PG045

PATROLOGLE
CURSUS COMPLETUS,
SED B I B L I O T H E C A UNIVKRSALIS, I N T E G R A , UNIFORMIS, COMMODA,
OECONOMICA,
OINllI SS. PATRll, DOGTORll SGRIPTORllQll ECCLESIASTICORll,

SIYR LATINORUM, glVB GRJECORUM,
QUI AB &YO APOSTOUCO AD TEMPORA CONCILU TRIDBNTINI
(ANNO 1S45) PRO
ET CONClLll FLORENTINl
{ANN. 1459) PRO GRMCtS FLORUERUNT
:
IATISIS
R E C U S I O
C H R O N O L O G I C A
OMNIUM QUifi EXSTITERE MONUENTORl) CATIIOLICiE TRADITIONIS PER QMNDECIM PUIMA
ECCLESIiE SJECULA ET AMPLIUS,
JUITA BMTIONES ACCURATiS&IM AS, INTER SE CUMQUE NONNULLI8 CODICIBU8 MANUSCRIPTI8 COLLATAS, PERQUAM DILIGKNTBR CASTtCATA ; 1>ISSERTAT10NIBU8, COMMENTARII6 VARIISQUE LECT10N1RU8 CONTINENTBR ILLUSTRATA ; OMNIBUS
OPERlBUS POfT AMPL1SBIMA8 EDITIONE8 QVA TRIBUS NOVISSIMI8 SCULI8 DEBENTUR ABSOLUTAS DETECTI8,
AUCTA; JNDICIBU8 PARTICULAR1RU8 ANALYTICIS, SINGULOS 8IVB TOM08, 8IVB AUCTORE8 ALICUJUS MOMKNTI
SUBSEQUEMTIBOS, DONATA; CAPITHLIS INTRA IP8UM TEXTUU RITB DI8POSITIS, NECNON BT TITUL18 SINGULARtJM PAGINARUM M A R G I N E M SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS 8UBJECTAMQUE MATBRUM 8I6MFICANTIBUS, ADORIUTA; OPERIBUS CUH DUBIIS, TUH APOCBYPRIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN
ORDINR AD TRADITIONEM BCCLE61ASTICAU P0LLENTIBU8, AMPL1FICATA ;
DCCBFFTIS ET AMPL1U8 LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM 8ICOT ET OPERUM, ALPUABETICIS, CIIRONOLOGICIS, STATISTLCLS, STHTHETICIS, ANALTTICI8, ANALOCICIS, 1N QUODQUE RELFGLONIS PUNCTUM DOGMATICUM, MORALE, LLTIMGICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HI8TORICUII, ET CUNCTA ALIA 6INE ULLA EXCEPTIONE; SED PRIESERTIM
DUOBUS 1NDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SClLtCBT RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID
RON SOLUM TALIS TALtSVE PATER, VBRUM ETIAM UNU6QUI8QUE PATRtJM, NE UNO QD1DEM OMISSO,
INQHODUBET THEMA SCRIPSERIT, UNO 1NTUITU CONSPICIAIUR ; ALTERO SCRIPTURifi
SACRiE , BX Q U O LECTORI COMPERIRB 8IT OBVIUM QUINAM PATRES BT IN QWBUS
OPERUII SUOKlll LOCIS 8INGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTUR* VBRSUS,
PRIIIO GENESBOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COIIUENTATI 81.
EDITIO ACCUBATISSIMA, CiETKRISQUE OMNIBUS FACILR ANTEPONENDA, 61 PERPENDANTUR CIIARACTERUU NlTIDITAS,
CHART* QUALITA8, I N T E G R I T A S TEXTUS, PERFBCTIO CORRECTIONIS, OPBRUII RECU80RUII TUII VARIBTAS
TUH MUMERUSf FORMA VOLUMINCM PERQUAM COMUODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGME DEGURSO CON8TAWTBR
8IIIILIS, PRRTll EXIGCJITAS, PRJESERTIMQUB 18 COLLECTIO OWA, IIETIIODICA BT CIIRONOLOG1CA,
8EXCENTORLH FRAGMENTORUM OPUSCULOROMQUB HACTENUS MC ILLIC 8PARSORUM,
PRIMIIM AUTRU I N NOSTHA BIBLIOT1IECA, E X OPERIRUS ET II6S. AD OMNE6
^TATES, LOC08, LIMGUAS FORHA8QUB PERTINENTIBU8 , COADUNATORUM.
SERIES
GRJECA
PRIOR,
IN QUA PRODEUNT PATRKS, DOCTORES SCRIPTORRSQUE ECCLESLE GILEGE
S. OARNABA AD PHOTIUM,
A C C U R A N T E
J - - P .
M I G N E ,
BlbllothecBe clerl aniTereee,

SIVE CURSUUM COMPLETORUM I N SINGULOS SCIENTIiE ECCLESUSTICiS RAMOS EDiTORB.
PATROLOGIA, AD IM8TAR 1PSIU8 ECCLB81A, IN DUAS PARTES DmDlTUR, A L I A NEMPE LATINA, ALIA GR4CO-LATINA.
LATIMA, JAM PEMIT08 EXARATA, QI?OAD PRIHAM SER1EU VIGlNTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUUINIBUS HOLB 8UA
STAT POST PERACTOS 1ND1CES 81, AC QUINQUE-VIGINTICENTIIII ET MILLE FRANCIS VENIT. GR^CA
DOPLICf EDITIOWE TTPIS MANDATA E S T . PRIOR GR^CUM TEXTUM UilA Ctll VERSIONB LATINA LATEBALI8 AMPLBCTITCR, ET AD NOYEM E T CEMLM VOLUHINA PERVEMIT, 6ED 8INB 1MDICIBUS ; POSTERIOR AUTEII BANC VERSIONEH
TABTUM BXBIBET* IDEOQDE INTRA QUINQUE ET QUINQUACINTA VOLUMINA RETIBRTUR. UTRAQUE VIGESIMA QUARTA
DIK BECEMBR18 1860 OMNINO APPARLEBAT. UNUUQUODQUB VOLUMEN GRACO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQDE NERE
LATINCM QUI.NQUE FRANCI8 SOLUMMODO EUITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRETII IIUJUS BENEFICIO FRUATUR EMPTOB, COLLBCTIONEH INTEGRAM, 81VE GR/ECAM SlVE LATINAM, 326 VOLUIIINIBVS PRO AMPLIORl EDITIONE ET 272
PmO V1NOBI ABSQOE INOICIBUS CONSTANTEM, COlfPARET NECESSE ERIT; SECUS 1 CUJUSQLE VOLUBINIS AMPLITUBIIIBII N E C N O N ET DIFFICULTATES VARI PRETIA iCQCJABUNT* ATTAMEN, 81 Q U I S EMAT LNTEGRE ET SEORSIM
COLLECTIONEM GRiCCO-LATINAM, V E L EAMDEM EX GRCO LATINE VERSAM, T U U Q O O D Q U E VOLUMEN P R O MOVEM YEL
P B O 8EX FRA9C18 OBTIWEBIT. ISTifi CONblTIONES 8ERIEBUS PATROLOGIJt N O N D V M EXCUSIS APPLICANTUR.
PATROLOGIM
GRMCJE TOMUS
S. G R E G O M U S
XLV.
NYSSENDS.
EXCUDEBATUR KT VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITOREM,

IN V l \ DICTA irAMHOISK,
OLIM PROPE PORTAM LUTETIifi PARISIORUM VULGO
FRNFKR
NOMLNATAM, SEU PETITMOSTHOVCE,
NUNC VERO INTRA MOENIA PARISIINA.
1863
AVIS
IMPORTANT.
lVaprfcs anid^slols provideritielles qui rdgfesenl le monde, rarement les oeuvres au-dessus de 1'ordinairc ie font
rtns contradictions plos oa moins fortes el nombreuses. Les Aleliers CaUioliques ne pouvaient gufere dchapper * ce
cachet difin de leur udllto. Tantot on a ni leur existence ou leur importaace; tanldton a dit qiTils llaient fermes
ou quMls allaient l'6tre. Cependantils poarsoivent leur carrifcre deputs 21 ans, et les produclions qut en sorient
devienuent de plus cn plus graves et soignoes : aossi paralt-il certain qu'a nioins d^venemenls qu'aacnne prudence
tomaine ne eaurait prevoir ni empcher, ces Aleliers ne se fermeront que quand la Bibliolh&nie du Clergi sera
terminoe en see 2,000 volomes in-4* Le passe paralt un sur gar^nt de Tavenir, pource qu'il y ak espererou a
rraindre. Cependant, parmi les ralomoies auxquelles ilsse sont trouves en bulte, i l en ost deux qni onl e"to conti
tuiellemetil r6potes, parce qu'unl plus capitales, leur effet enlralnait plus de consoquences. De peliLs et ignare*
roncurreots %e sontdooc acharnes, par leur correspondanee ou leurs voyageors, a r6p.ier partout *iae nos Editlons
t.taieot mal corrigees etmal imprimoes. Nepouvant attaquerle fond des Ouvrages, qui, pour la plupart, ne sonl
que les chefs-dOmvre du Catholicisme reconnus pour tels dans tousles lemps et daos tous les pays, il fallail bien
ae rejeler sur laforrne danscequ'elle ade plusserieux, la correclion el rimoression; en effet, Jeschefe-dreuvre
iQ^me n'auraient qu'une demi-valear, si le texte en taft inexaclou illisible.
est tres-vrai que, dans le principe, un succs inotri dans les fastes de 1a lypographie ayant force 1'Editear de
rccourir aax mecaniqties, afln de marcher plus rapidement et de donner les ouvrages a moiodre prix, qualre volumes
du dftuble Cours d'Ecrilure sainle el de TMotogie furent tiros avec la correclion insufQsanle donnee daus les imprimeries a presque lout ce qui e*ediie; il est vrai aussi qu'un certain nombre d'autres volumes, apparlenant a diverses
Publications, furent imprlmta ou trop noir ou trop blanc. Mais, depuis ces temps eioignos, lesroocaniquesont
cod6 le travail aax presses a bras, et 1'impression qui en sort, sans Atre du luxe, atlendu que le luxe jurerait daos
des ouvrages d'uoe telle nature, est parfailement convenable sous toos les rapporls. Qaant a la correction, i l est
de fait qiTelle n'a jaraais si loin daos aucune odition ancienne ou coritemporaine. Etcorameot en serait-il
antrernenl, aprfcs toutes les peines et toutes les dopeoses que nous subissous pour arriver a purger nos preoves de
toutes faoles? L'habilude, en typographie, mme dans les meilleures maisons, est de ne corriger que deux preuves
el d'en confrer aue troisieme avecla seconde, sans avoir pr6par en rien le manuscritde I auleur.
Daos les Aletiers Catholiques \i ditTerence est presque incommeosurable. Aa rooyca de correcteurs blaachis sous
le harnals et dont le coup d aeil typographiqae est saos pilio poor les fautes, on commence par prparer la copie d'un
lvout a 1'aulre sans en excepter un seul mot. On lit ensuile en premifere opreu?e avec la copie ainsi preparoe. On lit
cn seconde de la mmeroanifere,raaisen colialionnanL avec la premi^re. On fait la mme cbose en lierce, en collalionnanl avcc la seconde. Oo agit de mme en qnarie, ea collatioonant avec la lierce. On renoavelle UrafimeTation en quinte, en collationnant avec la quarie Ces collaUoQoenieols ont pour but de voir si aacune des fautes
signaloes a i bureau par MM. les correcteurs, sur la marge des opreuves, a ^chappo a MM. les corrigeurs sur le
marbre etle m^tal. Apr&s cesclnq lectures enli^ras cootrdlês l'uoe par Pautre, el en dehors de la prparalion
ci-dessusraenlioDDde,vient uoe r6vision, ei souvent il en vient deux ou Irois; puis clicbe. Le clichage op^ro, par
consoqueot la pare^ du teUe se trouvant immobilisoe, on fait, avec la copie, une nouvelle lecture d'un boul.de f'epreuve a Paatre, on se livre a uoe nouvelle revision, el le ttrage n'arrive qu*apr^ces innombrables pr^cautions.
Ausstya t il a Moolrouge des -correcleurs de loules les nalions et en plus grand norobre que dans vingt-cinq
imprimeries de Paris riuoies! Aussi encorc. 1a correction y coute-t-elle autant que la composiiion, landis qu'ailleurs
elle ne eoute que le dixi^rae 1 Aus<i enfin, bien qoe l*asserlion puisse paraitre tomeraire, l'exactitude obtenue par
lanl de frais et de soins, fafl-elle que la pluparl des Editions des Aieliert CaUioliques laissent bien .Oin derriere elles
elles mCmc des c^l^bres Bontdiclins Mabillon et Moulfaucoa el des colebres Jeeuiles Pelau et Sirmond. Qoe
corapare, en efTet, n*iroporte quelles feuilles de leurs oditions avec celles des notres qui leur correspondeut, eo grec
comme en latin,on se eonvaincra que rinvraisemblable est une roalite.
D ailleurs, ces savants 6rain6nLs plus preoccup^s du sens des textes qne de 1a pnrlie typograpbique et n'elant
point correcteurs de profession, lisaient, non ce que porlaient les opreuves, mais ce qui devait s> trouver, leur
naule hitelligence suppleant aux fautes de PediUon. Ue plus les , commc les Jesniies, ope>aient presquc
toujours sur des manuscrils, cause perpotuelle de la mulliplicito des Tautes, pendant quf les Atcliers Calholiques,
donl le propre est eurloul de ressusciter la TradiLion, n*opereol le plus souvenl que sur dcs imprimis.
Le R. P. De Buch, Josuiie Bollandisie de Bruxelles, nous ecrivait. i l y a quelque lcmps, lfavoir pu Irouver en
dix-huit mois d'6lude, utie tevde faute daus nolre Palrologie latine. M. Denzinger, professeur de Thoologie a TUniversilo de Wurzboarg, et M. Retssmann, Yicaire G6n6ral de la m^rae ville, nous mandaient, a la date du 19 juillet,
ti'avoir pu egalemeni surprendre wie seule faule, soit dans le latin soit dans le grec de notre double Patrologie. Enfln,
le savant . Filra, Benedictin de Solesme, ct M. Boneity, directeur des AmiaUs de philotophie chrttietme, mis au
d6fl de DOUS convaincre d'une seule errear typographtque, ont forc^s d'avoucr que nous ifavions pas trop
presumd de nolre parfaite correciion. Dans le Clerge se irouvent de boos latinistes et de bons bell^nistes, et, ce qui
est plus rare, des hommes Ires-posilifs et tr^s-pratiques, eh bien ! nous leur promellons une prime de 25 centimes
par chaque fauLe qa'ils d6couvriront dans n'importe lequel de nos volumes, surtout dans les gfecs.
Malgre ce qui pr^c^de, 1'Editeur des Couri compleU, sentanl de p us en plus Vimporlance et mme la n^cessil^
dune correction parfaite pour qu'un ouvrage soit verilablemenL utile el eslimable, se livre depuis plus d*no an, et
est rosolu de se llvrcr jusqu'a la fln k une oporatioo longue, pûible et cooleuse, savoir, )a revision eniiereet
unirerselle de ses innombrables cliches. Ainsi chacun de ses volumes, au fur et a mesure qu'il les remet sous preese,
est corrigo mot poar mot d'un bout a 1'autre. Quaranle horames y sont ou y seront occupes peodant 10 ans, et une
somme qui ne saurait ^tremoindre d'un dcmi million de francs est consacree a cet important controle. De celte
maniere, les Pablications des Ateliers Catholiques, qui deja se distiiiûaient entre toules par la suporiorRe de leur
correctioo, naurontde rivake, sous ce rapport, dans aucun temps m dans aucun pays; .car quel est Tedilenr qui
ponrrait et voudrail se livrer APRES COUP a des travaux si giganlesques et d'nn piix si exorbilant? II fatil
certes ^lre bien d'un* vocaiion divine a cet eflel, pour ne reculcr ni devant la peinenl devant la depense,
eurlont lorsque PEurope savante proclame que jamais volumes n'oiU. el^ 6dit6s avec tani d'exacUlude que ceux de
la Bibliolhkque universelle du Clerg4. Le present volnme est du iiombrc de ceux revises, el tous ceux qui le seront
a Pavenir porteront cette note. En consequence, pour joger les productions des Atcliers Catftoliques sous le rapport
de 1a correction, il ne faodra prendre que ceux qui porteroul en l6te Pavis ici iraco. Nous oe reconoaissons que cotle
^dition et celles qui saivront sur nos planches de mtal ainsi corrigoes. On croyail aulrelbis que la stereolvpie
immobilisait les faules, altendu qa'un clicho de meta) n'est point elaslique; pasda tout, il introduit la nerfection,
car on a trouvo le moyen de le corriger jasqu'a extinclion de fautes. L'Hebreu'a 6te revu par M. Drach, le Grec
fcar des Grecs, le Latln et le Franâis par les premiers correcleurs de la capiiale en ces langues.
Nous avons \A coDsolation de pouvoir flnir cet avis par les roflexioue suivantes : Enfin, notre exemp\c s par
eoranler les grandes publications en Ilalie, en Allcmagne, en Belgique et en Fraoce, par les Canom greis
Rome,
le Gerdil de Naplea, le Saint Thomas de Parme, YBncyclopodie religtcute de Munich, le recueil des diclarottOM de$
rilcs de Bruxelles, les Bollandistes, le Suarez et le SprnUgt de ParU. Jusqa'ici, on o^vait su roimprimer que des
euvTages de courie haleine. LeS -4, s'engloulissent les io-folio, faisaient peor, et on iTosait y toucher, pai
. <Tainte de se noyer dans ces ablmes sans fond et sans rives; mai$ on a fini par se risquer a nous imiter. Bien plus,
sous notre impulsioD, d'autres Editeure se proparent au Bullaire universel, aux Dicisions de toutes les Congpogationj,
une Biographie el a une Hisloire gen6rale, etc, etc. Matheureusement, la plupari des editions deja failes oo qui e
, sonl sans autoriio, parce qu^lle sont sans exactiUide; la correction serable en avoir faile par des aveOgles.
*ot qu'on nen ait paa senli la gravii^, soit qu'on ait recolfe devant lesftaU; mais patiencci une FeproducHr
jrrecte surgira bicnlot, ue ful-ce qu*a la lumi^re des gcoles qul se sont faites ou !qui se feront cncore.
1
TJUDITIO
SJiCULA
CATfJOMCA*
IV-V, ANNUS 4-01.
S. . . GREG0RH
EPISCOPI
OPERA
QVJE
NYSSENI
REPERIRI
POTUERUNT
(Ed. Moreli. 1G38.)

MUNC DENL'0 CpRRECTIUS
ET ACCUtUTIUS EDITA BT MULTtS A U C T * .
ACCURANTE
BIBLIOTIIECvE
J.-P.
CLEHI
MIGNE,
U N I > F S ^ , ' \
"
'::
61VE
C4JRSLUM COAIPLETORUM I N SINGULOS SCIENTLC E ^ B S I / T S T K : J * 1NLUO& E!>lT0tll !
TOMUS
'
SECUNDUS.
VENBUNT TRIA VOLLMIIIA 33 FRANCIS GALLICIS.
B X C D D E B A T U R E T V E N I T APUD J.-P. M I G N E E D I T O R E M ,
HN YIA DtCTA VAilBOISE,
OIJM PROPE PORTAM LUTETIiE PARISIORUM VULGO
VENFER
INOMLNATAM, SEU PETIT-MONTROUCE,
NUISC YERO LiNTRA MUENIA PARISINA.
1863
TRADITIO
SMCVLA
CATHOLICA.
ir-r,
ANNUS * O I .
ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI I N HOC TOHO X L V CONTINENTUR.
Quw iidtula pramolantur, ea mnc primum inter opera Gregorii Nysseni comparent.
S. G R E G O R I U S , N Y S S E N U S E P I S C O P D S .
Moniium in seripta nonnxdla qucc in duplici editione Gregorii Nysseni deerant

et huic novissimm accedunt.
col.
S. GRBGORII NYSSENI SGRIPTA DOGMATICA.
Oratio catechetica magna.

De Pythonissa ad Theodosium episcopum.
Quod non sint tres Dii, ad Ablabium.
De fide ad Simplicium.
Contra fatum, disputatio cuni ethnico philosopho.
Tractatus adversus Grcos.
De anima.
Epistola canonica ad Letoium Melitinensem.
Epistola ad Petrum Sebastenum cum Petri rescripto.
Contra Eunomium libri duodecim.
.
* Adversus Apollinarem, interprete et scholiaste Laur. Zacagnio.
Adversus eumdem.
* Adversus Arium et Sabellium, ex nupera editione Romana.
* De Spiritu sancto adversus Pneumatomachos Hacedonianos.
Parieiif. Ex Tjpil J.-P. NIGTOC.
1
10
11
13
14
17
18
22
22
24
113
12(
121
13(
Sf
P A R S I I . - DOGMATICA.
ANDREJE
GALLANDII
MONITUM
INCRECORII
NYSSENl
SCRIPTA
S.
NOJSNULLA
PATRIS
QVJE 1N
DEERANT
DUPLICI
EDITIONE
OPERUM
(a).
1. Editis jarodudum Gregorii Nysseni Operibus, t u r ; cum verba illa Cbrysostomi pannum essc huic
plurima nunc demum fit accessio : quod quidem
Nysseni operi assutum, cx Yaticano codicc
superius de S. Gregorio Nazianzeno disserentes nura. 1907 plane constet.
pneojonuimus.
Primum itaque sancii Patris
I I I . Sequuntur Orationes duse (10),quaruin pnor
Antirrhelicum librum adversus Apollinarem proferiest Homilia n in sanctum Stephanum protomartymus, quem saeculo proxime elapso ex sepiingenrem, ex ms. Vaticanonum. 446 descripta : siqttilorum circiter annorum codice Vaiicano, Romae
dem Homilia jampridem inler opcra Nysseniana
In lacem prolulit cum aliis ejusdem Nysseni episcoprodierat. Oralionem ?ero posieriorera De Spiruu
pi scriptis Y. c l . Laurentius Alexander Zaca$ancto, quae anlea ex Francisci Zini versione Lagnius (1). Praeclarum hujusinodi opus vetustis
tine tanlum exstabat, nacius esl edilor in tribus
Ectlesiae scriptoribus memoraium videas, Leoniio
codicibus Yaticanis, earoque nova interpreialione
THelicet Byzantino (2), Joanni Damasceno (3),
donavit.
Euibymio Zigabeno (4), necnon in Actis sextae synIV. His porro subjiciuntur Epistolat XXIU
quaodi act. (5), ut mittamus Nicephorum (6). Quo
rum qiiindecim priores bausit ex codice Yatieano
Tcro tempore Antirrhelicum scripsit Nyssenus,
haudesl exploralum. Si editorem audias (7), opus num. 424 laudatus Zacagnius : septem autem
i&tud elucubraverit sanctus Pater anle Apollinaris posteriores e Tetere libro mcmbranaceo bibliotbeca*
obitum, quem circa aerae Cbristianae annum 380 Mediceae primus in tucem eduxit vulgavitque Floaccidisse putant. Nonnullos praelerea dicendi modos renliae, anno 4731, v. c l . Joannes Baptisla Caraciopluribus explanat idem yireruditus, qui non admo- lus : qui praHerea epjstolas a Zacagnio edilas cum
dum exerdlaiis in Nysseni scriptis pervolutandis eodem codice Mediceo eleganiibus litieris exarato
auquid negotii facessere valeant: ut propterea ip- coniulit, pluribusque in locis eraendavit. Nostra
itaque interesse duxitmis, viri erudilissimiadnotala
som bac de re consulere juverit.
singulis subjicere epistolis, qoas proplerea mulio
. Antirrkeikum excipiunt Tettimonia adversus einendatiores quaui in Zacagnii edito exbibemus.
Jmdxos, quae Latine tantom ex Laurentii Sifani
V. Sermonem, seu polius epislolam, De diviniversione olim e d i u fuerant. Ea vero ex duobus
tale ad Evagrium monachum, quae inler Naziatizeni
VaiicanU codicibus invicem collalis vulgayit idem
Zacagoius (8). De hujusce operis inlcgritale non- opera circumfertur (11), cum virorum docioruin sententiam, lum mss. codicura vetcruroque scriplorum
nolli eo nomine dubitarunt, quod sub ejus fiuem
ciletur Cbryeoslomus qui post Nysseni anatein cla- C auctorilatem seculi, Nysscno \indicarous. Nam
utruroque Gregoriuno, librariorum sivc dolo, sivo
ruit, i n illud Joan. xix, 34, Statim exivit sanguis et
incuria, saepe fuisse confusos baud est incompercqu*. Veram (9) non est cur ainplius huc opus
lum. Pelavius enimvero vir doclissimus locum rcNysseno abjadicent, si eo tantum argumento nitanB
(1) Zac., Collect. mon. vel. Eccl. Gr. . 123-287.

(2) Leont. lib. De secL act. 8 , Bibl. PP. Paris.
1644. tora, X I , pag. 526. Id. lib. , conira Nestor.
et Euivck. lom I . The$. Cnni$. pag. 552.
(3) J. Dam. De duab. vol. 55. Opp. 1.1. p. 548.
(4) Euthyra. Panopl. part. i i , l!t. 13 et 15 (Patr.
IflHi.
CXXX).
()
(5) Concil. tom. VII, pag. 822 edit. Yen. Labb.

(6) Niceph. Hist. ecci lib. x i , cap. 19.
(7) Zacagn. Praefal. 19, pag
ag. 19scqq.
(8) Id. /.
pagg. 288-299.
(9) I d . /. e. 8 31,pag. 38.
10) I d . /. c , pagg. 3&-353.
11) Gr. Naz. Ora:. XLV, Opp. 1.1, p. 717 seqq.
Vcicrum Patrum Bibliotheca, V I , Prolcg. pa^. XIY.
GALLANDU
MOMTUM.
ciinns ex eodcm sermone (12) : Ycre quideui cum Francisci Zini versione superionr saecuto hiistud, inquil, in Oratione XLV, supposililius Gre- cunie Parisiis in luccm emissa. De ea videas, in pngorius. Ut enim Gipegî ' fiaaiapzeiii gfrwamig Sparesiuip (22;, \\X F a ^ i c i u ^ omillamus (25).
nam esse non potem, cogU ttim siyli dissimiliVIII. Jam vero fiuperost, ulnonnulla de Fragmcntudo, lum pedestris illius ac plebeius sermo, m i .lis
ex operibuBsancti Patris dcperdilis nuncdemuw
ninicque Nazianzeut elegamiatn el granditatcm
colleclis
observemus.
redolens. > Quid quod neque Nicetas eamdem
ilagufcoacurrit supplenicntum lextusOraOrationem lanquam Nazianztuij fclum agtiaviase
tionis Adversus forntcarios ex Vaiicano codicc
videlur, qui eam videlicet i n suis commentanis
num. 415 Graece lantum a Zacagnio editum (24)
praiterierit (13) ? Quin et Euihymiiis ex Nysseni
qupd in Appcndice operum Nys$cni a Greiser*
Serinone
exccrpta duo deseripsisse comperiiur (14). His evulgata desideralur. Laiinam vcrsionem Gallicio
lius meus adornavit.
demum accedit codicum mss. fidcs, quos laudant
%
Coielerius (15) e l Fabrictus (16).
Secundum fragmentum exhibet insignem locun

De Sptrihi sancto : desumplunique est ex Nyssen
V I . Sequitur De anima ditputalw, ad Tatianum.
Sernione in orationem Dominicam. De eo pluribui
Hanc vero primus edidit Moguniiae anno 1604 inter
agit docte simul el erudite Lequienius (25); qui pra
opera Grcgorii Thaumalurgi Gerardus Vossius :
caHeris, ad rem noslram bxc habel: c In nullo,
eamdemque deinceps lanquam adbuc ineditara Paqutt, ejiisdem doctoru sermone in Oominicam ora
risiis anno 1697 ilerum evulgavit Nkola\i* Nour
ryus (17) ex codice bibliolhecai Regia, qui Gregorii tionem IQCIIS i ^ e comparet : imo neque in Ser
mone qui in edilis tenius ; in cujua lamci
lanlum sine addito nomea prarprebai. flujpsuiodi
fine fie Spirilus âpcî dejl^le
consubsla.plialitai(
autem opusculum episcopo Neocaesariensi adjudidispulatur. Verupi ânquam a ^ y ^ f ^ o accepiu
cant erudili ad unum omnes, si Vossium excipias.
cilatur al Upgope pibenano (26). Qujn el ex Eu
Fabricius quidem ejus auclorem Thaumaiurgtim
ibymjo cerlum 6i (27) genujnui
esse
ptimo agnoverat(18): vcrum mutalo deinde consitranssumptuniqqe ex â sefippni* in oraliouen
lio, illud Gregorio Nysseno attribuit (19), licet
Dopunicam parte, q u * homilia ^ r t i a censctur.
nullo argiHiiento senlenttam suam confirmarit. Exisliniaverim equidem et ipse banc Disputalionem
Quarium fragnienium ex Regio ccw|ice 3-451 ii
jure optimo Nysseno episcopo vindicandam : ea
lucem exiulit laudaius lcquieniu$ (?8), ubi bo
utique ralione adduclus, quod illam sanctus a n l i - Q scbolion reperit :
stes Tatiano inscripserit. Nimirum sanclus Basilius

"
' ^ ,\*
^ "" %M
~~:~"' Gregorii
iYyiei|i
.V..*..J ex ormion
in fosepli et Mariam (29).
ad AmpbilQchium scribens, Taiiani cujuadara uieDe quinlo aulepi jam suo loco verba fîiuus
miutl (20), qui primuiu preabyler, W Q X vero epiubi viri docti censuram fra^menli sinceriuiem im
ecopus Myreesis concilio CP. inlerfu<t; ejiisquo
pugnantis minime probandam demojislraviinus
coinmunionem expelebat magnqs i|le Caesariensis
Quibus Dunc addenda aaoai Joannis Oamascei]
episcopus ; proptereaquod ipsum $x iis esae sciebqt,
aucloritas, fragiu^Qlum idem lanquam Nyssetiia
qui, Valeiiie imperaaie, reciani f)deip omni siqdip
n u n cuiUra Jacobiias usurpaiilis.
profitebaatur, ut pro.be adverlit c l . Lcquipoius (%[).
Uuic ilaque Taiiauo disputationera suam De aaima
Nibil pocro est, cur diuliiia iinraQTWur i
nuncupaverit Nyssenus, Basilii germanue frater; ei
fragipenlis recenscpdis quae noîs servavii Eu
fortasse quidem aniequam i$ ecclesiasiicfc m i l i t i ^
tbymius sive ex Nysseni Ubro u^cripio Dc cogni
nomeu dederil, quippe a Nystione Dei, sive ex oralione conira Ablabium dc
seno appellaiur. Tcmporisenimyeron(^tfo,xjmttenf
suinpia, quaeque sub n . 7 el 8 repraisentamus
quc viri ejusque prxslantia, opusculi auctorem
Caelcrum si quis in poslerum de Nyssenianis opc
fuisse Nyssenum evincere, nedum suadere videntur. D ribas juncthn edendis consilium inieril : p r x
ter isla qua3 alibi oniissa hic proluliraus, faau
V I I . Operum Nysscnianorum supplementum clauipsi praelermiUenduserii ejusdem sancli Palris Bh
dit Exposilio Cantici canticorum paraphraslica collogus de anima el resurrectione, quem jamdiu edi
tecta ex sanctorum Cregorii Ny&sce pontificis,
tum, conlulit cum duobus probac nolae codicibtis
Maximi et Nili commentaxiis, cum Pselli
;
el in suis Anecd. Graci* evulgavit c l . Woliius (50;
^*,^ Valicanoerula el
T
(12) Petav. Doqm. theol. 1. I , l i b . n , cap. 6, 5.

(13) Gr. Naz. Opp. tom. I I , pag. ^ 6 > .
(14) Euihym. Panopl.mrx. r, m . 2 , p. 17,ed. laud.
(15) Cotel. Monum. Eccl. 6>. lotn I I I , pag. 550.
(16) Fabric. Bibl. tom. VIII, pag. 162.
(17) Nourr. App.ad Wbi. PP. t. I I , p. 736-740.
(18) Fabric. Dibl. Cr. tom. V, pag. 253.
(19) Id. in Delcct. argument. cap. 2, 20, p. 87.
(20) Basil.cp.ccxvm,al.cccr.ui.Opp.i.III,p.331.
(21) LequitMi. Or. Christ. . I , pag. 908.
* Exslat luter Fsclh upcra, lom. l.AXH. LDIT.
. 6S7.
(22) Suares. ad Nili oputc.
(23) Fabric. Bibl. 6 r . tom h l i ,,p a g . 161, n . 7(
. c~..
c d . Cr. pag. 352
(24;Zacagn. Collect. monum.
(25) Lequicn. Dissert. Damasc. 47, p. x x | i .
(26) Hug. Eiher. lib. i , cap. S.
(27) Eqtbym. Panopl. part. n , l i t . 12.
(28) ^ q u i e n . ad Opp. Daiqasc. I , . 253, ^
(29) J. Dainasc. Opp: toni. 1, pag. 424.
(30) Wolf. Anecd. GV. tom. I I , pag. 274-330,
lom. I I I , pagg. 1-47.
S. . . GREGORII
EPISCOPl NYSSEN1
ORATIO
C A T E C H E T I C MAGNA
D1V1SA QUAD11AGIN7A
CAPITA.
Gtntiano Herveio interprete.

.
,
, % ,
$ axojj
*
.
, xbv ,
& . " , \
- , \
ot , \ , \ ,
x i i , *, ^

. \
. , \ \ *
;
& \ - .
-. * "
PATBOL. GR. X L V .
PRJEFATIO.
Qua3 ad catecbesin pertinel oralio, est quidem
necessaria iis qui praesunt vilae, pielaii ac verae
religioni, uteorum qui salutem assequuntur accessione multiplicetur Ecclcaia: quod fiet, si lidelis
doctrinae sermo ad inOdelinm aures accedat; non
idem laraen doclrina? modus convcnil omnibus
verbi auditoribus, sed pro religionum diversilatc
mnlanda et accommodanda crit calechesis, orationis quidem eumdem sibi proponendo scopum, ct
ad eum inluendo ; sed non eodetn raodo probando
ct confirmando. Aliis cnim opinionibus est anlicipatus qui slal a partibus Judseorum, ct aliis qui
favet Grxcis, Anomoeusque el Manichseus, et MarcionisLe, et Valentiniani, el Basilidiani, et caeteri
aberrantes asseclae ecctarum et hseresum, einguli
propriam anlicipatam babentes opinionem, cfficiunt
sit neccssario dccerlaiidum adversus ea qiuft
opinantur. Nam convenienler gencri morbi medicina csl adhibcnda. Non eodem modo medeberis el
Graeco, qui multos esse deos opinalur, et Judseo,
qui non credil Dco unigenilo. Neque in iis qui
dccepli sunl per haereses, iisdem refclles ac everlcs falsas ei conficlas de dogmalibus fabuUs. Non
1
PATROLOGLE
CURSUS COMPLETUS,
SED B I B L I O T H E C A U N I V E R S A L I S , I N T E G R A , D N I F O R M I S , C O M M O D A , CECONOMICA,
011 SS. PATRII, DOCTORH SCRIPT0RII01I ECCLESIASTICORII,

SIVE LATINORUM, S I V B GRACORUM,
QUI
AB APOSTOUCO AD TEMPORA CONCiLlt TRiDENTINl

(ANNO 1545) PRO
ET CONCILU FLORENTINl
(ANN. 1459) PRO GRASCtS FLORUERUNT :
IATIN1S
R E C U S I O
C H R O N O L O G I C A
O M N I U M Q U J EXSTITERE MONUENTORU CATHOLICiE TRADITIONIS PER QMNDECIM PRIMA
ECCLESIiE SiECULA ET AMPLIUS,
J U I T 4 BMTIONES ACCURATIS81MAS, INTER SE CUMQUE N O N N U L L I S CODICIBU8 M A N U S C R I P T I S COLLATAS, PERQUAM DlLICRNTER CASTtCATA ; IH8SERTATIONIHIJ8, CONMEKTARII8 VARIISQUE LECTIONIRU8 CONTINENTBR ILLUSTRATA ; OMNIBUS
OPERIBU8 P O T Alf P L I S B I M A8 EDITIONE8 QUiB T R I B U S NOVISSIM18 S C U L I S DEBENTUR AB80LUTA8 DETECTI8,
A U C T A ; JNDICIRU8 PARTICOLAR1RU8 AlfALYTICIS, SINGOLOS 8IVE T O U O S , S I V E AUCTORES ALlCUJUS MOMENTI
SUBSEQUENTIBOS, DONATA \ CAPITHLIS I N T R A IP8UM TEXTUM R I T E DISPOSITIS, NECNON ET T I T U L I 8 SINGULAIUJM PAGINARUM M A R G I M E M SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS 8UBJECTAMQUB M A T B R I A H 8 I 6 N I F I C A N T I B C S , ADORNATA; OPERIBUS CUM DUBllS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VEBO ACJCTORITATE IN
ORDINR AD TRADITIONEM ECCLE81ASTICAII POLLENTIBUS, AMPL1FICATA *,
dVCENTtS E T AMPLIUS L O C U P L E T A T A I N D I C I B U S AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPUABETlClS, CHRONOLOGICIS, S T A T I S T l C I S , SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOCICIS, IN Q U O D Q U E RELIGIONIS PUNCTUM DOGMATICUM, M O R A L E , L I T H R GICVU, CANONICUM, DISCIPLINARE, HI8TORICUM, ET CUNCTA ALIA 6 1 ULLA EXCEPTIONE; S E D P R J E S E R T I *
DUOBUS 1ND1C1BUS 1IIMENSIS ET GENERALIBUS, ALTEBO SCILICBT RERUM, Q U O C0N8DLT0, QUIDQMD
HON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM 1 UNUSQMSQUE PATROM, NE U N O Q U I D E M OMI8SO,
IN QIIODLIBET T I I E M A SCRIPSRRIT, UNO 1NTUITU CONSPICUIUR ; ALTERO SGRIPTURjfi
SACRA) , EX QUO LECTORI COHPEBIBB 8 1 OBVIUll QUINAII PATRES ET I N QUIBUS
OPERUM SUORUM LOCI8 SINGULOS SINGULORUK LIBRORUM SCRIPTURA VERSUS,
PRIMO GENBSE09 USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSI8, COIIUENTATI S I N T .
E D I T I O ACCUBATISSIMA, CATKRlSQUE OMNIBUS FAC1LE ANTEPONENDA, 81 PERPENDANTUR CIIARACTERUM NITIDITAS,
C H A R T * QUALITA8, I N T E G R I T A S T E I T U 8 , PERFECTIO CORRBCTIONIS, OPERUM RECU80RUM T U I l VARIETA8
TUM IWMERUS, FORIIA VOLUMINUM PERQUAU COMMODA SIBIQUB IN T O T O PATROLOGIA BEGURSO CON8TANTBR
8 I I I I M S , P R R T I I EXIGUITAS, PRASEBTWQUB 1 6 COLLECTIO OWA, MRTIIODICA BT CURONOLOGICA,
8KXCENTORLM FRAGIIENTORUM OPUSCULOROMQUB HACTENUS HIC I I . L 1 C SPAR80RUM,
P R I M I I M AUTEM IN NOSTKA BIBLIOTHECA, EX OPERIRU8 ET II8S. AD OMNE8
iETATES, LOC08, LINGUAS FORMASQUK PERTINENTf B U 8 , C O A D U N A T O R U M .
SERIES
GRiECA
PRIOR,
IN Ql)A rRODEUNT PATRKS, DOCTORES SCRIPTORRSQUE ECCLESLE GRjKCiE

S. OARNABA AD PHOTIUM,
ACCURANTE J--P. NIGNE,

Blbllothecfe clerl aniTereae,
SITE CURSUUM COMPLETORUM I N SINGULOS SCIENTI^ ECCLESUSTICiS RAMOS EWTORB.
FATROLOGIA, AD IMSTAR 1PS1U8 ECCLE81A, IN DIIAS PARTES D I ^ I D I T U R , ALIA NEMPE LATINA, ALIA GR^CO-LATINA.
L , JAM PEUITC8 EXARATA, Ql!OAD PBIMAM SER1EM V I G m T I - Q O I N Q U B ET DUCENTIS VOLUUINIBUS UOLE 81A
STAT MOXVE POST PERACTOS INDICES STABIT, AC Q U I N Q U E - V I G I N T I - C E N T U M ET UILLE FRANCIS VENIT. GB^CA
ftDPLICI EDITIOWE TYPIS MANDATA E 8 T . PRIOR GR^CUM TEXTUM U N A CliU VERSIONB L A T I I U LATEBALIS AMPLEC T I T B B , ET A D N O V E M ET C E M L l l V O L U H I N A PERVKNIT, 8 E D 6 I N B 1ND1CIBUS ; POSTEBIOB AUTEII RANC VEB8IONEM
TANTUM , IDEOQUB INTRA Q U I N Q U E E T QUINQUAGINTA VOLUUINA RETINETUR. UTRAQUE VIGESIMA QUARTA
B I E DECEMBRIS 1860 OMNINO APPARUERAT. UNUMQUODQDE VOLUMEN G R ^ C O - L A T I N D M OCTO, UNUMQUODQUE H E R K
L A T I N O M QUINQUE FRANCI8 10LUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRBTU HDJDS BEKEFICIO FRUATUR EMr T O B , COLLECTIONEM INTEGRAM, S I V B GR/ECAM SIVE LAT1NAM, 326 VOLUMINIBUS PRO AMPLIORl EDITIONE ET 272
pmO BllWOBI ABSQOE llfOlClRUS CONSTANTEM, COHPARBT NECESSE ERITJ SECUS ENIU CDJUSQUE VOLUMINIS A M P U T D B I U E M NECKON BT D1FFICULTATE8 V A R I A PRETIA iCQUABUNT* ATTAMEN, 81 QUIS EIIAT LNTEGRE ET S E O R S I H
COLLECTIOIHEM GB>CCO-LATINAM VEL E A M D E M EX GBCO LATINE VERSAM, T U M QUODQUE VOLUMEN P R O MOVEM V E L

SEX FBANCI8 1 1 . I S T CONDITIONES 6ER1EBUS PATROLOGlJt NOMBUM EXCUSIS APPLICANTUR.
t
PATROLOGIM
GRMCJE
TOMUS
XLV.
S. GREGORIUS NYSSENDS.
IM
EXCUDEBATUR KT VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITOREM,

VIA DICTA HOISK, OLIM PROPE 1 LUTETIifi PAIUSIOIUJII VULGO
FKNFKA
, SEU PETIT-MOiVTROUGE,
NUNC VERO INTRA MUENIA PAKISINA.
1863
AVIS
IMPORTANT.
D*aprfcs nn&daftlols protidentielles qui rgisseoi le monde, rarement les ceuvres atndessus de Tordinaire ae font
sins contradictions plos oa moins fortes el uombreases. Les Aleliert CaUioliqmi ne poavaient gure chapper k ce
ctchet divin de lear urtlilo. Tantot on a leur exislence oa leor importance; Uolotuo a dit qu'ils elaient fermos
ou qu'lls aUaient '. Cependantils poursoivent leur carrtere depuis 21 ans, el Ies produclions qai ea sorleni
devienuent de plus cn plns graves elsoignoes : aossi parait-il certain qu a moins d'6venemeols qu aucooe prudence
fojmalne ne saurait prevoir oi empcher, ces Aleliers ne se fermeroot que quand la Bibliolhtqiie du Clerqt sera
'termiooe en see 2,000 volomes in-4* Le passe parall un sur garant de Tavenir, pour ce y a a esp&erou h
*.raindre. Cependant, parmi les calomoies aoxquelles ils se sont trouvos en butte, i l eo ost deux qni oni continuellemeiit r6p6les, parce qu'lant plus capitales, leur effet enlralnait plos de coDs6qoeoces. De petiis et teoaros
foncurreots *e sontdooc acharnos, par leor correspondanee ou leurs voyageors, a rpier partooi qoe nos EdiUons
llatent mal corrigees elroal imprimoes. Ne pouvant attaquer le fond des Ouvrages, qui, pour la plupart, ne sont
qoe les chefe-dteuvre du Calholicisme reconuus pour tels dans toosles terops ei daos tous les pays, il fallait bien
e rejeler sar la forme daos ce qu'elle a de plus serieui, U correclion el 1'imoressioii; en effel, Jes chefa-if ceuvre
mme n'auraient qu'une demi-valeur, si le texte en 6tait inexactou illisible.
71 est tr6s-vrai que, dans le principe, un succs inoui dans les fastes de )a TypogTapMe ayant foreo 1'Editeur de
rccotirir aux macaniqnes, afln de roarcher plus rapidement elde donaer les ouvrages a moindre prix, quaire volume*
du deuble Cour$ d'Bcrilure sainle el de Thiologie farenl liros avec la correclion insufQsante donooe daos les imprimeries a presque tout ce qui e'ediie; U est vrai aussi qiTun cerlain Dombre d'aulres volumes appartenant a diverses
]*ublicatioos, furent imprtms ou trop noir ou trop blanc. Mais, depuis ces temps ^loignos, les mcantques ont
codo le travail aox presses a bras, et 1'impression qui eo sort, aans fctre du luxe, atlendu que le luxe jurerail daos
des ouvrages dunelelle naiure, est parfailement convenable sous toas les rapporls. Qaant a la correction, i l est
de Cait qiTelle iTa jaroais 6le porioe si loin dans aucune odition ancienne ou conteroporaine. Et comraeol en serait-il
autreraent, apr&s toules les peines el toutes les dopenses que nous subissous pour arriver a purger nos ^preoves de
toutes faaies? L'habilude, eu typographie, m^me dans les raeilleares maisoos, est de oe corriger qae deax ^preuves
ei d*eo conferer uue Iroiei^me avecla seconde, sans avoir proparo en rien le manuscrilde I auteur.
Daas tes Aletiers Calholiquet ta diff^rence est presque incommeosarable. Au moycn de correcteurs blaochU soua
le harnate et doot le coup d o?il typograpbique esl saos pour les fautes, on commence par proparer la copie d'un
liout a l'aulre saoe en excepter un seul mot. On lit ensufte en premi^re opreuve avec la copie ainsi preparte. On l i t
on seconde de 1a m^meroanifere,roaisen collalionnant avec la premi^re. On fait la mtme cbose en lierce, en collalionnanl avec la seconde. Oo agit de m&me en quarte, en collationnant avec la tierce. On renoavelle la mfime
ralion en quinte, eu collalionnant avec la quarte Ces collaliooDeroeols ont poor but de voir si aucune des faoies
signaloes a i bureao par MM. les correcteurs, sur la marge des 6preuves, n'a ^chappo a MM. les corrigeurs sur le
marbre etle m&al. Apr^s ces dnq leclures enli&ras controloes Pune par 1'autre, e: en debors de la prparalion
ci-dessusraentionn6e vicnt one r^vision, et souvent it en vient deux oo trois; puia cliche. Le clichage , par
cons^queot la pare^ du lexte se trouvant immobHisê, oo fait, avec 1a copie, une nouvelle leclnre d*un bout-de 1 epreuve a Taotre, on se livre a une nouvelle revision, el le ttrage n'm*ye qu'apr^ces ianombrablea prcautions.
Aussiya t i l a MonLrouge des -correcteurs de toules les nations et en plus grand nombre que dans vlngt-cioq
imprimeries de Paris r6unies 1 Aussi encorc. la correciioo y coule-l-elle auUnt que la composiiion, laDdis quîlleurs
elle ne eoule que le dixi^me ! Ausi enfln, bien qae Passertion puisse parailre tomeraire, rexactitude obienue par
lant de frais el de soins, fait-elle que la plupart des Editions des Aleliert CaUtotigueg laissent bien hin derri&re elles
eiles mtmc des cl&bres Bon^dicuns Habillon ei Monlfaucon el des colfebres Jesuiles Pelau et Sirmond. Qae
compare, en eflet, n'iraporie quellee feuilles de lears odjlions avec celles des noires qui leur coirespondeat, eo grec
comme en Ulio,oa se eonvaincra que rinvraisemblable esl one roalite.
D'ailleur5, ces savanls ininenU plus prooccupos du sens des leiles qae de la parlie typograpbiqoe et n'eUDt
oint correcteurs de profession, lisaienl, non ce que poruient les opreuves, mais ce qui devait s'y troiirer, leur
aule iatelligeace suppleant aux fautes de l^dUion. De plos les B^nddiclins, commc les Js*iites, oporaient presquc
loujours sur des manuscrils. cause perpotuelle de la mulliplicilo des fautes, pendant quf les Atcliers Catholiqueg,
dont le propre esi eorloat de ressusdler U TradtUon, nOpcrent le plus souveot que sur dcs imprim^s.
Le R. P. De Bucb, Josuile Collaodisle de Bruxelles, nous ecrivalt, i l y a qoelque tcmps, n'avoir pu troover en
dix-huit mois d'lude, wie uule faute dans noire Palrologie latine. M. Deozinger, professeur de Thoologie a versito de Wirrzbourg, el M. Reissmann, Yicaire G6o6ral de la mdrae ville, nous mandaienl, a la date du 19 jaillei,
navoir pu ggalemem surprendre une $eule(aule, soildansle latin soit dans le grecde notre double Patrotogie. Enfio,
le savant P. Pilra, Benedictin de Solesme, ct M. Bonelty, direcleur des Atmales de philosophie cMlietme, mis au
dQ de nous convaincre d'une seule erreur typoffraphique, ont fnrcos d'avoocr que nous n'a?ions pas irop
prosurao de nolre parfaite correctioo. Dans le Clerge se trouveat de bons Utinisles el de bons bell^nisies, et, ce qui
est plus rare, des hommes lr6s-positifs el tr&s-praliques, eh bien ! nous leur promeltons une prime de 25 ceotimes
par cbaque faule qa'ils d^couvriront dans n'imporie lequel de nos volumes, surtoal dans les grecs.
Malgre ce qui prcde, TEditeur des Court completi, sentaol de p'us en plas Vimporlance et mftme la n^cessite
dunecorrection parfaite pour quuo ouvragesoil veriiablemeni ulile et eslimable, se livre depais plusd'on an et
est r6sola de se livrer jusqu'a la fin a une oporation longue, p^nible et coAteuse, sa?oir, la revision eoii^reei
univereelle de ses innombrables clichos. Ainst chacun de ses volumes, au fur el a mesure qu'il les remet sous preese,
est corrigo mot poor mot d'un bout k Paotre. Quaranle hommes y sont ou y seront occupes pendant 10 ans, et une
somme qut ne eaurait 6tre moindre d'un demi million de francs est coaâcree a cel important controle. l)e celte
mani^re, les Publications des Aleliers Calholique*, qui doja se distiiiRuaienl entre toules par la superiorito de leur
correction, naurontde rivales, sous ce rapport, dans aocun temps ni dans aucun pays; .car quel est 1'editeur qut
pourrait et voudrait ee livrer APRES COUP a des travaux si gigantesques et d'un prix si exorbitant? 11 fanl
certes dlre bien d'une vocaiion djvine a cet effet, pour ne reculcr ni devant la peioeni devant la depense,
surtout lorsque PEurope savante proclame que jaraais voluraes n'out elo 6dii6s avec tant d'exactilude que ceux de
la Bibliotheque univcnelle du Clerg4. Le present volume est du nombre de ceox revises, et tous ceux qui le seronl
a Tavenir porleront cette note. En cons<quence, pour jqger les productions des Alclien Callioliques sotis le rapport
de la correction, il ne faudra prendre que cenx qni porleroul en 1'avis ici traco. Nous oe reconnaissons que cctto
idition et celles qui smvront eur nos planches de mital ainsi corrigoes. On croyail aulrefois que la storeotypie
immobilisait les faules, attendu qu'un clicho de molal nest point etastique; pasdu tout, i l inlrodait la perfection,
car on a trouve le moyen de le corriger jasqu*a extinclioo de fautes. L'Hebreu'a revu par M. Dracb, le Grec
fcar des Grecs, le Latln et le Franâis par les premiers correcteurs de la capitale en ces langues.
Nous avons la coosolaUon de peuvoir flotr eet avis par les roflexious suivantes : Enfio, notre exemple Qni pnr
eoranler lee grandes publications en llalie, en Allemagoe, en Belgique et en France, par les Canon$ gret$ de Rome,
le Gcrdil de Naplea, fe Sainl Thomas de Parme, YEncyclopidte religieuse de Municb, le recueil des d4clarati<m des
rite$ de Bruxelles, les Bollanditlet, le Suarez et le SpiciUge de ParU. Jusqelci, on n^vait su roimprimer que des
u>Tages de courie haleine. Lei -4, êngloulissent les in-folio, faisaient peor, et on nOsait y toucher, pai
. Tainle de se noyer dans ces abtnoes sans fond et sans rive*; mais on a fini par se risquer a nous imiler. Bien pl"s,
sous notre impulsion, d'aulres Edileurs se preparent au Bullaire universel, aux Dicisiom de lootes les Congrogations,
a une Biographie et a une Hisloire gdnorale, etc, etc. Malheureusement, la plnpart des oditions doja failes oo qui w
fot sonl sans aulorii^, parce qu'elle sont sans exacliuide; la correction semble en avoir faite par des aveuglw.
oit qu'on nen ait paa senli la gravit^, soit qu'on ait reculo devant les Trai^; mais patiencc une reproducHor
wrecte siirgira bicnlot, ae fftl-ce qu*a Ja luraiire des oeoles qui se sont faites on !qui se reront cucore.
f
TRApiTIQ
CATffOHCV-
SJiCULA
ANtfUSWi.
IV-V,
EimfcQUDV
S. . . GREGORII
EPISCOPI NYSSI-NI
OPERA
QOJE
REPERIRI
POTUERUNT .
( E d . Moreli. 1658.)
KUNC DEMLO CPBRECTIUS ET ACCURATilS EDITA RT MDLTIS AUCTA.
ACCURANTE J.-P.
BIDLIOTUECK
CLERI
MIGNE,
U k\V
!-:
SIVE
GURSIUM COMPLKTORUM IN SINGULOS SCIENTIJE EOG'LIAST^tis *$ E^lT^tfB^

:
TOMUS
SECUNDUS.
TENEUNT TRIA VOLtMlif 33 FRANCIS GALLICIS.
EXCDDEBATDR ET VENIT APDD J.-P. MIGNE EDITOREM,

IW VIA DICTA FAUBOISE,
OMM PROPE PORTAM LUTETIAS PARISIOKUM VULGO
VENFER
KOMLNATAM, SEU PETlT-MOyTIlOUGE,
NUNC VERO INTRA MUEMiA PAIUSINA.
1863
TRADITIO
SJECVLA
CATHOLICA.
ir-r,
ANNUS
MI.
ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI I N HOC TOHO X L V CONTINENTUR.
Quat ikUula pranwlantur, ea mmc primum inter opera Gregorii Nytseni comparenl.
S. GRKGOBIUS, NYSSENUS EPISCOPUS.

Monitum in seripta nonnulla quce in duplici editione Gregorii Nysseni deerant
et huic novissimm accedunt.
col. 9
S. GREGORII NTSSENI SCRIPTA DOGMATICA.
Oratio catechetica iuagna.

De Pythonissa ad Thcodosium episcopum.
Quod non sint tres Dii, ad Ablabium.
De fide ad Simplicium.
Contra fatum, disputatio cum ethnico philosopho.
Traclatus adversus Grfiecos.
De anima.
Epistola canonica ad Letoium Melilinensem.
Epistola ad Petrum Sebastenum cum Petri rescripto.
Contra Eunoruium libri duodecim.
.
* Adversus Apollinarem, interprete et scholiaste Laur. Zacagnio.
Adversus eumdem.
* Adversus Arium et Sabellium, ex nupera editione Romana.
* De Spiritu sancto adversus Pneumatomachos Hacedonianos.
^nVaiii;nitf#;'*. /
m * m %
*<-.
..
<-
Parisue. Ex Tjpi J.-P. HIGNE.
11
107
115
135
145
175
187
221
237
243
1123
1269
1275
1301
1335
PJLRS I I . DOGMATIG .
ANDREÊ
GALLANDII
MONITUM
INCRECORII
NYSSENl
SCRIPTA
S.
JSOJSISULLA
PATRIS
QUAS IN
DEERANT
DVPLICI
EDITIOXE
OPERUM
().
I . Edilis jamdudum Gregorii Nysseni Operibus, t u r ; cum verba illa Cbrysostomi pannum cssc liuic
plurima nunc demum fit accessio: quod quidem
Nysseni operi assulum, cx Vaticano codicc
superius de S. Gregorio Nazianzeno disserentes
num. 4907 plane conslet.
pnumonuimus. Primum itaque sancti Patris
I I I . Sequunlur Oratioues duae (10),quaruin prior
Antirrheiicum librum adver$u$ Apollinarem proferiesl Homilia n in sanctum Stephanum protomartymus, quem saeculo proxirae elapso ex sepiingenrem, ex ms. Vaticano num. 446 descripta : siqtiitorum circiter annorum codtce Yalicano, Romae
dem Homilia jampridem inler opcra Nysseniana
in lucem prolulitcum aliis ejusdem Nysseni episcoprodierat. Orationem vero posteriorem De Spiriiu
pi scriptis c l . Laurentius Alexander Zacasancto, quae anlea ex Francisci Zini vergione Lagnius (1). Preclarum bujusroodi opus vetuslis
tine tantum exstabat, nactus est edilor in iribus
Ecclesiae scriptoribus memoratum videas, Leontio
codicibus Yaiicanis, earoque nova interprclatione
tidelicet Byzanlino (2), Joanni Damasceno (5),
donavit.
Euihymio Zigabeno (4), necnon in Actis sextae synIV. His porro subjiciunlur Epistola XXII,
quaodi act. (5), ut miltamus Nicepborum (6). Quo
rum qiiindecim priores hausil ex codice Vaiicane
ero tempore Antirrheticum scripsil Nyssenus,
haudesl exploralum. Si edilorem audias (7), opus num. 424 laodatus Zacagnius : septem atitein
isfud elucubraverit sanctus Pater anle Apollinaris posteriores e vetere libro membranaceo bibliolbeca
obitum, quem circa aera Chmtianae annum 380 Mediceae primus in lucem eduxit vulgavitque Floaccidisse putant. Nonnullos praeterea dicendi modos rentiae, anno 4731, v. c l . Joannes BaplisU Caraciop\ur'ibus explanat idem vireruditus, qui non admo- lus : qui praeterea ejrislolas a Zacagnio edilas cum
dum exercilaii* in Nysseni scriplis pervolutandis eodem codice Mediceo eleganlibus litieris exarato
aliqujd negotii facessere valeant: ut propterea ip- contulit, pluribtisque in locis eraendavit. Noslra
som bac de re consulere juverit.
itaqne interesee duximus, ?iri erudiiissimiadnclala
singulis subjicere epislolis, quas propterea mulio
. Anlirrkelicum excipiunt Tettimonia advenus einendaliores quam in Zacagnii edito exbibemus.
JtuUeos quae Laline tantum ex Laurentii Sifani
V. Sermonem, seu polius epistolam, De diriniersione olim edila fuerant. Ea vero ex duobus
Vaiicanis codicibus invicera collatis vulgavit idem tate ad Evagrium monachum, quae inler Nazianzeni
Zacagnius (8). De hujusce operis inlegritale non- opera circumfertur ( I I ) , cum virorum dociorum sennolli eo nomine dubilarunl, quod 8ub ejus fineua tentiara, luua mss. codicum veterumque scriplorum
ciieiur Chrysostomus qui poet Nyeseni sriatein cla- C aucloriiatem secuti, Nysseno vindicamus. Nam
r o i l , in iilud Joan. xix, 34, Statim exivit tanguis et
utruroque Gregorium librariorum sivc dolo, sivo
0?sa. Venim (9) non est cur amplius huc opus
incuria, saepe fuisse confusos baud est inconiperNysseno abjudicenl, si eo tantum argumenlo niiantum. Petavius cnimvero vir doctissimus locum rct
i l ) Z a c , Collect. mon. vet. EccL Gr. p. 423-287.

(2) Leont. !ib. De teci. acl. 8 , Bibl. PP. Paris.
1644. tora. X I , pag. 526. Id. lib. , eonlra Nestor.
ei Eutuch. tom I . Thes. Cnnis. pag. 552.
(3) J. Dam. De duab. vol. 55. Opp. 1.1. p. 548.
(4) Eulbym. Panopl. parl. n , t i t . 13 et 15 (Patr.
tm.
CXXX).
()
Vcicrum Palrum Bibliuthcca,
(5) Concil. toni. VII, pag. 822 edit. Ven. Labb.

(6) Nicepb. Uist. eccl. lib. , cap. 49.
(7) Zacagn. Prafat. 49, pag. 49seqq.
(8) Id. I . c, pagg. 288-299.
9) I d . /. c, $ 31, png. 38.
10) Id. /. c , pagg. 330-555.
41) Gr. Naz. Ora:. XLV, Opp. 1.1, p. 717 seqq.
V I , Proleg. pa^. xiy.
"
GALLANDII MOMTUM.
ciians ex eodem sermone (12) : < Ycre quidem cum Francisci Zini versione superrore aaecuio h i istud, inquit, in Orationc XLV, supposititius Grccunie Parisiis in luccm emissa. De ea videas, in prigorius. Ut enim GfegojiiM^* fia*ianieni gfrmam i * Suaresiuw (22;, m F a ^ i c i u m omitlamus (25).
nam esse non patom, eogti tum styli dissimHiVIII. Jam vcro superost, ut nonnulla de Fragmcnludo, tum pedestris illius ac plebeius senno, m i iiinicqtie Nazianzeui eleganiiam et granditatcm Jis ex operibussancti Patris deperdilis nuncdemuin
collectis observemus.
redolens. > Quid quod neque Nicetas eamdem
jlaqueoQCurrit supplemcntum lextusOraOralionem lanquam Nazianzejij felmn agnaviase
tioms Advenus fornicariot ex Vaticano codfce
videlur, qui eam videlicct i n suia commentariis
num. 415 Graece lantum a Zacagnio edilum (24),
praHerierit (13) ? Quin et Eulhyniius ex Nysscui
qupd tn Appcndice operum Nys$eni a Greisero
Serinone
, cxccrpta duo descripsisse comperitur (14). His evnlgala desideratur. Laiinam versionem Galliciolius meus adornavit.
demuiu accedit codicum mss. fides, quos laudant
Cotelerius (15) et Fabricius (16).
Secundum fragmentum exhibel insigtiem locum
De Sphitu gancto : desumplumque est ex Nysseni
Y l . Sequitur De anima ditputalio, ad Talianum.
SerDione in orationem Doimnicam. De eo pluribus
Hanc vero primus edidit Mogunlhe anno 1604 inter
agit docle simul et erudite Lequienius (25); qui prae
opera Grcgorii Thaumalurgi Gerardus Yossius :
cacteris, ad rem nosiram bacc babet: c l n nullo, i n eamdemque deinceps lanquam adbuc ineditaro Paquil, ejusd^m doctoris sermonc in Dounnicaui orarisiis anno 1697 iierum evulgavit Nicolav* Nour
ryus (17) ex codice bibliotbecac Regia?, qpi Gregorii liqneai IQCUS Ule cqmparet : imo neque in Sermone qqi in editis censeiiir terljus ; in cujus tamen
tantum sine addilo nomea pradprebai. Pujpsmodi
fine fle SpirUus âpc^dejla^ ^tconsubsl^nlialitale
autem opusculum episcopo Neocaesariensi adjudidisputatur. Verwn tanquam a ISys$ena acceptus
cant eruditi ad unum omnes, si Vossium excipias.
cilamr ab Upgone ptUeri^no (26). Quin et ex EuFabricius quidem ejus auctorem Thaumaiurgum
ibymio cerlum 6t (27) genmnuin wm esse,
primo agnoverat(18): Terum mutato deinde consiiranssumptmnqqe ex ea sejinpnis in orajionem
lio, illud Gregorio Nysseno attribuit (19), licet
Dopiinicara parle, q u * honiUia ^ r t i a censciur.
nullo argumento senienttani suam confirmarit. Exisliniaverim equidem et ipse banc Dispulalionem
Qiiarium ffagiuentuin ex Uegio coijice ?451 in
jure optimo Nysseno episcopo vindicandam : ea
lucem exlulit laudatus Lcqujenius ($8), ubi boc
ulique ratione adduetus, quod illara sanctus anti- Q sebolion reperit :
sies Tatiano inscrip3erit. Nimirum sanctus Basilius
w\ * Gregorii 2iy$tet\i ex ordiione
ad Amphilocbium scribens, Taiiani ciijuadam oic- in ôsepli et Mariam (29).
De quinio auteni jam suo loco verba fpîiuus :
m i n i l (20), qui primum preabyler, W Q X vero eplubi viri docli censuram fra^mcnli sinceritalcm >m~
ecopus Myreasis concllio CP. inêrfujt; ejusquo
pugnaniis niinioie probandam dcmonstravinius.
coinmunionem expetebat magnu illo Caesariensie
Quibus nunc addenda sancti Joaunis Dainasccni
episcopus ; proptereaquod ex iis essesciebal,
auctoritas, fragmentiun idem tanquaxn Nysseniaqui, Valeiile ifliperajiie, reciani ljdem omni amdip
uum, cuiUra Jacobitas usurpantis.
profilebantur, ut prabe advertit c l . Lcquipaius {%[).
lluic iiaque Taiiaao disputationem auain De aniina
rSibil pocro est, cur diutius immQtfniur i n
mmcupaverit Nyesenus, Basilii gerrpanus fraler; el
f r ^ i n ^ n i i s recenscndis qiâa nctyis servavii Euiortasse quidem antequam i$ eccleaiasijc^ miliM^
Ibymius sive ex Nyssenj Ubrq ins^ripô Dc cogninomeu dederit, qtiippe ^ a Nyslione Dei, sive ex oratione conlra Ablabiuin d c seno appelUiur. Tomporis enimYeronQiaMo,âittenf
suinpta, qiiaequc sub n. 7 et 8 repra3scnlanius,
que viri ejusque praeslantia, opusculi auclorem
Gaeterum si quis tn posierum de Nyssenianis opc
praeruisseNyssenum evincere, nedura suadere videntur. D ribas junclim edendis consilium inierit
ler ista qua3 alibi onitssa bic proluliiuus, haut
V I I . Operum Nysscnianorum supplemeiilum claur
dil Expo&ilio Cantici canticorum paraphraslica, coliecla ex sanctorum Gregorii ISys&cB poniificis,
ilaximi et Nili commentaxiis, cum Pelli
*,^^ Valicano erula et
(12)
(15)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
Petav. Dogm. theot. t . I , l i b . n , cap. 6, 5 .

Gr. Naz. Opp. . I I , pag. 1265.
Etuhym. Panopl.mrx. r, t i t . 2 , p . 17,ed. buid
Cotel. Monum. Kccl. Gr. lom I I I , pag. 56l)
Fabric. Bibi. lom. VIII, pag. 162.
Nourr.
App. ad Bibl. PP. t.
I , ,p.
*
t. IB
p 736-740.
Fabric.
_ 2S5
Fabric. Bibl.
Bibl. Gr.
Gr. lom.
lom. V,
V, pag.
Id. in Delccl. argument. cap. 2, 20, p. 87.
(20) Basil.cp. CCXYIII, al.cccan, Opp.l. IM,p.351.
(21) Lequicn. Or. Christ. lom. I , pa. % 8 .
* Exslal iuier Psclli upcra, lom. i.AXil. LI>IT.
18!
ipsi prsetermiilenduserit ejusdem sancii Patris Dia

logut deanima ei re$urreciione, quem jamdiu edi
tum, contulit cum duobus probac nol codicibns
el in suis Anecd. Gracii evulgavit cl. Woliius (50)
(22) Suares. ad Nili oputc. pag. 637.
(23) Fabric. Bibl. Gr. lom. V I I I , pag. 16*, n . 76
(24; Zacagn. Collect. monum. $ccl Gr. pag. 353
(25) Lequien. Dissert. Damasc. 47, p. z s j i .
(26) Hug. Etlier. lib. !, cap. 3.
te7)Euth,yni. Panopl. p a i l . u , l i t . 12.
(28) lêquien. ad Opp. Daniasc. | . I , p. 258, 2
(29) J. Damasc. Opp. lom. 1, pag. 424.
(30) Wolf. Anccd. GV. . I I , pag. 274-330, e
loui. I I I , pagg. 1-47.
S. . . GREGORII
EPISCOPl NYSSENI
ORATIO
C A T E C H E T I C MAGNA
DIVISAIN
QUADRAGfNTA
CAPITA.
Gtnliano Herveio interprete.

