiflaiuruali sunt Spirilu, et ilerum accensum in ipsis
, > ,
e^t sacrum douuin.
' , .
214 De unanimi et tolaii commuitioHC fide

liuni.
.
TEXTUS.
.
IV, 52, 55. MuUitudims autcir. crcdcmiumcral cor

u

s e

S 0 S

1 1

e u g

Psal. , 1.

* Luc. xxin, 12.

e l

nta

Psal. cm, 52.

Varia? Iectione> ct nota)

,%

. .

891

THEOPIIYLACTI BULGARI.E AUCIIIEP.

iinuni et anima una, necquisqiiain corum quacpos- , \

, *
siriebniit, aliquid csse dbebat, scd emnl illis
.
omnta communia. El virtutc magr.a reddcbanl
,
apostoli tesl.moi.ium rcsurrectionis Jesu Cbristi,
Doiniiii noslri, el gratia magna crat in oiuuibiis \ .
illis.
.
COMMENTARIUS.
, ,
lloc esl, signis denionslrabant Jesuin Cbristum
resurrcxissc : non cnim alia ratioue monsirare id
, ' ,.
]ioieram.
.
TEXTUS.
. "
IV, 34,35. Neque cniin quisquam ogcns eraljnter
illos. Quolquol enim possessorcs agroruin aul domo- ,
rum eram, vendentes aftcrtbanl pretia oorum qiue ,
. vendebanl el ponebant anlc pedes aposiolonmi.
Dividcbalur aulein siiigulis prout cuiquc opus eral. - * .
COMMENTARIUS.
.
* niagna qua apostoJos prosequebantur reve ,
rcntia fideles neque in nianus illis tradcre aude- ,
bant reruin veiiditarum prctia, sed ad pedes defc- ,
rcbant; el ipsos distribulores dominosquc consli,
luebaul, ul lauquain conmiunia et nullo modo
, .
propria eadein expendereut. Quod quidein illis
.
ad vanam gloriam eviiandam niaxime conferebal.
TEXTUS.

IV, 3G, 57. Josepb aulem, qui cognomiualus cst
Daruabas abapostolis, quod esl interpretalum c Fb , ,
, , ,
lius consolalionis, > Levitcs, Cyprius genere, ciiui
, , ,
babcrcl agrum, vendidit cuni, et aitiilit prciium, ct
C .
posuil aoie pedcs apostolorum.
.
COMMENTARllJS.
,
Josrph iste baud mibi ille vidclur esse, qui ad
.
rsplcnduiu duu&num aposlolorum cboruui, se
, . "
lectus cuin Mallbia fuit. Is eniin ct Josepb d i cebatur et Barsabas ; poslca vero cognoinii.at.us . , ,
c , > > ,
est Jusius. Iste auiem diclus csl Baroabas, boc
, 215
* Eilius consolaiionis : > quod quideiu
noinen ex virtute sortitus mibi esse videtur, vclut .

e s t

ad consolalionein praestandani exiinie idoneus.

Fcria sexla bebdomadie secuudae.
De Anania et Saphira, eorumque acerba morte.
TEXTUS.
V , i - l l . Vir auleni quidaiu i.omine Ananias, cum
Sapbir% uxore sua, vcndidil agrum et fraudavit dc
prciio agri conscia uxore sua ; et afferens parlem
quaiudam, ad pedcs aposloloruin posuil. Dixil autein Peirus ; Anania, cur tenUvit Satanas cor
luum, nientiri te Spirilui sancto, et fraudare de
pretio agri ? Noiine manens tibi iuanebat, et venundatum in lua erat poiestate? Quare posuisli iu
t<rde tuo banc rem ? Non es ineiititus bominibus,
sed Dco. Audiens autem Ananias haec verba, cecidil et exspiravit. Eifactus esl linior inagnus super
oaiucs qui audicrunt. Surgenics autein juvenes

' .
'Ararlov ,

,
.
,
\ , , \
, \ .

. * ,
,
,
; \ , \
;
; , .
,

VariiB lectiones ct notae.

u

, .

1 1

893

EXPOSITIONIS 1N ACTA T E X T U S A L T E R . - CAP. V.

8 4

. - aiuuveruiil , cl cflcrciiies scpeiicrunl. Eaciuiu

, - esl aulcm quasi lioraruiu tiiiiui spatiiun, ci uxor
.
ipsius, nesciens quod (;ICIUOJ fuerat, inlroivii. l ) i , \ xit aulem ei Pelrus : Dic mihi, uiulicr, si lami
. ,
agrum vcudidislU ? illa dixit : Eiiam tanli. Pc ;
irus aulen ad eaui : Quid ulique couvcnil vobis
. teutarc Spiriltuii Oomini? Ecce pedcs eorum qui
; "
sepelieruul virtim tuum ad osiiiiui, el cflerenL tc.
,
Coufesliiu cccidil ante pedcs cjus et cxspiravii.
.
lnlrantes auteiu juvcncs, iuveiieriiiil illaiii mor .
luani, el cxlulcrunl, el scpelierunt ad virum suuiu.
, , E L factus esi limor niagnus in universa Ecclcsia
. \ c l in onuies qui audierunt baec.
' , \ \
.

COMMENTAMUS.
.
Tamelsi lioc Satanas fecerit, nihilonnnus ct illc
,
reus fuit, qui illius in se operaiioiictu adinisil, el
6
*. ^ , ea implcri se sivil. Norai auleni aposlolus eum
\ - nullo modo corrigcnduui fore : quapropter laii, quani putre inenibruiii exsciudi oporlcbal, ne re. , , liquum Ecelesiae corpus corrumperel. Qui cniiu
talia videns nibil profecerat, profeclo neque alia
.
ratione proferisset. Non oporlebai autem ejusiuod.
.
factum omnimode pra?tcrire. Hac vcro raiioue et
, "
ipsc
emolumenium babuit, quod non progicderetur
, \ .
in nequiiia ; cl alii, quod exinde 216 cautiores
,
rcddcrentur. Siinile quid et circa arcaiu i-ouiigii:
.
cura cnini Oza pumtus cst, alii ulili limorc perculhi
,
, . Q sunl. Sed salis oon fuit islius solius puuilio : uxor
, * - eniuiejus, quod conscia facti essel cl uon nanifeslassct, poenam eamdem proitieruit. Undc nolan, , .
dum est peccare euiu, qui ciiin.nis ab aiio pairaii
couscius silet.
CAPUT V I .
. *.
Dominica secunda posi Pascba (44).
.
Quod apo&lolos ttt carcerem conjectoi angelus edu
~
xent, injungcns illis, ut Jetum omni cum liber,
,
tale prwdicarcnt.

\.
TEXTUS.
.
V, 12-20. Per oianus auteiu aposlolorum flebant
,
\ * sigua ci prodigia uiulla io plebe. E l eranl unanimiier
* oiunes in porticu Salomonis. O i e r o r u m aulem neino
audebat sc conjungere illis ; sed oiagnificabai cos
* * D populus. Magis auleui augebalur credemiuui iu
Domiiio inuliiludo virorum ac mulicriim, iia ul in
plateas ejicerenl infinnos et ponercnl in leclulis ac
grabaiis, u i , venienle Pelro, salicm umbra illius
;, ,
obumbraret quemquam illoruin, [ct libcrareutur ab
infirmitalibus suis.] Concurrebal autcin et iiiuUilu\ .
do vicinaruui cmtalun. Jerusalcui, aflereiilcs aegros
,
ei vexalos a apirilibus iiuniundis, qui curabantur

oinnes. Exsurgens aulcm princcps saccrdututu ei
.
omnes qui cum illo eranl, qux cst bseresis Sad ( ,

Variffi leclioncs et nolro.

t e

i T

(14) Lege Dominica lecunda Patcluv. Yide Piwfal., siipra, nuir. VII, t o l . 415, not. ().

605
TliEOPHYLACTlfBU
ducseorum repleii swnl zclo. El iiijcceriiiit mantis .
in apostolos et posuerunl eos in cuslodb publica.
Angelus autem Domiui per noelem aperieus jatttias
carceris et educens eos, iixil : lie, el slanles loquimini in templo plebi oinnia verba viue bujus.
COMMENTARIUS.
Post injeoium liiuorem, pluia ipse ct roliqui
signa facicbanl. Ex limore enim Eeclesia profu icbal iri fide ct (ides ad miracula cooperabatur. Non
enim posiea facilc, ut antea, contenipiui babel anttir : et nmba eral fldes, el major quam teuiporc
Ciirisli. Simue enim vivenle Cliristo facluin non
t'8l. Manenlibus cuim illis ncc circuuieuMibiis, uu*
dique aflerebantur c iniirmi in leelulis ac grabatis, ul ex umbra Pelri sanareiitur. lloc aulem
contigit, quoniam ipsc Gbristus Dominus dixil
:
c Qui credit in me, opera qua; ego facio, el 217
ipse faciet, et majora boriiin facicl. > En vero
iroplelum boc dictum.
8 1

LGARLE ARCHIEP.
896
), \
,
. ;
,
* , '
.
.
,
, .

.

* ,
. .
, [], \
\ ,
.
, , 01
, , , .
" ,
k

Sabbalo bcbdomadx sectmda?.

Quod pottera die pontifices eos rursus comprehensos, ne amplius docerent, flugellatos dimiserint.
TEXTUS.
V, 21-32. Quicum audisseut, intraverunl dilucula
in templtim, el docebant. Adveniens autcm princeps aacerdotum et qui cum eo eranl, convocaverunl concilium et omnes seniores filiorum Israel, et
miserunt ad carcercro, ul adducereiilur. Cum auteni
venissenl minialri, et aperto i*arcere non inveniseent illos, rcversi nuntiaverunt. dicenles : Carcevem quidem invoninius claitsum cum omni diligentia, et custodes stanles ante januas; aperientes auiftin neminem inius ifivenimus. Ul aulem audierunt hos sermones magislratus lentpli et priccipes
sacerdoium ambigebant de illis quidnam fieret.
Adveniens auiem quidam nuniiavit eis: Quia eccc
v i r i , quos postnstis in carcerem, sunt iu templo
eiantes ei docenies pnpulum. Tunc abiii magistratus cum niinislris et adduxit illos sine vi : limobanl enim populum nft lapidarenlur. Et ctnn adduxissent illos, statuenint in concilio, et ititcrrogavileos princeps sacerdotum, dicens : Prxcipieiido
pracepitnus vobis, ne doccretis in numine islo : ct
ecce repletis Jerusalem docirina vestra, et vuliis
induccrc super nos sanguinem hominis istius.
Respondens autcm Pelrus et apostoli dixerunt :
Obedire oportet Deo magis qnam linminibua. Deus
patrum nostrorum suscitavit Jcsnni, quem vos i u Ccremisiis, suspendentcs in ligno. Ilunc Principem
et Salvatorcm Dcus exaltavit dcxtcra sua, ad dandam poeiiitemiam Israeli, et remissioncm pcccatorum, cl nos suiuus lcsles borum vcrboruni, el

.
" }
, ky? ,

.
.
,
.
, ,

. , ). ,

, 0> , .
,
,
\ , .
,
, \
.
, ,
, . , \
,
; \
, '
. .\
,* ,
.
, \
. \
, , \

* Joan. , 12.
Variae l c c l o n e s et
, f

. .

897

EXPOSITIONIS ACTA TEXTUS A L T E R . CAP. V .

898

. Spiiilus sanclus quem dedil Dcus omnibus obc , , dieiilibus sibi.

' .
.
COMHENTARIUS.
\ ',
Palri ilt rtim rem oimicm iribiiil, nc Clnislus a
, - P.ilre ipso alicnus csse videretur; lum iliani, ut
, - audienlium iiubecillitali sese accommodans , elli .
cercl ut sermo suus facilius reciperelur. Non so , \ ,
him vcro resurrccliom m coiifr.mal, 218
* J s
.
cliam exallalioncm, seu in eoelun ascensionetii
, - declarat. El quidem c ad dandam poenitemiam Is, , ,
racl et remissioncm pcccaloruni, > ipsum venisse,
. ,
nos, inquil, lesles sumus el Spiiiius sanclus,
" , ,
qui uiiquc non vcnissel, nisi ossent prius remissa
peccala. Non ail auiem, Quem dedit nobis, scd
,
*, . < Obedienlibus sibi, tum ulniodesie de sc suisque
loquereiur, ium u l significuret ab iis eliam Spirilum sanctum accipi posse : sicque iidei uliliiatein ostentlil.
Gamalielitfideleconsilium de /, exemplis et


argumenlis confirmaium.


s e (

1 1

.
TEXTUS.
.
V, 33 42. Haec cum audissent, dissccabanlur et
01 ,
. - cogilabanl inlcrficere illos. Surgens autcm quidam
, , , in concilio Pbarisxtts, nomine Gamaliel, legis do , ctor bonorabilis universse plcbi, jiissil foras ad breve
. " bomines fieri. Dixilquc ad illos : Yiri Israelilcc, attendiie vobis super boniinibtis istis, quid acluri sitis.
, ,
Antebos en>m ilies cxstitit Tbeodas,dicens se esso
, .
abquem : cui consensit numcrus virorum circilcr
^,
, C quadringenlorum , qui occisus esl, et omnes qni
credebanl ei, dissipali sunt el redacti
, ' ad iiibilum.
Posl
bunc
exstilit
Judas
Galilaeus
indiebus
profes, .
sionis, cl averlit populum posl se el ipac p c r i i i ;
,
et omncs quoiquoi consenserunl ei dispcrsi sunt.
.
El nunc ilaquc, dko vobis, disccdile ab bomini, \ bus isiis, cl sinitc iilos ; quoniam, si est ex bomini.
bus consilium boc aul opus, dissolvelur; si voro
,
, , - ex Dco esl, non polcrilis dissolvere illud, nc forte
, " et Deo repugnare inveniamini. Consenscruni autem
i l l i . El coiivocantes aposlolos, cscsis dcnunliaverui.l
\ .
neomnino loquerentur in nomnie J H S U , et dimisc , \
runl eos. E l illi quidem ibant gaudenles a conspe, ,
ctu
concilii, quoniam digni habiti sunt pro lioiuine
* '
Jesu contumeliam pali. Omni nulem die non ces;. : , sabant, in templo et circa domos docor.tes el evan .
gclizanics Cbrisium Jesum.
' ,
\ .
COMMENTARIUS.
.
Scieudum csi, Gamalielein aposloli Paoli prsece, .
' ptorem fuisse. Yidenitir vero GaJilaei lempore Pi, lali sedilionem coiiimovisse ob doctriiiatn Judae
Galikci, quara sci|uebaniur. Erai vero ipsius do. , gma, 2 1 9 narrat Joscpbus in Anliquitalibus Ju
daicis, magnae oslcnlationis propler inlegriiatcii
, , ' D

n t

Variflo Icctione; el nolce.

e

* .

1 1

. .

'* .

89Q

THEOPHYLACTlIBULGARIiE ARCHTEP.

390

pieialis qbam pnefcrebat. Docebal enim ille nemi-

" . ,
, \
ncm ncquc honoris neque benevolentiae causa vel
, .
solum voce tonus, dicendum essc Dominum : ei
nequidem eum qiii imperium tenebat. Quare ex , \ * ejns asseclis muhi, quod C.tsarem Dominum appel- . ,
lare nollenl, plagas accrbissimas perpessi sunt.
Docebani etiam nullas, prsetcr eas quae in lege "
Mosis prpDscript.x sunl, viclimas esse Deo offeren- , , \ '
das. Quocirca probibcbant, ne quas magisiralus
. \
populi suppcditabat, e offerrenlur pro imperatore

, [* ]
el populo Romano. Ex quo verisimilc (it indigna*
ti:m propter ista Pilatum, jussisse, ut inter vicli-
nias quas illis juxta legcni offcrre placebal, ipsi j u - ,
gularcntur : adco ul cum sacrificiis eorum offe- , > renlium quoquc sanguis miscerclur : quemadmo- \ .
dum c\ Lucae Evangelio apparet.
, \
Tbeodas auictn iinpostor quidam eral, qui rrnil
tis a se dcccpiis pollicitus fuit, Jordanem se dissc * , '
cturum pcrviumque populo facturum . quod cum
.
pra?siare non poluissel, pcrempius csi ipsc omnesquo qui cum illo crant.
. '.
CAPUT V I I .
'
Dominica lertia Unguentifcrarum.


.
De eUciione septem diaconorum.
.
TEXTUS.
,
V I , 1-7. In diebus aulein illis crcscentc niimcro
, ",
dkcipuIorum , faclum esl nuirmur Graecorum ad ,
vorsus Hebra?os,eoquod despiccrentur in niinislerio
. quolidiano viduae eorum. GonvocaiHes aulcm dtto ,
decim muUitiidinem discipulorum, dixertint : Non
csl seqmun nos derelinquere vcrbum Dei et mini- ^
, .
strare mcnsis. Consideiate crgo, fratres, viros ex
vobis boui tesiimonii scplcin, plenos Spirilu san- , ,
cto el sapicntia, quosconsiiluainus super boc opus. ,
iNos vero orationi el ministerio verbi instnntes .
primus. E l placuit scrmo coram omni mullitudine.
. \
El elegcrunt Stepbanmn , virum plenum iide el
Spiritu sancto, et Pbilippum, c l Procborum, el N i -
\ , ,
canoreni, t? Limonem, c l Parmenam, c l Nicolaum
advcnani Antiocbcnum. IIos statuerunt ante c o n - , \ , , ,
spctlutn, aposlolorum et oranies imposuerunt eis \ ,
manus. El verbum Domini crcscebat ct muliipli* , \ ,
cabalur numcrus discipulorum in Jerusalem val- .
,
d c . Multa eiiam turba sacerdolum obcdiebat
y

fidei,
COMMEiNTARlUS.
320 Cra?cosscii llellcnisias pulo bic. vocari cos
qni Griccc loquebatitur : bi cniin quanquam Hebrari
esscnt, Grxca tninen Hngna familiariicr mebanlur.
Observa vero, qnomodo qiioiidianum minislcrium eral vjduis insorviro. Minisierium vero vocat, ei non elccmosyiam, bac ratiotic ct dantes ot
r t M i p i e n i c s exlollens. Non auteni ox maliiia oricbattir, quod btijiistuodi udtia despicereultir, seti
pniiermitlcrenltir; scd fonassc cx turbfc ncgli-

D .
.
.
,
. " ,
.
, ,
* \
. , , ,
0<.

Variao l e c l i o n e s

. .

>.

3 5

ct .

901
EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. - CAP. V I .
902
* * \ [- genlia. Idcirco vcro hoc in medium piotulit, qtiia
] . c . r
, [ , ]
\
!,
, ,
. , ' , ,
.
* '
* .
, ,
[],
, , \
. , -

parvum eral nialum; adeoqne et cetariter

ciiratum Itiit. Convocantes. > Priino absurdilalem exponil, oslendcns fieri ab illis non posse, ut
utrumque eadem diligcntia perageretur. qucmadmodum cum Mallbiam eleciuri erant, ejus rci
necessilatem detlararunt, quia scilicet ad duodecim apostolos, quos esse oportcbat, unus dccrai:
sic eliam nunc id opus esse aflirmant. Noti aulcin
ipstmcl eligunt, scd aliis poiesiateiu faciunl cos
qui omnibus placuerint et probali fuerint in incdium produccndi. E l quidem poleranl i l l i , Spiriiu
sancio inspiranle, eligcrc; altainen etiam lesiiiuoniuni ab aliis volunt. Scilicet, nunierum dcfinirc, ordinarc et quidquid ad hunc usumspectabat, pra?scri

b c r e

psrumuliqwe e r a u a l eleclionem C3Cicris pcr

mittuni, ne cuiquam graiilicari voluisse videreniur.
. .
Septem vero eligendos proponuul, non duodecim ;
,
quod
inter ca etiain , quae necessaria suni, alia
, ,
aliissinl praslanliora. Excusalionem laitienquam
dam pruferunl, quoniam baud erat illis possibilc,
,
simul et prsedicaiionis vcrbi Dei , > et provisio . &\ >
nis erga pauperes curam gcrerc: ut osiendcrcnt
" ,
se neutiquam ex aniroi luniore adminisiralioncm
, , \
bujusmodi recusare ; sed u l prxdicationi diligen .
lius iocumbere possent. c El elegcninl. Omncs
, t .
elecli sunt pleni lide, ne eademqna? in Jtida, Aua , , ,
nia cl Sapbira contigcrant , recurrerent. Dcindo
\ . , '
segiegantcs ees a turba , c slaluerunl ant? cnn ,
spectum apostolorum, qui orantes imposucrunl eis
, Q
mantis > et dimiserunl. Hinc adnotandutn osi
.
ordinalionem et digniiatem diaconaius pcr oiatio. , , ncm et manuum impositionem eorum , qui pracsi , ( denl verbo, ab iniiio datam fuissc : qua* ccnsiieiizdo
), * [] ad prxscns usque tempus servatur. Atlanien dici
, , quoquc potest imnislerium illud ncquc diacono \ . riim neque preslytcrorum fuissc: nomluin enim
\ ullus , cxccpiis aposiolis, epi3copus erat. Quaro
. , - non puto, quid per diaconorum presbytcrorumquo
. nomina bic intelligatur , manifeslum ct clartun
, cssc. Inlerimvero i i per orattonem, 'el imposiiiononi
.
luanuum apostolorum ordinati sunl. 221 Oraverunt enim pro ipsis, ut injunclum opus strcntic exsequi posscnt. Viris aulcm non minus sfpicm
opus ad id e r a l ; multac eniin confluebam pecuuia, el viduae multae eraut.
'.
CAPUT VIII
,

Q Judaorum insurrectio, et catumnia adversus Ste

phanum : Imjusque concio de Dei foedere cum

\
'
Abrahamo; et de duodecim patriarchis.

.
.
TEXTUS.

V I , 8 - 1 5 . Slcphanus aulem, plenus gratia et
.
fortiiudine, faciebat prodigia et signa magna in po - pulo. Surrcxerunt autem quidam de Synagoga, qtia*
, , \ , appellatur Liberlinorum ei Cyrencnsiumet Alexan , - diiuorum et eorum qui erant a Cilicia et Asia, dis pulames cum Slepbano : e l non poleranl resi, .
slcre sapicnthr, et Spiritui qui loquebatttr. Tune
,
summiserunl viros, qui dicerent sc audivissccum
?,
diccnlem verba blasplicmise in Moysen el in Dcuni.
, , *
Commovcruni iiaque plebcm et seniorcs ct Scri9

903

T l i E O P H Y L A C T l B U L G A R I . f i ARCITIEP.

<TO4

bas : et concurrcntcs rapucrunt eum ct adduxc- , ~

runl in concilium el staiucrunt falsos tcstcs qui
dicerer.t : Homo iste non ccssai loqui verba ad- yr\x<i

vcrsus locum sanclum et legem. Audiviinus cnitn
. ,
eum dicontem , quoniam Jesus Nazarcnus bic dc
struct locuin isium, el niulabit iradilioncs quas
tradidii nobis Moyses. Etiuiuenlcs eum otnncs qui ., \ 10,
. \ scdebanlin concilio, vidcrunt faciem ejus lanquam
,
Jaciem angeli
.
V I , 1-4. Dixit antem princeps sarerdotuni : Si haiC
,
iia se babenl?Qui ait: Viri fratresel patres, audiie :
\ , "
Oeus gloria apparuit pairi noslro Abralia?cuni es
scl in Mesopotamia, priiisqnam niorarclurin Cha
ran, et dixii ad illum : Exi de lerra lua ct de
Xctppkv,
rognalionc tua, ct veni in tcrram qnam monstra ,
T e r o libi. Tuno cxiit de terra Cbaldoeonnn, et
.
habitavit in Cbaran. Et inde, poslquam niortuus
^ .
csi pnler ejus, transinlil illtim in lcrrain istam, in
^
qua vos nunc babiiatis.
, .
COMMENTARIUS.
.
Slcphanus reliquis scx pnnstabat, aique primas
,
intcr illos lcucbnl. Quanquam cnim ordinatio cotn' . , '
munis fuerat , iste lamen niajorcin jr;c < acieris .
conscculus cst graliam. Nutla aulem anlo ordina , ,
tiuncm prodigia facHiul, ul manifcsttim fieret
, \ :.
gratiam solam non 222 ^ufltcerc, sed ordinaiione
" .
insuper opus cssc, ut.acccssio Spiriius fial :qtian ,
quain ctiam anlea pleni cranl Spirilu, co sci- .
lic i , qui in lavacro coiiferlur.
Liberlini dicnnliir Romaimriim libcrii. Habita , '
baiit aulem ibi eiiani alii mulli pcregrini ex exlra. "
neis civilalibus, qui el synagogas babcbant, ubi
,
lcgein perlegi oporlebat.
.
TEXTUS.
.
V I , 5. Et nun dcdil illi brcrcditalem in ea noc
*
passum pcdis : sed repromisil dare illi cam in
. p< sscssioncm, ct sesnini cjus posl ipsum, cum
, ' ,
babcret filiuii).
.
COM MENT ARl US.
.
Cur Deus, cum promisissct dare Abrabamo lcr
ram Palacslinae in possessioneui, nc vestigium ta- ,
inen pedis cx ea illi dcdil ? Sciliceu quia cum
; * )
paulo posl d i 3 S o l v e n d u s , seu ex bac vita migraiu, ; rus essel, possiderc eam diu non poierat. Salva ,
igilur Abrabamo cst bacreduas pcr seinen ipsius, , , quod esl Chrislus; cslque .illa , < qure sursum esl ,
Jerusalem * ubi siinul cum eo regnabunt sancti,
,
quando vcnict in gloria Palris sui, regnaturiis in
.
oiuncs genles qusc per fidem Abrabami justifioala?
fucrint.
D

TEXTUS.
Vf, 6,7. Luctitus csi a u l o m ei Deus, q u i a crit
scnicn ejusaccola in lcrra aliena , el serviiuli eos
subjicieni, el m a l c I r a c l a b u n t eoa anuis quadringcntis ; ct gcnlcm cui servierint j u d i r a b o eos,
dixit Dominus, el p o s t bxc e x i b u n t , cl scrvicm
mibi in loco isto.
" Galat. iv, 26.

.
,
,
\ . ,
^, , * \
\
.

EXPOSITIONIS 1N ACTA T E X T U S A L T E R . -

S05

906

CAP. V I I .

COMMENTAIUUS.
llis quas kic dicuiilur, < onli aria suul ca q u x
, legunlur inE\o<Jo Mbi enim dicilur : Postqua. /. , **
drhigentos Iriginia aunos exivit ciercilus Doinini

inagnus ex terra i E g y p l i ; > bic autetn < posl qua , ,
. , , - dringentos. At animadvertere oportei , diclum
iion esse, eos compleiis quadringeniis annis sta , ,
lim exiisse; sed posi quadringeutos. Quae phra< "
sis indical, aliquos insuper annos, nempe liiginta,
* ,
, - eflluxissc. 2 3 3 Scilicel, compuUndi sunt anni
Abrabanii a sepluagesimo quintousque ad cenlum

viginli quinque; Isaaci sexaginla, Jaoobi uonagiuu

novem ; Josepbi ceiilum ac decem, iu iEgypto au .
lem centum quadragiiila : qui oinnes anni collecli
*
couficiunl annos quadringentos triginla qualuor.
'
Cum igitur ait : Et male traclabanl eos annis
, c ,* ' .
3

, .

quadringenlis.... et posl bacc exibunt, et gcrvienl

mibi, > illud posl b*c triginla eos annos indical : non enim profectionera in deserto usqtie ad
datara legcm exprimit Apostolus.
De fame, tentaiione ei recognitionefiliorumJacob, et
de nathiiate Mosis, et apjpariiione facla ipti Deo
in monle Sina.

, ,

7*

, \ dpsi
.
.
TEXTUS.
\ *
VII, 8-18. Et dedit illi leslamenlura circumcUio ,
nis : et sic genuilIsaac,etcircumciditeumdieocta
, \ vo:et IsaacJacobel Jacob duodecim patriarchas. Ec
patriarcbu? aemulantes, Josepb vendiderunt in iEg
. **,
, . ' - ^ ptuin ; ci erat Dcuscum eo:el eripuileum exotiiui
, * bu
bus iribulalionibus ejus, ei dedit ei graiiara elsapien \
tiam in conspectu Pbaraonis regis jEgypti, el con \ stiiuit eum prxposiium super JEgypium et supcr
' . *
omnem donium auam. Venit autem fames in uni ' , ,
versam jEgyptum cl Clianaan,el iribulatio magna ;
, et non inveniebant cibos paires nosiri. Cum audis . set autem Jacob esse fruii>entum in iEgypio, misit
, ,
patres nostros priinuin : et in secundo cogniius esi
^
Joscph a fralribus suis, et manifesiatum esl Pba. \
raoni genus ejus. Miltens auletn Joeeph accersivii
. , \
Jocob patreui suum cl uirniem cognalionem suaui
\ *
in animabus septuagiiua quinque. E l descendit
->
Jacob in iEgypium, et deiunclus est ipse, et patres
. , nostri. E i translati sunl in Sicbem , el posili sunt
. \ ^ in sepulcro , quod emil Abrabam pieiio argenti a
, \ ,
liliis Hemor filii Sicbem. Cum auteni appropinquarel

lemptis promissionis quera confessus crat Deug
. ,
Abrabse, crevil populus, et muUiplicatus esi iu
, , \
>Egypto, qaoadusque surrexil alius rex in iEgypio,
, ^^
qui non sciebat Joscph.
, .
.
COMMENTARIUS.

Quate Oeus praeccpit Abrabamo, ut rcsecarei
; praputiuin carnis suai ?Obviam banc ralionem qu>
.
dani (raduni. Quandoqnideu, iiiquinnl, Abrabam
1

Cap. , 41.
VarieB lectiones et n o t

* .

* .

PATROL. GK. C X X V .

* '.
29

007

THEOPHYLAC TI

cx Cbaldaeis oriundus e r a l : Cbaldaiis aulem juxla

palrios ipsorum mores permissum erat ( quemadmodum etiam Persis ac Medis) niatribus et sororibus malrinionio commisceri : ob hanc raiionem
circumcidit carnem praeputii, vcluti per hoc a
carnis necessiludine se abdicans, c l illicilas abnegans cognationis sua? nuplias. Alii autem aiunt, i d < irco Abrabamo, ejusque posteris deuiandatant224
nsse circumcisioneni, u l manifesium fierel, ex iis
oriiurum esse Gbristum sccundum carnem : quocirca et ipse circunicidi voluit, et circumcisioni
finem imposuil. Sunl el qui dicant, quod circumoisio in carne lypice olim facta , imago essel salularis baplismaiis ; quippe quae per rejcciionein
praeputii abnegalionem signiiicabal generationis
secuudum carneiu, el eos qui circurccidebanlur,
filios Dei constiluebat. Primus ilaque Isaacus octava circumcisus esl die ; unde ci Judaei eodeni die
circumciduntur.

L G A R l i E AHCHIEP.
908
, \ * ,
* -
, * & \
,
, , [/". ]
. " , []

, ,
, .
\ ,
, ,
,
,
.
8
.

TEXTUS.

V I I . 19-23. liic circuiiiveiiiens genus noslrum,

affiixit palres nostros, ut exponerenl inlames suos,
ne vivificarentur. Eodem icmpoie naluseslMoyses,
el fuit jucundus D e o ; qui miirilus esl iribus mensibus in domopairis sui. Exposilo autcm illo, su&lui l eum filia Pbaraonis, et nutrivit eum sibi in
llliuui. Et erudilus esl Moyses onmi sapieutia
iEgypliorum, el erat poiens iu verbis et in operibus suis. Cum aulcm impleretur ei quadragiuta
aunorum lempus, aacendit in cor ejus u l visiiarel
iralrea suos filios Israel.

,

, . , ,
.
, .

.
, .
.

81

COMMENTAMUS.
c Circumveniens, > hoc csl, sopbietuis, seu versutis coinmenlis eos subjicere saiagens. Sopbismus enim cst violentui coniinenlum : adeoque
ista pbrasis boc loco idem signilicai, ac violenlc
illis impoiiere. Quare cliam imposlores Sopbislas vocant, quod veritatem fraude et sopbismatibus occullant. Eo igilur lempore uaius csl,
inquil, Moyses, elfuit jucundus, boc est, cbarus ac
dilcclus Deo. Eum auieiu expositum (ilia Pbaraonis cnni sustulisset, omnem jEgyplioi um sapientiam edocuit. Ex quo palet, non oiunino conteinnendam esse profauara erudilionem: qnandoquidein
in modum laudis dictum e s l : < Erudiius esl Moyses
oinni sapientia iEgypliorum : > ac eliam de uibus
pueris el Daniele: c Superabanl omnes in sapieutia Cbaldaioruin et in omni disciplina . > Oportet
aulem ad modicum solumiuodo lempus ejusmod
disciplinis vacare eos, qui in siudio sacrae ac diviuitus inepiralae Scriplurae perpeluo haerere debenl:
nani nec Moses, neque Anania, et Daniel proianam
l f

Exod. , *.

1 1

. ,

,

, ' \ . , , , \ ,
, .
,
. ,
, .
,

\ ,
. ' , . ,
,
, \ .
,
4 0

4 1

41

Dan. t i 3.
f

Vari lectiones et not.

w

Ur. .

. . . , .

* . .

4 1

4 1

909

EXPOSITIONIS I N ACTA TEXTUS A L T E R . - C A P . V I I .

910

, * , crudilionem addidicissenl unquam, nisi ad id

.
necessilale, ac dominorum 225 imperio coinpulei
fuissenl; quarc nunquam ea erudilione usi sunt: nisi quis dicat, uiileMosi fuisse eam compararc, ad
jEgyptioruiu errores ejus praesidio evertendos.
.

TEXTUS.
I
V I I , 24-29. Et cum vidissei qucmdam injtiriam
\ , , \
palieniem, vindicavil illum : el fecit ultioncm ei qui
,
injuriani suslinebat, percusso jEgyplio. Exislimabat
.
aulem intelligere iratrcs, quoniam Deus per niamini
,
ipsius darct saluleni illis : ai illi non inlellexerum.
. Sequenli verodieapparuil illis litigantibus: et recon ,
ciliabat eos in pace, dicens : V i r i , fratres estis, ut
, .
quid nocetis alteruirum ? Qui aulem injuriain facic ; ,
bal proxinio, rcpiilil cuni, dicens : Quis le consli
tuit principem el judicem super nos ? Nunquid i n ' ; , lerficere me lu vis, qucmadmodum interfecisli beri
;
iCgyptium ? Fugit aulem Moyses in verbo isto
, \ ,
el factus esl advcna in terra Madian , ubi generavit
.
fllios duos.
s

COMMENTARIUS.
Interfocii Moses ^gypj.ium, non furore actus, scd
zelo. UuJdquid vero propler Deum i i l , pieias est ;
el redes propter Dcum facta, caedes non esl. Quare
de Pbinees, qui duos uno iclu confodit, diclum est :
c Sui rexilPbineesct placavh et cessavil quassalio; el
reputatumcslei in ju8titiam .iDiversa enim intenlio
est bomicidse, ac ejus qui pietatis aclum excrcet,
quantunms opus peractum idem sit. Quod igitur
fccit hic Moses, aignum erat, (16)quod Deus iEgyptios essei inlerfecturus, ac salvaiurus eos qui
Israelilae appellanlur. Et quidero factum Mosis Ua
, g se babet. A l vero sernio iste aliam nobis sublirois \ ,
siniam cxbibet intelligentiam in oeconomia, seu
> dispensaiione Cbristi. Scilicet, cuni reperisset ille
(
Israelitas gravi oppressos avaritia (inlraverat enim
), ,
violcnier in illos Saianas) nriseratione permotus,
. , liberare cos dccrevil. Occidii igiiur eum, qui ipso*
laedere aggressus iueral ; occisumque abscondil in
, ,
terra ; boc esl, in sublerraneis, seu in inferno

$ conclusit Satanain Salvator nosler; indeque justi ,
tise ductorem Israelilis ae exbibuit. Illi auiem cum
. 01 ' ,
gratias agere debuissent, e contra dicebanl: Hic
* ,
non ejioil Daemonia, nisi in Beelzebub principe Da>
,
rooniorum . Quamobrem ex Judxa in Galilxam
transmcavit ( quemadmodum Moses perrexit In
, , \
tcrram Madian), seu exGentilibus Ecdesiam suam
.
D congregavit.
.
, ,
, . ,
,
, . , $
, ,
, ,
.
,
. [ ,
] ,
.
4 4

,T

4 7

226

.
\ ,

\ . ,
. ,
w

Psal. cv, 30.

TEXTUS.

V I I , 30-32. Et explelis annis quadraginta, apparuit illi iri defterlomontis Sina aitgelus in igne flaroma
rubi. Moyses aulem vidcns, admiratus est visum, et
accedfiite illo, ut consideraret, faciaesladeum yox

* Matlb. m , 24.

Variae leciiones et uotae.

.

. .

4 7

(15) Locum hunc CEcumenio , qui paria hic habet, snpplco.

911

THEOPHYLACTI BULGARl/E A R f . H I E P .

912

Pomini, diccns ; Ego sum Deus Patruiu tuorum, \

, , ,
Deus Abrabain, Dcus Isaac el Deus Jacob.
.
.
COMMENTARIUS .
, " ,
FHium Dei nunc appellat angetuin, sicut ci bo .
imuein alibi. Ipse enim eral Magui coosilii An . \ '
gelus
Quare paulo post exbibcl eum diccntem
beato Mosi; t Ego sum Deus patrum tuorum, Deus -
, , ,
Abrabam, Deus Isaac el Deus Jacob.< In flanima
vero ignis rubi sese ostendit ; quandoquidem et . *

infonna ignis apparuit iu monle Sina, cum legein
dedit. Sed quaenam hujus rci ralio ? Sacne Litlerae . ; \
, divinam naturam ad omnipoteniem ejus acliviiatem
indicandam igni assimilant, qucmadmoduin imbe- , . \
cillura bominero ligno el feno. Dicitur cnlm : < Deus * . t
noster ignis consumens est
E l rursus : Ho- , c , ,
, sicut feiiutn dies e j u s . V e r u m sicuti iguem
* ,
spinae ferre non possunt; ita oec deiiatem buma- \ .
nitas. Atiamen in Cbrislo deitas cum buinanitale ,
amice convenit, eique lolerabilis facia est, quippe [] ,
quae puram ignis nalurx suae attiviiatem quodam- , .
modo retudit, ut capi possei, sicuti ignis a spinis.
" Quod vero carnem suam omni corruplione supei io- ,
rem effecerit, ostendit, velut in aenigmate, iguis , ardens in rubo, qui lignura reliquii ilhcsum. Hu- . ,
luanitas ilaque capax facla csl suscipiendae et rc [] .
linenda? deilalis, el boc mysieriuin faclum csl in
Cbrislo.
De exitu ex AZgypto, et de viiulo ab Israeiitis facto,

,
aliitque mque ad Satomonem el templi cedi/icalio ,
nem.
^
.
TEXTUS.
.
YH, 32-36. Tremefaclus auteiu Moyses, non aude" ,
bat considerare. Dixil auiem iili Dominus : Solve . *
calceamenlum pedum luoruin : lorus enim iu quo ,
atas, lerrasanctaest. Yidens vidi afflictionem populi
.
niei, qui est in jEgypto, ei gemitum eorum audivi
,
et descendi liberare eos. Et nunc veni, ei Diiiiam
. ,
te in iEgyptura. Hunc Moysem quem negaverunt, d i .
conles : Quis te consliluit principem et judiccm ?

bunc 227
pnncipem et redemptorein misil,
' ; \ cum manu angelt, qui apparuit illi in rubo. Hic

eduxil illos, faciens prodtgia et signa in terra
.
iEgypli, elin Rubro mari, et in deserto annis qua , ,
draginla.
D .
COMMENTARIUS.
.
Quanquam nou eadem quoad liltcras cxslel iu


Exodo vox tremefaclus, > exlai lamen sequivalen , ' .
ter. Non eniin muUum differunl inter se treme , , ,
factii$, seu, iremebundus et cxlerrilus. > Dicunlur
. ,
auiem baec de visione rubi, manenle eadein difle,
renlia tremebundi ac exierrili, etiam in narra- , ?
tioue de moole Sina. Tunc enim dixit Moses :
. ' *
c Exterritus sum, ac tremebundus, his diclioni\ , > ; *btia (anquam synonymis utens. Stupefaclus igiiur
.

Isa. ix, 6.

* Hebr. xu, 29.

" Psal. cn, 14.

" Hebr. x u , 21.

VariflB lectiones et n o t .
.

1 1

"

EXPOSITIONIS I N ACTA T E X T U S A L T E R . - C A P . V I I .
911
Va^
* bealus Moses illuil in corde suo p r o l u l i l

dam, ei videbo visionem banc magnam, quare non
f ,
comburatur rubus. A l probibuit enm Domiuus,
. '
slaiiin ei dicens : < No appropics buc : jussitquc
, illi, ut calceainentum de pedibus suis solvcret. >
.
Ecce quem paulo anle angelum dixerat, nunc l)o , Kuptov
minuni ac Dctim essc ostendil. Ipse enim esl
.
roagni consilii Angelue et Det Filius.
, .
Verum, declararc oportet quid per calceamen
tum signilicelur. Mortalilatis et corruplionis si, .
gnuin esl calceameniuni : siquidetn omnc calcea ,
menium residuoni quid est inorlui animalis.
.
Oportet igilur, u l inens qnae ad divinam contem ,
plalionem ascendere et Cliristi mysteria intdligcro
, , j j nililur, oinnes roorluas carnalesque iraaginationes.
veliiti calceamcnla quaedam, dissolvat: non enini
.
. pcr legem el praeparalorium ejus cullum acccdcni
quisquam potesl ad Cbristuin. Lcgis eninv perso, nam gcrcns Moscs, nisi pritis sordes ex peccato
,
conlractas abstergal, cultumque, qni adbuc in
,
typis el umbiis consistit, a se repellnt, baud polest
. appropiuquare Gbrislo. Qui lamcn solvere volue , ,
[f. - rint pvaedictuin calceamentum, lunc appropinquabnnl Cbrisio, adorationem
c in spirilu el veri].
tatc Deo exliibenles.
913

41

44

4 5

.
*

. C

,
. t l
' ,
,
, . *0
, ;
, . ,
. , \
,
\

, ;
'
.
,
.
, '
* *
, r

Exod. , 3.
1 1

4 4

ibid. 5.

TEXTUS.
VII, 37 42. Hicest Moyses qui dixit Gliis Isracl:
Propbetam suscilabit vobisDeusdefralribus veslris,
tanquam me, ipsum audictis. Hic est, qui fuil in Ecclesia in solitudinc cum angelo, qui loquebaturci
monle Sina, et cuni patribus nostris, qui accepil
verba viiae darenobis. Cui noluerunt obedirc patres
noslri,sed repulerunt, ctaversi sunl 2 2 8
^
suis in jEgyptum, dicenies ad Aaron : Fac nobis
deos qui pracedant nos : Moyses enim hic, qui
eduxit nos de terra jEgyplt, nescimus quid faclum
sit ei. Ec vitulum fccerunr in diebus illis, et obmlerunt hostiam aimulacro, cl laelabanlur in operibus manuum suaruro. Gonvertit auiem Deus, ei
Iradidit eos servire militiae cceK, sicut scripluni
esl i n libro propbelarum : Nunquid victimas ei
bosliasoblulistis mibi annis quadraginta in dcserlo,
domus Isracl?
c o r t l ,

u s

COMMENTARIUS.
Hoc addidii bcalus Siepbanus innuens pernctum
in Gbrislo myslerium, et oslendens, eliam Moscm
locutum de eo iuisse. Deus enira Pater jam olim
pcr sapicutissimum Moscm prsenunliarat Genili
sui incarnationem, eumque altenim nobis fuluriuu
legislaiorem. Nam ipse, qui priscis temporibus
per angelos loquens legein dedit, in novissimis
(emporibus per semelipsum Novnm Tcsiameiviini
sancivit, velut ntagui consilii Paliis sui Angclus,

Joan. iv, 23.

Variie lecliones et n o t .

015

THEOPHYLACTI B U L G A R i . f i ARCHIEP.

916

*eu nuntius. Et boc esl illticl : Tanqumi me, ; , ; ,

.
iieinpe legi&Iatorem. Propbeiam auiein voral
ipsuni prophelarum Doniinum propter bumamta- , , .
- ,
lera.
.
.
TEXTUS.
,
VII, 4 3 . El suscepistis labernaculum Moloch,
et sidus Dei vcsiri Rcmpbam, iiguras, quas fecistis ', ,
.
adorare eas. El transferam vos trans Babylonem.
.
COMMENTARlUS.
.
Postquam in montem asccndii Moses, vitulum
' , '
conflarunt Israelilse, seseqiie astrorum cullu con- ,
,
(aininarunt : atquc labernaeulo faclo, idolum in
oo slaluerunt, quod appellaruut Molocb : quod qui- .

-"

> -

dcm idolum erat Moabiiarum, babens in fronlc

, , .
eximium pelluciduinque lapidem in lypum stell.c
Luciieri. Expouilur vero nomen Molocb, c rexipso- , c > ' , c
. c
rum; Rcmpbam aulem, oblenebratioelobc;vealio.>
Suscepislis crgo tabernaculum Molocb, id esf, , .
; , \
regis vcslri. > Quis aulem es( iste ? Sidus Dei veslri
Renipbain : quod faclum cst vobis in obcsecaiionem : /.
.
obtenebrata namque sunl corda veslra. Quoniam
, \ ,
vero Moabilarum, qui propc Damascum babilanl,
229 insauiani jinitati estis; idcirco trans Daniasciiin
[ [ . ]
proficiscemini, b o c e s l in Babylonem. Qnamvis
, . vero propbeia trans Daiiiascum dixerit, ila C , c , (
enim LXX Intcrpretum versio babct, attamcn
,) '
beatus Stepbanus a i l : Trans Babylonem, sequens , ,, Hebraeorura Jectionem : vel quia terminus lerro;
Damasceoorum el Syrorum esl Babylon.
.
.
TEXTUS.
VII, 44-46. Tabernaculum Testimonii cum

palribus nostris in dcserto,siculdisposuiiillis Deus,
;, ,
loquens ad MQVSCII, ul facerel illud .seciiudum for- . " \
mam qtiamjviderat. Quod et induxerunl,suscipicntcs patres nostri cum Jesu in posscssionem Gcniium,
, ,
quas expulil Deus a facie palrum nostrorum usque
in diebus David, qui invenit graliam anle Deum,
\, ,
et peiiil ul invenirel labeniacubim Deo Jacob.
.
COMMENTARIUS
.
Diccbatur Tabernaculum Testimonii seu nian ,
datoruiii Dei, illud quod in inonte Sina Mosi mon- , stralum a Dco csl; quia Deue illud disposuit, ut '> , Deum ipsum teslera haberent, quod in monle de- ^, ,
linealio ejus facla fuerit, ac Deus Hosi illud prae- ,
scripserit.
.
TEXTUS.
.
V I I , 47-39. Salomon aulem xdificavil illi domuui.
. '
Sed non Excelsus in roanufacits babilat, sicut pro" ,
pheta dicit: Coelum mibi sedes cst; lerra autem sca- * ,
belluni pedum uieoruiii. Quain domum ;edificabilis
.
mibi, dicil Dominus? aut quis locus requiclionis
, ; ;
mcae esi? Noime manus mea fecil bxc omnia?
;
Dur cervice et iiicircumcisis cordibus el auribus,
\ \
vos ecinper Spirilui sancto rtsistitis, sicuipalres
\
vcstri, iia et vos. Q u m propbetaruin non sunt
, \ .
persectili patrcs vestri? Et occiderunt eos, qui
;
prxnuiitiabant de advenlu Justi, cujus vos nunc

9

917

EXPOSINONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. CAP. V I I .

918

, " prodilores'et homicidae fuisiis : Qui accepisti^ le ,

gem in dispositioue angelorum et non cnstodislis.
Audienles autcm bxc dissecabanlur cordibus suis
. ' * , ',
, \ '
et siridebant denlibus iat eum. Cum autem esset
. ;
ptenus Spirilu sancto, inteiidcns in cojlum, vidit
", , ,
gloriam Bei, el Jesum slanlem adexlris Dei. Et a i l :
,
Ecce video CQJIOS aperlos, el Filiuin 2 3 O ' '
,
stanlem a dexiris Bei. Exclamantes auiem vocc
.
magna coniinuenint aurcs suas, el impelum fecc ,
riiut unanimiler in eum. Et ejicientes cum exlra
, ' .
civitatem lapidabant; cl tcstes deposuerunl vcsti! .
mcnla sua secus pcdes adolescenlis, qui vocabatur
|
Saulus. Et laptdabant Stepbanum invocanlem <t
.
diccntcm : -Domine Jesu, suscipe spirilum meun.
,
Positis autem genibus, clamavil vocc magna, d i , - cens : Domine ne slatuas illie boc pcccalum. Et
,
cum boc dixissct, obdormivit in Domino.
. .
COMMENTARIUS.
.
QuadrhigcnlcMmo quadragesimo anno ab cxitti

lilioriim Israel cx 45gypio, coDpit Salomon asdificare
,
templum in Jerusalem, nt in lerlio Rcguin narra ,
lur. Idcirco vero posl tanturn ab cxilu Israelis ex
: .
iEgypto tempus ttdiflcalum est lempHim, ut posl *
qiiam defaiigali essent circumvngatione per mon ,
lcs, no (andem loco, quem in urbe Jcrusaloni
, Dcus omni bonorc dignum reddidil, contenti es, .
sent. Al illi tardi ad inlelligendum, cl Dei raliones
, \ baud aesequenlcs, pntantcs propriam Oei urbcm
,
csse Jerusalem, in ea sola eum habitare, stolidc
, \ .
, * C aflirniabant. Quoil igilur ailco parum honorificc dc
Deo scnlirent, ipse cos reprcliendit, el a i t : Qtiatn
\ ,
domum xdificabilis mibi, qui ihronum babco CCB , ;
lum, et lcrram scabellum pedum lneorum? Opor \ ,
tcbal enim cis qui naturam ejus loco coarclari ci
, *
circtimfiniri existimabant, manifestmn ac perspi " ,
cuum facere Deum ubique csse alque nullo tcrmino
, ,
contineri posse; sed omnia pcrvadere, ut ipso ple . t . ,
, , > num sil coeluni ac plena terra. < Vos semper.
* Non dicit, Deo, sed Spiritui sancto resisiitis ; >
, . \, quia nuUum novit inlcr Deum ei Spirilum sanctuni
discrimen : nam et Spirilus sanctus est Deus,
, . "
quanquain impiis aliler videatur. < Vos igilur
, ,
semper inquil, resisiilis Deo. Nam quando ipsc
. " , ,
volebal sacrificia, vos non oiTerebatis; cum vero
non vult, vos eadenv oflertis. Quaudo snbsislebai
templum, vos idola colebaiis ; cum vero vult abs. ; >
que templo coli, vos contrariura facilis : similia
, scilicet patribus vestris agenics. c Queni propheta, < . '
rum.illaec vcrissimedixissebeatum Stepbanum non
[], dubilamits, quippe qni Spiritu snncto afllanlc lo ,
quebalur. El quidem poteral illeexVeteriTestamento
,
demonstrare, quo jure palribus illorum qui in Chri . ,
stum 231
credideranf, exprobraret, quod

, .
propbetas persecuii semper fuerinl ei inlerfece ,
r i n t : hoc auicm ex libris Novi Teslamenii ostendi
l0m

Vari lectiones et notae.

e

* . .

* .

THEOPHYLACTI BULGARI.E ARCHJEP.

919

921

noH pot^sf.Ail ilaque: Si eos, qui ndventum cjus xJtoj ;,

,
praenunliabant, occidislis, quanlo magis ipsum?
Justum vcro Jesum appellat, ut ad agnitionom
, , ,
admissi criminis ipsos iiiduccrcl; proditorcs vero

vi occisorcs dicit, veluii consoncs corum qui cum
.
cructP.xerunl. Etquidem haec fecislis, inquit, cum
. [] ,
accepcritis lcgcra, cujus pra?scripta q:ti scrvat,
' , '
angelicam vilam ducit. Uoc cnim significant ea
. '
verba: Qui acccpistis legem in dispositione
. angelorum. Quulam vero ainnt, iis indirari,

lcgem ipsam digesiam c l iradilam esse Mosi per
,
angelum qui ipsi appamit in rubo. Cum autrm
, ;
esset. Slairicm, cl non scdentem videt Jesum
; * . ,
bealus Slephanus, qnia voluil Je.su 3 illo auxilian- , ,
iis babilu snam in enm prolcclionem oslendere,
. " ,
nique albleise suo niagnam conferre alacrUalein. , , ,
Aliter :Quia moleslum nimis fuissct Judaeis au;iire,
" \ >
quod sederet, stare oiim d i x i t : inlerim el resur . c . > t cclionem ejus bac pbrasi indicare voluil. CaHcrum
,
Clirislum non slare, scd scdcrc, Paulus ctiam do , ,
rult, cnm a i t : Couresuscilavii, et conscdcre nos

fccil in coelcslibus * , in dextera cjus. Dominc
, ,
Jcsu. Hinc palel, justorum animas corpore
. Folulas, non amplius, siculi antca, in infcrus
,
descendere, sedin manusDei vivenlis per Salva . torem oinnium Jesum Cbrislum transmitli. Do \
mine, ne staiuas. Cum Stcpbanus Dcum oravcrit,
,
ne mortem suam illis in peccalum siaiuercl,
, .
6 7

8 9

inquisilione dignuni videtur, num ejusn>odi peccalum dimissum Visdcm fuerit.

Respondcmus: S
08 poenituit, dimissum esse , quandoquidcm et qui oum naillcais manibus
percussit, c l Ecclesiam
pcrseculus est, nenpc Paulus, poslca Ecclesise protcclor cl propugnalor evasil.
< Tabernacuium tcslimonii. > Anno qtiadringon-C
[] c .
tesimo quadragesimo lertio ab exilu
filionmi

Israel, anno quarlo regni sui, in priir.o rnense ,
Nisan, cum esset annorum irighua trium, congre- , \ , ' ,
gaiis operariorum millibus octoginla, el latotuo> ,
riiffl, seti lapicidarum spptuaginla millibus in
,
monte Libano, pr.eposiloruro vero opcribus milli ,
bu8 tribus, elsexcenlis, ceepilaediGcare in monte,
[]
qno apparuil Dominus Davidi, pairi ejus in
*
area Ornse Jebusaei ; ubi et pridem Abrabam
^,
aliarc sediiicaveral, el teinpium seplem annis coin , \
plevii.
.
. ' .
232
CAPUT ix.

',

De perseculione Eccleuce, et $epullura Siephani:

~
ubi et de Philippo apostolo, qui multos sanavii in
,

.
Samaiia.
.
TEXTUS.
.
V I I , 59; VIII,
Saultis autem erat ronsenliens

iitorli cjus. Far.la est autcm in illa die perseculio
.
magna in Ecclesia, quae erat Jerosolymis, c l omncs
,
dispersi sunl per regiones Judaaeel Samarisc, prcter
, .
aposlolos. Curaverunt aulem Stepbanum viri timo ,
ra(i,cii>ceruiitpUnclummagnumsupereuin. Saulus
' .
aulem devastabat Ecclesiam, per domos inlrans,
.
ct trabens viros ac mulieres Iradebal in cuslodiam.
1

Epbes. , G.

Varia> lectiones el nol

8

' .

8 1

921

E X P O S I T I O K I S I N ACTA T E X T U S A L T E R . -

CAP. V I I I .

922

\ , Igilur, qui dispersi eranl, pertrausibaut evangc. 0't ,

lizanles vcrbum Dei.
.


,

De Simone Mago, qui credidit et baptizatus fuit

<
cum aliis muliis: ubi de missione Peiri el Joan?\

nix ad ipsos, et de invocaiione Spiriiut tancti

..

supra baptizatos.
9

Fcria 3 bebdomada tertiae.

f l Y ' .
.
TEXTUS.
,
V I I ! , 5-17. Pbilippus autcm dcscendensin civilalem

Samarias, prxdicabal illis Cbristum. lntendebaitt
/ ,
aulem turbrebis qnae a Pbilippo dicebanlur, unani
miter aiidientesd videntessigna quae faciebat. MuUi
. / enim rorum qui babebant spiriltis immtindos, c!a, mantes voce magna exibanl; multi auteiu paraly
.
lici et cbuidi curaii sunt. Faclum esl ergo gau .
dium magnnm in illa civiuic. Eral aulem vir
,
quidam nomine Simon, in civilate magus, se\ ,
duccns gentcm Samarioc, dicens se esse aliquem

magnum ; ctii auscnltabanl omnes aminimousque

ad maxiuium, dicentes : Hic esl virtus Dei, q u
.
vocatur magua. Allendebanl auteni eum, propter
. "
quod multo lemporc magiis suis dcnienlasscl cos.
\
Cum vero crcdidisscnt Pbilippo evangclizauli do
,
regno Dei, in nominc Jesu Cbrisli baplizabaitlur
.
v i r i ac imilieres. Tunc Simon ei ipse credblil: c l
, , cum bapti/alus csset, adbaercbal Pbilippo. Videns

cliam signa et virtutes maximas ficri slupens
, .
adir.irabaliir.Cum autem audissont apostoli, q-ti
,
erant Jerosolymis, quod rccepisset Samaria ver ,
bum Doi, iniserunl ad eos Pelrum c l Joannem.
\ Qui cum venisseiil, 233 oravernnt pro ipsis ul
,
acciperenl Spiritum sanctum : nondum enim in
' \ ,
qitrmquam illorum vcnerat, sed bnplizali taniuni

erant in nomine Domtni Jesu. Tunc imponebanl
. ' , \
manus supcr illos, el acdpiebanl Spiritu<ii san .
ctum.
COMMENTARIUS.
.
Pbilippus isie non ille est, qui inler duodocim
,
apostolos annumcralus est; sed unus cx soplem
, ' ,
diaconis, qui una cum Stepbano ad viduarum

curam babendam clectus fuit. Htijus rei verilas
. " , ,
er.nde paict, quod facla persccuiionc, apostoli
, D soli Jprosolymis permanserunt, reliquis discipulis
omnibu* varia loca dispersis; unde dicilur:
, "
c El omncs dispersi siml per regiones Judaiaecl

Samaria?, prailer aposiolos. Inter dispcrsos
, .
autem eral iste Philippus ; qui ei SimoneiH Cbri , ^
stian religione imbuil Samariap, r l baplizalo, Doi
,
nulu, eunucbo, Spirilu Douiiui raptus, inventus
"
est in Azoto. Abiit vero cliani Samariain, qwe
>.
patria ipsius cral. Furore enim, quo Slcpbanns
. \
pelitus fuerat, terrilus limensque, nc siuiilia
^,
palcrctur, in domum suain se recepit. Aliunde
, .
, ,
aulein, si is qui iu Samaria baptizavii, iinus cx
', ^
aposlolis fuissel, babuisset ulique potcstatcm dandi

Spirilum sanclum: quarc opus non fnissct, ut
,
Pclnis ct Joanncs, Jcrosolyma advcniontrs, SpiT

923

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

924

rilus sancli graliam cisdem darent. Baptizabat .

, ,
igilur islc tanlummodo, lanquam disciptilus;
.
.perfleiebant autem graliam apostoli, quibus baec
. ,
faculfas collata fuerat. c Erat aulem vir quidam. >
, .
Adnota, approptnquandum non cssemagis. Qaodsi
, '
quis deceplus ad ipsos accesscrit, confeslim disce, .
dat. Ipsorum enim familiaritas alienalionem men ,
tis ingerit, qua veritas discerni non potest. Isle
,
igitur Simon subblandiens aposlolis, quanquam
* ,
magus esset, baptizatus esl sicul et alii a Pbilippo
ex septem, qui cmn essct diaconus, non babe
bal poleslaiem dandi pcr manutim iinpositionem
. " ,
Spirttum sancium. Quod autem boc vcrura sit,
, ,
et quod nec miraculomm donum Simon accepe \ , ,
rit, exinde colligere facile est, quod sacer scriplor
. < . .
.
.
.
dicat : Yidens etiani signa quae fiebant, slupens
, ,
adinii abaiur. Unde accessil', ut bocce donum
,
postularet. c Cum autem audisseni. > Manifesium \ , ,
eet, eos qui a Pbilippo baptizabanlur i n Samaria,
,
non recepisse Spiriium sanctum, quod eum daudi
.
facultate ipse careret, eo quod, ut diximus, unus
. ,
eral ex aeplem diaconis : qtii 2 3 4 q'dem v i r l u ' ,
tera acceperanl faciendi miracula, non iiem dandi
( \
Spiritum sanctum. Hsec enini crat apostolorum
, praerogaliva. Vel aliler : Pbilippus descendere non
, \ , \ ),
faciebat Spirilum sanctum snpra eos quos bapti' , '
zabai, non ob imperrectionem suam, aut quod boc

iaipelrandi forct indignus (cum alias iniractila
,
faceret el inorbos curareC et ejieeret doemones),
' , ,
1

sed quia, ut aposlolis bunc dcfcrrel bwiorem, ^

non rogabat, ut id a se baptizalis conlingercf; el
, ,
forlasse quia i i ad Spirilum sanctum rccipicndum
.
nondum eranl idonei; quandoquidetn ct Simon bapiizatus ea, qua? carnis suiit sapicns, ab aposlolis
pelebat crogata pccunia , ul polestaieni acciperct dandi cui vellel, mainuim imposiiione Spirln i i
sanctuni.
Feria 4 bebdomada? tcrtiie.
' ' .
TEXTUS.
.
V I I I , 18, 19. Cuui vidisset aulem Simon, quod
; ,
per iinpositionem nianuum apostolorum dareiur

Spirilussanctus, obtulil eis pecuniam/dicens: Date
,
et mibi hanc poicsiaiem, ut cuicunque imposuero
, ,
manus, accipiat Spirilum sanctum.
, .
CAPUT X .
. 1'.
Quod non ob pecuniam, neque hypocrili*, sed

,
',

sanclis per fidem detur communicalio Spirilus D

tancti.

.
VIII, 19 25. Pelrus outem dixit ad euni : Pecu
nia tua lecum sit in pcrditioncm , quoniam donum
,
.
Dei existimasti pecunia possideri. Non esl tibi pars,
.
ntque sors in sermone isto. Cor enim tuum non
esl rectum coram Domino. Poenitentiam ilaque age ab . .
, ,
bac neqnilia tua ;el rogaDcum, si forte rcmitlalur
.
tibi baec cogitatio cordis l u i . In fellc cniin amari ,
tudinis et obligalione iniquitatis video te esse.
.
Respondens anlem Simon, dtxit: Precamini vos
, *
pro me ad Dominum, ul nihil veniat supcr mc

VariflB leciiones et n o l
'.

" . .

S25

EXPOSITlONiS I N ACTA TEXTUS A L T E I l . -

CAP. V I I L

926

. , horum quae ilixislis. iili quidem testificali et

,
( i verbum Doniini, redibant Jerosolytnam, ci
, niultis regionibus Saruaritanorum cvangelizn.
banr.
COMMENTARIUS.
.
Scelestus bic Simon, prolata pecunia, petebat
,
, , ' bujiis doni compos fieri, non fidei, sed lucri gralla. Pulabat sciiicet, 235
ejusinodi gratiam

recipcrel, futurum, u l , quemadmodum pridem
.
daemoniacis prsestigiis, ila deinceps roiraciilonini
, , \
pairationc dilesceret. Vel, per boc aposlolos len . "
tare voluit, qnxrens calumniam aliquarn ipsis
,
aftingere. Et idcirco audil: Non est libi pars in
.
sermone isto; cor enim tuum non est recttim
\
coram Deo. Poenitentiam iiaque age ab bac ncqui . ,
s i

,
,

lia, si forie renriUalur tibi > boc peccalunt. Quibtis

vcrbis ostendit Pelrus, difficilis emendalionis rcm

esse sacrilegium, et iis qui iu illud labnntur,
multa opus esse poenilenlia. Sane in rem sarram
pcccavil ac sacrilegio se obstrinxil Simon, dum
eiistimavii, Spirilum sancmm in operaiionibus
suis pecunixobtompcralurum. A l i t e r : Hoc dicuun,
c Pecunia lua tecum sit in perdilionem, non maledicenlis est, sedcorripientis, ac si dixisset : Pecunia
tibi pereat, una cum prava bac lua voluntate. c Respondens. Cselertim Petrus increpal quidem eum ;
non tainen confestiin punii, uli antca Aoaniam punivit, ct ut ostendai fidem coaclam esse non debere,
et ul ipsiim ad poenilenliani sic inducat. Ad emenda , > ^ lioncm enim sufliciebal, quod gcsscral improbare,
, \
qua> in corde erant profcrre et conflleri se cap .
tum esse ; et sane Hlud : Precamini vos pro nie
d Domii.um, > peccalum agnoscenlis et confitenlis eral, quanquan) adeo sincero et valido affe"
<-Tu, ul oportebat, proialum ab co fucrit.
. 1 B \
CAPUT X I I .
" Quod Deus bonos et fideles ad talulem prospere
,

ducat : idque manifestum ex eo quod conligit eu.

nucho.
' ' .
Fcria 5 hcbdomadae lerliae.
\ .
Dicitur eliam jn feslo S. Pbilippi.
TEXTUS.
.
VIII, 26-39. Angelus anlem Oomini locutus est ad
"
Pbilippum dicens : Surge et vade conlra meridiein,
' ,
ad viani quae descendit ab Jerusalem in Gazam : hc
.
C6t deserla. El surgens abiil. Ei ecce vir jEibiops,
.
\ ^ eunucbus, potens Candacis reginae jElbiopum, qui
erat super omnes gazas ejus, venerat adorare in
,
Jerusalem: el reveriebalur sedens super currum
,
suum, lcgensque Isaiam propbetam. Dixil aulem
, \
Spirilus Pbilippo: Accede et adjunge le ad currum
,
islum. Accurrens atitem Pbilippus, audivii eum
. ,
\ . legentem Isaiam propbeiam, et d i x i l : Putasnc iu~
telligis qu33 legis? Qui a i t : Eiquomodo possum, si
,
non aliquis 236 oelcnderil mibt ? Rogavitquc
, & Pbilippum ut ascenderet, el sederet sccum. Loens
; - ,
aulem Scripturac quam legebal eral bic: Tanquam
;

\, ,
,
, ,
.

*, , . . >
,
', , '
tva \ . '/.
,
. ,

Varifle lectiones et nutee.

.

927

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP.

928

ovis ad orcisionem duclus est, el sicut agnus coram .

, \
londente se, sine voce, sic non aperuil os suum.
, ;
Jn bumililatc judicium ejus sublalum est. Genera .
tionem ejus quis enarrabil ? quoniam lollilur dc
.
terra vita ejus. Respondens aiilera Eunuchus Phi ;
lippo, d i x i t : Obsecro te, dc quo propbcla dicit
.
hoc? de se, an de alio aliqno ? Aperiens auiein
,
Pbilippus os suum et incipiens a Scriplura ista,
; , ;
evangelizavil illi Jesum. El dnm irenl pcr viam,
, vencrunt ad quamdam aquam; et aii euiiucbus:
,
Ecce aqua, quid probibet me baplizari ? Dixit au . ,
lem Pbilippus: Si credis ex toto corde, licet. El
*
respondens a i l : Credo Filium Dei esse Jesum
;
Cbristiitn. jussit siare currum: et descende , .
runt uterque in aquam, Pbilippus ct eunucbu?, ct
baplizavil eiim. Cum auteni ascendissent de aqua ^
Spirilus Domini rapuit Pbilippum et amplius non ! .
vidit eum eunucbus. lbat autem per viam suam
" ,
gaudens.
. "
5, ( ,
* .
.
COMMENTARIUS.
,
Quare angelus non apparuil etinucbo, eumquc
ad Pbilippum non duxit? Quia furlasse uon crc- ; " , ' . , didl>set, sed lantuin liuiore replclu* es&el. Scicnduin

vero, ab ^Elhiopibus quamiibet rcgum suoruni
,
niatrem, appellari Candacem. llli namquc patrem
'
reguin suonun non agnoscuni, quippe qui eos filios
solis esse, jaclanl: niatrem aulcm, ut dixi, Candaceni . c .

vocanl. c Tanquam ovis. > Hac pbrasi significatur
spontanea Salvatoris volunlas in lolerandis iis ^ .
quiii ad redemplionem nosiram pcriincnl. Quemad- ,
, ,
modiim enim ovis, cum ad sacriliciuin ducilur, ct
2
agnus, cum londetur, neccssitale vidclicet cdomili,
. ,
ne balalum quidem einillunl; ila etiam ipse, cum
,
libens pateretur, laccbat. Illud aulem, Iu liiiini' . ,
litatejudicium ejus sublaium esl, > signiiical pcr ; ,
versum judicium conira ipsum, oppressa vcrilale,
.
factum. Cum vero subdit: c Generalioncm ejus
, ,
qais enarrabit? Indicat, eurn gencalogise expcr \ . ",
tcm esse: el quidem biijusuiodi erai, m Deus; l i , \ ,
cei sccundum carncm genilus, eliam descriptus ac

,
in censu positus fuerii. Vol pcrinde esl, ac si
, dixissel: Ejus postquam rcsurrexit, gloriam nobilcinquedignitalen), quam rerum ordinalarum 237 ,

. . :

.
.
.
.

1
_ \
t

.
-
exsecutio
demonstravit,
sermone enarrare*
qms
< "
valeai, cum ille qaidem morli se subjccerit, at
* , .,
omnes ejus gratia ad vilam immortalem resurre\ \ .
xerim et redempli iuerint? Deinde rausam expri ;
mil, dicens: c Quoniam iollitur de lerra vila cjus.
, ,
Hoc est atiotlilur, ac sublimior terrenis on.nibus
, \ '
csl vita, scu conversalio ejus. Allolliiur etiam, et
. super oiunia est vita ejus, boc esl, nalura Unigc, " , n i t i , si anie carncni, seu nondum similis nobis
faclus, coiisidcrclur. Poslquam ctiam ipse in inor- , \ ,
, >
tem sponic se dcmisit, < Sublala cst a lerra vila
%

6 8

e e

8 7

VeriflB lectiones c l nota).

** .

6 8

1 8

EXPOSITIONIS 1N ACTA T E X T U S A L T E R

CAP. I X .

9:0

, < ; , ejus: vidclicet sublimis facia est ct asccndit su\ ; per oinnes coelos, quoniam ipseesl Rcxgloria? , >
- ac ipsius viia naturalis el essenlialis est: et ipsa
est Dominus viriulum, 1 tametsi noslri causa, pcr
*
voluntariam in passione exinanilionem, dedecus et
, ignominiamtoleraveril, hoc illi onmi jure praslanie
, - carne sua byposiatice et inseparabiliter divino
, , Verbo unita; in qua et passio et inde profecla
igiiomioia iocum habuil: etea qtiidem Deum i n .
camatiiui impeiere ausa esl; verura immorlalem
ei impassibilem non letigit: id euiin fieri nullo
. t ) ,
, modo potest. Hunc igitur esse Jesum, iropleiamque
', ' in ipso banc propbciiam, evangelizat Pbilippus
, - eunucbo, qui credcns ac confeslim baptizalus, in
iEibiopiam remissus est, ul inibi, quod ipsc cre,
47

,
, \
.
* c
. ' .
[]
.
, ' ,
,
, ,
.

, ,
. [ \
7

7 1

7 1

dideral, praedicaret : nempc Deum verum prophetis annunlialum, ejus Filium bominem faclum,
in iniinduni jam advenisse, et tanquam oveiu ad
occisionem duclutn esse, el reliqua, quae propbelae de ipso praedixerunt. Et bic impleta tst illa
propbeiia quae ait* : 1 jEihiopia praevenict ir.anus
ejus Dco. < Eldum irent. > Notandum eslboc loco
illurum qui porfecte Ghrisliaui erant, studium erga
scnsibile bapiisma. Cum eniin baplisina dupliciter
dttur (nain et per aquam datur, et in Spirilu sainclo el igne), neutiquam propter spirilualis baplisniatis pra?*iauliain majoremque excellenliam, illi
Sensibile, scu inagis corporeum baplisma negligebanl: quandoquidem et istud ad salutem conferl

, ] Q el ad resurrectionem corporis. c Spirilus Donrini. 1

, Non abs ie Spiriius Ooniini slalim rapuil Pbilippuni: nain ct euuucbus rogaiurus eum facile erat,
. ,
ut secum proflciso.erelur; et Pbilippus vicissim
\ ', \ '
rcnuendo (11011 cnim id opportunum lunc erat) eu .
nucbum conirisiasset. Aliuude vero ei Pbilippus
, ' . baud modicum cxindu lucratus e s i : quando qui, ,
dem, quod de Ezecbiele el Ilabacuc audieral, id in
se renovaiuui perspexit. Innuilur auiem, ipsuut
.
rtiuUum itineris momenlo confecissc, cum subditur: lnvenlus esl in Azoio. Ibi namque eum Spiritus Dei deposuit, ubi posiea praedicaie debebal, ei exinde iti Cdcsaream palriam suam remeare.
. 1.
CAPUT XIH.

De vocathne Pauli238aposioli\e
ccelo facta.Ubide
sanutione el baplitmule Pauli per Ananiam de.
Ev
que pradicandi libertaie et occursu ipsius ad apo

ttolos.
,

^

.
Feria 6 bobdomada. tertiae.
' ' .
TEXTUS.
.
V H I , 4 0 ; I X , 1-19. Pbilippus aiitem invcntus
", \
esl in Azoto, et perlransiens evangelizabai civi $,
latibus cunclis, donec venirei Casaream. Saulus
.
aulem
adbuc spirans minaruui et caedis iu dtsci \
pulos Domini, accessil ad principem sacerdotum,
, *
el peiit ab co episiolas in Daniascura ad Synago ,
Psal. xxiii, 10. Psal. LXVII, 72.
%

7%

4 7

VariflBlecliones et not
M

.
,

7 0

7 1

7 1

7 4

THEOPHYLACTl B U L G A R I J E

931

ARCHIEP.

gas : ul * i quos invenisset hujus viae viros ac mu- ,

heres, vinclos pcrduceret in Jerusalcm. Et cuin iter
, .
, facerei, contigit ut appropinquarel Damasco et
,
subito circumfulsit eum lux de coelo. cadens
,
in terrara audivit vocem diceniem sibi : Saule,
* , , ;
Saule, quid me peraequeris? Qui dicit: Quis es,
* , ;
Domine? El ille : Ego sum Jesus qucm lu per
sequerU; durura csl tibi contra slimuluiii calcilrare.
iremens ac stupens dixit : Do- . , , * ,
; \ *
niine, quid me vis facere? El Dominus ad eum :
, \ , Surge el ingredere civilaiem, et ibi diceiur libi
. oi quid te oporleal facere. Viri aulcm i l l i , qui co5 \,
milabantur cum eo, siabani slupefacli, audientcs
, .
quidem vocem, neminem auteui videntes. Surrexit
, ,
autem Saulus de tcrra, apertisque oculis neminem
videbal. Ad inanus autem illum Irabenles, intro- .
. , \
duxerunl Dainascum. Et erat ib: a tribus diebus non
. * videns, el non nianducavit, neque bibit. Erai au .
tcn) quidain discipulus Damasci, noruine Ananias ;
. .
cl dixit ad illum in visu Dominus : Anania. At ille
. ait: Ecce ego, Doniine. Et Dominus ad eum: Surge,
0 , \
ei vade in vicum, qui vocatur Reclus: et quaere in
, .
domo Judae Saiilum norninc, Tarsensem: ecce enim
,
oral. (El vidit virum Ananiam nominc, introeun \
icm el impoiieiitem sibi nianus, u i visum recipiat.)
. *
Ruspondit auicm Auauias: Domine, audivi a niul, ,
lis de viro boc, quanta mala fecerit sanciis tuis
.
in Jerusalcm: el bic babel poleslalem a principi
bue sacerdolum alligandi omnes qui invocant not

iuen tuura. Dixit aulem ad eum Dominus : Vade,

quouiam vas electionis est mibi isle, ut portet nomen meum coram genlibus et regibus et Gliis
Israel. Ego eniui ostendam i l l i , quanla oporteal eum
pro noinine meo pati. El abiit Ananias etintroivit in
domuni;ei imponens ei uiaiius, dixit: Saule frater,
Dominus misit me Jcsus 239 <\ apparuit libi in
via, qua veiitebas, ut videas c l implearis Spiritu
anclo. El confcslim ceciderunt ab oculis ejus lanquam squama?, et visum recepit: et surgens.bapiizaus csl, ei cuiu accepissei cibum, conforlaiue est.
UI

GOMMENTARIUS.
Vocem Pauli andierunt qui cum eo eranl,
aulem vocem, quae de coelo delapsa ad eum
Inferiora cnim tanlum audire illis concessum
Alioquin, si coelesiein illam audiissent voccm,

non
est.
est.
non

puto, increduli remansissenl. Neque eum viderunl,

ad quem Paulus rcspondebai: respondeiuem lamen eum cum audirent, mirabanlur. Idcirco yero
factuni istud iniiio non coniigit, ut evidemius consiarel resurrectio Cbristi. Quomodo enim Paulus,
qui ipsum rejiciebat, qui rcsurrectionem negabat,
qni discipulos pcrsequebatur ipsius, credidisset
tinquam, nisi roagna fuisset cvidenlia resurreclionis? c Viri autem. > Cur Deus non aliquem magnse
aucioriutis ac dignilaiis virum ad Paulum i n eiruendum deelioavil, sed lanium Ananiaro, qui

.
,
,
\ , .

. , \
\ \ * ,
,
, , \
. .
, -* ,
\ , \ .
EPMHNEIA?
! ,
.
.
,
.
^ , .
1 1

,
, . *0 ,
\ , \
, ,
; ,
, :
,
, ;
' , *
. ,

Vari lectiones et notee.

353

E X P O S I T I O N I S IN ACTA T E X T U S A L T E R . -

,

.
, ,
,
, .
\ * , & \ ,
' ,
, ,
. .
, , ,
! \ .
, , ,
, , , -
; ,
, ;
. ,
, . .
. \
, , * \
, .
7

7 7

CAP. I X .

934

unus eral cx sepluaginla diseipulis ad eum misil?

Quia videlicel non pcr liomincs, sed ab ipso Chrislo
cdoccndus ille erat. Quare Ananias quoque niiiil
11111 docuil, scd bapiizavit tantummodo : sialii
enim ac baplizatus esset, ille maximam allraclurus
erat graliam Spirilus ex zelo, multaque alacritale.
Hinc vero adnolandum, eas quidem enairandas
visione*, quae quidpiam communis conlinent ulililatis, ct ad pielalem conferunt, quseque Dei vel
angelorum assisiealiam habent : privaias vero, si
quae accidunl, visiones, eas non oporlet manifeslas
facerc. Aitamen liccl, quod bic narratur, peculiarem spcctarel Sauli uiililaiem, nibilominus mirabilis ejus sanalio queraquam polest ad pietateni
excitare; el idcirco, ut quid ad communem conferens utililatem, eam enarrafl oportuil. Erat aulem quidain discipuius. Iia loquilur Auanias, non
quod ca, 'quae ei dicebantur, non crederel,' vel
quod Cbrisluni decipi posse exislimarei, abftil! sed
ex limore cl iremore quo concutiebalur. Promiiti
cniin crat, ut i i , qui limore perculsi erant, anxie
inquirercnt ac dicercnt, Quomodo possunt isia
licri? Quid igitur Dominus, cordium iuvesiigator,

de Paulo pronuntiavil? Oaleiidit non naluraliter insitai illi csse ncquiliam. Vas cniin, inquit, c eleciionis
csl m i h i : quibus verbis declarat, ipsum virum probaium csse : nam, quod probaium esl, vas, eligi
solct. 2 4 0 Q
solum fidelis, inquit, e r i l ; scd ctiam doctor, et prseco mundi, quin ct multa pro
nouiine mc<f patictur.
Sabbalo bebdomada terliae.
' ;.
.
TEXTUS.

IX, 19-31. Fuil aulem (Saulus) cum discipulis,
. qui eiaut Damasci pcr dies aliquot. El conlinuo in
, sytiagogi* prxdicabal Jesum, quoniain HiceslFilius
.
Dei. Slupebanlautem onines qui audiebant, etdice, * ! banl: Nonne bic esl, qiii expugnabai in Jerusalem cos
qui invocabanl nomen isiud, et buc ad boc vciiit, ut
, , - vincios illos ducerel ad principes sacerdolum?

Saulus aulem mullo magis convalescebal el con*
fundebat Judaeos qtii babilabanl Damasci, allir ,
nians quoniani Hicesl Christus. Cum aulem imple, .
rcniur dies m u l l i , consilium fecerunt in unum
, Juda?i, ui eum imerGcerent. Notas auiem faciae suni
. Saulo insidiac eoium. Cusiodiebanl aulem por
tas die i.r uocie, ul eum iiiterficerent. Accipienlcs
, . autcm cum discipuli nocie, per inurum dimiserunt
,
euni, submillenlcs in sporia. Cum autem venissel
.
iu Jerusalem, tenlabal se jungere discipuiis, ei
, omncs limcbaul eum, non credenles, quod esset
' , discipulus. Barnabas aulem apprebensum illum
.
duxitad apostolos, et n a r m i i illis quomodo invia
, , ;
vidisset Domiuum , ei quia locutus est c i , ei quo, * , \
modo in Damasco fiducialilcr cgcrit in nomine
, ^
Jesu. Et crat cum illis intrans el exiens iu Jerusa . ' lem, ct fiducialiler agcnsJ D nomine Oomini. Lo \ \
quebalur quoque gentibus, el dispulabat cum Grae ,
cis : illi auteiu quaercbanl occidere eum. Quod cum
.
cognovissent fratrcs, deduxcrunt eum Caesaream et
u a r e

Variee lectiones et n o t .
7 6

7 7

935

T H E O P I I Y L A C T I B U L G A R L E ARCHIEP.

9:#

diiuiserunl Taisum. Ecclesia quidein per lolam . - _

Juda3am cl Galiheam el Sainariam liabebat paccm,
\ , el sediflcabaiur anibulans in liuiorc Domini, el con . *
solatione sancii Spirilus replebatur.
, \ ,
, , ^
.
COMMENTARIUS.
Saulus, cum legisperilus esset, os Judxis occludebat, adeo ut loqui eos nun siiieret; el productis
Soripturarum tcslimoniis c srffinnabal, seu leniter ei mansuete docebat, quoniaiu Jesus cstChristus ac Filius Dei.i l i vero insidbts ipsi slruebanl,
iil niorli eum darent. Sed a discipulis per muruin
submissus in sporta fuga vitam scrvavit. Quanqiiam eiiim ille cuperel, ex bac vila niigrare, salutis tauien bominum cura ei an.or eum delinebat.
Hiuc pluries 2 4 1 <*jusnsodi macbinaius est, quae
eum posscnl prsedicationi servare : unde nec recusabal bumana uli industria, cuni opportunitas exigebat. c Saulue aulem. > Operae prelium est bic
inquirere, quomodo Paulus in sua ad Galalas Epislola
w i b a t : Nequeveui Jerosolymam ad anlecessorcs nicos aposiolos, sed abii in Arabiain et Damascuiu; deiude posi annos ires, veni Jerosolymam videie
Pelrum. Alium aulcui apostolorum vidi neinincm;
bic vero eouirai iuui dicilnr : nempe quod Barnabas illum ad aposlolos duxerit. Jgilur quod in
Epislola ad Galalas a i i , ila intelligendum : Non
vcni ad confcrenduni ; ait cnim ipse ibidem ;
c Nou contuli (16) neqtie abii Jerosolymam. > Si
vero boc non arridet, illud manifeslum videlur,
w

quod non stalini, uicredidit, insidiae ei Damasci

slructae fuerint; sed taiituni postca quam rediii ex
Arabia, boc est post ires annos. Si rursus boc
placet, dicendum illum quidem non abiisse ad aposlolos; sed bumiliiatis causa discipulis adluesisse,
quanquam doclor foret, ci discipulus. Propterea inquii, Non abii, ut ad antecessores meos apoetolos accederem ; adeoque nibil ab ipsis didici.
Yel boc ila accipe, quod abieril in Arabiam, deinde
Damascuro venerit, inde Jerosolymam, postea in
Syriam. Si neque boc salisfacil, dicilo, quod rursus Jerosolymam asceuderit, dciude Damascum
missus s i l , peslea in Arabiam, et rursus Daiuascum ; deiuum Caesaream : el lunc posl quatnordecim annos denuo Jerosolymani perrexeiit, fortasse
cum fraires duxit cum Barnaba. Vel deinuni aliud
bic designatur tempus : sacer eniui scriplor mulla
prueierit, variaque lempora simul jungil. Pulo autem ipse, Barnabam jam multo antea auiicum ejus
fuisse : eral enini ille vir benignus el valde bonus : unde Filius coiisolatiouis cognominabatur :
w

*G.iIat. , 17, 19.

", , ,
, >' ,
, ' ,
.
.
, \
.
, .
, \ ,
, . " ,
\,
[* ' ,
,] ,
\
,
. " <^\
,
. , t []
, ,
, * , [
, ]
, [ ], ,
, ,
, [,] , . ,
, ,
). * . "
[,] ,
', ,
, . ", ,
,
, , , ,
' [ ,]
. ", []
, . [] ,
, \ [f.
vel ] .

* \

. . [|
, \ *

Variae lectiones et

".

8 1

8 1

not.

(16) Texlus Grxous babet, , quod vulg. inlerprcs vertil, acquievi.

937

EXPOSITIONiS I N ACTA TEXTUS ALTER. -

CAP. I X .

938

ol , , quare ad ipsum facilem accessum habebal Paulus.

.
Loquebatur quoque. Hellenislas hic vocat He-

braeos, qui Gra?ce loquebanlur. El quidem valde sapienler ait, Paulum ad illos locutum fuissc: nam
raeri Hebrai ne quidem illum videre sustinebant.
. '.
Alria

(,

.
' .
.
, ,
^ ;
. , ,
,
. ,
\
. \

.
, c .
.
,
. .
, \
, \ ,
,
. ' ;
,
\ , C
\ \
* .
, \ \ , , .
, \
, .
. '
' \ .

.
.
, ,
.
^
. \
*
. ,
, .
>
, c , ,
. >
,
[f. ]. ,
,
.
. >

PATROL. GR. C X X V .

CAPUT XIV.
DeAZnea sanaloa Petro Lyddce: ubi de Thabitadilecia vidua, quam Petrus oralione e morte suscitavit Joppe.
Dominica bebdoniadae tertiae.
TEXTUS.
IX, 3243. Facluniest autem, ulPetrusdum pertransiret universos, devenircl ad 2 4 2 sanctos qui
babitabant Lyddae. Invenit auteni ibi bominem
quemdam nomiue iEncam, ab annisocto jaceniem
in grabato, qui erat paralyticus,' Et ailjilli Pelrus :
iEnea , sanat to Dominus Jesus Christus : surge,
et stcnie tibi. Et continuo surreiit. Et videruni
eura omncs qui babitabant Lyddac et Saronae, qui
conversi sunt ad Dominum. l n Joppe auteni fuit
quaedara discipula, noniiue Tabilha, quae inlerprctata dicitur Dorcas. Haec eral plena operibus bonis
et eleemosynis quas faciebal. Faclum esl autem in
diebus illis, ut inflrmata moreretur. Quam cum lavissent posuerunl eam in cocnaculo. Cum antem
prope csset Lydda ad Joppen, discipuli audientes
quia Petrus cssct in ea, miserunl duos viros ad
eum, rcgantes : Ne pigriteris venire usque ad nee.
Exsurgens auiem Petrus venit cum illis. Et cum
advenisset, duxeruntjllum in coonaculuin, et c i r curr.steierunt illuin omnes viduai flenles et osten
denles ci tumcas et vestea quas faciebal illis Dorcas. Ejectis autem omnibus foras, Petrus ponena
genua o r a v i l : et conversus ad corpus d i x i t : -TabiI b a , surge. At ilia aperuit oculos suos, et viso
Petro, resedit. Dans auiem illi manum, erexitcam.
Et cum voca&sct sanctos et viduas, assignavii eam
vivam. Nolum auiem factum esi per universam
Joppen; et crediderunt mulli in Doinino. Faclum
est autem, ut dies mullos moraretur in Joppe, apud
Simonem quemdam coriarium.
COMMENTARIUS.
Petrus baud exspeclavit fidem paralylici, neque
interrogavit, num sanus fieri vellet; quandoquidem
co loci nulla adbuc ediderant apostoli argumcnta
potcstalis qua donati erant. Gongrue igitur non
exigil fidem ab illo viro, sicul neque a claudo an(ea exegerat. Polissimum igilur ad aliorum consolalioneni facluro esl miraculum illud : siquidem
celebris erat vir ille. Uaque, quemadmodum Cbrislus Dominus, cum signa facere occepit, fidcm noa
prseexigebat, sic nec apostoli. At Jerosolymis congrue fides pracedebal, u l c advenienie Petro, saltem umbra illius obumbraret quemquam illorum : >
multa enim inibi gigna facia jam fuerant; at islo
in loco primum erat. Qusedam cnira signa ad infldcles ad fidem trahendos; alia ad fidelium consolationcm fiebant. c In Joppeauiem. Innuit puellain illam juxia sui noiniuig viro, vgilamem ei

3u

939

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

940

sobriam fuisse, sicuti capream (17): sunl euim

,
,
inulia nomina ita provide imposila, ut denominalio 2 4 3 pcrsonsc proprielaiem subsequa- , . . > ,
lur. Conligil autem ut ca infirmala morcretur.
Quam cum lavissent. Omnia, quae ad funus curan- , .
dum spectabani,primuin fecerunl : lum Yero misso ,
,
nuniio, Pctruni accersunt : quo;l anlequam more

relur facere noluerunt, baud ajquurn pulaiilos propler
, .
bujusmodi discipulis molesliam crcare, eosque a
praedicaiione avocare. Et idcirco eliam adnoiat, . ;
quod prope erat Lydda ad Joppen : quare vel-
ul quauidaiu operis appendicem id postulabant : . \ ,
eiat cnim discipula. Quid igilur Petrus ? Cun- .
,
ctos foras cjicit, ie flenlium lacryinis ac gemilibus
,
pcriui baietur. c Ponens autem genua oravit; >
]on cuim quaecunque signa cadem faciiilale pa- ,
. ,
trabant : dciude eam vocans, dansque illi manum
cam susciiavil; verbo vilaui, manuque idoneas ,
, , illi vires impcrtiens. Adnotandum vero, quod noa
.
iu solum infidelibus, sed ciiani in sanciis signaab
, .
aposlolis iiebant, ut alii item crederent. Et re ipsa
plures signuni islud vidcntes credideiunt : ul ,
', ,
rursus verum sit, < signa esse infidelibus
:>
jion enim aliter illi credidissenl, nisi deuuo signa
; . > \
vidissenl: cum alioquin sancti etiam absque signo
,
crediderint, Petruin posse eara defunciam iu vilam
'). c . >
rcvocare ; sccus eniin, ad illum accersendum non
misissent. cCuin aulem propeessct Lydda. > Urbs * ; ,
ista nunc appellalur Diospolis, distalque J ro- ,
solymis passuum millia oclodecim. Apud Simonem ^ ,
queindam Coriariutn. > Non apud aliquein cx
; .
illuslribus viris manet Pelrus, sed apud coria ,
riuiw, in omnibus nos ad uliliiatcm provocans :
' quare nec viles despici, nec nob.les efferri, sinit.
.
lndigebant enim cjus instructionis illi, qui propter signa in Dominum ac Deum Jcsum Cbrrslum, qem
ipse ^raedicabat, credideranl.
CAPUT XV.
. I E \
De Cornelio, etde us quie ad ip$um abangelo, ct r t i r - ,

,
$u$deii$ quce ad Petrum e coelo circa vocationem

gentium diciasunt,

0 0

, v

Feria 2 bebdomadae quarlae.

' * .
.
TEXTUS.
, ,
X, 1-20. Vir autem quidam eral in Csesarea noimne Cornelius, ccjilurio coborlis quae dieitur IlalU D , ,
,
ca, religiosus ac limens Deurocumomni doino sua,
, ,
facienseleeuiosynasmuUasplebi,el deprccans Deuni
.
senipcr. Is vidil in visu manifeste, quasi bora diei
, ,
nuna, aogelum Dei iiuroeumem ad
et diccnlem
,
sibi : Cotueli. At ille inluens eum, 2 4 4 tbnore
. , ,
correplus d i x i l : Quid est, Domine ? Oivitauicm
* , *, *0 illi : Oraiiones l u x e i clecmosyuse luse ascendeium
.,
iu memoriam iu conspccluDei. El nuuc milie viros
" 1 Cor. xiv, 22.
Yariee loctioncs et n o l a \

1 1

(17) TabttH

* .

Syriacc et Dorcas Grxcc idem est ac Laiine capren, seu dama.

941

E X P O S I T I O N I S IN ACTA T E X T U S A L T E R . -

CAP. X :

942

. Joppfin, et accersi Siinone,m quetnriam, quicognominaiur Petrus : hic bospitatur apud Simoneni
, , quemdam coriariuni, cujus est domus juxla mare:
,
bic dicct l i b i , quid te oporleal facere. Et cuni
> ,
discessissel aagelus qui loqucbalur i l l i , vocavii
. .
, duos domeslicos suos, ct militem nielueiilem dominum, ex bis qui ilii parebanl. Quibus cum
,
narrasset omnia, misit illos in Joppen. Postcra
, \
, . auiein die, iter illis facienlibus cl appropinquanli, , \ - bus civitali, ascendit Petrus in superiora, ul orarel circa boram sextam. Et cum esuriret, voluit
,
\ . , \ guslare. Parantibus aulcm illis, cecidil super eum
menlis cxcessus : et vidil coelum apertum, ct dc. ,
' , sccndens vas quoddam, vebn linleura magnum,
qualtior initiis subinitti de cnelo in terram. In
,
, \ quo erant omnia quadrupedia et serpentia terrae,
, et volalilia coeli. El facta esl vox ad etini : Surge,
, \ , , Pelre, occide et manduca. AU autem Petrus : Ab . sit, Domine, quia nunquaxn manducavi omiifi
, , , . ' commune el immundnm. El vox iterum secundo
ad eum : Quod Deus puriGcavit, tu commune ne
, ,
. dixeris. Hoc aulem factnm est per tcr : ei s:atim
, . reccptum esi vas in coelum, El dum.intra sc bae \, \ siiarel Petrus, quidnam essel visio, quam vidisscl,
ecce viri qul missi erant a Cornclio, inquirentrs
. ,
, , \ domuni Shnonis, aslilermit ad januam. Et cutn
, vocasseut, iiitcrrogabant, si Siiiion qui cognominalur Petrus, illic haberct bospilium. Petro au , *
lcm cogitaule de visione, dixii Spiritus ei :
, ,
(

. - c
,
* \ , ,
.
.
, ,
' .
,
, , ,
* , . 6 ,
, .
,
: .
\ , ^
, ,
, , .
.
. > ,
, []
*. ,
.
, , ,
^ ,
.

Ecce vb tres quacrunt te. Surge itaque, desccndc ctvade cum eis, nibil dubitaos, quia ego
niisi illos.