.
PRiEFATIO.
,
Qua3 ad calechesm pertinet oralio, esi quidem
, necessaria iis qui prasunl vitae, piclali ac verae
-rij ,
religioni, uteorum qursalutem assequunlar acces tfj
aione multiplicetiir Ecclcsia: quod fiet, si lidelis
* doclrinae sermo ad inOdelium aures accedat; nou
\
idem taraen doclrinae modus convcnit omnibus
. '
verbi audiloribus, sed pro religionum diverailalo
, mutanda el accomraodanda eril catecbesis, oratioxby ,
nis quidem eumdem sibi proponendo scopum, et
St . " ad eum inluendo ; sed noo eodetn modo probando
,
ct conGrmando. Aliis enim opinionibus est anlici - , \
patus qui slat a parlibus Judaeorum, et aliis qui
oc , \ , ,
favet Gnccis, Aiiomoeusque el Manicbaeus, et Marx i \ cionista?, et Valentiniani, el JBasilidiani, el cxieri
ftivcjv, *, ^ aberranles asseclae scclarum et baeresum, singuli

propriam anticipatam babentes opinionem, eflQciunt
. \
sit neccssario dccerlandum adversus ea qua?
^ . ? opinantur. Nam convenienter generi raorbi medi& , \ - cina esl adbibcnda. Non eodem modo medeberis et
&zov \
Graeco, qui mullos esse deos opinalur, et Judxo,

qui non credil Deo unigenilo. Neque in iis qui
\ - . decepli sunt per baercses, iisdem refclles ac ever. *

lcs falsas ei conliclas dc dogmatibus fabuUs. Non
PATEOL. GR. X L V .
S. GREGOMI NYSSENl
12
cmm per quae corrigcliir Sabeliius, pcr eadem , \ rtiam prodcris Anomoeo. Nequc quae adversus Ma
.
nichwum suscipilur deccrlalio prodest cliam Ju . , ,
daco, sed oportel, sicul dicium est, verba facere, , \
intuendo ad Iiominum opiniooes, convenienter er- (5,
rori singulorum, profercndo in qualibet disputa- \ ' tionc quaedam principia et propositiones rationi
, * consenianeas, ut pcr ea quae ambo faientur, et de
quibus conslal, consequenler aperiatur quid cogi .
ient el senliant. Quando ergo crit dispulandum
fj, *
-cum aliquo ex iis qui Grxcis favcnt, rectc eril si , ,
dicendi hoc suraaiur inilium : utrum Deum esse .
cxislimal, an est in opinione eornm qui dicuntor ,
atbei, quod Deum non csse censeant. Alque si ,
Dcum quidem non esse dicnl: ex iis quse arlificio- ; el sapienter in mundo administranlur, induce- ^ .
r i i l per ea faleatur csse quamdam vim, quse in ,
iis ostcnditur superior universilale. in autem
,
Dcum quidem non esse dubiiel, sed eo delabitur,
,
ul dcorum pulet essc multitudinem, bac adversus
.
cum iilemur consequcntia, Deunme perfeclum esec
?) ,
pulet, an cui dcsit aliquid. Quod si, ut est con scutaneuin, Dei natura perfectionem suo tribuat
,
lcstimonio, exigam ut ipse sit perfcctus in omnibus
, . '
qux considerantur in divinilate, ne Deus conside, ,
rclur commistus ex iis quae sunt contraria, nempe
\ \ , \ aUo
cx eo quod csi mancum, et ex eo quod est perfe ,
ctum. Sed sive in poleslate, sive in boni notione,
\ \ (
sivc in sapientia, et aelernilate, et incorruptione,
el si aliqua alia quoc Deum decet intelligenlia veniat ^ . ,
in conlemplationem, omnino assentielur in diviua

natura considerari perfeclionem ex hac conse- .
qucntia rationi consenianea. Hoc autem nobis dalo,
\ \
non erit aroplios difficile cogitationein dispersam
, &
ac dissipatam in dcorum multitudineni deducere \
ad divinilalis unius confessionem. Si enim omnino
$ , * dederil sc perfectionem fateri in subjecto: dicat , ,
autcm mulla esse pcrfecta, quae per eadero expri , '
munlur, suumquc accipiunl characierem ao. for- .
mam : nccesse cst omnino u l iis qua? nulla disccr- \ ,
nuntur mutatione ac diversitale, sed in iisdem
considei anlur, aut proprium ostendere ; aut si n i - \ liil propric ac peculiaritcr mcnits cowprebendat
,
conceptio : in iis in quibus non csl quod disccrnat,

non cxistimare essc discretionem. Si enim neque D \ \ ,
in eo quod esl plus aut minus inveniat differen- \ ' \
liaoi, quoniam diminulioncm non admillit raiio , \
perfeclionis, ncque in eo quod est deterius ac prae- .&
slanlius. Neque divinilaietn dc eo poteris suspi- \ .
cari, a quo dclcrioris rcmola non esl appcllalio.
\ , \ Neque in eo quod est antiquum et receus. Nain
, \ ,
quod non semper est, divinum non potest exisli\ , mari. Sed si una esl el eadem ralio divinitalis;

cmn nulla in ullo inveuialiir proprietas, ut cst
, ' &
consentancum ; nccesse est oninino u l abcrrans
,
et falsa dc multitudine deorum pbanlasia compcllatur ad confilendam unara divinilatein. Nam si , .
lmnilas et juslilia, sapienliaque c l polcnlia similiter et eodem modo dicitur, incorruptioque et aeternitas, omnisque mcns pia eodem niodo coniiletur: omni qualibet ratione sublata differentia, s i m u i
ORATIO CATECHETICA,
necessario icllitur a dogmale deorum mullitudo,

hdein ad unum dogma deducal.
. A \
' \
| , " ,
' ,
, \ \
. *
*
*
.
,
. . '
* , -
cum q n csl per omnia, u l iia dicam, idcmilas

CAPUT I .
Sed quoniam pielalis raiio scil ctiam aliquam

bypostaseon, scu subsistentiarum ac personarum
cemerc differenliam in iinitale nalnra?, ne duro advcrsus Grsecos depugnamus, ad Judaismum noslra
deducalur oratio, rursus convcnit artiiiciosa aliqua
Qistinclione ejus rei errorem corrigcre. Neque enim
ii qui a nostro dogmate sunt alieni, Deum existimarunl carerc raiione : hoc autcm quod illi falentur verbum noslrum satis cxplicabit et oslendet.
Nam qui fatttur Deum non carere raiione, omnino assenlietur, emn qui non caret ratione, baberc
ralionem, Atqui bumana quoqae ratio xquivoce
drcilur.'Si ergo dicat se raiionera et Yerbum i n .
.
. .,. ,.
i p . *
* >
M *untin
bis, sic ad sublimiorem deducelur opinionem.
, \ . \
Omnino enira necesse est ut credat rationcra essc
, x a i , \
nalurse congruentem, ut et alia omnia. Nam ct vis
\
quaedam
ei vjta, c i sapientia cernilur in homini , , bus, scd cx homonymia nemo existiroaverit talem
.
in Deo esse vilam, aut vim, aut sapienliam, sed
,
pro
roodo noslrae naturoc nna etiam deprimitur
. \
cmphasis
htijusmodi nominum. Quoniain cnim i n , ,
icritui obnoxia et imbecilla est noslra natura,
, . \
propterea brevis eet vita, visque quae non polest

consisieê, el sermo non stabtlis. l n suprema au .
( , xfj - tem nalura, ctim magnitiidine cjus quod consideralur, quidquid de ca dicilur, simul cxiollitnr. Etsi
\ ,
ergo dicitur Doi Yerbum, ralio, aul scrmo, is non
/ ,
t l
t e i h g e r e
s i m , l U u d t n
r u m
u a e
' , \ C in impetu ejus quod dicilur consislcrc existimabi

lur, ad noslri strailitudinem, ad hoc transions ut

non sit. Sed quomodo noslra naiura, cum in cnni
, \ .
cadal inlcritus, sermoncm quoque babet qui intcr , i t : iia natura in quam non cadit inleritus, et qiia*
Cuc^ . semper stal, icternum ctiam habct sermoncm, ct
xoft* qui consislil. Quod si boc ex coosequenti consiitcrit Dei Verbum scmpiternum consistere, ncccsso
, . '
voepdv xai , . cst omnino faleri in vita Vcrbi cssc bypo&lasin ac
gv , . substantiam. Ncfas esl enim putare Vcrbtim cilra
animam consislere inslar lapidum. Scd si consi . stit, ul qiiod sit res quaedam inlelligens ct incorpo $ rea, vivit omnino. Sin aulem esl a vita separatuin,
. ne omnino quidem consistit. Alqui impium esse
, \ \ -" oslensuro est, Dei Vcrbum minime consislere. Si
, ^ mul ergo oslcnsum cst cx consequentc, hoc Vcrbum
in viia considcrari. Cum aulem Ycrbi credilum sit
.
simplicem essc naturam, et quae in sc nullam
,
* - ostendat duplicilatcm el compositionein, rion u l i , que Yerbum essc in Ttta quis consideravcrit cx
& . , ritae participatione. Non cnim exlra composiiioncm
fucrii hujusmodi exisiimatio, dicere allerum csse in
, . . altero: sed omnino necessc est, cum conslel de
simplicitate, ipsam per se viiam Yerbum esse pu^ ,
tare, non aulcm vilae participationem. Si crgo vivit
? .
Yerbum cum sit vica, onrmino quoqne babcl vim
^, .
liberc eligcndi. Nibil enim esl cx iis (\ux vivunt,
^ \
13
S. GUEGOmi NYSSENl
46
quod non gil hac vi pr&dilum. Ilanc auleiu libe- . \

*
ram electionem esse cliam potcnlcm cx consequcnli
, \ pium est considerare. Nisi enim fatcaris potentiam,
,
asirues omnino impotentiam. Atqui impotentia est
valde renioia ab ea q u de Deo babetur existima- \ , \ -
>,
lione. Nibil enim absurdi, ct quod non cobaereat,
, . cousidcratur ex iis qitae sunt in divina natura: ne
cesse cst omnino falcri tantam esse vim Yerbi,
0
quantum csl cliam proposilum, ne qu&daro mistig
ct concuisus quidam coiitrarionim consideretur in eo
qnod est simplet, dum poieniia ei impotentia con- , \ ^.
\ . ,
siderantur in eodcm proposito, si quidem aliquid
[).
quidcm possit, ad aliquid vcro sit impolens. Cum
,
omnia aulcni possit Yerbi elcctio, eam ad nihil
niali babere propensionem, ad vilium enim pro* \ .
pensio csl aliena a dhina nalura, sed quidquid est \ ,
bonum boc etiam vclle. Yolcutem autem omnino \, })
ctiam posse. Puientem aulem non esse ejusmodi, ,
non operetur, sed omne boni proposilum dedu- \ , \
.
cit ad operationem. Bonum aulem est mundus, et
quae in eo sunt omnia sapienter et arliflciose con- ,
siderata. Sunt enim omnia opera Verbi vivenlis , , ^
quidem et consislenlis, quia esl Verbuin Dei, libcre * >
ûutem cligentis, quia vivit, poteniis aulem quid- $ .
\ . ^
<juid elegcrit, quod bonum est autcm el sapiens
wnnino eligenlis, el si quid prxsianltoris est si- \ . .
& , . <|
gnificalionis. Quoniam ergo aliquod bonum conslat
esse mundum, ostcnsum est autem per ea quae d i - ,
cla aunt mundum csse opus Verbi, quod bonum, , \, ' &
*
et eligit, c l potest, hoc aulem Yerbum est aliud
ab eo cujus est Yerbum. Nam boc quoque esl a l i -
quo modo cx iis quae dicunlur relata ad aliquid, * '
, \ \
quandoquidem oportet omnino cum Yerbo etiam
* *
Yerbi Patrem subaudiri. Non eseet enim Verbum,
*
ei non esset Yerbum alicujus. Si ergo per signiflcationis habiludinem et relationem discernit au- \ . " '
ditorum cogilatio el ipsum Yerbum, et id ex quo , '
xsisiii, nibil est nobis ulique periculi, ne Yerbi , *
myslerium, cum Graecorum pugnans opinionibus, , \ *
conveniat cum iis qul favenl partibus Judaeorum, , ' ;
sed ex aequo effugiei ulrorumque absurditalem, ut , ,
* \
qui et vivens Yerbam Dei faiealur, operansque et
cfficiens, quod non admittil Judaeus : et non dif- * <
" *
ferre secundum naturam ipsum Yerbum, et id
ex quo exsislit. Quomodo enim in nobis verbum , & \ ,
seu rationem ex menle esse dicimut; neque omni
no ipsum idcm cssc quod meniem, nec omnino . , .
altcrum; nam ex illo quldero esse, est aliquid
, , <
aliud, c l non illud ; quod autem ipsnm menteui in
,
apertum proferat, non ulique existimart possit esse ,
aliud ab illo, sed cum sit uiium nalura, subjeclo
,
cat aliud: ita eliam Dei Yerbum, eo quidem quod
\ .
per se consistit, dislinctum est ac divisum ab UIo ex quo babet quod consislil; eo aulem quod
jpipso itta osiendit qua* cernmilur in Deo, idem est secundnm naturam quod iile qui invenitur
cadem signa et indicia quibus ccgnoscitur. Sive cnim bonitas, sive potentia, sive sapienlia, sive esi
scmpiiernura, sive in eum non cadere vitium, niortem et interiium, sive esse omnino perfeclun
sWe quid aliud ejusmodi sit signum quo comprehenditur Palcr, pcr eadem signa inveniee Verbui
quoque quod ex illo consistit.
ORATIO CATECHETICA.
17
CAPUT I I .
.. '.
' '
,
, \ \ ,
t f l ' . '
* ", \ ,
, ,
, >
, . \
,
, \ ,

, '
. '
, \
, .
' ,
, , , ,
,
, \ ,
)' , \ \ \ , , \ , , * -
Quomodo autera e i iis quae sunt rn nobie, analogice Verburo cognovimus in suprema nalura, eodem modo eliam adducemur ad notionem Spiritus,
ineflabilis potenlta? umbras quasdam et simulacra
in nostra conlemplantes nalura. Sed in nobis quidem spiritus est aeris altractio, rei alienae, quaj
necessario ailrabilur el profundilur ad constitulionem corporis, qux quidem, dum verbum eraitti(ur, fi( vox, in seipsa declarans vim verbi. In d i vinaautem natura, esse quidem Det Spirilum, pium
est exislimalum, quomodo datuni est esse eliam
Dei Verbum, proptcrea quod non opurteat Dei VerbiHii delerius esse, el inagis deficere quarfi nostrum
verbum, siquidem cuni boc consideretur cum spirilu, credaiur illud esse sine Spiriiu. Ncque umen
ad nostri spirilus simililudinem eilrinsecus ad
Deum afflucre, et in eo licri Spirilum, id Dco convenire exislimandum. Sed quomodo cum Dei Verbum audivissemus, non rem esse aliquam quae non
consislat, Verbum pulavimus; neque quod insit
ex disciplina, neque quod voce proferalur, neque
quod cum fuerit prolatum dissolvalur, neque aliquo
alio modo Ua aflici, quo cernitur afllci noster sermo, sed consislcre, ut ita dicam, essenlialiler, vim*
que babere eligendi, esseque operans et oranipolens : Ha eliam cum Dei Spiritum didicerimus, qui
Verbum consequilur, et ejus declarat operationem,
non inlelligimus flalum auhelitus; deprimeretur
, ^
\ t d iiimiam demitlerettir liumililaiem ma
, xal * gniludo divinae potentia, si qui in eo est Spirilus,
' existimaretur esse instar nostri: sed essenlialem , ^ polenliam, qua ipsa in seipsa consideralur iu
, - propria byposiasi ac consisteniia, neque potcsi se, , parari a Deo in quo est, anl a Verbo Dei quod con' *
sequitur: neque ad hoc ul non sit, eflundilur, sed,
, ,
ad Dei Yerbi similiiudinem, esl in hypostasi eli , \ getidi vi praedila per se mobili, operanle, el semper
bonum eligcnle, et ad omne propositum cum vo \] .
Itinlate coiicurrenlem babcnte poieniiam.
CAPUT 111.
. .
" Qui itaque diligenier ei accurate considerant my, ^ - slerii profundilateni, in aniina quidem arcana qua - dam ralione mediocrem accipil inlelligentiam do , clrinae Dei cognitionis , oralione lamen non potest
iiieffabilem aperire profundilalem myslerii; nempc

quomodo idero et cadal sub numerum, et non cadat,.
, \
el divisum cernatur, el comprehendaiur iu unilaie,
, , \
distinctumque sil ac discretum consistentia et iiy, , \
<, \ - postasi, et subjecto non sit dtvisuin, et- rursus aliud
sit, cujus est Verbum cl Spiritus. Scd posteaquaiii
, \ \ \ . ''
, discrimen in bis intellexeris, naturac rursus unilas
non admiltil divisionem : adeo 01 ncquc monar *
cbia dominatus scindaiur in diversas disscctus
^
unilates, neque congruat id qnod dicitur cum d o , | , gmate Judaico; sed per medium duarum opinionuni
, procedat verilas, et utramque tollens haeresim, c i
, \ * - ab utraque accipiens id quod esl usui. Nain Jtutei
quidem dogma l o l l i t , ct Vcrbum admiltemlo, c i
. *1
me
19
S. GREGOIUI
NYSSENI
crcdendu Spirilum : eorum autem qui stanl a Grae- , , \ (

*
cis abolclur error mulloruni deorum, ea quae est
secundum naturam uniiale circumscribenie el ar- ,
cente mullorum pbanlasiam. Hursus aulem ex Ju- .
daica opinione inaneat natura uniias, ex eo autera
; <5
quod Graeci opinaiitur, sola discrelio in byposlasi- ,
bus, iinpiae opinioni utrinque congruo adbibilo re- ,
medio. Est enim veluli quxdain b)e<jicina, eorum
.
qutdem qui i uno abcrrant, nuroerus Trinilatis : \
eorum auteui qut sunl dispersi in muliiludinetn,

ralio umtaiis.
, .
. '.
CAPUT IV.
, '
Siu aulem adversus baec contradical Judajus, non
ulique ex ejus propriis difficilis erit nobis advei- <
sus illum disceptalio. Ex iis enim docuinenlis in

quibus est educalus, veritalis erit declaralio. Esse ; . ,<
enim Verbuin Dei> el Spirilum Dei, polestates, qua* ,
consistunt essentialiler, ct suut eflhientes eorum , \ ,
qnae facia sunt, el ea quae sunl, conlinenl, ex di-
viuilus inspiralis Scripturis evidenler oslendilur.
' , <
Sufficil aulem, cum memineiiinus unius testinio- . 7
Jiii, plufa invenienda relinquere studiosis. Verbo \, ol \%
Domini, inquil, coeli firmali sunl, et Spiritu orit

,
ejut omnis virtus eorum . Quo Verbo, et quo Spi- . \

ritu ? Neque enim dictio esl Verbuin, neque Spiritus 0 , .
anhelilus. Sicenhn ad noslrae nalurae similitudinem
' \ '
l>eus quoque bomo fierel, ejusraodi quoque verbo , \
el spiritu uli universilalis opificem staluercnl. Quae- \ , ?>
nain aulem tanla virlus proficiscitur a verbis, el a . '
spiritu , u l suiliciat ad coeluin consliluendum, el Q ,
quae i n eo sunt yiriutes ? Si enim nosire dictioni
;
Dei Verbum est simile, el Spirilus spiritui, similis ^ \ , \
,
est onmino virtus ex similibus, et quantas nostruin, tanias vires habet Dei Verbum. Alqui et ope- * \ , \
.
raiioue sunl carentes ei rainime consisientes, qut
cum verbis iraoseunt spiritus. Quo fit u l non agen- *\ ^
los, el non consislenles illos orauino constituant, . \
qui ad noslri veibi similitudinera Dei Yerbum de- ,
ducunt. Sin autein, ut dicit David, Vcrbo Dei fir- . , '
niati sunl cccli, el eorum vinutes consislunt in Dci \, ol (
\, \
Spiritu, constat ergo mysleriimi verilalis, quod
dictai esse dicendum Yerbum in essenlia, ei Spiri-
, , \
tum in bypostasi.
.
. '.
CAPUT V .
D
,
Sed Dei quidem esse Verbum et Spiriium, c l per
communes notiones Gracus, et per Scripluras Ju- , \
dxus forlasse non conlradicel; at Dei Verbi bomi- , <
nis facti dispensalionem ulerque eorum ex aequo , <
reprobabil, ut quae sit minime probabilis, ct quam , :
de Deo dicere niinime conveniat. Ex alio ergo prin- \ .
cipio adducemus eos qut contradicuiit, ut boc cre- \
daut, nempe. Credanlnc Verbo et sapienlia omnia . ;
esse fatta ab eo qui condidii universitaiem ? an ,
bujus quoque exislimationis lideiu dilficile ad- ;
miUanl? Sed si non dederinl Verbuin seu ratio- \
ncm, ct sapieniiam fuisae ducem rerura crea- , \ (
y
* Psal. . G.
ORATIO CATECHETICA.
TW . \ tionis, sialucut rationis et arlis egcstalcm ftiisse

in principio uoiversiialis. Stn aulem boc constat
, \
^ . esse planc absurduin et impium , Vcrbum et sa , ( picnliam rerum fatebunlur esse ducem. Alqui in
, iis quae prius dicla sunt, oslensuin esl Dei Verbum non csse ipsam diclionem, aul cx scieniia
I ' ,
aliqua aul sapienlia prolicisccnlem, sed quani , \
. , dam quae per essentiam consistit virtulem, qu:i*
\ et omne bonum digit, el in poleslate sua silunt
. habet qtiidquid elegerit. Ctim aulcin bonus sit
, - niundus, ejus illam, qu:e est bonorum appelens et
\ efliciens, vim cssc causam. Si autem, qucd mundus cousistal universus, id pendel a virtute Verbi.
, '
, * al ostendit consequenlia, omnino nccesse est ui
. , , mundi quoque paiiium creationis non aliam exi, , / stimemus esse causam, quam idem Verbum, pcr
, . * qitod habuerunt omnia acees3um ul iicrent. lioc
atitem Verbumne an ralionem, an virtulem, an
* ,
, Deum, an aliquod aliud ex subliinibus vt praeelaris
iiominibus velis nominare, uoinime laborabtmus.
, ,
, , - Quodcunque enim invenlum fuerit verbura aut no . , , men, quod demonslrat subjectuin, unum est quod
, , significatur pcr voces, acmpo sempiicrna Dei yir , \ tus, rerum effeclrix, corum qux non eranl inven , ' trix, quae conlinet quae facla sunt, et previdet
fulura. Ilunc ergo Deum, Yerbum, rationem, sa . , pienliam, virtutem, oslensum est cx consequeiilia
, eflectorem esse humanse natura*, non aliqna nc , \ cessitatc induclum ad crcandum horainem, sed
, , exiinia el insigni cbaritate hujus auimalis orlum
\ . essc arcbilectalum. tebat enim neque luceni
, ' esse non aspectabilem, neque gloriam carere testibus, neque eo redire ejus boniiatem, ut nemo ea
,
, frueretur : neque alia omnia, qu& io divina con . spiciunlur nalura, jacere oliosa, cum non essot
qui eorum esset particeps, iisquc frueretur. Si
, ergo boino ideo deducilur ad generationem, ut di inorum bonorum flat parliccps, necessario con^*) , ditur ejusmodi, u l sil aplus ad eorum bonoruni
. \
parlicipalionem. Quomodo enim oculus per natu ,
raliler insituni ei splendorem lucis fit particeps,
,
per vim ei indilain quod sibi cognatum est allra , - bens : iia necesse eral ul in humana nalura ali, , quid immiscerelur, quod cum Deo babercl cogna , . \ j ) lioncm, ut propler convenicntiam tenerelur desi \ - derio ejus quod ei esset propinquitale ac neeessi, - ludine conjunclum. Nam et in naiura bruloruni,
. \ , \ , \ , ea quibns obtigit ut vitam dcgant in aqua et iu
\ , ,
aere, condita sunl unumquodque congrucntcr go *
neri vitae ab co degendae, u i per cerlam corporis
. \ effeclionem, alleri quidem proprius et convenieus
\ \ , esset aer, alteri vero aqua : iia crgo ellam bomi , * nein orlum ad fruenduin bonis divinis, oportebat
, - babere aliquid in nalura cognatum cum eo cujns
, \ esset parliceps. Prnpterea fuil ornatus et vita, ei
* . ratione, et snpicnlia, el omnibus bonis, quac Deum
fit* decent, ul pcr unumquodque eorum flagraret eupi, ' - ditalc ejus quod est sibi proprium ac conjunctuni.
# . : dxova
Quoniaiu crgo uiitim cx iis bonis qiiuc sunl iu di
*3
S. GREGORII NYSSENI
2*
vina natura, eet eliam aelernifcas, oporlebat omnino * , \

nosira uaturae construciionem nec bujus esse exsor- \ ,
tem, sed in e babere inimorlalitatero, ut per vim
,
sibi ineitam cognosceret id quod cst suprcmum, el .
leueretur desiderio diVinae aelernitalis. Haec VOCB , \ ,
luuha conipleclente, uno vcrbo ostendit liber de
, \
mundi origine, dicens fucLum esse bominem ad

\
Dei imaginem. lo bac enim assimilatione ad inia .
ginera, ea prorsus enumcranlur, quae divinilaiis
characlerem exprimunt, el quaecunque de his Moses bistorica narratione percnrrU (iia (amen ut ea
pro dogmatis babeamus) eamdcm doclrinain redoleut. Paradisus enim ille fructuumque proprietas, quorum
< w s non ventris saiui ilalem, sed scientiam ct aHernitatem vilae gustanlibus donat: haec omnia congruunt
iis quae sunl prius considerata in liominc : uempe quod in iiiiiionoslra esset bona el in bonis natura.
Sed iis quae dicta sunt forle repugoabit is
'
ad praesenlia aspicit, et exisliinat se posse
, \
probare, non esse vera qua? dicuntur , quod
* , , '
n o n i D i l l i s , sed i n omnibus fere conlrariis
. ;
nunc horao eernaiur. Ubi enim est Tormae d i ; ;
vinae similttudo in aitima? Ubt aegritudinum
, , ,
vacuilas in corpore? Ubi anitme aHernilas ? A n \ .
non est bomo brevis viue, patibilis, caducus,
\ \ ,
omni affeclionum generi obuoxjus, et in anima, et
/ \
in corpore? Qui baec dicit et quac sunt hujusmodi,
. '
et naturam insectatur, existiraabit se possc cver, \ .
tere q u sunt iradita de bomine. Sed ne ab eo
,
quod est, consequens et consenlaneum deflectalur
,
oratio, de bis etiam paucis tractabimus. Quod
.
nunc vita huraana sit in iis quas sunt aliena et
, *
rainime convenienlia , non saiis esl argumenti
,
qudd homo nunquam fuerit iri bonis. Quoniam
\ . '
enim homo Dei esl opus, qui proptcr bonilalein C /

\ , \
boc animal deduxit ad ortum, nemo jurc euui,
. \
cujus bonitas causa fuil u i conderetur, illius defe- , ctionis causain esse suspicabilur. Sed alia est \ .
cansa cur et haec nobis nunc adsint, el descrli si , \
inus ab iis quae sunt praslanliora. Iniiium auleni
*
ejue quod ad boc nunc est dicendum, non est
, ' ,
remolum ab assensione eorum qui comradicunt.
\
Qui enim ad boc ut suorum bonorum particeps
, \
esset bomioem fecit, quique adrainiculum el oc- .
casionero ejus naturae indidil, ut per unumquodque
, "
ad simile ferretur appclilio, non privaveril bomi, ncm eo quod est bonorum pulcbcrrimum et pra- . \
stantissimum, illa, inquam, gratia quae in eo cou- \ , sislit, quod non sit aliquid quod domiuatuni in ^ ;
cum oblineat, et quod sit sui juris ei Liberi arbi

i r i i . Si euim vitae humana3 praecsset nccessitas, ex
\ ,
ea parle falsa fuissei imago, u l quae per dissiini . , ,
,
liladinem alicna essei ab exemplari. Qui enim fieri
posset ut natura nescio quibus neccssilatis legi- ; \ \ .
\
bus asliicta, naluraa omnium rcrum dominatricis
,
imago diceretur? Quod crgo per omnia Deo erat
* ' assimilatum, oportebat omnino babcre in naiura
,
quod sibi impcraret, el domino minime esset sub, <
jeclura, u l virlulis essei praemiuni bonorum par .
licipatio. Qui fa< tmn est ergo, inquies, u l qui per
* , &
omnia pulcbenimis et pra3slanlissiuiis fuit hone \ >
staius, commutaverit bona deterioribus? Clarum
.
autem est id quoque quod de eo dicenduip est .
>
ORATIO CATECHETICA.
S6
voijaai, . " Nullus mali ortus inilium duxit ex Dei voluntate

, Revera cnitn nulli reprebensioni affioe esset vilium,
, - ut quod sui efleciorem er patrem Deum sibi ascrl *' beret, sed nialam intrinsecus quodammodo innasci . \ tur in libero animi arbilrio et eleciione, tune
, * consistens, quando fuerit aliquis animae recessus
, ab eo quod bonura est et bonestum. Quomodo
\ , \ enim visus est nalure operalio; orbitas autem esi
, " privatio naturalis operationis : ita etiam virtus
\ .
adversatur viiio. Non possuraus enim cogitare
tliam r i t i i generationem, quam viriulis absenliam. Quomodo enim ablata luce consequunlur tenebrae,
non sunf autem si adeit : ila quandiu fuerit bonum i n oalura, per se non consislit vitium; ejus
autem quod est melius recessus fit generatio contrarii. Quoniam ergo boc est proprielas liberi arbitrii, libere quod animo gratum fuerit eligaiur, non est tibi Deus auctor et causa nialorum praesentium, construcla tibi natura quae domino non paret eslque libera et soluta, sed malum consilium,
qood elegil pro mcliori id qnod est deterius.
. CT.
CAPUT V I .
\ Quaeris auteua etiam fortasse causam peccaii
" - quod consulto admiltilur, eo enim deducil oralio .
nis conseqitenlia. Rursus ergo nobis invenielur
, \ .
aliquod principiuro, ut est consentaneum, quod
*
banc etiam explicabit quaestionem. Patribtis
, , '
quamdam talem invenimus oraiionem, esl autem

oratio, non fabulosa narralio, sed quse ex ipsa na ,
lura affert probabilitatcra : Duplex est in iis quae
. \
sunt consideratio, in id quod pcrcipilur intelligen ,
lia, el id quod est sensile, divisa contemplalione.
.
Neque prater haec quidquam relinqui polest in re ,
rum nalura, quod feralur exlra hanc divisionem.
, Magno autem inlervallo sunt bsec inter se disjun
, ' cta, ut neque cogniia sit sensilis inler ea quae ca. G dunlsub intclligentiam, nec quae intelligenlia percipiunlur inter sensilia, sed ulraque forraam ei
\ \ .
* , cbaractercm accipiunl a contrariis. Nam quse i n telligentia quidem percipitur natura, est res qua>
. '
dam incorporea, et intactilis, et informis. Sensilis

, autem ex ipso notnine, est intra meniis comprehensionem q u fuil pcr sensilia. Sed quomodo
* cura in mundo magna sit inter se inviceni elemen , torum repugiianlia, a sapientia quae praeest universitati, cxcogitata est quaedam barmonia, quae
,
\ * concinnatur et aptalur per conlraria; et iia universaa creaturaa ad seipsam extendilur concentus,
\
, naturali repugnanlia minimc solvenle seriem conspiralionis : eodein modo ejus quod est eensile,
,
cuin eo quod cadit sub inlelligentiam, a divina
.
, , , D sapientia fit quaedam commislio el concrelio, ut
oinnia ex aequo partem habeanl ejus, quod est
pulcbrum ot honeslum', et ex iis quaj sunt nibil sil
.
expers naiurae melioris. Proplerea locus quideni
congruens inlelleelili tiatura, lcnuis est et agtlis
,
substantia quae in supramundana regione propne ,
, . laie naturse suae magnam hal>et cum intellectili
\ , cogoaiionem. Meliori aulem provideoiia, qua?dam
fit contemperatio ejus quod percipilur inlelligen
ita cum sensili natura, ut creaturaB nibil sit reji, .
ciendum, u i dicit Apostolus *, ncqueexpers dWinx
AnCiar , , . ,
9
I Ttmolh. v, 4.
S. CRECORH NYSSENI
28
communionis. Ea dc causa, ex co quod percipilur t \ %
intelligenlia, ct eo quod cadil sub scusum, i i i m
homine quiedam niislio a divina nalura, ut docet
, \
Iiber niundi gcneralionis. Cum enira accepi&set, ,
inquit, Deut limum ex lerra, finxit hominem, el .
per propriam inspiraiionem figmcnto insufflavit
, \
viiam; ul cum eo quod esl divinum simul extolle-
reiur tcrrenum, e( una gratia pari honore perva-
deret universam creaturam, inferiori natura con- ,
lemperata cum supramundana. Cum ergo pritis
\ consistente quae inielligentia percipilur crealura, ,
et angelicarum virtulum unaquaque operalione, ab
ea qtise praest universis poteslatc, atlribula ad
constiluiioneui universilatis, esset quredam pote- \
slas ordinaia, ut locum lerreslrem contineret el , ^ \
dominalum in eum oblinerel, viribus ad id a c c c - ' \
,
piis a potesiate illa quae universitaiem regit et ad
ininistral; et deinde esset conditum terrcstre illud
llgmenluin shnulacruin superns potestatis (erat . '
autem boc aniinal bomo), essetque in eo natura \ ^ , \ \
quae pcrcipitur intelligenlia, divina pulchritudo, ineffabili quadain viriute conteniperata, aegre fert , * ,
et non lolcranduoi ducit is cui terrena obtigit ad- ' *

minislratio, si ex naiura ci subjecta aliqua creelur essenlia assiniilata ei quae supercminct dignilali Quemadniodum autem ad invidiae vitium deiluxerit is, qui ad nulium maluin crealus ab illo fuerat, a quo universum in boniiale conditum
fuit, exacle quidem et accurale persequi, non est hujus operis; iis aulem qui sunl paulo magis i n credult, paucis poterit aflerri ralio.
\
Virlutis eniiii et vitii sibi invicem adversanlium C
,
cousideralur disciimen, non lanquam duo sint
qux cernantur consislere ; sed quomodo ab eo ' , \
" quod est, ut adversum distinguilur id quod non
cst, neque diei polest quod per hyposiasin ac ,
consislenliam dislingualur id quod nun est ab eo
\
quod est, sed non esse dicimus tanquam adversum
, * ,
dislingui ab eo quod est esse; eodem giodo etiam
vitium aJversatur ralioni virlutis, cum per se non
,
sil, scd inlelligatur per abseutiam ejus quod est
nielius: et quomodo dicimus a visu tanquam ,
adversaui distingui casciuiem, cum per se non sit \
,
iu rerum nalura caeciias, sed stl privalio ejus qui
prius fuerat babilus : ila eliam vilium dicimus .
, considerari ia boni privalione, veluti quaiudam
uiubram qux accidil transilui radii. Quoniam ergo \ \
iacreaia natura non csl capax molus qui i i l per D *
* , :>
convcrsioncin, mulationem et allerationem ; quid- \
, ,
quid aulem consistit per crealionem, cognalione
\
quadam jungitur cum alleraiione ; propterea quod
,
ipsa quoque creatune consislenlia coepit ab alteraliooe, cuin id quod non eral, virlule divina Iradu- , \
ctuui sit ad boc ut esset: creala auleiu erat et , - ,
polcslas cujus meminimus, libero sui arbilrii molu
,
eligens quod videbalur, poslquam ciausit oculos
ad id quod csi bonum et amplum, et ab invidia , . remoiuni; quoniodo qui ad solam suis connivet '
ciliis, amisso visu videt tenebras : iia eiiam ille, :
eo ipso quod noluit bonura videre, id menle cora- , , , '
prcbcndit quo.d est bono conlrarium, ncnipc invi- , , diain. Cunslut autein cujuslibct rei principiuin esse ,
%
i9
OiUTlO CATECHETICA.
50
xa\ causam eorum qux post se ex consequenli acci . " * tlunt; ut sanitatem, quod bona sil habitudo, quod
\ ,
iiat operalio, quod vivalur in voluplale : morbum,
{5, ' quod sit inibecillilas, quod exerceri non possit
. operalio, quod vita agalur in moerore ct Irislilia.
(5 lta eliam alia omnia cx consequenli sua scquunUir principia. QuomoJo ergo impalibililas esl

, 0\ principium el fundamenlum vitse agenda? ex virt u l c : ha quse per invidiam ad malum exsistit

propensio, inuniit viam ad omnia mala quac fue
, \ , runt post eam. Poslquam enim ad inalum semel
fuit propensus, qiti per aversionem a bonitate in

seipso genuil invidiam : quoniodo lapis abruptus
, \ a promontorio, proprio pondere in declive dctruditur , ila ctiam ille avulsus a congcnerala ad
,
bonum cqnspiralionc, el ad vitium gravatus ac
, '
declinans, sua sponte veluti quodam pondere
, \
compulsus delatus fuit ad exlremuui terminum
. improbiutis: et vim cogilandi quam babitit a
, Creatore ad adjumentum pariicipationis cjus quod
\ ' cst nielitis, ea accepla adjutrice ad ea invenienda
, qiue excogitantur ex vitio, aslu ct fraude bomtnem
* , aggredilur, ei persuadens u l sibi mortem infcrret,
- et sui esset homicida. Quia enim bomo confirmatus
^, el corroboralus per divinain benedictionem ainpla
' quidem el sublimi crat auctoiitate aq dignitaie :
\
conslilulus enim erat, ot in terra, et in oinnibus

quae in ipsa sunt regnum oblinerel : eral autem
! lormosus, faclus cnim erat ad imaginem exemplaris

pulcbriludinis; eral autcm impatibilis natura, iini ,
tator enim erat ejus qui est impalibilis; diccndi
. \
autem libertate plenus erat ac flducia, ot qui facie
\ - ad faciem cum Dco ei apparente loquendi voluplate
,
se explerel; baec autein adversario erant fomes et
, \ irritamentum invidiae, vi autem apcrla et potentiai
6t' robore non poterat eQicere quod babebat in animo,
- potentior enim erat vis Dei bcnedictionis cjne
, \ viribus; proplcrea macbiualur ut euin abducal a
. ,
poletuia qwe eum corroborabat ac confirmabat, u l
. ipse facilc paterel hisidiis. Et quomodo cum in
, , lucerna ignis ellycbnium apprebenderit, nec flalu
, ^ , \
quispiam possit flamniam exsiinguere, oleo aquam
. miscet, et ea ratione flammam debilem reddit et
. , evantdam : ita ad.versarius, cum libero arbitrio
t
j ) vitium imniiscuisset, eflecit ut quodair.modo exstin/.

guerelur et evanescerel benediciio. Qua deficiente,
pro ea subit contrarium. Advcrsatur autem vilse quidein mors, viribus auiem iinbecillitas, benedic i i o o i auteoi exsecratio, flduciac auiem pudor, et omnibus bonis ea quas intelligunlur ex contrario.
Proplerca bomo nunc csl in noalis prasenlibus, cum illud principium talis linis argumentuni
dedisset et occasionem.
CAPUTVH.
. '.
Nerao vero inlerroget, au Deus, cum providisset
\ ,
- calamitalem quse erat ad hominem veniura ex malo
, , consilio, ad crcandum bominem accesseril, cui
. ^, , erat forle conducibilius ortum non esse, quam esse
. in malis.Qui enim ad Mauich;eorum dogmaia fraude
*
sunt altracti.haic atfeiunlad suum errorem confir , manduin, el pcr hoc ostendunl cssc maluni crca :- toreni bumanae nalura. Naiii si Deus quidcm cx i i *
51
S. GREGORH NYSSENt
<|i-a eunt.nibi! ignorai: est aulem borao in raalis : . utique salva erit ralio Dei bonitalis, si bo- , ' ,
wunein ad vilam deduxeril, qui futurus erai in

malis. Si enim bonae naturas omnino est quae
.

ex bonoesl operalio, misera baic viia et caduca,
\, \
malisque et interilui obnoxia, non utique est adscribenda ejus qui bonus ebi opiiicio, sed existi- ' , \, niandura est alium esse auclorem hujus vitae, cu- *
jus natura propcnsa esi ad malum. Nam haec omnia, , . \ ,
et quae sunt ejusmodi, iis quidem qui lanquam
,
fallacem quemdam colorem baereticam fraudem in
profundo imbiberunl, videntur babere vim quain- ,

dam per appareiitem quamdam probabililatem
supefrGcie tenus : iis autera qui veritalis suut per- , \
spteientiores, aperle cernunlur imbecilla, et quo- ^ , .
mm errores in promptu esl ostenderc. Mibi autcm
'
videiur recle babere, si in bis adducamus Aposto. ;
lum in defensionem eorum quae conlraeos dicuntur. l n iis cnim qtia scribil ad Corintbios, distin- , \
guit carnales et spiriluales animarum constitutio- , ,
, '
ncs, per ea q u dicuniur, u i i opinor, ostendens,
quod bonum aul malum non est sensu dijudican- - , '
dum; sed menle abducla ab iis quse appareiil ex- , *
tra corpus, boni et contrarii ipsaui esse per sc dis- \ .
,
.
cernendain naturam. Spiritualis enim, inquit, d i - ,
iudicat omnia *.Quod aulem i i qui ha?c afferunl, Ta-
bulosa haec dogmala confinxerinl, arbitror banc , ,
fuisse causam, quod corporalis voluptatis suavi
, ^
tate bonum deiinienles, proplerea quod afleclioni
bus et morbis necessario obnoxia esl corporis na- C *

'
lura, ut quae sit composila, el fluat ad dissolulio- \ , neiu : ejusmodi auteiu aflectiones consequitur qui-
,
dam aensus dolorem aflerens, bumanam naturam
rnali opus esse existiniant. Nam si sublimius aspi- .
ceret eorura cogilalio. c l ab ca quaa in volupta- , \ \
,
tibus versatur affeciione mente procul collocaia,
,
considerarent Uberi ab animi perturbatione rerum
.
quae sunt naturam, non existimarent malum aliud
, ' ,
esse qoam viiium et improbilatem. Vilium aulem
' .
omne et improbilas in boni privalione suam babct
forinam ct characlerem, cum per &e non s i i , neque ' ,
. ,
considereiur in eo quod consislal. Nullum enim
malum per se situm est exlra liberam arbilrii cle-
.
ctionem; sed iia dcnominatur cx co quod non
sit bonum. Quod autem non est, non consistit.
, ,
Ejus autem quod non consislit opifex, nonest isqui , ,
, ,
Cbt opifex eorum qua3 consisluni. Malorum ergo
causanon esl Deus, qui est creaiorei cffcctor eorum ,
quae sunt, oon eorum quae non sunt : qui visum ' \,
esl fabricaius, DOD autem caecitatem ; qui virlutcm \
indicavit, n o n ejus privationem; bonae electionis ,
praemio adjeclo bonorum iine iis qui ex virtule . vilam degunl, non violentae alicui necessiiali, ut ,
,
sibi videretur, bumanain subjungens nuluram, lan .
quaiu vas aliquod animalum invilum ad b o D u m
aitrahens. Si aulem lucis lempore sereno pure lucentis, voluntaiie quispiam ciliis apprebendit v i sionem, sol minimc cst causa cjus
1
1 Cor. ! i , ib.
qui uon aspicii.
ORATIO CATECHETICA.
54
. '.
CAPUT VIII.
,

,

,

,
%
De iU qui indignantur quod ftomo moritur, cum hoe

sit polius ad beneficium hominis, et cur est mors.
Sed aegre fert et indignalur, qui aspicit ad dis' .

sohilionein corporis, elgrave esse ducit quod roorle
, \ vila noslra dissolviiur. Ex hoc ergo quod dolorem
. afferl el molestiam, consideret iusigne Dei benefi . cium. Per hoc enim magis adduceiur ut adrairelur
gratiam curae quam Deus gerit hominis. Vivere est
. - eligendum iis qui vilae suul participes, propterea
- quod fruantur iis quaa sunt grata et jucunda.
, Nam si quispiam in doloribus et angoribus vitam
_ . - transigeret, ei longe praBSlabilius judicatur non esse

. * "^ esse in dolore. Exapiinemus firgo an is qui
, ; vitam suppeditat, ad aliquid aliud aspiciat, quam
. - ut vilam agamus in iisqiia sunt optimaet pulcber , rima. Quia enim liberi arbilrii motu attraximus
mali socielalcm, per cujusdam volupiatis */eluti
!
, \ quoddam enenum melle conditum, mahim naturae
- immiscentes ; et ideo a bealitudine quae ex impa, tibilitate intelligitur excidentes, transformati su , mus ad vitium, ea de causa veluii quoddam vas
flctile, homo mrsus in terram resolvilur ; ut ee * cretis qua? in eo nunc sunt sordibus, in pristinam
0 ,
. figuram reformetur perresurrectionem. Hocautem
, \ dogma historice quidem, et per aenigmata nobis
. \ exponit Moses. Cacterum hasc eliam aenigniala perspicuam et claram habent doctrinam. Poetqnain
. fap,
, C * > * ' Q
prohibila fuerant, fueruot
, \ - primi homines, et nudati sunt beatitudine, pelli, ceas tunicas proloplaslis imponit Deus,noneen * tiens, ut opinor, de ejusmodi pellibus. Quibus
^ * enim interfeclis et excoriatis animalibus, eis ex \ cogilatur amictus ? Sed quoniam omnis pellis ab
; - animalibus separata est mortua , existimo ooinino
, * eum qui vitio nostro medetur, hominibus poslea
, immisisse ex providenlia vim ad moriendum, quse
, excepla fuit cx nalura experte rationis, ut 11011
semper permancret. Tunica enim esl ex iis qua
,
. , nobis imponuntur exlrinsecus, sui usum ad tem \, pus praebeiis corpori, naturae minime congenerata.
, E i natura ergo brutorum, certo consilio ac diepen. - satione, addita est morlaliUs naiurae quaecrealafue - ^ ral ad immortalilalem, idquod estejus exlrinsecui
contegens, non id quod est inirinsecus, ei sensilem
, ,
bominis parleni intcrcipiens, non altingens aulem
,
ipsamdivinam imaginem. Solvituraulem idquod est
, sensile,nonautem abolctur et evanescii. Nam abo. , .
lilio quidem est ad id quod non est iransitus.
Solutio auiem est dissoluiio quae fit rursus i n
*
mundi elcinenta, ex quibus fuerat compacta. Quod
, ' , .
autem i n i U fueril, nonperiit, etiamsieiTugial nostri
,
sensuscomprebensionem. Aperla autemestcausa ao .
lulionis 4>er exemplum quod nobis dictum esU Quo (&
niam enim sensus necesaitudinem babet el conjunctio.
T
e n
G e n . , 19.
a i t
1 8
uae
55
S. GKEG0R1I NVSSENl
36
nemrurn coquod est crassumet lerrestre : quodcst * \
ftulcm praeslantius et sublimius, eorum quae in bono ,
cl boueslo versantur judicium, aberravit in pro- , , bandis sensibus, ab eo aulem quod bonum et Ito- nestirm esl aberralio, effecit, u l coiitrarius consi- * ,
steret babilus; inulilis reddita pars nostri, susce-
piione conlrarii solvitur. Est aulern bujusmodi
cvcmplum cjus quod dicimus : Detur quispiam vas vi luto confecisse : id aulem dolo el ex insidiis . rcplctum fuisse plumbo liqueiaclo : effusura aulem
\
pluinbum concrcvisse, et iia manere, ut cJTundi

non possit; dominum auiera vas sibi vindicare : , cum aulem liguli lencat scientiam, cum plumbo te- , ' ,
slam confregisse : ct deinde rursus in priorem fi- , :
guram ad suum usum vas refinxisse, exinanilum
. d
inateria q u fueral immjsta. lta ergo noslri quo- G , ,
quo vasis flgulus, scnsili parli (eam dico qua* csi , ,
in corpore) immisto vitio, dissoluta malcria qua ,
vilium acceperat, ras rursus rcGclum, conlrario ,
non mislum, per rcsurreciionem, ad cam quae fue- ,
rat ab initio rcformabit pulcbriludinem. Quoniam
\
nutem el corpori est quaedam socielas ct communio ", \
rarum qua; ex peccato exsislunl aflectionum; el *
moriis corporalis ct quaedam analogia ac proporlio * \
cum morle auimse: quomodo enim incarne, a sen-
sili vila separaluin esse mortem dicimus: ila etiam
, \ \
in anima appellamus mortcm a vera viia separa- . \
tionem; quoniam ergo una est mali comiminio ac , ,
societas, ut prius dictura est, consideraia in anima
\ * *
ct corpore, per ulrumque enim proccdtt aiiima ad *

\/\(\ /ll f
- *
> *
/.-.
*t - . - .
...lai.u
operalionem
: propterea
mors quidem dissolmio-
,
1 -

nis ab indumento morlalium pcllium, non attin- , . git ammam. Quemadmoduin enim digsolvi possel ;
quod non est coinpositum?
x o
Quoniam vero opus est, ut Hlius qiioque qua* ex

,
peccatie ei ingeneratt* insederunt mactilse, per me*> ,
dicinam aliquam auferanlur, propterea in prascnti , ,
qtiidem yila adhibitum eal mediramentuni virtulis
ad baec curanda vulnera. Quod si curari non possit,
. ,
in fuluram vitam reservatur curatio. Sed quomodo . '
in corpore sont affectionum quacdam differeniire, ,
quarum aliaB quidem facilius, alia* vero difliciliui $fov, admiltunt curatlonem, in quibus ct sectiones et
(, * \ \ \ , \ \
cauteria, el acerba medicamenla adhibentur ad tol-
lendam affectionem quse insedit corpori: tale qnid D
etiam denuntiat in postemm fulurtim judicium ad
\
curandos morbos animae, quod pigiie quidem et
<& , vanis minatur, graviaqne et aspcra inieniat, u l , \ ,
metu rcrum rooleslarum et asperarum quae nobis ,
sunt reddendae, ad fugiendum vititim castigemur et *
erudiamur: iis autem, qui sunt intelltgentiores,
\
crediltir a Deo esse medicina et curalto, qui f l - fStov
gmenlttm stium reducit ad cani quae erat ab initio . ' ol \
graiiain. Quomodo enim qui clavos ct rerrucas,
quae in corpore enatiB sunt prxtcr naturam, abra- , , dunt per sectionem ac ustionem, ei quem beneficio ,
afficiunt non sine dolore adhibenl mcdicinam, non \
aulem ad damnum ejusqui palitur: i l a cliani qua> ) \ ,
cunque nostris animis, qni pcr communionem
, >
ORATIO CATECHETICA.
38
, perturbationum carnnles erant reddili, superflua

^ callorum excrementa coaluerant, ca judicii lcm\ , pore scindunlur et abradunlur ineOabili illa sa , pientia et virtute illius, qui inale habcnlibus, itt
\, ol latpov, ol &- est in Evangelio, medetur. Pion cnim e$t opus, i n . quit, valenlibus medicus, $ed male habenlibu* .
, - Proplerea aulem quod animae cum corpore est ad
* malum congeuila quaedam coalescentia, quomodo
, myrmecia? seu formicalionis quae eliam cossus d i , citur, sectio, superficiem mordel acrilcr; nam quod
preler naluram innatum csl naturae, pcr quemdam
, \
consensum afleclionis adbaerescit subjecto; et alicni

\ \ - cum noslro fit qtixdam practer rationcm contem , peratio, adeo ut moleslia efficialur cl mordeatur
sensus separaius ab co quod esl praeter naiuram;
, , ' - ^ ita eliam cum aninia attenuaiur et labefit in incre
^ \ - pationibus propier peccatum, ul alicubi dicil pro, , pbetia, propler inlimam illam cum peccato con . , junclionem, necessario conseqnuntur ineffabiles
, quidam dolores et inexplicabiles, qui aeqne dici ac
. - explicari non possunl, atque natura bonorum qua*
, ' speranlur. Nam neque baec neque ilta sunl ejus - Diodi, u l dicendi faculias aut conjeclura auimi ea
,
possil assequi. Si quisquam ergo ad flncra intuea , tur sapienlia*, quae adminislrat universilatem, non
. \
utique bomiauro opificem malorum auciorem ac
, \
caosam propter pustllum el abjectum suiim animum
. " jure nominaverit, auldicenseum ignorare futurum:
,
aut si sciteril et fecerit, non esse remotum a mali
, \ - appetitione, c i ad ipsum proptnsionc. Sciebat
. ' - enim fulurum, et non probibuil eam quaj ad id
, \ quod fit erat propensionera et inclinalioncm. Quod
. - eniro a bono homo easet averlendus, non ignoravit
; qui omnia suo dominatu continet, sua praevidendi
, - virtule seque intuens id quod deinceps est fuiurum,
, \ aique id quod est pralerilum. Sed quoroodo vidit
; aversionem: iia eliam rtirsus excogilavit ejue ad
,
bonuro revocationem. Quid ergo erat melius, an
' ,
noslram naturam non onmino ad ortum dcducere,
' , quoniam videbat fuiurum ut a bono aberraret: an
, - cum aberrassel et morbo laborassei, revocare ad
, gratiam quam babuit ab inilio? Propter corporales
\ \ autcm dolores, qui fluxae natune necessario acci , 61 ,
dunl, Dcum nominare malorum efleclorem, aut ne
\ , - oraninoquidem cum exislimare boininis crcatorem,
\ , ne censcatur esse causa et auclor eorum qua? no. \ \ bis dolorem afferunt, hoc esl plane pusilli el ab , ' jccti anirni eoruin qui sensu bonum el malum diju , - dicant, qui nesciunt quod illud solum est bonum
, .
natura, quod sensus non atiingit; et solum eal i l I I H I malum, ab eo quod est verum abalienaiio. Laboribus aulem et voluplalibus dijudicare bonum
malum est proprium naturae raiionis expertis in qaibus locum nou habet veri boni cogitaiio,
proplerea quod ea menle careant et inlelligentia. .
Sed quod homo quideni pulchrum it ac praecla'' ; \
\ , - rum Dei opus, factumque ad ea qua3 sunt pulcbcrrima ct opliina, non eolum ex iis quac dicla suut,
%> , ,
est perspicuum, scd ctiam ex aliis innumerabilibus
.
B
Mallh i x , 12; Marc. n , i 7 ; Ldc. v, 31.
S. GREGORIl NYSSENI
quorura praetermitlemus multitudinem, quod id ,
esset infinitum. Gum Deum autem creatorem et " elfectorera nominavimus, non obliti sumus eorum ,
quae in prooemio scrutaii snmus adversus Graecos, \ ,
tn quibus osiensum est Dei Yerbum, tum sit essen- \ , liale et consistens, ipsum esse et Deum et Yerbum, , , \
ac rationcm quae complexa est omnem vim effi- , \
cientem, vel quae potius est ipsa per se vis ac vir- ,
in, ei quae suapte propensione ac appetilione feriur , \ \
ad omne bonuni, et quidquid voluerit, simul efficit, , ' \
quod citm voluniate virlutem babeai concurrentem: , .
cujus el Toluntas et opu3 est eorum qua3 sunt vita,

quo eliam homo deductus est ad vitara, divine ,
ornatus rebus omitibus oplimis ac pulcberrimia.
,
Quoniam aulem solum est inalterabile ex iis quae , '
~
<subt natura id quod per crealionem non habet ori- * ,

ginem; quaecunque autem ab increala natura ex

eo quod non erat, constiterunt, cum stalim a c o n
,
versione esse coeperint, semper procedunl per alte- . \
ralionem; ei st agant quiddam secundum naluram,
\ ,
ad id quod est melius eis semper fii mutalio; sin

a recta deflexerini, quifitad contrariura motus ea '
semper excipil; cum ergo in his quoque essel , horao, cui naiurae mulabiliias dilapsa eral ad con- , ,
trariuro: a bonis autem recessus et a consequenli
, ,
omne genus mali induceret, adeo ul per aversionem
, \
quidem a vita, ejus loco mors succederet, per pri-
\
vationem aulem lucis, tenebra3; pro absentia autem
( virtutis, inveberelar v i t i u m : in locum aulem omniura bonorum referretur numerus conlrariorum : , \
)
eum qui in baec et quae sunt ejusmodi malo capto
;
ccciderat consilio; neque enim fieri poieral ut
,
essel ia prudentia, qui prudentiam fuerat aversa, ; Tivt
ius, neque ut saptens aliqtiid consultaret, qui re, ;
cesserat a sapienlia, per quemnam rursus eum
oportebat revocari ad eam quam prius habebat > , \
gratiam? Cuinam autcm conveniebat ereclio ejus , \ . "
, qui cecideral, aui revocatio ejus qui perierat, aut
reductio ejus qui aberraverat? Gui, inquam, om- , \ .
nino alii, quam Domino nalure? Is enim solus qui
ritam ab ioilio dederat poterat, eumque simul decebat, eliam pereunlem revocare. Quod qnidem
audimus a mysterio veriiatis, ut qui discamus ei Deum ab inilio fecisse hominem, et salulem ei dedisse cum periisset.
CAPUT IX.
~~
. ' .
Sed bactenus quidem assentietur forte orationi, D ' ,
aspiciens ad id quod esl consequens, propierea
,
*
quod nihil eorum quae dicta sunt, videatur alienum
ab ea quae Deum decet notione; in iis autem quae , , ' deinceps sequunlur, non iiidem, pcr quae maxime * , \ *
confirmatur mystcrium verilatis. Ea aulem sunt
\' , \ , \ , \ , \
humana generatto, el ab infantia incrementum ad
perfeclionem, cibusque et poius, et labor et som- , \ , \ ,
\ , \ .
nus, a?gritudo el lacryroa, calmnnia el judicium,
,
crux et mors, ejusque depositio in uionumenlo.
,
lla?c enim simul assumpta cum mysierio, hebeiant
quodammodo lidem eorum qui sunt pusilli et ab- .
jecli animi, u l nec ea quidcm qiue deinceps ditun- ,
tur admiltant, propterea quae prius dicia sunt. \ .
Qua3 enim Deum decel ex mortuis resurreciio, non
:
ORATIO CATEGIIETICA.
ii
, ' - admillilur proplcr morlcm qure non decel. Ego

antcm prius cxistinio, a carnali crassiludinc pau ., ; l n l u m abducla cogitalione, oportere ipsum pcr
stv ' .
bonum considerare, et quod non est ejusmodi,
,
nempe quibusnam signis et nolis utrumque com~
\ ,
prehcndalur. ISVniinem cnim qui sapit, etcst paulo
, cordalior, contradicturum exislimo, qnin sola cx
/. ,
.
omnibtis secundum naluram sil titrpis ea quae esl
, . ex vilio aflectio: qua? est autem rcmota a vilio, sit
.
alicna ab omni lurpiludine. Cui autem nihil est
^ ,
conlrarii iininislum, id in co quod est bonom et
, ,
boneslum omnino comprebenditur. Quod aulem
, ,
vere csl bomim el honestum, minime mislum est
contrario. Deum aulem decet quidquid considera , tur in eo quod eel bonuni ct boneslum. A u l ergo
.
ostendant vitium esee origincm, educalioncm,
, \ , augmentum, ad pcriectionein nalurae progrcssio

\ ;
nem, mortis experimentum, resurrectionem a moiv
l u i s ; vel si en quae dicia stint vitio vacare concedant, nibil quod vilio caret turpe esse fateanlur necesse es(. Quod si k l bonuni essc el boneslum omnino ostendilur, qucmadmoduir non esl miscrabilU
corum sluUitia, qui id quod est bonum cl boncsium, in Deo minime convenire duccnl?
. '.
' \, \ \
; ,
\
; \
^
. '
*
* , \ , \
, \ , \
, \
.

' *
, \
\
; ' \ D
.
,
, \ ,
' , '
, '
( \ \
, '
6< ,
4* \ )
5 , \ j i i v o u , \ *

,
\ ,
y
PATROL. CIR. X L V .
CAPUT X.
Atrcs est, inquit, parva, ct quaccircumscribi po
lest liumana nalura : Deus autcm cst inGuitus,
Quomodo autcm quod immensum est atomo com
prebendi queat?Quis aulem bocdirit, quod carnis,
tanquam vase aliquo, circumscriplionc compre*
hensa sil infinilas Divinilalis ? Neque enim in nostra vita intra carnis terininos concluditur intelligens nalura. Sed corporis quidem magnitudo suii
circumscribilur parlibus: anima autcm raotibus
cogitationis ct intelligenliac libere extcndilur in
univcrsa crealura, ad coelos usque asccndcns, ct
abyssos ingredicns, et lotius orbis terrae pervadens latiludiiiem, et subterranca curiose eubicns ;
sa?pe atilem etiam coelcslia miracula racnte agilat
ct versal, pondcre corporis quod deprimii nibil
gravala. Si aulem anima bominis, quae naturae necessilale esl commisla ct conlewperala corpoii,
ubique vcrsalur libcre; quid necesse egt dicerc
Divinilatem coerceri inlra naluram carnie ; ct non
per exempla quae a nobis capi possunt, qua? nog
decel conjecluram sumere de divina diepensaiione ?
Quo modo enim ignis videlur in lucerna subjeclam
apprebendcrc materiam : el raiio qijidem discernil
ignem qui esi in maleria, el niateriam quae accendit ignem: reipsa auiem non potest, iis a se invicem dissectis, ipsa per se oslendi flaroma, disjuncla a malcria; sed ambo simul unum i i u n l : ila
eliam (nemo aulem in igne simul sumat ad excmplum, id in quod cadit inlerilus, sed co lanlum
quod decet sumplo ad eimilitudinem, id quod non
estproprium ct conveniens rcjiciat),ita ergo, ut \ i dcmus flammam quae a eubjecto dependet, et in
maleria non includilur : quid vetal, quominus di*
vinaB naturae cogitala quadain unione el appropiitquatione ad hominem, conscrvelur qna Dptim <}q
r
43
S. GREGORU NYSSENI
cet cogUalio etiam in appropinquatione credendo ; ,

Dcnni essc remotum ab oiwii circumscriptione, ;
etiamsi sit in homiiie ?
CAPUT X I .
Sin auicm quaeris quemadmodum cum l i u manitale conlemperaiur divinitas : tibi prius quserendum esl, cujusmodi sit congeneratio et conjunctio aniniae cum carne. Quod si ignoratur modus quo lua anima unilur corpori; nec exislimes
omninoillud a le oporlere comprehendi. Sed quo
modo credimus bicetiam animam aliquid esse d i versum a corpore, cx eo quod caro, si deserta fuer i l ab anima, sit mortua, nec possit operari, el
conjunctionis modum ignoramus : ita e<iam quod
altinet quideni ad majeslatcm et magnificentiam, ^
divinam naturam differre a mortali el interiiui obnoiia, confitemur : modum autein conlemperalion i i divinitatis cum humanitale nos perspicere non
posse concedimus; sed genilum quidem esse Deum
in naiura hominis, per ea quae narrantur miracula,
minime dubitamus. Quomodo autem, ut quod sit
majus quam quod considerare possimus, scrulari
recuaamue. Neque enim quod credimus omnem
corpoream et quae sub intelligentiam cadit naturaoi consisterc at) incorporea et increata naiura.
simul cum fide examinamus unde id sil, el quoniodo. Sed quod factum sil admitlenles, quemadnioduin universum consislal, curiose indagare pra>
terniiltimus, u l quod sit ooiniuo incflabile alque Q
incxplicabile.
CAPUT X H .
. 1A\
%>>
, ,
.
, ' ,

. ' \
,
\ , \
\ , *
,
,
.
\
, \
. ,

,
\ .
. *.
\
Qui autem quaerit sibi ostendi quod Deus In
carne nobis apparueril, aspiciat ad operationes. , .
Nam'quod Deus sit, non polest plane alia adduci \ , , . "
probaiio, quam testimonium operalionum. Quo
, xc\ >.modo enim universilalem inluentes, el mundi
, \
adminislrationem considerantes, ct beneficia quibus
divinilus aflkitur vita noslra, comprebcndimus , aliquam csse summam virtulem, eorum quae fiunt
, \
\
effcciricem, et qua? ea quae sunl conservat: ila
ctiam quod Deus nobis in carne apparuerit, salis \.
probari ducimus ex miracuiis quae facta sunt in

npcraiionibus, ut qui in faclis quae sunt cnarrala, D , animadverlimus esse omnia per qua3 divina virius
2, ' ,
oxpiimitur. Dei est, vivificare bomines. Dei est, . ,
.
ea quae sunl, soa conservare prudenlia. Dei est,
cibum largiri et polioncm iis quibus obligil u l in
. . carne vitani agant. Dei est, ei qui opus habet
, '
benefacere. Dei est, cx imbecillitate pcrversam
naturam per saniialem sibi resiituere. Dei est .
simUiter et eodem modo oblinere dominatum i n
, , , ,
omnem creaturam, lerram, inare et aerem, et ,
omnia quae sunt supra aerem. Dei csl ad omnia
, \
salis habere potestalis, et ante oinnia esse poien- . 3
tiorem morte et inleritu. Si ergo aliquid horum \ , deesset ei quae de ipso narratur bistome, merito
^ * , 4
qui a nogtra fide sunt alieni, adversus noslrum
J?
CATECHETICA.
\ , - praeseriberenl mysterium ; si vero omuia pcr quae

;
Deus inlelligitur, cernunlur in iis quae de ipso
narranlur, quid esl quod iidem impedial?
. 1 .
CAPUT X l l l .
At orlus, inquit, ct uiors est proprium nattira

, \,

\ . \ caniis. Conccdo. Sed et id quod fuil ante cjus
\ ortum, et id quod fuil posl niorlem, effugil nalura
. nostraj communilatcm. Ad humanae eniin vitae
iilrtimque fincm aspicientes, scimus et unde inci , \
, \ . pimus, c l in quid desinimits. Homo enim cum
esse cocperil cx aflectione, affectione eliam con ; ,
ficiiur ct cousummalur. Illic auletn neque gcnc.
, .
ralio eoepit ab affeclione; neque mors desiil iu
, affectionom. Neque enim voluptas ejus pr#<c&sii
. ; generalionem ; neque morlem seculaesl corniptio.
. " * Non credis miiaculo? Laetor de lua incredulitale.
i t w , Per hoc enim quod supra fidem pulas cssc quod
. dicitur, fateris miracula esse supra naiuram. lloc
; , ipsum crgo s i l libi argumenlum divinitalis cjue
* .
qui apparuit, quod non procedal praedicalio pcr ea
, ; quae sunl secundum naluram. Nam si inlra fines
, , naturse essent ea quae dc Cbrislo narrantur, ubi
\ - divinilas ? Sin autem naluram stiperat id quo.l
. dicilur, ea ipsa quas non credis, probant Deum
, \ . esse qui prxdicalur. Nam homo quidem nascitur
, ex duorum copula et conjunclione, c l post mortem

venit ad inleritum. Si hacc conlineret pracdicalio,
(. \
Deum non esse omnino existimares cum quem
,
testaremur esse inlra natur* proprielates. Quo , , \ niam autem audis quidem ipsum esse genilum,
,
excessisse autcin nalurce noslrae communitalem,
, \ el in modo gencralionis, et .quod noa acceperit
, allcralionem ad inlerilum ; recte erit ex conse .
quenti, ad allerum uti incredulilale, ncmpe ut nor.
, exislimes eum esse unum bomincm ex iis qni
\ .
oslendunlur in nalura. Omnino eniin necessc cst
, , \
ul qui credil eum qui est hujusmodi non csse
. bominem, deducatur ad credendum quod sil Deus.
, Nam qui natum cum cssc narravit, simul eliam
boc modo nalum recensuit. Si iiaque ex diclis cuin
. , \ ,
natum esse credibile est, eliaui hac ralione natuiu
, . \ , \
per bsec eadcm facile potest persuaderi. Qui eiiim
.
naluin esse dixit, adjecil etiatn, ex virgine. El qui
\ ^ mortis meminil, altestalur ctiain quod posl moi , \ - lem resurrexit. Si ergo ex iis qua; audis, das ctiam
1 \ \ . esse nalum et mortuum, cx iisdcm omnino dabis,
gcnerationem ejus el mortem esse cxtra aOeciio , nem. Verumenimvero baec naturam exsuperanl :
.
crgo nec is intra naturam conlinelur, qui supra
nainrani oetenditur fuisse generatus.
%
. |'.
OAPUT XIV.
, ',
,
, \ \
, ["| \
, \ -
Qusenam est ergo, inquit, causa, quod Deus se

ad lantani demiserit bumilitatein, u l fldes sit dubia,
an Dcus qui csl rcs quae nec capi, nec mente comprelicruli, ncc verbis potesl explicari, quaa omncm
supcrat opinionem et ainplitudhiem, misceatur i
vili et abjoclo humanae nalurae involucro, adco u i
S. GREGORII
NYSSENI
43
excelsae et sublimes ejus operaiiones stmul red- dantur abjectae ct viles cum admistione ejus quod
;
e&l abjectum ei bumilc?
. '.
CAPUT XV.
Nobis ad baec minime decst quae Deum deceat
responsio. Quxris causam cur Dens genilus sil i n - . ter homines? Si a vila abstraxeris quae a Deo acce- ; pta sinl beneficia, dicere non poleris ex quibusnam
, ,
rebus Deum agnosces. Ex iis enim qure accipimus,
. '' ,
benefaclorem agnoscimus. Ad ea enim quae fiunt
. aspicienles, per ea ejus qui agit naiuram repula ,
niiis. Si crgo divinae naturae indicium et signum
.
proprium esl bcnevolenlia in bomines, babes ra- ,
tiouem quam quajrcbas, babcs causam cur Deus ,
vcncrit ad hoinincs. Opus eniin babebal medico
.
natura nostra, quae inorbo laborabal. Opus babe- . ,
bat eo qui erigeret, bomo qui ceciderat. Opus ha- '. ;,
bebat eo qui vivificaret, qui a viia cxcideral. Opus .
babebat eo qui ad bonum reducerct, qui deiluxcral , \ a bont parlicipalione. Egebal lucis prsesenlia, qui
. , crat inclusus in tcnebris. Quaerebat rcdemplorem
; .
caplivus, adjutorcra vinclus, liberatorem is qui
; , , jiigo premebalur scrvilutis. Haecne sunt parva et .
indigna q\\x Dcum moveant, ul dcscendal ad bu- \
nianam naturam visilandam, cum adeo iiifeliciler ,
cl raiserabiliter aflecla essct bumanitas ? A l pote- \
rat, inquit, ci bomo bcneficio aflici, et Deus ma- ;; ' , \, \
ncrc in impatibilitale. Qui cnini universilatem vo- , \ .
lunlalc condidit, ct quod non crat fecil consistere
, \
solo nutu cl iiioinenlo volunlalis, cur non divina ^ 6
aliqua auciorilale et imperio a contraria potesUle
, \ \ *
avulsum bomincm deducit ad euni slalum qui fuit
\ nb inilio, si boc ei lubebal ; sed longos obil ctr, ,
<*uilus, corpons naluram subieris, et per gcnera
lionem ad vilam accedens, el consequenler per
, , ;
nmnem transiens ajtalem, cl deinde moriens, el
, \ ita per suum corpus peragens scopum rcsunectio- , , \
nis : perinde atquc si ei non liccret manenti in

diviiue gloriae alliludine, jussu servare hominem,
\
jubere auiem valere ejusraodi circuitus ? Necesse ,
cst crgo ejusmodi objeclionibus eliam nostram
;
ubjicere verilatem, ut nulla re impedialur fldes '
eorum, qui exaiuinando quarunl verbuin mysterii. , ,
Primuin ideo, quod supra jam quodammodo dis
cussum est, consideremus, quidnam virtuli lan- . \

quam conlrarium opponalur. Cerle quemadmodum
,
lenebrae lumiui, mors vJiae, iia virtuii quoque v i - , ^. ' \ \
, ,
lium, nec aliud quidquara contrarium est. Ut enim,
cum niuUa sint quai consideranlur i.n crealura, n i - .
hil aliud ex adverso disltnguilur a luce anl a vila, ,
non lapis, non lignum, non aqua, non homo, ne- , ,
, . ,
que aliquid aliud ex iis quae suut, praeterquain ea
quae proprie intelliguntur ex conlrario, uipoie le- , ,
\ \ \
nebra? ct niors : ita eliam in Virlule, nemo dixerit
ullam creaturam intelligi esse ei conlrariam, pra>
terquam id quod mente concipilur ex vilio. Si , .
ergo in vitio quidcm nalum *esse Deum nostra as-
sererei oralio, opporlune posset qui contradicit, ,
noslram ioseciari fidem, ut qui ea opinaremur qtnc , \
ORATIO CATECHETICA.
fBp\ . \ ,
<\ \ ,
.

, * , '
* \ , ,

,

;
, ,
, ,
\, .
divinse naturse minime eongroaht et conTenlant.

Non enira fas esset dicere ipeam per se sapientiam
et bonitalem et incorraptionem, et si est allqua
sublimis inidligentia, el soblime nomen, iransmutatum esse in contrarium. Si ergo Deus quidem
est vera virlus, nulla autem tiatura tanquam ad
versa sialuitur v i r l u l i , sed viiium ; Betis autem
non gignitur iti vitio, sed in natura hominis; sola
autcm est indecora et turpis qwe e\ t i t i o est affectio, in qua nec genilus est Dens, ftec ea eal ejus
natura ut gigni possit, cur pudet feos faieri Deum
liumannm aitigisse naturam, pefinde a si ralio
virtulis considcreiur contraria couditioni hominis?
Neque enim raiionis et intelligenliae e$se participem, neque scientiae esse capacem, nequ^ qtiidquam aliud ejusniodi, quod esl propriuhi humana?
essenliae, repugnal ratiohi virlutis.
. icp.
, \,
. ,
. \
,
. \
,
piv ,
. , \
,
*
,
, , , , ^ \ ,
\ , .
; ,
\, ;
, ,
\ .
, \
\ *
, ,
;
,
. ,
. *
* .
' , \ ,
^^.
\ .
, ,
,
\ ;
CAPUT X V I .
At ipsa, inquit, nostri corporis mutalio est afleftio. Qui autem in ea fuerit, afficitur. Deus atuem
est impatibilis. Est ergo aliena de Deo exislimatio,
siquidem eum qui est itnpatibilis secundum naluram, staluunt venire ad communionem aflectionis.
Sed ad bsec quoqtie rursus eadem titemur oraiione,
nettipe quod affeclio alia quidem pt-oprie dicitur,
alia tero per abusionem. Atque ea qtiidem qua&
langit liberum animi arbitrium 6t electionem, ei
a virtute avertit ad T i t i u m , proprie est affectio.
Qua? autem in natnra per suam seriem transeundo
ingrediente consideralur, ea opus potias quam affectio proprie est appellanda, tit generatio, augmentum, qufcper afllueiuia et eOlueniis nuirimentom aubjecti fit permansio, elehientomm circa
corpus fconcdrsio, composlti rurstis dissolutio, ct
ad ea quae sunt cognaia translius. Quanlnam ergo
affecilonem dicit niyslerioin nostruin Deum tetigisse ? eamne quae proprie dicitur affeclio, quae
qtiidem est vitiatn, an motum qui cst secnndum
naluram ? Nam si in iis quidem quae sunl proliibita Deum fuisse alftrmarel nostra oratio, fugienda
essel absurdilas dogmaiis, ul quod nihil recli d i cerel de divina natura. Sin au(em dicit eum noelrani attigisse naturam, ciijus primus orlus et
eubstantia ab eo babuit principium, ubinam aberrat praedicatio ab ea quae Deum decei mentis concepiione, cum nulla patibilis affoclin, in iis qux
de Deo sunt opiuionibus, lidem ingrediaturV Neque enim medicum dicimus esse affectum, quando
enm carat qui esl affeclus. Sed et si ailigerit spgritudinem, is qui medetnr, manet rerootns ab affecdone. Si autcm ipse ortus per se non est affectio, neque vila appcllanda est affectio. Scd qncc
ex Yoluptatc quidem cxsistil affcciio, hutnanam
prxcedit generaiionem, tt qui ad vitiiim ferlur
viventium impetua, ea est nalurse a?griludo. Atqni
rtim ab utroque esse mundum dicit mysicriom. Si
crgo a voluptate quidcm aliena est gcncratio ; vit.i
aulem a viiio : quaenam reslat affcclio, ctijuR Deuta
fuisse parlicipem dicit divinura roysterium?
tt
S. GIUXORH NYSSIiiSl
52
Si corporis autero ct animae disjunctionem ap- \ pellel quispiam affeclionem, longe prius seqwum
,
fueril ulriusque concursionem appellare aflei tio- , .
nem. Nam si separalio cst affectio eoruin quse Et \,
unl conjuncla, conjunctio quoque fucrit aflectio .
eornin qux eunt disjuncta. Esl enim quidam motus , \
unitus, el in concrelione eorutn q u * sunt disjun-
.
cla, etin discretione eorum quac sunl conlexta. " ,
Quod aulem vocalur molus ullimus, hoc vocari
convenii etiani praecedenleni. Si aulem prinius ,
moius, quem nominamus generationem, a nobis , *
nominelur affeclio, ex consequenti ciiam is dicelur,
\ .
per qtiem concursio animae et corporis secernitur.
Deuin autem dicimus fuisse in utroque motu nostrae , ' ,
nalurae, per quera anima concurrit cum corpore,
.
'
^
j|
1
" * "
'
cl corpns secernilur ab anima. Cum utroque autem
,
borum, cum sensili, inquaiu, el intelligenli com- \ ,
mista bumana concrelione per illam inctfabilem
\ ,
cl inexplicabilem conlcmperationem, hoc Deus pro- ,
vidit cl administiavit, ut eorum quae semel unila
\ , .
cssenl, animae, inquam, el corporis, eiiam in sein- ,
piiernum pennanerct unio. Cum entm noslra na- \
lura per propriam consequeniiam, in illo mota es- ,
\ , ,
sel ad sccretionem aniniae et corporis : quae secrela
ac separata fueranl rursus cunjunxit, eo quod ^ . \
iueral deseclura, per quoddam veluli glutinum, ,
per divinam, inquam, virtutem, ad unionem quae >
, \
rumpi miniine polest, compacto el concinnato. Et
, \ hoc esl resurrcctio, eorum qna: conjuncta fuerant,
posl dissolutioaem reditus ad unionem qua? mini- (j ,
\
me potest dissolvi, iis in se invicem conjunclis et
, , coalescentibus, ut prima quae fueral bominis graiia
,
rcvocelur, et ad vitam revertamur sempiternam,
. ^
eum id qtiod nostrae naturai roistum fuerat vit.ium
\ ,
eflltjxisset per resolutionem, u l accidil in butaore,

qui fracto cjus vase dispergilur et evanescil, cum
' \ . "(1
uibil sil quod conttneal. Quo modo autem moriis
* \
inillum cum cxslUissetin uno, simul eliam ad
*
universaro pervasil bumanam naturam: eodem

niodo etiam priucipium resurreclionis, per unum
,
ad universani exlendiiur bumanitalem. Qui enim a
,
se rursus assumplam animam suo uniit corpori per
\ .
propriam virlutein, quas ulrique eorum iuimista
'
tuerai in prima condilione, is generaliori quadani
valione sensili eam nalurae commisciiil essen- D
liain, quae intelligenliae pariiceps esl, principio ad ,
linem debita consequcnlia dcduclo. Nam in huma-
ua rursus ab illo assumpta concrelione ac composi- . \
lione, cum post dissolulionem anima rursus rediisset

ad corpus, veluli a quodam inilio, per ejus virlu \ ,
lein, unio ejus quod fueral separalum, ex sequo
, \
iransil ad universam bumanam naturam. Est au-
tem boc myslerioro bominis a Deo suscepli dispen
salionis, et resurrectionis a moriuis, quod morle

quidem fucrii aninia separata a corpore, et non
\ , (
prohibuerit necessariani naturae consequenliam ;
) ,
omnia autem rursus ad se invicem reduxerit per
.
;
rcsurreciionem,
sialucrit
adeo u l eis
naluram
rnorle
csset utriusque coufiniiitn, nempe m o n i s et vii;e : tii qiii i n se q u i i l c v
divisam,
ipse autem f n c r i t p r i n c i p i u m unionis eorum qua3 s u n l diviaa.
53
ORATIO CATECllETICA.
. IT.
"* ;
,
I , . ,
,
' , \
, '
, \ ,
\ ,
, \ ;
, \

\
,
, \
,
,
. '* ,
6 ,
, \
(
^,

, )

.
CAPtJT X V I I .
Scd dicet quispiam nondtim fuisee solutam q n
nobis facla esl objeetionem, sed polius fuisse confirmatum ex iis quae dicta sunt id quod nobis objicicbalur ab incrcdulis. Nam si lanta est in eo v i r lus quanlam noslra ostendimus oratione, ut in ejus
fuerit polestate et morlem deslrucre et vitam ingredi, cur DOII sola facit volunlale id quod lirbel,
sed longa circuitione nostram salulem eflieit, ut
qui nascatur et alalur, el periculo morlis facto salulem det homini, cum ei liceret et Iiaec non subire,
et nos conservare? Ad haec autem saiis cssei dicere
apud non pervicaces, quod qui aegrotant, non piaescribunt legem medicis, quomodo sint curandi;
neque apud benefaclores disceptanl dc gcnere medendi, nempe cur laborantem partem teiigit qui
medicatur, et hoc vel illud excogilavit ad malum
propulsandura, cum oporleret aliud; sed ad finem
aspicientcs beneficii, id gralt) animo accipiunt. Sed
quoniam, ut ait propbela, inuttitudb bonitatis Dei
occultam habel uiililatem , neque clare cernilur in
hac vita (revera cnim incredulorum ablata eeset
omnis contradictio, si id quod exspectatur, ccnteretur oculis); nunc autem fulura exspectat saecula,
ut in eis revelentur quse nunc videntur per solam
fidem : necesse erit aliquibus rationibus, quoad
fleri poteril, eorum quae quaeruntur invenire solutionem, quae accedit priecedentibus.
. ' .
CAPUT XVHi.
Quanquam est fortasse supcrvacaneum, ut qui
Deom ad vitam venisse crediderini, advenlum ejus
accusent, ut qui nen aliqua exstiterit sapientia, et
praestanli aliqua ratione. lis enim qui non nimis
obslinate repugnant veritati, divini adventus iion
parvum fuerit argumenlum, id quod etiam anie
futuram vitam in praesenli viia fuit manifeslalum :
quod, inquam, ex rebus ipsis sumilur testimo
nium. Quis enim nescit, quemadmodum univereus
orbis terrae repletus esset fraude daemonura , q u
per insanum cultum simulacrorum in vitam bominum obtlnebat dominaturo : queroadnioduni omnibtts quae in mundo erant gentibus lege eral constitutum animalium sacrificiis, el quae super aharia
fiebant abominationibus, daemones colere per siroulacra ? Ex quo autem, ut dicit Apostolus \ Apparuil gratia Dei salutaris omnibus hominibus ,
quaB per humanam advenit naturam, omnia inslar
fumi ad nihilum redacla sitnt; adeo ut cessarint
quidem oraculorumetdivinationum insaniae, ablata
sint autem pompae anniversarise, et q u in hecatombis sanguine fiebant inquinamenta, in muUis
autem gentibus omnino deleta sint aharia, et vestibula, ei templa, et delubra ; et quaecunque atia a
cultoribus dxmonum ad sui fraudem, et eorum qui
in ipsa incidebant, erecta et consliluta fuerant:
\
,
\ \ .
, *,
\
, , \,
.
,
;
,
, \ ; '' ,
, \
,
,
\ ,
, \ ' 6 * /> \ ,
, , \ \

*> ,
Til. , I I .
S. CREGOKIl NYSSEiXl
56
nileo u l in multis locis ne ao liaec quidem unquam \

fuerint, raeminerint; eorum auiem loco in universo
, \ , \
urbe lerrarum excitata? sinl in Christi nomiae aedes
\ , \ sacrae, templa et allaria, illudque venerandura et
, ,
incruenlura sacrificium , sublimisque et excelsa
\ , \
philosopbia, quae faclis potius quam sermone exer- , ol
ceiur; vitaeque corporalis despectio, el morlis con-
tempiio, quam oslenderunl qui a tyrannis coge- , *
baniur a (ide deficere, cruciatus corporis nibil
, \ * ducentes, et senlentiam capilis: haec scilicet mi- , \
nitne subiiuri, nisi apertum et minime dubium de .
Dei advenlu babuissent argumenlum. Hoc ipsuui \ ( auicm eliain apud Judasos licct dicere esse signuui, , * .
quod adsit is qui ab eLs non creditur. Nam usque ad
Christi quidem Dci adventuni, apud cos Jerosoly- , *
mis praeclara erat scdes regia, inclytum illud tem- , *
*
plum , lege constituta annua gacrificia, et quaecunque a lege per aenigmala, iis qui myslice audire ,
possunt, sunt dislincta ac deOnila ad boc usque
tempus, ex eis consliXulo rilu religionis minime \
eram probibiia. Posiquam aulem viderunl eum qui , \ \
, \
cxspeclabatur, et quem a lege el propheiis priua
iidicerant, ei lidci in eum qui apparuerat pratu-
, ,
lerunt falsam illara superstitionem : qua male expulsa conservabant verba legis, consuetudini po- ,
tius servienles quam inteHigenli* ; neque quae ap- , ,
paruii graiiam acceperunt jquaa ex eoruro religicme \ * , *
praeclara erant et vencranda, relicla sunl in solis
,
nuilisque narrationibus, cuni lempium ne ex ipsis
quidem agnoscatur ve&ligiia; ampla autem et ma- ,
gnifica illa civitas relicla ail iu rudcribus el ruinis, ^ iicc eorura quac olim eranl Judaeig legitima quid- \ quam raanserit, scd et ad ipsuui, qui Jerosolymis , erat eie locus venerandus, jtissu imperalorum .
probibilus fuerit adilus*
. *.
CAPUT X I X .
' ,
Sed qtioniam neque iis qui Gr&corum eequunlur
disciplinas, neque iis qui praesunl Judaeorum do- ,
gmatibus, yidetur ex his sumenda esse indicia Dei ,
adventus, bene eril seorsum Iractare de iis quae \ ,
sunt objecla, nempe quanam de causa divina na-
tura cum nostra connectilur, per se conservans , * ,
.
buraanitatem, non jussu operans id quod est ei iii
proposito. Quodnani ergo fuerit nobis principium, ,
ad propositum scopum conaequenter deducens ora- ;
, \ \
lionein? Quod aliud, quam suinHialim recensere
;
qiue deDeo pie sentiuutur?
. '.
CAPUT XX.
,
Constat ergo apud omnes, opurlcre credere Deura
, \ , \
tion solum esse poienlem, sed et jusium et bo, \ , \
num, et sapienlem, et quidquid ad id quod cst nielius, fert cogilationein. Consequen ergo esi iu pra2- .
senti dispensatione, non aliquid quidem ex iis quae ,
Deuin decenl apparere in iis quas facta euut: ali- ,
. *
quid auicra non adesse. Nam ul semel absolvam,
millttm per se ex his sublimibus nominibus ab ,
.
aliis disjuncluiu, sigillalim at virtus. Neqneboimro
, \ \
vere est bonum, quod non est ordiuecollocatum cuni
'uetilia, sapientia et potcniia. Quod cnim cst inju- ,
1
ORATIO CATECHETICA.
88
, . , slum, insipiensel itnpotens, non eslbonum. Neque

\ , polentia quae est separata a justilia et sapieitlia,
\
consideralur in virtule; esl enim belluinura el ly . \ ,
rannicum ejusmodi gcous potentiae. SimilUeranteai
,
el reliqua, nempe si a juslttia reniola afferaiur sa \ ,

pienlia; aut si juslilia considerefur nou cum po*
.
tentia et bonilatc, ea magis vitium proprie sunt
, nominanda. Nam cui deest id quod meiius, quem;
admodum in bonis numeraveris? Si igitur haec
,
omnia oporlet concurrcre in iis q u de Deo sunt
- opinionibus, consideremus an in euscepti a Deo
^ . \ hominis dispensationc, deesl aliqua t x iis qu& pie
. \
dc Deo animis insident exislimationibus. In. Deo
,
omnino quaerimus signa boniutis. Et quodnam bo , - nitalis aperlius fueril lcslimonium, quam eum sibi
- vindicasse, et ejus curam gessisse, qui deiccerat ad

conlrarium, firmamque ac siabilem et in bono i m ; ,
mulabiiem naluram, non simul fuisse affectam cum
^ ,
mutabili libero hominis arbilrio? Non enim venis. *
fet ad nos servandos, ut dicit David, nisi boitilas
, boc ei immisisael propositum. Sed nibil profuisset
. \ \ ^ ,
boniias propositi, si non effecisset sapiemia, ul ia
\ ol
opiie exirel benignilas, el in homines cliaritas. In
>
iis enim qui roale se babent, fortasse quidero sunt
! ,
niwJli qui vellenl in malis uon esse eum qui decum .
b i t : ii autcm soli ad finem deducunt bonam suam
.
pro laboranlibus volunlatem, quibus opero fert ar
tificiosa vi$ qn#dam et poteniia ad medenduin
; " - aegroto. Oportet ergo sapienliam oninino esse con5dv . ^ junctam cum bonitatc. Quomodo ergo in iis qure
;
facla sunt consideralur sapienlia siinul cum boni \ * ,
tate? Quoniam licet cernere non solum ei nudum
\ . bonum in proposito. Quomodo enim apparerel pro \ , ,
posilum, si non evidens csset per ea quae flant?

Quae autem facta sunt quadam serie el ordine pro , *
cedentia per id quod esl consequens ostendunl sa \ \
pientiam et arliflcium Dei dispensalionis: quando , ' quideni, eicut prius dixirtus, sapienlia conjuncta
\, \ .
cum juslilia omnino fil virtus. Quod si seorsum &il
posila, per se sejuucta non fuerit bonitas. Recte ergo fuerit in ratione susccpti bominis diapeneationis, d u o simul lhler se invicem coDsiderare, sapienliam, i n q t i a m , e l j u s t i l i a m .
CAPUT X X I .
. '.
Qusenam ergo est justilia? Meminimus eorum
;
- quae ex consequenli dicta sunt in principio hnjiis
libri, quod ad divinae nalurse imilalioncm homo sit
, 6
, , \ - ^ condilus, tum bonU reliqttis, luni etiam libero ar biirio, Dei conservane aimilitudinem. Cum autein
,
. * neceisark) es&et mnlabilis nattira; neque enim
ileri poterat, n l q u i ab alteralione principium ba
bneral, non esset OIDTI'UK> mulabilis. Ab eo enim
, .
quod non est progressus ad es9enliam, esl quaBdam
, ,
altcraiio, c u m quaenon est subslantia, virtule divina
iransealin essentiam.Qain etiam cum aliot|uin neces . \
aartoin homine conskierelur mutatio, quoniam bomo
,
irailabaturnaturam diviiiam : quod aiitem imitalur,
9>* . ,
niei inaUquae88e4diver8ilate,eesetoinninoidcinqHod
, &
illud cai esl assiroiialam. Cum ergo ejua quod faclum
tftipftifcrcai.
1
Paal. c t , 10.
S. GREGORII NYSSEM
59
fuerat ad rmaginem, inboc essetdiversitasabexempiari, quod bocquidem essel natura immotabile, illud
vero non sic se baberet, sed consisteret quidem per
allerationem, ut jam diximus ; omnino autem alleraretur, proplerea quod imilaretur; alteratio autem
cst quidam motus, ab eo in quo est semper procedcns ad alterum; duo sunt genera ejusmodi mutalionis: unum quidem quod semper fit ad bonum,
iit quo statum non habel progressus, propterea
quod nec comprebcndttur quidem Gnis ejus quod
iransit; alterum autem ad contrarium, cujus substanlia est in hoc quod non consistal. Boni enim,
sicut prius dictum est, et contrarii repugnantia,
laiem inter se liabet distinciionem, ut dicimus fd
quod est, ab eo quod non esl tanquam adversum
disltngui, et substantiam a non substantia. Quoniam ergo (ieri non polest, ut quod attinet ad rautabilem et alterabilem incitalionem et moium, in se
natura maneat immobilis ; sed ad aliquid omnino
liberum procedil arbitrium, boni desiderio naturaliler ipsum trahente ad motum. Bonum atiiem,
aliud quidem vcre est bonum secundum naturam ;
aiiud aulem non ejusmodi, sed habet quaindam
boni visionem at epeciem. Eorum autem judex est
intelligentia intra nos collocata. Qua in re versamur in periculo, vel assequendi ejus quod vere est
bonum ; aut, si ab eo diverleriinus, per aliquam
ejus quod apparet deceplionem, dilabendi ad conIrarium: cujusmodi quidpiam accidisse narrat externa fabula cani qui in aqua viderat umbram
dimisisse, inhiantem autem cibi siroulacro fame
CAPUT X X I I .
Pustquam ergo ejus quod esl vere bonum desiderio mcns fraudala, ad id quod non est, fuil delala, fraude consultoris et invenloris vilii persuasa
esse bonum id quud bono est conlrarium : neque
enim dolus fuisset eflicax nisi vitii bamo escae i n star illita fuisset boni species: cum ergo bomo voluntarie in banc incidissel calaniilalem, qui se per
volunialem vitae ininiico subjunxcrat, qusere mibi
simul omnia quae conveniunt iis quae de Deo scnliuiilur, bonitalem, sapienliam, juslitiam, potentiam, incorruplionem, el si quid est melioris signilicationis. Tanquam bonus ergo, movelur misericordia ejus qui cecideral: et tanquam sapiens,
non ignorat modum revocalionis. Sapientiae autein
est, eliam ejus quod juslum est, judicium. Nemo
enim insipientiae veram tribuerit juslitiam. Quidnam ergo est in bis justum ? Non aliqua lyrannica
in eum qui nos possidebat uti auctoriiaie: neque
summa vi rapiendo ab eo qui dominaturo obtinebat, relinquere jusias defenîonis aliquain occasio.
nem, ci qui per voluplaiem hominem redegeral in
servitutein. Quo modo enim qui pecunia suam vendiderunt liberlatem, Ounl servi emptorum, ut qui
seipsos vendiderinl; et nec ipsis nec ullt alii pro
eis licet proclamare ad liberialem, etiamsi ingenui
ct boncsto loco nali esseul qui sua sponle ad banc
dcvenerunl calaniilatcm : si quis autem curam
t
* ,
,
tv, * 1
,
, ! 1'
* '
* (
\ , , <
,
, :
. ,
,
,
, \ . :

^ \ , *
, * <
?, >
. >
* ,
\ . <
\ .
, ,
,
\ ^
, | ]

, ,
.
ejus quod in ore gesttbat : nempe verum cibi
laborasse.
C
. K B .
\
, ,
\ <
.
,
/
. '
* ]
,
,
, \ , \ , \
.
, \ c
.
* \ .
.
;

, 1
* .
*
\, \
\ ,

r
61
ORATIO CATECUETICA.
6?
, gerens ejus qui fuit venrtitus, vi nlalur adveraus

.
emptorem, tnjuslus esse videbilur, qni eum qui
\
lege esl acquishus, vi eripit; sed si quispiam velit

eum redimere, nulla est lex qu3e id vetei :
. .
CAPUT XXIII.
*
Eodem inode cum nos ipsos nostra sponte ven , ' diderimus, oporlebat ab eo qui propter bonilatein
, - nos in libertatein rursus erat reslituturus, non ali, - quem lyrannicum, sed justum excogilari modum
. - revocationis. Is aulem est, dare quodcunque ve \ l i l pretium redemptionis pro eo quem possidet.
. Quid ergo est verisimile, magis veHe accipere cum
; *
qui habet dominalum ? Possuraus per consequen .
tjam capere aliquam conjecluram ejus cupiditalis,
. si sint nobis inanifesta signa eorum qti# quaenm - tur. Qui ergo, ut fuit prius explicalum in initio
, libri, propler invidiam in eum conceptam, cujus
, res erant secundac, ad bonum clausil oculos, in
0 seipso auiem genuit tenebras v i t i i , et imperandr
\ \ \ laborans cupiditate, quaj est veluti iuilium el fu*i , damenlum ad detcriora propensionis, et veluti ma, \ ter caeierorum viliorum, quonam prelio comnuilaret eiim quem possidebat, nisi quod esset longc
,
^ , maxiroum, majora accipiendo pro minoribus, ut
; ' - magis alerel suam superbiae affeclionem ? Alqui in
. , iis quae a prioribus saeculis aut narrala, aut lilteris mandata Tuerant, inlelligcbal nibil fuisse lale,
, \ , \ quele videbat in eo qui nunc apparebat, nempe con, \ ceplionem absque ulla cum \ i r o conjunctioiie, ei
ortutn absque ulla corruplione, et lactanlem feminam
* \
p-
-"
*l
ry
w.
. .m*|
^w-
~ - -
^ , \
ex virginitate, et vocesesupcris testantesadmirabi
\ *
lem ejus dignitalem, cuni nihil lamen caderet sub
, \
aspectum, naturae niorborum el aegritudinum correclionemaccuraiionem,qua? ab eo Qebal citra ullum
Siov , \ , \
, negotium, soloque verboet nulu acmomenlo volunlatis, et eorum qui e vita excesserant, vilae restitutio , '
, \ - nem, el dasmonum lerrorem, polestaiemque iu affe , ' cliones aeris, et per mare ingressuin, utrinque mari
non discedenle, et iis qui transibant fundum ape ,
\ rienle, congruenler ei miraculo quod facluin est a
, ' - Moyse, sed maris superlicie ad ingrediendun\ lanquani solidam lerrani prsebenle, el stabili ac rcsi,
slente durilie vesligia flrmante, ct alimenii quan ^
tam vellct elargitionem, laulaque el splendida cou ,
' vivia in soltludine, multis inillibus ibi opipare
Iractalis; quibus neque coelum pluil nianua, neque

lerra secundum suam naturam frumentum pro, \
, \ ducens, id quod eis eral opus suppedilabat: sed
, , ex incflabilibus divinae polcntias prompluariis pro , cedebai liberalilas, panis paralus, eorum qui imparliebanlur lanquam agricolarura roanibus ela \ *. \ * lioralus, el per eorum qui vescebantur satietalcin
multiplicatus, et piscium obsonium, cum eis mare
;
nihilconferrel ad usum, sed is qui eliam piscium
,
- genus in mari semiiiaveral. Quomodo aulem enumerabii quispiam singuia iniracula evangelica ?

Ilanc ergo vim in illo c^rnens inimicus, vidil in
.
periuulaliune plus <v*se cniolumeiili, qiiam iu eo
teorj , quod possidcbat. Ea dccauâ eum niatult iieri
4
S. GREGORII NYSSENl
6f
prelium redemplionis eorumqui in carcere inortis , .

erant inclusi. Sed fleri non poterat u i Dei nudam
\ ,
aspicerei speciem, nisi aliquara in eo cantis, quam
,
jam olim ob peccatum in vinculis habebal, porlio-
nem animadverteret. Idcircocarne diyinitas obum.* \ \
brala esl, ut ad id inluens quod secura fuii educa , tum /ei esl sibi cognatum, non terreretur appro- .
pinqualione excellentis viriutis; et considerala
**~'., >.
quas sensim per niiracula magis ac magia resplen- .
debal poienlia, exislimarel id quod apparuii magis
esse concupiscendum quam formidabile. Yides ,
quemadmodum cum justhia conjuncla sit bonitas,
,
el sapienlia non sit ab eis separala. Quod enim , ,
per indumenluin corporis excogilavil, ut capi pos- , . ,
sel divina virtus, ne pro nobis suscepta dispensatio impedirelur melu sublirailalis, omnino siinul
,
ostendii, nempe bonitalern, sapientiam el jusli *
tiam. Voluisse enim dare salutem, esl leslimonium
,
bonilatis. Quod aulem taoquam ex conlraclu fecit
.
rcdcmplioriem, ejus qui lenetatur dom nalu oslendit juslitiam. Quod aulem id quod capi noii poterat,
subtililer excogiians effecil m capi possel ab inimico, id aperie sumuiam arguit sapieniiam.
CAPUT XXIV.
. '.
Sed est consentaneum euni qui altendit eorum
' quae dicla fuerunl consequeniiam, quxrere ubinam
, ,
in iis quae diximus, ccrnaiur potentia Divinilaiis, et
ubi incorruplio divinae potenliae. U l igilur haec
. " \ ,
qutque reddanlur evidenlia, considercmus ea quae
,
deinceps sequuntur ex myslerio, in quibus maxime
.

oslenditur cum benignilate conlemperata potentia.
Atque primum quidem, quod omnipolens natura Q ,
polueril descendere ad bumililatem bumanilatis,
,
id polesiatcm magis ostendil, quam magna et quae \ .
naiurani superanl miracula. Nam quod magnum
\
quidpiam ei excelsum effeclum sit a divina virlute,
, \ . \
esl quodamraodo secundum naiuram et consenia
naum. Nequo novum et admirabile quidpiam auri , \
bus altiHeril, quod dicitur, universam quae est in

toundo crealuram, el quidquid exlra ea quae cer, nnnlur, comprebcnditur, Dei virtule constitisse,
. ,
ejus volunUte, ut ei yisum est, dedacta ad es ,
senliara. Ad id autem quod est humile et atyeclum
. *
descensus, esl qusedam insignis c l redundans copia
\ , \ \
polestatis, quae minime impedilur in iis quse sunt
*
pratter naturam. Quo modo enim ignis essenliae esi
(5 \ '
proprium ferri sursum; nequein flamma quldquam ,
, , \
esi admirandum quod sit naluralilcr; sed si eam
> , \
instar gravium corporum videal deorsum tendere,
ejus rei ducilur adniiratione, nempe quonam modo \ \
, \ \,
ignis esse ignis perseverel, et in modo motus ex\ , \
cedal naturam, tendens deorsilm : ila eiiani divinara el supereinincntem potenliam, neque coelo- , \

rum magniludo, neque luminarium splendor, neqoe
, \
imiversi ornatus, neqnc rerum naiuraliumperpolua
adminislralio tantum ostendit, quantum quod se , \
\ . ,
demiserit ad imbcciHitaiem noslrae nalurae : nempc
, (|iiomodo, cum excelsum exstheril, in bamili et ab. ,
j xto id cernilur, nec dcscendil alliludo: quomodo
liumanilas connexa divinx naturan, c l boc fit, et
csi iliud. Gum cuim, sicul prius diclum esl, non -
ORATIO CATECHETICA.
C5
, - essel ca nalura potestatis contrariae, ut adtnisce , - retur merae Dei praesenliae, et ferrel nudam ejus
- apparilionem, ut ab eo qui poscebal facile pro
\ , nobis accipi posset pretium in permutatione, na\ , [] turae nosirse integumenlo celala fuit divinilas; ut
\ . instar piscium gulosorum cmn esca carnis aiixiul
, attraberelur bamus divinilaiis; et sic vita ad oior, . tem inlroducla, el luce apparenle in lenebris, luce
et viia delerctur id quod eis contrarium intelli \ )
, gilur. Neque enim ea est nalura lenebrarum, ut
luce praesente permaneant: neque morlis, ut sit
,
vita operanle. In summam ilaquc redacta myslerii
. - consequenlia, perfeclam faciemus defensioneni ad UNOLI }] ' versus eos qm accusaiU divinam dispensalionem,
, - nempe quanam de causa Divinitas bumanam per
* \ se non eflicil salulem. Oporlel eniin in omnibus
\ , \ '
ea de Deo senliri et exislimari quae Deura decent;
. , et non boc quidem excelse el sublimiter de eo i n f , , , - tclligi, illud auLem repelli ab ca qu;e Deo conve, ' - nit dignilale; sed omnem excelsam ac piam inlel. ligentiam oportel omnino in Deo credi, et per cou . \
sequentiam uuum pendere ab altero. Ostensum
. ergo est bonitaiem, sapienliam, justitiam, poten
liam, cl i i u O r r u p l i o n c m evidenler monstrari in ra \ lione nostrae carois a Deo susccplae dispensationis.
, \ * Bonitas in hoc comprebenditur, quod voluerit ser * , vare eum qui perierai. Iu modrt salutis nostrae
. oslcnsa esl saptenliaetjuslilia. Poleutia autem in
*\ , eo, quod ipse quidem faclus sil in simililudine et
. \ ura bominis, convenieuter natura noslrae bu ' ,
militati; et spes fueril ipftura ad bominum siihili ludinem morie posse lcneri. Gum aiitem factuses , set, id fecerit quod erat sibi propriuni ac convc , niens secundum naluram. Est autcm luci quidem
, \ , propriuni ac conveniens, u l deleat lenebras, vitaa
, \ aulem, ut mortein perdat. Quia ergo aberranles &
., \ ;
recta via ab iitiiio a vila aversi, et ad mortein deU l i smitus, quid a myslerio discimus quod sil remotum a probabililale, ct non consenlaneum, si puritas
eos UngU, qui a peccatis sunl inquinali; el vita moriuos, et via eos qui aberraverunt, ut el purgentur
sordes, ei ab errore cesselur, et quod erat inortuum ad vilam revertalur?
CAPUT X X V .
. K E \
Quod auieni in noslra exslilerit nalura Divinilag,
,
, iis qui non pu3illo et abjecto animo ea quac sunt
. ^ consideranl, id nequaqMam diclu novum videbilur
^ , et alienum. Quis esi enim adeo puerili animo ct
ingenio, ut ad universitalem aspiciens, in univer\ ,
sitaie non credat csse Deum, eam indueniem ei
\ ;
, , coniinentem, el ei insidenleoi ? Ab eu euim quod
esl, pendenl omnia, neo fieri polesi u l sit aliquid,
. , \
* quod in eo quod est, non babeat essemiam. Si
ergo in eo sunl omnia, el illud est in onmibus
,
rfr* - cur eos pudei quod mysterium in dispeiisalione
; ! \ doceal Dcum exslilisse inler bomines, qui ne nunc
quidem credilur esse exlra bominem? Nam etsi
, '
, \ \ - modus Dei inler nos praesentiae, uon est Iiic idem
' qui i l l e ; attamen quod sil in nobisex aequo, nimc,
t r w u , ei tunc plane constat. Atque nunc quidem est in
nobis coulemperalus, qui naiurara conlinel in
** ,
esscntia ; lunc auiem cum nostra natura iiuoUaia
, \
9
*S. GREGORHNYSSENl
iuit Divinilas;
ct in ca noslre natura cum divuia

coiumislione, noslra eflecla est divina, ut qu# a
niorle sit exenipla, et ab adversarii erepla lyrannide. lllius eniiu a morle reversio, exsliiit morlali
lalcm.
. ^
,
.
gencri principium revcrsionis ad vilam imnioi
CAPUT XXVI.
Sed in examinanda forle justilia et sapieitlia,
quae consideralur in hac dispensatione, adducilur
fortasse quispiam, ut exislimel fraude hanc viam
et rationem a Deo pro nobis fuisse excogitatam.
Quod cnim non nuda Diviniiate, sed tecta ab bumaua natura, Deus ab iniuiico ignoralus, in eum
qui dominalum oblinebat, se insinuaverK*, est
quodanimodo dolus quidam et circumscriplio, cum
. <7'.
' <
<
,
.
, '
,
, ,
\ ,
sit proprium eorum qui decipiunt, ad aliud con- \,
vertcie spem eorum, quibus struuntur insidiaB, el , \
aliud eflicere quam quod fuit speratum. Sed qui
'
aspicil ad verilatem, hoc quoque assentielur
, \
omnium maxime esse jusiiliae et sapienli. Nam \ . <3
justi quidem est pro merilis unicuique tribuere. , ' '
Sapienlis autem neque justum avertere, neque ,
bonum bcuignilalis scopum separare a judicio *
quodfilex justiiia, sed aplect congruenler ulra, <
que inler se conjungerejuslitiac quidem Iribuendo,
, , * :
quod dalur pro merilis; bonilati aulem, quod n t n ,
rccedalur a scopo benignitalis. Consideremus i g i - . '
lur aunon haee ainbo coiisiderentur in iis quae facla .
sunl. Nani par pari pro meritis referre, per quod , ' ,
vicissim decipilur deceplor, oslendit jusliliam. Ejus * ,
aulem quodfilscopus, est leslimonium bonilalis C
cjus qui operalur. Nam juslilia? quidem esl pro" ,
prium umcuique illa tribuere, cujus principia et
, \
causas prius jeceral; quomodo terra convenienler

seminibus quat in eam jacta sunl, iruclus rcddit. , \ . :
Sapienliae auiem est, in modo rcddendi similia ab [
eo quod esl nieiius non discedere. Quo modo cnim
. "
cibo pharmacum similiter admiscct, ct qui insi- , \
diatur, el qui ei medelur qui appelilus luit insidiis : \ '
sed ille quidem. venenum prabel lctiferum, bic ,
aulem vcneni praebet medicamenlum, el modus ,
curationis roininie corrumpil scopum conferendi
\ * ^
beneflcii; nam elsi ab utrisque in alimenlo iial ,
lnistia pbarmact, scopum tamen et institutum
, ,
aspicientes, Iiunc quidem laudamus, illum auiem ^ * ,
/liniHe
ot o
v a r c a i m i P : iia
i l a bic
\i\r>
n n n n t i u ralione
roliftna qui/in!_
U ^ M I A U \A**I.\
ûr7.m A*<*-\..
....
odinius et
aversamur
quoque,
,
,
dem justilix Hla recipit deccplor, quorum semina

suo libero jecerat arbilrio. Nam ipse quoque deci
pilur objecta bominis specie, qui esca volupiatis
,
liominem prius deceperat. Eorum aulcm quae liuut, . \
scupus ei tnslitutum habel niutaiionem ad id quod
. \
est melius. Nam ille quidem fraude usus esi ad

perimendam naturam ; hic autem simul, el juslus,
\ , \ , \
et bonus, et sapiens, excogilalam adliibuil dece- , \
pliouem ad salulem ejus qui perieral, per baec
, \
beneficio afficiens non solum eum qui perierat, sed
' .
eum quoque qui nobis atlulerat interilum. Nam ex
,
eo quod vilse quidem mors appropinquavil, luci
,
autem lenebras, imerilus aulem incorrupiioni, , \
deletur quidem id quod est dclerius, et ad id quod
.

ORATIO CATECHETICA.
70
- non est fit transitus; el juvatur id quod ex iis

, ] \ expurgalur. Quo modo cnim si vili materia auro
\ - admisia, aurilices per ignem, eo consumpto quod
erat alienum et rejiciendum, ad naiuralem splen,

dorem prseslantiorem reducunl maleriem : nequc
, ^
taroen cilra laborem fil illa secretio, cum ignis sua
,.
consumendi poiesiale, tempore deleat id quod esl
, * ,
adulleriniun : verum enimvero auri quxdam est
\ roedicalio, quod in ipso eliquetur id quod ad boni
\ , \ , \ exilium in eo posilum fuerat: eodcm modo eliam
, ,
cum mors et interitus, et lenebrae, et si quis csl
alius vilii felus, invenlori mali adnata essenl, d i ,
vinae virtulis appropinquatio, tanquam ab igne
, .
deleto eo quod est praeter naturam, naluram i n * '
corruptionis afficil beneiicio, eliamsi laboriosa sit
, secrelio. Ergo ne dubilare quidcm poterit adver . sarius, quin quod faclum esl, siljustum el salularc,
\ - 6i venerit ad sensum beneficii. Nunc cnim quo
, - modo qni ut curcnlur, secanlur et uruntur, ira , scunlur iis qui curant, ul quibus acris ct aspera
\ , sentiaiur scclio : quod si acciderit ut pcr id sani
' fiant, el dolor trajoseat seclionis, babebunl gratiam
# iis qui ipsos curaverint : eodein modo cum per
, - longum lemporis ambitum ablatum fuerit naturae
\ , malum, quod nunc est eis immisluin et coaKlum,
, el eorum qui nunc jacent in malis, iii anliquum
, stalum faela fucril reslilulio, una voce agenlur
\ , \ graliae ab universa crealura, el ab iis qui casligaii
. \
fwerunt in purgalione, el ab iis qui ne omnino
{ quidem opus habucrunt ut purgarenlur. U&c ct
. ' qti32 sunt htijusmodi, tradit magnum myslerium
, sueceptae a Deo bumamtalis. Per hoc enini quod
, \ \ , mislus fuit bumanitati, cum fuerit in omnibus
, - nalurae proprieiatibus, nempe generaiione, edu , catione et iiicreinento, et usque ad morlis perva , serit experienliam, cflecii ea omnia quae prius dicta
. " sunl, el homincm a vitio liberans, et vitii medens
, .
invenlori. Êgritudinis cnim roedela esl morbl
purgalio, ctiainsi sil laboriosa.
. .
CAPUT X X V I I .
,
Conseqnens aulem erat, ut qui nostrae admisce, batur nalurae, per omnes ejus proprictales susci . perci eam quae noblscuni fiebat conlemperationem.
,
Quo mudo enira qui vestium sordes abluunt, non
, ^ ' ar Q alia quidem inquinamenta conservanl, alia vero

abstcrgunt; sed ab inilio ad finem usque totius
, '
panai maculas expurgant, ut sil vesliinenlum ubi, - que ejusdem pretii, ex aequo eiTectum eluendo n i lidum el splendidum : iia cum vila bumana peccato
, \ ^ \ essel inquinala, ei in principio, el in fine, el in
, medio, vi et potestate opus babcbal per omiiia
, \ , abluentc, et oporiebal non boc qtiidem expurgare,
illud vcro relinquere non expurgaluin : ila cum
, vita noslra duobus sit inlercepta finibus, nempo
, * principio c l flne, in ulroque fine invenitur vis el
, \ potestas nalurae corrigenda-, ut quse c l princi / , \
pium alligeril, et porrecla sil usque ad finem', el
, \ omnia quae sunt inlermedia interceperit. Cum au . tem oranibus bominibus unns l i t in vilam aditus,
71
S. CflEGORll NYSSENI
undenam oportcbat eum qui ad nos ingredilur,

in vita collocari? coelo ait fortasse qui genus
buraanae originis despuit lanquam lurpe et abjecttim. Sed in coelo non cranl bomines; nec in vila
supennundana vcrsabalur morbus vilii. Qui aulem
tum hoinine commiscebamr, ejus eral scopus ct
instilulum tn illa conlemperatione, ut prodesset
bomini. Ubi ergo non erat nialum, neque ibi vila
dcgcbatur buinana, queinadmodum poslulal quispiam, u l bomo illinc Dco conjungatur, imo vero
non bomo, scd aliquod simulacruin, ct qusedam
si militudo bniini s ?
,
; , \ <
\
. '
;
. *0

^ , i
,
, \
;
Quaenam autem fieret noslrae nalure correctio,

* ; :
8t cum terrestre aegroUsset animal, aliquod aliud
,
cx coeleslibus divinum suscepissel advenlum ? Non ;
potesl enim fieri u l curetur quod laborat, nisi
,
pars laborans propriam ac peculiarem acciptat cu- . ^
rationem. Si ergo quod laborabat quidem, fuisset ,
in terra; virtus aulem divina id quod laborabat , , /
minime atligissel, aspiciens ad id quod decebat;

fuisset ptane homini inutile divinae virlulis nego- .
lium, i n iis versans quae nobiscum nullam habe- , \ ,
bant communionem. In Divinitate enim a?que fuis-
sel indecorum, si quidem fas est omnino aliquid

aliud cogiiare indecornm, praeler vitium, ei qui- ,
dera qui pusillo el abjcclo anlmo divinam in hoc ,
statuit roajestatern et ampliludinem, quod nosira
>,
nalurae proprietatum minime aliquam suscipiat
. \
communicalionem, nibilo lolerabilior videtur esse ,
lnrpittido et dedecus, quod Deus coeleslis corporis C , ,
figuram susceperit quam lerreslris. Ab ejus cnim .
qui est allissimus, el ad cujus altitudiiicm non \ , , <
patel adittis, nalura ex xquo distat omnis crea- > .
tura, et sunt omnia ei asqualiter subjccta. Nani id ^ \,
qnod est e]u&madi, ut ad id omnino nou paleat ,
adilns, non alicui quidem praebet aditum, atiquid , ,
vero ad ipsum non potest appropinqtiare; sed ex ,
aequo universa quae sunt, snperal et supereminct. , '
Neque ergo terra est remolior a suprema illa d i -
gnitate, neque coelum propinquuis; neque quac
, ' ,
vilam degunt in ulroque elemcnio, hac in re quid , \
quam a se invicem differunl, u l alia quidem allin-
gant naturam ad quam non patct adilus, alia vero , ,
ab ea secernantur. Nam sic quidem exislima- ^ ^ <
remus, vim Ularo ac potestatem quae onmia conii , \
net, non ex aequo per omnia pervadere; sed in
. ' 1\ aliis quidem eam esse abundanliorem; in alws ,
vero magis deficere; et ex majoris minorisque dif- .
ferentia compositus ex conseqnenti apparebit Deus, . "
n qui sibi ipsi mn conventai, siquidem procul
eese a nobis existimetur ratione nalurae; alicui , *
nulem alii appropiuquans, ex eo quod prope sit, ,
facile possil apprehendi. Sed vera ratio, in excelsa \
el sublimi illa auctorilale, neque deorsum aspicit, , '
neque sursum pep comparaiionem. Omnia enim ex
,
eequo swnt subjecla poiesiati illi qua? pra?est omni
;
btis. Quamobrenv si terrestrem naturam existimabtint indignam quae curo Deo connectatur, ncq
Mlta invenielur digna. Quod si ex cequo omnia sunt indigna : wnim supcrest, quod Deo com
7*
OHATIO CATECHETICA.
nial, nimirum
7*
cgcnli bendaeflrc : tibi esl crga morbtis, HIuc roedicairicem vcmrc poteslatein coR-
Jsieules, quidnam crcdiraus alicnum ab eo qtiod u l decel de Deo esl existimandnm?

. '.
CAPliT XXVHI.
, \
Sed nostram ludibrio habcm naiuratn, ct no , \
struni nascendi modum in Tnlgus jacUnt, exisli
mantqitc se ea raiione ridiculnm noslrum facere
inysterium : utpotc qiiod Deum non deceat, pcr
,
ejusmoili ingrcssnm devenire ad humana? viije
. '
socielalcm. Sed jam dc bis dictum csl in iis quse
\ ,
prius dixitmts, ncmpc quod solum vilium est sita
* ,
naiura turpe, el si quid cum vilio aliqtiaro conjun .
ctionem babct et aflinilaiem. Natnrer! autem consc ,
quentia Oq\ voluntale cl lege ordlnaia, Titii c r i , . "
" \ minaiiom longe abest ut sil nffinis. Niinc atilem sic
quoque ad opificem est rcdilura naturrc accusatio,
, \ \
si quidquam ejus vittipcrelur tanquam turpe el i n .
, , - dcicomni. Jara si a solo f) vinitas scparaia
piov
>
'

* \
, ' \
*
,

;
,
. ,

.

. ,
.
, C
cst, vitii aujem nulla cxstat naiura, mysterium

porro fiilei noslrse Dcum dicil in liomine fuissc,
non in vitio; si rursue hominis in vilam ingrcssus
nus esl, per quem id qaod nascitur iit vikc parliceps : qncmnam, quaiso, alium Dco in viiaui
ingrediendt modnm prcescriluint, qui consentaneum quideiu jitdicanl, ut a dirina virtuie visitareiur, quae in vitio aigrotaral naiura? cis aulem
displicet modus visiialionts, nescirniibus quod par
est, quod nd sc allincl quadibet corporis conslructio; ncquc in ea quidquam cx iis, qisa? conferunt ad vitam conslilucndam, viiuperaujr tauquatn turpc aliquid, et abjcctum, ct malum. Ad
unum enim scopum csl direcla cl ordinata universa
' *
c n l a r i o r u m membroruin compositio. Is au-
, '
*
,
*~ .
,
;
- ; , $,
.
, , \ * *
* *
, \ ,
' -
tem ecopus est, u l bonio in vita mancal. Aique

catera qeidem mcmbra in praRscnti vila homiuep
eonlinent, alia alii dislributa opcrationi, pcr quae
administratur facultas scnlicndi ct opcrandi; gcnitalia aulem curam gerunt futuri, at qux pcr se
morlalinm aliam inducant successionem. Si crgo
aepicias ad id quod cst ulile, cuinam eruni illa
secunda cx iis qna* cxislimantur prxsianlia cssc
et bonorabilia? Guinam aute:n non, ul cst consentaneum, sunl cxccllcniiora ? Non cnim oculo cl
auribus, cl liiigua, aul a 1 i 11 u alio scnsuum instrumcnto ad pcrpcluitaicm noslrum gcnus traducilur. Ea cnim, ut diclum csi, siint prxsemis
ustis : scd in illis immortalilas conscrvalur huiua-
l r u m
. D aaita 1 : qoippc qnjc faciant, ut mors adversum

, nos irrila quodammodo vanaqiic sit, natura vidcli > '
seipsam pcr ca qua; onuutur, ad supplonicn ;
liim cjus quod dcficil obtnulciitc. Qujd crgo quo;l
aoe deteiy nofetrum cofitinet rayslerium, si vil;c Iniinanx Deus pcr ca mistus csi, pcr qicjc jiatuta
prtgnat cnin mortet
. \
CAPUT XXIX.
Scd ad hoc transcuntcs, pcr a!ia rnrsus ca qnm
, .'
diciinus coiianlur vitupcrarc. Oictiulcrnm : Si qtiod
^/ .
facltnn cst, lionostum crat ct Dcum deccbal, cur
\ ,
distulil bcncficium?Cur aiiiom, rum cssol vitium in
*; ,
principio,
ojus ad ulloiiora progrcssmn non am \ */ ;
pnlavil? Ad hoc aulem brciis cst qu;i' a nobis afiL-VH * , oof
PATKUL, ^ X L V .
7<
S. GREGifRH NTSSENI
*5
l n r oratie, nenipe qnod per sapientiam, el ejusquod ^, \

.
noslrre iialurai condtictt curani ac providenliant,
, ;
beneficii in nos collaii facta fuit dilaiio. Nam in
, \
inorbis corporalibus quaudo aliquis humor pravus
,
et comiplus irrepil ad poios; priusquam in superficie apeiluin fueril quidquid est praMer naluram,

forpori cmidcnsaiuia non adbibent medicauienla,

ii qui medendi morbis arlein proHlentur : scd ex- , \
spectanl doiiec exlia prodieril quidquid intrinsecus
. <{
in inio delilescit: ila nudae aflectioni adhibent me- , ^
dicinam. Posiquani ergo bumanae naturae semel i u ,
cubuit tnorbus vitii, exspeciavil mcdicus universi
lalis, ul nullum essel reliquum genus vilii immisti
, \
nalurae. Propierea non slatim posl invidiam, et a
:
Cain faclam fratris caedem bomini adbibel medict \ Y.C
nam; nondum eoim in luce prodieranl scelera eo- ,
rum qui Noenii lenipore pcrierunt ; nec Sodomi
ruac iuiquilatis gravissimus ille morbus capul ex, ,
erueral; noque iEgyplioriim adversus Detira pu- ', &>
;> ncqne Assyrionna superbia, ncc cruenla
, \
Judauoiuni 4u Dei sancios sacviiia , neque nefaiia

ab llerode facia cxdes infaiuium , nec qusecunque
; ^ ^
alia liiierarum monumenlis sunl mandala, ct qua>
.
cunque io genliliuin bistoria cooeequentibus sai , \ :
culis gesta narrantur, cum in libcro boniinum ar ,
^ ,
biirio luukifariain niuliisque inoJis germinarcl raptv , -
dix v i i i i . Po&tquam crgo vitium pervenil ad sum.
iiium, nec eral uilum genus sceleris, quod adinilterc non ausi esscnt homines, ui per omnem a?gniudiiiein pervaderet mcdicina, ea de causa tu
iiicipienlem, sed jam perfeclum morbum curat.
CAPUT X X X .
,
C
. \
Si quis aulem existiroal sc posse refcllcre id quod
^ , 2
diciinas, quoniain eliam postquain fuil adbibita
\
medicina, peccandi nondum finem facil buniana
>
vita , is aliquo nolo el familiari exemplo deduca ;
tur ad verilaiero. Quomodo cnim in serpenlc, si
. " ^
lnorlifcrum aliquod vuluus in capiie acceperit, non
,
\ , ' ,
slatim shnul cum capile morle afficitur eliam qui
6 ,) , \ )*
ponc cst tractus, sed morluum quidem est capul,
\
cauda aulcm proprio animo adbuc est auimata, cl
,
vilali virlute non esi privata : ita etiam licet v i . ',
derc viliuna lelifero quidem vulnere confectum, in
\
suis autem rcliquiis viUc exbibere molesliam. Sed
,
cum mysterii ralionem in bis reprehendere desie . \ ,
rint, rursus crimiaanlur, quod fides non per oinr
ncs pervadat homines. Cur tandem, inquiunl, nou D , ; , <

, >
ad omnes vcnii gralia, scd cuin aliqut ad verbum
^
Dei accesserint, non parva pars cst eorum qui desunt, cum anl Deus noluerit omnibus abunde i m - , ;
* * 6(
perlire beneflcium, aui omnino non poiueril ? quo ,
rum quidera neulrum reprehensione carel: neqtie
. , , \, c
enim Dco convenii quod bonum noluerit , neque
\ ; '
quod non poluerit. Si ergo aliquod bonum est ,
dcs : cur, inquiunt, non ad omnes venil gralia ?
,
Aiquc 8i hacc quidem in iis quae dicimus a nobie
astruercnlur, quod a diviua volunlate liominibus ,
distribucretur fidcs, utpole quod alii quidem voca . \
reniur, caeteri autem esscnl experles vocalionis ;
, , , ;
oppoitune bujusmodi reprcbcnsio objiccrciur mysicr
ORATIO CATECIIETICA.
.
,
,

, ;
, '
, \ , .
,

.
,
\ . \
*
7S
rio. Si autem pariter ad otnnes procedit vocatio.

nec au< tontaiem, nec ataiem, neqtte gentium discerneng diflerentiam (propierea enim in primo
initio pr&dicalionis, divina ineptratione, unius et
ejusdem linguae, cujus omncs genles, repente facti
sum qui verbum ministrabant, ut nemo eseet expei s bonoruin ) , queniadmodum fuerit coneenlaneum, ut Deum adbuc accuscnt, qnod Verbura non
in omnes dominatuin obtinucrit ? Nam qui in universitalem libcram habcbat poteslatein, proptor
sumnium in hbmines honorcm, dimisit eliam aliquid in noslra polestate, cujtis umisqtiisqne noslrum solus esi domiuus. Hoc aiilem esl liberi
arbitrii iibera eleclio, qnae subjici nequit, et sui
jutis esl in libcrlate mcnlis et cogitalionis sila.
, R Iiaque in cos qui ad fidcm adducti non sunt, c r i , - minatio mullo juslius iransferri queat, nnn incuji
, qui vocavit ad consensionem. Neque cnim cum
' * .
Pelrus in inilio verbum pradicasscl in frequenlis , ,
sinia Judseorum concionc, et iria millia sininl
, , ' fidem accepissent, i i qui non crediderunt, ctim
.
plures essenliis qtii crcdiderant, in Aposlolum causam couluierunt, quod non credideriinl. Noque cnim par erat, ut, graiia in cotnmunc proposiia,
q n i volunUrie ab ea abscesscrat, non sibi, scd alii malam suam sortem ascribcrct.
CAPllT X X X I .
. '.
Sed ncque ad bacc Hligiosa ogcnt contradictione.
'*
. , Dicunt enim Deum possc, si velit, eos eliani qui
, - resislunt, necessario compell^ndo aiirabore :ul
suscipiendam prxdicationem. Ubi cst orgo hi bis
. ; C liberum arbiirium? Ubi autem est virlus ? Ubi esi
laus cornm qui se recle gcrunt? Esi enim soltim
;
inanimorum,atil eorum qu;c suntexperiia rationis,
. \ aliena volunlalc ad id quod vidctur adduci. Rationis autem parliecps ei inlelligens natura, si libo, ' , \
. rum deposucrit arbitrium, simul cliain perdii
graliam iiilelligentia?. Ad quid enim sua ulcttir
* ; - ineuio ajc cogilalione, si poleslas ejus eligondi, quod
suo arbitralu constiluit, sila est in alio ? Si manel
, ' ,
* autcm ineflicax cl nullius usus liberum animi i n , , \ * slilutum el clectio, necessario cliam abolila esl
, virlus, inipedita iinniobililate liberi arbitrii. Si non
, sil autcm virtus, bonore privata est vita, cl faio
procedit ralio, ablata el laus cornm qui sc rccte
*0.
gerunl, peccarc cuivis impune licct, vitie itisti , ;
, ^ tuetida? discrimen nullum superest. Quis enim, m
' ,
esl rationi consenianeum, amplius vei inlempcran '
lem reprchenderit, vel temperanlem laudaverii ?
.
cum quilibct in promptu hanc babeal rcsponsionem, quod nibil eorum qu?e noslro arbilratu stn ,
, ' tuiraus, in nostra sit potcstaU;, majnri auiem potcnlia buraana irabantur institula ct proposita ad
^ *
id qeod lubet ei qwi dominatum oblinet. In Dei ergo boniutem ctilpa non est confcrenda, quod
n o u m omntbus fueril fldes, *ed in aflfeciionem eorum, qui prttdicationein vcrbi audlunt.
. ABr.
CAPUT X X X I I .
Quid prseter baec afferlur ab iis qui conlradi ;
cunl? Maxime quidem, quod non oporlcrel summam
^ , \ .'
et supercBiincnlem naturam omnino morlis snbire

experienltam, sed absqne ea sua insigni ct excel^ . ) ientc viriulc possct facillime quod vidcbaiur etti1
V.)
S. UiEGCKIi NYSSLNI
cere. Quod si cliaiu arcana aliqua ralioue hoc

otnninn Oeri oporlelal, lamcn ignoininiosai
niorlis affici dcdecore. (hiae cnim 111019, inquiunt,
cst ignominiosior ea qux pcr cruccm suslinetur?
(Juid ergo ad hxc quoque diciiuus ? Morlis quidcm
nccessitalem cflicit naseeudi conditio. Eum eniin
qui semel stalucrat csse parliccps bumanilalia,
oporicbal pcrvadere omnes naturae proprielalee.
Si ergo cum duobug Gnibus lnlercepia sit bumana
nalura, in uno fuissct, cl allcrum non ;Utiî&s i ,
semipcrfeclum iuansisscl proposilum, ul qui nostr.c nalui.T alieram non alligisscl propriclatein.
FoiUsse aulem quispiam, cum roysteiium accuratc cl cxacle didiceril, magis couscnlanee dixrrit,
non cvenisse moricm proplcrca quod nalus s i t ,
sod coniia mortis causa fuis&e ab co accopiam
nasccndi condilianein. Nequc euim aucrnus ilic
corpoream idcirco gcncralionem subiii, quia vita
rgerct , scd a morte nos ad vitam revocans. Quoniam igilur oportebal ut tolius nalura? iiostra* a
iiiorluis resurreclio ficret; lanquam manum jacenli
porrigcns, et proplcrca ad nostrum cadaver a&picicns, morli lanlum appropinquavit, quanttini csl
aiiiîssc morlalilalem , cl iuiiiuin rcsurreclioiiis
suo corporc dcdisse natura?, ui qui virlule ac potcslate lolum bominci gimnl suscitavcrii. Quoniam
cuim non aliunde qiiani cx noslra massa caioetat,
qu-jo Ucum susccpcral, quse quideni per resunvo
lioncm simul cxcilala fuit cum diviniiale; quomodo in noslro corpore, unius cx scnsuitm insliu
incnlis opcralio deducil consensum ad universum
paili unilitm : ita ctiam pcrindc ac si es&cl aliquod
animal univcrsa iintura, parlis rcsurrectio transit
ad univcrsum, el pro coittinuilalc conjunctjeneqtie
natura? lolum cx partc concurrit. Quid eiiitit rrmoluin a probabililalc cl verisitnilitudiue discimus in
tuysicrio, si qni siat, iiicliiialur ad cum quicccidit,
aiit ad cxcilaiidum cuiu qni jacrl? Cmx aulcm iitnai
aliquam eliam aliam profundiorem cumineat ralionrro, viderint ii qui rcs arcanas noverunt. Quod
autem ad nos venit ex iraditione, C8l bujusmodi:
Quoniain omnia cotivenicnlcr sublimiori vila? iit
Kvangclio dicla ct fa; ta s u n l , ncquc quidquam csl
cjusmodi, ut inde non apcrle appareal oiiinino divinilalis nnstio eiim bumanitaie, ctun vox quidcm
aut actio iranseal bumaniius, id auicm quod cx occulio inlelligitur, oslcndal divinilalem : in bac
ctiam parle fueril consequcn&, nt, non aspicialur
umun, allcrum autem despicialur, scd in immortali
qitidctn n-ortale considcrclur, in boniine aulcm id
quod csl divinius onmi sludio disquiratur. NUHI
quoniam propriutn est divtnttalis omnia p e r v i i d f T c ,
el cum cortim quac sutil nalura per onuiem partem
exiendi (non enim D K i B s e r i l quippiain in e s s e i i l i a ,
nisi in eo quod csl maueal. Quod aulcm proprie
csl el primo, divina esl nalura : quam ulneccssario crcdamua esso in ciinciis qnx sunl, nos cogii
corum quti MIIII pcrmansio), boc per cruccm dorcnihr, ejus quadiifariaui figura sii divisa ,
> ^ '
.
, ,
; \ ; '
.
,
.
, \ , ,
*
* ,
,

* . \
, '
. \

, :\ '
,
, OavaTq) ,

,
. , '
,
,
\ '

^ ,
, \ >
, .
,
, \ ;
,
^. " '
,
(
\ \ ,
\
, ,
*
) \ , -,
* '
,
.
, \
*
, . , \,
,
,
'
, , ;
\
,
,
81
ORATIO CATECHETICA.
82
adeo ut ex raedio, quatenus sibi ipsi conjungitur,

* .
Bttinerentar quatuor projcctioncs: quoniatn qui in
, , ea fuit exlensu* tempore mortis susceptae dispen .
gationis, qui eibi uriivereum eolligat, concianat et
adapiai, U diversas rerum naturas ad unam per sc cogit conspiralionem et barmoniam. ln iis en!m
quae sunt, vel sursum inldligitur auquid, vel deorsum : vcl ad transversos Ones Iransil cogitatio.
, Si ergo consideres coeleslium aul lenestriam,
, f) *
aut utrorumque universi extreinoruni constiluiio ,
nero, tuae censiderationi semj er occnrrit divinilas,
, qiia sola ex orani parle in iis qna? stint, vcnil in
, \ .
coiêmplationem, et oiunia cominoi in csscnlia.
,
Siine autem bsec nalura nominanda divimlas, an
, , ,
ratio, an virtus ac potesias, an sapicrrtia, an ali
quid alhtd ex iis quae sunl cxcclsa, et qtirc magis
, \
possunt osiendere euin qui esi sumnius ei super . \ g enimens , de voce aul nomine, aul figura verboruru
, \ \
non magua est nobrs controversia. Quoniam ergo
, \ ' ,
ad ipsum universa aspicil creatnra, ct esl circa
,
ipsum, et per illum sibi ipsi cobrcrct ct coalcscit,
* ,
cum quae sunt supra, iis quae infra, et qu;c sunl
- obliqua, sibi invicem congenerentnr ac conjungan \
t t i r : oportebat nos non solum amlitionc deduci ad
, \
dmnrtatis consideratioticin ; scd ciiam visum cffici
, doctorem ac magislrum sublimiortnn intelligcnlia
rum. Hinc molus magnus ille Patilus in mysterio
\ , \
Epbesinum instituii populun^ per doctrinam cis
.
dans virlirtem ad cognosccndum quac sii profundi0 . "
las, laliludo, altmtdoquc et longitudo*. Uiiariiqiinm , ,
que enim crucis porreclionetn proprio appcllat 110 . \
mine. Alliludincm quidem, id quod supcreminct;
, , , C
5? TSr
, , Xficrhur. * $
,
\ .
.

* \ ,
6
,
, 6tov , '
, , \
profunditatcm atitem, id quod est subtus: latiludincm Y e r o et longitudinem, qnae sunt pcr transvcrsum exiensiones. Alibi autem bunc sensum clarius
explicat, ut arbitror, ad Pbilippenses, cum d i c i t :
in nomine Jesu Chrisli *? genu flectatur, ccelestium, terreslrium et inferorum
Iloc in loco nicdiam prorainenliam et velui aniemnam unico nomine comprebendil, ttl qui qnid iuter cocleslia ct i t i ferna tnterccdit, tcrrcstre nominaveril. Hoc qitidpm
didicimus de niyslcrio crucls. Qua3 aulcin deinccps
seqiiuntur, ea verbum eomplcctilur ejusmodi, 111
faleatttur eliam increduli nibil esse alienum ab ea
quie Deum decet exislimalionc. Nain quod in morlc
noii manseril, ctqua2corpori impositaj ferro luerint
plaga?, nihil unpedimcnlt attulerint, qtiominiis rc-
, ^ sorgeref, et qnod libere discrpulis post rcsurrectioncm cuni vellft, apparucrit, el cis adessct, cum
^^, tamen iton videretur, el essct in mcdio eorum, n ;
, \ '
ingressu quidem per portas iniligens, et coniirnia, \ \ ^ \
ret dtacipolos insufflatione Spiriius, el sc cum ci?
ftev , fulurum csse polliceretur, ci nulfo dislinciuin i r i
jpbmp
, \
inlervallo, et co quidcm quod apparcbat in coDluni
, ascendtret, eo aotcm quod intelligebatur csscl
, \
ubtque, quascunquc liujusmodi cominct bisloria,
' * \
nuiloratiomimauxilioindigcnt ad probaiidtim quod
* ,
sinl divina, excelsscquc et sumrnrc virtulis. Qux
^ ^ . '
quidem nibil opus est tit sigillaliin pcrscqnauiur,
^^ \ \ ? fc|4ies. iii, 8.
' Pbilipp. n , 10.
S. GREGORU NYSSENI
cuin ex se ip&a oralio salis uidicei ea esse supra , ,
naluranx Sedquoniam myslicorum docttinentoruiQ
,.
pars esl etiam aliqua, quac i n lavacro tit dispeiisa , \ \
l i o : quod quidera seu.baplismum, geu illummaiio .
nero, seu regeneraiioncm velie nomiuare, de nomine non conleBdimue, bene erit breviter de e
dicere.
. .
CAPUT xxxnr.
'
Nam postquam a nobis audiverint, quod cum
tuorlale transcat ad vilam, consequens erat, priina , <
generalione ad vilam lnortalem deducenie, aliam {
iiiveniri generationcm, quae neque ab inleritjj in- , ,
,
ciperet, neque desincret in interitum , sed cuni qui
fuissel geiieratua, ad vilam deduceret imraorta- '
lem (quoinodo enim cx inorlali generalione mor- . "

tale necessario exstitil id quod fuit generattim
i u quod ex generatione iu quani non cadit inlerilus
generalur, meliug fuerit ac prsestantiug, quam u l vov ,
a morle patiatur inlerilum), postquam, inquaro,
\ ,
haec audiverinl, et quae sunl hujusmodi, et modiim , ,
prius didicerint, ncinpe quod ad Deum preceg, et , \ ,
gratia? coeleslis-invocalio, et aqua, et fides, sunl \, '
ca per quae impletur inysterium regenerationis, ea
, ,
didicililer eis persuadenlur, ut qui ad quod ap- ,
parct aspiciaut, utpote quod id quod fit corpo- . , , \
raliier, non accidat promissiont. Quomodu enim,

inquiunt, precea, et divinas virtulis invocalio, quae > ;
lit super aquam, iii dux et principium viiae iis , ^
qui iniiiantur? Ad quos, si non sinl nimig duri .
el pcrvicaccs, simplex guflecerit oralio ad efflcien- ,
dum ut assentianlur doginali. Nain vicissim eos ,
inlerrogemue, cura modus ejus quae ex carne fil
; \ ' <
generationis sil omnibus manifestus, quetiiadmodum
lit bonio id quod dejicitur, ut ex eo consistat ; , .
auiinal ? Atqui in oo nihii dici potesl, quod aliqua
;
vationc ullam invenial probabilitalein. Quid enim
commiine habei semeu hominis cura ea qualhaie \ ,

quaj in illo consideratur? Honio coinposilus eat
, \ ' <
rcs quncdam parliceps ralionis et intelligentiae.
lilud auiem consideratur in quadam buinida qua- . "
lilalc, c l nibil amplius comprebendit menlia con-
ccpiio, quam quod ex sensu cernitur. Quod ergo
ab inlerrogaUs, quomodo sil credibileex illo consli- \ *
tisse bominem, cousentaneum est nobis fieri respon- . <
sum, hoc eitam dc regeneralione per aqtiam inter- , <
rogali respondebimus. Nara el illic unicuique eorum D ,
, .
qui interrogamur in proinptu esl dicere, quod
divina viriuie ille iii bomo, quae gi non adsil, semen , *
cst immobile et inefflcax. Si ergo iilic non gub- *
jectmii facit honiinem, scd vift divina iransmutat , ,
id qiiod apparet in naturam hominis, extremae ,
iuerit insipiftniiae ingratique el immemorig animi,
. , \, \
iilic Deo tanlam Iribuentes virlutem, exiglimare
Deum hac i i i parle esse imbecillum ad suain i m - , , \
plendam volunlalem. Quid commune, iuquiunt, habel ; ' , &
vita cum aqua ? Quid autein (eis diceinus) com- j
miine babel huraor et imago Dei ? Scd nibii illic . \ ,
, |
esl adniirabile, si Dco volenle humor transit in

atiiuia) prxstanlissimuin. Dc hoc etiaui simiiilcr
.
dicemus, niininie csse inirandum, si divinac v i i 4
01110 CATECHETICA-
luiis prxsenlla trausformal ad incorrupiionetn id quod naiuin fueral in natura in quam cadii i n *
leriius.
. \
CAPUT XXXIV.
Scd qua?runt ut sibi oslendatur, quod Deus
'
\ . adsit invocatus in iis quae fiunt sanclificaiionibus.
, . Qui autem hoc quseril, revocet in mentem ea quae
retro suul examinata. Confirmalio enim, quod qua3
, :, per carnein nobis apparuil virtus, vere sit divina,
. defendit id quod dicimus in prscsentia. Nara cura
\ , - osieusum s i l quod sit Deus qui suaai osleodit
, naiuram rairaculis per ea qiue fiunt, simuj etiam
oslensum esi, eum adesse iis qua3 fitint lempore
. " invocationis. Quomodo enira i n unoquoque eorum
& quae sunt, est quaedajn proprietas quae nolara reddit
. ' - naturam, ila divinse nalurae proprium esl veritas.
, \ Atqui invocantibus se semper affuturura est polli , \ - citus, et futurura i n medio credenlium, et in om , \ ' nibus mansurum, et cum unoquoque conversalu ; neque alia fuerit nobis opus probationc,
- quod Deus adsit He quae fiunl, cura Deum quidcm
, esse pcr ipsa miracula crediderimus, neque dubi . temas, id quod promissum est adesse certis et
, a mendacto alienis proroissionibus. Quod aulem
- q u pcr preces fit invocaiio, divinam praeccdat
dispensationem, salis superque probat, quod id
. \
quod flt, ex Deo peragiiur. Si enim in altera
, \,
' , genere hoiuinum procreationis, eorum qui genc , , rant ad id iucitaiae appciitioncs, eliamsi ab iis
Deus prccibus non invocelur, divina virtule, sicul
prius dictum est, efflngunt id quod generalur ,
\
, \ - qua separala inefficax el inutilis ac irrita cst eorum
opera : quanlo magis in spiriluali modo gencralio , \
), - ^ i s , cum cl Dcus iis qua?, facla sunt sc aflTulurum
* \ sil pollicilus, ct suam operi viilutem indiderit,
ul crcdidimus, nostrumquc proposituin ct iuslilu , tmn feralur ad id ia quod sludium ct opcra con ; fcrttir, si eorum quorum decet simul per prcces
, assumaiurauxilium, magis crit perfectum id in quod
- conferlursludiuni? Quo modo autcm qui Deum pre - caniur u l sibi sol illucescat, id quod fil nequaquam
, \ - obtundunl cl obscuranl (sed uec inutile precanlium
,
dixeris esse sludiuni, si de co quod omuino futurum
esl Deo supplicam): ila i i qui crcdiderunt, congruen - lcr certse et a mendacio alienae ejus qui poUicitus
, ,
fuit promissioni, omnino adesse graliam iis qui re . - generantur per hanc mvslicam dispensationem, aut
- Q graliae aliquam faciunl accessionem, aut cerle eara
. " quae cst minime avertunt. Nam quod omnino adsit,
. " ,
ex co conslat, quod Deus sit qui promisit. Caetc .
runi Divinitalem esse miracula lestanlur. Uaqne
quin Dcug in omnibut adsit, nulla cst occasio dubitandi.
. \
CAPUT XXXV.
* , \ \
Descensiis aulem i n aquam, et quod in eam homo
<6 ,
tcr demissus sit, allcrum conlinet mysterium. Nam
.
quoniam modus ndstne salutis ad eiTectum ci opus

nonadco esldeductus ex prsnciintc doctrina, quair
, '
tum pcr ca ipsa quae fecit qui cuin hominc subiit
, f socielaleui, ut qui reipsa titaiu sit operalua, ut
1
S. GREGORH NYSSENI
88
por carncm rursus assiimplam el simul deibca- \ , ' \

larn siniul salvarelur quidquid est ci cognatum

et genero conjuncuim : necessario excogilandus
\ , crat aliquis modus, in quo in iis quae fiunl esset
, \
cognatio aliqua ejus qui scquilur cuin eo qui prxit

ac dueit. OporlcL ergo viderc in quibusnam est
. &
considerattis qui dux fuil et auclor noslra? viloe:
* ,
<it, sicut dicit Aposlolus
convcnienter duci cl
,
auclori noslrae salulis sequcntibus recte procodal
. "
imilatio. Quo modo enim, qui ad nuniciosam et
iuHilarem in arruis molioneui efudiuniur,- ab iis
, '
qui orilinandue aciei sunt perili, pcr ea quae aspi .
ciiinl, deducunlur ad rile iraclandorirm arniorum

cxperientiam ; qni autem nCm agit id qiiod ci prius
.
oslcndilur. remanet expers ejus experientiaS: eodeni

niodo necesse est, ut quibus sludiuin par est ad , bonum, omnino simililer sequanlur per imitationem
, ' cum qui nos ducil ad salulem, ad opus dedu- .
tendo Id quod prius ab co fuit ostensum. Non
, *
.
potest cuim iieri ut ad parem Onem pervenianl,
qui non per viam similem sunt ingressi. Quomodo ,
,
cnim qui labyrinllii errores non possunt ulla ra ,
l[one evadcrc, si in aliquem inciderint qui eomm
sil perilns, cum poite sequentes, varios el fallaces , ' ' \ domorum flcxns anfraclusijtie permeatit, non per ,
tneaturi mst ejus qui praecedit, insisterenl vesli , '
giis : ila ctiammibl cogila bujus vilae labyrintbiiin,
.
qucm bumana natura minime potest transtre, nisi
,
quispiam eaindeni viam teueat, per quam qui in
,
co fuit, egressus esl ambitum. Tropice aulem dico
labyiinthutn, qiii pertransiri non potesl, vitae car- ^ ;
cereifi, in quo delenlum fuit infelix genus buma- , \ .
nam. Quid ergo aspeximus in duce el ayctore \ ).
, ' \
nostrae saltitis? Triduanam niorieni ct rursus
' ; vilam. Oportcl ergo iu nobis quoque talcm ex \ ,
cogitari simililudinem. Quidnam esi crgo excogilalum, per quod etiam in nobis ejus quod ab eo \ .
facluiu est iuipleiur iniilalio? Quidquid esl morlc ,"
affeclum, quemdani proprium babct locum et se- , \ ,
cundum naiuram, ncrnpe tcrram in quam incli- , \ ' .
\
natur, et in qua condilur. Magnani autem inter
, ,
se babenl cognalioncm terra et aqua, quae sola
cx elemeniis sunt gravia, cl ferunlur dcorsum, * ,
. \
et inanent in se inviccm, ct pcr sc inviccm conlinentur. (Juoniam ergo ducls et aucloris vila3 ry , ^
nostra2 mors fuit sub lorra, et sccundum con- , \

niuncm naturani : quac fil a nobis morlis imilalio,
,
in propinquo expriniilur elcmcnlo. l sicut iHe
, ,
coc!esl>s bomo cum morlalilatcm assumpsissel,
, \ ,
postquam sub lcrra fuissct posilus, lcrlio dic rc
versus est ad vitam : ila ciiam qtii sccundum
.
naturam corporis esl illi conjunctds, ad idcm quod
;
ab ipso rectc gestum est intucns, ad vllae, inquain, finem, pro lerra aqua ci infttsa, aubkns elemcntum, in iribus ambilibus iinilalus csl Iriduanam graliam rcsurrcclionis.
Dicluin estctiatn lale quid iit iis quae praiccsse , '
runt, ncmpequod, prudenti consilh) dispensaiionis,

a divina providenlia fuil imporlala inors liuinanaj
;
< !
Hcbr. x n 2.
f
ORATIO CATECHETICA.
90
\ , natura;, u l cum effluxlsset vitium, in dissolutionc

, \ , ,
corporis et animsc,
pcr resurrectionem
animai, rursus per
- salvus, impatibilis, et intcger, etalienus ab ornnt
. ' - commistione vitii, homo reformaretur. Sed in ducc
, quidem et auctore nostrsc salutis perfectioncm
, liabuit susceplae morlis dispcnsalio, ut qux convc . nicnler sub scopo et instituto perfectc fuerit ad impleta. JNam et per mortem disjuncia ftterunt
qua3 eranl unita, et ntrsus conjunctasunt quxerant
, ,
discreta, ut purgata naturain dissolulione corum
quae naturaliter coierant, anitna, inquam, et cor. \ ^ - poris, eorum quae fueraut separata redilus ab
, ' aliena admistione esset purus. l n iis autem qui
' , - ducem sequunlur, accuratam et perfectam imita,
lioncm non omuino capil natura , sed cuni quan. ;

,
,
,
, ,
\ , '
6 ,
\
,
. '' ,
, ' , , \
,
|
i polest nunc accepcrit,in lempus rnlurum reservat id quod resiat. Qutd ergo imitalur? Qnod
vilii immisti in hnagine morlis, quae facta est per
aquaro, exprcsserit deletionem, non pcrfeclam tamen deletitfnem, sed quamdam inlerruptioncm
cor.timiationis v i l i i , cum duo concurrerinl ad t o l lendum vitiura, nempe et ejus qui peccavil poeninilentia, el imitatio mortis, per quae bomo quodammodo dissolvilur a congenila cum vilio conjunclione, poBnilentia quidem procedcns ad odium
vilii et alienalionem, niorle autem vilii operans
dcletioncm. Sed si fieri quidcm posset, ut in perfecla morte csset is qui imitalur, non esscl id quod
fit imitatio,sed res eadem, el a noslra iiatura ma , * . \ lum perfecte delerelur, adeo ut, sicut dicit Apostolus *, omnino morerctur peccato. Qunniam au, , lom, sicut dictum est, supremae illius poleslalis
,
lantum imitauiur, quantuni capit nostraj nature
\ , \ mcndicilas : aqua ter infusa, cx ea rursus ascen , ^ \ dcutcs, salutarem imiiamur sepulturam el resur rcclionem quai facta est in lemporc triduano, banc
, ,
\, \ , \
suscipicutes cogilationem, quod sicut aqua in no -, '
stra cst potestale, ut et in ea simus, et ex ca rursus
\ ,
emergamus, eodem modo in ejus, qui universitatis
, dominatum oblinet, est poiestatc, ut sicul nos
, .
aquas, ita ille nioitera subiens, rursus adpropriam
rcducat b alitudincm.
, \
Si quisquam ergo aspiciat ad vcrisimilitudincm,
, et ex utriusque virtulc ea quas fiunt judicet, n i ^
, lam in iis quae iiunt invenict ulriusque discrepan . D liam, ul qui congrucnter niodo suae natura ca cf' ,
fecerit quae suac erant poteslatis. Quomodo enim
, ,
est in potestate bominis, aquam, si vclit, citra u k
' , \
lum langere periculum, inflnilis parlibus facilius
, \ !> .
mors csl proposila divinai virtuti, ut ct in ea sil,
el non convertalur ad affeclionem quae ex illa ac , ,
cipilur. Proplerea crgo nobis neccssc cst in aqua
: , praemcditari graliara resurreclionis, ut scianiui
, \ . '
quod cx aequonobis cstfacilcct aqua tingi, ct c

mortc rursus emergere. Sed quo modo in iis qua3
, fiunt in viia, sunt aliqua aliquibus priucipaliora,
, ,
sine quibus etiam id quod Ot, ncqviaijuam rccto
U
Houi. v i i i , l i .
S. GKEGORII NYSSENI
91
tficresserit ( quanquam si cum fnie conferatttr *

principium, pro nibilo esse videbitur rei princi- . , \
; >
pium cum line comparatutn: quam enim babent aequalitalem honio, et quod ad procreanduro animal , ' .
\ ,
(lejicitur? sed tamea nisi illud sit, hoc non flcl):
, \ . <
iia eiiam quod in magna Gt restirrectioDe, cuin sit
majus natura, hinc habet iniiia et causas. NOQ ,
.
poieii enim fieri ut illud fiat, nisi boc praecesserit.