COMMENTARIUS.
Cornelius non erat Judseus, ncqueMosaicae obnoxius legi : nostrum tamen vivendi modum jaiji
assumpscrai. Eum, cum benignissimus Oei oculus
videret, habcre quidem bona opera , ea iamen
propter carenliam fidei, moriua ; mittU angcluni
bonis operibus praesidem, qui eum praeclare certantem coronaret fide : quod et fecii ad plenam
Petri, seu potius iuflrmioruin instruaionem. Hora
vero nona, cum scilicet ille, dimissis curis, in
mulla 2 4 5 compunclione quiescebal. Idcircovero
notum boniineni illum facil sacer scriptor, ne quis
ipsum mentiri putarei. Inde eiiam illius dignitaiem
mamfestat, dicens, quod esaet Cenlurio cobortis
quaedicitur Italica. > Cohors autem cst, quaiti nanc
Numerum vocamus. Parantibus autem. Menlis
excessus, seu extasis significat lum sluporem qui
ex admiratione coraingii, tum raplum cxtra sensibilia et ad spiritualia translationeiii. Ex quo perspicuum fit, gpirilualem illi conligisse visionetn,
atque adeo animam ejus quodammodo e corpore
excessisse. c El vidil. Linteum illud lotius uni-

Variffi lectioncs et nota.

.

1 7

943

T H E O P H Y L A C T I B U L G A R I J E .

944

\ersi &yinbul<mi videttir. Qualuor cjus inilia qua- ,

\ . ",
tuor elemeula significant. Vas crassiorcm vilam
, - * ,
denotal.Varia demum animalia varias bominum
. , condilioncs, variosquc staius repraeseniaul. Yel,

ul clarius dicam , lintcum esl Ecdosia : bcslia*
. . > "
vcro, in co conlentae, sunt genliles. Yidil i^iiur
Pelrus Ecelesiam qualuor Evangeliis aUigaiain, in *
* , , , \ .
qua crant oinucs liaiiones. c Et facia osl vox. >
, ,
Fortasse Petrus genibus flexis orabal, cuui visio ,
uc.n illani babuil; cl idcirco diclum est illi :
[f. ], ,
Surgc, Petre, occidc el manduca. > Indicai vero,
a Deofuissequidquid lunc coniingebat, nempe sur- * ,
, .
sum in ccelum videre, in exccssu racntis esse, ct
, vocein cxinde faclam, ct tcr affinnare, qnod i m * *
mur.da ibi essenl : demum illud e coelo vcnire, el
illuc retrabi magnum erat puritaiis argumentum. ^ . > \ ,
Quod totum in eorum ulililaicm factum esl, qui- .
,
bus postea narraturus ille erat : quandoquidern ct
[] ,
ipse audiverat, f l n viam gcnlium nc abierilis

, , ,
Quod vero vox ter facta fuerit, id illi demonstra, \ , ' ,
bat veritatem visionis ipsius. Caeterum illud manifcstumest, Pelrum non deomnibus omniuo escis * .
, \ '
loqul voluisse, cum a i t : Quia nunquam mandu . ' '
cavi omne commune, seu impurum et immundum,*
, ,
quasi scilicei et bovcs ct ovcs c l aves impura ab
, ,
ipso dicerentur : siquidem ex Judaeis ortuseratillc;
,
ciJudai carnes comcdunt, neque ullo pacto boc
; "
illis probibitum esl. Cum igitur ille seniper come , \
derit, vel saltem quousque ad Salvaiorem accessii,
8

qul fieii potest, utde omnibus indiscriniinalim di- Q \ ,

ccrcl, quod impura el immunda essenl. Id igitur
, .
ille protulit lauiunuuodo de iis qua?. lex impura et
iminunda esse deflniebal. Quanquam tamen Pe , ' \
trus decibis juxia legein imniundis loquerctur,
. * \ \
bilominus Deus typum illi tradcns saiiclse Chrisli
, Ecclesia, dixil, ne quidquam inipuruiu, ajul iniraun- , ,
dum repularet; oiunia enim ipsi mundasunt, cquse ,
cum gratiarum aclione, et laude Dei percipiun ,
t u r . > eiiamsi gentium vocalionem aenigmaillud
.
innucret, ne scilicet Petrus 2 4 6 bomines non circumcisos impuros ct immundos putarel, aitarocn
ejussermo non de bominibus, sed decibis in lege veiiiis erai, u l ostensum esl.
Feria 3 hebdomadae quartie.
' ' .
TEXTUS.
* .
X,21-35.Descendens;auteuii Pelrus ad viros, d i x i l :
,
Ecceego sumquem quaerilis: quae causa est propler ^ . , ' ;
quamvenislis? Qui dixerunt : Cornelius cenlurio,
* ,
vir juslus et tiraens Deum, tesiimonium habens ab
,
unWersa gente Judaeorum, responsum acccpit ab ,
nngelo sanclo, accersire te in domum suam, et au- ,
dire vcrba abs te. Introducens ergo eos, recepit ho- .
spiiio. Sequenti autem die surgens, profeclus est
, .
cuya illis : etquidam ex frairibus ab Joppe coraitaii
,
Kunt euin. Aliera autem die introivit Caesaream.
^ , \ , Curnelius vero exspeciabai illos, convocaUscogna- . tis suis et necessariis amicis. Eifartum est cum i n ,
S l

Matth. , 5 . " I Tira. , 4.

Vari lectiones et notae.

.

915

EXPOSITIONIS 1N ACTA T E X T U S A L T E R . CAP. X .

946

. - troissel Pctrus, obvius ei ventt Comelius, et proci , , dens ad podcs ejus adoravil. Petrus vcro elevavit
eum, diccns : Surge, ei egoipse homo sum. Ft Io .
\ quens cuni illo intravil, ctinvenit multos qui cou . \ venerant, Dixitquc ad illos : Vos scitis quomodo
, abominalum sit viroJudaeo, conjungiaut aceeden
' , ad alienigcnaro : sed mibi oslendit Deus neminen
\ * communem, aul immunduin dicere bominem. Pro\ \ , pter quod sinedubitalione veni accersiius. Inlerrogo
\ - ergo, quam obcausam accersistis mc ? Et Cornelius ait: nudiusquarladie usque ad bancboram,
. ,
; \ orans erara bora nona in domo mea, ct ccce vir
, \ sielit antc nie in vesle candida, el ait : Corneli,
exaudiia esi oraiio tua, et eleemosynae tuse com
\
memoratae suntin conspectu Dei. Milte ergoin Jop ,
, , \ - pcn, et accersi Simonera qui cognoininatur Petrus*.
hic hospiialur in domoSimonis Coriarii juxtamare.
.
, \ , Confestim ergo niisi ad te : et tu beneflcisti vcnicndo. Nunc ergo onines nos in conspectu tuo ad *
sumu?, audire omnia quaecunque tibi pracepiasunt
,
. * a Domino.
. ,
.
.

, \ 6 . *
. "
, \
, ,
* , \ , G
. "
, .
* * .
.
'
, , * \
, ,
. *
. (*
, , * D
,
\ , ,
' .
, \
,
\ .
, \ ,
, , ,
\ ,
.
1

COMMENTARIUS.
Yidelur Cornelius tempora qua?dam se verioris
vii;c sibi praeslituisse: itleo 2 4 7
dixit A
nudiusquarta die. Scilicel prima die apparuit ei
angclus; altera, perrexerunt nuntii Cornelii; tenia
redierunt; el quaria est, qua accessit ad eum Petrus circa boram tertiam, quando orabat. Alque
adeo observa orationis ejus diuturnitatera, etquod,
cum ilie se pielati impensius dedit, tunc illi angelus apparuerit.

Feria 4 hebdoraadae quarlae.

TEXTUS.
X, 34-43. Apcriens autem Pelrus os suum dixil :
In veritatc coroperi, quia nou esl personarum accepiur Deus : sed in omni gente qui timet cum et
operatur juslitiam, acceptus est i l i i . Yerbum quod
misit Deua bliis Israel, anuunlians pacem per Jesum Cbristuni: (liic est omniuro Dominus.) Yos scitis
quod facluin est verbum pcr universam Judaeam :
incipiens enim a Galilaea, posi baptismum quod
praedicavit Joannes : Jesuni a Nazaretb, quomodo
unxit eum Deus Spirilu sancto et virtute, qui pcrtransiil benefaciendo et sanando omnes oppress- s
a diabolo, quoniam Deus erat cum illo. Et nos testes sumus omniuin quae fecit in regione Judscorum et Jcrusalem, quetn occiderunl suspcndenles
in iigno. Hunc Deus suecilavil lerlia die et dedii
eum manifesttim fieri, non omni populo, sed (estibus prcordinalis a Deo, nobis, qui manducaviIDUS et bibimus cum illo, postquam resurrexii a
mortuis. E i praecepit nobis praedicare populo el
lestificari, quia ipse est qui consiitulus est a Dco
judex vivorum el morluorum. Huic omncs proplieiac lcslhnonium perbibent, remissioiiem pcc-

947

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

948

calorwn accipere per nonieu ejus omnes, qui cre- , ; 6

dunl in eum.
.
, * ,
.
.
- COMMENTARIl S.
[<;.],
< Acceplus est. Si lameu, abdicato pristino
errore, ad sacrum Bapiisma accesscrit. Yerbum,
, ,
, . , \
quod. Haec astantium causa dicil, m elinm illos

atlraberet ad fidem : atlamen Israelilis dat prsefe \
ivntiam : et ne bi sc rejeclos esse putarent, c Hic
rst, inquit, omnium Dorninus. Qnomodo u n i i t , , , , c , eum. > Quod Jesus unclus a Deo sit Spiritu sancto,
,
intelligi debet, sccundum bumanitatem , scu in
.
quanlum esl bonio. Quoniam eniin c exinanivit
,

semelipsum , et in noslri similiitidinem carne
,
cl sanguine concrelus est, ea, quae pcr nalurom
, .
babebal, 2 4 8
Beus, accipere diciiur propter
biiniaiiiialem. Accipit enim non sibi, qoatenusDcus , (
Verbum cst (propria cnim Hlius eunl omnia), sed ), ' oV .
. uobis in semeiipso, veluli in quibusdam primiliis.

f Huric Deus. Hinc (nempe cx eo quod manduca
veril et biberil) Cbrisii resurrectio demonsiraiur:

, .
non enim postquam resurrexil, signum aliquod fec . " , , c i t ; ipsa namque rcsurreclio inagnum signum eral.
'^,
Rcsurrcciionis vero baud praestaniius signum,
.
quam manducareet bibere. f Huic omnes. > Quol , quol, inquii, propbclae de peccatorum remissione
90

8 t

u l

9 1

1 , 9 4

l >cuti sunt, i i omnes lesiimoniuni perhibent, eam C . t

per solum hunc Jesum accipi posse. Sic Isaias ejus personam assuinens a i l * . Ego aum ipse,
qni deleo peccata tua, el iniquitalcs tuas. >
Feria 5 bebdoniadai quartae.
' ' .
TEXTUS.
.
,
X, 44-48. Adbuc loquente Pelro verba haec, cecidiiSpiritussanclus super omnesqtii audicbanl vcr- \
.
l u m . Elobstupucrunlex circuincisione fideles qui
, , *\
venerant cum Petro, quia et in naiiones graliaSpi .
illus sancti effusa esi. Audiebant enim illos loquen" ,
les linguis, ct niagmflcantes Deum. Tunc respondil Pelrus : Nunquid aquaui qtiisprobibcre potcst, .
u non baplizenlur bi, qui Spirituin eancium acce-
,
perunl, stcul el nos ? ei jussit eos bapiizari in no ;
mine Domini Jcsu Cbrisii. Tunc rogavciunt eum
. ui manerei apud eos aliquut dicbus.
,
CAPUT X V I .
. 1(7Petri inslructio de Chri$to: deque dono Spiritu*

,

lancli ii$ qui audiebant : et quomodo bapiizaii

sunt, qui lunc ex gentilibns crediderunl.

cl
.
TEXTUS.
.
"
X I , 1-10. Audierunt aulein apostoliet fralres, qni
crant in Judxa quomam et genies receperunl verbum ,
Dci. Cum auiem ascendissei Peirus Jerosolymam, .
disceptabaal adversus iUum, qui erant ex circumci- ,

kione, dicentes: Quare julroisli ad viros preputium ,
, \ . 'babentes, el manducasii cum illis? Incipiens au(

Pbilipp. , 7 .

"

Isa.

XLIII,

25.
V a r i a e l e c t i o n e s et

9 1

^.;.

1 1

:.

nolce.

943
EJPOSITIOxXIS I N ACTA T E X T U S ALTER. CAP. X I .
95)
6 , - tem Pclrus exponebat iHis ordineni, dicens : Ego
, \ !
eratn in civitate Joppe orans, ct vtdi exces , , ; su memis visioncm, desccndens vas quoddam
, velut linlcum magnuui , quatuor iniliis sub , . miiti de coelo , et venit usque ad me. In 249
\ , quod inluens considerabam, et vidi quadrupedia
, , terra3 el beslias et reptilia el volatilia coeli. Audivi
,
autem et voccm dicentem mihi : Surge, Petre, et
, , . , occide ci manduca. Dixi aulem : Ncquaquam, Do , niinc : quia cammune aut immundum uunquaui
.
introivit in os meum. Respondit autem vox se , cundo de coclo : Quae Deus mundavit, lu nc com. \, \ mune dixeris. Hoc autem factum est per l e r ; el
.
rccepla sunt cmnia rursum in coclum.
.

COMMENTARIUS.

" ,
Quando crcdiderunl, dari omnino per baplisma
\, * remissionem pcccalorum, tunc ve.nit super eos

Spiriius sanctus : sicque Deus magnam Peiro de . * fensionem paravit. A l vero non utcunque Spiritus
, sanctus super illos descendit ; sed ila, ut illi va . \ - riis linguis confestim loquerenlur; q u rcs aslantes mulia admiratione complevit. Unde Pelrus

jusstt, eos statim baptizari in nomine Domini
,
; " Jesu Cbrisli. Ncque vero dixit : Quid opus est
, - aqua iis qui Spiritum sanelum jam receperunt?
, . " Noverat cnitn, per sacra illa symbola peifici
, sepuliuram, morletn, resurrcctionem et viiam.
Quemadmotlum enini facile nobis est aquis m r - i
,
. , , C et emergcre , ila facile est Deo veterem sepeure
hominein el novum viviflcare. Hoc autem ter ftr,
, \ ,
. , ut virlutc Pairis, Filii el Spirilus saoctl id fieri
cognoscamus. Quidam vero aiunt, id iieri, ul siguiiicetur rcsurreciio Cbristi, quae tertia dic con . ' .
tigit, hoc operari in nobis. c Incipiens autem Pc ,
. , , Irus. > Se defendeiis conira illos ex circumci - sione, qui discepiabant adversus illum, ostendit,
, , ejus rei non se, seJ Dcum inlegram esse causam :
perinde ac si diceret: Exlra sensus ipseme rapuii;
\ ,
. , ipse mibi vas ostendit; ego vero etiam contradixi:
. ille rursus instilit; ego neque sic acquicvi : Spiri * , . tus sanclus jussit, ut proficiscerer; profectus $um,
scd non excurri. Dixi Deum me misisse ; neque
; , '
sic tamcn baptizare aggressus suin. At Deus ipsc.s
,
baptizavit, non ego. Elcnim me adbuc loquentc,
\ \ ,
cecidii Spiritus saoetus super eos, et loquebantur variis liuguis, DetiiBque magniGcabanl, sicul et
nos. >
9

' .
.
\
,
. ,
. \
, ;.

) \ ,

Feria 6 hcbdomadse quartae.

TEXTUS.
X I , 11-18. Et ecce tresconfcstim asliteruiit in domo, in qua eram, missi a Osarea ad rae. Dixit aulem
Spirilus mihi, 250
'
-N* h *
'
Venerunt autein mecum et sex fratres isti, et ingressi
snmus in donium viri. Narravii autcm nobis, quomodo vidisset angelum in domo sua, Btanleui el
dtcontem e i b i : Milie in Joppen, ct accersi Simonem, qui cognominatur Petrus; qui loquetur tibi
u t

r e r a c

6 , 1 3 1 1 9

951

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP.

952

verba, in quibus salvus cris tu, et universa domus > ,

lua. Cum auicm coepissem loqui, cecidil Spiritus , . *
sanctus super eos, sicut ei in nos in initio. Recor ,
datus sum autern verbi Domini, sicut diccbal : ' , ' . Joanncs quidem bapiizavil aqua, vos autem bapii-
,
zabimini in Spiriiu sancto. Si ergo enmdem gratiam
.
dedit illis Dcus, sicut et nobis, qui credidimus in
,
Dominum Jesum Cbristum : ego quis eram, qui
,
poesem probibere Deum? His auditis lacuerunlet
gloriflcaverunt Deum, dicentes : Ergo et genlibus ; ,

poenilentiam dedii Deus ad viiam.
.
' .
Dominica bcbdomadae quintac.
.
TEXTUS.
01
XI, 19-30. El iltiquidemqui dispers! fueranl a tri
bulaUonequaifactafueratsubStephancperambula^ \ , \
vcrunt usque Phocnicem, et Cyprum,et Antiocbiam, , \ , neroiniloquentesverbutn, nisi solisJudacis. Eranlau- , .
tera quidam ex eis viri Cyprii et CyreDaei, qui cum \
introissent Amiocbiam, loquebanlur et ad Gracos,
,
. \
annuntiantes Dominuro Jesum. Et crat manug Domini cum els : mullusque numerus credentium *
conversus esi ad Dominuin. Pervenil autera sermo , *
ad aures Ecclesia, quae erat Jerosolymis, supcr istis: et miserunl Barnabain usque ad Antioebiam. \ \ Qtii cura pervenisset ei vidisset gratiam Dei, ga- . *0 ,
visus cst;et bortabatur omnes in proposito cordis ,
permanere in Domino. Quia erat vir bonus et ple- *
\
nus Spiritu sancio et fide. Et.apposila est muUa
\ . .
turbfr Domino. Profcctus est autem Barnabas Tarsum, ut quxrerei Sauhim ; quem cum invenisset, ^ \ , .
pcrduxii Antiochiam. Et annum totum conversati

sunt ibi In Ecclesia et docuerunt (urbam mullam,
, ,
ila ut cognominarentur primum ADtioehiae dtscipuli
.
Christianf. In bis autem diebus superrenerunt ab

JTOSolymis propbeta? Anliocbiam : et surgens
. ^
nnus ex eis nomine Agabus, significabat per Spiri ,
lum famem magnam fuluram in universo orbe ler, '
rarum, quae facia est sub Claudio. DiscipuJi autein,

prout quis habebat, proposuerunt singuli in mini.
sterhim miitere babitamibus in Judaea fralribus :
251 quod et fecerunt, miilenles ad seniores per
* 5 , manus Barnabse el Sauli.
j ) .
.
COMMENTARIUS.
, Fortasse proptcrea quod Hebraice loqui nescie . \ $
bant, Hellenistae vocabantur. Loquebantur igitur
annumiantes illis Jesum Cbrislum, et credebant ,
omne*, qnoniam erai, inquit, manus Domini cum
, , , \ ' , >
eis, > boc est, miracula patrabant: quae necessaria
.
iilis erant, ut crederent. Quia eral vir bonus.
, . "
Dictum hoc conlrarium non est i l l i : Nemo bo . . \I I I I S , nisi U D U S Deus. > Non enim eodem modo d i , . , '
citur, Deus unus bonns, ac, Homo bonus : Deus
, .
emm est per essenliaiu bonus; uipote principium
'
et fons omnium bonorum ; al bomo nonnisi cx su * ,

e l

1 1

Luc. , 19.

953

EXPOSITIONIS I N ACTA T E X T U S A L T E R . -

* ; .
, [,] ', ;,
, < > \
, , \ * > .

,
. . .

i \ ,
\ ,
. "
, , , .
,
*S *PX*1C ,
.
; , ,
. * ,
\
, , , , , .
\ ,
;
, . > ,
\
,
.

. '.
,

*
,

,
.
' .
.
'

.
.
;, . (
) \

CAP. X I I .

954

peraddita virtule habel ut tfi bonus; non enim ab

solute borms dicitnr, sed Vir bonus. Perinde
igilur inlelligasillud, < Vifbonus, ac illud, Eugo,
serve bone et fidelis , > ac siuulia. Adnotandum vero, urbem Antiocbiam ponliftrio ihrono
decoratam fuisse, quoniam inibi primo stalulmn
est, ut discipuli appellarentur Cbrisliani: quod
nomen polythersmo e diametro adversalur. In bis
autem diebus. IIoc contrarium noitesl illi Christi
Domini effaio : c Lex et propbetae usque ad Joannem : > Hoc enim eos spectat propNetas, qui ipsius
adventum praenunliarunt. Ne igitur existimareni,
propterea famem venisse, rquia Cbrisiiaiiisnius
exortus est, praedixit illam Spirilus sanctus. Hoc
idem etiam Christus pranunliaverat; non quod
i i t i contingere oporteret, sed propter mala, quae
in apostolos fiebant. Et quidem longanimiter ferebat Deus : at cum iniquilate sua urgerent iUi, fames
valida ingruit, praesignans niala, quai Jwdaeis evenlura eront. Quod si apostolorum culpa oria fuisset,
oportebat omnino, eam tunc cessare : siquidem potius cotnmendandi fuissent Judrei, quod officio salisfeclssent suo eos occidendo, lorquendo, et onini
ex parie persequendo. Dicla igitur de causa venit
fames; lametsi id miseri non intelligcreut; ct
qiiaulum ad boc paliebanlur simul cum illis ctiam
Cbristiani. < MiUenies. Obscrvandum, apostolos
eliam prcsbyterorum dignitatem babuisse : et in
alio capiie adnotaium est, neque diaconorum, neque presbyterorum gradu eos caruisse.
CAPUT X V I I .
252 Jacobi apo$loli cades, et Petri eomprehemio
jussu //eroj/ti, et quomodo angelus eum divinilus
solverit vinculit; ip$e vero Petrus, postquam
noctu fratribus apparuit, clam discesserit.
s e

> T

Sabbato bebdomadae quarlse.

TEXTUS.
X I I . 1-ll.Eodemautemtempore misilllerodcsrex
manus, ut affligeret quosdam de Ecctesia. Occidit atitem Jacobum fratrem Joannis gladio. Videns autem
quia placerel Judaeis, apposuii ut apprebenderet et
Pelrura. Erant autcm diee Azymorum. Quem cum
apprtibcndisset, misit in carcerem, iradens quatuor
, ^ qualernionibus milUum custodienduro, volens post
, ~ Pelrus quidetn
Pascha producere eum populo. Et
.
servabalur in carcere. Oralio autcm licbat sine i n
termissione ab Ecclesia ad Deum pro eo. Cuin au ; . "
tem producturus eura esset Herodes, in ipsa noctc
, \ eral Petrus dormiens inter duos milites, vinclus
,
catenis duabus, et custodes ante osliuin custodic
bant carcerepi. Et ecce angelus Domini a s l i l i l ; c l
. \
lnmen refuUit in babiiaculo, percussoque laierc
, \ . Pclri, excitavit eum diccns : Surge velociter. Et
, ,
ceciderunl catcnac dc manibus ejus, Dixit aotcm
Matth. xxv, 23.

e T

Matih. x i , 13.
Varia) lectiones et noUe.

, e

THEOrHYLACTI BULGARI^ ARCHIEP.

955

9S6

angehis ad eum Prajciogere, ei caleea caligav .

. tnas. El fecil sic. El dixil i l l i : Circumda libi ve, : .
sttmenlam luum, el sequere we. Et exiens eeque . \ * ,
baiur eum, et.nesciebai quia vermn esi, quod lle\ . \ ,
btt per angelam; existirnahat attlem se vtsum

videre. Transeuntes aulem prunam el secundam

* . )
custodiam, veneruniad poriam fcrream, quas ducil
ad civilalem, q u iillro aperla esl eis. E i excuules , \ processerunt vkum , el eenlinuo discessil ,
angcltis ab eo. El Peirus ad se revftreus, dixk : ,
'.
NUIIC scto vcre, quia misrl Dominu* angclum suuro,
ei eripuit me de manu Herodis, el de omni exspe.
, , \
ctalione plebis Judaeorum.
. \
.
.
COMMENTARIUS.

, \
Tempui iHud designat, qtied Claudio Careare im. ',
perante decurrebat. Caius eniin Romanorum impe , ,
raior Agrippam Judaeae regom constiluil, Herode
*
253 ^ J
* turpiludinem in exsilium Lugdti \ .
nmn Callkc misao, una cum uxore Herodiade. Hic
,
non esl (18) Horodes i l l e , qui reguabal iempore
' ,
\ ^
passionis Domiui, de qao loqnilur Joscpbus

.
libro xvm Aniiquiiatum,
et Etistbius lib. u
, ,
ttUtOTUB eccletiaslicw. Vel igimr liic commulaiio
\ , ,
est i>ou>iiis, ul seilicel Hcrodea sil pro Agrippa
, , , poailum : vel lapsus esl calanti, ul verisimue vide * \
i w r : vel ita drclum est, quod rcx ille duo baberel

uomiua; naui aliunde el lempus el acta oslenduut,
eumdem fuisse Agrippam sub Claudio Caesare, qui
,
posl Caium Romanorum fuU imperator. Occidil
* > "~ ,
*-
*
*
.

aulem. Ne quis dtecrel, propierea Cbrisliauos

,
morieis non l i u e r e , quod cerli esseni, sese a Deo * ertpiendos fore, idcireo Dcus eorum aliquos, el , [ -,
quidem praecipuos, periroi sinit, ul sic oslenderd
]
ipsie occisoribus, eos ncque bac ralione ab officio
. > suo avocari, aul probiberi posse. Tradens.
. " Neinpe scxdetim numero : nam quatiior quatcr
, ,
aifirpia sexdecim couikiunl. Forlasse enim in una- ,
quaqtie vigilia, seu singulis Iribns boris, eranl cu
siodes qualuor; ei ijuatuor cuslodes pcr triuin bo- , ,
rarum spatium cusfodia, vel vigilia dicebalur: undo
,
omnes siinul duodecim nociis bora qualuor custo- . .
dias, geu vigilias compleclebanlur : in qoaruni sin, , ,
gulis, cum qualuor cuslodcs vigilarenl, bi simul D , , ,
oinne coiiflctebanl sexdecim. tPrseciiigere. > Cum
06, ,
nominus discipulis suis praeceperil, ne t auruni,
, ;
anl argenlnm possiderenl, ncque duas liinicas,
, noque calceamenla, neque zonaiu, neque virgain
, ,
baberpnl; > quotuodo Pelrus mandaluoi ejusmodi
; ,
" M^illh. x, 10.
e

, , s

l 3 e

5 8

Variffi l e c t i o n e s et

tt.i7 .

notffi

(18) Tain cudex noster qiinm FlorenlimH, ac

etiam lexitts edilns sub nomine OEctimenii. aicut
oiiam vtrsio Hentenii, babenl pn* aflirnialiouen,
hic esl. A l ita bg<?ndum, ego verli, nempe cum
ncgaiione, non diibito, tum quia U\ oxigii veriias
liisiorhr, el conlrxius qii siMjniiur; lum quiaCbry-

eoslomns, nde quoad maximam parlem di>8fimplus esi isle Commentarius, nogationem babct.
H^o verba ejus sunl bom. xxvi, IM Acta, num. i.
\ , llic non erat
qni vivcntc Christo regnabat.

957
EXPOSITIONISIN ACTA TEXTUS ALTER - CAP. X I I .
958
, . \ neglcxit, liabens et veslimcnta, et zonam, et cal

; ; ceamcnla? quomodo eliam Paulue, qui Tinio , *, , ,

Iheo scribebal : Penulani quarn reliqui Troade
. * , npucl Carpurn, veniens afler tecum, > penulam ha bcbal? Neque vero dicere quis polcsl, eum nultam
< " , aliam, praler eam quam ferebal tunicam babuisse.
, , , - Ergone inobediens fuil Cbrislo? Quid igilur dicen ; .
diim? Nempe ejusmodi prseccpla ad tcmpus data
' , fuisse, non ul pcrpoitio servarenlur. Quod ita esse,
. > teslimonio esl Lueas, cum referl Cbrislum dixisse
; . discipulis : c Quando misi vos sinc sacculo, ct
, pera,.el calceamentis, mimquid aliquid dcfuil vobis?
, ,
At iili dixerunt: Nibil. Deinde a i l : < Scd nunc
, , qni babcl sacculum, lollai siniiliier el peram. Cur
; , vero tunc boc prseceptt? Videlicet i t l polentiam
, suam manifestarcl. Alias vero, si Paulo nonnisi
,
unaiii lunicam babere licuissel, quando ca lavanda
. ,
erat, oportuissct, nudtun dotni scdere, aul, ncccssi, , ,
lale urgeuu, iiudiim siimma cuoi ignominiacircum; ; "
ire: 2 5 4 profeclo non decebal, Paulum, qui ob
lanli momeiui negolia totum numdtim peragrarc
. , ;
debebal.opcriinenii caronlia donu oliosum deiineri,
\ ; \
; cl a lol praeclaris faeinoribus necessario probib*ri.
Quid vero, si vobemens ingruissol frigus, ac lunica,
.; ;
qtiam gcslabal, tnadefacla, geluque conslricta
. , ,
fuissei? Quomodo eam cxsucare licuissei? Rursus
,
nccesse fuisscl, ui nudus in angulo sederel. Al quid
.
si frigug corpus ipsius acrius divcxassel* Nonne oporluisscl eum ad exirema cuin sileniio devenire?
Quare quid fuissel accrbius ? Neque enim corpora ex adamanle fabricaia illis fucrant. Quid
igitur,
perire oporlcbai? No utiqiie. Sed i d , ul jam diximus, lunc praecepil Cbrislus, ui nolaiu faceret potentiara suam, quoniam fnlurum <?rat, ul nibil ex necessariis illis deesset.
' ' .
Q
Feria 2 hebdomadae quinlae.
.
TEXTUS.

X I I , 12-17. Consideransque venU ad doniiim Marise
,
maliis Joaunis, qui cognominalus est Marcus, ubi
\ . crant multi congregaii et oraules. Pulsanle autein
eo oslium janua?, proccssh puclla ad audiendum.
, ' - noinine Itbode. El ut cognovit vocem Pelri, prae
,
gaudio non aperuit jaiuiam, Sfdinlro currens nun * ,
liavil siare Pelrum anlc januam. A l ilii dixerunl ad
. oara : lnsanis. Illa aulcm afflrniabal sic se babere.
. " Illi aulcm dicebanl : Angelus ejus esl. Pelrus
. . aulem pcrscvcrabal pulsans. Cum aulem ape . ' ,
ruissenl, vidcrunl eurn el obstupiierunl. Annu^ite
, .
aulem cis manu, ul lacerent, narravit quoinodo
\ , Dominus ednxisscl euin de carcerc, dixilipte:
.
Nnmiaie Jacoboct fratribu* ba?c. El egrcssus abiil
. \
aliuiu locnm.
.
.
COMMENTAUIUS.
* \
Ul nouim faccrcl, se nou loqui de malre illius
, Joannis, qui semper eral cuin ipsis(IU), propler , 4 .
ea cognomcn ejus addit, diccns : < Qui cognomi-
nalus esi Marcus. > Hic aulcm csi, qui Evangebum
e o

e t

Tim. , 15.

Luc. xxn, 55.

Vari lectiones el n o l .

* .

* .

(19) Seu, Joannis

apoiloli.

959

THEOPllYI.ACTI B U L G A R L E ARCHtEP.

960

quod *eciindum Mnrcuni dicilur, conscripsit, nepos ,

c
Bafiiabae, dc quoeliam Pauliisscribil Timoliieo :
. " . >
c Marcum assumo, el adduc tecum : osl eniin
mibi ulilis in miiiislerium. > c Angchis ejus & . >
cH. Ex boc loco mattifebluni l i l , uuuinqucinque .
nosliuin angclum babcre.
. '.
CAPUT XYIU.
,

255 ^ cuslodum punilione, ac dewde de iiv.pii

'

Uerodis accrbo miseroque iuterilu.

.
.
TEXTUS.

X I I , 18-24. Facta auieni die, eratnon parva lurbalio inter mililcs, quidnam factmn esset dc Peiro. He- , .
rodes aulem cum rcquisisset cum,ct oon invenissct, , \ ,
,
inquisUione facla de cuslodibus, jussit eos duci
descendensque a Judxa in Caesaream, ibi comrao- , .
H v , ratus est. Erat auiem iratus Tyriis ei Sidoniis. At
11 i unaniines venerunt ad euin, el pcrsuoso Blaslo, . , \
qui erat snper cubiculum regis, postulabant paccm, \
eo quod alerentur regiones comra ab illo. Slaiulo ,
atilcm die, HiTodes veslilus veste regia, sedit pro .
tribunali, ct concionabalur ad cos. Populus auiem ,
acclamabat : Dei voces cl non bominis. Confestim \ , .
aiilem percussil eum angclus Domini, eo quod non * , .
dcdissei honorem Deo: et consuinplus a vermibus, , *
expiravil. Yerbum aulcm Domini cresccbat cl mul- *
liplicabatur.
.
\ .
6 1

.
COMMENTARIUS.

Poetquam angelus Petrum ex carcerc ct vinculis
liberavit, cum Herodes eum quaesiisset, et non i n - ^ , venisset, milites, qni illuni nistodiebant. ejus loco , \ ,
inlerfecil. Anno vero lertio regni, Agrippa venit ' . "
Cacsaream, quae prius Turris Siralonis vocnbalur : , .
ibique speciacula, veluti (Vsiiviialem quamdam, in
,
Cxsaris bonorem celebravit. Die aulcm specticulonim seciinda, vestc indulus lota ex argento, iut- . , rabili tcxtura facla, vcnit diluculo ad Ibeatrum : , ,
,
ubi priinis solis orientis radiis pcrctissum argcnluni
. mirum in niodum splcndebat, ut intucntiuni non
\,
sobim oculos perstringcrct, sed ctiam aniinis tcr, rorem inculerel. Gonfcstim vero a lulaiores, qni
circtnnslabanl et deuni eum appellabant et pro- \ . ,
, ,
pitinm essc cxorabanl, ct, L i c t bucusquo, in
quiebant, to lanquam hominein pn-iimuimits, in D
[, \] \
,
poslerum velul bnmana snperiorcm naltira veno .
rabimur. Rex ista audicns, neque il!o, ut par crat,
, reprobondit, neque impiatn aduiationciu abs se ro. ' ,
j'icit. At vcro paulo post, cum suspexissct, vidit
, 16
bubonem c.ipiti suo imininculein, ac alirui

, iv[e jvoinsidcntem. Eiim statim agnovit nonnisi inipcu

' , \
dentium maloi uin uunlium cssc : ac rrpiuiiino diroque visccruin venliisque dolore coircptum so . *
seusil. 256 Quare circumspicietis atui os: Ego, ,
inqiiil, qui vobis dcus sum, jam viiam rcliuquere ^

10

" I I Tim. , I I .

Variae lectioncs et notffi.

* * . .
,
.
.
0

1 0

961

EXPOSITIONIS IN ACTA [ T U S A L T E R

, , \, ,
' ,
" ,
. 1 \
"

.
1 1

11

S i ' .

.

, , .
,
, \
, ,
, \
. ,
,

.
, ; ,
.
, .
,
,
. \
. ,
, ,
, . ,
. '
( ),
.
, ,
, *
, ,
,
; \
,
. *
, \ . , ,
.
.
"
, ,
, *
. "
, , &
, ,
c . ,
, ' < ,

-CAP.XIH.
S62
cogor, falsas, quas <le ne protulisiis, voccs falo
sine mora dcmonslraulc : quique iinmortalis vocor,
mori jam necesse liabeo.

CAPUT X I X .
Missio Barnabael Pauli Spiritu sancto in Cyprum;
el de ii$ quas ip$i in nomim Jesu Christi fecerunl
in Elymam magum.
Fcria lertia bebdomadae quintae.
TEXTUS.
X I I , 2 5 ; , I - I 2 . Barnabas autem et Sauiusreversi sunt ab Jerosolymis expleto miuisterio, assumplo Joanne, qui cognominatus esl Marcus. Erant
autem in Ecclesia quoc erat Aniiochiae, propbeta? ct
doctores, in quibus Barnabas el Simon qui vocabalur
Niger, et Lucius Cyreiicnsis et Manahen, qui erat
Herodistelrarcbsccollactaneus, etSaulus. Minislranlibusaulem illis Domino, ei jejunantibus, dixil illis
Spirilus sanctusj: Segregalc mibi Barnabat et Sauluni, in opus ad quod assumpsieos. Tunc jejnnantcs ei orantes, iniponentesque eis manus, diniiseseninl illos. ipsi quidem missi a Spirilu sancto
abierunl Seleuciam ; et inde navigavcrunt Cypnim.
El cum venissent Salaminam, prsedicabanl verbum
Bei in synagogis Judacorum. Habebant auiem ct
ioannem in mimsterio. Et cnm perambulassent
univergam insulam usque Papbum, invenerunt
quemdam virum magum pseudopropbetam Judaetim, cui nomen erat Barjesu, qui eral cum proconsule Sergio Paulo viro prudente. Hic, acccrsitis Barnaba et Saulo, desiderabat audire verbuin
Dei. Retristebal aulem illls Elymas magus (sic
enim interprelatur nomen ejus), quserens averiere
proconsulcm a Qde. Saulus autem, qui el Paulus,
repletua Spirilu sancto, inluens in eum, d i x i t :
plene omni dolo et omni fallacia, fili diaboli, i n i mice omnis justiliae, non dcsinis subverlere vias
Domini rectas ? Et nunc ecce mauus Doniini snper
te, ei eris caecus non videns solem usque ad teropus. Et confeslira cecidit iu eum caligo et tenebra, el circumiens quaercbat qui ei manum darei.
Tuin proconsul cuin vidisset 257 factuin, credidit admiraas super doclrina Domini.

COMMENTARIUS.
U l neque in hac parie ulli apostolorum cederct
Paulus, Deus nomen ipsius commutavit, el ex
Satilo, Paulum appellari voluil, u l eamdem, quam
discipulorum corypbxus, prarogalivam baberet. (Jt
vero innueret sacer scriplor, qux Paulus ad E!yniam niagum protulil, verba nculiquam ex infenso
animo profecta csse, propterea praoccupando a i t :
c R^pleUib Spirilu sancto. Et sane si punireeuni
voluissel, omnino et in perpeiuum caecum rcddi-

Varifie Jectiones et nolfe.

1 1

[sic].

1 1

, a

963

THEOPHYLACTl BULGARLE ARCHIEP.

9G4

disset; sed HOB sic fecit; sed c usque ad leiw- , . .

. t l
pus, d i x i i : quibus verlis terminum illi pnescribil,
, quo, in sua menle luincn recipcre, moresqne niu . ., ' .
lare posset in roelius. igitur ipso siguo Paulus,
. ,
quo ad bouam frugeni ipse addwlus eral (neinpe
, ,
subita caxiialt*), eodem etiam Elymani reducere
leniavil : quare id poena non fuii, sed medU.ina. ,
\ , \
t S.ulus aulent. lste esl Joar.ncs cognommams

Marcus, nepos Barnabae, quictiaui Evangeliiwi suo
. ,
pntMiolalum nomine conscripsil, discipulus Pelri,
**
, *
apostoloi uin corypbaei; de qtio ipse in sua Episiola ait
: c Salutat vos et Mamis ftlius nieus.
, ,
Hic i g i l u r i n tongiorem viam tuisso Paulo cuiu so- .
ciis, ab eis, quanquam mii)isler essel, discessil,
quod sibi tolpericula adeuuda non putaret,
*
'.
CAPllT XX.
Puuli egregia doclrina de Chritto ex leye l VTophi- ,
,

li$, hittvrica et evangelica.

* ' .
Feria 4 bebdomadae quiiUfle.
.
TEXTUS.

X l l l , 13-24. EicwuaPapbo navigassefliPaulusei
qui cum eocrant, veoerual PorgeuPampbylbju. Joan- , .
* , "
nes auiein discedens ab eis, reversus est Jcrosoly. , mam. llli vero perlrariseuntes Pergen, venerunt A D liocbiam Pisidi : et ingressi Synagogaiu dieSabba- * ,
loruin, sederunt. Posi leclionem awtoin legis, et
. \
propbelarun), misermil principes Synagogai ad
eoe, dkumtcs ; Viri fiatres, si
<?sl i n vo, 6
b>s seruio exboitaiiauis ad piebew, dicite. Surgens
" \,
autem Paulus el manu sijenlimfi ittdiccne, a i l :
, . '
Viri Uraeliise, el qui Uuictis D^uw, audite : Deus , ,
plebis Urael lcgit patres nosiros, el plebena exal- , \ ,
U v i i cum essei inoola in lerra JigypU, et m bra *
cbio e&ceteo eduxit eog ex ea, pt per quadraginla
, \
annorura lempus morea eortuu AU$tiunU in dcscrio.
,
El deslruens gewtes septem in lerra Cbauaaii, sane *
dielribuit cie lerraiu toruea, quasi post quadiingen- . \
io$ et quiiiquaginia annos. E l posi basc dedil j u ,
dices usque ad Samuel propbelam. Et cxinde po .
alulavei unl regem : et dedil illis Beus Saul filium
\
Cis, virutn de iribu Benjainin, annie quadraginla.
. ,
El amoio illo, suscilavit tllis Oavid regem : cui le \,
stimonium perbibeos, d i x i l : In-/eni David filkim , . Jesse, virum secundum cor meum, qui faciel oinnes
^ , \ ,
voluutates meas. llujus Deus ex seminc sectindum ' promissionem eduxit Urael Salvatorem Jesum,
\, ,
praedicante Juanne anle faciem advenlus ejus ba .
ptisinum poeniteutiaa omni populo Israel.
* ,
l k

1 8

4 1

COMMENTARIUS.
Seplcni gentcs destruclae in larra Cbanaan sunt:
Hetiaei, Chaiiaiuei, Gcrsaei, Aroorrbjei, Pberewei,
Evsei el Jebusxi. c Inveni Oavid. > Adnolaadum,

.
.
, , , ^ ,
, , . < .
,

* I Petr.v, 13.

Variee lectkmes et notea.

%

' .

9f)5

EXPOSITIONIS 1N A C T A T E X T U S A L T E R . -

, -

* \

, :
, ,
,
, , ,
,, .
.

CAP. X I I I .

flffi

verba ista exslare in libris Begum, scl latilumniodobgec propbHicea Sainuolo prolata ail S a u I :
Nrqiiaquaiii r e g i n i m ulira coitsurgel.
Qtursivil Dotiticiis si! i viium juxla cor stiiim, i*l
pnccepit <i llnmiiiits, ti essri lux sup r populuui
siiiim, co quoil s rvawris quae prai-tpii Domiitiis. Hinc vrro Paultis sibi fforuiavil illud :
Invciii*l)avid, filiimi J e s s e , virum seciindum cor
incum, <;ui faciel oiunes volmuales uu*as.
TEXTUS.

.
Qui dicitur decollaiione Pra>cur$ori$.
* ! ,.
XIII,25 33. Cum implerel aiitcm Joannes cursnm
; \ , ' sutim, dicebat: Qmin me arbili amini esse ? Nou sum
' , *
ego Cbrislus, sed eccc venit posl ine, cujus suro
. \, \ - dignuscalccamenla pedum solvere. Viri f r a i r e s , 2 5 9
,\, ; JJ lilii generis Abrabain, ei qui in vobis limoiu Deuii
:. - vobis verburn salulis bujus niissuin esl. Qui enim
, ,
babiiabant Jerusalem, el principes ejus, bunc iguo, rantcs, el voces propbeiarum, qnas per omne Sab ,
batum legunlur, judicanles iinpleverunl : el nul , , lam causam morlis invenicnles in eo , pelienmt a
. * - Pilaio ut inlerficerent euui. Ctnnque consummas , - seut omnia, quae dc eo scripta erant, deponenles
, . eum de ligno posuerunt eutn in nionumetiio. Deus
. " vero susiilavil eum a mortuis leriia die.: qui visns

csl per dies miiltos bis, qui siimil ascenderanl cum
, eo de Galilsca in Jerusalem : qui usque nunc suul
. ,
lcstes ejus ad plebeui. nos vobis aiinuiiiiamus
, eain qtue ad palres nostros repromissio facla e*l ;
; , , qiioiiiam banc Deus adimplevil filiis uoslris re .
C suscilans Jesum.
.
COMMENTARILS.

Absurdum nullum est, dicere Jesum c suscita.
lum a morluis. Si euiin Cbrislus uon alius est,
, nisi Verbum incarnaluiu, bic autcm est virtus Pa' , , , Iris, per quam oninia facil, juxla illnd *, c Cliri , slus Dei virlus ; ipsc scmelipsum resuscilasse
, * inlelligilur, eiiam cum susciialus a Palre diciuir :
\
ad ipsuui eniui velut ad priiicipiiim, et causam
, sempileroaiii omnia referl. Quare ipse a i l ' * :
, ,
c Solvile lcinplum boc, el in iribus diebus exci
- taboillud. Praeterea, quoniain noinen Jesus de bo ^, , - miiie inale act-ipiiml aliqui, el ipse praeinisor.it,
,
posilum esse Verbum in monumenlo, ne quis
, -- suspicarelur, cum dixisse Vcrbiiiu sinecame, rur, ^ eus Jesum ipsum vocal, nullam admiilens divisio , nem in incarnalo Yerbo posl faclam unioneiii ; et
.
sic ubiqueefliena itnpiorum obslruii ora.
.
TEXTUS.
\
XIH,33 55. Sicutet in psalmosecundodiclumest:
! . "
Filius meus es tu, egu bodie genni te. Quod aulem
, susciiavii eum a mortuis, amplius jam non rcversti , / " rum in corruplionom, ila dixit, quia Dabo vobis
. .
sancla David fidclia. Idcoque el alias d i c i t :

1 7

" I Rcg. , 14.

" I C o r . ,24.

Joan. i i , 19.

VariflB lectiones et not.

I T

ft

9C8

THEOPHYLACTl B U L G A R i / E ARCHIEP.

967

COMMENTARIUS.

.

Haec verba incarnalioni Cbrisli conveniunl, quae
, .
temporale babcl incrcmenium : nam hodie et
, , \, ,
cra$ dierum successionem, ac vicissitudinem 260
denfonslranl. , ut Verbuni, ab selerno a Palre , ,
.
gignilur.
.
TEXTUS.
.
X I I I , 35-39. Non dabis Sanctum tuum viderc cor ,
ruplicnem, David enim iu sua generalione cum ad, \ ,
minisirasset volunlaii Dci, dormivit, et appositus est
ad patres suos, cl vidii corruptionem. Queni vero Deus . " ,
. , \,
suscilavit a mortuis, non vidil corruplionem. NotuQ)
igitur sit vobis, viri fraires, quia per bunc vobis

reiuissio peccatorum annunliatur, et ab oinnibus
\
quibus non potuislis in lege Moysi jusiificari, in , ,
boc omnis, qui credit, juslificalur.
. , '
.
COMMENTARIUS.
.
Adnotandum, corpus Doniini Dei, et Salvatoris
,
noslri Jesu Cbrisli posl resurreclionem, passibilem,
, , \ ,
seu passioni obnoxium dicendum non esse :
,
quemadmodum auie resurreciionetn non eral i i n * ,
pasaibilc, scu incorruptibile ei iiumonale. Nam
.
aliunde ab ipsa incarnatione incorruplibililatcin
, ,
quaiudam, noinpe inipeccauliae, eura babuisse, ina- .
nifeslum plaue est.
TEXTUS.
.
X I I I , 40-47. Videie, conlemptores, el admiramini,
, 1 , , \ -'
et disptrdimiui : quia opus opcror ego in diebus
, ,
vesiris, opus quod non crcditis, si quis enarraverit
| , ,
vobis. Exeunlibus autem illis, rogabanl, ui sequenli
.
Sabbalo loquerenlur sibi verba bxc. Cumque d i ,
inissa esset Synagoga, secuti sunt roulti Judaeorura

et coleniium advenarum, Paulum et Barnabara : . ,
qui loqucnles suadebanl cis ut permanerenl iu
, gratia Dei. Scquenli vero Sabbato, pene universa
, \ * ciriias convenil audire verbum Dei. Videntes au- ,
tein lurbas Judaei, reple:i sunt zclo, et conlradi- .
cebant bis in quae a Paulodicebantur, blaspbeinan .
tes. Tunc constanter Paulus et Barnabas dixernni:
, ,
Yobis oporlebal primum loqui verbuai Dei : sed
,
quoniam repellilis illud, et indignos vos judicalis
. ^
aeternae vitae, ecce convertimur ad genles. Sic enim

praecepit nobis Dominus.
* : , , .
.
COMMENTARIUS.
D
.
Gum propheta Habacuc cxclamasset et contra
'
judicium injustum, et de 261 summa Dei erga , ,
malos longanimitale, atque dixisset
: < Quare
" \
ostendil mibi iniquitatem, el laborem, viderc m i - ; " , \
teriam et impietatem ? Contra me facium est j u , ,
* >
dicium : ei judex accipil, et impius praevalet
, , advcrsus justum : el non educitur in finem judi , cium; rcspondet Peus pracnunliaiis, quae obven . , , luije erant injusie ageulibus calainiiales. Elquidcm
18

19

8 8

Habac. , 3, 4.

Varifle lectiones et nolao

18

1 8

969

EXPOSITIONIS I N ACTA T E X T U S A L T E R . -

570

CAP. X I I I .

fiura ilicil. Tal.a scilicel et tam magna,

iiiquU, erunt, ul non silis crcdnuri, si quis ea vobis prseuuniiaverit.
TEXTUS.
.
4749. Posui le in lucem gentiuin, ul sis in
, "
saluiein usque ad cxtremuin imae. Audientcs au . '
tem geuies gavisae suni, et glorificabani v.rbum
, *
Domini : el credidcruul quolquol erant prueordi .
| ' nati ad vilam atcrnati. Disseminabalur auteni
verbum Doinini pcr univcrsam rcgioncm.
C() RIU S.
)
.
Genus quidem commune Doniiiii secundum car , ,
nem esl tola bumana naiura; al proprium et
,
propinquuin est solus Israel. (^iioniain igilur ad
. Israelem ipsemei venit, genles aulcm per apostolos
,
c , , tta illuniinavit: Dedi tibi, inquit, islos, * per factam

ad palres eorum promissioncm : illununabo >
c > , autein pcr te gcntes, omnibusque honiihibus
( , c salulem dabo. Hoc enim signiflcat illud : c usqti*
> ) , \
ad extremum terne : > et complementum dabo fa . ctis cum patribus eorum foederibus. Testamenium

.
eniui foedus reliqui imerprelali sunt (20).
.
TEXTUS.
X I I I , 50. Judaei autem concilaverunt mulieres

religiosas ei boneslaset priruos civitatis, et excita ,
, \ \ verunt perseculionem in Paulum, et ejeceruni eoa
, de flnibus suis.
.
.
COMMENTARIUS.
,
Honesias > dicit mulieres diviles; c religio *
, , C sas auieiu noa fldeles appellat, $ed Graecas, seu
gentiles; vel Hebraas quidera, sed Graece loquen , .
lee. Ideo vero vocal c religiosas, > quia legie prae\ ,
cepla servabaut.

TEXTUS.
*
* I H , 50-52; XIV, 1 4 . At illi excusso pulvere
01
pedum in eos, venerunl iQoniuui. Discipuli 262
' , . 01
. quoque replebajuiur gaudio ei .Spirjtu sancto. Factuoi esl autem Iconii, u i simul iptroireiit in syn ,
, , agogam Judaeorum, et loquerentur ita ut crederet
\ . Judaeorum ei Graecoruin copiosa muhitudo. Qui
01 - vero incredtili fuerunt J u d i , suscilaveruol et ad
- iracundiam concilaverunt animasgeiilium adversus
^
fratres. Mullo igitur lempore demorati sunt fldu ^ cialiler agenies in Domino, tesiimoniuro perbi, \
benie verbo gralias euae, daiile signa et prodigia
.
lieri per manua corum. Divtsa eei autem multi, \ ,
tudo civitaiis : ec quidam quidera erani cura
.
Juda?is, quidaro vero cum aposiolis.
COMMEiSTARIUS.
.
Hic implent apostoli quod illis frraeceperat Cbri
c - ,
stue, cum ait
: c Quicuiique non receperinl vos,
. > ,
tixeurites foras excutile puWerem dfe pedibus ve ; , -,

l , , i , a

t T

M a u b . x, 44; Marc. T I ; 1 1 .

Variffi lectiones et not.

(20) Re ipsa, pro eo, qiiod habet versio L X X , Is.
I L I X , 8, >. , et dedi le
PATBOL. GR.

CXXV.

in lestamenium genfilium, iu Vulgala legilur: Et $

d\ te in foedus populi.
31

971

TllEOPHYLACTl B U L G A H I J E AllClllEP.

siris. > Isli aulem non soluin cos non rcceperunl,

sed eliam ejecerunl de finibus suis; quod p**jus
cst. Nou vuil itaque Domiuus, ul discipuli sui vcl
pulverem in pedibus suis babeani ex lerra boaduum iinpiorum, ut sic ostendcrent se nibil ab i n iidelibus reporiasse emolumenii. Est aulem pulvis
syaibolum laboris, queui illorum causa pertulc
ruiil.

972

,
, ' .
\
,
, .
*
.

.
TEXTUS.
' '-
XIV, 5 , 6 . Cum autem faclus essct impelus gen
nlium el Judseoruoi cura principibus suis, ut con, ,
tunieliis afficerent et lapidarent eos, inielligentes,
* .
Fcria 4 bebdomadae quintae.

Confugeruni (aposloli) ad civilates Lycaoniae,
Lystrain et Derben,et universam in circuilu regio- ^ , , ,
\ * .
ncra, et ibi evangelizantes erant
.
COMMENTARIUS.
,

^
Adnolandum boc loco, non oportere nos in pe,

,
*
i icula conjicere, sed polius, si opus fuerit, ad
,
tcmpus fugere ; quandoquidem et nosiri coryphaei
, \
ila fecerunt , quippequi volebanl praedicaiionem,
.
quandiu congrue fieri polerat, cxlenderc, et persecuiionibus poiius augeri.
1

263

CAPUT xxi.

. .

De claudo nativilate Lystris sanalo ab apostoli : quamobrem dii tt e*te el apparuisse visi sunt loei
,
Hlius habitatoribus.
.
.
TEXTIS.
XIY, 7-17. E l quidam vir Lyshis iiifinmis pedi- , ,
, ,
bus sedebal, claudus ex utcro mairis suse, qui rtun .
quain ambulaverat. Ilicaudivit Paulum loqueulein.
. " , ott
Qui inluilus eum,cl videns, quia fidcm babcrct, ut
,
salvus iierct, dixil magna voce : Surge superpedes
\ [ ] ,
luos rectus. Etxsilivilet ainbulabal. Turbcc aulem
.
cum vidissent quod feceral Pauius, lcvaverunt vo. ,
cem suam, Lycaonice dicenles : Dii siiniles facli
01
bominibus descenderunt ad nos. Et vocabant Bar *
nabam Jovem, Pauluni vero Mercurium, quuniam
,
ipse erat dux verbi. Sacerdos quoque Jovis, qui
.
erat anie civiiatem, tauros et corouas ame januas
,
aferene, cuui populis volebal sacriiicarc. Quod
ubi audierunl apostoli, Barnabas et Paulus, con- , fccissis tuuicis suis exsilicrunl in lurbas, clamautee , .
et dicenles : Y i r i , quid haec facitis? El nos inorlales D , ^
sumus, similes vobis bomines, annuntianiee vobis
, ab i iis vanis convcrli ad Deuiu vivuni, qui fecit
\ * , ; \
cudum et terram et mare el omnia qua in ei sunl:
,
qui in prselerilift generalionibiu dewisit omnes gen
tes ingredi vias suas. Et quidem non sine leslimo- \ , ,
, , \
nio semetipsum reliquit, benefaciens de COUIO,
*
dans pluvias ei tcinpora fruciifera, iroplens cibo et
.
laeliiia corda nosira. baec dicenles, vix sedava , .
runt lurbas, ne sibi iiniuolarenl.
,
. \ , .
COMMENTAR1US.
,
t Conscissis lunicis suie. Mos eral Judais, u l ,
" \
cum blaepbemias in DeunT prolalas audircut, veites

^
.

973

EXPOSITIONIS 1N ACTA TEXTUS A L T E R . - CAP. X I V .

0

074

* conscindercnt. Quare ctiam Caiphas, ut iniellcxil

Cbrisluin se Filiura Dci dicere* , c scidil ve&limeuta
, ,
;, .
sua, cxclamans cl dicens: Bla?pbemavii. > IJem
,
feccrunt bocJoco eliam saucli discipuli, Barnabaset
, Paulus, cuin dii exisiimareniur, toto corde avcr , .
santes quae ficbanl ct doloris signa edcntes. Et
, ,
quidcni lugendum erat, si dii revera putaii fuissent:
\ ,
sic enim idololatriam quam dissolvere et peniius
.
exscindere veneranl, ipsi induxissentel auxissrni.
264 Lapidalur Paulus Judceis urbi vicinis.

"
[78

].

TEXTUS.
.
XIY, 18-26. Supervcncruni autcra quidam abAn
tiocbia el Iconio Judsei; et.persuasis turbis, lapidait, ,
lesque Paulum, iraxenmiextra civilalem,exisliman , ,
. , les euni mortuum e$se. Circumdanlibus autcm eum
di&cipulis, surgens intravit civitaleni, eipostera di*,
, \ ,
COMMENTARIUS.
.
Iinpletur bic ilhid a Domino Paulo dicium :
, ' .
Sufficil tibi gralia mea : nam virlua inflrmitate
,
perGcitur. >
.
Feria 5 bebdomadtf quiulee.
' ' .
TEXTUS.
.
Profeclus est (Paulus) cum Barnaba in Derben.
, .
Cumque evangeliz issenl civiiali i l l i , e t docuiesent
^ , mullos, reversi sunl Lystram el Iconiuin etAniio , ,
cbiain, confirmanles auiiuas discipulorum, exbor, \ ,
lanlcsque ut permanerent in fide : el quoniam per
,
multas tribuiaiiones oporlel nos inlrare in regnuu
,
. ^ Dei. El cum conslituissenl illis per singulas ccclesias presbyleros, ei orassent cum jejunalionibus,
' , commendaverunl eos Domino inquem credideruitl.
, ,
Transeuntesque Pisidiam, venerunt in Pampby . ,
liam : et loqucnlcs vcrbuiu Duimni in Pcrge* de
scenderunt iu Atialiam : cl inde navigavemni An,
liocbiai, undc cranl Iraditi gralix Dci, in opus
,
qnod compleverunl. Cutn autein veniss nl et con , .
, gregasscnt Ecclesiam, retulcrual qiiauia fecisscl
Deus cura illis, et quia aperuissci genlibus osliutn
, ,
fidei.
.
COMMENTARIUS.
.
Quare aposloli nequc in Cypro, neque in Sama
ria constiluerunt presbyteros, quemadmoilun boc
, ' ; "
in loco? Quoiiiaiii ilke quidem regiones iiaud innl \ \ - D
^slahant ab Jerusalcm el abaposlolis : Antio
cbise aulcra vcrbum Dci allas jam radices egerat.
. ,
. Hic vero miilto opus babebant solatio, praeseriim
, \ qui crantex gentibus, uipoie qui nuilla adbuc addiscere debebant. Adnoiandum vero Paulum el
,
Barnabatn 265 episcopalem dignitalem habuissc,
, ,
(quandoquidem el diacouos et prcsbyieros ordina
banl) acChristi discipulos cum jejuniis el oraiio. ,
nibus ordinationes fecisse. Observa eiiain Pauluin
.
ei Baruabam in uibe Mileto ordinalos fuisse. Se.I
, ,
cgo excmplar quoddam inveni, in quo pro Milelo
, .
babebatur Anliocbia?.: quod etiam esl verisimilius.
t

Matlh. xxvi, 65.

I I Cor xn, 9.

Vari lectiones et notfle.

.

971

TUEOPHYLACTI CULGAJlIiE ARCIIIEP,

sUis. > lsii autem non soluiu eos reccperunl,

sedetiam ejeccrunt de finibus suis; quod p^jus
est. Non vull iiaque Doniiiius, ut discipuli sui vel
pulverem in pedibus suis babeani ex terra boaduum impioruin, ut sic ostenderent se nibil ab i n iidelibus reportasse emoluiiieiiii. Est aulem pulvis
symbolum laboris, qucm iliorum causa pertule
ruut.

972

, \ .
, '\ .
' \
,
, .
'
.

.
TEXTUS.
'
XIV, 5, 6. Cumautem faclus essct impetus gen
uliuin el Judaeorum cum principibus suis, ut con, ,
tuineliis afTicerejii el lapidarenl eos, intelligent.es,
* .
Feria 4 bebdomadae quintac.

Confugemni (aposioli) ad civiiales Lycaoniae,
Lyslram el Derben,et universam in circuitu regio- ^ ; , , <.
ncm, ei ibi evangelizanlcs erant.
'
-
-.
~
\
.
COMMENTARIUS.
,
Adnoiandum boc loco, non oportere nos in pe, * , \
i icula conjicere, sed polius, si opus fueril, ad
leinpus fugere ; quandoquidein et noslri corypbaei
,
iia fecerunt , quippequi volebanl proedicaiionem,
,
quandiu congrue fieri poicrat, extenJcre, ei perse .
cutionibus poiius augeri.
t

263

CAPUT x x i .

Dt claudo nativilate Lyttris sanaio ab apottoli* :

quamobrem dii tt etse et apparuisse rtet sunl loei
illius habitatoribus.

. .

,

.
XIV, 7-17. E l quidatn vir Lysiris iuQrimis pedi- Q
,
bus sedebal, claudus ex utcro inairis snse, qui nun, ,
qitain ambulaverat. Hicaudivil Pauluui loquenteio.
.
Qui inluilus eum,ct videns, quia Gdcni haberct, ut
. * ,
salvus iieret, dixil magna vocc : Surge superpedes
,
luos rectus. Elxsilivilel ainbulabai. Turbcc aulem
[ ] ,
cuni vidissenl quod fecerat Paulus, levaverunt vo .
cem suam, Lycaonice dicenles : Dii siiniles facli
. ,
bominibus descenderunl ad uos. Et vocabant Bar 01
nabam Jovem, Paulumvero Mercurium, quuniam

ipse erat dux verbi. Sacerdos quoque Jovis. qui
,
erat anie civitatem, tauros ei corouas anie januas
.
aferen, cum populis volebat sacriiicarc. Quod
,
ubi audieruni aposloli, Barnabas et Paulus, con- , fccissis tuiiicis suis exflilierunl in lurbas, clamautes , . '
el dicenles : V i r i , quid haec facilis? El uos inorlalee D \ , ^
sumus, similes vobis bomines, annuntiantee vobis
, ab fiis vanis converti ad Deum vivuni, qui fecit
\ ", ; \
CIBIUMI el terram et mare ei oiunia qua? in eia sunl:
, qui in prelertlie generationibus dewisit omraes gen
tee ingredi vias suas. Et quidero non sine testimo- , ,
\ , , \
nio semetipsum reliquit, benefaciens de COUIO,

dans pluvia* ei tcinpora iruciiiera, iroplens cibo et
.
laetiiia corda nosira. Et baec dicenies, vix sedave , .
runt lurbas, ne sibi immolarenl.
TEXTIS.

,
. , .
COMMEMTABHJS.
,
t Conscissis tunicis suie. erai Judaais, ut,

cuni blaepbemias in Deuiu prolatas audircnt, veites

.
\

973

E X P 0 S I T 1 0 N I S ACTA TEXTUS ALTER. CAP. X I V .

074

,0

' conscindercnt. Quare ctiam Caipbas, ut iniellcxit

, ,
Clirisluin se Filiuro Dci diccre* , c scidit veftlimenta
< ;, . sua, exclamans cl dicens: Bla?pbemavil. > Idem
,
fecorunt hocJoco eliaro sancti discipuli, Barnabasct
, Paulus, cum dii exi&limaren:ur, toto corde avcr , .
santes quae ficbanl et doloris signa edcntes. Et
, ,
quidcm lugendum eral, si dii revera pulati fuissent:
,
sic enim idololatriam quam dissolvcre et peniius
.
exscindere venerant, ipsi induxisseniei auxisscot.
264 Lapidatur Paulus Judmturbi vicinis.


[
].
TEXTUS.
.
XIV, 18-26. Supervcncrunl aulcm quidam a b A n \
tiocbia et Iconio Judsei; el.persuasis lurbis, lapidau, ,
lesque Paulum, traxeruiiiextra civilalem,exisliman , '. ,
. , les eum iuortuum esee. Circumdanlibus aulcmeuai
, ,
dibcipulis, surgens intravil civitalem, ei poslera di*,
.
COMMENTARIUS.
Impletur bic illud a Domino Paulo diclum :
, .
c SuCGcit tibi gralia inea : nam virtue inflrmilatc
,
perGcitur. >
.
Feria 5 bebdomadtf quiulee.
' ' .
TEXTUS.
.
Profcctus est (Paulus) cum Barnaba in Derben.
.
Cumque evangeliz isscnt civiiaii i l l i , el docuiesent
^ , laullos, reversi suul Lystram et lconiuin et Aiuio , ,
cliiam, confirmanles animas discipulorum, exbor, ,
laulcsque ut permanerent in fide : et quoniam per
,
mullas tribuiaiiones oporlet nos inlrare in regnuia
,
Dei. El cuni constiluisscnl illis per singulas cccle .
sias presbytcros, ei orassenl cum jejunalionibug,
' , commendavcrunl eos Domino inquero crediderunt.
, ,
Traiiseuntesque Pisidiam, veneruut in Paiuphy . ,
liam : el loqncnles verbum Duniini in Perge* de \
scenderunt ia Attaliaai : cl inde navigavemni An,
liocbiaai, uadc crant iraditi gralioc Dei, in opus
,
qaod compleverunl. Cuni aulcm vcniss. nt et cou , .
, gregasscnt Ecclcsiam, retulcraal qaania iecissel
Deas cura illis, el quia apcruisset gealibusosliuai
, ,
fidei.
.
COMMENTARIUS.
.
Quare apostoli neque in Cypro, neque i u Saroa |>
ria consliluerunt presbyleros, queinadmodun boc
, ; "
ia loco? Quoniaai illas quidem regiones baud miil 8

- D
disiabant ab Jerusalcm ei ab aposlolis : Anliocbiae aulem vcrbura Dci allas jam radices egeral.
. ,
. Hic vero multo opus babebaut solalio, praeseriiui
, qui eranlex geniibus, u.pote qui uitilta adbuc addisccre debebant. Adnoianduni vero Paulura ei
,
Barnabain 265 episcopatetn dignitaiem habaissc,
, ,
(quandoquidem et diacoaos el presbyieroa ordinu

baal) acChristi discipulos cuai jejuniis ei oraiio. ,
nibus ordinationes feeissc. Observa eiiaai Pauluin
.
ei Barnabam in urbe MHelo ordinalos fuisse. Se.I
, ,
cgo excmplar quoddain inveni, in quo pro Mileto
, .
babcbatur Aaliocbia? : quod etiam est verisimHius.
Matlh. xxvi, 65.

Cor x n , 9.

Varifle leotiones et notfle.

.

975

THEOPHYLACTI B U L G A R l A ARCHIEP.

475

CAPUT XXII.

. KW.
Quod iententia et decreto apostolorum necesse non sh
oir
circumcidere gentiles ad fidem acccdcnlts.
.
KEIMENON.
TEXTUS.

XIV, 27; X V , 1 4 . Moraii sant autem tempus
. ,
roodicuui cum discipulis. El quidam descendcnies de Judaea docebant fralres : quia Nisi cir- ,
cunicidainini secundum morem Moysi, non polestis , .
salvari. Facta ergo seditione uon minima Paulo el \ ,
,
Baroabac adversus illos, statucrunl, ut ascenderent
Paulus et Barnabas, et quidam alii ex illis, ad apo- , , ,
stolos et presbyteros in Jerusalein super bac quae-
, , slione. Illi ergo dcducli ab Ecclesia, pertransibant
,
Pbocnicem el Samariam, narrantes conversioneiii
genlium, et faciebanl gaudium magnum ouniibus ,
\
fratribus. Com aulem venissenl Jerosolymam, su .
ecepii sunt ab Ecclesia et ab apostolis et senio,
ribus, annuntiantes quatua Deus fecissel cum illis
, ' ,
.
EPMRNEIA.
COMMENTARIUS.
, Quomodo Paaius in Epistola ad Gatatas ail
:
, , ;
Neque veni ad afllecessores meos aposioios :
nequc conluli Evangelium quod praedico in genii- , ,
, <
bus; bic autem dicilur, c Staiuerunt, ut ascende
rent Paulus et Barnabas ad apostolos et presbyieros
; >
in Jerusalem? Respondemus prirno, Pauluiii non
ascendisse, sciticet a semeiipso, sed ab altis mis- , , *
' , sum fuisse. Secundo, non illuc perrexisse, ut ipse
, | ' .
inStnieretur, sed ut alios persuaderei: jaro enim
,
ab inatio in ea fuerat scnlenlia, quam pobtea apoaioli definierunt, nempe circumcidendos non esse Q , ol gentiles accedenles ad fidcm. Quoniam vero Pau- , '.
lus n6n adbuc satis dignue fide novis fidelibus vide [], batur, scd apud eos praecipua eraiexsistenlium Jero , , **
solymis auciorilas ; propterea illuc profeclus est, , ,
non ut ipse persuaderetur, sed ut coniradicenles
.
persuasoe redderet ex eo, quod cjusdem senienliae
essent ellam qui Jerosolymis inorabanlur.
' .
206
bebdomadae quinUe.
.
TEXTUS.

XV, 5 4 4 . Surrexerunt autem quidam de baeresi
, , -^
Pbaris&orum, qui crediderunt, dicentes, quia Opor , .
tet circumcidi eos, praeciperequoque servare legem
Ifoysi. Conveneruntque apoaloli et seniores videre . -
. de verbo hoc. Cuni aiitem magna conqulsitio Oeret,
T 0

F e r i a

surgens Peirus dixitad eos : Viri fraires, vos scius D ,

quoniam ab anliquis diebus Deue in nobis eiegit, " \, , '
per os meum audire gentes verbuin Evangelii, et

tredere. Et qui novit corda Deus, tesiimonium
pcrbibuil, dank illis ^pirilum sanctum, sicut el no- , , \
,
bia,einihildiscrevitinier nosciillos, fidepuriflcans
.
corda eorum. Nunc ergo quid tcntatis Deum, impo , .
nere jugumauper cervices discipuloruni,quod neque
' , \
patrea nostri, neque nos poriare potuimus ? Sed
" GalaU , 17.

VaritB lectiones et .
* .

977

EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. - AP. XV.

978

, per graliam Domini Jesu Chrfcti credimus salvari,

. ;
quemadinoduin et HH. Tacuii aiilein omnis mullitu ** $
do : el audiebaul Barnabam el Paulum narranies
, ' .
quanla Dcua fecisset signa ei prodigia in geutibus
, \ \ per eos.

* .
COMMENTARIUS.
.
Non qui ex gentilibus crediderant, sed qui ex
, ,
Judaeis, volebanl fidcles circumcidi, et alia legis
, \
carnalia observare ; quibus, utpote propriam glo , ;
riam in fidelium circumcisione qus&renlibus, assensi
,
!, \, \ \ non sunt Cbristi discipuli, quanquam ii eiiam ex
circumcisione essent: quia non gloriam suani, scd
,
comrounero utilitalem el saluiem unicc quaerebant.
\". c " . "
c Viri fralres. Forle aderaut i i , qui Petrum ob

factum Cornelii rcprebendcrant, eosque lesles pro, ,
ducit. Quid autera esi illud : c in nobis elegit ? >
. , c ;
Ncmpe in PaUrslina, vel, prasenlibus vobis. Nibil
' , , , .
c \ , \, \ , discrovit, inqnil, inlcr nos el illos, dans illisSpirilum sanctum, sicul el nobis, flde purificans corda
,
eorum; > boc est, purgaiionem faciens peccatorum

quae ex corde exeunt. Haec auxcm purgaiio respoiv

. del cinumcisrofti : et pro circumcisione carnall
datur circiimcisio spiriiualis, q u * fide in Cbristtim
, \
, puriflcat abscondit* ctrdis. Quod vero communie
. " utiliiatis non esset cireamcisio carnis exinde monslralur, quod soli niares oliro circiimciderenlur: et
, ,
^ . in Chrislo Jesu veraque flde ** c Non esl masculus,

T1

, c ^ , Q
, " ,
. > ;
, , , ,
;
,
, ,
, ,
. ,
, \ .

. > "
,
, , .
.
,
* \, *
6
.
,
.
,
,
,
u

Hebr. , 3.

neque femina, noii servus, ncque liber, nan Graecus,

neque barbarue ; 267 sed omnes ununi eumus.

Nunc ergoquid, > etc. Hoc est, quid adversi eslis
Deo, quasi non possit, inquil, sola flde salvare
accedenies ad se ? Adnolanduin vero, praecepla,qu&
carni difficilia sunt, u l rigidum jejunium, nuditatem, eilenlium, non esse quibuedam imponenda,
nisi ipsisibi ea praescribant. Ea enini, etsi diflkilia,
eunl taraen ex se omoino praeclara facinora,
et a muliU fiiint, el nou fiunt. c Sed per gratiam
Doihini Jesu Christi credimus salvari. Queruadroodum enira olim lex eos, qui pracepta ejus ser
vabanl, saWoa faciebat; sic nunc gralia eliam
absque legalium praeceptorum observantia per
fidem salulem tribuit.

TEXTUS.
XV, 15-15. Et poslquam tacueniut, respondit
Jacobus, dicens : Viri fratres, audite me. Sinion
narravit, quemadmodum primum Deus visitavit sumere ex genlibus populum noinini auo. Et bujc
concordant Yerba propholarum, sicut scriptum est:
GOVMENTABl^S.
Bealue inte Jacobns, Jerosolymorum epUcopiin a
Domino conslitutus, filius erai Joseph fabri (21),
frater autero (22) secuiidum carnein Pomlni nostri

'? Galat. m , 18.

Variee leciiones et notffi.

(21) Seo, sponsi B. Marix Virginie.
(22) ld est, consanguioeus juxla cominuniorem senlentiam.

979

THEOPHYLACTI BULGARI/E

ARCHIEP.

Jsu Chrisli. Sapienter autcm ex novis veteribue- .

,
que propbetis rem propositam confirmat : neque
. -,
enim poternl quod senticbat, faclo aliquo demqn ;. '
atrare, quemadmodum Pctrus et Paulus jam fecc ,
rant. Rccte aulcm disposilum fuit, trt pcr illos baec
, []
fierent, qui Jerosolymis haiid diu moraturi erant:
ne qui islos doceret, culpee alicui viderelur obno- ,
.
xius, ac ne sententia dividcrentnr.
.
TEXTUS.

XV, 16-34. Post ha2c revcrtar, et reaedificabo ta , \ bcrnaculum Davjd, quod decidil, el dirula ejus re ,
aediifcabo, ct erigam iilud: ul reqnirant caeteri bominum Dominum,ctomnes gentes, superquas invoca-
, '
tum estnomcn metirn, dicit Doniinus, facicns baec.
' , ,
Nolum a saeculo eslOomino optis suum. Proptcrquod
cgo judico, non iitquiclari eos, qui ex genlibus . *
. ,
CQnverlunlur ad Deum, sed scribere ad os ut abs , *
tineant se a contaminalionibus simulacrorum, ct
fornicatione, et suffocatis, ct sangninc. Moyscs ;
, ,
enim a temporibus antiqnis habet 2 6 8 singiilis
civhalibus qui eum prredicent in syuagogis, ubi per , \ .
omne Sabbalum legitur. Tunc placuit aposlolis ct ,
$en'oribus rum omni Ecclesia eligerc viros cx eis, ? et miUere Antiocbiam cnm Paulo, el Barnaba, Ju- . \
,
uani qui cognominabatur Barsabas, ct Silam, viros
prfmos in fratribus, scribcntfts pcr manus eorum :
) \ ,
Aposloli et seniores fratrcs, bis qui sunt Antiochue,
etSyria?, et Cilicia?, fralribus exgentibus, salutem. , ,
Quoniani audivimus, quia quidem cx nobis exeun- ,
, , ,
tes turbaverunl vos vcrbis, evcrtenies animas ve

, n

slras, quibus non mandavimus : placuit nobis collectis in unum eligere viros, el miltere ad vos, ctim
charissiinis nostris Barnaba et Paulo, bominibus
qut tradiderunt animas nuas pro nomine Domini
nostri Jesu Christi. Mieimus ergo Judam et Silam,
qni et ipsi vobis verbis referant eadem. Visnm cst
etiim Spirilui snncto et nobis, nibil ultra imponere
vobis oneris, quam baec necessaria : ut abstineatis
vog ab immolaiis simulacrorum, et sanguine, et
siiflocato, et fornicaiione, a quibus cusiodieutcs
vos bcne agclis. Valete. llli ergo dimissi, descenderunl Anlioebiam ct congregata mullitudine
iradiderunt epistolam. Qtiain cum legissent, gavisi
sunl super ronsolatione. Judas auiem et Silas, et

, \, ,
.
, , ,
,
,
,

.
, .
" \ ,
,
, , .
ipsi cum essent propheta?, verbo plurinio cousolati ^ \ , \ 8<int fratres et conflrmavcrunt. Faclo aulem ibi . ". 01 , atiqoanto lempore, dimissi sunt cum pace a fralri ,
bttg ad eos qui miserant illos. VUum aulem est
, ibi remanere.
. \ . ;
\ , \ ,
. , *
. " .
.
COMMENTARIUS.
,
f Reaedificabo tabcrnactdum, boc eet, cunvcrsoa
cx gentibus ad Cbristum, el vocatos nomine ipsius. .
AUi autem putant baecdeejtis resnrrectione ex mor-
.
tuigdicta csse.Cum enim Deus Patcr tabcrnaculum
, ,
Fiiii in ntortemprolapsum, id est carnem cx lorra
,
oftam, resuscit.a\it, ium tola buinana natura nd

931

EXPOSITIONIS 1N ACTATEXTUS ALTER. -

CAP. X V . .

982

, pristinam formam rediit, et omnia noslra diruia in

novam faciem restituta sunl. Stirreximus eniiii
^
.
cum Christo
> Nam mors quideni omnium taber ; \
nacuia disjecil; at ea reccdificavil Dcus Paicr in
. >
Cltristo. Neque atitem alia ralionc surrexissei un , quam nalura noslra, nisi is qui abinitio eam 2 6 9
-, \
formavit, manum ei porrexisset, >t desupcr refor ' .
masscl regeneratione per aquatn el Spiritnm. Ceei ; \
dcrat enim casu vere irrcparabili, et omnipoicntc
; .
illa nianu opus babebat. Hoc auleni, inquit, non
, ' ,
ad breve tempus durabii, sedi in dies a?iernitali$ . i

Perpeluum eniin erit nobis immorlalilalig donuni.
. 2] ,
Alvero Jnd;ei respicicntes ad caplivildtem, ba*c dc
,
Jcrosolymilani templi reaedilicalionc dicta iiitollc
xerunl ; qnod sane verum non est: nam et posloa
n

, ^
.
,
; .
.
,
,
. ,
[
]. ,
, \
.

18

pluries subvcrsum est ; at proplielia selernam a?d

(icaiionem protniltit. Nequc de Zorobabclc qui cx
Davide gemis trahebnt, dieltun boc recte interprclali sunt: siqtiidem Zorobabel, postquamad brevc
lempus imperavit, morlis terminum recopil. At
propbeiia aeterna bona polliceiur,
omnes genles
ad Dei cogttilionem venluras annunlial. Perspicuum
est igitur, de Domino noslro Jcsu Cbristo iniclligendam eam c*se. Dominus cnim nosler ex Davide
ducens gcnus secundum carnein, factam Dayidi
promissionem implevit

COMMEfJTARlUS.
.
In epistolam apostolorum.
.
Congruum erat ut episiola sola non mUterelur
,
iic snbrepiitia, seu ex non veris relaiionibue ex>, , ' :,
lorla dicerctur. U i vero majorem fidem negolio
* ,
coneibarenl, raiitunt aliquos ex suis, ne Paulus
* ,
cl Barnabas in suspicionem venirent. Ac nc parvi
\ . "
cos pendere viderentur, quod iis vcluli labellariis
'
ulerentur, ipsos laudant, c Ilominibus, inquientcs,
, " , ,
qui tradiderunt animas suas pro nominc Domiu
, ;
noslri Jesu Cbrisli. Scribnnl vero : t Visum esl
,
Spiriiui sancto et nobis. > Nullibi cnim de bis
f ", \ % .
disserucrat Christus; sed aposloli ex loge dccrcta
^ ,
sta exprompserunl. Nc igitur bominum doctrina
*
ea videreiur, dicunl : i Visuracsl Spirilui sanrlo:
, c ,
ac ostendercnt se quoque, quanquam circum , , , * cisi esscnt, eam recipere, addtint : t et nobis.
quidem poterant illi etiam absque liileris baec
.
nota facere : scribere tamen malucrnnl, ut om , ,
nem procul admoverent suepicionem, et ut ii vc ,
l m i legem scriptam habcrcnt. Ac proplerea in
.

Mosaicse legis obsequium, ieia quaiuor probibcnl
,
genlilibus, caelcra ipsis relaxant. Sunl vero
, ; .
; c , , , ;,
illa : Abstincre ab idoloiliyife, seu ab iis qtiae
, \ .>
idolis immolata eranl, a sanguine. a suflbcalo cl
a fornicaiione.
,4

"Coloes. , I .

^ HPetr. m , 18.
Varifie l e c t i o n e s e t

. .
. .

, B

.
" .

, 7

netffi.

*** .

* .

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

983

2 7 0 Sabbato bebdomadae quinta.

Dissensio Pauli et Barnabce de Marco.
TEXTtS.
XV, 35-4!. Paulus autem el Barnabas dcmorabantur Aniiochise, docentes et evangelizanles cuni
aliis pluribus verbum Domini. Post aliquol autem
dies dixit ad Barnabam Paulus : Revertenlcs visitetmis Tratrcs per tmiversas civiiates|in quibus pradicavimus verbum Domini, quoinodo sehabeanl. Barnabas autcm volebalsccum assumere ctJoannem qui
rognominabatur Marcus. Paulus autem rogabal eum
(utqui discessisset abeis de Pampbylia, et non isset
cum eisin opus) non debere recipi. Facta est autem
dissensio, ita ut discedercnlabinvicem, etBarnabas
quidem assumplo Marconavigarel Cypruni. Paulus
#ero elccto Sila profeclus est, traditus gratiae Dei a
fralribuft. Perambulabat autem Syriam et Ciliciam,
conOrmans Ecclesias, praecipiens cusiodire praecepia aposlolorum et seniorum.

984
f

e .
\{>{\ $ .
.
\ ,
\ \
.

,
.

* ,
\ , ^
. , *
.
, '
.
. ,
.
9

.
COMMENTARIUS.

Joannes cognominalua Marcus simul cum Paulo

el Barnaba a Palaestina usque in Pampbyliam
. Jj>angeUi causa decurrit. At poslea, cum apostoli
,
cursum sumraa cum alacritato prosequerenttir, et
,
inflexibili adversus omnia cerlamina peclore obar ,
mati essent ; ille jam defaligalus, veluii baud
,
satis roboris babens ad talem tanttimque cursum,
,
el ad certamina et pericula quse in qualibet civitale occurrebant, susiinerida relicto apostotorum C ,
coniitatu, in Palaestinam reversus est : non quidcm
,
ut Cbristuni negarct, sed tantummodo u l nirnium
.
illum sibique nimis gravem cursmn decliharel.
\ ,
f oslmodum vero eliam Paulus et Barnabae redic, \
re, pietatis fructibus onusli, ut el Jerosolymi.
lanse Ecclesise praedicarenf. Cum igilur omnes
Pauluro et Barnabain ob praeclara ipsorum opera
, , \
, ,
in.coelum laudibus efierrent, Jfarcus magnam
, \
tristiiiamet compunclionem exindc concepit, ct
, \
fortasse intra se boc revolvebat: En, si ego con .
sors laboruro fuissem, nunc jam forem partiecps
\ *
cncomiorum. Decrevit iiaque rursus cum eisdera

apostolis praedicaiionis onus resumere. Porro Bar .
nabas eum resipiscenlem suscipere non detrectabac
at renuebai 2 7 J. Paulus dicens : Cum nobiscum D , . , iion venerit ad opus Dei, uon oporict eum susci .
pere. Dissensio ista non utique ex ira, sed cx
* ,.
lelo j u elitise procedebat. Nam Paulus, quodjustum

eral, quxrebal; Barnabas bumaniiatem praefere , ' .
bat. Erai igUur Marcus cum Barnaba, adlaboraos

el circumiens. Sed Paulus fidelium coetibus praeci- , ? ,
piebat, ne ipsuin reciperenl; non qiiidcm, ut eum
, c
contrislaret, sed ul ejtis studium incitaret. Quare
, uteum vidil coogruuin arripuisse fervorem, ac
, ,
posieriore dtligenlia praecedenlem purgasge desl , , ,
diaro, coepit illum commendare, ila scribens " :
, , .
Salutat vos Marcus consobrinus Barnabae, de
, > *
T e

Coloss. , 10.

585

EXPOSITIONIS 1N ACTA TEXTUS~AJ,TER. -

. " [] -.
, , .
, \
" [f. ] , , ,
. **
, \ . "
, . ,
. '
.

,

CAP. X V I .

986

quo accepistls roandata: si venerilad , excipiie

iUum. FacU est aulem dissensio. Dissensio,'
inquit, facta est; at non inimicitia neque conienlio. Adeo tamen invaluit dissensio ista, ut eos ab
invicem separaveril: et merito quidem : nam quod
uterque uiile esse repulabal, illud postea non admisisset, si simul cum ipso fuissent. Videntur
etiam nihi juxia prudenlise leges separationem
istain focisse ac dixisse allerulrum : Quaudoquidem, quod ego volo, tu non vis, ue pugncmus ad
invicem, loco nos separemus. Quare imihum sibi
imituo cedebani, quando istud fecerunl : voluit
eniin Barnabas, ul Pauli inlenlum subsisieret, ct
idcirco ab illo discessit. Cacierum c i i ; m in propbeiis boc reperimus, nempe diveisas sentenlias
. * , et divcreos mores. Ex. gr. Elias cral austerus,

. \
Moses lenis. Sic et bic, Paulus vebementior est
, ,
Barnaba. Multo autem ciuolumenlo fuit Marco
' pugna ista : nam Pauli terribilis rigor ipstim COIH
, \
verlil, benignilas aulem Barnabas effecit ne am plius reUnquerelar. Quare pugnaiit quidem i l l i ,
* .
sed ad eumdciu fincm. Nain Marcus videns Paulum
p
volenlem discedere, galuiariter perterrilus cst,
,
seque condemnavil; et vidcns Barnabam adeo
,
benigne se recipienlem, summo amore illi devin . " cltis esl: adeoqne eraendaius esi disripulus pugna
,
magistrorum ; ianlum abfuit, ut offendiculo id illi
,
esset. Cuui enim sese vidisset Ua a Paulo propier
.
negligentiaiu rejeciuui, salegit secundo in oursu
por niajorem alacritalera priorein tardilatem compensare el oblegere. Quare summam utililatem
crpit ex rigore Pauli. Quod vero inimicilia nuila inter apostolos fuerit, vel ex eo paiet, quod posiea
Pauluspassim suis epislolis Barnabam eximiis encoiniis decoraverit.
. K t ' .
C
272 CAPUTXXIIl.
)
,
Dt inslruclione Timothei, et de adventu Pauii t n

Macedoniam juzlarevelationem. Ubide fide et aiu )
te cujuidam mulieris Lydia, et de lanalione puellce
,
qu(B habebat spirilum Pytfwnem, ob quam Paulus in
, ' - carcerem conjcclus est.
' .
TEXTUS.
.
XVI,! 15. Pervenit autera Berben elLystram. Et
\ \
! , ecce discipulus quidam erat ibi nomine Timotheus,
filiusmulicris
Judxse fidelis, patre gentili. Huic
, *teslirnonium boiium reddebant qui in Lystris
. eranl el lconio fralres. Hunc voluit Paulus setum
proficisci: et aesumens circumcidit euin, propter Ju \ ,
daos qui erant in iltis locis. Sciebant enim omnes,
. "$ " . quod pater ejus erat gentilis. Cum aulem periransircnt tivilaies, Iradebaiiteis custodire dogmata quas
* ,
erant decrela ab aposlolis ei senioribus qul nrant
Jerosolymis. Et Ecclesiaa quidem coniirmabantui
. .
, - fide, et abundabant numcro quotidie. TranseuntHS
aulem Phrygiani et GalaliaB regionem, velati sunt
* .
a Spiritu sanclo loqui verbuin Dei in Asia. Cum
\ ,
venissent aulem in Mysiam, teniabant ire i n

fiiibyniaiD: el lionpermisii cosSpirilus [Jesu]. Cura
$, ,
u

A ariflB lectiones e l notce.

1 1

, v

9 9

987

TITEOPHYLACTIBULGARLE ARCIITEP.

988

autem pertrnnsissenl Mysiam, descenderunt Troa-

d<nn. Et vieio p(r noclem Panlo ostensa csl : Vir . ,
. \
Mncedo quidem er:U slans ct deprecans cum ct
,
dicens : Transiens in Macedoniam, adjuva nos.
Ut autem visum vidil, slalim qiiaesmmus profici-
. !\
sri in Macedoniam, certi facli quod vocasset nos
, ,
Deus cvangelizare eis. Naviganlcs aiilem a Troa , .
de, rccto cursu venimus Samolbraciani, ct sequen*

ti die Neapolim; et inde Phitippos, qurc est primae
,
parlis Maccdonia3 civilas, colonia. Eramus autem
, \
in hac urbe diebus aliquot, conferenlcs. Die auiem
, .
Sabbatorum egressi sumus foras porlam juxla
.
flumcn, ubi videbatur oratioesse, el sedcntos loque >
bamur nuilieribus qtiae convcnerant. Et qu;edain
, nmlier nomine Lydia, purptiraria civitniis Tbyati

renorum, colens Deum, audivit : cujus Dominus & / .

, , , ,

. ,
,
ROS.
,
.
273 COMMENTARIUS.
.
Oogmata vocat slalula illa abstinendi ab idolo ,
Ibytis , a fornicalione, a suffocato et a sanguine. In
.
Asia et Biihynia non perniisit Spirilus sanctus,

nt apostoli Evangeliinn praedicarenl, fortasse quod
, pravideret, Pneumaiomacborum baercsim inter
. -

aperuit cor intendcre bis qna? diccbantur a Pan!o.

uni aulem baplizata essel ct domus cjus, deprccata cst dicens : Si judicastis me fidelem Domino
esse, introitc in donnnn mcam et mancle. Et coogii

gcntes illas doniinaturam. Observandum vcro, quod

* ,
in wbibus istis simul cum Panlo cssei Lucas ; ul
\ ,
palel e i co quod sese in narratione sua complecla, > ' .
inr, diccns : c Quaesivimus, e l c . , ubi videbalur
! , ,
oralio. Non soltim ubi synagoga crat, sed etiam
,
foris orabant : nandof um aliquem oralioni deslina- ,
bant J u d i , u l p o t c c r a s s i o r e s . Veleo, quod nulla ibi
, ,
,essel,propter;jud#orumpaucilaicm, synagoga; clam
.
prope fluviuin congrcgabaniur, qui pielali studebanr.

CAPUT XXIV.
. '.
Dnminica scxta.
' .
De terrccmolu et signo qua> ibidem cvntigerunt : el

quomodo custoi earceris, cum credidisset, eadein

,

nocte baptizalu* est cum tota familia aua.

.

x a

TEXTUS.
X V I , 1G-34. Factum est autem, euntibus nobis ad
oralioncin.puellani qnamdam babcntem spii itum PyIbonein obvlarc nobis,quje qunesium magnumpraest: -.
bai dnminis suis diviuando. Ilac subsccu'.uPa:iIiim
et nos, clairtabaldlcens: Isti boinincs servi Dei PXcclsi stint, qui annunliant vobis viam salutis. Hoc
auLrifi faciebal mnllis diebus. Bolens autero Pauhis
et conversus, spirilui dixit ; Praecipio tibi in nominc Jesu Cbristi cxire ab ea. El exiit eadem bora.
Videntes autcm domini ejus, quia exivil spes qua>
stnscorum , apprcbcndentes Paulum ci Silain perduxerunl in forum ad principes, et offcrcnles eos
magietratibus, dixcrunt : Hi bomines conuirbant
civhatem noslrara , cuoi sint Judsei. Et aimuntianl
liiorem qncm non licct nobis suscipcrc ncquc facere

.
, v
*
, /
.
, *
, * \
. , ,
* . \
. ,
, ,
\
; ; , * ^
t

9*9

EXFOSITIONIS I N ACTA T E X T U S A L T E R . -

CAP. X V I .

990

, - cum simus Romani. cuctirrit ptebs advcrsus

, ,& eos, el magisiratus, scissis limicis eoruni, jtrsserunl
,| , ' . eos virgis caedi. Et curn multas plagas cis impo ; ' , ^
suisscni, iniserunt cos in carcerem, pracipientes
; , . ;
cuslodi, ut diligenler custodiret eos. Qui cum lalo
, !6 ; , praecepium accepissel, misil eos in inleriorem car , ;.
ccrem, et pedes corum strinxil ligno. Media autem
, ; !;
nocte Paulus el Silas oranles laudabant Dcum, el
, \
audiebant eos qui in custodia erant. Subilo vero
. ,
274 terramottis factus est magnus , ita u l movc,
rentur fundamenta careeris. E i slalim aperta stmt
. , oninia ostia, el niversorum vincula soluta sunt.
.
Expergefacttis antem cnsios carccris , ct vidcn*
, januas apcrtas carccris, cvaginato gladio volcbn
. " , \
se interficerc, rcstiuiaus fugisse vinrlos. Clamavil
,
autem Paulus voce magna, dicens : Nibil tibi mali
feccris ; universi en m liic surnus. Pcliioque lumine.
, , introgrcspus est; oi iremcfactus procidil Pauli el
^oc.
, ila? ad pedes, et producens eos foras, ait : Domini, quid me oportet faccrc, u l salvus fiam ? At illi
. , \ , dixerunl: Crede iu Domimun Jestim, et salvuseris
(u ct domus tua. loculi snnt <i vcrbum Domir.i
\ \ ,
cmn omnibus qui crant in donio cjtis. Et tollens
, ; pl
, eos iri illa bora nociis, lavit plagas eorum ; el
baptizaltis esl ipse, et omnis domus ejus continun.
.
Cumqtie pcrduxissel cos in donium suani, anposuil

eis mensam, et laetatus est cum omni domo sua
.
credens Deo.
,
' . , , \ \ .
.
C
COMMENTARIUS.
,
Dicebatur mulier Pyiliia ea, quas gupra Apolli ,
nis tripodeni sedcre solita crat divaricatis cruribus.
!* ,
Quo in slalu d;onion ab imosesc tnsiinians, ac ejrs
,
vercnda pervadens, furore ipsam rcplebal. Quare
, \ [f.
sparsis crinibus baccbabatnr, ct spumam ex or<
] ,
emitlebat; sicque furibunda insaniae vcrba fundebal.
,
quare el dacmon id dicebat, el Patdus nc diccret,
, probibuit ? Quia volebat sibi fidem el auclorilaiem
. , [\]
conciliare. Si enim leslimomtim ipsins admisissr:
;
/.
Paulus, fideles multos, vclul ab illo probatus, fortas .
se deccpissel. Quain ob causam non renuit contra
, , sc dicere, ut quae pro se dixisset, confirmaret :
, . scilicel novil ille, ut bomines perdat, eliam se
* , ,
lcmpori accomtnodare. Paulus primo quidern ejus
. ^ testimonium non admisit, scd conlempsii, nolens
, slalim signis manum admovere. At cum dacn.on
, ^ clainando perseverarel, et jatn molestia; illi <ssct,
. , lunc imperavii ipsi, ut cxirel. < Dolens autein Pau, . c lus, inqnit, boc cst, laedio cl roolesiia affccttis,
, \ :, , quamvis vera diccret, os illi obslruxit, jussitque
\ ,
ul ex illa exiret. Quo nos docuit, nc daimonibiis,
, ,
vcl 275
c - i palrocinari videntur , ullo
m(rdo credamus, 8ed obturalis ad omnia quae ab
,
ipsis procedunt, auribus, oninem illis fallendi viara
, *
praicludamus. Terrseinolws faciue esi. Ex quo
;

VariflB lectiones ct notae.