Dioo autoro iieri non posse ut bomo sit in resurrcclione absque lavacri regeneraiione, non aspi- ,
\ .
ciens adraassaenostrae reiiclionein et reformationem. Ad boc enim omnino oportet devenire natu-
,
ram, propria necessiUte compulsain ex pra?scriplo
, {
dispensalionis ejus qui ordinavit, sive lavacri gra , \
Uam assumpserit, sive initiationis bujusmodi cxpers manserit, sed restittiiionem bealitudinis, di- \
.
vinitatis et ab omni moerore immunilalis. Non
, '
cnint quaecunque per reeurrectioncm reditum ac . "
cipiuni ad essentiam, ad eamdem vilam redeunl.
, \
Sed mullum inlerest inter eos qui sunt expurgati,
' {
o.l eos qui indigent expurgatione. In quibus enim
,
in liac vita praecessit per lavacrum cxpurgatio,
. <
iis erit redilas ad id quod est sibi cognalum. Ei
. <
aulem quod est puruni et nuindum, propriuni est
. , :
ct familiaritate conjunctum impaiibile. Quin au * j
toin in impatibililate sit bealum esse, minimc du, ,
l i l a l u r . Quibus aulem induralae occalluerunt affe * , \
c.liones, ncque sordium el macularum ulla fuit ad .
bibita purgalio, non aqua mysliea, non divinas vir ,
lulis invocalio, non inconcinnae pravilatis corre1
'
ctio , necessc est i i quoquc sinl in eo quod con ,

. \
venit. Manifestum esl aulem auro adulterino conp \ \ :
f.tsoque ct non sinccro convcnire fornacem, ut
p
cuin cis mistum vitium fuerit liquefacium, longis
,
poslea sa?cul:s Dco pura conservelur nalura. Quo . 01
niam ergo in aqua et igne est vis quaedam absler \ .
gendi et nuindaudi, qui per aquam myslicam vitii
sordcs abliieruul, non opus habent allcro genere purgalionis. Qui aulem non fuerint init
myslerio bujus purgationis, ignc purgaulur nccessario.
CAPUT .
. .
Nam et communis ratio ct Soripltirarum oslen '

dit doclriua, divinum cborum non posse ingredi,
\ ,

qui otnncs cx vilio conlraclas sordcs ac iiiaculas
iiou eltierit. Hoc illud est, quod cum sil ex se D ^. \
parvum, magnorum est bonorum imlium et fun* \
damcnliun. Parvum auleni dico ob recte agcndi
.
facilitatem. Quis enim est hac in re labor, credere
. , ^
Deurn esse ubique : cum aulem sit iu omnibus,
,
adcsse eliam invocanlibus vitalern cjus virluicm,
\
prsesentem aulem faeere id quod est sibi propriutn
; "
cl conveniens? Divinae autem opcraiiouis csl pro \ .
pi ia salus eorura qui indigent. Ipsa auleni i i l cfli . *
cax el ad opus deducilur per eam t)ua3 in aqua Gt

expurgaiionem. Qui esl autem expurgatus, erit par .
ticcps puritalfs. Quod aulem vere purum est, esl
\
divinitas. Vides quam sit parvum, et quam facile
\
rccle lieri potest id quod est in principio, nempc
<
fides l aqua : illa quideui s i u in arbitrio libcrje
*
93
OUATIO CATECHETICA.
\ ofev, noslrae electionis, haec vero quse simul cum v i u

;
noslra alitur. Sed quod ex his bonum oritur,
quantum est et quale, ut eum ipso Deo homo fa~
miliaritatem habeat et conjunctionem
. '.
CAPUT X X X V I I .
'' , \
Sed qnoniam homo est duplex, ut qui sit com*
, positus ac contemperaius ex anlma el corpore,
, ' - necesse est ut qi senrantur, per utramqne attin. gant eum qui dueii ad vitam. Ergo anima quidera
cum ipso conlewperata pr fldem hinc salotis ha{ bel occasionem. Nam unio oom vila vitae tobtt
. - aocietatem. Corpus autem alio raodo venit ad par
. " ticipationem et contemperalionem ejasquod dal
! ' , - salutem. Quo modo enim qui venenum sumpseruni
' dolo et ex insidiis, alio medicamento exstingnuni
\ i m q affert interitum, oporlet autem sicut ex , '
iiiale, Ua eliam sahilare medicaroentum admitli
iytra visccra hominis, ul per iila distribuatur in
*
* - univcrsum corpus virlus cjus qood fert opem : ita
, \ cum id gtislaverimus quod nostram dtesolvit naturam, rursus necesse est ut opus babeamus eo quod
cogit ac conciliat id quod erat dissolutum, ut cum
- intra nos fueril hocsalularemedicapaenlum,veneni
. ; damnum, quod corpori fuerat inditura, per COR , , trariam repellat afTectionem. Quid boc ergo cst ?
\ . Nibil aliud quam illud corpus, quod et roorte elensum fuit esse potentius, eC nostrse vitae fuit
, ,
, inilium. Quomodo enim paratn fermenli, ut dicil
, Aposlolus , sibi assimilal lotam conspersionem, ita
corpus a Deo morie affectum cum fuerit intra no .
6trum, toium ad se trausmutat et iransfert. Quo ,
modo enim cum quod est exiliale, mistum fueril
/ * -\
cum sano, quidquid est conlemperaium, simul
,
\ . reddUur inuiile, ila eliam corpus immortale cimt
, fuerit intra eum qui sumpsit, universum quoque
transmutat in suam naturam. Sed fleri non po tcst
ut sit aliquid aliier intra corpus, nisi per
.
. esum et potionem misceatur visceribus. Necesae
- est ergo, co modo quo nalura pote&t, Spiritus v i ' , vificam suscipere virlutem. Cum aulem solum i l ^, lud corpus quod Deum suscepil, banc graliam
acceperil, ostensum sit aulem aliter Geri non
-Jk
posse,
u( noslrum corpus sit in immorlalitate,
, >
nisi pcr communionem curo inimorlali factum sil
>
\ j ) particeps incorruplionis : oporlet considerare, quov
ts
,
. \ ' .
, *
\
,
.
*
^^ \
,
<, \ ; \
^ ,
*' lCor. v , 6 .
modo fieri polucril, ut unum illud corpus, tyiod

tam multis iidelium millibus in universo orbe lerrarum seiuper distribuiiur, toium per partein sit
in unoquoque, et ipsura in se toium maneat. U l
crgo fldes ad id quod est consequens aspiciena,
de sensu proposiio nullam babeat dubiiationem,
oportel noslrani orationem pauii&per immorari i n
naturali corporis consideratione. Quis eniro nescii
quod nostri corporie natura Spea per se noa
babel vilam tn quadam propria corporis subalant i a , sed p i r quankdam affluentem ei virtutem
et scipsani contiucl, el manet in csscntia, pcrpo-
95
S, GUEGOftll NYSSEM
lua molionc ad se allraheus id quod dcesi, et rc- ,

, Svrt
pellrus id quod est supervacaneura? Et quomodo

Mler aliquie aliquo bumore plenus, si in fundo exeal
id quod in eo est posilum, in magniludine suam ,

ii servavcrit iigurara, msi supcrne pro eo quod
extil tiigredialur aliud ad id quod oxinapitur ; adeo
qui vklet lagniitidiiie di&ientum hujus vasis
,
aiubiiH, sciat eum non esee proprium ejus quod
apparet, sed k l quod iuQuil, cimi in eo fuerii iigu- , , .
\ \ .
rare id quod coalinel magniludinem: iia eliam
, I
corporis uoatri coueiruclio nihil quidem kabet
'
proprium nobia cogniium ad sui coDs&ilutionem,
. 0
pcr eanr aulem quae inlromillitur virtulem ruanct
iu essentia. a aulem virius alinjentum et esl et \
. |
dicttur. Praelerea aulem non idem omnibas qux
aJutilur corporibug, sed quoddam unicuique eon- ,
gruens attribulum est ab eo qut naluram dispensal
,
' , (
m administrat. Nam alia quidem animalia alunlur
.
rffossis radicibus ; alta aulem alunlur berbis ; ali,
qtiorum aolem nuli inienlum sunt carnes. Hooiini
. \
autem praecipue est panis, et ad humoris perdura ,
tionem et conservationem polus, non ipsa sola
^
aqua, scd vino saepe condila, ad opcm ferendam
iiUerno nostro calori. Qui ergo ad ea aspicit, po- .
lcsiate aspteit ad corporis noslri magniludinem. Nam cum illa in me fuerint, fluut sanguis ct <
p*s, nulrimenlo per vim alterandi congruenter redaclo ad formam corporis.
Ifis a nobis boc modo distinclis ac declaratis, ad

ea quse sunl proposita, revocanda est cogitalio.

Qtiaercbatur enim queniadmodum quod cst in illo
,
corpas Cbrisli, vtvtftcat omnem hominum naturam, *^ ,
qtiibus est fides, omnibus dislribuluni , ct ip \, , \
. <
suna minime diniinntum. Fortasse ergo non procnl
absumus a probabili ralione. Nam si cujusvis cor- .
, \
porie subsisleniia nutrimenlo, nimirum cibo el potu
,
cODSlet, sit autem cibus ille panis, polusque aqua
vino eihilarata; Dei aulem Verbuin, sicut prius * ,
est defliiitum, quod est Oeus cl Ycrbum, buniana , \ \
esl naiura contemperatum ; et cum essel in noslro , \
corpore, non aliquam aliam liumanse natura? inno* ,
vavit coittliiuliouem , sed per ea quae sunt consuela <
\ *
et congruenlia, suo corpori dedil permansionem ,
, \
cibo el polu continens subslantiam. Cibus aulem
erat panis. Quomodo crgo in nobis, sicut jam saepc . . "
dictum est, qui panem vidit, bumanum corpus v i - ' , ^ , |
, ,
det quodammodo, quod cum ille in eo fuerit, boc
fit: ila illic quoque quod Deum suscepil corptis, D ,

cum panis alimentum acccpisset, quadam ratione
idem erat quod ille, aliiuento, u l dictum est, trans- \ , , !
, ^ .
cunte in naturam corporis. Nam quod esl omnium
, ' '
proprium, id quoque pro cerlo ci eonstanli est in
, .
itla carne, nempe quod illud quoqtie corpus pane

conlinebatur. Corpus aolem Dei Verbi inbabita . \ <
lione adtHvinam lraiismu(atuiii est dignilalem. Re
cie crgo Bimc quoque Dei Verb.i sancliOcatuin pa . \
nein iu Dei Yerbi corpus credo transmuiari. Eleniiu
, . 2
panis erat poiestale illud corpus. Euit aatem an ^
ctiflcalus babitationc Vcrbi, quod lanquam in la (
bcnnculo habitavil in carnc. Igilur undc in illo
-, ; , -
corpore transnuilatus panis irausil in divinam
ORVTiO CATECIIETICA.
97
98
. , virtulcui, pcr idem nunc flt siroitUor. Nam et Hlic

Verbi gratia sanctum fecit corpvs, cei ex pane erat
, ,
eubstanlia, cl qnodammodo ipsuni quoque erat pa \
nie : el bic simUUer panis, sicnt dicil Apoetetns ,
, ,
\ ;, sanciiikatur per Yerbum Dei ct oralioifem , non eo
, ' - qnkiem quod cibo medianie in Verbi corptig evadat,
0^ , ged quod siaiim per Vcrbum in corpnw tranemii , tetur, gicnl diclum c-st a Verbo, Boc e$t corpn*
. - vteum **. Gum aniem eiunis caro alatar etiam por
buaiorem; neque enim nisi enm eo conjnngattir, id
. " quod est in nobis terreelre, vila permanserN.
^ - Quoraodo autero per dtirum et solidmn aiimentum
soliditalem corporis fulcimug ac atabitimos , eod*m

modo cliam bumori adjtingiuius acceasionero ex
6 /
nattira cjusdem generis. Qui quidem cum fuecit in
*>. " ,
, \ !
nobis, per allerandi facullatem til sangutg, el ma
xime si per vinum acceperii viitutem transmulandi

in calidiim. Qtioniam crgo banc quoque partem ac. \ \
cepil caro illa Dei sugceplrix ad Dei congtitutio
BCIU : manifcslatuHi aulcm Verbum propterea se

admiscuil interilui obnoxiie bemituim natura, ut
,
commtiiHone dtvinitatis simul etiam dcilieeittr l w
maniias : ca de cauea |>er eua3 gratix dfspensniie
nem gc pcr carnem inserii ouinibus credenlibus,
, comraisUis et roiilenipcrauig corporibtt* ereden * \ ,
l i u m , quibus subslaniia csl ex pane et r i t i o , n l
,
unione cum eo quod est immortale, &il etiam homo
,
parliceps incorruptionis. Ha3C aulem 4at, Yirlulo
. ,
benediclionis in illud Iran&elemeiitala corum qiiai

apparent nalura.

CAPLT XXXVHI.
. \
lis qtia? dieta sunt exisiimo nibil deeaae eorum
\
qu.e qiiaMnimor de mysterio, praeler ratiowni fidci,
,
, ' \ \ - quain paucis quidem etiam in boc prasenli libro
. - cxponemus. Iis aulem qui rationenri qiia3runl perfecliorem, in aliis operibus jam prkis exposuimus,
, ,
qiiam maxitno potuimus sludio re explicala.

. - qtiibus et cum adversariis decerncnlcs manum
coiiseruimus, et per nos ipsos conskteravimus do
, \ * \
. qtiftslionibus qnae nobis objiciuntuT. In lioc an6 \ lcm iibro exislituavimtis bcne essc si tanlniu diccrcmtis de fidf, quanlum contind xm Evangelii,
,
nempe nl qui spirimali gignitnr regcneralione, sciat
, \ */
a quonam gignatur, ot qualc fiat aaimal. Sohim
, , \
>
. D
* ,
>.
. ^.
4 *;
- . .
.
tyZrtrf i r r t v ,
r > ^ f , * \
*94, \
& ,
- ,
arri^rxt * . '
I T i m o l h . iv. 5.
enim boc gonns geiMiranonis habet in petestal&itt

hi fiat quod dctegerk.
CAPUT XXXIX.
CaHera enHvi q nascimlur, consisltmt cx i n cHaia appeiiiione eortm q e i generant. Partiis atitem spiriuiatis pcndet ex potcstate cjus qui nascitur. QuoRiani ergo m hoc \ersatnr periculum, no
aberrelnr ab co qnod cst coftdutfbile, eum ciriKbct
eit libora proposila ekctio, dico rectt* haliere, tit
qtii ad propriam indlalwr gcneraiioneni, cogifalionc friiw discemat qtHS afbt patcr f i i l t i m s sh
condiicibilis, cl cx qwonam sit pnostabilius dbi con-
" Ma'lh. xxvi, 2fi; Marr. xiv, 22 ; Ltic. xxu, 19.
99
S. GREGORIINYSSEM
100
i U r c naluram. Diclum est enim quod sii in jjug . \

potesUie eiigere genitoreg. Ciran ergo ea quae gunt,
, xa
diepertUa sint b.fariam, nempe in crealura et i n - , \ 6 &
creatum, et increaia quidem natura glabUilalem
\ ;
in se babeat et imniulabilitalem, ad mulationem *
auiem alteretur creatura: qui coneiderate eligit id ,
quod ett conducibile, cujusnara malet esse filiue, ,
tjusne quee conslderatur i n mulaiione, an ejus qiwe \ \ \ ,
firmam et gubilem immutabilemque habct naiuram, ;
et in bono semper simililer el eodem modo se ba-
benlem ? Quoniam ergo in Evangelio tres sunt per- \ , ' :
sonse ei nomina, per quae iis qui credunl origq fit , \
ac generatio , generatur autcm ex sequo qui in
\
Triniiate gencratur a Palre et Filio et Spirilu . \
sancie. I U enim de Spiritu dicil Evangelium, quod
,
id quod egt generalum ex Spirilu, est spiriius
* , \ <
el Paulus gignit in Cbrisio , et Patcr omnium est
\ .
paier .
1
Hic mihi sit sobria mens auditoris, ne se eiiiciat

,
prolem naturae instabilis, cum stabilem el inallera- ,
bilem sibi liceat suae vilae principem efficere et \
.
auctorem. Nam prout ejus qui ad dispen&alionem
accedu, cor afleclum est, id etiam quod gignilur, , \
rires babet. Quisquis ergo sanctam TrinUalem i n - . "
crealam eesc conGtetur, ingrediiur vitam immula , '
bilem et inallerabilem; ereaiam autem aspiciens ,
naturam In Trinitale falsa exislimatione, el deinde ,
, \
in ea baplizatus, ingeneratur ruisus iu vila mutabili et qua alieratur. Nam quod nascitur, esl neces- .
sario ejusdein generis, cujus est natura eorum quae \
,
generanl. Quid ergo fuerit conducibilius, in vi
tamne ingrcdi Unmulabilem, an rursus fluctuare , \ ^
inviia ingiabili et quae alleratur ? Cum ergo cuivis ; \ ,
\ ,
sit perspicuum, qui sil aliqua praeditus intelligeiUia,
quod id quod slat non slanle esl pra?slanLius, et co , \
, \ , \
quod deficit id quod esl perfecium, et eo quod
eget, id quod non egct, et co quod proGciendo ,
,
ascendit, id quod non babel quo prugrediatur, scd
semper roanel in boui perfeciione: necesse fueril '
,
ut qui sapil, unum ex duobue eligai, nempe m aul
, \ 'increal nalure ganclara crcdat esae Trinilatcm,
et ita per spiriiualem generatiouera eam efficiat
principem et auclorem suse vilae; aui si cxtra \ \
, ,
primi et veri el boni l)ei naluram, Patris, inquam,
Filiura esae exietimat, aut Sîriluiu sanctum, non D , >
simul assumena eam quae eei in baec fidem in tem- ,
pore generalionis, ne imprudens eeipsum tradal !
, \ '
manca3 defeciaeque naiurae, et quae egel eo quod
,
bonum reddtt, et se quodammodo rursus reducat
. >
ad id quod est ejusdem generis, ut cajus lides de,
fecerit a summa ei superenineule aatura. Qui enim
. ,
alicui ex rebus crealig seipeum subjunxit, non ani ,
madveriit, se iu Deo spem aon babere salulis. Om \ \ ;
nis coim creaiura, ex eo quod ex aequo ab eo quod

mn esl procedii ad eeeenliam, sibi ipsi esl propria
,
necesgitudine conjuacta; et quomodo to c^rporum
>
couslruclione omnia membra sunl gibi invicem
1
" Mallli. , i 9 .
Joan. , 0.
I Cor. , 15.
19
Pbil
, 2.
ORATiO CATtCnETICA
, \ \ conjuncla Aaluraliler, eltamsi alia quidem sunl iu

feriora, alia vero superiora: ita creata nalura sibi
. ' est unila, quod ad ralioncm aUinet crealurae, uec
, , - qua; in eo quod exsupcrat et deficit esl in nobis
differeulia, eam disjungil, ne sibi ipsi gil naturali
. , conjnncta conjunclione. In quibus enim ex aequo
, \ cogiiatur quod non sint ac consistanl, eliamsi in
, \ aliis differanl, eontm in hac parte non inveniimis
. " ullain naturae roulationem. Si ergo homo cum sit
- crcatus, Spirilum quoque creatum essc, itcmque
, \ unigenitum Deum affirmal, is vana spe ducclur,
, quippe qui seipsum ab illa in nielius resiitulionc
, \ alienum faciat. ldem enim in hac rc accidit quod
. " , Nicodemus exislimabat, qui cura a Domino didi - cissel superne nasci oporlere, quia nondum my, , $ .
sterii ralionem caperct, ad matemum utcrum cogi\ ,
lationibus devolvebatur . Quamobrem si non ad
.
iitcrealam naiuram, sed ad cognalam el conservaiu
creaturam se abducat, esl generalionis quxe esl infernc, non ejus qu#est desuper. Dicit auiem Evangeliam, desoper esse generationem eorum qui salvi fiual.
. M \
OAPIJT X L .
'*
Sed mihi non videlur catecbesis usque ad ea quaB
. , ,
dicta sunt docirinaro babere suflicienlem. Oportet
,
enim, opinor, id quoque quod postea sequilur con , *
siderare, quod mulli ncgligunl cx iis qui accedunt
, ,
ad gratiam baplismatis, seipsos in fraudcm indu.
cenles, quod videantur lantum, el non sint revera
, , gencrati. Nam qua? per rcgenerationem noslrae ftt
. ?
vitae Iransmutalio, non fuorit transmulalii), si iu
, Q eo in quo sumus, permanemus. Nara qui in iisdcni
, ' . versaiur, non video quemadtnorfum exislimandus
\ \ sit factus esse alius, in quo nibil est rotilalum ex
iis quibus coguoscilur. Quod enim ad renovationera
,
\ . et muttlionem nostrae nalurae saluiaris assumatur
* - generalio, cuivis est perspicuum. Alqui ipsa biima, , , nilas pcr se mulalioiicm non admillil in baplis , - matc, neque vis raliocinandi et inlclligendi el
scientiam percipiendi, neque aliquid aliud ex iis

. \ quae bumanam naluram proprie exprimunt, trans, . niulatur; essel enim mutalio in deterius, si quid
deleretur ex iis quae sunl propria nalura?. Si crgo
q u lit desuper generalio, reformaiio quaedara csl
, f r r a i , , bominis, baec auiein imitationera noo admiitunt,
. consideranduni esl quanam tandeni re mulata rege , neralionis gratia periicialur. Malis scilicel nolis et
. , signis ex aniiua uosira deletis, fit traasitus ad id
, quod e*t melius. Si ergo, ut dicil propbeu, inyeiico
, *, lavacro loti, muodi eflklamur, pravam voluntalni
, el raala studia ac instiiuia eluenlee ex anioiHK eflfecii
^ , \ . suinus meliores, et traosmutaii sumue ln id quod
& , esl melius. Sin aulem lavacrum quidein adbibitum
^ ' silcorpori, aiiima autcm moluun ei perturbatioDuiu
, maculas non eluerit, sed quae poet aacramenluiu
susceptum degilur vita, conveait ei qus degcbaUir
, , \ ,
priusquam sacramenio iititiarelur: clianisi id dicere
, \,
sil aadacius, dicam unjcn, nec averlar: Quae in iis
"- ,
adbibita cst aqua, aqua est, cum donum sancii
fri| ^ '
J*>an. t i i , 2 sqq.
S. GREGORII NYSSENf
1533
Spiritut ei qui gcncralur minime advenerit, qitamlo ^, , \ \ , \ , ,

non eolnm animi lurpitudo forinam divinam probro
aftkit, aul vilitim avaritiae, impttdicnsque et inlio- \ * \
nestus animus, fastusqtte, ef invidia, et superbia,
sed et lucra quae fecit ex injustilia, apud eutn per- \
manent, cl quae adultei io est ei parala mulier eliam . " \
\ ,
posiea ejus servit voltipiaiibtis. Si haw, et quie suirt
' ,
hujusmodi, non secus alquc prhis, sunt in vila
cjtis qui linctus fuit baptismate, non possimi viderc \ , ,
, ,
in qitonam sit rmitalus, cm cumdem aspiciam qucm
prius, qui fuerat injttria affectue, qui calumniis ap- . ^
,
petilus, qui bonis suis eversus ac dejeclus, nullam
videns mutalionem cjus qui est generalus. Non ,

" , \ '
audierunt ab eo vocem Zacbaei: Si quem circumveni
\ ,
per calumniam, reddo quadruptum
Quae diccbant
ante baplisnuim, eadem eliarn dc eo nunc dicunl, , ,
ct iisdem etiam nominibns appeUant, avarum,
, .
alieuonim bonorum appetcntem, ex hominuro ca , j-
lamilalibus delicias sibi parantcm, Qui ergo vcr-
satur in iisdcm, et dcinde jaclai in vulgus suam

per baplismuni in roellus mulationem, audiai Pauli ,
. " ^
vocem : Si quh videtur tibi nse aliquid, cum nihil . " . \ \
$it, seipsum dtcipit *. Noii e enim quod non factus ,
es. Qucunque eum acceperunt, de regeneratis , <!

dicil Evangetiam, dedil eh potestalem ul filii Dei
, \
fierent**. Qui aulem faclus esl alictijus iilius, >8 , \
est omjaino ejusdem generis cujus is qui geriuit. \ \
St crgo Detnn accepiuti, ci faclus es Dei lilius,
.
oslende.etiam lui animi libero proposito ac ele- , '
ciione Dcum q i i i in te est. Oslende in le eum qui

gfiiitit. Pcr illa ex quibue Deum cognoscimiis, ^' \\ , (
oportet ostcndi cum Deo conjunctionem el neccs, , \
situdinem ejus qui faclus esl filius Dei. Ille aperit
7 , ^ knayc
manum, et implet omne animal bova
volunlate : "
, \
transilit iniquitates, de malo agtl poenilenliam.
,
\
Suam Dominus universis, non infert irnm ptr
. ?
singulos dies *' ; rectus Dominus Deiis, et non est
. !
in eo iniquilas , et quaecunqiie biijusmodi spar ,
eim docemur a sacra Scriptura. Si in bfs versabaris,
.
faclus cs vere ftliits Bei. Si autem pcrmancs in
' ,) .
'
sigtiis nolisqne vitii, lemere te de supcma jaclas ,
. i
generalione. Tibi dicel propbetia : Es filius Aomi ,
ms, non fiUus Altissimi. Diligis vanitatem, qucrris
;
vienduciutn . tfescis qnod bomo m>n aliter
Dci filius, quam fiai sanctus ?
:
tk
t T
Necesse atilem fucrit etiam bis addere id qnod

reatat, ncwpe qmd bona quaa In promfssionibus
Rtinl proposila iis qui recte vixerunt, non stmt
cjtisraodi, m verbis possint d^scribi. Qjwmodo
cniin, qti neqwe ocolus vidil, nec auris andivit,
ncqe MI or homitiis asocndcrunt Nequc mfscra
ei dolore plena vHa eortim qui peccaveruni osl
eimitis
cx iis quae sensum bic cruciant. Sed
eisi aliqitod cx iis quse itticeutit lormenlis, nominnliim fuerit nommibus qnae hlc sunt cognita, non
esl tamen parvum discrfmen. Nam cunt Igncm
M
1 7
* ' L n c . x i x , 8 . " Galat. , 3 .

Joan. , 12.
Psal. iv, 5.
lsa.Lxiv, 4 ; I Cor. ir, 9.
' \ )
,
,
. , ^
, \ <

,
^ . ,
, t t \ 5
" Psal CXLIV, 16.
P*al. v n , 12.
Psal. x c n ,
I
ORATIO CATECHETICA.
105
106
iy . * - audis, didicisli aliquem ab.illo divcrsum intelligere.

cx eo quod illi igni aliquid sit addilum quod nou
* - est in hoc. Nam ille quidem non exsiinguitur,
. , \ \
liunc autem multa invenla sunt quae exstinguant;
. ,
raagna est aulem-differentia inter eum qui exslin - guilur, et eum qui nullam admiltil exslinctionem * .
. Est ergo aliquis alius, et uon hic ignis. Rursus
, cum vennera audicrig, ne proplcrea quod idem sit
. \ - nomcn, ad terrcslrc hoc animal lua feratur cogi , talio. Adjeclio enim cjus quod non morialur,
,
suggeril aliam esse inlelligendam naiuram, quaiu
, , cam qtiae cognoscilur. Quoniam ergo ha>c sunt
, , \
proposita spei vitae post bsec fuiurx, qu$ con \ - gruenier ex libero uniuscujusque arbilrio, conve ,
uienler justo Dei judicio vitae exoriunlur, fuerii
- sapienlutn, non ad prascns intueri, sed ad fulu * , rum, ct in hac brevi cl lemporali vita jacere

raateriam ct sementem beaiitudiiiis ineffabilis; et
",
per bonum proposilum el electioncm alienos fieri
,
a malorura cxperieniia : nunc quideni in bac vita,
\ , posl baec auiem in aetcrna remuneralione, vult te
, \ - Cbrislus conlcmplari duas naluras essenlialiter
. \
uniiag, confilentes, et ex eo exliibenles magnilu \ . dinem niisericordi et miseralionum Dei in nos,
Kal . qui propler nosiri amorem in animum induxit
,
nobiscum versari, et voluit cum sua natura nos\ , tram connumerari. Deo autem sinl grati ob

donum ejus ineffabile. Et baec quidem haclenus.
, aXV
Quoniam autcm Severus solas sectalur voces, et
*' , Q in solis verbis el sonis collocal piclalcm,
, \
dical Apostolus, Non enim in sermone est regmm
Dei sed in virtute et verhate * , is aulem apud Se ,
verum optimus agnosciiur ibeologus, qui in pra>

dicamenlis Arislolelis, ct in caeteris quaa apud

exlernos pliilosopbos sunt praeclara, fuerit exerci, \
tatus, necesse esi nos significala uniuscujusque
, ' dictionis eorum quae accipiuntur, tanquam scnlen
lifle in iis q u dicunlur apud Severum, opporlune
,
declarare, ex eententia doctorum ecclesiasticorum,
* \
in qua ea acceperunt, ut qui in libros subscriptos

inciderint, possint cum prlmum legerint, inielligerc
.
1
tiin eonim qux dicuntur, neque propter ignorationcm

rompreheiidajit ea q u gunt in ipsii Uieoremata*
Mattfa. i n , 1 ; Marc. i x , ; Luc. m
Cf. Fafer. Notiiia,
supra, col. 24.
Pixmoi.. G*. X L V .
17.
signiflcationis dicllonum impediaulur,
I Cor. i t , 10.
07
S. GREGOKII NYSSENf
tt
EJUSDEM
8.
GREGORII
EPISCOPI NYSSENI
DE PYTHONISSA
AD
TI1E0D0SIUM
EPISCOPUM,
EPIST0LA
fronlone Ducwo inlerprete.
Qui discipiilis suis , Quvrite et invenieli$
, xal t
i$ procul dubio facultatera etiani inveniendi studiose ,

perquirenlibus, et ex praeccpto Domini recondila

secreta indagantibus largictur. Non cuim raendat
, \
. ,
est, qui promisif, cujtig munificcnlia donorumque
> $
iargitio magnifica petilioni corollarium et aucta. ,
riumaddil. Ilaque attende lectioni, fili Timolhee

, , ,
convenit enim, ul opinor, ut niagni illius Pauli ver , \
bis bonitalem tuam alloquar, ei dct tibi Dominus
,
intclleclum in omnibus, ita ut dives lias in orani
verbo et in omni scienlia. Nunc autera de iis quae \ \ . \
, , ' (
jussisti, qu&cunque suggesserit Dominus, opcrae
prelium me facturum putavi, si paucis tuo desiderio
obsequerer, ut ex his intelligas, quod nos oporteat
'
invicem per charitatem servire, dum aliorura mu- ,
uio faciamus volunlatem. Primum igilur quoniam
. \
et illa inler cstera capUa priroa proposita est, quae \
exquirilur de Samuele, eentemia, quantum in me ,
situm e r i t , Deo dante, paucis verbie quid videatur . "
xponam. Quibusdam ante nos placuit veram arbi- \
,
trari praestigiatricis illius in Samuele animarum

vocalionem, atque ad opinionis suae pairocinium
ejusmodi rationem quamdain affe.runt, quod curo , \
propter Saulie rejeclionem iristitia affectus esset , \
Sarauel, eemperque Deo proponeret Saulem praeeli- *
gias ventriloquerum, quibus bomines in fratidem \
\
illiciebant, de populo erasissc, ideoque aegre ferret
propbela, quod a se rejecto placari nollet, permi- ^
*isse Deum inquiunt, u i per ejusmodi magicas artcs
propheUe anima evocaretur, ut viderei Samuel falsa
se Deo in ipsius defensionem allegas&e, cura enm
diceret infensum rentriloquis atque hostem fuisse,
" " Matih. V I I , 7.
" Tim.
\
,

,
109
DE PYTHONISSA.
,
.
, \ , \ , , , \ , \
*
,
.
,
,
,
, ,
*
, \

,
,
;
. \ ,
' .
\ ;

, \
.
, ; , \ ,
;
* ,
,
,

, , , ,
, , , ,
, \ * \

,
.

, \ .,
, \ , \

, $ >,
.
,
.
,
' , \
\ ,
^ Ttva -
110
. qui lum temporis, dum oraculum consulU, in causa

fuerat, ut ejus anima evocarelur. Ego vero duni
mihi in menlem venit evangelicum illud chaos,
quod in medio malorum bonorumque firmatuin esl,
inquit pairiarcba, vel polius palriarcbse Dominus ,
ita ut neque possint damnaii ad aanclorum quielem
ascendere, neque sancli ad improborum coelum
penetrare: veras esse sentenlias ejusniodi uon admilto, uipote qui solum verum credere Evangelium
sum cdoctus. Quando igitur magnus inler sanclos
eral Samuel, res aulem mala est magia et incan latio, cum tanlis Samuel in deliciis versarelur,
ncque volcnlem eum neque invitum profundum
illum hiatum versus impios et chaos impervium arbiiror Irajecisse. Mara invitus quidem id uon susiinuissel, quod biatum dsenion pertransire non posset, aique ex medio bealorum coctu virum sanclum
alio transferre; voleDS aulem id non fecisset, quod
ncquc cum improbis commisceri vellet neque posset. Qui enim in bonis versatur, ab iis in quibus
vcrsatur ad conlraria sponte non transil. Quod si
quis ctiam illum voluisse conccdat, non tamen
ipsius bialus nalura Iranseundi polestalem fccisset.
Quid ergo est, quod dc bis nobis in menlem
\enil? Cum nalura bumanae sil inimicus communis omnium hoslis, id unum cogital studeiquc, 111
non quodvis homini, sed lelale vulnus infligat.
Quodnam porro aliud tale vulnus bominibus lelale
possit infligi, quam si a vitae auctorc Deo rejicianlur, u l in raoriis exitium pra?cipitcs ultro feranlur? Quoniaro igilur bomincs voluplarii corporisque plus aequo amantes in bac vita studio res futuras sciendi tenenlur , qua cognitione vel mala so
eviiaturos sperant, vel id quod desiderant assecuturos : idcirco ne a Deo pendeant bomincs, praenotionis rerum iulurarum varia genera fallax daemonum nalura commenla est, auguria, divinaiiones
per symbola, oracula, aruspicia, mortuorum evocationes, furoris afllalus, numinis inslinclus, i n spirationes, aliaque plurima id genus : tum quaecunque prsenoiionis species ex aliqua fallacia vera
cuipiam videalur, illa conttiiuo a fallaci daemone
roonstraiur, ut hoc lanquaro patrocinio ejus, qui
in fraudem illectus est, fallax opinio justa coroprobctur. Sic eflicit dseraon, ut aquilae volalus cum
ejus, qui observarit, spe et cxspeclalione concurrat, et u l jecoris palpitalio, et mcmbranarum ac
pellicularum ex inilaiione orla titubaulia, et oculorum inversiones, et unuquaeque proul notata fuer i l cx fallacia observalio, deceptis bominibus a
versutia daemonis commonstreiur; ut a Deo disccdenles daemonum cultui se addicant, a quibus Uli.i
perfici credunl. Porro ununi eral ex illis fallacbe
gencribus hoc ventriloqtioruro, seu Pylboncm babcnlium, quorum prazstigias posse animas eoruni,
qui decesserant, rursus ad banc supersliluni vitani
proirabcre credebanlur. Cura itaque Saul de sua
salute desperaret, quod omnes copias suas ad\crsus ipsuin alicnigenac omncs coUcgisscnl, sibiqnn
til
S. GREGOlUK
CTSSEXl
112
pcrsuasisecl, sc a Samuele viam aliqtiam atque ra-

lionein edoicri posse, qua incotumis evadercl ;
quod ventriloqu insidebat da?monium, a qno de
more muliercula dccipiebatur, varias sibi forinas
umbraiifes in mulierculse oculis eflGngebat, cum i n tcrim nihil eorum, qua consptcicbal muliercula,
Sauli apparcret. Ul enim incantattoneni stiam aggressa eat, jamque muliercula3 ob oculos pbanlasmala ct spectra versabanlur, ex co fidem suis
appariUonibus conciliare voluit daemon, quod ejus
pcrsonam, qitLdissiimilato babitu lalcbat, declarar i l , quas res majorem in admiraiionem Saulcm traduxit, ul exislimarct non aberraluram deinceps ab
nllius rei cognilionc mulierem, cum privali habitus
magtc facullali non imposuisscl. Poslquam ergo
dixit illa se deos ascrndenlcs videre, et virum ercc- ,
lum amiclum paltio, quo paclo stabilienl quod ad
bistoriam auincl, qui servi sunl liUerx? Si enim
vcre Samuel est ille qui visus esUplane igilur vcri
stiut (Miam d i i , qui a venefica sunt v i s i ; nam el
lxmonta deoe dicil Scriplura : Omnes etiim dii genlium dtsmonhi**; num igilur cum dxmonibus erit
ci anima Samuelis? Absit. Verum illud, qtiod semper vcmficaeobscqucbalur, dieiuonium assumpsit cl
alia secum chemonia, ut cum mulierem falleret,
tum cum qui ab ipsa fallebalur Saulcm ; alque effecil qiiidcm ut daeraonia dii a venirtloqua censereiitur, ipsum autero illa se spccie induil quae reqnircbalur, et voces iUius siinulavil, et quautum
vov *, '
,
,
, .
' , \
,
,

, ' ,
,
.

, \ ,
' ;
\, '
\ *
*
\ ;

\ *
[ \ ] , \ '
\
, , \
, \
,
,
. \
licebai verisimili assequi coajcctura ex iis quae ap- ,
parebanl, conformato in speciem proplietisn re ' . ,
sponso, qnae ex consequenlia eventura puiabantur,
*
denunliavit. Porro seipsum volens nolens arguit ; \
dffimon veritale prolala, dum d i x i t : Cras tu el Jo , '
naihan ntecum"; si enim vcre Samucl erat, quo- , .
modo ficri poteral, u l is qui omnium scclerum reus , \ , crat, cum illo essei? Vcrum binc liqucl Samuelie loco djemonium illud improbum vtsuni, cum secum
, .
fiUuruni Saulem dixit, mentilum non esse. Etsi au-
tem Scriptura dicat eliam, Samuel hoc dixit, ne \ , \
commoveanl hac ?erba periluiji lectorem, sed ad- , ,
dilum existimei, qui putabatur esse Samnel. , <

Uanc enim consueludinem eese Scriplunecompc- ,
l imus, uUaepe rei verae loco id quod apparct enarrct, ,
lUin bistoria Balaam nuac quidem dicente ipso : ^ ;
Audiam quid ioquetur tn me Deut; deinde vero
cum novisset Balaam , quod placeret Deo ut non
. , ?
fnaledioeretur leraeli, nequaquam abiit, sicut con- i
euetum ei crat, in oceureum auspiciis : qui enim
, \ . \
inconsideratus fuerit, ibi qaoque verum Deum cum
Balaam colloqui arbitrabiUr. Sane quidem quod
,
subjicitur argumenio est, eam qui Balaam pntaba- . ^
lur, deum sic appellasse Scripluram, non eum, qoi '
vcre Deus esset. Sic igitur hic quoque is,* qui Sa- . \
muel esse videbatur, verba veri Samuelis simula- ^ \ , \
bat, dum ingeniose daemon, ex iis quae probabile ,
crat eventura, propheliani imitaretur. Quod autem
<
de Elia interrogasti, majori indiget consideratione : , ' .
non item inproposita quaistione. Etcnim qui jnssus
^ ,
w
Psal. xcv, 5.
4 7
I Rcg. xxvm, 19.
* NUIII. , 17 sqq.
|13
DE PYTUONISSA.
J|*
, - est aquam bibere cx lorrenlc, latcnler a Deo ad ,

monebatur fore, u l a propheta prolala conlra Israe , lilas senteniia siccilaiis et penuriae imbris ab ipso
, rursus rescinderelur. Cui enim dalum est, ut ex

solo torrente biberel, illo quidem, ut verisimile erat,
slibus exsiccato, cum aliunde nihil suppelerct
, prophetae, quo siiim levaret, quandoquidem vetiium
, illi fueral, ne aliunde polum sumeret, necessilas
, incumbebal, ul pluviam postularet, ne torrens aqua
- desliiueretur. Porro a corvrs propbelae, quaa ad v i , ctum erant necessaria, subministrantur , Deo pcr
. " \ ,
haec propbetae declarante, multos esse qui in Dei
, pwveri cultu perseverarenl, ex quo cibus prophclaj
,
suppeditabatur : neque enim polliHos ei panes, aut
,
idolis immolalas carncs porrigerent. Alque ila per
. , haec incilabalnr Eltas, ut aliquid de sua io eos, qui
. " '
impii in Deum fuerant, ira remiltcret, cum ex lis
quaeflebanl intclligcrel, multos esse qui Deum colerent, quos aequum 11011 sit cum reis ptiniri. Quod
, ,
, , vero mane quidem panis, vespere autem carnes illi
) \\, fiubminislranlur, fortasse per aenigma illud, quod
fit, studium, seu diligentiam ad vilam cum viriute
. iransigendam prae sc fert, quod iis qui incipiunl

,
opue sil cibo, qui est pcrfectiorum, juxta Pauli d i . " \
, clum : Perfectorum autem est tolidus cibus, eorum
qui pro consuetudine exercitatos $en$us habenl".
, \
Moysis aulem velamen, quo spectel, non ignorabis,
si Epistolam ad Corinlhios lectitaris \ Quod vero
.
atlinet ad ea q u de sacriAciis percontatus es, re ' . \ Q cte feceris, si Leviticuro studioslus scrulatus fueris,
majorique assiduitate generalira eas q u ad isias

perlineat leges consideraveris. Sic enim flet, ut
, , ' eum toto parlem intelligas; separalim namque hoc
. solutn non facile fuerit discernere ac dieculere ante
\ '.
totius generis disquisitionem. In bis vcro quaestio , \
\ nibus, quae ad conlrariain perlinenl poleslalem,
, - manifesta esl solutio, non simpliciler angelum fulsse, eed interarchangelos constitutum fuisse eum,qui
. ,
* , - deserlor est factus. Liquet ergo una cum imperio
subdiiam illi turmam indicari sic, ut soluta sit
-/, \
: 4 , , ,
quaeslio illa, quo pacto unus fuerit, el cum mul .
litudine sit: cura enim id, quod subjectom illi eral
t ^ m e n , com eo dcfecerlt, expositum cst quod quaercbatur. Postrcmum vcio caput qusesliomira prop r s i u r i i n i , quomodo, inquam, Spirilus ante baptismum advcniat, ampliori indiget disquieitionc atque
o n s i d e r a t i o a e , qeod cum proprio Iibro eomplexi fucrimus, Deo dante, ad tuanv rcvcrcniiani transtitlenius.
* Hcbr. v, 13. " U Cor. n i , 13.
'115
S. GREGORll NYSSENI
416
S. . G R E G O R I I
EPISCOPl NYSSENI
QUOD
AD
SINT TRES D I I
ADLADIVM.
(Laurentio Sifano inlerprete. Ed. 1638, . I I I , . 15.)
Ostendit, tres Personas divinas non pone dici tres deos, sed eas unum Deum etse. Opusculum hoc
nomine Epislolce ad Ablabium de S. Trinitate jam olim Gregorio Nysseno tribuit, loco indeprola
conc, Lateraiu anni 649, decr. v. (Manti, t. X, coL 1075)
Vos quidein, qui juxta inlernum hominera omni

robore vigetis, xquucn erat curo adversariis veritaiis decertare, eumque baud gravatini susciperc
laborem, ut nos patres praeclaris filiorum sudoribus oblectaremur (boc enim suggerit lex naturae);
sed quoniara invereo ordine ad nos mittis impeUis
cuSpidura , quibus adversarii veritalem petunt,
poslulasque a nobis senibus clypeo fidei exstingui
carbones desolalorios, et retundi tela per falsaia
scienliam acuta, suscipimus onus injunctuni, ac
tibi ad propensam obedienliam excmplo suraus,
ut etiam ipse nobis inviceni parero praebcas in similibus jussis relributionem, si qaando te ad lalia
ccrlamina excilavertmus, strenue Cbristi miles
Ablabie. Est autero baud parva quaestio baec, qnam
proposuisti nobis, neque ejusmodi, qua3 si non
convenienler ac digne tractata et cxaminata fuer i t , non parum dctrimenti allatura sit. Necesse est
cnira ex vi theorematis, secundum eum qui prima
fronte sc offert intellectum, in aUerulrum prorsus
dissimilium daorum incidere errorem, et vel tres
dicere deos (quod ncfas est), vel tesiimonio noatro
non comprobare, quod Filio Spirituique sanclo
!

, \
,
(
)
'
, xaV
'
,
,
,
, \
\ > , *
,
'.
, <
,
. <
,
, \
( ), >
\ 6
QUOD SINT TRES DH
<18
\ . * cleitas adsil quod et impiiim est et absurdum.

, \ , ,
Porro qiiod abs le dicitur, tale est : Pelrus, el Ja, . \
cobus ei Joannes, cum in una sinl humana natura,
, tres humines dicuniur. Ac nullo modo absurdum
, - est, naiura conjunclos, si plures sint, ex nomine
. , \
naturae pluraliter numerari. Si igitur illic boc cou , \ suetudo concedit, ac nemo velat duos dicere, qui
\ duo gunt, ct tres eos qui supra duos sunt: quo
, \ paclo in raysticis decreiis tres byposlases confl* , - lenles, et nullam in iis circa naturam differeniiam
agiiosccntes, adversamur quodammodo confcssioni,
,
\ - unam quidem deitatem Palris et Filii ct Spiritus
sancti dicentes, tres autem deos diccre velantcs?
, ;
Igitur quaestio quidem, quemadmodum modo dice , , * bam, tractalu miilluin diflicilis est : uobisoum
OJ , ^ vero, si quiftem aliquid tale possimus invenire,
per quod mentis nostne ambiguitas firmaretur, et

non amplius ad absurdum dilemma dubia vaciHarct
, * \
atqne pcnderet, praeclare agerelur: sin autem noslra
,
oratio proposita quxstione inGrmior arguatur, Ira ,
\ \ * dilioneni quidem, quam a patribus persuccessionom
accepimus, servabimus in pcrpetuum flrmam ei
,
immoiam : orationero vero, q u # ttdei patrocinelnr,
el
a Domino requiremus : quae si ab aliquo eoruni,
,
qui gratia pracdili sunt, itiventa itierit, graiias age , \
nuus c i , qui gratiam (tederit : sin minus id nobis
.
contigerii, nibilo secius i n iis quae dccreta atque slatuta sunt, fidera stabilcm et firmam retineblnius
' *
,
, \ , \

, \ , \
( ;
,
, ,
,
, \
, ,
\ * , *
*
, , \
, \ ^
,
* ,
,
.
>
, , .
\ .

^ * ;
\ ,
: ,
. \ oj- !,
Cur igitur tandem in nostra consuetudine cum

sigillatim numeraverimus eos, qui in una nalura
demonstrantur,
homiilnmnnetrnnhir. plurali
nlurall nomine
nAminA utimur,
i.iimnr t o l Immi.
nes, et non unum omnes esse dicentes, tn divina
vcro nalura ratio decreli dcorum mullHudinem
eipellit, el byposlases uumerans, et pluralem signi(icalionem non admittens? E l quidem aliquid d i cere videatur, si quis simplicioribus i d quod in
promptu est, dicat, quod ralio decreii deorum qui'
a Graecis celebrantur, multitudinis similitudtnem
vitans, deos plures nuroerare nolaerit, ne qua
decretorum quoque exislimetur esse communio, si
non singulariter, sed pluraliter etiam a nobis numen numerarelur ad similitudinem consuetudinii
apud illos obiincntis; atquc hoc, giquidem iiiiegrioribus ac s i o w i o r i b u e dicalur, forsitan aliquid
dici videatur, apud alios autem, qui alterum ex
proposilione sibi firmum ac stabile manere desidcrant, aut non confileri videlicet deilatem in i r i bus, aut tres prorsus nominare eos, qui ejusdem
participee et socii sint deitatis, nondum tale est
i d , quod diximus, u l generare et hiducere possu
aliquam quxslionis solutionem.
Quocirca necesse esl pluribtis respondere, quomodocunque potcrimus investigando rei veritatem.
Non enim de rebue frivolis ac valgaribus qugstio
esi. Dicimus tgiiur primum abusura quemdam esse
consuetudtnis, uteos qui nalura non divisi sunt, pcr
ipsum nalurae nomen pluraliler nominenius ac
dicamus, Mulii boroines : cui simile cst, si quis
dical, muWx ualurse bumanae. Qtrod autcm bxc
S. GREGOKU
119
NYSSEM
iia se babcant, hinc tiobis planum lieri possit. Cum . ,

enim appellamus aliquem, non ex natura eum no ,
lninamus, ne forle errorem comnmnio jiorainis
,
inducat, ttnoquoque qui audiat seipsum appellalum
"
esse existimante, quod non propria appellalione," , , '
,
sed ex communi nomine naiune ?ocaiio fiat, sed
propriam ei impositam (significatricem dico subjecti) (
vocem proferentes, ila cum a vulgo ac muUitudiiie ) ,
separamus. Ut multi quidem sint eamdem sorlili . "
;,
naturara, verbi gratia, discipuli, vel apostoli, vel
, , ,
marlyres, unus vero in omnibus sit homo. Quo. , , \ '
niara, u l diclum est, non singularis (alicuju*), god
,
communilatisnatune est bomo. Horoo enitn est vel
Lucas, vel Slepbanus : non Umen ai quis bomo . ,
. est, prorsue eliam Uicas vel Stepbanus esl. , \ i
Sed byposlaseon quidem raiio pcr eae, qiue . ' 3
in unoquoquc considerantur, proprietales, disper-
titionera adinillit, et juxla compositionew in n u - , \ ,
\, ,
inero consideratur. Natura vcro una cst, ipsa 8 6 \ , 3
cum unila, penitiuque ac prorsus unilas individua
est, quae neque adjectione augetur neque subtra- , ' , ' (
clione diminuitur, scd quod est, unum ens et \ , ,
unum permanens, eliamsi iu mullitudine esse v i - , \ , \ <
deatur, sectionis expers, continua, integra alque ' . \
perfecta est, quae non uoa cum singularibus qui , , \ , \ , \
ejus participes sunl dividitur. Ac quemadmodum
, ,
plebs, populus, excrcitus, concio, singulariter um- \
:iia dicuntur, umimquodque aulem borum in mul- ^ ,
titudine esse inielligitur : eodera modo secundum S>atv ,
exactiorem exquisitiorem ralionem borao quo- ^ '
que unus proprte dici possel, eliamsi h i , qui in :
eadem naiura demonslraotur, multitudo sint, ut ,
multo rcclius fuerit, lapsam in nobis corrigere \ \ ^
consuetudinem, et non amplius nalune nomen ad
'
iDullitudinetn extendere, quam consuetudint ser- ( ,
vientea, errorem qui hic lalet, etiam ad divinum
dogma transferre. Sed quoniam consueiudinis cor- ),
rcclio difficilis est (qui enitn alicui persuaderi pos-
sit, ut noo raulios dical bomioesqui i n eadem na, ,
lura demonstranlur? etcnira in orani re consue
ludo mutatu difiicilis eel), quaiHuni altinei ad banc . \ ,
internam quidem naturam, si oblinenti consuetu- .
dini non adversemur, nequaquam tanluip peccaveri- .
IUUS, cum nullura ex&ielal delriroentum ex pravo nominum usu. Indivino vero decrcto non ampltus aequ
tulus et a periculo vacuus, promiscuus et indiffierene nominum ususest. Non enim parvum bic quod perpui
vuna est.
Igilur unus nobis conOlendos est Deus juxta Seri- D :
, , <
ptura? ieslimonium : c Audi, Israel, Dominus Deue
<
tuus Dominus unug est : eliamsi vox deitalii
permeal sanctam Trinitatem. H c aulem dico se- . :
cundum ralionem reddilam in buiriana natura : \
'
qua didiciraue non oporlere plurali designaiione
.
dilalare appcllationem naiurc. Sed exactius nobis

excutiendum eat ipsum nomcn deitatig, ut per
, :
eam, quae incsi voci, significationem aliquod no,
bis adjumenlum ?ccedat ad declaralionem propo.
sitae quaBstionis. Vox igilur deiUlis vulgi quidcm
1
Deut. , 4.
QUOD SINT TRES DII.
42*
, \ opinione nalure pcculiariter indita esse videtttr*

e , , ac quemadmodum vel coelum, vel
vel sol, vel aliud

quidpiam ex mundi elemenlis peculiaribus vocibus
\ \ \ subjeclorum signtflcalricibus denotatur : ita aiunl
\ >, in suprema quoque atque divina natura tanquam
proprium quoddam nomen vocem deitati aple ac . ;
commodalain csse ei, quod (per eam) declaralur.
, \ ' - Nos vero Scriplurae documenta sequentes innoiui nabilem el inexplicabilem eam esse didicimus : et
, omne nomen sive b liumana consttcludine adin, \ ventum, sive a Scripluris Iradilum fuerit, aliquid
, denotandi vim baberc dicimus eortinn, quae circa
. \
divinam naturam esse 4nlel!igunlur, ipsius vero
. natur* non conlinere significaiionem. Atque baec
, \
ila esse, haud magno negolio demonstrari polesl.
, \ ^ Nam caetera quidem nomina q u crealuris impo , - sitn sunt, vel absque aliqua originali notatione,
' quam etymologiam dicitnus, reperiat aliquis for , - tuito accommodala essc subjeclis, cum conlenlhcs . " *) ecimis quocmiqiie mbdo per iis impositas voces res
, signiflcare, nc conftisa nobis esset rertim signift , \ catarum cognilio. Eorum aulem quae idcirco pro ^ dila sunt ut nos dedncerent ad Dci cognitionem,
. - peculiarem unumquodqiie couliuel in se sententiam
compreheiiftam; nec ullam in divinis nominibtis
, \ vocem reperias aliquo carenlem intcllectu. Ex boc
. ilaque demonstraiur, quod non ipsa divina nalura
, , ,
per aliquod eorum nominum denotelur, sed ali . '*
quid eorum, qtue ci adjuncta sunt, per ea quas
, \
dicuntur, indicelur. Dicimus eiiim, verbi gralia,
\
si res Ua feral, nunien ess6 incomiplibilc, vel po , ' .
lens, vel qusecunque alia diccre mos est. Sed repe ,
rimus cujusque nominis pcculiarem esse signiflcaCwota , .
tionem, quam deceat inlelligi ac dici de divina
,
nalura, qiue sigrfiflcaiio lamen non illud signtticet,
. , ijuod natura juxla essenliam est. Nam ipsum, quod.
cunque tandem esl, incorruptibile e s t : dictionis
j u t e m incormptibilis nolio atque iniellectuj bic est, quod id quod est ad corruplionem non rcdigatur.
F r o t n d e curo incorruplibile diximus, id qnod in naluram non cadit, dixiuius : quid auiem sil illud,
q u o l corrupiioni obnoxium non &it, non expreasirous.
6 ^ ,
- ,
*%>. \
i x
, \
<** , 3
.
* ; '
^ j i i v **>? |& \
twKiuc^y
\ , , " $ \ ,
$ \ \ , ,
, ^ , \
*> & , \ .
9
Eodem modo si vel viviflcum dixerimus, cum id

quod eilicit per appellalionem igniilcaverimus, ipeum efllciens, ac natuiara cffectricem (eo) verbo
non indicavimus. itetn in ceelerie omnibus cadeui
raiione ex ea, qua3 insita esl augustioribus vocibus,
significationc, reperirous aut ea, quae id, quod uon
opoilel, de. divina nalura senlire intcrdicant, aut
qtiae scnlirc deceat, noe doceanl, non aulein ea,
quaa contineant ipsius nalune signilicalioneni.
yuouiam igitur varias supcrna; potenlia? efllcacias
animadverientes a qualibct nobis noia eflkacia appcllalioucs adaptamus, alque unam nimirnm etiam
hanc eificaciam inspectriccm et visilatriccm et ut
aliquis dicere possil, , td est, speclatrkem
esse cognoscimus: qua omnia inspicil.omnia inluelur
cogitationes videns, et usqne ad ea, qucc speclari
non possunl, coiilemplatrico virtulc penetrans :
^, id est vitione el in$pct\one, , id c*l
423
S. GREGORIi iNYSSEM
deitatem denominatam esse exislimamus, - , , \ ,

itl esl impcclorem contemplalorem nostrum
, \
et curatorcm, , id est Deum, et a consuetudine \ , ,
ei a Scripturarum doclrina appellari arbilramur.
\ ,
Quod si quis concedit, idem esse, , id esl spectare, c l , boc esl v i - . ,
dere : alque omnia , boc esl inspicientem \ ,
, ?
, id csl Deum,' hoc est inspectorem et
prce[eclum summce rerum et esse el dici ; conside- TpiaOt >
.
rel hanc efficaciau), ulrum uni adsil ex iis, quae in
\ \ ;
saucta Trinilaie creditae sunt, pcrsonis, an ad
omnes ea virtus pertineat. Nam si vera est, . , , ,
, id est deitath explicaiio, el ca, quae v i - . , ,
dentur , id est vUibilia seu spectabilia, et , , \
, . * \
, hoc esl id quod videt et speclal,
, id esl Deu$ dicitur, nulla jaro probabili ratio- (
nc aliqua personaruui, quae in Triuilate sunt, a lali
. < , \
appellaiione separubilur, propler insiiam voci si- , \\
gniiicationem. Naiu quod videaiit ct inlucantur,

Scriplura suo leKlimonio e i aequo aitribuii et Pa <
I r i e l Fiuo el Spirilui sanclo. rroteclor noster, ; ,
aspice, Deus, > inquil David *. Nam ex boc dieci- ,
musspecieni Dci, quatenus Deus inlelligitur, babere , ' \ 11
peculiarem efficaciam videndi, cx eo quod d i x i t , . :
Aspice, Deus. Quin eiiam Jesus videt cogita ,
tiones damaanlnim , quod pro poteslale peccala
, \ .
hominuin condoiiaret. c Videns enim, inquil, Jesus
, ,\
cogilationes eorum *. > Uem de Spirilu Petrus ad

Ananiam dicit : < Cur implcvit Satanas cor luum,
, \
u l nienlireris Spiriiui sancto ? > ostendcns, quod
,
corum, quse in occulto ausus eral Ananias, teslis
.
verax et arbiter esset Spiritus sanclus, per queni eliam Petro prodcbanlur occulia. Alque ille quid<
sui ipsius fur eral, fallens omnes, ul pulabat, et peccalum occullnm babeng. Spirilus antein sanci
simul el in Pclro erat, el Ulius mentem ad avaritiam projeclam deprcbendil, el pcr sese Pciro
lentia videndi facultatera dat: boc videlicet non facturus, si occulta vidcndi yirtytis experi essct.
v
**
At nondum inquiel aliquis ad id quod qua?riiur,
.
oralionis speclare structuram. Ncqne enim si datum
,
fuerit comniune nalure vocabuluin esse deilatis,
jam (protinus) pcr boc probatum fuerit, quod non
oporleal dicere deos : quinimo conira ex b u magis
cogimur diceredeos. Reperiemus enim in consue- . \
ttdine bominum, non solum eot, qui eamdem natu- ,
ram communem babent, verum ctiam si qui sinl ejus ,
dem studii, el officii, non singularilcr mulios nomi . <
nari.Qua ratione oratores inultos elgeometras dici- D \ , \
mus agricolasque et sutores : c i in caeieris omnibus
, \ .
cedem modo. Ac si quidero naturae vocabulumdeilas
,
essel, niagis cougrtierct atque convenirct juxla

anle rcddilam raiioncm (omnes) li*es byposlases sin , \ ,
gulariter comprebendere, cl unum Dcum diccre,
\ .
quippe cum nautra lalis eit, ul in partes secari ac

dividi non possil. Sed quoniam per ea, quae dicta
, \ \ ,
sunt, affirraatum est, quod officium elficaciamque

oi non naluram siguiGcct nomnn deilalis, ad cou- , >
trarium quodammodo sensum ex iis quae afiirmant,
,
oraiio redigiiur, ut idcirco magis oporteat dicere
, , )
Psal. , 10.
Luc. \, 47.
Acl.
3.
*S
QUOD SINT TKES D l l .
I20
xjrciv ftcpov ,
TIV . , ^.
. ..
,
, *
,
'
\
- \
,
.
" ,
tres deos, eos qtii in eadem efficacia veraari dentur; quemadmodum aiunt dici tres philosophos,
aut oratores, autsi quod est aliud ex sludio atque
officio nomen, cum plures fuerint socii ejusdem
vitse instituti. Alque haec diligenlius ac magis i n dustrie amplificavi, adversariorum ex opposilo i n ferens orationem, ul firmius ac certius nobis dccrelum conslabiliaiur validioribus oppositionibus
niunitum. Proinde ex integro nobis oratio repetemla est. Quoniam nobis per orationis structuram
mediocriler denjnnsiralum est, quod non nalurae,
sed efficienttae vocabulum deitatis sit, si quis forte
banc ejus rei causam aflerat, aul absnrde dixerit,
quod in bominibus quidem plaraliler eos, qui eorumdem sludiorum el ofliciorum intcr se parlicipes
, '
nuraerentur el nominentur : singulari , *
ter vero numen divinum lanquatn unus Deus ei
.
una dcilas dicatur, eliamsi Ires hyposiases ab ea,
\ ,
quae in deitate apparet, signiftcatione non sccernan
,
tur. Quippe cum bomines quidem, eiiamsi plures
* ejusdem sint officii, sigillalim quisque (tamen) se , \ .
junclus agil et operalur id quod sibi sumpserit
elflciendum, nibil cemmunicant in sua aetione cum iis, qui ejusdem sunl officii alque insltluli. Nam
elsi plures fuerint oratores, studium quidem et officiura cum sil unum, idcra in phiribus nomen hab e l ; qui autem id tractant, sigillalim quisque solus suum negolium agunl; scorsuin ihe, ilcmque alter
separalim oratoriam exercentes.
f
, \
, \ ,
- G
. \
, ,
* , . "
\ .
* \ ( , \ / , \ ,
\ .

, \
*
, \
, , \
. , '
'
,
.
*> ,
, \ .
** \
, \ *
'
;<rfrj ,
;, \
.
s o c l i
8 i n l i
Igilur in boraiuibus quidcm, quandoquidera discrcta cujusque esi in iisdem ofliciis et insliltilis
aclio atque operalio, proprie inulli nominantur,
curo quilibet eorum inlra suos terminos pro ralione
sui peculiaris negolii ab aliis separclur. At in d i vina natura non ita didicimus quod Paler faciat
aliquid per te solus, quod Filius uon una cum eo
capessat. AulFilius rursus peculiariter aliquid operetur absque Spirilu. Scd omnis aclioad crealuram a
Deo perveniens, quae secundura varias noliones aique
considerationcs nomen accipit, a Patre profieisoUur,
el per Filiuro progreditur.et in Spirilu sanclo pcrficilur. Idcirco in niullitudinem opcranlium nomen
efflcaciae non scinditur, qtioniam non separaluin
cujusque atque peculiare circa aliquam rem studium
est: sed quidquid fit, quod vel ad nostri providentiam, vel ad summae rerum administrationem ct
conslitutionem perlineat, per ires quidein 01, iion
tamen tria sunt, quse fiunt. Inlelligemue aulem id

quod dicitur per unam aliquara rera : ab ipso, i n quam, capiie beneficioruin, vitam conwcula suni,
quacunque in bujus beneficii societalem vcnerunt.
Si scruteniur igitur, unde nobis lale bonuin couligerit, ex commonslralione Scripturarum rcpcrimus,
id nobis conligisse a Palre et Filio et Spiriiu saucto. At non quoniam Ires personas ac tria notiiiua
proponimus, tres eliam vilas, separatim unam ab
unoquoque eorum largitam nobis esse arbitramur ;
sed eadem vita et a Palre praestalur, tt a Filio
expeditur, et a Spiritus pendel voluntalc.
' ^ ^^
Quoniaxn igilur ad similitudinem e j n 4 , quod

modo dictuni cst, non divisim pro nuincro byposu-
127
S. GREGOIUl NYSSEM
W.
&con sancla Trinilas omnein aclionem operalur, & , :;

grd unug quidein bonae voluutalis moius, una dig- \
, *
pQsiiio esl, quae a Patre per Ftlium ad Spirilum

usque deducitur atquc dirigilur : quemadniodum
,
non dicimus tres viviftcanles eoa, qui unam vilam
praestanl, neque trcs bonos, qui i n eadem bonitate , ,
considerantur, nec retiqua omnia pluralilcr enun-
,
tiamus : eodem modo neqne Ires deog norotnare
possumus eos, qui hanc , id esl, divinam sive , ^ \
\ * '
inspeclricem vinuiem el actionem turn in nobig,
tum in omni crealura; conjunctim et non separa- \ . " 3
\ ;
tim por sese inviccm excrceol. Ut enim de Deo
, , \
gummae reruin docti Scriplura dicente, quod judicel omncm lerram, judicem eum universarum rerum . \
, ,
per Filiurtfcsge dicimus : ac ruraus ubi audiveri
mus, quod Paler neminem judicet, non existiraamus ** . pugnare secum Scripturam. Namqui judicatomnem
, ** \
lerram, per Filium, cui omne dedil judicium , boc
, \
f a c i l : ac quidquid per Unigenitum ftt, ad Palrem
,
relationcm babet, u i et ipeo judcx universarum re ,
rum gil, el neminem judicet, quippe cum, u l d i , ,
rtum est, judicium omne Filio dederil, et omne
, \
judicium Filii a Patris volunlale divcrsuiu non s i t :
* \ <
nec recle quis dixerit, vel duog judices, vel alle , , . >
i um privatum ac spolialum esse virlule ac polestate
\
judicandi : ila eliam in diviniialis raiione, Ghristtis
* \ \ , |
Dei virlus, et Di sapienlia est : atque inspeclricem
, \ \
ac * id est, spec.tatricem virtutem, quam
\ ,
iiimirum id est deUatem sive dhinitatem
, ,
dicirous, per Unigcnitum Pater operatur, Filio au- ^
lemomnem virtutem in Splritu sancto pcrficiente,
, , \.
, \
ac judicante quidem , ut Isaias dicil, in spirilu j u dicii, et spiritu aduslionis': operaule item secun- , <
. *
dum Evangelii vocem, quam ad Judaeos edidit. Di
citenim : c Si autem ego in Spiritu Dei ejicio dae , '
tiionia : a parie totam speciem beneficii compreIiendens pcr eam quae circa cfllcienliam esl unitatem: *
,
pcr quam uniialcm muiua opcra eflicientia exercetur, unum nomen elficienliae in inullo disperliri ac .
dividi non potest. Quoniam enim una inspectricis \ \ 1
ct spectatricis virtutis ratio (esl) in Palre et Filio
\ ,
ct Spirilu sanclo, quemadmodtim in superioribug
, ,
dicium est, quse ex Patre quldenr tanquam a foiite
, ,
quodam profieiscitur, a Filio vero ad aciionem dft- , >.
1
ducitur, et in virtate Spiriius grailam perficlt et

consummal : ac non separatur Jttxia bypostascs
nlla efAcicnlia, q u x peculiariler ac disjunclim ab
unaquaque hypostasl absque ea, qnae una consideralur, perficialur : sed omnis cura providenliaque,
ct iMiiversaruin r e r u m moderalio, lam earum, quae
rirca sensibilcm creaiuram. quam quaj-circa iupramundanam naturam spectanutr : eaque viruisquas
vi res conservat, et delicta corrigit, ct recte facta
docet, una esl einon ires, qua3 quidcm a sancta
Trinilaie peragiiur, non tamen pro numero pcrsonarum, quac in fide considcrantur, irifariam divi-
Joan. , 22. * Isa. , 1.
Malib. x:i 2o.

t

; * \ I

\ , \ ,
, \
, , \
, \
, \ \ ,
,

, \
, ,
QUOD SINT TRES Dll.
130
, d.tur, u l unusquisqneactue, et unumqiiodque opus

si per scipsum consideretur, aul Palrie solius, aul
,
, * UnigeniU peculiariler, aut Spiritus fancii separalim
sii : sed dividil quidem cuique singulalim bona, ut

* ' iitquil Apostolus , unus ct idem Spirilus : non
autem absque principio boni moius esl ex Spirilu :
, , ,
sed rcperittius quod ea, quam anle hac nienle per , cipimus el aniinadveriimus, virtus, quae etl ttnigenilus Deus, ooinia facit, sine quo nihil corum quae
.
sunl ad gcnerationcm protcuil: quin et ipse rursus
bonorum fons ex Palris deslinalione ac volumate
exsislil.
e
! \ , Si igilur omnis resbona, cl omne bouiim nomon

\
abca, qnae principii expcrs est, polesiate ac con \
silio pendens, in viriute Spiritus per unigcniluin
, - ^ Deiimsine diilinclione ac spatio lcmporis ad per* feclionem el consuninialioncm deducilur, ncc ulla
mora in divini propositi dcslinationisque motu a
, \
Palre per Filium ad Spiriuim inlerccdil aut inlel \
ligitur : alque unum bonorum tum noininum tum
*
inlellcctuum etiam deitas est ;baud rccte in mulli ,
tudinem id nomen diOundilur : quippc ea, quai
. \
circa efficicntiam est, unilatc pluralem numeralio , ,
, \ \ Kem probibenle. Ac quemadmodum unus scrvator
omnium bominum maxiiue fidelium ab Aposlolo no
minaius e s t ' , et nullus ex liac voce vel Filiuro d i ,
cil non scrvarc credenles , vet absque Spiritu sa
luleni consequeniibus cxsislere : scd est scrvator
, $ , \ onioium, qui super omncs esl Deus, operanle Filio
salutem pcr graliam sancti Spirilus : atque idco
, .\ nibilo magis ires servatores a Scriptura nomi^' \ nanlur, eliainsi absque controversia salus exsi ,
stal a sancla Tiiuilate : eodcm inodo neque
.
Ires dii (smit) secundum rcddilam deilalis signi ,
ficalionem : quanquam convenit talis appellatio
, , sanclae Triniiaii. Pugnarc aulem cum adversariis
. diccnlibus non oporlere cfficaciam inlelligcre pcr
deilalem, non admodum mibi lrecessarium esse v i , , detur, quanlum ad praisenleni scrrnonis altinel
xjrc&
probalionem. Nam nos quidem iiKlefinUam et i n &^>*. , \ - coinprebensibilem divinam naluram csse credentes,
, \ nullam ejus animadvertimus comprebcnsionem :
& . , sed omnimodo in infinilate intclligi (eam) naluram
. , \
censemus et afflrmamus, Quod auiem prorsus esi
% t c C a ^ , ^ infinitum, non aliqua quidem re dclinitur, aliqua
, \ero non ; sed onini ralione inflnitas cffugit defini * * <. \
tionem. Quod igitur expers est definitionis, ne noccvot, xcett .
minc quidem prorsus deftnilur. Ut ergo permaneat,
* i T t t i a natura indeffniti ioleUectus, super omne nomen dicimus esse divinum nomen : at dciias
mmmm 4 e M>u>tbtjs esl. Non polest igtlur idctn nomen el esse, el soper omnc noracn esse exisiimari.
J
&
B u p r c l ,
*&***
,
pb^ & ,
tjMpcvift****; 4 ,
<
&9*%
&
^ f ,
I Cor. * t
Tim. iv, 10.
Verumlamen si adversariis lioc placel, quod

non eflicienli*, eed naluwe siguiflcaiio sil, recurreraus ad cam, quam in inilio pasuimus oraCionem,
quod consuetudo perperain naiune nomen ad mullitudinis significalioncm trabat, neque incrcmenio
ullo, neque dirainuiione, secunduin veram ralio-
S. GHEGOIMI NYSSENl
131
nem, accedcnte ad naiuram, cum \e\ in pluribus . , c

vel paucioribus specletur. Ea namque sola secun- '
dum composilionem nuraeraniur, quae secundum \ \
propriam circumscriptionem consideranlur. Cir- $ \ ,
cutnscriplio autem in superficie corporig, in ma- ,
giiiludine, in loco, in differentia figune ct coloris . "
, ,
comprehenditur. A l quo<l extra haec consideratur,
. \ \ ,
effugileam, quae per ialiafit,circurascriplionero.
Quod autem non circumscribitur, non nuineralur; , \
el quod non numeralur, in multiiudine considerari \ ;
non poiest. Nam et aurum, eliamsi in mulias for- , '
\inas et iiguras scindatur, umiin el esseet dici af- . ,
,
firmamus: nummos vero multos ac multos slaleres
, ,
nominamus, nullam auri naluiae redundautiam in

mullitudine siaierum rcperienles. Unde niulium
, , <
quoque aurum dicitur, ciun majori ponderc vel in
, ' , (
vasis vel nummis speclalur, mulla autem aura pro . )
pter mulliludinein maleriae non norninanlur : nisi
\ ,
quis ita dical, aureos niultos, vcluti Darioos, aut
,
sialercs : in quibus non niaieria, sed moneta niim , \ \ ' \
mique mulliludinis significalionem adimltuiit.
,
Nam proprie hos , id est aura, scd
\ /, 7
, id esl aureos, diccre licel. Qucmadmo dum igilur mulli quidcm aurei sunl sialcres, au , c "
rum vero unum esl : eodein modo niulti quidwn
, \, c \ ,
singulares in nalura bominis oslenduntur, ut Pe ,
trus, Jacobus, Joannes : uuus vcro in bis bomo
, \
esl. Quod si Scriplura nomen dilalal ct exlendit
(
ad pluralem gignificalioncm, dum dicit, Homines per majorein j u r a n t , et Filii lioniinuin ,
\ ,
* cselera
<< similia,
'.11! Judieandum
1...1/><<1m esl,
nrl
*/ consue
PAnCliu.
"__ . 1 C.. _ . . .
' L
_
J
1
cl
quod
,
1-
tudine oblinenlis liiiguse proprielatis, quam ,

vocamus, ulatur, legcm prscscribal,
*
qua sic oporlcal potius quam aliter verbia u t i : nec
,
*
aitificiosam aliquain de verbis doclrinam insliluens
.
bsec dicat, gcd secunduin oblincnlem consueludinem verbo utatur, id solum speclans, ut accipicntibus ulilis ait oratio, nibil admodum disqui
circa diclionein, iu quibus locig nullura damnum circa seutenliam ex verbis confialur.
10
11
Ac longtim fuerit ad dictorum probaiionem ex

Scriptura colligere construciiones soloccismi speciein babentes : in quibus aulem periculum est,
ne deiriinenium paliatiir verilalia aliqua pars, non
item proiniscuus el indiflerens usus, itcc indili-
gcnlia discutiendi et examinandi in verbis Scriplurse reperilur. Idcirco bomipes quidem pluraliter nominare concedil, quippe cum nemo propter
bujusmodi figuram vocis ad luullitudinem buraanitatum suspicione prolabatur, nec raullas humanas
naluras significari existimei, propterea quod nomen
naturae pluraliler enuntiatum sit. At vocero Deus
cum caulione et observatione per singularera figuram enunliat, boc prospiciens et cavcns, ne d i versae natura? plurali significationc deorum in divina cssenii subinlroducantur : quamobrem, Dominus Deus, > inquil, c Domiftus tinus e s l
:
qtiin etiam unigenitum Dcum voce deilalis pronun1 1
Hcbr. , 12.
1 1
Psal. , 5.
Dtui. , 4.
\ )

I
,
^
ovopui
^

{
,
.
,
\
6
\, ,
,
\ ,
\ 3
QUOD SINT TRES DII.
IS4
; . l i a l : ac non dissolvil id qnod unum est in dualcm

signiflcationem, ul duos dcos Patrem et Filium no
* , *
niinet: lametsi ulerque Deus a sanclis pradiceiur.
.
Sed Deus qtiidem Paier; Deus iiem Filius : unus

vero in eadem pnedicalione Deus est: quippc cuin
, neque naiure, neque efficaciae aliqua differenlia in
,
deilate consideretur. Nam si variaret et diversa
. \ essel in sancla Triuilate natura, prout suspicanlnr
'
nonnulli errore decepii, conscquenier in multiludi , ,
nem deorum numerus diiaiaretur, aique una cum
' . ' diversilate eesenliae subjectorum dividerelur. Sed
, quoniam omnem circa esscntiani diversilatem re, , , , , , jicitdivina, simplex, el variare alterarive neacia
, , nalura, ut una sit, mullituditiis signiGcalionem in
, ,
sese non admitlit. Sed u l una dicitur natura, ila
.
caMera quoque omnia slngulariter nominanlur
Deus, bonas, sanclus, servator, justus, judex, elsi quod aliud augustum ac Dio conveniens nomen in
(elligilor, quod sive ad naluram sive ad efficaciam spcclare quis dicat, non contendemus.
, Quod si quis calumnietur oralionem, quasi ex
,
eoquod non admitlat diflerentiam circa naiuram,
* misiionem quamdam ei confusionem bypostascou
,
facientem : boc ad lalem acciisationem responde^ ,
bimus, quod nos qui divinam naturam differentiae
\ ,
varialionisve expertem esse confltemur, eam qua;
circa causam et caiiRatum consideralur diflercn, , liam, non negamus, per quod solum discerni alte \ , rum ab altero deprehendimus, nimirum eo quod
^ . ,
credimus aliud quidem causam esse, aliud vero ex
, \
causa: et ejus quod ex causa esl, rursus aliain
\ , \
differenliam con6ideramus. Nam aliud quidem
), ^ continenler (et sine medio)ex primo est, aliud
\ , vero per id qiiod immediate sl ex continenli est,
\ ut ct Unigeniti proprietas absque ambiguilale in
. \ , Filio maneaf, ei ex Palre Spiriluro esse non dubi\ .
lelur: Filio, qui inedius inlercedii, et sibi unige \ uiti proprielatem servanle, et Spirilum a naturali
, ^ ad Patrein babilu non arcente. Causam autcm, cl
. , id quod ex causa est dicenlcs, non naturaui pei
, * baec norriina significarous. Neque enim aliquis eam , dem causse el naturae ralionem reddideril, sed eam,
.
quae esi secundum aliqualiler esse differenliam in * \ dicamas. Dicenles enim alium quidem causalum
.
et ex causa orium, alium vero sine causa esse,
,
non naturam verbo causae separamus: sed soltiin , modo neque Fiiium Ua se babere, quasi genitus
-rg . > \ non sit, neque partem per nativilaiem et gencra , ,
lionem esse indicamus. Prius autem necesse osf
,
nos credere quod aliquid s l t : el lunc quomodo id
, *
qnod creditum esl, sit, scrutari. Alia igiiur ratio
; .
est ejus, quod quid cst; alia iiem ejus, quod quo , \
roodo est. Quocirca si quis dicat aliquid iia esse,
. - quasi non genilum, quomodo sit, p o n i l : qnid au, \ ictn sit, bac voce simul non indioai. Eteniin <!e
6 .
arbore aliqua inlerrogaveris agricolam, utrum sa \ tiva s i l , an sponte provenerit; ilte vero respon*. , ,
dcril, vel non salivam essc, ve! planlatam succre
*txV visse: nunquid naturam pcr eam responsionem in .
diravil? Minime. Scd ubi dixeril, quoniodo sil *

ccriam cl incxplicalam natura? ralionera reliqwit.
n
135
S. GREGORIi NYSSENI
156
Ita etiam bic, cum didiccrimus non gcnilum, quo- , ,

modo quidem ipsum eese alque intelligere conve-
niat, edocli sumus: id aulem quid est, pcr eam \ '
vocem non a u d i v i i n H S . Ejtismodi igitur diflerentiara
, \ ,
i sancta Trinitale edentes, ut alind quidem cau-
sam, aliud ex canea esse credanius, non jam am .
plius accusari possiinus, quod per comiminionem nalurse raiionem hyposlaseon confundamus. Quoniam igitur byposlases quidem sanctx Trinilalis causae ratio discernit, alind quidem absque causa,
aliud vcro ex causa esse poetulans : divina autem natura el variationis et divisionis pcr omuem
consideralionem oxpers esse deprcbenditur : idcirco proprie una deitas, el unue Deus est, el alia
oniuia Deo convenienlia nomina eingulariter efleruntur.
S.
. .
DE
AD
GREGORII
FIDE
SIMPL1C1UM
SEU
DE
PATRE E T F I L I O
ET
SPIRITU
SANCTO.
Laorentio Sifano interprete.
Deus pcr Propbciara pracipit ne uUum deum novum Deum csse exislimemus, neque deum adoremus alienum *. Manifestum est autem quod novuni
dicilur id quod a sempilerno non esl; ac rursus ex
contrario, sempilernum diciiur quod novum non
cst. Igilur qui non ex sempilerno Unigenilum
Deuuo ex Palre esse credit, novum etim esse non
iiegat; q'Jod enim non sempiierouin, novum prorsus est; quodcunque autem novum eal, Deus non
est, quemadtnodum dicit Scriptura : Non erit in
te Deus novus. Ergo qui dicit, quod aliqtiando
Filius non crat, is negal ejus deilatem. Rursus
alicnum Dcum vetat adorare, qui d i c i t : c Nunquain
adorabis deum alicmira ' : > alienus autem collata
1
Psal. LXXX, 10.

, >
. ,
* \
.

,
,
;
\ , " ,
, .
,

Exod. . 44. * Exod. , 3.
137
DE
uE.
m
;
ciriii noslro propiio Dco dislinclione considcralur.
<. ; Quis igilur nosler prcprius ost Dcus? Palam est
. quod vcnis Deus. Quis ilem alienus ? prorsus is,
,
qui a nalura Dei veri alicnus csl. Si igiltir proprit.*s
^ , nosler DCUSJ Deus verus c&t, si Unigcnilus Deus
xol, , \ .
cx nalura veri Dei non sil, quemadmodum lisere&
lici ditMinl, alicnus Deus est, ct noslcr Deus nou
. ,
C6i. Evangelium aulem dicil quod oves alicno noit
.
obedianl \ Qui crealuin cum esse dicil, alienunt a
, ; veri Dei nalura facit. Quid igitnr faciunl qui dicunt,
, ;
quod creatus sii ? Adorabtuilnc cum, qui crealus
, ,
sil, annon?Nani si non adoranl, Jmlacos sequuntur,
, negoiites adorationem Cbrisii; sin aulem adorant,
idololalrse sunl, adoranl enim eutn, qui alienus sit
^. , \
a Oco vero. Atqui aeque hnpiutn esl vel non ad , \ . B orare Filium, vel adorare Dcuni alienum. Oporlel
ergo veri Palris vcruni Filimn lliccre, ul adoreuius
, ^ , \
eum, ct non condemneniur lanquain Deum alie; ;.
tinm adoraoles. Adversus eos autem qut dicunt
. ,
illud ex Proverbio, Dominus creavilme , > el per
\ boc pulani, se aliquod ilrmtim aflerrc argumenlutu
; \ ,
ad probandum quod creatus sil omnium condiior
, * ei crealor, bacc convenil diccrc, quod nuilta pro; . ,
pter nos faclus sil Unigeniliis Deus. Eieuim cutn
xal , \ ,
Ycrbum sit, caro faclus est, el cum Deus sit, bomo
\ \ ,
faclus esl; et cum incorporalis essct, corpus
\ , \ , \ , \ , \
faclus est; atque bis etiam amplius et peccatum,
, \ , , ,
el ir.alediclio, ct lapis, cl sccuris, et panis, et ovis,
, , '
et via, el oslium, et pelra, el ejusmodi mtiha fa * .
ctus est, cmn nalura nibil borum sit, scd proptar
^ nos per dispensalioncm ci adminislratioiiem latta
evascrit.
8
'* , ' \
, *\ ,
, .
, ,
,
, <
, i \

-, , ,
,
,
, '
. \ . "
Quemadn:odum igilur cum Vcrbuiu sil, proptcr

nos caro factus esl; ct Deus cum sil, bomo factus
est : iia crealor cum sii, propter nos crealura facius esl, quippe cum caro rcs creaia sit. Quemadmodum igUur per propbclam d i x i t : Sic dicit
Dominus, qui formavitmeex ventrc servum siium ,
ila eliam dixil illud per Salomonem : < Domintis
creavit rac principium viarum suaruni ad o p e r a . t
Omnis enim(t) creatura servit, ul inquit Apostolus.
Proinde el is qui in venlrc viiginis lormalus esl,
secundum verbum propbeta?, servus est, nou Dominus : boc esl, is qui secundum carnem bonio
est, in quo Deus manifestatus est, et is, qui Ulic
crealus est iu principium viarum ejus, non Deus
(1) OmnU enim. Ha3C noh agnoscit Graecus liber

tuusns Lugduni Batavorum apnd Rapheleng.
aan. 1593. pag. 176, neque ailer calamo exaralus,
qutui tiobis utenduin dedii V. G. Theodorus Ganf^ni* : oeqne adeo ropcrinnlur apud Eulbymium
in Panopiia, qtii parle i , t i l . 2, tttajorem partcm
bbri ejus i n ea descripsil, ct tiu partis secundx : sed nenue in Episiolis Pauli occurrunl : tantomesl ad Rom. , 2 : Creatura liberabitur
xmtuie corruptioms. Deiucit tamcn hanc eaiudem
ex alio Scripiurae loco Basilins

ib. Contra Eunomium,
firoposilionem
, -,
Joa i . x , 27.
PATROL
Pror. vm, 22
GB.
XLV.
Msa. x i . n , 5.
T,i
*
\ . Omnit creatura Creatoris terva est secundum Prophetam, qui $lc Deum
alloquilur (Psnl. CXVIII, 91.) Quoniam omnia urviunl tibi.
Spirilu* vero liberlalem et adoptiontm
prmtat. iFftONtoDuC.
Prev. vui^ 22.
1>0
S. GREGOLUl
fltSSENi
40
pst, eed bonio : in quo nobis Deus manifestalus cst, \ , ,

ul corrupta ac labefactala via salulis bumanae ile- , , ^
rura renovarclur. Ilaque quoniam rcs duas de ,
Christo slaluiuitis et sentimus, unuin quidcmdivi- ,
iuim, alterum vero humanum, in nalura quidem
. divinum, in adniinistralione ac dispensaiione id
, \
quod secundum bominem est : consequenter scm |,
pitcrnum dcitati atlesiamur, crealum vcro liumana?
\ . " , nalura? assignamus. Quemadmodum enim secun \, , ,
dnm prophctam in vcntre formaluscst scrvus, ita

eliam secundum Salomonem, per hanc servilem
.
crenturam in carnc manifeslatua esl. Porro cum
;
dicunt : Si crat, non csl gemlus; et, Si nalus est,
. \
non crai : doccanlur quod non oporleat carnali*
, , :
nalivitalis proprielates accommodare diviiue na \
tnra\ Nam rorpora quidem qua? non erant, g i - ' , \ ' \ (
gnonlur : Detis autcm efticit nt ca quae non stint
, \ cxsisiant : nnn ipse ex eo quod non esl cxsistit.
), \ .,
Idcirco Paulus quoqtio eum splendorcin glorire
\ , \ \
nominat', ut doceaniur, quod sicul lumen de lu *
cerna et ex nalura lumen edeniis est, et una cum
,
ilia est (simtil cnim alqne emicuil luccrna, lumen
. qiioque qtiod ab ea exsislit pariter clTulgct), ila
\ (
bic quoqne jubet Aposlolus inlelligere quod el ex
Patrc sil Filitis, ct absquc Fitio ntinquam sil Patcr:
), ,
namfieri polcsl, ut gloria sil absque splendore,
,
quemadmodmn fieri non polest, ut alisquc splcn *
dore lticerna sil. Manireslum esl autem quod sicuti
. " \
splendorcm essc, tesihnomtim cst ejus quod in
, , , \,
gloria esl (si cnim non sit gloria, imn fucrit is qui ,, \
ab bac cdilur splendor), ila si qtiis dicat qnod
, ,
minquani crat splendor, dcmonslral quod neque gloria essct, cum non essel splendor; fieri emn
non polesl, tii gloria ftit absquc splcndore. L l igiltir de splendore dici non polest : Si cral, no
edilus cst, ct, Si cdilus csi, non c r a l ; ita vauum et abbttrdtim esl bacc de Filio diccre, quippe cui
Filius sil splendor.
O i c r u m qui minus et majus dc \\\o ct Palre
tlicunt, discanl a Pauto ne melianlur ea quae ncme
potcst roetiri ; nam Aposlolus Filium dicil cfllgiem csse Palrie subslanliae. Planum esl igitur quod
quanla fueril substanlia Patris, lanla esl etiam
effigies substaiitise : ficri enim non polcst, u l minor sit efftgics quam substanlia qua?. per eam conaideratur. Quin ctiam magnus Joannes eadem doccl
cum dicit, In principio erat Verbum, el Ycrbum
erai apud Dcum
Ex co namque quod dixii,
quod in primipio erat, et non post principium,
ostendtt quod 3 absqne Verbo principium
crai. Ex co vcro quod ostendit, quod Verbuin
\ \
, '
!

(2) ?J
\ ;
elvat
. \
,
, \ .
, , \ / j
. \ ,
(2) Afi.lor . Ilanc pcriodum non exbibebat cdilio Hapliclcngii, neque liber quo tisus fuit
Kulbyiniits, scd ex ins. C.anteri expressa est: neque
t-nim absque senlentise toiius diHrimcnlo abesse
polerat. Loous cst apud Pauluin ad llebrxos i , 3 :
ijui cum su $p!endor gloricc el ftgura $ubstanti(c ejux.
Uuo cliam ulilur Albanasius advcrsus Arianos ad
liienduni Filii Dei, oral. -4, \

; '

. Siquidem Aposlolus voluntatis,
ipsiui palernm es$entlv proprium spleiidorem et /i
ram Filium prcedicat, cl liomtl. de Dcipara : C
, etc. I.
1 0
Ilebr. i. 3.
, e
Rom. x i , 54.
1 1
Joan. i , \ .
DE FIDE.
U2
, eliam crat apud Deum, significavil quod uiliil ilcsit

Filio iii comparaiione Palris; c m i loto namq.ic
.
, Deo loium simul considcratur Verbuin. Nam si
, quid Ycrbo dccsset in sua magniludinc, ut ncn
posscl apud lolum esse Deum, prorsus neccsse
.
csscl ut cxislimarcmus absque Yerbo cssc ca:n

Dei partem, qua Verbo superior ac major cssc(.
.
Alqui cum lota DJ niajeslate Ycrbi majestas siir.ul
\ consideralur. Ergo iu divinis doctriiiis locum
. 01
babct, ul vel majus vel miiius cssc dicaiuus. Nain
, \ qui dicnnl quod genilum non genilo nalura disoiinile sil, cl siinililudinc et excniplo Abelis el Adami
. \ \
discam haud slullc judicare. Elenini Adam quo<;uo

. - socundum naturalem bominum nalivilalera non gcnilus fuil (3) : Abcl vero cx Adamo genitus est. AJ
* qui gcnilus non fuit, , id esl gencratus,
el qtii genilus csl (4), , id est natus, dicituf;
, , \
sed nibil probibuit Adamum cssc bominem, quod
, .
genitus non erat; nequc nalivilas Abelern aliud ac
diversura quiddamab bumana reddidil nalura, scd tam bic quam illchomo fuit, ctsi bic quidcm naluscrai,
i i l e vero ahsque nalivilalc exstiteraf.
\ \ \ >, ' \ \ , \ \ \
. \
\ ,
\ . ,
\ ,
, , \

, ( ,
, \,
), \
,
, -
Igilur in divinis quoquc dogmnlilus nuHatn naturae diflercntiam eflicil genitum vcl non geitituni
essc, scd qucmadmodum in Adamo el Abele uua
bunianiias, sivc nalura humana, eodem modo in
Palrc quoquc ac Filio deitas, seu divina natura una
esl. Alque idcm de Spirilu quoquc sanclo oblreclantes ci dicunt quod de Domino, nempe qnod ct
ille crcalus sit. At Ecclesia ex aequo sicut de Filio,
ila dc Spirilu quoque sancto crcdit, quod crcatns
non sit, tum quia omnis creatura cx participatione superni boni bona fil (Spirilus sanctus autent
beuefaclore (5) nibil opus habfei, quippe cum nalura bonus sit, quemadmodtim Scriptura teslaiur),
lum quia crealura deducitur ac dirigilur a Spirilu
Deh Spiritus vero bcneficium deduclionis ac dirc-
( S ) Cenimnon /MI/. Legebalur dniea, qen\lu$ fuit,

c o n l r a Gntei lexlus el ipsinsexempli ralioneni, quo
e l i t u r eliam Gregorius Naziaiuenus oral. 39 in
sancla LuRiina pag. 63!, 01 \
,
\ \ ,
& ( ),
, -'
n v . Qui autem ingeniluram el generalionem deorum
komonymorum, nuturat e$se stalunnt, iidem, credo,
Adammm queque el Seth (quvtiam Ule non ex carne,
Deo efficiut, hic auiem ab Adamo ct Lva
fr*cT*lu* **,) dhena naiura prwdilos etnc contendemi. Inierprrs Eulhymii Panopiia: lt>ciim Giegorii
-; L a i i n e redtlH : Adam euim naturali hominum
Uft uom estftHcratus. FR. DUC.
(4) Et qui genitut est. Hoc menibrum quoque
ie Graeco decei eicuso el mannscriplo, neque ab
F.eibyelocilalur: sed necessarimn esl; \ . Idem exemplum Adauii, Ev;e el filii
iriasqup proferl Gregorius Nazianz. oral 37,
p. S99 : \
; ; \ ;
. ; , ,
\ . Quid igitur
et Seth, nonne ex eodem Adamo sunt ? Ex quo enint
alio ? Utrum outem ambo exco geniti tuni? Mimme.
Quid igilur ? allera scgmewum, alter filius. Atqui
ambo iiiter te idem xti/. 1D.
(5) Benefactorc. Gorrigendum monucramus, Sanctus autem Spirilus altero, quobonus reddalur, mhil opu$ habet; posl comperinius inlcrpretem Euthymii verlisse, Spiritum sancium aulem neininc
quo bonus fiat indigere : aliquando idem
valel, quod , benefacere, benefiuo ailiccro
ut Psal. L , 20 : , ,
. Benigne [ac> Domine, i,t bonn toiunlale lua
Sion ; ubi Sytnmacbus edidil ; cL
Psal. cxxiv,
, benefac bonis ;
nequc enim male scriptuni csl pro , ut
putat auclor Thetauri traci. Aliqtiando idem quol
bonum reddeie, ul boc loco, ct commodtim r t d dere, l Rulh, m , 10. "
. Quia commoduin rcddiditti vel bonam
fecisti 'misericordmm luam potiremam. Porro Spiriinm bonum appellai Scriptura Psal. CXLII, 4 0 : .
Spiritus tuus bonui dedvicei mc in terram rcctatn.
S. GREGORfl iNlfSSENl
clionis largitur; frcalura subdila (ti) est, Spirltus * ,
vero prxcsl, natura consolalionem el exhorlationeni
* ,
accipil, Spiritus vero consolatur et cxhortalur; na * ,
tura servit, Spiriius vcro liberat; natura sapien- *
liam docetur, Spiritus vero sapientiac beneficium
, , c |
targilur : naiura beneliciorum ac donorum parlera
\ ,
capil, Spirilus vero ad arbitrium suum largiiur.
*
Omnia namque hsec operatur unus et idem Spi- ,
rilus, disiribuens cuique singulaiim quemadmotfum
\ , \
t u l l . Ac sexcenta alia Scriplurarum loca lipet
, \ \
invenire, quibus demonstralur quod omuia subli- ,
mia Dcumque decenlia nomina, quaecunque Patri
, , , ,
el Filio a Scriptura accommodanlur, ea circa Spi- \
rilum quoque sanctum eonsiderantur : incorrupii, \
biliias et intcgritas, beatitudo, bonum, sapiens,
, *
potens, juslum, sanclitas, omne denique pretiosuin \ ' . <
I bonorabile nonieii lam de Spirilu sancto, quam
,
de Paire et Filio dicitur, exceplis iis, pcr qu&
*\
bypostases perspicue, clarc et absque coufusione
\
ab inviccni separanttir. Dico aulcm quod ncque
.
Patcr, neque Filius dicilnr Spirilus sanclus; caetcra vcro qiiibusruiiquc nominibus Pater et Filin
appcllanlur, ea Spirilui quoque sanclo a Scriptura adaplanlur.
l f
'
Pcr hoc igittir deprebendimus, quod Spirilus
, *
sanctus est supcr naturam : quocirca ubi Pater <it
\ , \ ubi Filius intelligitur, ibi Spirilus quoque sanclus
\,
intclligilnr : nam super nattiram Pater el Filius

esl, quod Spiritui qtioque consequentia sermonis
. .
atlestaiur. Qui igilur supra naluram Spirilum sanctum ponit, consequenier ct rectum ei sanum ac- C ,
ccpii scrmonem e.l opinioncm. Unam enim confite. ,
biiur ualurara non creatam, quae ct in Palrc et

Filio cl Spirilu sancto consideralur. Quoniam au , ,
tem ad dcmonslrandum, u l pulant, quod Sphitus ,
sanclus crcatus sit, propbetx vocem nobis profe-
runt, q b ila babet : Qui firmat lonilruum, et
, \
crcal spirilum, et annontiat in hominibus Chri- , ,
stuin suum * : boc convenit intclligere quod alium
, \
gphilum in flrmiltidine lonitrui propheta creari
, \ \ ;
dicil, ei non Spirilum sauclum : lonilruuoi enini
. *
myslicus sermo Evangetiuni nomiual. Quibus igi-
lur Gnna ac slabilis de Evangelio fit fides, bi pcr
,
lidcm irauseunl ab eo quod carnes sitnl, ad boc ui
, , , >
spirilus fianl, quemadmodum dicit Domiuus:
, < *
Quod natum e9l ex carne, caro esl, cl quod nalum ^ \
esl cx Spiritu, spiriltts est
> Deus igilur est qui
.
;
(G) Natura subdita. legilur in bis locis

Grace, el in excusoel iu ms. Gani., non , ubi
ci inlerpres Eulhymii, Re$ procreatat ducl, re$
creatas consolationem accipere, res creata* e$se $ervas; eodemque modo paulo posl : "
, supra naluram, Eutbymii inlerpres, Spirilum
sanctum rebut creatis esse prcustanliorem. Mox'
cliam ciiatur locus Amos propbetae iv, 43,
. . Qui firmo tonilfuum, et creo Spiritiem, quodque sub fineni libri >, Sifauus, Evaitgeticum tonilruum, apud
1 1
1 Cor. xn, 11.
1 1
Amos iv, 13.
Joan. m ,
Eulhymium sic cfTcrtur aptius, vocem evangelir

credentibus confirmans. Solvit eamdem objcctioti
ex PropbctaB luco desumptam adversus Spiritus
vinilatem Atbanasius in episl. ad Serapionem
Ambrosius lib. n , de Spiritu Sanclo, cap.
qui iegit aut effert hunc versutn ut esl in V a l i c ;
eriil. el in Gcrmanicis Bibliis,
, \ . Erce ego firmans l c
truum, el creans spirUum, non ut in C o m p l u i c i
el Plantinian., . Quta Domi
es firmans tonitruum. fo.
U5
CONTRA FATUM.
, pcr id quod cvangelicum tonilruuni firmum cremav - denlibus facit, spiritum efflcit eum qui credit;
^, \ qui autem ex Spirilu natus est, et pcr talc loni,
truum spirilus factus est, annuntiat Christum,
, \
quemadmodum dicit Apostolus, quod nullus possit
, ( .
dicere Dominum Jesum Christum, nisi per Spirilum sancium .
1B
ICor. 3.
$
10
S. . . GREGORII
EPISCOPI NYSSENI
COJNTRA FATUM
SEU
DISPUTATIO
CUM E T H N I C O
PHILOSOPHO.
locerlo inlerpreto.
, C
Meminisli baud dubie accldisee mibi quidpiam
' *
,
quando nuper apud vos Magnug ille mon$ utevan ,
gelico vcrbo utar, perfidias tandem ad fidtm om*^tn&zvj pfectendam iraductus eU; cum videliccl sapienlis't,nplw
c f -
juus Euscbius dignum canis consilium i u senet
147
S. GREGOMl
NYSSEM
clulc susccpil, silamcnid boinims fuissc consilitini ,

censendum csl, ac non divjnuni quoddam auxiliiim
' .
ejus, qui buiuarium gcitus uoslrjc utililatis cauea

gubernal. Cum ergo roagniludino rei tum obslu- ,
puisseiu, qui iaptus i!le vir, magna prius imbulus

pcrfidia, excelleniia lidci modum pertidia? supe- ,
rasset, atque in progrcssu colloquii noslri de fato
iucidissel scrmo: pracepisti m i h i , venerabile el
, , ,
sacrum capul, ul disputationepi de hoc arguinenlo

iu inagna Constantini urbc ciun quodam pbiloso \ ;
pkohabitaiu libi per lilieras explicarem. Quod pati-
luni olii nactus, paucis, oraiione qiiaiiiurn Oeri po- , * , <
test conlracla, sunplici ininimeqtic clabornla iia , , oot
ralione faciam, idque vel inaxtme cavebu, ne epi-
slolae moduin excedat, alque ad bistoi i$ longitudi ^
neiii ptOiendalur.
.
*
Ycrba feci nonnulla de noslra rcligionc viro, cuidain exlernce pliilosopbiae, ut ex diclis ejus conji- ; ,
<.cre liccbat, baud indocio, eique porsuadere cona- , \ (

bar, ul a Grauca supcrslilione in noslrani conccde * .
scntcmiam. Muliis euim confirmabat non iu
*
noslra potestale ease senteniiarum aniini deleclum,
scil pcndere homiuuni vilam ex ucccssilate qtiadam, :
:
sine qua nibil fieri possct eurum qtne ficrenl in uobis. Alquo in bunc iuodiim oralionem meam clu- ,
,
debat, si quidcm ipsi falalc csset ficri Cbristianum,
fultirum se omitino vel nolentibus nobis; sin fali *
*
licccssilale probiberclur, falo se vim adbibere nulla
, :
ralione posse. Haec ille cuni dicerei, id cum ageru,
uti verisimile crat, arbilialus sum, til Graec;esu- Q
. , ,
perslitionipenhus addiclus, nibil de Cbrisiiana fide
\
adiuillcrel, atque ila cursuui noslrai orationis i i n > , \
pediret. Eadeni cnim semper inculcare 11011 destitit,

omnia falali subjecia csic ncceisitaii, doiuina: rerum, cujus nului obcdirenl universa, vitae inodus, . *\ ; '
ac Ouis , dissimililudo rerum diversa genera v i ,
vendi, corporum constilulio, inaequajitales bono , ,
r u i n , ui iniperio quisque polilus iu poteslate ba , \ , \
beat orania, quacei sinlfatalia, aul serviat eamdera
, \
ob causam, dives item sit aul paupcr, valeat cor * * ,
pore vel aegrotci; brevisque el longae vilae eamdem
, ,
esse causam. Nain sive quis exiguo tempore vive
ret, sive vitam Jongius producerel, non ex impetu
, ^
aul affeciiooc quadam propria, sed ex Hla necessitaie eam actaiis diversiialem exsisiere. Tam vo- D , [] ." ^
, \
lunlariam quani coaciara morlem ab eadem ne , , >
cessitaie sorlito deccrni. Varia genera violenlx

iiecis propter incertos casus, sive suffocationem,
\
sive senlenliatn judicuru , sjve insidias imminen * ,
tes; clades praierea bis magis communes , ei , ]
versales, terre motus, naufragia,inundaliones aqua , , \ * r u m , incendia, et omnia id genus alia mala ex
. \
ilLa causa pendere dicebal, addebalque vitse eliam
, \
inslituta ncquaquam esse in capientis arbitrio , sed
,
omncs poienli falo servire, sive in pbilosophiatn,

sive in eloqueniiatn incumbant, sivc agros colam,
,
sive naulicam faciant , sive conjugalem, sive caî
bem viiaro insliluaut. Et virtniis el vilii camdem
]
es e causam, ut pro imuititabili illa sorlitione alius
v
GOKTRA FATUM.
150
, f| , , - vivendi genus colat sublimins, inops, el liberum :

, ij , ,
alius scpulera, violct, 4ui piralicam exerceat, aul
: , \ prodige vivat, aut nierelricit \ i t genere efleinine/ . "
lur. Quibus omnibus pcrccnsilis, lirmani &e pula , bal non admittenda; nostrae orationis reddidisse
\ ralionem, cum non esset in manu nostra, quod
, , , - liberet,pro arbitralu suscipere, sed illa foret exspe, .
ctanda necessilas : quae si quem in eara menletn
, - tanquam signo dalo impulisset, oraiioni necesse
, * esse ut vel nolens assenlialur : quod sine illa, quam ' ,
vis magnopere vellct, fieri non posset. Poslquam
, - haec ille et ejus generis alia disseruisset, sciscitaius
* ex eo sum, Deumne quempiam esse pularet, fati
, nominc appellatum, qui omniura rerum potiretur,
, \ , et cujqs volunlate universa crederet adminislrari.
. \ A l ille me ob eam inlerrogationem ignoranlise no , , mine noti leviter accusabal. Non videris , inquit,
, milii quidquam coelcslium rerum percepisse. Alio , - quin enim cognovisscs profeclo vim f a l i , wide
scilicet et quomodo deprebcnsa sit vis rerum iin * .
- niutabili quadam serie nexuque evenienlium. Ego
sermonis novilale obslupefaclus, cum rogassem ut
, , \,
ine paulo clarius edoceret, utrum falum quod animo
.
fingercl, vim quamdam volunlariam , liberam, sui
, \ *
-( . : juris, summxque polentiae, an vero aliud quidpiam
, - ab illa divisum essc slatuerel : eadem repeiita
, - oralione : Qui, inquit, conlemplatus est coelcslium
corpomm moium, zodiacum circulum , ejusque

\ ,
duodecim, qu% in eo conspiciunlur, scginenta
\
, , Q aequabiiiler inter se dissita : nec non singulorum

aslrorum facultatem ac vircs quas per se quodque
, ,
in ortu suo babet : quid eorum efliciat congressus,
, ,
propriis singulorum virtulibus inter se lemperatis,
, \ ,
sive eae commisceaniur, ut cum aslrum altcrum
' '
appropinquat alleri, sive secernantur, ul cumalte ,
, ' rumabaltero recedit: quid ilem inferioris recessus,
; quid soperioris in Iransitu defeclio, qiiid ejusdem
reslilulio : quid varia congredientium eldigredien ,
lium iorma, aive Irianguli, sive scaleni, aut si quam

aliani geometricain figuram referunl : qui bsc, i n , \
- quit, et bujusmodi alia per8peierit,scietfaiinomiue
id signiiicari, quod serie quadam immutabili pro
^
\
slellarum conjunciione necessario efficilur. Gam
, \ ,
id quoque mibi inaudilum et novum accidisset
\ , , D (noa eiiiin quidquani corum quae diceret, intelligebam, quippe ea disciplina uon eruditue), rogavi
,
ul eo motlo niibi vim vcrbi declararel, qno fali
>
-. , - noiioneiii assequi possem. Nam coelesles circuloe
alium in alio essc, ct motu contrario conver,
- sioni flnnamenli scu aplanis inlerius cieri, eoeque
omnesin zodiaco circumvolvi : haec, inquam, eiiara
.
\ \ \ ab aliis audivi, ac proinde iuroinariam gplendo , rem pro conversione cuique coelo propria tum
accedere tum reccdcre, atquc inferiore astro sub , *
, - eunie tolli e conspectu noslro superiue, si quidem
. inferiori direcle opponatur : et qusecunque hinc
aple colligerentur, sive formara aliquam efflccrent,
, \
ut cum circulus spalium quod in se continet,
,
ila molu SUQ ainbit, ut sidus in iraosilu aui recU
\ ; '
4
151
S. GKEGOIUI NYSSEM
152
ofojiciaiur superiori, aul declinel; sivc brevi tem- \ * , \

poris intervallo, sivc longiori cujusque circuitus
,
absolveretur, quandoquidem pro singuloruin ma

gpitudiue nceessario vel celeriur vel tardior ess t
\ , \
convcrsio.
,
, \
, , ( *
* , , ' , ,
* , ;
.
\ ,
His omnibus silentio praeleritis orabam, ul lan" ~
lum fali vim pcrspicue mibi explicaret, Deusnc
,
aliquis fali nomine iitlelligerelur, bujus universi
, \ ,
imperalor, suraina poteslate pradiius, quique oinnia
Uabcret in manu sua, et pro arbilraiu gubernaret: '

;u vcro fati virtutcm alterius alicujus superioris
virlulis ministrain stalucret, u l et ipsa quodain
inodo alleri falo subjccla sil, praecdlenlioiis rau- , \
8S& in adminisiratione socia. Nam si eam in res , omnes imperium oblinere credcnduni csscl, ra- .
tione nos induci, ul ntbil illam superemincre
,
censeamus. Sin eam aslrorum liioium scqui, ac .
Ua demum violenla quadam neecssilate in rcs
omnes dominari asscverarcl, satius fuisse prae, \
ccdenli quam seqtienli onuiipolenlem illain vim
,
aUribucre, ac vcl sidera rcru.ti istarum causas

csse dkcre, vel conversionem (irmamcnii, vcl
\
circulos qai in ca conspiciuntur, vcl ccrlc circu- , ,
luni qui - ctdo oblique inscribilur. Si quis enim , concedercl astra nequc per se moveri, neque
. *
prrpctua conversione inler se aul conjungi aut
,
liiRJungi, scd camdem scniper refeire figuram ,
, * * ,
falum IIOD exsisieret. Quare si ex siderum nio- ' \
lione faluin orilur, frustra profcclo id doiuinari
.
in calera putatur, quod superiori catisse servit, , nequc omniuo esscl nisi moius essel. A l non
,
eo, inquit pbilosophus, nostra speclal oraiio, quasi
, \ ,
ipsuin faluin per se esset aliqua nalura, sed cuin
. '' , \ , ^
sit quxdam rerum mulua conveuienlia et con , *
junclio, alque universum omni ex parte cohasreat, \
quemadmoduin cliam \n uno aliquo corpore quae '
<laui omnium membrorum inter se consentienlium
, \ , \ *
cerniiur concordia, cumque superior inundi porlio \
sit praslanlior: idcirco inferiora simul cum pri- , ,
.
Diaria portione regunlur, ad ejusque velui niuum D
, ccelesli molui sese fuignnt ct accommodant, quan ,
doquidem necessario ac mullifariam, uti dicium

est, vi cujusquo. sideris una movenlur. Ut in
,
medicamento specierum qualitates artificiosa qua- ,
daiu raiione coramistae, communi illo temperamenlo
,
quippiam efliciunt aliud, ncque tale qualis unaqusb. " \ ,
que anle misturam fuerat: sic coclealium virtutum di \ versai sunl proprielales, quaruin varia ex aslrorurn
, vel accessu vel recessu proiecla conjuncliovarias ac
, \
diversas viloe reditii acliones, laiiqnam iniluxus qui* ( \
damindead nussiuo inlerruptioiie derivelur. Qtiu;
,
eliam causaest quampbrem i i , qni baec diligenlius

UivcsiigaHl, rulura niinime falsopncdicajit. (îemad ,
CONTltA FATUM.
155
154
- niodum enim perilus nicdicus, si medicanienlum

calidum aut ejusmodi quod dissoluiionem, 8tu' *
. \ - poreni, torporemve conciliet, cum aliquo alio commisoeatur, proprietalem ex illa diversarum rerum
, mislura oriundam prsedicit : quid item elftciat, et
.
, - quamdiu vim relineat, cui perniciosum, salu , tarc s i t : ila Is eiiam, qiti ad res coelestes aniimim
scdulo applicavit, et cujusque naturam perspcxil,
, , \ sciet conjunelionis earum quae sit vis et efficaci , \ , tas. Porro isie influxus ne ad breve quidem tempo \ ' risspatium sibi similis esl: sed quia congredientium
siderum nunquam slabilis esl niolus, uifluxus quo , \
, que una cum illa niotus dWersilaie varictur semper,
^- ad eamque efficienliam suam accommodct ncccssc
.
csl. Cujus influxus porlioncm nascens quisque in
\ eo tcmporis momento sorlilur et quasi spirilu at
,
trahit, ac talis cvadit, qualem eum porlionis illius
\
proprietas et praesignificavit et effecit. Prorsus enim
,
necesse cst, ut quomodo efflgics signo insculpta
cerae imprimilur : sic bominis quoque vita, in
. \
quam partem influentis ex aslroruni motu virtu,
tis incidil, ad illius proprietalem conformctur, ac
, ,
talis flal, qualein in se continebal illa influxus

poriio, quam quisquc inilio vila; veluti spiriiu
\ . atlraxisset, et qua virtute semel vclut insignitus

esset, cum ea neccssario deinceps convenire, iis
\
rebus tum gerendis Lum ferendis, quarum prin " , ^ cipia causasve sidereus ille el forluilus influxus
,
contulisset.
, ^ ,
\ ,
* ,
/
, , - C
, \ \ ,
d ,
, , ^
,
,
\ , \
&
, \
, \ , \
* , p r / v o v , ,
^ \ , \ , \
;
\ ,
Quae cum ille diceret, Non dcsines, inquani, nugas et ineptias milii commemorare, et couftrmaro
individuam illam portionem momenlancj inftuxus,
quo in nos, ut ais, causae omnes e coelis influant,
cum lamen neque dicas animatumne sit, ac voluntatis arbitriique parliceps, nec qua ralione res
animatas rcgat id quod neque per se subsistit, neque anima, neque ullo naturx insiinclu pradiium
ppssis ostendere, sed oronibus consiliis, cogitationibus, providentiae, inslitutioni, curae, siudio virlutis quasi quemdam tyrannum aut dominum pcrficias inanimum quiddam, arbitrii cxpers, insla.bile, fluxum, insecabile, ncc per sc subsislcns :
ad cujus potcnliam rcrum constitutioncm el gubernalionem oralionc lua rcfcrs? An noo vidcs
x a l ; ^ quam lioc auribus animisque bominum sit absurE l ^
dum? Si cnim tanlam vim babet forluilus ille i n , ' - fluxus, ut non sequendo scd proecedendo Fcrum
* - constitulionein moderctur : ccrtc proecodet nasceii ^ , - tem, ac non jam nati casibus serviet. Incertum
.
enim bic est quid quo sit prius, cum ad pimclum
** , \
temporis ct rcqualiter inter sc ae simul movoaiilur.
. Nam et bomo nccdum in lucem ediius motu quo ,
dam cicinr, decremenli vidclicet r t incremcnli
.
naturalis, qu;ii quidcm spccics moius sunl; ct siclla
O tt \ movclur, ncquc quicscit prius cliain quam bomo spim
455
S, GREGORII
MSSENl
156
ritum ducat. El quoniam aequaliter ac simul movean- , \

( \
iur, certo judieare non possumus, ulcr praeccdat,
rtnn et ille circulorum conversione, el liic natura? ) \
motione feratur. Quod ei in una parle temporis ,
conveniunt ambo, quod in eis discrimen esl, ut
).
aUernm ab aliero pendcre credamus? Si enim
,
astra liominem progignerent, ortus rerum esset
. \ ^
confinuus, nequc vel ad luomenlum tcmporis bo- , )
ininura procrealio inlerniiUerclur. Jam vero cum
\
iuter nascentes crebra intersint inlervalla, perspi , ;
cuum fit hominum ortuni non scqui molum side-
rum. Uic enim perpeluus eel, ille inlerrumpitur :
; 6ta , h
ac auo quodam pcculiari nexu atque ordine Lam
^ ,
bomines quam astra per se iuoventur, cum nulla .
neccssilas inter se copulet ea quae natura disjun- \ ,
xit. At si id veslra sibi vult oratjo, ut in illa tem- 3 ,
porisparticula silamesse credamirscausam oninium
. , \
quaein bominum vrtacommiuunlur, videquotmyria- , * '
das dominorum actyrannoruni in dies singulos, in ' ,
singulas ilero ncctes pcr mmulas illas el uidividuas

lemporis sectiones exsislant, die ac nocte in viginli * <
qualuor, ut dicitis, boras divisis, quavis bora in , '
eexaginta minuta, quovis minulo in sexaginla se- ,
cunda, quovis secundo, ut asserunt ex vobis i i qui
, :
liaec sublilius perlraclanda suscepcrunt, retenlo .
codem sexagenario numero, in sexaginta lertia. Ex
<
quibus in unum collecli niomentanei illi dii sive \ , ,
lyranni, sive nescioquibus aliis nominibus afliciendi,
,
amplius unam elviginli niyriadas conliciunt. Jamsi

una bora lol nobispartium myriadas suppeditat, v i -
ginliqiialuorproporlioneuniusomniiiomulliplicatx, C
inlinilasfalorum myriadas profercnl.Al enimquod ,
vis ex iilis ineviubili potcntia pradilum esse con
firmalis ; cx quo cdicitur nullum eoruni esse quod
.
r.on agat. Neque enim potenliae proprium esse d i - , ,
xeris ul noii agal, quandoquidem polentia omnis
, ' ,
in aciione perspicilur. JSqualia sunl igilur eliain
\ .
polcniiac eflecla : quarc quot sunt scgmenla lcm , \ ^
poris, lolidern quoque bomines horis singulis na *
scaiUur, necesse cst. Porro si cuivis falo aequalis

poieniia assignanda cst, crunt oinnes cx aiquo re . >
ges, longaevi, potciilcs, forlunali, feliccs, et
qiiidquid praeterea in bonis numeratur, acquircnt. .
, '
Nain si quis corum dcfeclus c s l , aliquod certo im
becillius el imperfeclius judicanduin cst. Ncquc ^ . t
enim xqualem potcnliani tribueris, lam ei qui ma\
gna , quam qui parva pra?slileril. Excmpli caitsa, , \
alius cculesimum superavit annum, senex , opulert- .
lus, felix, omnibus in rcbus sccundaui experlus
, ' ,
ioitun?m, nepolibus siipalus , pronepolum aspeciu
lajlus, sanus, incolumis, honoraius, doloris ex- , , , \
, ^ ,
pers, opibus affluens, et si quid aliud in bac vita
preliosum esl, rebus omnibus bcalus. Alius simul ) \
atque ex materno ulero prodiit, suffocatur. Multi ,
quippe ex meretricibus aut adulteris itascuntur ,
infautcs, quos utpote nolbos suis ipsa? manibus . ,
uialres oblpineanl, caedequc flngitium supprimunt. \ <
\ , ,
Q t i . i ' fali polcnlia i 11 bis cnilel ? an
islis scquc ac
iliis diuturnain vilam daic non polesl ? Si asserilis , , '
%
CONTRA
FATUM.
45*
JIWV, , , , posse, omnibus in rebiis cx aeqao vis*eju$ clucebil.

Ncque cnim aliud polcrit, aliud non poicrii, si rc vera polenlia valcl : at potcnlia ex effociis cogno, . ,
scilur. Nulla ergo cxsistet vilae dissimililudo , scd
,
summani sibi felicitatem pariler omoes pollicebun \ ,
tur, eo quod cx veslra senlcntia omnes falo sitil
,
subjecti, ipsumque falum seinpcr omnia possit.
, ; ;
; ' 4,
. , ,
, .
, ,
, ( , \ .
\ \
Si ergo ct omnia et semper poiest fatum istud,
, \ . omnia in omnibus poteril. Alqui multa inler ho\ \ , mincs et varia vivendi sunt genera , cum dignilale,
\ ,
et opibus, lum lemporuin corporumquc temperatura, omnibusque aliis rebus, quibus bealns quispiam
, \ , \
* aut miscr babelur. Haque commenlitiutn illud ve. " - strum faium non oninia posse, eflectorum diversitas liquido declarat. Etenim si vilain longam a
,
poientia proficisci existimamus , brevem proleclo
.
ab impotenlia proinanarc doceri oportel. Iia faium
,
aliud infirnunn, aliud polens stalueudtini eril. Quia
1\ . ,
enim vit;e longiludo ejusdem brevilali conlraria

. - est, principia uliqne inier se >conlraria sibi vindi, > cnbuni. Siquidcm ncmo ad eamdem causam retul c i i l ci bcaiiuidinem et miseriam; sed si i!la pcr
. ?
\ , ' - potrnliam potiamiir, brcc omnino propler dvfuclum
, Q potentuti non eril. Miseria quippe in co vel maxime
consislit, quod bratiludinem quis consoqtii r.on
* . \
, ptissit. Eninivero plures vitani dcgunl miscram ;
: .
iali ergo iiifirmiias quam polentfa est major et ef . ,
ficacior. Ubi nunc est invicla illa , cl omiii{iotens
.
atqnc inclttctabilis nccossitns, ul in ca omnium
* \ rcrum btimanarum potpstaicm essc posilam putc , ' mus, qnam majori ex parle infirniani csc compro , - bavimus? Sed dices boc istum , aliuiu aliud vellc,
;
in ulroque tamen id valcre qnod velit. Quae voro
; ' , - liujiis volunlaluin diversilalis est causa? Facianius
* \ csse duos bomines, qui nihil inlcr se diflerant,
* \
nculer sivc boitum sive inalum tiliro s?t aii.plrxits ,
;,
scd hic paulo antc ex mat-rno utero p r o ^ o r i t , si
\ , casn sic eum nalura efftidcril, ilfe cotiiinuo vel
%
civ ' , |) paulo post. Non eadcm ambobus vita sorlc bbtin , , ,
g i t , scd altcr fclix aul omnino rex forlassis, aura
* , et purpura naUis mox involvitur, alicr pauperi$
; , '
olicnjus, aul cliatn scrvi iilius ne laceris quidcm
p.tnnis a parenlibus integitur. Quid crgo doliquit
, * . \ quod paulo cilius vcl lardius altero sil progeni ,
tns, idque non suo cnnsilio, eed naiuiae m o l i i , til
, , ,
idcirco vitam eortiretur iiibonoratain? Quara vos
bic defensioncm pro vcsira illa domina aflerelis!
, , ^
Ubi j i i ^ l i t i a , ubi pictas, ubi numen ? num dices
.
falum nibil borum curarc, ncque vtrttilis ralio, ) - nem balcre, neque liono cuiquam providcre ? si
ifpov, * , non islis, utiqiie conlrariis siudiis vacabil, quia
, conslal quod a bono altborret, id cuni malo csso
: ;
conjunclum. Ncaue boc, inquies, ncquc illud
%
159
t60
S. GREGOIffl NYSSE3I
ci curaB ett. InanSmum ergo, neque voluntario ^ ;

; ; ; " I I
jndicio, nequc boni malive cognilione praediium
,
osse affirmas, si anima, ralione, et voluntate caret,
neque per se subsislil. Et adhuc lanlam ei largi-
mini potestaletn, ut animanles arbilrii capaces ; ,

rooderclur, et regat ea quae subsistunt, id quod
niiaime tubsislil, expers liix parlicipes vita?, , "
animalas inanimum, exsors consilii et virlutis,
. ' ,
consortes; denique, entia non ens. Nam quo rerum
;
genere continetur islud, cujus nomcn UQtopere \ , \ \
jactalis, fatum ? Animal non est, in zodiaco non
cernilur, Dcus non babetur. Qui enim Deus esset , '
qui ncque virtulis, neque aequilalis ducat raiionem ? *
Quod vero nibil ex bis rebus esl,quid Undera est? , ,
Scd videtur a vobis fatum dici quodvis tcmporis
\ ,
iiiomentum: siquidem tempus sese ad omnem ^ ,
,
motum sive fluininum sive slellarum hive bomiiiuin
extendit. Ncquc refert sive fluVH molu designes ,
insccabilia cujuslibel tnslanlis lemporis segmenla, ;
sivc oavis vi ventorum agitatx, sive bominum iler
{ facienlium, aive aslrorum quae movcantur. Unus ; , ,
enhn esl omnium quae loco moventur lcrmintis, ut
. ,
migrent ex eo in quo sunl, vel in id in quo non
\ ; " ,
sunt. Quod si neque fluminum, neque navigiorum
; ' '
molus, ncquc boroinum ambulalio inlenralla tem, *
porig designantium efliciunt fatum : cur lemporis , , , .
punclis ex moiionc slcllarum orlis fatum fleri
. , flngitis? cur dicilis roolus caileros essevel lempora
vel indicia lemporis; at vero cx inotu sidcruin
& \ fatum cxsistere observalum esse?Curnon singulis Q , * ,
niomentis singnli bomiues nascuntur? repelam
, , \
cnim supcriorem oraiionem. Quoniam eadem causa
,
csl ut homo sit bcalus vel miser, et ut omnino
, \ , s i l ; si aslra sunt causx evcnluum, qui bominis
. ,
orlum scquunlur, prorsus et ipsius eliam orlus
,
causac aunt: sin liujus causae non sunt, nec illo
ruin ulique sunt. At vcro astra non esse causas
,
orlus, vel cx co liquei, quod tempori continenlcr
^ ,
flncnli ncquaquam conlinens hominum orlus re ,
spondcal, sed inlcrrumpalur ; illa autem fala cx
fluenti tempore ac sempiterna siderum moiione
, ;
$inc ullo nascunlur inlervallo, quod vel sensu vcl
\ inlclligentia percipi qucai. Quodnam igitur est
;
istud faiuui ? quod unumne sii generale, an plura
' ecclionibus lemporis minule concisa , nondum ) , \
ralione colligerc potui. Movcri aslra dicilis, nos
*
qnoquc vicissiin flummum molum profcrimus ; at
\
illa sempcr, baec itidcm perpeluo, al illa in tcmpore,
, .
ncqiic bxc cxtra tempus ; at in illis molus inilium
,
invenire non possumus; neque in bis. Par tiaquc
*
cst illorum el borum eademque ralio. Nec vero
,
conlrarium motum quispiam bis asgignavcrit, cum
, \ ^
aqua naiuralilcr scmper e superiore loco in infc, * *
riorem defluat. Qux cum ila sint, aut flurainuin
,
quoque motum fata quadani edcrc conceditc, aul
neque nos eam vim astrorinn moiui concedemus.
* * * ,
Al ca vis cst, itiquil ille, Arietis, Tauri et cujusvis
. ,
plancta3, ul si quis eub aliquo cx iis nascatur, siVe
' , ' \ \
aliquod crralicuni sidus solum, sive cum aliis in
, t
CONTRA
FATLM.
6 oV . prbft circumfcraliir, vita illius qui in cam inciderit

; Kot \
boram, intcrcedcnle virtuium conjunciicne cum
. orlu conseniiat. vaniloqnenliam ! ibquam ego,
, \ ' . ' Taurum adeo servilem forte proptcrea dicilis, quia
; .
id animal jugo dometur, Arietein contra beneficum
* ; quod lanam feral : ac si quis sub istorum allero
;
natus, anl alius vicissim c mcdio sublalus fuerii,
* \ > \ ; commislis proprieiajibus certam qnamdam sorteni
nascentibus obvenire. Quid ergo?dic m i h i , sponlc, ne aut taums sub jugis est, aul aries gaudct, cum
. " tondetur ? Danini itcm ac torporis affcrcudi facul tas est ei qui obit sbpremum coelum, vel caliditas
,
Marti, vel cuivis alii slcllae volenli sua vis tftcs-t,
. ,
ati inviiaB ? Si quidem volentes in malis sunt, ac
, , , voluntaria nocendi vi pradila?, quisquis id faletur,
. " \ palam infelices pronuntiat, quod meliorem sortem
, '
in sua potestate cum tcneant, detcrior ipgis volup ,
tati sit. Sin haud sua sponte talcs sunl qual s
cxisliiuanlur, scd neccssario tales quales faclai
. " . sunl : aliquod ergo aliud superius faiuiu bis quo!
que naluram ac virlutum proprieiates deslinavii.
, Quo fit, ul aliaidcra bis superiora quxrenda si:il
\ ,
iiciacum mdtu quein sibi vindicent, quorum cena
\ , conjtinctio fatali quadam necessilale, aul lauruin
, - scrvilem, aut arielem damnosum, atit cancrum
capite mulilum effeccrit, atil si quid aliud <!c sin, .
gulis astris sopliistae migautur. Ac si ea quac no ; , ;
bis apparetit, necessilaie cujusdam fali snnt ejus*
\ ;
modi, ccrte etiara superioris illius necessilalis i i i \ ,
supcr alia tibi cansa necessaria exoogitanda crit
B
, , \ ^ ejusmodi constilulionis, et bujus alia, itcriimquc

, ,
alius alia, atquc ita infiniic faium fali, sorlis sors,
;
necessilalis nccessiias alia semper coiifingonda.
, ,
, ' ,
, " , \
, \
. * , ' ,
, ,
, , \ .
' \ , \
,
, \ , \ ,
, , \ .
, \ D His a me ita disputatis, philosophus quicum
,
dispuiabam liujusmodi rationibus in eas anguslias
redaclus, orationis longius provecias filum in medio
, , >, incidit, ct Quid, inquit, pugnas cum vi? cor non
; - sequeris eos, qui rerum verilalcm per numeros
, indagaverunt, ac lcmpore accuraie cognilo totaoa
deinceps nascenlis vitam prsedicmit, a?tatem, i n , ' genium, mores, pericula, casus, conjugia, procrealiones liberorum, bonorcs, aut contra liberoruni
, ,
, , \ orbitalem, morboe, ignominias, v i l a brevilalem,
incotnnioda pauperlatis? Qua2 cum accurate prae \ , \ , , \ , \ eigniflrentur, eventusque sit Ustis veritalis : quas
libi reliqua cst ratio, quamobrem fati ncccssiiaicm
, \ ; '
, \ - esse non credas ? Tum cgo ojusmodi prsediclionum
eausaa mc paulo posl allalurum pollicitus, rogav,
*
1
S. GREGORH N t S S E M
num bujusccmodi evcnlaum causa fortuita esset, ;

neque cum certa ratione conjtincta, an vcro simul ^, 1( eietiam raiionem atiquam imreni&sent, ul conscnta- , \
neum essel iieri quae fiercnt. Imo voro, inquit, ra- ,
tione niluntur qirae fiuirt, quia CUTQ ex cerlo side- \ ,
2 . \
rearum qualitalum concursu cerlam consliliitionem
, \, \ .
nascentis corpns Sibi vindicel, qui accuratam
"
cudestium rcrum cognitionem babct, nascenlis
constitutionem piaenosc t, nccnon qnandiu vivcre
, ' possit, diutius quidem si firmior sil corporis con
, \
slitulio, non ilcm, si i n i i n n i o r . Ilis dictis arrisi,
et, Nesciebam, inquam, fala tibi Galeni el llippo^ \ ,
cratis ac similium parenttim pignora videri; quo- *
, \ ^,
niarn illi quoque, missa sidcnnn molione, quantum
, \ ^ .
facta ex proposito corpore conjecttra ,consequi
, ,
poterant, fiiliira plraenuiiliabanl : ul cum sunt
, \ \
oeuli cavi, tempora contracta, frons indurata et
vix 1 arilia*ivscens, morlcm prsoJirunl. At muUis .

lamen segris ac morlem jamjani irnmtncntem prae,
Klolanlibus, ars mcdica bujnsce faii flla quasi
rciexuil ac relraclavil : qtiemadmoduri) Plato ile . " \ \
,
padolriba Heroiiico scriplum reliquil, nunqiiam
illum quidcm gymnaslico exercilio integraw sai- , . , ,
taiem recuperare potuisso, quod morbus cssrl ; , \ ,
letalis, semper larrcn pneserilein morlem solerlia
aua protraxisso, ncqiie pcrfecisse ul secure vive- ;
rel, sed ut tardius moreretnr, ac lenta mortc \
,
iL6({iie ad sencctutcm perduraret, illo remedio sapienler invenlo. Qnod ^rguincnlo est non indisso- , ,
lubil&esse fali vinculum, si quidem artc quadam Q ;,
dissolvilnr. At boc argiimentum, inquit ille, pra?- \ ' dictioncs falales non confuiat, quia iieri potest ul , \ ,
. " \
id rjuoque pranunlient i i , qui ccclcsletn moium
, .
accuralc contcmplati suht, alquc alii cerlam. alii
tlubiam morlem praedicant. Ilic ego, Non cst, i n -
quam, ita, id quod c t ipsa ralione necessitalis ,
constat, atia quippe esl cciiiingentium ratio, . ' , \,
alia iramulobilium, quae tninime convenit in ^ .
cofttingenlia, quortim altcrulrum omnino fieri
necesse est, ita Uinen ul in utramque evenius ' parlem opinione claudicerous qiiod a necessilalis * ^
,
ratione longissime abest. Vcrunilartlen quaesivi cx
. ,, , -6 eo, quo lundamento nilerctur futurorum evenluum
^
prxdiciio! Quod, inquit ille, sacpius jam ex n\c
audisli, de co eliammun percontaris? Sunt virluies D , \
quxdam sideruni propriae, quaa pro inflnitis diversis \ '
ronjiinctionibus a perpelua motione provenienlibus ,
infitiitas casqiie diversas prodiicunt facultntcs. _ , <
Qualis igitur csl pcr id lempus astroruni confor- ?>
inatio, ac vis hora?, in quam ctijusqjie orlus for- ,
^ ; , , \ ,
tuito inciderit, L:\lem ejus vitam fore necesse esl,
noque aliler se res babel. Quid, inqnam, calamiia- . \ 7\
tcs bellica?, lcrras motus, urbium ruina?, maxima-
,
rdm naufragia onerariarum, inundalioncs, defla,
gratiotics, bialus (erras, aliaquo bujusccmodi cxitii
\ ,
genera? qui ista cum pr.vdiclione cnnsenlienl?
quam imilla nosira, quam niuila palrum nicmoria ,
<
contigcrunl, ul diltivium late Nae, cxnsiio Sodo:
muiuni, suflbrallo ^lgyplii cxrrîtus in ii:ari lVcibro,
%
CONTtlA
..
?. \ ' , cousecula alieaigenarum jugulatio et c$des, naluXJI . , ,

ralis mors Israelitici populi in. infinita illa mulli, \ \, \
ludine confccti, cladcs qna centum ortoginta
, \
quinquc millia Assyriorum momento temporis
, , , \ ,
perierunl, calamilales cl mala qua? Medis, Juda-is
\ ; ct Graicis acciderunt, atrocibiis lerra marique
^ ;
comniissis prxliis : el qusecunque id genus alia
;, \ ' ;
mcnioiia? prodila sunt. Quin etiamsi haec omnia
; \ , \
pralereanlur, saiis mulla luijus rei leslimonia no ; bis suppeditanl, qua; noslro s.vculo conligerunt.
6/ ;
QIKS eniiu ncscit uiagnain Bitbyni melropolim,
, * utiam ex prxsiattlissiraarum urbium minicro, quis
; ; laiam ac spatiosam ignorat Tbraciam, illam terrae moiu ac igne, lianc bello tepcnlo funditus esso
;
eversam? Quol ibi pueri, quot infantes, juvcncs,
', - senes, libcri el servi, victores ct victi, divites,
, ,
paupercs, valenles, sDgroli denique omnes punclo
, lcmporis inlerierunt? Omnes ex aequo a&sumpsit
\ ;,
iguis, domus loco sepulcrorum fncre oiunUius. Ubi
, ;
sunl sideruin conjuncliones, quae diversas vil;c
; ,
formas bominibus prafiniunl ? num omnes illi ea , \ ' dem aslroruin constilulione nati fuerunl? num
- .
omnium nataliliuin îdus fuil Cancer, omnibusque
;
cani sorlem desliuavil ? Alqui diversilas, pene d i ;
cani jniimla, aetalum el honorum lcsiis est, non
, . , ;
omnes uuo tca.por6 fuissc progenilos. Quocirea si
;
diverso quisquc tempore natus, in pareui nibito , ; ,
miiius ralainilaletu inctirrit: nonne vel brcc cvenla
, \ ,
prxdiclionem levitalis et inconslanlia? convincuul?
, , , , , | .
; . ^ \,
;
, JIV ; \
\ \, .
. , * -
\ \ ^
\ .
' : , , \ , \ , \ C Sed esl, inqiiit, et navis et urbis. ei genlis cf
cujusvis rei fatum, quod cx primo astrorum eilu
, totuin dcinde slatum conscqueniem consliluil, ei
, \ causam conlinenlem ac superiorem in gubernandi
* .
rebus conlentis ac inferioribus uecesario juvat^
; ;
Quis ergo, inquam, csl navium orlus?quis civila * t n v ; , tis? unde originem irahit quxlibelgens? Cacdil ma*
leriarius materiam, eam vcnalem bal>et nogouator
, lignorum, navium opifex pecunia redimil, parlitur
, .
opificium in operarios. Alius enim serra lignum secat

in asseres, alius carinam fabricalttr, alius erigendts
i , tabulatis dat operam; hic proram, ille puppim
,
exstruil; buic malus, illi antenna r.uraa esi; quidam
\ .
ex lino rudenles taxunt, clavum gubernalor curat;
, *
quidam foros el vclum conficiunl, quidam navem

- - D
\ \
.
,
.
' ,
îiv, , ' \
1
etiam picloris exornani; nonnulli pice juncluras

perungunt, ct in mcdio scnlinam, consmiunt. Neque omnes simul suum faciunt opns, sed alius jam,
alius paulopost; illecoeplum jam ad Gnetn perduxit,
iale etiamnum laboral. In quo igilar lempore fatum
navis sapicnles oollocabunt? num fii eo quo lignum
emiiur, acdilur, aut traclaVur, an quo fcrrum ad-'
io7
S. GBEGORll NYSSENl
168
vebilur, an quoclav.s asseres compinguntur? Nam ; 61 cum mulla et diversa divcrso lempore stuJia cona- . *
; " ,
msque adversus naufragiutu adbibeanlur, quodnam
teuipus navi fataic assigunbis, ul instante intcriius , , ,
nccessilale vcctores una secum pcrdal? Quid jain ;;
diccs de civitalibus? an tum in cas dominari falum , \
pulant, cmn i i qui eam in rcm iBCumbunt, d con, ,
dendts consilium capiunt, an cuni imluram loci
considerant, an cum exetnplar effornianl aul fabris ; ; ,
' ; ' }
lcrrum advebunl, aul lapides reponunt aut nialeriam coniporlanl? Quidnam cx bis est principium
;
conslituendaB civilatis? Quid porro dices dc gente
; " ; bcllicis calainilaiibus attriia? Quae tandem aut
;
undc orla adversa sors alios inlcriinil, alios capti- - , , >.
vos iu scrvitulcni rcdigil? (]ui faclum est ut Anni- , ;
bal, aut Gassar.aul Alexander Macedo fata aequarenl , ; ;
omiiiuni quibuscum bellum gercbant, usque eo \ ;; \
uecessilale illa valentiores, ul iisdem plane ct a?qua- ,
boslium malis omnia diriperenl ? Scd
'
eniin tiiiuiine verisimile esse, eadem civiialum
, ; '
>ata, eosdcaiqtie stcllarum silus cibccre, ut ler- ; ; , \ ;
lUMiiotibus quassaia* ruina opprimantur , ex eo '
pcrspiccre quivis polerit, quod ncmo nescial bu- ,
juseemodi tcrrae affectiones non soluni in locis habi- ; ; ;,
talis, sed eliam in inbabilabilibus exsislere. Si quis ; ,
; " ,
Sangaeorum montem in Bilhynia; linibus situm vel
\
ipseviditvel aliis refercnlibus audivil, quod dicam
veruui csse comperiet, lolum jugum in viam sub- ; \,
sedisse, ac terribile prxlcreuntibus praibere spcc- <
laculuin. Ejusinodi quoque sunt Papblagonia? af- , \
leeliones : ubi eliam babilalioncs bominuin bis ^
inodis una saspc convulsai sunt: atque ideo cum
tales motus oriunlur, locus ille ab incolis dcserilur.
Quid sigillaliiu dicere opus esi Gyprios, Pisidas et
Acbivos, apud quos liarum rerum mulla sunl i n dicia ? Veruni cujus gralia menlionem earum fecimiis, id dicam, omnes ejusmodi inolus terrae csse
aflectiones. Si ergo ita accidat ut eliam hominum
babitatio eo in loco mveniatur, ipsi quoque infortunitim illud loci necessario participant: siii is
ab incolis sit vacuus, iiiforlunium luci hominibus
dainui dat nibil. Quae igilur esl fati necessilas,
cuui ex aequo loca babiiata el inbabilabtlia hujusraodi affeclionibus sint obnoxia? Nam si possent
deiuonstrare terram parliculalim ac nou univer*
sam simul condiiam essc: vaniloquemia ista speciem fortassis aliquam pra3 se ferret, certa siderum
conjuuclione cerla? partl ierra3 connexa, boc aut
illud neces. ario fieri. Quoniam vero omnia se
multio coniplectuiitur, cccluin, terra, mare, aique,
ul Moyses ait, lerra ctiam prius condita est quam
astra cum motu suo : cur coriim qnae in certis
lena2 panibus eveniunt, causam ad siderum referunl iiiulioiiem ? Quapropler cum terra sit asiris
asqua3va, ncqtic nllaui imle vei concidendi vcl perdurandi causam cauiat, cuinque iu certis partibus
ejusmodi cxsisiant aliectiones: uon uliqtic lali necossitas, sed ulia quajdam in iis locis istonim
cajuuui propria causa esl. Uuando igitur tale
e
; <
,
' ; ,
, ' .
, ;
.
\ ;
\ :

.
' , \
;
; \4*
, .
\

;
, ;
.
, \
; }
, \
, ^
*
, ^
, ' .
' , ,
, , \
*
\ * ?
IC9
CONTRA FATUM.
170
*'. quidpiani lerrae acciilit, atque ejusmodi aliquae calamilates inde oriunlur, eliam incolis mina obru ;
, tis: quid diecnl, qui falum adoranl, ct aslioruni
mutuoi rebus pr.cesse opinantur? qui Qt ut oc
cidat infans, adolcscens, vir, palcr, senex, nobiJis,

palricius, merceuarius, vinclus? cur ncque lempus
,
nascendi, neque discrimcn dignilalis ullum pro bibet, quo minus pari calamitate iiivoWanlur ?
. " ,
Adbaec quis ignoral exlremum malum esse, corpus
,
- cum filia commiscere, violarc matrem? quod si
. \ quadam sortis necessilate fieret, ulique apud nos
; quoque fieret: nunc autcm apud solos Persas, et
, , , , qui illorum edocti suni insiituta, flagitium boc
, , , , perpelralur. Ex quo planum fil, sortem ac fatum
esse cujusque volunialem pro arbilrio quodlibci
^ ; ,
- amplectentcm.
. , \
, ; ,
* \ ,
:, * ,
, * :.
,
Praelerea ne quid tale possint dicere, in cerlis
,
locis proprias quasJam aslrorum moliones reperiri,
alque ideo alios matrcs ducere in malriinoiiiura,
,
, ,, - alios occidere bospiles, et bumanas vorare carnes,
\ * quod cerlus quidam astrorum situs vim suam in
illos privalim eierceai: lamelsi haeo prorsus i n , \ doctorum hominuin sit oralio, neque rerum con \
lemplalioni deditorum, scd exislimantium certa
,
lerrae spalia cerlis poriionibus superis circumscribi

^ (bic anlem lorresiria foreiu potiora coelestibus, siquidctii borum coustitulio ex illurum condilionc
,
pendeici)* tamen boc quoqueargumeutum adjiciam,
* quo itiagis illorum falsa refutetur opinio, omnes
propemodum terra? partes a gente Juda?orum fuisse

babilalas, oricnlales, auslrales, mcdilerraneas, oc , , , ,
cidcniales, septentrionales, genles denique fenno
, ,
omnes promiscue ctimJudxis babitasse. Quid rrgo
.
' causaeerat, cur nulla siderum necessiUs in ullo eoruai valueril, ut queutpiam gentileni prasiarel i n , '
, denuiem, scd quamvis sini infinitaa conjuncliones asiroruiu diversa3,qualis quisque fortc fortuna ualus esi,
,
\, lalis semper esset, ac pradinilis diebus damnum na
lura ejus faccrel? Hocloco ille, Nondum isla quidrm,
; ,
inquil, npud nos exploraia suni, qua ralione res apud
, , * ,
%
Q ninllas gentes legibus conslituUu iinraincns ex asIris faium eviicni: fulnrorum lamen pracdiclio nia
gno argumento fucril, fatum cujusquc esse iuevila^^ ,
, bilc. Quomodo cnim quispiam noufatso prseviderct,
quoi aunos bic aut ille sil victurtis, quxque ci sint
. 6 ,
evenlura, nisi aliqua nccessitas et illi liaec ila fu , tura decrcvisscl, ut non possint uon Ueri, vi pra? ,
,
nuntianli per cerlam numerorum observatiouera
,
palam fecisset? Ego vero satius csse aicbam, mc re
rum hujuscemodi ignarum vidori, quam nostrorum
pii ;
dogmatura rudioribus ansam prrcbere risus; ve& ,
ruinlaineii negleciis q u ridicule nobis objicercn
lur, quam possem paucissimis omnem earum rc rum causam comploxurum. Esi, inquam, bominum
TATROt. G R . X L V .
0
!1
S. GREGOMI NYSSEM
gencri natura hoslis, vis quxdam bonae alurae * , advcrsaria. Cujus rei sexcenta eaque cvidentia
, , \
airerri possunt argumenla, sed non arbitror nccis. "
sariuni esse in pia?senti persequi ordine omnia

quibus fidem facere qtieam. Cum ergo divinan na .
.
lnrae quodvis bonum sivc cogiiatum sive nomina
lum conveiiiat, a qua proGciscitur vita, lux, veri , *
las, justilia, sapionlia, immorialilas, ct qnidquid
. \
boni benevolus animus potest concipere : cum, i n \ , '
quam, lalis sit divina natura, ac talia largialur,
, , \
adversariam quamdam vim cuivis bono opposilam
, \ , \
esse, omni ex genere colligimus. Quae proinde loco
, ,
vila3 morlem, loco verilatis fraudem, loco cujusli
bct boni opposilum malum hominibus irrogat:
quippe cui id gralum sit, quod natunc buman
exiiiosum. Sed quemadmodum qui veneficia exer- D . " \ ;, ,
, , ' cent, leiale pbarmacum melle reddunt dulce, non
, '
eo animo ul comedentis gustatum obleclent, sed
,
uc lelale esse sentialur : sic mortifera illa uaiura,
cum in animo habeat, hominem inducere, ul a bona * .
" .
nalura desciscal, bonarum rerum formas induil,
\ ,
ac fraudes tegit: ut miseri mortales ad id inlenti,
idque bonum esse ralt, illius quod nalura bonuni
esi, desiderio ne leneantur. Quomodo amem acci- , * ; dil, ut quis pcr fraudem aliquam se fuluri qnid- ,

piam profilealur praediclurum : sic el fraudulenli
diCinones faciunt in jecoris contemplalione, in au- ,
guriis, in ominibus, io manium evocatione. in vati- ^ >

ciniis cx natali pelitis, cum quodlibel horuin non
,
codcm sed diverso niodo fulurum prasignificct.
kaque ut qtii ex inspccto jecore, autcx omine quo- ^ ,
.
piam conjeclal, aut cx aspeclu volanlis avis, non

per fati nccessilalem ea se praidicere 'pollice , * \
i u r : ila cum bujusoe valicinaiionis sil unica causa,
, \
frans videlicet et opera daemonum, quoniam aliquid
, , . ;
praenunLiaium aliquando perfecium est (si tamen
, [*]
oinnino perfectum esl), non conlinuo fali vis demonslratur, quia omne vaticinaiionis genus haberc ." -j
,
vhn suam ex fato jure diceretur. Sic unum fatum
csset soninium, aliiul ex palpilalionc, aliitd ex au- ,
guriis, vftl ominibus, vel quibusdain symbolis con- ,
slarct. Quod si in bis nibil prohibet quo niinus
vaticinatio sit sine fato; neque si qui fortuiti even- , ,
lus cum praediciione consentiant, satis id fuerit ut ^ ,
probetur, nou facile lalia contingere. Quanquam D
<
nequc cerla* et indubitatae divinationcs sunt eoruni,
qui earo artein profilenlur, sed multa sibi effugia pro- ( ),
vidcnt, ut si conlrarius evcntus vaniiatis eos coar- , \
gual, possim evadcre, prolalis ralionibus quas ^
. "
praemeditantur. Ex quo efficitur neque scienliam
eoriim ullam esse, nisi ut in eum qui in hora indi- * TZC
canda erraverit, culpam conferaut erroris, sicqtie
, , 5
pradictiones ambigue et in utramque partein pa- , . 6<
raias in&tituatit, ul quidquid evenerit, id pradicium
* \ ^
esse videalur. Saspe eniin eximium quid et supra

alios evenlurum alicui praedixit is qui horam nati- ^ ,
vilalis coneideravit: dcinde autem cum ille in ex (
ireina mala ac calamitatea non vulgares inciderit,

non sc abcmsae a praediciione aflirmavii vales;

175
CONTIU f A f U M .
, -
* ,
,
,
, \ \ \

, * ,
.
xai
. , .