7

* .

l a

931

THEOPHYLACTIBULGARLE ARCHIEP.

cnslos carceris expergefactus e s l : Oslia vero

aperia sunt, nt quod conligeral, roirarelur, et fidelis
evaderel : non enim isla ad oslenlationem facta
sunt, sed ad ejus salutem. Ea lamen non viderunt, qui
inibi erant vincti : alioquin fugissent onincs.
c Exspergefactus aulem custos carceris. Hic esl
Strpbanas HIc, cujus meminit Paulus in prima
Epistola ad Conntbios.
Quod apostoli rogati ex carcere exierint.

992

. ,
. ,
.
, .

. ,
.
"

.
TEXTUS.
,
X V I , 55-40. Etfcum dies factus esset, miseriiiii
, '
magistraluslictores/dicentes: Dimiitebomines illos.
, . '
Nuiitiavit auiem custos carceris verba baic Paulo,
,
quia Miserunt magistraius, ut diiniUamini : nunc
igitur exeuntes, iie in pacc. Paulusaulem dixit eis : . ,
.
Ca?sos nos publice, indemnatos, bomines Romanos

,
mlserunt in carcerem, el nunc occulte nos ejiciunl ?
' , ,
Non iia, sed veniani, el ipsi nos ejiciant. Nunliaverunt aulem magislraiibus lictores verba haec. ; , '
. ' Timuermitque, auditp quod Romani essent. Et
venientcs deprerali sunl eoa, et educentes rogabant, , , ' .
ut egredereniur de urbe. Exeuntes aiitem de carcere, iniroierunt ad Lydiam ct visis iratribus, con- , \
. ,
eolali eunt eos, et profecti sunt.

, \ .
COMMENTARIUS.
.
Dicens Paulus: t Caesos nos publice, etc, du , plex in se et Baniabam delictum cominissum esse Q , , "
ostendit, nempe quod el c Iiomines Romani, el
, . > indemnati caesi eesent. Pluries eiiiin ille bumana
,
praeiexit ob qtiamdam ceconomiam, ne videlicet ,
lanqiiam juire damnatus, et tanquam iniquus perire,
. \
vel boc ab illorum gratia pendere vidcrelur. El
,
quia sciebat, subdi oporlere principibus et poiesla- ' ( ,
tibus, idrirco se appellal Romanum ; naip iere in
, " *
oninem lerrain, et in ipsam quoque Jud:am, Ro ), manoriim imperalor luno icmporis 076 doiniiia- \ ',
batur: et ei Jud*i quoque tribula pendebant. Quare ,
Paulus Romanorum principaiuni et doiuinationem
,
non rejiciebal, sicut reliqui Judaei, qui seipsos * [j
scducenies dicebant, Beum solum esse proprium
,
ipsorum regem, reipsa tamen tanquam tribularii
. \ ,
servi tributa solvebant. Unde quanquam subditorum D .
nomen rcpudiareni, rc laiueu ipsa subdiii erant. Quia yero subjeclionein postea detrccUrunt, Vespa- ,
sianus eos <|elevil.
CAPUT X V .
sedilionc Thessalonicm causa pranlicatioms
fdcta ; deqw fuga PauU Beraam , e\ inde A|/iena$.
feria % bebdomad;e scxta?.
TEXTUS.
X V I I , 1-15. Cum auiem perambulassenl An pbipo?
lim et Apolloniam, yetierunlTbeesalonicani, ubi eral
eynagoga Judaeorum. Secundum consueludincin autem Paulus introivit ad eo$, et per Sabbata tria diseercbai eis de ScVipturis, adaperiens et insinuans,
quia CbrisUHii opotluit pali et resurgerea moiluis:

. KE'.

".

' > .
.
( \ , ,
.
, .-,
,
^ \ , \

993
EXPOSITIONIS IN ACTA T E X T U S A l T E R . - CAP. X V I I .
994
6 , el quia Hic esl Jesus Cliristtis, qem ego anmimio
. , \ 'vobis. quidam exeis cre<iiderunt,el adjuncii sui t
\ , Paulo et Silafc, ct de colentibusGraecis (25) muliiuido
,
uiagna et muiicres nobiles non paucx. Zclanies
. - aiilem Judaei, assumeniesque dc vulgo viros quos, ;
daminalos, el turba facla, concitavcruitt civUaiein :
, \ , ei assisleiites domui Jasonis quairebant cos produ\ ,
cere in populum. fci cum non iiivenissenl eos,
; . , irahebant Jasonem ei quosdain fratres ad principcs
civilalis, clamanies ; quoniam Hi qui urbein conci, , - ianl, el buc vencruut, quos susccpit Jason, et hi
,
omnes contra decrela Caesaris faciunt, regem alium

dicenies esse, Jesuni. Coucilaveriinl aulem plebem
,
cl principes cmtatis audieules haec. Et accepta
.
salisfactione a Jasoric et a caeleris, din)iseruni
* * s ,
, .
e0

01 \
. ; , .
,
;,
" ;,
.
,
. ;
, \
; , /.

Fratres vero confestim per noctcm diniiserunt

Pauluin et Silam in Beroeam. Qui cum venisseni, in
synagogam Judacorum introierunt. Hi autem eraiit
nobiliores eorum qui sunl Thessalonicae,qui susceperunt verbum cum omni avidilale, quotidiescrulanies
Scripturas, si baec 277
habercnt. Et mulii
quidem ciedtderuni ex eis, et muliertim geniilium
boncsiarum, et viri non pauci. Cum aulem cognovissent in Thessalonica Juda-i, quia et Beroex praedicaium eai a Paulo verbum Dei, vcnerunt et illuc
commovenles et turbanies muliUudmem. Siatiiuque
lunc Paulutu dimiserunl fraires, ut iret usque ad
\ ; - Q mare : Silas autem el Timotheus remansenint i b i .
\
Q i auiem deducebanl Paulum, perduxerunt eum
.
usque Albenag, et accepio maiidalo ab eo ad Sjlara
, ei Timothemn, ut quamceleriler venirent adillum,
, ; , profecli suiit.
.
COMMENTARHJS.
.
c Dissercbat cis dc Scripturis. Quoniam Judsi
; ,
signis adveriabanlnr, adeo ut apostolos velut i m ; ;,
poslores ct praestigiaiores caluniniarentiir, Paulua
,

boc
loco ex Scripluris, qiuc cjusmodi suspicioni
- . "
, , nonsiibfeunl,eospersuadere aggrediiuf. Colenlibua
- Grrccis. t Graecos bic vocai eos qul ex Jin!seis cutfi
esseiit, Graeca lingtia utebantur. Colentes
. , , \
dicii, <juia legem observabanl: vcl Graecbs, qui
, , .
i l a

s e

vero

;( ;), D Judaismuin au.^lexi fucraiit, stc appdlal.

Pcr
nobdiores > vero bic
DIC <
prudentiorCs lntelli/
gil. Isli f>crutabamuf Scrlpturas, non qtiagi
, ,
, \ , incrediili, sed ut expertes tradllibnis vclferum pro ^ pbeiaruin : et Idcirco scruiando Scripturas In flde
magis firmabaritur, qiiod opefa Doihlni in'carne
.
oraculis propbeiarum plane consentanea esife coinperirent.
CAPUT X X V I .
. *.
Ihpl , *- De inscriptione, quas erat Athenis tupra aram; et dc
laptente prccdicaiione Pauti ejusquepletale.

.
%

VarifiB lectlones et
* .

(25) Vulg. babel, gentiiibusque.

* .

995

996

THEOPHYLACTI B U L G A R I i E ARCHIEP.

TEXTUS.

X V I I , 16-18. Paulus aulem cum Atbenis eos exspeclant, incitabatur spirilus ejus iu ipso, videns
idololalriui dediiaui civiiaiem. Dispuiabai igiiur in
Syuagoga cum Judaeis et colenlibus, et iu foro, per
uuiuesdiesad eosqui aderant.Quidam aulciuEpicurci ct Sioici pbilosopbi disserebanl cumeo,ei quidam
dicebanl: Quid vult seininiverbius bic dicere ? Alii
vero : Novorum dxmoniorum vidclur annunliator
isse : quia Jc&uui et lcsurrcctionein anuuutiabal

** ; *>
,
; .
;
;, . $ ;
. * \
,
; 01
* *

CI6.
.
1 7 8 COMMENTAlflUS.
.
c Incitabaiur. > Nou iram bic intelligil, aul i n < . > ,
dignationcm; piocul enira ab ira et indignatione . \ ^
csi gratia. Quare c incilabaiur perinde esl ac, . , c > ,
exaceibabatur, ferebal, vebemenlcr dolebat
, , ; , * *
qiieinadmodiiin alibi d i c i l : Faclaesl autemcxa- <
cerbalio (24) inleripsos ctc. > Confeslim aulcni , \ . < . t
Paulum. Ex prudenliai consilio, ei non ex litnore ,
aufugil Aposlolus; quia scilicoi prajdicationeni evaii- ;, * ,,
/clicaiu dilatari, el irani ipsorum exslingui sum- mopere desiderabat. Quidaui aulcm. > Epicurxi ;. ; . > quidem ex aiomis untvei sum sua spoute coaluisse
arbiuabantur : Sloici autcui illud esse putabaui .
corpus ei inflamnialionein. Quidam ex illis ob ,
doctrinam de sc alte sapientes, siulic divinum Pau- , c 6
; .
lum irridenles: c Quidvull spennologus(25) islc?
dicebaul. Quoniaui eniin c speimologus avicula , ,
,
parva el vilis est, solila scmina in Iriviis projecla
colligere; hinc viles et nullius fiugis bomines C ^ spcrroologos avpellabant. Quia vero Paulus
Jesum el resurrectioueni praedicabat, i i , utpote . \
eiiam dcas fetuiuas colcre assueti (quippc qui dse- . > \
moues prodiis babebaui), resurrcciioueoi ideam ,
quamdaiu esse exibtiuiabaul.
.
Feria 3 bebiloniaihe sexta^.
S * "' .
TEXTUS.
.
XYH, 19*54. apprebensum euin ad Areopagum
, \ "
duxeruut diccntos : Possumus scire, qua: est baec ,
novaquac a ledicilur, doclriua? Nova euim quaedam
;
iniers auribus nosins. Voluinus ergu scire quidnam
.
velinl bxcesse. (Albeiiiensesauiemoninesei adveuse .
hospiles, ad nibil aliud vacabanl, nisi aul dicere, jy \ , aut audire aliquid novi.) Slans aulem Paulus iu , .
inedio Areopagi, ait : Viri Aibeuienses, pcr oinnia
, *
quasi supersiilioslores vos video. Pra,leriens
,
enim el videns eimulacra veslra, inveni et arain iu
.
qua scriplum eral : c Ignoio Deo. > Quod ergo
, igoorautes colilis, boc ego annuutio vobis. Deus
c . *0 4

74

' Hebr. , 15.

V a r i lectiones
44

et notae.

Marg. \ .

(24 )Vulg. babet, diaensio.

(25) Vulgatus inlcipres verlil
semimterbius,
quasi beminan* verba, boc esl, garrulus, nugalor.
A l pressius verii posscl seminilegus, seu seminum

4 8

4 4

collector. Cujus noincnclaiiouis raiio ex subjeciaexposilione palel. Melapborice auicin aumitur pto
verboso, nugatore el locutulcw, ul Plaulus d i xit.

997

EXPOSlTIONiS I N ACTA T E X T U 3 A L T E R . - CAP. X V I I .

998

, . *0 qui fecit inu'iduin cl omuia qua? iti 00 suiU, bic

, ^
coDli et lei rx- cuin sil Dominus, 11011 in manufaai*
,
lemplis babital, nec manibus bumanis colitur i n ; ; ,
digens aliquo, cum ipse del omnibus viiam el i n , ,
spiralionein el onmia ; fecitque ex uno omnc genus
279 boiniuuiii inliabilare super universani facieni
lenae, dcfiuiens slaiula tempora et icrminos babi ,
laiioniseoruni, quaererc Deum, si fortc atlrccieut
, eum aut inveniant, quamvis non longe sii ab uno , quoque nosirmn. In ipso enim vivinnjs, ct inove
mur, <t sumus : sicul et quidam veslmi um poeia. , , \
rum dixerunl : Ipsius enim el gcnus sumus. Ge * nus ergo cuui siinus Dei, nou debemus scsiimarc,
.
auro, aul argenlo, aut lapidi, sculplursc arlis ct co , ,
gilalionis boiuinis, divinum essc simile. El lempora
, , - quidem liujus ignoranti* dissiinulans 1 (2G) Dcus,
.
nunc aniiuntial bominibus, ul omnes ubique , niteniiam aganl. Eoquod slaluil dicm, in quo j u d i caturusest orbem in aequitale, iu viro, in quo sla. ,
i u i l , fidem praebeos oronibus, stiscilanscum a niur , ,
tuis. Cuiu audissent aulem resurreclionera mortuo ,
rum, quidam quidem irridebanl, quidam vcro dixe. ,
runl : Audiemus le de boc ilerum. Sic Pauius exi, \
vil dc medio eorum. Quidam vero viri adbaerenles
. ci, crediderunl : in quibus et Dionysius Arcopagiia, el inulicr nomine Damads, et alii cum eis.
. ,
, , , .
.
COMMENTARIUS.
" , , " ,
Duxerunt eum, inquit, ad Areopagnm, 1 non
, ' , ul aliquid ipsi discerent, sed u( is piiiiiretiir, 11 bi
\ . ; :,
capiiales causae babebanlur. c Arcopagus aulciii
locus ille dicebalur, quoniam Arcs, seu Mars
, ,
aduhcrii poenae ibi, ut fabulautur, olim dcdcrat.
.
c Pagus > est locus cxcelsus ; siquidcm in colle

silum cral dicaslerium illud. Hinc c Pagarcbi > d i ,
cuulur locoruui quoruiudam vc! pagorum pr&, c \ . >
fecli. c luveni el aram. 1 Du causaj feruntur ce |f. ] [ ]
lebiis illius, quae Atbcuis craf, inscriplionis ;
. 01 ,
c Iguolo Deo. 1 Quidaiu enim dicuul, quod cum

, Athenicnscs, Persis contra ipsos bcltum gcrcnlibus, Pbilippiden quemdam ad Lacedajiuones auxi ,
lii pelendi causa misissent, occurrens illi in inunie
,
Parlbeno idolum Panis graviter de Aibcniensibus
, ,
conqueslum fuerii, quod cuin caeteros quidem deos
. , \ . , D gnaviter colerenl, se prorsus negligerent; etnihilominus auxilio sofuiurum spoponderit. QuarcAibe ,
nienses, cum vicissent, lemplutn illi exciiarunt, et
,
allare construxerunt. Cavenles vero, ne siraile
, *
, \ ' , quid iterum illis conlingerel, quod forte deuiu ali ' , quem ignotum praierirent, atiam erexerunt aram,
, eique inscripscrunt: f Ignoto Deo, 1 inquienlcs :
Si 280 adbuc aliquis a nobis ignorelur deus, in
. ,

, , illius bonorcm baeo ara esio, ut nobis propitius

. eil, clsi, utpole ignotus, pcculiari eultu a nobis non
, colalur. Alii vero ita rem narrant: Ctim dira pesiis
. , , in Aibcnicnses grassarciur, cosque exureret adeo,

V a r i lectiones et
%t

.
(26) Vulg. despiciens.

notffi.

999

THEOPHYLACTl B U I G A M J E ARCHIEP.

1000

u l nec leir-dssiroa Unteamina ferre possenl; omui- , ~

, ,
bus, quos puiabant deos, ciiltum aliqucm praestiie , > , runt, quininde ullum capcrent einolumentum. fte. , ,
putanles vero, qtiod fortasse dcus esset aliquis,
,
q u t M i i ipsi inbonoratum reliquerinl, ac propterea
ipse peslcin immisissel illam, novam aedilicarunt . "
aram, cui Ignoio Deo iiiscripserunl : cumquc * ; ; , , \ ,
super illam eacriOcassent, conleslim pestis evanuil. . "
"
Hunc igitur Paulus ail esse Cbrisiuni, oitinium
' , *
Deum, qucin se annunliarc aflirinabat. Caeleruui integra illa inscriplio ita se babebai : Diis Asiae, . > ,
Europa, et Libyae, Deo ignoioet peregrino.itDeus ' , ' .
qui fecit. Ne puiarcnli Dcuni ab ipso praedica- ,
' *
luin similem esse inultis illis, quas alias colebanl,
diis, ac ui errorem istum submoveret, subdit: , ' *
Nonin manufaciis templis babilat '.* Scilicct, ba- , ; \
biliil quidem io lcmplis, scd non in talibus; sed in
* c , .
anima bumana. Unde nec in Jerosolynula templo
' , . '
dicebatur babilare, scd c operari. > Nec c manibus
,
bumanis colebaiur a Judaeis, sed inenie : nam,
, .
quae i i oiierebaui, Beus uon quasi < indigens ali\ ( \
quo requirebal; ait enim : Nunquid nianducabo
),
carnes tauiOrtim ', clc. Deindein confirmaiioncm
, ' .
scrmonis sui istud Arali, unius ex ipsorum poetis,
,
egregium diclum profen : t Ipsixis eniui el genus
, ' , ,
niimis : etillud quidem de summo Opiiice accipii
;.
Paulus, quanquam de Joveab Arato pronuntiatum fuerii. Yidelicet Araius non de eodem omnino l o cuius esl, sed lamcn id proiulil, quod ei proprie aplari polest. Genus aulem l)ei nos eese, inquit
Apostolus, non eo sensu, quo Graeci poelae dicuni, sedalio; nempe quod nos siinua ei faoiiliares et
proximi.
Ad Atbenien8s verba (acieus Paulus c hominem C
' , , *tamummodo Cbrislum appellat, d i c e n s : t Iit viro,
, * '
in quo statuit, iidcm prabens omnibus, susciians
, ,
euiu a mortuis : > et nibil de < fornia Dei addit,
* > \ \
neque quod t aequalis essel i l l i , e l splendor
, ,
gloriae ejus : > et quidem congrue; nonduni enini
; * .
eral tenapue opporiunum verbis islis; sed interim
. '
contenti eranl aposloli, si crederelur verus bomo,
, ,
cl resunexisse, dissimulala tanl'is^>er cjusdivini, .
lale.
f Et lempora quidem. > Non boc ait, quod uulf , ,
lus isiorum punialur, sed quia nemo illorum, qui
, ' \ c poeniienliamagere voluerit, puniendus s i t : nequc . ,
de illis qui jam obieraut loquilur, scd de illis qui- . ,
bus tunc pracdicabal. Non exiget, inquil, a vobis
, ,
78

4 8

78

1 9

ralionem depraileritie 2 8 1 i g n o r a n t i a s vc- D f a , , , ,

e:r. > Non dixit autem, coiileinnit, vel permitlit,
, ,
sed, c dissimulat, bocest, non punii, quanlumvis
.
puniiione dignos.
CAP13T XXYH.
. '.
De Aquila el Prisciila, deque Corinthiorum tnere- ,

dulitale ac de beneplacito Dei ueundum prkscien-

liam erga illos, quod revelaium ett Pauio. liem

*
dt Ctispo arcliitynagogo, qui credidii cum aliis

a

u i s

" ' Aci. , 48.

" Psal. x u x , 2 .

f 8

Ephes. , 20.

Hebr. , .

Varifle lectiones et notee.

4 8

Marg. .

4 8

1001

EXPOSITIONiS IN* ACTA TEXTUS ALTER.

"

,
-

.

,
, , ,
(
; '),
\ , * ^;,
.
,
". ";
, ,
,
! . ' , , *
*
. ;
,
, 5 . ;
,
\
. '
, , -

1002

est , ac quomodo udi-

lione orta Cortnthi, Paulus secesserii, abieritqne

Ephesum; indeqne, posiquam sermonem habuit,
exlerii.

CAP. X V I I I

quibusdam, el baptizalus

TEXTUS.

XVIII, i - 2 I . P o s l hapc egressus ab Atbenis, vcnit

Corinlhum. Et invenicns qucmdara Judaeum nomii:e
Aquilam, Poniicumgenere, quinuper venerat ab I l v
lia, et Priscillaiu uxorem ejus (eo quod praecepi^et
Claudlus discedere omnes Judxos a Roma), accessil ad eo. Et quia ejusdem erat artis, mauebat
apud eoi ei operabalur (erant autera scenofactoriae artis). Et dispulabat in synagoga per omne
Sabbalum, interponens nomen Domini Jesu, suadebatque Judseis et Graecis. Cum venlssent autem
de Macedonia Silas el Tiuiolheus, inslabat verbo
Paulus, testificans Judaeis esse Cbristura Jesuni.
Contradlcentibus aulem eis et blasphemantibus,
exculiens vestimenta sua, dixit ad eos: Sanguis
vester super capui vestrum : mundus ego, ex boc
ad genles vadam. El roigrane inde, iotravit in doimim cujusdaio, nomine T i l i Justi, colentis Deum,
cujus domus erat conjuncta synagogae. Crispus
aiitem arcbisynagogus credidit Domino cum omni
domo sua : et inulfi Gorintbiorum audientes credebani et baptizabaniur. Dixil antero Doroinui
nocle per visionem Paulo: Noli timefe, sed loquere, et ne taccas : propter quod ego sum tecum : ei nemo apponetur libi ut noceat te : quo;, , Q i a m populus est mibi mullus in hac clviiale.

Sedii aiilem ibi annum et sex mensee, docens apud
. \ , eos verbum Dei. Gallione autero proconsule Acbaia?,
.
insorrexerunt uno animo Judsei in Paulum ei ad '^, - duxerunt eum ad tribunal, dicentes : quia Gontra
, in\ legem bic persuadel bominibus colere Deum. Incipienie autem Panlo aperire os, dixil Gallio ad Ju , ,
. daeos : Si quidem esset iniquum aliquid, aul faci , nus pessimum, viri Judaei, recle vos susltnerem.
; , 0- Si vero quaesliones sunt de verbo et noniinibus et
, , lege veslra, xos ipsi videriiis. Judex ego horum 282
. \ , nolo esse. E l iuinavit eos a tribunali. Appreben\ , * , * denies autem omnes Soslbencui principem syna . gogae, percutiebanl eum ante tribunal; et nibil eoruin Gallioni curae eral. Paulus vero cum adbuc
.

" , D sustinuteset dies multos, fratribus valefaciens, navigavit in Syriani (et cum eo Priscilla el Aquila),,
\
qui sibi iotonderal in Cencbris caput: babebat
. ,
eniin votum. Devenitqiie Epbeaum, et ibi illos rcli , ,
, , quit. Ipse vero ingressus synagogam, disputabat
, ; cum Judstis. Roganiibus autcm eis ut ampliori
. ", - lempure nianerct, non consensit; sed valefaciens
. ei dicens : Iterum revertar ad vos, Deo volcnte,
profecius est ab Epbeso.
; .
* ;, * ; , ; , , \ .
.

GOMMENTARIUS.

" , , ,
P A T R O L . G R . CXXV.

c Sanguis vcster supcr caput vcstrum. Hoc

perinde est, ac si dicerel : Quicunque a Ghristo,
32

03

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

1004

qui vila csl, scccssioivem facit, seraclipsum occi- ,

dere videlnr, a vila iransmeans in mortem, san' . * '*
guinemque ipsius quodammodo fundens per necem,
,
quam sibi ipse infert. AU ilaque : Propterea quod
, . ,
hicredulitaie vestra vosmetipsos jugulaiis, bujus

pcenam vos luile : ego innoxius sum. Hinc
. ,
\ero colligt potest, eum qui se interficit, velut bo ' , ,
uiicidam puuienduin fore a Deo. t Nocle per visio . \ {/. ]
nem. > Adnoiandum, nulluin esee discrirnen sive
. ,
in gomno, sive in vigtlia Paulus viderit Dominum
,
Josum. Caeterum etiam de die aliquoties eum vidil.

Perculicbanl eum. Jud.vi idcirco So&llienem
,
po.culiebanl, quia inagis addiciua erai Paulo, sicut
, ,
-et Crispus arcbisynagogus. Ycl in lantam ilii insa
niam vcneruni, ut suo ft ustrali desiderio, loco
Pauli Soslbenetn principem synagog verbera- ,
, .
reut. Aut deinmn proplerea illum verbcrabanl,
, <
<juia, cum vellcul Paultun occiderc, ipse eos pro, , , \,
tiibebal. Iieruui vero Paulus t navigavit in Syriam,
, *
(ct cum eo Priscilla et Aquila), qui sibi tolonderaf,
. , ,
iuquit, caput. > Tondere caput voii causa nios
, erai proprius Judxoruin. Priscillam et Aquilam
c reliquil, t inquit, c Epbesi, et qutdem conve- . ,
,
uienter, u l ibi docerenl. Cur vero Paulus, cum
, , ssei propbela, cerloque scirei 6e Epbesum reditiirum , noii id absque condilione proraisit, sed ad- ; > ,
didit,Dco volenle? >283 Nempe docere nosvoluil, , ,
u l nibil promillamus, nisi bac addiia condiiione : . ,
volente Deo. c Nemo enim novit quid super- .
eo

ventura parial d i c s . >

Feria 4 bebdomadse sexue.
De Apollo viro eloquenie et fideli.
TEXTUS.
XVIII, 22-28. dcscendensCaesareana, ascendiiet
aalutaviiEcclcsiam,et descendil Anliochiam. El fa*ciu ibi aliquanto lempore profectus est, perambulans
e\ ordinc Galaiicati) regioaem el Pbrygiam, confirinans oinnes discipulos. Judaeui autem quidam,
Apoilo nondne, Alexandrinus genere, vir eloqueus,
-devcnil Epbesum, poleua in Scripturis. Hic erat
edoctus viam Domini : et fervens Spirilu loquebatur el docebat diligenter ea quaj sunt Jesu, aciens
iantum baptisma Joaunis. Hic ergo coepit flducialiler agere in synagoga. Quein cunn audissent Pri-

' ' .

.
.
, \ ,
, "
, . , , *
" , .
,
,
. ^^

scilla e l Aquila, assumpscrunt eum, el diligentius D

* 5 * 5
, , \
xpoeuerunl ei vlam Domini. Cum aulem vellet ire
.
Acbaiam, exbortaii iralrcs ecripserunt discipulis
ut sasciperent eom. Qui cum venissct, coniulil tv,
\ , .
niulluin bis qui crediderant. Yebeuienler eitiui
"0,- -Jutfceos rcvincebal publice, osiendens per Scriptu .
ias esse Cbrisluin Jeaum.
: , ^
.
COMMENTARIUS.
.
Scieiis lanlum bapiisma Joaunis. > Operae
, ,
pretium est inquirere, quomodo, si Apollo bapiisma
,
iamuni Juannis uovcrat, Spirilu nibilominus ferve
* Prcv. , 4.

1005

EXPOSlTiONtS ACTA TEXTUS ALTER. - CAP. X I X .

1005

, l>nt: nam Spiritus sanctus non ila dabalur : et si

. ; qui post istum fuerunt, opus habuere baplismo
. Chrisli , multo magis hic opus babueril. Quid
', Igitiir dicendum ? Non enim sine causa ulrumque
, , posuit sacer scriptor. Videtur itaque iuibi bic
, '
unus ex iis ccnluin viginti fuisse, qui cum aposlo. ,
lis baptizati M I M . Quod si ita scse res babet, d i , \ cendum, ideni quod in Cornclio et in isto conli .;,
gisse : attamen non baplizatur. Hac igitur re beno
\ . .
perpensa videiur non ita esse, ut bapiizalum esse

oporluerit (27),quoniam duodecim alii (28) nibitac, .
curaie sciebant, neque quidem 2 8 4 < I Jesuni
ipsiim gpeciabant. Verosiniile laracn est etiam bapiizatum fuisse. Ei siJoannis discipuli post i l lius baptisnia iicrum baplizabaniur, oportebai, ut el discipuli iia facerent.
. K H ' .
CAPUT X X V I I I .
, De baptismate el dono Spiriius sancii ob oralioncm
Pauli, iis qui Ephesi crediderunl, et de sanatione
7
populi
"
.
Fcria 6 hebdomadse sexl.
' .
TEXTUS.
.
XIX, 1-8. Faclamesl autem, cum Apolloesset Co ,
rintbi, utPaulus, peragralis superioribus parlibus,
, venirel Epheaum,et inveniret quosdam discipulos,
* ; dixitqucaJ eos : Si Spirilumsanctum accepisiis cre * denles ? At Hli dixerunt ad eum : Sed nequc si
. - Spiriius sancius est, audivimus. llle vero a i t : In
; * . quo ergo baptizaii estis? Qui dixerunt : I n Joannis
baptisniale. Dixil autem Paulus : Joannes bapiiza ;
, , ' vil baptismo poenitentix populuin, dicens : In eum
, . Q qui venlurus essei post ipsum, u l crcdereut, hoc
esl in Jesum. His audilis, baptizali sunt in nomine Jesu. Ei cum imposuissct illis manus Paulus,
.
, ' * vcnit Spirilus sanctus euper eos, ei loquebaniur
\ . "II , linguis et prophetabant. Eranl autem omnes viri
\ . fere duodecim. Inirogressus auiem synagogam,
cuin fiducia loquebatur per tres menses, disputans
*0,
et suadens de rcgno Dei.
.
GOMMENTARIUS.
.
Unde isti qui Epbesi inorabantur, baplismum
,
babebani Joannis? Forlasse pridem Jerosoly; " ,
\ , , inam profecti fuerant; et tunc ad Joanncra acces\ * , serunl, ct baptizati ab eo sunt, quin Jesuin cogno ; ', scerenl. Quare non dicit illis : Credite in Jesum
; - Cbristum ? sed,i SiSpiritum sancium recepistis?
e a

Uie

, , - ^ licel apprime no&sel, eos non recepisse. Sed vult

.
ut ipei hoc faleaulur, u l aiiimadverlenles, quo
,
dono carerent, qiianlocius illud exposcerenl (29).
Vari lecliones et notee.
w

(27) Cbrysostonuis, iinde haec commcntatio de- gendum \, mihi, et verba pr*termissa restiiuenda
suinpta esi, paulo aliler, et, ul puto, verius c l cln- ex Chrysostomo.
(28) De quibus cap. sequenlc: ubi v. 7 fere duorius, ista habet sic : ' ,
> . detim fuisse dicuntur.
(29) Textus Graecus hujus exposiiionis plane de
,
ideratur in editione OEcumenii curata Parisiis ati.
. Sed non baplizatur, donec illi accuratiui
1631, licet exslel versio Latina : scd illi ad ,tatue
exposuerunt. Hoc miliiverum e$*e videtur, quia baptizari illum oportebol. Quoniam, elc. Discrepau- denuo appositus etrt textus Grsectis exposiiionis
tiaui banc ex librariorum osciianiia vel lemctiiale superiorb, insigni sane ediloris vel lypograpbi
orlain csse puto; unde arbitror pro , non, le- incuria.
4

14507
THEOFHYLACTI BULGARf.E ARCHIEP.
1008
Joanns baplismale vaticinalur (50) et edocel . ,
eos, quod lioc sibi vellet Joannis baplisroa. 2 8 5 . , ,
t , .
Iliiic vcro ostendilur baptisma illud iinperfecium

, , ,
luisse : non enim dixil baplisimim esse reinissionis, sed, pcenilentiae. Deinde c baptizati i n .
nomine Domini Jesu, > inquil, manibus Pauli sta- ( ),
Spiritum sanctum acceperunt. Ipeum lamen ,
iM>n videbanl: iimsibilis eel eniiu. Yerum sensibile ', ,
aliquod ipsiu virlufis argumcnlum edebal gratia , in eo, quod alius quidem Persarum, alius Roma- ,
,
nomm c i ^lius Indorum, aliiis denique simili alia
aliqua Ungua prolinus loquebalur : et boc extra- .
ncis inamfestabat Spiriium inesse ila loquentibus, Dco palam facicnle, id supreni* esse potostaiis.
tEcee bic proprie impletur illud : c Qui autem m i -
, *
uor cst in regno '.oeloruui, uiajor est illo
: siquidem Paulus aposlolorum ullimtis quoad voca- . \
lionem, quod Joannes in baptisroale non dedit, i l - ,
,
tud per manuum imposilionem tribuil.
.
De filiis Sccvce; et quod non oporteat acccdere ad i n - Uspl ,
,
fideles, ei qui $e fide indignos reddiderunt. Item
*
de confessiont credenlium; et de seditione Ephesi
' "
mota Demelrio argentario conlra apostolos.

.
TEXTUS.
.
9 4 0 . Cum autem quidam indurarentur, et non
\ , credereni, maledicenles viaro Bomini coram luultitu* , *
dine; discedens ab eis, segregavit discipulos, quoli- C , , ' die disputans in scbola tyranni cujusdam. Iloc au- .
tem factum esl perbiennium, ita ut omnes qui ba- ,
biiabant in Asia, audirent vcrbum Domini, Judad
" ,
atquc gentiles. Yirtutesque non quaslibei faciebat \ ".
Beus per manus Pauli; ita ut eiiam super langui- *
dos deferrentur a corpore ejus sudaria et semi-
cinciia, et recedebanl ab eis languores, ei spirilus ,
nequaHi egrediebantur. Tentaverunt aulem quidaui * ,
el de circumeuntibus Judaeis exorcistis invocare, * .
siipcr eos qui babebant spiriiue malos, nomen Do- ,
xnini Jesu, diceniee: Adjuro vos per Jesum quem Pau-
lus predicat. Erant aulem quidam Judaei Seevse ,
prJadpis saccrdotum septem fllii qui boc taciebaiit.
, .
Respondens autem gpirilus nequam dixit eis : Je- , .
suni novi, el Paulum scio ; vos autero .qtu eslis? D ' ,
Et insiliens in eos homo, quo eral daemonium , \
pessimum, et dominalus aaiborum, invaluit conlra , ;
cos, ila u l nudi et vulnerati effugerent de doino ' , , Hla. >Hoc aulem nolum factum est omnibus Judaeis , * ,
.atque genliliboa, qui babilabant Ephesi, el ceci-
8 4

' Mallh. , 11.

Yariffi lectiones et not.

(30) Texlus iste, qni alias cst Chrysostomi, ita
viuaius ac defermatus est, ut congruum sensuin
tion reddat. En integram Cbrysostomi cominenlalioncm in ea verba : loguebanlur linguis, el
propheiabanl: '' . ,
\ . " . ,

. "
,
'. Ab ipso baplumale prophelant. Hoc antem Jonnnis baptuma non habebal; ideoqne imperfectum erat. l)t porro hi$ digni habereniur, praparavil Wos. Itaque hoe volebat Joannes, cum baplizabal, ut crederent in venturum post ipsum.

1009

EXPOSITIONISIN ACTA TEXTUS ALTER. - CAP. X I X .

1010

. - dit timor supcr omnes illos, et magnilicabalur no \

men 2 8 6 Domini Jcsu. Multiqiie credentium ve , \ niebant coufilentes et annunlianles aclus suos.
.
Mulli auiem ex eis, qui fuerant curiosa seclalr,
, contulerunt libros el cotnbusserunt coraro omni .
bus : et computatis pretiis illorum, invenerunl pe , ,
cuniaro denariorum quinquaginla inillium. Ita for
tiler crescebat verbum Dei et conGrmabatur. His
, \ autem expleiis, proposuit Paulus in Spiritu, trae \
siia Maccdonia et Acbaia,ire Jerosolymam , dicens :
. ,
quoniam Postquam fuero i b i , oportel me ct Ro ", ,
mam videre. Miitens aulem in Macedoniam duos
, , ,
ex rninistranlibus sibi, Timolheam et Erastum,
, ' . - ipse remansit ad tcmpus in Asia. Facla est autcm

illo lempore lurbalio non niinima de via Doniini.
, \ , ^ Dcmetrius enim quidam nomine, argentarius, f a r
. ciens aedcs argenteas Dianae, prae>iabat artificibu^
; . non modicum qtmturo : quos convocans, e i eos
, , ; qui bujusmodi erant opifices, dixit : V i r i , soiiis
, . quia de boc arlificio esi nobis aoquishio; et vid&; - tis, et audilis, quia non solum EphesL, sed pene to*
, ", lius Asiae, Paulus bic suadens averiit muUam turbara, dicens , quoniatn non SJIIU dtf, qui mauibus

fiunt. Non solum autem baec periclitalur nobis^
, ,
pars in redarguiionem venire, scd ei magnae Diawe
;
, , \ templum in nihilum reputabitur, sed el destrui i n . cipiet majestas ejus, quam lota Asia et orbis colit.
, His auditis, repleli sunt ira, c l cxclamaverunt d i ccntcs : Magna Diana Epbesiomm. Et impleta esV
*
\ , civitas confusione, el impelura fecetunt uno anitno
tbeatnim, raplo Gaio ct Arisiarcho Macedonb .
bus, conwtibus Pauii. Paulo autem volcnto inirare
, ; ,
in ,'populum, non pcrmiseruni diacipuli. Quidam
.
anlem et de Asia? principibus, qui erant amici ejus,

imsertmt ad eum, rogames nc sc daret in tbcalrum :
, ,
alii aiitcm aliud clamabanl. Eral euim ecclesia
, .
eonfusa^ct plurcs nescicbant qua ex causa conve ,
nisscnt. De lurba autcm detraxerunt Alexandrum,
. .
propellenlibus eum Judxis. Alexander autem, manu
, silcntio poslulalo, volcbat reddere ralionem populo.
. "
Quem ut cognoverunt Judaeum esse, vox facta una
* , \
esl omnium, quasi per boras duas clamamium :
.
Magna Diana Ephesiorum. E i cum sedasset scriba
,
lurbas, d i x i l : Yiri Ephesii, quis enim est homi . . D num qui ncscial Epbesiorum civilatem Neocoron
, esse magnac Dianae, el Diopclis? Cum ergo hiscon , \ iradici non possil, oporlet vos sedatos esse, et nibil
. lcmere agerc. Adduxisiis enim boraines ialos, nc , , que sacrilegps, neque blaspbemantes deam vestram.
, - Quod si Demelrius, et qui cum eo sunt anifices,
habent adversus aliquem causam, convenlus fo; ^ , , renses agunlur el proconsules s u n l : accusenl invi , cem. Si quid autein 287 alterius rei quaeriiia, i n
legitima ecclesia poteril absolvi. Nam ei periclila .
, , mur argui seditionis bodiernae. cuin nunus obno. , - xius sit (de quo possimus reddere ralionem) con, , , cursua islius. El cum baea dixiseet, diinisit eccle . siam.
\ , . \

1011

TIIEOPHYLACTI B U L G A R I / E A R C H I E P .

1012

, , \
.
CAPUT XXIX.

. \

Circuitus Pauli; ubi et de morle el resuscitatione

'
Euiychi per orathr.em Pauli Troade.
.
TEXTUS.
.
, XX,4-6. Posiquamaulem cessavittumultus, voca ,
vit Paulus discipulos, etexbortatuseos, valedixil, et
proferius esl ut iret in Macedoniam. Cum autem per- , .
,
ambulasset partes illas, et exhorlahis eos fuisset
roulto sermone, venit ad Graeciam. Ubi cum fecis- , .
,
*el menses trcs, factae sunt i l l i insidiae a Judseis
, ,
navigaturo in Syriam; babuitque consilium ut re . vertereturpcrMacedoniam.Comitaiusesiaulem eum
Sopater Pyrrhi Beroeensis, Tbessalonicensium vero 0
Aristarcbus et Secundus et Gaius Derbeus et Timo- * > , , tbeus, Asiani vero Tycbicus el Tropbymiis. Hi cum JJ , , \ *
prnccesiissent, suslinucrunt nos Troade. Nog vero , .
navigavimus posl dies Azymorum a Pbilippis, et
.
,
venimus ad eos Troadem in diebus quinque, ubi

demoraii sumus dlebus septem.
, .
.
GOMMENTARIUS.
Viam bic dicil Gbristum, vel fldem veram : hac
,
enim est ria, quae ducitad regnum ccelorum. Hinc .
docel, oportere ut ab iis qui i n j i l i u m Bci blaspbe- .
mant, omnlno recedant, qui in ipsum crcdunt. Su- ,
daria et semicuiclia. Ulraque iinea sunt. Yerum
.
eudaria caplti imponunlur : at semicinctia in roa- , .
nibus tenere soleni, 2 8 8 oraria gestare non
*
possunt, ut sunt, qui consulares gesiant stolas, aul ^
saga, ad abstergendos a facie bumores, ut sudo- , ,
rem, saUvam, lacrymas et similia. Tenlaverunt ,
autein. lpsa haec vox ostendit, exorcistas illos, , , , ,
non quia crederenl iu Jesum, sed tenlandi tantum
. , causa, aggressos esse cxorcizare impura dacmonia
in nomine Bomini. Quare, velut infidelcs, u l impu- , *
rus dixit spiritus, paulo post temeritatis suae poe- . ,
nas dedere. Redarguii enim ipsos, el scenam eorum
,
patefecit, vebcmenler iratus daemon : quemadmo- . ,
dum, si quis de extremis periclitans, a miscro (51) ,
aliquo el aerumnoso cofcrguaiur, omnem in iilum , ,
furorem effundere conatur. Gonttilerunt libros.
[\ ] , \
Adnotandum quod, quanquam magici libri multi
.
esseni pretii, quippe qui pulcberrima \\\x conti- ^ ,
nebant, Christi fldeles tamen ea non vendiderint;
,
, sed Itcet eo loci alii essent, qui eos enumerato pre, * /
lio coroparare sibi voluissent, combusserunl: et

hoc, priuio quidem, ne quisquani exilialem illam
, "
animarum pesiem participaret; deinde ne hac via
1 1

1 1

Vari lectiones et nota.

(31) Henteniui pro , mhero, halet

, inimico; unde v e r l i l , velul $1 quis in extremis periculi poiitus ab aliquo inimico arguatur,
baud sane recto sensu. A l Gurysoslorous, cujus e&i

bic lextus, babet , misero el

wrumnoso, ut nos posuimus ; quo congrua raiio
rcdditur excandesccnliae dnemonis.

EXPOSITIONIS I N ACTA TEXTUS ALTER, CAP. XX.

10J3

1014

* , qoidqtiam sibi acfjuircrenl. Quemabnodiim enitiv

. "
ne colleclum ex fornicalione lucrum Dco oficrrelur,
, f prohibiliim erat; ila neqne argeiUum lali modo
comparaium, ul ad pcdes apostolorum poneretur,
, . dignuni ccnsebant, aot ab illis facile acceplan . dtfm, judicabant. c El Diopais (32). Sinuilacruin
, *
Dianse Diopetes vocabatur, boc esl a Jovc dela [] , psum, sive quia testam illam omnes sic vocabant^
, - velut a Jove e coelo demissam; seu qtiod siatua
,
illa Dianae e coclo devolaverit, adeoque ab bomini ", , c - bus facla non fueril : quod Graeci fabulabantur.
, , .
Neocoron > aulem idem est, ac sacrorum famu , [' ,] [ lam , aedituam. Gorerna enim idem est ac purgaiio
] .
Unde Neocoros ille est , qui naon, scu lempluni
" [] purgatet ornat(33). Conventus forenses erant
.
Asia genus judicum inferiorum. Cacterum eliam.
causidici dicuntur forenses.

.
Sabbato hebdomadsc scxia?
.
TEXTUS.
$ ,
XX, 7-15. Una autem Sabbaii cum convenisseinus
, * , - ad fraiigciidum panem, Paulus disputabat cunieis
* pro ecturus in craslinum, prolraxitquc scrmoneui us/ , que in mediam noctem. Erant autem 2 8 9 lampa. dcB copiotse in co3iiacuIo ubi eramus congregalf.
, - Sedens antem quidam adolescens nomine Euiycbus
\ , super fenestram, cum mergereiursomno gravi,dis, , putanle diu Paulo, duclus somno cecidit dc teriia
. ' ,
coenaculo deorsum, et sublatus esl morluus. Ad
, * *
quem cum descendissct Paulus, incubuil super

. '

euiii,
et
complexus
turbari, animai

'

" V;II111,

l/VUI|HV*U9 d
U li *xt i t :. Nolite
nvrn.v

, ' ^ eaim ipsius in ipsoest. Ascendcns autem, frangeiis , .

qoe pancm el gustans, satisque allocutus usquc iu
, .
luceui, sic profeclus esl. Adduxerunt autcm pueriim
\
viventem, et ccnsolati sunt non minime. Nos au ",
tem ascendentes navem, navigaviimts in Asson,. iiv * ,
dc susccpturi Paulum; sic enim disposuerat ipsc
. ' ,
pcr terram iicr faciurus. Gum aulem convenissel
.
nos in Asson, assumpto eo, veniinus Milylencn. Et
,
inde naviganlcs, sequcnli dic venimus conlra Cbiiun,
* *
et alia applicuimus Samum, et sequculi dle vcni ,
mus Miletum.
.
Domiuica septima.
*.
Admomtio pastoralis Pauli ad preibijteiua Eplicai

commorantes.

.
TEXTUS.
.
XX. lG-3G.ProposueratenimPauIuslransnavigarc
,
> '. Epbesum, ne quainora illi Geretin Asia. Fcslinabai
" , , enim, si possibile sibi esset, u l dicm Penlecosios
, . ' faceret Jcrosolymis. Mitclo autcin nuUens
Epbcsuin, vocavit majores nalu Ecclcsbe. Qui curo
, ^
venissent ad eum, etsiinul cssenl, dixil eis: Yos
. '
scilis a prima dic, qua iugressus sum in Asiain,
,

Varioe l e c t i o n e s

et

not.

* .

(32) Yulg. interpres babel, Jovhque prolis, forlasse quod lcgerit . Ipse rciinui voccm
Grxcaui, (um quia unica Laliua rcddi nou potcit;

lum quia ab auctorc hic explicatur.

(33) . inierpres Neocoron vcrtit cuUrictm;
plerique alii vcrlunl adituam.

1015

THEOPHYLACTI B U L G A H L E A R C H i E P .

1016

qtialilcr vobisrum per omne lempus fuerim, ser- ; ' ; ,

viejis Domino cum onuti bumililale et lacrymis et
* *
lcnlalionibus, quse mihi acciderunt ex ineidiis , \
Judorum : quomodo nibil enbtraxeriin utilium,

qno minus annunliarem vobis, et docerem vos
publice et per domos, lestificans Judaeis aique , gentilibus in Deum ponnitentiam et fldera in Douii- *
num nostrum Jesum Chrislum. Et nunc ecce alli- \ gatua ego Spiriiu, vado in Jcrusalem ; quae in ea
, \
ventura sint mibi, ignorans : nisi quod Spiritus .
sanctus per omnes civitates mibi prolestatur,
, dicens quoniam vincula et iribtilaliones Jeroso-
lymis me manent. Sed nibil horum vereor, nec
facio animam mcam preiiosiorem quam me, dum- \ . \' ,
modo consummem cursum metim, et ministerium , vcrbi qood arcepi a Domino Jesu, tesiificari Evan- , , ,
gelium 290 gratiae Dei. E l nunc ecce ego scio, ,
quia amplius non videbilis facicm meam vos . \
omnes, per quos transivi pradicans regnum Dei.
, *
Quapropler conlestor vos bodierna die, quia muiv,
dus sum a sanguine omnium. Non enim subter- . ,
fugi, quominus annuniiaren. omne consilium Dei
.
vobis.

.
Ailendite vobis ct universo gregi, in quo vos
Spiritus sanctus posuit episcopos regere Ecclcsiam
Dei quam acquisivit sanguine suo. Ego scio, quoniam intrabunt post discessionem meam lupi
in vos, non
,rapaces
.
. .parcentes grcgi. Et ex vobis
I p t s u r g e n l v.r. oquentes penrersa, ut abducant discipulos post se. Propter quod vigilaie,
memoria relinenles, quoniam pcr triennium nocle
et dienon cessavi, cum lacrymis monens unum
quemque vestrum. E l nunc commendo vos Deo et
verbo graiiae ipsius, qui potens est aediOcare et
dare bxreditaletn in sanelificalis omnibus. Argenium el auruni aut vestem nullius concupivi, sicut
ipsi scitis : quoniam ad ea quae mihi opus erant,
et his qui mecum sunt, ministraverunt manus
istae. Omnia ostendi vobis, quoniam eic laborantcs, oportet suscipere infirmos, ac meminisse verbi
Domini Jesu quoniam ipse d i x i t : Beaiius est
dare quam accipere. cum hacc dixisset, positis
genibus suis, oravil cum omnibus illia.

COMMENTARIUS.
f Cura omni bumilitate ei lacrymis. t Hic
doctrinae suae cbaracterem ob oculog ponit, nempe
invidia et fastu expertem esse, aliisque condolere
(dolebat enim ille el pro Hlis qui peribant, cl pro
iis qui perdebant), et bumiles esse (ai non uicunqne, sed cum omni bumilitate, nerope, in verbo, in
operc, erga superiores et inferiores), ei qua utilia
sunt loqui: erant namque mulia quae discere iis
non expediebat. Sicuti enim quaedam illis occuiiare,

, ,
, ,
. ,

^ ^
.
w

* .

.
,
, \ (
, ), \
( ; , ,
,
, , ,
),

. "

Varite lectiones et nota.

"*, .

,
.
, , \ ,

. , ,
,

.
. ,
, ' ,
. ,
,
, D , .
, ,
.

1 1

1017

E X P O S I T I O N I S IN ACTA T E X T U S A L T E R . - C A P . X X .

1018

, \ res fuisset invitliae ; ita omnia dicere, fuissct

;, . \ amentia*. Elideo addidil: c iililium, quominus nou
, . soluin dicerem, sed c et docerem.ic Alligaiue.
Hic ad vocem alligalus interpungenduro esl;
, c , > , '
* 291 u l iste sit sensus: Vado in Jerusalein, prae ,
videns per Spiritum sanclum quae ventura s u n l ,
. " , vado autem alligalus : utque ostendat se sponte,
, * "
et non invilum discedere, addit: c Per omnes
. c , ,
civilales vincula et tribulationes me manent. >
, , c Mundue sum, inquic,a sanguine omnitim,i si vos
** . obdormientes occidamiui ab inlerfectore anima, \, ,
rum. Praceptoris enim oneri satisfeci anmintiando
. , vobis consilium Dei. Ergo qui non dicit quas
, . debet, reus est sanguinis seu caedis. Quare innuit,
, ,
et ipsos si non fcccrint, reos fuluros proprii san'

r -

gninis. t Attendile vobis el niverso gregi. Duo

h;cc docioribua praecipil : nam neque alterius
laiilum bonum proseqiii, ulile est, neqtie sui tantommodo caram babere: talis enim sui ipstus
amaior tanlnmmodo esi. Adnotandum vero, quod
eos, quos supra preebyicros dixif, nrnic episcopos
svu inspeclores appellet, vel quia necesse esl, ut
presbyteri allendant supra raiionales gregee, ne
quis vel infinmis sil flde, vel esuriat, vel silial,
vel reprehcnsione ct correctione indigeat : vel
episcopos bic, qui vere episcopi eunt, vocat.
c Argenlum el aurum. > Radicem exscindit maloruni, nempe avaritiam ; neque enim solummodo
dicit, non accepi, sed, neque c desideravi. Deinde
, . \ - Q docet verain eleemosynam ex propriis laboribus
faciendam esse; quandoquidem ex alienis dare,

, , baud bonum est (34). Deinde in hujus rei conflr * malionem oraculum Domini profert, qtiod modo
' ^ quidem i n Scriptura non reperilur; et fortasse
. , illud abeque scripto Iradidere apostoli: vel ratio , cinando colligere quis polesl, id diclum ease,
* aliis verbis boc idem significantibus. Non ail vero,
. " , * nialum esse accipere, el sic aliis dare ; sed melius
, * , \ esse non accipere: boc enim esl commieerationis
erga iniirmos. Primus igitur grados (perfeclionis
,
bac in rc) est sua abjicere; secundus, sibi sufft, . "
cere; lertius, et aliis subministrare; quarlus
.
etiam praedicatorem, et qui babet potestatem accipiendi, non accipere. Quare Paulus iis, qu
DOD possident, molto tnclior erat.
.

TEXTUS.
XX,37,38 ;, 1 8 . Magnue aulem netuefacios
; , , , eslomnium, et procunibentes supracollum Paub, os \ , , culabanlur eum, dulenies maxime in terbo, quod dixe . rat, qtieniain amf lius faciem ejus non essent visurl;
. ' et deducebant eum ad navem. Cum autem factum esset
* , ul navigaremus abstracli ab eis, recto cursu venimus
', - Couin, et scquenli dieRhodum et inde Pafaram. Et
\ , cum invenissemus 292 navero transfrelanlem in
.; , Phoenicem , ascendentcs navigavimus. Cum apparuissemus auiem Cypro, relinquenles eam ad
,

.

, * ;, . ,
, [
, ]
,
, , $,
[] *
.
, . 06 ,
, ', c .
,
* -

Variffilectiones et
e e

not.

i T

* . .
.
(34) Cbrysostomus habcl: , ) \ , modo bonum
eliam periculowm.

c', ted

1019
THEOPHYLACTl BULGARL* ARCHIEP.
lOiO
siatstrain, navigaviuiua in Syriam et veniraus , \ * ,
v

Tyruin: ibi enim navis expositura erat onus.

Invenlis autem discipulis, mansimus ibi dieboe
seplem: qui Paulo dicebant per Spiriium, ne
a*cenderei Jerosolymam. Et perfectis diebus, profecti ibamus, deducenlibus oos omnibus cum
uxoribus et fifiis usque foras civilatero ; et posiiis
genihus in littore, oravimus. Et ctim valefecisseiiiue invicem, ascendimus navem, illi auleni redierunt in sua. Nos vero navigalione expleta, a Tyro
deecendiraus Plolemaidam, et salutatis frairibus,
mansiraus die una apud illos. Alia auiem die,

.
, .

. "
, ,

, .

.
, '
, *
. ,
.
*
, ' ,
,
. , , >
, *
. , \
, *
. , c
, \ , , ,
, ",
' .

COMMENTARIUS.
c Cum invenissemus naviin. Hoc perinde esl
ac sidlceret: Cum non inveoireuius navira abeuuifcm Caesaream, sed in Pboemcun, ipsam conscendimua ,ac Cyprura reliquimusel Syriam (35). Illud
enim : c relinqnentes eam ad sinislrain, non sine
rausa diclum est; sed quoniam nequidem prope
ad Syriam accedere feslinabant (36). Venerunl
iiaque in Lyciain, el relicta Cypro, navigaruiit
Tyrum: ibi enim navigium omis suuro depoguil.
c Et perfectis, id esiexpletis diebus, nempe
slatotis ; boc esl posi dies Azyinorum, venerunt
Troadem diebus quinque.
. '.
CAPUT X X X .

6^
Agnbi prophetiade iit quat eventura eranl Paulo in '
^

.
Jerusalem.
5 C' .
Feria 2 bebdomadx septimae.
.
TEXTUS.
\ X X I , 8 - U . Prorecti, venimusCsesaream. intranI sdomumPbilippievangelistai, qui erat unus d^sep- ,
lm, mansimus apud enm. Huicniitcmerantqualuor , * .
filise virgines prophetanies. Et cum morareauir
,
pcr dies aliquot, supervenil quidam a Judaea pro
pbcta, nomine Agabus. Is cum vcnissel ad nos,
,
lulU zonara Pauli, el alligans sibi pedee 293
et
, \ ,
uianus, d i x i l : Hsec dicit Spiiilus sanclu: Virum
* *
cujus est zona hsec, sic alligabuni in Jerusalem
,
Jidaei, el iradertt in manus gcnlium. Quod cum
audisaemus, rogabamus nos el qui loci illius , *
,
cranl, ne ascemlerel Jerosolymam. Tunc respondit
Paulus el d i x i t : Quid facilis ilenles el afiligentcs D *
# ^ . '
cor meum? Ego enim non soluro alligari, sed et
mori in Jerusalem paratus sum propier nomen , \ ;
Domini Jesu. cum ei suadere non posseinus,* ,
(>
qnievimus, dicenles: Doniini volunlas iiat.
. , , * .
^ariflB lecliones et noUe.
.
(35) Pcrperam hic additum cssc, el Syriam,
,
ctaruin est; cum boc narraiioui Lucae contra. . Hoc (nempe relinquente*
riunt s i l .
eam ad sinistram) non sine causa dictum est; ted ut
(36) Texius isle adeo mulile ex Cbrysoslomo
ostenderet, ne prope quidem illam (videlie^l C,ycxscriptus esi, ut sensum efferat lani ipsi quam
prum) accedere votuiss*, cumrecto cursu itt Syriam
eacro lexltii plane adversum. Cbrysosiomi verba
pergerent: iia nempe festinabat. Texlus ab Henlenio
ita se babcnt: ( ^ )
edims congruU cum nosiro codice : simililer etiain
, ' ,
codex Florcniiiius.

x a

8 8

o l

{ 0

1021

E X P O S I T I O N I S 1N A C T A T E X T U S A L T E R . - C A P . X X I .
.

,
*
. , \ ,
,
. " ,
. ,
,
.
.

. \
' ^
, .
,
.
[vutg. ]
. \ ,
* ,
.
. '.

'
.
, *
* , ,
, \
. ,
C
, ,
, .
; *
. .
'.
,
* , *
, \
,
. \
,
, ,
, , .
,
, , . , .
.
, .
* .
, ,
, ,
' \ . "
rt^YB* *
, c \

AdnuUndum, Philippi diaconi filias lllas fuisse:

quare etiam uxoralis licet diaconatus oflkiuin exercere;(37). Obaerva vero eliam propbetissas illius fllias fuisse virgines, ac propter pielatem boc magis
exercuisee; unde prophelkdono dignae facla? sunl.
Ex quo palel, summo illas sludio virginiUteiu coluisse: aliler gacer scriptor non addidissel, quod
esacnt virgines.

1022

COMMENTARIUS.

TEXTUS.
X X I , 15 i9.Postdicsatilem isloe praeparali, ascendimus Jerusalem. Venerunl auiem et ex discipulis a
Caesarea uobiscum, adducentes securo (apud quen
hospitareniur)' Mnasonem quemdam Cyprium, antiquum discipuluro. cuin venissemus Jerosolyinam, libenter exceperunl nos Iralres. Sequenli
aulein die iniroibai Paulus nobiscum ad Jacobum,
oinnesque collecti suul seniores. Quos cum ealutasset, narrabat per eingola qu<e Deus fecissei in
gentibus per ministerium ipsins.

CAPUT X X X I .
Adhortatio Jacobi ad Paulum de eo quod non cideretur proliibcre Hebraos circumcidi.
X X I , 20-25 A l illi cum aodissent, raagniflcabaut
Deuro, dixeruntque ei:Vides, fraler, quotndllia snni
in Judu/is qui crediderunl, et omees aemulatores suni
legis. Audicrunl autem de te, quia disccssionem
doceas a Moyee eoruni qui per genles sunl Judscor u m : diceus non debcre eos circumcidere fllios
stius, neque secundum coimieludineni ingredi.
Quid ergo est? Utique oportet convenire
294
muliitudiiiem : audieni enun te euperveuisse.
Hoc ergo fac quod libi dicitnus: Sunt nobis
viri qoaluor, voium babenles eupcr se. His assuuiplis, sanctiflca le cum Hlis, et impcnde in illis ut
radanl caprla; et scient omues quia qu:e de te
audierunl falsa sunl, sed ambulas elipee cusiodicns
legcm. De bis aulem qui crediderunl ex gentibus,
nos scripsiraus judicanies, ut abstineani se ab idolis iuunolalo et sanguine el suffocato el fornicalione.
GOM&1ENTAR1US.
c Praeparati, > boc esl sunipiis, qux ad iter necesearia eraul. c Yides, fraler. Consilium danl,
non jubenl Jacobus et socii ejus. Etenim qui Jerosolyiuis ex Judjeis credideranl, legalia inslituU
adhuc servare volebani. c Puriiica te. > U l opere,
non verbo defensionem stbi parei, suadenl. Igitur,
aiunt, eas, quas ipsi juxla legtjin offeruni, victimas ipsc suppedila, ut suspicionem quam de l e
babeul, dissolvas, illisque ostendas quod oon soluni nibil conlra legem doceas, sed ipse eliai
quae legis sunt, observes. Ne vero Paulus d i c a l :
Si baec geniiles rescivcrint, scandalum paiienluiv

Variffi lectiones et nolce.

.
(37) Uiique, ubi nou obslat ecclcsiastica lcx, ut in ecclesia Latina.

1023

THEOPHYLACTf BULGARliE ARCHIEP.

\ O U

lubdnnt: t Dc bis anlem qui credidertint ex gen- , \,

. > " liHbtis, nos scripsimus, judicanles, nibil horuni
, , \
servandum illis esse. Quemadmodum igitur nos,
, . etsi Judaeis praedicemus, illis praeciptmus, sic el tu
qui geniibus prsedicas, nobig cooperare. Allempe- , * \
, .
ratio esl; nihil saspicare. Et quidem hoc Jeroso , [] .
lymie facere difficile non eel. Hoc igitur fac bic,
ui illud alibi tibi facerc liceat. His persuasus Pau- , ,
Iue se totondit, et omnia legalia perfecit.
.
CAPUT X X X I I .

. ".

De perturbatione tnota conira Pattlum

Jeroiolymis,
ei quomodo eum Iribunut e multitudinis mantbut
eripuerit.

xirrj ,

Fcria 3 bcbdomadx scplimae.

' ' .

.
,
X X I , 2 6 - 4 0 . Tunc Paulus, assumplts viris, poslera
, , ;
die purificatus cum itlis inlravil in lemplum, annun,
liansexplelionem dierura puriflcationis, donec offer,
retur pro unoquoqueeorum oblalio. Dum aulem sep .
tem diesconsummarenltir, bi qui de Asia eranl Judaei,
,
cum vidissent eum in lemplo, concilaverunt omnem
, '
popubim, el injeccrunt ei manus,295 clamanies:
, ' , *
Virt Israelilae, adjuvale : bic est bomo, qut advcr ,
8us populum et legem ei locum bunc omnes ubi
, , \
qne doccns, insupcr et genliles induxil in leinpbiin,

,
*
et violavil sancium locum islum. Viderant enim
" ,
Trophiuium Epbesium in civitale cum ipso, quem
(
scstiroaverunt, quoniara in templum introduxissel
C
,
Paulus. Gommotaqne est civilas loia , et facta esi
). concureio populi. Et apprebendenles Paulum, ira ,
bebant enm exlra (emplum, el siatim clauax sunl
,
jautue. Quaereiiiibus auiem eum occidere, nuniia .
tum esl u ibuno cobortis, "quia tola confuiiditur
,
Jerusalem. Qui alalim, assumplie militibus ei cen, . "
luriOnibue, decurrit ad illos. Qui cum vidissent
,
iribuiium el milites, cessavcrunt perculere Pau * . ,
lum.
," .
TEXTUS.

Tunc accedens Iribunus apprehendit eum, et

, , \
jussit eum alligari caienis duabus, et inlerrogabat
* \
quis eseet, et qnid fecisset. Alii autem aliud
, .
clamabant in turba. El cum non possel certum D .
cognoscere prae tumultu, jussit duci eom in
,
castra. Et cum venissct ad gradus, contigit,
. "
u l portaretiir a mililibus propier vim populi.
,
Sequebaiur enim muliiiudo populi
clamans : .
Tolle eum. cum coepisset indtici in castra,
,
Paulus ditit tribuno : Si licei mibi loqui ali . quid ad ie? Qui dixil : Graece nosli? Nonne lu
, *
cs iftgyplias, qui ame bos dies lumultum concita ; \ 8li et eduxisii in deserlum qualuor millia virorum
;
aicariorum ? El dixil ad eum Paulus: Ego homo ,
sum quidem Judaeus a Tareo Cilicia?, non ignolx
;
civiiatis municeps. Rogo autem (c, permitte mibi

loqui ad populum. El cum ille permisissel, Paulus
, .
slans in gradibus, annuil manu ad plebcm cl inagno
, .

1025

EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. - CAP. XXII.

,
, .
<* ,
, .

,


.
" \ ,
(
, . )
, ,

,
, ,
. *
, \
,
' \
,
, \
, .
,
, . "
, \ * , ,
; , ;
,
. 01
, ,

suenlio faclo, allocuius est

ccns.

10?6

lingua llebraea, d i -

Pauli narratio de $eipso suaque ad apostolalum

voeatione.
X X I I , 4-41. Viri fratres et palies, audite quam ad
vos reddoralionem. Cum audissentauteui, quia Hebrea liiignaloqiierelurad illos, roagis prae$iilerunl>ilentium. El dicit : Ego sum vir Judasus, natus iu
Tarso Ciliclp, nulriius aulem in ista civiiate, secus
pedcs Gamaliel, eruditus juxla veritalem paiernas
lcgis, aeniiilalor legis, sicul et 296
omncs
esiis hodie: qui banc viam pereccuius sum usque
ad mortem, alligans et iradens in custodias viros
ac mulieres; sicul princeps sacerdotum mibi leslimonium reddil, et omnes niajores natu ; a quibus
el epistolas accipiens ad fraires Damascum pergebam, ui adducerem inde vinctos in Jerusalem ut
punirenlur. Factum est aulera, eunte me, el appropinquanle Damasco media die, subito de coelo
circumfulsil me lux copiosa: el decidens in lerrani,
audivi vocem dicentem m i h i : Sable, Saule, quid
nic persequcris ? Ego auleru respondi: Quis est
Domine? Dtxitque ad me : Ego sum Jesus Nazarenus, qirem lu persequeris. Et qui inecum eraiil,
luiiicn quidem viderunt, voceni autem non audiertinl ejus qui loquebalur mectim. Et d i x i : Quid faciam, Bomine ? Dominus autcin dixil ad me : Su
. ,
gens, vade Damascum, et ibi tibi dicetur de omni; * bus quae le oporteal facere. Et cum noii videreni
, \
e clarilale lurainis illius, ad manum deduclus a
' . comitibus, veni Damascum.
, ,
.
- De / qucs Damasci Anawas ad Paulum dixit; deque visione el voce Dei facla in templo ; ei quo * >~
wodo jamjam ob hasc verberandu*, ubi $e Roma
num dixit, iiberalus sit.
,
'
,
.
XXII, 12-22. Ananiasautemqiiidam, virsecundum
, ,
legem lestiuiomum habens abomnibus cohabiianli
bus Jud&is,veniens ad meeiastans d i x i t m i b i : Saule
, , ,
frater, respice. Et ego eadero bora respexi in eum.
* , .
. * ille d i x i l : Deus palruin noslrorum preordinav i i , ui cognosceres volunlaiera ejus, et videres

, , juetum, ei audires vocem ex ore ejus ; quia eris
* lestis illius ad omnes bomines eorum, quae vidisli
, . cl audisti. Et nnnc quid moraris ? Exsurge, et baplizare, et ablue peccaia tua, invocato notnine
;
ipsius. Factum est aulem rcvertenli mibi in Jeru , .
ealem, el orauli in leinplo, Heri mein slupore men ,
, - lis,el videre illumdiccnlfcni m i b i : Festina, elexi ve, * lociiercx Jerusalem, quoniam non recipieni lestimo * - nium tuum denie. Et cgo dixi :.Doinine,ipsi sciunt,
. * quia ego eram concludeqsin carceremei esedens per
, synagogas eos qui credebani;in te : et cum funderetur sau-uis Stepbani testit l u i , egoastabam, eicon
senliebam et custodiebam veslimenta interflcien9

v o s

p r i

iOiS
T H E O P H x T A C T l B U L G A R L f i ARCHIEP.

liuni illum. Et dixil ad me : 297 Vade, quoniaiu

,
ego in nationes longe millam le. Audiebant auicm
. \ * ,
euni usque ad lioc verbum.et levaverunt vocem suam
dicenies: Tolle de terra bujusmodi: non enini fas . "Hxouov
esl euiu vivere. Vociferanlibus auicra cie, et pro- , *>jicicniibus veslimenla sua, et pulverem jactantibus
iu aerem, jussit iribunus induci eum in caslra, et .
Oagellis aedi, cl torqueri eum, ul sciret, propler \ , \
quam causam sic acclamarenl ei. cum aslriii- ,
xisseut eum loris, dicit astanti gibi centurioni , , ' Paulus: Si bominem Romanum et iiidemnalum

. ' ,
licet vobis flagellare? Quo audilo, ceniurio a o
1
cessit ad iribunum, ei nunliavit ei, dicens : Quid
' \
aciurus es ? Hic enim bomo civis Romanus esl.
; ,
Accedens aulem tribunus, dixil i l l i : Dic mibi si lu
1027

Roroanus cs ? AlHIe d i x i l : Eliam. respondil i r i -

bnnus: Ego mulla summa civttalem hanc conseculus sum. i.El Paulus a i l : Ego aulcm, et nams
auin. Prolinus ergo discesserunl ab illo qui eum
lorluri eranl. Tribunus qooque limuit, poslquam
reacivit, quia civis Romanus esset, et qoia alligassct eum. -

CAPUT X X X I I I .

, , "
. ' . , , !
' ; .
. .
'
\ ,
" , .
. '.

Qaot Paulus, cum descendhset in concilium, " , ,

sti* est, quceque dixil, et prwclare sibi consutem

, ,
.
fecit.
X X I I , 30. Postera autem die volens scire diligenTJ ,
tius.qiiaex causa accusarelur a Judaeis, solvil eum, C , , el jussit sacbrdotes convenire, ct omne concilium, et
, \
produccns Paulum, staiuit inter iilos.
\ * , .

COMMENTARIUS.

.
,
c Tolle eum. Mos erat JucUeis banc proferre
voccm conlra justos (38) sicul ei conlra Bominuiu : , \ * c *
c Tollc e u m , hoc est de noniero viventium. , > \ , .
,
iEgypiius autem (de quo bic menlio) homo quidem
fnil novilalis amator, scdiliosus, impostor el prae- \ , , \ . \
siigiaior. Cupiens ilaque diabolus criminum, quac
i l l i couveniebant, Pauluni consortem reddere ,
(quemadmodum et eodem tempore Chrigtum Do , njiiiutn) cxcilavit 2 9 8 kominem illum, u l inier .
Judxog portenla quacdam operaretur. Quoniam c ! ;
vero iribunus Paulo d i x i t : c Nonne lu e ille , \
^Egyptius ? banc ot ille amoveret sugpicionem, .
ei genus suum et religionem quam colebal, con- .
fesliin nianife*tavH, sicut et alibi se c legiti- , ,
,
muui Cbrisii appellavil". Sicarii autem dicunlur
\ '
latronee, parvis quibusdam gladiis ulentes, qui
' \ .
jnagniiudine Pcrsarum acinaces, cuivitate vero
, [
Ruuianorum aicas referunt : ex quibue sicarioruni
. *
nomen ejus generis bonimibus adbaesil. Sunt vero,
I Cor. , I .

Variffi lectiones et notffi.

(W) Chrysoslomus hic babet, * gcneralim diclum melius se babet, quani dctcrmi, contra eos , quo$ damnarenl : quod eic
nate dicere, conlra justos.

109

EXPOSJTIONIS ACTA TEXTUS ALTER. - CAP. XXIIT.

1C30

] , , \ . " aicarios unam ez Jud&orum secliseasc putent.

,
Tres enim sunt gcnerales ejus genlis secise
,
nempe Phariwei, Sadducani et Esseni. Isli caeleris
. " ,
honesliorcm viiam ducunt, ac mutuo sc diliguni,
. c '.
ei coniinentiam colunl. Quare Esseni appellantur,
' >
quasi osii, id est sancii, quos alii sicarios vocanl,
, ; . "
hoc est, zelolas. c Si hominem Romanum. Non
".
utique menliebutur Paulus sese Romanum appel lans, tameisi Judaeus esset, ut ipse paulo anle d i . , ,
xerat. Nam ab Adriani tempore conligil, ut omnea
. , essenl Romani; magna enim ralio illorum habe , .
balur, qui banc graliara couseculi eram, ila ap, ! [ ]' , ,
pellari possenl. Hoe aulem dicebal Paulus ne, si
, \ , c
flagellis cxderetur, in conlcmptum facilo veuirel.
. ,
El quidem si flagellasscnt cum, et rem omnein
" . pervertere poluissent, ac etiam cum inlcrficere.
, "
Nunc vero, sin ob aliam, cerle ob islam causam,
, , * , ' non eolum non flagellaveruitt, sed eliam a vincubs
.
solverunt. c Paulue ait. Indicat Paulus, etiam
. ;
palrem suum Romanum fuissc. Aniequam enim
.
Paulus nasceretur, cuni Cilicia Romanae diiionis fa , " . c , cla eeset, necesse fuit ut is eliam, utpotc illis
subjecios, Romanus essel. Inierim tameu, juxia
*, , ' ,
Agabi prophetiam, alligalus est in Jerusalem. Qtiid
.
postea coniigii? Solvii eum tribunus et duxit ad Judaeos. Vere iiaque Paulus Romanus erat. c T i rouit enim, inquil, tribunus postquam rescivit, quia civis Romanus, boc est nobilis genere
crau
' ' .
.
* Q
,
.
,
.
* , .
,
; 01
* ;
; * , ,
. , ,
.
, ,
,
,

Feria bebdomndie seplima-.

TEXTUS.
X X I I I , l-II,Intendcusaulem inconciliumPaulus,
a i t : Viri fralrcs, ego oroni conscienlia bona conversatus sum anteDeum,usquein bodiernumdiem. Princeps aulem sacerdolum Ananiaspraecepil asiamibus
sibi perculereosejus. TuncPaulus dlxit ad eum: Perculiel le Dene, parics dealbate. Et lu sedens j u d i cas me secundum legcro, el contra legem jubes me
percuti ? Et qui slabant, dixeruut : Summum sacerdolem 2 9 9
maledicis ? Dixit autem Paulus : Nesciebam, fralres, quia princeps esi sacerdotum. Scriptum est euiiii : Principem popull l u i
non maledices. Sciens auiero Paulus, quia una
pars esset Sadducaeorum et altera Pbarisaeorum,
exclaniavii in concilio : Viri fratres, ego Pbarisa*ug
8um , filius Pbarisxi; de spe et
resurreclione
j ) mortuorum ego judicor. Et cum baec dixisset, facla
est dissensio inier Pbarisacos et Sadducaeos, et
soiuu eet iDullitudo. Sadducxi cnirn dicunt non
eese resurreciionem, neque angelum, neque spiritum : Pharisaei autem utraque confltcntur. Faclus
cst autera clamor magnus. Et surgentes quidain
Pharisaeorum pugnabanl, dicenles : Nihil mali i n venimus in boniine isto : quid si spiritus locutus
esl ei, aul angelus El cum magna dissensio facta
essel, limens triLunus ne discerperetur Paulus ab
ipsis, jussit milites descendere et rapere euro de
noedio eorum ac deducere eum in castra. Sequenli
auiem nocte assislens ei Dominus, a i l ; Consian
esio ; sicut enim teslificaius es de me iu Jcrusalem, sic te oportet et Romse lestificari.
D

. ,
\ ,
. ,
, ,
.

,

* , ,
. ,
*
, , \
,
.
, * ,
\ , \ ' .

1031

THEOPHYLACTI B U L G A R I J R A R C H I E P .

1032

COMMENTARH3S.

,
c Perculiel le Reus, paries dealbale. Inqui" , ,
9 ,
silione dignura est, quoraodo Paulus, cum alibi
dixeril: c Maledicimur et benedicimus; blaspbe- , % , \ . ,
mamur, el obsecramus , etc.; bic e conlra non
.
solum convicielur, sed eliam maledical? Respondemus haec vcrba liberi poiius aninii essc, quam .
i r a t i : non enim volebat conleropiibilis videri i r i - , > buno. Si enim Auanias qnidera ab eo flagellando "
abslinuisset, quod mox Judaeis Iradendus essel, .
, ,
profecio, quod Paulus a famulis verberarelur, illum
,

audaciorem effecisset. Ea atilem verba noi, ut
aiunt quidain, ad niinistrura, eed ad jubentem . , \
ipsum d i r e x i l ; ac proplerea stalim se purgare , , \ c
aggrediiur. Sciens eniin jusiam etiam iram repri
mendum esse, ac juslam quoque indignalioiiem & , , (
c ; )
obruendam, veluli poenilenlia duclus, a i l : c Nescie , , *
bam quia princeps esi sacerdolum. Et quidem
. "
ille sciebat (39); (dixerat 300
lu
^ . ^
sedens judicas me secundum legem? allamen

iguoranliani ncmini noxiam, sed stbi ulilein simu .
lai. Ad animi enim liberlateni speclat, vebemen ,
tiore quandoqne uli loculionc. Et quideiu intera . \ , \ ,
pesliva loquendi liberiaa verilati saepe nocet; al
'
opportunus ejus usus frequenier conficit, quod
inlendilur. Sciens auteiu Paulus. Rursus
*
biiinaiia utitur indusuia, ac non semper gratia
. ,
fruitur. El quidem per hoc, sicut ct postea, inul-
titiidincm, quae contra ipauin inique conspiraveral,
, c
dividcre gludet. Alque bic eiiam non inenlitur
. > , ; , M

6 0

eralenim ex progeniloribus PharisaiUi. Sadducai,

uipole crassi, foriasse aeque Deum noranl;
quocirca cliain rcsurrectiouem esse non credebanl. c Pbarisaji autem utraque confilenlur. At
cum Iria sunl , quomodo dicilc ulraque? Nempe,
vel quia spiritum et angelum pro una re accipil:
vel quia dictio utraque non eolum dc duobus (qux
quidem propric significat), sed eiiam de Ihbus
(quanquam minus proprie) accipilur. Hinc noa
oporlel ad profanx loculionig proprietatem simplicium el rudium piscalorum scripla exigere.
I Cor.

"--

'

; " ,
,
, , (
] . " \
. ;
*
,
, ,
. c
, , ' , \ -

21

Variffi lecliones et notffi.

' .
(39) Mirum, quod auclor isle, qui alias Cbryso- D
stoinuni lere exscribit, bic dtserle ab illo, et, ut
ego quidem puio, eliaiu a veriiate discedat. Ghrysoslomus, ui abquilas ipsa posiulare videlur, censet ei susiinel Paulum rcvera ignorasse, quod
Ananiaseo lempore princeps essei sacerdoium.
Verba, quae ille babel bom. XLVIII in Act. ap. bic
referre libel, ui nemo commentaioris hujus bac in
parle exposilioni iidal. Ait ilaque initio num. 2 :
Quidam dicunt (veroa Graeca brevilalig gratia
oiniilo) per ironiam locutum e$$e. Mihi autem vidctur ipsum omnino netciviste, quod estel princep*
sacerdotum: alioquin illum honoras$el. ldeo sese
puryat accn$atu$, et nddil: c Princiiem populi tui
nou maledic*. El paulo posl: omnino penua*ttf snm, netcivitu illum, quoU princeps sacerdolum
itset, quod poht longum tempu* rediuset, nec [re-

quenter Judoeos conwnisut, videretque eum in medio

multorum aliorum ; non evim manifettus erat p r t V
cep* sacerdotum inter mulios el diversos aitans.
El in fine bujus numeri: flesciebam, inquit, qnod
iummus sacerdoi * t i . Ergo ex ignoranlia increpatio
fuil. Nni enim hoc e$sel illo accepto abiistei, nec
tacuisset, atque ipsum illis tribunus
tradiditiet.
Simililer nnm. seqq. : Nesciebam, inquit, quod
summus sacerdos Uei usel. Hoc dixit, ueque hic
sletit; $ed otlendent $e non ironice loqui, addit:
c Principem populi tui non maledices. Niilla
vcrior aut stquior exposiiio hic dari poiest. Caelerum in Gommenlario isio gub nomiiic OEcomeaii
editu referlur etiam b&c explicalio, velul quorumdam: ,quidam dicunt. Miror vero, compilalorem, ui plurimum, Gbrysostutni tam frigide
ejus senteuliani, ipsius fernie verbis, referre.
t

1033

EXPOSITtONIS IN ACTA TfiXTUS ALTfiR. - CAP. XXUI.

10:4

; , , \ < Quid si. Duplioi mmlo inleliigi polest hoc dic ' .
liim : vel cnini a I sonsus complemenlum ei aliquid
dcest, i i l iia sc babere deboat : Si Spiritns aut angelus locutws sit ei i i w r t u i n : vcl dicemiura
illud Pbarissporuiii esse dScinm, Si Spirilu.s loculus esl ei aul a n g c l n s : id esi, Cum de resurvociionc loquattir, mauifcstuni est cum de illtae exstantia rel pcr Spiriium sancium aut per atigelmii cductum ftrisse.
. AA'.
CAP13T XXXIV.
De imidiis Judwonm contra Paulum, et quodiHic

indicatw [uerint Lypsiw : el quod Paulut Irans

mistns [uerit in Cwsaream od prwsidem cum mili

tibntet llncris.

TEXTUS.
.
X X I I I , 12-35. Facta autem dic collogerunl se qui ,
damcx Ju^aeis devovernnlsedicentcs, nequemau , ,
, , . ducaluros neque bibiturosdonec occiderinl Paulum
Eranl aulcin plusquam quadraginla viri qui bauc
,
cogiialionem fcceranl: qui accessenmt ad prin *
oipes sacerdoiitin el seniores, cl dixenmt : Dcvo; , lionc devotimusnos nthil gusiaturos, donec oict , ,
dainus Paulum. Nunc ergo vos noium facile i r i 4 -, .
buno cum concilio, \tl produeai illum ad vos,
,
taiiquani aliquid cerlius cogniluri de eo. 301 Nos
,
vero, priiisquaro appropict, paraii sumtis inlerttccrc
\ .
iflum. Quod cum audissct (ilhis sororis Pauli insi ,
dias, venit ei inlravit in caslra imnii&viiqucPauli.
.
Vocans aiueinPaultis ad sc timiin cx centuriouibus,
,
aii : AJolescentem hunc perducad iribunum, babiH
, .
enim aliquid iudicarc i i l i . Et ille qmdcm assunows
; ,
euin diixit ad iribtinunt, ei ait : Yinclus Paulu*

" . , i.igavKmc Iranc adolcsccnteiii perducere ad io,Ua*
bcntem aliqnid loqui l i b i . Apprcbcndens auieiu
,
tribunus
maiuuii illius, seccssit cnni eo seorswm,

01 iiilcrrogavil ilbini : Quid esi quod babcs indicarc
( , .
mibi ? Ille autcm d i x i i : Jud&is convenil rogare lc,
,
nl crasiina die producas Pauluin in concibuin,
; ' ,
quasi
aliquid cerlius inqmsituri sinl de illo : itf
' ; , 01 vcro ne crcdidcfis i l l i s ; iiisidianuir cnimci ex eis
, viri amplins quam quadraginta, qui sc devovcrunt
,
non luaiiducare nequc bibere douec iulerticianl

eum
; cl nunc parali sunt exspeclanles promissuiti
^>
luuin. Tribuiuis igilur dimisil adobscentem, prje ,
cipiens ne cui loqucrclur, quoniam bnec nola sibi
,
fVcisset. Emocalisduobusceulurionibus, dixilillis:
. , ^ v o t i),v A6 oov . Parate raUUcs ducentos, l oaiil. us<|ue tesarea....
el cquiics se^uaginla, el lanccai ios ducenlos a ler ,
lia bora nociis, vi jumcnla prscparale, ut imponeii, . \
les Paulum , cum salvum pcrducaut ad Fclicom
, *
praesidtMn (limuit enim, nc foile rapcrenieum Ju , dsui et occiderenl, cl if>seposiea calumniam susti , , \
noret lanqiiam acceplurus pccuniam) scribens
,
(pistolam coi lineutein ba?c : t Claudius Lysias
* ,
opiimo pnosidi Felici saluiem. Virum hunc com * prebeustun a Judajis, et incipienlcm inlorfici ab

cis, s t i p c r v t M i i c n s cum exercilu cripui, coguiio ipu

Romanus est ; volensquc scire causam qnaniobji.
cicbaut i l l i , deduxicnmin coflcilium eorum. Qucin
, \ * ,
hwviw accusari dc quacslionibiis lcgis tpsorutu, ni*
, ,
liil xero di^num morlo, aut vinculis habentcm cri
' *
C

PATr\ou G K . C X X V ,

33

1035
THEOPHYLACTl BULGARLE ARCHIEP.
1036
tiiinis. El cum milii pcrtalmn cssci de insidiisquas , ' ,
paravct aiil ilH misi eum ad lc denuntians, etaccu . \
saioribus, ul dicaiit apud le. Vale.
,
.
, , -: .
"^.
Militesergo secundum praeceptum sibi, assumen , lcs Paulum duxerunt p e r 3 0 2 noctem iu Antipa , - ,
Iridcm; el poslera die, dimissis cqtiiiibus, ut cum
.
eo ircnl, revcrsisunt ad castra.Qui cuirt venissenl ,
Casaream el tradidissent cpislulam pra'sidi, sla .
luerunt antc illum el Paulum. Cum legissct autcm
, ,
ci intcrrogassel de qua provincia essei; et cogno .
sceus, quia de Cilicia : Audiam tc, inquit, eum
, \ ,
nmisatores lui venerinl. Jussilquc in praelorio He , ,
rodis cusiOdiri cum.
, ,
.
CAPUT XXXV.
..
Tertulli accmatio contra Paulum, et hujus defcnsio
,

coram pratside,
.
XXIV, 1-26. Posi quinque aulem dies descendit
, 'princeps sacerdoluin Ananias cum scnioribus quibus- , 0 dam el Tortullo quodain oralore, qui adierunl prxsi ,
dem adversus Paulum. E l , citalo Paulo, coepil accu . ,
sare Tertulhis, dicens : Cum in mulla pace agamus
per le, cl niulta corriganiur per luam providen ,
l i a m , semper et ubique suscipinius, opiinieFelix,
,
C i K i i oiuni graliarum aclione. ISe diulius auteui
, ,
tc prolrabam, oro, breviler audias nos pro luacJc. " ,
mentia. linreniiuus bunc boininem pesliferum et C
, ?5 ] concilantein sedilioiiee omnibus Judaiis in uni- . , \
verso orbe, cl auciorem sediiiouis secue Nazare-
uoruni : qui etiain leinpluin violare conalas est,
, quem el apprebensuni voluimus secunduni bgem
* nosiram judicare. Superveiiicns autem tribuuus
, ,
Lysias, cuin vi magna eripuil eum de manibus no- .
stris, jubens accusaiores ejus ad le veuire : a quo ,
poieris ipse judicans, deomnibus isiis cognoscere
, de quibus nos accusamus euin. Adjeceruni auleiu el
. ' \
Jmlaei, dicenlesb&c ila se babcre. Respoudil autem
, Paulus (annuente sibi praeside dicere) : x mullis
. ,
annis le esse jusium judiccm gcnli buic sciens bouo
. '
animo pro inesatisfaciara. Poies enim cognoscere, , * quia nou plus mibi dies quaui duodeciiu, ex quu ^
asccndi adorare Jerusaleni, cl neque in lemplo ,
, ,
invencrunl nie cum aliquo disputantem, aul toncursum facicnlem lurba?, neque iq synagogis, neque , '
in civiiale, neqne probare possunl libi dc quibus
,
iiunc ineaccusant. Conlileor auteui boc libi, quod
s ttinduin seciaro, quam dicunl bseresim, sic de- , ,
scrvio Pairi ei Deo u.eo, credcns omuibus quse in , \
. ,
lege ei propbeiis scripla sum : spem babeiis in
, ,
Beum, quam el bi ipsi exspeclani, resurreciiunem
iuturam jusloruin ei iniquoruui. In boc et ipse , ,
,
sludeo siue offendiculo oonscieniiam babere ad
, \ '.Oeuiti et ad bomines sempcr. Post anuos autein
piures eleemosynas 3 0 3 lacturus in gcntem meam
,
. .
voni e( oblalionee et vota : in quibus iuveneruul

1031

E X P O S I T I O N I S 1N

A<;TA T E X T U S A L T E R . -

^ ; ;
. ' ;.
! ,
, , ;
; \
; \ ,
,
\ ; , ; ,

' .
, , *
" ,
* , ;
, ,
, .
6 . , ,
, ;
.
, ,
;, ; * *
,
.

CAP. X X I V .

10.8

me purificaiiiniin lemplo, non cum l u r b i , nequc

cuin lumullu, quidam auiem ex Asia Judaei, quos
oportebat apud le pra?slo esse, el accusare si quid
babercnl adversum me : aui bi ipse dicani si quid
invene.runl in nie iniquilnlis cum slem in concilio,
nisi de una bac solummodo voce qua clamavi
inter eos slans, quoniam De resurreciione inortuofum ego judicor bodie a vobis. OUitilii auiem
illos Felix, certiesime sciens de via bac, diccns :
Cn iribunus Lyftias descendcril, audiam vos.
Jussilque cetituriunt cuslodire eum, c t babere requicm, nec quemquam dc suisprobibere niinisiraro
ei. Posi aliquos autem dies veniens Fclix oum
Drusilla uxoresua <;u* crai Judara, vocavit Paulum,
et audivil ab eo fidem qu:u csl in Chrisium Jesum.
Dispulanle autem illo de juslitia el caslilate el do
judicio futuro, ireincfaclus Felix respondil : Quod
uunc aitinet, vade : tempore autem opporiuno accersain le r simul et speraus, quod pecunia ei darctur a Paulo, propter quod ct fiequentem accersens euin loquebaiur cum eo.
* ,
,

CAPUT
XXXVI.
. ACp.
De Feiicis succetvont et Festifunctione, ct
Paiti
, &
coram ipso examine tt dimissione.
,
'

.
; ,
XXIV,27;XXV, 1*13. Bicnrtio autem explelo, ac C cepilsuccessorcm Felix Portium Festum. Vuleiisau
; , . tem graliam prssiare Judaeis Felix, reliquil Paulum
; , '
vinctura. Feslus ergo cum venisset in provinciam,
. - post iriduum ascendil Jerosolvraani a Ciesarea.
Adieruntque eum principes sacerdoiura ct prirai
, ,
Judaeoruni adversus Pauluin, ct rogabanl eum, po * ,
slulanles gratiam adversus euin, ui juberet perduci
, ;
cum in Jerusalcm, insidiag teiidciues, ui imerlicc . ;
reni eum in via. Feslus autem respundit servari
-, Paulum in Caesarea, se aulem malurius profeclu . 01 ,
rum. Quicrgo in vobw (ait) potcnles sunt, descen\, , denlos simul, si quod est in vtro criinen, accuseitl
, . eiiin. Demoralus auicra 3 0 4
dios
~
, ,
plius quam octo aul deccin, descendil Cxeaream,
, ; eVi , el aliera die sedii pro tribunali, el jusait Paulum
adduci. Qui, cum perduclu* esset, circumaleleruni
.
euin, qui ab Jerolosyma descenderaiu Judxi, imilta
, []
et graves causas objicienies, quas non poierant
; ,
probare, Paulo rationcui reddente, quoiiiain Nequein
, & *
leg*m Judaeorum, nequc in templuin, oeque iu
,
, , Casarem quidquam peccavi. Feslus autein volena
graiiam praeslare Jadaeis, rcspondens Paulo, dixit ,
. ,
Vis Jerosolymam ascenderc, el ibi de bis judicari
, , *
apud ine ?Dixil autem Paulus : Ad Iribunal O s a , *
ris slo,ibi oporlet me judicari. Jitdseis non nocui,
; ;*
sicut tu nielius nosti. Si eniiu nocui aut dignuui
, *
morle aliquid leci, non rccuso mori ; si vcro nibil
, .
cst eorum quae bi accusaul ine, ncmo polcet mo
>. ,
illis donarc. Ciesarcin appcllo. Tunc Fcslus cum
, i n l e r e o s

a , l l

tm

THEOPHYLACTI BULGARLE

AROJIPP.

concilio loculug respondit: Caesarcm appellasti ? ,

. .
ad Cxsarcin ibis. E l cum dies atiquoi transacli
, *
egscni,
), \ .
,
COMMENTARIUS.

,
, ,
c Anathemalizarunt, seu devoverunl se, > inquit,
,
boc esi professi suni, ge exlra Dei ftdem fore, niai
" [ .]
qiiod contra Paulum decreverani perfccissent.
* ,
Ouoi auiein duplex sit anaibema, seu volum :

*
unuin quidetn oumibus vel mullig inaccessum,
,
Dco auieiu soli oblalum; alterum autem omni ferme
, , 4treaturflcac ccrle sauclis poleglalibug, intacluqi ct
,
a Deo alieuuin, quippe quod diabolo convenit
propter oinnimodam alienalioncm a bouo; buic ^ ofoot . , ,
posleriori analheraali isli nunc semeliosos subji \
ciunt. Adnolandum vero, quod Felix fidem notam
*
baberet, utpote accurale iustruclus dc iis quac ad
, ,
Gbrigluw epeclaul, ex Veleri Testamenlo. Nibilo . "
minus non absolvit Pauluin, ad Judaeorum gratiam
, * .
caplandam , sive quctd munera sc acccpturum sperabat, ut in sequenlibus innuitur. Noveral auiem
, ,*/.
eliam, quia uxorero Judaeaui babebat, a qua conii , , Rcnicr isla aiidiebauEt quidem illa, Judjga cym essei,
.
eontra legem bomini Gentili nupseral. Yel foriasse
, .
cral quidem primnm Judsea, al cum illi nupsissct
.
facta esl Gentilis : quare exposuil ilH propriam
,
fidcra, et 111 prsevaricalioneni ipduxit. c Dixii , ' 4
^
^
auiem Paulus. > Hoc (nempc, Komam pergcre volo
, .
ad Cacsarem, et ibi judicari) di*H Paulus, u\ Ju- Q
Jasorum maiuis effugeret.
r

305

GAPUT XXXVU.