* .
\ ,
. \ ^

,
\ ,
- \

, \
\ .
n:\rn ! quod iusigne futnrum erat 6t supra ali>fi,

in adversam ac malam pnrtem evenlum fuisse sortitum : idque res noslra mcmoria gcsUe testantur.
Yalcnte enim Romanorum impcralore ialis fraus
et imposlura quemdam ad imporhiro affeclandum
permovii. Animos illi qtiidem facicbat audaciorcmque reddebat genetbliacorum praediclio, sed exitus
conatuum cjusmodi fuit, ul ipse summis magistratibus geslis clarus, ficret magniludine calamilalis
insignior: idque patrocinium gcnelblialogiae plerisqiie visum est, quod res prosperas viri advcrsas
etncquasscnt. Vcrum ego falsis istorum pntdiclionibus ad fatum refdlendum non nitor; sed illa potius ralione, quod fallaces ac subdoli d&moncs
niullis ctiam aliis modis vaticinationos fraudulenler
connniniscimlur. Nam divinatoria qusedam aqua
epota in mentis errorem el insaniam inducit; ct
spirilus supernc per quoddam orificium permeans,
intraque feminea visccra receptus, et utero iqmorem ct menti furorem ac dclirium conciliat. QUOR
omnia divina ct vaticinia videntur errore deceplis.
Quin eliam omnes illi, qni cx jccore aul signis
quibusdam ignis, nul cx avium volalu futura conjcclanl, vim valicinii non ad fatum, sed aii afllaium
qucnidam dxmonum referunt.
% \ ,
' \
^ . \ ,
, \
: , \ , \
. " \ , \ , , \
^ .
, Q
Quare exisiimo aul non esse omnino vcra vali ^ ,
cinia, quod multis eventibus conlrariis convellunt u r ; aul si quis ostendat faium praesignificare ai

quem fulurum cvcntum, quod in aliis omnibus iln
,
uli pranuntiala fucrant, evenientibus reperimu9,
^ ,
id in bujusmodi quoque valtcinaiionii generc nc \ \ ^
ccssario reperiri censemus. Par enim in bis oimii .
\, -. , bus cst ralio, ut fatidici ubi in plerisque errave rint, in quibusdam certe iuturorum eventuum veri ^ \ talem vaiicinaiionc videaiitur asseculi. Alque i i :
, siar frauduleiilorum da?monum in eam rem OIMICK
* cogiiationes conferunl et curas, u l bominein eo
redigant ne oculos ad Deum convertat, ab eoqun
,
, omnia bona oblineal; alque adeo consilium, quo
bomines sitnplices el fallaciis obnoxii a divina vo . , D luniate anipleclcnda revocanlur ad ejusiuodi aslro ^fov * ^
rum conjunctionem ac vim inde defluenlem, maxinic
, \ ^ ,
ad malignorum dopmonum spcclat scopum. llaque
si jucunduni esl dasmonibus animos hominum ab
. /
aniii iiia Dci avertere, sicquc avertii islarum rcrum
, ,
fallacia: pcrspicuum fii id daemonum quoddain
< * \ ,
csse opus, coniparatum ad decipicndos eos, qui
, * omneoi illam vim hisce rebus contineri opinaniur,
neque oculos ad l>ei sumniam convertunt l>olc
slalom.
.
175
S.GREf.ORIl NYSSENI
.
E J U S D E M S. G R E G O R I I
TRACTATVS
ADYERSVS
GR&COS
COMMUNIBUS N 0 T I 0 N 1 B U S .
Federicus Morellus inter. Reg. Latine vcrtit.
Si nomcn hoc Deus personarum significalivum ,

essct, cum Ires personas dicimus, cx necessilale , * ,
tres diceremusdeos; quod siDeus essentie denola ,
tivum nomen esl, dum unam esseuliam conGlemur

sanclae Trinitaiis, unum Deum nicrito glorilicamus,
quia unius substantiae untim nomen, Deus est. Id- . \
circo congruentcr et substantiae el nomini, umis , , .
\ , \
est Deus, et non trcs. Neque enim Deum et Deum
\ , \
ei Deum dicimus, velul dicimus Patrem et Filium
ct Spiritum satictum, nominibus qux personas
signiiicani, conncctentes (et) conjunetionem. Eo . ,
quod non eaidem sint personx, sed diversse polius, , \
et a sc invicem pro siguiGcatu nominum differen- .
les. Verum nomini (Deus) quod significativum esl ,
\ , ,
eesenlise ex aliqua proprietale, quae ipsi inesi, non
conjungimus copulain (et) ut dicamus, Dcuni et \ \ * *
Oeum ei Dcum : quia eadem est essenlia, quae per- , \
eonaesunt, et quam nonien boc (Deus) significal, . \ . \
propterea quod etiam idem ipse Deus : idem vero .
adjccia declaratione ipsius non cenuectiuir unquam. , \ , \ ,
Quod si dicirous Palrem Detim, et Filiuin Deum, , \ , \
, '
et Spiritum sanctum Deum, vel Deum Patrem, ct
Dcum Filium, et Dcum Spiritum sanctum, notio- . , , ,
nero personarum nominibus copulamus, ncmpe , , , \ ,
Patri, Filio, sancto Spirilui, ut sii Pater, Filius , \ , \ .
ctSpirilus sanclus, boc est persona el persona et per- \ . ,
sona.Idcirco et tres sunt personae. Nomen autem hoc \
(Deus) absolute el eoctem modo pracdicalur de una- \ ,
, \ , \
quaque pcrsonarum, absqne conjunclione (et), ita ut
,
non possimus dicere Ueum ct Deum el Deum ; sed
intelligere nomen teriio qui icm dictuni voce, ^ , ; \
propler personas subjeclas, proposiium vero sc, , *
cunda et terlia repetitione absque conjunctione
\ .
(el),quia non alius atque alius Deua est. Non
, .
enim qualenus Pater diversam proprietatem suam
\
servat apud Filium, juxia boc Deus esl Paier:
, \ * \
namque ita non Deus esset Filius; sed enim si
, ,
quia Pater est Paler, propterca et Deus Patcr,
. , ,
quoniam non Paler Filius, non Deus Filius : si
* \ , , \ 6
177
DE COMMIJMBUS NOTlOiNIBUS.
178
&6;. / , \ , vero Dcus Filius, non quia Filius simililer cliam

ffyfijua
Pater, quoniam Palcr, Deus; vcrum quia
, \
essenlia lalis unus est Palcr, et Filius Deus : et
, quam ob causam Paler Deus, cl Filius Dcus, et
,
Spiritus sanctus Deus. Cwm aulem non dividatur
* ,
esseniia in unaquaque personarum, ila ut Ires
, \ * sint esscnliae secundum personas, videlicet nequc
* , ,
nomen dividelur, quod signiibal esscntiam ; ne , . \ quc Deus, ul sint Ires dii : scd sicul substantia
* \ * \ Paier, subsiantia Filius, subslantia Spirilus san , \ \ * \
ctus, et non tres subslauliae : sic eliam Deus Pa \
ter, Deus Filius, Deus Spirilus sanctus; non Ircs
* \
dii. Nam unus Deus et idem, quia una etiam
* * \ snbslantia eadem ; etsi quaeque persona dicalur,
^\ ,
elcsscnlia subsislcns cl Deus ; eienim necesseessd
, \ tres dicere substantias Patris el Filii et Spiritus
, \
sancii, quoniara substanlia esi unaquaeque perso \ - narum, quod a ralionc alienura est. Neque enim
. " Petrum et Paulum el Barnabam ires substantias /
\ , dicimus; scd unam el unam dicentes substanliam,
\ , *
quae esl Paler el Filius ei Spirilus sanclus, unum
* , consequenter dicimus Dcum : lametsi uuamquam\ . que personam consubslantialem ei Deum esse cre, ou , \ ,
dimus. Nam quemadmodum, eo quod differal Pater
* - a Filio et Spiritu sancto tres asserimus personas :
, . ilideni quia non differuiU secundum subslantiam,
, , \ ,
sed cst juxta ipsam personarum identilas: crit
\ \
etiam omnino secundiiin nomen [Deus],quippe hoc
.
substanliam dcclarandi vim babct : non quod quid
. ^ j p
j t rcpracsentel, siquidera incomprebensibi , \ i i cst, scd ab aliqua proprietaium, qua3 ipsi inesl,
(
sumptum eam designat. Esl enim proprielas scra )
pitcrnac substantia?, cujus Paler, Filius el sanclus
\ , . Spirilus, omnia inlueri, et conlemplari ct cogno . , \
scere, eliam ea qua* occulta sunt. Inde acceplum
,
nomcn Deus propric dictura, subslanliam illam
\ ,
significat. Quantobrem cuni una ejusmodi substan ,
lia exsislal; ileniquc noincn uiium quo ipsa de .
claraiur, nempe [Deus], untis propric Deus erit
congruenter rationi esscntiai : siquiJein Deus personam noii dcclarat, sed subslanliarn. Eienim si
Deus pcrsoiiam iiidicarct, una et so!a cx personis dicerctur Deus, quae tali nomine significarctur;
sicnt iiimiriim Pater solus dicilur Paler, quia uomcn islud personam signandi vim h.;bel.
\ Quod si qnis dixeril, quod Pelrum et Paulum
, , et Barnabam dieimus tres subslanlias parliculares,
( ), - ^ videlicet proprias (boc cniin esl maximc proprie
, ,
loqui), quia parlicularcm subslanliani, boc esl
; , ,, \ propriam diccnles, nibil aliud significare voluiuus,
, .
qiiam iudividuain, quod cst persona; aique Deus
,
non dcsignat pcrsonas, ul probalum est:quid i g i 6, ;
tur dicenduin cst ad illud. quod Pctrum c l Paulum
, et Barnabam ires diciiuus bomincs? non ut ba? perso . najsunt; persona? auleui signilicalivo nominecommii , ,
nis subslanliac non signanlur. Nequc ea quaa parli , Ciilarisdicilur, sive peculiaris el propria subslantia;
I , ;
quia idcni ipsa esl cuiu pcrsona: qua dc causa tres ho , mincs dieimus, ciun ipsi unius subslanliaj exsistant,
, , ,
quaui noinen lioc desiguat : siquidctn ncqiie
\ ,
propter pci sonas, ncque eo quod dicaiur parlicularia
lt& . ^substantia, uimirum propria, cnuntiauiua : boc
D
s a
171)
S. GKEGORII NY3SENI
180
asseiimne quod abusive el non propiic boc di-

ciiuus ; propler consueludinein quamdam qtue necessariis de causis oblinuit adversus ea quae non
iu sancla Trinitate constderantiir : sunt aulem
ejusmodi : definilio bominis quae non semper in
ipsis individuis, sive personis speclatur. Etenim
prioribus morienlibus, alia individua ipsorum loco
construunlur: ac rursus iisdem saepenumero manenlibus, alia quaedam superveniunt: ila ut aliquando in
liis, aliquando in illis, inlerdum in pluribus, interdum in paucioribusconsiderenlur: ileinque indelraclione, exilu viiae el procreaiione individuorum, in
quibus bominis deGnilio speclalur, coginiur eliam
multos diccre bomines, el paucos, niulalione et varialioneseu allcralione pcrsonarum,cxpulsacoinmu-
.
;

, '
\ )
* ,
, \ ,
\ \ ,
,
,
\ ,

, \

. \
ni coneuetudine, el praeter ipsam raftonem esseuli, ,
Ut cum pcrsouis cofinumereiiiur quodammodo sub- -, ,
\ *
slanliae. l n sancta vero Trinilale nibil unquam
ejusmodi usuvenit, eo quod cxdem persona!, ct * ,
non aliae atque aliie dicanlur, sed ad idem eo-
, \
demque modo se babeam, neque incremenlum
ullum ipsa Trinilas admitlat, ui ad lelradcm ac-
cedal, ncquc diminutionein, ul ad dyada rcdigalur: ,
neque enim gcneralur aul p r o m l i l a Palre vcl cx . \ >,
una e persotiis, adco ul Tiinilas eliani iclras sil \
aliquando; ueque inlerit unquam una cx Iribus , \ \
bis personis, ul Trmilas fial dyas. Jam vero cum .
uulla accrelio nec diminulio, nec couversio nlque ,
alleratio unquam fial tribus personis, absurdum
*
esset super Iribus personis ciiaiu ircs dicere doos. Hursus bominis personac omncs non ab eadem per- \ ,
sona secundum continuum babent esse : vcrum ha-c . \ ,
quidein ex illa, liaec aulein cx illa in mulla el , \
divcrsa essc super causalis ctiaru causas : ve. '
ruin in sanela Tiinitale non ila se res babcl; , \
nam una el eadcm persona Patris, cx quo Filius ,
generalur et Spirilus sanctus procedit. Quocirca , , , etiaro proprie unuro auctorem corum quae a se , , \ ,
ulcausa dependent, unum Deum asserimus: quan- 0; ' 6
doquidem una eliam cum ipsis exsislit. Neque enim
, ,, \ ,
teinpore dividuntur a se invicem personae deitalis, \ ,
neque loco, neque volunlate consiliove, neque insli- ,
tulo,nequeoperalione, noqueaflectioneullaejusmodi
,
quse consideratur in hominibus, sed duntaxat quia
*
Pater. Pater est, el nonFilius;Filius,Filiusest,etnon , \ Pater: similiter ctiam Spirittis sanclus, neque Pater,
,
neque Filius est. Quapropter nulla necessitas urget
. \ , \ , \
nos ad dicendnm ires deos esse personas iresrquem, , , , \
, , , \
admodum in nobis mullos bomines dicimus mullas
. \
personas, propter eas quas diximus causas, et
. \ * ; juxta ralionem neccssariam, quod idera est pcr se,
^, unum ei multa non potest essc. Esl eliam Pclrus et
.
Paulusel Barnabas secundum bominem, unusbomo;
,
et secundum boc ipsum, quatenus bomo, mulii non
possunt esse : dicuntur autem multi bomincs abu- \
, .
sive ac non proprie : qod vcro pcr abusionem
dicilur, b a u J q u a q u a m apud cos q u i s a p i u n t praBponitur c i quod p r o p r i e . Quocirca m i n i m e
proHlendum e s l i n tribus p e r s u n i s divina? essenliui I r c s dcos c s s c , quatenus Dcus : u n u s v e r o et ideia
pcus p r o p t c r idcntilatcin subsiaulia;, cujus Dcus est signiGcaliYum, ut dictum cst a nobis.
DE COMMUNIBUS NOTIONIBUS.
*3
Quod si quis dicat, Et quomodo Scriplura Ires

viros conuumerat ex abundanlia ? vidcat quod
Ftlium et sanclum Spirilum tradens Scriptura, et
Deum Yerbum et Deura non Verbum, hoc est
l)<Him Patrem, Deum Spirilum sanclum : Dcum
tradens profitensque oninino recusal tres deos dicere, itnpietalem censens deoruni
roullitudineni,
et unum Deum ubique promulgans, neque personas confundens, neque divinilalem dividen3,
irao divinilatis idenlitalera conservans in proprictalibus byposlaticis trium pcrsonarum. Quod si
qui ha?c dicit veruin discere vult, cognoscat Sciipluram Ues dicere, lamelsi unum bomincm omne
genus bumanum cognoscal, juxla illud, flomo tancfuam [enum dies ejus, veluli nutrix bona, el pro, >\ > - prios felus bomines singulos reputat : et cuiu
\, . *
ipsis inlerdum balbutiens, et * pariter nonntilla ex
, , \
illis vocabula ad unum exbilens, non parurn videns
,
i-noransve quod perfecluin esl. Nara eadem sacra
,
S. liptura, el aures, et oculos ac reliquos ulique

arlus, et paniculas corpoiis Deum babere diceos,
,
non doclrinam ejusniodi Iradil, ul compositam
, *
delinial divinilatem, sed modo pracdicto transla ,
lione ducia a rcbus nostris ad elevationem eorum,
) \ qui non absque medio quodam ad uicorporca
, .
accedere possunt, exponil decrcta : dum Spiri , \
(um dicil Deum esse, el quocunque loconim qitis . \ * iverit, siiDplicem et nullis cancellis circumscripiam
, ,
cjus naluram adesse nos edoccl: simililer etiam
. tres viros dicens ex more, uli ne peregrimun
\ \
novumque appareat quod commune el quod vulgo
> *
usitalum est. Uniim aulem dicil accuralo dicendi
\ \ - genere ne iransiliat finem ac limiiem, etiam in
. *? , rerum nalura considerala. llemque ut illud qui , , dem exislimemus condescensura, ad id quod expedii
*\ et confert iis qui imbecilliori sunt ingenio ac , * \ commodatum ; hoc vero slaluamus decrelum ess:

ad coniirmationem et iraditionem perfeciionis ex, \
positum. Sed rursus aiunl quidam quemadmodum
, , *
cum dicimus : Persona prrsonae persona esl, nibil
. ,
diflert, cl non propterca una persona ost omnes
, ,
bypostascs ; ct vcluii ^sscniia nibil differt ab es \ \ .
sentia, et non ideo una subslautia Oiunes sub \ ,
stantiae s u n i : sic eliain dicere possemus, Dcus a
Ei 6b
\ :
Tf'; ; \
,
, , ,
,
elreiv, , \
, ,
&
, .
, *
, , "
/< ,
* \
\ , [> Deo nibil differt, et non propterea unus Deus, Ires

, \ >
sunt pcrsona? dequibus Deus praBdicatur : et rursus,
. \ *
llomobomini nibil intercM, dicentes, IIOD tollimus
, \ ^
tres bomuies cssePetrum et Paulum ciBarnabaiu.
. * ^
Scd enim differt substanlia a substanlia : et nou
, quatenus substantia, sed quatenus talis quaedam
, \ , \
substantia est: et hypostasis ab hyposiasi differi,
, ' qualenus talis quaedam subsisleniia est, et homo
\
ab boniine qua talis quidam bomo est: ilemquc
. Dcus a Dco quatcnus talis Dctis : ut vero dicalur,
I , \ lalis aui talis, dc duobus atque pluribus dici con. 6 , suevit: verum islhaec quidcm i l l i : nos autcm oslcn ' , dcmus totum istud capliosuin el commcnlilium
totovoc esse : iis ipsis quaj dicla sunt ad usuin adbibiii.
^, ) ,
el non oporterc talem Dcum ct lalcm, aut lalcm
183
S. GREGOKH NYSSEN!
184
liominem alque talem dicere probanlos; verum ta- ,

lcm Dei personam et lalcm subsisteniiam bominis; \ .
nam mullas unius bominis hypostases, et tres , , ,
unius Dei personas jure dicimus. Quamobrem quod \ * ^
lale ditilur discernere vull aliquid a quodam par- , , '
\ , \
licipanie nomett illud cui talequid adjicilor.Quem, . admodum animal tale dicimus hominera, cum ipsum
' , \
dislinguere volumus ab equo, verbi gratia, qui
* ' ,
commuuo quidem nomen aoimalis babet cum ipso, '
sed ab eo distinguilur per rationale el brutum. . " '
Discernitur autem aliquid ab aliquo, aut subslan- , \
tia, aut persona, aut essentia, atque persona ac ' , \
substanlia quidem distinguitur homo ab equo,
, , \ . , \ \ \
pcrsona vero Paulus a Petro; essentia aulem et
subsistenlia , liaec hominis subsistcntia ab bac ^ .
equi subsistentia. Verum patefacta ralione eonim
.
quae secundum subsislemiam, al non secundum
\ .
cssentiam diflerunt: manifesta quoque flel ralio .
eorum quae secundum substanliam dislincla sunt.
, \
Nam quod tum ea quae secundum essentiam differant dua? tresve essentiae dicanlur, tum ea quse , ,
secundum subsisientiam dissident, eodem modo \
duac vcl tres hypostases eminlientur, ct ipsi faten- * , , tur et DOS : diflerimus aulem in eo quod in Pctro \ .
qiiidem et Paulo aiunt dicere oporlere homines : , , ,
nos vero non proprie el secundum rationem scien , tificam : una quippe ratio nunc est a communi
, * atque abusivo usu. Hic enim ncque ad exiliura
alicujus, nequc ad conslitutionem valet. Enimvero Q , \ . \
nobis prius perspicue declaretur, cujus rei causa
, ,
bominem et equum el canem differre dicamus, qua- \ \ , '
tenus talis qtixdam subslantia, ulique valde mani- , \ . .
festum esl, quod a se invicem differunt, juxla ea . ,
quse separare solenl essenlias, nempe ralionabili \
et irrationabili, binnibili et latrabili, et si aliqua \
, ,
hujiismodi sil differentia. Nam dicere subsianliam
, .
talem, nihil aliud est dicere quatn exsistcnliam
\ \
vilae participem ad distinclionem illius, qnae non

est ejusmodi; vel, exsistenliam q u nala cst apta
ad raiiocinandum, ut discernaiur ab ea quae brula , ,
, , \ . ,
nalura predila est: ain cxsistentiam quae insignila
est nota habilitalis ad binniendum; et si quid talc ,
, \, ,
occurral. Etenim loco hujusmodi diflerentiarum
el propriorum ioco, prajponiiur substantia?, aul D , , \ -j
\ ,
eliam cuivis generi, ad distinclionem specierum
*.
ipsi subjectarum, nempc ejustnodi aut talc quod
* ,
animal, pro rationabili, vel rationis experle. Ac
, ,
rtirsus diciinus, Petrus differt a Paulo, qualenus
, talis quacdam byposlasis eorum cuiqiie cst, quando.
quidem diflertint a se invicem, secunduin qua3dam
eormn quae hyposlasim, el non subsislcnliam, coiislilucre solcnl: cujusmodi sunt calvilies, etalnra,
paterniias, filialio, cl si quod lale csl. Nam perspicuuiu est, non idcm esse spcciem el individuum,
i:!omquc subslanliam elbyposlasim : subsislenlia cniiu slatim audiculis mentcm Iransfert ad ,rciidum crispum, cxsium, palrem, filium, ac si quid similc. Dico vero speciein, nempe stibslannain ad cognnsccndum animal ralionabilc, morlalo, menlis el scicntiaB capax, et animal ralionis expors,
morlalc, binnibilc, el cxtera cjusmoili. Pono DOII idmn sunt substaniiaB el individuum, quod cst b v posiasis ; ncquc cadcm qux designanl ac nolaul banc ci illaiu. Quod si ba?c eadem non sunt, ncquo
1
185
OE COMMUMBLS NOTIONIBUS.
186
eliam noniinibus iisdem conjungi possunt; scd hsec qnidcm iis quae aul secundum
essentiara, aul
subslauliis imponiinlur; illa aiitem iis quae sccuuditm individuum dicuntur, congruunt.
\ \ , , Tria igilur nomina sunt de quibus quxslio est,
^, 4, \
substantia, individuum, bomo : ac substanlix
, , ,
quidem connectimus ct conjungimus istbaec ad
, ' ' distioclionem, u l dixi, spccierum quaj sub ipsa
.
sunl, qua secundum essentiam a se invicem diffe,
runt. Rursus subsistentiae parilerhaec copulamus,
, ad divisionem personarum, qupn ejusdem quidcm
, - nominis, nempe hypostasia, sunt participes, sed
, .
differunt a se invicem, non iis quse substantiam

denotant, verum iis qua? dicunlur accidenlia. Qno ;
nam ergo roodo conjungcre volunl nomini homo,

tale quiddam ? Nani ex iis quae coromuni oonscnsu
' omnium approbantur, solutionem admitlunl quae
. '
in controvcrsiam vocanlur. U i , per substantiam,
, ' *
quae sub ipsa sunl essentiali differenliadislincla ase
{' . invicem erunt, quod quidem non est. Nibil enim
, diflert Petrus a Paulo secundum essentiam, de
, \ quibjjs praedicalur homo; sed ut hypostasi per/ , , .
sonae. Itaque homo non subslantiam dcnolat,
\ quod qoidem absurdum esi dictu : nam borao
. commune subslantiae signiGcat, et non particula , \ rem personam, Pauli pula aut Barnabae. Nullo
,
igitur pacio lale quid subsequitur homini, saltem
. juxta scientiflcam rationem. Quod si communis
, usus his desiituatur, ei substanliee nominibus ad
,
personarum declarationem abulanlur, nibil hocad
, \
exactam logicae scientiae regulam pertinet. Verura
- ;
cur in abusionero consuetam invectiva utor, quae
, \
in ejuscemodi deficil : non animadvertens, ut ipsi
, " , $ - Q saepe destiluti propriis, aliis abutamur nominibus
impropriis ad rem de qua agilur represenlandain ?
, jj *
Dunlaxat illud aperte nobis constel, ut diccre 110:1
xa\, , fj , ,
cunciemur in Petro etPaulo, Homo ab homine,quaj , ' .
* , \ \ lenus homo, nihil differt, sed qua talis quidam homo;
\ , et: Substaniia, quatenus sub$tantiu nihil differl
snbstantia; tedqua talis Qumdam subslanlia ett, boc

enuntiare de ipsis poluimus. Sin minus, el hoc
* , dicere fas non est, quandoquidem eadeui est sub. \ \ - slantia Petri et Pauli; neque sane illud quoque.
' \ Quoniam nomen homo vim habel declarandi sub stantiam. Si vero hoc nomiue homo prolalo, non
esi ei consequens lale vel tale quid : igitur neque
\ duos, aul tres proprie dicimus homines; quod si
in hominehsec probata sunt, quanio magis pro , , . D prie in sempiterna el d i v i n a e s s e n l i a congruet, u l
\ \ )
lalis Deus e l l a l i s dicalur u u a q i i B q u e p e r s o , nnnim; neque Deus el Deus, et Deus entintiolur
, \ - Patcr et Filius et Spiritua sanetus ; neque iros,
, \ .
q u a n m s a n i m o lanlum et cogilalione, doceanlur.
Cooslal itaque jusla et consenlanea maximcque propria d i s R e r t a l i o n o s i r a , quod u n u m Denm asserimus
ouiniacn o p i f i c c m , tametsi in tribus personis scu bypostasibus considerctur,Patris, Filii et Spiritos sancti.
t
S. GREGORU NYSSENI
1R7
13
.
EJUSDKM
S. G R E G O R I I
DK .
lnterprele eod. Feder. Morello Profest. Reg. Decano.
'.
SEUMO PUIMUS .
Dissiileil fero antiqui ouiiies de aniiiue vi ct na \
Itira. Democrituseuim et Epicurus, etomnis Sloi . ,
corum pliilosophorum coelus, animam corpus esse
,
asseverant, et illi ipsi qui corpus asserunl esse
\ \
animam, d essenlia ipsius dissidenl. Nain Stoici
, \
eain spirilum esse ignei vigoris et numine affla . \,
luin dicunt. Crilias autem sanguinem, Hippon pbi- \
losopbu* aquam; Democrilus ignem ; etenim fi"
guras orbiculalas alomonim, ignem el aerem,
cmnposiias ail animam perficere. HeraeliUis u n i , \ , .
veisi quidem animam vaporem ex humidis csse
,
censet; animain vero, qna? in animanlibus inest,
,
cvaporalionibus externis, c l ea quae in ipsa insiia
, .
est, unius ejusdemque generis conslare. Ilurstis g \ ,
iis qui dicunt auimam incorpoream essc inlinita
\
exoritur discrcpanlia ; cum alii substantiam cam- , ,
que immorlaleni esse dicant; alii incorpoream qui- .
dem, non tamen substanliain, neque vero inimor \ .
lalem. Enimvero Tbales primus animam immobi- . ,
lem ct per se mobilem esse contendil. Pylbagoras , .
nunieruin se ipsum movenlem. Plalo essenliam i n - ,
lelleclualem a se ipsa motuin habentem per nunie, . rum harmonicum et concinnum. AcJsloleles actuin
*
primum corporis naluralis, polestate vilam babeniis.
,
Dinarcbus harmoniam quatuor elemenlorum ; nec
\ , \ ,
vero pbtbongis sonisveconslanlein; sed harmouicam
\ > .
lemperiem el concentum calidorumet humidorumet
,
frigidorum el siccorum in corpure. Perspicuum
\ . "
a
cliam est, ut ex borum uumero alii animam esse Q ,

substanliam profaraul; Arisloieles vero el Dinar ,
cbus subslantialcm putant : praelerea alii uiiani
, \ ,
, esse eamdemque omnium aniinam arbitranttir,
. \
? discerptam in singnla, ae rursus \n se coeunlem,
' \ .
| tit Manicbxi el quidani alii. Snnt qui mullas ac , diversas specie exietiment. Alii unam et muilas.
. ,
Prorsus ergo necesse esl sermonein producere,
,
opinionibus adversanlem. Quapropler in genere ad- , \ :versus omnes qui dicunt aniinam corpus essc,
I \ *
sufficient q u * ab Ammonio doctore Plotini et Numenio Pytbagorico dicta suut, bac nimirum
Cf. Fabric. Notitia, supra, col. 20. Scd nc quid a nohis prapiermittatur, quod babetur impressum oomi
Njsecnl, senuoui De atiimu in edilione bac oraniura ejusdem Gregorii Opcrura locura fecimu*
189
DE .
iOD
\ Corpora uatura sua muiabilia esse et sparsa p t r

* , \ ,
univcrsum, atque in intiiiiluiu secia, et cum in
, - ipsis immulabile nihil relictum sit, egcre eo quod
/ \ , \
ipsa copulet el constriiigal et quasi colliget etcon> , .
lineal: quod animum dicimus. Quare si aniiua
, , \ corpus est qualccunque, licel (enuissiimim, quale
, \ ; tandem forel quod coerceret illani? nain probatum
*\ esl omne corpus egcrc eo quod copulet: iuque in
,
inftniuim progressus essel, donec occurreremus iis
. , \,
quae incorporea sunl. Quod si dicanl, quemadiuo'. \ , dum Sloici, molionem quamdam intensam circa
, \ , , - corpora esse, siinul intus movercmtir et ad ea qu;e
y- ,
foris snnt ; alque banc quidem pcrliciendi vim ha; ctiii), * bere magnitudines et qualitates in iis quae foras
,
pergunt ; in iis tero qnae quod intus est speclant,
f & , ; unionem et essculiam : qnare sic intcrrogandi
{ , '. essent: Quia omjiie motus est ab aliqua facullalc,
. , ' ,
quasnam facultas ipsa est, et quo pacio ejus essen IVAOV, . ,
tia conslilula esi ? Si quidein eliam potenlia baec
/ * \ / ,
nialeria quaidam est, iisdem ritrsus utemur ralio , ; ,
nibus. Si vero non materia, sed matcriae adbxrens,
bv/.ov > ; , .
aliud est materia; particeps pvaeter maleriam ; nam
, .
quod est compos roaieria?, niateriale dicitur : quid
, \
crgo est materise parliceps, utrum materia eiiam
fcV , ipsum, an maleriae expers esl ? Quamobrem &i
malcria est, qui roalcriale est, et non niateria ?
& ,
Quod &i non maieria est, expers igitur materiae esi;

sin aulem nialeria caret, corpits non est; nam cor . \ , \ ,
pus materia conslal. Quod sidixerinl corporatribns
" , ,
distaniiis [dimensionibusj prxdila esse.etanimapor
. '
, ^ totuin corpus pertinens.lres etiam disianlias babel:
, , \
ac propterea ulique illam corpus dicemus; quia omnc
. " corpus Iribus dislantiis consliluilur, verum non
foSsv * , . omne quod tres dislanlias babet, corpus est; et , . * enira locus et qualUas, incorporea cum sint pcr
, * ,
sc, per accidens in niole el quanliialc babenlur :
\ , \
sic igitur et aniinx per sc quidcm inest, u l dislan . . " ,
tia careat, per accidens vcro sitnul consideratur
, .
IriTarian distans cuni eo in quo est, qnod tripliceui

distantiam babcl; ad baec onniis res aut extrinse* .
cus movetur aul interius : et si qtiidem foris agiuiar, necessario inanimum erit. Qiiod si intus movettir, animatum eril. Si vcro corpus sit anima,
siquidem exlrinsecus agitalur, expers cst animac: quod si intus, aiiimaia : absurdum vero est et
aoiaatam, c l inaninie dicere aniiuain : non est igitur anima corpus. Item anima, si quidem nuirilur, ab incorporeo alitur; etenitn disriplin ipsani n u t r i u n l : atqui nulluin corpus ab iccorporeo
Biriiar : non est igitur anima corpus.
, D Xenocrales sic colligebat; at si non alitur anima,
corpus non e s i ; alquc ba3C quidem communitr:
& \
adversus eos qni dicuut corpus esse animam ; pc
culiariter autem adversus eos qui opinanlur ani
maro sanguinem, autspiriium esse; quandoquidem
,
. (5, spiritu, aut sanguine separato, animal morle couiicilur. Non iliud dicendum est, quod quidam eo , ,
rum, qui opinantur partem aliquam esse, scripse ^ , ^ .
runt aientes, Quoties eflluit aliquid e sanguine ,
\ animae pars eiTunditur ; istud entm Ievis inanisque
, \ 6 ,
sermo est; sed enini in iis q u constant parlibui
mnL ' \ \ ,
similaribus, ctiam pars quae residua est cadcin
(\ \ ,
esl cuni lolo. Aqna ccrle esl mulla cl pcrexigua.
tv ' . >
191
S. GREGOMI NYSSENI
i!l*2
Similiter autcm argcnlum cl aiirum, qiiormn par- ", r , ,

les non discrepant a se invicem juxla essenliam: . ,
sic igilur sanguis etiam qui rcliuquitur, quantus- ,
\ , \
cunque fucrit, anima esl, siquidem anima est
,
sanguis : illud ergo potius dicendum esl, quod si
boc essct anima, quo sublato morcretur animal: \ \ , \ ,
prorsus etiam flegma pituitave anima cst, et bilis , \ , , \
. ,
utraque ; uam qualecunque horum dcfuerit, flnem
et exilium inducit animali: idemque jecur, et ce- ; " , * ,
rebrum, et cor, et stomacbus, et renes, et inte- , ,
stina, et alia pleraque; nam quo istorum exemplo , \ , \
non moreretur animal ? Caeteroqui niulta sunt ex- \ , , \
sanguia quidem, sed animata ; ut pisces cartilagi- \ , ,
nosi et absquc sqnamis, ac mollcs, veluti sepwe, ? .
,
et teuthides, lolligo, myle, alque testacei, el omnes
tesla pro culc praidili ct molli lesla muniti, carabi , \ \ \
et rancri ctastaci. Si igitur sunt animata quidcm
.
sed exsanguia, perspicuum est animam non csse \ , *:
sanguinem ; etonim adversus eos qui dieunl ani- * ( '
niam esse aquam, eo quod aqua vidcalur vivificare \ ,
omnia, et absque aqua vivere fas non s i l : inler- \ %
dum niulla quoque inlcrcideniia ; neque enim abs- . \
qne alimculo quis vitam dogere potest: igitiir ; "
animam, el alimenla omnia sigillalim dicenda per
,
se: deinde multa animalia sunt qnae non bibunt, ' .
ut de quibusdam aquilie narralur, el pcrdix vivoic
, ,
potest absque poiu. Scd cur potius aqua ot non
, , \ , \
aer ? nam ad muUuin lempus iieri polest ut absli\ , , <
neatur aqua, sed non spirare acra, ne tanlillum
.
quidem lemporis possibile esl : verum ne acr qui- ^ \ ,
dem anima esl; etenim mulla sunl quae vivunl,
.
, .
,
ncc tamen spirant aerem, ul insecla omnia, ut apcs,
, \
fuci, vespae, formicae, el exsanguia, et e marinis
, .
multa, omnia denique qurc pulmune carent. Nibil

enim quod pulmonem non babet spirat aerem ; et
\, ,
id reiro \icissim commeat, nibil eorum quae respi \ , , ;
rant aerem, pulmone caret. Quandoquidem etiam
Cleanlhis Sloici, et Cbrysippi fcruntur sermones . 6
, \ * .
quidam non contemnendi, exponendae sunt horum

etiam soluliones, ut solvernnl cas Plalonis disci * , \ '
puli.Cleanlbcs talem argumentationem nectit:Non
eolum, inquil, siroiles parentibus nascimur secun- , . <
, * 3
dum corpus, verum eiiam juxta animam, ratione
aiTectuum, morum, afteclionum ; corpus auiem si- . \ I
(
mUc9 partes babel, et dissimiles, non incorporeum; D

corpus igilur aniroa. Sed primuro quidem ex iis
quae parlicularia sunl, itna consiiluilur quod universum est : ad bnec vero eliam quod non esi i n corporeum, mendacimn c s l ; dicimus enim numeros siniiles esse, quorum latera proportionalia sunl;
utsexct riginli quatuor; lalera enim numeri senarii
sunl duo ct tres ; viginti aulero quatuor, quaiernarius el senarius. Alqui analogiam et proporlionem
habeni duo ad qnatuor, et iria ad sex ; in dupla
cnim ralione considcrantur; nam quaiuor dupla
sunl duorura, cl sex trium ; iucorporci vero m i meri, el ftgurae parcs 6unt, quaficunquc angulos
pares habent, ct latera quae ciica parcs angulos
sunt, proporlionalia : iiguram vcro etiam ipsam
* , , :
, 3
.
. ,
*
, f>
\
\ \ \
. " i
, \
* , \
. " , \ ,
, > \
^ ,
, \ vovr, \
193
DE ANIMA.
194
? . , incorpoream ipsi fatcntur esse. Praolcrca ut quanx&\ .

tilaiis propriuni esi par et impar : sic ctiam qualiutis simile el dissimile. Incorporeum vero qualitas est: ergo incorporeuin incorporeo simile. Ad hacc,
Cleambcs inquil, nihil
incorporeum patitur cura corporc, neque cum incorporco corpus patilur, scd
corpos cum corpore ; vcrum anima siraul palilur cum corpore aegrolante el cum secalur; et corpus
cuni animo crucialur; eieniin erubesccntc et pudibunda anima, corpus rubruni eflicitur, el ea mctuente, pallescil; corpus ergo esl anima.
Esl etiamaltera sumplionum falsa, juxia prole ,
psin praeceplionemve composita, quae dicil, Nihil
, ,
.
incorporeum condolere cum corpore : quid enim si
; " , *oli animae boc inesl ? quemadmoduni si quis d i cerct, Nullura animal superiorem maxillam movel;
* .
sed crocodilus superiorein niaxillam agiial. Eccc
, \
\ enim crocodilus, el animal, et stiperiorem maxil
lan* movet. Eodemque modo etiam cum dicit, Nullum
-
tneorporeum cum corpore compatilur ; al enini assu6 ~* * mil quod quaerebatur in assertione. Si vero quis
,
supposuerit veruin esse, nullum incorporeum con dolere corpori: altamen quod inducitur non est
. & \ concessum, quod anima condoleat una cum corpore
,
, quod ajgroiat et secatur. Quippe arobigitur an
& * . \ corpus solum sit, quod doleat sensu ab anima ac * cepto, et ipsa maneat doloris expers; an vero
doleal cum corpore. Oblinel autem potius apud
, ' clariores viros quod priue est. Alqui nemo ex

conlroversis colligit et concludil argumentationes,
.
verum ex iis qua? concedunlur. Porro ex abundanti
\ \ ,
probalur ctiain quaedam incorporea paii cum cor $
poribus. Quarc qualilates incorporeae cuni sinl,
. , C dum palinntur corpora, ipsae quoqtie condolent,
dum in orlu atque inleritu aliler aiTiciuntur cum
. corpore. Cbrysippus autem ait morlem esse sepa
ralionem animae a corpore ; jam vero nibil incor * .
poreum a corpore separalur ; nequo enim incorpo reum contingit corpus ; anima vero el attingii cor , *
pus et separalar ab eo. Non est igitur aniina i n , - corporea. Ex bis verum istud est, nempe morlem
* \ , csse scparationem anima a corpore; sed illnd falxal ^ ,
sum cum in genere dicilur, quod incorporcum cst
, \ non attingcre corpus ; sed verum cst in anima;
.
illud cerie falsum, quoniam linea quae incorporca
. , * est, atlingil corpus, et separalur: similiter etiaiM
( , . "
candor ; in aninia aulem vennn. Non enim anima
, ry corpus altingil; nam si allingerel, adjacerel ei. 8 i
vero islnd, non toti adjacel; impossibile enim cst
. "
corpus corpori, totum toli adjacere, et sic non
, -
ertt tolum animal animatum. Ilaque si quidcm
. , ,
contigerit, corpus quidem erit anima : lotum atiiein

non erit animatum aniroal. Quod si tolum cst ani , , \
malum, neque attingitur, uequecorpus cst aninia,
. "
aniraal vcro tolum esl animatum : neque ergo at, *
lingUur, neque corpus cst, et separaiur n i m sit
, 0.
tocorporea: qnod igitur non sit anima corpus, maniiestum est ex iis quae dicla sunt ; quud dubio
frocnl n o n s i l subsiantiae expers, deinceps dcclarandum est.
Quoniam vero eliam Dinarchus animam barmo\
niam definierit, et Simias adversans Sorrati ani, \
mam concentum esee dixcrit, asserens similem
,
ram essc hannonia?, corpus vcro lyrae; exponendai
,
sunt sohuioncs horum, quai in riatonis Phccdone
; ;.
105
S. GREGORIl NYSSENl
19
lcgunlur. Una certa est ex iis, quae prius ab ipso

probala ei demonstrala fuerant. Nam aitfea pro- , ,
balum fueral disciplinas recordalioncs esse; boc . ,
igilur siiinpto ut ab omnibus conccsso, iia senlen- '
tiam suam coniirmat: Si disciplinae sunt rccorda- \, ,
tiones, anima nostra erat priusqiiam in bumana \,
specie consisieret. Quod si barnionia, sivc concen- , :
lus est, prius quidem non eral, sed poslcrius con- , 1
siilit, quam corpus aplc fabricatuiu fuisset. Nulla . /
enim compositio aliior se habet, quam illa se ba- ,
bent ex quibus conslilula est; societas enim qnae- * , )
dam esl rertim composilarum composilio, quae .
,
concenlits quidam est; ac nibil probibet quod non
anteccdalea ex quibus componitur, imo sequalur
.
illa. Quarnobrem repugnat propositioni quse dicit
animam esse concentum,illa qua? asseril disciplinas , , ]
,
essc rccordationos ; atqui proposilio remimscenliae

vera est, falsum igilur est animam esse harmoniam.

Porro anima opponilur corpori, et principalem
\
obtinet rationem tanqnam imperaus ipsi; concenlus
\
veio, neque praBcedit, neque adversatur: non esl
, * *
igitur anima concetitus : praeterea barmonia magis
\ ,
ei ininus csl conceuiu; item barmonia in laxando,

et intendendo versalur; enimvero in definilione

concentus haudquaquam, qtiippc nefas est ralioncm

niagis vel minus babere; sed in concentu rcpcritur:
\ \
clenim si permistus, acutus sonus el gravis : dcin. \
de si rentillantiir, el temperentur, eamdem ratio \ 2
nem conservanl in magnitudinibus sonorum. Ve \ .
rum mutalionem aceipil secundum liarmonise copulam magis et niiuus inlensa; aniina autem non csl C , [xipi
magis vel minus anima: igilur auiina non esl bar- \ \
ntonia. Uem anima virlutem et viiium admillil;
\ <
conccntus vero concenliim el inconcinnum canlum
\ .
non capii. Non esl igilur anima concenlus. Adbsec *
aniina in suscipiendis contrariis pars est subslan-
tiae ct subjeclum; barmonia vero qualilas est el in . {subjecio. Substanlia auteni aliud est a qualilate: ,
est igilur aniina aliud a concentu. Quare nihil \
absurdi est animam parlicipem esse harmonise; <{
eed non proptcreaest concenlus; neque enim quia
^
virlutis particeps est, idco virlus cst anima. Gale, " <
nus vero nibil sane asscril; verum proteslatur in
I , !(
demonslrativo sermone, quod nibil de anima affir- ,
maveril; sed probabile esl ex iis quae dicit, euin

niagis probare animam csse lemperameutum. Huc * "
eniin propenderc morum diflereiitiani, ex Hippocra- , :
lis diclis conimenlariuni insliiuil. Quod si ila est, .
perspiciium est opinari animam mortalem csse, ,
non tamen omnem, sed bumanam, qua ratiouis ,
expers est; verum de ralionis participe, ambigne , .
sic loquitur: Quod vero non possit anima lempera- .
memum corporis essc, binc palet: Omne corpus , \
animalum aique inanimum ex qualuor elementis ,
mislnin est; sed enira horum mistio corpora con- , , ,
sli:uit; qnare si anima corporis lemperaroentitm

csset, nihil foret iuanime, ut raiio demonstrat: sic , ,
euim anima corporis mislio essel. Rursus si corpus , ,
misturam habct, ot omnc eorptis animam habel: . ' , <
107
DE ANIMA.
198
\ ; ; * quod si omnc corpns anima est, nulliiro corpus est

, \
inanimum, neque ergo lapis, neque ligna, ncc fer& [ , rum, neque aliud quidquam inanimum erit. Quod

si non univcrse omne leinperamenlum corporis
, ,
dicat quis esse animam, sed lale quoddam, rogan
dum csi qualis li%c mistura sit quae animal efficii,
*
alque animse rationem obtiuet? Uiramvis eniiu
\ , \
dixcrit lalera mislionem, invenicmus esse eamdeui

etiam in iis quae inanima sunl. Nam cum nove n
. "
sinl temperanienta, u l ipse in commenlario de

lemperamenlis docel, oclo qtiidcm ex iis quae aegrc
, \ * temperantur, unum vero, quod facilis cst temperiei,
, ,
ac juxla bene lemperatam misturam bomineni
, ,
temperaium esse dicit, s<d non omnem; verum
, , . illum qui mediae lemperatura; est, ac juxla alias
; ;, temperationes csetera anhnalia secundum specicm,
. \ . *
cmn remissione et intenlione, ad id quod magis
/ .
vel minus inveniuntur: itemque. in rerum inamma , *
lariim temperamentis cum remissione vei inlen tione: ui ipse in simplicibus rursus ostendit. Praj *
lerea anima temperalioest; sed leinperatioiies se
cundum babitus, aelates, tempeslates anni et viclus
, . regimina se habent *. ct anima commutatur : quod
^ 8! comroutalur, non eamdem babemus animam,
, \
sed juxta temperiem aliquando ieonis, aliquand >
*
ovis, interdum etiam alierius ctijusvis animautis,
. \ quod perabsurdum est. Porro lempevameniuiu nou
adversatnr libidinibus corporis, imo vcro coopcra;
t u r : boc cniin esl quod movel. Atqni ani.i a adver
satur cupiditalibus ejusmodi; non est igilur anima
, "
^ leinperamcnium. Porro siquidem lemperaiio esi
.
anima, temperaiio vere est qualilas; baec autem adesl et abest absque subjecti pernicie; etiam anima absque interilu subjecli separabilur; boc aulcin vero consentaneum non est. Non igiiur aniina esl temperamentum, nec qualitas. Non enim utique allerum oppositorum naluraliicr ade.se d i cent animali, ut in igne calidum, namque boc incouimutubile cst : atqui lemperatio inutalioni obnoxia tidetur. Quin potius ipsi sunl qui arte medica temperamenia inulaiit : deinde omuis corpons
f*adit;les sub sensum cadunt; aniina vero scnsibilis non est, sed inlelligibilis. Non esi igitur anima
qualilas corporis expers.
hem corporis et spiritus bona tcmpcriee cum
\
carnis,nervorum atque aliorum appositione, robur
\
esl, el calidorum ac frigidorum, siccomm el bu \
midortim bona temperies saniias csl; membroruin
\ ,
aiMem et artuum modcraia symmetria seu pio ,
porlio cum bonitate coloris, pulchriludincm cor .
\ , D poris facil. Ilaque si harmonia sanilalis, et pulcbriludinis concenlus est anima, ncce*se fuerit bo , ,
minem vivcntem neque aegrolare, neque inlirmum,
* ,
ncque deformem esse : verum soppe conlingil non
, ' ;
,
unam solam lemperationem, srd ires istas prius
\
dictas desiderari et perire, el tanicn hominem v i .
vere. Usuvenit eniro ipsum simul el dcformcm, et
. \ ;
infirmuin, et segrolum esse. Non esl igitur anima
;
corporis bonum temperaroentum. Quomodo ergo
, ' \
naltiralia quxdam vitia et virtutes comilantur bo \ ; ,
mines? Hoc vero ex corporis vere temperamenio
, , ,
uritur. Nam quemadtnodum naturalUer sani ct
* ' .
morbosi sunt ex temperamcnto, sic namraliler

quidam acri bile pcrciti iracundi sunt; alii roeiicu ,
losi, alii pi*aecipilcs; vcrum quidam conlincnl ê,
199
S. CRECOMI NYSSENI
200
ct vincunt : nimirum quia lempcramenlum su- , \

perant. Atqui aiiud esl quod continet et rcgil, ci , *,
nliud quod continetur el rcgilur. Aliud igilur tem , \ peramentum, el aliud anima esl; nam inslrumen , .
-tum cum sit auimi corpus, si quidemapte fabricalum

comparatumque sit, operalur anima, et ipsura aple , , \
commodeque tenet; sin minus aptuin ad functiones , ,
fuerrt, lunc rebue sane opus animae fuerit. Eienim
,
decerlans cum ineptiludine inslrumenli, tametsi . \
non valde evigilaverit, ut converselur cum ipso, ,
veluti musicus, aberrat una cum pravilate lyrae, \
nisi prius ipsain concinnaverit. Quapropter opus , , , est anima? cura corporis, ut comparel suum insiru- , ,
mentum sibi aptutn, ope rationis el morum, ut in
concentu barmonico, dtim partim laxat, paitim i n \ . 'tendit, ut coucinnara gratiam ipsam sibimelipsi ,
comparet, et proprio instrumenlo aptoque ulatur,

utque ipsa non depravelur cum ipso; enimvero hoc
.
eiiara usuvenit. Caeterura Arisioleles animam actum
,
perfectum esse dicene, nibiiominus propendei ad
* ,
eos qui ipsam qqalitatem dicunt. Sed prius quem
\ , '
vocet actum perfectum, declaremus. Subslantiara
>
tribus modis d i c i t : banc quidem ut maleriam snb- ,
jectam, quod per se quidem nihil est, potenliam . " ,
taroen habet ad ortum. Aliud autem est forma et
. , , \
species, secundum quam specificalur materia; , *
tertio loco utrumque simul quod ex ntaleria et , ,
forina constitulum, qaod est utique animalum. " * \ Quamobrem maleria quidem potemia est, forma

vero actus. Hoc porro bifariam intelliqitur, ut ^ , \ .
ecientia, et scienliain considerare : videliccl, illud
.
quidem ot dispositio, boc aulem ut actus; scientia
,
certe, ut dum anima sana esi, et dum sopita jacet,

ct dum evigilai, primum quidem vigilia seu ex- \ \ ,
perrectio est in conteniplando, sopor vero in.vi- ,
dendo, et minime operando. Ac prior quidem est \
ecienlia operatione; ct proplerea primum actum
,
appellat formam ; sccunduin vero diflerenliam ; .
veluti oculus eet subjecli et formae ; ac subjecttitn
, . " \;
quidcm est in ipso, quod autetn recipit visum, ma- , , ;
teria est oculi; appellalur eliam hic aequivoee ocu-
lus. Forma vero et actus primtis oculorum ipse \ . 5
visus esl, et qui pracslat u i videre possit oculus. ,
Secundus aulein aetus oculi est operatio, j u i i a , fivc
quam videt. Quemadmodum igitur recens natus D ,
calulus non sccundum quidem actura lenei, eed
. "
potentia pradiius est actum accipiendi, sic acci- , . "
pere oporlet animi vim ei naturam. Nam ut illic
,
exortus intuitus perficit oculurn , ita hic exorla
, \ , \
anima in corpore, periicit animal, ut neque sine . "
corpore esse unquain anima possit, ncque corpus , \ .
absque aniraa. fertim enina corpus vita praeditura,
.
opus animae animam vocat, sejungens ab ipsa quod

ralionale est. Sed oportuissct oninem simul ani -zc
inam liumanaro accipere, et non ex parte, eaque . " , \ *
inlinnissima, de tolo sentenliam dicere. Poslea
.
corpus aii potestate viiam habere et antcquam
.
anima exaiitisset. Dicit enim corpus polestate v i \ ,
u i n haberc in scipso; oporlcl auleni corpui vilam
; "
1
BE 1.
1?
' * , habens poteslalc prius operatione corpus esse ;

, \ alqui non potest aclu corpus esse, priusquam ac. .
ceperil formain, oam materia est qualitatis exK&X \ , \ , \
pers, et non corpus. Igitur nefas est quod non est
* .
opcralione, facullatem habere, ut ex ipso aliquid
, - fiat. Quod si corpus etiam potentia est, quomodo
* , - corpus potentia, potenliac vilam in se habere po , lesl? Cum alioqui in aliis fleri possil, ut qui habel
, ' *
aiiquid, non adbibeal ad usum, verbi gratia, ul
* . - aciem oculomm babens non ulatur ipsa. Sed i n
, anima id inipossibile esl. Non euim qui dormil sine
, \
vitae animaeque operatione est : etenim aliUir el
*
augelur, et imaginalur, el respirat, quod maximum
\ * - vilae argumentum est. Quocirca manifeslum ex iis
,
est vilam polenlia non posse cuiquam congruere,
\ * sed actu oinnino : nam quod anhnam spccifical
, praecipue, aliud nibil esi praeler vilam : qiiaudo, . quidem animae viia insita et connata cst ; corpori
* - yero parlicipalione convenit. Quare qui dicit sani , * .
latem rationem babere vitae, non animae vitam d i , - cit, sed corporis : itaque caplionc u t i l u r ; etenim
* .
corporea subslaiitia conlrariorum capax est per
partes eive alteruis : verura quae secundum speciem esl, nequaquam : quamvis enim juxla speciem differenlia mutata s i l , etiam aniroal rautatur; proindc non juxta speciem substantia contrariorum
capax esi, sed secundura subjectum, taoc est corporea essentia. Krgo non potest anima ulla ratione
esse corporis aciug, sed substantia est per se incorporca; sed enim per parles 6uccessive adiniitjt
contraria, vitium ei virtutem : quod fonna non posset admiitcre.
, Adjungil preterea animam eo (juod sit actus i m * * , mobilem esse per se, moveri per accidens; nibil
66 aiitein absurdum est, cum sit immota, movere nos.
. .
Eniipvero pulchritudo imraobilis cuin sit, movet
' *,
nos ; verum tamelsi quod immobile esl rooveat,
, \ . I
iamen quod naturam habet, ut movealur, movet;
xai ' ,
non id etiam quod immobile esl. Qnapropler
. si corpus ctiam per se molioncm baberet, nibil
. absurduni essct, ipsum quoque moveri ab immo , ; bili. Jam vero fieri non potcst, ui immobile ab
*
immobili moveatur. Undenam ergo accidil corport,
, , u l moveaiur, nisi abanima? siquidern corpus non
pav . , esl per sc niobile. Quocirca cum primam aclus
. *
origUiem vellct indicare, non primam sed secim* , dam oslcndit. Elcniin si quod non movclur, move. , ; r e l , priniam facerel motioncm ; sin aulcm quod
. - niOYetur pcr se, aliter etiam movet, secimdae ino ; * lionis orliiin exponii. Undenam igilur mo?eri uisi
,
ab anima oritur ? Noirenim corpus per sc movcri
, , .
poiest. Unde, inquam, primus motionis orlus cor\ , * ,
pori accidit ? Nam diccrc elemcnla a sc moveri,
t \ * qusc parlim levia sunl naiiira, parlim gravia, mcri .
dacium est. Etenira si levitas et gravilas inotioiics
> ,
eunl, t a seipsis niovenlur, nunquam levia et gravia
. * , - consislent. Atqui ea quas propriuin assecuta sunt
, - locuin, consistunl. Quare gravitas et levitas causac
* ; ,
non sunl prima; motionis, sedqualiiales elemeuto*
* . , rum. Quod si boc concessum fuerit, quomodo exi* ,
slimareet opinari el judicare quis potcsl, levilalis
G , et gravilalis opera esse? Sin miiiua horuin sunt,
> . , \
ne elementorum quidcm. Quod si elcmenlorum
; \ '* *
opera non sunl, uc corporum qiidcm. Prastcrea si
PATUOL. G n . X L V ,
?
0
303
S. GREGOIUI NYSSENI
aninia per accidens mo.velur, corpus aiiiem ex sc- \ * *

ipso, anima non cxsisienle corpus a se raovebilur :

quod si ila se res babet, animal ctiam erit absque
\ , .
auima; alqui absurda sunt baec; igilur eliam quod
, * \
ab inilio posilum est, absurdum e r i t ; sed ne vcrum
. \
quidem cst dictu, omne quod natura movetur etiam
\ , vi moveri, et quod vi movetur, eliam natura nio * ,
vori. Elenim mundus qui nalura movctur, non *vi
,
niovetur : boc eliam secundum naluram quiescit. . , \
Enimvero mundus et sol cl luna, quae sccundum
. \ naturam movenliir, secundum naturam quiescere
, ,
noii possuiu : eodem sane modo anima, qua? se, \ . '
cunduui naluram semper movelur, quiescere secun- ,
dum naluram nequit. Nam quies exilium est ani- , , niae, ct cujusvis semper mobilis naturaB. Ad bac
. ;
natura eliam, quod in dubium vocabatur ab initio,
solulum raanel, unde corpus lialuraro contineat,
cum- natura comparatum sil ut dissipelur. Alque
liaec e roullis sulliciunt ad probandum animam neque actuni perfeclum esse, neque inimobtlem, neque in corpore nasci. Pyibagoras cerle, qui per
notas seraper coniparare et Deum et omnia numeris solilus eral, etiam animam deiiniebat numei uin
scipsum movenlem. Huic etiam Xenocrates adbaerebat, non quod assenlirelur animain esse nuinerum, sed quod censerel eam in rebus numerabilibus esse atque mulliludine comprehensis : et quod
anima sil quae negotia discernit, fonnas cl efligies
quibusvis inferendo. Haec cniin esi quae species a
^ \ , \
,
, ' \
,
, ; . , \ , , ,
. "

* \ ,
, ,
specicbus separat, et differemee a se invicem de- ' * \ clarai, lum divcrsilate generum, tum multitudine
; ,
nuiiieri, idcoque uumerabiles efliciens res; unde
, ; . "
iion usquequaque liberae sunt a communione per
,
Dumeros. Yerum quod per se nioveiur eiiam ipse
.
ei testimonio suo Iribuil. Quod auteai numerus non
,
sii anima, hinc colligilur : Numerus quanlilas est,
,
anima vero quantitas non est, sed substaniia; , .
ergo numerus non est : lametsi polissitnum eliam
, ;
numerum in intelligibilibus essentiam esse volunt,
. 6
ut in iis qitae deinceps sequuntur dicemus. lteni
, anima conlinua esl, numerus vero non estconti
IIUIIS. Non est igitur aniina numerus. Huc accedit, , ,
quod numcrus per adjeciioncm augetur, sed anima
, \
accessiune non augelur. Itcm numerus paresl aut im- .
par: verum anima neque par, neque impar; ergo numerusnon est. Ad haec anima pcr se mobilis esl: sed n u lnerusdelerminalusimmobilisest. Item nunierusmanens unusct idem nalura, nulla alia qualilalc quaequidem in nuiiitris fiat, mulaiur; sed anima cum una sit secundum essenliam, mntat subinde qualitales, ex
iascilia ad scicnliain, et ex vitio ad viriutem migraus : igilur anima numerus non est.
Sunt igitur veterum de anima senteniiae Inijus- D \
modi. Eunomius aulein animam defniiit subslan. ,
liam incorporeatn, in corpore condilatn : in quo
*.
cuni Platone et Aristolele convenii : quippe i n * ,
corpoream ex Platonc accepit : quod autem in
, corpore condilam d i i i l , cx ArislotclU doclrina e s l :
,
nec animadvenil quantumvis aculus el solers, se
in unum cogere cnili, quaj prorsus a se dissidenl: * ,
onuie cnim qnod orlum babel, et corporeum siniui \ , \
ac (emporale esl, caducum et morlale exsisiit. Hi \ .
,
ctiani concinunt Moysis scripla. Nam omniura
200
DE ANIMA.
9.05
. - materiam originem supponit, ut Platonis sermoncs

* , slatuiint et perseverant. Quod si quis post corporis ftgmentum animam insitam esae exislhnat,
,
nimirum eam post corpus ortam esse, a vero aber. ,
r
a l ; nequc cnim Moysee lunc ipsam conditam esse

. ! , ail, quando in corpus infusa e s l , neque id ralioni
consentaneum est; aut igilur mortalem illam esse
, , \ *
censeal, ul Arisloteles, qui in corpore ttalam esse
,
dixit, et Sloici: aut subslanliam incorpoream esse
,
asserens, in corpore crcatam dicere cunctetur:
, \
ne aniinse mortalis nolionem ct umnino rationis
,
expcrtem nobis exbibeat, prasertim cum raundue
, .
nondum
per se plenus sit, sed seniiperfectus eliam
* nunc esl, alque accessionis semper indigens.
\ ,
Quard quinquaginla raillia ad miuimum quotidie
, '
1
intelligibilium esseutiarum accedunt ipsi, et quod

molestissimum cst, cum perfectionem assecutus

fueril, tunc dissoivelur, ultimorum bominum aevo,
,
qui instanle resurrcclione animarura numerum
;
complerent: quo quid fieri possel a raiione magis
,
alienum, ut tum labefactari mundus dicatur, cura
.
omnibqs suis numeris absojutus fucrit? Enimvero
,
hic ulique mos est infantium pueruiorum, qui in
( ,
arena ubi colludunt simulalque aliqnod ludicrum
,
struxerunl, absolutum confundunt. Nam dicere
), \
nunc providenliae raiione animas iieri, non autem
. \,
creationis (quippe cum non sil snbstantiam com
raunem nec aliam pneter qua3 est inducere, sed jam
,
exsislenlem per providenliam complere), eorum est
- qui discrimen ignoranl crealionis et providentiae.
,
videntiae opus esl consemre animaliuii*
6 .
corruptibilium substantiam vicissiludine procrsa, \ , ,
lionis : loquor aulem de iis quae non ex puiredine
.
nascunlur, siquidem horum successionem alia
, \ , \
deinccps pulredo conservat. Creationis vero prai ,,

stanlissimum opus csl eflicere, tit aliquid sit ex
.
nibilo. Quamobrein si animae ex mutua procrea \ . , '
lione fierent, etiam morlales essent, veluli alia qu;c
,
\ , * \ generis succcssione flunt: quod si ex iis quae noti
',
sunt, deductinlur, creaiio cst quod l i t , iiec verum
, cst quod ail Moyscs , ncmpc iRequievit Deu$ ab
&.
omnibus operibu suis
(ulrumque aulem absur ,
d\\m est). Non igilur nunc anima?, nascunlur : nam
. . illud , Paler meus hucusque operatur
, non usur , .
palur dc re creanda, sed diclum esse volunt pro eo
C
pr0
8 1
\ D

d c l l i r
l p
Apollinario \ \
b animis crcari velut a corporibii!
e
i p s i
q i l 0 q u e
[corpora]; quippe animam procedere vult ex iraduce

pcr successionem a primo bomine ad eos qui nali
. '' - siini ex illo, iD9tar corporeae successionis. Neque
^ * cnim animas servari condiias, nequc nuiic creari:
, elenim eos qui haec dictilanl, Deum efficerc putani

adjuiorem adullerorum : ex ils cnitu cliara liberi
, , nascuntur. Porro mendacium csse aulunianl illud,
*5^ *
Requievit ab omnibus operibu* , quce ccepit \a
cere, siqnidem etiam nunc animas coodit. Verura
, . si omnia quae succeesivc fiunt ex muiua procrca ,
lionc, mortalia esse probala suut; nam propterea
* Cen. n , ^ . Moan. v 17.

f
t07
S. GRECOUIl
NYSSEM
S08
generai:(, vt gonoraniur, tit corruplibilium genus , ,

permaneal; necesse quoque liorum aut morlalem
&
t sse animam dici, cum invicem procreatur: aut
,
non per successionem ex se invicem generari ani- \ [
mas: nam qtiaestionem de iis qui ex adulterio na- * \ scnnlur providenlix ralioni reluiquimus, q u , q u i 6\ ] .
dein a nobis ignoralur. Quod si quid oporteat de providenlia conjectura asscqui, novit probe quod creatum
est, aulvilse, aut sibi commodum alquc ulile futurum; alqui idcirco concedit animorum migraiionem iieri.
Validum vero hinc argumentum adid ducimus Salomonem, qui ex Uriae uxoris cunceplu, el Davidis salu
ediius est, quasi juxla legem divinam nascerelur.
( )Expen< amusd( ncfpseliamManichxorum opi \ uionem de anima : aiunt etenim eam esse incor, \ . \
poream et immortalem; scd unam solamque esse *
universorum animam per frusta divisam c l conci , \
sam in singula corpora, animala el inanima : alque ' ,
liacc polioreni oblinere partem alia minorem ; ain \ ,
pliorem quidem animata, angusliorem auleln i n ,
ar.ima, mullo vero augusliorero coelesiia ; adeo ut
,
universa*. animae, aliae singulaa sinl particula? quse '
dam ; el si quidein banc individue pariiri dixissenl,
,
tanquam vocem inter audientes, mediocre malum
,
istud fuisset. Nunc anlem dicunl subsianliain ipsam
animx dividi, el quod omnium moleslissimum esl,
, \ ,
proprie ipsam in elementis esse volunt, e.t una dis , \ iribui cum bi? iu corporum generalione, ac rur- ,
giis ad idem convenire eodemque redigi, solutis

corporibus, sicut aqua in parles divisa , ilerum, , \
quc coacla c l pcrmisla. llemqne animas puras ad
\ . \
iucem pcrgere, cmn ipsae luuien sini, contarui ,
x
>
natas aulem a iualeria, ad elenienla abire, ilenim- ^

que ab elementis ad plantas et ariimalia brula. Ua
que ipsius csseuliam dissecantes , et velut corporcam aflVetionibus subjicienlcs, imroortaletn esse
asserunt, sed in coulraria incurrunl : clenim dum
pollutas animas ad eleincnla recurrere pranlicant,
el commisceri inler se , rursus ipsas cruciari
aiunl in commigralione ad alia corpora, pro gravilate delictorum, dum uniunl ipsas, ilerumqiie
separanl ralione subsislentia;. Enimveru umhras
luce manenle separari, arcla vero conjimciione
u n i r i : quod quidein in intelligibiU nalura ficri nequil. Namque umbra? sunl bonorum : tamelsi quis
concesserit ipsas separari, ac rursus unilas copulari. Porro Plato et unam esse, el mulias animas
asseveral: unam quippe esse universi aDimarn, sed
D
ct alias ex iis quae parliculares sunt; ut proprie
universitas animala sil ab universa aniina ; sed et
peculiariter per partes propria cujusque anima.
A i l ergo universi quidem animam disieutam esse a
cenlro terrai ad limiles coeli ; nec vero ejusniodi
distensioneni localem esse prapdicai, sed inielligibilem : ejusmodi certe animam esse, quae circuuiagit iu orbem universitatem, et coerccl et
oonlinet corporeani niundi moleni, qiucque uuiversitaiis corpora penetrat, in iis qusc supra traciavirnus demonslralum est. Iloc porro facil, ut
anima sit specilica, si quidem quodque eorum qusc
() Locus bic luxatus esl.
, \
, \ \
, *, \ ,
\

, \ ,
,
, ,
\ , ' . \
,
,
. \ \
, \
. \
.

,
,
.

\ ,
, .
\ \ ,
, . .
,
. " </-
ftOS
DE ANIMA.
, -
\ ,
U .
\ ,

. \ , . >
,
, , \ . , *
\
, ,
210
sunt, vitam habet propriam, ct ut pereal propria

fornia. Elenim donec conlinet el conslringil, corpus
esse dicitur: solutum aulem deperire: ei vivere quidem omnia, non omnia tamen esse animalia ; verumenim ab inaiiimis dibcernuntur ea quae slirpibus
nitunlur, quod augeaniur, et alantur, quod fu polestate nutritiva, et nalurali, quam vegelanlcm voc a n l : alise vero animantes a stirpibus distinguuntur sensu : ratione denique utenles a brulis separanlur ralionabili. Uaque omnra vivere dicentes,
cujusque naluram dirimunt. Quocirca vivere eliam
dicunt omnia inanima vita habituali, qualemis ab
universi anima continentur, ut sinl dunlaxal, et
non dissolvanlur. lianc utique animam esse qua
universa regit, et moderatur, quaeque parlicular^s
\ , \ animas prius ab opifice summo creatas immittit:
. nimirum cum ipse opifex mundi eliam leges ipsi
. " dederit, juxla quas hanc universitalem admini , - strare operteat, easque leges fali nomine appellat;
eodem opilice virtutem suppeditanie idonearo ad
. - nos gubernandos. Caelerum de his jaro diximus i n
\ , \
libro De faio. Porro plerique onmes Graeci, qui ani
. {
roam esse immortaleni asserunt, ejus in alia cor

pora niigrationem docenl, sed circa animarttm spe
, , \ cies discrepant; siquidem alii unam speciem raiione
, pradiiara asserunt, hoc vero eliam ad stirpes, e l
, , - ad brutorum corpora transire aiunt. Sed enhn alii
\ , per certos quosdam amtorum circuitus id fieri cen sent; alii ut res fert quocunque modo. Nonnulli
, Q non unam tantum speciem animarum, sed duas
\
statuunt, rationis participera, et ejus experlem.
\
Quidam mullas, et tot numero staluunt, quot sunt
, - animalium genera. Maxime vero Plaionici alias fu. ,
riosas, alias iracundas, et rapaces animas lupo ,

rum et leonum corpora subire puiant: illas vero
* ,
quse incontincnliae et luxuria? dederunl sc, asino, ,
rum et ejusmodi belluarum corpora assumere,
,
quod proprie quidam acceperunt de leonibus, lu* , ,
pis, et asinis : alii figurate hoc dictum esse per . , spcxerunl, ut mores per anhnalia judicareniur :

,
etenim Cronius in coimnentario De Palingenesia,

ita migraiionem animarum in alia corpora nuncu ,
pat, omnes aniraas ratione prxdilas essc vull.