Ayrippa el Bernicis adventus, el inlerrogatio de

causa Pauii.
Feria 6 bedilomada septimae.
TEXTUS.
XXV, 13-19. Agrippa rexel Bernice deseenderuni
C&gaream ad salutandum Festum. Etcum dies plures
ibi demorarcntur, Festus regi indicavit de Paulo,
diceng: Yir quidam eei derelictus a Felice vinctus,
de quo cum essem Jerosolymis, adierunt me principes saceiHloium et seniores Jud$orum, postulanles adversus illum damnaiionem. Ad quos respondi, quia Non esl Koraanis consuetudo damnare
aJiquem hominem, priusquam is qui accusaiur
praesenles habcal acc usatores, locumque defendeudi accipiat ad abluenda crimina. Gum ergo huc
convcnisscnt sm& ulla dilalione, aequenli die sedeus pro iribunali^ jussi duci viruro. De quo cum
stelisscnt accusalorcs, nullam causam (kferebant,
de qnibus cgo suspicabar, malam. Qusestioncs vero
quasdam de sua guperstiiione babebanC advcrsus
eum, et de quodam Jesu tlcftinclo, quem aflirmabat Paulus vivere.

. '.

.
' ..
,

, . '
,
,
, ,
,
, Dvot ' . ,
*>*
, \
, >
\ . ,
,
\ , .
, ' , .
. -
, *
.

VariflB Jecliones.
* .

1041

EXPOSITIOXIS I N ACTA T E X T U S ALTfcR. -

CAP. XXVJL

I0W

', \ *

, , \
' .
.
' , , ,
.
, ,
,. '
\
. , , \,
'
, ,
, , ' , , .
. , ;, , \
, ,
. ,
, , . \
.
, \ ,
,
, * .

COMMEN TARIUS.
Aut pro rcge seu imperatore in provineias desecndebal Agrippa, el idcirco rex appclhiliis cst *
vel revera rex erat eliam ipse in parrtbus Orienlalibus, cum Nero in Occidente iiBpcrarct el Roaia:
resideret.
TEXTUS.
XXV, iO-27. Ha3$ilans antem ego de hajuemodi
quaestione, dicebam, si vellet ire Jerosolymam, el ibi
judicari de istis. Paulo autem appellairte, u i servaretur ad Augusli cognitionem, jussi sorvari eum, doncc
miltam euui ad Caesarem. Agrippa auterri dixit ad
Feslum, Vellera et Ipse bominem aodlre : Cra?,
kiquit, audies eum. Altera autem die, cuin vcnissei
Agrippa el Bernice cum multa a^bitionc, et intro tssenl in auditoriom cnm tribunis ei viris prinoi
palibus civiiatis, jubenle Festo, adduclus est
Paulus. Et dicil Festus : Agrippa rex, et omnes
qai simul adesiis 308 nobiscum v i r i , videtis btmc,
deqtio omnis imiUitudo Jud;eonim tntcrpellavit me
Jerosolymis, pelentes el acclamanles non oportcre
eum viverc amplius. Ego vero compcri iiihildigntim
niorle eum admtsisse. tpso atjlem hoc appdlanfo
ad Augustum, judicavi roitlere; de quo qnid ccrmm
scribam domino, noa habeo. Proplcr quod pro~
duxi etim ad vos, ei maxime ad 6e, rcx Agrippa,
ul interrogaviorte facia babeam quid scribam. Sine
raiione eniin nrdbi videnir mrttarc vinctum,
et cawsas < ncm gigniiteafre.
. " ,

.
C
,
* ,
c
. >
\ .
,

,
.
.
, '
\ .
.
' . , , \ , ', R
, \ .
\ . . , *
, ,
, ,
,
. '

COMMENTARH3S.
Fostus imperatoiera imptoprte Augnstum vocat, queraadinodum el Caesarem : qnem etiam
poslea dominuui appellat, dicens : < Dc quo quid
ccrium scribam domino non liabeo.
Pauli

apologia

vroseipso.

vocatione

ad Evangelium

ritFetto,

Paulum

De suo cnliu in lege. et

: et quod Agrippa

nulta injuria

a/fecisse

dixe-

Judaos

Mensc Maio, die 21, sanclorum impcratorum

Constanlini et Heteiuc.
TEXTUS.
XXVJ, 1-10. Agrippa veroad Paulum ait: ^ermillitur libi loqui pro lemetipso. Tunc Paulus extema
nianu coepit raiionem reddere : De omiiibus, quibu*
accusor a ludais, rex Agrippa, acstimo mebcatmn,
apud 16 cum sim defensurus n>e bodie, niaxime (e
scicnle omnia, et quae apud Jndaeos sunt consuetudines et qua^tiones : propler quod, obsecro, patienter me audias. Ei quidem viiam meam a
juventule, quae ab inilio fuil in gente mca in
Jrosolymis, overunt omnea Judaei : praescienies
me ab initio ( s i velint lesfimonium perhibere)
quoniam sccunduin ceriiseimani sectain riostra;
religionis vixi Pharisaeus. El nune, iu spe q u ad
patres noslros rcproinissionis facU esl a Deo, sio
judicio subjccius : in quam duodecim tribus ucslrx, uocte ac die descrvienlcs, sperant deveiiire.

J0i3

THEOPHYLACTf BULGARI^E ARCHIEP.

1044

De qua spe accusor a Judieie, rex. Quid incredi- .

bile judicatur apud .% si Deus mtfrtuos suscitat?
, . T
i ^
Et ogo quidem existimaveram, me adversus 307
' , ;
nomen Jesu Nazareni debere nuillo contraria

agere : qiiQd et feci Jerosolymis, et mulios sanclo- . *0
rum ego in carceribus inrlusi, a principibus 9a
cerdotum poteslate accepta ; el cum occideren ,
lnr, detuli sentenliam. p i r omnes synagogas
*
frequenter puniens eos, couipellebam blaspheina-
r e ; et amplius insanieusin eos, persequobar us , * q u e i n exteras civitaies. In qnibus dum irem Da ,
inascum cum potestate et permissu principum
.
sacerdoium, die wedia in via vidi, rex, de cuelo
' \
supra splendorem solis circumCulsisse iue lumcn,
, , ', ,
et eos qui mecum siimil oram. Omnesque noa cum

decidissemus in lerram, audivi vocem loqucntem ' ' , .
mibi Hebraica lingua : Saule, Saule, quid me per ,
sequeris durum est tibi contra slimulum cal
cilrare. Ego autem dixi :Quis est, Domine ?Domi, , ; :
Dus autein dixil : Ego suro Jesus quem l u perse . * , ;
queris. Sed exsurge, et sta super pedes tuos : ad
.
boc enim apparui tibi, u l conelituam te niinistrum
' , \
et lcstem eoruni quae vidisli, el eorum quibus
,
apparebo l i b i , eripiens le de populo, t genlibus,
\ , ,
in quas nunc ego milio le, aperire oculos eorum,
, \
u l converiaotur a leiicbris ad lucem, ct de potes- , ,
late Salanae ad Deum, ut accipiant reinissionem
,
peccalorum et sortem inler sanctos per fidein,
, \
qux est in me. Unde, rex Agrippa, non fui incre , \
diihis coelesii visioni : sed bis, qui sunl Damasci C , . ",
pnmum el Jerosolymis, et in oinnem regionem
, -r
Judaea, et gentibus annunliabam, ut poeniteniiaui
agereot, el converierentur ad Deum, digna poani- , ,
tentiae opera facjenles.
, \
, .
GOMMEMTARIUS.
.
fhioad resurrectionem astruendam argumeuta
\ ,
proponit: unum ex propbeiis, ex quibus tamen
,
nullum profert, sed tanturo aii, talem esse Judaeo'
rum opinvonem ; alierum, illudque clarius ex re
, ,
ipsa : quia nempe Cbrislus, posiquam surrrcxil a
.
mortuis, ipsum allocufus esl. Et boc eliam, suani
,
praDcedeniem cnarransinsaniam, duobus argunien . tis conOrmat. Quorum primum : c Quid, inquil,
, , ; \
incredibile esl, si Deus morluos suscilat ? > Altc ,
runi : Si enim talis non essel Judaeorum opinio,
",
si in boc dogniatc innulriti non esseiU, sed nunc
; primum proponerelur, juste possel quispi.mo bunc
, , , '
sermonem non probare . 3 0 8
Proplcr hujusmodi
. ,
auleoi dogma ego, inquit, accusor, qnod inter illos
, .
viget: proptcr hoc gloriantur; prop^er boc ser . , ,
viunl Dco, u l ipsam rcsurreotionem consequaniur.
, \ ,
Et ego banc aiinuulio. Cocleslis visio est punis,
,
ac humanam superans conditionem inluilus rei,
.
quam nemo exsislens in carne videre pplesi, nisi
pcuti ejus supcriori luininc collvslremur.

W ..

e %

locus vilialus.

Varia) lecliones*

EXPOSITIONIS ACTA TEXTUS ALTEH. -

10 i5

CAP. XXVI.

TEXTUS.
" , ,
X X V I , 21 32. Hacex causa me Judad, cum cssom
, .
in lemplo, comprebensum lcntabanlinlcrliccre. n , -: xilio autem adjutus Dci usque in bodieruum diem sto.
lealiGcans minori atque majori, niliil cxtra diccns
,
quam ea quae propbeue locuti sunt fuiiira csse, ct
, \ ,
Moyscs, si passibilis Cbrislus, si primus ex resur*
, ,
reciione mortuorum, lumen annunliaturtis csl
.
populo et gentibus. Haac loquenlc co ct raiionem
, reddenlt, Festus magna voce d i x i l : Insanis, Paule;
,
mtilla* te liltene ad insaniam converlunl. El Pau . , , )us : Non insanio, inquit, optime Fcste, scd verita, ,
lis et sobrietaiis verba loquor. Scit enim dc bis
.
rex, ad quem et consianter loquor : lalere enim
, > ^ eum nibil horum arbitror. Nequc cnim in angulo
. & qtiidquam horum gestum csl. Credis, rex Agri ppa.
. .
propbetis ? Scio quia credis. Agrippa autem ad
, ', ;
Paulum : In modico snades mc Chrislianum fieri.
* . '
Ei Paulus : Oplo apud Deum, el in modico ct in
.
magno, non tanlum te, sed eliam onuies qiii audiunt, bodie fteri tales, qualis el cgo stim, cxceptU
,
vinculis bis. Et exsurrexit rex, et prceses, ct Berni, \ , ,
, , cc, et qui assidebant eis. Et cum recessissent,
, . loquebantur ad invicem, dicenles, quia Nibil
morle, aut vinculis dignum quid fccit bomo isle.
\ , ,
Agrippa autem Feslo d i x i t : Dimiili poterat bomu
, ,
bic, si non appellasscl Caesarem.
, , , .
* ' , .
x

.
C
" ,

,
, . , , ,
>, , , , , ,
[ !]
, \ . ' , ,
. , ,
. \
, - ,
{5,, \ ,
. , '
. [ ] D
, [ ^
' ] \
, [
, ] , ,
( , ,
}
, ,
, ,
, ,
imbecillitati
lis bis.
ev

COMMENTARIUS.
Ne Paulus auctor viderelur doctrina? quam pra>
dicabat, adducit in leslimonium propbelaset Mosen
dicenlem : c Si passibilis Chrislus, si primus ex
rcsurreclione morluorum,n etc. Ubi illud si
esl pro quod, vcl quoniam. Moscs, inquit, dixit,
quod c Cbrislus passibilis essel, ac primus cx
resurrectione. Nam prinms ille resurrexit, et
jam non amplius m o r i t u r . i Si enim qui ab ipso,
309
^ & J discipulis, vel a propbelis exsuscilali sunt, iterum morlui sunt, morluique mancbunt usque ad universalem resurrectionera. Qnoniam vero Paulus semper ad regeni verba dirigcbat, Fcstus veluti sese oflensum pulavil ; vidcnsquc
ejus liberlatem loquendi, ira et imlignaiione
perchus : Insanis, in<[uit, Paule. Paulus aulem
causam proferl, ob quam ad regem sermonem
converlerat. Deinde, ut ost< nderet per totum lerrarum orbem vulgatum essc dogma islud, subdit:
c Ncque enim in angulo quldquam bomm gestuui
esl: * loquitiir scibcet de morle et resurrcciione
Cbristi Domini. Exceplis vinculis his. Non
qnod vincula aut abhorrercl aul erubesceret, boc
dicit ( siquidpm illa pati gloria et exsulialionc, si
quidquaoi aliud, dignum cxislimabal) ; sed ad
illorum mentem animumque respiciens, et ipsorum
v e

u s

sesc accom ttodans : c Oplo, inquit, omncs fieri lalcs, qualis c l egosuni, exceplisvincu-

Roiii.ti.9*

!0

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

CAPUT XXX.VIII.

. .
Navtgatio Pauli Romam, maximu plunmitque - '

riculii plena : ubi et adhortaiio Pauli ad eos qu% .

cum ipoO erant, ut $pem salulii kaberenl.

Nau

(ragium Pauli, et quomodo iucolumes evaseritU in

. >Melitam insulam;
quceve miroculd in ip$a Pau~
,
lus
patravcrit*

.
$ ' ' .
Fcria 6 hrbdouiadae septimae..
.
TEXTUS.
' & .
X X Y I I , 1 - 4 4 ; XXYIH, 1 . Ciautem judicaiumcsl
, ,
navi-are euw in Ualiam et iradi Pauluu) cum reU , , quis cuslodiiscehluiioei nouiuie Julio, cohertis Augustac, ascendeirtes navem Adrumelinara, mcipieiites , * . 'navigare rirea Asiaj loca, sustulimus, pejrscvevantfc
' , , 'nobiscum Arisiarcbo MaxedoucThessaloniccnsl Sequenti auleiu die devenimug Sidoitem. Uuiuaneau- . tein traclang Julius Paulum, peruiisit ad amieos ire,
. ) >
el curain sui agere. Et inde ciuu susiuJUscmus, sub , ,
navigamus Cypnun, propierea quod essent veuti
, . conirarii. pelagus CilicLe ct Panpbyto navi, [vwlg^ ]
gaules, veuinius LysUam, q u * esl Lycwe : et ibi
. ?
i nven ums ceniurio uavcm Alexaudrinara nayigau ,
trm in Italiam, traneposuil nog in cam. Et cum
.
luuliis diqbus tjar.le imigaremus, et vix devcnig '
semus conua. Guidinu prpbibenle nos venlo, adua, .
vigauuis Creiaj j u x U Salmoqeui : el vix iuxta n a ,
viganles, venmus in bxum queradaiu, qui vocaiur
, ^/ [vulg. ]
Boniportug, cui juxta eratcivilas Tbalassa. Mtdio
, auteui 310 tempore pepasto, el eura jam non
,
f.sscl tnla navigatia, eo quod et jejunium jam
,
prxleriisset, consolabalur eos Paulus diceiis eis : ^ . ,
Viri, video quaniam cum injuria et inullo damno
\ ,
i o n solum ojieris el oavis, sc.1 eliam anirnarum
,, ,
iiosiraruin incipitesse navigaiio. Cenlurio autem
", , \
gubemaiori el nauclero magis credebal. quam Uis
;, *
qusea Paulo dicebanlur. Et cum aptus portus non
>. .
cssoi ad bicmandiun, plutimi statuerunt consiliuni
, ,
navigare inde, si quomodo posseut, deveniantes
, .
Plioenic^n, hiemare, poriuin Creta3 respicienlem ad
' Africum cl ad Corum. Aspirante aulem Austro,
,
^esiiniantes proposiliim se tenere, cuui sustulissent . ;
de Asson, legebanl Creiam. Ncn poft multum au, ,
tem raisil se eoutra ipsain veulus Typbonicus, qui
[vulg. } .
vocalur Euroaquilo. Giuuque arrepta esset navis,
, t

* t non posset respicere [ conari J conlra venluin, ,- . '

tlaia nave flalibus, ferebamur. L i insubtm autein
' 6
quamdam decurrenles quae vocaiur Gauda, potui .
mus vix obtinere scapbam. Qua sublata, adjuioriis ', \ ,
niebanlup acciugenles navein-, limentes ne in Syr .
lim biciderent, s.ubiiiisso vase sic i^rebanlur. Valida
,
autein nobis tempesiate jaclaiis, sequenli die j a , ^
ctum fecertint; ei terlia die suis uiaiiibus arnia
menia iiavis projecerunt. Neque auiem sote, neque
[ vulg. ] ^,
sideiibiis appareutibus per plures dies, et lempe, . ^
hlate non exigua immineDte, jara ablata erat spes
, , ^
oinnis saluiis noslrae. Et cmn inulla jejunatio fui&r
^.
s< i , iunc stans Paulus in incdio eorum, dixil :
, \
Oportebal quldem, y i r i . audilo tne, non lollore a
, ,
V^ta lucrique facerc injuriain hanc ct jactujam.
,

10'9

E X P O S I T I O N I S I N ACTA T E X T U S A L T E R . -

CAP. X X V I I I .

10 0

/, - nunc suadeo vobis bono anime esse; amiseio

, , , enira nullios animae erit ex vobis, praeierqiiatn
, ,
navis. Astititenim mibi hac nocte angelfet Dei, cu4 \ , jiis sum ego el cni dtservio, dicebs : Ne limea*,

Pdule, Casari le oporiet assisiere: et ecce dottavit
, .
libi Dets oiftnes qui navigant lecnm. Propter quod
,
booo antcno estote, v i r i : credo enim Deo, qirla eic
, , ,
efH, quemadtnodinri dictum est mibi, fa instdam
3
aulem quatndam oporiet nos d>venire. Sed posten . , quam quana deciiwa nox supervenit, naviganiitois
, , * * nobts in Adria circa mediam nociem, snsprcabafi . tnr nauta* apparetc sibi aliquam regianem. Quiet
. " , - gubmiitcntes botidem, invenerunl passus vfgmii,
',
et pusiltum inde separaii liweirtrtmt passus qtrin, {]
decim. Timentes autem ne in aspern loca meidere, , * ^ rous, de puppi mittente* ancboras qrtatuor, opta , ,- banl dicm fiefi. Nautis vcro qnaerentlbus fugerc
,
do navi, cwm rwisissent scapbanv in ttrare, sub ob , Wmtu quasi inciperent a prora ancbotas extendere,
, . dixit Panln&ceiHfirieiii et miiitibns : Nis bi navi
, \ maiiserinl, vos salvi teri noft poltslis. J J H
,
Tunc abscidertutt roilites fmies scapbafe, et passi
,
stint eam excidere. E l corn lux incipevet
ro
gabat Paulus omnes sumere cHmnr, diceae : Quarta
, .
decbtia die hodie exspeotantes jejuai permanetis,
nihH acttprenlee: propler quod rogo vos a^cipere
, . " ciJyam prosalulo vestra ; qtii ntilUus veslnim ca ,
pillus de capiie peribil. Et coro \mc dixrssei, so , kietis panem, gratias egil Deo k\ conspeciu om , - Q n i w n ; cttm fregieset, coepiv mamducare.
, * Airnnnqoiares antero facli omnes> et ipsi eumpse ; runt cibum. Uramus vero uiviversic aiiiwrae iir aavi
ducenUe s^ptoaginta sex. Et saiiati cibo, aHevia . \
bant navtm, jaclaaies Irilicam irt niare. Gum au . ,
lem dics faclus esset, lerram agnoscebant :
, , siimro veio quemdain considerabant hahenlcm l i i . ,
tus, in quem cogitabaftt, si poseeiu, ej.icere navem.
. Et cum ancboras suslulissout, commillibam se
\ ', . mari, simul laxanl^s juncluras gubernaculorom :
, ei levato ariemoue secundmu anirae flalum lende . "
banl ad lillus. Et cuui incidissemus in locunt
, ^ , , ^dithalassum, impegerunt navem ; ei prora quulem
fixa manebat imuiobilis, puppts vero solvebalur a
, .
vi maris. MiliUiiu aulem consilium fuit, ul cu&lo , - D dias occiderent, ne quis, cum enalasset, effugcret.
, . Cenlurio antcin volons servare Pauluin, probibuil
,
i i e r i ; jussilque eos, qui possenl n:uare, eiuiuera
\ , * se pruuos, et evadcre, et ad terram exirc; ct taeie
FOS alios in tabulie ferebant ; quosdam super ea*
,
qu33 dc navi crant. Et sic faclum est, u l onmes
, .
auiin-c evntfeient ad lerram. Et cum evasi^seH I U S , liMie cognovinius, quia: Meltta tnsirfa vca, ,
balur.
*

^, * \ , \
, . \ . \
, .
.
COMMENTAttlUS.
*? .
quod- ji-juniiim jain praeteriisset.^ De jejunia

Jtodseoruiu tiie laquitur. Nam mitko post PenlccOr

1051

THEOPHYLACTl BULGARIAK ARCHIEP.

1052

slen lempore exinde exivil, t i l jam ferme hiemr

esscl, cum in parles Crcta? pcrvcuirel. Ilerum vcro
nunc prophetai Paulus cos naufragium facturos.
Et licel posiea 3 1 2 ejuemodi naiffragium absque
ulliua morle, u l ipse Paulus praedixit, conligerit;
ailamen juxia naiune cursum periissent omncs,
uisi Deus el illum salvum, et per eum omnes incoluinee esee voluisset. Ccnturio non credebat,
qua? a Paulo dicebanlur, ut qui magis fldenduni
putabai iis qui navigandi perili crant quaui boniini nautices inexperlo ; et cx boc ostendil, mcntis errorem fuisse polius quam fortuna. Qtiod
rnim nalurale sit pericutuin fugere, cxpericntia
ipsa docet, cum nemo sese praecipiiem dei, qtiod
boc evidens pcriculum afleral, fortuna et falo ve-

XP^vov, . \
, , [ \
,]
. ,
, ,
. *
.
,
,
, ,
, . " , , ,
,
Juti obdormientibus in rebus manifeslis ac visibi-
libus ; quanquam si eliam vigilarent, nibilea pos- , *
scnl contra sponianearo eleciionem, qua bontines
, *
sua sibimetipsis libere iuoderanlur; utvidereest ' ,
in iis eliam qui cum Paulo navigabaot. Adeo enim
\ .
ilti propria liberlale utebanlur, ut paulo posl pro ,
sperum vcntum nacti, navigalionem laeli conlice- , .
rcnt. Animadvertendum vero, quod c conlra respi- , , \ ,
cere iinproprie de navigio dicatur: respicere

enim soli homini proprie convenii. Quare non sem- . " \
per in sacra Scriplura propria loculfo .exigenda
. .
esl. c Valida auteni lempestate. > Quod igilurcon- , ,
tigit, uaufragiuin (40) a lempore^ factum est quo- ,
uiam raagna erat lcmpestas. At miraculum majus
^ 'fuit, quod lali tempore e mediis periculis tum Apo- Q , ' - .
slolus ipse, lum alii propter ipsum erepli fuerinl:
c .
qtiare deceplus non est. t Et ecce donavit tibi.
'
Ex hoc falsitas palet Homerici illius dicti (41) :
Fatum vero arbitror neminem hominum effugiste, ' <
d r [.
Sive malum sive bonum, postquam primum natus
, * \(uerit.
[.
Iioc est, Impossibile est effugere moriis falum,
,
quod in ipsa generaiione bominis mortem delermt,
nal. Ecce enim, nisi hi in Pauli gratiam servali . , [],
fuissent, omnes ad unum in navi periissent ; at
* *
Deus illos, u l justum bonorarct, liberavit. Deinde,
, .
si fatum erat omnes perire, etiam Paulo percun- ,
dum e r a l ; ait enim Homerus, c ncque matum, ne- * , .
que bonum ; oportebat igitur, ul lum boni lum
, mali communi casu, qul indubiatn morlern fercbat, D ,
occumberent. A l conlrarium apparel : eiqutdem
.
justus servalus essel ab evidenlissimo periculo,
,
lamelsi omncs, qui cum ipso erant, periissent. Sic
enim Deus decreveral; ail enim : c Ecce donavit
.

Variffi lecliones et not.

(40) Lonis isle mutilus et corrupius ila sarciendus, et corrigendus ex Cbrysostomo ; , ,
\ ;
,
, .
,
, . . . Et quomodo, inquie$. ferebanl jejttni, cum nullum cibum sumerenl ? Timor
lenebal illos, nec sinebat in cibi appclilum incidere
di t.Uremis pericliialnros. IgUur quod factum e$l
;

lempore fuit. Majus autem miraculum, clc. Caelerum texius isle non exstat in editione Henlemi, sicut
et inaxima pars loci sequenlis.
(41) lliad. Vt, v. 488 et 489. Exstant etiam bic
versus apud Slobaeum in excerptis De rernm nnlura
l i t . I X , quos ita reddit ibidein Hugo Grolius servata ralione canninis :
Neino nocens et nemo bonut has in luminis ota*
Edilus evadcs fali quod lege paratur.

1053

EXPOSITIONIS 1N ACTA TEXTUS ALTER -

CAP. XXVIH.

,- ; . c tibi Deus omnes qui tecum navigant. Et quidem

. ; nunc propter justum vivunl impii. Atiquaudo vero
,
immaturc perit impius propter malittam suam,
, 313 juxla idud : c Ne impie agas tnultum : et
, ,
noli essc stulttis, ne moriaris in tempore
. "( , ^
luo . Paulus igilur ul cos dctincrcl, ejusqwe
, propbetia impleretur, dicebat : c Nisi hi in navi
) ( ; manserinl, vos salvi iieri non poteslis. Ul igiitir
,) , " cognovcrunt se a propria imprudentia ad extre ,
I I I U I I I adduci periciihim, tunc coBpenmt eidem
crc dere, quippe.quod opportuiium consilimn a sanclo
;, viro datum magis eos scrvare posset, quaui ftiiunk
, , , - quod in periculo ne nomcn quidcm suum retinet.
.
Si enim i l l i falo, vehit gonliles, credidissent, pro, , f f. . viri consilio, sivissent abire naufeclo,, relicto pii
vel ] , ias, dicenles : Si his cliam abcuntibus, opoitet nos
, , ,
n>ori, nibil eHioIumenli nobis crit, ctiamsi non dis , , ccdant (nam nibilotnimis fato adigcnle peribimus).
; Altamen non ita dixerunt, neque polcstaiem abeundi
. *' ,
illis feceriinl. Quare cx imiKipHci capite abjicien. & dum prorsus esi commenlum de fato et foriuna.
; ; ;. ;
Ilortalur vcro Paulus cunctos qui eratit in navi, ul
; , ,
sumerent cibum, ei ipse primirs sumpsit, ut non
' , ,
lam verbo quam opero persuaderel : Ifoc enim, i n ; \ (, ), quiebal, ad vesiram salutem necesearium est, ne
. ; - fame perealis : neque enim cibus curae illis erat,
\, quod in summo vilae periculo versarenlur. c Era musvero. Unde manifestus faclus esl illiseorum,
; , ' qui in navi erant, numerus? Forlasse sese niuluo
, \ . C inlerrogaveranl, qua de causa navigarent, sicque
, %
noveranl omnia. Mililum aulein consilium erat.
,
Ex hoc etiam palam iU, cos Paulo donatos essc,
, quod, cum vetlent quosdam occidere, ne excidercl
|, .
Pauli propheiia, ceniurio, u l Paulum servarel, non
perroisit, ut ultus intcrficerettir.
v ,
Sabbato Pentecosles.
.
TEXTUS.
XXVIII, 1-10. Barbari vero preslabani non modi . ' , - cam humanUatem nobis. Accensa eniin pyra, rcfi , ,
ciebatit nos omnes propter imbrftn qui imniinebai,
. et frigus. Cumcongregassclaulem Paulus sarmento , ,
ruiii ali quaniam mubiiudiuem et iinposuissei super
,
ignem, vipera, a( alorecum proccssissei, invasit ma . iiuin ejus.Ut vcro v.derunl Barbari pendentem besliam
, de manu ejus, ad inviccm 314 dicebanl : Ulique
,
bomicida esl botno bic, qui cmn evaseiit de mari,
-, . I wUio non sinit cum vi\erc. El illc quidcm exculiens
, , !bcsliam in ignem, nibil mali passus est. At illi

exisiitnabant eum in lamorcm convcitcndmn, el
, .
subilo casurum, ct mori. Diu auloiu illis exspcclan , 0>
libus et videiitibus nibil uiali in co fioii, conver ,
tentcs sc dicebant eum csse dcuin. In locis nulrm
.
illis eranl praedia principis insube, nominc Pnblii,
\,
qui nos suspiciens, triduo bcnignc hospil.lilalem
{. " , exhibuit. Contigil autcm palrcin Publii fcbnbus et

Eccle. v i i , 18.
Variai l e c l j o n a s .
el

* /.

1055

TUBOPHYLACTI BULCARliE ARCHIEP.

1056

dysseoteria veatum jacere. Ad quem Paulus inlra .

\ v i l : el cuiu orasset ei imposuisset ei manus,
.
\ salvavit eiim. Quo faclo, orooes qui in inslila babe, , .
banl iufirmi tates, accedebanl et curabanlur : qui
,
tiam inullis lionoribus nos honoraverunt, et navi , .
ganlibus iinposuerunl quai necessaria erani.
\ , .
. \
" '

.
XXVIII, 11-15. Postmensesautem tresnavigavimus
?, ,
iu navi Alexandrina, quae in insula biemaverat, cui
. ,
erai insigne Caslorum. Et ciim venissemus Syracu . " ,
sam, inansiimis ibi trtduo. Inde circumfegenies devenimus Rbegium : et post unum diem,flanteAu-^ ,
siro, secunda die venimus Puteolos; ubi, inveniis , frairibtis, rogati sumus manere apud eos dioe se- . , '
*
plem : et sic vcnimus Romam. Et inde cum audis '.
sent fralres, occnrrerunt nobis usque ad Appil
, ;
foruni, ac Tres Tabernas. Quoscum vidisscl Paulus,
gralias ageos Deo, acccpil Aduciam.
.
, , .
. '.
CAPUT X L .
De allocuiione Pauii ad Judceos qui Romce erant. ) "

X X V I t l , (6-31. Cum auiem venissemus Romam,

" ',
permissum esl Paulo inanere sibimel cuitn ctisiodlente
.
se milite. Posl lertium autem diem corWoCavit primos
* ^ Jndaeoruin.Cumqucconvenissenl, diccbal ers : Ego, ^ . vi ri fratres, nibil adversus plebem faciens aut

morem palernum, vinctus ab Jerosolymis traditus . ,
315
s Ronianoruii. ; qui, cum inier , ,
rogalioncm de me habuisscnt, ^oluerunt me dimil- , lere, eo quod nul!a Cssel causa monis in me. ,
Contradiceniibus anlem Juda?is, coactus stmi ap- '. ,
pellare Caesarem , non quasi genlem meam babens ,
aliquid accusarc. Propter banc igilur causam ro- . '
gavi vos videre el alloqni; proplcf spent ctiim
, ,
israel catena bac circumdalus sum. A l ilii dixerunt
^ .
ad eum : Nos neque lilteras accepimus de le a Ju d i a , neque adveniens aliquis fratrum nuntiavil
* ,
aut Iocutus est quid de te mabim. Rogamus autem
. 0 1
a le audire quae sentis : nain de secta bac noium

csi nobis, quia ubiquc ei couiradicilur. Cum con- ^ , .
liluissent auiem iHi diem, venerunt ad eum in , \ .
bospitium plurimi, quibus exponebal lestiflcans

reguum Dei, suadensque eis de Jesu ex Icge Moysi
, ,
ei prophetis a mane osque ad vespeiain. Et q u i . ,
daro credebant his qua; dicebantur; quidam vcro
. non credebant. Cumque invicem non essent con ,
eenlienle3, discedebanl, diccnie Paulo unum ver ,
bum, quia Bene Spiritus sancltis locutus est
, >
per Isaiam propbeiam ad palres nostros, dicens :
. ,
yade ad populuin istura, ei dic ad eos : Anre au- . ' ,
, ,
dielie et non inlelligetis, ct videnles vidcbiiis et
.
pon perspicietis. Iucraasalum est eniin cor populi
,
liujus, et auribus graviler audierunt el oculos suos
, * ,
cpnpress<Tunt, ue forlc vidcani oculis, et auribus
CAPUT x x x i x .
Quomodo Paulus Melita Romam pervenerit.

m i

n n i a , l u

1057

EXPOSITIONIS ACTA TEXTUS A L T E f l L - CAP. XXVIII.

, audiant, et corde infelligant, el convertamqr ct

sanem eos.i Nolum engo * i l vobis, quoouia genii. ,
bus missmn esl boc Salulare Dei, ei ipsi audieui.
,
Etcum baec dixisset, exioruniab eo Judaei, multaui
*
, , babenles inirr se quaesiioneni.Mansit autem b b n \vulg. ], , - nio ioio io suo conduclo : et su*cip:ebat omites
, , - qui ingfe^lUibantur ad euui, praeduans regiium
Dei, et docens quae sunt de Douiino Jesu Cbrisio

. , CUin omni fiducia, eine prohibilione.
, , . \ , ,
.
.
CQMMENTAfilUS.
, \ Vipera cum Aposioli inanui deiUes injecisset, el
, , - peccali non reperigset mollitiem, gialim resiliil, ac
, \ ,
veluii si a se ip*a poenam exigeiet, eo quod 3 1
, oorpus nullatenug sibi conveiiicns ii-iptliissei, sese
. in igneui praacipilavit. Nos vcro feras liineniug,
,
quod non inlegram viWiti* analuram babcamug.
. ol , \ Cacterum Barbari videnteg quod Paulug indubiam,
, - ui quidcm putabant, morlem evasiggci, ipsuin
deum esse sibi perguaseriJiH, velut i i qni in cou , ,
sueuidinc habebanl, ut quicunqne aliquid opiniono
, , * (
majus cffeci&set, neinpe vel robore caeteros s u
* , *
condiiionis bomioes gaperasset, iuHercules, vel
; ,
, , '- magiae ope spectaiores inadni.raiionem rapuiseet, ut
\, , [] in Samaria Sjmon, eum pro deo baberent. lnsi\ , ;. gnc Castorum. > Mos erat pracserlim Alexandrinia
in iiavibus ad dexieram el sinislram prorse bujus , *
modi piclura^ babore, Quoniam vero con>ntaneum
, , \
crat idoJolatrias tunc viginli in navibus Dtoscoris
, , , [ ]. \ Q SCU Castoretn el Pollucem depingere, liine prouuin
est colligcre alienigeuam seu idololatrara fuisse
nauclerum. Qua de re aii fsaias: c Voiabunt in navi
, .
alienigena, niare simul depopulabunlur. c A p , , pii forum, et Tres Tabernae erant loca qiuedam ante
ingressum Roma?. Primug quidero, quod in eo essel
[/". ],
, , - Bialua Appii, forum Appii voeabalwr : quenaaduio , dum etiam DUDC loca, ubi imperatorum gialuse l o , ' cats sunt, fora a RomanU appeUauftur. Tabernar
auicm loca erant diversoriorura ei c^upojiarum ;
.
sic enim hsec Romana lingua vocanlur.
t Ego, viri fraires. > Scieng Paulug, abgurdum
, ? , , - esse judicio (pracgeriim apqd iniideleg) contendere
, \ , ne Judajorum aures prseoccupatx contra ipsum esc , \ , scnt, gese de uiraque hac re purgare aggreditur,
, . \ ^ Unde a i t : c Propter banc caiigam desidcravi yo&
fidere et alloqoi, ne scilicet possel me quispian>
, calumniari. Rem igitur, u l se habebat, exponit,
,
iequiene : Ut inimicorom meorum manus effugc* , '
rem atque adeo non ut alios accusarem, sed
.
' , , - meipsum defendorem, coactus sum appellare C;c \ * sarere. At vero aniequam Paulug Romaro perveni , \ . ret, Judxi, non soluin qui Romai commorabanliM ; , sed euam qui ubique terrarum dispersi erant, prae moniti fuerani, ne Evangelii pisedicalionem sugcipereni. Unde vero boc nolura?Io aniiquortiiu
*, ,
r

Isa.

xi,

14.

1059

T l l E O P H Y L A C T l buLGARIi* ARCHIEP.

1000

scriptis repcrimus, quod Judaeorum sacerdoles,

,
3 ,
Scribse et eeniores, qui Hierosolymis habitabant,
'
epistolas ad Judseos ubique gentiuin exsislenles
. miserint, quibus doctrinam Cbrisli tanquam a
,
Deo alicnam cabnnniabariiur, eisque praecipiebant,
, ,
ne eain ampleclerenlur. quidem boc indicarc
videttir eliam* Isaise propbetin qri ait : Vae lerrae,
. * , ; \
naviuni alae irans flumina ilbiopia?, qui mittit in
,
loare obsides, ct episiolas papyraceas supra
,
aquam . > Quo vidclicel signifieat, etiam ultra
,
/Elbiopum regionein et usque ad lcrminos 3 1 7
? , leiTse, malignum Judaeam incolemiun sonuni, na, ,
vibns quasi volauiibus veelum, prsevenisse, corum , ,
que aposiolos epislolas papyraceas secum iercntes,
.
supra aquas navigiie vcctos, et niare navigantes (42) ubique terranim discurrissc, quse dc \
Salvatore nostro annunliabanlur, calumniantcs.
,
Cxlerum eliam nunc moris est apud Judaeos apo ,.
siolos nppellare eos qui circulares suorum principum cpistolas deferunt.
Bene Spiritus sancius locutus esl. > lis qui Spi
riluiii sanctum Patris ministrum esse dicunt,
, .
lelbale vulnue hic Paulus infligit. Dominum enim,

quem Isaias vidil sedentcm c supra ibronum
\ , ,
excclsum , boc loco Spiriiuiu sanctum d i *
cil : consubslanlialis csl igilur Patri c l Filio, et
, .
ejusdem cum utruque potestaiis. Ait vero, pro , ,
pbotam divinilus inspiratum dictum boc de iesu
\
protulisse. Quandoquidem Judaicus populus Jesu
,
Ghristi verba audivit, scd non ititellcxit, etvidene
\ *
8 y

ab eogcsta portenta, non pcrspiciebat. Nam ad C , .

fulurum tcrnpus dictum illud referens, indicat ad
(5;,
alia tempora ea quae inibi propbetanlur spectasse.
,
Animadverlc vero accuralum Spiritus sancli l o . , ,
quendi niodum. Non enim dixit absolute Et non
, . '
vidcbilis, scd c Vidcbilis, et non perspicielis. > ' , .
Sicque non dixil, Non audietis; sed, t.Non intelli , ,
getis. Ipsi enim boc sibimetipsis eripuerunl
,
primi, c Obturaal.es sibr aures,-flCulo& Cuniprtnreii
. ,
es et coraggravantes. > Non solum enim non au- . , \, dierunt, sed t gravilcr audieruni. Fecerunt autem
, , ) \
buc, inquit, Ne forle converlantur, el sanem eos.>
, , .
Quibus veibis illos allicit, ostendens se esse ad
eos sanando* paralum, sl converti non recuscnt.
1

8 1

Isa. , 1.

i B

Isa. , 1

Variffi lectiones et notffi.

(42) Henlenius vertit bic,"ct mare implentes. Fortasse pro legil .

MONITUM.
Terliuaqui sequitur lextus commentarii in Acla a duobiis primis in cdiiione Veneta, mullis iaterjectts.sejungUtT
quit serius in mamie curatorum bujns edilionis veneral; noe ex loco Don suo hucrevocavjmus; scd iude boc ortiuu*
esl inrommodiiqnod numerorum crassiorura sericsinde usque ad columnim 1131 inierrumpaiur. De quojmonendus erat Lcctor. E D I T . PATR.

1061

EXP03ITIONIS 1 ACTA TEXTUS TERTIUS.

1062

COMMENTARIUS

ACTA

APOSTOLORUM

codice Florentino bibliothecae Itfediceo-Laurentianee *.

, , .
, ,
'
, [ , \ , ' '.
] ." ()
(e) [ ,
[
\ ]
,
[ \] , [ , ]
. , '
, [
. "
\ ]- . []
, (b)
[ ,
, [ ]
obM&fj,
, ^ ] ^ ^
* .
] {].
; [ ] .

;
[] []. [ ]
* c ,
, [ . ] [
[ ] [
] . 11 \
[ ] [
, ' [ ],
, ' ] - ,:] ,
. [ ] [ . >]
| ] , (c) [,]
(</), []. ,
, [ ]
. ,
' ' .
[ , , [ ]
,
] ; [ * ,
, |\ ,] ,... , "
,
\
[, > , Q , .
, }
" , ,
[.] [ ;] ;
, > . . .
, . [
. [ , , ] ] , .
. " ,
[ , ]
[ ]
() .
(b)
(c) .

ld) .
\e) .

* De hac lerlia Expositione in Acla vide Pncfationeni, aum. XLV (supracol. 471) ubi ratio reddilur cur Grece
lanlum prodeal.

10;3

TUEOPIIYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

,
[ , ; , J ,
[ . ] ,
, ; "
[ ]
. ["0: ] [ ,]
, .
"^: [ ] *
\ , .
0[, ]
, ,
, [] ;
c ;
, , ,
>, . \ \
.
. , ; " ,
.

, , ,
,
,
. ,
.
, ,
,

1064

, , ' -

.
, ' . ,
[vnlg* ] , \
. , , ' >
, . \
\
W , " *
' .
,
, . "

.
; , ,
. ,
, ,
, ' .
, . .
, \f. ] , , t ',
. "
,
, \
.

,
, - Q , .
. "
,
. ,
/. , \
, ,
,
,
' .
. ,
' '

, , *
, ,

,
, \ .
*.

. .
, \ , * ,
* , *
.
*
. , >

D

. ^
. ,
; [] .

, \
,
. ,
.
,
,
, ; , \
( | ,
*\ .
#

, . "
,
, '
.
, < ,

, \ ,

, \
. , ^
, . ; "
, :, \
. , t ', >
' ,

1065

E X P O S I T I O N I S I N AC T E X T U S T E R T I U S .

\ , . . I
' ,

,
c \ .
, . "
; , ' *

* c
, . .

; .

,
1
, , ,

.
,
, ,
. ,
.
, \ \ , *
. " ,
. " ,
. ,
,
.
,
. ,
. " .
i \ ,

; ,
, \
.
, ;
, [/". ] .
.
,
,
.

, \ [f. ] ,
[/". ].
, .
,
, ,
, '.

\ ,

, .
,
, , " , ; * 4

PATROL. GR, C X X V

1060

, . .

, ,
, . . . ...
, .
\ , \
,
,

.
, ,
. ,
* ,

* ; >
, ,
, . ,[,]
', , . " ,
, '
,
, ' ,
.
,
,
\ ,
, .
, .
, [f. .],
, \ ,
[/. ]
,
. > ,
. ,
, >
.

,
,
c ,
.
,
> .
,
[/*.
] ( * /.
, )
), < ,
* , '.

[f. ] .
4

, ' ,
, , ,
, ' ,
' , ... . "
\,
34

1067

THEOPHYLACTIBULGARLE ARCHIEP-

1068

, \ . [m/fl. ],
; " ,
, .
, \ ; *
.

, ,
' , '
; $ ,
\ , , c , >' *
[/". ] ,
6\ . ,.
;, * . , , ,
, \ * , , , \
. > &
, , , , , .
' , ... . . . .
\, ,
,
, , , .
[f. . . . ]
, ,
, , .
, .
, .
^ . ; ,
, , *
, , .
[] . , \
\, ,
. . \
, * , , .
. ,
. oColv
' ' , ,
, c . ,
, \
, , .
.

. " ^ ,
.
\ , ,
,

, . c , \ - ,
.
,
;
' [(. ]
.
. , ,
.
, * , >
\
.
. ;
,
, .
. ,
' . ,
. [ ]
.
, \ ,
.
\ .
, . "
, *
,. - .
. \ , , .
, ,
,
, *
, . , .
,
.
,
* .
.
\ , D

,
\ ,
. ,
; ,
, \, .
, , , \
[/. ] . "
, .,

.
, .
"
, ' ,
. \ , \,
. ,
, * .
.
, . awoou-

10C9

EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS.

1010

: *
.
, .
, c , < ,
; *,"\
-, .
.

,
,
, \ ,
.
,
,
, - '
, . " ,
\ ,
, , ' ,
.
, \
[ ] , \ "
,
,
,
. ,
, . , , \
; " , []

.
, \ \ ; \ *
,
, \ l o r t .
* , '
t
,
; " >, "
, .
, . ,
, , -
, [/. ],
. " ' , \,
, . . ' \
, \ '
,
.
. *
, [] ,
;
,
, .
^ \ ,
. " . ; . t ,
, . " , ' ,
,
. ,
, ,
, . , &\ . ,
c ; , .
, , ,
, c , ;
,
.
.
"
c ' , ,
. , \
.
, ,
.
^^.
, , .
.
D " |] , ,
, & .
. > ,
,
, .
. ", ,

, ,
, , ,
. ,
, ,
, .
.
" , < , ,
,
, - , \
, ,
. c \ , ,
, . ' ,
; . , , ' [ ( . ] . 0 > .
, , ' ?. : , \ -

1074
T l l E O P i l Y L A C T l Bl) GARI/E ARCHIEP.
, * ,
; *
.
\ , . '
, [ ]
, , ,
.
. '
. '
.
* \ ,
, . c > *
. ;
;
,
1071

. "
*
; , -.; ,
^
;
" ^
,
. \ []
, \ '
\
,
.
* ,
, . [ "|
. "
;* "
, . "

,
,
, ,
, ,
, ,
, ' .
.
\ , , \
* ' * ,
, .
, *
^, *
, c . \
, , ',
.
,
, . ,
. *
. , \
.
, , . ", ,
. "
\ , ^ \,
\ , ,
* .
" ,
.

,
[|. "
, *
. , \,
. "
,
. ", ,
, * , , *
[f. ]
, *
.
,
,
,
. ,
. [.] \
\ ,
, ' ,
, , .

. , *
,
; *
. ,
, ;
; '
.

, ,
. ;
,
* >
, * , \
, \
. ,
,
. , ; ,
, [/. ]
.
*
; .
,
[/, ;] ,

1073
EXPOSITIONIS 1N ACTA TEXTUS TEHTIUS.
1074
, ; , * , \ .
. ,
, c [],
. \
,
,
, . .
.
f , \,
,
; , . ", ,
; [[. ] *
; .
, [/. ] ; , ,
,
; " [f. ] ; .
. , \
; . , , , > , .
, .
" ! , , ,
, . ;
, ; ; , - ,
.
, *
, ,
; ; ,
\ ,
; , \ ;
, .
, \ ' , ; .
, . ; , ;
, ; ; ; , \ , \ .* * - ;
, . ' . , .
, , ' .
. ^ ,
' [/. - ;
* . ,
;], .
. "
;
, < ;
^ , , . \
,
, ,
.
\ \ .
, , , . " ,
* .
',
^ .
. ,
; " , ).
. " ,

, ' ,
,
, , , ,

, ,
. , , ,
,
, ,
, * .
, ,
,
. > - D , , ', ,
c .
( ),
* ,

, ,
, ' .
;, , . .
*
,
. ,
.
,
, .
,
, ,
,
.
' ,
, ' . \
" , ,
, , -
, .
.
, [f. |
,
, < , .

Wib

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP

[f, ]. , , - .
, *
< .
* .

, ,
. , - , ,
"
- , , , * . *,
. . , > .
, ' , .
,
, .
,
*
, , \
, . - . , \
- , . ",
, . , ;
\
* .
' .
, '
)
.
* [/". ' vel ], , * ,
, . " , ,
, . ,
,
\ ( . .].
" , \
, \,
} ,*
; ; . ",
. " , * , ,
, ,
, \ . "
) , , .

, \, \ ; , . , , . .
\ .
,
, '
.
, . ,
, ) , . '
; , . . " ,
- , ' .
. . " * , . \ , . , \
. * ,
\ , [ [ . . , vel ] , , . \
,
, ,
, .
, D
,

, \
.
, .
, . < .
* ,
[ ( . ] ,
,
, , . " >
>.
. , ,
. , ; . ,
*
< [vulg. ] , ,
. \ , . * [/". *
, ] .
* .
[f. ]
- , * . . > <*.
. " .
[f. ] , , '
9

>

( >

1077

EXPOblTKHMS 1U ACTA T E X T U S i ^ R T t U S

* . "
| f | ,
.
' . " ...
.
, c , * "
, , . "Opa
. , , '
. 0 \ .
; > "
. .
,

\ , ,
, ,
, ,
[f. ] .
. \

. , .
c ,
.
, ' ) ,
;
, ; .
" ,
, . ,
; ,
* ' , ^
;

,
.
;
I . ,
, \ .
,
;, ;
. " "
, .
\
,
,
,
.
c ,
,
, .
* ,
.
,
,
,
^ .
r

1(JW

" ff. ]
, * ,

. ;
. . , - , ; * *
, '
.
, ,
, ' ,
.
*
, *.
, .
, , : , , '
, \ , ,
, , . ,
, ,
. ,
* , ,
, , . " ,
, .
, .
, *
' .
ff. ]
* ,
,.
* , , . ,
, ?, .
* , * .
, , ,
. ,
, ; .
[f. }, * * .
, \ . , ,
, \ *
,
.
*
* , . ' ,
.
' ; "
\ , ) . Vt^v
, , ,
, . "
, , ,
, ' . ,.

1079

THEOPHYLACTI BULGARliE ARGHIEP.

1080

; ' ,
, . " , ,
. ,
.
\ , ' ; \, ,
, . * . '
\ , . , ,
, ,
.
.
\ ,
* ",
. \, :, \ . - , , , \
\
.
.
, , , . , ,
[(. ]
. - ^ [f. ]
, \ .
.
() * ,

,
.
; , . . \
. , .
, , \,
, - . [/. ]
,' , * ,
' , .
, ,

, \ [f. ]

. '
^ . ,

. - Q .
, , , . . "

, , . [f. ].
, , * ; ' [vulg,
'],
.
; " . ;
, " [ f . ] , \
, \ ; ,
" , ,
. , .
, . , , , , ' ^
, . .
. ,
, , [f.
[] .
],
,
,
, \ D * .
, ,
, ,
. ' , : ;
,
. .
* ' [(. ] * t ,
, * >
, ,
, .
\ . ,
,
, , , \ ,
* ;
. ,
. ' ,
, ' ^ . " > ,
() Qux sequuulur usquc ad in codicc Florcntiuo cxsiant in margine infcriori.

MM

EXPOSITIONI3 I N A C T A T E X T U S T E R T I U S .

1082

\ ,
, .
' ; , .
" [f. ] , -
, , ; .
, .
[/*. add. ]
, ,
,
,
, ,
, ;
;


, , . ~ ;
, , ,
.
.

, ^ , ,
,
. "

, ' . > , .
, ,
, ', *
, ,
. "
. , ,
, ,
, < * > *
,
. " ,
. "
).,
, ,
, ,
. ,
; , .
; ,
*
,
, .
, ,
. .
.
.
, ,
,

; ,
. , ,
, ,
. " , \ . ,
\ , ; , *
. *
c , , , , / .
;. * "
; " \ .
,
' , t &
* , - ,
. " ,
, < . >
* \ , ,
$ . "
, >.
, . .
"
,
D ,
, ^ * .
, . >
,
, .
* , ' ; "
, .
t
, .
.
. " , > , \, .
" ; ,
. , , . 01
\ .
, \ ,
, ,
.
[{ ; ]
-

10S3

THEOPHYLACTl BUL6ARI.fi ARCHIEP.

1081

, * , .
. - ' c . t "
, , ,
.
.
, ;
,
" ,
c '
.
.
, ,
, .
,
, ,
, . , ,
,
, . " - ' .
, .
', , *
*
.
*/; g .
, \
" ,
, . "
.
" , ,
, ,
,
. ?,
. ,
,

,
.

, , . . > "
, ,
,
. ,
;
.
,
,
,
.
. < *
[ .] "
, , . C , * , , ,
, . \, ,
, , "
.
, ,
,
,
,
,
.
, * . [
.] '
. . $
[f. .] .
;
[ ].

,
. , , ,
,

, ,
,

, ; *
. I) , .
. ,

, , ,
, ,
.
. , , ,
. '
, *. r

" , , . ,
* , * ,
.
.
; "

, -

.
. c
,
,

. # \, -, , , > "

. " -

3085
EXPOSITIONIS ACTA T E X T U S T E R T I U S .
1086
; , . " ,
, , ,
) . ,
, .
, . *
. , ,
; , \
; , \ ^.
. *
c ; > , ; ,
. , ,
, c ;, ,
,
; .
; , ;
,

, !
,
.
; , ;.

,
; * ,
, , \
.
, * . *
* ; , ,
, * * ( ,
, ,
' ,)
. ,
. , , ',
,
. " * '
.
t
, < ;
, ; ;
, .
, t ,
;
. \ .
, \ . '
.
, ,
, *
.
,
", ,
.
, .
, ; "
, ,
. ' - ,
.
.
;.
; "

. ,
. \ [f. vel | .
;.
, , ,
,
', , ,
. , ^ .
, , '
, , ,
* , , ^ .
; " ,
, .
.
,
.
, ,
; , .
, . ;

t "

, D , .
,
; " * . "
, * .
, . , *

, .

' ; . , *
* ,.
, ;
* ,
.
. , ,
,
, ,
, '."
", , , . * ,
.

; ;
.
..
, ' , ,

10V7

THEOPHYLACTI BULGARIJE

. ,
*
, >
. [.] " ,
, '
"
.
!) ,
, ' ,
, ,
;
; "
. " , ,
. ; ,
. > " , ,
\
! . "
, -
,
,
\ . , ,
* '
. * ,
* ,
, , . "
, ,
, ,
, , \

ARCniEP.

1038

. ,
. "
, ,
*
, * , ^.
,
;
.

. ,
.
,"
,
. \
, *
.
,
* . *
,
.
,
.
, . \
, .
, ' ^ .
\ , >
. ;
, - C ^. ; ,
. " ,
, \
[f. ] , , . "
\ .

. , ' ,

. "
, , , , .
; "
.
, .
, . .
\ * *
, .
. 01 ,
. , ; \ [f, ]
< , ,
, , , . D . "Ofa
* ,

, .
\ [f. - , .
] , - * ,
,

.
, . " ,
*
\ ,
, . , [/". ] .
, ,
, \
*
. . , , , ;
* , ,
' .
., ,-

1)89

EXPOSmONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS.

1090

iv 6 ; * . ;
;
. \ ,
" ,
,
[f. ] , * ,, , ,
,
, ,
, ; , , .
; . . ;
;.
, ; .
.
, ,
;,
' . "
;
; ' ,
- . ,
, \ , .
; , .
. , * * ,
, .
. , , *
,
, .
, i ,
,
.
.
;
, ,
,
, . , ,
. , ', "
. >
. " '
, ,
, ,
. " ,
, *
, , , ,
; ,
,
; ,
. ,
,
. ",
, '
.
^ ,
'Opfc; , - .
. " .
,
c . ' , ' .
, ' , .
,
.
. "
' ,
, ,
. * ,
. ,
.
,
, ;
.
, , ,
. - , ' , .
, ,
p
, .
.
. .
" , .
" ' ,
, , !
' , * ,
.
, . "
. " ,
[ [ . ], , ,
*

-

[(. ] ,
, . "
, [/. ]
, . , , . ",
,
; , , , .
, -

10:i

TlIEOPIIYLACTI BULGARLE ARCH1EP. *

avtfpiMtov , - ^

1092

. .

"

* , :,
[/*. |,
- , ' ,
. ", ,
, ,
, ,
.
. , ' ,
.
.
\
,
,
.
*
. ;
,
[/". ]
, , ,
,
, . ", .
* ,
" ,
, ! *
, ,
, ,
\ \ ' .
. - ,
. " . '
, , ; ,
. ,
. , , ,
, , < . ' [* ] $ ,
|. ,
. ,
, *
'
,

, [/*. ]

, * , ,
* . "[]
;
. . ", *
,
, ' ;
^ . . ,
. . , , .
, - , ,
, ,
. . . ,
,
,
, .
,
. ,
. , , !
( ), *
* . ,
. - [(. ]; , , [f. .] - .
' , f) (
), ,
.
* , - , , ;
,
, ,
. $ ,
, . ,
, , , *
; > ,
,
. < - ' . ,
, . ", , .
. ,

, ; - ,
, * , ' , ', .
, , , , 1

1093

EXPOSITIONIS I N ACTA TBXTUS TERTIUS.

1094

, , < ,

.
. $,
.
;
;
.
,
{$, , , '
* ,
.
\ * ;
[.]
, .
,
,
.
. ,',
^ .
. ,
,
, ,
; ^
; ' , '
,
. ,
.
' ,
,

, ,
. " , ,
' c ' ;
, ,
* * *
.
;
* ,
. " , , ,
, ,
.
, . > *
* ,
; ? , ;
, .
, , ', c . > ,
* ,
; ,
.
I
" * ; , * ,
* c ;
* - , ,
, . * ^ * "
.
,
.
, . ; .
, , ' , . ", ,
> , , * > *,
.
, .
, - , ,
,
, , * . ,
, '
* , , .
. " - D , , .
. ,
.

, ;
,
" . ,
, .
;
,

* ,
, . . ,
,
, \
.
, .
4

, .
, * ,
* , *
. " ,
.

.
. "
, ,
, *
* , .
. t -

1096
THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.
1095
, , , , , , ,
,
0, , ;;

[/. ] \
, ,
. " ,
.
,
; , I
,

.
.
' , *
, . \ . , 6[]
; , *
; .
; ;
'. " , ,
,
, ;
, .
. . >

, , ; ,
, .
; ;
; , ;
. ; ,
; " ;!
; ; , ,
;
,
,
, ;
, , ,
, , . ; " ,
, ,
. "
, ,
, \f. |
; .
, ; [f.
,
] . ,
.
. "
,
, , . ", \
. , ,

; * , ' * .
, ; " ,
.
,
. " [/*. add. ]
,
, '
, .
, . \
; .
* "
, , "

,
,
. , * .
[f. ]
, , ,
. I
, , ,
;,
,
[] -

'

'

~"

'

[f. ] [!
, . "
,
. ,

. ,
. ,

, . ,
; .
, < ; > . " *
,
. " .

, '
. '
, ' ;
, , ' .
, *
.
,
, .
,
, .
" ,
. ",
,

1097
E X P O S I T I Q N I S I N ACTV T E X T U S T E R T I U S .
1098
, "
, ( ;)
, / .
*
*$
, -,
,
. "
/*, .] *

, , ,
.

, .
,
, '
, * . , ,
, .
,
, \
,
, . \

.
,
,
, ,
.
; " ^ .
.
, '
,
, ,
,
, *
.
* f ,
. *
, > .
, , , .
. .

.
f ,
, *
. , ,
.
, c
, ,
.
' ,
, , * ,
, Q .
,
. Q
, .
, .
,
, ' '

, ' .
,
, '
, .
. ,
, [f. ], . ,
\,
, , , .
, .
", ,
; "
, *
. ,
. ",
.
, ,
.
,
,; ' ; "
, ,
vot , ,
. , ' , ' - D
, ', ^, , ,
, - .
.


. , *
, , '
.
, , ,
,
, ,
.
,
" , '
, . ,
. * t
. " 1
,

, , ,
, , , . \ ^ T

P U U O L . GR, C X X V .

35

1099

THEOPHYLACTi BULGARK.C ARCHIEP.

1100

ot . , , \ ,
.
,
, *
,
' , , ,
,
. * [ ]
.
,
, .

^ ,
,
, , >, , ) . , ,

*;. ,
, , , .
(

, , < ) ,

,
* ,
,
.
. ,
, . ",
' , ' . ,
; " ,
I f. ] . ,
, >, .
.
, , , , .
,
,
. ,
, .

,
. " :,
.
.
,
, ' ' .
, ,
" ,
' , - , .
, , , ' . "
, .
, , >
, , , ,
, -
.
, "
. - , , - , .
, , ; , * ,
[ /*. ] , .
.
^
- ^
: , . Ata . ;
; " . ,
c ^ . " ,
, , , . ^ . .
,
,
. ; .
' . "
, ; , t , [ (. ] .
, , > ,

< . - . ,
. , , ', '
, , . ,
,
.
f vulg. ] .
< ; > "
; "
. " ,
, '
. ; ;
.
, "
'? , , , >;
1

1101

E X P O S I T I O N I S I N ACTA T E X T U S T E R T I U S .

1102

. " ?. *
%

.
.
,
,

, *
, \
, " ,
.
.
.
; ;
" , \
; *
. " "
* .
:. "
.
; .
, , ,

, ;

"0*

, *
, .
* . ,
, , , ' [f. ] .
/ .
,

T d l ; xat& 6 *16.-

. ,
,
. . " , ,
. "
, ,
.

* 5 * ^ ,-, * <
, .
, ^ ,
,
,
.

, '
,
, .
*
,
,
. ,
. " ! ,
,
. ^ , > ,
. ,
.
^ ;
* , jcotvco
" ,
.
, ,
" ^ [/" .]
,
, .
,
, , .
. ,
, , , * * ,
*
c [vnlg. . ] , , *
"
. , ;
, " ,
,
* ,
, .
. ,
, , , , 13 , ",
, , ,
,
,
.
,
*
, ,
; , (5 *,
; " , r ) .
,
^ ,
!. ,
; , ,
; "
; > , ; "
, ,
.
* /
,
, , * ,
.
. , , .
, /
, ,

1103
THEOPHYLACTi B U L G A R L E ARCHIEP.
1104
, , - ,
. ,
, ,
,
. " !
' ,
,
.
. " , . > " ,
, :,
' . .
, , '
, , .
, , /,
(5, .
. , ,
"
.
.
, , ,
, '
.
, .
, , ,
, , , ,
, .
, [f. ] .
, ' , , c , > , :
.
.
; , ' - , '
; ; . * ,
. , ,
; , ,
. . , , , , , > *
. c [vulg. ,
] , , [vuig. add. ] , *
. > , ^ . , .
, ,

. . > '
. \ .

. - , *
, ..
, .
, * , ,
.
, : '
, , *
' . ' ,
, , ' , ,
.
*

\ , * * , .
* , D , * ,
, . ' . "
, . .
, , , > .
; ; ; .
. " -
[/". .] * , . , $ , , - , , , .
, .
, * *5 . " ,
: , ' .
. ,
, ,
, , ,
.
. , - ,
. [f. .

1105

EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS.

1106

] 6 , . , .
,
,
.
.
, .
.
, [f. ] ,
.
[ ( . ] , ,
, *
, > [f, ],
[f. , vel ]

, , , ,
. #
. " ,
,
. ; ,
, ,
, ; *
,
*
- ,
* ^ ,
, c
,
, - .
>
&

' ,.
.
*\ * *
.
/ '
, >
-
, ,
..
r I n n#

.
.
,
" , *
, '
, ,
, ,
.
,
"
,

.
. ,
, . - ; [ ( .
, ,
] , .
. , .
, . ,
, , ,
, * . * * *
*
*<'
<
^
' . > * * * * XW<" fr ^
.
, ,
,
,
. ,

, . , . ,
, ,
. ,
* *
,
. >
, ,
[. ],
. ' ,
,
; *
, >
-,
.
, .
. *
,
! ,
. Q , . ;
. > ; ,
c ; ,
, * .
, . > "
, ,
,
- . , ... .
. ,

, ,
, ,

,

,
, .
. , .
" ,

I I

. ' *
[/*. ] .
, [/*. ]

. " , ,

6 6

&

x*ptv ; ?

11

TIIEQPHYLACTI

aot.
,
; ,
, .
,* ^ ,
2, .
ofr [ [ . ]
. ,
. , 0Tt ,
.
; " , , .
,
,
[/". ] , .
,
. ,
,
.
, , 3
, ,
.
Ijv, ', ,
. ,
; " ^,
, * c
, %
. "
.
,
. 01
, ,
.
. ,
' .
,
! *aV
,
, ,
. , ,

^ \ .
, c , >
.
"
* . >
,
, ?Jv ".
', ;
> , ' .
, &
,
. f, -

LGAULE ARCHIEP.
1108
, . (}>

[/. ] , , . > | ',,
, *
; '', ,
, , ,
* . ,
, ,
, fvOa ? $, .
( ^), *
, .

.
, ,
<
t ' ( [/*. ] {, ) * , ([. ], ' . *
.
, ; , : $ ;
;
, [/". :] *
^ ^ \ {^ [(. ].
,
.
/
, c ^ , , " , , '
. "
^ ; " $ ", , $ .. <
$ , \
^
, 9
, $
, ; .
,
[/". ] ^,
, ^, i^tp ,, .
" ,
, ' ^^ , >
.. .
, , *
, . TWl^
. '
^ 7:pbc , ^, .
^,
^ , ,
, ^ ^ ' ,,
,
^ ^^ ,
^^ ^ , , / / , 4 ^ -

1103

EXPOSITIONIS IN ACl TEXTUS TERTIUS.

HlO

, - < , , ,
< . > "
,
,
,
. ; ;
, ,
. ,
.
_\ , ' .
, . , , ,
, ' vq>.
, ', , ,

. - ,
. , ,
,
. - .
, \ [/. vel ]
'
, , , * t , - ; "
, \
, [\
.
, ,
. ;, ' - j
,
. ,
, ' , . ; ,
; , ' . , '
; . ,
, ' , - ^
, , . c , ,
, ' .
, ;
, &-
, , '
, \ . , \,
'. , .
, .
(*>
, * " ,
; , , , , ,
, \ < :, ' .
, , . " ' ,
, ' ,
,
< * .
\ .
,
, ,
.
. ,
" , c , >
* , ,
. " , ,
. - .
, , .
t
, . >
, \ [ f. ] . " [f. ]
,
. ;
. , *
; , < ,
' , t
, > - ; ' ,
, , *
, \
. OJV ,
, . ' ; , '
;
.
. > ' \ . ,
,
.
, !
,
' [f. ]
, . "
, . ! ,
; , , ,
[tf. ]
. ,
, ' .
,
;
1

tm

TBEOPHYIACTI BULGAR&B ARCHtEP.

1112

. , -*
. \ ,
, ' .
,
, .
^
; "
, \ \ .
\ ,
; ;
, , ,
, .
,
. , , , , - . > ,
,
, (
? . "
), *
, ,
. ,
, .
, , >\
,
. \ ,
*
.
,
, $
, .
, . hat ,
,
,
,
*
.
c .
c ^ ;
,
, ,
[ / . !} ,
. " , ^ . . , ; *
*
" .
. . \ - , , ',
.
, ,
\ '
< ' , *
\ , c , . F i l , , .
\ ,
ti , , 1**
( . \
, ,
; - (
), , . * , ,
*!, * , \ -
Oscv .
,
,
, , \
,
aat, \ ,
"
'
\ , . "
\ ,
;
.
-

. ;
.
.
, ,
\ \ . ,
\ , *
* . *

, * . \
/^ , ,
\f. ] % , ,
, ^
,
.
. ....

, , , \ .
, \
,
, \
, ,
[f. ].
,
,
* , . \
,
\ .
, c , ; " ,
.
,

II13

EXPOSITIONIS I N AC TEXTUS TERTIUS.

; ' ,
, ,
.
( ,
, .
,
.
;
'
.
" ,


.
, ,
'.
,
, ,
. "
.
, ,
, ,
. >
.
; '
.
$, \ . " ,
vot , ,
, .
, \
, .
\ (*>, \
* ,
* .
* . "
, ,
,
. , \
".
;
[f. .] ; " , , ! .
, , .
[f. ], ' ;,
\ .
, , \
. ,
,
,
, >
/ .
,
,
, .

1114

01 ,
. "11 , ,
.

*
, .
, .
;
, , , ,
. \
,
, \
,
,
, '
.
, ;
,
, .
. "
, \ , c ,
. , , .
, . , , \ , .
( ),
^ , *
, , .
, , , ' , *
*
. .
; " ,
. ,
, \
,
. " ; .
, ,
,
. $ ,
;

, ~
. "
, , \
, ' . ,

[/". ], ,

.
, , ,
.
, , ;
' ,

THEOPllYLACTI BU LGARI-E ARCUIEP.

1! 15

, , ; ' > , xa\ \f. ] . ;

\ ,
, .
, , , [[. |
,
,
* ^
, ,
\ \ \ ,
, .

, ;
, , , ,
.
< , > ,
,> [f. ] . , , , , >
\ , , ,
? .
*
, (c
>),
. ,
, ,
, ,
. ;
c
. \
.
, ,

, , < >,
. .
, ,
[/. ] .
, ; ,
; > .

, \ ^ .
1

, , ', *
, ,
. -!
, < ,
> .
, .
; "
* ,
, .
, , , .
: . * <
,
, ; , ^
1

1116

, , \ ,
, \ ,
^
. {,
c * , \

. , ; ,
, ,
\ . , , , *
.
, ; ,
.

, ' , \ . ,
. ,
, '
5,
. "
. "( \
. , .
, \ '
, \ f. ]
. ,
, .

, > *> .
, ,
. " ,
, , , *
, .
, \
, ,
. ", . , ,
,\ .
;
, c , ,
,
.
.
, .
*
, , *
*
( \ { . ] ,
),
.
, .
" ,
, , *
.

.
, , I
,
. " ; ,
.
, > \, , .

1117

EXPOStTIONlS IN ACTA TEXTUS TERTIUS.

1118

* ) , i , c ^ - ,
' ! , . ** , !
.
; , !
! - . , ; *
. , ", , ,
, ! . ; . "
, !, - >,
, , > ! ,
, ! .
[f. ] , . "Qpo *
! ! . f
$ [/. ] ( ; ! ;
, [/". ] 6 ; " , ! , ! , !
, , . ,
, ! 4
; ^ ;
, !
, ' ! *
, ! , !
. *' $ ^,
, .
. {
, ).
, !, ! , , , !
! , > , ., *! '
;, * 4 , . , .
" , ,
,
!
; ! .
> .
; ^ , , .
!
, !
; , ' ,
. ,

;* .
,, .

,
"
^, , Q
! , . !
! ,
; ! ; '
* ,
\ .
, ! *> ,
,. "
,
, * , !
^, [/. .]. !
, ,
*
,
. < 4'., .
D
"
, ,
. $ ! . ! , ! .
* , c ,
!, ! , ! . ! ! ,
. , !
, .
- ,
!
, *! ,

. !
. . ; ;
, I ! ;, , , ! \
,
. ! , c
. >
" , !
ff. ] . , , . , ', '!, >
, f ! . > ,
. , .
3 ;
' . .
" ^ , ! , !, ,
. '
. >
! , !
! -,
. .
,
, ! -.,
! .
[f. }. ,
, , < , > ', , aiou
.
" , !
. ! ! ^ ,

TIIEOPHYiACTI BULGARI.fi ARCHIEP.

1119

11*0

xoivoml , ; > ; , !
. !

, '
, ).
. ", *
" , ,
, ,
,
, ' ' , . -
; .
\ ' , ;

, '
' ,
, .

, ' ' , [f. ] .
, .
'

, \ .
, ,
, , \ ; [
....]
, , } , ; ,
' ,
, .
, '
, ,
. '
, , ,
:
,
', ,
. :
, , . >

, ! [.] ,
, \
; ,
. "
, ! ,
,
,
. \ , .
, ', . ,
,
.
Q \ , ' . "
, , ; , , , '
' . ' . r , ,
', ' . . ,
,

[f. ],
, , < , , ,
, , , ; ,
, .
.
[f. ]
. , \,
,
.
' , . \ ^ , , , , . ,
. \ , ,

. ' ,
* . ,
. [/. (
] ' ,
' , ), \
' ,
, .
, ,
, . ;
. ,
. ,
, ; > \
.
,
; ,
. '' , '
;
.
, ;
\ < ,
,
. , > * ,
. \ . . , . . 0-

1121
EXPOSITION1S ACTA T E X T U S T E R T I U S .
HJ2
,
,

-

.
.
, ;
", \ ,
,
. ,
.
,
, , ,
. , , .
, \ ,
, > ,
, , . ,
[.] ,
.
,
, .
* ) ^, [/". - ; , [f. ] , ], , *

.
, .
, *
, \ , .
, \ ,
,
* [/*. ],
. ,
\ . ;

c
. ,
; > , , ' . "
,
. .
,
.
.
,
, \

' * ,
. * , . "
. ,

] , *
, ^ ' .
,
.
*
:
. , , . : , *
.
, .
* ; ; ,
, ,
, . " *
, . " .
, , > , , ,
, .
" , , .
. ,
,
, ,
. .
. D , *
.
,
, , , ,
, ;
.
*
, , ,
, . ,
,
,
.
.
, ,
,
. >
, ' ,
,
, ,
. , .
; ,
,
. ,
. , , .

H23

THEOPIIYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

UU

- .;, ^
*
. ,
. ,
, , .
'.
; ,
;
c . > ; "
. .
>) .
,
,
* . . ,
, '
*
, , , \, .
, . .
, .
. ,
,
, * *
|f. , ' ,
, [f.
.
., \ * vcl | ' ' . . "
,
.

.
, - , , - , '.
' ,
.
, , ' , , ; / , .
,
. , ,
.
. ,

, , .
,
,
' .
,
, , . '
. ^ ^
, ' , * |f. ]
. " : .
, ." ,
, ,
, '- ,
,
, "
, ' ,
, *
.

. ,
. , *
,
, ' [f. add. ] ,
, ,
. ,
. , , i , ;
, ,
, .
[/". ] , 1

,
;.
, .
, \
[f. ] , .
,
. ;
* "
. , *; .
,
, , ,
, . ,
-

,
,
. ,
, '
.
,
,
,
* '
, ' ,
c ' (.
* ,
, /^
.
, tb

1125
EXPOSITIONIS I N ACTA T E X T U S T E R T I U S .
Ui6
[/*. ] , ; . ,
, , . >
, .
;
,
.
,
, , ! , , ,
, .
;,
! ! , 2 . , , j /*. add. * , ,
\)\ , * , .
, ,
, ! . , .
,
,
.
, ,
, ! \
' ,
,
.
,
.

* ..
" , ,
. ,,
.
. ,
,
.
. J .

,+
V . ,

.

,
f.-] '

,
, ,
. " ,
. c , , '
; . .

,
* .
, ,
; . " ,
,
, , , '
.,
[f. ,] .
, , ,
,
, , ,
,

,
,
, .
, , [f. -],
\ ,
c
. >
, , , .

, <,,
, . , . ,
.
r

~i

'

,
;" , :
! .
, '
. ,
, f/. ] !
, ,
.
", ,
\ . ^
' / ! *
.
, > . ^ ,

*! *). , . ,
,
, . !
, , ;
.
.
[f, ] , , ;
! . ", , &
. >
.
,

. \ ,
r*r

-.

' " "

-

, ! ' . " ,
, ,
, . "

! , ! ;
,
! .
,
,
, \ ' .
, , , , !
, ! , -

im

1127

TIIEUPIIYLACTI B U L G A R I A ARCHIEP.
, ;,
, ,
/.
; ;
,
, , ; \,
, )
, ;
; ( , | ,
,
, ; , >
,
,
,

, , '
, ,
. " . $,
;

.

- ,
[.
, , : ,
'
[.
.
, [ .] , ,
. , tik , , , * - , , ; ,
, , '
, ,
, [f.-].
[.] :
. * * , ; ; ,
, ,
, \ .
,
" ,
, ,
. ,
* ,
. .
-: , ' C ,
' , ' , ' ;, \f. ] . " ; ; ,
. ' ,
;, ,
. ' ,
( . '; ;
), [deett ,
, vel tale quid], - ; ^ ,
' , ,> . , . QBz
. ,
,
, , , '
, ; ,
, * ;
.
* ; ,
', . , [ f. ] & & "
. > " , - , . ;
*
; , ;
* * ' ,
, ,
* , '
,
, -.
' * .
, aot
, , \
;,
*
,
, . [f.
* , '
] \f. ] ;
[f. )
, *
; . ;
, , ; )
. > ; , c
;. ; ,
. , ;
, ^ ;
, ;

1129

E X P O S I T I O N I S 1N A C T A T E X T U S T E R T I U S .

113J

, . \ * \ .
, ,
.
' , ;
, , * ,
. *
> ' , '
* .
, . ,
, ' . c
, , "
,

, .
,
, , ,
; . " ; .
* ,
; ; ;
.
, ' .:, [/". ], ,
, . ,
, \ , .
, ,
"
, , , , , ^
. ,
,
, , , .
' , ' ,
, , ",
, . *
. "
; ,
. ;
, , .
, , ,
, , .

, ,
. ;
.
; , , '
, .
.
,

* , , ' , '
=, ,

, - ^ ,

, ,
'.
. ,

.
, . "
,
*
. *, , ,
, .
,
, , , '
.
. ,
,
, >
,
. ,
, > ' , '
(
.
[f. ]), , , , , Q ,
, '
. 01 ,


.
, [ [ . ]
.
.
, ",

,
.
' , ,
,
.
\* ,
',
(5 , '
,
', , '
, ,
'
' , [] .
'
, :
. " -
PATROL. GR, C X X V .

36

mi

THEOPHYLACTI BULGARI*E ARCUIEP.

1132

' , , , 0'

. ! ' .

THEOPHYLACTI
ACCURATA

EPISTOLARUM

EXPOSITIO

CATHOLICARUM'

lnterprele Bonifacio FineUi ord. Pradicalorum.

*19

CUR

SEQUENTES

EPISTOUE

LENTUR

CATHOLICJE.

APPEL-

EPISTOLJE

MCOBl.

Cathulicae dicunlur Epistolae isiac, una Jacobi,

- duas Pelri, ires Joannis c l una Juda?, quasi Circutorcs : co quod con peculiari alic.ui populo, vel urb i , < quc.nadmoduui Paulus, pula Homanisvel Coriulbij, eas inscripsit eacer isle dlscipnlorum
Domini cceliifl; sed generatim oimiibiis iidelibus,
8ive Judxis HI dispersione cxsistcnlibus, u l Pei r u s ; siveomnibtig Chnslianis cawdera fldem profilentibus.
ARGUMENTUM

CATHOLICA:

! !
, , ,
, \ .
, , ', ,
,
,
,
, 6 ,
.

>r.

Jacobus banc scripsit Epislolam iis, qui ex diiodecim iribubus di&persi eranl ac credideranl in Q ,
Doniiuuni Jesum Chrisluin : eamque Didascalicam,
,
seu documeniis referiam, fecit. Docel eiiiui in ca
, ,
de diversilale tentationum, nempe, quxuam sinl a
Dco, el quoenam a proprio corde profieiscanlur.

Dcin, quod oporieat, non verbo, sed opere fidem
, []
suam manifestam facere t quod non audiiores,
, ! ! , \
*ed faciores legis justificentur. Praelerea, de divili . !
bus prsecipii, ne pauperibus prseferanlur in eccle
siis, 320
- po*ius hicrepeniur, tariquam superbi.
, !
Oenique, poslquam solatus esscl eos, qui iiijuriaui
. !
paliuuiur, boriatur, u l lunganimiler fcrant usque
, ad adveriluin Judicis : cumque puticnliae, prxserlim
!
ex sanclo Job, utiliiatem ostendissol. pracipil, u l
! , ! ,
ad segrolos presbylcri advocenlur : ei ut unus ; ,
quisquo slude.U, erranlcs ad verilalem rcvocare :
! , ! 8 e c

* Prodit ex codice Ca-sareo Vindoboneusi ; vidc Prjefationem, nura. IX, supra col. 415.

1133

EXPOSITIO IN EPIST. S. JAGOBI. ~ CAP. I .

Hii

, aitquc, hujus r r i inerccdem a Doniino esse remis

sioncm peccaiorum. Et sie Epislolam absol. \ .
.

1NDEX

CANTUM

CATHOLICJE
JACOBI.

EPISTOLIE

\ ,

,. 1. De patientia el fide non ficla el humitilate erga


proximum. Ubi de fomile, qui sit nobis esl, et de
,
ejus effeclibus : quodque ipsiu* causa non tit
,

Deu$. Qttidquid vero boni in nobis est, ab ipso
, ' .
,
etse. De mansuedine, et pnrilate, el actione
,

bona, qua beatiiudmem consequimur. De icienlia

,


acdehonestate sermonis. De charitale erga omnes
.

absque acceptalione personiB secundum legem.

. "
Quod non ex fide tanlum, sed eliam ex operibus,
, , j el non ex unoquoque teorsim, sed ex utroque
* ,
timul jutiificclur homo. Quod pracept, etincom
.
"

potiia lingua mortem in[erat : alque adeo necesse

,

sil, eam subigere ad laudem et gloriam Dei.

.
'. 7*2

2. be conversalione. bona, et sine disceptatione ad

invicem ex glorice cupiditate ob sapientiam liuma.
nam.
\
.
3. De sapieutia divina.
. , ,
,
4. Quod ex socordia, et voluplalis amore conteiv
\ ,

lionct, $ediiione$, et inimiciiia adversus Deum

.
orianlur.
'.
.
5. De pcenileniia salulari.
' .
,
6. De proximo nobis non judicando.
. " , *

7. Quod non ab Iwmine, ted Deo gressut homi .

^
nh diriganlur.
'.
8. De avaritia dimtum, eorumque deliciis in hoe
mundo ; et de reclo judicio Dei.

,
.
9. De longanimitale el toleranlia tribulationum: ei
t.

de veritale.

.
10. Spcciales adhortationei cuique convenienles cum
'.

fide ; et quod inserviendum sit proximorum

.

luli.
.
4

.
EPISTOLA

CATHOLICA

SANCTI JACOBl APOSTOLI.

.

1. c
, ,
jaipsiv. ,
, \ ,

C A P l l t .
Jacobus, Dei elDomini nostri Jesu
Clirisli servus, duodecim tribubus, qua? siini in dispersione,3alulem. Servus Dci, scilicel, Palris; Do
mini vero, Jesu Cliriali.Quare si acqualilerPatris, ct

321

VERS. .

THEOPHYLACTIBULGARLE ARCHIEP.

1136

scrvus esl (S. Aposlolus), acqtialis Palri Filius ; \ '

esi et in essentia el in digniiale. Supra oninem vero
.
m u n l i diguiiaiem gloriantur aposloli, quod sint
[f. ]
servi Jesu CkrUli.
.
VERS. 2. Onioe gaudittm existimate fralres mei,
c , ,
cum in lentaiiones varias incideri lis. Tenlationes ; ;. ;
ol adliclioiies quse secundum Deuiu sunl, ei lauda- , ;
biles, et gaudio dignasnovil Aposlolus ( t ) : vincu- * ; oj>lum cnim validissimura sunt, cl angmontura chari- ; \ ; ; . "06sv
latis ac compunclionis. Uude dicium e s l : c F i l i , * ,
accedeus ad servilulem Dei, praepara anhuain
, ;.
tuam ad lcnialioncm : > ei Chiislus * : mundo ; , /
(inquit) pressuram babebiiis : sed cunGdile. > Ne- . > ; ,
que enim Acri potesl, ut absquc mulliplici exercita- , , .
tione quis sive mundanam, sive coeleslem coronam
; , , .
acquirai. Fratres vero,clnon eos, modestioB ; ; ; causa, vocat. Omtie aulem gaudium afferunl teuta,
lioncs strenuis bominibus : quoniam pcr cas probi- . ;
las ipsoruiu manifestatur : probilas vcro opus per- . '
feclum exeril. Yerum diccl aliquis : Si bujusmodi , ; ; , ^
csl tentalionum efleclus, cur Chrisius Duminus xf5 ;
docel nos, rogare Deum, c ne nos inducai in tenla- , ,
lioiiciu'? Rcspoiidemus, duplicis generis essc ' , ;
tenialioncs ; quippe alia; priucipiuin habent a no- ^; .
bis; aliac veio a Deo i.inuiUunUir ad exercitiuiu,
' ; *
nostncque virlulis uiantfestitionem. Duplicis quo- . , quc generis suui lentaiioncs illse qux priucipium a ;,
nobis habenl. Aliquae eniin oriunlur ex irrationa- ,
, ;
bili foriiiudiue, qtiam audaciam nppellamus; a
qua cavere nos docet 322
Bominus : quaudoqui- . ' ,
dein c spiritus > quidem promplus esi % > ai C ; ;. ; ;
:: ;
cerlaniinis tempore ca prouiptitudo sxpe exsiingui , ; , ; ,
l u r ; sicque audacia in bonuia landem non cedil.
, ' , ; ;
Aliu; vero lentationes seu afflictiones proptcr pjccata inferuiUur; ul Sodomilis inlcritus. Porro i< n- , ,;
;, c ; ;, > ,
lationes bujtismodi otnni cura rugieuda? a uobis
^ , , , ,
sunl, viiain ducendo a pecculo immuucm. , quae
; ' .
- a Deo iimnilluniur, cujusmoJi fuerunl, quas Jubus
1

el Abrabamus perlulere, non solum fugieuda^ non sui.l; vcrum tliam, si iieri possit, pcr patienliam el
graiiarum aciionem sunl asciscendae; utpoie quaj gloriam et corunain mcrentur. Tcnlaiione* aulem varias dixit, ea ralione, quam raodo explicavimus, quia scilicct aliae quidem temaiiones sunt
Deo, aliae veroa nobis.
Y E R S . 3. c Scienles, quod probalio vcslrae Gdei
i ,
paiionliam operalur. Cuin duplicU gencris siut,
.
ui diximus, teiitaiioucs, in ulrisque uliiis ac convc, ; , '
niens esi palienlia : in iis quidem, quae a Deo suul,
, ;
quoniain gloriain exinde acquirimus, siculi Abra , ; , ;
liaiu el Job ; in iis vero, que suut anobis, ut eas ^ \ ' , '
cum graliaruin actione suslinente*, in coinpcnsa. ,
liouem pro peccatis qua? co/nmisiinus, Dco ufftTa^
uius. Qui cnim judex esl sui ips>iiis, saluiisprinci- ,
,
pium sibiuietipsi parai; jain emm ad formam
,
jusli quadamlenus accedit, siquidem < Jusius
prior esl accusaior sui . >
4

Eccli. , I .

Joan. x v i , 33.

Malih. , 13.

Maiih. X \ M , 42.

Bonifacii Fnietli

Prav. xvm, 17.

notffi.

(I.) Verbis quoe scquuntur aoincu Chrysoslomi prscnotatur io Gatena Yindobonensi.

1137

EXPOSITIO 1N EPIST. S. JACODI. -

CAP. I .

1138

f . - V E R S . 4. c Palieiilia autem opus perfeclum ba, beat. > Ailnola, quod non dixeril deiiniiivc : c Pa , , . lientia opus perfcctum habct; sed imperaiite
,
babeal (2) : non euim praeexistentciu
, [. " virtutem enunlial, sed quam incssc oporlet,
, .
prarscribit. Ul siiis pcrfecti, et integri in
, . nullo dcflcicntes. > Causain perfecii opcris ait, csse
sapicntiam. Quoniam vero no?it, probitalem iidci
, el patienfue in tentaiionibus rem non esse qtio , rumvis bominuro, sed eorum qui secundum Dcum
[ sapienlcs sunt; idcirco ad sapicnliam poslulan] .
damexciiai omnes, qui llla praestarc desidcrant,
subdcns :
c ) ,
V E R S . 5. c Siquis aulcm vcstrum indigcl sapion , * tia, poslulct a Deo, qui dat omnibus afllncntcr, e i
. :,
impropcral : el dabiinr ei. Sapieniiam inicl.
ligil bic uliqne spiriliialcm, non bumanam: cau. , ' - sain (nim boc loco affert pcrfecti operis : hsec

vero csl sapientia coelcsiis, qua nos roborali per.
fectum opus exerere possumus.
.
V E R S . 6. c Poslulet aulem in fide, nibil baesi , * ,
lans. Si enim fiduciam quis babct, pelal ; si au* . < lem fiduciam nou babet, ne pelai quidem; nou
: > ' . enini quidquam corum, qua; petit, impetrabit.
, c . *
Haesilans etiam cst, qui cum arroganlia peiit.
, ,
Cxlcrura injuriosus est procul dubio, quicun pie
,
poslulat baesitans; > si enim fiduciam non ha , . - bcs, quod Deus postulationem 323
P *
.
feclurus, nequc omnino ad poslulandum accedas,
uc, inconisderate diffidcns, accusalor ejus qui
{3.
C omnia potcst, deprcbendaris. Oporlcl igilur lurpem adeo a?griiudinem ab se repellere, c Qui ciiim b.isital, similis est fluctui niaris, qui a vcnlo movclur, et circumfertur.
Y E R S . 7. c Non crgo aeslimel lionio Hlequod acci
. > , piet aliquid a Domino. llarsilans esl qui non est
firiiHis in operc, eldubilalnum rcs futura sil, nccnc.
, ,
. . , Profeclo bic nihil accipkt, cum sil ainbiguus de eo,
qnod spcrat.
.
V E R S . 8. < Vir duplex animo iuconstans est in
;, . < , , - omnibus viis suis. > Dnplex atiirao hic perinde
, *, ,', . est, ac comniistus, inconipositus, iniperiectus, dupli , cis senlenliae, bypocrita. Vias vero d i i i l aniini molus,
, quibus spcs noslrae allollunlur, sive bonae sint,sive
* < . malx ; juxta id quod aii David : E l omnes vias
, meas prsevidisii . > Aliler : Horoinem dupliccm
animo > appcllat inconsianleni, qui scilicel noquc
[] , - erga fulura, ueque circa praesenlia flrimis cst; scd
l u a r a

s i l

er

, ,
.
> ,
, , ' *

luc illucque circuaifertur, acmodo quidcm futuris,

niodo prasentibus adhrel. llunc * fluclui niaris
assimilat, ulpotc qui siabiliiaicm nullam babcl.
Assimilat eliam Hori foeni, qui non permancl,
sed vix orlo sole, arescil. Quare non focno, quod
aliqnanio permanenlius cst, ipsiim coniparat; cd

* Psal. cxxxvm, 4.
Bonifacii

Finelti

nolflc.

(2) Ita quidcm tcxtus Crcus. In Yuigaia tanieii nosira lcgitur habct. Scd codiccs mi.
datiores cum Gra?co, testc Millio, conscntiuiil.

Lalini

cinen-

1139

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

1U0

ejosilori,ut brcvisshnam ipsiusduralionera eviden- , ' , . ( > ;

lius exprimat. At vero quare dictus est iste Ou; , plfex animo ? > Scificel, quia neque ad praesentem
; .
neque ad ftiluram viiam est confrdenter directus :
; ,
in Scriplura enim animus seu anima dicitur vita,
, , *
juxla i l l u d , Onuiia quae habet, dabil bomo pro
,
anima sua. > Tolle igilnr a te bujusmodi animi
, ,
perplexitatem ; el ne dubites pclere a Deo, dicens
, ,
in temelipso, Quomodo possum a Dco petere ct
; ,
inipetrare, ego, qai adeo iu ipsuiu peccavi ? Ne
' ,
cogites isla ; sed ex omni corde luo confiierc et
, '
convcrlere ad Dominum , et postula absquc dubita , lione, et cognosces benignitalem ipsius ; quoniam
,
cnon lc derclinqaet, scd dabittibi peiitiones cordis
, l u i : > Dcusenim injuriarum facile obliviscilur, ct
.
creaiurarum suarum miserelur.

\ E R S . 9. Glorietur autem fraterhumilis inexatia. >
tionesua. Bonorum oninium distributrix est hu , \
mililas, et absque illa nihil baiii fli; idcirco subdit,
, ,
< Glorielur autem humifis in exaliatione, seu
,
subliinilate sua. Quia fluciui maris, 6um, c qui
:lircsital assimilavit ; qui quidem vcntis inflatus in
altum tollilur, citius vero quam elevatus fuU, depri, milur ac complanatur: simile quid paiitar etiam
,
c ha?siians, qni ex animi elalione ad nihil corum
\
quae neccssaria 3 2 4
peiiliones suas firmat.

Idcirco a i l : Glorietur frater humilis, ac &i di , <
cerel: Qui aliquid vull pelere, pelat primum, quac
>
necessaria sunt, in quibus neutiquam iis, quae pelit,
, , iraudabilur. Haec aulem sunl, Begnum coelorum, Q , , ,
et justitia ejus : deinde poslulans perseverel,
*
non vero statim ac modice oravit, rccedat (superborura enim boc est) sed permaneal, id quod pc- , (
),
t i t , bumiliier ac (irmiter exspccians.
< .
V E R S . 10, i i . C Dives aulem in humiliialesua,quo , ,
niain sicut fios foeni Iransibil. Exorlus est enim sol
.
cum ardore, el arefecit foenum, et flos ejus deci , ,
dit. > Flori frrni assimilat divitias, volcns earum
. >
caducitatem indicare . c decor vullu3 ejue
, .
c .
deperiil. Yulluni bic metaphorice dicit : de solo
\
cnitn liomine vullus dicitur ; non autem de aliis

rebus. Iia et dives in ilincribus suis marcescel. >
..
Iiinera vocat pnesentis viiae decursum.
D . ,
.
YERS. 12. t Bealus vir qui suflfert tenlalionem,
,
quoniam cum probatus fuerit,accipiet coronam vhse,
,
quam rcpromisit Beus diljgeiitibus se. iGum dupli .
cie gcneris sint teniationes, uidiximus, in unaquaqne
, ,
earum ulilis est patienlia. Grcterum meinor toster
* . apostolus Oraiionis Dominicx, > q u exhibct
,
quod securius esl, ui nentpe oremus, ne incidamns
() ,
in tenlaiiones, reassumil per proposita sermoncra :
, ,
declaraique, quaenam sil tcnlatro, quse a Beo im , '
luillilur, et qu<n a nobisorialur, adcoque voluntaria
. ,
esl. Quanquam el recte scbabcl, si ilicamu3,Deum
*
T

s t i r > t

Job , \ .

Psal. , 4.

Matlb. , 53.

1141

EXP0S1TI0 1 EPIST. S. JAHOBI. - CAP. I .

1142

, ac Bontinurv cum rcspiccrct ad majorein liunianas

,
naturx imbecDlilatem , snggessisse id quod imper.
fecihis est, nemp* dcprccari lentationes ; cum pcr
, ;
id lempus apostoli imperfecli adhuc esscnt. P"ost ; ; ,
quam vero resurrectionis ejus agnilione, el ipsius
; ;
etiatn ascensiono in coelum, imbocilla natura nostra
;.
roborata est, ne amplius timeamus tentaiiones,
nos docot fraler cjus secundum carncm.
t , ^
V E R S . 13.
Nemo, cuni teniatur, dicai quoniarn
. Ei ,
a Deo tentatur. Si duplicis generis sunl tentatip .
nes, cur nunc cujusvis lenlaiionis causaiu a Dco
, , ;, , removet ? Sed aiiiniadverle, quod non dicat, Qui
;. tentatus esi, > sed c Qui lentalur : qui enim pcr
;,
peccainm et incontmentiam, sibimetipsi lenlationrs
, acecrsit, ac velul conllnua procella periculose
, * ;
agitatur, bunc non tentari a Deo, ait apostolus, sed
.
a propria concupiscenlia. Qui enim immissam len, , lationem superavil, cxiude robustior cfTeclus, dilli
cilius etiam capitur tentatioiiibus, iis prxserlim,qtine
' ;.
a se ipso commovenlnr. Qui enini virluium cxcr [/". ;]
chioperfcctius sc tradlt, progrcssu leniporis inagnst
, '0
eliam a lcnlalionibus quiete fruiiur. Deus enim
; .
intentabilis malis 325 P) P autem ncminem lenlat. iTcnlari malis non poiesl Deus, j m i a
6 , t
cflatum illius : < Quod divinum el bcalum esf, id
, : , ,
nec babet, nec exhibet cuiqiiam negolium (4).
. >
Haec enim omuia in mortalcm ac lerrestrem na , ; []
turam tantummodo cadunt, in qua vicissiludo ei
, ; ; .
mutatio conlingunt, quae snnt veluti primordia na [ ]
, ; Q lora* noslrse. (5) Concupisccntia vero et peccalum,
ct qux ex boc profluit, aniroce mors, gradus. bn :.
manae perdilionU sunt. Concupisccniia enin>, lo ;, ,
cum naeta, in quo recipialtir, (operntur pcccatum,
, quod parii moriem, nisi illo per poenitenltam so ; , .
blalo, alleriusvitx principium nobis consciscanws.
V E R S . 1 4 , 1 5 . Unusquisquc vcro lentaluraconcu
pisccmiasua abslractus, et illeclus. Bcinde con ; .
cupiscentia cum conceperii, parit pcccatum :
,
peccatum vero, cum consuinmatuin fuerii, gencrat
. >
mortcm. Cum docei, alienum esse a difina natura
, ' , '
tentariet lenlare, tcniationes vocat cas cogitaiioiies
, c s t

Bonifacii Finetti nol.

() Vulgatusinlerpresvertil, tntentator malorum.
Foriasse legil, , pro .
(4) Impiam scntentiam, bono sensu abs sc intelleciam, ignarus, u l pulo, ejns aucloris, ad illuslrandum S. Jacobi dictuin affert bic commenlalor.
Ea cuimesl Epicuri, quam ille ad tollmdam divinam
providenliam fiindnmcnli loco ponit. Scilicei iis
verbis Deo omnimodam quielem et indolentiam l i i buil, ut ab eo omnem rerum adininislralionem
atnoveat. Saue cam ul Epicuri refcri Laertius in
cjus Vila : et ante illum Tnllius lib. t De nalura
deorum ; cujus verbis ego hic Latioam versionem
ejusdem senteniiai dedi. Sed prastat euui locum
intcgrtim bic referre. ISovi ego Epicureos omnia
tigilla venerantet : quanquam video nonnullis videri
Epicurum
ne in offeuuonem Athenientium cederet,
verbii reliquisse deos, re $ustulis$e. Itoque in illii
selectis ejits brevibusque $ententu$, quas appellat is
;, Inec ut opinor, prior tcnlentia est :
t Qnod beaiun et immoriale , id nec habet, nec
exhibel culquam negotium. Eaiudeu) Kpicuro bcu
%

se

tentiam tribuit fcrmciisdein vcrbis Lactantius lib.

De ira D*u c 4. V^rba ejus sttnt , Bx hoa (inquit
Efueums) bcalus, et incorruptus est ( Deus) quia
mliil curat, neque hubet ipse negolium, neque alteri
exhibet. Pro \ , beatum et i n ecrrupium. <; verba propria Epicuri sunl. habet
hic auctor , diuinum el beatum,
eodem sensti. Pro , alii vt-1 alteri, babel iiem
, aliis : qiia leciionis varietate e.undem sontcntiain refert Scxlus Einpiricu Hppotgposeon I I I ,
24. Caeterum qno sensu eflatiim illud pronuntia?erii
Epicuru*, ctiuslal ex eo quod exinde dcducit. Ha
eniin immediale proscquiiur apul Laerlium : "
!; , Quare neque ira,
neque gralia tangitur. Qtiibus verbis, adnolanlc
Laciantio loco laudalo, sicuii iram, iia etiam btne-*
ficentiam, adeoque ct muiidi gubernalionein ei
ademit.
(5) Paucioribus verbis similem raiionom afferi
Epicurns subdcus :
. Uaxemm omnia infirmitatis sunt.

;3
IHEOPHYLACTJ BULGARIiB ARCHIEP.
UU
quae animuin (uiLaul quac ciiim teiilalioncs smit ; ia Beo, ene animam non confundnnl, sed placidnni, , pacatam ac uiagis iJluminalam rcddunl. Quam<b
rein inox ail : Omne dalum opiimum, el onme
, ,
donum perfcclum desursum esl, desccndcns a Pa
tre Inminum : * Siquidem omnia quac a nobis ' >, .
sunt, niullm impcrfeclionia admistura habont.
VERS. 1G, 17. < Nolile ilaque crrare, fralres mei
, . 4dilei tissimi. Oimie daluin optimum, et donum
, ),
perfecluin desursum est descenden a Patre lumi- . >
nuin. > Palrcm tuminum bic inlellige Deum ; pcr ,
lumina vero vel angelicas potestalcs, vcl bomincs,
, .
qui per Spiritum saiii-lum illuminali sunt. c Apud
* , quoin non esl trarismntalio, vel vicissitudinis obnm. > , ,
]>ralio. Non esu inquit, apud Peum Patrcm
*
luminum, iransmutaiio. Ipsc cnim per proplic- ,
\
. ,
tam clamat : c Egosum.cgo sum, el non mulor.
, \ ,
lilud aulem, < vcl vicissiltidinis obumbralio, > perindc cst, ac, nulla ncque per imaginationem, aiit
suspicioncm mtilalio.
YERS. 18. Yoltintaric enim nos gcnuit Yerbo
, ^
vcritatis, simus inilium aliquod creaturra jua.>
,
lllud voluntarie dixil propter iilos, qui diabo- , , , ,
jica insania doccnt, mundum hunc casu, scu a se .
ipso conflatum fuisse. Postquam enim supcrius d i - , * , >
xit, c Apud qucm non cst transmmalio, ac 3 2 6 ,
pcr boc Beum imiuuTabilem ess<\ significavil, sub- , \ . > , . /
jungil : c YoUintanc nos gcnuit. > Si igUur facii
sumns, pcrspicuum est, mulabiles nos essc : quo- ; ; , ,
modo cnim imu.ulabile, quod cum non cssct, per

1 >

,.

inwtalionem ad cx&islendimi pcrtraitum esl? peinde, ^ , :poslquam dixit, Gcnuit, nc quis eodcm modo,
, , .
quo nos, eliam Fiiitim suum genuisse, suspicaretur,
> , ,
subdil, <Verbo vcritalis.iOmnia > enitu secunduin > . "
Joannem Thcologum ( p:r ipsum fncta sui.l ,
[] ,
wdelicei per Verbuni veiitalis. Quare si pcr
[/*. ] * Yerbum producli sumus,profecto nos ei, a quo csse
. , < , \ ,
accepi.nus, cousubslanliales esse non possuinus.
. ,
lllud vcro inilium aliquod, > idem valet, ac pii.
mum, et prs*taulissiimim. Crealurse auletn nomine
visibilein naturam inlclligil.
", ,
YERS. 19. Quarc, ftatres mci dilccitssimi, sit
, ,
omnis Iionio velox ad audieiidum ; tardtis auiem ad
. > , ,
loqucndum, el (ardusad iram. lllud cvelox non
simpliccni aujitionem significat, scd cificacem, scu ^ , ' ,
quse ad prxslanda ea, quac audila sunt, impellit.
Novcral enim, eum qni libontcr praibet audituni, .
promplum etiaoi ut plurimum, ad ipsum opus sc , [ ,
praestilurum ; sicut e contra, euni qui seguiler crga ] '
,
aliqnid aflicitur, illudque diflcrt, landem aliquando
[ * .]
omniuo ab incoeplo destituruoi. Idcirco iu divinarum rerum doctrina addiscenda vclocilaiem pra?ci- ,

pit ; iu iis vero , quae periculosaB sunl adminislra, . , ,
lionis, tarditatem. Hujusinodi aulcm est loquict
i r a s c i : quae namque ex irafiilocuiio, neuliquam in . " ,
.
bonum dcsinere solel (6). Et idco virum quemdam
n

* Malacb. , 6.

1 1

Joan. , 3.

Bonifacii F m e l t i n o t .
(6)Melius quoad sensum habcl bic texlus cdilus : ,

Hi5

EXPOSITIO 1N EPIST, S. JACOBI. CAP. I .

1146

. divina sapicnlia plcnum frequenlcr pocuitebat, esse

KaV , \ loculum, siluisse auiem, nunquam. El bealus Da ' , ,
vid inquiebal
: Irascimini, et nolile peccare :
.
boc est, Noliie cito irascentes, eiiam insaniam ei
, [f. ] ,
ira manantcm adjungere. Conformia liis sunt etiatn

quae bic dicunlur, tam dc loculione, quam de i r a :
[f. .],
praeserlim vero de ira, quae absquc raiione ascila
; [] .
divina juslilia prival. Quare subdit: c Ira justiliam

Dei non perficit.
,

YEIIS. 20. Ira cnim viri jusliliam Dei non per,
ficil. (7) Justilia namque est affeciio animi distri*
buens onicuique, proul decet. Ira vero perdil eliam
.
sapicntes : quomodo igitur illa, qua? immodica passione nienlem obnubilat, virlutem, quae dijudicnle
, * ; , unicuique juxta propriam dignilaiem dislributl
cnnstilucre unquam polerit ? Yerum observa (8),
[]
quod non sinipliciler loqnaiur de eo, qui jusliiiant
, [\]
Dci nan operatur ; scd de eo, qui in rebus sibinicl- .
ipsi perniciosis invalescil : idcirco cnim e^liani nbs [/"..]
qtic additione arliculi proposilionem protulit. Quod
, , ,
autem 327 islesil illius sensus, argumenium cssc
^ .
potcst iilud Davidis : c Bcatns vir, qui non abiil in
, ,
consilio impiorum
: siquidem aiticuli subjundWjp, ' 0
ctivi appositio ostendit, quod vox vir lum cum qui
. ,
ad bona, tum eum qui ad mala propcndel, signilicet.
, ,
Adnolaiulum eliam, quod non dixeril sirnplicitcr
. , .
F a c i l ; scd addila praposittoue, Pei ficit. > XIoc
', .
est, Non omniniode destitutlur rdctitudinc : csl
, '
l s

1 8

- Q enim eiiam in ira aliquam utilitalem reperire, in

quanlum in ea, sicul cl in aliis animi moiibus, ob
,
boncslatis carentiam, non cst totum, ct omni cx
[(. ]
parle improbandum ; sed aliquid etiara boni ia ea
reperire esl.[
^
Y E R S . 2 1 . Propler quod abjtcienles omnera
, !immundiliam, cl abundanliam maliliae, in mansue
. >
ludine suscipile insilum verbiim, quod potcsl sal, (, , c
vare animas vestras. > t Immundiiiei addit
[/". ] , > , ,
< abundanliam maliiia, monere volens, quod si
,
ctiam quis piuries in iiinnundiliam incidat, ccleri , *
lcr ex ea surgat; nc diu in ipsa pcrmanendo, ma [ ] lum firmius consuetudinc efficialur. Solet eniin n i * mia frequenlia, id quod eiFicitur, vclul iu naluram
,
convcrtere, eiquc naluraj proprielalem quodammodo
, . D consciscerc. mansucludine vero ait, propler
verbum doclriiKB, quod, ubi lumullus vel turbalio
c " > ,
csl, miniine recipitur. c Insilum aulera verbum

appcllat illud, quo ralionales, ac bonum a malo
. , '
discernendi faculUle pracdili nascimur.
,
,
Y E R S . 22,23. Eslote autcm factorcs legis, et non
,
audilorcs lantum, fallenles vosmctipsos. Quia
,
^ . "
1 1

Psa!. iv, 5.

1 1

Psal. , 1 .
;

Bonifac i Finctti n o l
pogt sequilur, commentalio.
, ' . Num
(8) Qiue sequunlur usque ad v. 21 a sciolo aliqwo
ct incontuUa loculio et ineircumspecla ira nunquam
grammaiico addita essevidenlur. Aliundc locussaiis
novit in bonum desinere.
(7) Yulgala babct, operatur, et rcctc. Ipse tamen
ubbcurus, el forlassc mcudosus cst.
vcrli perficit, ul locuui babcre posscl, qux paulo

1!47

1U8

T H E O P H Y L A C T I BULGART^ A R C H I E P .

si quis audilor est verbi, cl non factor, liic comparabitur viro consideranti vultuni nativiialis suae in
epeculo. Considerare < ultum nalivitalis est,
senietipsum per legem cognoscere, ei ideo non
riixii tanluminodo viillam, > scd c vultutn nativitaiis; per lcgem cniin disciinus, quales nati sumus ct iiiiclligimus, quales postea spiritualis lex
per naturam rcgenerationis iios effecerit. At deindc
non perscverantes in bac inspeclione pcr praxim,
ipsius, quod recepunus, spiritualis doni oblivisciniur. Qui enim se pravis operalionibus dcdil, nc<jue beneficiorum, quibus eum Dous affccit, amplius reminiscilur. Si en;m memoria tenerot, quod
superne rcgenitus, jusliOcatus, et inier lilios Dei
cooptatus sit, profecto nequaquam se tradercl opts-

, ,
\
.
[] .
\ c ,
,

;
.
.
,
.
, , , \
,
. *

ribus, quae receptam graliam delcnt. Cacierum apo- , ,

,
ftolus ab usitalo speculo, ad spirituale speculum
.
serinonem iransferens, alterum comparationis
,
menibrum baud expressit; Ua enim se baberct in tegra comparatio : Si quis audilor lcgis c$l, ct
. non factor, bic similis est boroini consideranii
Yiilluin suum jn speculo; quomadmodum enim ille
,
considcravil se, et abiit, et statim oblitus esl, qua
lis 328 " *;
bal>et ille, qui ex legc Mosis
, , '
addidicil id, propier quod factus sil, nempe ad
, ,
Bci gluriam, et ut juxla hnaginem Bei factoris sui,
, *
vivcret, se iactuin esse, cognovit; postea nibilbo .
rum facil, sed eodem modo se gcrit, ac qui consi , .
derat vuhum suum. Huc igitur exemplum, ul
, cportere videbatur, neuliquam inlegre proposuit ^ .
illc : iion lamen absque causa : scilicel aliquid rc cl
\,

'
ticcndo auditorem allcnliorem reddere et cxcilarc
. \ voluil, ne oliose isla audirel. Non cniiu beaii sunt
', * ,
aiiililorcs; scd qui atnlilui praxiin adjungunt:
, . \ \ \ ,
quandoquidem el Pharis;ci fucrunt audilores ; sed
, .
quoniam faclores eraiit, nequaquam beati evasemnt. < Fallonles voMiietipsos; boc csl, dccipicnlcs vosmelipsos, parvi pendendo vesiram propriain salntem.
Y E R S . 2 4 . < Consideravit eniin se, et abiit, ct
c , , \
staliin oblitus cst qualis fuerit. > Audilioni jungit
.
oblivionem. Quoniam ad aniina? salutem non suf ,
ficit auditio legis, nisi eliam operatio, quac audi / , tionem confirmet, subscqnatur.
.
Y E R S . 2 5 . c Qui aulcm petspcxerit in legem per
feetam libcrlalts, cl permanserit iu ca, non auditor
,
obliviosus factus, sed faclor operis, bic bcaius in
, ,
faclo suoeril. Qui p3rspexcril (9), iuqtiit, D . > - , ,
einon, Qui ingreesus fuerii. Spiiiiualis enira lex,
* , ,
cum tibique eximium el magnum quid prasfcrat, cx
, \ '
inodica eliain sui consideralione polesl quemltbcl
, ,
nd se ipsam allicere. Postquani vcro d i x i l , c Legcm
, > , ,
perfeclam, subdil, c libcrtalis, ul ipsius libcr . *0
latis dolcm significaret. Lex enim Clirisli cum a

scrvilule, quae secunduin carnem esl, libcraveiit,
, ,
acccdcntem ad sc ia libcriate consliluil: quo Hlicio
,
eum alicnliorem reddit, alquc ab oblivioue, qua?
, # a r . r l bonaomnia corrumpil, liberal.
.
1

I t a

fie

Bonifacii Finetti

(9) Yerbum pronrie signiii.al, obilcr etper iransentuin

scquens conuuciiiatoris aiiiuiadvcibiu.

intueri;

cui

aigniiicaliaiii

niriiui

11 19

EXP0S1T10 EPIST. S. JACOBI. CAP. I .

1150

c , -
VERS. 2 6 . Si quis aulem pulal, se reltgiostini
, *
esse, non rcfrenans linguam suam, sed seduccns
, .
cor suuin , hujns vana est religio. Beligio
sus censebalur apud Jud;eos, qui fidem babebat in
\
operibus (10) propterea quod is vir baud vulgaris
,
conditionis videretur. Et quoniam Judaei propler
,
legales observanlias de se magnilice senliebant, in
, cisque omnero erga Deum pictaicm silam esse pu
labant; adeoque illis lanlummodo operam danles,
,
se bealiludiiiem asscculuros arbitrabanlur, etalios
, superbe despiciebant ac viluperabant, u l patei ex

iis quae Pharisaeus Evangolii, adversus publicanum
\ ,
arroganler proiulii : errorem hunc ut convelleret
j/ ,
apostolus, aliata verba dixit. Gum enim facloris
* ,
operum menlionein fecisscl, eumque
bealum
, , praedicasset, sialim corrigit malum, quod exindc
, 3 2 9 cuiquam subnasci polest, perinde ac. si d i . '
ceret: Ne pules, quicunque ex operibus legis glo , , riaris, te bealum propier bujusmodi opera fore :
. ,
non enim boc satis est, u l acceptus sis Deo. lllc
, , ,
enim acccptus lantummodo esl, qui cuiu mulla

bona operelur, non lamcn idcirco ex vana sui exi. slimaiiooe despicit alios, qui eadem non operan, ,
tur. lllud auiem Seducens cor inlelligendum
est, ac si diceret, Jugulans, et ex animi elalione
.
tanquam c faclor legis, decipiens conscicnliam suam ; banc enim hoc loco significat cor, querou

admodum ei cum dicilur

: c Cor contrUum, et bumilialuin. >

VERS. 2 7 . Beligio munda, et immaculata apud
, [vulg. ] - Beum et Patrenv ba?c esi visitare pupillos el v i . >
duas Iribulaiione eorum. ( religio)
.
plus aliquid imporlare videlur, quam fides. Vux
, Q enim bujusmodi occulloruni noliliam denolai, si . \ uiulque in iis, qiue per fklem cognoscuntur, flrmi , c , >
latcm (11). Idcirco eliam apostolus bac voce usus
,
esl, f Beligiosum dicens ; ac si diceret, Gogni^ . ,
loreni le puias arcanorum legis, el perfecluin ob , - servatorem. Sed quomodo, si linguain luam fre , \ ,
nare nou valens, proximo (uo conviciaris , el cum

faslu vivens, indigenlium non misereris, cum lex
,
nequidem obloquenlem ferat. et ipsoruin eliam
; ;
iniroicorum nos misereri praecipiat? Si igtiur reli , - giosus esse vis, non in leclione legis, sed in operalione religioncm tuara ostendito, quod potissi , ' .
mum fit miseraiione erga proximum , quae assimi, .
lationem quamdam ad Beum parit, juxla illud,
.
c Eslole misericordes, sicut ,'et Paler vester coec , , ,
, D lcstis misericors e s t . At vero miseratio vesira
* non curo acceplione pcrsonarum s i l ; quandoqui , '
dem neque Beus, quibusdain lantum personis bec ,
neilcia sua impertit, sed < oriri facii solem * supra
\ .
divites, ei pauperes, c et pluit superjustos et i n ,
justos. - Et immaculaium se custodire ab hoc
f

Psal. ., 19.

" Luc. , 36.

* Matth. , 43.

Bonifacii Finetti nolae.

(10) Fidem habere in operibus perinde esse puto cere et observare signilical, dempio , deduxisse '
apud nostrum commeniatorem ac bonis operibus cuni (amen plerique alii a Thracibus derivenl,
abundare.
, , quibus, ail Naziau(11) Cum banc voci Grecae vim Iribuat zcnus, dcorum cultu$, ut [ertur, sumptit exordhim.
hic coiumentator, vidclureara abaOpftu, quod dispi-

1151

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

inundo. Mundus bic inlcHigendus esl vulgaris et

promiseuus populus, qui concupiscentiis et erroribus deformatur.
CAPUT I I .
VERS. I . c Fratres mei, nolile in personaru.n
acceplione habere fidem Domini noslri Jesu Cbristi gloriae. > Qui enim cum personarum acceptionc
quidquam facit, se imuiundiiia replct, uipoie qni
cjusdem consorlein natura?, imo pra? illo, scmetipsum ignoininia afficit : quandoquidem quidquid
simili sni q<tis facil, iliud in sc ipsum f icicntcm
relorqnel.

1152

,
; .
. .
< ,
,
, &
, \
,
; .

V E R S . 2, 3. c Etcnirn si introierit in conventum

veslrmn vir aureum annulum babens in vcste candida, inlroiveril aulem el pauper 3 3 0 ' sordido
babitu, el inUndatis in cum, qui itidutus est veste '
praclara, el dixerhis ei : Tu scde bic bene; pauperi auicm dicaiis : Tu sta iliic , aut sede sub scabello pediim lneorum. > Yideiur consuetudo ferendi annulum maxime apud Jndaeos viguisse. 5ed
forlassis inquiet bic aliquis : Si Jacobus TVslaroenli Jcsu Cbrisli doctor esl, quare modo non
abrogat ea qua legis sunl; sed poiius extollit, recipicns eo9, qui in legali cuhu versanlur, neque cog
ullo pacto rcpreliendit? Ad quem reponhmis, enm
sese insinuandi gralia ila cum illis loqui, et ipsorum imbecillitali condescendere, ne si staiim legem everleret, doctrinas novitate Hlos abs $e abalienaref. Scilicet prudenti occonomia admiitii in
Novo Testamenlo legaleg cxremonias, quantum Q

c
,
,
, ,
; \
, . >
' ; . " |] ;,
, ,
,
; , ; ; , \
, >
,
.
, ;
; ;

quidem absqtie ejusdem delriniento poterat; (ct

sane quid fidei Chrisii aul Sabbatismtis, aui jejunium, aul eertorum absiinenlia ciboruin derogabat?) cumqiie bac ratione roagis benevolos, magisque Tcrbis suis allenlos rcddidisstt, luni dcmuni
paulatim bortalur, ul a legalibus, velul inutilibus,
ac qtinp. magis ad servituiem, quam ad libertaiem,
qua? in Cbrisio est, conferunl, abstineanl. Sapientcr igitur brcvibus alternaiionibus usus, poslquam
obtinuil ue, qua* eis dicebat, gravilcr fcrrent, tunc
quac Cbristianis convcniuul, proposuit.

( ;,
),
; , [f. ], ,
, ,
, . ;
, ;; [ f. ]; ;,
; .

Y E R S . 4. Et nonne dijudicastis (12) apud vosc [ ] . "

mclipsos.i Particula copulativa et hicabundal (13),
;
esl ciiim tanlumroodo ex velusto loquendi more
, ; ; apposita. Cum enim hoc sil consequcns praeceden- , ; ;
lis oralionis membrum, supcrflua est conjunctio.
; , \
Ita enim se babel: < Si mtroieril quis in couvcn- ; , ;,
lum vesirum, etc. Beinde: Nonne dijudicastis ; ;, ,
*
apud vosmelipsos ? Cum boc sit allerum periodi
?, c
membruin, phraais po&lulabat, ut absque conjun . > , c , ,
ctione el proferretiir, u l huju&modi seneug exsur ,
geret : Quoniam non, ut oportebal, dijudicastis,
, , ) faclieslis judices cogiialionuro pravarum. lllud
, , * 6
auiem, < Nonne dijudicastis, > perinde est, ac Ju .
dicium veslrum, nulla prius disquisiiionc facla, an

Bonifacii Finetti not.

(12) Yulgata habct jndicatis. Aliqui bic veritiiit
dijudicati
estit in vob.smelipsis, quod
h\t formae passiva?.

(13) El bac fortassc de causa a yulgaio i n l e r prcie omissa cst.

1153

EXPOSiTlO IN EPIST. S. JACOBI. -

CAP. I I .

1151

, panper strenuus vir essel, aul divea ignavus, cor . < \

rupislis, et pravtim estruni itidirium induxit vns
. > * , \
in personarum acceptionem, ul euin qnidcm bono ; \(. .]
rarelis propter divilias, hunc vero parvi pendcrelie propier paupertatcm. El facti estis judices cogilalionmn pravarum, > boc est, injusli judices cx
iniqua personarum acceptione.
V E R S . 5, 6. c Audite,
fratree mci dileciissimi
c ,
nonne Deus elegit pauperes in hoc mundo, diviles
; ; , ;
in fide, et hxredes regni, quod repromisii Dens d i , ; ; ;, ;
ligenlibus sc ? Vos autcm 3 3 1 inhonorastis pau ; ; ;
perem. Nonne diviies per poientiam opprimunt vos,
.
et tpsi traliunt vos ad juilicia ? > Quoniaw vulgo
, ; ; ; >
=<rct ; ; vel sotutn paupertalis notneii nioleslum est, hinc
cum dixissel, Panperes in hoc sceculo, sta , , c ; ;,
, , ;. > lim subjunxil, e;>s cssc c divites. A l qua in
;; ; rc ? < Iu fide; quod verssimum esl. Nam Iranquillilas illa, qua pauperes frui solent, ulpote sejuncli
. ,
a iiHgoliiehujus mundi, cos plerumque operosiore*
; ,
cl ferveniiores divitibus, cum ad fiilem accesserinl,
, .
facit. Quamobrem et Bominus lales discipulos ele; , ;
gll, quos el bairede* regni coeleslis declaravit.
.
V E R S . 7-9. Nonneipsi blasphemant bonuni nonicn,
quod invocatuni csl supcr os? Si lameii legem per ' ; ;
ficilis regalem,'secundum Scripturas: Diliget proxi ,

mum htumjicul
te tpsnm, benefacilis. Si autem
/reV, . ,
personas accipitis , pcccatum operamini redarguli

. " , - a lege, quasi Irans^ressorcs.i Nomen novuni, juxta
; - propbelam diccntem , iQui mibi serviuni, voca , bitnr illis nomen novum, quod benedicelur super
omnem faciero lcrra^ (14).
; .
" , C V E R S . 10-13. Qnicunque aulem totam lcgem scrvaverit, oflendat autem iu uno, faclus est omniuiu
, . , reus. Qui eniin dixii, Non ntoechaberis, dixit ct,
, , . ,
, . Non occides. Quod si non moeihaberie , occides
, \ , ; ; autem , factus es transgressor lcgis. Sic loquimini,
. 3: ^ el sic facile, sicul per iegem liberlalis incipicntcs
judicari . Judiciuin enim sine misericordia
; . *
q u i ' non fecerii
inisericordiam. Supcrcxallat
. * ,
auiem miseritordia judicium. c Oflendat
.
, aulem in uuo : quia sciliccl iniegram non babet cbaritatcm: ea enim cst capul bononnn ope. " [f, ] ,
rum. Sublato autem capile, inuiile ac superfluum
. , ,
, . , cst reliquum corpus. Quod Ycro de bac re lo - quatur, nianifestuin esi ex eo quod superius asl i u i l . IUud, Non iiKBcliaberis, Non occides,
. ,
, . D cxeiupu causa diclum est. Et aniinadverte, quod
ctiam cxempla allala sunt ex iis prxceptis, qua)
\ , \ ,
cbaritatem concernunt. Qui enim diligil proximum,
[f. ] .
neque moecbabitur, neque occidet; ininiici eniai
' ' ,
propria sunl isia. El saue, si boc non ila sc ba , .
berct, ncmo salvus foret, cum ncmo sit, cui non
"
aliquid
desit de observantia maodalorum (15) : si
, ,

,T

PsaI.

LXII,

2.

Bonifacii Finelli notro

(14) Yidetur commenlator verba Scriplurae
memoriler, adeoque non omnino accurale ciiasse :
nullibi enini ea, proul refcruniur, reperire polui.
Exsiant tanien nonnulla Is. c. L X I I .
(15) Caute est bic legendus auctor islc: nequc

enim dubilaiuhim. aliquos essc qui, Bei gratia

roborati, omnia Dei praecepta, quantum salis esl
ad lelbale viiandum peccalum, custediant. Leves
auleiu transgressiones ab aetcrna salule non excludunl.

Hlt

TIIEOPIIYLACTI BULGARi/E ARCHIEP.

115*

quidem qtii, ex. c. caslitalem cuslodil, quandoqtie

vinciturab i r a : et qui eleemosynain facit, invidus
est noH raro. Quare non omni pwscribilur, ut
defectum nullum in virlulibus babeat, scd ne cbarilalem, per personarum acceplionem dimiuuie
exerceat, scd integre. Iloc aulom etiam dc aliis
viriulibus dicere possumus. Qui cnim non pcrfecte temperanliam, vel jusliiiam 332
servat,
sed imminuic, totum virltitis corpus gravitcr
laedit. Per lotam igilur legcm inlelligeuda est bic
l c i chariialis, q u praecipuus scopus aposioli est.

; \ , ' .
. *
,
, * - [f. ],

. "
,
.
;, .
,
.
Legem vero liberlatis vocat cam, quae a personarum acccptione libera est: siqnidem acccptor
personarum, non libcr est, sed servus : c quo enim qnis superatus csl, bnjtis ei servus esl " . >
V E R S . 1 4 . t Quid proderit, fratres mci, si fidem
, ,
quis dicat se babere, opera autem non babeat?
, ;
Nunquid poterii Qdes salvare eum ? > Si proximo ;
nosiro offensas remiserimus, atquc cum indigen- ; , \
libus bona nosira communicaverimus, eliam mise ,
ricordia Dei nos bcnigne suscipiet in die, qua

discuticl quxcunque a nobis in bac vita pcrpe- \
trala fueriul. Magnum enim el praclaruni est islud

facinus. Qucmadinodum c conira, gravis conde- .
mnalio crii iig, qui erga ejusdem consorlcs naturae
benignc affecti non fuerint. Eos e.nim, qui crga
,
cos, qui in ipsos peccaverunl, immites fuerint,
, roali illius scrvi condemnatio compreliendrt,
.
eaque retribulio, quae in Oratione Dominica subin,
dicalur, in qua rogamus Beum, ut c nobis dimit . , ,
tal, sicat el nos dimittimus debiloribus nosiris :

et immisericordibus (seu iis qui dure se babent C

erga indigenleg corporalis alicujus consolalionis)
< judicium sine migcricordia fiel, < Superexaltat aulem misericordia judicium. t c Miscricordes enim, juxta Domini sentenliam, c misericordiam conscqnentur . Aliunde vero etiara
infidelibus aliquando miscricordia in paupcres
vcniam obtinere valuit (16), ut ex hisioria Danielis
cognosdmus. Quid igitur in fidelibus liominibus
pra?starc non poterU? Sane milii videlur misericordia perinde sc babere, ac in albletis oleum,
quod ex arboribus colligilur: istud namque illilum
a:bleiis, pracsial illis, ut suorum advcrsariorum

, -.
. c ,
, .
, \ \f. add. ]
,
,
; , ,
*
,
,
, .
probensiones clabauiur, adeo ut leneri ab ipsis non possinl. Ita et in judicio, si quam liabueriimis
in pauperes niisericordiaro, ea praeslabit nobis, ul dxnionum iinpelus, atque insultus cflugcre
valcamus.
V E R S . 15,16. c Si aulcm frateret soror nudi sinl, D
' , ,
ct indigeaul viciu quoiidiano, dicat auiem aliquis
\ ,
ex vobis illis, Ue in pace , caleiacimini, cl satura ,
mini, non dederitis autem cis, quae necessaria
,
sunt corpori, quid prodesl? Observa spiritualem
, ; > sensum. Non eniin dixit tantummodo, Si fldem
. ,
babeas, > sed Quid prodesl ? > ac si dicerel:
, , c ; *
Oslcndc niibi opus, ob quod talem libi appcllalio * []
ncin adjiidicem: boc est eniin opus fidei. Quod
. .
ait igilur, bujusinodi esl: Si quis operc nou oslen" ,
, 0

I I Pclr. i i , 19.

I f

Biallb. v i , 12.

Mattli. , 7.
Bonifacii F i n o l t i

(16) Inlcllige quoad pacnam lcmpornrian).

nolie.

Ii57
EXTOSITIOIN EPIST S. JACOBL - CAP. I I .
1158
, dat, se credere Deo, superfluum eiiam esi sc
appellare fidelem. Non enim qui nude dicii, sc esso
. 6
Domini, is fldelis esl; scd qui Deuin 3 3 3 ila
, , '
diligil, ul propler lidcm in ipsuni etiam morlem

[f. -$] subire paralussii. Et qnod hujusmodi sil propo , . silorum scopus, exempla, quae afleruntur, declaranl. Abruham enira, inquit, opere ostcndit, se
^ , ,
, . crcdidisse Deo, cuni oblulit in bolocaustuoi p r i mogenitum suura. Simililer el Raab, cum credi '
dissel, mortcm contempait.
.
VERS. 17-19. c Sic fidee, si non habeat opera,
\ , ! ,
' . ' mortna est in scmelipsa. Sed dicet quis, Tu (idein
babes, el ego opera babeo: ostende milii fidcm
.
, tuani ex operibus ; et ego ostendam tibi ex ope*
. ribus fidem mcam. Tu credis, quod unus est Deus:
. ^ bcne facis: et da?mones credunt, el contrcmiscunl. Non sunt ista contraria divo Paulo. Gum
'
enim nomen Odci duo significare valcal: nam et
- simpliccm mcnlis rei apparenii asscmum inlerdum
. , signWicat; fidem namque et boc dicere soleniua
(qua ratione et daemones credere novimus, quod
,
Cbristus sil Filius Dei) ; el rursus consecttlionnm
[ cx aflcciionc simul cum firino assensu, fidci
nomine appeltamus : sanclus Jacobus stiupliccm
,]
illuin assensum fidcm < luoriuam appellal, ulpole

viviilcanlibus operibus desiiuilam. Paulus aulem
] .
eam quae ex aflectionc esi, vocat fidem, qtue sane
,
nonest opcribus vacua (17) : nequeenim illa boncstis operibus vacuo ingenerarelur ( 1 8 ) . Nam neque
. .
- Q Abrahain bauc consecuius cst, anlequam certasset
ad patcrnam repellendain imbecillilatem (19), cui
,
cerlamini fidesin praemiura dau csl (20). Hanc vero
. '
Paulus Gdeui praposuii operibus, nempe sabbalis ,
niis, circumcisioni, rcliquisque Mosaicae legis obser , \ .
tauiiis. Quaiidoquidem eliatn opeium noinen duo
.
signiAcat: nam et opera dicuulur illa quae fidem
, -

Bonifacii Finelli notce.

(17) Fidem ex affectione (scu animi disposilione)
enim vidco quoinodo haec Graca verba, quae
vocai hic commeniator iidem qnae a ibeologis
lexlu Craeco e regione fijus versionis lcpuntur
formata dicilur, quamque S. Paulus [Gal. v, 6)
(Edil. Par. 1651), ,
ait per charitatem operari. Fidcm bujiistiK)di
lalem interprelalionem recipero possini.
operibus vacuain ease nou posse, perspicunm
(20) Si conunentalor de prima Abrahre fidc
cst.
loquitur, prarmium proprie dictuni bjc intclligerc
(18) De eo qnod ordinarie ronfingil, loqui bic
non poiesi, sed lantummodo, quod cuidam conputo auctorem igtum. Ordinarie emm lides vera D gruilali, seu congruae dispositioni corrcspondel:
non innascilur i s qui recte et juxla ralionis pra? enim veruni ullum nierituin lidem, imo nec
scripla non vivunt; prava cnim vivcndi ratio valicharilaleni, praaccdere potesl. Si vero de ubcrioie
diftsiimts fidei obex esse solet.
aliqita fldc, seu pra^cedenlis fidei augnirnto Abraluc
(19) Per palernam imbecillitatem inlclligo paren- ob cerlamen ad repellendam sive imbeciliuaiem,
tum amorem, queni superare debuit Abraham, ut
sive impietalem palernam concesso loqualur, potuit
Bei mandalo egrediendi de terra ei cognatione sua
id quidem praemii rationciu liabcre; id lamcn
iGen. xu, 1 ) oblemperaret. Editns stib nominc band conficit, fidcm in bomine bonis operibus
(JEciimenii cominenlarius pro , imbecilvacuo ingenerari noii posse. ad qued probanduni
litaiem, vel infirmitatem, habet, el foitasse melius, exemplo Abrabax uli vidcliir coiiiineiitalor. Yeruiii,
. impielatem : qux si admiUalur leciio,
utut mcns ipsins boc loco se babeal, illud omnirespexisse videlur bic auctor ad eam, quac niulto- bus raiumesse debel, fidem jusliiicantem in adulruni esl, opinionem, nempe, Tbarcm pairem
tis neque bonis operibus vacuain permanere.
Abrahae, imo juxta nonnullos, ipsum Abrabamuni
neque absque bonis operibns el auiini pranparaaliquando, idolis fterviisse. Quo supposilo, quid
lione, seti absquc proposilo, bona opera suo
sibi velil cum ait, Abrabaiuum pnus conseculempore, ci pro da(a occasione exercendi ingcuetuui cese fldein, quam ad paternam impietatem
rari possc. sic tntolligendiis, quanqnam forlasse
rtpelleiidam cerlaverit, pcrspicuuin esi. Nescio
haud salis accurale sc explicel, bic connueuauiem quid Henlcnius legeril, cnin v e r i i t : Quo
lalor.
(ceriauiiiie) palerna cognatione e.rpelleretur:
;

1150

THEOPilYLACTI BUL6ARI/B AUCHIEP.

Hf

conflrmant: et opera diciuitur observaMiae legii poS**

Moeaicae, sine quibus, cl Abrabara olira, ei omnes , , \
.
credcnles in Christttni jusiiiicantur. Etenim, quod
fldeni in immundo progigni uun possil (loquor (
), ; aulem de fide opcrum) quis contradixeril? Nam
neque ungueulum in foeculenlo vase quis recon- ,
derel; neque in immundo boinine ingeuirabiliir . '
, \
unquam fides Dei. Non Igilur conlrarii sibi invicem
sunl334 sancii apostoli, sed in diverso signifl-
.
calo versantes, quisque juxta significatum suum,
quod proposilnm sibi cral, proscqnitnr.
, ,
V E R S . 20. < Yis auiem nosse, bomo inanis,
quoniam iides sine operibus mortua osl? Ina- ;
ncm vocal euin, qui de sola fidc glorialur, ulpote , [] ;
.
qui bonorum opcnim substantia vacuns cst.

Y E R S . 21-23. Abrabam patcr nosler, nonncex

:
operibus juslificatus esi, offerens Isaac iilium
; , :
suum super allare? Yides, quoniam fides coopera, ;
batur operibiis illius ; elex opcribns fides consuin
.
inaia esl. El implela est Scriplura dicens, > ctc.

Abrabaniutu itlerque proponil in exenipltim ejus,
quod de fide asseril: ille quidem ut ostcndat, ,
lidem opcribus praesiare; bic vero ut opera fidc * ,
mcliora csse evincai argumenlo ex eodem Abra- . ,
bamo dcsumpio. Dicluni vero est superius, quod \ ,
circa duplex significatum ainbo versantes, qtiisque .
sumii id quod ad proposilum suum inscrvit. Caetc- \ .
rum nonnulli cx Patribiis iia bac dc re censucrunt, , r.empe, Abrabamum variis disiinctum temporibus
,
urriusque fidei imagincm csse ; vidcliccl et ejus,

quae anie baptisuiuin est, quae opcra non rcquirit, ^ ** , \

std so'am fidcm et confcssionem salutis, el verbum
quo juslilicamiir credcnles in Clirislum ; et cjus,
f .
quae baptismnm subsequitur, quaeque conjuncla
, \f. ]
operibus est. Hac ralioncsibi conlrarius ncuiiquam
' ,
apparel is, qui iri ulroque loculus esl Spiritus
sanctus : cum una quidem fides pcr solam con- (
, '
fcssionem jusliiical baplizaium, si sialim disrcdat
e vita (buic enim non adftiml opera, sed salis ipsi ) , [f. ] cst mundilies pcr baptismum comparaia); allera
.
vero a baplizaio cxigat clium bonorum operum
, .
cxliibiiioneni. Cui rei cl Paulus conscnlit alio loco,
doccns, fidem posl baplisma perfeclionem, quae cx , '
c , ,
opcribus cotisurgil, rcquirerc; cum nenipe a i l " :
Ncque crrcumcisio aliquid valet, neque prapu- ry ' . >
tium, sed fidcs, quse per cbaiiialem opcralur. > . *
Charilas aulein itiuUarmxi viriuiuin exercilio opue
,
, ,
babel, ul adiuipleatur. c Credidit aulem Abraham
[] * []
Deo, ei rcpulatum csl illi ad jusliiiam, c l atui, *
cus(21) Dei appellauis est . Jusiiliae quidem ex
, sola lide imago fuit Abrabam, cum credidit, idque
.. , \
repuiamm esi illi ad jusiiliain. > Ejus autem
,
quai ex opcribus est, cuni filiuin oblulit supra
n

f l

Galat. , 13.

1 1

Galat. , G.

Bonifacii Finetti
(21) Godcx nosler pro , amicuz, babct
, tervut ; quod cxpnngere non dubilavi, lanquam meram libraiii aberralionem, cuni nec

Millius ullam bic agiioscat lcclionis varictalem; e i

Gommeniarius sub nouiine lEcunieoii edilus
babcal ., .

113!

EXPOSITIO IN EPIST. S. J A C O B I . - CAP. I I I .

1152

* :, - aliarc: nam soluiii opus iinplcvit, scd eliaan

.
descivit a credendo, quod pcr isaac niuUipli" .
candutn forel semcn ejus sicul aslra, reputans
*11
quod eiiaiti ex mortuis susciiare illum Deus possct.
. At vcro Paulus etiam Davidcm in tcstem produ ,
cit. Novcrat cnim David fuluram aliquando in
.
335 Clnisto fidem. Quare a i l : 1 Bealus vir, cui
non impulavil Doniinus peccatum
> (22)
c , ;,
VERS. 24. c Yidelis quoniam ex ope.ribus jnsti , , *
ficatiir liomo, c l non ex iidc lauluin. 1 Ex opcii , ,
bus, non quae sunllegis, ul jam dielum est, ex.'gr.
, ,
ex circumcisione el similibus; scd cx operibus

jnslili;c aliarumque virlulum.
c
YERS. 25. Similiter el Baab nieretrix, nonnc
, ,
cx operibus justificala cst, suscipiens nuntios, el
; "
alia via ejicieus ? (25) Sicut cnim corpus sine spi , ;
ritu 11101 luum e*t; iia cl fides sine operibus nior .
lua csl. >
. .
CAf UT .
c , , YERS. I . Nolile plures magktri iieri, fratres
. >
niei, scienics, quoniain inajus judicium sumi\ ,
tis (2). Cum snperius docuisset iideles, ne iidera
, '
bonesds operibus vacuam habcrent, ad aliud
.
aequalis momcnli documentuni iransiluin fccit.
, , ,
Sunl cnim nonnulli, qui ea, quae ipsi imniiue

feccrunt, docere aggrediuntur. Ait igilur, hujus . \ ,
modi bominibus dislriclius judicium iiuminere, et
, , atiunde cos iiihil iucrari. Qui enim docel ca, q u

ipse non habet, lanquam si baberet, condemna Q liotic diguus cst, utpoie qui ex proprio suo ora
4

IVal. x x x i , 2.

Bonifacii Finetti n o l .
(22) llc cxposilio est Cyrilli Alexandrini, ex
$acrificium obluiit; Paulut vero a$serit, eum JUJ/Icpis in Episloiam ad Romanos commenlario, qui
ficalum e$se ex fide; apparens lurc contrarietat ila
fdiws noii est, dcsumpla. Quam habet lum Galena
explauanda: quod videlicel Abraham, priusquam
Yindoboneiisis, sed mm ascripto nooiine C y r i l l i ,
haacum haberet, credideril, et in pramium fidei
luni similis Caieua Oxoniensis (pramisso Gyrilli hancum ipsum ncceperxt; et cum eumdem obiuiit,
nomine), ui conslal ex excei plis quaj Anecdotis euis non soium prteeeptum opu* effecerit, verum tliam
Grwcii luni. IV inseruii Joannes Cliristoforus Wolfide non defecerit, qua ctedebat, quod per haac
lius, pastor Hamburgensis. Quoniam vero diclus multipUcandum foret $emen ejus sicut aslra ca?/i,
Cyrilli Comn.ent. ediius nou esl, et aliunde tsia recogilans quod eiiam morluum suscitare eum Dcus
expositio paulo fusior in uiiaque dicla Caiena
pouel. Caeierum Paulus etiam Davidem, virum
habclur, eam iniegram si retulero, rcui sludioso
uiique pielate illusirem, producit ncrburum suorum
leclori baud ingralam me faoturum spero. lia igiim*
tetletn et atsertoreM, qui tapienler astruit, utpole
se babci in 0 4 . Yindob.:
in Spiritu tancto toquens, remtssiouem peccatorum

per fidem, et annuntiat oiunibus hontinibus. Eam
- rj quippe uoveral aliquando per Chritlum futuram
Quare ail: Bealut vir cui non
nc
"imputavit Domi ,
lius peccatum. Qui Uaque fide Deum ac Domi ,
iium omnium lionorat, juilificationem in prazmium
,
habet.
,
(25) lluic coimnali Cat. Yindob. ha?c appingit
, - vciba, qtift Severiani Gabalensis episcopi esse
, - coiislat cx Cat. Oxon. apud laudaliint Woliium 111
, Anecd. Grcec. :
. " .
\ , ^ ,
, - ^
, ^
*

, :. . Audi Scripturam Raab de bonh ope"Hoct
ribus atlestantem. Eral igiiur illa in prosiibule
[ *
margariia. in tceno comnmtum aurum, in lulojacem
]. pietatis flos spinit circumseptus : pia demum anima
. Quotu impieiaiis loco conclusa.
niam . Jacobus , Abrahamum ex vperibus
(21) Tcxl Gr. babel , rccipiemtit.
jmtificatum (ui*$e, cum haacum filium suiun in

P A T R U L . Gii.

CXXV.

37

HG3

THEOPHYLACTI B U L G A R L B ARCIUEP.

1104

ictis esse convincitur. Qnod il magts coufirmet, , ? ( .

stibdil : si cum lingua naliva lubriciiale sun, aut
c '
ex negligcntia labilur, is, qui ca sic ulitur, non
effugil judicium (ail enim Salomon: Propler pec- ; } ,
, , * .
caia labiorum ruina proximai malo *'>), qui licri
polcsf, ul qtii deliberale lingua sua peccai, docens
;
id quod experienlia non d i d l c i l , inevilabilcin
poenam effugial*
c . >
V E R S . 2. In multis enim offendimus omnes.
; .
Sciliccl, pcr ailciitionis dercelum negligenter viiam
, , ,
duccntcs. Si quis in vcrbo non offendil, bic
, . ^
pcriectus esi v i r , polens etiam circumduccre
; ; ;
lotiim corpus. * Neminem ab onini crimine libei um
\
vivcre posso, ex linguae lubriciiate evincit; el ox
\ . ;
Jioc ucminem peifcclum csse demonstrat. Qtiis
a

n a , u , u

enioi lingua sua non 336 ^ Q

peccavil? Si ;
, ; * \
aiitcm quis liugua; suae lubrititalem superaverit,
; ; ;
quomodo tolum corpus suum recle gubcmare non
,
polerii ? Qiti enim id quod ad labeuduin proniiis
rsl, vicii, mulio magis ejus, quod in lapsuin
.
s^guius lendil, dominabitur.
Y E R S . . c Yide (25), equorura (26) fnna. iu ora
",
miuimus ad consenliendum nobis, ct omnc corpus
,
illud circumfcrimus. > Siiniliiudimbus <onfirmat
. id quod d i x i l : Potens cliam circumducere lotum
,
corpus, > ex equorum frcnis el gubcrnaculis
, , *
uavium. Ulud autem Yide > idem esi ac, consi . , ",
dera. lllud vero equorum frena > ila cousirucn , . ,
dum iuverso paululum vcrborum ordine : in ora
, ,
equorum mUlimus frena: si eiiim Ua non con,
elrualnr oralio, intelligi non polesl,cujus bic est C ;. E ( ,
seusus: Considera, quod in ora equorum frcna
*,
iminiilinuis, el navrs parvo gubemaculo, quem- , , ;
aduioduiu ei cquos oiodico freno, quo volumus,
, ,
diicimus, sic igilur el liugua recta ralione guber.
ramla cst, quanivis sil c mundus > scu < univcr, c ,
siias iniquiiaiis, proul a vulgaribus bomiuibus \
adliibelur. Sciticet per mundiiui hic mulliludinem
( ) \
intelligil. (27) Vel i i a : quamvie sit mundus, seu

omanienlum (28), quod naturam bumanam ornat;
(
bacenim uobis inviccni cogUaliones noslras com, niunicamus (nam el iu bac significatione aliqui
), *
volunl bic iuundnm aecipere), atiamcn jtixla vul
, , (
garis lurbas usum, nocet, commaculans quan- f , \ doque loliiui corpus, et iitflaninians intcgram ^ , \ roiam naiiviialiss, c l inflaiiiiiiaia a grbcnna. . "; *
9

P r o v . x i i , 15.
B o n f a c i i Finelti

(25) Ita codcx noslcr; babel enini , quod

proprie vide vel aspke si^niilcai, quani|uaui a
inuliis perecri explicclur. Ctuu nostro codicc alii
ntulti op:ima3 nola: ronseiitiuut. Usilalus lextus
tinwus I abel , ecce, modico disciimine: al
Viilgaluiu iulerpreiem legisse oporlel , cutn
verteiit si

aulem.

' (2) Yuigiia liabcl eqnis, el quidem oplimc ad

clarilaicm. Ips^ aulcm prcs>ius ad lexium Gra3cuni, quibabel in genilivo, poeui equorum
ob eani, quac seqnilur, commenlalons ;.nim;ulv^igioncm.

nolae.

(27) Hasc exposiiio speclat ad versiculnm 6 q o i

poslea scqiiilur. Videtur vero ea sicul q u x
sequunlur usque ad v. 4 a sciolo aliquo l i b r a r i o
aliuude desumpta, el iiic inleinpeslive insena.
(28) Miiudus (irascc diciUir , qtae vox e x
suoeiymo ornamenium signiOcat. Quare S. Jacobt
verba quaa babci de lingua v. 6 s^qtHMite
, seqtie verli possunl, mundu$ scu u n i versitas (ulhabcl Vuigala) im^ui/a/i*, et

ornamentum

iniquiialis;
nmlc oriiur dnpb x cxpositio, qua: l i t c
el mfTius propottitur.

F X P O S I T I O I N E P I S T . S. J A C O B I . - C A P . I I I .

116$

, ; - Verum diflicile est, eam iia dirigcre, ut recta

.
ratione nioveatur, ct eo modo, qui ulenli libet. Si
\ :
cnim c omnis natura bestiamm et scrpentiuio et
voluerum cl marinorum doiuila est, et doroalur

a natura humana ;> quod linguam, utpote c inquie, , <
tum maltiin ac < plenaro veneno morlifero, nul!u9
, ,
boniinum domarc possit, ego quideni non asse .
rani. Si enim indomabilis est, nequc unquam ad
, c
mcliorem nsum iraducitur, quomodo per c ipsaiu
, ')
modo benedicimus Dcum et Palrem, niodo
;
proximo maledicimus? Ecce igitur quomodo ad
. * < , ,
voluntatcm utentis movclur. A l < non oporiet, fra*
. * ,
Ires mei, baec ita fieri. < Si enim per ipsam bene; *
dicimus, quumodo non Ycremur nialedicere? Nefat
^ ; " *
cst, iu ex eodem ore egredialur bcnediciio et ma .
ledictio (29). Igitur inagis quam < pupillam DCUI|
.
cnstodi linguam tuam. quus regius est lingua:
. "
si igimr ei irenum injeceris el doiueris 337
, \ , rinne ambujaru, considebil et quiescet super ean?
. " rcx. Si auiem absque frcnoeara ferri ac lagcjvira
> ^,
dimiseris, vehicnlum diaboli fiet.
.
V E R S . 4. c Eccc et naves, cum magnae sint, el a
i , ,
vcntis validis miucntur, circumferunlur a modico
,
gubernaculo, ubi impelus dirigentis voluerit, *
, Eiiam ista spectanl ad docendum, qyod non oporr
. "
teal inconsidcraie linguam moyerc, se4 ad meliora
, ' \ .
transferrc. Quemadmoduro rqui audaciaip freno
[], \
cocrccnius, ct navis impelum gubcrnacuJo dirigir
[]
imis;'ua etlinguam ad rccteschabenduro adducere
[],
, , , Q debrmus (30). Illud enim, ita el lingua, signLittmm
. . ... . . V A. -..
? ^
V.

1 _ft
*..r*.f r\n.A
m-t
11 /vn n t.nl.ji.%..
fieai, squod
eodem m
modo
eliain
lingua rccta raiiona

finnl
gubernanda eit : quanquam enim parva sit, magna
*
lamen facit, ideoque magnuin nobis incendit r o , .
gnni : quoniam cl ipsa ignis eet. El quid praelerca ?
; ;
Ornat iniquitaicm verborum fuco el eleganlia ;
,
maculat corpus, suadens mulicrculis viroruni
* '
* .' accessum ; bomicidia per dolum palrat ; pcr ^
juriis aliena r a p i l ; inflammal rolam gebenna?
c
c et iiiflanimatur et ipsa c a gebenna > : u i

paiet ex divilo, cujus lingua [cruciabatur i n flam. , c , > ,
ma. Et quidem, si sacer lextus habeat c rotam
, .
gehennge, u l in quibusdam exeniplaribus lcgi , c ;, >
lur (51), boc modo dictum illud csi explicandum.
,
Si aulcm legendum sit, c rolain gencseos, seu na . < liviiatis > banc rccipil inlerpretaiionein Botaui
nativitaiis dicil viiain : alque adoo, c inflanmiat
, > .
roiam nativitatis, perindecsl, ac viiam maculat.
, [
< - Ilanc enim et Psalmograpbuscoronam nomiuavitdi ]. cens ad Domintim " : Benedicas corone anni beni . ,
gnitaiis lua?.> Corona scilicct el roia inler se cunve .
fiiunt quoad formam orbiculaiem. RuiaquaBilam cst
cliani vita, utpole quae in sese velut rola revolvitur.'
0 0 1 1

t* Psal. LXIV,

12.

Bonifacii F i n e l t i nolae.
(29) QnaB scquuntur vcrba usque ad v. 4 sunl
S. Jo. Cbrysosioini, quae babet ille hom. 5 1 , ali?s
52, m Alatlhaum, pxsiantque lom. VIII poslrenue
cdiu Paris. , p. 527. Beferunlur ctiain in Cat.
>indob
(50)
Textum bune ex Galcna Yindobonensi sup-

plevimus.

(51) Nempe v. 6, ubi Vulgata babet roiam /iaiivitatis, in Grxcis exeiuplaribus le< tio varia n ritnr. Qndam eniin babeut ^
rot.im gelienna; nlia el inulla plura,
viiOJ;. roiam gcncseos seu natititati$.

1167

TIIEOPIIYLACTI B U L G A R T ^ ARCHIEP.

1W5

VERS. 5. t Tt:i el lingua modicutii quidcm mcin-

< \ . , .
)>rum cst, ct magna exallal. Ecce, quanlus (32)
,
ignis quam magnam silvam incendit. Ita ct
, ,
fingua, lioc est, codem modo eliam lingua mo ,
veri debel juxla rafionem : c moilicum enim esl
, ,* , .
liietiibrum ; aitanicn magna, Fcilicet vel mala,
vel boiia, opordtiir. lllud cnim < Magna cxaltal
id<m e*l ac niagna opera praeslal.
f , ; . ^
YERS. 6. c El lingua ignis esl, mundus (33) ini
quilatis. Lingua consiituilur in menibris noslris,
,
i\ax inaculat tolum corpus, el inflammat rotatn
, .
nalmtatis nosirce inilammala a gebenna. Ordo
\
orationis bic est : lla et lingua mundiis iiiiquilatis,
. ' ,
igtiis cst. Siculenim iguisomnia desliuil; sicelilla.
. Per iminduin auiem quidem bic mulliludincm i n lebgunt, quemadmodum el in eo loco " : Et b , ,
inundus cum non cognovit. Mundus itaque esl *. > , '
ciiam 338 Hngtin, boc csl multiludo, seu uuivcr- .
sitas iniquilaiis (34).
V E R S . 7, 8. c Omnis cnim nalura beslianim et
,
volucnim cl serpeniium et marinoruro (35) doiua- ,
tur et domila esi a natura bumana. Linguam au .
lem nullusbominmn domare polest: iiiquieiiiro (36)
.
nialum, plcna veneno mortifero. > Confinoalio lia c
. >
ad supcrius dicta referenda esi. Cum eniin dixissei .
ct do( uissel, qtiod per frenum cl gubcrnaculum,
, , &
etsi in sese parva, nihilominus, si rccie adbibean
, ,
tiir, magiia et praclara flant, ac subjtinxi$*el, ita
, cl lingtiaui oportere rccla ratione modcrnri; nuuc
,
allatis cxnmplis ostcndil, se ncutiquam impossibi
C
u

lla prxcipeie, perinde ac si dicercl : Reponet for- . " ' , :

lasse quispiam: TameUi lingua modicum membrum
;, '
sii, cuin lamcn magna scu bona, seu roala opere ,
l u r , ncquaquam se rcgi paliclur, ut volumus. At
. .
si bcslias a n a t u r a sua alienas donial bomo , m u l t o
r A a g i s membrutn suum ab ipso d o m a r i posso, d i , ,
cenduin cst. Qtiochca i l l u l : t Linguam aulem
, >
ntillus t i o m i n o m domare polesl, > asseilivc,
, '
scd per inlerrogalionem diclum essc, pnlaudum
[^] [ ]
r s l , ul isle sil scnsus : Si b o m o ferocia anisualia
,
n:\nsucfycit, ac Iraclabilia facil, cur Huguam suain
; .
domare non potcrh? Iia sane legendtn. Si eniui
, i l l u d assercndo p r o l u l i s 6 < . ' t , baud vidcrcltir congrue
, c , ,
ea poslea ustis ad! orlalione : t Non oporloi, f r a .
tres inci, lia?c iia iieri. > Si enim impussibile csl, jy , [oj []
linguam ad rectani normam dirigere , perpcraui ad
, .
id liortarelur * qui eniin impossibilia suadel, i u , c '
<assu.ii suadct. Hlud autem < Incoercibile malum >
, .
euuniialive dicluui intclligendum csl.
c ,
V E R S . 9 12. ln ipsa b e n e d i c i n i u s Dcum cl Pa *
trcin, ei in ipsa m a l e d i c i n i u s b u m i n e K , qui ad siluiliuidiuein Dei facti siml, Ex ipso orc procedil .
: . , ,
bcnediclio c' m a l c d i t - l i o . Non oportet, fratrcs mci,
Joan. , 10.
Bonifacii

(32) Gr;reus babet , modicus.

(53) Vnlgalus interpres v e n i l , tmiversita*,
seustim magis qnani ad vocem rcspieiens.

Finelli

ad

nolae.

(3i) Cuin bic propiio in luca cxponatur q n t i l

sil mundus iniquitaiis, piofeclo qux ante v. 4 praecoij!>il txposiiio ascililia cse dtbel.

11

EXPOSITIO EPIST. S. JACOBl. - CAP. III.

117

. II.TC ila fieri. Nunquid fons ilc co !em (oraurne

; ,
entanat dulcem ct aniaram aquam ? Nuiiqtiid po , ; , ;
test, fralrps mei, ficus nvas faccre, aul vitisHcns?
\ >
Sic nullus fons s.ilsam cl dulcem potosl ficcrp, (37)
, *, aquam (38). Et istud st-cundum intcrrogatioucm

aeeipiendum est: verba enini sunl adtiorlanlis an , c
dilores , sicul et quud scquitur : t Ex ipso ore
\ . procedit bcncdiciio et malediclio. Cum eniui
^ ( * oiunibus bene dtcere] jiibcalur ( c Malcdici enini
, )
rcgnum Dei non possidebunl " >), non crubeseis
;
eadeui re ad maluni, et ad bonum uli? Nemn pru
dcng eodem inslrtunenlo cocniim el bafsamum
\ . ;
commiscet. Oras? Ne nialcdccas inimico : oratio
. 5enim et malediclio magno intcrvallo ab invicem d i . ]f. ] ,
stanl. Si non dmiiseris ei, qui te 3 3 9 conirisia^ v i l , neque dimiltelur libi : quin nialcdicens alteii
,
leipsuniperdes, cuin scilicet oras, u l " dimilia.lur
\ ].
i i b l debila tua, sicut el lu dimillis debitoribus luis.
;
V E R S . 13-JG. c Quis sapiens el disoiplinatus inlcr
. vos? ostcndat ex bona conversatione opcralionem
. ,
stiam in. mansuetudine sapientiae. Quod si zoluiu
,
amarum habclis, ei contcntiones sint in cordibus .
vosiris, nolile glorian, et ir.endaccs esse adversus
, ' , , .
Yeritalem. Non est cnim sapienlia desursum dc" ,
scenriens, scd lerrena, animalis, diabolica. Uli
. > , enini zelus et contejUio, ibi inconstaniia et outne
, '
opus pravum. > llomines ambitiosi, et imindana
,
sapioniia lumidi, conlenlionis ct zeli, seu acmulalio ,
nis oestro percili, advcrsus bonos doctores praedi , ] - Q cabant, iis invidenles, et divinis bumana misccn
tes, ut doctrinae novilate auditores ad sc pctlico , \
reni cx qtio eiiam bsercses prodiernnt. Cum igilur
.
dc pctulanlia ct incontinenlia lingua?. sermonem ab \ ,
soWisset, iransil ad eam quocex simiti insania pro.
gignitur, invidiam; aitque bujusmodi doctrinas
, ,
eoruin non essc, qui mcniis compotes shit, utpoto
,
quas non sunl ex sapientia divina, sed diabolici.
, . Ilec T e r o dicit, cum primuin bonuin dociorem
.
commendasset. Quoniam vero zeli nomcn ambi \
guum esi, el in bouam malamque partcin accipi
(
potest (esl cniin zelus, motus quidam animaB inca [
lescentis
erga aliquid cum quatlam aesimilalione
^)] , c . ,
ad id erga quodest affectus), propterea addil < ama .
ram, dedarans cujusmodi forel Iiic zelus. COII * D leiuio aiKem boc loco csl vilupcrabile vincendi
. .
studium. Diciiur vero eiiam obloculio cum malcdiclions.
%

,
, , :,
\ , .

1 7

I C o r . v i , 10.

V E R S , 1 7 , 1 8 . < Quac aulem desursum esl sapicn- ,

tia, primuin quidem pudtca est, deindc pacifita,
modesta, suadibilis, bonis consentiens, plena m i scricordia et fruclibus bonis, non judicans, sie

Maltb. , 12.

Bonifaeii Finelti nol

(35) Ila (ir:r<iis l:'xins. Al vulgatus inl^rpres
liab< l ca't?roruni; unde Ifgisse oredeiulns csi,
pro , nisi ipse scripserit caierum pro ccele
rorum ; quod quidam auluiuant.
[ Graico , incoercibile.
( 0 7 ) Vulgatus intcrpres hab l : Sic neau$ tulsa
k

dulcem polest facere aquam : adeoque Iegisse debet, quaiu

lenionem confirmaul veliistissimi codices, praaserliiu Alcxandrinus, cl aiiliqua vcrsiones Syriaca,
iEiliiopica, eic.
(3S) S c i l n T i , irr?d v. D W-\Y.

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCUIEP.

'mulatione. Fructus aulem jusliliac in pace scmi-

tiaiur facicnlibus pacem. > Casla, lioc esl pura ct
absqne macula, nulli rei carnali adhxrens. < Non
judicans, boc est, non discernens observationcs
C.borun) et variariun loiionum. Accurale autem de
bis disseril Paulus in Epistola ad Colossenses.
CAPUT IV.
I . Uude bella et liies in vobis? Nonnti
IHncY Ex Yoluplatibus (39) vestris, quae mililant
in membris vestris. Oslendit, quod eliamxi doctores sese esse pcrtendant, toti lamen caniales
Sinl, ct pessima opemitur, volupi; tibus scse iradenles; et alii quldem mensA- delicatioris (quos
Panlus viluperans a i t : Iliijusmodi enim Cbristo Domino nostro non serviunl, scd suo ventri),
alii vero possessionis 340 agrorum sulil c u - ^
p i d i ; alii splendidas domos anibiuut, ct alii aliud
quidpiam ex iis, quie ipsis malignus stiggerit gpiritus, otniiem cunatum adbibcns, ul scternam salutem ipsorum depncdctuf.
V E R S . 2. c Concupiscilis el non babelis : orciditis, cl zelaiis; cl non polcslis adipisci : liiigatis,
ct belligeraiis: et non babelis, propler quod non
postulaiis. > Per aflirniationem el negationem bic
procedil, affirniationc sublala propter absurditatem.
Absurditas vero in eo posita est, quod ea qua? in
affirmatione considerantur, sint incilanicrifa volnptatis. Concupiscentia enim in voluptatum consumniatione desinit, et caedes, et zclus, el pugna, et
bcllum non suul bona : et ideo iieque ea quorum c
gralia ista cxercent, assequuntur. Sciendum vero,
quod non de carnali caedc bellove bic Ioqualur; id
cuim absonuni foret vel de latronibus intelligere,
jiodum de iis, qui aliquo lenus saliem fideles ct
ad Deum contersi sunt. Ul igilur niibi quidem v i dciur, occidere dicit eos, qtii propriatn animani
occidunt lemerariis iis conatibus, quibus cliam adversus pielatem bellum gemnt. Scilieel quemadniodum postea c adulleros el aduhcras dicit, non
qui reipsa lales sunl, scd qui in divina mandala
spuriarum opinionum iulrodiiciione fornicantur :
(nemo cnitn, tametsi suibus foeculentior essel,
adulterum ferai doctorem) sic et caedes el bella,
non corporalia, sed spiritualia inlelligit.
V E R S . 3. Pelitis, et iion
accipilis; eo qtiod t)
male pelatis, tit in concupiscenliis veslris iiisumalis. Talis eral Pbarisaeus Lucae Evangelio incinoratus : qui quanio plura bona opera a se patrala
recensebat, lanto magis divinum obstrucbat audil u i n ; sicque verborQm tqtnor vacuus perlabia diflticbat, el i u spumatn velui a36luaniis maris (luclus
dissoWebalur. At inquict quispiam : Si Domini Jesu
Cbristi, qui fallere non potest, veraestilla promist*io : c Oainis qui pe:il accipit ; quotnodo nunc
bposiolus iste lalia falur? Respoiidemus : QuicnnVEHS.

1 0

" Bom. , 18.

1172

. > ,
. t , >
.
.
. '.
, ' ; Ojrf
, ,
; , , ,
[ ,]
, ( \
^ 1 0 1
, )* f
, ' ,

[]
.
, * , *
, \ , .
\ ,
. [ ,
) .] TJ
."0 , , ,
,
^ . *
, , .
,
[] [
]. ' \ , ,

, ' .
,
, '
[ *
] ,
, .

< , \ , ,
. . "
,
,
\ , \ [
,
]. '
, , t
, :
; ,

" M a i i b . vu, 11

Bonifacii Finetti notae.

9 ) Vulgala liabcf, ex coneupinentiis.

11)3

EXPOSITIO EPIST, S. J A C O B T . - C A P . I V .
1174
quc recla via ad pelendum accedii, securam babct
proriiissioiiem, cl niillo corum, qtia petil, fraudaiiir. A l si a scopo concessai pelilionis aberret, etsi
videaiur petcre, cuni tamcn co modo, quo dcbct,
non petal, revera non pctit, adeoque ncc accipit.
Quemadinndutn si doclor aliquis, puta, grammalicus, promiUai se omnem, qui ipsins scbolam frequeniavcrit, doclunim grammaiicam; is atilem qui
discerc cupit, segniier ad ipsum accedat, miniineque se aplum ad id quod ille promisit, reddat;
anne quis mendacii dociurem ipsnm jusie coarguattNemo qui sapil, boc feccril. Quandoquidcm
ille, qui docendus erat, non eo modo ad doclorem
acccssit, sicut is bortalus 3 4 1 fueral. Sed qtiomodo igitnr, et quid pelere oporlel? reponet ali*
quis. Audi ipsum qui proniissionem ftcil id edocenrenlem " : Quaerite regnum Dei et jusiiiiam cjus.i
Manifesiuin vero est, cum, qui ila, el uaecprimipaliler petierit, aliis eliam rebus fratidandum non
fore, si lamen ejusmodi sinl, quac aHernae cjus saluti non officiant. Qui vero noxta sibi pelit, baud
profecio datorem habebU eum, cujiis omnc datuin oplimura" Veruni eliamsi quispiam vel divinam cogtiilionem, vel aliud quodvis spiriluale do*
num, voluptaiis exinde gliscenlis amorc pelat, non
aecipiel : malc cnitn petil, quod in sui pcrdilionem caderet : Deus autcm mali dalor non esl.

, -
, .

, ,
, '
, ,
, , , ',

; . . \ , ;
.
,
, \ ,
*
. , , *
, []
, ,
, .
[ * ]
.

,
;
^'3 , Q
,
, , !)
[
],
., [
;],
,
, ;
' ,
,
[];
, , I

[ , ,
, ,
, ,
].
* ,
, ,
; []
, ,
.
] ;

fl

l l U l i . v i , 33.

" Jac. i , 17.

V E R S . 4. Adulterietadullera;, nescilis quiaami*

citia Imjus mundi Snimica est Dei ? Quicunqueergo
voluerit amicus esse hujus saecult, hiimicus Dct
coustituilur. iQuoniam superius brevitcr perslrinxeral falsos quosdam sapientes, divinam adullerantes Scripmrain, eaque pervei*e ad propriam voluntaiein abutcnles, ut exinde viiam volupluosiu*
transtgere posseni, hoc aulem non aliud esl, quaisi
quoddam superbie gemis; idtirco nunc dspoitis
aliqitanlo procedit, et consuelse lcnitatis suoe Iran
silitMis tcrminos, contuincliosis etiam utilur vcrbis,
adulteros et adulteras tales vocaus, et liiijusmodi fermc in eos vibrat repreheusionein : Dicilo
mibi, demens, anne sapietitem le oslcndrre ctipis?
Sed imtfe esl crgo, quod ifl conlentione perpclnoque bcllo vitam ducas,seniperque rebus praBsenlibus adbaereas, ac praisenlis vila3 delicias absquc
ulla interniissione seclcris? Non est rcs bujtisinodi
sapienltim, sed vulgarium viliumque hominum, c l
eorum qui amicitia liujns mundi scse tradideic :
quod vos adukcros esse deinonstrat, uipole qui rccondilx, divinae ac castaB pulcbriludini id quod
vulgare, profanum ac lurpc est, anteferlis, ac niinio
ad praisonlcni mundum affcctu inimiciliani adversus
Dous gercre nou veremini. An vero < ncscilis, quo.I
auiteilia liujws mundi inimica esi Doi. > Alicnaits
a divina amicilia/ct inimicos reddens Dei ? Mundiiiu
cuim boc loco oiimeiii malcrialcm vilain appellai,
velut corruplionis inalrcm, quaiii qui pariicipare
sludcl, iniiuicus Dci consfnuilur: quandoqui1

T H E O P H Y L A C T I B U L G A R L E ARCHIEP

1175

li75

ctem rerum iriulrlium studio et amore parvipendil ^ \ .}

divina , vel etiam ea fasfidio babet : qua ralione & ,
,
crga eos solos quos odio babemus, iisquc inimici
surnus, nos gerere solemus. Cum igitur duo sint, , ,
quibus opcanidant liamincs, Deus scilicetcl - ,
dus , ac duo quoque sint quibus circa utrumque .
* , . "
eorum versari nos possumus, nempe amor eiodium,
crga ulnimlibct borum siudiosi nos simus opor- ,
lel, ul alierum negligamus. Porro studhim paril , ,
342 amiciliam , negleclus vero odium. Quisquis .
igitur divina ainplecihur, amicus Dei ct est, ct [ ]
dicitur. Qui vero Deum parvifacicns, mundum di- [ ],
,
ligil, bic inter iuimicos Dci jure conipiitabiiur.
, [ ]
Quoniam vero lia?comnia ex arroganlia el super
bia falso sapienlum dociorum ortri oslensum csi,
alio rursus ulitur argumenlo, cupiens ejusmodi bomines ab ebrielale ad sobrietaicm redire, atque ab
alto soporeliberare, ei a i t :
V E R S . 5, 6. c An putatis quod inaniler Scriptnra

dicat: Ad invidiam concupiscil spiritus qui babi- , ;
tat in vobis ? Majorem aulem dat gratiam. Propler . quod d i c i t : Beus superbis resi&lit, bumilibus au- , .
tem dat gratiani. > Tale quidpiam bicper ista signi- , *licat, elliptico alque abbreviato sermone utcns, ac [ ],
si dicerel : Ego quidem propriis verbis vos liucus- , , ,
,
quc commonui, ut recte el inculpabiliter sapientia
xestra ulamini, neve pcr superbiam ipsa abutentcs, ,

vcrbum doctrinae adulterelis. Si vero eliam a
sacra Scriplura id rescire cupitis, audile : c Oeus . \
,
superbis rcsislit
Si igilur c Detis supcrbis resistit, nos autem inhmcis rcsistere solemus, pro- \. , Certo superbi intcr inimicos Dci computandisunt. / ; \(. ]
*
Non cnim vane ac stulte, vcl ad invidiam impossibilia nobis Scriplura proponit, sed quod exhoria- C . ,
lionc sua efficere cupiat, ut in nobis iubabilei gra, ,
lia. Quare si Scriplura? obsequcntes eslis, humilia, '
jnini curain Deo, cl invenielis graliam, illo vos
. "
exalianle. Superbia est consununaia nequilia , ac
, '
diflert a vana sui cxisiimatione, quod superbia sit ,
animi elaiio ex iis, qua3 alias insunt; illa vero ex .
iis, quae nullo modo habenlur. Biffert vero etiam
, { , jnodestia ab bumiJilale, quoniam eaquidem... (-10)
,
Qua; autem e diamelro superbiae opponilur, mode- .
slia seu humililas, est niagaum bouum Quoniam
,
vcro utraque in nobis voluniarie progignitur, qui- , , []
T n q u e ex superbia sc ipsum exaltat, a Domino ,
< ondemnatur et huuiilialur : cum c contra suo ,
tempore exallandus sit illc, qui sc ipsum per mo- ^ ,
dcstiam Inimiliavcrit, uipole quod illa cerlamina
' '
<pia?. propler ipsam subivcrit, ipsum ad spiritualein

sublimitalem, prehcnsa vcluli manu, deducent. , '
Alitcr. Cyrilli. c Si invidia diaboli inlroivit mors . ",
in orbcm lerrarum , > ct si in inleriore noslro
.

bomine babilavil Christus sccuntjun) Scripturas ,
, \
idrirco babilavit iu nobis, ut inveclamab invidia
, ,
1

Prov. , 34.

Sap. , 24.
Bonifacii Finetli

(40) Hic nonnulla deosc, perspi* uum cst.

noia*.

1177
EXPOSITIO I N EPIST. S. J A C O B I . - C A P . I V .
U78
, morlem in nobis destrtieret. Verum non hocsolmu
ille nobis prscstat, sed eliam c majorem dat gra . \ ,
liam. Ego enim c veni, inquil, ul vilam babeant,
\ , t ,
et abundantius habcant . Quod vero nosiri de, \ >. "
siderio Deus habitaveril in nobis, Isaias declarnt,
,
diccns : Non angclus, non lcgatus quispiam, sed
:, ,
ipso Dominus salvavit nos, quia videlicei nos
* < [
]. - 3 4 3 nmai, nostrique curam geril. Qjjoinodu vcro
Salvalor nosler c majorem dedil graliam ? Ncrnpc
- ; . dejicicndo insidianiem Salanam. Idcirco addiiur :
c Deus superbis resislit. > Quomodo enim non
,
: Uuivers:m ter - superbus ille, qui clamabal
rain comprebendain manu mea, lanquatn iiidulu-ii? >
;
V E R S . 7 - 1 0 . Subditiergo estoie Deo : resislile
c ,
atitcm diabolo, et fugiel a vobis. Appropinquaie
* . , Deo, el appropinquabil vobis. Emundale mauus,
. , , , . poccatorcs : et puriflcale corda, dupUres aniino.
! - Miscri eslote, etlugcte, el plorate : risus veslcr in
iuctum convcrtatcir, gaudiuin in moerorem. Huini, .
liamini in conspeclu Domini, ei exallabil vos. >
, .
Dupliccs animo dicit eos, qui eamdem vilae icnorem
* ,
scrvare non curant , sed se boniiiiuni vi aique ne'
qtlitta indcsincnler abripi atque circumfcrri paliuntur : adeoque non c hal anl unhts moris iu do . "
mo " > subjecti Doniino. Quod aulcm anima? nomine
, , ,
vila significelur, consial ex eo, quod in Job dici , ??
lur * : c Pellem pro pelle, et cuncia qua3 babct,
, .
dabit bomo pro anima sua, id esl pro viia.
VERS. 11, 12.
Nolite delrabere aliernlrum,
< , . * , - Q fratrcs. Qui detrahit fratri, autqui judicat fralrem
# , . ,
suum, delrabit legi, el judical lrgem. Si auiem
, . judicaslegcm, nones faclor legis, scd judex. Unus
, - est legislaior ei judex qu1 polesl pcrdere et libe.
rare. > Novit aposlolus, snperbiam cos, qui conira

milcs nituniur, cx negleclu et deiractione ad per . ,
fccium conteinpluin impellcre. Ab hoc igilur ut
( . ,
ipsos abduceret, proposiiis verbis tuodeslos cos
c [f.] , > , , reddere niiitur. Illud autem c judicat > boc loco
. perinde valet, ac damnat, conlcmnil. Qui enini
. ;
condeinnal, cx conlemptu boc facit. L<gem : quam?
, > Primo eam, quae aii : c Noiile judicare, ut non
[ ] judicemini **.> De.inde eam, quae in Psalmis sub , >
iudicatur, ubi d i c i l u r : c Dclralieniem ^crcto pm , xiino suo, bunc persequebar". > Et quoniam hoc
c , , ' ex conteniplu procedit, ^ubjungil : c Si aulem
, ' dicas legein, non es faclor legis. Quis enim fer:.t
; , , \ vivere sub eo, quem conlemnii? ISon igilur, inqnil,
. ,
conlemplor sis, neque vclut contrarium lcgislaio ,
rcin te babeas; neque eniin boc libi aut liccf, aul
> cxpedit : c Unus estenim legislalor Dous, qui po , ^
lesi transgrcssores c perdereel lil>crarc. Spe
* * ' , [f. ] clal enim ad legem ct legislaiorem sui violalores
, \
poena debita pleciere, nou vero ad le, qui praHcr
.
inigacem loquacilalem nibil habes. Verum el
, ,
contra lcipsum calculum fers : cum cnim eadci,
;*.
ac is, cui delrahis, ipse facias, buc ipsc quodillum
coudemnas, lc condemnas.
S8

, e

ST

" Joan. , 10.

" Psal. c, 5.

Jsa. xxxni, 2 2 .

" Isa. x, 1 1 .

3 8

Psal. LXVH, 7.

Job n , 4 .

Mallb. , 1 .

1179

t i l E O P H Y L A C T l BULGAtthS AKCHIEP.

1180

VERS. 15. i Tu auiem quis ee, qui jndicas proxi-

, ; \. ,
muin ? Exprobrandi causa gralialioc ait, ac si d i ; " ,
cerel: Cum talis lu sis, quomodo audes bomines,
\ , \
qtti ejiisdem lecum sunt condiiionis, judicare?
[vulg. ] , \
c Ecce 3 4 4 nuiicqlii dicilis : Hodie, aul craslino
[vulg. ]
ibiums in illam civiiateni, et facienms ibi quidcm
[vulg. ]. > ,
annum, et mercabimur, et lucrum faciemus. > Non
, , *
facuUaleiii operandi inficialnr, sed docet, quod non
. "
lotuin in poteslale noslra s i l , sed ad boc superna
, ,
eliam graiia opus habcamus. Potestenim quis cur * , /
rere, et ncgoliari, el oinnia quxad vilam necessa .
ria iiint, facere; ailamen non propriae iudustria?,
, > sed divina? benignilalt id ascribere debet. AU cnitn
, * *~
Jeremias : Scio, Domine, quia non est hominis
.
via ejus . > El Proverbiorutn auctor : t Neglorieris in craslinuni, ignorans, quid superventura 3
pariat dies .
c . Y E R S . 14. 1 Qui ignoratis, quid erit in crastino.i
Vauiiatem vita? noslte declaral, nobisque expro- ,
bral, quod in baec,bona loiuui vitas noslra lempus
impendamus, ac quod in lemporaneis malis de- ,
pellcmlis omnis labor nosler insumatur. Unde Da- . \ *
v i d : Yeriniitamen, inquii, in imagine perlransil ,
. > , , *
bomo, sed el fruslra contlirbaiur; 1 >ideliceleirca
id qtiod non vere est, sed Velul in pbamasniate >
, *
taiituiumodo subsislil: hoc quippe signiiitaiiinago^
vel (irca id quod non babel solidilatein, sed so- -.
lum quamdam simililudineni et siniulacrum verae
vilae.
c ; *
V E R S . 1 5 . QIISB esl enim vita vestra? Yaporest
ad modicum parens, ct deinccps exlerminabittir. C ,
fVo eo ut dicalis : Si Dotuinus volueril, ei si vixe*\
tJinus, faciemus hoc vel illud. * c Vapor cst
, [vulg.] ,
Tomposituin quoddam aereum cx igneo calore, et .< '
humidilate cxbalans, uiinittiam babens subsisten- , tiam :ob summam enim lenuiiaiem a circumslante .
twrpore citodejicilur ac dissolvilur, velut modicus
[deest ]
bunior in aqua. Uuic igiiur vitam nostram com, ,
parat, ct qiiidem congrue. Cu 111 vero oralionem
.
hacce-comparalione inlercepissel, nirstts ad ipsam
, \ .
regrediens, consequens ejus niembriim proponii i
, .~
sta enim integra se liabet: Eccc nunc, quidiciiis :
.
Jlodie aul crastino ibimus in illam civitaletn, el " , \
facicinus ibi quidetn annum, et iiiercabhnur, et
, \ lucrum iacieinus. > Oporlebat ul dicerctis:* Si
, \ ,
boiniuus voluerit, ei vivemus^ faciemus hoc aut
K o p i c i
illud. >
, , \ .
Y C R S . 1 6 . c Nunc autem exsultatis (41) in arro< .
^aniiis vestris. > Quanquam ordoexigere videbatur, , , &
Mi liocanlea diceret, non tamen ita fecil; sed abru<- ^
f lo lantisper per interposiiuin exempliim oraiionis ,
tiexiit nt vanitatAiii occupalionis nostra circa bunc
TCundum, cujus causa sitperbia esl, iinagine aliqua
- .
tlemonstrarct, poslea subjunxil, quoil deerat. Sic c -vsiai.
ttiim scrmoiste se babcl : c Exsuluiis in arrogan- . * ; 6 .
M

i s

4 1

Jcrcm. , 23.

* Prov. xivi, 1.

" Psal. xxxviu, 7.

uonifacu Finelli noie>.

<41)Gr. qloriamim in

wferbiis,

11S1
EXPOSITIO 1NEPJST. >. JABOBI. CAP. V.
11*2
. ; > . L liis vestris, vos qui ignoratis quid eril in crastino : qiuc cnim cst vila vesira? elc. Por illud,
, ,
qtia? est vila vestra ? > viam sibi parat ad fragili[f. ] ,
talis cxemplum aflerendum : deinde subjicit, quod
\ ,
. jam maxinie 3 4 5 opportunum evaserat > Nunc
\ aulem exsullatis in arrogantiis veslris.iArrogans et
. , arrognniia est reruiu suliditale careiilhnii siudium.
, . , Ouare arrogans Grscce dicilur alazon, quasi
nieta ales zon, seu cum errcre stve dcccpiiono
. *
vivcns.c Omnis exsullatio Lalis maligtia est. >
, \ ,
VERS. 17. Scienli igitur bonmn /arcrc, etno
. facienii, peccaluni esl. Ueriiin de vana gloria lo , , quittir, qu;c ex superbia progigni solel, ac veltit
\ ^ ,
sermonem concludens iiifert, eara malam esso. Si
. , atilcm na!a, perspicuum oimiinocsf, eaut amaligtio
. esso. Non dctel vero, eos qtii per baplisma Domino
[/". .] consecraii sunt, maligni stipcrsemiualioiirs rcci . , pcre. infercnscliain boc
: Sfiei:li igilur b^-iium,
t , , el non iaoieaii peceaium esl i l l i , falsos dotiorcs
, > *: iterum instruit, ne ea doccte audcant, quse ipsi
, , &
prius non fecerunt. f Bcalus eniin, inqtiit, nnn
. > , , qui docueril, sed qui fcccrit, Cl docucril . i Opor , ' ,
tei enim, tit faila prcecedant verba ; qua ratione
, etiam justus insi|am fidem osleudit. < Qui eitiiu
, < solverit, inquit Dominus, utiitm de mandaiis istis
, , minimU, et docuerit sic bnmincs, boc esl, dortus , \ ,
rit ea inquibus ipse non laboravil.i mintimis voca' ' [] , b i l u r : roagnus vero qui, poslquam frcerii, do * , ;
cueril. Quandoquidem et ipse Deus Homo # roppit
. , , prinitim facere, et postea doccn

si , .
milc mibi videltir cl illud : Qui gloriaiur, in Oo , *0 , mino glorieuir , > boc esl secuiuluni Bominnm;
, \ , , seu illo utens doctore et eiemplari. Nam ol cin
) .
bavid a i l : < ln Domiuo latidabiiur anima mca %
6\, - non aliud dicere inicndit, nisi boc : Ulinam cgo
, > , juxta praBorpta Domini anibitlans laudaii morearl

.
4 8

4 e

CAPUT V.
. \
VERS. 1. Agite nunr, diviies, plot-ate iilnlanles
" , ot ,
in miseriis vestris, quas advenicnt vobis. Divi-
, .
lum parciias el tenacilas >psos in lamentaliones sa31
pe proruinpere facit. At aposiolus jul)Ct, ul ululcnt
, ,
' -, seu lamentenlur, eo quod diviiias suas ad corru - ) ptioncm recondani,el non in rgenis sublcvaudis ca
. insumant : eae cnim sola?, qu;c in istos h i M i n m n . - lur, non pereunt. Quare cl Ecclcsiastcs * ait :
t Mille panetn tuum supcr transcunles aquas : >
*** '
boc esi ad apparentem dissolulionem et corruptio , > ' ,
uein. Hoc euim coiitingere videlur paui in aqtmnt
\ . [ '
^ ,] projecio : qui lamen non deperdilur, qiiinimosna
\ , dissolutione majus nobis rcfjigcrium prseslal: quod
. , rclrigcrium lunc senticmus, cutn sccus, lingua
uostra llamma illa crucianda forct.
.
VERS. 2,3. Bivilia veslra* pntrcfaclse s u n l : ct
'0
veslimeiila veslra a tineis comcsta sunt. AuiU!i>
.
el argenluin vesirum aniginavii, cl a'iugo corniil
\ :
1 8

Mattb. i n i , 2o.

* Matlb. v> 19.

4 7

Acl. i , 1.

i 8

I Cor. i , 51. * Psal. x.\m, 2

4 0

Ecclc. xi, 1

HS4
THEOPIIYLACTI BUL .GARIiE ARCHiEP.
, . .,
in t<$iimoii1nm vobis 3 4 8

, , ,
canies vcelras sicul ignis. Puirefaclio, inqtiit,
divitiarum, vcstimenta a lineis comcsta, ei a>
, .
nigo auri cl argenli lesiininiiiuni ad\ersum vos da
(
bti.Mi, vosqne dc vcstra lenacitalccoargiiciil. Prnpier)
oa novissimisdiebus, nempe in advenlu Domini,
iitvrnicits livitias vesiras tanquam igncm rccondi- . " ^ . ; ,
Lttm vobis in perdilioiiem . quod cvangelico diviii
a; cWiii. c Volut ignisqucm lliesauriznslis iu novis- / . ,
simis diel us. > Iloc connrrlciidum esl cum c divi- ,
, ,
ti;e vcstra? , ut sic se liabeal : Diviliac vealra?,
, .
qnas sietit igneiu ibrsaitrizastis, el epulali csiis
1S8U

c , i l

e l

supcr tarrain, el in luxurits fuislis.

6
VERS. 4, 5 . Ecce nierces operariorum, qui nicsiucriiut regiones vestras,-quae fraudala esl a vobis, ^ , '
-
clamat : et ilamor eorum aures Domini Sabaolb
iuiroivit. Epulati eslis super leiram, ct in liixuriis [vulg, ].
cnulrislis corda veslra in dift orcisionis. > Qucrcla
\ .
liic csl cl digressio adversus Judaicos principes, .
qui depascebaul paupcres, oinnibus honoribus \ pingiiescebaiil, srd praeparabantur ad csedem, Ro ,
niaiioruin nianibus subemidam , el praescrlim quo- , ' '
niam tmicititi juslum Dominum nostrum condcntiia, \ ,
mnt, ei rcsislcnlriii, ncque claiuanieiu occi- \ ,
dcriiiii. Uude subdii;
, , , ,
YERS. . f Addixistis ct occidislis Jnstum ei non
< , ,
m l i t i t vobis. Negaii non potest, aposlGlum
. ,
liunc, ilhid c occidislis justimi > referre ad Cl.ri- , , ,
lim, quandoqmdem subjungil : f El non rcstilii C . , c ,
vol.is. Cftlcnmi id diccns comprehciidii et alios,

qui similia passi sunt a Jiid;t*is : forlasse eliani
.
prophelice de sui ipsius fulura occisione bic lo- .
quilnr.
Y I R S . 7. c Longanimrs igilur cstole, fratrcs, usc , ,
qao ad advcnliiru Domini. Ecce agricola cxspeclal
.
preliosum fi iicliiui terrne. Poslquam Jiidaicorum
. >
ptiuripum el in patipercs dm iiiem persirin- , \ ;
xit, nunc transil ad fideles, et ait: Nc scandalizemini,
, \ ,
fratrcs, Ixc vidcnles, ueqtic conlrislciiiini, quasi
, , lutuia aliqtiando non sil ultio. Iuntiil vcio lloma, , .
noium incursionem, cl qnac ab iis fieii debcbal, ' , \ &
Jmhroium capliviialem, qiiani eliam adveitluin
, Doinini appellal, sicut ct Joanncs, qui supra pecltis

Doiuini rccubuil , ciim dc suo obitti ipsuin Domi- , ' .
uuni diccntcm iuducil : Si eum volo mauetedo?
ncc vcniaai . > ProiOgatum esi eniiu buic vitae
* .
lcmpus usquu ad captam Hierosolymain, el paulo

amplius. Qnod auleni per adveiitiiin Doinini Hero > ,
solymac imcritus cum bic, lum iu Joanne iulrlli . . \
gpiuliis sil, perspicuum cst eiiam ex propbcla
, , ,
d i c e n l e " : Ecce veuil Doiniims : ct quis susline , )
itcl.it minas ejus? Qtiia scilicul advoulns Dei sc ! '
cuin doferl iinpiurtiiii puniiioiiein. Al etiain Cbry ; ' , )
soslonius, in suis Exposiliombu*
diitmu boc c\
plicans, vu't 3 4 7
significare Jerosolyin:? de
fctructioncu), idquc coniirmat ex oralionc trium
, "

** Joan. , !!!.

- Ibid 11.

s 3

Malac !. t n , >2.

j!85

EXPOSITIO 1 N EPI: . S. JACOBl. CAP. V.

, > , ,
,

t . ,
[/". ] . >
, < ;
. [| ; "
.
, .
,
, .
,
, .
Ata ,
* , .
* , ; \ . > ,
, .
;
" . >
\ ,
.
* , , . .
, ,
, ,
.
. ,
, \
. , ,
, ,
. " [ { . ] , ,
! ? .
\ , \ , \ .
", ,
. ; ,
, ,
, \, , , . <
, , ,
, . "
, \, ,
* c , > ,
, ,
[{. ]
|> ,
, , .
'. ; ,
, [!
/*. *] .
, *
,
.
. ' ,
; ,
, , v

Dao. , 40.

"

flebr.

v i , 16.