*1
.
In eadem senlenlia est Ttieodorus Platonicus in
Ubro qui ioscribilur, Quod anima sit omnet species. Porpbyrius etiam idem senlit. Jamblicus vcro
cootrajiiiro bis iter instituit, et juxta speciem animalium aniuiae formam esse d i c i t : nempc aut
doaa, aut diversas epecies agnoscil. Scriptum ulique ab ipso est monobiblum cujus inscriptio \\xc
e s l , Non kominum in bruia, neque brutorum in homines migrationes fieri, sed brutis ad brula , et
mb hominibtis ad homines.
D Ac mibi quidem videtur hic, bujus sentenlia3
, ,
gralia, praeclare non Platonis lanluro menlcm as \ ,
secutus, sed et ad verilatis ipsius cubile pervenis \ , .
se, ut ex mullis quoque aliis oslendere licct: scd

ex bis polissimuin. Neque enim uUam tantum
. ,
molionibus rationabilibus in brutis animalibus
, , \, apparere, neque arles, neque disciplinas, ncquc
^ * , consilia, neque virlutes, neque alium quemquam
. \
babiium in inlclligentia positum, in illis esserou * * * el \
s l a l ; ex quibus manifcslum cst, nullam cum ;"*
%
5
S. GKEGOKIl NliSSENl
,
>
aninaae ralionalis parliculai communicalam, etenim
absurdum est dicere brula raiione uti : nam la-
metsi recens admodum naiis soia moiio bruta in- xaV .
git, nibilominus aniraa rationali preditos esse d i - ' ,
cimus, quandoquidem dum adolescunt rationis ,

usum produol: al vero brutum nullo plane habilu
vim rationis oslendit. Qaare supervacuain babuis

. ,
sel rationalem animara, cum raiiocinandi facultas
absque ullo usirfulura esset: ctenim nibil supervacaneum a Deo condituin esse, uno omnium con- ,
sensu consiat. Quod cum ita se habeat, inaniter
.
et fruslra rationalis anima belluis et brutis esset
indila, cum uunquam munus et opus suum indi- , .
,
care posset : quineliam vitio verterelur ei qui de

dissel animam corpori minime congruam : neque
,
enim artificis opus, ncque ejus qui ordinem, aut
concenluin probe nossct. Quod si quis dixerit
,
animalia moveri disposilu, et affcctu quodain ra
. ,
tioni congruenti, sed (igmentum curporis capax in
ipsis neutiquam esse arlificiosae actionis : idque
, ,
probarel ratione ab homioibus ducta : quippe cum
,
concisis tanlura digiiis roanuum pleraeque artea
,
\ perirenl; minime solvit quod qua3silum est:siquidein remanet adbuc idem absurdum, quod Dcus \ .

animam minime congruam corpori connexuisset:
sed saperfluam, ioulilem atque inefficacem, siqui- ;
, \
dem pcr omnem aetatem impedimeolo ipsis esset
ad sua munia : prelerquam quod comparet ipsi rationem ex ignoiis et non conccssis. Unde enim . "
illud depromptum, ex disposilione bruta niovcri ' ,
, \ , \
convenienle raiione? raelius enim essct exislimare
congruam euique corpori anioiam connexam esse, .
ac niliil amplius babere ex dispositione aflectuque
animalia, quam simplicitatem naluralem in ipso- * , /
tum operibus appareniein. Nam species quaeque \ ,
brutorum secuudum propensionem suain ad quam \ ,
a principio facta est, movetur, et usuin, et actio- \ , \
nein, ac praterea dispositionem aptam obtinuit. \ \
Haudquaquam cerle Opiiexista auxilio omni desii- , . " >
tula reliquil : verum unicuiquc naluraleiu, nou , '
, \
raiionalem soleniam inseruil : quibuadam ctiam
calliditalem et asluliam indidit, lanquam artis )

itnaginem el umbram,duabus istis de causis, tum
. -*
ad urgenles insidias declinandas, ct ad futuras
,
\ ,
praecavendas : lum ad conneclendam omnem crea-
. " '
turam sibimetipsi, ut antea diclum est. Quod au. 6\ .
lem non ex ratione ista faciat, perspicuum est ex
\ ,
eo quod animal quodquc pariier eadeni faciat : et
,
quod non varient ipsorum animae operaiiones in
.
mullitudine : nifi inlentione vel remissione; sed
*
secundum unicam proclivilaiem tota species con
' ,
cilelur. Omnis enim lepus similiter in iatibulo jacel, et lupus omnis simitiler versulus est: et om- \ . \
nis siraia pariler imitatur; boc vero in homine
, non constat : sexcentae enim viae sunt aclionum
.
bumanarum : nam ratione praeditura, liberura

quiddaui, et sui juris alque arbitrii est, unde non
titium et idem opus est oionibus bominibus, u l ;
, \ *
cuique brulorum spcciei; quandoquidem baec na-
211
DE .
S!4
l u r a
. \ ;
sola moventur : aiqui ea quae nalura cou , \ ' slant, siniiliter apud omnes se babent: ai vero
. *
actiones quae ratione Gunt, aliae apud aliossunl;

non cx necessitatc esedem apud omncs. Quod si

, * ,
dixerint a-nimatn pro supplicio peccaiorum ante
* , * commissorum in humana vita, ad ejusmodi cor
pora ablegari: ex poslerioribus demonslralionem
. faciunt. Cur enim animae ralionaies i n ea corpora
. ota
injecla? fuissent, quce prius brutorum fueranl? non
, .
eiiim cerlc pro peccalis i n corporibus bumanis
, \ \
commissis, priusquain i n cotpus bumanum venis- c \ , (
sent. Yidelur aulem etiam Galenns admirabilis
),
medicus, buic opinioni favere : quippequi juxia
,
unamquamque animanlis speciem animx quoque
' diversam speciem csse exislimat; nam slalim i n i . tio libri primi De usu partium, iia scribil; c Et si i d ,
6 ,, ,
mullae animalium paries erunt, alfce majores, alia?,
, , ,
minores : quxdam omnino ad aliam specicm i n ,
dividuae. Usus autcm ipsarum omnium anima est:
,
siquidem corpus instrumentum ejus c s l ; eainque
., , ,
ob rem nuiltum a se iuvicera partes animalium
, differunt; quando anim<e etiam discrepant. Rur"
sus uUerius progressus in eodem libro boc ciiam
. ,
adjungit super simia : c Et minime oporluil, pru .
dentissime accusator (diceret nalura te jocose alloqoens),animam aniroantium perfectam datam esse ad corporis fabricationero. Sic ille differeiitibus
specie corporibus diQerenles inesse animas cognovit. Alque baec quidem bactenus iis de rebus. fci
igilar animara oeque corpus esse, neque concentum, neque mistionem, neque ullam aliain qualilatem probavimus, patet ex iis aniraam substantiam csse corporis expertem : nam in confesso estoinnibes eam exsisiere : quare si neque corpus, neque accidens est, manifeslum est incorporcam esse
sebstautiam, et niliil eorum quae in alio esse babent; haec eniiu adsunl, et absunt sine subjecli pernicie.
Sed anima separata perit omnino corpus.
C Msdem vero ratiombus utendo demonstrare licet
. ,
animam immortalem esse. Nam si neque corpus est,
quod quidem naiura dissolubile et caducum esse pro \ ,
balum est; neque qualitas, neque quantitas, neque
, , aliud quidpiam eorum quae fragilia et corruplibilia
, .
aunt, videlicet immortalis est, ac mullae profecio
,
eunt immortalilatis ipsius demonslraliones apud
*
Platonem ei alios; sed illse sequo longiores, et per, ceptu difliciles eunt: et vix iis qui educati sunt a

teneris in scientiis bujitsmodi, cognit el perspe ,
clae; nobis vero ad demonalrationem immortalita4, ' ,
tis ipsius saiis superqtie est divinorum oraculorum
.
doclrina, quas in se fldei faciendse vim habet, ideo
,
quod a Deo inspirata est. Iis ver> qui non admii* .
tunt Christianorura decreia, suificit demonstraro
, ,
animani oibil esse eorum qua? pereimt. Nam si
" nihil
est rerum pereuniium, cst etiam incorrupia,
.
eademque imiuortalis. Quamobrcm hoc quod eatis

demonstratum est, pnelereundum; qunerendum
, \ autem est qua ratione animaB et corporis i n a n i m i
, , .
arcta in unum conjunclio ftat; conlroversa quippe

res est. Quod si non tantum ex iis, ed eiiam ex
* ,
& , \ menle consiat homo, ut quidam dixerunt, adbuc
^ . , inccrlius. Sed enim omuia quac conveniunt ad
uniue essenliae subsistciaiam, prorsus uniuntur:
! ,
atqui omnia unita varianlur, nec in codem stam
/ ' lnancut, in quo prius eranl, ut in clemcnlis ostcn% , \
2!5
S. CRECOftll NYSSENI
detur. Namque unila aliud quidplam fcffefcla sunt.

Qui igitur si corpns unilum animae adliuc manet corpus, aut rursus anim& cum eit i n corporea ct esscnlialis per se, quomodo miitur corpori, et pars exsisiit anima*lis, propriam animalis essentiam conservans non confusam, neque corruplam ? Necesse enim est
aul uuita esse animam el corpus, et una mutata esse et simul corrupla, ut elementa : aut
umtum non esse utrumquc, ob pradictas absurditales, adjaccre vero lanquam saliatores in choro,
aut catculum calculo, ant mistiim et eonfusum
csse, veluti aqua et vinum. Sed quod aoima nequeat adjacere corpori, in tractatu De anima denr-onsiralum e s l : essei enim sola pars corporis
animata quai proxima esset animse; quae vero copiilata non esset, iuanimis ; prxlerquam quod non
possint unum dici quae per apposilionem sunt, ut
v. g. ligna aut ferrum aut aliquid ejusmodt. Porro
t i t i i et aquae rtiistio ulrumque simul corrdmpit :
neque enim aqua est mistio pura, neque vinum :
etiamsi ejusmodi temperamentum per appositionem
fial, quae sensttm fugial propter lenuitatem partium
corum quae niista sunt; id vero constat ex eo quod
rursus a se invicem discerminiur. Spongia cerle
oleo lincla sugit puram aquam, et papyrus. Verum
ex eo plane est qnod fieri non potest, ut accurale
unila sopar^Dtar ralione sensibili. Quod si neque
unitum esl, neque mistttm, neque adjacet, quaenam
ratio est ut dicatur unum animal? Plalo certe
ctiam ob boc dubium, non vult animal ex animaet
corpore constare, sed animam corpori mistam, et
tanquam indutam corpore. Vertim baec quoque ralio dubilationem aliquam babet. Nam quomodo
unum essc potest anima, cum indumento? Non
eniin idem tunica et unuin est cum corpore ipsa
indulo. Ammonius autem doclor Plotini quaestionem islam hoc modo solvebat: siquidem aiebat
intelligibilia ejusmodi vim et naturam habere, ut
eliam uniri percipicnlibns ipsa admitterent, quemairaoduni siniu) corrupta, el unila; el raanere i n confusa, ei incorrupta, velut ea quae adjaeenl;
eleniin in cdrporibus unio alleralionem eorum quae
coeiml, eiTicil: qiiandoqiiidem in alia corpora mulaiuur, ut elemenla in rcs compositas, et alimenta
in sanguinem, sanguis vcro in carnem et reliquas
corporis parles. Jam vero in ioleHigibilibus unio
quidem fit, sed alteratio non subsequitur. Sed enim
intelligibile non solet secunduin essentiam alterari,
veruin aut
excidit, aul in nihilum abit, ac mutationera non admitlit, neque vero in nibilum
peril. Non enim anima immorlalis esset, cum ipsa
\ i t a sit siquidem in mislione mularclur, utique cl
\ita amplius non essel. Quid auicm conferrei coo
pori, si vitam ip*i non praeberet? Ilaque anima non
alteratur in iinione. Hoc igilur demonstralo, quod
inlelligibilia non varientur secundum essenliam,
nocessario consequilur, ut non una pcreant, quibus anima corpori unitur. Nam quod uniluin sii,
9
, xat
; xat
, \ \
,
,
, , \
. ''
, .

, ,
, , , ,
\
. \ ,
* , ,
.
* . ,
, \ .
,
. , ,
, tv ;

,
, \
\ .
;
. 6

, \ ,
\ ,
, . \

, ,
\ , \
\
, .
* , *
,
, '
\ , $
,
. ,
;
. ,
* ,

,
, *
\ ,
,

,
, ' ,
,

. , ,
217
DE ANlMAi
213
, \ * , miituas affectus declaral

elenim lotum animat
sibiipsi compatitur, cum unum sit : quod autem
*
non confusum maneal, ex eo patet, quod anima
,
\ , \ ' , \ quodammodo separata a corpore in somnis tan quam cadaver quoddani ipsum derelinquat, ac tan, \ ' , ' tum exbalet ipsi viiam, ut non omnino pereat, et
per se, dum sopitur, operetur, divinando quod futurum est, el ad inlelligibilia accedendo. Idem
, , \
, quoque usu venit eliamcum consideratur aliquid ex
inlelligibilibus : tuncenim, quoad ejus fieri potest,
\
se a corpore sejungil, et sui juris fil, ut sic iis
, ,
quae stint, incumbat. Nam cum incorporea sit, per
, \ ,
totum penetravit, per ea quae corrumpuntur manens
\ , *
ineori upla et non conftisa, et per se degens; atque
\ ,
il!a cnm quibus versalur mutal, et ad vitam suam
, ,
\ , ' ,
*
( ' ,
, '
* ,
, .
,
\ ,
ltt , * \
. " ,
,
, , .
,
, ' , \ {&
conformat, nec ab illis mulatur. Sicut enim sol

praesentia sua aerem immutat in lucem, dum ipsum
reddit luminoeum, atque aeri lux unitur sinc ulla
ronfusione cum ipso fusa : eodem cerlc modoeliam
anima corpori onita manet inconftisa, in boc uno
discrepans, quod sol cum sit corpus, et loco circumscriptus, non est ubicunque lux ipsius, ut nec
ubi ignis. Siquidem manet etiam in lignis, aul in
ellycbnio astricius, ut in loco; at vcro anima i n corporea cum sit, el nullo circumscripla loco, tola
per lolum penetrat, tum per lumen ipsitis, tum
per corpus : nec ulla pars esl ab ipsa illtistraia, in
qua non lola adsit: non enim a corpore delinetur,
sed ipsa corpus arcet et regit; nequc in corporc
est u i in vase, aul u l r e ; scd corpus potius in ea :
x a \ C cum enim a corporibus non impediantur intelligi,

bilia, verum per tolum corpus abeant, et libere
, , ,
spalicnlur, fieri non potcst, ut a corporalibu* de/. \ ,
lineanlur; scd eirim cum inlelligibilia sint, in locis
\ eliam intelligibilibus sunt; ant cnim in ipsis, aut
- in superioribus intellecluaUbus ; ut anima interdum
; , in seipsa e$f, ut cum cogiiat, iuterdum vcro in
. ,
mente, cum intclligil. Quando igUur in corpore
' , dicituresse, non ul in loco esse dicilur in corpore,
, , sed ut in silu, habitudine c i momenlo ac disposi ', , tione ad aliquid colligari dicimus a corporc ani , * *
maro, proul dicimus ab amasia amaiorem conslri . " clttm vinctumque esse, non corporalitcr et lora ,
liler, 6cd ratione habitus situsqne; quippo cuni
,
magnitudinis, et molis, et parlium expcrs sil, pnec l v o i , , ^ stantior est omni descriptionc per partes locali :
etenim quod partes non habet, quonam potesl loco
\ .
circtimscribi ? esl enim locus cxtremitas conlinen , , ,
.
ti*. qaalentis continet id quod continetur. Quod sl quis dixeril, Romae igilur et Alexandriae, ct ubiquc
tsi aaima roea; fugit ipsuro, quod rursus locum designat : enimvero Alexandria?, et omnino (bic
v d illic) loctis; atqui in loco prorsus non est, sed in situ : natn probaium est non posse comprcbendi
loco. llaque cum id quod intelligentia percipilur, in situ fuerit, aul negotio quodam in loco exsistente: abusive et flgurate dicimus boc ipsuui ibi esse, propter opcraiionem ejus qaod ibi est, locum
pro situ el aciione suraenles; nam cum dicendum fuisael, Ibi operatur, diciraus, Ibi est.
" , \
Congrueret sane hic sermo purius, et maxime
- unioni Verbi Dei cum bomine, juxta quam unitns
remansit inconfusus, el incomprcbensibilis, fion
*, * , \ animai morc niodoqtie. Namquc illa cuin ex bis sit
,, .
qua> numcrum fatiunl, vidclur ct condolcrc quo) , \ /
fcltf
220
S. GREGORH NYSSENi
1
dammodo corpori ob arctam familiatitaiem, ei illud * , ,

inierdura coniinere, coercere, et ab illo coerceri.
\ Verum Deus Yerbum nihil a communione quam
ctinri corpore et aninia habei< variatur, neque i n - , firmitatis illorum parliceps esi; scd cum ipsis coni- ,
municel vim dtviniialis suae, idcm permanens, in
eodemque statu, in quo erat anle unionem; ac * \
\ \
valde novus bic mislionis au( unionis modus esl;
, ,
et miscelur et manet usquequaque immislus, et
, \ inconfusus, et incommulabilis, non compaiiendo,
sed cooperando tanlum, cum neque simui corrum- ,
' \ ,
patur, nec siniul alleretur : ycrtim illa quidem con .
ciliel, ipse vero non diminutus ab ipsis, maneat
mutationis et confusionis cxpers : quandoquidem ,
* \
oinnis prorsus variationis et alterationis exsors est.
Testis hujus asserlionis esl Porphyrius, qui adver- ,
.
sus Cbristuni pclulantem movit linguatn. Verum
,
vel inimicoruin leslinionia valida suait pro nobis,

cum nullam plane conlradictionem adinilltiiit. Hic *
igilur Porpbyrius in secundo commentario De qu<e-
stiombus mncellaneis , ila ad verbum scribit: M i - , *
, niuie sane cunclandum est admiltere essenliam
, , \
aliquam una assumplam esse ad complemenlum
altcrius substantiac, et ejus parlem esse, eliam juxta * , ,
,
naturam suam manendo, postquam compleverit
aliam essentiam: adeo ut unum cum alio fiat, et , .
quod per se unum babet conservet; et quod majus \
est, ipsam non mutatam, mutare illa in quibus . \ ,
fuerii ad suam operationera, prsesentia sua, con- ,
slat. Ha3C autem dicit de unione Yerbi Dei el cor-
. "
poris. Quod si vcrus est sermo in anima, quod i n
eorporea sil, mullo magis in Deo Verbo, quod ma . *
gie incomparabiliter, et ex veritate incorporeum
, ,
exsislit. Quod quidem omniuo obturat ora eorum,
.
qui accusare aggrediuntur Dei unionem cura bo
. '
inine: hocenini* niulli ridiculum esse tcmereenun ,
tiarunt, et mortem mininie probabilem: unionem
Vcro etiam indecoram: unilum quippe esse in na* . , \
, ,
tura nuuien divinum per mistionem et unionem.
' , .
Sed nos probalis lestibus ipsorum adbibitis causara
,
rcddimus. Dicitur autem apud nonnullos, et polis
simum Eunomianos, unilum esse Deum Verbum

corpori, non secundum essenliam, sed secundum
, ' ',
ulrasque facultates. Non enim substantias uuilas,
aul mislas esse coiilcndunt, sed facultates curporis .
'.
liivinis faculiatibus coinmisias. Porro facultaies
\ , ,
corpoi is cujusvis organici, v k l e l i m ex Aristoiele,
dicunt esse sensus. Hisergo divinae faculiates com- *.
niislae nnionem juxla ipsos efflciunl; verum nemo ,
ipsis, opinor, concesserit, quod sensus corporeas , ,
facultales asseverent: etenim iis qusc supra d i x i - ,
,
nuis, ista apertc distincta sunt, quaenam nimirura
, propria corporis sint, quaenani animae, nonnulla
vero ulriusque sirnul: alque in propriis utriusqtie ,

sensus inslrumenia dicebamus iiicurporeorum in

confuse unionem esseoliarum fieri, cum dlvinior
ttullo roodo olfendalur ab inferiore, imu haec tan- , '
, ' lum adjuvelur a diviiiiore: quandoquidcm nalura
\ .
Jnire incorporea oinnia impunc pcrvulitat lalc loca,
f
ti!
EPISTOLA CANONICA.
, - et per ipsam nihil penelral: ila ut vis iila pene'* .

trandi per omnia uniaLur, virlns vero qua nihil per
* * ipsam transit, maneal illibata. Quamobretn unionis
, [ xal *]. modus non ad placitum est, iit quibusdam illusln, * . bus viris videlur, sed naiura causa est. Nam quod
, \ , assumpserit corpus ex beneplacito, faclum esse
; , ,
jure nierilo quis dicere possit, quod antem unitur,
,
non secuudum descensue esse : proinde roelius, ut
.
ante dictum csi, juxta propriam naluram. Cselerum
animarum gradus et ascensus et descensus quos Origenes inducil, ut nulla in re divinis eloquiis
concinentes, neque Chrisiiaaorum decrelis congruenies, praetermiltcre par est.
1.
E J U S D E M S. GREGOR1I
E P I S T O L A
C A N O N I C A
AD S. LETOIUM MELITINES EPISCOPUM.
Geatiano Herveto interpfeie.
* * -
,
\
^ ,
.
\
* ,
, \
- *
,
, \ \

, \ Q
, . " , \

, , :3
, ,
, ,

, J
Psal c x i , 9 sqq.
[Can. 1 et 2.J Unum boc quoque est eorum qu& ad

sanctum feslum conferunt, si nosintelligamus legiiimam et canonicam in iisqui peccaruntoeconomiam,
ut curetur omnis morbus animae qui per aliquod
pcccaturo accidit. Quoniam enim boc cst universale festum creationis, quod in prsestitulo annui
circuli ambitu, singulis aunis in universo mundo,
propler ejus qui ceciderat resurrcctionem, peragilur (casus autem est peccatum, resurreciio vero,
ex peccati casu erectio), recte babueril, si hodierno
die non solum eos qui cx regeneratione pcr lavacri
graliam transmutali sunt, ad Dcum adducamus,
sed eos eiiam qui pcr poenitentiam et conversionem, a morluis operibus ad viventem viam asccndunt, ad spem quae salvos eos faciat tanquam manit
deducamus, a qua per pcccalum alienati sunt. Neque vero parvum opus est, ea, qua? de iis diccnda
sunt, in recio et probato judicio dispensare, juxta
praeceplum Prophelre, quod jubet oportere sermo*
ne$ diipensare injudicio, ut quemadmodum habct
divinum oraculum, non moveatur in aternum , ct
in wterna memoria sit justus* . Quemadmodum enint
eliam in corporali mcdela, unum est quidem in*
1
S. GRLGORH
223
slitutum medicinae, sanare eum qui laborat, varium
autem est curalionis genus (pro morborum enim
varietate, convenienler quoque medicinae melbodus ac disciplina unicuique moibo applicalur),
ita cum mulla sil in morbis quoque aniraai affcclionum varielas* mulliformis quoque necessario iuer i t medica curalio, ad aflectionis rationem medicinam exercens. Ut sit aulem arte aliqua procedens proposiiae quaestionis melbodus, rem iia tractabimus.
NtSSKSI
22
" ,
, * *
( \

,
,
. '
\ ,
*
Tria sunt quse in aiiima nostra considerantur
\ \
sccundum primam divisionem : ratio, concupiscen- ,
lia, et ira. In iis sunt el recte facta eorum qui , . \
ex virtute vivunt, et delicta casusque eorum qui
\ ' ,
ad fitium dilabuntur. Quamobrem oporlet eum
^.
qui aegrotanti animae parti convenientem niedelam

cst adhibiturus, prius quidem considerare in ,
quonam coosislit aflcctio, deinde sic laboranti *
convenieniem medelam applicare, ne propter me-
dicae disciplinae ignoranliam, alia quideni sit pars
* ,
qua3 aegrolat, alia vero cui est adbibita medela:
, eicut cerle multos videmus medicos, qui propter
primo afleclse partis ignorationem morbum suis raedicameniis adaugent. Cum enim saepe exsistat ' . morbus propter dominalionera et exsuperaiionem ,
calidi, quoniam iis qui pfopler nimiam frigidi abundantiam male aflecti sunt, ulile est quod ca- \ ,
lefacit et confovet, id quod illis ex ratione adbi- ,
bilura confert: idem iis qui immoderata caliditate Q , . "
ftuccenduntur, inconsiderate applicanles, efficiunt
ul sit morbus curatu difflcillimus. Qucmadmodum
ergo niedicis in primis neccssaria exisiimala est ,
clemenlorum proprielalis cognitio, ut uniuscujus-

que eorum quae bene vel raale consliluta sunl,
id quod praeler naturam affeclum cst, corrigatur:
sic el nos, ad banc recurrenles divisionem, quae , \
est eorum qua3 in anima considerantur, princi- . , ,
pium et fundamenlum convenientis affcctiunum
, curationis generalem faciamus conlemplalioncm.
Trifariam ergo, ut dixinms, divisa propriclale nio- \ \
,
tionum animae, in ralionem, concupiscenliani el
\ , \
iram : raiionis quidem compotis aniinae parlis est
, \
perfeclum el ex virlute recle sc gcrens officium,
pia dc Deo exislimatio, boni el niali discernens D
scienlia, et quae babet veram et non confusam
\ . \
de rerum subjeclarum nalura opiniouera; quid est
quidcm in iis quae sunt, expctendum; quid vero
, ,
abborrendum ct abjiciendum; et rursus ex con
trario quod in ea parie est vitium omnino eonsiderabilur, quando circa res quidero divinas fuerit \ ,
inipielas, nullum aulem circa id quod vere ho- , ,
.
ncstum est judicium : pcrvcrsa autem el corrupta
de rerum naiura existimaiio, ut lucem tenebras
, \
ducat et tenebras lucem
ut dicil Scriplura.
Concupiscentis autcm partis motus est ex virlule, si \ \ ,
ad id quod esl revera concupisccndum ct vere pul* ,
%
Ua. , 20.
EPISTOLA CANONICA.
226
^ , - chrum et boneslum, erigalur deeiderium; et si

, . - qua est in nobis amatoria facultas et affectio, loia
in illo versetur, ut credamus nibil aliud esse
\ \,
- nalura expetendum praeier virtutem, et naturam
quae virlutem effundit. IInjus autem pariis declinatio

, \ esl et peccalum, quando cupidilalero iranslulerit ad
inanem quae non potesl consisiere gloriaro; vel ad
, \ , \ ,
llorem qui colorataecorporum superiiciei est illilus.
.
Unde exsislit libido, gloriae cupidilas, ambitio, et
, \ avariiia,eica?teraejusmodi quae ab hoc t i t i i genere
, \ , dependent. Animosae aulem seu irascenlis partia
recta et ex virlule aciio esl, mali odium ct bellum
, ; - cum animi perturbalionibus, et ad fordiudinem i n
,
eo esse confirmatam animam, ut ea non pcrtimescat
\ , \
quse vulgo terribilia videntur, sed usque ad san, \
guinem peccaio restetat : morlis aulem minas et
>. gravia supplicia contemnat; el a rcbus jucundis , \ simis, disjunctione, et omnibus, ut semel dicam,
. quse propter aliquam consueludinem et aiuicipalam
, , , opinionem multos in voluplate detinent, sit su , , \ , perior, pro fidc et virtule decertans. Hujus autem
\ , - parlis prolapsiones omnibus aperUe sunl, invidia,
, \ odium, ira, convicia, certamina, contenliosae et
\ . uUiouis appeteutes affecliones, qtiae accepla* injnriae rccordationera longe extendunt, et multos ad
,
' \ caedem et sanguinem incitant. Dum enim non
inveniret slulta et inerudila ratio quomodo armis

euis utiliter uieretur, ferri acieni in se converlit;
.
eaqne anna, quae nobis a Dco data sunt, ci qui maic ulilur exiiium aiTerunl.
His itaque
hoc modo distinctis, .qusecunque qui

II"
I
I
~ ^
, - dem pcccaia rationc pnedilam anima: parlem at , lingunl, csse graviora a Palribus judicala sunt,
et majori ac sufficientiori el laboriosiori conver, \ \ \ sioiie digna : quemadmoduii) si quis tidem in Cbri , , - stum negavit, vel ad judaismum, vel idolorum
, , cullum, vel manichaeismum, vel aliquol aliud
, impicialis genus descivisse visus sit, qui volun \ , - tarie quidem se ad id malum conlulii, dcinda
, , scipsuni condemnavit, tolum tempus vitac habet
. pocniientiae tempus. Nunquam enim, si myslica
, " peragaiur oralio, Deum una cum populo adorare
, dignus censebilur, sed seorsum precabilur; a sa crameniorum aulcm coinmunione omnino erit
, alienus; in hora aulem sui e vila excessus, sa . jy cramenti comroanionis eril particeps. Sin aulem
contigeril ut is praeler spem vival, in eodem rursus
' ,
vivet judicio, myslicorum sacramentorum ad viUe
,
&? . \ - exitum usque expers. Qui autcro tormentis ct
, 0 - gravibus suppliciis excruciati, i i pra?siitulo tem, pore punicnlur, sanclis Patribus sic in eos clemculia usis, tanquam anima non lapsa sii, sed
* / , \
b , corporalis imbecillitas tormentis non resttteric.
" . Quare mensura eorura qui in fornicatione pecca** , \ \ ruut, ei v i doloreque exprcssa transgre3sio, in
cunversione, eodem gpalio diineiisa est.
^ .
01 , ,
[Can. 3.] Qui ad praesligiatores, vel vates al>* ieninl, vel eos qui per daemones se piacula qtise** ^ , ^ - dam ct avcrsiones operaturos polliceniur ; i i
^; \ , exaclc intcrroganiiir et examinantur, utnmi in
S. GREGORU NYSSENl
227
iide in Christum permanentcs, a necessitate ali- , '

, ,
qua ad illud peccalum impulsi sunl, cum afflictio

aliqua vel inlolerabilis jaclura hunc illis animum
*
indidisset; an oninino neglecto quod nobis creditum esl leslimonio, ad daemonum socielatem 6e , . \ >>
contulerunt. Si enim ad fldem infirmandam, et

quod Deum esse non crederent, qui a Chrislianis
, , creditur ct adoratur, illud fecerunl, erunt scilicet
aposiatarum judicio obnoxii. Sin autera non fe- .

renda necessitas aliqua, pusillo et abjeclo eorum
animo siiperato, eo deduxii falsa aliqua spe de- ,
, \
duclos; similiter erit el in ipsos clemeniia, instar
eorum qui torroentis in tempore confessionis re- , ' ;

sislere non potucrunt.
.
[Can. 4.] Eorum aulera quae ad cupidilatem ei ' \
\ |
voluplaiem fiunt peccalorum, baec eet divisio :
, . \
hoc enim vocalur adullerium, illud vero fornicatio.
\
Ac nonnullis quidem eorum qui sunt subliliores,
, , \
placuit eliam fornicationis pcccatum adulterium
, \ \ , \
esse exisiimare, quoiiiam una est legiiima con .
junclio et mulieris cum viro, et viri cum muliere.
, \ , <!
Quidquid ergo non est legitimum, est omnino injuslum et legi conlrarium : et qui non habel proprium, *
, \ \
iiabet omnino alienum. Homini enim una tafitum
. ,
data esl auxiliatrix a Deo, et mulieri unum apposi ,
tum est capul. Ergo $i quit, quidem, proprium

'
M$ suum ut divinus Apostolus nominat, posse ,
dcrU
, ei lex nalurae justum usuro concedit. Si

quis autem exlra propriura conversus fuerit, erit
. '
omninb in alieno : est autem unicuique altenuni
quidquid no* est proprium, etianisi id non con- ^ ,

fileatur qui est dominus. Non longe ergo a peccalo
, \
adullerii, fomicalio ab iis qui rem paulo accuralius exarainant, suscepla esi, cum dicat etiam' ' <
Scriptura : Ne multus sis eum aliena *% sed cum
, <
imbecillioribus indulgenter agendutn censuerunt
, \
Patres, distinctum est peccatum bac generali d i \ \ ^
visione, quod fornicalio quidem dicatur cupidi * ,
talis seu libidinis cxplelio, quae fit sine alia a l i \ \
cujus injuria; aduUerium vero, insidiae et injuria
quae alteri aiierlur. In co autem et cum aniraalibus
,
coitum et psedicalum esse exislimant; quoniam
\ .
baec sunt nature adulterium. ln id enim quod est
alienum, et quod est praler naturam, fli injustilia. jy \ <5tJJ
Cum baBC ergo divisio in hac eiiahi peccali specie ,
, \ '
iiat, universale est remediuiu, ut a concilala in

ejusmodi voluptates rabie, per poenitentiam homo
\
punis efficialur; sed quia eorum qui in fornica *
lioue polhiii sunt, injuria aliqua cum hoc peccato
,
comraisla est, propterea duplum conversionis
, \ :
lempue iis praescriptum est, qui in adulterio i n \
quinali sunt; et in aliis ilidem vetiiis malis, ani , , \
malium initu, et rabte in masculos. i n iis enim,
. .
ut dixi, peccatum duplicatur; unum quidcm [ i n
.
lliciia el nefaria voluptate ; allerum aulcm] quod
, \ '
injuria quaefiialteri, consistit. Est autem quaufam
1
8 9
e5
ITbess.iv,4.
8 8
Ecclcs. ix, 12.
223
EPISTOLA CANONICA.
230
. ' - diflerentia in ralione poenit.nliae in iis.qui in voiu ; , - plale peccaruni, ejusniodi. Qui enimexse ipso ad
Biia proferenda peccata impulsus est, eo quod sua
*
- sponle occullorum accusator esse voluerit, ut qui
, \ jam affectioni medicinam adbibere coeperit, et
;: ,
signum mulationis in id quod est mclius osten. \ ,
deril, in milioribus poenis versalur. Qui aulein in
\ ,
nialo deprcbensus est, vel propter aliquaro suspi^ - .cionem vcl accusaiionem ingraliis convictus esl,
, longius illi conversionis lcmpus dalur; ut ipse
. " perfecie purgatus, sic ad saeramenlortim commu , ,
nionem admiltatur. Est er-o Carion ejusmodi, t i i
qui in fornicatione polluti sunl, in Iribus quideni
,
annis ab oraiione omnino expellanlur; in tribus
\ aulem sinl solius audiiionis parlicipes, in Irilms
, \ [
auiem aliis, cum iis qni in conversione subsier. \
nuntur, precenlur, et tiint sint sacraincniorum
, \ parlicipes. In iis aulem qui diligentiori conversionc
,
usi fuerint, et v i i a , ad Id quod bonum est, reditum
,
osienderint, licet ei qui dispensal, pro ccclesia , \ - sticae ceconomiae utililate, tempus auditionis con , \ ^
trahere, et celeriue ad conversionem deducere: et
, ,
rursus boc quoque tempus contrahere, et celerius
- conimunionem reddere, ul sua probalione, ejus cui
/ ^
medela adbibetur, constilulionem dijudicel. Quem ,
admodum enim porcis margarilas projicere esl ve lilum, ita et preliosa margarila privare eum qui
\ , jam per alienationem a vilio et purgationem bomo
. * \
sit faclus, absurdum esl. Quae autem in adullorio
, , reliquis iramundiliai generibus ilt iniquitas,
, - ut dictum esl, eodem judicio punietur quo et for, nicalionis scelus, sed lempore duplicabilur. In co
. \ * auiem, ejus ciiam eui medela adbibptur, affWtio
* , \ \
considerabilur, quo modo ei in iis qui fornicationis

,
inquinamenlo illaqueali sunt, ui vcl citius vel lar
dius eis sit boni parlicipalio.
.
Rcslal ad liacc ut irascentem animae partcm
examinandam proponamus, quando lapsa a Itono
,
irae usu in peccalum cecideril. [Can. 5.] Cum au-.
- , .
tem mulla pint qua3 per iram fiunl peccata et
, \
omnis gencris mala, placuit omnibus nostris Pa , ,
tribus in aliis quidem non nimium subtiliicr
,
, D agere, ncc nimium in co sttidii operxque ponerc,
ul omnia quse ex ira nascerenlur delicla curareul;
* ,
quamvis Scriplura non solum vulnus probibcal,
* *
sed eliam omne convicium vcl maledicluin, ct si
, , \
quid aliud ejusmodi ita efticit; sed solam caedis

caulionem suis poenis inlroduxerum. Dividiiur
,
autem boc malum, differemia volunlariaB cl invo. *
luntariae: et est caedes quidcm voluntaria, q u
\ ,
pnemeditale suscepta est ab eo qui se ad lioc
* . ,
comparavcrat ul boc facinue perpelraret. Deinde
,
illud quoque in volunlariie exislimalum est, quaiv*! .
do qui in congressu verberans et verberaliiSt
**, \ ,
manu plagam moriiferam intulerit. Qui enim ira
* ,
seiuel vicluu cet,et animi appeiitioni cedit, nibil
& . 0 , \
eorum quae malum posscnt amputare, ci in nien^
^*
tem venit. Quare et illic quoque qul ex conccru**
c
e l
31
S. GREGOIUI NYSSENl
tione profectus est, caedis eventus, in factum vo- \ . " \ luntaiium, non in casum conferlur. Involuntariae , , \
auicm habent raanifesta indicia, quando quis ali- . 01
cui alleri rei studium applicans, casu gravissiraum aliquod malum patraverit. In liis ergo, caedes qui- , .
\ ,
dein in triplex tempus extendilur iis qui per conersionem volunlario facinori remedium afferunt. , ' . Ter novem etiam sunl anni, novenario annorum
numero in unoquoque gradu praefinito, ut in per- ,' '
fecla quidem segregatione novem annorum tera- , ,
pore versetur ab Ecclesia probibitus ; alios autera
,
tol annos in auditione permaneat, sola doctorum
\
et Scriplurarum audiiione et conversalione cum
populo dignus babitus, in terlio aulem novenario , \ , ,
cum enbstratie in conversione orans, u l perveniat
ad comiminionem sacramenli scilicel; el in eodem ^ ,
eadem eril observalio ab eo qui Ecclesiam admi- \
\ ,
nisirat, el pro ralionc conversionis illi quoque poe , \
nae exlensio rescindelur, ut pro novem annis in
unoquoque gradu, vel oclo, vel septem, vel quinque \ .
solum anni fiant, si poenitentiae niagnitudo tempus , \ , '
, \
vincat, el supcret correclionis studio eos qui in

longo tempore prxsiiiuto susceplas a se maculas
, \
segniter eluunt. Involunlaritim aulem venia quidem
dignum, sed non laudabile judicatum csi. Hoc au- ^
tem dixi, ut sit apertum, quod etiam si quis invo- .
, .
luntarie fuerii in scelere bomicidii: eum lanquam
jam profanum, piaculum redditum, a sacerdolali , ,
gratia ejiciendum pronuntiavit canon. Quanlum ,
autera est expiationis tempus ob siraplicem forni- Q ,

cationeni, tanlura etiam recte habere exislimatum
est in iis qui caedern involuntariam fecissent; sci- , <
iicet, in iis quoque, poenilentis voluntaie exami-
nata; ut si sit fide quidem digna conversio, non , \
servetur annorum numerus ; sed lemporis prolixi-
tate resecata, ad Ecclesiae restitutionera et boui ,
participaiionem compendio reducatur. Si quis au- ,
, \
lem non expleto lempore a canonibus prastiiuio
vita excedat, jubet Patrum clcmeiuia ut effectus .
sacramenlorum particeps, non viatico vacuus, ad {,
extremam illam et \ongam peregrinationem raiila- ^
lur. Sin aulem, postquam sacramenti pariiceps ,
factus fueril, rursum ad vilaro reversus s i l : statu- \
tum teiupus exspectei, in illo gradu exsislens in ,
quo erat anle communionero ilii ex necessilate D , , >
datam.
,
.
[ Can. 6. ] Altera aulem idololairix species ( sic
]
enim divinus Apostolus avariliam appellal* ) nescio,
6:
quomodo absque ulla pamse mcdela a Pairibus
.
pralermissa sil. Alqui hoc malum quidem videlur
$
. \ >
csse trium animi constitutionum afleclio. Nam et
,
ratio. ab ejus quod pulchrum est judicio, aberrans,
, ,
csse n materia quod pulcbrum est existimat, non
,
ad pulchriludinem a maleria separatam aspiciens,
. \ \
el desideriuro ad ca quae sunt inferiora inclinafur,
;
ab co quod vcre est expelendum dilabens. Jam
7
H1
Epbos. v. 5.
*72
EPISTOLA CANONICA.
23*
. \ ,
.
, ,
& \

, \
,
.
, ,
,
, ,
, ^
. \ , \ ,
\ .
, \ , ,
\ , \
, .
', ,
\ .
\
* ,

. , \
-
vcro et conlentiosa animnsaque animce aflcctio ex

hoc peccato mullas occasionee accipil. Et ut in
universum dicam, hic morbus cura apoatolica avaritiae definiiione consentit. Divinug enim Aposlolus
eam non soluin idololalriani, scd eliara omnium
malomm radicem p r o n u n t i a v t l * ; ei tamen ba?c
morbi ppecies, inconsiderata et absque ulla ejus
cura prsetermissa est: quo fit, u i hic morbus valde
in Ecclesia redundet, el nemo in iis qui ad clerum
adducuntur, inquirit, num qui eo idololalria gcnere polluti sint. Sed de iis quidem, quoniam id a
Patribus pratermissum est, snfficere exislimo publica doctrinse raiione, ea quomodo fieri polest
curare, veluti quosdam morbos ex replctione ortos,
inexplcbilis avariiias aflectiones oralione purgan ies. Solum autem furtuni, el sepulcrorum effossionem, et sacrilegium vitia exislimanius, quod sic a
Patrum consequentia, baec nobis traditio facta sit.
Atqui apud divinam Scripluram et 1'oenus et usura
sunt prohibila, ei per quamdam poientiam, ad
suam possessionem aliena traducerc, etiamsi sub
cotilraclus aut iransactionis specie hoc fortassc
facluro sil. Quoniaro ergo nosquidem ad canonum
poieslatcm aesequendam fide digni non sumus, ia
iis, q u ex confesso probibila sunt, caaoiiicam
sentenliani dictis jam adjiciemus. Dividitur auieni
furlum inlatrociniumseudepraedatioDem.etin m u rorum effossionem. Idero aulem ulriusque cst i n stiiulum, videlicct aliena auferre ; in antmo aulem
, \ ^ ipsorum magna est imer se differenlia. Lalro enim

\ ,
etiam bomicidium ad id quod sludei assequi assn
,
mit, ad id paraius et armis, el copiis, et oppor, tunitate loci, adeo ut is bomicidarum judicio eub . ' jiciaiur, si per poenileniiam ad Dei Ecclesiam re , *
versus fuerii. Qui auiem latenti ablatione, sibi
alienum usurpat, si deinde per enunliationcm
,
peccaluro suum sacerdoti aperucrit, vitii studio
^
in contrarium inutato ajgriludinem curabit: dicp
, ,
autem, largiendo quae habet pauperibus, ut, dum
.
quae habet proiundil, se ab avaritiae morbo liberum
. ,
aperte oslendat. Sin aulem nibil alitid praelerquam

solum corpus babeat, jubcl Aposlolus pcr laborem
.
corporalem ei morbo mederi. Dictionis autem ila

. *
Iiabel contextus : Qui furalur, non amplius furetur :

,
. D sed potius laboret bonum operans ul pouit ei lar~
giri qui iudigel* *
* \
[Can. 7 . ] Scpulcrorum autem eflbssio, ipsa
* \ .
quoque dividilur in id quod veniam merclur, el id
, \ \ ,
quod non increlur. Si enim quis mortuorum par ,
ccns facultaiibus et tectum corpus inuclum rc \ ; linqucns, ut nec soli oslcndalur lurpiludo corpo ,
ris ; lapidibus aliquot ex iis qui ante sepulcrum

projecti sunt, ad aliquod opus construendum usns
, \ e s l ; ne boe quidem est laudabile ; sed ut esset
^ . dignum venia, effecit consueludo, qnando ad a l i & , - quid mclius et reipublicx utilius materia traducia
, sil. Scd carnia in terrara redactai puiverem per%
1 Tiroolb. v i , 10.
Epbcs. i r , 28.
PATEOL.GR, X L V .
235
S. GREGORIl NYSSENI
236
scrutari, et ossa morcre, spc aliqucm ex defossts , lucrifaciendi ornatum, id eodein judicio condemna- , \ , \
ttim est, qeo simplex fornicatio, quentadmodum in

pracedenle oratione divisio facia cet; considerante
scilicel ceconomo seu dispensatore, ex ipsa vita
,
cjue, cui medela adhibetur, medicinam, ut spatium
.
a canonibus praestitulmn possit contrabere.
\ Can. S.] Sacrilegium autem, in antiqtia quidem
, ,
Scriptura, ne csedis quidem condemnatione visum
.
cst tolerabiliits. Simililer enim, et qui caedis convi , \ < lus erat, el qui res Deo deiicatas absailerat, la- , pidationis supplicium subtbat. In ecclesiastica au . \
lero coneuetudine, de poenae gravitale nescio quo , \
niodo aliquid delraclum, et eo lenitatis descensura
,
est, ul ittius morbi exislhnarelur tolerabilius pia
culum ; i minori enini lempore quam adulierium, ^ ,
a Patrum iraditione poenam susceperunt. Ubique . \
autero boc in supplicii genere aiue omnia viden , \
duni est, qealis sit ejus coi adhibelur affeclio; ,
et non existimarc tempus ad roedelam sutticere
( quaHiam etiim fuerit ex lerapore roedicina ?), sed ; '
ejus, qui 6ibi per conversionem medetur, aniroum
. , ,
et insttlutun). Haec libi, faonio Dei, ex iis quas ,
oranl ad manum etudiose composita, quod oporloat ,
fratrum mandatis parere, studiose misimus. Tu
.
vero consueias pro nobis preces Deo oflerre ne .
htlermillas. Debcs enim ut gralus filius, ei qui te , ,
sccundum Deum genuit, in seaeciute per tuas ora- ,
tiones alimenlum, convenienter praeceplo quod j n , ira ev bet bonorarc parentea, ut tibi bene eii, ei st* /on- Q
gamus $uper terram . Glarum esl autem quod ul
symbolum gacerdotale, litteras accipics, mnnusque
bospilale non contemncs, etiamsi sil minus quani
pro summa tui ingenii boniiate.
M
Exod. xx, 42; Deitl. v, i 6 ; Maub. xv, 4.
,
, ,
,
.
EPISTOLA AD PETRUM SEBAST.
257
338
S,
GREGORII
NYSSENI
EPISTOLA
AD PETRVM
FRATREM
SUUM
EPISCOPUM
SEBASTEIWM.
(Jac. Grelsero interprete.)
, -

" , \

, \
.
,
,

, ,
,
-
Paululum otii nactus vsueiudint operam dare potui, posi reditum ex Armenia, et colligere schedulas,
quas contra Eunomium lub suasu composui, ut
jam labor mcus in orationis formaro, et oraiio in
vohimcii evaserii. Scripsi autem non contra utrumque Eunomii librum : neque enim lanium lemporig
concessum est, cum is, qui librura haerelicum com.
modalo dederal, eum valde imporlune et incivililer
repetiveril, ct neque transcribendi, neqite per oiium
evolvendi sat spalii dederit: nani gepterodeciin
lanlum dies buic lucubrationi imperiiens, fteri non
potuit ul tam brevi lempore utrumque librum refellerem.

,
, ,
^ *
\ ,
, . "
,
*
, , \
, '
, '
p \ , G
, \
* ' 0,
\
^ . \
,
Saepius vero interpellatus a mullis, qui aliquo

verilalis zelo tenebanlur, quod fama jam nescio
quomodo vulgaverat, me advcrsus blasphemum
Eunomium refulaiionem confecisse: e re fore judicavi, aule omnia le super bac re consiliario u l i :
nnm scilicel opus evulgandum, an aliud consilium
capiendum sil. Quod ancipitem nie reddil, est istud:
Cum sub ipsam sancti Basilii mortcm, librum Eunomii accepisseni, corde adbuc desiderio illiusxsluante, ei ob coiumunem Ecclesiarum calamilateiu
admodum dolente: Eunomius autem non soluin ea,
quae ad sui dogmatis penrersilatem gtabiliendam
condacunt, attulerit; sed plus diligentiae conviciig
adversus patrem nostrum ejaculandis studiose posueril, exasperalua contumeliis ab illo effusis, a l i cubi nonnibil irae etbilis conlra scriplorem oslendi.
Cum autem plerique aliam fortassis perguaaionem
babeant, quasi eo siraus ingenio, ut eos, qui pelulanicr in nos insurgunt, aequo et patienle animo
guslinerc, cl ex disciplina S. Basil.i moderalionem
239
PETR!SKBASTEN! AD S. GHEGOIUIJM
240
m moribus, quoad licel, exliibere soicamus; meiui, , *

, ,
ne ex bis, qua3 contra hunc adversarium scripsi ,
IDUS, lectoribus novi apparerentus, tanquam qui ad

calumnialorum convicia facilc inflanimemur. A l
,
forte ne tales habeamur, obslabil, quod non pro
^nobis, sed pro probrosis in patrem noslrum diclis

irascimur. Nam in hujusmodi rebus majorem for- .
, , *
silan veniam nieretur succcnsere, quam modcralc
.
agere.
tv
\ .
Si vero primordia oralionis quasi a certamine

aliena existimantur, spcro eum, qui judicio pollet, , non gravale oralionis noslra instilulum probatu- \ .
rum. Neque enim decebal u i magni Basilii faroam

etexistimationem abadversario inaledice laceraiam,

indefensam relinqueremus; neque u l baec talia dis , ,
putalioni sparsim inspergeremus; quanquam el \
haic accurale perpendenti pars pugnae videri qucanl:
\
cum enim adversarii quoque disputatio in duas
parles tributa sil, in calumnias scilicet, el in do- , *
clrinae sanae rcprehensionem, necessc eral ut el , \ nos adversus utramque parlem defensionem no- , \
stram dirigeremus. Claritalis porro gralia, el ne . ,
series eonim, quae de ipsa doclrina diseeruntur,
caluniniarum interpositione iuterrumpereiur, neces- , '
sario in duas partes opus distribuimus: initio qui- ,
dem iis qtiae nobis objiciuntur contumeliis amo- * \
liendis, postea defensioni dogmalis ortbodoxi pro ,
viribus intenti. Continet vero dispulatio non roodo
haerelica? pravilatis eversionem, verum eiiam insii . " tuiioncm et explicaiionein noslrorum dogmatum.
, \
Turpe enim ct generoso animo prorsus indignum
\ .
arbilrati sumus, cum hostes suam absurditalem
,
non occultenl, nos veritalem liberrime non pro- ,
liieri.
^ .
EPISTOLA.
542
S.
PETRI
&.
SEBASTENI
EPISTOLA
AD S. GREGOMUM
NYSSENUM
FRATREM
SUUM.
Eodem interprele.
, Religiosissinio fratn Gregorio, Petrus, in Domino
.
salutem.
' , \
Cuni legissem lilteras sanctilatis tuae, et intel
lciissem luum pro fide adversus haercsin, etpro
, \
ganclo Patre nostro fervorem, non tuarum virium,
* >
sed ejus, qui verilatem suis in dogtnalis loqui dis,
posuit, id opus esse exislimavi. Sicuti aulem veri . "
tatis palrocinium ad ipsuin spiritum verilatis

referre addecel: ita, me judice, diligenlia in recta
, \
fide oppugitanda, non Eunomio, sed ipsi menda -
ciomm parenli el architecto adscribi debet. Ac v i , *
delur ille ab initio homicida *, qui in Eunomio
. \ '
,
locutus est, contra seipsum accurale gladium exa , '
cuisse :nisi cnim illetnnlus spiritus adversus \er\ . .
latem sumpsisset, nulliis te ad piorum dogmatum
, \ propugnationem permovissel. Qui igitur sapientes
.
in sua astutta deprehtndit*, dedit illis (licet ma10 ovr
xime infirmitas, el inconstantia dogmalum, qua?
, ,
tuentur, redargueretur) el conlra verilalcm armari,
\ , \ et per inaneni istam veibosamque scriplionem
, \
iiiania roedilari.
.
CaHerum, cum par sit, ut qui bonum opus coe
pit, id perQciat, oportct, ut virtuii spiritus alacrjler
, \
subservias; neque impcrfecte et dimidiate tantum
,
, eorum, qui contra Chrisli gloriam mililant, jaclanliam ct insolentiam refutatam relinquae; sed
^ , imitare genuinura tuum patrem, qui more aemnla
toris Phinees, una redargulionis plaga discipulum
* \
simul cum magistro Iransfodil ; ila ct lu for \ * 6 , C \\^, quasi oralionis manii, per utrumqtie haercli ciun librum, gladifim spiritus fransadige; nc scr .
pens capite jam contuso, cauda adbuc palpilajis,
imperiliores terrefaciat. Nam curo prima pars dispu ,
talionis Eunomianac refulata sit, si postcrior inla* ,
cla remaneat, non dccrunt, qui ei advcrsus vcriis .
tem aliquid virium incsse suspicentur.
Porro bilis ct acrimonia orationi iii&pcrs:s sal
" ;
3
Joae.Tin. U .
* J b , 13; I Cor. , iO.
Num. , 1 sqq.
245
S. GftKGGRU
KYSSENl
vicem etgratiam sensibus animas praebet. Queraad- , '

roodom enim, teste beato Job \ quod insulsum e$t, , arev ,
comtdi nequit, iia et oratio a<i exeftandan) qupidi- \ 6
Utem ineflicai est, nisi divinarum litterarum arca-
n i t oraculis condialur.
*
Bono igiiur animo esto, ceu pratclarum exem- ^ ,
plum posteris facius* dum. doces, quoinodo probos ,
iilios erga bonos parentes affectos esse oporteai. .
Eteuim si superstite adhuc sancto, tale studium in
ejus exislimatione ab adversariorum spiculis vin-
dicanda posuisses, forsan adoJatiorris suspicionem ,
. \
noneffugisses. Nunc vero candorera et sinceritatem
mentis tuae, el quae sit tua afleclio erga illum, et \ ;
opioio de illo, qui te spiriluali parlu in lucem
, \ ,
edidil, perspicae docenl partini sludium, quo viia
%
functum prosequeris, partim indignatio, qua in ^

bostes ejus inflammaris.
.
Vale.
^.
4
Job*i e.
t
S. . . GREGOR1I
EPISCOPI NYSSENI
LIBRl
CAPITA
SEU SVMMARIA
CONTRA
LIBRI
PRIMI.
1 Prafotio, qua ottendiiur, e re non esse, ut quis

keneficio afflcere tentet eo, ad quos nulla inde utilitas redit.
2. Sejuste ad de[en$ionem accessisse, permolum dohre ob accutaliones fratri inlenlalat.
5. Se nulla re memorabUi in Eunomii libro deprehenta, fidenti animo refutalionem tuscepisse.
4.* Eunomium mnlta vanitate et inaniloquentia usum
eue, seriis el ad propo$ilum facietitibu* non valde
inUntum,
5. Eunomium haud recle feeisxe, cum in suis libris
Euttathium Armenium.ei DasWumGalalamvelul
in theatro traduxit.
6. Meniio Aeiii, impietatis antetignani, et Eunomii;
ubi eliam breviter genus et ttudia eorum describuntur.
EUNOMIUM.
\ , / \
.
'. "
,

.
*. "
>
.
*. "
{ ,
,
' " ,
T W \ A p r
, , , ^
.
*.
, ' ,

.
245
CONTRA EUNOMIUM.
\ " '

.
/. ' ai ,

, uaXXov *,

.
*. "

.
'.
'

.
%'. '
,
* ,
'

.
iJT. '

.
\
,

.
\ "
,

,
,
,

.
'. '

,

,
,
.
*.

,
*

.
.

,
',
,

.
'. '

,
*. '
,
,
\

,
*. "

.
%y. '
,

.
. '

- '
.
. ,

.
\ '

*
', '
,
, ,

,

.
x j \ '
,

.
xtf. "
.
. '
246
7. Ipsum hunomium seipso convinci, quod nemine accusaius apologiam *crip$ertt.

8. Convilia ab Eunomio in Basilium jacta, magit
Eunomio quam Basilie compeUre, ex rebus ipsU
demomtralur.
9. Arguens BaiHium,
quasi tempore necenitali*
el certamintB doctrmam suam indefemam reliquerit, ipsemel hujus culpce reui esse oitenditur,
40. Omnia convilia et injuriose ab Eunomie in Basilium dicta rebus ipsis falsUulis convincu
i \ . Eunomhim frigide admodum ex vocuia Athli,
seu prcetnn, sophismate exslructo, probare veile,
nos fateri ipsum subihse judicium, atque adeo
sine accu&alione non imlilui&*e apologiam $eu confessionem.
42. b Eunomio frustra objici limiditalem et trepidalionemei qui, tempore persecutionis, et erqatmperaivrem
el erga pr&fecto$ lot el tatta ftcerit.
43. Recitatio eotum quat de dogmalibus aitulil, et 3J#,
$ecundum divisionem oppugnaiio eorumdem,
44. Perperam fecisst, cum $alutarh doctnnte mentione injecla, non Patrem ei Filium et Spirilum
sanelum, prout accepimus, nominavil; sed alia
nomina ad libitum conficta usurpavit.
%
15.Perperamfccis$e,cumtotQmPairit
snbstaniiam maxime propriam, et supremam appellavit; taciie
inde concludens, impropriam ei inferiorem e*se
Filii et Spiritus sancli gub$tanliam.
46. Ditcutilur subjeclionis significaium, quo ail, nw
turam Spiritus $ancti subjkt Palrtt et Filii subttanticB, probalurque Spiritum tanctum Patri el
Filio coordinari, non subordinari,
47. Discussio operationum , qua$ ipse sequi dicit ad
Patris et Filii $ubstantiam.
48. Eunomium sine rallon* dogma in plttret subtlan
lias dividere, neque ullam demonstraiionem , qua
ita remse habere planum faciat, adducere.
49. Divinam naturam simplicem esse concedens, id ~
totum nomine tenus concedere.
20. Perperam illum agere, eum operationem quamdam exsislentia; Filii priorem concipit, per qnam
Christi hyposlasis efficialur.
2 1 . Blasphemiam Eunomianorum graviorem esseJudaica perfidia.
22. Majus et minus in divina natura non debere
constitui, ubi etiam ecclesiaslicorum doqmalum
accurata expositio continetur.
23. Doclrinam fidei non carere letimonih,
quippe
quce divinarum lilterarum oraculii munita sit.
24. Eunominm nugas agereettm magnitudines et differe#lia$ operum et operationum m divinis dogmatibns commiviscilur.
25. Eifin qui Palrem ucundum lemporale quoddam
inlervaUum Filio antimiiorem facit,
necessario
cogi ui ne Palrem quiaem principii expcrtem esse
exulimet.
26. Oe ereatura lale quid affirmari non posse, quale
de Patre et Filio (quod illi urgenl), affirmalur,
sed necesse est, ut Filius una cum Palre ipecietur, credaturque omnem creaiutam definilo aliquo lemporg tncephie.
y
27. Eunomittm in$ipienler putasse, iisdem operationibus eadem quoqne opera produci, et divertitatem
operationum divenorum operum indicem eue.
28. Eunomium faiue exitlimasse, mviolabilem naturarum seriem potse contorditer $ub*i$tere.
29. Ennomium (ruslra ercdidime se ambiquitalem
247
S. GREGORll NYSSENI
24*
, .
'. " ,

.
'. "

.
'. "
.
*. "

.
\
$,
.
in operationibus dissolvere pusse ex subitanliis et

vicg versa.
30. Nutlum eise divinum prmceptum , quod talia
tcrulari jubeat; ubi etiam demonstratur vanitas
sludii in his insumpii.
51. Ad ub$tanii<Bideniiiatem cognotccndam wfficert
inlellectionem, qucc esi per provideniiam.
52. Non posse intelligi Eunomianum illud effatum:
modum generationis sequi modum timilitudiuis.
33. Fruslra Eunomium asserume, nalurali generantis dignitale modum generationU ostendi.
34. Commemoratio eorum, qum calumniose adver$us homoousion seu consubslantiaie e/fulivit, cum
refulalione.
35. Probaiur doctrinam Anomceorum ad Manichmgmum vergerg.
56. Iterum recensio, quati in transcursu Ecclesia-*
itici dogmalU.
57. Defensio eorum, quw beato Batilio dicla, ab
hoc aulem contumeliose impetila sunt: illo nimirum noslro asserenle Pairis et ingeniii appellationi
eamdem notionem subjici po$$e.
'. $
*.
\*.
.
*.
,
,
oiavouxv.
'.
OC
.
'. *
, .
'. '
,

.
- "
4> .
'. '
,
38. Oppugnalio sophisticorum ipsius syllogismorum

per plura epichiremata.
39. Responsio ad proposilam ab ipto qncustionem:
num qui ezt, generetur.
40. Lunomium beato Basilio refutatum, admodum
friifide iibi opem tulisse.
41 id quod sequilur, non esse idem cum illo, ex quo
teqnitur.
42. kxplkaiur Ingemti uu innascibilU significalw
iurn disquisitioM de celerniiau.
.
LIBER
PRIMUS.
Inlerprete Jac Gretsero qui ex Bibl. . edidit.

() Fieri, ut vWeltir, non potest, ut quis dc omni-
bus bene mereri, el iq obvios etiam toto terrarum
orbe indiscriminatim beneficeuliam suam effundere
velit, simulque multorum reprehensiones effugiat;
et ul illi, qui incurabilescurare visunlur, varioruin
roedicamenlorum jacluram non faciant, cum neque
opera pretium conslet, neque ulilitas ad segros,
neque laus ad illos, qui laudem quaerunt, redeat;
quin potius saepe contingit, ut ejusmodi merita,
ansa flant hominibus ad deteriora : morbidi eniui
et ad limina mortis jam admoli, efficacioribus pbarraacis facile inlereunl: et feris similes rationisque
expertes, pejores evadunt, ut alicubi Evangelium
teslaiur, si margariiarum objecla copia eis benefacere tentes *. Quainobrem utile fuerit, meo j u dicio, duin quid donamus, preiiosa a vilioribus
secernere, ut divinus serrno praemonuit, ne libcralitatem donanlis contristet improbilas margarilas
eonculcanlis, ct prasclarorum nitinerum ignoraiionc
l>cnetlcentiam injuria aflicicntis *.
D
fjv, lotxs, ,
< '
,
\ 6
, . \
,
,
\
. , \
,

\ , ,

. ,
,
,
, \
.
Mattb. , 6. * Jerem. xv, \ sqq.

() Hoc inilium citai Gcnnadius De Spiriiu S.
scct. 2.
219
CONTKA ELNOMIUM, LIB. I .
250
,
Ha?cniihidkereinmenlem venitcogilanti illuul, qui
,
bona sua cum omnibus liberaliler communicabat,
,
divinum, inquam, bomjnero, etillud pielatis os Ba , silium: qui pro ea, qua circuinfluebal spiritualium
, \
tbesaurorum abundantia, in lividas quoque aiiimas,
, \
promiscue, graliam sapientiae eflundcbat, ingratum .
que erga bene de se merentes Eunonriuin. Hic
namque vebementia infirmitalis, qua in fide labo, \ ,
rabal, omnibus miserabilis videbalur. Quis enim
.
adeo omnem affecium exuisset, qui non misereretur
, - pereunlis? Basilium itidem sola misericordia ad
;
ferendam opem curationemque aggrediendam i m
pulii, qui ex abundaniia bumanitaiis, quamlibet
, \
desperalis medicas manus admovere nibil dubitavit,
, ,
quique interitu viri dolens, ob insitam a nalura
- erga calamitosos miserandi propensionem, oratio, ,
nem haereseos refulatricem, ceu veneficiorum anti , doiuro, prasensque remedium elaboravit, non alio
\
flne, quam u l bominem sanaret sanalumque Ec .
clesiaR restitueret.
*0
Ast ille similiter, ac si pbrenesi correptus esset,
, , , \
iu racdicum insurgit, eique obluctalur, el repugnat,
,
etboslis loco habet,qui illum ex inipielalis baralhro
. \
eripere cona-batur, el in his non quomodocunque,et

ut sors casusque ferunt, delirat ac dcsipit, sed litte '
rarum monumentis consignatam quasi columnani
* \ insaniae suae erexit, et mullo tempore otii lanlum
, \ quantum cupiebat, nactus, parluriit toto illo temporis

intervallo librum, diutius videlicet quam elephanles
\ \ , ^
immani corporis niole animant suos fctus; interea
,
,
.
,
r r l
r
-
*
minas jaclitabai, privatimque fetum suum fingcre et
lamberenon desislebat: cxterum sero, et vix landcm

aliquando in lucem protulil aborlivum quemdam et
,
plane imperfecium partum, quem omnes, qui cum Eu \ *
* ,
nomio sentiunt, tractant, nutricum instar, nutriunt
, ,
et fovent: nos vero propier illam PropbcLe vocem
\
dicentis: Beatus qui tenebit et allidel parvulos tuos ad
,
petram ,; cum in noslras quoque manus venissct,
,
comprebendere insipientem illum Iibellum, et ad
'
pelram allidere velut prolem quamdam Babylonicam
, \6( *
decrevimus, Peira autem erdt ChrUtui \ boc esl,

Teritatis raiio et oratio : tanlum adsit nobis virtns
illa quae imbecillilates corroborat, per preces ejue,
.
qui in corporis infirmitate vira propriatn perfecit.
^
Quod si adbuc divina illa et sancta anima in cor , \
pore mortali bujns lucis usura fruereliir, et grandi ,
loquum ilhid os, sccundum datam sibi ab iniiio gra
,
tiam, invictam illam voccm roitteret: quis eo con , \
fidentiae processisset, u l de boc argumento aliquid
\ ,
vel mutire auderet, quandoquidera omnem oratio \
nem omnemque scnsum verba illa divina superani?
; \ Postquam vero animus Basilii ad Deum evolavit
, \ \
(cum prius quoque in exiguo et tenui corpusculo
,
hanc terram incoleret, majorem temporis parlem
* \
cnni Deo in excelsis babitans), et nunc umbra illa
\ \
corporU relicta, tcrraequc niandata excesserii;
*
crabrones atitein ct fuci nccdum favos oralionii
Paal. CXXXTI, 9.
* I Cor. *, 4.
251
S. GREGORH NYSSENI
circuiiivolitandi, mellisque opificia vaslandi iinem

faciant, nemo jure audaciae mt; insiraularit, quod
ad ultionem prodeam ejus cni sese defendendi
nulla amplius suppeiii facuJtas. Neque enim majoribus quan> c&teri viribus freius, hunc suscepi
laborem; sed probe, si quis alius, compertum habui, mfinitos reperiri, qui eruditionis et sapienliae
hiude in Ecclesia excellant. Nihilominus cum prae
omnibus aliis mortui fortunas ad me pertinere arbilrer, tum propier scriplas, tum propier nalurales leges : ideo ego meam anie alios banc quasi
haBreditariaiu defensionem mibi vindicavi, itifimus
quidem illorum qui in fidelium numerum ascripti
aufit : at illo, qui ab Ecclesia sese abrupit, et ad
partes adversarias transtulit, nequaquam imbecil| i o r ; nam in corpore sano rainimum eliam inembrum propler lolins oonspirationera validius est
et fortius, quam corruptum et abscissum, quamvis
hoc majus, illud sit mimis.
, \ * \ \ 6V
.
,
* , ,

, \ *
,
~ *

* ^
*
, \
, \ ,
.
\ ?
Nullus vero duin ba3C dico existimet, quod me
magnifice venditem, iinaianiterque velut proprio , robore glorier : neque eniin cuni bomine in are- .
, ,
nam descendo, eam ob causam, ut eloquenliam
verborumque flosculos juvenUi niore ostentem. .
' , \ ,
Natn in eo ceriamine, ex quo vicloriam reportare
inutile et infruciuo6um est, libenter volentibus pal- \
mam concedimus; praescrtim cura ipsum vcrborum
, \
seclalorem et aucupem esse mihi persuadeam :
quando animum converto ad lempus, quod in isto \ ,
euo dogmate eiornando contrivit. Egregie Tero

eiitBdera in boc etiam libro sudasse conjicio : luai
* ex hoc, quod in hac scriptione non mwiimain viiae
. \
mix partem collocavit; lum quod amatores illius
hoc labore ejue valde exsultam et deleclanlur. Nec ,

mirutn est illum, qui hac i n re lot annorum olympiadas posiut, majug etiam quiddatn prastitisse, \

quam soleant, qui ex tempore scribunl Verum
( , \
ejiis in boc opere moliendo moram et cunclalionero darius adhuc demonslranl in diccndi phale- \ \ .
rts ei figuris conquirendie ineptia?, et in his verbo-
rum lenoeinite sludium planc inane et superva- ., ' ,
cuum. Etcnim magna dictiuncularum colluvie ap,
paratu repentino, ei exlemporaneo, ex nescio
, ,
quibus libris coacervala, paucisquc quae inlellion
possent, infinila quadam vcrborum congerie sedulo , , ,
\
euperinjecta, opus boc laboriosuiu procudil: quod
\ ' ,
laudant quidem el admiranlur discipuli error'19,
fortassis ex caecitate, qua i n rcctis laboranl, p r i - ^
vati nimimm omni facultale recla a non rectis dia- . ,
cernendi; al illi quibus cor sordibus infidelitatis
obscuratitm non esl, rident; et nibili pendunl. ,
, Nam quis risum contineal, cum videl promilii
quidem pro veritale omnem curam et industriarn, ^ \ ;
\ ,
ipsam vero indusiriam totam in verbomm figura , ,
ramqiie intpliientillo emolumenlo poni ? Quid enim

niomenti afFert ad refutalionem, u l ipsc qtiidem
, \ ; \
arbilralur, doctrinie noslrae, et romraendationeni
, , \ >
critatis eorum, de qtiibus ambigitur, cxislimalio
, '. qu.rihm pcrcgrina ornala? scbcmaiibusqtie romplai
1
25*
CONTRA EUNOMIUM, L1B. I .
254
; ationis et conipositio nova et inusiiaia, cl i n \ , juria aflectata; et rursus afleclalio injuriosn,