1186
pucroriun aienlium : t Sic Cat sacriiicitim nosirum
in eonspectu luo, el perlicialur posl lc. > lnquii
enim : Quid est boc, c posl le? > Scilicct, postquani perlransicril furor luns. Quando vero is'.e
advenit? Qitando Nab.tcliodonosor diruil Jerosolymam. El lia-c quidem de adveulu Doiuini. Verum
el hoc noiiuulli ex Patxibiis aitint, quod Apostolus
longanimilaleni bic diral loleranliain, qua? esl ad
invicetu; paiientiam vcro, quascirca exlraneos versalur. Long;iiiimis eiiiin esl quispiaui erga eum ,
do quo uliioneni suinere polesi. Quam ob causani
palientia de Deo iiunqiiaii) dicitur, sed lnngaiiiiiiil;is : de boiniiiibiis auliMii diciiur palienlia. Paticiitcr femis, douec accipiat pluviain teinporaneaiii
el scroliriam. > Pluvia c temporanea, > scu lempcstiva esl poDniteniia cum laciymis in juvenlulc;
surolina, q u fit in seneclute. Ctincta aulem pcndeia a divina cleiacniia ; ideo a i l : c Ponec accipial.
B V

Y E R S . 8-12.
Long?nimrs igilur estole vos, c l
coiifirmate corda veslra : qiiouiam advenlus Domini appropiuquavit. Nolite ingcmis^ere, fralres,
in alleriilrum, m non judicemini. Eccc judex artle
januam assisiit. Exeniplum accipiie, fraires, exilus
wali, laboris ei palienliae, prophetas qui l o i u l i
sunl in nomiiie Domtni. Eece bealificamus cos qui
suslinticrunt. Sufferoniiam Job audisi.s, ei finem
Domiui vidislis, quoniam misericors Dominus esi
et niisera'or. Ante omnia, fratres mei, nolile jurarc
neque per coclum, ncque per terram, noque aliud
quodiiinque jiiramenttim. Sitaulem sermo veslcr:
Est, est: Non, non, ul noii iu hypocrisin decidalis. ld est: Sit aflirmaiio veslia firma, ct in rc
firma ; similiter eliam inflcialio.Aliler : Sil vitae vcstrae lesiimonium firmius juramenlo. Si quis vero i m ptidens vilam veslram nil reveriius, juramcnluin vobis iinponercaudel,sil vobisquod t esl,> estfelqtiod
non f non pro juramenlo. Ul non in bypocrisin
decidaiis.i c Hypocrisin bic condeumalioneui
dicit, qu:t consequitur eos, qui iudiscrete jurant, ei
qui jiiratnli constictudine ad pcrjuniim iranscuni.Vcl
ipsam < bypocrisiu scii siniulationcm lioc loco signficat, quud videlicct alitid est, cl aliud apparet.
QuoniudoautciiM.in bypoci-isiu > Hle,qui jural, incidil? Scilicct, quia objtiranientum crcdilur esse verax; al, subsequenie iransgressione, ineudax pro
veraci csse demonstralur. Probibct vcro per Oeuin
jtiraread cvilandum perjurium : i percoclum vero
cl alia, ne iis divinus honor dcferalur : omnes eniin
qtii jurant, per inajorem sui juranl *. At, inqniet
aliquis, si cogitur quis jurare, quid illi facienduni ?
Respondemus, liinorem Doinini forliorein esse nccessil >tc ejus, qui ccgitur. Dubllabil eliam 3 4 8
quispiain de veteri lege, el dicel: Cum reius lex
ltfudet eum, qni per nomcn Ooinini juravcrit, cur
lex gratiae id ficri vciat? Rcspondeiiiiis : Lig in
6

118
TFIEOFHYLACTi U L G A I U / E .

'

ve.ervm, ut Judxos a jurando pcr idola averleret,

prxcepissc, m jnrareiii per Deum : quemadtnodutii el

Dco sacrilieia oflVrre jus i l , ntab idolorumsacriiiciia ,
; ' ,
abalicnaret. Cnm vero sufikienter dc diviuo cullu
iuslruxissel, lum eliam sacrificia velut inulilia
,
*
rejecil : requiren non sacrilicia ex animilibus

,
ob'ala, scd cor coiUriltim- pro sacrificio. At
:
qiiodnam est bujusniodi ? lilud nempe quod ignc
, \
charilatis ad inslar bolocausli integre consumilur :

.
quale eral or Pauli, cum propterea quod iide
. ;
ks quidam scandalizali erant, 9 supra inodum
>
c urebatur 1
\, , [f. ;] ,
1187

.
^ ; ^^
Y E R S . 13, U . Trislaiur aliquis veslram ? oret.
; . ;
,Aquoanimo esl ? psallal. liiiirmaiur quis in vobis?
lnducat prcsbyieros Ecclcsiae, ei orent super euni. > I* , * . > /
Trisiitiam oralio comilelur, ui qui tcntalur, len,

taiiones levius feral. Deindc postquam oralioiie,
.
quas nos pcrtuibabant, sopita fuerint, el ad natl , \
vum suum slatum auimus rcdierit, tunc psallat, u l
ipsi boua muliiplicenlur : bilarero eniin el jticun- ,
dum anim<e staium, juxla inagnum Basiliuui, bym- , .
.-,
noruin cantus conciliat. Et sane, qui ad boc usque non pervenil, ncque lalem sibi comparaverii ,
. *0 ,
Statuin, (quem David sauclitalem appcllal, cum
( **
ail : c Psalliie Domioo, sancli ejus " > ) non aliud,
, , , ,
nist lougas nugas pcrficiel*
) , .
c
t Ungeuies eum oleo in nomine Domini. >
,
Y E B S . 15, 1G. c E l oratio Odci salvabil iniii mum ;
,
el allcviabil cum Poininus : ol si in pcccalis sit,
*
rcmiueiur ci, ConGiemini crga aitertilriim peccata
, .
ycslra, el orale pro invicem, ul salvcimni. > Hoc,
, ,
jCbrislo adbuc cmn bouuuibus versanie, lacicbaul
. \
aposloli, oleo ungenles iiifirmos.
, , ^
.
c Muliuin eniin valet dcprecaiio justi assidua. 1
.
Y E R S . 17, 18. c Elias .01110 crat simjlis nobs
c ,
passibilis : cl oralione oravil, ul uon piuercl supcr

lciram, et non pluit annos ircs, menses sex. 1 1 \ ; .
rurhs oravil ; el coelum dedit pluviam, cl terra
, ,
dedit frucium stium. 1 Efiieax est oraiio jusli,
. >
quando is, pro quo juslus orat, spiriluali com ,
I tinclione orauli cooperatur. Si naiuque, aliis pro
.
jmbis oranlibus, nos Iiixui et dcliciis iudulgca ,
imis, ei viiam dissululam dticamus, robur oraiio- , , ?,
ejus, qui pro nobis laboral, dissolviinus : ct
coulingil in nobis illud.beati Pelii : t Uuus aedi- >, '
ficans, el aller dtslruens, quid prodcsjl illis, nisi
c ,
labor ? 1
[ [ . , .
,
349 Y E R S . 19, 20. Fraires mei, si quU cx
vobis crraverit a verilate, cl converterit quis cuin, , , ,
$rire dcbct, quod qui convcrli ieceril pcccaloreni
.
ab errore vitae suse, salvabil aniuiam ejus a morie,
. , ^
ci opcrici muUitudinoin pcccatorum. 1 Hoc ct Je1

Cor. , 29.

Psil. , , , 3.

" Ecrlc. x w i v , 2S.

J1F

0310 EPIST. I S. PETRI,

1190

, . remias ah " : c Si scparavcris prctiosum a vili

- qnasi os mcum eris. Os euim Dei fil omuis, qui
verbum ipsius amiuniial. Q lid enim inqtiil ?
. ; < Non enim vos cstis, qui loqtiimini, seil Spiri,
. lus Patris mei, qui loquilnr in vobis. > El Itinc esl,
quod pcr David probibei prccaiori, t cnarrare
\
iisiilias suas .
6 0

( t

JiTfir., xv, 19.

'.
M

Matlli. x 20.
v

Explicil

Ephlola

Catholica Jacobi vers. 242.

Peal. , 9,10

THEOPHYLACTI
BULGARLE ARCH1EPISCOPI

E X P O S I T I O EPISTOLAM PRIMAM S.
1

, \ ,
.
, .
\ , , '


. [ ;] ; , .

,
<
,
*
.
,
,
\ .

1
'.

ARGUMENTUM

EPISTOL.E
APOSTOU.

PRIMJE S.

Pctms hanc scribil Epislolam Judacis qui in d i spcrsione crani, ac Cliristiani evaserant. Est vero
Epislula ad inslruendum desliuaia. Quouiaui eiiim
nliqui ex Juda*is in Cbrisluin credidetaut, confii
mai eos. El primo qtiidem explicat et demonstrat,
quod Udes iu Clirisltim prxnunliala fucril a prophelis, quema imodum etiam redeniplio nostia
per sanguincm ipsius : el quod ipsis, ac eiiam
gentilibus evangelizala sint omnia, in qua: desideranl angeli pros>picere. Dcindeborlalur ens, utconvcrsentur dignc eo, qui illos vocavit, suadctqne ut
eliam reges bonorent. Ikoribus vero et marilis
multiam concordiam prae< ipii : paucisque circa
iuores tradiiis inoniiis, siguificat, eiiam apud i n fcros factam fuisse a Doinino praedicalionem salutis ei resurrcclionis ; ut qni antea obicrant, resur
ganl et judicenlur in corpore ac in gralia resurrectionis pennaneani. Subdit, omnium fiiiero
appropinquare : indeque -onines paralos csse dobere ad rationeiii supreiuo Judici reddendam, el &ic
absolvit Epislolam.
CAPITA EJUSDEM
EPISTOL/E.
1. De regeneraiione in Chrhto. de paiienlia in
iribulalionibus : ac de fide salulari prophetit aih
mintiata.

1591

THEOPHYLACTT

2 . I)e spe et sanclifieatione

debita

ullra

adoptionem in

1102

BULCAUIiB ARCniEP.

el de firma convenioue

\ \

fitios.

<

.
3 . Oe ralione
ad

vhendi

utilitateni

digna

eliam

cdoplione

exiraueorum

in

Chrislo,

, in

gloriam

'.

Dei.

\ ,

*.

.
e

350

& wbjectione

amore,

debiia principibus,

el de l)ei cuilu.

jeciione,
cnm

mariiis

Saraa.

pro

tnausneta

paiientia

uxorum,

salute

3 . De viromm

baptismum

sttb-

Cliri-

concordia

*.

ad

modum

uxores.

4. De

et de

rpirituali

officio erga

'.

fralerno

propter

erga omves tulennitia;

Dei clementia

de

Ubi 1. de servorum

et de tolerame

bium. 2 . l)e obedieniia

cujus

tempore Noe, ac Cltrini

typus est

'.

in nos per

pravarum

ptione fructuutn

aciiouum,

spiritualium

juxia

el

de

rece-

donorum

di-

1. Quod per communicationem

cum Chrislo

les passiones superare oporleat,

ab aliis

el ferre

naluranocumenia

ad presbyieros

de cura

habenda

8. De communi omnium
perfectione

'.

victoriam

erga omnes humilitate

conlra

diabolum.

ad

Votum de

"

credtntium.

"

gregis.

habendam

'

,
*.

'.

illata.

7 . Adhorlatione$

ver&ilaleni.

5 . De rejectione

condolenlia.

sui

*
*

EPISTOLA PRIMA
SANCTI

3 5 1

PETRI

APOSTOLL

CAPUT PH1MUM.

1, 2 . Pelrusaposlolus Jesu Chrisli eleclis

advenis dispcrsionis P o n l i , Galaliae, Cappadociae,

, , ,

Asiae, ci Bitltyiii;e. Scciuidum prascienliam Oci Pa-

:,

ins,

YERS.

in sanclificalioiicm

Spirilus, in obcdieniiam

ei aspersionem sanguinis Jcsu Cliristi. > c Adve-

, .

^ . ,

nas dicil propler dtspersioncm : vcd eiiam quia

f , *

omncs, qui sccundum Deum vivunt

ac

percgriui in lcrra dicunlur : qtieiiiailinodinn eliaui

David a i l

advenae

: Advena cgo sum el peregrinus, sic-

ut oimics palres mci. * Cajkrum Graca vox pare1

Paal. , 14.

, . t
. , ,

1193

EXPOSITIO I N EPIST. I

( " ),
. "
' , . '
t ; , ,
^
,
,
/. , ,
, ,
. " ,

. * ,
,
*
\ ,
. '
\
( ),
, ,
> ,
^ > ,
,
. tia #
!> , t ,
. ,
Q
, \ ^ ,
, ,
,
.
.
, ,

,
t . ,
; * , >
, ;.
%

S. P E T M .

CAP- I .

1194

piuVmos non sinipliciler advenam, boc esi egim

qui ex alia regioue advenit: sed quid plus, ct vilius
signiflcat: queinadiuodum $nim parergoji esl vilius
ergo seu opere, ita epidemo, seu advena, paiepido
irnis, scu peregrinus quid minus eal. Esl vero
iigura byperbaton in iuscripiione : quae proinde
iia esl ordmauda : Pelrus aposiolus Jesu Clirisli
seCtmduni prascienliam Dei Pairis, in sanciiiicaliouem Spirilus, ei aspersionem eanguiuis Jeeu
Cbrisli : reltquia post baec apponenda sunt; expiimuut eniin eos ad quos dala est Epistola. Dicit
vero: secuuduiu preescicmiain Dei, ut ostendat
se iu iiullo inferiorem esse propbetis, qui etiam
niisei suut, praierquam iu lempore, Quod vero
etiaui prophslae missi faerinl, Isaias asse.ril bis vers

bis: Ad annuniiauduin in&neuctis misil me .

Allamen elsi tenipore iuferior est Pelrus, la
nien c pra scienlia D e i ; verum secundum hoc se
pareiu declarai Jereuiiae, qui c Prkisquam formareiur in utcro> cognitus et sanciificalus, et propbeU in geuiibus dalus esl*. > Et quoniam propbeue
inter caelera, eiiaw Cbrisli advenlum praenuntiaruut, ad boc eniiu missi erant; isle proponil opus
aposiolalus, el i n q u i l , t Miesus suni in sanciilicatiunein 352 Spiritus, in obedieiUiam, el aspersioiieiu saiiguini icsu Cbrisli : idem signiiicans
per hac, uc si dicercl : Modus aposlolaius mei
isic cst, segregere (boc enini per sanclilicaiionem
significal, juxla itlud : t Enlis mibi populus
k

sajuclus, boc e&t gegregatus ab aliis genlibus)

Modus igiiur ejus aposiolatus erai eegregare
mediautibus spiriiualibus donis geates obedicnles fidci, et aspcrsas cruce ei ganguine Cbrisii : scilicet cinere vilulae maculae ex geuliliuiu couimuiuaiic contiacias, cuu opus fuciit
eipundarc, sed sauguipe t x paseionc Cbrisli Doinini. Simul eliain pra*nunUat, pcr eanguinem, fuluruui Chri^u eurum, qui in ipeuni crediluri
eraul, lUATiyriura ; qui eniui obetfiendo Magislri
vcstigia scquiiur, baud profecio renuel proprium
sanguinem effuaderc pro eo, qui suum pro lolo
mundo prufudil. Graiia vobis el pax mulliplicetur. > < Gralia, > proplcrca quod gratis,cl nibii a
bi^ ^onfcremcs salvainur; t pax, propterea quod, cuin Dommuin uffendisscnms, inlcr iuiinicos compulabaimir.
t D
V K R S . 3 - 5 . t Benediclus Deus c l Paicr Domiui
noeiri Jesu Cbrisli, qui secundum niiscricordiani
,
suain magnam regeneravii no.s in spe^n vivam per
; *
rosurrecikniem Jesu Cbrisii ex moriuis. lo baeiedi , ,
tatem inporruplibilein et iucoiiiaininaiain et Lm , . > ,
marcescibilem. Glorificat Deum, banc illa pro be~
, ,
neficiis ab ipso collatis, graiiarum redden3 aciio. ; \,
iicm. Qiuenam vero sunt illaTSpcs, DOD cujusoiodi
,
, . : ;
facia est pcr Mqsem de iiibabitauda lerra Gbanaaui,
t .
quaeeral uiorlua, sed viva. Sed undd bwc viUm
[ f. ] ,
babet? c E i resurrectioncJesu Chnsti expiorluis.i
.
Quia enim ille resurrexit, eadem eliam resurre* Isa. LXI, 1 .

* Jerem. i , 5 .

PATROL. GR.

CXXV.

Deut. , 2 .

38

1195

THEOPHYLACTI BULGARIA2 ARCHIEP.

1196

omn s ad rpsiim pcr fidem acccdenlcs d o n a - , :,

, ; , , '
bit. c S) ee > igitur viva quae confertur, est
, * \
Ilxredil.-is incorruptibilis, > non in terra sicul
. ;
priscis [Str.bus rcposita, sed in coelis : unde in \ . *\
corruplibilitalem habet, qua cuilibel bscrediiati icr , c
ronas quam maxime praesial. Et praeterea est con , . > ,
servatio et cuslodia fidelium. Quandoquidem cl
;
boc rogavit Dominus, cum dlxil : Pater sancie,
. ,
serva eos. Verum cl in virtuie. Scd qnainam
.
baec viiius? Neropc usque ad Domini revelaiioneni.
, \
Si cnim cuslodia uon esset in virlule, profeclo
.
non co usqne proteudi posset. Cum igilur lol cl
lanla collaia sint beneficia, non mirurn si qui accpenint, gaudio et lajlitia peiTtmdanlur.
: ,
V E R S . 5 . < Conscrvatam in coelis in vobis. Qui in
virlute Dei custodiinini per fidem in saltitem, para- , ; .
am revelari in tempore novissimo. Si baeredilas
, , nosira in coelis est : igitur coinincnliiia est lml
.
lenaria in terris rcslilulio.
, , \,
V E R S . 6 , 7.11ii quo txsullab&s, modicum nunc si

oporiet coniristari in variis tentaiionibus, 353
,
probaiio vcslrae fulei niulto preliosior auro (quud
pcr igncm probalur) inveniatur. > Horum verboruni , ; , ordo est isle : Conlristari modicum, si uporlel, . ,
, * , (
boc est, si boc necesse sil (neque enuti omnes
sancli tribulationem paliunlur), in novissimo ), icmpore exsultabilis : illud enim pro , < ,
, ,
futuro accipiiur. Quanquam et u l praesens sumi
.
polest, quemadmodum etiam inferius declarabilur.
, Qjy\ ,
Quoniam vero Magislri promissio non gaudium, scd
irisliiiam annunlial, inquiens : ln mundo qui- ' ' , , < ,
, c >
v.em piessurain babebilis, > idcircopost illud addil,
modicum. > El qwia boc moleslum esl, subdii, , , < ,
iiunc, sicque paria docet magislro suo : ille . ; <
( , '
eniin ait : c In mundo pressuram babebilis; sod
. " , ^ ,
trisiiiia veslra vertelur in gaudium. > Vcl igiiur
illud nunc > respeclu exsuitationis adjunxii, qua- , ., | * , *
lernis <xsullatio, quaB subsequclur, non ad brevc
, t , # *
ten.pus, sed ad diuiurnum, imo infinilum, csl du c
raluta. Vel illud c modicum > conlristationi, qua?
\ > subjungilur, esl ascribendum, ut sic se babeai :
. ' Si necessarium, nunc esl modicuni conlrislari < in
,
aiiis teniationibus. Quoniam vero tenlalionum
meniio perlurbalioncm aflerre poleral, idcirco sub- , , -

IUIIP

u t

junxit earumdein ifiualioiium causain : nempe ul ^ , \

probaiio > seu probilas ipsorum mauifeslior iie
,
rel, el c preiiosior auro, > iquideui el boc, cum
* , ,
r.st igni probatum, in niajore csl aesiimatione.
, ;
Addil vero, Si oporlet, innuens, quod neque
, ; . ' { (.
iidclis omnis afllictionibus lenietur, neque omnis
.] ' 6:peccator : ct quod neulercoruin eisdem affliclioni , *
bus in perpetuum addicilur, sed jusii quidein pa , tiuniur ad corona? aiigmenlum, pcccatores vero ul
.
p<enam peccalis suis dcbilam luar.l. Mon omnes
' , .
justi aflligunliir, ne quis iniquilaicm iaudabilem
')^0 * ,puians, odio babeal virlulem. Ncque ouines pec ,
calores aflligunlur, nc rcsurrcclio, cu fulura re.
iribulio in dubium veniat, si omnes bic, qua> merertur, recipianl.
Joan. xvii, 1 1 . Joan. xvi, 33.

1107

EXrOSlTIO 1N EPIST.

, y.c& , ,

I S. . ~
VLUS. 7 - 9 .

- j

C A P . .

in

, , .*

lis, diligilis : in qnem

' *

croditis, crcdentes autrin

narrabili

revclalione

119*

laudem cl gloriam

cl

Jesu

Chrisli.

el

Qucm

cum

uescia-

non

videnles

niinc quoque
exsuliabilis

gloriikata,

bonorcm

lauilia ii:c-

reporiantts

liucui

Iide

vrsli-sG,

salutem

a i i i m a r u m . > Causam, ob

* ,

justi in

liac viia

alflii iionos p a l i u n l u r ,

b i s d e c l a r a i . S i i i i u l e i i a m eos c o n s o i a l u r ea r a i i o u t ,

quam

hisce

vcr1

q u o d ox a f l l i c l i o i i i i i l u s l r i o r e s

d i l i g ^ n l i o r c s reddat, I n rcvelalione Jcsu C h r i s i i ,

-,

a u J i i : q u o i i i a m co l c n i p u i e Hianifestalioiu

. :

itiaxiiuaiu pro toleralis cerlaiuinibus gloriam

buel.

; , "

. : ; -

Yerum

leranliam

Prseieroa

!a!..orinu

allicai,

ad -

proponii.

Quud-

quaui

> ac

oculis

&i d i c e i o l : S i e u m ,

tumclsi

354*

corporois vidcrilis

[ ( . - ] ,

men audiiu diligilis; > repuUte, quanlain

vidcnlos dileclionein

gloria

, ,
; "

, ^

relri-

cl a l i u d q u i d p i a m , u i f u s d c m

iribtilaliontiiu

ul

nam vero istud ? Nenipe Qticm, cuni non vidoritis,

, , > , , 1 [ d i l i g i l i s ,
, , \

fiaul.

silis

babiluri,

revclelur. Si cniui

aliraxil;

illius

cum

ouimaruiu.

i ^ i i u r c u i u ipso a p p a r i u i r i esiis, ct
landi, parcm

iu

adco

>

vos

incont-

p a r a b i l i s p l e n d o r e r c v e l a l i o , q u a i u l o el v o b i s
miuni erogabil c salulom

1 3

ipsuin

idquc cum

P.issio ipsius

q u o m o d o vos allieiel

nun( >

pra:-

Quoniafti

lanla gloria di-

l a m o p u t i n i o ioriitituitic-ii c x b i b e t c :

s i c q u e p r o p o s i t u m scopinn o i n n i cx p a r i c asscqucmini.

t : \

VERS. 1 0 . < D e

qua

salme

cxquisiercnt,

aique

, . ;

s c r u i a l i s u n l p r o p b e l ; c , q i i i dc f u t u r a i n v o b i s g r a -

t i a propbctaYcrmu. Q n d n i a m

dc

saliile

:t:iiii:;c

: , , - ( * n i e n t i o n n i f c i i i , c a q u c c x u i l i a e i p c r c g r i u a a u d i t u i
, \ , \
c s t , i c s i i n i o n i u i n a d i l u c i t p r o p b c l n s , q u i c x q u i . \ , \
s i e r u u l c t s c r t i t a i i d e ca s m i t . S c i i i c o l c x q u i s i c , .;

r u n l , s i c u i D a n i e l dc r c b u s f u l u r i s ;

d c s d e r i o n u n dictus csl

, I

creta fulura pandebat. quid e x q u U i c r i n i subdit,

qiuie

ab angelo,

qui

* Vir
jpsi

se-

-; . > ,

ncmpe * i n quod, vel qualc lcmpus siguificaivi

e i s S p i r i l u s . > I n q u o d q u i d e m , iici:po

, , ; -

-, , ! :

. ,

consumiualinnis m u n d i ;
ilhid,
clum

quo J u d x i ob
Dci

in qualo > v o i o ,

ciillii d c - . - I i o a i i l r s n p l i o r c s

m y s i c r i u n i evascrunl. Observa \ c r o ,

ccns, Spiriius C b r i s l i , Chrisii

dical. Signiliraxil aulom

, , -

boc

s i i p a s s i >nem p e r

nrinpi;

v a r i a s c a p t i v i l a i s ad

, .

Isaiam

in

(finpws

ad

( I risti

qitomodo d i -

diviiiitaicin

irpititus, ciim

inClni-

pra:iiuiiliuvii dicens ' :

/. ; * , ^ S i c u l o v i s ad o c c i s i o n e m d u r l u s c s l : c l p c r
, , , J c r e i n i a n i : V e n i l c , l i i l t t a i m i s l i - i u i m i n panem
, .
cjus
: resurnu-tioiiem vero
per O s e a m , q i
1 0

.^ ,
,

, \ , , * ,

* ; | f. . ] .

ail

cjus,

In

die

aposlolus : nam

nos.

; .

t e n d i l ; et

gniii crant

, ;

Oan. x, 1 1 .

I s a . i . i u , 7.

e o

Jerem. x i , 19.

cogfios'annis

coi;sptcin
Bo;;iimi:n :

Kfivolatuin cst, i n q u i i , istis, n o n p r u p l c r ipsos, s t d

resiirgeiiius

t !

proptcr

ul

quasi dihictilum pra'parniiun iiiveniennis ipsuni .

, ,

irrlia

sequeinurqur,

Duo

auliMn

pcr

baic v e i b a

quod autc inuiidi cousliliflioiiftn

Duo i i . q u i

iniiic

ad

t a i i s i r . i l . \il q u i d e i u p r o p b e l a r u : n
11

Ose. v i , o.

conficii

et p r o p b e l a r u i n p r a : v i d e n l i a : i i

fiJom

os

pra;co-

Cbn-ii

vo-

piovidcnlia i u -

9&

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

simiat illis, ne incredalos sc prabeanl ad ea, qua?

aant ab eisdetn propbeiis pramuutiaia : naro noque
l i l i i , qui sapiuni, pateruos labores unquatn conlcn.nunl. Si eiiim i l l i , qui nil emoliimenli perccpiuri eranl, exquisierunt tamen ei invenerunt; ac
pranerca quae invenerant, scripto commiseriml, u l
velut bsercditaiem quamdain ad nos transmilterent,
profcclo n)s, inquil, injusli essemiis, si baec pai>
YO in prelio habercinus. Quamobrem nolitc nos,
qui iata vobis cvaiigelizanius, flocci fatientes, inaucm rcddi-re pradicationem no&lram. El baec quideui de provideiitia propbclaruin. Ex eo veio quoJ
pisccogniti sinl a Deo, terrel eos, ne indignos d i vina prasscientia ac vocalione se exbibeanl, sed
poiius invicein se excuent, quo Dei dono digui
fiant.
I

1200

,; * >. , , \
[f. .],
;,
, ,
. , [ [ . !
] :,
. ,
,
, , :

.

f
355 VERS. 11-12. c Scrulantes in quod vel
quale lempus signilioaret in cis Spirilus Christi :
.
pi scnunlians eas q u in Clirisio suiii, passiones el
, posteriores glorias. Quibus revelatum cst, quia non
. >
MbimeiipsU, nobis autem ministrabant ea. Si cl
, ,
aposloli el propbctaB Spiriiu sancto afflante edidcrutit, bi quideni propbeiiam, illi autem Evange-
lium, i i nil a prophelis discrepabant. Oporlel igi- . , ,
,
lur, inquil,eodem vos studio ferri, ac domeslici
,
propbelaium ferebaniur, ne poenE eorum, qui
propbeiis non crediderunt, gubjacealis. Adnolan- . ,

QAUW vero Pelrura Trinilatts mysterium allalis in
* , ,
vcrbis palcfacere. Cum cniin, inquil, c Spiritus
Cbristi, Filium et Spiriluni sanctum exprimit; ^ * ,
Patrem vero, cum ait, c De coelo : > non enim per
, . > , c * ,
coelnni bic locus aliquis inlelligendus est, sed per
, *
excelleutiam Dcus ipse.
.
c Qiue nuiic nuoliata sunt vobis, per eos qui
c erangelizaverunt vobis, Spiritu sancto misso de
*
ccelo, in quae ( i ) desideranl angeli prospicere. >
, . Exboriaiionem bic subneclil apostolus ex iis qusc
ante in bonore fuerunt. Cum pramisisset, quod
. ,
propbetae nobis salnlis nosirae mysteria submini * ;
strarint, ct quod isia adeo sublimia cssent, uteiiam
, (\
angelis amabilia forent, quod ostenJil ex laeiiiia,
, *
qua ipsi in Nalivitate Domini cecineruril : c Gloria
, , tti allissimis Beo ** : cum baec, inquain, dixissel,
, > ) * ,
subdil ralionein, cur ea dixerit, bunc ferme in mo , \
dtim : Si noslra omnibus (nempe non solum bo- D , ,
minibus, sed eUam angelis) amabilia sunt, igilur
, cl vos baud segncs et incurii, sed fervidi et forles
, , \
cssc debclis. Hoc enim significai illud, c praecin ( , cli luinbos: quod etiam Job in maudalis accepit a
c *
Dco. Quod auleiu luuibos pra&incti esse delwa * , ,
inus, paicfacit addens : c uientis vestra?. > ha i g i ) * \
lur coniparati, et sobrii, perfecie sperale id quod
,
vobis promiuilur, gaudiuin ; > qtiod esl illud, de
. * ,
quo paulo ante mcntionem facit, nempe babendum
\, .
in secundo ^brisii adventu.
1

114

Luc. , .

Bonifacii Finetti not.

( 1 ) Vulg. quem*

mi

EXPOSITIO EPIST. I S . P E T R I . - C A P . I .

, ,
,

, \ \
. . ^ . ,

* [ ] ,
' [*] .
, , [,] ,
\ .
t , [,]
, , .
c ,

, ,
,
\vulg. . \]
\ . >
, . , \
, ;
.* , [f. zb]+
[f. ]
, ,
, (/. )
. , , , , '
, ' , ;
[ { . ] ,
. , t ; , ,
, \
* , - .
,
\ , c ; , ,
. >

, , *
^, ,
,
. I
( [ { .
]
,
,
,
[/*. ] ,
,

,
)

. u

k a . n. 19.21.

1 8

P:>a. xxxm, 10.

19 4

V E R S . 1 3 - 1 6 . Propler quod strcciiicii lumbo*

mcntis vestrae, sobrii speratc in cam,quoc oflermr
vobis, gratiain, in revelationein Jesn Cliristi :
quasi obcdientia?, non conilgurali prioribtis
ignoraniia* vestrac desideriU. Sed secundum cum
qui vocavit vos, Sanctum, et ipsi in omni conversatione sancti sitis. Quoniam scriptum csl : Sanoti
erilis, quoniam ego sanctus sum. Configtirari
hic vocat rebiis praesentibus circumferri; ul qnidam insipienles ct nunc dicunt, oportere sinerc sn
pra-senlibus rebus ferri. Hoc ilaquc, tanquam vanuro, cui bactenus sWe scientes, sive c ignoranics >
adhanserunt, ut reliuquant, prsecipit: c Sed nunc.
inquil, c couflgurali i l l i , qui vcre Sancitis c<i,
t et vos sancti cstote.

3 5 6 Y E - 1 7 - 1 9 . Et si Patrem invocalis eiit,

qui sine acceplione personamm judicat secunduin
u n i i i s c K J i i s q i i e opus, in timore incolams vtslri
tempore conversamini, scientes quod non corruptibililms auro vel argento redempli estis, de vana
vostra conversalione patemnc tradilionis, sed prelioen sanguine qnasi agni immacuiali Chrisli ot
in<ouiuininati. > Duplicenri timorcm novit Seriptura : iniiiaiivum iinum, alterum perfectivimi.
Inili nivus, qui et elementaris, est quo quis ox
improba ad bonestam viiam revocalur: perfeciivus,
qjm quis, prnptircii qitod i fjus, cujus amicilia
s M i d c t , amore perficilur,
limel nc ilII aliqtiid
oortiiu desit,
quai qnis iu pense diligcntibus
debct. Exempliim primi, seu elemcnlaris, est illud
quod in Psalmis d i c l l i i r : Timeai Dominum
emnis terra, lioc est i i , qui nullain coelestis
sapicnliap, scd solius terrenac vanitalis curam
babeul : quid cnim bis eveni-il, c o n m surrcxerU
Dominus percutere lerram ? Allerius
ctiam
exemplum apud Oavid repur"?* est, ubi ail :
c Timcte Domlmim onuies sancli ejus, quoniam
non est inopia timentibus eum
et rursus .
Timor Doniini, sauctus permancns in s.Tctiliim
saeculi . Petrus itaque hortaiur discipulos suos
ut liunn perfeclivum timorem in corde babeanf,
dicens : Quoniam per ineffabilem Dei crealoris
misericordiam in iilios ipsius assumpti cslis, tin.or
istc semper vobiscum assidcat, utpote qui lalcs
effecti estis ex Dei benignitalc, non ex operibtis
vestris. Ex m u l l i 9 igitur adliorlalionem suam conlicit aposiolus. Nompe, priino, ex desidcrio, quo
erga ea ipsimct angcli Tcruntiir , secundo , ex Scriptura ; ierlio,ex necessitale : quandoquidem enim
Deum Pairera appellanl, ncccsse cst ui qui aiTilialloncm
desiderant, digna tanto Paire opcivntiir;
quarto dcmum, quoniam innumcra bona pcrccpc
nmt ox prctio pro ipsis persolulo: quod esi sanguis
Clirisli, qui dalus esl in prelium redcmptionis pro
peccalis hominum. Pcr liacc igitur omnia pr.rcipit,
ut tolo vilx icmpore pcrfectivum bunc timorem
babeanl : limor eiiim perpetmis cst pcrfeciis boniiR S

, f

INal. XMI? 10.

4

1203

TIIEOPHYLACTI B U L G A H L E ARCIIIEP.

nibns, ne illis alirpiiil ad vcram perfcciionem desit.

Conshleia vcro, qua raiionc,

dicenle

Chrislo

Ad

! 8

, nunc P r t r u s < ;it Patrcm j u d i c a r u .

hoc n'is d i d m u s , quod

asserat : c Non

ciiam

hoc

12*31

// .

, , -

t Pater non j n d i c a l qucnu|uam ; sed oimie j u d i c i u i n

dedil F i l i o

,
,

Cbiistus

potcst Filius a sc fa ere qnidquam,

1R

,
;

- ,

nisi quod v i d e r i l Patrcm f a c i e r . l c n i . > Huc aulem

ronsubslaitlialilaiem sancuc T i i n i l a t i s ostcndit, et

quod tii ca sit omniiKoda

\ .

idcntilas, e l

pacifica,

alquc impiii tui babilis concordia. A i t auteni iudiffe-

rcnier Palrcm judicare, quia quid<iuiJ qnts d<; ima

Persona d i c i t , id onuiibus commuue <-ssc censen-

. " , .

durn

est.

Aliundc

vcro

C l , i n

357

Boniinus

apostolos fdios vocaveril, ac eliam paralylico d i x c r i l : c F i l i , r e m i i l u n l u r tibi peccata lua

l 7

, >nibil i n -

cougrui apparct, quod i p s e e o r u m , quos sanclilalis

, , -
,

,
< ,

,
, .

'comnuinicatione gcnuit, Paler appelletur.

VERS. 20-21.

P r a c o g n i l i quideni antc mundi

c o n s t i l u l i o n e m , mnnifestaii aulem novissimis t c m -

' , ' ,

poribus propler vos. Qui pcr ipsuui fidclcs estis i n

'

Deo, qui suscilavit i l l u m a moviuis, e l d c d i l ei glo-

, . >

riam. > Morti

C h r i s i i , ejus resurrcctioncm adjun-

tiinebat enim faoilem ncopbyloruni ad infide-

xit:

lifatem
per

rclapsum, si souus humiliationis

passiones lneminisset, verura

Christi

, *..

quoniain haud

'

rccens esse incarnationis iiiysieriuui, siquideni el lioc

( . ) , '

iusipieMtes

coniurbat;

conslilulionem mundi

sed i n supernis
p r o tempore

r e c o n d i l u m , manifeslalum

anle

opportuno

, \

ciiam esi propbetis q u i

, -

de bis cxqiii*ierunt, u t paulo antea d i x i t : nunc * ,

a i ' , i d , quod anle coiislilutionem mundi p r a >
> ,
cogniium est, j a m clarc mauifestotum, seu per , . ;
est?

. > ' , ,

< Propter vos : > Proplur vos enim, i n q u i t ,

. ' ; > , <

<

fectnm esse.
cxcilavil

Sed propter
eum

quos

perfectum

inorluis.

< propfervos? U l , inquii, t

Quare

auleiu

vosmetipsos p u r i f i -

, ?

rantcs i n obedicniia veritaiis per S p i r i t u m fidem'

. ; " :

el spem

veslrajn i n Dcum

habealis. Sccl ad qnid

purificanlcs?Ncmpe, l i t e i , q u i pcr resurrci lionem

ox m o r l n i s i n c o r r u p t i b i l i s vit.r p r i i i c i p i i i i n c x s l i l i l ,

, -

e m l e i i l e s eiiani. j u x l a eiimdcm, qni vos ad i n i m o r -

lautatem

iis

, e

vocavii,

i n novitale

vit;e

ambule-

. Quod aulcm aposlolus islc, sicut ct P a u -

l u s , dicat Patrcm

snsrilasso C h r i s l u m

l i i i s , > non lc p e r l u r b c l . Ila cnim

niens d o c c n l i ralion*,

loquilur.

ex i n o r -

*.,

;.

'>

Caelennn

audi

, \

a i t : c.Solvite leaiplum boc, et in Iribus diebus ex-

1 9

i n t r o d u c l o i i a D , *

C h r i s t u i i i dicenlein, semcljpsum sc suscitassc, cum

cilabo i l l u d

; i et rursus ipse C h r i s i u s * , tPoi^sia-

>
, \

. -

t c n i , i n q u i t , babeo ponendi animam iueam, et po-

' -

teslatein babeo ilerum sumendi eam.

, ;

> Per oecono-

iniam i g i l u r quandoque referuul ad Patrem susci-

. "

laiionem F i l i i , ut i n n u a n l unam essc Patris et F i l i i

operalioucm. U l lidi s

vestra e l spes essel i n

Deo.
VF.RS. 22-25. < Animas

vcslias

cnsiiiicanles i n

tDbodieiuia c h a r i l a l i s , i n f r a l e r n i l a l i s
Joan. , 2 2 .

" J b i d . 19.

aiuore s i m -

Matlli. ix, 2.

1 8

, . , 4 .

1 9

Joan. , 19.

f #

Joan. , 18.

1205

EXPOSITIO IN EPIST. 1 S.PETRI. CAP. I I .

120&

, ; - plici, cx (2) corde invicem diligile impensc (5>.

' , ,
Kenali non ex seniine corniplibili, scd incoriupli , ; ,
bili per verbum Dei vivi. et permanenlis in aeter . ,
num. Quia omnis cnro ut fenum : omnis gloria
: . ejus tanquam flos ieni : exaruit fenum, et flos
,
ejus dccidit; verbum aulem Domini manet iu
* xlcrntim. Hoc aiitem verbum illud est quod evanuc ;. , c ,
lizalum esl in vobis. Postquam dixit : < Kenati
, ,
non cx scmine corruptibili, scd inrorrupiibili
per verbuin Dei vivi, ct perman;*ntis in arter, .
num, > ob oculos eiiam ponii, conlemplus gra \ lia, bumanse gloriat facilem corrupiioneni, Audi,
'P pmpo ' * , torem sic alliciens, ut 3 5 8 M
sniC, arclc adliaereret, qtiandoquidein ea et consi , slentiam babenlol perpeluiiatcm. Ad summam vero
. #
ya\ t > & rerunrr corrupiibilium caducilatein declarandum,
ait, ca esse feuum ac eliam c llorem feni,
,
quod est feno ipso debilior alque fugacior : quibus
' .
eliam David comparat vilam nostram. Sic ilaque
,
, gloriae nostrae exiliiate explicata, rursus manifeslitis
, \ * > docel, quid sit illud, pcr quod sunl c renati per
' < verbum Dei vivi, ci pennaneniis in saccula; aitque * boc esse verbum, quod evatigelizalum est in
. > vobis. > Ipsum aulem Manere in aeiernum
, * <
, alfmnat : sicul et Doininus a i t : < Coelum ct terra
hansibunl , \crba aulem mca non prscieiibuiii. >
. , , Oportet autoin scire, quod illud : t in fraicr ,
nilalis amore siinpHci, > e l c , ita proferondum sit *
; ,
t Ex puro corde invicem diligilc impense, iu
*;.
iis

u a e

Sft

11

* C
.

, , ,
t * , <
. > , ,
, > ,
* .

fraiernitatis amore simplici, seu nou ficto; >

siquidem exiius rerum correspondere solent iis
qua? proplcr ipsas iiunt. Quoniam igilur iulensa?
ex puro cordo imiiiue
dilectioni corrospoiulei
fcalernus anior non ilctus, biuc concinno prajmitlilur illud f Ex puro corde, subjicUur vero illud
in fralernilatis ainore. Aniuiatlvci leinlmn vero
est,quod bic proposilio in > suiualur pio propler,
ul perinde sit ac: Proptr fraternilalis amorcm.
CAPUT I I .
. *.
V E R S . 1*6. i Deponenlcs igiiur ouincm nialiliutn
c , et omnem dolum et simulaliones ei invidias ol oui/ , , , ncs deiracliones, sicul modo genili infanles, ralio, ,
, >- nabiles et siue dolo lac concupiscile, ut iu eo crcscaiis in salulem, siquidem guslastis, quoniam dnl[ . om. rnlq. | - [leg. ] ;. II ^ cis esl Duminus. Ad qiiem accedentes, lapideni v i , ,
vuin,ab boiuinibus quidcm rcprobaium, aDeo auleni
, , \ :
cleclum ct boiiuniic;iluin. E l ipsi tanquam lapi; , ,
des vivi suprraedificatmni, domus spiritualcs in sa, , cerdclium sanciumofferenlcs spiriluales hosiias,ao
.; .
coptabites Dt;o per Jesuin Cbrislum. Propter quod
* coulinet Scripluia, Eccc pono in Sion lapidcm siun, , * ,
iniiiii anguiarcm, probaluin, electum, prcliosum : et
.
qui crediderii in eo, non confiiridclur. Poslquatu

spirilualisregfiieratiouis, supra carnalcm, e\cci!c:i
%l

Maltb. xxiv, 35.

Bonifacii Fiiieui nola).

(2) Textus Gr. balel ,expuro cordc

(5) Yulg. attetuins.

1187

T H E O r H Y L A C T I BULGARI/E ARCiTlEP.

11SR

ve.eivm, itt Judscos a jurando pcr idola averleret, * >. -

pnrcepissc, jnrareni per Deuni: quemadinoduni cl
Dtio sacrificia oflWre jus i l , l a b idolonimsacriliciie ,
; ' ,
abalicnarel. Cum vero suflicienler dc diviuo cullu
ijisiruxiseel, lum eliam eacrificia velul inulilia
rejecil : requireiia non saciificia ex animilibus ,
ob'a!a, scd cor conlritum* pro sacrificio. A l ,
qiiodnam esl biijusmodi illud nempe quod ignc *
tharilatis ad htslar bolocausli inlegre consumilur : , *\ quale eral cor Pauli, cum propierea quod fide- .
. ;
les quidam c scandalizali erant, > suprn modum

urebalur * >
, , [f. ;] *
.
c ;
V E R S . 15, . Trisl.uur aliquis veslrum ? orel.
42quu animo esl ? psallal. lufirmaiur quis in vobis? ; . ; /
Inducal prcsbyieros Ecclcsiae, el orenl super eum. > ), ' . >
Trisliliam oraiio comslelur, ul qui lenlalur, lcntaiioues levius ferat. Deindc postquam oraiione, ,
. ^
qu# nos pcrlui babaut, sopila fuerint, cl ad nati , \
vmn suum slatum aniinus redieril, lunc psaltal, u l
ipsi bona muliipiiceiilur : bilarero enim el jticun- ,
dum anim< slalum, juxla magnum Basiliuui, hym- , .
iiorum canius concilial. El sane, qui ad boc us- .-,
que non pervenit, ncque lalein sibi comparavcril ,
. ,
islaluni, (qucm David sauclilalein appcllat, c i i m

( -.
ail : c Psallile Bomioo, sancli ejus " > ) non aliud
, , > , ,
nist longas nugas perficiet.
) , .
'
Ungeuies eum olco in noroine Oomini. 9
. }
Y E R S . 15, 1G. c El oralio Gdei salvabil inliimum ; Q
t \ ,
ict aiicviabil cum Poininus : cl si in pcccalis sil,

rcmiueuir ci. ConQiemini crga altcmlrum peccata
, . ,
veslra, el orale pro inviccm, u l salvcniiui. > Hoc,
, ,
jCbrislo adbuc cmn bpmiuibus versante, iacicbaul
.
apcsloli, oleo ungenles infirmos.
, , ^
.
c Multum enim valet deprecaiio jusli assidua. 1
t ,
Y E R S . 17,18. c Elias . cral einijlis uob.s
c , \
passibilis : ci oralione oravil, ul non plueici super
\ ^
tcrram, et non pluil annos ircs, menses sex. \ ; . \
rurhMs oravil : ei codum dcdil pluviam, cl lerra
, \ ,
dedii fiuciuin siium. 1 Eilicax esl oraiio justi, ,
quando is, pro quo juslus orat, spiriluali com- ,
I tinclione orauli cooperalur. Si naiuqiic, aliis pro
. "
Mubis oranliLus, 11 os luxui el dclicus indulgca- D ,
MUis, el viiam dissolulam ducamus, robur oralio- , \ , ,
aiis ejus, qui pro nobis laboral, dissolviiims : ct
onlingil in nobis illucLbeali Pclri : < Unus scdi- , *
ficans, el alier desiruens, quid prodcsjl illis, nisi ,
labor ? >
I / . , . >
349 V E R S . 19, 20. 1 Fraircs mei, si quis cx
* ,
vobis eiravei i l a verilale, ct converlerilquis cum, , , ,
scire dcbct, quod qui convcrli fecerit pcccaiorem
ab errore viue suse, salvabil atiimam ejus a mone,
,
c\ opcncl mulliludincin pcccalorum. > Hoe cl Je ;, $, ^
5 8

Cor. , 29.

Ps.il. , 3.

" E c c l c , 23.

im

EXPOSITR) IN EPIST. I S. PETRI,

1190

-. , . remias aii : c Si soparavoris prcliosum a vili,

quasi os mcuni eris. Os enini Dei fit oinnis, qui
. ; c verbum ipsiqs aiuuiniial. Q n i d enim inqnil ?
,
c Non eniui voa estis, qui loqtjimini, sed Spiri. >
tus Pairis iuei, qui loquiiur in vobis. > El biuc es(,
.
quod por David piobibci poccaiori, cnarrare
uslilias suas .
c t

'
JITOIT.. xv, 19.

*.

Mallli. x, 20.

8 1

Explicit

Epislcla Calholica Jacobi vers. 242.

Psal. , 9,1G,

THEOPHYLACTI
BULGARliE ARCH1EPISCOPI

E X P O S I T I O LN E P I S T O L A H PRIMAM S. .

ARCVNTU

, ,
.
, .
, , '
\

. [* ;] ; , .

,
$
\ ,
*
. <*,
, *
\ .
111.
\.

\

.

'.

EPISTOL.fi
PfilMJE
APOSTOLL

S.

Pelrus Iianc scribit Epislulain Judaeis qui in d i spersione cranl, ac Cbrisliani evaserant. Est vcra
Epislola ad instruendum desliuaia. Quoniain eiiim
aliqui ex Judwis in Clirisluin credidcraut, confir
mai eos. priino quidem explicat el demouslral,
quod lides in Glirisliiin prxnunliaU fucril a pro*
pbelis, qucma '.niodum cliam redemplio nostia
per sanguinciu ipsius : ei quod ipsis, ac eiiam
gentilibus evangclizala sinl omnia, in qust desideranl angeli pro*>piccie. Dcindeborlalur ens, ulconversenlur dignc eo. qui illos vocavil, suadctquc ut
eliain reges bonomU. Uxoribus vero el marilis
niutuani concordiam pract-ipil : paucisque circa
iuores tradiiis moniiis, siguificat, eiiaiu apud i n feros factatu fuisse a Doiuino praedicalionem ealulis el resurreclionis ; ut qui autea obicranl, resur*
ganl el judicenlur in corpore ac in gralia resurrectionis perinaneant. Subdil, omitium fineni
appropinquare : indeque omnes paralos csse dcbere ad raiioneiti supreino Judici rcddendam, el sic
absolvii Epislolam.
CAPITA EJUSDE3I
EPISTOL.E.
1. De regeneratioue in Christo. de palienlia in
tribulationibus : ac de fide salutari propheln aih
mintiala.

1191

T H E O P H Y L A C T I BUL. C A B I / 8 A R C i l l E P .

2 . I)e spe et sanctificatlone

debila

uiira

adopiionem

Z. De ralione
ad

vhendi

uiiiitatem

el de firma conunione
in

digiia

filios.
in

Christo,

exiraneorum,

tn

gloriam

debiia principibus,

de

fraterno

etiam

cdoptione

Uei.
e

350

1- & wbjeciione

amore,

el de

jeciione,

Dei culiu.

el de lolerame

bium. 2 . De obedienlia
cuin

mariiis

Sarcc.

(Jbi 1. de servorum

pro

uxorum,

salnte

3 . I)e viromm

mausneia

patientia

offtcio erga

tempore Noe,

baphtmum

condoleniia.

5 . De rejectione

pravarum

(ruciuum

de

tpirimali

erga omv.es lolemnlia;

Dei clementia

ptioiie

el

concordia

juxia

modum

uxores.
cujus

actiouum,

Cliri-

ad

ac Cfiristi

spirilualium

sub-

propter

4. De

typus

est

in nos

per

de

rece-

el

donvrum

'.
,


.
'. "

"
.
'.

.
'.

,
*

Totv
.

di-

versilalem.
1. Quod per communicalionem

cum Cliri&to

les passiones superare oporteat, el ferre

ab aliis
bui

nalura-

nocumenta

illata.

7 . Adhurlationes

ad presbyteros

de

cura

habenda

gregis.

8. De communi onniium
habeudam
perfeclione

victoriam

erga omnes liumilitate

contra

diabolum.

1192

,
*

.
'.
, %* ,
.
'. ,

, . '.
,

.
*.
,
[, ,
,
'.

,
'.

, )
'

nd

Votum de

credenlium.

EPISTOLA PRIMA
SANCTI P E T R I
351
CAPUT PKIMUM.
Pctnisaposlolus Jesu Clnisii eleciis
a<lvenis dispcrsionis Ponti, Galalise, Cappadocix,
Asia?, ci Bilhyiii;e. Secuiidum prascienliam Bci Patris, iu sanclificalioncm Spirilus, in obcdiemiam
ci aspersionem sauguinis Jcsu Christi. < Advenas > dicil propler dispersionein : vrl eiiamquia
omncs, qtii sccunduin Deuin vivunt advenae ac
percgriui in lcrra dicunlur : queiiiadinodiim eliam
Bavid a i t : c Advena ogo sum el pcregrinus, sicul onmcs paires mei. Caclcrum Gmcca vox pareYEBS.

4, 2.

Psal. , 14.

APOSTOLL
.

,
, , ,
:, , . ,
( . ,
c , .
,
,
, . , , ,

1193

EXPOSlTlO I N EPIST. I S. PETRI.

( " ),
. "
, . *
, ,
/ * >
,
. ,
?. , ? ,
, * ,
. " ,

. > * * , \
,
*
* ,
. *
*
( ),
, *, c
> ,
^ > ,
, acf*
. # *
, ,
. ,
^
, ^ ,
, ,
,
. "
.
, ,

,
\ . > t ,
* c , >
, ;.
%

CAP- I .

1194

piuVmos non simpliciter advenam, boc csi euta

qui ex alia regioue advenil; sed quid plus, et viliu*
eignificat: queinadnjodum $aiai parergpa esl vilius
ergo seu opere, ita epiderao, seu advena, parepidenius, scu peregrinus quid minus est.
vero
iigura byperbatoa in iuscriptione : qaae proinde
ila esl ordiaaada : c Pelrus aposiolus Jesti Glirisli
secunduiu praescientiam Dei Patris, in saaciiacalioncm Spiriias, ei aspersioaeai sanguittis Jeeu
Cbrisli : > reliquia post haec apponenda sunl; expriiauat eniin eos ad quos dala esl Epistola. Dicit
vero : c secundum prascieaiiaia Dei, > ut oslendat
te in liullo inferioreai esse prophelis, qui etiam
missi saat, praierquaai ia tempore. Quod Vcro
eiiani prophslae missi faeiint, Isaias asseril his verbis: Ad aaaunliaaduai ai&aeuclis misit i n e >
Aliamen elsi lenipore inferior esl Petrus, uon talaen c pr.i scienlia D e i ; verum secundun lioc se
parcai dechtral Jereaiia?, qui c Prmsquaa) forma*
retur in atcro cognilus et saactificalus, et propbeta in geatibus d a i u s e s l ' . Et quoniani propbeia*
inter caUera, eiiaui Cbrisli adventum praenunliarunt, ad boc eniiu missi eranl; iste propoait opus
aposioialus, et i a q u i i , Missus suai in saaciilicaliunein 352 Spiriius, in obedieaiiaai, el aspersioaeiu sanguiuis Jesu Cbrisii : > idera sigaiticans
per ba-c, ac si dicerel : Modus apostolaius mei
isie cst, segregare (boc eniui per sanciiiicaiioiiem
significal, juxla illud * : Eniis mibi populus
saaclus, bpc es* ecgregalug ab aliis gentibus)
Modus igiiur tfjue aposlolatus erat segregare
medianiibus spiriiualibue donis geates obedienles Udci, et aspcrsas cruce el aaaguine Chrisii : scilicel cinere vitulae niaculas ex geutiliuin tOiniauajoac coniiactas, cuu opus fuciit
euiundare, sed sauguioe tx paseioae Chrisli Dolnini. Simul eliani prsonunliat, pcr eanguinem, fuluruui Cliri^tu euruut, qui in ipsuni crediluri
eranl, lu^rtyriuro : qui enim obcdiendo Magistri
vesligia seqtiiiur, baud profecio renuet proprium
sanguinem effunderc pro eo, qui suutn pro lolo
muiido prufudii. t Graiia vobis et pax mulliplicelur. t Gralia, > proptcrca quod gralis,clnibil a no-

b\& qonfcreiiios salvamur; pax, proplerea quod, cuiu Doiuinuin offendisscmus, ialcr inimicos
pulabamur.

com*

t D
YEftS. - 5 . t Benediclus Deus el Paler Domiui
noeiri Jesu Gbristi, qui secundum iniscricordiani
, 8 u a i n magnam regeneravii nos in speni vivain per
*
rcsurrectioiieai Jesu Gbrisli cx nionuLs. lo baeredi , ,
latera incorruplibilein el inconiaaiinaiain et i m , . > ,
niarcescibileai. > Glorificat Deum, banc illi pro be , ,
neficiis ab ipso collalis, graliarum reddens actio. ; ,
nein. Quaenaai vero sual illatSpca, aoa cajusaiodi
,
, . 1\ ;
facia esl per Mpsea) de iahabiiauda lerra Cbaaaaui,
. >
quaeeral uiortua, sed viva. Sed uade ba?c vilam
[ f. ] ,
babei? Ex resurreclionc Jesu Cbnsli expionuis.i
7 .
Qaia eaini ille resarrexit, eadem etiam resurre1

I s a . u u , 1.

'Jerem. , 5.

PATROL. GR.

* Deut. , 2.

CXXV.

34

1195

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

1196

l-oiiff onn s ad rpsum pcr uMem acccdentcs dona- , ,

, , , '
bit. S|ee igilur < viva qtiae coiifcrlur, est
, * \
< Ilaeredilas incorruptibilis, n<m in terra sicul
.
priscis [ a t r b u s rcposila, sed in coelis : unde in \ .
corruptibililateni habet, qna cuilibel hacrediiaii lcr , c
renae quam maxime praestal. Et praeterea esl con, . > t . >
servaiio et custodia fidelium. Quandoquidem cl
;
boc rogavii Doininus, cum dhul : t Pater sancie,
. ,
serva eos. > Verum ct in virtule. > Scd qnaenam
.
baic virtus ? Ncmpc usque ad Domini revclaiioneii).
,
Si cnim cuslodia non esset in virlule, profeclo
.
non co usque protendi posset. Cum igitur toi cl
lania collaia sinl bencficin, non niinim si qui acw p c m n l , gaudio ei lauitia peiTtindanlur.
; : ,
V E R S . 5. Conser vatam in coelis in vobis. Qui *m
virlule Dei custodimini per fidem in salulem,para- ,
.
am revelari in tempore novissimo. t Si bxrrdilas
, ,
nosira in coelis est ; igilur continenliiia esl mil .
lenaria in lerris rcslilutio.
, , ,
V E R S . 6, 7. i In quo txsultabiiis, modicum nunc si

oporlet coniristari in variis tentaiionibus, 3 5 3
,
probaiio vcslrae fulei mullo pretiosior auro (quod
pcr igunm probalur) inveniaiur. > Horum verboruui , ; , ordo esl isle : Conlristari modicutu, si oporlel,
. ,
boc e&l, si lioc necesse sil (neque enim omnes
, * , (
sancli iribulalionem patiunlur), in novissimo ), lempore cxsultabilis : illud enim pro , < , >
fuluro accipilur. Quanquam et u l praesens sumi
, ,
potcsi, quemadmodum etiam infcrius declarabilur.
.
Quoniam vero Magislri pronjissio non gaudiuin, scd
,_ ...,, !
.
,
, ,

msliiiam annunlial, inquiens : t ln mundo qui- ^ , , ,

,
ucm pressuram babebilis, > idcircoposl illud addil,
, , , > >
inodicum. El qwia boc moleslum esl, subdii,
miuc, > sicque paria docet magislro suo : ille . ; *
enim ait : c In niundo pressuram babcbilis; sed
, '
tristiiia veslra veitetur in gaudium. > Vel igitur
. " , ^ ,
illm! nunc > respeclu exsultationis adjunxii, qua- , -.dlciius (xsullalio, quae subsequciur, non ad brevc
, j ' , ' \
(cutpus, sed ad diuiurnum, inio iniinitum, csl du , t , ralura. Yel illud c inodicum > conlristalioni, qua3
c
subjungilur, est ascribendum, ut sic se babeai :
\ > Si necessarium, nunc esl inodicum conlristari < in
. * aiiis temaliombus. Qtioniam vero tenlaiionum
,
nieniio perturbalionem afferre pnlcral, idcirco sub, # , junxil earuindciu imialioimm causam : nempe ut U \ , \
c probatio > seu probilas ipsorum manifesiior iie \ ,
rcl, el < preiiosior auro, siquidem cl boc, cum
* , ,
cst igni probalum, in niajore csl aesiimaiione.
, ;
Addil vero, < Si oporlet, > innuens, quod neque
, ; . ' { [.
fidelis omuis afllictioiiibus lcnielur, neque omnis
.] ' :^ieccalor : cl quod euler coruin eisdoin affliclioni ,
bus in perpeluuin addiciltir, sed justi quidcm pa , liuniur ad corona? auginenlum, pcccalores vero ut
. *
p<enam peccalis suis dcbtlnm luar.l. Mon oinnes
' , .
justi aflliguntur, ne quis iniquitaicm laudabilem
'-' puians, odio babeal virlulem. Neque oumes pec ,
catores aflliguniur, nc rcsurrcclio, cu fulura re.
iribulio in dubium veniat, si onines bic, quai inererlur, rccipiant.
Joan. xvii, 11. Joan. xvi, 33.
8

u l

EXPOSITIO 1N EPIST. I S. . -

97

CAP. t.

J13

Vtns. 7-9. laudein e.i gloriain el bonorcm

, , , - /
in revelalione Jesu Chrisli. Qucra cum ncscia
lis, diligilis : in qiiem nunc quoque non videulcs
, , *
; ^ nuliiis, credentes autfin exsulubilis lauitia iuenarrabili et glorifu-ala, leporiantt s iinca iide
: , ,
vislra;, salutei auimarum. > Causam, ob quam

j 11 > l i in bac viia affli< iiones paliiiiilur, hisce vcr ,
bisdeclarai. Siinul ciiam cos cousolalur ca raiionc,
,
. .
qiiod ex aiHiclion*.: illuslriorcs lianl. Praticroa ul
, c >
diligiMiliores reddat, In rcveiationi*. Jcsu Chrisli, >
,
a d d k : quoniaMi co lcuiporo iiiaiiifesUUioiu' !a!.orum
.
maxiiiiam pro loleralis certaiiiinibus gioriam relri buet. Veruin l aliud quidpiam, ui eosdem ad . ; , "
leranliam tribtilalionuiu allic.at, proponit. Quod . : > naiii vero islud ? i\enipe Qucm, cuni non v i d c r i t i s ,
, , > , , diligilis, > ac si dicciol : Si euni, lumclsi nun , ,
quani oculis corporeis vidciitis 3 5 4 *
l
[ f . - ] .
men audiiu < diligtlis; > rcpuiaic, qiianlam ipsum
; ,
vidcules dileclionein silis babiiuri, iclquc cuin iu
, . ;
gloria reveletur. Si cnini P.ssio ipsius adco vos
, ,
attraxil; quoniodo vos alficiei illius cum incoiu ; , :
parabili splendore rcvclalio, quando el vobis pra>
, ^
tniuin erogabil c salulem animartiiii. > QuoniaAi
, igilur cum ipso apparjluri cslis, ( laula gloiia di .
l a n d i , parcm lamo praitiio iorlit uditiem cxbibclc :
sicque proposhum scopum oinni cx paric as^oqucniini.
f ;
V E R S . 10. c qua salutc cxquisitTunl, aique
, : ;
scrulali suul piopbelnc, qui dc futura in vobisgra . ,
lia propbulavcruni. > Qiioniain de salule a:iin;;e
: , , - ( meulion -m fei-ii, caquc ou uiia ei peiegrina auvlilui
, ,
cst, in losiinioniiim ad.lucit propbeias, <;ui cxqui . \ ,
sieruul ct scruiaii de ca suiil. Sciliccl cxquisie , ;
runl, sicui Baidel de icbus fuluris; quaro < \\r

desiderioruin > diclus esl ab angelo, qtii ipsi se ,
creia fulura pandebal. quid exquisicrini sub.iit,
^ . > ,
nempe * in quod, vcl qualc lciapus siguiiicaivi i:t
, , eis Spirilus. > < In quod quidcm, iiewpe icinpus

consumnialioiiis mundi; in qualo > voro, nrnpa
, ' :
illud, quo Judasi ob varias captivitati s ad ife
. ,
clum Bii ciikuni declinantes npliorcs ad (J.risti
,
inysscriiini evascrnnt. Observa \cro, qiioinodo di ,
ccns, Spiriius Cbristi, Christi diviiiita:ci:i i n * ;
dical. Signiibaxil aulcni IJOC hpiritns, nnu t h r i , # , - ^ sli passioncm per Isaiam pramuuliavii dicens ' :
; - , ' Sicul ovis ad occisioncin durlas cst : > cl pcr
, * . ^ , Jerciniaiu : t Venile, in.llamns li-num in paneni
, '.
ojus
: resurnu-liouein vero per Oscam, qni
* , .
ail : In dic irrlia rchiirgciinis in cous^cciii
, , , , * ,
cjus, sequeiiiiirqiir, u( iogiios' annis Do.ninuii :
'/ ; | f. . ] .
quasi diluculum pi-a*parauuii invciiiemus ipsu:u .
,
BfiVclatuni csl, inquit, isiis, non pruplcr ipsos, scd
, \ , - propicr nos. Duo autein pcr liaec verba conlicii

aposlolus : nam ct propbclaruiu pravidciUiaai os
; .
li-nilil; el quod aute niumli conslliPtionnn praOO ,
gniii erant Boo i i , qui iiuiic aJ fidiMn Cini-ii vo ; caii su:;l. El qiiidcu propbelarutn piovidcnlia i n c

1 3

1 0

t!

Baj) x, 11.

*Isa. 1.UI, 7.

" Jerem. x i , 19.

1 1

Ose. vi, o.

U9S

THEOPHYLACTI BULGARl/E ARCHIEP.

simial illis, ne iucredalos sc prabeanl ad ea, qua?

aunt ab eisdein propbeiis praenuntiaia : naro inque
lilii, qui sapiunl, pateruos labores unquain conicnmunl. Si enim i l l i , qui nil emoliiuieiili percepim i eranl, exquisieruut tamcn ei inveneruul; ac
prelerca quae invenerant, scripto comoiiserunl, ul
vclul bsercditaiem quamdam ad nos transmiitereni,
profecto m s , i i t q i i i l , iujusli essemus, si bsec par-
vo in prelio liabereinus. Quamobrem nolilc nos,
qui iata vol.is cvangelizamus, flocci facienlcs, inautMu rcddrre piseJicationem noslram. Et baec quidem de providcniia propbelarum. Ex eo vero quoJ
prxcogniti sint a Deo, terrel eos, ne indignos divina praescientia ac vocalione se exbibeanf, sed
poiius inviccin se excitent, quo Dei dono digui
iiaut.
I

1200

,; - . , ,
[f. .],
,
, ,
. , [ f. *
] :,
. ,
* ,
, , *
.

c '
355 V E R S .
Scruiantcs in quod vel
quale tempus signilkaret iu cis Spiritus Cbristi :
prscnuniiaiis eas q u in Cbrisio suiit, passiones et .
, posleriores glorias. Quibus revelaluni csl, quia non
Mbimciipsift, nobis auicra minislrabanl ea. > Si ct . >
nposioli ei propbctx Spiriiu sancto afflante edidc- , ,
ruiit, lii quidem propbetiam, illi autem Evange- *
lium, i i nil a prophetis discrepabant. Oportet igi- . , ,
,
lur, inquit, eodem vos sludio ferri, ac domeslici
propbeiarum ferebantur, ne poen<e eorum, qui ,
propbeiis non crediderunl, gubjaceaiis. Adnotau- . ,
duiii vero Pelruro Trinilatis mysterium allalis in
* , ,
\rbis palefacere. Cum cniin, inquil, c Spiritus
Cbrisli, > Filium et Spiriium sanctum exprimit; Q * ,
Patrem vero, cum ail, c De coelo : > non enim per
, c . , c * ,
coelum bic locus aliquis intelligendus est, eed per
, *
excellenliam Dcus ipse.
.
Quae I I I I U C nunliala sunt vobis, per e o e qui
\ *
eTangclizaverunt vobis, Spirilu sancto misso de *
COBIO, quae (4) desidcrant angeli proepicere. >
, . Exborialionem bic subneclil apostolus ex iis qusc anle io bonore fuerunt. Cum pramisisset, quod
. ,
propbetae nobis salulis nosirae mysteria submini- *
strarint, ct quod isia adeo sublimia cssent, uleiiam
, ; (
angelis amabilia forenl, quod ostendil ex laeiiiia,
, '
qua ipsi \\\ Nalivitale Domini cecinerunl : c Gloria
, , in allissimis Deo " : cum baec, inquam, dixissel,
, ) * ,
subdil ralionem, cur ea dixerit, liunc ferme in mo- , * \
dum : Si noslra oinnibus (nempe non solum bo- D , ,
minibus, sed eliam angelis) amabilia sunt, igilur
\ , cl vos baud segncs et incurii, sed fervidi et forlcs
, ,
cssc debelis. Hoc enim significai illud, % praecin ( , cti hnnbos: quod etiam Job in mandalis accepil a
*
Dco. Quod auieui luuibos prabcincti esse debea * , ,
miis, paicfacit addens : c menlis vcstra?. lia i g i - ) *
tur comparati, cl < sobrii, perfecle speraie id quod
< ,
vobis promiililur, gaudiuni; quod esl illud, de
. ,
quo paulo anie mcniionem facit, nempe babendum
\, .
in secundo Glirisli adventu.
lt

1 1 4

Luc. 11, .

Bonifacii Finetti notee.

( 1 ) Yulg. quem*

1291

EXPOSITTO E P I S T . I S. P E T R I . -

CAP. I .

12 4

t V E H S . 1 3 - 1 6 . Propler quod strccineli Iwmlm^

, , menlis veslrae, sobrii sperale in cam,qurc ofleriur
*
vobis, gratiam, in revelalionem Jesu Cliristi :
,
qiiasi filii obedientia?, non configtirali prioribus
*
ignoraniiaR vestrae desideriis. Sed secundum cnm
", \
qui vocavil vos, Sanctum, et ipsi in onini convcr . " saiione sancli sitis. Quoniam scripium est : Sancii
. ^ . ,
eritis, quoniam ego sanctus sum. Configurari

hic vocat rebus praesentibus circumferri; ut qul < [ ] ,
dam insipientes ct nunc dicunt, oportere sineie so
' [} .
pra*sentibus rebus ferri. Hoc ilaquc, tanquam va, , [,] ,
num, cui baclenus sive scienles, sive ignoranlcs
\ > .
adhansernnt, ni relinquant, prnecipii: < Sed nunc.
t , [,]
iiiquit, coniigurati i l l i , qui vcre Sarictus c*t.
, > , c .
f et vos sancti cslote.
* - 3 5 6 V E R S . - 1 9 . c El si Patrem invocalis oiim,
,
qui sine acccplione personarum judicat secundum

uiiiiiscujnsqtie opus, in timore incolaius vesiri
, ,
tempore conversamini, scientes quod non corru ,
ptibilibus auro vel argento redempti csiis, de vana
\vulg. . ]
vestra conversalione paternnc traditionis, sed pre , >
lioeo sanguine quasi agni immacnlati Clirisli ot
, in<onlaminali. > Duplicem timorcm novit Scrip. , \
tura : iniliativum unum, alterum perfectivum.
, ;
I H U I uivus, qui el elemenlaris, est quo quis <x
.* , [[. ]+ improba ad honestam vitam revocatur: pcrfeciivus,
[f. ]
qjm quis, proptiirea qitod iii ojus, cujus amicitia
tv, ,
emdct, amore perficiltir, limet ne illi aliquid
, | / . ]
ponnn desit, quai quis in pense diligentibtie
. , - deboi. Exempluni primi, seu elementaris, esl illnd
, , , - quod in Psalmis dicitiir: t Timeal Domiiiuni
, * , omnis terra, lioc est i i , qui nullam coeleslis
[f. ] ,
sapicntiao, eed soliue lcrrena; vanilaiis curam
. , babenl: quid enim bis eveniHl, onm sutrcxerit
; , ,
Dominus perculere lerram ? AUerius ctiam
,
exemplum apud Oavid reper'?* est, ubi ait :
* t , - * . Timcte Domiiiuin omues sancti ejus, quoniam
,
non esi inopia timentibus eum ; > et rursus .
\ , , ,
Timor Doniini, sauctus permancns in sa-culiiin
.
s a e c u l i . P e t r u s ilaque bortalur discipulos suos

ut hunc perfeclivum timorem in corde babeant,
, , ' dicens : Quoniam per ineffabilem Dei creatoris
misericordiam iu itlios ipsius assumpti csiis, tin.or
^, ,
islc seroper vobiscum assidcal, ulpole qui tale.s
,
effecti estis ex Dei benignitatc, non ex operibus
. D veslris. Ex miihis igittir adhorlationem suaui con ( [f.
licit aposioltis. Nonipc, primo, ex dcsidcrio, quo
]
,
erga ea ipsimct angeli feruntur , secundo, ex Scri , *
plura ; terlio, ex nccessitatc : quandoquidem cnim
,
Deum Patrem appellant, ncccsse est ui qui aflilia [/*. ],
lionem desiderant, digna lanto Patre opcrontiir;
,
quarlo dcmum, qnoniam innumcra bona percopc
n i n l cx prclio pro ipsis persoluto: qnotl o.si sangnis
,
Cliristi, qui dalns est in prelium redemplionis pro
)
peccatis hominum. l*cr hxc igitur omnia pra?cipit,

ul lolo vilrc icmpore pcrfeclivum bunc timorem
. babeanl : linsor eniin perpetnns esl pcrfeclis bonii1 1

1 3

"ka.ii,

19.21.

I S

Pba. x x x m ,

10.

!\al. i v m ,

10.

1203

TIIEOPHYLACTI BULGARLE AilCHlKP.

1231

nibiis, ne illis aliquid ad vcram peiTcciionem d e s i l . , .

Cojisidcra vero, qua raiionc, dicenle Chrislo
, ,
t Pater non j u d i c a l q i i c n i q u a a i ; se<l omue j u d i c i u m
, ")
dedil F i l i o , nunc P r l r u s dic::i Patrcm judicare,
, .
Ad hoc n<is diciinits, quod cliam hoc
Cbiisliis
, *
asscrat : Non potesl Filius a sc fai ere qwidquam,
; - ,
n i s i quod v i d e r i l Patrcm facict.te;n . Hoc aulera
/ . >
consubslantiaUtatcm sanci:c T i i n i t a i i s oslendit, el
, \
quod in oa sit o m n i n o d a identilas, et pacifica,
\ .
al",ue i m p e r i u i babilis ooncordia. A i l autcni inditfe , ,
lenier Palretn j u d i e a i e , quia quidquid qins de una
* ,
Pcrsona d i c i t , id o m n i l u s coimuunc essc censen . " , .
duin est.
Aliimde vcro 3 5 7
Bomiuus
,
aposlolos filios vocaveril, ac eliam paralylico d i x c < , *
r i t : c F i l i , r e m i i l u n l u r l i b i peccata lua , nibil i n , \
congrui apparet, quod i p s e e o r u m , quos sanctilatis
, .
'communicalione genuit, Paler appelleltir.
1 8

c u i n

l T

V E R S . 2 0 - 2 1 . c Praicogniti quidem anle m u n d i

c o n s t i l u l i o n e m , maiiifestali aulem novissimis t c m poribus propler vos. Qui pcr ipsum fidelcs estis i n
Deo, qui susciiavil i l l u m a m o r i u i s , et dedit ei glor i a m . > M o r l i C b r i s i i , ejus resurreclioiicm adjunxit : timebat enhn facilem ncophytorum ad infidel i i a l c m rclapsum, si souus humiliaiionis
Christi
per passidncs inendiiissel, verura quoniam haud
recens csse incarnationis niysterhiin, siquidem et hoc
insipientes c o n l u r b a t ; sed in supernis anle
conslilutioneni m u n d i pro lempore opportuno
r c c o n d i t u m , manifeslatum clram cst propbelis qui

' , ' ,
'
, .
, .
'
( \ ) , '

, \
, -

de bis cxquisierunt, ut paulo anlea d i x i l : nunc Q

a i ' , i d , quod anle conslitutionem mundi prnecugnitum est, jam clarc maidfcstalum, seu pcrfectnm esse. Sed propter quos perfectum esi?
Propter vos : Proptcr vos c n i i n , i n q u i t ,
c cxcilavit eum
e
m o r l u i s . > Quare auiein
< p r o p f e r v o s ? U i , inquit, c vosmelipsos p u r i f i canles i n obedicniia veriiaiis per Spirittim fidem'
et *.pe?n vcstram in Deum habeatis. Secl ad quid
purificanles?Ncmpc, i i i e i , qui pcr rcsurreclionem
r x m o r l u i s i n c o r r u p l i b i l i s v i l ; f principiuin c x s l i l i t ,
eredenlcs eiiani. j u x t a onmdciu, qui vos ad i m i n o r -

* , c
,
, . ; *
. ' , ,
. * ; ", ,

,
. ; " *
*.,
, .
c
,
; . )
' .

lalitatem vocavii, in novilale vU;e

anihulcl i s . Quod aulcm ajioslolus islc, sicut et
Paulus, dicai Patrcm Eiiscilasso Ciiristum cx m o r , e

lids, > non

lc

p p r l u r b c t . Ila c n i i n i n l F o d u c l o r i a D
, \

nleiis doccnJi raliunt*, l o q u i l u r . Cselerum audi

C h r i s l u i i i diceiiiem, senieljpsurn sc suscilassc, ciim

* \

a i l : c^Solvife lcmplum lioe, et in i r i b u s diebus c x ( i i a b o ilhtd ;> et rursus ipse C l i r i s t u s * , t P o l c s u -

. -

l e n i , i n q u i l , habeo ponendi aniinam meam, et poteslatcni babco ilerum sumendi cam. Pcr occono-

, ;

1 9

miam i g i h i r quandoque referunt ad Palrem suscilaiionem F i l i i , u l innuant unam esse Palris et F i l i i

opcralioncm. U l l i d t s vestra el spes esset i n

, \

\ ' ;

. "
.

Deo. >
VP.RS. 2^-25. Aninias veslias casiiiicanles i n
obodienlia c b a r i l a l i s , i n f r a l c r n i t a l i s aiuore s i m a

> J o a i i . . 2S.

" I b i d . 19.

" M a l l b . i x . 2.

i a

, B o m . . .

1 9

Joan. n , 19.

Joan. x , 18.

1205

im

EXPOSITIO 1N EPIST. I S . P E T R I . CAP. I I .

, ; - plici, cx (2) corde invicem diligite impense (5t.

' , ,
Renaii non ex semine corruplibili, scd incorrupli , ,
bili per verbuni Dei vivi. el permanenlis in aeler . ,
num. Quia omnis caro ut fenum : omnis gloria
. ejus tanquam flos ieiii : exaruit fenum, et flos
, (5
ejus dccidii; verbum autem Doniini mauct in
xlcrnum. Hoc aiilem verbum illudestquod evange*
;. > , ,
lizalum est in vobis. Postquam dixit : c Uenali
, , non cx scmine corruplibili, eed inrorruplibili
per verbum Dei vivi, ct perman:*niis in auer, . >
num, ob oculos eliam ponii, contemplus gra lia, buinan glorisB facilem corrupiionem, Audi,
M
ipse propo ' * , torem sic alliciens, ut 3 5 8
stiit, arclo adbaererct, quandoquidem ea el consi\ > , slenliam babentcl perpeluitatcm. Ad sumniam vero
. < ;
\ ^ rerun* corriiplibHiiiin caducilatem declarandun/,
ait, oa esse ieiitiui ac eliani < florem feui,
,
. quod est ferio ipso debilior alquc fogacior : quibus
eliam David compaiat vitam noslram. Sic ilaque
,
, gloi las noslrae exilitate explicaia, rursus manifeslius
, * > doeol, qtiid sit illud, pt*r quod sunt renati per
' verbum Dei vivi, ct pennancuiis in saecnla; a i i . - que < boc esse veibuin, quod evangelizalum esl in
vobis. > Ipstun autem Manere in seiernuiii
,
, aflinnat : sicui et Dominus a i l : < Coelum ct terra
iransibitnl* , \crba auleui mea non pracieribuni. >
. , ,
, Oprlet aulcm scire, quod illud : < in fralernilalis ainore simplici, > etc, ita proferenduui s i l :
,
Ex puro corde inviccm diligilc impense, iti
*;.
iis

U3e

> * C
. \

, , ,
,
. , ,
, ,
.

fraiernilalis amore simplici, seu non ficto;

siquidcm exiius renim correspondere solent iis
qua propler ipsas iiunt. Quoniam igilur iniensai
ex puro corde mutuaB d i l e c l i o R i
corrftspomlet
fraiernus amor nou llctus, biuc concinne praimittiliu* illud Ex puro corde, subjicilur vero illud
c in fraternitalis aiuore. Aniuiadvcrteudum vero
est,quod hic proposilio in sumatur pro propler,
tit pcrinde sil ac: Propter fraternitalis amorem.
CAPUT I I .
. '.
V E R S . 1-6. < Deponenlcs igUur omnem malititm
, ), , , - et omncm dulum el simulationes et invidias cl oiuncs deiractiones, sicul modo genili itifantes, ralio , ,
nabiles el sine dolo lac concupisciie, ut in co crc , >[ . om. rulg.\ - scaiis in saluleio, eiquidem guslastis, quoniani dul
[leg. ] :. II & cis est DumiiHis. Ad quein accedenles, lapidem v i , ,
vum,ab boiuiuibus quidcm reprobaiuu, aDeo aulem
, ,
eleclum et bonui ;. E l ipsi tanquam lapi; , ,
des vivi suprrxdiricainiiii, domusspirituales in sa, ,
cerdclium sanciuiuofferenles spuiluales bosiias,ac
; .
coplabiles Deo per Jesum Clirislum. Proptcr quod
conlinet Scriptura, Ecce pono in Siou lapidem suni, , \ ' ,
uiuiii angulareni, probaluin, elecliim, preliosum : et
.
qui ciediderii in co, non coiifundctur. Poslqu.m

spiriiualiiregeiieratiouis, supra canialcm, excei!o:L

Maltb. xxiv, 35.

Bonifacii Fineni no!a).
(2) Texlus Gr. babcl , ex puro corde
(3j VuJg. altemius.

1207

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

1203

tiam oatendrt, ac liumatise gtoriae leriUiem ob ocu- , \ ;

,
)os posnit, quoniam quidem generalio corrtiptibilis
0, * est, el immunda, gtorii ytro nihrl a vertns flori (
bu$ (qttod non accidit verbo Dei, onnis enim

humana gloria eito dcsinit; scd quod ntanel in
, '
;rternitm eernper dtirat, bocenim sibifult iHa addrtio, f quod erangelizatum est i n vobis ), prosequi-
.
tur : f Dcponentes igitur omnem malitlam :
quod paucis declarat: quandoquMem injnsium est, , ) o jv
t . > ?
ui qur ad ineorruptibilem vitai renaii sunt, pcccalerum laqueis ilerato capiantur, ac qttod non est, , .
ei, quod vere est, prceponant. Malum namque sub- ,
sistens 3 5 9 < > n est; sed in vilio genitae substan- ,
liae versalur. Magnum vero discrimen est inlcr . [ ,
Tiiam m sc subsistentem, et idquod alleri tanium
r

modo adhttret. Hi autcm dfgni sunt, inqnit, u l el *

doii,euimu]aifonis, et invidiae, etomnisdelractionis
immnnesostendantur. Namdolus et simalatio procul
esta veritateet averbo, t quod evangelizatum est
obis; > quondoquidem dolas tendit ad ruinamdecepti; et simulaiio ab eo quod est, reeedH: quibus
profeeto contrarhie esse dignosciiur salutaris sermo, qtii voa instriixit. Invidia vero et detractio
quem in vobis focum nancisci poterunt, qui solidiseimo fraterni amoris vinculo eonstricli cum silis, a nullo, qui voa sujnngerc quaerat, nocumenlnm recipere poteslis? Quod vero invidia et delraclio causa sinl sejunciionis scu dissidii et mutui
odii, ilte solas ignorare potest, qui Gainitm, ejiw-

.]
. , \
[] , [,] , , \ . "
, 6(*

, '
, *

. \
, ^ , ' ;
, \ ,

que trageediam pergpecta non babet: scilicet ille i n - ^ , xa\ ' vidhr percitus, el fralernam disrupit conjunctio
, , \
rem, et dolnrn peperit, ac eimulalionera el homi- , \ [f. ], \
ctdium patravit " . Sed neque a detractione purus , \ . '
censendtis est, qwi invidet, si niodo ad boc confir- , ^niandum, idonet babeantur fralres Josepb. qui de , [ .
inntrmcrfc iihim apud patrem criminibus accuea- ] . , \,
r n n i . Quare ait : Ab bis omnibus vosmetipsos
, *
ptirificatue, sicut modo genili infantes > acce- (
dite (Taliam enim esse regimm ecelorum , Do ), *
minuspronuniiavit), el verbosinc.doio enutrili ccref
scalls Ln mensuram selatis pleniludinH C b r i s t i " : . , *

quandoquidem enim c gustastis, boc est, per
excrchium evangelicorum prafceptorum experien- ,
.
tja ipea cognavigiis doclrina? bujuscemodi dulcedinem atque suavilalem. Experientia enim quovis & [f. .] \
.
eermone eflkacior est ad rei notiliam progignen , \
dam r qucmadroodnm et qitod experienlia pcrcipi ,
fpr, imi sermone jucundius est. Quia igilur c gn
stastis Cbrisli Domini dulcedinem, etvos benigni^,
tatem ad inviccm p.xcrcenles, ac vehjt innixi
,
lapidi vivo, ab bominibus quidem reprobalo, a Deo
nutem elerto, ct botiortflcato, et a prophelis annun- , tialo, simiil vosmelipsos asiringitc, ac complcciamint, , '

per cbarilaiem unitt el invicem coapiati, ad spiri,
tualis domus complemenlum, nibil de liominum
^,
contemptu laborantes, quemadmodum illum pro
* . \ nihilo babuit qui reprobatus fuitab ipsis, angulat s

Gcu. , 8. " G c n . , .

Luc. xviu, 16.

ie

Ephes. , 13.

EXPOSITIO I N EPIST. I S . P E T R I . --CAP. I I .

1210

ris
lnpis
>
Christus
Dominus
:
eod
nd
mtiiuam
[ ( . ] 61, \ <
proportioncm claborati, et in spirilunlom domnro
> , \ c
vosmetipsos apiantes, el c sanctum sacerdotium
, ;
, vobis referentis, c spiriluales bostias Deo of, , - ^feratis ; ne enim exislimetis vos hostias immaculatas offerre unqtiam posse, si mulu e cbaritaiis
, .
viuculum firmum non liubucriiis : c Levaulcs
, , , \ \
enim, a i i , puras manus sine ira, et disccpia. 6
t , * c tione . Qul rnim firri potest, utpororationem se
coiijungal cnni Deo, qui per iram, malasque

d?srfpiallones t sosc a fralre scpararc non vere;
lnr ?
lm

c *
360 V E R S . 7-8. Vobis igiiur honor credenti, ,
bus : non crcdenlibus ntilem lapis quem repro , j bavcrunt xdlflcantcs, liic farlns est in capui an gnli, cl lapls oflensionis, et pelra scandali bis qui
,, [/. \] ,
oflendtint verbo, neccredunl in quoet positi sunt. >
c , , - c Vobis igilur bonor, subintclligendum, dalur
. ; ; Oraiionisordoila se habet: c Vobis igitur bonor ab
,
eoquidixit, , dislribuilur: c non crcdenlibus
,
aiiiem eliani nunc ait Deus: c Pono iuSionlapidem
offensionis, qui et c petra scandali. At c lapis
, > .
offensionis eril c non credenlibus, qui eloffendunl
c - non credentes c verbo, in qtio et positi sunt * . >
Integer ilaqpe sensus bujusmodi cst : c Ecce pono
, > c
in Sion lapidcm sunimum angulareni, eleclum,
, .
, ) ' preliosum : el qui crediderit in eo, non confuudclur. c Pretiosum > seu bonorabilem c vobiscrc, , \ *
dentibus; non credentibus aulem lapidem offensio . "
c , Z nis : c quem lapidem reprobaverunl quidem aedificantes, bie autem facius cst in caputanguli,
,
conjiingens credenles in ipsum: c non credenlibus
,
aiilom lapis offensionis, qui c oifcnduiit veibo,
, nempe Evangelli, c in quo et positi sunt. > Hoc
; ,
autem, c In quoet positi > seu consliluii c sunt
, . ,
non dictum est,quasi i i a Dcoad boc cssent segre ,
gali, 9eu determinali; Deus enim qui c omncs bo (
miues vutt salvos fieri **, causa perditionis nullo
), [
modo esse potest : sed quia illi semetipsos vasa
c c ,
irae > constiluerunt, alque infidelilas subsecuia esi,
,
.] in eo ordine, queni sibi ipsis paraverunt, posili
sunl. Si enim Hbero arbilrio praeditus, ulpotc ra , ,
tionalis nalure, faclus est homo, ad quod libcrum
, , . ^ est, ei violentia inferri non potesl, profecto nullo
- jure quis eum culparet, qui tall illum sorle dona. > - vit, qualem is operibus sibimelipsi comparavit.
c Summiis anlem angidaris lapis dictus cst
, c
Cbrislus, quippe qui duos parietes, qui c spirilualem
, \
domum conslituunt, nempe uiium ex geniibus,
, > , \
, ex Judaeis alterum, suo copulavit coniaclu, et iu
eadem ciillus raiione conjunxit, borum quidcin
,
inutilia abrogans eacriiicia, illorum vero daemo \ .
niacam st.persliilonem in reram pielalem commulans.
#

C , , ,
,

"

I Tim. i i , 8.

" Rom. ix, 33.

VERS. 9 iO. 4 Vos autem genus leclum, rrgale

sacerduiium, gens aancia, populus acquisitionis,

1 T i m . i , 15.

1211

THEOPHYLACTl RULGARIiE ARCHIEP.

1212

u t v i r i u l f c s a n n u n t i e t i s e j u s , q u i d e l e n e b r i s vos voca- *
v i l i n adiuirabile Itimen snnm. Q u i aliquando non

. ,

populus,

, . -

cuti

IIUIIC

aulem populus Dei : q u i non conse-

misericordiain,

nunc

aulem

misericordiam

consecuti. Poslquam non credenlium n e q u i l i a m

\ ,

inseclatus est, assercns eossibimetipsis

infidelitalis

, ,

causam fuisse : n u u c ad c o r u m , q u i reclegesserunt

t , ,

laudem scrmonem c o n v e r t i t , ailque : < Yos, > q u i

" >

rectc gcssislis, getius > eslis c elcotuin, ac regale

s a c e r d o l i u m ; > quasi dicerel : l l l i quideni propter

, ' .

duriLicm, et infidelilatem stiam < impegcrunt in l a p i -

'

dcni a n g u l a r e m , at non simul cum ipso in & d i f i c i u i n

c o a l u e r i i n l : c Yos autcm p r o p t e r 3 6 1 ndelilaicm

. >

et obedieuliam coaedincali cstis i n regale sacenlo-

, -

t i t i m velut i gemis e l c c u i m , v e l u t gens sanela.>

A i l a m c n nc nimia laudc segncs eos rcdderct, neve

c , > ,
B

|:uiarent,quod pcrba;redilaieni liaberenlcsse fgcnus

/ , , -

sanctum, c t c , c i quod tanto d o n a l i esscnt

, ,

nore

propterea

quod essenl gcnus

bo-

Abrabae,

et

incret, subdit : Nolitc proptcr geuus magniiice de

vobie seniiie ; non c n i m propter Abrahain in re-

gale sacerdotiuin > electi esiis : q u i eniin i n ipso

\ c : ,

prognali s u n l , saccrdolium a regia diguitale sccrc-

\ > ,

mni babuere : non i g i l u r propter Abrabam vos estis

% gens sancta, e l gcnus eleclum

c l in regale

sa, 9

d i c l u s e s t , et Rex

50

Vos > sancto reg^niii baplismatc

c l u m , c l rcgal<i sarerdotium

babtiit, ^

niansuctus,jusluselSalvaior .i

Ex ipso igitur qui ulramque prarog?livam

, ,

c c r d o i i u m segregali ; sed propler Christ-im, q u i

fcl t Sacerdps sccundum o r d i n e m Melchisedech

. "

uunquam inipcgisscnt : u l clalioneiu eorum i c p i i -

c l genus ele-

conveuicnler appcl-

>

^ .

" * -

. - ^

l a m i n i . Hoc auleni l o i u m liabelis misericordia i l l i u s ,

q u i de tencbris vos vocavit i n admirabile luinen

. , ,

s u n m . > Qaamobrein pcr opera

, , .

lucis aliis

bomi-

nibns Tirlutes fjus nolas. faciie. Hoc q u i d e m , i u -

q u i l , ex bujus benigniiale habclis : quandoquidein

. ' ,

, ,

i l l u d in vos q u a d r a l : < Populus estis, q u i a l i -

qiiando < non populus e l modo c m i s e r i c o r d i a m

'

cunsecuH, q u i olim c nusericordiam n o n conse-

; , '

c u t i . Ut aulcm m i n u s illis olestum

suum redderct,

sermonern

exprobrationem verbis Osee p r o -

phelue c o n t c x u i t . I g i l u r

per

bona

opera v i r t u l e s

a n m i n l i a l t . Qua vero ralione annuuliare

s i n t , cdocuit Dominus cum ait
vestra

coram

8 1

eas

pos-

Palrem

v e s l r u n i , q u i in coclis

est. < Populus auicm acquisilionis, > i d

. , > ,

: < Sic luceat lux , .

l i o t n i i i i b u s , u l videant opcra veslra

bona, ei gloriiicenl

, .

esl i n posscssioneiii et b x r c d i l a t e m .

Oaines

enim

sun

opus Dci, possessio auleui proprie i i soli, qui per bona opcra boc sibi pi o m e r i l i sunt.
Y E R S . 1 1 - 1 2 . Cbarissimi, obsccro vos lanquain
advenas et peregrinos abslincre vos a carnalibus

' \ ,

desideriis quae m i l i l a n l adversus a n i m a m . Convcr-

, -

aationem v c s l r a m i n l e r gentes babenles boitatn.

, ;

Quod soquilur i l a sc b a b c l : < Cbarissimi, obsccro

, ' \ ,

vostanquam advcnaset peregrinos i n boc mundo,

, ;

t abslinealis a carnalibus desideriis, quoe m i l i -

lant a d v t r s u j animam v c s l r a m . Obsecro

** > I . c.x, i .

J 0

, 9.

3 1

aulcin

Mallh. , 1 6 .

5 i

! 213

EXFOSITIO I N EPIST., I S. P E T R I . -

CAP. .

124

, ot boc, in c genlibus conversalionem veslram ha > ,

bere bonam: scilicet illud c habcre nmtaltim
.

;,

ost bic in c babenles. Mos est auteni probis doctoribus a dogmalico scrmone ad moralem se trans , < ,
fcrre: quod el Bcalus tsle minc facit. Charissi /nos autem eos vocat, c l non simpliciter dih-clos,
. , ,
quia secundum omnia cliari illi crant: qui eniiu
c . * ; propier aliquid lanlummodo diligunhii', i i dilccti
: > ,
dicunliir, non charissiini. Ait vero < Carnalia
\ , *
desiileria militare contra animam : nani et 3 6 2
,
Paulo lesie, Caro concupiscit advcrsus spiii , luin
: carnis enim desidcria, qiia in dclectabi , [ [ f* ]
linm fruUioiiem fernnlur, ralioncm perliirbant, et
. ]
animam in servilulem redigunt.
" , ) , , g
U l in eo quod delrectanl de vobislanquam do
,
malefacloribus, cx bonis operibus vos consideran ,
tes, glorificent Deum in dic visilationis. Obtre , ,
ctantes nobis iiiducit gentiles. Dicm aulem visi .

tationis > vocat inqnisilionem mundanorum. Fit

* ,
enlm non rpro ab ipsis in vitam nostram tnquisi
tio: at cum opera nosira aliter, ac illi suspicaban , lur, se babere compercrinl, pudcfacli corriguntur,
, .
ac Deus glorificalur.

V E R S . 13-15. Subjecli igilur eslote omni bu , ,
roanae crcalurae propier Deuro, sive regi quasi prae ' ,
celleiili, sive ducibus tanquam ab eo missis ad
, . "
vindidam malefaclorum, laiidem vero bononnn.
, [ vulg. om.
Qtiia sic ost voluittas Oei, ul bcne facienles obimi;
. ] lesccre facialis iinprudcntium hominum ignoran. d tiam. Creaturam humanam niagislralus appellat,
,
qui a rcgibus consiilnti sunt: vel eliam ipsos regcs,
, [ ]
quouiam ct ipsi ab bominibus designati, scu po, . siti suul. Quandoquc enim Scripiura posilionem
, , "
appellal crealionem, ul in eo loco : c Ut duos crcct,
.
seucondat in semelipso iu unum novuui bomi
r.ein \ > luquil igilur : Subjecti esiolc munJaiiis
, .
principibus. Subjiciamini vero propler Dcum, qui
, ,

, f

' ,

ianquamDotninusp'ra3cepit. Atquidprxcepit? c RIMI-

"

dite quae sunt Ca3saris, Cx^sari, et qu;c stint Dci,

,
Deo . Quare,si quid prasceperint contra Dei ordi . \ , \
nationcm, nequaquam eis parcnduni. IIoc aulcm ct
; ",
Cbrislus Dominus, eiejus nunc discipulis mandavit,
cpipci ,
ne dicerc possint genlilcs, cvcrli aCbristianismo v i .
lam civilem,eumque esse perturbaiioniset confusio, , > . ^ niscausam. Addit vero, Propter Deum, iidelium
,
graiia. Verosimile nainquc esl, aliqnos dicturos :
, .
Cum nos rcgno coeloruin dignos rrputaveril,adeoqfic
, ,
suminie dignilatis nos essc ccnsnerit, cur rursus
; , uos deprimit, lerrcnis magistralibus nos subjicieiis?
, , ;
Si quis igitur lia3C dixcrit, sciat, inquit, isltxcl non
, . " \ ;
uieuiii esse pra2ccpluni, sed Douiini. Ca^teruiii de, ,
claravit ipse Pclrus, cujusmodi principibus subje .
clos nos essc oporieai, nempe iis, qni quod jtistum
, 1 , > \
cst, prxcipiunt: subjicit enim causam, i.eu po
,
(|uod lia3c sit volunlas Dei, ct qnod subjoclio erga
, ,
priucipes sii uoslia? probitatis argunicnlum. et
. proderea quod infideles exinde confundantur : cutii
i%

" Galat. v, 17.

" Ephee. n . 15.

, k

Maiih. xxu, 2 1 .

1215

THEOPHYLACTl BULGARIAS A R C H I E P .

1218

nan.qiie de nnlis qnasi etiporbts <*l arrogantibus , \ obloqtianttir, si in iis, quse decent, buimtes, cl
, ,
obsequentes nae viderini, profecla eo magig confnndentur et erubescent.
V E R S . 1 6 . c Quasi liberi, et non quasi velamen
f ,
babentes maliiife Hbertatem. Serics oralionls est . *
bujusmodi : Stibjecli estole quasi 363 Kberi, el
,
nou quasi velamen babentes maUtia? liberlatem,
,
eed sicut ecrvi Dei. Non sotum principes, sed
. , \
etiam c omnes bonorate, fralernitalem quidem d i , , .
ligentes, Deum vero timenles, regem autem bo- , . .
noriflcanles* Porro I I I I M I , C Quasi liberi ila
i , ;
explicavtt Jo. Ghrysoetomns : c Ne dicer nt, Libe- ^ , '-.
, ,
rali sumus a mundu, cmTi cives facli stimus, et
,
tu principibus hujiis imiitdi denuo nos subjicis, ct

; *
eisdem parere prap.cipis ? hac de causa, Obedite,
, * ,
inquil,lanquam liberl. boc est, relut ei credenics,
qui vos liberavit, et hoc facere mandavh. Hac \ .
enim ratione haudqiiaquam Tidebiniini in maliiiae, , '
seu inobedientift, ct conmmaciae vclamen, habcre ,
liberialem; u l eonliitgeret,*i bujue praetextu obedlre , * .
" *
renueretis. Juxia aliam considerationem dici
* ,
polesl, liberum esse juxta Domimim, qui nulli rei
.
nbsurdae obsequifur. Qiioniam igilur simulate v i , , ,
vere res non est liberi, eed ejus, qf pravfe
, '
aflectibos subditus est, hoc autem est a Deo,
scrvisquc ejus alienum * idcirco nunc praecipie, , ut bono ac sincero aniino principibus subjecti si-
\
mus, ac non, male erga Hlos affecti, veluli coactam
r

obedientiam praslemus; neve bujusmodi in nobfs Q

l:\iente malitta, velui sincerum, ac simplex morum
nostrorum velamen faciamus, apparentem quaindam, et non ex intinio affectu obedienliam exhibenlcg. Illud enim, quasi vdamcn liabentes
malitise liberlatcm, pcrinde est ac ei breviter
dicerct: Simplices quidem el sinceri exlriiisecus
npparentes velut sub velamine liberiatis, et expericnlia improbi, et apparenlix conlrarii inrenti.
V E R S . 1 6 - 2 2 . c Scd sicut servi Dei. Omnes bonoratc: fraternitatcru diligile: Deutn titnetc : regem
bonorificale. Servi subdili in oiuni tiinore dominis,
eon lanlum bonis et modestis, sed eliam dyscolis.
Hcccest enim gratia apud Deum, si propler bonam con
ecientiam sustinelquis trislilias, patiens injustc.Qua
cniru est gloria, si pocoanlesel colapbizatisuflferlis ?
ecd si bene facienlcs, paiienler suslinelis, baec
cst gralia apud Deum. In boc enim vocati estis: quia
lChrislus passus esl pro nobis, vobis relinquens
excmplum, ut sequamini vestigia ejus. Qui peccaiiim non fecit, nec invenlus est dolus in ore ejus. >
Obscrva accuralam distributionem : quomodo Deo
quidem timorcm, regi vero bonorein assignel.
Q-iare si Deus litnciidus esl, t qui potesl animam,
cl corpus perdere , > non ulique inorem geremus
rcgibus, cum quidpiain mali nobis pr&ceperiai.
Tiiuor enim Dei cliam Iionorem regibus alias del e

Malili. , 58.

,
, \ ,
,
, *
> . ,

, > ,
,
,
.
c '
* *
. ,
, \
, \ .
P* * *
. , ; )
\ ,
. ,
, , ,
. ,
, ,
. "
, \
, '

TO

51217

EXPOSITIO I N EPIST. I S. P E T R I . -

CAP. I I .

121&

. bitum supcrare poicst ac dcbel. Quinimo Iionore

\ ,
ipsos ptivabit qut ab ipsis ad mala coinpellilur,
\ ; juxta sancti illius dictum : Ad nihiliiin deduclus
' ,
esl in conspcctu ujus ir.aligtuis . 364 Ad illud,
cServi, subaudienduniest, estole, sic: Servi, esiote
.> [f. ] , , subjecii. Similiter infeiius ad Mulieres in omiii
, ' , timore. Vqx < limor nnulliplici seusu usurpalur.
. \ , . >
Nam primo dicitur tiinor is, qui scienliae conjuu clus csl; quem isle iiunc conseienliam appellal,
qui et reverenlia, seu linior reverenllalis vocalur.
, Dicilur eliam litnor ille, qui est passio quxdam :
, ' cujusmodi esl, quem supplicii pcriculum i n c n l i i ;
, qno tintore fcras quoque afliciuntur. Est eliam ir , nior quidam, qui inilialis appcllatur; quo percclli
, solcnt, qui primo ad Deum accedunt, eo quodmul , \ lonim, quae poenam inereiilur, conscii sibi suitl
,
Hujusmodi limore concussa cvangelica ilta pecca \\ , t r i i ad Dominuiii confugil. At tiaior eliam pcr \ \ ,
feciivus dicilur, qui onmibus sanctis semper adest,
ulpole qui jngiter iJmenl, nc qtiid minus eoritni
baboam, quae baberc oportet eos, qui ad perfeclam
, [] charilaiem assutv.pli sunl. Jam vcro cum tain mul , liplices, variique sint timores, profecio juslum
.
essc. ut ob eos omncs dominis suis servi obse . "
qtiantur, non negaveril ille, qui eosdem tiunc

boriaiur, ut * in omni Limore subjecli sint domi *
nis suis: ut^rqtie enim limor, iniiialis, et per *
feclivus, illis optimc couvemt: primus quident ul
I , caveam ne propler delicla iu exlremam perni . - ^ ciem incurrant; alier, ul ne quidein cogilent
doininis suis ingraia aul
, '
aliquod facere eoruin, qnas di
molesia esse norunl. CaHerum nunc de eo limore
,
loquitur, qui pei* conscientiain seu coguiiionem

reclae ralionis ingeneraiur; ncmpe qui servig, cum
.
nibil mali perpetraverint, a dyscolis, seu inlquts
^ ' . \ .
doiniiiis inculilur: ei bunc quidem liinorem laude
' , , \
, * dignum repulans, paiicnter susiincndum edicii*
, siquidein jllum propter admissa delii la perfcrre esse
, * quidem servorum, qui boua sunl ir.enle, ei iu sui
correclionein iuclinawi, al non lanUe viriulis,
quanla praedili sunl i l l i , qui cuui niliil iuali conscii
. ,
sibi siut, injusle lamen incussuin liuiorem forliler
' ,
ferujil, el cum graliaruin acliouc. lloc sane pru ,
clarum et maguum est : boc est, quod a pauci
.
( -D exercelur: el hoc Deo ciiiu primis accep4um
ulpolequod Chrisli palienliam quadamtenus aeuiti >), ' .
lalur: nam el ipse 11011 pro peccalis suis (peccaium
, '
, , eidm non fccerai), sed pro uobis, nobtrisquedeliciis
passus esl. Ab iuiqiiiialibus, > id est proplcr
.
iniquilates < populi mei duotus esi ad mortem

.
. ' ail propbeta. Dignuui iiaquc laude timorem btum
c . csse staluit. Auamen, ut aliis quoque timoribua
~ servi Itneanlur, aBquuin el ulile ccnsei: ni patet
, - cx eo, quod dical, in omni limore. Sed euui
qui propter conscieiitiam est, aliis liinoribus aute *
ponit, et bunc solum essc proprie laude digm-m
, verissiiua defmil ratioiie : qiiaiidoqnidctn alii linio.
,e

rcs piaiviani babenl justam causam hidignaiioms domiuorum in sorvos ; iste auiem nullaii)
Psal. xiv, A.

1 7

Isa. i i x i u , 8.

1219

T I I L O r i l V L A C T l B U L G A R L E ARCHIEP.

365

< " ' ,

VERS. 2 3 - 2 1 . <Qui cuin m a l o d i c e r c l u r ,

m a l e d i c e b a l ; ciim paleretur,

non

coniiniiiabaiur,

iradebai autcm j u d i c a n t i j u s i e . Qui pcccala

nosira

, -.);. " ; ;

pro-

calis r u o r l u i , j u s t i i i a i v i v a m u s . i Fortassc bic diM-rit

. " *

quispiam : Quomodo n u n c ait

ipse p e t l u l i l iu l o i p o r e suo super lignuro : ut

Pctrus, C b r i s t u m

< ,

D o m i m i m , < cum i n a l e d i c c r c l u r , noiunaledixissi*,

, \ , , ;

ei

csse, >

quando qnidom comperiuius, eum c l quosdaiu Ju-

, ; , \ :]

< cum

palerelur,

non

comminatutn

davs vocasse < canes, > et Pbarisxos * cavos ;

' ,

(t

* > \ , ' 5,

qr.oad

Judam, dixissc : Bonuin

eral e i , si

nalus non fuissct bomo i l l e : et de civitaie, quaj

: . , ,

ap;bioios uon r r c f p i s s o t : T o l e r a b i l i u s , i n q u i l ,

4 cril

[,

l e n a i Sodoiiioruin

el Goiuorra-orum in die

j t i d i c i i , qu.tui illi c i v i i a l i ' ? Rospondemus

Pe-

i r j i u i diccre D o m i m i m
dtxissc, > aut coniniinaltim

, , > '
1

] ,

ntinquain malc- Jj
, ' csse; > scd, t cnni
. malcdii en.tur, non reiwaledixisst , w q t i e , ct:m pa\ , : ,
l e i e i u r , c o m m i n a t t i m csse. N;mi si nliquaudo
* , /
o

iKaiedirta a l i q i i a p r o U t l i l , non u l viccm suis c o n v i -

l i a i o r i b i i s redderel,

id

l c c i l ; sed

u l cos qui con-

v c r i i i i o l t b a n l , reprelicndcrci alquc o b j u r g a r e l . A l

vero c o t m l i t s bujusniodi appcliius : D x m o n i u m

b . b c s ; 1

principcdasiiioiiioruiiicjicildxnionia

Ecce boino vorax

oaviiia

conviiiis

qiiidem d i x i l :
inunia, lilii

c l polaior vini

ivpiiidii?

Si

Non

: > aiuie

>.

; \f. ]

\ , > [f.

. ]

sane. Sed

illis

cgo in Beelzebub ejicio

dac-

veslri i n quo c j i c i u n t " ? > Vocamibus

, \ -

, \ . t

aulcm ipsum c voracem, et polatorciu v i n i , cq>-

posuil illud p u c r o r u i n i n foro

hidentium diclum :

< Ci-ciuiiiius vobis, ct iton saltasiis: lamenlaviiiiiis, G .

k

el uon planxistis * . ( ^ u c i f i x u s vero, el

possine

b a b i t u s , pro allligciilibus oravit p o l i u s , (piam illis

cor.uirniauis s i l . E l JudiC quidcm ininalus

est, sod

, \ ,

t i l einn ad proditione rcvooarel. E l cos, q u i d i s c i -

. "

pulos suos r c c i p c r c n t , g i a v i u s quam Sodoiui-

\ -

las, punieiiilos essc d o c l a r a v i i , u l audilorcs

ad huspitaliiatcm, tum
ampleclenda,
verissimus

limoie

cst

ad

sallem, provocaret.

scnno P e t r i ,

C l i r i s i i Domini ad

paticntiani

quo
et

nos

cum oinnes iu fulnro j n d i c i o

juslc

tt c p i s c o p a n
scu vibicas i n

, > ^-
subdil :

Tradrbat

anle.u
4

i i i t o l l i g i t Oeum, qui reddet unicuiquc j u x t a opcra s u a * , >

Eratis

cunversi cslis nunc ad

aniniaruiu
suo

'

vcslrartjm. >

^,

f Cujtis l i v o r c . > Elagellalus c n i m a P i l a l o , eiiajii ^ ' : '

livorom,

j u s t c , alquc absquo ulla persunarum acceplione, j u d i c a b i t .

YKRS. 2 i 25. Cujus l i v o r c sanali eslis.

pasiorcm

Quaro
excmplo

mansueiudiuein a d i i o r l a t u r . P o r r o cum

j u d i c a m i justc, > per < j u d i c a u l P i n

ovcs c n a u t c s ; scd

cum

ca, qua? salutis sant,

corponj

oriqtiaiKliu

\ .

; . -

? ^.

liiiit.

CAPUTHI.
VERS. 1-3.

. .

S i m i l i l e r ct muliores subdiiac s i n l

x i i i s suis : u i c i si

qui

non

credam vcibo,

? ;

pcr

. " \ [vulg. ]

n i M l i r n i m conversalioncm 3 6 6
'
vcrbo l u c r i ii.int. Consideranles in l i u i o r c castani conversatnMiem Ycslram: Quaruin non sii e x l i i n s c c u s capilla nra, a u l c i r c u n i d a l i a , aut i r i d i i i i i c n l i veslimcn-

, ,

3 R
4 V

Malili. xiv, 21.

I l u m . i i , G.

I 1 C

M a t l b . x, 15.

* Joan. v n ,

20.

4 1

.)

, -

M a l t b . , 15.

" l b i d . 19.

* I b i d .

17.

EXPOSITIO I N EPIST.

S. P E T R I . CAP. .
1222
torum cullus. Cum per omnes bominum gradus
nenipc per regcs, principes, doniinos ac servos,
, , ' ,
morali scrmone suo excurrisset nposlolus; alque
, - "
subjcitionem regibus cl principibus, quibusoportel
, ,
ci in quibus oporlel, prxcepisset indeque demon * ,
slrasset, etiatn principcs, quibus leges incilamento

ad jusliliam esse dt-beul, si quidquam conlra ipsas
, * iiiicjue, absque judicio,ei tyraniceegerini, aeternum
, , pcriiuros : quandoqtiidein ad populorum uiiliialem
,
dala esl illis lex, qiiemadmodum cl Paulus clamal;
\
ci pari ralione ad uliliuiein assignatisunt principcs
, :
legibus : unde pessime quidam pertenduni pole \ ,
siaiem quamquc lcrrcuani esse a diabolo. Qua iu
'
re ipsimcl diabolo pairocinantur, qui ausus esl Do ,
niiiio dicore: illajc oniuia mibi Iradila sunt; et cui
,
volo, do illa
> Non enim illius imperio rcges
, *
coustiluuntur, quippe qui ad nialorum correctio ,
ncin dcsiinaii suul : quod Diabolns impedire co ,
nalur. Deo ilaque data esi poteslas, ct con sliluli sunt principes, cum ad palrocinium juslilias,
ct direciioueiu aique utililalem subdiloruni, tum
, ,
, ad lcrrorem, puiiitioncm et repressionem iniquoriun ; lum deniiim ad debiia poena pleclendos illos
\ qur injuriam inferre aliis ausi fuerinl. Cum ila boc
, ' \
oslendisset, ei quod subjici bonuui nobis sit, non
, \
parcre aulein niatuni ; simililer etiam servis quoad
,
dominos suos, til jam diximus : nunc ad muliercs
) , scrmoncm converlit. Ail itaque, roiilieres ad duo

cum primis adniii debere: quoruni unum eet,
.
subjcclas esse viris suis : > alleruin, a nimio
, , ' : ornalti, oiunique fuco, sauclarum inulierum exem ,
plo abliorrere. Nani et illae, inquit, hoc soluin or , nainenium sibi convenicns rcputabant, quod mari . ,
lis suis obsequenles essenl. A l quodnam ex boc
\, { , :
lucruni ? Bona aeinulalio in iulidelibus, quae eliain
. \ ;
a nosira erga principce subnnssione pioducilur,
,
quciiiadtnoduui cl Christi proplcr nos laus: in quo
* * luagna Citrisiianorum gloiia posila est: cuii) scili , * *
cei proptcr nos, seu propler bouam conversationem
, noslram Dei nonteii glorilicaiur. Illud autein :
'
. 6 c Sine verbo lucrifianl,i idem valet ac semoto omni
sennone omnique conlradiclione; vel, vcriialein
, " , firmius demonstranlibtis faclis quam verbis. Opus

enim sine verbis, ut vir saucius dixil, prseslanlius
lf. ]
. inullo csl verbis sinc opere.
1221

. > - ,

, .
'*

,
. > ^

4rt

>

, ?
,
.:

;
. ,

, .
M

. t \

Luc. v i , 6.

4 8

Psal.

XLIV,

14.

V E R S . 4 . Sed qui abscondituscsl cordis bui.io,

in incorruplibiiiiate quieti cl modesli epirilus, qui
est in coiispeclti Dei locuplex > Nam c Omuis
gloria iiliae rogis ab intus, in fimbriis aureis eircumamicla varietatibus : > 367 scilicel inl^riore
nostra afleclione, et exicriore composilione andcc
couspiraniibus. Fimbria ciiim csi exireaiitas lela?
vel pajmi, ubi stamen cum sublegmiiie non esl
implexum : quare ab iniiio osteadil lolius opcris
subsiantiaiu. c Anreas > aulem dicil iimbrias,
quia id etiam, auod ex inlus laicntc cxlerius se

THEOPHYLACTl B U L G A R I J B ARCHIEf .
1223
prodit, baud vulgare esl, scd prettosum ac magni- c ,
,
,
ficura.
.

YERS. 5-7. Ste enim aliquando et sancla? nroliores speraiHes in Oeo oroabant se, subjedae pio- ,
. Zipfa [ vtdg. ]
priis viris : sicot Sara obediebai Abrabse, Dominutn
, /, . [tulg*
eum vocans: cujusestis filiae benefacieiites, eiion
perlimentes ullatu perlurbaiionem. Viri eiiniliter .'] , , \
cohabitaiiies seeundum scieRliam, quasi iiifinniori , , :
,
vasculo imiliebri impariienles bonorem, lanquam
, ; ,
et cobaeredtbus gralise: ul nouiuipediantar oraiiones
vestne.Ornaluin bic vocal obedienliam, cumdicat: ; .
, .c < Urnabaul se, subjectae propriis viris. Poslquam
,
auteui, sanctae imilieres * iftdeiinile iiiit, eliaiu
, filias Sarae > eas appellavit, seu quoad fidem,
-**

- r r

'n

quoad
geiius
earum
reepieeret.
Oporlel
enim
ut filiae
malres
suas
Cbrisliano
ornatu
imilentur.
Horiaiur etiain ut eleemoeynie erogandis iucumbaut, non verentes raiionem, quara propter hoc
redditura essenl marilis 6uis. Hoc signiflcare i o lendilverbis illis: Et non perlimeoies uilam perturbalioiiem : fiecet enim ut, etiam expensarum
ralionein mariti ab tixoribus euis aliquando exigant. Igitur aposloius sublimiore aermone parciuioniatn ei pusillauimitalein feminaruio excilal, ul
rcbus domeslicis liberalius utantur. CaUerum el
virortim erga illas ausleiitateni coercet, inquiens:
Viri sinHbler cobabifanles secundura scieniiam,
buc est, lndulgentes imbecillitati sexus faiimiei in

"

'

c ^ ,
, .
.

,
. , c
, .
'
. , \
,
;
, , ' ,
ouimbus
pusiilaiiimilalem



est),
vos (quippe*qui
inagnanimi
esioie
erga illas et proclivior
generosi, Q
,
\

,
batul miuuiaiu et scrupulosam ab ipsis de rebus domeslicia coocredilis ratiotiem exigeutcs. Scilicet, ,
qucmadmodum dtxiiiiue, ul mulieres liberaliores , ;
pauperes esse possent, mariios borialur, ut a n i - ,
mium accurata rerum domesticarum inquisilipne . \
absfmeanl : caeierum videlur mihi apostolue iste \
eliam bis aliquid profundius indicare velle, et \ . [
bonegiius, quam Paulus, coujugale opus innuere. $ ' <
Paulus enim aperle clamat: c Ne fraudelis i n v i - ,] , \ [
C C I M nisi forieex c o n s e n s u , e l c . t isie bonesliug,
, , ]
u i dixi, reiu eauidem < scienlia, seu c cognilio- ,
uis > vocabulo siibindicaiis, admotiet ne (quaudo- ,
quidem eliain ad boc propensior <est ieuiineus
. *
sexus) duris asperitque verbis seccssiouem ab ^ ,
ipsis iaciant: sed priiuo quidem illis utpote imbe , x l t *
cillioribus 368 indulgenlius ulanlur, tum vero
MiadeaQt, ui parcitale, quadam in bujusmodi coa. ( )
tiRentiam conseiiiiant. Ei eane bauc parciialem
. >
indicaie vuli ille iis verbU qua: subdil, c Jinpar , [/". ]
ticntes bonorem: > nisi enim quts ad aliquid respi. ' [f. ] ,
ciat, neque parciUs locum babl. Erga uxoresigi ,
tursivequod c infirmiores, sivc quod c cobasre .
des graliai vilae sunt, ila ee gerere oportel, in bis

quae banc consuetudineui apectant. Cseieruqi quod
, ,
non teinere locuni bimc eiplar>averiiuiis, arguuiento , , ,
est quod subdilur: Ut non iiDpedianlur orationcs
. > & ,
iT

1 Cor. , 5.

1225

EXPOSiTIO IN EPIST.

; ;
\ , , ;
; *
.
c , , , , , , *
,
* ,
, . >
, -
f , ( , t , , c , >
> . ,
, . c
, t >
, . -,
,
. \
>
.

. , ;
, .
, *
, .
,
, . ^.

'
, Q
, , * c
, , [ ] ;
. c , >
$ ,
,
, , , . Qv c > \
> ,
4 '
* c ,
' c
, , . . . '
c > ,
* \
,
, ,
,
, *
. opv
,
. \ .
T

S. P E T R I . - CAP. I I .
1226
veslrae Ilarqm enim rcrum QiUeoip|us magiiam
lempore orajjonis ajteiitjoncin fcrvoremqtui p.Qnciiiai..
VERS. 8, 9. I fitie nulcm onuies upairiraes,
conipatienles, iraternitalis amalores, misericordes,
modesii, humiles. Non reddenies maluni pro mab>,
nec maledicium pro maledicto; sed e conlrario
benediceiiles : quia i n lioc vocali esiis, ut ^eocdiotionain hxrcditate pessideaiis. Qod sequiliif,
Ua cum praecedcniibus cohairet :c 4a fine, liocipj,
in 8mma, omnes unaiiimcs eslole, J e i c , scienles
f quia in lioc vocati estis u l benedicalis. Ueped i d i o enim eiPaulus ail**,i persequcntibu* YOS. j
Quod iacienles liaercdilale possidebitU J illti4
omnibus nonien audire, 1 Benedicenles ei b r
rediiabunt lcrram**. Non enim fas est, eum aui
vilae aHernae adliaerei, quemquam lingiia sua exs^?
crari. Quapropler eliam David eos, qut vene vi^a
desiderio leneittnr, bortatur, ui 4 * iinguaiii uani
a malo, > seu a coiiviciis et conluineKis prpbi|>eanf: > iia emtn coroparati Ouanipolentem ad yo$
avdiendnni proinpluni ac benignura habebjlis. Qm>
poaito, quis vobis pQcere poterit? Quod si etfaip
vobls rectc operanlibus, afflictio aliqua a,ccideri|,
animo nc concidatis. Quin gaudele: primo quideoi
qirfa bac vera mala non suiit; deinde, quia Vac
ratione e?aji|is bpati. Quare pordi.bus yes|f is ^euiu
jIori(icautes bumanum omnem timofein abjicite:
qin, nec ullo paclo turbcmini. Alit$r. 4b8olvtjg
jam (Locunifiniis, ^uae ad rnaritos uxoresquc pecqliariter aitincnt, punc communi adliprtalfoiie vij-QS
omnes ac nuilieres allpqui(ur aitque,: In fine
au^em, 1 boc esl, Quid opus est peciriiariter nipnere? Absplute omnibus dico: boc enim 1 flnfs
est, et ad boc collineat acopus onjnium qui $aluiem
consequi volunl; et isia cat lex charilalis, qqa3
astringit oinnes : quippe ex qua oranis virlus prpgigniiur, buiiiililas, cpmpassio, tpiscficQrdia^ pt
reliquae ; ex quibus qui^em c qnaiijmita eit
studiosiis cousensys circa aliquid absque diecriroine; c compassio 1 est niiseratio erga afflic^os
perinde ac eijga seuietipsum; t fralernitaii? amor 1
est affeclus erga propinquos tanquam erga frafres;
f ndsericordia > est anipii inclinatio ad bcnciaciendum 3 6 9 " V J ^
condiii^nis sunt; f affabililas esi benijgnitas et coinitas er^a omiics,
cujusmodi exbrbcri solef aoiicis, et iis moribns
conveniunt; c bumilitas dpniuin est couyitiatites
ferre, lapsus agnoscere, accusationes iqlprarc; quod
ctiain ad aBquanimilalcm spcctal; dicacitas
yero esl- ex prava consuetucjiqe pfta yituperandi
seu cpnviliandi libido. IJis i^itHf yirfmlbus, inquiC,
ornaij cstpte; acprxterea iitilta capiajDJni nequtua;
v

11

e m

insuper et zelalorc^ sitis, sanc^am ap perfeclam yilam ducpiilcs : qui cnim a|) oippibus benedlcilur
U ciiaui zelalor c # .
V E R S . 10,11. c Qui enira vult vitam dtl^fere, et
c ,
Rom. x u . U .

Psal, ,

PATROL. G R .

CXXV.

20.

Psal. xxxm, U .

3?

1221
T I I E O P H Y L A C T I ! X . A I U / E ARCHIEP.
,

,
dies vidcrc bonos, corr oal lingtiajii suam a iualo,
\ .
etlabia cjus nc loqtianmr doluni. Dv clinel a malo,
, \ . t facialbomim : iuquiral p a m n , r l srqualur eam.
.' . > :; (
Ul &ummiiiii ceriilndinis gradum admonitioiti suae
, \
tonciliet, cam Davidie aucloritate conGrnial, e l a i t :
6\
, "
4 Qui enim vuli viiam diligere : boc esl, qui ecse
, > * ,
ad veram vilatn rcturmat, eamque aniabileiii red , \
!ere sludel (lioc ciiim iiuiuil illud, c Qui vuli
( ,
diligere , > seu deiderabilcm , el expeiendam
, , : lominibus rcddcrc), firniiseime isla icneat, quae
), ,
inccum suggcril propbelicus scrino.
\ .
1227

V E R S . 1 2 - 1 5 . Quia oculi Domini supcr justos,

" \ ,
oi aures ejus in preces eorum : vultus aulein
.
Doinini super Taciculcs mala. l quis est, qui
. ,
Nobis noceat , si boni armulalores fueriiis? Sedct
; '
si quid palimini propier justUiam, beati. Timorem
/, . >
autem eorum ne litnueritis, ei non contuibemiui. .
Dominum aulem sanclificale in cordibiis vestris.
.
Absolulo propbelico oraculo , cum iu co babeatur :
, , )|\
4 Oculi Doniini super juslos, > et Vultus Doinini
\ , , \ ,
siiper facienlcs mala, subdil : Si bac ralione , ,
viiam duxcritis, Deum bcnevolum ct precibus
, .
vcsiris obscquentcm babebiiis. Tum vero, quis
,
maluni vobis iuferrc poleril, cum in manu ejus
\ , , .
sini niors ct Vita? Praterea, cuin nonnulli affli ^ , ,
< liones, quas pro fidc suslincbanl, tanquam mala ,
quaidain repularcnl, Pctrug, m bunc lorrigcret
* , < noreni, Ne putelis, ail, haec mala esse; quiu pro .
magna fclicitatc babcnda sunl. Timor enim ab bo , * . c
iuinibus incussus nibili pulandus csi, ulpole bre , \ *
\issimx durationis. Si cnitn Oculi Domini super
*
juslos, et aurcs cjus in prcces eonini; super : *
aulcm facienles mala vullus cjus > oinnimodiim
,
iis iulcrilum comminaiis, profecio, si lucc mala
.
iorent, sumniiis ille bonorum dispensalor, nequa- . "
4 uaiu nos qui ipsum diligimus, hisce reiribueret: . *
in solos enim nialos mala immiltit. Non igiiur
* *
jiiakc censcnda? sunt aiHictiones , qua? pielalis , , '
rausa pcricrumur. t Sanciificate auiem Deum in
[]
cordibus Ycsiris , inquitcum Isaia, bocest: He
,
lebus apparenlibus 370
gloricmini, sed in se, , *
(reto cordis vcslri conclavi sanctificalionem Domini,
, ,
qiia: in purgaiione a maculis, seu a pravis moribus,
, (Oitsislit, elaboraiiles, ita ipsum c sancliiicale : , ,
bcilicct, bona conversalione vcslra eflicile, ut, qui
(unquc vos viderini, eum gloriiicent: quod el divi ,
!ius Magisler pracipii, dum a i l : c Luceal et lux
.
vfbtra coram bominibus, u i videant opera vestra
bona, eic.
4

8 1

Y L R S . 1 5 , 1 6 . c Farali scroper ad salielaclionem

omni posccnii vos raiioneni dc ca qux in vobis est
fcpe. Sed cum modcslia el tiiuorc conscieniiaui
1 abenlcs bonam : u l iu eo quod dclrabunl vobis,
confundanlur, qui calumnianlur vesiram bonam in
Cbristo.conversatioucm. > lilud c Paiati ad salis/aciioncm. etc. cum co, ct ihuorc conscientiam

Ua. , 13.

8 1

Matlh. ,

16.

" \
, *

, i v
. > , '
, , \ -

25

EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI - CAP. .

12?0

\ ' habctiies bonain coi)jungond<un. MoJesie enim,

,
f l , i i l decet, islud faiientes, ct vosnictipsos com> inonstrabilis nullius conscios essc criminis, cC eos,
\ , . ; qui pravam dc vobis opinioaein gcmnt, confundc [f. ] [/". ] .
tis. At vero boc in diclo, quemadmoduin ct in illo
, , anleriore : Oumes uuaniiiics, > subauditur , es , "
tote, vel sitis. Ex connnufli iiaquc raijune ita sc
locns bic babet : c Paraii cslote, vel sitis. Vuli
,
vero aposiolus uos pararos senipcr esse ad red , ;
deiulain de fide nostra rationem; ui quotiescunque
, imerrogaii snmus, lacilc responderc possimus : i d ; , que (ut caetera quoque) c cum niodesiia, > velut
Dcoipso piaeserile, faciamns : nullus enim servus
.
. qui sapial, coram bero euo arrogariicr loqunur.
Lucruro vero, quod cxinde comparatur, cxplicai iu

3 ; . - ^ eo silum, qnod iufideles, qtiales nos siinus, cogno?
, scant, sicque benevoli in nos rcddantur. Sciendum
vero, baec iis, quse a Cbrislo Domino dicta suql,
[/. ]
9 \ nequaquain adversari. Si enim ille niinime pra>
* > - meditandum nobis essc dixit, cum c ad rcges et
t. praisidcs ducti fuerimus, quemadmodiiin respond e a m u s ; Pelrus vcro, u l ad id c parati semper

sinius t nunc p r e c i p i l : Dominus quidem de nia? .
. lyrio loquebalur; Petrusauteni de doctrina sermonem habct. Porro quod qtiis absque sludio et pra
,
>\ , via mediiaiione se aliquid scire exislimct, vilupe , ratione dignum est : insipicniis cnim cst incxpcn , 60S proferre sermopes. Sed alitcr ctiam. Quoniam
infldeles de infapdis nos accusabant sceleribus, ap

Q spem noslram inartem esse jaclabant, prac j p i i ,
.
ut de bis bene cxpensas responsiones affeiamus,
easquc vifas probilate conflrmcmus.
VERS. 1 7 , 18. Melius cst enim benefacienles (sj
l ,
, , . " volunlas Dci vclil) pali quaip malcfacientes. Quia
ct Cbristus $crpel pro peccafis morluus e$l, jusius
\ ,
, [] ) . ' pro injustis, ut no$ offerret Deq. > Hc ratjo ^qn
ca, quae proxirae dicla suut, spectai: sed quac paulo
,
anle pra?misit, penipe ca verba : c Et si quid pafj ; ,
, , > - mini propter justiliam, ^71 ^ > * ? idcjrco ait
, . > mclius esse pali benefacienles, quam malcfacjen?
tes. ) Quod si cui rationem istam aij id qqqd i m
mediale praecedit, referrc Jibcat illud c beiipfa , , \
, * [ , cicnlos > non pcrindc sumere cporict, ap c beneij] , . , - ciam aliis imperlientes, > sed absolulc : qt idcm
. \ , c ; J) sil, ac bona operantes : > paiique ratione illud
, > , c calefacicnlcs inlclligendum. Addi^ autem, f Si
voluntas Dei velit, > u l oslcndal, nibil, nisi l)t*o
/& , ' '
volenie, nobis accidcre, $ivc ad peccatorum pur, * $ , \
. . - gaiioncm, siye ad glorias augmenUiqi, vel etiam ad
aliorum salulcm : et boc quidem altera cx bis ra
lionibus. Vel enim affligilur ju$lug, ut exinde sa, ,
pere discanl peccaiorcs, juxta illud
: c Si justus
, ; > \
vix salvabiiur, impius c l peicalorubi parebunl?
^
El boc quidem duplicem aflerl utiliialem : scilkcl
^ :
justo auginenlum jiistilia?, el pcccalofi conversio , ,
ncm, \\l diximus. Jnsliis itaque allcrulra fex bis
. "
,
causis patltur, vcl ad gloriain propriain, vel ad al o( , ,

a t

8 k

" Luc. xxi, 11.

e v

l P o l r . iv, 18.

\iU

THEOPIIYLACTI B U L G A R I i B ARCHIEP.

u i i t i ciMCnihkioricm

cl baliiloni,-<iciiwidmodum

ct

1232

, . ;
* i "
, ,
" . - c
, .
,
, .
,
. , \
, .
; *) ,;
, ,
, |]
-

Cliristus Dommus. HincPctrus Gbrisii cxcnipliiiii

ob oculoe pwiit, subdcns : c Quia ct Clu islits
scmel passus est, > nou quidem pro pcccatis suis,
sed noslris : quareel addit : c Juslus.pro injuslis
Ipse cnim Cbnslus peccalum non focii. Ulque os*
iciidal sunniiam.palicnlis elficaciam, dixil c soinel.i
Quoniam igilur Gluisius, ut os offerrcl ,
scu ad Oeutn addueerel, passus esi, boc plane cvinc i i , non omncs qui affligunlur, pro peccalis suis
alfligi. Et quoniam duplici ivalura conslal Cbrisius
(nam Deus ac bomocsl), duplcx ciiam nobis beueIteiiim passionc sua conlulit. Gt bomo euim ricns, a morle nos liberavil, resurreclione sua nos
renovans, tiibuensque exemplo suo, ut neino abs
que spcl rcsurrcclionis morlcitt jam subeal. c Y i -
vificatus autcm, * boc esl cx morluis divina virtute
resurgens (siquidem boc non qua bomo, sed qua
Deus pracstilit), justos onmcsqui in inferis delincbanlur, couvivificavit, > scu uua secuni reduxil
ad viiam. Mulla cniin corpora sanclorum,
qui dormieranl, ut sacer ait evangelisla", surrexcriint, et apparuerunt mullis.
Y E R S . 18, 19. c Monificatus qindem carne, vivificatus autem spirilu. Iu quo el bis, qui in carccrc
crant spirilibus venicns prxdicavii. c Carne
mortificatus, idest, qua bomo. lYivificatus aulem
spirilu, > boc cst, ul Deus : c Spirilus > eniin nomino hitelligh Dcum ; per c carnem vero boini-

. , ', *e (
, , ' ), $ .
,
, \ *
. >

c , \
* )
. , ,
c >\, <*
, , , , ,
, >, * .
m m . Et quidem priori inlclligeiui?.? adlestalur ^ , * , ^
Evaiigclistn, qui aii
: c Spirilus csl Deus, ubi
, Ghrisium Dominum veram sapienliam cum muiiere

Samarilani 'aqucmem iiulucU : postcriori vcro,
, .
univeisa Scriplura. Hiuc luauiiestum fil dupli , ?, *
ccm cssc Cbrisium, nan quidcm pcrsona, sod na , , , , .
lura. Illud in quo pro, idcirco, posilum cst. Cuin
,
enini dixissct euin pro injuslis nobis obiisse, sub,
372
" cliam, qui in infcrno comiust eranl,
,
prxdicasse. Ilucusque ciiim prqgresso aposiulo

cxplicandutn reuianebal, quomodo Cbrislus iis,
* []
qui ante eum obierant, piofueril. QuaRstio eliam
\
t r a i : Si pro omiiium salule facia esi divini verbi
, ; ^
incarnatia,qualeninain saliitcin, qui pramortuiiue- ' , ,
ranl, conscculi sunt ? Dubiialioncm uttamquo
; , unica responsione solvit, diccns, Doiniui morlem D , \
due cffccissc: spcin reeurrecliouis resurgendo, ei
.
saluletn corum, qui anie ipsum exccsserant cx hac
, \ $>
>iia. Qui cnim rccle vixeraot, i i lunc per Domini
,
descensuni ad inferos salulem oblinucre: quac
. \ c
divi Gregorii scnientia esl. lta enim ait: c Non

sine excepiione omnes salvus facit Cbrislus advenlu
$, .
suo: (sed) vel illic eos duntaxai, qui crcdde , , p l j
runt (4). > Liberi cnim cujusque arbilrii res erat,
;
#

f e

Ma-ih. , 52, .

8 8

Joan. , 24.

Bonifacii Finelti notw.

() Locusistc S. Grcgorii Nazianzeni cxstat in
Locus inlcgcr ila 6 babet : " $
oratione ejui X L I I (qua* si ecumla in Paclia),
. p.ig. 695edit. Golon. an. 1690. Caeteriim non assc, ;"
rcndo, scd dulitando prolnlit diCliira islu J S. Palcr.
; ' ^ ,

EXPOSITIO IN EPlST. I S. PETIU. CAP. llf.

1233

12U

{/.] , * ; (c-uin ralione pnvdtti esscul) a suprciiui

.
Faciore benigne coiiecssuiii icvlc pussidcre, ei
scipsos daulis bonitatc diguos prasslarc.
c '
V E I I S . 20. c Qui iacreduli fuerant aliqitando,
; quando cxspcctabanl Dei paticnliam in dicbus
, , '
Noe, citm fabiicanlur arca: in qua pauci, id es\
' . (jcto atmna? salvic hcix sunl per aqtiam. \hvc
* addit , nt lacilain objeclioncm elidcrel. Facilt?
, enim rogare quis polcral: Erqiiis anlc Cbrisitiiu
; \ , \ praidicavii, ul qui ci imit crcdidi>seni, eondcmna, [/"..] renlur? Cuinquc in prompiu babcrct cam, qua
f , . Paulus quoquc usus est, rcsponsioucm, ncnipc. a:)
\ ,
id iimium nubis ralionis lutncn sai s csse; quan , doquidcm qui bonum a lualo scccrncndi facultaie
. . ; " - don.ui sunt, ii profcclo, si bomim nun opcrenUir,
\ , condcmnatioiie sunl digni: ea lanicn uli noluit.
. Cur vero? Quia sublimiorem ct uimis pbilusnphi , cam iliam pitlnbal, quam ut JmLuonun ingenio,
, * * quod Iiutiii repebat, accommodaia fotei. Igilur cx
Scriplura infidelitatem eam aslruii, ei non quidem
. **
, a propbitarum temporibus, scd ab ipsa pcne mundi
. condiiione. Ex quo demonsirat, cliaiu a principio
' , annuiUialam fuissc bomiiiibus jalutem , scJ
dcspeclui babilam ob eormn ad vana obleclanicma

inclinationem. Cuiu eniin innuinerabilcs pcr i.l
.
, leinpus forcnt, oclo tamen soli, qui neinpe pras , , dicaiioni crediderunl, salvi per anain facti suui
, - Quouiaiii vero boc in aqua cuniigil, appositc ad
baplisma referi aitque, istud ab illa aqua subindi ,
catuin fuisse: nani et boc conitimaces dasmoncs
, '
>. , - - ^ pcrimit; salval aufcin eos, qni per fidcm ad
, * * (& aream, boc esl, ad Ecclesiam acccdunl: ac pracier , ca , queinadmodum aqua sordes abiuit, ita ci
bapirsma. Quod tamen non carnis sordium dcpo . " \
^ sitiouem > eflicil 3 7 3 sed syiubolice dcmonslrat
inacularmn animae ablulioticni.
,
YERS. 2 1 , ^2. Quod el vos similis fornuc sulvos
f " .
facit baplisma; nou carnis dcposilio sordiuiu,
,
' sed conscieiitiae bmta* micrrogalio in Pcuin pcr
rcsnrreelioncm Jesu Cbrisli. Qui est in dexlcia
. " $
Dei profeciusin coeluni. Texlus isle ila SJ liabri:
. , "
Baplisma consimili forma nunc vus salvos fach,
, p *,
quod cst non delractio sordtiim carnis, sed cou ,
[/*. . vel .]. 01 - scieniiae bonaj interrogatio, scu cxploratio erga
;

, '
, \ . \ , , ;
.
, < "
. '
, >

.
8 7

Joan. xxxm, 5.

Deum. Qui euim benc sibi conscii suut, scii qui

vilaiu crimiiie expertcm ducunl, i i ctiam ad sancliuii baplisma accurrunl. At quid VLTO, ait, isUim
tribuit baplismum ? Resurreclio Cbrisli. Is eniin
aiite resurrcctioncm cl passioncm suain illud cdtx i l : c Nisi quis renalus fuerit cx aqua el Spiriiu
sanctu, ctc. Posl resirroclionem vero, < omiirs
gen^s baplizandas pra3ccpit in noiuinc Palris
Filii et Spiritus saucii . > Scquitur: < Su!jocii>
8 7

e e

Mattb. xvm, 19.

Bonifacii Finelli nola3.

; Si infernwn desceitdat,
simul descende (alloqmltir fidelem mcdilabunduin).
lia quoque mysterin corfiwste, quce Chrislns illic
(ksignavit: uuod duplicii desccmus comUium ? qutc

ratio fueril ? Utrum omv.es sitie uila exccpt cue

nduentu ano salvos fecerit, ttn illic qnoque eos iluntaxat, qni credidcrunt?

1235

thEOPHYLACTI

BULGARLfc ARCHIEP.

126

ci AngHs, P..lesliUibiis cl Virluiibus. < Ei, > xa\ , , ;

cul? Scilicet, homini ipsi nnito.
) .
CAPUT I V
. '.
V E R S l.c Chrisloigitur passo in carne,cl voseam"
c ,
dem cogitaiioncm arincmini. Earmlem cftgila: .
lionew, pro: juxta carmlom inlcntionem ci scopntn.
, * ,
. , , ,
Dcest enim per figuram cllipscos prxposiiii), juxia.
; .
Poeiijnani igitur qua? Dominus post inorlem f i c i l ,
, $
enarravit, nfempe ejns ad iuferos desccnsuni, et
, * \
tujtis rei gratia illuc penclraveril, videlicel ob
)
fcoriim, qui rnibi tenebaiUuf inclusi, saluten ; no
vam ex ipsa inorie adhorlandi ad vifliiicm arripit
, ,
bccasioncm. A i l itaque, quod si Cbristus pro nobis morttius est c carne ( non enini immorlali < t f [/. .] (
)* [f. .]
divina nalura sua mori poloral), omni jure et ncs
pro illo, aliquid ipsi rcpendantus gratiae, mori , ' ,
dcbetmis pcccato , seti Hon amplius bumanls affccii , *
bus capi , sed ad Dei beheplacitum rcliqufe vinxi
,
boslrne opcraliones omries (xigerc.
.
V E R S . 1,2. c Quia qui
passus cst in rarnc, dc " ,
feiit a peccatis. U l jam ubn dcsidoriis bominitin,
,
sed volunlati Dei, quod reliqumn est in carnc
, .
vivat lemporis. lilud : c Qui passus csi, idein
, > \ , *
tst ar, qui mortuus esi. Iia el Paulus
: c Si
, *
tommortui siimus Cbristo, t et convivemus >
} ,
ci , c niortiii quidem peccalo, vivcnles aulem
.
Dco. >
,
Y E R S . 3. i Snltlcit cnim praelcritum teinpus ad
[vutg. voluntaleni genliuui consummandam, his qui am], , *,
kulaverunt in luxuriis,
desideHis, vinolcnliis,
, , \ 'comcssaiionilms, poialionibus, etillichisidolorum
. > " * ; tuliibus. Hoc perinde cfcl, ac si dicerel: Quid

Giilm ? nondum explcii eslis voluptatibus, quibus
;
tandiu indulsistis ? annon incoolinculer, geulilium morej vixistis 1 Et quidom incuiilinenliaB ; ; '
.
gcnera aliquol recensei ac nominat.
,
374
C In quo bosjilanlur, non con , ,
turreniibus vobis iti eamdem luxuriae confusioncin,
, , > , , ,
blaspliemantes. Illtid c In quo > pro, idcirco,
< .
posilum est, quemaduiodum supcrius :c In quo ei
, , > , , .
liis qui in carccrc erant, spiritibus, clc.
" , t Hospitantur > bic signiflcal, c admirantuf. (5)
,
Ita vcro id, quod boc loco ait, .se babei: Opor, .
let vos, abjcclis omnino, qua3 gcntilium propria
sunt, slddiis, quibus aliquandiu vacaslis, arreplain ry \
VUfc honestatem firmiter tenere. Sic eniiti el
[f. .],
gentilibus ipsia admiralioni erilis, quod uon per , .
inde ac ipsi ad impielaiis confusionem curratis.
*\ \ *
Ac pceieaquam ob muiationem vestram adniirati
, , \ fuerinl et obstupuerinl; non solum cojifundcntur
, c ,
cx ehibescent , scd ctiam vos exsecrabunlur el
[] malediclis prostindent. Aboininalio eniin impio
['
esl pietas. At non impune id fatfcnt : sed ralio ,
nem reddenl > ei, qui ad boc ipsum finnitcr ct
] . , ,
iiniimtabiliter scdet, omniuin Judici. Istud cniin
, ,
5 9

I I T i m . , I I .

Rom. , l t .

<5) Vulgata rcipsa babci,

Bonifacii Finclti .
*dimraniur.

1237
EXPOSITIO 1N EPIST , I S. PETRT. - . IV.
l^S
iv , " signiiical boc paraltiui essc. Quomadnio. ; duin cl ciim dfcilur * : Piarparausmonles tn vir > tute sua. E l " : < Parala scdcs lua. > Ei igilur,
. [] ,
qui iirma cl iminutahili sentcnlia vivos cl morluos
.
judicalttrus esi, quirunqtic \os nuric irrident,
ac ludibrio halhiut, raiionem reddcnt. Qna voro raliotie viveniisnn cl moiiitoruni judex
sit, deinccps declaral baec scribens.
01 ; /
V E I I S . 5. c Qui rcddent rationem ci, qui paralus
, ,
csl jndicarc vivos ei morlnos. S C U B U S esl: l i ,

qui vos conviciis inseclantiir ralionem reddenl
\ . *
ei, qiii vivos ct mortuos jndicabil. t Judicanlur
, ; $
enini cliam morliti, ul ex Domini ad inferos do. scensu paiet. llluc enini post morlein suam profe [,]
ctns ipse,non secus ac supra lerram fecerai, prse\ . , .
dicavit. Pracdicavit auiem non seriuone, scd opere.
^ Quemadmodnm v<ro, cum in mundo vcrsaretur,

ejus predicalio, iis qtiidcni qtii ad ipsuin agno, ecendum comparaii crant iu justidcationeni, iis
$, vcro qui ipsura agnosccre noluerunt, in condcm , , '
nationcm ceesit; sic el apud inferos delealis conlt * ,
gil : iis enim qui sccundtun carncm vixcrant,
. " \ \ judicium, iis autom qui spirilirclem, seu ornalam
. ". [.] virlutibus, vilam duxerant, gloriam el saluleiu

atlulit. Quare Judex vivorum ei niorluorurn recio
,
dicitur. Aliter. Morlttos bic appcllat cos intcr
- genliles, qui cmimeraiis sapra criminibus occisi
c erant : (Je quibus oplat apostolus, ut aliquando
\ .
conversi rertam c raiioneui rcddere possitii
\ ,
t ei, qni paralus cst judicare vivos et moriiios.

c Vivos, rursus jtistos, morluos auteni pec. C catores vocat: quibus divinum Vcrbum in suo n
,
hunc miindum advoniu evangclizavil regnum coe
' , :
loruin. El quideni peccatores qui cjus mandala
^ ,
amplcxi suut, judicanl scmelipsos vclul boniines
, , ,
came, > boc est, bac iu vita carncm suam cou , dcmnant, 3 7 5 et jejuniis, bumistcrniis, lacrymit;,
c
aliisque alUicialionibus casltgant, ut vivanl se , '
eundum Dcum spirilu, memorcs apostolicie illiui
.
ecntenlKE " : < Licel is, qtii foris C8(, nosler bomo
corrumpalur, iainen is qtii iutus cs(, nuovalur
dc die in diem.
l

V E R S . 6. Propter boc enim ct uioriuis ev;uigc . > 01

lizalum esl. Veliuii quidani Palres boccc d i ,
clnm : Moiiuis evatigclizatum esl, ita inlcrprc, , taii sattt, ac si nullatn cum a i i s coiuiexioncnt
, ' [f. ] V babercl; non considcrantcs, quod, cum causaiu
conlineat, ad i d , quod pra;cedil, rcfcrrc ipsum
. * ' , opoileat. Morlui t igitiir, inqtiiuni, duo bomiuum
gfiieia in S< ripttira dicunlur: vel i i scilicel, qui
, c >
pcccalis immurlui sunl, qui nequc unquaiu viiam
,
babere polcriint; vel qui Clirisli morli conformcs
, !
* , - a 0 f d i sunt, mundo qnideni seu niundanis affc , ' - clibus inoriui, viventcs autcm Cbristo soli; uli et
Paulus ah * : c Quod nunc vivo, in carne, in fide
,
vivo Filii Dci. Sic itaque aiunt : l i qui bac ra " \,
tiono Clirisio commoitui sunl, iu carne seipsos
.
ob anieriorcm viiain desidiosc ct ncgligcnlcr
,
k

6 1

Psal. L X I V , 7.

f i

Pi j l . xcn, 2.

* 1 Cor. iv, 1G.

" Galal. n , 20.

|2#

THEOPHYLACtl BU GARIifi AHCHfEP.

aciahn tondemnarit : adcoqite virui.t c spirihi. >

hoc est, vitaro Chrisli Domiiit excmplo couformem
ilucunl: eorum namque, quao aniea gesserunt,
tmprobatio eos erga prxsculia, ei qn:e prae niaritibu* hobent, alncriores facii. Iia ilti quidem.
Qu&; lattietsi reclc se bab*re quis pulaveril, lioc
iaineit defeclu laboranl, quod citm lola coiitcxiti
ftafcd cobaereant. Cum enim de Hs qni in inferis
toticltfst eranl, pratnissiim fuenl, el r bis qui in
tarcerft arant spiriiibus pra3dicasse, ad ieiml
ctiam referre oporlet praesentem, qua causa afferctfr, propositionem * ct non eam velul si sola
prolata foret, consbkrare. Quare dtcimtts, quod
cum proxime dixisset, < Ei, qtii paraius esijttditare vivosel n>orluos,i contraquod illud opponi poteraft,quod ignolum viderelur,ubi cum vivenles, luin
tnortui judicandt esseM,rem bahcconfirmal eo,quod
rtixeral, et < Hs qui ia carcere eranlf spiriiibus pratlicasee cl praedicalionem illam ad t judicium,
hoc esl, ad condemnalionem ceseisse: iis namqtie,
tyii vilae probe iransaclx conscii eranl, confeslim
bonilaii Hliue, qui iuibi apparuiladba?rcscciilibus;
HH, qui pravaw vilam ae duxisse meminerant, summo inibi reptefci sunt pudore* atque condemnalionem suam receperuni. IIoc igilerest judiccm caee
taoriiiorom. c Vivorura > autem^cum Doroinus ad
mortalem banc Yilam venii, ejus pnesentia ad condemnatitHiemplcrisqtie fuit; nam, cum boni ad iptum doctrina? ipsiiis percipiendae < ausa accurrercnt,
maii verilaiem elausis sponie oculis repulerunt.
^uamobrom Domintts protalti ilkid : c In juditfrum ego \n bunc iDUBdiim veni, hoc est, in con4emiHrtioitem. 376 * Uijwdiceiiter quidem secunnum boHihief ta came, vivant auiem secmidum
Deitm spiritu. Integer blc lextus buue babel
leotum: Douiiaoad inferos dcscendenle, ii quidem
i|ui in mondocarBalilerYixeraiiti coBdeinnalieuiit s
Yffti autem spirituatem viiam egeranl* aui ciim
ftoiniaa revixerunt (quandeqiiideui t niulia corpora anciorumjqtii dorinieranl* gurrexeruni \ >)
*ut cerfe oplima spe recreati sunt. Cstorum in
t e r b iis c judicenlur, ac c vivanl > fuiijruii)
pro praieriio usurpatum est ( quae temporum
muialioin Scriptura baud iiitreqinens esi)> ecilicel
, judicati s u n l , Y i x e n i n i . c Otnnium aalcin
Anis appropinqnavit : > boc est cum eoruiu qui in
tila^ tumeorum, qui apud inferot jueiificaii stmt:
quandoquidem in secundo Domini adventu quisque
quod illi debetur, recipiel. Si Vero quispiaiu sit,
qui Doniini in inferno praedicationcm despiciat,
quafti nibil morlnis in inferno dctenti prodesse
possit, juxta illod : c In inl\erno autem quis con*
fltebiiur libi ? > nae ille ciim prsdicaiionem in inferno facUm crasse nimis inlelligit, tmn confcsioncm noo laudem Dci, sed rerum occuliariiiu
prolationem esse puiat; tiou percipicns, quo scnsu
r

< T

*'Joait.iXt39.

" llatlb. , 5 1

t v

Psal. , b\

1240
> \ ^. fjv
, ' ,
. .
& . \
,' ' \
.
^ (
:, \
, \
* " ,
-
, t
* \ ; \ ;
'
, c , < ,
* ,
, , . . ., ^^ * > , \ * .
. , c ,
,
[(. ],
, \ \
. \ , c
, .

. c \,
Ji . , c ,
* $
, * ,
(
), .
, c c
\ , ,
. ,
, c ' ,
* $$.
'
^
, {^
, , $ ^ /1
, \
, > ' .
, /ol , , ,
c ; > , '
.\
(
[]),
*

1241

ItXPOSlTtO IN fiPlST. I S. PETRI. - C\V. IV.

Hii

, c ; diclum sil * : c Non mortui laudabUnt (c, btmiinc

Confcssio itaque est graliarum actio 4, c t n n quis ab aliqita molcslia libcratus est.
cum tem
pus operandi hac vita finiaiur, (morlkti ehim ab omni vacantopere,) prorecio cum niliil illic coniingal, ob qnod quis liberatus conAlealur, ineriio dicltim est : In iuferno qitis confltebilnr libi ?
c . ,
VERS. 7-9. t Omnium autcm tlitis appropinqua . v i l , Eslote ilaque prudcnles, el vigilate in oratio ! ,
nibus. Anie omnia auiein iiintuam in vobismclip*
.
sis cbarkatetn contiriiiam habetiles : quia cbariias
. , > , - operil multitudiiiem peccalorum. Hospiiales invi, . < > cem sine murmtiratione. > Ponilur c finis pro
> \
complemento, seu consummaiione. Porro fincm
' oinnium appropinqtiasse, > ail, qtii esl Cbristus :
,
ipse enim omnidm perfectio c s t i el non ut gentilcs
, ,
effuliunt, quoruui alii voluplatcm, ut Epicums, alii
, . [f. ]
scienliam seueunlemplaiionem.aUi virtuiem uliimum
, \ finem esse arbilranluf.Quoniam igilur omnium pcrfeclio ac finis Christus advenit, inquit,et vos liirc
, \, *
conformati perfeciioni, exbibcte vosmclipsos iu
\ , ,
omni virlule absqtie defectu, in sobrietate et vigr.
lantia orantes ( vigilantium enim cst oratio ) in
{ .
mulua cbariiate. Hanc Paultts quidem pleni > * < >
ludincm lcgis r o c a i ; bic autcm apostolus ail ,
c .
eam peccaia operife posse : aiquidem mise . c ,
tricordia quae in proximum excrcetur, Dcum nobis
, c
propiliuni reddit. U i verw de c cbaritatc t incnlio .
nem feclt, stibjungit ea, qna? illain comitari solenl:
ut est c hospitalilas qnam sine niurmuraiione
, exercendani p r r c i p i t ; sicul eiiam, ut , qui aliquo
( , f , ),
abundant dom>, illrtd cum 3 7 7 fralre non habcnte
.
libenler communitetrt t u l si quia doctrinam
| , , *

Pofto

c . C possidel( liOc ehirti illud, ut eermonee Oei t s i , , c i v , gnifical), eum, qiii indigrns efrt, ipsa participcl.
\ , c 6 .
Sic qtii aliiuentts abundat, ei qul carct, parlem
lacial ;et non quidert* parce, fced juxta iaeultaiem, quam illi Deus snppcditavit. Hoc aulem, inqult,
vobis idcirco auadeo, ut ab omnibus, sive gentiles sint, sive propinqui, bonorillcehir Deus.
V E R S . 10,11. c tJritisqtiisque, sicut accepit grat " ,
(iam, inallcruirum illam admiiiislrantcs, sicul boni
,
dispensalorcs multiformis gratiae Dei. Si qitis lo . ,
t i , quilur, quasi sermoncs Dci *. si quis ministrat, tanquam cx viilule, quaiii adminielrat Deus : ut in
,
omuibus bonoriflcetur Deus, pcr Jcsuni Cbrisluiii*:
,
cui esl glorVa 61 imperium in saecula ssccutorum.
. . * ,
Amon. i Nam quae in noslra potestale omnimodo
, ,
siini, ca non faccre summae injusliiiae spccics cst.
.
Non enim i l lanliim qui pecunias possident, sed
,
quicnnque ualurali aliquo dono pnecelluut, illud
>, .
Cum non habente conimtinicare debonl :qnan " , ^ dem eliam ipse, cum non baberei acccpU utique
ut indigentibus dislribncret.
, ,
VERS. 12, 13. i Charissimi, nolilc pcregrinari in
[vulg* .], fervore, qui ad lcnlalionem vobis sit, quasi novi
4 * [vulg. ]
aliquid vobis conlingat. Sed couuumiicantcs Cbrisli
, *
passionibus, gaudelc, ut et in revclaiione gloria?
cjus gaudcatis exsullanles. Cum iia circa pfasce.
dcntia consiiluissel, qiioniam perspiciebal, notmiil
, lis offendiculo esse cas, quas patiebaalur, afl)'Ctio , ^>
hos, eo pra3sertim quod in lege iis, qui Dco scrviunt,
w

P,aL cxni,

17. Rom. x m , 10.

1213
THEOPIIYLACTI U L G A R L 8 ARCQIEP.
12ii
proepera ac iinpcrlurbata vila promill.nur : lioet , . '
, :;
guperius,cum servis praccpta darcl,e}usmodi liomi; , \
nes breviter consnlalus esset, iiibilonmuis iiunc ad
, ,
eiimdem finem fusiorc uiilnr serinone, inqtiiens :
c >
t Cbarissimi > (qua coropellalioiie staliin signilicai,
, ; , * haec illis non tanquam odio babilis, sed polius
.! , \
velut impense dileclis usu venire). Nolile pere, . > ;
grinari, boc est, ne miremini. Deinde, quod cxplorationem per ignem appellat alDiclioncs, apcr:e , , ;
indicat, cas ipsis nonnisi ad eorum probalionom,
. <
geu periclitandi eos causa, a Dco immilli. Dujus , ; :
inodi aulem experhnenlum eum dc quo capiitn*,
.
non sccus ac ignis auruin, ve! argenlum, probalis, , ;
siniuin ac suimne sesiiiuabileni rc.ldil. Subjtmgit
, \ '
vero, qtiod omntum bealissiimun esl, nempe, eos
, \
qui ista perpcliunlur, couformes fieri ClirUto Do- , ;
mino et Magistro : adeoque, si nunc cum ipso va ,
riis efliciunlur ignominiis , postca, iii futuro saceulo, cmn ipso quoque gloriiicandos cssc. U:cc sunifna
verborum aposioli.
c , *
V E R S . 1 4 , 1 5 . c Si exprobramint in nominc Cbri ; ; *
l i , beati erilis : quoniam quod esl bonoris, gloria?,
. .
ct virluiis Dci, ci qui est ejus Spirilus, siiper vos
; , .
reequiescet. > Quonia:u Cbrisliani appollauiini.
, ,
c Per illos qnidera blaspbemalur; 378 P
;, . , ,
aulem glorificatur. Ncmo aotem veslrum pat * ,
tiatur, tit boinicida, aul fur, aut mnledieus. > Sub*
audienduni qui, anteea verba, < Per illos quidcm
, ,
blaspbemalur. Nempe Spirilus sanclus pcr im, . > ; "pios quidem malediciis allicitur, c pcr vos aulcni
, collaudalur. Quomodo? Quia, ctun illi vos falsc
, .
aceusent, eis quidein jgnominia, vobis autciu gloria affiinditur.
" . ,
V E B S . 1 5 , 1 6 . c Yel til alicnoruin appcliior. Si au
tem ut Cbristiaous, erubrscal : glorificcl aulcin
. ', >
Deum iti isto nomine. Alienorum appclilor bic
dicitur, qui aliena curiosius indagal, u l caliiin- , .
ntandi occasionen babeat : quod est scelesli, do- \ ,
.
losi et ad omiie maluro coniparali aniini.
" 3
V E R S . 1 7 , 1 8 . c Quoniam lempus cst, ut incipiat
. ' ,
jtidicium a 'dnmo Dei. Si aulent primuni a nobis ,
;
qui flnis eormn, qui iion credunl Dci Evangelio.
,
Ct ei jutus vix salvabitur, impius et pcccator ubi
; > > ,
parebunl ? c Judicium bic nou condemnaiio ?
, .
nem, sed discussionein et indagalioncm vocai.
, ( Terrel aulcni eos, ul a lorporc, in quo vivebaui,
. ^ \ i '
xcilcl. ldcirco subdil: c Si igilur primum a no
, [
l)is discussio incipiel eorum, quae viventes egi] ; " /
t i m s ; qualein pulanius fulurum corum fiuem, qui
,
non crediderunt ?< Incipil autem judicium a doino
,
D e i : natn fecundummagnum Ba*iliut, naluralitcr
. , ,
corum qui nobis familiarissimi s u n l , oflVnsas
, ot ,
A^errime ferimus. Oinnium vero familiarissimi Deo
.
suni fidcles, qui domuin cjus, boc est, Ecclesiam
. > ,
replent. Quamobreiii dicebat Salvator : Priniuin
,
c dicet bis, qui a dcxlris cjus erunt. > Judicium
vero bir, seu discussiouem, vocat affliclioncs, quae
:lldelibus infcranlur ab iinpiis : qtiod cvcnluiun>
c r

, #

Mattb. xxv, 34.

iSi5

EXPOSITIO EPIST I S. P E T R l . CAP. V.

124fi

, . - prrcdixil Dominus, cum discipulis suis aii : c T i a * Ei

deul vos conciliis , > elc. Deindc voluii eos
, ,
consolaiunis subdil : Si vobis, quanquam adeo
[
familiares illi eslis, non parcit; considcrale, ecquis
; ] ; ,
impiorum fulurue s!t fuiis. c Ei si jnslus vix sal ;
vabiiur, impius et peccalor ubi parebuni? * Nempe*
, \
si juslus norinisi labore el angusliis salulcm suani
c (
consequilur ( c Rcgnum eniin coelorum vim pati , \
lur, > sen niullis aflliclionibus cotnparalur), qui
),
iiiertcn) et Vulupluosam vilam ducunt, seu iiupii
' , ;
quique, quid in futuro sa?cuIo pro malefaclis suis
, .
rccipienl ? Quaproptcr el nos, qui Dci volunlate
' ,
adversa patimur, ineniae nos alque desidiac non
(5, ' *
Iradnnitis, scd recle faciendo, Deo lanquam fideli
.
Conditori coimnenderous animas nostras.
7 t

Tl

c "
*
. >
[]
, , * '
,
, % . , ,
,
.
; , [. ;]
,
' , '
, ,

VEHS. 19. < Ilaqueet hiqui paliuniqr, sccundum

volunialem Dei, fideli Creaiori commeiitleiil atiimas
suae in benefaclis. c Secundum voliinialem
Dei, aii, ?el ut insinuet, adversa qiiie palimur,
non absque Dei providcnlia nobis acciderc, quin
ab ipsoad noslri exploralionem el exercitium 3 7 9
i i n m i l l i ; vel ut queroadmodum cjus vohuilate nos
pallmur, ita quoquc ipsi aflliclioiiuin nostraruni
exiturn peruiiliamus. Fidelis euitn esl ille, utpoic
veracissimus in promissionibue : adcoque nou
paiielurnos lentari supra id quod possuiuus .
Quoinodo vero oporlcl semeiipsum co;nmcndr.re ?
ln bcnefa< tis* > inquit. Quid autcni csl boc? Cuni
buniililaic se Deo commiuere, ne quis propler ca
7 S

. * \ , Q quae paliltir, alle de se sapiat : sed quo inajoia

. t ;
pali videlur, cu sc magis inutilem ct ad quodcun*
[] . > ,
que bonuin ineptiun rcputet ;dicalurqueDi>iiiiiio :
t > ,
c Juelus es, Domine, in omnibus quns fccisli no, .
bis . Diflorunt auiem ab iiiTtcetn iuipitjs ac
\ .
pectalor. Iiupius eiiiin est, qui ouinino Deum abno
gat. Peccator vcro, qui retenla fide in Deum, iuan*
dala cjue conlemnit. Polesl auUm idem essc ei
>
impius et pcccator ; qui enim iniqua operalur, uti.
qne eilam impie agH : siqnideiu cum peccat> pcrinde se babet, ac si Deuiu nullum esse cxistiniaret.
. '.
CAPUT Y .
*
VERS. 1-5. c Seuiores ergo, qui in vobis sunt,

obsecro, consenior el teslts Cliristi passionum :
,
qui et ejus, quac in futuro revelanda est, glorix
. ,
comnumicalor. Pascile qtii in vobis est, grcgem
, D Dei, providentes non coactc, s(jd spoutancesecnn *
,
duni Dcum : nequc lurpi* lucri gralia, scd \ U 1 U R
. ,
tarie : neque ut dominauies in cleris, sed iorma
[tulg. . ] . \
facti gregis ex aniino. E l cum apparticrit Princeps
,
pastorum, percipieiis immarcessibilem gloriae coro . ; fwi/. . \]
nam. Simililer adolescentes subditi eslotc scniori . \
bu?. Cum proposituni esset Pelro de bumili > , \
i&lc, > qttani anlea letigerat, dicens : < in bcnefa, t , > . ciis, disserere; sc conscniorem vocat, vol
, ,
proplcr aeiatem, vel propter honorem episropalus :
.
qu.iiidoquidcui el in Hbro Actuum apostoloriiin
\
episcopi dicuntur prcsbyleri, boc esi scniorcs, scu
u

Mallb, x 17.
Y

" M a l l b * , 12.

" I C o r . x, i 3 .

*Dan. m , 27

17

THEOPnYLACTI nULGAHI.fi ARCHIEF.

1243

majorcs ualn. D/iiidc ut cminciiliam siiam, el bii- ' .

c >
mililalis lanlnmmodo gralia se cotiscniorem
* , , c
vocassc, oslenilcrcl, pfrrcellcntiaiii suam pandil in
> ,
ro silam, qiiod tosiis Clirisli passionum > ess t ;
,
perinde ac sf dicCrct: Si ego, qui taliuut visionum
,
' vobis in'tirpres sim, haud dedignor, tnemetipsum
[. c conseniorcm vestrum appellarc; profecto ajqnum
] ' .
non est, ut vos eupra cos, qui sub vobis mini *
slranl, cfferamini. Quare ct Dominus dc humiliia ,
tis cullu disserensail": c Si cgo favi pedes vesiros
, , []
Dominus el Magister, > ec. Addit vern : c Qui
, ,
ejus, quac iu fuluro revelanda est, glorise coinftiutiicator, seu consors, ut bmnilitatis excellen- ,
c " , llam demonslraret: quemadmodum elPaulusail * :
. <
c Cuni Cbristus apparuerit, liinc el nosapparebirtiusin gloria. Porro c non coacte grogeni Dei, [,] >
' , [:]
pascil ille, qni lanquam formam bene operandi

fttibdilis snis 380
seinetipsum proponens, disci * c , '
pulos babcl sc muluo inciianlcs ad imilalioueni
, '
Magisiri. Ac c turpis lucri captator esl ille,
, , \
qui supra eubjectos sose arroganter non cffcrt, sed
, \
liuniiliter cum ipsis versalur : seti qiti ncc preliosa
,
veslimenta, nec sutnptuosam mcnsain, cujusmodi
, ,
arrogantia expetit, et turpc lucrum subministral,
c , ;
requirit. c Clerum vooat sacrem ca lum. Addens
. , [] autem : Forma facti gregi*, non coacte pascen ', , ,
dum doecr. In eo autem : t Et cuni apparuerit
, , , , ,
Princeps pasiorum, illud c c l > partfcula causnus
c ',
bic esl, posila pro,c ut ; adcoqtie sensue biijiis .
inodi cst: c Ut cum appamerii Princeps pastoniiu ,
, pcrcipiatis ineorruptibililalie coronam. Omnes au * *
lem invicem subjeeli, bumilitatcm inncclile : quia
L>eus superbie resistit, bumilibus aiilem dat gra- , , c . >
, , ,
liam. Hlitd, c Inncclite, > (0) idem bic valet
.
ac lnvolvite, ciicutudale, assumile, complccla7

mini.
V E B S . 6,7.
c Huiniliamini igimr sub
potrnti
mr%nu Dei, ut vos exallel temporo suo (7). Oinncm solluiiudincm vcslram projicientes in eum,
quoniani ipsi cura est de vobis. < Tempus
siium, > boccsl opporiununi hic dicil quemadinodu et David, ciim a i l
: Quod fruclum stlutn
dabil in temporc suo. > Addii autem in lempore
suo, quia deexallatioroe loqniiurin fuluro saeculo
lialtenda; qii.B sola invariabilis ac perpetua esl.
Exaltatio namque, quae in boc sarculo obiinetur, nec
s^oura, nequestabilis est; qoippe qtiaeciiius quam
adTenit, cvanescil. A i liumiliiaie veram exaltationem comparari, et ip>e Dominus discrle docet bis
verbis
: c 0innis qut se exaltat bumiliabitur, et
qui sc bumiliat exatlabttiir Et * : c Si quis vull
primus cssc, erit omnium novissimus. Innuil
ul^m pcr illud, c iu lempore suo, > nt diximus,
cliani in fuiuro s:eculo piomiui bumilibus exaliatioiicm. Stabililatcm enim c l immobiliiatcm rcs
7 T

19

, e

Joan. , 14.

Coloss. , 4.

(C) Yulg babtl, huiuuate.

Psal. , .

f e

, , ^ ' ,
. ,
* "
* , * >

, [ ] :
. *H , ,
. , , ' c ,
* \ , * \, c ) ,
, ^ [ , c ,]
, .
.
% , i Lur. xiv, I I , , 14.

Duiiifacii Finetti ,
(7) YuU., in lemporc

Marc. , 3 1 .

ihitutiunu.

E X P O S I T I O I N E P I S T . I S. P E T R I . -

CAP. V.

HBQ

0, . . iiua^que nonnisi in iiiluro saxtilo eoriionlur. Dcintte

,
ut irepidationem lollcrct, quam bumiliias cxcilare
.
sc.lrt, Ne linicatis, iiiquic, scd omnem sollieiiudii! m veslram in eum projicile : quoniain ipsi cura
esl ci solliciludo de liis oinnibus.
c ,
V E H S . 8, 9. c Sobrii celote, el vigilate : qitta
' ,
advorsarius vesier diabolus lanquam lco rngicns
. p . >
c i i r u i t quarens qncm dcvoret. Cui rcsisiiie forles
(
in lide. Eos qui spirilualiier dorminnt, boc esl,
),
rebus vanis dediti sunl (quo nnitrue solertiani ob , limdcntes, eam vcluii sopilam reddanl), fera pes (. ;
fiinia deeperaiionie aggradi solet. U l igilur contra
, \ ,
ejus insulius nos muniat, bic Cbrisli disripulus
,
nos ad continnam vigilaittiam adliorlatur, et ut a
[ ^; zizaniorum geminaiore scdulo cavcamus monet:
,] ; , \
dormienlibus, boc esl nogligenter segnilerque
; . ,
viventibus nobie, pravas cogitaliones clam supcr\, , t seminet, 381 quibus a vera vita repcllamur. Nun . >
quam onim, inquit, cessal ille t lanqtiam leo r u ;, \ gicns circumire queereus quem devoret. De biacc
irrcqtneli diaboli insidiis sanclus Jnsliiitis Mar., \,
tyr, solcriie adeo ejuedem nequiiire eausam e*pli;, ; ; cans, ila a i l : Diabolus anlc Domiui advenluni non
; , - adeo clare ac manifeste snpplicii sui vim ac con ; ( ; ";, - ditioncm noverat; quod propbcto nonnisi a n i '
gmatice illtid deecripserunt (vclul Isaias qui eam in
)
pcrsona regis Assyrii universam diaboli tragcediam
,
repracsentans, quadantenus occulavit). At cuiii
\ \
Domino in terris peregrinante, diabolus sibi ac
,
angclis euis xternmn ignero decretiun el paratuin
, C .
perspicue tellexil * nen ceseat cxiwte fide$ '
libtis insidiae truere, multoa defecAionis iiae so*
, $
cios baber^ cupiens, ne solus daeanaiioiiM igno; . ,
miniaoi suslineat; sibi plaudeus, ei vl Iia4ic
? >
rrigidam e l invidam coiisolalionein conscisccre sibi
*! , possil ( 8 ; . c Scienics eamdem passiouem ei, qux
[] ; ; ; ;, \
iu mundo est, veslra? fralerniiaii fieri. Mulli, ut
; ^
videlur, cx iJlis, ad quos baec scribil Peti us, aftli: ,
ilionibus propler Cbrislum preunbanlnr. Ilina et
, \
ii) principio r t i i i flue Epistolae cos solatur : inibi
' ^* ., .
quidom ca ralione, quod si jitinc CDiisorlcs sunl
, / ^
passionmn Cbiiali, enmi etjaiu gloria), qua3 reve
landa cst, cobaercdee; bic vcro, quod non illi soli
r

e s

c ,
,
, ; ;, , , . ; ;
. ". ;
, .
* ,
" ,

e >

palercnlur, sedcuncti, qui per orbem dispersi suiU,

fideles.
V E R S . 40,11. Deus autem omnis gmtis qni voavil nos j n sclerpam suaiu gloriam in Cbristo
Jcsu, modiciim passos ij se perlb i i l , confirniabii,
solidabitque. Ipsi gloria ei imp^riiiiii, in sxcula
s:cculoriim. Amen. > El io cxordio Epis^olae Patreii^
per Filiuin misereri d i x j i , et nunc eam absol-r
vens, docei etimdcm Pairem per Filium ad
c aelernam gloriam vocarje : > scopus cnim

Bonifaeii Fin-eUi nota.

(8) Inlogrum boe iiislini fiagmenluin reforlur in
ftppeudice u ejusdem Operiuu edil. Paris. an. 174$,
vclul dcsumpmm ex Joanuis Ajiliochcni palriaichae
Ubro, cui lilulus

, Deleclus capilum deleelorumex

rariis libris. Similc quid ex dcperdito Jusiini l i bro conlra Marcion$m refert S. Irenaeus l i b . v,
u. 26.

1251
TnEOPHYLACTI ULGARIAE ARCITIEP.
1252
aptisloloium crat hoccc raysieri-im pracdioare. , xa\
quaiiquaiii bic simul cum cxhorlalione hoc fa* .
cil.
,
Y E R S . 12. Pcr Silvanuni fidelem fralrem vobip,
,
* , \ I r . u
ul arbilior, breriter scripsi , obsecraus et conte, ,
stans, banc csse veram graliam Dei, in qua staiis.
Salulal vos quaeest in Babylone Selecia, et Marcus . [
filiusmcus. Salulale inviicm jn osculo sanclo.Gra- | , , ' ; .
lia vobisomnibtis, qui cslis in Clirielo Jesu. Ainen. >
.$ . '. >
Fidelis supra modum cral c Silvanus > iste, el in
, \ \
pnediralione Evangclii fervidissimtis. Quarc el
Paulus ipsius inominit, et eum adjutorem sibi as- ;,
smuiiin Epislolis simulcumTimothco, scribens *: ,
, , ,
f Paulus, el" Silvanus, cl Timolbeiis. c Ba \ ;.
bylonem liic Rolnam appcllal ob sptcndorcm, qno
Hiam Babylon nnilto (empore illustris fuil. c Sele- * ' , :, \ rlam > vocat Dei Ecclcsiatu, quae Romsc eral, De < >
c Marco > cvangelisia bic loquiiur ; 3 8 2 * ' .
', ,
< filium notninat, ulique eectindiiin Spirtluin,
, [] ).
pon seruudiirn carnctn: cui eliam Evangelii conscribendi munus imposuil. Cum vero Paulus scri- . ,'bat : c Salulale invicem in osculo sancto; > iste ;, ;, ,
c in oscuto, ail, c cbaiilalis, > idem signilicans : , , ^\ , ,
noverat enim eliam Paulus cbaritalcm in Doinino . &
,
jomnibus viriutibus, ac ipsi quoque propler Chrisium martyrio, praestare. Is igitur c osculuni san- \ .
rtiim illud inleUigU, qnod in Deo el propler , c , \
, ; , D<-um dalur : bic autem illud vocal c osmlum
rbarilalis , > tfjns sciticet q n vcra dilectio osl. ; ;
4}uocirca eliam subdit: c Pax robie ommbus, qui ; ; : ;
e*lh in Cbrislo Jesu. > Non aulein coimnunem seu
>, ,
jiumanam paccm bic inlelligil, sed eam, qnam , ; ; ;
Christus Douiinus ad passionem perreclurus dedil, ,
d i c e n s : Paccm telinquo vobis : > Blaiimque hu- \ ,
jiis a communi pace discrinieu subjungcns : c Non
. > ' xjuomodo , ait, c mundus d a l : * non enim pro- ,
pier naluralem afleclionem colenda pax vobis est , , .
scd per conjunctionem in sancfa cbariialc , sicque , , $
inimicoruin iclus cxcipiendi. Cscicrtini ubique d i \ [] \ * ,
stipuli in fine, velut quoddam sigillum, addtint ;,
oralionem : quo sinceram ac genuinam sanctiia- [. . ] , [\ ] leni suam paicfaciunl. At vero fuenint nontiulli
[] , anienos, qui supradrcltiui Marcum verum Pelri fi)
Ihtni fuissc assercrc non dubitarupt, non alio tiixi
, $'
fuiidamejifo, pranerquam quod Lucas in Aciis ^ ,
aposiolorum n a r r a i , Pelnim, e carccrc, in quem
5;,
ab Uerode conjeclus fuerat, ab angelo mirabiliter
\, c [;]
educluin, ei ab co diniissum, venisse ad doinum
; / > [;]
Martae matris Joannis, qui cognominalus est Mar- \ , .
cus : > venisse ecilicet eum voluni, lanqnam ad
propriam domum, et ad legitimain uxorctn suam.
t

14

81

8t

Petri apotloli .Epistola prima Caiholica, nucc *cripta est ab urbe Ruma, consua versicutis 250.
f 0

1 Tbcss. , 2.

8 1

Joan. xiv 27.

f

Acl. XJI. 12.

'\

'

'

'.

1353

Kxrosmo

EP;ST.

n s.

PETRT.

2.

THEOPHYLACTI
BULCARLf; ARCI1IEPISCOPI

EXPOS1TIO EPISTOLAM I I S. P E T R I .

3 8 3

; . "
. ; ,
;,

. ,

I/. - ], \ , \
, , . " ,
, ,
.
, ,
, \
, , '
, ,
*.
,
; .
. ,
, .
" , \ ,
,
,
,
. \ Q
,
* .

#
11.
'. *
,
.
,
.
\

ARGUMENTUM

SECUNDA2

EP1STOLAI

PETIU.

Ilanc ctiam Epistolam Pclrus ad eos. qui jam

credidcranl, scripsit. Egl aulem repelilio quaedam
illorum qu;v anica dixerat. Sciens ciiim dissolu*tioucin corporis sui jam ininiincre, salagil, ad
memoriam oinmbus revocare doctrinain, qua i m btili ftierani, E i primo quidem de fidc disserit,
ostenden, cam a proplm:is pramui4iatam fuisse,
atque prophetias qiue de Cbrislo Salvaiore suni,
non iiumano spiritu, sed Dei nutu et afflalu edilas
esse. Deiirde ntoiiet, ne deceptoribue fidem babeant,
dicens, eos periluros, sieiiti angeli p r a w i c a l o r e s
periere. Praedicil eiiirni lempus ruiurum, in qiio
imposiores circumeuntes quaeranl aliquos deeipere, diccndo, in vanum pnrdicari Salvaloris adven?
t u m , quippe qui eemper prxdicatur, ct nunquam
advenit. Praeclpitqiie, u l ab bujust&odi boifiinibHg
soterlissime caveamus, neve animo proplor ien>
poris diulurnitatcin concidamus : eo quod apnd
ipsum una dies est lanquam mille anni, ct milie
anni tanquam una dies. Cnelerum, prope esse diem
Domiiii affirmat ac demonstrai; mandatque, ut
omnes ad illam pcr bona opnra parali sint : ac' ut
acquiescanl iis* quae Paulus apostolus scripsil:
ncque aurem prsbeant iis qui illa calnmniarrtur;
cum ejtismodi bomijics ctiam reliqwas Scriptura*
similiter caltiiroiiemur. Demurn, cura omncs commonuiseei, ac rebus suts proriderc docuisset,
bortaiur, ne a fidei scopo abeireot. Quo Epislolae
buic flnem imponit.
CAPiTA

2.

SECUNDJE

UVJVS

EP1STOLA2.

De vocatione per fidem operibu$ virlutnm, ae tpe

(ulurorum bonorum firmanda.
Adiiorlalio

ad doclrinam

receptam mcmoria

12.5

TIIEOPHYLACTl BUIGARUE ARCHIEP.

1256

prube Unendam po*l suum ex hac vita dhcetsum ; \

.


et quumodo in monie Thabor Del vocem Christc

.
Domino alteslantem audierit.
'.

5. Pncdulio de dolosa harelicqrun\

inturreclione,

eorum impietate, et futuro supplicio.
.
'.

alpsxi4. Hepelitio de hetreticorum hominum malitia. Ubi
. '

. eiiam 1 quod Chriilut Dpwinu* ip fine )$

ueculi repente venturus $it. 2* Quod idcirco omui

.
virtute ornaiosnoi e$$e, oporteat*
%

EPISTOLA SECUNDA
SANCTI

PETRI

B
384
CAPUT PR1MUM.
VtRs 4. Siiuon Pelrus servus et aposlolus
Jesu Cbrisli i i * , qui coaequalem nobiscum sortili
suut fldem iu justitia Del nosiri el alvaioris Jeso
JJhrisii. > Nomen c Simon abbreviatio quaujam
ust nominis Siincon : qua raiione ex Metrodorus fit Meirat, ex lleuadoro Menae, ei ex Theodotdus Tbeudas. ipso vcro inilio Epislola? excitat
provocat fidelium animos, ut apostolorum circa
praedicalioiiem sludium aemuleiiiur ac aequent. Fas
ciihn non est eos qui qualein sorlili sunt graaiaio, ulLi eorum inferiores esse, quibus xquales
leclarati suox. Ubique vero eos excipit pace ,
quam * l Cbristtis dedit poslquam surrcxit a moritiig, et cum abiret ad Pairem, clamans * : Pax
vobii. > Ei in ecclesiis rogamus, nobjs dari t angelum pacie. Ei sacerdos banc ab altari populo
imperlil: quoniam illa maler est oiniiiuni bonorum. Quapmpler discipulU suie prseceptf, ui banc
priiiiuni dareul, quoiiescunqtie domos ingrederejiuir.
Vsas. 2. 4 Gratia vobis et pax adimplea^r in
(Ognitione Dei, et Cbrisli Jesu Doiuini npsui,
Vcrba sic ordinanda suni : Vobis, qut iu cognilione Dei, fil Cbriaii Jesu aequalem fidem sojiili
eslis, pcr justitiam Dei nostri, gralja et pax adiniplealur.
V E R S . 5. Quomodo omnia nobis divinsc yirfulis suse, qux ad v i u m et pieiateni donata sunt,
r cognilionem ejue, qui vocavit nos propria glo- D
Luc. xxiv, 5 ; Joan. xx, 10 cl ^6.

APOSTOLI,
.
f \

\ . >
c , ,
,
, .

, , .
01 ,
[/*. ] , . ,
\ ,
, .
\ <
.
,
.
,
.
I
.
j

, $
, .

; , ;

E X P O S I T I O 1 H E P I S T . I I s. P E T R I . -

1257

\P

\
1

6V \ r a i vhiulo Per ,

I
" ~
. , nobis
m>bis pronu&sa
p r - ' 'Aoiwiti.
^ Otdo
* * b\c *e&i. "Graii*
*
, .- *obis
fobh el
ei pax sit; quemadmodum onmu ai vtiat.
\ , el yieiaietn, \n <ogn\l\oue Oe\ cl Jesvi CUmtt
t>mmm nosiri, per'ipsiuft polemiam, quae v>s
\ gvalia donavil, 3S5
* cogn\\\*mem fc\or\ai ev
, ' * mluiis, per quie maviroa promista douau MIIII :
, * ul evitanles inundan-Ain c o r T u p t i o n c m , qure \wr
, . coneup\secnl\am *mgei.era*.ur, ctticiamiut diviuu
' consoiles tvaturx. Attlcr: Tusc pqmdem Uia \u
* ' lcxtu deducia sunl : ailawn scnsue \uvc rcdU :
, Ciim mnumcra per Clinsli wiuicra bona rece\m , ruitus; possumvis cliaro ftcri dWin& con&ories
, , - n&Uiitt, et ad \\lam et ptclaietn perduci. Verum
, \\a eonvcTsaTi debemns,
~ ^ . ul ftde exevccamus \ n l u m, ac
, lem,
ac pcr
pcr vtruuem
vir;mcm in pielalem prultciamut ;
donec
ad -~.
f ciTcclisftimmn
bonornm, ncmpv,
, , .
landem
r
iharUalcm, per\emamus. Oiv\n aulcu. c* nsurlca
\
naluvx effecW uimia per Donum adveulu n :
,
pvimUias naiwras noslras
\n &e\pso assumpsU, ev
assutuen sanclUicavil. Si auieiu pr\mutd\a sancva
. , \ .
sun,
ipsa massa feauda s\l opotlci. Corrupllo \,
nem vero eam bic dir.iv, quai c\ mundana concu .
phcenlia procedil . quippe qua ex
corrupiibilibui
constat, el in corruplibiUa tendit.
e

t i i m

\
.
"
! , vetrt. ^ . Tb 4 , . , u

, \ , , .
< , ,
,
, , ,
,
, .
,
, *
, \
,
. :. ;
, ;

< l ] l per bacc etftciamioi dWm con%orlcs na^ura?, fugienVes ejus q u i n mundo cs^, concupisccnUae cormpUoncm. ld est: X\ a tnundana corru
piione, q u * i concupistcnvia carnaU perftcUur,
r . w * i *fll*ii:imini divinae coneft.i*.
U
l
,
^ ^
^
lur*.
eiiim fugienles > idem esi, ac bbcraii.

l m l

YERS. 5-7. t Vos aulem curam omuem subinierentes minislrate in fide veslra \irtuiem, in vinuie
auiem scienliam. In scicnlia amein ab&iiueiuiam
in abslincnlia autei palieniiam, iu paiicmia auieni
pietatem. I pietale atilein ainorem fraiemUai,
in amore auleni fralcrnitatis cbariialem. Gradu
quibus proiiciendum nobis esl, hic ob oculos il. Et quidem priino loco slaiuil fidero, q
omuium bonorum operuni fundamenium est ci
ba^is. Deinde virtuiein, lioc est tona ope.ra :
nam sinc islis Gdes c moriua est, > ut sanctus
Jacobus ail. Succedit f scicntia. Quainam anlem
v

U a o

IIJU .

K V l i ^ v ,

.
.
.
. . .
*\ .
cui.iue palcl, sed ei,qui se in prae : quaB uon cuique palcl, sed ei, qui se in prx ..
stanlioribus
operibus
conlinenter exercel. Poslca
, -

abslinentia,
>
seti
len:peranlia.
Nam el bacopus
,
habci,
qui
ad
bonara
mensuram
pervenil, nc dotii
.
inagnUudiue insolenlius efferatur. Quoniam vero
[] ,
(leri non potesi, ul qui ad breve lempus tempcran , [f. add. ] ; t aiu servavil, lirinum ac securum donuui possi
deal (quandoqiiidem semper niluniur passiones ea,
, ,
quai liberlali conlraria sun(, lollcfe, et iti pejora
, oiiY(Tterc); superveniens t patientia, > rem om .
neni conQcil : nam et pieialem conciliat, el perfc ,
clioreiu in Deunt fiduciam elargilur. Qnare etiam
, ,
pieiati supperaddilur amor frateraiiatis, * seu
.
c fraiemus :> ei posl omnia, ea quaj sccuudum
* , 40

A f

PATROL, GR. C X X V .

l l f t l l

1251

THEOPIIYLACTI BULGARIiE ARCIIIEP.

1260

Pauluin ol vcritalom, cst bonorum omnium 3 8 6 ' : ,

pleniludo, cliarilas : ba?c iiamqiie ci Dci Filio, ac
.
; ej'is Palri vini qtiodammodo i n l u l i l ; I uic quidcm ui Filium snum dilucium nobis darelt
illi vcro, itt sauguin in suum p r o nobis offunderel.
VERS. 8. IKTC enim si vobiscitm atlsinl <l
,
,
snpcronl, vacuos ncc sinc vos consii .
I I M M I I , Domini nosiri Jesu Cbristi eognilioiio. >
, ; '11 , , ,
llacc : > ncmpe, fides, virtus, scicntia, absli, , , ,
ncntia, S I M I lcmpcranlia, paiienlia, picias, anor
.*] * , IVaternus, ol cbarilas; quae .s:>!um adusso (\ . ,
IHMII,
scd ei s;ipcraro, sou abundarc : si n a t i K i i i :
. , illarum prcnseulia prode>l, inulio magis abundan(5 ;
lia. S u l qiKCiafii est ipsariim ililiias? Quod ii.lu
; ,
oiani et srcm italcm Iribuanl in sccuiidu Ooinini
advciitii. Qui eniin, veniente jmlice in gloria, cl ; , \ , plusqtiani soiis radii coruscanlt*, bis ornaius ac miitii , ^ ^ ,
tus non lueiit, excaicabitur : atil si cliaiu visum
* ^ intfolumtMi rciim-at, lamcn vel sic absqne
, Ixsione spiuiididissimum illu i jubar insueri potei t :
[ a

quamloquideat nhnius ful-or dfbiles oculos lar lo

\ .

0> : / ] .

peislringii, elsque leocbias cliam *aiTuiideie so!e:.

$ , ; ,

purgationis velenun suorum dclir.ioruin. Q u a p i o : . , ,
pier, frairos, utagis saiagiic, ut por boiia opc:a
. f
G . T l a u i vcslram vocalioueai facialis. Mauu
,
lcniare ((incce ) idem ebl ac c a m i .
liie : ducilur cniin seu a muribiis
v d lalpis, qtiai sub terra in unmitnuda obsetiiitaio
, [?>,]
versaniur. Ujec aulem sententia shniU esi iili C ,
bcaii Jacubi diciu : t Si quis audilor csl vtrbi, el
.
JIOII hUor,
bic coiuparab.lur viro coiisideranli

viilluin naiiviialis stiui iu specnlo *. > Nam el
, , 6io4
buuc, cuiti coguoscorci, sc sanclo baptisnsaie
, , \ , ,
inultis cxsolutam csse peccalis, scire oponelm, co
,
ipso qtiod pnrgaius ac s iiiciilaieui adeplns
, . , ,
vigilanduin et cn.teiidiiiu iiidesineuler sibi essc,
, ,
ui diilo modo sancliia em, sine qua Dctnn
\ , '
videl, sarlam leclaiuque servarel : quod ille obli>
,
lus csl. Quaproptcr, ail, magis salagile > ul fir, ,
anaiii ac p c T t i i a i i e u l u m farialis vucalioncm et
eleclionem vestraiu : boc esl, ul in i s, dc quibus
,
cleciione cl vocalione vestra iiistrucli csiis, silis
.
irreprchenslbiles; ne lanquam divini inunerU obliii condemiieinini, sed polius Griiiam ac cerlain vocaii:)iicin vcslram perseveranles liabcalis.
Y E R S . 1 0 - 1 2 . Ilaec eniin faciontos noii pecca- f )
, .
idlis aliquan.io. Sic euiin abundaulcr miuislrabilur

vobis iniioilus in aHernum regnum Jcsu Cbristi.

Pi optcr qtiod incipiain vos semper coiiunonere de
. ,
bis. > - c lliec facienies. > Quaenain ? Ea, q u
. prsefalus est; ttempe, virlulem, scienliam, cic. Ant;. ; , ,
inadvcrte vero, quomodo, cum priiuu iiilerrorcsnprc
, . ,
mi judicis eos persuaderc saiegissct, nuuc 387

proposiio pi^iuio, videlicet c introitu iu xlernuiu
,
regnuin Dei,. > adhortatioiiem suam prosequilur.
, . >
VERS. 1 2 14. quidem scientes, ei conQnnac tos vos iu piscjenli veritate. Jusluin auteui arbi . , *
VF.RS. 9, 10. Cui enini

nou

pnuslo suul li.re,

rabcus csl, c l lnarni lenlans, oblivionciii

I Cor. , 1.

iac. , 23.

iMcipirns

1262
1261
EXPOSITIO 1N EPIST. I S. P E T R i . CAP. I .
, , j iror, qtiatKlitt suui iu lioc tabcrnaculo, suscilarc
vos in commonUione, ccrlus, quod velox csl de ,
posilio labcmaculi mei, secunduui quod et Duininu*
,
nosicr Jcsus Chrislus significavit inibi. Ne pula : . " rcnl, eo quod de iisdem rebus Irequcnler coiuinu ,
iicrcniur, ignaviae sc condeiiinari, indeque bscc
, ,
audieules coulrislareiilnr, subjungil: Et quidem
, \
scicules,
el confinnaios vos in pr&seiui veritatc.
.
Causani vero explicaturus, cur adeo fioquenler
, ,
eos cotnntonefaceret, addit, se t rcrlum esse, ve ;
locctn, > sru propc, esse suain a corporc islo libc. .
r.ui . m ' u i .

, , > (' ,

) ,

&,

, ! [/*. - ; ]
,
.
. "
, ,

;.

>

[/*. . ] , : ,
, '
'-,

: \
. .
<
'

., '
[vulg . | .

[] ;

' , >.

; ,

* ,

, . \ ;
,, ; [/". . ]

,
, " : ,
,

, -

. .

, ,

o p t i

[/". . ] ,

',
* 11 C c r . i i , 4.

V E R S . 15. Dabo aulcm opcram ct semper el

ubiquc baberc vos posl obilum meum, ul borum
nicmoriam faciatis. > Quidam bic tiguram byporbaton incsse putanlus, i i l pertnde sit ac si dixiss- : Dabo operam etiam posl obiliun tncum ut
babealis vos scmpcr (boc esl, quolidic r t indesincnlcr) borum memoriam; ex boc dcinonslrare
nilunlur, sanc-los etiam post morlem rerum niinidt
innnoriam relinere, ac pro vivcrilibus orare :
qtiemadinoduin non absque cfticaci fide quolid.3
fieri ho: oeniunl quicuin|iie cliviiiaui ipsorum
opcni ii.iplorant. Sic quidcm i l l i . Alii aulcm huc
Pclri (iiciuin shnpliciler accipiunl el inlelligunl;
nerope iia : Dabo operam, u l posl obituin meum
pcrpeliiaiu liabcalis bonini meuioriam. lloc est,
idcirco a^siduc nos vobis eadein rcfricamus, nou
ul vos inobcdieutiae aul indocililatis condeiuno; mus, sed i i l inducto assidua eatuailcm rcrmti
repiililione habiln, qnai vobis vivcntes praescripsinius, eiiam post obituni noslrum firmitcr ct iiulclibili!er rciineatis.
Y E R S . 1 6 . Non eniin doclas f bulas seculi nolam fecimus vobis Dumini Jesu Cbrisii vittulcm
cl prxsenliam, sed spcculatorcs facti illius niagniiudinis. > Cum illis dixissct, magtio eos sludio,
quab ipsis aununliaverai, proscqui debere, fusiusquc bac de re disscruisset; nunc ait, *e non sinc
caiuta adco de bis esse sollicitum, sed idcirco in
cis diutius ba^rcre, quod eorumdem iirmitatein ac
ccrtituUincm perspcciara omnino c i cxploraiam
babcrel. Quia scilicet, inquit, non bumana sapienlia crga vos usi, neque coniplis sennonibus ve> slruni deiuulcemes audiium, c nolam fecimus vobis Doinini Jesu Cbrisli virlulcni et praiscnliam, >
siculi genliles c i baBrelici laciunl : illi quidcm srntonis elegantia et poenoatum venusiale audiiores
suos decipientes, bi vero etiam ficlionibus (nam,
ul vcrisimile cst, jam vel lunc bujtismodi homiiies
cccperant oriri) : n i h i l , tnquain, horum polesl
388
quisquam deprebendere : siqtiideui
buiuili ac siinplici scrmone vobis noslram proposuiiuus doctrinam (idem Paulus ad Coriulliitts
sciibcns de se tt-siaiur ) : sed quae visu nosiro in
moiiie sanclo cum ipso cxsislenlcs pcreepimus (loquitur dc gloria Uuigenili ipsis osiensa in iransll111

n o l , l s

THE0PBYLACTI G A R L * ARCfllEP.

106]

1264

gur.tiione *, el cfe voc quam a Patre de coelis

allata propler Doiitinuin audieriinl). Quoniam vcro
ea, qnaj propbeiae annuiitiariiiil, experienlia ipsa
cognovimus, ideirco llnniorem eurumdem prophetiam jiidicamus; siquidem rcs ipsa? verbis eiaclc
responderunt. Qnare f beue facilis vos aUendenles
prophetico serinoni, hoc est iis, quae a prophetis,
quanquain paulo obscurius, prajiwnliaia sunl.
Y E R S . 17. Accipiens eiiim a Deo Patre bonorcm et gloi iam. t Accipiens dixil, vel sumeado parlicipium pro pralcriio indicativi accep i t ; quando inidem correspondet vcrbum
aliquod ia inodo indicalivo, quod ad pariicipium
juxla syalxeos regulain consequi deberel. Vel
si pro vero pariicipio illad c accipieas > babealur,
oraiio necessario a syulaxeos regulis reiedit. A l si
pro acccpil > sumalur, rccle sc babet sic :
t Acccpil eiittn a Deo Patre lioaoieni el glo
riara.

^ . \

, , ,
. ; ^
. \
f ; ,
,
.
; .
, ^; , [ ,
] ,
,
. ,
;
, , , , : ,
, , , > ,
,
. >

Y E R S . 17-18. Voce delapsa bujusccmodi a maguiiica gloria : Hic est Filius incus dilectus, in
quo mibi complacui, ipsuai audite. El hanc vuccin
nos audivimus decoelu allataai, cun essemus cum
ipso in monie sancto. > quod de voce delapsa
a Palre de coelo aliqua exslel propheiia ; scd quia
ex vocc Patris Filio suo desuper aileslamis ceilius
cognoscimus, umnia prophelaruiu vaiicinia ad
emn, cui Pater lestimuniiim perliibuil, rcferri.
Noviaius vero, Dominuni noslruia Jesum lor a
Paire, quod Filius ejus sil, tesiiiiioniitin babuisse:
nempe primo, in baplisaiate; secundo, iinmiiieiiie
passione, cum dixtl : El gluriflcavi, ei ilerutn
clariOcabo ; el in mome.
Y E R S . 17. c t t babomus firmiorem prophelictun
scnnoncm : cui bene faciiis att> nlenles, quasi
luceraa lucenti in caliginoso loeo, doncc dies
elucescat, c l lueifer oriaiur in cordibus vestris.
AUendenles, inquit, iis quae a propbeiis dicia suut,
baud excideiis a spe vestra. Uebus eiiiin ipsis suu
icinporc succedenlibus (quas eliam c dieiu, > melapboram videliicl prosocuius appellavil; dixerat
eiiim Jucernaai, cl locum caligiaosum, ubi nox
r s t ) : dies igitur cuai adveneril, iaquil, seu cuui
res ips* qux pr&titiulialas sunl, t onlingeni; hahebilis lucifeium exorluni in cordibus vestris :
nempe Ciirisiutn Domiauai pra?t>eu.tem, oliai pra>
nuniialuia a propbelis, qui eliaia lauquam lux
vcra > cor-Ja vcslra illuiuiuabit.
388 ^
- 2 0 , 2 1 . < llocprinium inlelligeuiee,
oamis propbelia Scriplurae propria iulerpreiaiione
uuki l i l . Non enini vulualale buuiana allala csi a l i qaando propbeiia : sed Spirim gaacto iaspirati loculi sunl saucli Dei Jiomiaes. ISoverani equidcai
prophelse ea qaas iilis propbelico Spiritu indila
cluiit, al aon adco clare et exacie ul posiea coatigerual: qaarc eiiam desiderabaal exiluin ipsaruai
rcruin videre, ui Ooaiiaus ait \ Explicat vero, cur

t
; ;
, .
/, '^
. >
,
'
, ,
,
. \

\ ,
, , , *
.
\ ,

, ,
. . ,
, ,
,
(

, ' , ,
) , , ,
, , , */
, '
,
, ;
).
,
.
, '

, ^ &
,
, , ;
. ,
, .

E R S

Maiib. , 5.

fthllb. , 17 ; Juan, x n , 28.

Luc. , 24.

1205

EXPOSITIO EPIST. I I S PETRI. - CAP. I I .

12CC

* \ ip*i prophetae dicla sua non sinl inlerprelati, et

veram a ficla ct d&moniaca quorumdam haeretico
ni:n propliclia disccrntl : quoniam, inquiens,
,
c omnis prophetia Scripltira propria inlerprcla, "
lione non ( i i . Hoc est, accipiunt equidem pro , ' ,
pheLc a Deo propbetiam; al non, uli ipsi v o l u i i l ,
,
* , ' ; sed ut diviuo Spirilui libel iufundere : alquc illi
quidera imtnissuin illis propbelicum sermonem co
gjioscebani el intelligebanl, aiiamen ejus interpre ,
taiionctn seu explicalionem non faciebanl. El sane,
\
quod propbet;e a Uco acli seinioncm sibi a Deo
,
lunc Oeri nossent, perspicuum est ex eo, quod
,
sponlc Dco movenii inserviebant, et quod, qiwe
' ,
qiitdciu volebanl, loquebaniur, quae vero loqui
, -
. ,
nolebanl, silentio oceullabaril. Non tla vero falsi
r.ii
. . - . . r -
~...jr

.
*

%__ _ : _
~ .
.....

- prophelae.
Non
euiin i l l i , cum agilarenlur,
sui com, . ,
poleseranl; sed furorequodam oxtra se rapli, vel , '
ut cbrii, id quod paliebautur, ignorabant. At
, ' ; [( ),
sancli prophetx\ lamclsi dicla sua inleUigereni,
] ,
noii lamen e re esse censebant, eadem intrpe\ . lari : cum quia aliis, id est nobis, ea iuinislrabaiii,
\
tiim ut Domiui advenlus usque ad prafiniium lcm . ' ,
pus occultaretur; ne clarius manifeslaiumiinpiorum
, insidias subirel: non quod eliam insidiis appetitus
. \ ,
Dei poieniia exsecutioni mandari non posset; sed
, quia incarnationis opus, si iniro et insolilo modo
, .
ejusmodi cflhgisset iusidias, monstro cuidam ac por .
lcnto, scu etiam praestigio simile videri poluissct.
,
quidem rem ita se babere perspicuum est ex
. - C propbelis novi Foedcris, qui semetipsos interpretati
sunt, tameisi non omnes; quod jain tum bujusmo ,
di suspicio cessasset. Verum et quod non extra se
c ,
rapii vaiicinarentur prophelae, manifestum esl ex
, , ,
co quod uno ac eodero Spnitu sancli Dei lioniines
, in Velcri atque in Novo Teslameiito propbelave. ,
r i n t ; ait vero Paulus : c Si alii revelaiuni fuerit
,
sedenti, prior taceat \ Ex quo p.itet, propbetas
, .
naturalem slatum suum relinuisse, cuui propbela ;
bant : idcirco enim, alio surgente, qui Spiriiu Dei
,
aiflatus esset, qut prius loqucbalur, silerc jube , c , ,
l u r ; quod in fureulibus lacum babere non poiest:
, , >
R

quomodo euiui ubtempcrarel, qui sui compos non esl? Sed et operationem Spirilus sancti in propbelis fuisse, idein PauJus lesiatur, cuin ail : Alii quidem per Spirilum daiur seruio sapienliae... alii
prophetia .
390
CAPUP .
.
ff.
D
Y E R S . i - 3 . c Fuerunl vero ei pgeuitopropbetae ii>
c \
populo, sicul el in vobis erunt inagisiri niendaccs,
, ,
qui inlroduceia seclas perdilionis, et eum qui
[vulg. -]
emit eos, Domitmui negani, stipurtaduccules sibi
, eelerem perditionem. Et mulii sequenlur coriim
, .
luxurias, pcr quos via veritatis blaspbemabilnr.
[vulg. -]
in avaritia ficlis verbis de vobis negoliabuntur.
:, * Per pseudopropbelas bic Nicolai el Cerinlbi asse. \ clas inielligil. Cum vero prophelai nomen cum ve. , ;
ris, Uim faUis prophetis commur.iler tribuatur;
\ .
comnionol cos, ne falsis prophelis attenlionem

prastarcitt. Discrimen vero, quod inter ulrosque
,
v

Cor. xiv, 50. Cor. xn, 8.

1267

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP.

1263

inlerecdil, Paulus exponit, diccns : c Nemn potesl , . \

dicerc, Dominus Jcsus, nist inSpiriiu saitclo.

., ,
Iltiic autem incipit adversus Nicolailarum hacrcsim
, . "
disserere, duplicem diccns esse ipsorura maliiiam ;
, . \
guni enitn qiioad dogmala quidem impiissimi (qnoJ
\ ,
ipsoruin in Chrislum blasphemia? demonslrani},
quoad vitae vcro genus, propudiosissimi. Et Iioc .
quidem nunc ex tiirpibus eorum operalionibus os
tendil, paulo post clarius rcin cxplicatnrus. Ac
6\
c avariiiam iiominans, lurpem ecrum lucrandi
,
raltonem ob oculos ponit. Avarilia > cnim
quandoqne injns itiaui
significat; qitandoquc .
vero turpe lanlummodo lucium : quare appo- ,
. "
sile aJdit illud < negoliari. Ul veroadivina

locirina omnino alienos cos esse ostcnderet, fictis
ipsos verbis uli ait. Sed babebunl, su! d i l , impie- ^ , :
latis slipcndia, iuorlem. Illud auiem t oliin > Dei
' , , ,
praescientiam dcnolal. Deus enim prnescientia swa,
. , , >
quemadiitodiiin bonis praeniia, ila eiiam malis con- . gruam ipsis poenam prcparavil : judicinm enim
,
j im olim non ressat, > loc est, c non lardat.
) ,
,
c Quibue judicium jam olim non cessat, ei pert ,
dilio eoruin non dormila. Non siue oausa a prae- . > stantioribusinilum facil, scd quia ostendere vo- , [ ] ,
lebar, islos inajoris supplicii reos peccando cva .
sisse. Qiioiiiam igitur bi ex praestanlioribiis cranl , , TT\C
(velul primi ad aposlolaitim vocati), cum a rcc a via
, ,
desciTerinl, majoremhabcnl condeinnaiioitem. Cmn
autem pcr modum hypoiheseos rem islani exempus Q ,
, confirmare ajrgressus esset, non tameu id quod
.
ad hypolbesim coitseqtiens erat, ul dicercl, staiim
;
siibjunxU, eed excmpla alia ex juslis hominibus do*
[] , ' ,
fciimpia imniiscuit : et cum dcberet ex eo qnod i ' \ ,
mo proposuil, nempc ex peccanlium exemplis, cmi
, * scquentiam elii-ere, diceudo : Si iliis peperoii,
;
anne improbis istis paroel? vel per afllrinalioneui
* ;
sic : Igilur multo minus islis parccl : non lamen
Ua fecit. Cnr vero? Quia cum duplicis generisfbo- ,
romin 391 sciliccl el malorum) proposita essenl , ,
,
oxempla, bujusmodt conseqnenlia malos solos re . .$ picil, non tlein el bonos compiectitur : non enim
,
hona malis compensantur. Quoniam igitur unica
, ' iTsponsione seu consequentia ei, quod praemiseral

iitegro saiisfactre non polerat, idcirco alia iililur

phrasi, ot < epiphonema oralionem absolvil. Cur
malorutii exemplis alia bonorutn iiera adjungat, opporluno loco diceiur. Ut igilur praefali suinus, seciindiim orationis formam proposilioi um eliam intelligcnlia sequilur. Non cnim additur
id qnod in bnjusmodi periodis, seu consiruclionibus subuequi solcl; sed esl nuda confiriiiaiio ex
excmplis, cum eorum, qut pro( t r peccaia sitpplicio, lum eorum qui propter virlulem bonorc affecii siml. Peiinde ac si diceret : Novit Deus
fos, qui in prccaiis itunc vivunl, ciira spem vcui inevitabili supplicio pleclere, queniadmodum
l f

I Cor. xn, 3.

.
;
. ,

. >
)* , OV
, \
. ; \

, ,
, \
, > ^

12C9

EXPOSlTiO IN EPIST. I I S. PETRI. CAP. I I .

1270

, \ fccit erga angelos pravaricalorcs, liontincs le ,

porc diluvii, et Sodomnrnm urbos. Noviieliam eos
, ,
qui jns:itiain opf ranltir, liouore affiore, u i ftcit
,
erga Noe ei Lol. Esl vcro conslruclio bujusniodi :
, .
Poslqtiam dixit ptiniendos esse falsos tnagisiros,
cum propler ipsoruin bla?pbemias, lum propter in, \
contiiicniiam viiae, propotiit in banc rcm cxempla.
' uempn quod Deus angelis peccanlibus 1:011 peperce.
r i i , sicul ncc originali seu piisco miindo tcmpore

diluvii. rursns inemoral eosqui justiliam exco , l u c r u n l ; aitqtie, qtiod Noacbum et Lolum, propUT
' / ,
icmperanliain el rontiiionliam, a cacterorum, qui co
/ , /
icmporc vivcbaul, exilio liberaverit. Siqtiidctn ncc
.
>o conlemporaneorum suorum ncquiiia cl impic , , .
laie sc abduci passus csl : nec L o l Sodomilariim
iiiipudiciliam esl imitaius : nec angelos forma buinana liospilio cxceplos proiervis illis petcntibus
quanqu.m iiuiumeris liac dc causa lacessilus injuriis (ul iudbalur per voccm illam oppre?sn:n )
coui r.nliiiil.
1-
V F . R S . 4 9* C Si cniin Deus angelis pcccanlibus
caro, ,
non popcrcit, scd rudenlibus inferni delractos hi
larlamin tradidit cruciandos, in judicium reserva [vulg. .].
11. Et originali tnundo uon pepcrcit, sed oclavttm
, *
Noejusliliaepraeconem custodivil, dihivium mundo
,
impiorum induccns. civilatcs Sodomoruni < t
; ^
Oomorrbaconim in cincrem redigens, evcrsionc
,
dainuavil: excir.plum eortrm, qui impie aciuri
sunt, poneng. El jusUim Lot opprcssuni a ncfando ^
rum injuria ct hixuriosa conversaiione eripuit.
^ .
Aspoclu eirim etaiidilu justus erai, babiians apud
;, cos, qui de die in dicin animatn justam iniquis
.
opcribus cruciabaitt. Novit Doininus pios dc len!a ,
lione eriperc , iniquos vrro iu diein judicii
.
rcRcrvare cructandos. 1 E l boc ile Loi a i t :
* : ^ u i t p a
, \ . ^ Novit DomiHiis pios ex lcnlalione .eripen.
, ,
392
Cuui nutem prin/um iiiliil dc jusiis, scd
,
tanluin
dc impiis eorumque puniiionc dixis eet, quacdam eliam de jusiis cxcmpla attulii :
, , \
priino quideni, quia sacra liisloria codcni loco tum
* \
de improborum pcrdilione, lum dc jusloruni sa, ,
lulcmeniionem facit; dcinde aulrm, ut biijnsmodi
comparationc et pcccanlitim cxaggorarct inalhiaiti,
[]
cl probnrum virluiein rcdderct clariorem, ac pr;c \ ,
terea auditoribus pcrsuaderol euis, ut cuin tncui
,
pcenae odio baberent iinpudiciliarn, IIMH s;tiut s de .
siderio virlnteni amplccterenlur.
Ytns. -J0. Magis auleni eos, qui j ol rarncm

in coiioupiscenlia imniunditi;e ainbnJanl, domim , . , lioiiciiique fonlrnnnuit. Ex supradirtis cxemplis
,
in pnrscns argninenlum admodum scilc descendit.
-. ^ \ ,
Loquilur aulem dc cxsocrandis Nicolailis, el Naa , \ .
senis, cl Ccrdonianis (varieenim eornm improbiias
, | :
appellabatur : undc sicut scoleialis operibus, ita et
^ \ ] .
niullis nominibus ea confusa deprehendilur.) Hi
, , enim, ul jatn diximus, Bilhum, boc cst, proHindi \
taiem, cl Sigen, 1d tsi, silentium primardia bnjtis
,
inundi staliiebanl; ot ex bis quasdam maircs, ct
aeonas, boc cst sacnla orla cot>ienli sunt : quo-, ,
madmodum cl Maivion qui ab ins prava hausil se . niina. Deindc doniinaiioncm scu Deum, a tuundi
: \
;

1251

THEOPHYLACTI JLGART/E AHCITIEP.

1252
, \ 7:*.;
.

aposlolorum cral lioccc mysicrnim prrcdioare.

quattquam liic simul cum cxborlationo hoc fa*t
cil.
Y E R S . 1 2 . Pcr Silvaniini fidelem fralrem VOIHF,
u l aibUror, breriter scripsi , obsecraus el contestans, banc esse veram graliam Dei, in qua statis.
Salutat vos, qua-est in Babylone Selecia, et Marcus
iilius mcus. Salulale invicem in osculo sanclo.Gratia vobis omnibus, qui cslis In Cbrielo Jesu. Atnen.
Fiilelis supra modum cral c Bilvanus > istc, el in
prodii-alione Evangelii fervidissimue. Quarc et
Paulus ipsius mcminit, et eum adjuiorem sibi assuu.il in Epislolis simulcumTimolhco, scribens :
Patilus, et" Silvanus, el Tiniolbews. >
c Babylonenri > hic Bolnam appdlal ob splcndorcm, qtio
Hiam Babylon mulio tempore iiltistris fuil. c Selerlam vocal Dci Ecclcsiam, qux Romac erat, De
c Marco > cvangelista bic loquilur ; 382

c ftlium nominal, ulique secitndum Spiriiuin,

pon seruudum carncin: cui eliam Evangelii conscribcndi niunus imposuil. Gum vero Paulus ecribat : c Salutale invicem in osculo sanclo; isie
in oscuto, > ait, cbaiilalis, > idem signiiicans :
noverat enim etiam Paulus cliaritalem in Doinino
omnibus virlutibus, ac ipsi quoque propler Christum mariyrio, precsiare. Is igitur c osculum sanftum illud iutelUgit, qiiod in Deo et propter
Bmva datur : bic autem illud vocat c osrulum
riiaritaiis , > ejas gcilicet qnai vcra dileciio csi.
Quocirca etiam subdii: c Pax Tohis omnibus, qui
rslis in Cbristo Jesu. Non aulem communeia seu
Jiumanam paccm hic intclligit, sed eam, quam
Cbristus Dominus ad pasaionem perrectnrus dedil,
d i c e n s : cPaccm fellnquo vobis : > slaiimque bujtis a communi pace discrimen subjungcns : c Non
fluomodo , ait, c mundus d a l : non enim propier naluralem afleclionem colcnda pax vobis est ,
&a\ per conjunciionem in sancla cbartialc , sicque
inimicorum ictus cxcipiendi. CaUcrnm ubique d i sripuli in fine, vclut quoddam gigillum, addunt
oralionem : quo sinceram ac genuinam sanctitatem suani paiefaciunt. At vcro fueriuil nonnulli
nnlenos, qui siipradrcltnu Marcum rerum Pelri fiIHIUI fuisso asserere non dubilarunt, non alio nixi
ftnidamejilo, praeterquam quod Lucas in Aciis
aposloloruin narrat , Pelruin, c carcere, in quein
ab llerode conjecius fnerat, ab angelo mirabiliter
eductum, el ab eo dimissum, venisse ad domtim
Mafiae matris Joannis, qui cognominalus esl Marfus : venisse scilicet euin voluni, tanquam ad
propriam domum, ct ad lcgilimam uxorcin suam.
110

ei

Pelri apostoli .Epistola prima Catliolica, qtuv fcrtpla eu ab urbe Ruma, constal versiculis 250.
' I Tbess. i , 2 .

1 1

i j a n . xiv, 27.

Aia ,
, * , .> \ IT:U
, ) ,
. [| , . ' ; .
. . '. > 6; ,
,
,
' , c , , \
\ . >
' , .;, \ * >
' .
, ,
, [] |.
. ,' , , ,
, , *\ , , -'
. &
,
.
, , >
, , >
c
>
>, ,
, ,
,
-,, c
. ' ,
, .
, , .
[] ,
,
[f. . ] , [ ] [] ,

{'
\ , ,
0\, c [] > / * []
, .

A d . xu, 12.

'
'

'.

13

EXPOSmO 1 N EPIST. S. .

154

2.

THEOPHYLACTI
B u I X A f t L E ARUHEPISCOPl

EXPOS1TIO EPISTOLAM I I S. P E T R I .

aEYWPXl
.

SECVNDJE
EPISTOLAI
PETill.
Hanc ctiam Epislolam Pclrus ad eos. qui Jam
. crcdidennl, scripsit. Est autem ropetilio qiizedam
. , illorum qti;t- anlea dixcrat. Sciens enini dissolu , tioticin corporis sui jam iinmincre, salagit, ad
\ * memoriam oinnibns revocare doclrinain, qua i i n . \ ,
biiti ftieranu El primo quidem de fide disserit,

ostendens, cam a piop!io:is praemintiatain fuisse,
[f. -], \,
aique proplielias qitae de Chrislo Salvaiore siint,
, , - non lnimano spiritu, scd Dei nulu ei afflalu ediias
. " , esse. Demde monet, ne deceploribus iidem babeaut,
, , dicens, eos periiuros, siciiti angeli pjrxvancalores
- . periere. Praedicil ttiam lempus futurum, in quo
, ,
impostores circumeuntee quaeranl aliquos decipe , \
re, diccndo, in vanum pradicari Salvaloris adven?
, , * t i i m , quippe qui scmpcr pnedicatur, ct nunquam
, \ , , advenil. Pracipitqiie, t ab Inijusnaodi bominibus
$.
sotertissimc caveamus, neve animo propior len>
, porfs diuturnitalcm concidamus : eo quod apnd
.
jpsum una dies est lanquam mille anni, ct miile
, anni tanquam una dies. Crelerum, prope esse diem
, \ .
Domiiii affirmal ac demonslral; mandatque, u l
- omnes ad illam pcr bona opora parali siot : ac nt
, \ , acquicscanl iis qua3 Paulus apostolus scripsit :
, \ - neque aurem prxbcant iis qui illa calnmniaiHur;
,
cum ejusmodi botnines ctiam reliquas Scripturas
,
simililer calumincnlur. Deiuuni, cum omnos coni . monuiseet, ac rebus suis providerc docuisset,
Q hortattir, ne a fidei scopo abeirent. Quo Epistolse
,
buic flnem imponit.
.

&
.
'. *
, '

383

ABGUMENTUM

CAPITA

SECUNDJE

UVJVS

EPISTOLJE.

4 De vocalione per fidtm operibus virlulum, ac spe

futurorum bonorum firmanda.
2. Adhortalio

ad doclrincm

receptam memoria

12.5

TIIEOPHVLACTI BUtGARl,E ARCHIEP.

probe lenendam pol suum ex hac vUa dUces$um

et quomodo in monle Thabor
Domino

aliestantem

5. Pncdktio

Christe

hareticQrutn

et futuro

vuurreclione,

'.

supplicio.

1256

rqr ^

audierit.

de dolosa

eorum impielale,

Dei vocetn

.
4. Kepelitio
. eiiam
swculi

de havelicorum

1 quod

Chri*lu$

repente venlurus

hominum maliiia.
Downu*

in

fiut

1< Quod idcirco

Ubi

omui

viriute ornatos no$ e*$e, oporieaU

Ev

//'

EPISTOLA SECUNDA
SANCTI

PETRI

384
CAPUT PBIMUM.
VERS 1. Sinion Pelrus servus ei aposlolus
Jesu Cbrigii ii, qui coaequalem nobiscum sorliii
suut fidem justilia Dei nosiri et Salvatorie Jesu
4Uhrisii. > Nomen Siroon abbrevialjo qiuedam
osl noininis Simeon : qua mlione ex Melredorus fit Meira*, ex Menadoro Menas, et ex Tbeodobiue Theudas. Ipso vcro initio Epislolae excitat
J& provocat Adelium animos, ui aposlolorum circa
praedicaiionem aludium aemulenlur ac aequent. Fas
cniiti non est eos qui a&qualem sorlili sunt graaiain, ulli eonim inferiores esse, quibus acquales
ileclarati suoi. Ubique vero eos excipit pace ,
quaro et Cbristus dedit poslquam surrcxit a mor4tiis, et cum abiret ad Palrem, clamans* : Pax
vobie. Et in ecclesiis rogaiuus, nobjs dari f angelum pacie. El sacerdos banc ab altari populo
4mperlii: quoiiiam illa maler esl oinnitiii) bunorum. Quapropier discipuli suis praecepii, ui banc
priinuin dareiii, quoiiescunque doinos ingrederejiuir.
V*as. 2. 4 GFatia vobis el pax adimplealjjr in
<ognilione Dei, el Clirisli Jesu Bomitii npstri, t
Vcrba sic ordinanda suui : Vobis, qui iu cognilioae Dei, l Cbrisli Jesu aequalem fideni sojiili
cslis, pcr juslitiam Bei noslri, gralja el pax adimplcalur.
VERS. 5. Quoinodo oawia nobis divina* virfutis suae, qitae ad v i u m et pieialeni donaia sunl,
. r cognilionem ejus, qui vocavit nos propria glo- j
Luc. xxiv, 5 ; Joaii. xx, 10 cl 26.

APOSTOLI,
.
c

,
, ,
,
, .
, \ , ; .
,
[/". ] , . ,
, \
, .
\
. \
,
.
,
.
% /
\ .


, 4 <3
, .
'
; ,

1257

EXPOSITIO I N EPIST. I I S. PETRI. -

CAP. .

1251

' ria el virlulc. Per qtiem luaxima el pr 1*10*3

. * \ nobis proinissa donavit. Ordo hic esi : Graii*
, \ - vobis el pax s i l ; quemadmodum umnia ad viian
, el pieiaiem, iu roguilione Dei et Jesu Cbrisfi
Doiniui nosui, per ipsius poleiiliam, quae vos liac
giatia donavit, 3 8 5
cognitionem glori;e ei
, ' *
vhlulis, per qiue ma\ima promissa donaia sutu :
, iil evitanles mundanam corrupiioncm, qua? per
, \ . coitcupisceuliaMi ingenerauir, eilicianiini diviu.e
" * * consoiles naluia?. Alitcr: fuse cquidem ista hi
* (cx(u deducla sunt : aitam^n scnsus liuc rcdit :
, Cuin innumera per Chrlsti viriuiem bona recopiv
, rinuis; possumus eliam fieri divinae consoiles
, , - nalurae, et ad vitam el piclaiem perduoi. Verum
,
iia convcrsari debemus, ut fide exerccamtis virln ' , lcm, ac pcr viriiilem in pielalein proiiciamus
doncc tandein ad fciTeclissiinuin bonorum, netnpo
, , .
t-hariiaiem, perveniamus. Divina? awtei.. c* nsortes

naiwtae effecli siimus per Dontini advenlu n : quo
,
primitias naiurac noslrae in seipso assumpsil, ei
assunicii sanctilicavil. Si autoin priinordia saucia
. , .
siiu', el ipsa massa sancia sil oporlel. Corruplio ,
nem vero eam liic dicii, qux ex mundana concu .
piicentia procedil . quippc quae ox corruplibilibui
conslat, el in corruplibilia lendit.
a d

c Ul per bacc efficianiini divinnc consortes naiu

ra?, fugienles ejus quae in mundo esi, concupisceu ,
tise comiptioncm. Id esl: l i t a niundana corru
, , - piione, quae in concupisccnlia carnali perftcilur,
. , - C liberati, efiiciamini divina? consorles nalursc. lllud
eiiitn fugienles idem est, ac liberali.
, \ , , .
, ,
,
, , ,
,
, .
,
,
,
,
. ;. ;
, ;
, -,'
.. \ c
, -
,
.
[] ,
, [f. add. ] ; :
, ,
, .
,
, ,
.
, PATROL, G R .

CXXV.

VERS. 5-7. c Vos aulcm curam omuem subinferenles minislrale in fide veslra vhtuiem, in viriute
aulem seientiam. Iu scicnlia auiem absiiuenliam,
in abslincnlia auteui palieiitiam, in paliculia aulem
pielalem. In pielale aulem ainorem fralerniiatis,
in amore aulem fralcrnitalis cbarilalem. Gradns,
quibus proiicienduiu nobis esl, liic ob oculos ponil. E l quidem primo loco siatuil fidero, > qua)
oronium bonorum operum fundamentum est ct
ba*is. Deinde c virluleui, lioc esl Lona opora :
naui sinc islis fidcs nioriua esl, ul sanclus
Jacobus ail. Succedil t sciculia. Qu&naiu aulem
ilh? Ncmpe, secrelorum Dei mysleriorum cogni : qitse uon cuique palcl, sed ci, qui sc iu praslanlioribus operibus coutinenter exercel. Poska
absiinenlia, seu leiupcraniia. Nam el bac opus
dahct, qui ad bonaro mensuram pervenil, nc doni
magiiiiudiue insolenlius efferalur. Quoniam vero
fieri non polesl, ul qui ad breve lempus temperanl am servavit, lirmum ac securum donuni possideal (quandoqiiidein semper niluniur passiones ea,
qu% liberlali contraria sunt, tollere, et in pejora
i onviTlere); superveniens palienlia, rem omnem conflcit: nam et pietaiem concilial, elperfeclioreni in Deuiu fiduciani elargilur. Quare eliam
pietati supperaddilur amor fratcrfliiatis, seu
< fralemus : et post omoia, ea quas sccunduin
40

1251

THEOniYLACTI B U L G A R I i B ARCHIEP.

1260

Paiilum ol vcrilaiom, csl bonortim omuitim 3 8 6 ^ * " ,

plcniludo, cliaiilas * : liicc namqiie ct Oci FiUo, ac
.
;ctcnio ejns Palri virn qiiodainmodo inUilil; I uic qiiidcm ui Filium suum dilectum nobis darel;
illi vcro, ul sanguinni suiiiii pro nobis elTundcrcl.
VEFS. 8. Ilac eiiim si vobisutm ai!sml d
- ,
Miporcul, vaeuos noc sinc fnulu vos cotisli ,
luenl, in .' nostri Jesit Chrisli cognilion\ >
:>.
llncc : > imnpe, fidcs, virlns, scienlia, absli, ; , , ,
n nti;i, stMi lemperantia, paiientia, picias, amor
, , , ,
fralernus, ol cbaritas; qnse s:>!u>n a.tasso d: " , b<*nl, Fod ei s:ijKTare, scu abuudarc : si namuii:i
. ,
illarum pnnsfiilia prode^l, nmlio magis abuudati . , lia. Si*d qmejiam est ips:irum uliliias? Quod fi.lu
( ;
ciam ct secui il:;lcm iribuanl in sennulo Domiiti
; , )
advoniu. Qii ciinn, veniente ynMve in gloria, cl , \ , plusquam solis radii coruscault, liis ornalus ac niuni , ' ^ ,
lus non luciU, excu?cabitur : aul si eliam visiuu
', ^ incolunuMi rctini*at, noii lanicn vel sic absqne
, \ laesionc splcitdidissiimim illu J jubar imueri poujr.i :
[ qnaiidnquide:ti niutiiis ful^or dcbiles oculus lar lo
\ : $:/].
perslringii, eisque lunebras cliain iiffundeie so!e:.
p , ,
VF.RS. 9 , 10. Cui cnim priuslo suiil Uxv,
c&cus csl, cl inanu lenlans, oblviont:tii arcipicns

purgaiionis velerum suoruiii didicioruin. Quapio.. Atb , ,
ptcr, frainis, magis salagiic, ul per boua opcva
. t
c T l a u i vcslraui vocalioiieui facialis. t Mauu
,
lemare > ((iraece ) idein ebl ac catcu*
.
lire : dticilur eniin scu a inuriltus
.' vel lalpis, qux* sub lerra in otuuimuda obscuriialc
, [?>,]
vcrsaiUur. lloic aulein sentenlia siaiiil.e csi illi C
. \
bcaii Jacobi dicio : Si quis audilor csl vtrbi, el
. \ \
f:i<tor, liic comparab.lur viro con^ideraiili

vulltnii naiiviialis sua: iu speculo . Nam cl
, , 64
litinc, Giiui (Oguosccr^l, sc sancto bapiisina:e
, , , ,
nuiUis cxsoltitum csse peccalis, scne oporiebai, co
, \
ipso quod purgaius ac smctiiatem adeplus ^ l ,
, . c , ,
vigilanduin ol fn.leinlum indesiuenier sibi csst*,
, , ul ditlo niodu sancliia em, sine qua Dcuiu nemo
\ , '
vidcl, sarlam ieclaiuquc servarel : quod ille obli ,
lus Chi. Quapropier, ail, magis satagile > ul fir, \ ,
niani ac pcrmaneiileiu fa< ialis vocationcm ct
cleclioneni veslram : boc esl, ul in i s, dc quibus
,
in eleciionc cl vocalione vesti a inslructi esiis, silis
.
irreprchcnsibiles; ne lanqiiam diviui munerU obliti coiidemneinini, sed polius firtnani ac cerlain .
caihiiem veslram perseveranics liabeatis.
VERS. 1 0 1 i . lla;c cnim facienlcs non pecca- f)
, .
uilis aliquan.lo. Sic cniin abundauler inhiislrabitur

vobis iiilioilus in ablenium reguum Jcsu Cbristi.

Ptoptcr quod incipiam vos somper (.onnnonere de
. ,
his. - t Haic facienles. Quxnaai ? Ea, qua?
, >prxfalus esi; nempe, virlutcm, scieniiam, cic. A n i ;. ; , ,
madvcrle vero, quoinodo, cutn primu mlerrorcsuprc
, . ,
ini jndicis cos persuaderc salegisscl, nunc 3 8 7

proposiio pramiio, videlicet c iniroilu in a.leniuin
,
regnum Dei, adborlalionetn suam prosequilur.
, .
YERS. 12 14. quidem scientes, ei coiifirma \ los vos iu pia^icnii vcrilate. Juslutn aulem arbi . , * \
T

I Cor. , .

Jac.

, 23.

EXPOSJTJO 1N E P I S T . 1 I S. P E T R I . -

1251

CAP. I .

1262

, iror, qtiandiu s m i in boc tabcrnaculo, suscilarc

,
,
. > "

, c

.
,

, -

. .

vos in commonilione, cerlus, quod velox csl deposilio tabcrnaculi uiei, secundum quod el Dominus
nosier Jesus Chrisius significavit milii. Ne putarcnt, eo quod de iisdeai rebus Irequenler coiiiinoncrcniur, ignaviae se condeiimari, indcque bscc
audieules coulristareiilur, subjungil: < El quidem
scicules, et confinnaios vos in pncscuii veriialc.
Causani vero explicalurus, cur adco frcquculer
eos coinmonefacerel, addit, se rerlum essc, velocem, > sru propc, esse suam a corpore islo libcr.iti .iiem.

V E R S . 15. c Dabo aulcm opcram c l semper et

ubiquc baberc vos post obilum meum, u l lioruiu
. memoilani facialis. Quidam bic iiguram byper , , - baton incsse putanles, ul perinde sil ac si dixis > (' ,
s- : c Dabo operam eliam posl obilitm mcum ut
) ,
liaVcatis vos scmpcr (hoc e.st, quolidic ot indesi ,
ncnler) borum memoriain; > ex boc dcmonsirare
(, \
nilunlur, saiulos eliam posl morlem rerum nmndi
, - ! > [/*. - >-1
incmoriani relincre, ac pro vivcnlibus orare :
,
queinadmodum non absquc efficaci Qde quolidis
. \ :
iicri ,' rertiuiil quictuiijiie diviiiain ipsoruin
. "
opeiii imploraiu. Sic quidem i l l i . Alii auiciu huc
, , < ^
Pclri dicluin simpliciter accipiunl el inlelligunl;

nempc ilu : Dabo operain, ul posl obiluin nicuui
,
pcrpeliiaui babcalis horuni memoriam. Hoc est,
[[. . ] , : ,
ideirco assiduc uos vobis eadem rcfricamus, noti
, *
ul vos inobedienliae aul indocililalis condeumo '', ( ; tuus, sed iit inducio assidua earumdcm rcruu*

repelitione habilu, qtiui vobis viveulci prxscripsi : : :
nms, eiiam post obituni nostrutn (irmitcr ct N K I C . .
lcbilitcr reiincalis.

Y E R S . 1 6 . c Non enim doclas fbidas scculi uo

laai feiimus vobis Domini Jesu Clirisii vittulcai

/ , '
:l praisenliam, sed speculalorcs facli iilius ma [vulg . | ,
gnitudinis. Cum illis dixissei, inaguo eos sludio,
[ ; ) ;
qua?. ipsis aununfmcrat, proscqui debere, fusius ' , \
qnc bac de re disseruissel; nunc ait,
non sino
,
causa adco de bis esse sollicitum, sed idcirco in
, ,
cis diutius ba^rcre, quod corumdein ilrimtalein ac
^ , -.
cerliiudincm perspcclara omnino c l cxploralam
, . ;
baborct. Quia scilicet, inquit, non bumana eapien ,, ; [f. . ]
lia erga vos usi, neque cornplis sermonibus ve
| siruiu deuiulcenies audilum, c nolam fectinus vo ,
bis Doinini Jesu Cbristt virlulcni el prassenliain,
, "
sicuti genliles ci byeretici faciunl : illi quidem ser "; ,
monis eleganlia ei poeroatum vcnusiaie audiiores
, , suos dccipienles, bi vero eiiam flcliottibus (naiH,
. ul verisimile esl, jani vel tunc bujusmodi hoiniues
.
cccperanl oriri) : n i b i l , inquam, horum potost
388
nobis quisquam deprebenderc : siqtiideui
, ,
hiiiiiili ac simplict serinone vobis noslram propo [/. . ] ,
suimus docirinain (idcm Paulus ad Gorimbios
o p u .
scribcns de se lcslaiur ) : sed quae visu nosiro in
^ 5
monie sanclo cuni ipso cxsislentcs pcrcepimus (lo , ;
quilur dc gloria Uuigenili ipsis oslensa I D transfi-

i n

* C< r. i i , 4.

THEOPflYLACTI G A R l / E ARCHIEP.

126)

guraiionc *, cl cfe voee, quam a Patre de coelis

allala propier Doininum audieruiit). Quoniam vcro
ea, qiue propbeiae annunliarunl, experienua ipsa
cbgnovimus, idcirco llnniorem eurumdeni propheliani jtidk-anitis; siquidem rcs ipsa? verbte eiacic
respondcruiil. Qiiare c bene facitis vos altendenles
prophetico sermoni, hoc est iis, quae a prophetis,
quanquam paulo obscr.rius, prauuniiaia sunt.
YF.BS. 1 7 . c Accipieus eniiii a Deo Paire bonorcm ei gloriam. t Accipiens dixil, vel suniendo parlir.ipium pro prateriio indicativi c acccp i l ; quaudoiuidem non correspondel verbum
aliquod i n inodo indicalivo, quod ad pariicipiuin
juxla synlaxcos rcgulam consequi deberei. Yel
si pro vcro pariicipio illud < accipicns babcalur,
oraiio nectssario a syitlaxeos regulis recedil. At si
pro accepil sumalur, rccle se babet sic :
Accnpil enim a Deo Patre boiiorem el gte*
riara.
Y E R S . 1 7 - 1 8 . c Voce delapsa bujusccmodi a maguifica gloria : Hic esl Filius mcus dilcclus, in
quo inibi complacui, ipstuu audilc. El batic vucem
nos audivimus decoelo allatain, c m i cssemus cum
ipso tn monle sancio. > Non quod de voce delapsa
a Patrc de ccelo aliqua exslet propheiia ; scd quia
ex vocc Palris Pilio suo desupcr auestaniis ceilius
cognoscimus, omnia propiielarutu vaiicinia ad
eum, cui Paler testimoiiitiin perhibuil, rcferri.
Novimus vero, Doaiinum noslruui Jesuiu icr a
Patre, quod Filius ejus sit, lestitiioniuin babuisse:
neiupe primo, in baplismate; secundo, iimuitiemc
passtone, cuin dixit : c El glorificavi, el ilerum
clariGcabo ; el in roonte.
V E R S . 17. Et babcnius firmiorem propheticutn
scrmoncm : cui benc fariiis alt lenles, quasi
lucernae lucenli tu caliginoso loco, doncc dies
olucescal, el lucifer oriatur iu cordibus vesiris. >
AUendenles, inquit, iis quse a propbeiis dicia sunt,
liaud excidetis a spe vestra. Hcbus eniin ipsis suu
lenipore succedenlibus (qua* eliaiu diem, > mclapboram videlircl prosecuius appellavit; dixeral
eiiim c lucentaui, > cl locum caligittosum, ubi nox
*sl): dies igilur cuai advenerit, inquil, seu cuui
res ipsae quae pra:iiiiiilialas sunl, loiiliugent; hahebitis lucifei UIII exorlum in cordibus vcslris :
neuipe Clirisiuin Domiiiuin pra^entem, oliiu pra>
nuiiiialuin a propbelis, qui etiam tauquaui lux
vora > cor.ia vebira illuiuiuabit.
389 V E R S .
$1.
Bocprinium inlelligentee,
ouiiiis propbclia Scriplurse propria iiilerpreialione
nuki (il. Non eiiiui vulunlate Iiumaiia allata cst aliquando propheiia : sed Spiriiu sancto fnspiraii loculi suni sancli Dei bomine*. > Noveraui equidum
prophelae ea quas illis propbelico Spirilu indila
claiil, al nou adco clare et exacte ul posiea comigeruut: quare eiiam desiderabaul exiltnn ipsai uui
rcruin videre, ui Oouiiuus ail ' . Explicai vero, cur

* Maitb. , 5.

Mailb. m , 17 ; Joan. x n , 28.

1264
/ . \

, , \,
. ;
.
/ ; , > <
; ;,
.

c ; \.
, ^; , [< ,
] , =\ ;
; ; , ;
. ,
;
, , , ; , ,
, , , > ,
, < "
; . >
; ;
; ; ; 6
, .
/, ajv
. > \
,
* , ,
,
.

\ ,
, , , ' >
.
,
)
, ,
. > ,
\, ,
.
(
*
, , ,
) , \, ,
, , , /
, *
,
, ;
>.
,
5 .
/ , '

. > '^ &
, \
, \ , ;
/j. ,
, .

Luc. x, 24.

1205

EXPOSITIO EPIST. II S PETW. - CAP. I I .

1-2-30'

" \

, ;
, "
, * ,
,
* , ' ;
\
,
* \
,
,
' ,
,
. ,
, -
, . ,
, '
, * ^ [( ),
] ,
.
. ' ,
, . \ ,
, , .
.
,

ipsi propheUe dicla sua non sinl inlerprelali, et

veram a ficla ei d&moniaca quorumdam hseretico prnphclia disccrnil : quoniam, inquiens,
c omuis prophctia Scripliirae propria inlerprclalionti non (ii. Hoc est, accipiunt equidem prophelae a Dco propbetiam; al non, uli ipsi v o l i i n l ,
sed ut diviuo Spiritui libcl infundere : atquc illi
quideni iininissum illis prophellcutn sermonetn cognoscebani el intelligebani, aiiamen ejus interprolaiionein seu explicalionem non faciebanl. Ei sane,
quod prophet;e a Dco acli seimoncm sibi a Deo
lunc fieri nossenl, perspicuuni est cx eo, quod
sponlc Dco movenii inservicbani, et quod, quae
quidetu volebaut, loquebaniur, quae vero loqui
nolebaul, silenlio occuliabanL Non ita vero falst
proplicta?. Non eniin i l i i , cum agilarenlur, sui compotes eranl; sed ftirorcquodam extra se rapli, velul cbrii, id quod paliebanltir, iguorabanl. At
sancli propliela?, tametsi dicla gua iiilelligereut,
non lamen e re esse censcbant, eadem intrprclari : cum quia aliis, id est nobis, ea miuistrabanl,
luin u l Doniiui advenlus usque ad prasfiniiuui lenipus occullarelur; ne clarius inanifestaiumimpiorum
insidias subirel: non quod eliam instdiis appelittis
Dei poienlia exsecuttoni mandari non posset; sed
quia iiicarnaiionis optts, si miro et insolilo modo
ejnsmodi cflhgisset iusidias, monstro cuidam ar, por*
lenlo, scu eliam prastigio eimile videri poluissel.
quidem reni Ua se babere perspicuum est ex

\ . - C
,
* < ,) ,
, ,
, . ,
,
, .
;
,
, c , ,
, ,

propbelis novi Fcedcris, qui semelipsos interpretati

sunt, tametsi non omnes; quod jain lum bujusmodi suspicio cessassel. Verum el quod non exira se
rapii vaiicinarentur prophelae, manifestum esl cx
co quod uno ac eodero Spnilu sancli Dei bomines
iu Velcri alque in Novo Testameulo propbelaver i i i t ; ait vero Paulus : c Si alii rcvelaitim fnerit
sedenli, prior taceat \ Ex quo patei, propbetas
naturalem stalum suum reliouisse, cum proplieiabant : idcirco enim, alio surgenle, qui Spirilu Dci
aiflaius esset, qui prius loqucbalur, silere jubel u r ; quod in furentibiie locuiu babere non poiesi:

quomodo enii obtemperarel, qui stii compos nori esl? Scd et pperaiionem Spirilus sancti in prophelis fuisse, idcin PauJus lestalur, ctun a i l : c Alii quident per Spiriltim daiur sermo gapienlhe... alii
ptopbetia .
. B \
D
390
0APUril.

V E R S . i - 3 . Fueruiil vero ei pseudoprophetae iit
populo, sicut et in vobis erunt magi$4ri niendaccs,
, ,
qui inlroducent seclas perdilionis, el euin qui
[vulg. -]
emit eos, Dominuui neganl, supurinduceiiles sibi
, \
celerem perdilionem. E l mulii sequentnr coruui
, .
luxurias, pcr quos via veriuiis blaspbemabitnr.
[vulg. -]
El in avaritia ficlis verbis de vobts negotiabuiitur.
:, * Pcr pseudopropbetas bic Nicolai el Cerlnthi asse. clas inlelligit. Cuui vero prophela? nomen cum ve. , ;
ris, tum faleis prophelis communiter tribuatur;
\ .
comnionet cos, ne falsis prophetis altenlionem

praslarent. Discrimen vero, quod inter ulrosque
,
v

Cor. n v , 50.

M C o r . X H , 8.

1267

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

126S

inlercedil, Paulus expouit, diccns : t Nemo potesl , .

., ,
diccrc, Dominus Jcsus, nisi inSpirilu sancto. .
, . "
Jlinc anlem ineipit adversus Nicolailarum hacrcsim
disserere, dupliccm diccns esse ipsorura maliliarn :
, .
gtinl enim quoad dogmata quidem impiissiini (quod
,
ipsorum in Chrislum blasphenii demonslrani),
qtioad vilac vero genus, propudiosissimt. Et boc .
qnidem nunc ex lurpibtis eorum operationibus os\
tendil, paulo post clarius rcm cxplicalurus. Ac

c avariiiam > nominans, lurpem ecrum lucrandi
,
ralionem ob oculos ponit. c Avaritin cnim
quandoqiie iiijiistiiiani
significat; quandoqtic .
vero turpe lanlummodo lucrum : quare appu- ,
. " >
site aJdit illud negoliari. Ul veroadivina

doctrina omnino alienos cos esse ostenderet, fictis
ipsos veibis u!i ait. Sed babebunl, su! dh, impie- ^ ,
talU slipcndia, nioriem. Illud autcm olim > Dei
' , , ,
praescieiuiam dcnotal. Deus enim praescienlia sua,
. , , >
qiieinadinoduin bonis pra?mia, ila eliam malis con . gruam ipsis poenam pr;eparavii : judicium enim
,
jino oliro non rcssai, oc est, non lardat. >
) ,
. >
t Quibue judicium jam olim non cessat, ei perc ,
dilio eonim non dormitai. Non sine c atisa a prae- .
stantioribusiiiitutn facit, sed quia oslendere vo- , [ ] ,
lebar, islos majoris supplicii reos peccandocva .
sisse. Quoiiiam igilur hi ex praeslantioribns eianl , (velut primi ad apostohium vocali), cum a rec a via
,
desciverint, majoreinhabcnt condemnationem. Cmn
, ,
autem pcr iuodum hypolbeseos rein istam exemplis Q ,
confirmare a?gressus esset, non tamen id quod
c,
.
ad hypotltesim consequens eral, ul dicerel, slaiim
; ;
subjunxit, sed excmpla alia ex justis hominibus d.
|] , ' ,
Mimpia imiuiscuit : el ciim dcberet ex eo quod i * ,
mo proposuif, nempc ex peccanlhnn exemplis, CIMI
, ' sapientiam clieere, diceiido : Si illis peperrii,
;
anne improbis istis parcel? vel per affirmalioncm
* ;
sic : Igitur multo minus islis parcet : non tamen
Ha fecit. Cur vero? Quia cum duplicis generisfbo- ,
, ,
rorum 391 scilicct el malorum) proposita essent
,
oxempla, bujusmodi consequenlia malos solos re . $ picil, non itein et i>ono8 compleciitur : non euim
,
liona malis coinpensantur. Quoniam igilur itnica
rsponsione sen consequenlia ei, quod praemiserat , ' !

iutegrc paiisfacrre non polerat, idcirco alia utitur D .

;
pfirasi, ot por epiphonema orationem absolvii. Cur
. ' ,
V I T I I nialortHti exemplis alia bonorum ilera adjun
gat, opporluno loco dicelur. (Jt igitur praefali su . - inus, seciindnm orationis formaiu propositio>
riim eiiam inllligcnlia sequilur. Non cnim addiiur
>* , 6*
id quod in bujusmodi periodis, seu cunsiruclioui
,
lms subteqni solct; sed est nuda confirmatio ox
^xciDplis, cuni eorum, qui projl r peccaia snp- ^. ;

plicio, lum eorum qui propler virliilem bo, , \
ncrc affecii suul. Pe.rinde ac si dicerel : Novii Deus
,
eos, qui in pcccaiis iiunc vivunl, ciira spem vc $,
iiiae incvitabili supplicio pleclere, quemadmodum
l f

I Cor. , .

12 ,9
r

EXP0SIT10 EPIST. I I S. PETRI. - CAP. I I .

1270

, ; \ fccit erga augelos pra2varicatorc3, hoiiiincs len

,
porc diluvii, el Sodomorutn urbos. Noviietiam oos
; ; , ,
qui jns.iliam opfranltir, houore flic re, 111 ft-cit
* ; ,
crga Noe ei Lol. Est vt-ro construclio linjusmodi :
, .
Poslquam dixit ptinicndos esse faUos inagisiros,
; ; cuin propler ipsorum bla*pbemias, timi propter in, ' \ '
coutiiictniain vilae, proponil in banc rem cxempla,
*
nempn quod Deus angelis peccanlibus 1:011 peperco.
r i l , sirut ncc origitiali seu prisco mundo lempore
*
diluvii. I-1 rursus lnemorat eos qui jusliliarn cxco , \ l i i c r u n l ; ailquo, quod Noachum et Lotum, propUr
; ,
lomperantiam et co.itinonliam, a cailerorum, qni co
* ; , /
irmporc vivobanl, exilio liberaveiil. Siquidcin ncc
.
contemporaneorum suorum ncquiiia et impic , < , > .
lale sc abduci passus cst : nec L o l Sodomitariim
iiiipiidiritiani est imilauis : nec angelos forma butnana liospitio exceplos prolcrvis illis petcntibus,
quanqtinni innuincris bac do causa lacessilus iiijuriis (ul iiidicalur per voccm illam oppre?su:n 1)
confradidil.
1-
V F . R S . 4 9* Si cniin Deus angelis pcccaniibus
, ,
non popercit, sed rudenlibus inlerni dctraclos in
: [vulg. .]. \
lariarinu iradidit cruciandos, in judioium reserva , '
11. Et originali muudo non pepcrcit, sed octavmn
,
Noejuslili* praeconem custodivil, dihivimn mtindo
* ^
iinpiorum induccns. civitaics Sodomoruni ( t
,
(lomorrbacorum in cinerem redigens, eversione
* \ dainuavit: excir.plum eonim, qui impie actiiri
*
stint, ponens. El juslum Lot opprcssnni a nefando ^ .
rum injuria ct Hixuriosa conversaiione eripuit.
;, Aspoctu enim claiidilu justus erai, babitans aptul
; .
cos, qui de die in dicm animam jusiam iniquis
,
oporibus cruciabaiil. Novit Dominus pios dc lenta . \ \
lione eripere , iniquos v<ro in diem judicii
* ; ^^ it*tpa
rcservare cruciandos. 1 E l lioc dc Loi a i t :
, . ^ c Novit Doiuinus pios ex lentalione .eripore.
, ,
392
Cuin auicm prin/um tiiliil dc jusiis, scd
,
laiilum ite impiis eorumque puniiionc dixis ^ eet, qua?dam etiam de justis cxeiupla ailulii :
, , \
primo quidem, quia sacra bistoria codcui loco tutn

de iinproborum pcrdilione, tum dc jusloriim sa, ,
lule meiuionein facil; dcinde aulrm, ut biijusmodi
[]
comparationc ei pcccantium cxnggcrarcl malitiam,
,
ei proborum viriuiem redderct clariorem, ac pra>
,
lerea auditoribus pcrsuaderct suis, ut cuni tnrui
.
poence odio haberent impudiciiiarn, luni salutis dca

siderio virtnlem amploclcrenlnr.

YERS. 10. t Magis autem eos, qui | osl rarncm

iu coiicnpiscentia iiiiniunditi;e aiubnlatit, domiu , . > , - lioiuHiique fontrnminil. snpradictis exemplis
> ,
in pnrscns argHinenlum adtnodum scilc descendii.
. ^ ,
Loquilur aulem dc cxsocrandis Nicolailis, et Naa , \ .
senis, el Ccrdonianis (varieenifn eorum improbiias
, [ :
appellabaltir : unde sicnt sceleialis opcribus, ita et
^ \ ] .
niullis nominibus ea confusa deprehendilur.) Hi
, , enim, u l jam dixiinus, Bilbuni, boc cst, proftindi \
latem, el Sigen, id tsi, silentium primordia luijits
,
inundi eialuebniii; ct ex bis quasdam maires, ct
-, \ ,
aeonas, hoc cst sacnla orta cot"tnenli sunt : qu . ;
niadmodum el Maivion qui ab bis prava haiisil se ; : \
niina. Deindc dominalioncm scu Deum, a mundi

1571

1272

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

opificio et providcnlia repellcnles, in omnem oar-

nalcm incontincnlhm perfricla fronte cornierunl.
quidem, si quis liorum exactam nolUiam desiderai, librum ab Irena?o Gallo conlra ipsos elaboratiim, et c Conlra falsi nominis scieiUiam i n s riplum manus sumal, ac iu eohoruin impinlicilias, ac prasertim qua* obscenissimus Marcus ci
corruplse ab eo mulieres exercebanl, tum alias nequilias quas caeieri ejus seclse palrabanl, enarralas
ulcunque invcnict : nam eas nemo vel scripto satis exprimere potest, quippequae vel eola recordalione nocere possunt. Qui vero ex conlempiu doininalioneui non limenl, quid mirum, si el crga
omnem diguiutem audacter se efferanl? Glarius
vero dc liis disseril beatus apogtohis Judas, ubi de

, \

/. \ .
[/". ]
, , >, >
, [] >
, '
, ,
, ,
.
, ,
; \
, ) .
Moysis corpore menlionem facit. Islc aulem brevi- [ ] , [] ter, ac in flne sui hac de resermonis, hoc tantum \ . \
inodo insinual. Ex illo ilaque occasione sumpla,
[ ] etde proposiiis b c diximus : c Audaces, sibi pla- , ,
cenies, glorias non ir.etuunl blasphentare. Sub. , . ,
andiendum, qui sunt. Illud aulem c Glorias non
' , \ ,
meiuuut, idem est ac, conlemplui babeut om- .
nem gloriam seu dignilatem et conviiiis incessere
non verentur.
" \ ,
VERS. 11. C Ubi angeli forliludine el virtute cum
sint niajores, non porlant adversus sc exsecrabile '
judicium. Yolens lanlam pradiciorum baerelico- ,
, "
rura circa bujusmodi audaciani compescere :
- '
c Gum angeti, inquit, qtii fortitudine et virtule
majores 3 9 3 ^unt, non ferant conlra eos apud ^ , , ;
, > Domintim maledicam scntentiam. Quo idein ac

,
bealus Judas dicit, ut j-m praernoiiiiimus. Nam el
. *
ille nonnullorum linguae petulanliam castigans,
, \ , vV*
eodem exemplo adinoniiionem suam instruit, scd
eliquanto fusius, ita diceus : < Micbael arcbange- .
\ [] ,
lus non est ausus judicium inferre blaspbemiae. >
Siniile quid etiam Peirug nunc dicere vult; nenope \
quod iati cacodaemo nes non vereanlur dignitales , [ ]
\ , -.
conviciis incessere, cum lamen ne ipsi quidem angeli poteslaie et foriiludine sceleslis istis mullo , , ' ,
superiores, feranl, scu non proferant adversus ip- , .
\ ,
sas veluti dignitates maledicam senteniiam corain

,
Domino. S ilicel, quia dignitalcm aliquam panicipat
' . -diabolus, quippequi est principium crealurae Do

11

raini , non tulit Michael arcbangeius adversus

eum vcrba conviiii. Quasi dicerei : Si diabolus,
qui ompiuin dignissiiuus esl, ut proscindalur couvitiis, id tamen non periulit a Micbacle coram Domino; profecto eansc menlis non sunl, qui diguilalos malediclis incessunl, cum angelis mullo siul ii
dignitate infcriores. Bignitales vero vel supehias
\irlules, vel ecclesiasticas potestaies vocat: contra quas isti insurgenles, eas conlumcliis inseclari
desinunt.
YERS. 12-13. Hi vero vclut irralionalia pecora,
naturaliter in capiionem et perniciem in bis quac
ignoranl blasphemanies in corruptione sua peri1

Juda*. 9.

1 1

Job. XL, 19.

, ,
,

, , >
, ,

.

',
$

1273

EXPOSITIO IN EPIST. I I S. P E T R I . CAP. I I .

,
. *
, ' ,
& . ' '~
, ' , ' ,

, \
,
,
, , ,
\ . t
. > , , ,
, - ^
. ,
, '
, ' , , , , [ ,
] \, c
" \, [] *
, ,
'
,
. "
[] ,
, ,
, (
, '
.

1274
l.unl. Pcrcipienles mercedem injitstilia, volupias
tein existimantes diei delicias. Quidam lioc iia
exporniiit : Veltit bruia animanlia naturalia, in
porruplela ipsorum peribunt : hoc. est, niiiil diflerentes a jumeiitis, quae ad corruplelam laniuin*uiodo nascunlur. < Ul brula auiem auimanlia, >
liocesi, solo sensu, non nienle et ratione viventes ,
el idcirco rebus corruptibilibiis facile capti, alque
ira el concnpisceniia acli, c inliis quae ignoranl, >
seu in cotigrua ipsis ignoraniia, malodicla fundiMites, condigna comipicla inleribmil, c percipientes
mercedcm injustiiiae, > quam scilicet sibi sponle
accersiverunt. c Yoluplalem existimantcs dici delicias, boc csi, maxime desiderabilcm, veram ac
pcrquam amabiliim laeliliani el voliiplalein in quolidiana gulltiris fruilione sitam essc reptilanles.
Animadverlendiim vero sacram Scripturatn, ea qiue
nobis vclul animabilibus insunt, ctitu ea viiupcrat,
brutis animanlibtis assimilare ; iilcnm ait : c llomo
cum in bonorc csset, non iitlcllexii, coniparatus csi
jutnenlis insipientibus, el siinilis factus est i l lis . t iNolite fieri sicul eqtuis et mulus .
Equi amuores, ei emissarii fucti siint . > El :
c Eslote prudenles sicut scrpi>nt<s, ct simplicos
sicut colunibas . > Quae cui ait, n<>n naturas
cotnimitari v u l l , scd naturales eorutn iudinaliones, ul declinemus, bortaiur. Cum auiem salufarc
quid 394 suadet, ex melioribus simililudiiiem accersit. Sic ail : Estoie mteericordos,* sicul Pater vesier qui in ccelis esl
> Neque bic naluras commuiandas censet, sed horlatur, ul ad
id, quanlum vires noslrae ierre possiml, euiianitir.
, s

1V

l e

i e

Sicttot \ ,
V E R S . 1 3 - 1 6 . Coinquinaliones el macukfc deli, ,
ciis aiilncnlos, in conviviis suis luxui ianles vobis ,
cinn. Oculos babenles plcnos adullerii, et inccssa ,
bilis deliclt. Pelucienies aniinas inslabiles, cor
, , exercilatuiu avarilia babcnles, maledioliouis iilii.
, ,
Berelinquentes reclam viam, erraverunt seculi
'/ ,
viam Balaam cx Bosor, qui mercedem iniquilalis
. "
aniavil. Correpiioucm vero babtiit suae vesanioc :
* ,
subjugale mtilum animal, liominis voce loqucns,
, piobibuil propbeiae insipientiam. > Ordo vcrborum
. t
e s l : c Coinquinationes et maculie : cor cxercita (' ' ^ iiun ntalilia babenles, inalediciionis filii, convivan ), ,
les, in snis conviviis luxuriatites, ocnlos babenles

plcnos adulterii, et incessabilis seu pcrpciui deli ,
i l i , pelliciunt aniinas inslabiles (quas oi Paulus
; mulicrculas peccatis oneralas vocal ) ei bi qni * '
dcm, relicta via recia, abieiuni via Balaam filii
,
Bosor, elc. Yoces eoruin c sunt fonies sine aqua,
, > .
cl nebulae lurbiuibus agilaiae, > seu disjecla?. Sod
\ , quam obcausam c caligo lenebraium iliis in fu, . \
luruui sxculum c rcscrvalur? > Scilicet obtumi*lis > . ;
siniam eorum vanttalem : qua eos, qni crrorcin,
, '
in quo antca yersali sunt, cfftigeranl, pclliciunt,
, \ ac incscaul impudiciliis ac desideriis carnalibus, ut

i a

Paal. X L Y I I I , 13.

11

Psal. xxxi, 9.

i e

Jcrcoi. v, 8.

, e

Mauh. x, 16.

I T

Luc. v i , 3 J .

' 1! Tim. n i , 6 .

T l I E O P H Y L A C T l R lI L G A R I . E A R C H I E P .

1275

15*76

velut cancs ad voniiium sir.un revcrianlur. Qu.t -, l-i\^iiix'.;

, ; . :.
vero bic inlerjccla suni, eorum vanilalem cnunliaitt
Tic ,
nc confinnaiil. SIMISMS aulcm esl : Nihil, iiiquit,
. , \,
puri iiabenlcs, sed lanquani labes in candida vosle,
, '
iia illi in pnra Ecclesiac convrrsalione subnati,
,
cum aliqiios obviam babent, si possinl cos sive v i ro, sive mulieres conversalione sua impudicos \ ;
\ ,
reddere, id in deliciis habcnt, quod suain ipsoium
,
lasciviatn cxplendi sic coptam nanciscanlur. l i
. \ ,
oiiam vos couvivio libenlcr excipiunt, non propler
' , ', ^ /
charilalcm, ul alios bonortim snorum parlicipcs
,
faciant, scd qnia linjusmodi tempus ad fcminarum
. "
doccptioncm opporliinnin pulant: nam oculos suos
, ,
in aliud qiiam iu adiilloras inlendunt, ac dcfi
xos Rcmpcr retincnt: adeoque pcccanle, ut malodiclionis filii, inslabiles dd>ilosque a n i i a s pe!li- , , .
ciunl atque inescant. Cor namquc ipsornm in niillo
, [ :,
alio, prselcrqiiam in impuraruiu viiltipiaium, vcl
, ' |
divil aruin aviditate excrcitaluiu esl. oli lUuun ,
quc borum n via, quap ad vi(a;n ducil, procul aber , []
rant : qtiarc idcm, quod olim Balaamo iilio liosor
* \ *
arcidit, perpeliiinlur. Nam cl ille muiicra et mor . /
codom iniqtiitatis amavit : scd reprebensioiiein SII:B
,
iiiiquitatis sorliiu$395
niiilojiimento, qimd
, btimana loqurns VOCC, prnphefa* deiiieutiain hilii. '
buit . Ex quo discinius Bahiatuimi, poslquain se , ,
mel a Deo prohibilus osl ad B;<laacmn ob Imni , 5. \ ,
dam suam passioncrn quain insana impostura alebal,

accedcn, ad ipsum ileraio pergrre contendissc :
, \
sed Dei timorc ac lerroribus in via pericrrilum,
verba bencdirtionis efltmdere coirpulsiiui fuisse. C ,
. 7iyPropliel;c inim quac loqiitinltir, sariitcs loquunlur;
. "*
cl idcirco is propbela appeltalus esl, quod sciebat
>,
quid diceret : neqtie ignoians, casu dicere inc. ,
liora clcgit. Igiiur bcncdiitio illa insanne
.
cujusdani divinationis, scd diviiiae virinlis opus
, .
fuit.
a

t ,
Vtns. 17-19. * Hi sunl iotiles sine aqtia, et nc, ! bula lurbinc cxagitalac, quibus, caligo irnebrarum
reservaiur. Supeiba enim vaniiaiis lcqucnics pcl- . ,
liciiml in dcsideriis carnis luxuriae eos q;:i pau- [ vulg. ] ,
lulum cffugiunt, qui in errorc coiivcrsanfur. Liber- , [ vulg. ] .
talcm illis promilienies, cum ipsi servi sint
, corrnptionis : a qiioonini quissupcradis csl, bujiis
ct servus cst. Cuin iiiulla pcr digressionem dixis- ^ . , . ,
sclfinicr quae ct exemplum Balaami proposuit), de ,
nuo ad ifnpurissimos Gnoslicos scnuotiein convcr . tit, eosqno fontibus sine aqua assiinilal, quippe
c ,
qui puraai ac salularem cvaugclirjc praidicationis
^ \
aquain atiiiseranl: luin oltam uubibus cos coiupa ">
ral, qune a contrario venlo fcnuitur, queiii idcirco
, *
c turbinem > seu proctdlam vocat, quaudoquidcm
, [ /*. ]
cxagilat et perlurbat qu;c dcfcrl. Non sunl ilaquc,
\ [ (. ] .
iitquit, nubes pcllucid;c, ctijusmodi sunl sancti, scd
, , , ,
plcnai caligine. A t c u r i t a ? Causara ipse afleri,
' \ ,
qnia, inquit, ciiam c supcrba > vx c vanilalc > lo, > < %
quuiiiur : pellicienies pcr carnalcm cuncupiscrn

Num. \ , 28 bcqq.

1277

EXPOSITIO IX EPIST. II

,
\
\ ,
. , ,
, < \
,
,
, , c .
.
.
c

, ,
.
,
, ,
.

,
.
,
, , .
.
"
,
,
, , \
,
^.
,, [ ]
,
, [ f. - ] ,
, ,
, [f. add. ]
, ^ (5;
.
. ' .

c vuly. om. ] , ,

S. P E T R I . -

C A P . 111

1278

liam aI impiidit iialoin oos qui vcrc effj;gcraiit, so

qiii, cuii! oliiu

in errore

versaremur, a<l Dcum

conversi eranl. Veruni c l scrvi ii cuin s i n l , inquit,

prajdiclae iniiuundiliie (quaui et rccte corn.plioncm
vocat), libcriatem lamcii iis quos deeipiunt,
miltere audenl.
cur

scrvi

Ratioiem

vero

addit

pro-

miiabilcm

ipsi s i u l , quia scilicel, c a qtiacunque

quis affeclione c superatus

esl, cjns el

servus

esl. Sed hoc ex iis, quae inferius dicenlur, nianifesiius liet.

VERS. 2 0 - 2 2 . Si enim rcfugientes

coiiiquina-

tioncs iimiidi in cognilione Domiui noslri el Salvatoris Jesu Chrisli, liis rursiim implicali superaniur,
facta sunl eis poslcriora detoriora prioribus. Mclitis
enim erat illis non cognosccre viam ju^liii.r, quain
post agnitioiicin

rrtrorsuin converti ab co,

illis iradiium esi. sauclo

eis illitd vcri

3SS

quod

inandalo. Contigil cniiu

proverbii : Canis reversus ad

SIIUU vomiluni, c l sus lota in volutabro luti. > Dt

cx prapdi-ctis astrisil. Nempc

primum, noccssc cssc

eum qui viclns oai, viclori

servire suo : dciiufa

i:i pcjora inala prolahi cos, qiii post agnitam verilalciii

piioribus nirsus erroribus iinpliranlur. Ad

qtiorum confirmalionc.n Salomonis provorbimn nddncit * . Oralionis aulem scries iia sc liabet : llli,
qui

cognilionc Doiuiiii ci Salvatoris noslri

Jfsu

Clirisli mundi mquinamcnia aliquan t fl\igM:nf,

si denuo iis iirciili superantur, soltmi cisdrm
omniinode serviiml, scd eiiam da>mone ad-iiteiiLi
ut prolabair.ur in
siTvituit?

prjora, delrriorc qua.n

anlea

preniiiiilur. Quarc ail : Q landoqiiideiii

lanla pornioiiis maiiei eos, qui p^simasii matorum

caniilcnam rccaulanl, imdius fnttmim

fuisscl illis

si veratn viaui ngnuvi^MMil nunquam, quam ca s c mel agnila, pejoribus nialis obnoxios fiori ; nam et
canis ad vomilmu suum rcdioiis.iil abominabilior, ct
sus itcruin revolnla coino, sordidior

qu.un

prius

fucral, fpparcl.

CAPUT

VER<S. 1, 2 .

III.

Hanc rcce vobis, cbaiissimi,

sc-

cuiidam scribocpislolam, iu quihtis vcslram ex< ito

,
, )in coimnoiiitiuuC sinccram incnlcm, ul mcmorcs s i lis eoruni, quai prxdixi, vcrbnruni a sanrlis pro ,
pliclis, el aposlolorum vcstroruni, pnc(rpioriini

Doiniiii ct Salva*oris. E x bis vcrbis disciinus,
.
dnas laiittim Fpi^tolas Pcirum scripsissc. < ln qni . ,
bus excilo, r t c , lioc esi, in qiiibus cpislolis, vtd
, , ' <
per qnas epislolas vcslrain cxcilo sinccram m c n . > , lcui. Sinccra: cniin menlis r s i , eoruiii qua; a u ^ ,
dita c l deposila stuil i i h M u i n i s s c , et ad ea ilcmni

prompte el al.-icrilcr perficicnda cxcilari. Dcposila
. vero ea suui pcr propheticas el apostolicas pr.rdi*
. \ cationes. Quarc ct Paulus a i l : Supcrandificali
.
supr.i fuiidaniciitiim aposlolorum
ot prop! c l a -

* Prov. xxvi, U .

12SO
1279
T I I E O P H Y L A C T I B U l ARCHiEP.
rum
Omnes enim isli adventwm Domiui an- j , ; ^
nunliarunt : neqiie sanc (eslibus hujusmodi fitles
negari jure polest. Sed cur, inqtiit, dico aposlolos . \ , \
\ ; " \
et prophetas ? Quoniam isti cutn primiim, ium sectindutn ipsius Domini et 6alvatoris nostri adven- \ .\
? . \ [ ]
lum annuntiarunt. Orationis autem slructura iia
se babet : < Ut memores silis verborum a sanctis ( 6
prophetis praedictortim, el praecepiorum apostolo- ,
riim vesironini ct mandatorum Domini o.i Salvato- , ;.
ris Jesn Clirisli. > Qaam vcio ob causam memo- , . \
, ,
riam borum exeilandam prxciptai, subjungit ,
ncmpe, quoniam i i qui ad ductum concupiscenlia? '.,
suae vivunt, ccrnenlcs nonnullos Domini advcntum, [ ] ; ,
quoin ipse eliam Pominus prxdixil, metucnles, et [ \ J bac do causa inliouestam coriim vitam alomiuan- , \ [
t^s. 3 9 7 prseserlim vcro cum non statim post ' ' , ] \ ,
,
\erla experionlia sequeretur, scd haec ob saltilcm

diflfrrattir torum qui in electorum libro conscnpii
.
sunt, fidcles impudcnliT inva lunt, ul cus docipian*.
, **
V F R S . 3 5. < Uoc primiiui scionlns, qnod vrnirnl
,
ih novissimis dicbus in dfcopiione illtisorrs jnxla
proprias concupisceiiths aitibiilaiitcs , dicenlrs : ,
; '
Ubi esi promissio advcntus ojus ? Ex quo enim
patres dormierunt, oinnia sic pcrseveranl ab initio , >
' .
crealtira?. Latet enim cos, lioc volenles. Quia
sccundus Dotnini adxerru* tion slatim ac promissus , , ,
est,conligit (diflerlur gcilieet >b iniillorutn salulrm,
qiiorum nomiua scripta snnt in libro viiae) ; liinc ,
c illusorea bomincs verbig adoi imilur eos qui fi- 2 ,
<
dclcs sunl, ut decipiant, diccnles : t Ubi est proniissio advcnlus ejus? Al propterea quod promis- ;
' & ,
gmn unum nondum ob diciam rationem impletum
est, vclle omnibus ejus diclis diilidcre, lalisquc ab
ipso bomintun hnproborumpcrsu.sione non parere , maiidaiis, absonum plane et iiijusluiii est. Hac . '
vcro illius lemporis Gnosiici, seu Naaseni, ct Lam- /, , , \
peiiani, el Eucbilx cffuiiebaul. Quos omnes c boc .
latere volentes, ait; sponte enim ad vcrilatis t
. ; "
lumen oculos claudebant. At quid eos Iatn ? Quod
scilicct, quemadinodum olini, cuni cocli cl lerra, , >
juxta Mosaicam mundi conditionis bislmiam, ex , (
aqua (ail cnim, Deuin imperasse, ut iicivi firma-
) , > mcnltim iu niedio aquarum" : simililer et]ut lcrra
c.x aquis c appareret, in quibns aniea demorsa D ,
,
jacebal) repente ac proetcr opinionem diluvium su \ , -;
pervenit : ita et nunc slatulnm est j i l perignem fiat

univer*ideslructio,cum quoel impii peributit. Cum
, ' enim duo sint praecipua miindi bujus elcmenla,
aqua ct ignis, c qnibtis duo alia, aer el lcrra, esse .
siium accipiunl : illc quidcm cx aquis evaporatis, , , , '
, hanc vcro ex iisdcm concrelis, tani evaporationem
, ,
quam concretionem causante ignc (quod nullateiuis
,
incredibilc esl, quandoquidem bac a Deo conditore
(
vi natura ignis donala est), cmnque jam Sfinel per
)
aquas, lcmpore scilicct diluvii, inipiis exilium illa , 5 lum fucrit, neccssc plaue esl, inquil, ul alius eliam
4 1

Epbcs. , 2 0 .

Gon. . 0.

12S1

EXPOSITIO IN EPIST. I I S. PETRI. - CAP. .

1282

\f. .], pcr ignem eorbnidem impiorum interilus aliqtt.wJo

, \,
conlin-al.
.
" ,
c Quod coeli crant prius, et k-rra ex aqita el pcr
' .
aquam consislens f)ci verbu. > Ex aqua qiiidem,
, ' > , lanquasn ex niaieriali principio ; per aquam
. ,
vero, tanquam per aliquid perlcclivum. Aqua enim
[/'.-] , quaeconiiiiei lerram, pjus pulverem velutglulen col [/*.-] . ,
ligaus, eideni consistenliatn tribuit. Quod si td non
.
pra?>staretur ab aqtia, n.cessario lcrra ipsa in 3 9 8
. pulverem rcsolvereiur, ac in aera abirel. Verum
, \ forlasse nugalor aliquis inlerpellabil, dicens : Cur
,
Deus, cum visibiiem bunc munduiu condidit, eum
, ,
vcl ab ipso initio Crnuup slabilcmque non fecit,
, ;
quin opus forel cl olim len.pore Noe per diluvium,
, , !
et in fine iuuiidi per iguem ad meliorem siatum
. , ;
rcvocari ? Cui nos respondemus, niunduni imrnuta
bililalis dotem habere uon potnisse, quod permuta . - lioiioin habueril initium, giquidem ex non esse ad
, essc perduclum cst : quod nemo qui sapiat, mula
(ioitem quamdatn esse negaverit. At quoniam bu, \ ' jusmodi niulalitf ex malo in pejoreni, ac dcniquc in
, . [/". pessimum sialum progressa est: necessario Deus
] volcns ipsum ad nieliorem gradum reducere, cum
., , ' vivente Noe euin aqua purgavil, lum in consumrnalione gacculi iguc purgalurus esl. Nam el nos qua>
\
. ' daiu rcconfl.ire solemus, non u l deslruamus, sed ut
purilaieui iliis pristinumque nitorem restiluamus.
j
Similc quid eiiaut Deus ignc in fine inuudi se faclu , ) ' , , . Q riiin proiuisii, giquideui superflua el ad liumanam
felii itaiein nibil conferenlia destruei, ut plaitla*,
.
, jumenia, berbas el alia bujusmodi quae immorlal|
vi 102 prorgus sunl inutilia. lnsipienler igiiur gar
riunt, qui visibilcm bunc mundum voluiil ab inilio
. , iticori iipiibilein fuisse. Si qnis vero pulel idem de
; ,
spiritu.Ji quuque substanlia seutieiiduin, is prolccio
, '
iion intelligil, quomodo spiriius siinpliciiate gua
, \
immoi talltalem sibi vindicel, adeoque ad divinara
\
beaiamque naturaui piopius acccdat.
.
v

'
[vulg.
- ] . \
, ^^ ^ . , <
, > ,
, & \ D
. " ;
.

Y E R S . G. < Pt:r quai ille lunc muiidus aqua inundalug periil. > c Per quae i , scilicel per ccelosel
terratn ; lerra quidem aquain copiose emiUente,
coelis autcm per caiarraclas aquam l e r r aflundentibus. Illud atilem < periit nequaquam de tolo
muiido intclligii, scd de animalibus lanlum, quae
univcrsuiu niundum veluti in sua specic consliiuiint ; iis eniiu expers nuiudus, nec iuuiidus quidein dicL-ndus foiel.

, ,
* \
,

, ,
. ' *
,
; ,
,

Y E R S . 7. Cueli autcm, qui nunc sunt, et lerra

eodcm verbo repogili sunt, igni rescrvali in die
judicii, el pcrditionis iiiipiorum bominuin. U n i Ycrsum boc igoe consuuiendiim aliquando fore, non
soluni Cln Uiianoriim , std ciiam gcntiSium sapienlum scntentia egt.Al dicel qui>piain : Curiondilag
csl mundus, si degtnicndiig cgl iierum ? Respondemus, iiiunduni baud in nibilmn redigeudum, sed
renovandum esae. Quare Propbeia ail : renovabis faciein l c r r x . Qucinadmodum cnim iuilia,

" Psal.cm, 30.

, a

1243

TUEOPHYLACTl BULGARLB ARCHIEP.

1284

crealura sensibilis fac(a est bona, et proptcr liomi- . " nis praevaricalioneni eliam ipsa vanilali subjecta
,
est*\ ut firnium sciliccl esse non baberet :
, \
ileiude, cum in diluvio pauci rcntansisscnt | i i bo- , '
niincs, Noe sciliccl aliique in arca servaii, ul no- ,
vuui niuudo scmcn subminislrareiu : totuin univer- ,
SUIII renovatuni cst, ao velui 3 9 9 al^rum iniiium
<, ,
copil. Scd neque tum l.uinana natura in priuiosiatu
Nu ,
peruiansil, &ed seusini ad deteriora drflcxit, a qui ,
bus cam non Mosaica lex, nec ipsius Doiuini pra? ,
scniia satis avocavil. Quoniam igilur niuliipb fuit
' ^* |
ad 8-iluiem voialio, ac mulliplex ex inobcdicnlia et
,
inGdclitale perdilio ; idcirco m cessarius erit di!u ]
viuni ignis et r.onsuinpiio : non tairen I asc oinni- , *
moda el peifecla, pjane aiiimaruiii, sed ncque
,
4

corpotum : Omnos enim nos astare oporict ante , , Inbimal Cbribli " , > nnn uiique corporibus exutos , '
teu aiiimabus scdis sed cmn corporibus corruplio , \
uis expei tibus.Quoinodo cnim aiiima absquccoipore
., ,
puniaur, f refcrens piopria corporis, si-u prout pcr
. torpus gessil ? > Nou enim justi judicis c s l , curn
, ^
duo siu.ul el ideni peceavcrinl, unuin absqiie poena
; ,
dimiucrc, el iiiaUeruin iotiiui dclicu pondus Irans , ,
f j r i v . Proplerea, si nos imniundas maierias ignc . .
purgare solemus, el ad pristinum nilorcin resii ue
, \ ;
re ; f cur nou simile quid faaat et Deiis (1) ? ] illud
, suitcin, c reservali in diim judirii ac pcidiiionis, >
. ,
coimnuni sensu accipiendum, ac si cssel : < in diem
, > > , < ,
judicii, el in dicm f pcrdilionis. > Judicium >
, * , ,
auieni idcm valei liic ac cuiidcmnaiio.
. > ; > , ^
;

.
c " , ,
,
.
, , , ,
. ;
, ,
, ; ( ) , \ ,
, : OJ ,
; , , >
, . " , dilalio, seu diulurniias lemporis ; sed etiam niille ^ ,
anni ei sunt c sicui unus dies, > quin secunduin ; ' ,
David, sicui minima pars diei. Siceiiim a i t : c Quo, [ (
niaui niille aiuii ante (,culos luos, Doininc, sicul
t " , ,
diee besierna quai praeteriit, et cusiodia in nocte . >
, ,
Videlicet, ut tempusbrevieMmuiu iudicel, < tuslodiaa
), ] iioctis > illtid comparat : siquidem nos in quatuor
.
partes dividilur : et Douiiuus quaita vigilia
,
uoclis veuil
ad aposloios, u l in Evangciio
^narralur.
, .
" Rom. V I I I , 20. " H C o r . v . i O . Psal. Lxxxix, 4 . Mallb. xiv, 25.
Variai lecliones.
VEPS. 8,9. Unuin vero boc non l a l a l vos, cbarissimi, quia umis dies apud sicut inille
anni, el mille amii sicut unus dies. lardal Doiiiinus proiiiissionctn suain, gjctil quitiaiii existiinaiil ; sed patiemer agii propier nos, noleus aliquos perire, sed omnes ad poouilenliani venire.
Absoluio de coiisiiintnaiione sxculx surinonc, quo
dixit, am cl necessario el per igneni fuluraiu (quaj
oiiuiia nos quoque fusius enarravimus), iransii ad
cjusdem (Oiisuiuiuationis dilationciii, et ail : t
tnrdal Ouininus promissioncm suam, sicul qiiidam
exislimanl, bed palieuter agil, > salulem ves>ram
exspectans, et salvandoruui nuincri coinpleiuenluin;
cumquc Dcus imroensus sil, nulla cst apud ipsum

l s

1 7

( 1 ) li.ic vcrba ad ixpleudam scnsu:n ip-io ad.O. Eiliius (exius iuulla bic amplius liabei; qut: exscnbcii' libidl.

1285

KXPOSlTiO I N EPIST. I i S. P E T R I . -

f " ^

; ,

^ ,

Vi.its.

CAP. I I I .

1286

12. Aihonirl

aulcm dics Doimtii u l

: in quo cotli magiio iuipctu Iransieni, elciueu-

la vero calorc solvenlur, lerra aulem vi qua; in ipsa

. / ,

stml, opera exurcnlitr. C U I I I igilur hxv on.nia dis-

.:

solvcmia sin?,qualcs oporlel nos esse insan< lis 4 0 0

convei>atiouibus

, \

ct

piclalibus,

< xspt clauu-s

el

- ; , ' -

properanlrs iu advonlum diei bomiiii, pcr (jiieiii

ct, y.o.X - -

<ai!i ardcnlcs solvcnlur, ct clcnienla ignis ardurc

; ;

labcsccnl ? Iuceriiliidiiiem lcmporis

< > /

advculus

Doinini, ft (|tiod is rcpcnie ac inopinalo supciven-

> /) ; < -

turus sh, per fureni i l

priiiiiim

' -, .

t furem : ncmo ciiim qui furcni exspoclal, expi-

\ 6 ,

latur.

"

, ^

qiiidom

< iioitcm > declaial :

, > -

Qtiarc

pcr c nocleni, alleri<iu

ct D Miinus a i l :
11

, > ; ^ bcnles c l iniplui t r a d e i t l e s ,

impiis -iiic ; inopiiialo siipervcniel. Vox G i x :

ca io zcdon > (2) signiiical ciim sonitu,

. >

'

eo s i i l i i c i , qtii a rcbus, quui igni devorantiir, tdi

, > ' -

;,

solcl. Aniin;ulvcrlc aiilciu, quod dical, c lerram, c l

qnae iu Ipsa suiil, oprra cxurenda foie,

lioinincs.

, ' \ .

t e

c Iter ciiim iiiipioriiin p e r i b i i , *seu ad

niliilum redigelur,

> non veio

QHO pcrdilioiicm seu iiilerittiin de

impiis soiis, seu eorum iiupieialibtis fiiuiriiin cnuiiliavit.

q:ousque diluvium

iis supcrvcni ; ila c l advcnlus F i l i i liominis >

; . ' > ': '

,.

Sicul iu dicbus

Noe ernnl l: niii cs comcdcities el bibeulcs c l n u -

pcr

uon ilem impius.

YERS. 1 3 - 1 5 . Novos vero

ccelos et novam ter-

/., .

ram secuiiduin

omissa ips.us exspcctamus,

. , \ , , -

quibus juslilia

babilat. Propter quod, ibariss n i i ,

Q lucc cxspociautes,

ci inxcniri

. -

in

salagite immaciilali ei inviolali

iu pace. Duuiiui

noslii

longaniinitalcin

salntein arbilreinini. Ccelos novos el lciram

\ ,

novam conslitucl Dmninus, subslanlia el m a -

y a l [] ,

tciia : nam noquc qui novam doitiuiii consliuil, eain

; l i n

\ ,

v c

, \ , - *
,
,

non praecxsistenie ntalcria aediOcal. Sic Dcus, cuai

,,

s e U

i l matcriam condideril, eamque variis fur-

d ejus ieinporis usura necessc erat, orna-

<

,ii

l a

id qiio^ ad inco.rruplibilen), qni posica trir,

sialimi

inulile ac sujHjriluuni e s l , perdet ac rej,-

i e l : quidquid

immortali

vero ulile ct opportuniim

pulcliriludine

reformaium

iurrii,

pro allcro

incorruplibili niundo rciinebil.

. \

YEIIS. 1 5 - 1 8 .

, \

a u

iv ; - obis. Sicut

e l in oronibus epislolis,

, [ Vutg. ; ] ,

Sicul ct cbarissimus frater noslcr

I ' l u s sccundiim datam sibi sapienliam sciipsit

( i o

q M a

loquens in

i d a i i i diiUcilia inlel-

,.

, . ,

caMoras Scripluras, ad suam ipsorum peidiiionem.

0 C l I I <

l l

0 C

i i ct instabilcs depravant, si<ul c l

igitur, fralres, pra3scienles cuslodile : nc i n s i C i c s c i l e vcro in gralia, et in cognilione l>o-

picutiiiin crrore traducii cxcidatis a propria fimii-

.
.

q l l A

. i, |

n H

n i noslri el Salvaloris Jesu Christi. Ipsi gloria,

nunc, et in diem apiemilaiis. Amcn. > Kliaiu
d i x i i , cum a i i : Bcnignilas Dci ad

'. > , '

Panltis idom

t .

pocnilciiliaii) lc a d d u c i l . Si aulcm ad poeuilen-

1 1

Malih. xxiv, 5 7 . 59.

Psal.

i , 7.

Rom. n , 4 .

Varico lecliones.
(2) Eaui vulg

i n t . translviUt, muguo \;\:ei...

, 0

ORDO RERUM HOC CONTINENTUR.

1287

1288

liain nos Oei loiigatihiiilas invilal, el aliunde ealu- ,

; [. .] \
taris nobis est \ oenitcniia ; profecto ad ulilitatem
ct salutem noslram collinral ipsa Dei longanimilas. . ; ,
c Diflicilia vero intelleciu > 401
asserit csse . ,
quardam Pauli diila, raque eiiam ab impiis ) .
lioininibus perveile explicari : hoc enim illud de- #
pravari significat. Quemadmudinn ( ul uno exem- ,
p'o rem Iianc lotam declaroiii) cum sancdts Paulus " ,
* >
dicat : Ubi abtuidavil deliciiiiii, superabundavit
,
gralia
; impii boc pervcrlentes, dicunt, Patiluin
[/". -*.] , .
ila asscreie : Peecemus nngis ac magi<, ut
abundanlius nobis iguostatur. Hoc aulciu ad ' , '
,
suuin ipsoruni perdilionom faciunl : qno eniiu
sese obslriuxerc crimine qui ptopbetas et aposlolos , . \ occiderunt, eodcm sese obsiringunl , qui corum
verba perverlendo e medio lollimt. Naui et illi eos []
occiderunt, ne, qui ab ipsis salutari doctrina i m - ' [] /, ,
buebantur, juvari ab eis possenl : el isii eorum
' . T e r b a simililer perveriunl, ne aliqui per i l l a saluiem
aiernam cunscquantur. Per propriam anlcm iinni- . "
: (aleui fidein in Duminuui intelligit. Ac dcmuin sicul ,
,
aliam Epislolam precaliohe absolvit, iia ei in bac
auginenlum in ftde Doroiiii eis postrcmo loco appre
.
calur.
1 1

Finit Ephiola
9 1

secundie sancti apostoli Pelrk vers.

154.

*.

Rom. , 20.

ORDO R E R U M
QUM

HOC CONTINENTUR.

BULGAMJB
ARCHIEPISCOPUS.
Seclio X. De Epfslolis vlginli crutis ex bibliolbera
470
Exposilio in Rpistolam I ad Timotlieura.
9 Vaticana.
Seclio
XI. De postreraa parte homili;e undecim*.
Expnsitio in Epislolam I I ad Timolheum.
96
In resurrectionem.
471
Kxposilio in Kpislolam ad Tituin.
1
Sectio XII. De Commenlario in Acla apostolorum
Kxposilio in Kpistolam ad Hebneos.
186
ex bibliotheca Klorentiuo-Medicea.
47i
Pr&fntio Bonijacii Finelli in iomutn lertium ThcophyNuticupatio Sifani.
i'H
lacti e it. Yenel.
406
Nuncupatio
allera
ejutdem.
482
Sec io I. De Commentario in Acla apostolorum odiio
ArguineiUum libri Actorum una cuni capilutis eoruui.
a Sifano.
407
m
Sectio I I . De Commentario in AcU apostoionim
Expo9ilio in Acia aposlolorum.
495
erulo ex bibliotbeca Vaticana.
410
Expostlionis ejusdem lextus alter ex codice Valiratm.
Sectio 111. De Comraeotario in Epistolas calholiras.
. *
415
Expostitio
ejusdem lextas lerlius ex codice FlorenSeclio IV. De Oratione in adorationera S. Crucis.
tino, sed nierc Gr*nis.
U<Gi
425
Argumentum hpislolcc catholica: S. Jacobi, cum indice
Seciio V. De Oratlone m PraeseDlationem B. Ma1131
ri VirginU in lemplo.
425 capUum.
Expositio in Episiolam catholicam S. Jacobi.
1154
Seclio VI. De mariyrio quiodecim martyrum Tiberiopoli, imperanle Juliano Apostala.
4f6
Argwnentum Epislolce l 5. Pclri, eum capUuiis ejnsSectio VII. Oe Alloculione ad Familiarem circa ea dem.

quorum incusaotur Lalini.

412
Exposilio 111 Episiolam I S. Petri.
1191
Sectio VII'. De Institulione regia, ad Constaniinum
Argwnenlum Epistolie 11 S. Pelri cum cepilum hidice.
Porphyroceniium.
'
466
Sectio IX. - Ue Enccmio in imperalorrm Alexium
Comncnun).
467
Expositio in Epislolam I I S. Petri.
1255
LACTUS

FINIS TOMI CENTESIMI VICESIMI QUINTI.

Parisiis. Ex Typis J.-P. MIGNE.

' y THIS VOLUME

DOES NOT CIRCULATE
QUTSIDE THE LIBRAF.Y

' y THIS VOLUME

DOES NOT CIRCULATE
QUTSIDE THE LIBRAF.Y

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the worlds books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thats often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this books long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Googles system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google watermark you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we cant offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a books appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Googles mission is to organize the worlds information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the worlds books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/