, - nullo desiderio, ea qua? proposita fueranl, perse , \ , - quendi elaborata? Ilaud eniiu facile quis dixerii,
, - cujusnara ex eloquentibus vestigia imilatus,eo proccsserit, t i l veluli scenicus quispiam portenlorum

el mirabilium eflector, orationem opposilis isoco. , \

Hs, seu paribus membris et siniiliter cadentibus,
, \ ,
tanquam crepitaculis quibusdam vocularum con , * cinnitate distinxerit. Cujusmodi praeter multaalia,
\, \ illa itidem sunt, quae statim in exordio occurrunl,
, \ ,
terctismala et crepundia, raollia el lasciva sola 2 , ^ ,
dca, qux mea quidcm senteiUia ille ne recilarc
.
quidem posse videiur Grmo el quieio corporis
t l a l u , scd pedum strcpitii, manuumque plausu apte scilicet ad numerum, addilis illis, nullo amplius opus esse, neque aliis orationibus, neque curis secundis.
, \ bis igilur cl siiuilibus libcnlcr ei prinias cou , \ cedo victoriaque plene frui aequa mente palior;
, \
neglecto eniin circa rcs hujusroodi accuratiore slu,
dio lanquam illis compelenle qui omnia ad laudem
,
propriaua referunt, si quam tamen laudem parii
\ in tali orationis genere sludiose versari,cum verus
, el germanus scrmonis adniinistcr D. Paulus sola
, - verilate speciosus turpe censucril bujusmodi lenociniis oralionem variare, nosque ad solam vcrita , \
tem respicere docueril; recte cl conveiiieiiler istlioc
, \
sanciens. Quid onim allinet curiositatem illam ora . \ - tionis, quae in crebris incissisctcoroinaiis consislil,
ad falsse et fucatae pulchriludinis complemcntum

corradere illum qui ornaiu veriiatis splendcscii?
;
His enim quos veritas deserit ulile fortassis fuerit
,
, - velare mcndacium verborum vcnuslalc, inspersa
bujusmodi inani et superflua diligcnlia oraiioni,

tanquam fuco quodara. Nam boc pacio error pro
.
babilis, et dignus approbalione auJitoribus videri
, \
potesi, utpote tcctus ct nitcsccns talibus verborum
.
" \ - ornanicntis. At quando quis ipsam vcrilalcm pti-.
, - ram et nullius cxterni admisliorie contaminalam
sectatur, naiiva quadam pulchriiudine splcnde&cU
.
oratio.
Caelerum aggressurus jam exameu ct discussio , nem eorum, quae scripsit Eunomius, haerere mibi
anceps videur, instar agricolae cum oinnis vcnlus
, ,
\ quieadC, inceni quonam modo fruinentuni apaleis
segregel. Tantum enim in hoc orationis acervo
,

superflui et palearuni est, ut fere credam in omoi* , D bus qoae iste attulit, nihil prorsus rerum docta
. rumque cogitationum inesse. At vcro omnia, qua?
, , \ scripsit, sigillatim commemorare, inulile siinul ad
, \ .
nostrum propositum, cl arduum, ct a scopo noslro

alienum arbitror. Ncquc enini tanlum nobis oiii
* * suppetit, u l arbitratu nostro vanis bisce rebus im ,
morari liceat. Et par esl probaluin operarium viin
, *
suam insumere non in infructuosis operibus, sed
.
in iis quibus oplattis fruclus rcspondeat.
"
Milto igiiar quxcunque initto slatim sui oslen
tandi gralia, tanquam veritalis prxco esset, effu ,
t i i t ; prsetereo cliam infidelitatis convicium, quo
\ : , \
adversarlos suos aspersil; dum pcrpcluuin cl i n -
S. GREGORll NYSSENl
3
Jelebilc odium ipsis Insilum essc ait. Nec dicam ,
\,
quam insolenter glorietur iis quae pro ipso nuper
dccrcta sunt, nec tamen quaenam illa sinl decrela, ,
cxplical; solum dicit de quaeslionibus dubiis j u d i -
tium factum, et quidem legitimura, quod praeter ,
\
fas elatos nioderalo animo esse cocgeril, propriis

verbis Lydio scilicet conoentui similibus ita scri \
bcns : Sapere coactis justo judicio iis, qui injuste ;
seseexlollebanty quod judicium cliara interdiclionem *
\ ,
ct proscriplhnem rebellium nominavit, nescio quid {)$,
noiuine interdictioni$ significare volens. Haec et id , \ .
genus alia, ut inanem verborum turbam, el ad n i ,
liil omnino conducibilem praHeribo tacitus. Sicubi
autem hsereiicam suaro doctrinani contirniare n i - .
Vitur, ibi sludiosius et accuratius immorari opera3 \ ' pretium existimo. Ita naiuque divinorum dogma-
<$
lum interpres egit in suis libris : cui cum multa
,
euppeterent, quibus orationem ampliQcare licuis- , ,
set, adductis iis tantummodo, quae necessaria cen-
tebat, prolixilatem argumenti coniraxil, selectis .
blaspbemiarum capilibus ex omnibus illis, quae
liber ille impius continebat.
x
Quod si quis cupit refutalionem nostram codem

ordine, quem ille servat, instilui: is cxplicet velim,
\ ,
quo commodo id fierct. Quae ad audienles rediret
. , ,
ulilitas, si inscriptionis griphum et amigma, quod
\ ,
instar spbyngis a Iragoedis decantalae, nobis in
,
prooemio proponit, dissolverem, commemorans v i - ,
delicet novam illain pro apologia apologiam, et , \ , \
nugas alias complures, et longara quoque somnii
.
enarraiionem. Pulo enira lectores saiis magna mo- ^ , \
lestia affectum i r i Eunomii oratione; partim ob \
sordidam et vanam i n ipsa inscriplione novila ,
tem, panira obodiosam propriorum eventuum enu- \ , \
merationero. Quos namque labores, et q u ccrla- , minaa sesusceptanonrefert, lerra ecilicet marique , , \ , \
;
pervulgata, el toto terrarum orbe celebrata? Si
haec ileruin scriberentur, et quidem cum addita- , \ , ,
menio, ut fieri nccessc est, erroris refutalione ,
orationem augcnte, quis adeo ferreus ei adamanti- , \,
miVrepcrirelur, qui hujusce diligenliae importuni- ; \
( \ ,
late non commoveretur ad nauseam? Si praeterea
divinambisloriam ad verbum recilarem, quis nimi- , ,
, ,
rum ille fuerit, qui ad Euxinum Pontum propter
liomonymiani ipsum constristaverit, qualis vila ^ , \
islic acta, q u studia suscepla : quomodo ob mo- ' \ .
rum similUudinem dissenserit a quodam Armenio,
\
ct i n quibus deinde inter se convenerint reconci- (
liatis animis, ut invioto el celeberrimo praeceptori ), '
ipsius Aetio (bis enim hominem aflkit praecoiiiis) , , '
assentirelur; quaenam ipsi structsc sint insidiaj, el ^ ,
wacbinae quibus in judicium adductus sit, non ullo \ . ,
objecio crimine, quam quod prae caeteris gloria ' \
eminerel. Si baec, inquam, omnia hic referrem, an
' non, sicut i i , qui versantur cum illis, quos oculo- , \
ruin morbus tenet, ex coiUinua consueiudine cum
\ ,
aegris, morburo sibi ipsi landem pariunt: ila et ego ' \ , ;
corrcplus vidcrcr gravi xgriludino rcbus vanisac
,
frivolis studiosc immorandi, ipsis vcsligiis garru (*, \ -, , \
1
57
CONTRA EUNOMiUM, L1B. I .
25
, , \ -
, \ ,
, \ ;
{
, ; \
,
*
,
*
,
, \ -
Htatem persequcndo, et parlieulatira examinando,

quos tandem servos libertate donales asserat, quain
initiatorum conspirationem, quamque mancipiorum
aciem narret, el quid sibi volunt in orationem i n trusi Montius et Gallus el Domitianus, el lesies
falsi, el imperalor iralus, ct nonmilli in exsiliom
acti?Quid enim bujusmodi narraliunciilis inanius
et stolidius, si insliluanlur ab eo, qui non nudam
hisloriam se profueri scribit, sed refutationein
ejus , qui haerelieis dogmalibus conlradicil? in bis
cerie bisioricx narrationes nihil utilitalis aflerunt,
quas ne ipsum quidem auctorem siite oscilanlia
perlegerc posse exislimo : licet naturali quodam
amorc erga liberos suos trabantur patres: ibi enim
,.
quas gcsta sunt explicanlur catamiiatesque vcrbis amplificanlur, et tragico more historia exaggeraiur.
* \ Sed n< el ipse diutius, quam par sit, me excn, , \ sando, inha?ream in bis slultis; pt qitemadmodum
is, qui per canum agit equum , coeno quoque asota ,
, pergiiur el maculalur : iia ego etiam percurrcndo
- et commcntorando singula, quae scripsit isle, con , taminera librura meum : consentaneitm duco, tit
quoad fieri poterit, totam bane coilinriem, alto et
, , \
. celeri saltu orationis transiliam, magnum cmolu , roentum ratus, ex bisce sordibus quam citissinie
evaderc, et oraiiom finem imponere : ne libro eliam
meo asperganiur acerbitatis plena vocabula. Cupio
\
. enim, ut ex solius Eunomii ore prodeanl illa contra sacerdotes Dei coimcia : dom vocal nos so \
, - telliles et lictore$ et satrapas, qui percellant el i n dagent absconditum, et laihare xolenlem non per, - \ m i t l a n l , et hte similia , q u contra venerandam
. ** ; sacerdoium canhiem evomere nan erubescit. Quem , adinodum emro in ludis litterariis ad s l y l i . l m gua3 et menlis exercitationem, et expeditam facili\ , \ talem, themala qtuedam adotescentibtis propomin *
' tur, quibus velal ansa quadam arrepta invebaniur
in incertam quamdam personam: ita isie decla* \
malor in praedictos Dei sacerdotes toto tmpelit
, \ ,
incurril, et maledrcain slringit linguam, niilloque
-
allato, cujus rci s i n l , crimine, sola conviciandi
' * \
, () libidine ipsis ineultat; omnibus conlra illos probris
confictis , el calumniis incomposilie, appellitan
, \ ,
\ , \ - videlicet mililem, qui lentibus vescalnr, el sanctum
gine sauciitaie, jejuniis quidem pallenlem, sed ob
,
, ' - j ) inentis amariliem exdes spirantem : ul taceam
alias i d genus scurrilitates i n gentiKum eonventi-^,
, \ btis, hominum traducetidorum gratia adbiberi so . ' liias. E l quidem nonnulli eo impudentisc proce-, , \, , dunt, ut lalia convicia sine larva jaclitent : ita ct
iste nullo tegumento acerbilate eua veiala, libera
\
et imptidenti voce, ex plauslro convioia fuadit, cl
, \
tandcm quam obcausam adco sit irritalus, prodit;
* ,
quia sacerdotes Dei operam dedcrunt, ne multi
,
fraudibus el imposturis istorum circumvenireniur.
, \
(6) Hoc scilicct dolet, nccnon et illud, quod non ba * \
() . Prov. , tudere operam.
{b) Tbeodorelus lib. de Rceret. fabulis : t Constaotius com Dondum a recta via dcflexisset, Aeiium in
quamdam Pbrygias Roliludinein relegavil. Idrra

de Eunoinio : l n quadam Pamphyli s o l i t u d i M
babiturc coactusesi.
259
S. GREGORH NYSVEM
ftO
Ittierintpolcelatemubique locorum babilandi.impe- -

,

rateris edicto i n Phrygiara relegali, ne complu-
ree pesiifero suo convictu inficereni, propler quae , ~
.
ira accensus i U scribii : Et gravilas certaminum, .
et inloleranda &rumn&, et invicla arumnarum l o () , \
leranlia sathtniiuerunt, quando cum Phrygia natale
, \
solum commularuni. Omnino \ero. Non enim dede- , , '
cori erant Olliserio illa , quae evcnerunl: neque
, , \
everlerunl paternse gloriae excelsitatem, neque ge- . "
neris splendorcm injuria aflecerunt, ut periculum
, \ \
essel, ne ea, ob qnae nunc succenset, redunda. , , \
rent quoque ad celebrem et biuoroinem Priscum
7, *
bujus palris patrem : unde iste tam eximias ei \
praBtlaras de origine sua petiit narraliones : de . ,
mola nimirum et corio, servilique demenso, et de
' , reliqua baeredilate Ghanaan : el si borum gralia , ,
viluperationem mcrebamur, qui illisexsiliuoi procu r a r u o t : faleor ei ego dignos esse reprebensione,
*
qtii horum islis causa fucrunt, si qui tamen fue\
runt : efleccrunt enim, u l rertim ab istis geslarum

incmoria sepulta plerosque moribus et vita gravio ,
rcs fugiat, neque inlegrum sit posierioribus de
,
praUerilis curiosius inquirere, quo landcm sao . guine ambo proseminati el quod vitae instilutum a
, \
palribus acceplum seculi sinl; et quid rainus quidve ,
inajus, quaoi deceat liberos et ingenuos, in se
, \ *
observanles, postea ad lanlam nominis celebrita , \
iem famamque pervenerint, ut et imperatoribus
.
innoiescerenU sicut in boc scripto insolenter iste gloriatur, utque omnia imperia el magistratus proptcripsoe coinmoverentur, ei ut polissimam mundi parlem doclrina illorum pervagaretur.
An non hisce rcbus, si verum faleri velimus, C
' quam maxima injuria irrogala esl, vel ipsi oralio, ,
num scriplori, vel ipsius magislro, et ejusdem viiae
, \ ",
institulori Aetio, quem mibi videtur Eunomius non

tam suspicere ob dognialum perversilatera, quam
,
ob vilae compendia ei copias?quod affirmo, nou i n - \ ;
certis quibusdam conjecturis ductus, sed hisce au* , ,
ribus meis ex iis, quibus id optime comperlum erat,
.
certior factus. Nam quis qualisve fuerit Aetius (b)

audivi quondam ex Galatarum Episcopo Athanasio: , %
viro cui verilate nibil fuit anliquius, quique ad ma- , \ jorem fidem illis, qnae narrabal, conciliandam, epi- , glolairi Georgii Laodicensis demonslrabat. ls ergo .
aiebal Aelium non ab ineunte aetale dogmatum

absurdilali siuduisse; sed temporis progressione
doctriBae novanda: operam dedisse , ut hac velut
arle victum sibi pararet, quippe illum relicta cul- (
tura vinea?, quam possidebat (al quam jusle lacebo,
* , ne videar odiosius narrationem auspicari), princi- ) pio quidem factum esse fabrum caminarium, cujus
' , , \ arg circa ignem el fornaces ferreas fabricandas i n , , \
suniitur, manibus versantcm malleos breviculos, et
^
exiguo incudi assidere solilum : sub exili tugurio,
\
sordideque et magna raoleslia vitai necessaria boc .
suo labore comparantem : quam enira mercedcm
\
,
adeo magni aestimandam mereretur ille, quisubpal1
(^, obscurue vicus in Gappadocia, Eunomii palria,a qua e n m d e m ^ T ^ p i o v nominat, et

infra, novum Paeanica ex Oltisiridc prodeunteni.
(b) Aetii vitam niiserrimamdescribit Grcg. O y s s .

ait Tbeodoretus lib. de Haret. fabulis.
2G1
CONTRA EUNDMIUM, LIB. C.
, /. Hda seramenta renovabat, qui foramina oblurabat,

quique stannum ictibus molliebat, el plumbeas le *
OJ ; , ; beium bases fundebat, causaro vero vilae mutandae
fuisse illi calamUalem quamdam ex opificio ortam.
.
Accepto eniin ab uxore mililis cujusdam vel ma
, , ' < - niium, vclcolH ornamenio, u l illud ictu quodam
fractum repararet, circumvenissc mulierem, et
, '
- aureum quidem moniie surripuisse, sereum auteni
, , ^- reddidisse, scque magnum ac aurenm, planeque similc in superficie, ob tincturam exlernam, illito
, \ '
auro a r i : deceplani vero apparente specie femi , *
nam (peritue eniin erat variis fiicis et framlibus
*
ierariae sux arlis circumscribendi eos, qui opera

, * iliius ulebantur) successu temporis iraposturam ei
malelicium deprehendisse, deleta ex sere linclnra:
, csetcrum deinceps fureni in jus vocatam, miiitibus

, nonnullis pro mutuo intcr se usu et amore indignitatcm facinoris aegre ferenlibus. Hunc autem per \ .
, - pcssum ea quae impostorcm et furem perpeii nc , \ , cesse esl, jurejurando artificio sno sese abdicasse.
\ Quasi non voluntas et propositum , sed opiiicium
ei furti cupidilalem injcceril. Posthaec faclum fuisse
,
faumhioi medici cujusdam eircamforanei, ne om . "
, nino rcbus ad victum necessariis destilueretur; ol
inediciuae praelextu abjectorum et sordtdorum ho ,
niinum casas el latibula obiisse. Postea paulalim
, {5; . opibus auclum, et Armenio quodam, qtiem tanqnam
barbarum in fraudem illicere nibil erat negolii, ttt
*
, - sibi velui medico atires daret, persuaso, multisquo
, , \ - ab illo auri ponderibus acceplis, indignunt exisiimasse, ttt in posterum aliis in arte mcdica servi ,
r c l ; scd seipsum pro mcdico haberi et dici vo \ , '
luisse. Ex illo igitur temporc conventutim medico \ . > , \
rum participem factum, imraiscuisee se i l l i s , qui
fpr; ,
linguam ad rixas exercent, unumqae ex numero
. \ (5 - rabularum fuisse? el, cum in linguse volubilitate et
,
Tiribus facultates suas siias existimarel, non pa rum bonoratum esse ab illis, qui impudeiuiam oris
pivwv.
ad proprias conienliones conducunt.

Porro cum ex boc vilae genere pinguior ei obve , " nisset forluna, non puiavit diutius in eo perseve , randum, sed artem illam medicam cum fabrili seu
' .
seraria paulatim deseruit. Ario autem inimico Dei

perniciosa ilia zizaniorum semina serente ' (quo ' D rurn fructus est doctrina Anomoeorum), scholaa me \
dicorum clamoribus dc hac quaeslione personabant.
. Igitnr cum Aelius in hac palsestra diligenter s*>ae
,
exercuisset, et syllogismorum eiiam qnorumdam
cx Aristolelicis roonumeutis congerrem collegissot,

clarus et cclcbris erat, superato etiam parcnte
, biijus bicreseos Ario, quod ad invenloram dogma< ' liim uoviiatem altinet; et cum tnagis inteltigcret
, '
ordinem ct connexionera eornm, quae Arius com
mentus fuerat, sagax et solers habebatur, et ad res
\ , \
absirusas indagandas perqtiam idoneas, ostendens,
^ , ,
id qood creaium esset, et ex noo enle seu niliilo,
.
dissimile esse Creaiori, ct ei, quod ex nihUo edexii.
1
AlaUb. , i sqq.
1)3
S. GKEGORU NYSSENI
Ut ergo hujusroodi scrmonibus rerum novarum ^

cupidas aures tHillavit, accidil, ut banc novitatem
etiam cognosceret Tbeopbilus Bleinmys (), cujus
studio cum Gallo familiaris esset, aditue patefactus est Aelio ad palatium. A l com Gallus praefectum
Domilianum el Monlium (b) scelerale Irucidare ausus
fuisset, omnes, qui delestandi illiu facinoris participes fuerant, parlicipes eliam fuerunt, ut par
erat, interitus illius: solus iste effugit supplicium,
dignus judicatus, qui nihil adversi pateretur, cum
aliis ejusdero sceleris consortibus. Inlerea magno
Atbanasio ex Aleiandrinorum Ecclesia imperaloris
tyrannide ejeclo, Georgio autem Tarbastbenite populum illum convellenle et exagiiante, iteruro
Alexaodrinus fit Aetius, nemine inferior ex illis qui
,
\
, \
, ' ' . \ \
,
\ ,
, . '
,
.

'
,
' ',
\

, \ ' *
.
ob offatit parasltabantur Gappadoci. Non enimGeorgio assentari nesciebal, quippe Cbananiaeo, in

quem, velut eodem genere et tribu prognatum, admodum benevolo erat animo; ille vicissim Aetii
oblectabaiur consuetudine, jampridem dogmatis
illius perversilate caplus, et Aetio velut lucrum

quoddam insperalum propositus.
,
Quae minime fugiebant genuinum ipsius discipulum
Eunotnium islum, qui cum patris sui, caelera optimi, ,
exceplo boc uno, quod talem geiiuil iilium, vivendi , , \ rationem boneslam quidem etlegibus consenlaneam, ,
ged lamen difficiiem ob egestatem, et inflnilis ple- , \ (
nam molesliis videret (eral enim agrieola, aratro , \
assuetus, et rusculo suo colcndo multo labore i n - \ * ,
tentus : bieme vero cum ab agricullora vacalio \ ,
concedili.r, priraa elemcnta el syllabas puerulis C , \

eleganler eflormans, mcrcede inde collecla, vicluni
amiclumque sibi comparabat); bsec igitur et similia ) \
in paterna domo animadverlens, multa saluie , ^
aratro, el slivae, cl onmibus palernis instrumenlis , \ , \
, \
dicta, ne et ipse conflictari cogerfclur hujusmodi la
,
borum difficultaiibus, priraum qtjidem menlem ad jicil ad sapientiam Prunici (c); el ccleri manu scri,
bere edoclus, principio quidem habilabat cuin quo , /
dam suaR slirpis el familiai, non alia minislerii,

quod ecribendo exbibetur, roercede, quam viclu
, *
quolidiaoo. Deindc paedagogmn agens puerorum
\ *
sui domini, paulalim accendi coepit desiderio rbe\ , \ '
toricae seu eloqueniiae. Et illa quidem quae inter , \ .
medio lempore gossit, sciens praetereo, u l et vitam
\ , \ , .
in palria actam, el in quibus Gonslaniinopoti deprebensus sil, el cum quibus. Poslbsec ixnulis el zonis conficiendis vacavil, ul ferunt.
Al cum omnia haecvideret esse minora, nibilquc D
, \ $
inde valde cxpelendum sibi provenire, reliclo priori ,
viiae instituto, soli ex omnibus sese addixit Aetio.
' *
Haud lemere bunc, ut arbilror, lanquaui vilae du, , )
cem el excmplar, sibi delegerat. Ex quo enim in
. '' ineffabilis illius sapienliae communionem v c n i l , ex
,
eo tempore omnia illi sine saiu ct inarala progene \ , , \ &
rantur. Sapiens enim esl in iis, ad quac animum
9
() Be boc Tbeopbilo vide Baron. anno Gbristi

544, n. 11 et seq.
(6) Yide Sozonicnum l . i v , cap. G, qui Montium
vocat magnum.
(c) De Prunico vide Epipbanium. ffar. 21,25 et
37. Sed buc non perlinet ille Prunicns, scd istc d e

quo Suidas : . Nam P r u n i i i sunt cursoros, ccleres, vrloccs inslar c u r s o rtitn: ilem bajuli mii onera mcrccde p o r l a n l : u i c
pro celeri scriba a Nysseno usurpalur.
CONTRA EUNOMIUM, LIC. I .
2G6
, appellit, et probe novil, quanam arte homines af ,

feclibus magis obnoxios sibi conciliare qoeat. Cuin
, , '
enim plurima njorlalium pars voluptale facile ca , \
piatur, cuir.que a<l baec magna sii naturae procli ,
vitas, ab aspertore vilae disciplina, ad voltiptatis
planuni Iramiiem, naiura facilc delabenle, ideo ul

qtiam plurimos insani ct pcsiiferi dogmatis sibi
*
socios adjungat, suavem mcllitumquc sese praBbet
* ,
suis sectaioribus, repudiaia virtulis difflcultate, ct
\ ,
moleslia lanquam inulili, ad suorum mysterioruin
, . \
approbationcm. Et qualia quidem in occulto do ^, ,
ceant, el quaenam evutgent, inque lucem efferant,
\ qui piacuio illo inquinati sant, et qualia ipsis a
^ gravi scilicct mystenorum antislite tradanlur,
, \
tnodumque et ritum baptismalem, et naturae patro , \ cinium, ei borum similia : si quis accurate nosso
, \ ,
velit, ipsos inicrroget quibus nulla esl religio l u r * , ,
pia cl indecora proloqui. Nos tacebimtis, neque
cnini a?qaum est, etiam acctisatores hornm meminisse, cum norint verbis quoque puritaiem bono rare, ncquc praetextalo sermone libros commacu , \
lare ; qnamvis a verilale alienum non esset id quod
,
diccrcnl.
^
1
.
Cxlerum, ut redeam ad ea, quorum gratia huc

dclapsa esl oraiio : sicut Aelio impielatis occasio

fuit Aristotclis ars fallax et vcrsuta : eodem modo
\ et unico ipsius discipulo ansa haec oblala est
splendide insullandi simplicitati eorum, quos in
,
. - Q errorem conjecerat. Qua ergo in re tanla ipsum
injuria afTecit Bagilius ad Euxinum Pontum, a u l i n
V3v , '
Arinenia Eustalhius, de quibus prolixam et vcr,
bosam digrcssionem hoc loco texit? Qua in re tur; barunt ipsus vivendi genus ? Annon potius novam
: ; \
ipsorum gloriam magna accessionc auxerufit? Umie
; enim ipsis tanla nominis celebritas etfama? An, \ ; \
uon abillis viris, si non mentilur accusalor ? Quod
;
cnira celcbree illi v i r i , ut testalur iste scriplor,
.
dignoe repulaverint, cum quibus puguarent, illos,
, ,
qui ebsouri et ignoti erant: id merilo occasionem
: advcrsariis pracbuil, ul roajores spiritus sumerent,
,
seseque reliquis preeslare sibi pcrsuaderenl; el hac
raiione prioris vitas ignobililalem et obscuriiatem
. lcgerc licuil, claro nomtne apud onines pario. Quae
, \
* , D oronia prudenlibus sedulo vilanda sunt : ncminem enim eorum, qui recie sapiunt, repereris,
& ; (
qui cupial sceleribus ei maleGciis inclarescere. At
\
istis videiur boc supremus felicitaiis gradus: quem )
adinodum fama est, inglorium qucmdam ct ab;
', jecluin in Asia, cum celebritalem nominis apud
Epbesios appelerel, non quidem animo farinus
* , \
laude dignitm concepisse: baud enini tantum po ,
tuiese: sed lamcn celebriorem evasisse omnibus
* .illis, qui ob maxima palrala facinora decanlantur,
^^ , :cxcogilalo
conlra Ephesios facto perniciosissimo.
.
Fuissc cnim Epbesi sedificium quoddam publicum,
' \
magniOcenlia et mole sumptuosa conspicuum : bcc
bominem illum injeclo igne concremasse: captum ,
quo el in judichini ob audaclsMmum iacinue ad

PATBOL. G B . X L V .
207
S. GREGOKH M S S E M
26H
ductum, animi sni cupiditalem confessum essc, ,

scilicet se amore gloriae ad hoc aggrcdiendum im pulstini, quod pntarel eum ipso facinore nomen
.
eliaii auctorie cclebratitm i r i . Eadem via isli quoqtie
,
ad illuslrcm faniain emerscrunl : c x c c p t o quod
.
discriraen sit in scelcris magnitudine. Non euim
, '
inanimalis aediflciig, sed vivenli Ecclesia? aedificio
!
exilium pariunl, itnroissa quasi ilamma dogmaiis
. \
iinpielale. Vcrum orationem dc doclrina in pro .
prium reservabo locum.

Jam vero Y i d e a m u s , quam vcre conqueratur i s t c
in proocmio seab inftdelibus propter verilatem odio

baberi. Fortassis enim non abs re fuerit, eliaai ex
, \ , ;
iis, qua3 ad doctrinam non periincnt, discere tan
quam ex aigpo, qua fkle verselur circa illa, quae
. , \, ir
propric ad dogmala spectanl. Nam qui fdeHs esi in
,

miniwo, ail Dominus, etiam in magno fidelii eril
, . Apologiam enim pro apologia scripturu$, ait sc

bujus novic, insuelae et paradoxa? inscriplionis ei
, \
ttisacrtationis ocfasionem non aliuiide, quam ab
\ \ ,
illo, qui primam oralionem refutaverat, desump , '
sisse; primaeenim oraiioni apologiae appellationeui

indiderat: cum magisler noster () objiceret apologiae tilulum illis solis convenire, qui a l i q u o r u m c r i -
, rainum accusati essem : si quis vero sponle sua
aliquid scriberet, aliud quiddam quam apologiant,
' '
scriptum i l l u d e s s e : bic quidem baud negal, non
, \ >. ^
oportere, nisi accusatione praeunle, apologiam
\
inslituere, manifesla abaurdilate conviclus; ged
,
ait ee maximorum tceierum insimtilalum, apnd
\ ,
judiees, ad apologiam suique defensionem descen . "
disee. At quam mendaciler boc afllrmet, p l a n u m
,
fore arbitror ex ilHs ipsis q u jaro dicemus. Cou \
qtteritur mtilta et inloleranda mala sibi illala ab

illis, a quibus, ianquam judicibus, condemnatns
.
sii, el boc qucmvis ex libris a se edilis cogno ' .
ftcere posse.
B
, \ ; :
Qiiomodo tam atracia pertulit, si crimina ob ;
Jecla per apologiam diluii? si enim apologiam ad ,
hibuit ad hoc, u l eiTugeret ea, quorum vere argue \
batur : faUa omnino el iragica, et frustra conficla
,
>lla apologia f u i l ; si vero pcrpessus esl quas narrat,
.
utpote ea perpessus esi nulla adbibila apdogia:
,
nam oninis apologiae fiuis cst impcdire ne judices,
el qui jus suffragii fercndi habenl, a recto per ^
, \
fraudem a?ertaniur; nisi fortassis dicat, se qui dem apologia usum esse, n o n tainen in suain scn . '
tentiam judiccs aJduccro potuisse ; ul qui niiiius
\ , posset ei valpret q u a m ipsius adversai i i . St*d nihil
. ; "
ejusmodi de judicio dieit, neque poluit. Qui enim
\
potuisset, cum publico libro teetelur, se infensoruin
. , \,
et sibi infeslorum judicum sententiam delrectasse?

,, ,
Valemur, inquit, nos sitenter damnttos e$M, cum

,
in judicnm subsellia malefieiet improbi quidam vio\ , , \
tenter imUuittent. (Jbi valdeoscitans, seu indignans,
, ' iit arbitror, et animo aliud agens, sokecismum
1
Luc. , 10.
() Basilius, l i b . , conlra Eunomium.
COXTRA EUNC MIUM, LIB. I .
270
, vcrbis admitli non aiiimadvcrtit, vorahulo i m t rJ>r

() , - lientium magnifice aliicuin agere sese ratus. At
, , bujus vocis alium essc itsum, qtiam novus atlici ! ^ , sia ccnsuerit, omnibus compertum est, qui rhelo ' riim praceptis exculii sunt : sed bacc nibil ad no .
slrum proposilum.
, \
Post pauca haec adjuiigit, Si enlm proplerea extyap
- Blimal apologiam funditm tolti, quud judicet cor,
ruptos fugi, valde vir bonus [allitur. Quando igitur,

. et apud quos acer islc apologiain insliluil, si el j u *-, *\ \ , - dices, ut hostes, fugit, et in ipso judicio, ut ipse , \ inet asserit, coniictiil ? Aspicite egregium bunc ve, , ; rilatis propugnatorem, qui levi momenlo immulatus,
' sponle sua ruil ad mcnd iciuni, ei verbo veriialem
^ , \ - bonorans, facto eideni reluctalur. Sed illud jucun \ - 1 * dum est, quod eliam in palrocinio mendacii lan ' \ - guescit. Quomodo enim idem juste de objectis cri ) . , \ ininibus per apologiain sese purgavit, et rurstift
, prudentcr eonticuit, quod judices essent hosies?

Atqu4 illa ipsa oratione, quam insoripsil apologiam,
, ; \ ' , manifesle osienditur ad nullum tanquam tribunal
, - istum ftnese vocalum. Neque enim ad certos et dc .
finitos judices prooemiuni oralionis dirigit, sed ad
quosdam incertos homines, tam qui illo tempore
, ; , vivcbanL quam qui postca nasciluri erant: apod
;, \ - quos faleor et ego longa apologia ipsi opus esie,
simiii ejus, quam nunc publicavil, cum et
^* * \ , non
, ipsa alia quadam apologia indigeat : sed alia gene, rali cl accurala, quas audieruibiispersiiadere queal,
, \ - ^ ipsum menlis conipotcm non fuisse, cum bsec talta
; , .
cbarlis illincret. Mentis compos nnn erat, qui com minisc:iiur judices, ncque prascntes, et fortasiis
, \ neque natos, et coram illis qui non simt, sese defendit; rogatque nccdum natos, ne multiludine
,
, - verilatem a mendacio discerncre velint. At decot
, pwipa . bujiismodi judices, qui adbuc in luiiibis parenlum
; suorum continentur, lalis apologia. Par etiam est
illos credero, vera pradicare isium, qui solus com
mtini omnium scnsui relragatur, suamqiie vanani
, \ ,
ei inanem phanlasiam fide digniorem arbitratur,
* \
quam unaiiimem consensum omninm illorum, qui
loto lerrarum orbe noinen Cbrisli gloriHcanl.
,
.
1
Scribai eliam, si placct, socunda, apologiaa apo, , \

- D iogiam. Hxc enim, quam nunc edidii, non estcriminum correctio, sed magis confirmatio ct appro,
batio. Nam quis ncscit omnem verain apologiam
.
ad objectorum criminum refulationem dirigi, u l ,

qui furti, bomicidii, vel alicujus alterius sceleris
; , , ,
postulatur, is aut negai tmiveraim se id admisissc,
,
vcl in altcrum confert causam facinoris ; vel
, *
nibil borum qucat, veniam el misericordiani a
, \
judicibus pctit ? A l btc neque ncgat Eunomius, qoas
.
objiciuntur, neque causam in alium transfert, ne , ,
que ad misericordiam confugit, neque in fulurum
,
lempus meliora promiltit, sed illud ipsum sceius
* () ab quod esi intu$ admitlo vel rccipio. ilcm deroro, Euiiomiiis accepit
pro .
(b) L . qtt eat vera leclio.
271
5, CREGORII NYSSENI
272
cle quo accusalus est, majori sliuiio et apparalu ' * confirmat. Nam quod objicitur est, ut iste dicit,
.
impietas; non incerta el indcfmila , scd certa cl
, , aceCettig \
deierminata. Apologia vero docel impielatem ; nec
, ,
criraen diluil, sed prorsos slabiiil. Quod si pietalis *
doclrina fuissel inccria el ignola, minus farlassis , ,
periculum fuissel, moliri ejusmodi novilalem. At
, .
cum in omnium piorum aniniis doclrina iheologi
;
[ BasiliiJ insideal; num is, qui conimunibus om-
nium dccrelis el persuasionibus contraria iradit, ;
depelltl a se per defensionem ea, quorum accusa- ,
l u r : et non magis omnium audientium contra sese ,
iram provocat, et vehementer sui ipsius fil accusa- ,
tor? Ego quidem ila sentio. Ilaque ulrum sectato- ' , \
res Eiuiomii audiluri sint aliquam apulogiam, an
; ;
accusatttri ea, quae ad pietateiu perverlendam ex. " ' \
cogtlavit, tpse videril; vel et illud, quoniodo ac- , \ ,
cusalores injtiriam illaluri et quaro senlenliam
,
jndices adversus ipsum prominliaturi sint, stabilito '
per apologiam, novisque argumenlis confirmalo \ \ , erimrne .

.
Caelcrum nescio, quonatn pacto in baec ex ora
lionis serie ei ordinc inciderim, boc ipso dum ora-
tionis ordo non obsemlur. Neque enim animus . \ '
mmc est examinare, qua ralione inslituenda sit
apologia; sed ulrum apologiani Eunomius institue- .
rit. Verum ad proposilam materiam reverlamur. */
Hunc crgo propriis verbis capi manifeslum esl. '.
Nam qui aegre fercns de mendacio judicatuni esse, Q , \ : \ ,
, \ .
dicit iniquos judices se naclum, et terra marique
;, ,
circumducliim, solisque acslu et pulvere plurima
incommoda perpessum esse; mox mendacium ob- , ,
. >>
velans, ctavum claro, ut proverbium babet, pcllit,
^ , 61 alio roondacio boc mendacium c o n i g i t ; cum
, \
enim pariter cum ipso omncs scianl, quod nullam
penilus vocem in judicio miscril, ait se detreclasse . , \
boslium tribunal, tacenlemquecondemnatum. Quo- , \ ; ; "
\ ,
modo clarius ostendi possel, hunc el cum veriialc
el scctim ptignare? Quando reprebendilur, quod
taale suutn librum insct ipseril, ait se judicii ncces- , \ ,
silate compulsum, ut librum suum apologiai litulo , \ .
), >
prsenotarel. Qqando monsiratur, quod nibil apud
judicessil locutus, mox negat judicium, judicesque ; , 1
illos respuil. Vidcte egreghim isttitn veiilatis pro- D fior%

, \ , pugnaiorem, u l valide conlra mendacium pugnat ?
, * ,

Et comtalis sit andet magnum Basilium nominare

, \ *
malignum, improbum, mendacem,audacem wdocium,
, \
\ , adscripiiiium (seu spurium), rerum dimnarum i m ,
peritum : ct catalogo convicioruni addil etiam stupi ^
ditatem, insaniam, [urorem, el iniinila lalia, qune
\
passim oralioni suac aspergit; sufficere ralus lingiue
,
suae aspcritatcm el acerbitaleni opponere, tanquam
. \ Tq
sequivaleniem oinniitro hominum leslimoniis, qui
.
ct nomen magni Dasilii, tapquam alicujus vcierum
, "
sanclorum adrriranlur : ct pulat iste inviclmn illutn
sola conviciandi libidine el impudentia hcdi posse? , . ; Sk
Non adeo humilis el deinissus sol est, ul usque ad
^ ;
ipsum pertinganl lapides, vpl aliquid aliud in ipsnui
t
27J
CONTRA EUNOMIUM, LID. I .
274
, emissum. Nam jacnla rcciduul in caput millentis,

, *
cl sol oinni jaclit man<;i altior. El licet quis c r i ', , , *
minctur solem ut obscurum, haud tamen conviciis
splendor radiorum iinminiiilur, sed sol etiamcon * viciis impelitus, nihil aliud est, quam sol. Inlerini,
, \
qui solis radios tenebricosos esse migalur, nibil
' , aliud reportat, quam quod oculorum suorum ca>
\ ,
citalem insigniter prodit: et quamvis maxime iis
- qui audiunl, et cum quibus agit, persuadere velit,
, ,
instar iliius apologiae, nc assentianlur coromuni
\ .
bomiiium de sole existimationi, neve multorum experieuiiam propriis persuasiombus pr;eponant, raii apud plures inveniri irf qnod rectius est: ie.irare
trensebitnr lalis ab iis, qutbus videndi sensus non est ademplus.
Qui igitur bene cupil Eunomio, moneil ut ori
,
suo frcnum impotiat; netam insulsoset incondilos
, , - sermonts effutial, neve conlra stimulos calcilrel,
, neque adtro audacler el insolenCer verbis sese ef ,
feral, contemptu venerandi illius [Basilii] riominis,
\ . quin potius sola memoria Basilium complexus,
\ - reverenkia et metu perfundi deberet. Nam qua; ex
,
bujusmodi jactandi sese simul et conviciandi pe , ,
tulantia exsistet Eunomie atilitas; cutn qualis ille
; , apud omnes habetur, talera iHum praedicct viia,
, , oralio, el concors orbis lerrarum teslimonium?
Qoem dum iste criminalur, suos mores oslendit :
,
nequit enim bona loqui, ut alicubi dicil Evange,

\ - Hum , eo qnod malus * t l , sed ex atnindanlia cordis loquitur, et ex malo tbesauro sua terba depro. " \ 0 , C wU. Qued autem convicia sint nuda verba, qu;C ad
ipsaro veritatem non pcrtingant, demonslrare licet
.
cx propriis islius scriplis.
, \
Adducit locuin quemdani, \n quo cerlameii pro
, , doclrinae verilale sit ingressus, sed ueque locum
, nominat, neque ullo certo signo desio'nat, ut ne - cesse sit audilorem incerlis cuiijet-tiiris fluctuare
. \
el circumferri. hi hoc inquil convenhse ex omnt , bus locis evocalos, et pnerililcr in verbis luxuria , ' tur, oculis videlicel subjiciens, cl repraesentana
. ; , conveiiltts Hlius apparalum. Dcinde ail, judicibus
\ ;, \ quibasdam, neque enim hos nominat, ultimum
, - supplicium fuisee proposiluni, bis vero subscri ;
psisse eliam nostrum [Basilium] pr;ccplorem ct
, patrem. Judicio aulem adversariis potiores parles
, , l> deferente, derepenle illum fugisse, descrlo ordine,
patriajque furoum quemdain recla seculum esse :
\
. mullusque in traducendo et irridendo viro, propler timidilatero, ut quitis ex ipsius libro cogno
scere poterit. Non eniin mibi vacal omnia, quaj
. \
evomil ipsius bilis, verbis persequi, sed ad id
, '
transire, cujus gratia eliam prxdicta aituli.
, \
.
Quis est ille sine nomine locas, in quo de do , \
; - gmatum veriiale babiia est disquisilio ? Quo tempore, quave occasione praestanlissimi quique ad
\ ; ,
certamen evocati suni? Quinam illi homines, qui
\
terra marique ad communionem laborum propec ; \
rarunt? Quem inundum narraC, e?cuius cxspcria ,
1
S75
S. GilEGOKU NYSSENi
76
tlouc gtispensum, pnestolantemquc judicuui sen- ; : "

tentiani? Aut quis pugnam hanc indixil ? et sitni *
lia Scil forle haec el id genus alia penuittenda
, ,
eunt Eunomio, ul adolesceiilibus in hido litlerario,
qui liiijusmodi invenlionibus oi commentis ora- ,
lioni pondus et amplificalioneni quanidam conci- ,
liare sludcm. lllud solum dicat, quis git iuvicius
. \ , .
ille pugil, cum quo congredi (Basilius] praeceplor
, \
nogter formidaveril. Si eniin el boc coiificium est,
. * :
Cl mendaciler excogitatum, vincat ilerum, pal- , ;
roamque vanitatis refcrai, nosque lacebimiu. Dum
\
enini cum umbris qua&i et larvis inutilitor cerla \,
tur, veia ci genuina vicloria esl, sponte srse bu\ , \
jusmodi vicloria abdicare. Quod si de rebus Con \
sianlinopoii geslis loquiliir, illudque conciiiabulmn
; ,
signiiical, el iragiediis ibidem aciis describendis , .
immoraiur, scque magnum et iusuperabilem albletam nominai ; falcor, quod teroporc illius pugiu*
congressum adversariorum vilavimus, licet praisentes.

Doceat, qui Basilio tiiniditatem cxprobral,
; /^
ulruni ipse in medium processcril; ulrum vocem
pro aui defensione doclrtnaque sua ediderii, utrum * ;
juvenililer oralionem ampliflcaveril, ulruin gene- ;
rose cum adversa parte mauus conlulerit. At ni- .; ' 1
bi), quod dicat, inveniet, nisi manilesle secum ipse . '
pugnure velil. Fassus enitn est, sc silenlio appro- .
bas&c laLaai a judicibus bculeuliani. Si lempore i l - (
),
lius pugnaa loqui oporlebat, ul nunc iste pro sua
auctoritule dccernit, cur tacen* condemnalur? Si ; , \
vero recie ct convenienler fecil, quod apud illos , judiccs magis oplaverit silere, quam loqui, quae ,
landem iniquilas esx, illi silentium laudi, nobis ; ;
aulem caiumniae et crimini csse? Quid bac absur- , dilate iiijitslius fueril, si cum duo post convoca- C , lum illiim conveutum, verba feceriiil, se quidcin
, ,
opporlune apologtarn instituisse dieal, tanlo vide-
llcet posi tempoxe: adversarium voro comumcliis ; "
insectari, quasi neglexerit opportunum diceudi ^ { ;
, ,
tempus? Purle refalare debebat illaiu o r a l i o n e i n ,
quae postea prinium scribenda e r a l l Hoc eniin, ul , , ;
; "
videtur, q u e F e l a illa postulal. Quare praseiis non
,
refulavit, temporc judicii, illa, quae posliuodum
suriplurus erai? Nani quod in ipso judicio nulla ' .
apologia sit usus, ex propria ipsius confcssione . *7 ,\,
,
\ ,
planum reliuquilur. llertun n a i n q u e eadein verba
repelam, Dicit enim : Fatemur quod capti sumus , \,

tacentei, et c a u s a m adjungit : cum maligni homines ,
.
"
jndicandi potesiatm nacti etsenl, vel u l ipse lo4
quilur : in focum judicum insiluisseiit. Cxlerum, ^ ,

, , .
loco et tenipore opporiuno sese apologiam
, , ,^,
instituisse profiteatur, cx aliis, u l dixi, roanife-*

slum evadit. Sic enim habct ad verbuni :Quod au- ,

\
,
ftm nihil ultro C9tnmetuu$, ted judicibut coactus
dibito Umpore et modo ad apoiogiam cwfugerim, ,

tx rebu$ iptU, ei ex huju$ vttbu perspituum fiu . *
Quid igilur dicet is, qui ia omnee Hguras oratio- ; \
nem contorquet f Non oporlebal lacere in illo j u d i - ; \ ; '
cio et certamine? Quare ergo in illo conflictu ob
.
miituil Etinomius? Sed buic lempcstiva ct oppor ;
tuna erat apologia etiam poet illam concerlaliur.em. Quomodo igHur inlempcsliva ast Basilio eorum, qita: addacta sunt, confut.aiQ?
277
CONTRA EuNOMIUM, LIB. !.
273
, , Sed verum esl quam n m i m e id, quod gancius

*
iUe dixit, bunc preicxlu apologia?, arbitratu euo

sUbilire voluiese stta dogmau : germaiius imila, ' lor illius Fbinees, qui rbompb&a gua perdil om nem, qui a Domino per fornicalionem dcflectit;

vibravil equidem gladium, medicinam facere ei
, ioipietalem exscindere soliium, refutationem i n , .
lelligo blaspbemiaruin. Si isle resigtit curationts
, \ ,
impaliens, quod sua defeclione aniniam iniereme ,
rit, culpam eugliqpt is, qui nialum elegit, u l el
, \ exle.rnorum quispiam dixil. Talis igitur et conlra
. : ,
veriialem, el conlra uos est Euiiomiug Nobis vero
* .
licebat ex lege vclcri, quas concedit paria rcferre
/ ; cuctoribus, egregie ipsiim conviciis onerare : ei
,
nuiHa quiele ac sccuiitate, quam molesle ferrel,
; , \ - malediclis et gconunatibu9 jaciendig, sludiose ei
;
accurale operam Lmpendere; gi euim ipse adoo
: \ conviciis ct criminalionibiis abundavit adversus

illum, qui bujusmodi couviciis nullam olcagiouem
,
dedil: quam uberem ct benignam inveniret quis
; ' materiam, si cui animug esset, gravem scilicet Eu ;
nomii vilaui irridendi, cl ludibrio cxponendil Ve*5 apX^v , - rum cum ab inilio a discipulo verilalis in Evange, ,
licis praeceplis instrucii simus : oculum pro oculo

neque exscindimug, neque denleni prodente coro mulamus* : probe comperlum babenleg lualedicla
, , et facia contrariia evanescere, ei iuierire solerc :
,
eqiie unqoam inaledicla aut facla in infiniiuai
* - procederent, si quid rerum meliorum interposi., \ ,
lum, perpeluam illam malorum seriem, etteuorem
\
perciinem interruinpcret: quia criminandi et ca , \ ,
lumniandi prinius impetus aequo et palienli animo
.
eistilur, ne feratur ullerius ; quarc fti quis injuria
injiiriam, convicium convicio ulcisci velil, in imincnsum landem excrescet sempcr magis atquc
magig roborala improbitas.
Quocirca ad exauien ci disquisilioneiu ipgius
,
, \ , \ , \ - dograatis feslinabo omnibug, qua? in medio oralio, nis cursu infercil, praetcrilis, cum nibil aliud com. ' ' plectanlur, quam injtiriam, irrisionem, convicium,
ct scommata. Si quis putal rae conviciandi pabc ,

giram sublerfugcre, quod par pari referrc ne sciam : is considerel eeipsum velim, quanta vide. ,
licei ad uialum sit facililas, quae sponte sua ci
, \
absque ullo magistro ad poccatuin delabilur. Naiu
* D ul qtiis malus Gal, in sola cleclione vohmtalis siium cst, sa?pe ad inalum consuminandurn 6uf .
ficil voluntas. At longe majur apparcl faciliias in
, \ ,
viliis linguaB. Rcliqua cnitn peccata ul perpelren, \ ;
lur, sacpe indigrul tcmporc ac labore, el aliorum
*
eliam auxilio. Sed oris et linguae nalura semjxir
/ .
quasi domi babel peccandi facultatem. Qnae oninia
,
coniirmai, illc ipse, qucin pr.ii nianibus babemus,
, ;
f, ;, - Eunomii libcr, in quo, qui ctiin noti obiier i n ; spfxerit, clarc deprebendel, quanla sil proclivilas
; . et facilitas in iis peccali?, quaj hngua coinmitlun , ^ lur, quain i:nilaii, rcs est onininrii facillima, eliarn
si <piis iu utalcdiccndi ailc iniiiniie sil cxcrciiatus.
\ ;
9
Uallh. v, 58 soq.
73
S. GliEGORII NYSSENl
Quid enim laboret quis in inveniendis convicioruni ^

nominibus, cuin illa ipsa, quibus ipse usus esl,
regerere liceat io convicialorero, qui omnia maledicioruni, et calumniarum genera in bunc suum
librum comportavii ? neque quidquam calumnia111111 repereris, qnod non bis suis cbarlis illeve111 : Vafer, inquil, esl Basilius, conlentiosus, veritaiis ho&lis, $ophi$ta, impostor; contrarius communi
hominum opinioni et exi&limalioni, qui redargulionem ex rebus ipsi* pelitam nihili pendii, qui neque
legum timorem habct, neque reprehentione.n hominum reveretur; imperiius discernere veritaiem frilie et callidilate. His insuper addil impudentiam,
ei ad calumnias promntiludinem. Vocal praalerea
socordem, plenumque pugnanlibus iu$picionibu$, qui
280
, \
iv ^ \
. , \, , ,
,
,
,

.,
,
.,

\ ,

,
,
, , &
,
ex inconvenientibus orationem concinnet, et cum

\ ,
proprih suis dictis pugnei : sibique contradicat,
\ - \ ,
quique de ipso mulla tnala dicere conetur; postea
\ , \
vero acerbUalem animi novitate injuriarum exptere
nequeat. El cum nibil arnplius, quod effuliat, sup- \ , pelit, ad eadem revertilur, el ad id, quod jam
, , \ dixil, quasi in orbem circumaclus redit, eademqtie
, \
tertio et quarlo el saepius, quasi reciprocum
- quemdara calumniarum et conviciorum cursum de ,
currens, repelil, et in omnes pailes rerum simili .
tudine se converlit, ut proinde non amplius indi, , \ gncmur ipsius impudenli calumniandi studio, ira
^ , \ ,
quodammodo evanescente per salietalem ct fasli , \ ' - dium conviciorum. Exsecrationem potius qnam
, * .
iram alicui moverint, adeo servilia sunt omnisque leporis cxpertia, el ex trivio arnpta sconunata, uibil
a vetulae fremenlis denlibusque frendenlis criminalionibus discrepanlia.
Quid igitur? Num singula persequi oporlel, et C
; , \
oronia injuriosc et calumniose dicla accuratc re' ' fellere, el demonsirare talem baudquaquam fuisse ' illum, in quem ha?c conlicta sunt ? Atqui el nos ; * ' \ i i m u l injuria afliceremus illum, qui solis iusiar,
\ toii mundo lucet, si operose conaremur probaro, , , \ euin non fuisse malefieum et sceleratum. Memor
, &.
enim sum divinae illius vocis, cuin prophelice ipsi
,
\ ,
illa cx propbelia accommodarel, ubi illum prosli
lulae fronlis et pudiciltae mulierctilis assimilat ,
quae sua viiia et criimna in lemperanles, bonreque , .
frugis iransferre solent. Nam queni verilatis bo- Tba ;
; ;
slem esse deblateral ? quem cominuiii bominum
exislimalioni repugnanlem ? Quis rogal lectores \ , ,
libri sui, ut non respicianl ad inulliiudinetn le
10
stium, neque ad antiquilatera, ncque assentianlur

illis, quasi flde et assensu longe dignioribus?Ejusdem videlicet est et liaec sciibere, ci illa proferre
sluderequc, ul suis novitalibus audilorum animos
conciliet : alios autem conviciis incessere, tanquam communi hominum opinioni conlrarios.
lllud vero, non revereri redargulionem ex rebus ipsis
petiiam, neque reprehen&ionem hominum, ct id genus
alia, quae impolenter effutiit, lectoris judicio relinquo : ciiinain vero competant, num i l l i , qui lem|ierantiam, verecundiani, modostiain, oiunemque
1 0
Jer.
I I I , .
^ ,
;* pi ;
, \ , \

* ,

,
,
\ ,

. , \
281
CONTRA EUNOMIUM, L I B . 1.
282
, \ \ - purilatiiin nieniis et corporis accuratissimo studio

seclalur el sancil %que sibi ac aliis : an i l l i , qtii
;
docel nihil molestiue inferendum nalurx, quando
, f ,
immoderalis corporis cupiditalibus ad i d , quod

, collibilum csl, fertur: neque resislendutn volu , \ plalibus ; neque eliam asperiorem vitaj disciplinam
sequendam; neque enim quidpiam dclrimenli
,
animam capere ex voluptalum usu, sed ad perfe ; ; clioncm sufficere bomini solain baerelicam fideni?
, Quod si neget banc esse suam ct suorum doctri \ nain, optarem cgo el una omnes boni mecum, verc
; ; . ' islba?c negari. Sed legilimi ipsius discipuli nun quam tiegalioneiu bauc paticnter fcrenl, alioquin
' - maxi: iiin doctrinae hujus fundamenlum conciderct, dissolvereturque quasi labernaculum et ten ,
. , lorium illorum, qui vel propter boc uuum Euno ;, inii dogmatibus sese addixeruni. Jam *ero quis
iinpudens sit, famaeque apud bomines prodigus:
, ; * , '
an vis ul staluamus ex illis, qua? in juv*ntule:
.
an ex iis, qu% postea gesla sunl: an ex ulrisquc?
, ,
Sed sive cx bis, sivc ex illis judiciuin fial, ad
- .
ipsuin redire videbis impudentiae calumniam. Neque eniui cadem ulerque gessit atil juvcnis, aut ca aalale, quae hanc sequilur.
Kevocel logodaidalus sibi in memoriam ea quae
'' 1\
in patria sua juvenis perpelravil, et quae Conslan , \
linopoli, inlelligalque ex iis qui norunt, quani
\
longo fuerinl divcrsa studia ejus, quem ipse pro .
bris inseclatur. Quod si quis velit boc definire ex
, , Q iis quas postca sunt subsecula, ipse dicat veliui,
\ quis impiidenliae nomeu merealur : illen, qui paternas facullales eliaiu anlequam sacerdolio iuilia , \ ; retur, liberaliter egenis d i s l r i b u i l ; maiime tunc
, ' '), !
, \ quando magna atinonae penuria cxsistebat: quo
, , ; tempore Ecclesiae praeerat, nurnero presbyleroruin
\ * " - adbuc accensitus, quippe poslbaec eliam nibil reliquum sibi fecil, u l et ipsc gloriari posset cum
far apror ;
"
; - Aposlolo : Quoniam grali* panem non comedi ?
, An ille polius impudentiae nomen subibit, qui doctrinx suas professionem pro quaesiu babel? Qui
*
iioii vocalus in ardcs alieuas scse insinuai; insolenliarii facli bujus suo vivendi inodo iniuime le ,
! gcns, neque etiam quam ab bujusmodi bomiuibus
a natura aversi s i n l , quibus mens et ralio esi
.
saoior, cogital ille, qui anliqua lcgf! propier similitudintMn signiiicalionis ex bominum sotieiate extermiiialus e*l.
, y.a\ , \ ' D Hursus temerarius et injuriosui et subinde ciiam
meudax appellatur Basilius ab illo, qui paticnler et
; ;. niansuete advcrsarios suos erudii. Ila eniin in suo
* libro de se pra3dicat iste, qui nullam omnino accr \,
bilalis occasiouera praetermitlit, ubicunque ali ^ .
quam arriperc potesl. Unde igilur et quibus ex
\ \
rebus lcmerilalcm cl injuria? irrogandae sludium
; , \,
probat? Quia, inquil, me,cum sim Cappadox, voca, ruMzr\r

vit Galatam. Mirum vcro, si eiim, qui in coniiniis
, \ Kcpduarum regionum habilabal, in obscuro quodani
.*) - '
Corniaspina; angulo, non Oltiurium, sed Calalam
n j r ^ \
nominaVit; si lamcn nominasse ostondi poloaL
11
U T h e > s . , 8.
S. GREGORll NYSSEN!
385
Non enim boc reperi in noslris codicibus, sedesio.A

d i i e r i i boc Basilius. Num propteiea lemerarius et
irjuriosus appellari, ei quibusvis aliis probrosis
cognomenlis aflict debcl ? Neque intelligil saplens
iste, quod cum sycopbantae iu rebus exiguis aliqnem accusant, inagnum inde palrociuium lanquam insonli cxsistat illi, qui accusatur? Nam qui
ad accusandum prosiliit, is nunquam uiique gravioribns prxlermissis, malignam suam operam in
lcvioribus insumeret, in quibus iste exaggcrandis
imillus esi, ampliticans iliataru injuriam , t dc
niendacio mirificc pbilosopbans, ralus eamdem cssc
absurdilalem. eive de gravioribus, sivc de lcvioribus
STUIO sil. Novii cnim inslilulus a patribus suis,
Scribis, inquain, cl Pbaiisaiis, accurate excolare
culicem, et avide devorare gibbosam cametum ,
pondere ni.-liiiae onuslam. Qucm forte abs rc 11011
luerii admonere, ul in nuslra rcpublica ab bujusmodi Icgibus fcrendis abstineat, ne scilicct inandct, ul lenuilate vel magniludioe rerum nicndacii caltimniaiu non discernamus : non enim a>
qualiler peccat Paulus mcnticns, dum Judaico rilu
puriflcarelur eo tempore, quo utilc cral quosdam
bac specie decipi; et Judas ipso proditionis arliculo, cum amici et benevoli bominis personam i n duil**. Menlilus esl el Josepli fratribus suis, benevolenlia quadam eis illudens, adco quidcm, ut
etiam per Pbaraonis sanitatein j i i r a i e l . Sed inenl i l i stinl contra ilhim cl fralrcs : piimum quidttin
inoile, postea servilute ei decrela, ut alia bujus
l e
, v
1 8
58 'r
.
, .
, , \
; \ ,
\ ,

; , . \
, \ ,
\ ,
, \ , \
. , \ ,
,
,
,
*
,
, \

, \ \
, \
\
.
, \
. ' \ \ '
, ,
\
(5
1
generis omillam. Menlitur quoque Sarra, ob risura C . \

pudore guflusa . Meulilur etiam serpens, fore u l
.
bomo violaio Dei preccpto in divinam naiuram

eonverlatiir. At inler baic inendacia ingens est
\ ,
disci imen, nec dici potcsl, quamum, sive quis , .
buic rei vcritalem aslruere velit cx aiuiquioribus,
\ , \
bive ex praesemibus. Quamobrem el nos fatemur, ,
secundum coromuneni illam de bominibus Pro- ,
pheuc senlenliam : Omni$ homo mendax " , divi- ,

\
iium boiuinem Basilium in mendacium incidisse, , ,
ctim finitiinani regionem nomine, quod forte forlu- ; na tunc occurril, indigitavit, ignoranlia vel incu ' ;, \ ;
ria proprix appellationis. At meiiliiur eliam Eu- , >> \ ,
noinius : el quodnam ipsius esl mendacium ? ipsa
* ,
vidcliccl verilatis corruplio, dum eum, qui semper ^ , ,
est, aliquando fuisse dicit, verumque Filiuin
\ falso nomine appellari conlendil : crcatoremque
,
omnlum creaturam et farturam esse definit; ct
, omnium Dominum servum facit: cumque cui a
. ';
nalurajus dominandi compcLit, in servorum ordi, * , ,
iicm redigil: num bsec talis et tain exilis est mcn ;
dacii diffcreniia, ut pro nibilo ducendum sil, sivc quis boc, sive illo modo mcnliaiur ?
Veruiiieniinvero videle nunc , quam curai sil
\ vcritas ci, qui alios ul sopliutas crebro conviciis
, ;
impctil. Dixcral in suo adversus eum libro magi .
$tcr nosler, quod co leinporc, quo res mulala.
, l s
'* Ilatili. xxui, 24. Luc.xx, 47.

Ui 4.
Psal. cxv 11,
, e
Gcn. x u i , i<3. Gcn. XXXMI, 52.
" Gcn. xvnr, 15.
1 7
Gcn*
S&5
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I .
28S
, suut, isle Cyzieum pramium impictaiis reporiavc . r i l . Quid igilur agil, qui aliis sopbisiarum nomeii
; ,
objicil ? Slaiim arreplo prwmii vocabulo, lenacilcr
\ * , ei inhsercl, el nos coiililcri ail, quod pro te apolo, } , giam institueril, cl per apologiam oblhiuerit victo
- rium, pramium enim victoria! reportari ex cerlami
' \
nibus : et mox syllogismtun conficit, ct ut ipsc s i l i
, , .
pcrstiadet, ex cerlissiims el cvidcnlibus conclusio ' . nein infert. Recilabo autem ad verbum qua? scri , , '
p s i l : Si eiiiniy inquit, prcemium esi signum ei finh

victorice, judicium vero vicloriam innuit, necessario
- autem judicium conjunctam habel accitsalioncm:
, . icquitnr, ut qui concedit alicui praimium, is etiam
3 ; , fatealur institutam esse apologiam el dcfensiomm,
\ ^
Quid igilur ad baec nos ? pugnassc islum, cl quidem
, , \ - ^ valde virililer, et generosc banc deteslandam itn
\
p i e i a l i s p u g n a m , non i i r . u s i n f i c i a s , n e c a b n u i m t i F ,
' \
c u m grandi inlervallo superasse alios i n c c r t a m i u e

c o n l r a v e r i l a l c m , s c d a d d i i u u s , tuui non obiiiiuisse
' \ d e v i e l i s a d v e r s a r i i s s u i s palmam : f a l c i m i r i l e m
, c o i n p a r a t i o n e s o c i o r u m in i m p i e t a t i s sludio p a l , \ mam p r a T i p u i s s e o m n i b u s , u i p o t e i n mcndaciis
\ e x e r c i l a l i s s i m u m : c l s i c ob i m p i e i a i i s iiiiuieiisita*
, t e m e p i s c o p a l u i n Cyzicensein prxMiiii loco a c c e
, \ \ - pisse : t a n q u a w i illuui, q u i o m n e s , i n c o d e r a a d , v e r s u s v e r i l a l e r n p u l v c r e d c s u d a n t e s , longe p o s i so
- r e l i q u e r i t , i l l u s t i i q u c e i s p l c n d i d o p r x c o n i o p r o \
c l a m a t u m , m u n c r i s l o c o , o b impiclali navalam
* , o p e r a m , a j u d i c i b u s d o n a l u m esse Cyzico. Quod
, \
h a c ineute el s e n t e i t l i a b c f a l c a m u r , ex n o s h i i
v e r b i s l i q u e l , c u m a i l i r m a i n u s , Cyzicimi ilti obvc. * * n i s s e , u t praimium impielatis, 11011 u l apologiaB e l

d c f c n s i o n i s b o n e s l a m e n l u m . Quid i g i l u r
noslra
\ , \ oralio cominune h a b e t c u i u p u e r i l i b u s i s t i u s s o ; " , p h i s f n a t u i n v e r s u l i i s , q u a s i i u d e s c q u a l u r , e u u i
subiisse j u d i c i u m , el sese d e f e n d i s s e ? Perinde eiiim
, \ hoc est, ac s i q u i s i n couvivio plus v i n i c a B l e r i s
,
bauriens, et ob boc dono a l i q u o a c o m p o l o t i b u s
, h o n o r a l u s , v i c t o r i a m illam i n c o n v i v i o p r o f e n e i ,
\ .
l a n q u o i n a r g u i i i e n t u m v i c t o r i a i in foro el j u d i c . o
*/ ab a d v e r s a r i i s relatae. Pusstuuus n a m q u e syllogisiiik
\ \ i p s i u s s l r u c l u r a m i t n i l a r i : Si p r a e m i u m esl v i e t o i i a
- s i g n u m et finis, v i c l o r i a m aulem i n n u i t judiciuin ;
; , et s i judicium n c c e s s a r i o c o n j u n c l a m Itabet accuI) s a l i o u e m , o b l i n u i sauc c g o v i c l o r i a m , cum inler
.
p o i a n d u m , el i u p o c u l o r u m c c r l a i u i n e c o r o n a
tc-
duuilus sim.
"' , , \
\
,

. .
,
*
.
^
etCsia * ; , \ -
Scd i l a g l o r i a n l i o c c u r r e l d c r e p c n l c a l i q u i s , alias
essc p u g n a s i n foro et c u r i a ; a l i u m q t i e c o n c c r landi
rcm
m o d u m el i n o r e m i n c o n v i v i i s ; neque v i c l o -
o!> i d m c l i o r i luco e s s c s n i s
in foro; c t i a r n s i supra modum s u a v c o lcniium florum sertis e x s u l l e t ct g e s l i a l . Quamo b r e m neque is, q u i i m p i e i a t e c s e l e r i s p r x s t i l i l ,
iu symposiis
advcrsaviis
idcirco
i l l u d i m p i e l a i i s praeiiiimn o s l e n i a r e p o l e s t ,
t a n q u a m signuni vicloria? i n jtidicio

lcnlaB.
Quid
igilur
cominenlUhe
l e g i l i m o ol>-
ipsius
adjurocnli vcl utililalis aflcrl lcslhnonium

quo
falemur,
ipsum
rcliqun*
scclcribus
apologi;o
nosirum.
antcccs-
587
S. GREGORU NYSSLNI
eisse? Si cnim posl sui apud judices defcnsioneni ^, ;

, ' et excusationem, dcvicia parte adversa, Gyzicensi
l.onore dccoralus fuisscl, tunc forte non intem- * ,
,
pcslive nostris verbis contra nos ulcretur : si
,
aiilem iu tolo suo libro semper inculral, quod
odium judicum in sedcclinans, silentio latam con-
Ira se scnlenliam exceperil, non ferens bosiibus , \ stimmam judicii fuisse delalam : quid sibi ipsi ; \
illudit, el vocabulo prcemii lanquam leslimonio ,
ucfensionis et apologiae suac ulilur ? ignorat vide- \
'
licrt vir solcrs, Gyzicum sibi delalam lanquam
, \ , imimis impielatis, qua praler cseleros excelluit,
\
et si arbitralu suo auget, et accipil vocem illam,
pr&mium, velut ltiuiuis viclortic : accipial et id, .
quod adjungilur, quod scilicet in improbitaiis slu- ' , ,
dio reliquos superaril : si noslris contra nos uti
volet, aut utrisque aul noutris uti aequtim est.
* .
Sed in nostiis quidem tractandis ejusmodi cst
Eunoinius : cseterum aa in aliis qitcc per injuriam ' (,
efluliit veritatis amantior erit? Gum Basilium, u l .; \ ,
,
\
timidum el pavidum, difficiliorumque laborum fugientem, el id gcnus aliis modis traducit, explicalis ' , , \
operose limoris et pavoris affectionibus, commemo
rans eliam nescio quam occultam domunculani, , \ , \
, \ ,
veilibus et seris firmitcr et valide obseralam, et
irepidalionem ex formidinc ingredientium conce- \ , \ \ ,
\ , * ;
ptam, vocemque et oculos, ct nolas faciei, el om. ' nia liujus generis, quibus limor el pavor prodilur.
, Yoruin ul Eunomius nibi! nienlilus fuisset in suo
. !
libro, boc lamen unicum satis foret, ut mendacii
arguerelur et condemnaretur. Quis enim nescit,
,
quam inagnus ille pugil [Basilius] eo tcinpore,
quo Yalens imperator Ecclesiam Gbrisli divcxabat,
inviclo aniino stelerit pro domo Dci, omnibus illis ,
turbis ct lerriculamenlis superior, omnibtis miuis ,
;
excogilaiis inentis exceisitate major ? Quis homiliuui ad orienlem, quis in exlremis nostri orbis
oris habilans, egregiam illam pro verilate dimica- ' ,
lioiieni contra potenliorum conatus ignoravit? Quis ;
;
uon obstupuit rcspicicns ad adversarium, qui n o i

cvai unus ex vulgo, nut qui victoriae vim et spem
bUam baberct in sopblsmalis fucalisque sermoni- , \
',,
Lus, iu quibus excellere tnglorium, et vicloriam
'
an.Utere damno caret, sed is cral, qui sub d i lionc sua tenebat tolum Romanum imperium; et ^ \ .
cuai lanto regno praeessel, depravatus esl calum , uiis coulra doclrinam noslrain , Eudoxio Gcnna , ' ,
niciae cpiscopo per fraudem ad suas pirles eum
, y.z\
iraduceule : oinnes aulera, qui alicujus erant d i - \ \ \ gnilatis, et aulicos, et qui rebus gerendis prsecranl,

opilulalores babuil propriae Hbidinis ; quoruni alii
propler consensionctn voluntalum sponie sesc ad

iiliun adjungcbanl; alii vero multi tiniore impc- ^
ratoris, prompte et alacrilcr, id, quod illi jnoun- ,
duui erat, faciebant, et propler disscnsionein ab <> ;,
oriliadoxae fidci profcssoribus, omni observanlia
, \ , \ ,
illtim colebanl, lum scilicet quando fugas, forlu- \ , , ,
naruin publicaiiones, exsilia, minas, el exaclionrs,
, \ \
pcricula, carrercs, vinriila, flagHla, cl gravissima
} -
280
2?0
; - qusequc suppbcia decernebat iis, qui rcgis libidini

el effrenala? cupidilaii non subscriberenl, quando
,
pcriculosius erat pios et Calbolicos in domo Dei,
.
quam in turpissimis flagiliis depreheudi.
Yerum baec el sitnilia sigillalim persequi grandi
*
egcrel libro, el longo lempore el proprio sludio.
, \
El cum illius lemporis gesta in omnium adhuc
, . \
,
memoria et ore versenlur, fortassis inutile esset
'
ad pracsens noslrum iitsiilulum, calamitales illas
\ siudiosius litteris velle consignare, m taceamquid. " \
dam ciiam odiosum hiijusmodi rerum narralioni
, '^
subcsse, quod necessario nientio faoienda sil qua
rumdam rerum a nobis geslarum, si ordine ex . \
ponere velimus, qnae tristi illo lempore evcnerunt.
;, Etiamsi enim aliquid propler pielalem gessimus,
, quod narratum laudem et decus conciliare possei.
5 , , \,
id 1 proximis nostris commemorandum relinqua\1
] . " nius, monet dtvina sapienlia : Laudel te, inquil,
;, proxhnus, el non labia tua Quod Eunoiiuus
oculatissiinus non considerang, maximam pariem
\ sui libri gloriosc scse cffereado ci insolenler pra>
.
dicando consumpsil.
Omnibus igitur biscc reliclis, eedulo exponam
,
opera piaeceptoris nostri, limoris et pavoris indicia.
^' ; Erat igilur is, curn quo Basilio dimicandum erai,
.
ipsemet imperalor. Libidini* vero et impictalis
, .
cjus adniinister ille, qui posl imperalorem tolum
, *
impcrinm regebal. Adjulores aulem cupidiialis
*
illius omnes omnino aulici. Accedat et his ipsuui
, \ .
leinpus, u i eo accuratius et planius demonslrctur
\ \
. ^ inviclus et excelsus animus generosi illius atble; \
tse.Quod igilur lempus cral? AberaiConstanlinopnli
,
imperator in Orienle, elatus mente rebus contra
,
barbaros non ila pridem feliciter geslis, exUli tv *
mansque cupiditalibus suis nihil onmino adver , '
sari debere; praecedebal eum prafeclus, spccie
-*
quidem quasi necessaria imperaloris advenlui pne ,
parare deberet, revera autero, ul Oribodoxos pro~
,
priis sedibus exlerminarct, in ejeclorumque locuui
' \
alios non legitime vocalos et ordinatos, in con .
leinptum el injuriam Ecclesiae, substiiueret. Mac
,
igitur mente, velul nube qnadam malorum, cum

violeniia clexagiiaiio contra Ecclcsias ex Propon \ lide progrcssa essct, ei Bitbyniam quidem ex
*6, 0 iinptoviso desolasset, Galaliamque sine labore
* \
vaslassct, cl cum omnia illis ad voluntatem fluxis*),
senl; jam serpenti malo objtciebatur no&tra regio,
^ , , ut proxima. Qtiid igitur magnus Busilius, timidus
*: , \ , \
illc, u l iste appellal, et pavidus, et in rebus ar , \
duis formidare solitus, et obscuro cuidam domi ;
cilio suam salutem credens? An aniino conr.idil
* ; *
ob calamitatis iliius impelum? An ea quae aliis
& ' ;
eveneniDt exemplo et documenlo sibi salutig ess^
p
voluil ? Num acquicvil illormn monilis, qui pn/^,
labaril ad modicum lcmpus furori illoruni cedon \
dum csse, et u l sc non conjicerct in aperluni
^ ; ), vorperiruluni obsisiendo bominibus ad cxdem el earv9
19
* Prxw. XXVII, 2.
S. .. NYSSEM
Q!>!
202
gutacm assuclis? Au ojmiis ornlimiis <opia, ver- ; horumqne pondns tiac in re longc minor csl et ;
infcrior, quam rei geslae vcrilas? Qua enim ora- ; '
tionc explicavcril quis illmn omnitim pcriculorum , *
dcspicienliam ? Quomodo quis ocnlis subjiciat et , , repraseniet novnm illam et iiisolitain pitgnam, . '
;
quain neqnc ab bominibus, ncque contra bomines
gtiscepiain mcriio quis affirmaverit sed polius virtiilcm et liberlatein Cbristiani conlra priucipis
violenliaiii, cxdis et sanguiuis appeleulem, certasse quilibcl dixeril?

Vocabat illum ad ac pnerectus, antcverlcns i m peratoris piwsrnliam f t advcntnni, Imprraloris-
,
qtte polenliam pcr se formidandam, cfliciebat for , \ ;
niidabiliorem snppliciorum iiiultitudine: el post
, ,
ilias in Bilhynia tragocdias, d<*viclosque solila
\ facilitaie Galalas, nullitis ncgolii cxislimabat,
ciiam apud nos arbitratu stio insanire. Rebus vero ^ , , \ *
fuluris exorditnn dedil oratio tuinis simul et pro- , missis misla: el si qtiidcm oblcmperaret Basilius,

promiiicbal bonores omncs ab impcralore, ct prav
terea Ecclcsias gubernacnlufu c l clavum; si relu- , \ ,
ctarciur, proponefmt omnia, qtiae acerbilas animi
' . *
Ciim pou-siaic quidvis agcndi conjuncta excogilare

potesl. Et illa quidcm quas isti cgerunl bnjusmodi
fuerc.
*0
noster lanlura abfuil, ut ob ea, quaj vidibat,
v d audiebat, limore percellcretur, ut sicut aliquis , ,
medicug, vcl fldiisconsiliarius acccrsittis, quo rebug , \, \
dcploralis et dcpositis opcm ferat, monucril eliam.
,
uf ob ea qnas perpctravcrant, poiniieuiiam agerenl,
ei dc oa?icrocessarenl ad caedcm quajrere scrvos

Doi; nibil enim effk-ere eos posse conira illos, qui
\ ,
tfnltim Dei rcgutim appclanl, el immorlalem illam
.
vim et polcntiam colanl: ncnuc enim cos, qui
damnis bos afllcerc velint, qiiiilpiani posse reperire ,
, , . r
seit dirltiin seu faclum, qiiod Cbristianum laedat
, \,
vel conlrislcl. Ptiblicalio , inqiiit, bononim non
?
obcst ci, jni solam iiilcu possidet. Exsilitim non ler[
rcbit, quiloium lerraruin orbem animo suo super ; >,
grcdilur; et qui omnem civilaletn ut alienam, proptcr lerupus incolatns sui, el rursus omnem, ulpro- , :
priam propler condilioncm cjusdem natura ct status , . . ;, ,
atbilralur. Illud autemplagas, labures, mortem tole- , ,
rare, quando id pro veritalis defensione exigitur, . '
,
ne niulieribus quidem tcrrorem inculere solel: quod
f
omnes Cbrisliani anmma2 felicilalis loco ducant, ^

intolentbilia eliam subire tormenta, pro spe illius
,
vitaa. Tauliim eos dolere dicebat, quod natnra , \
itnam tanlum n orlem singulis decrevisset, neque .
saepius moriendo licerel pro veritate dtmicare.
Ctnn porro Basilius hunc in modiimanimum stmm

rontra minas intenderet, c l omnem faslnm polen- , \
tiae et imperii nihili pendcrel: mox ut in scena.in ' * repcntinis pcrsonarum mulalionibus, alia pro alia ,
producitar: eodein modo et bic asperitas inimico , \ >
rtim in blanditias conversa est: mulataque ora- [ ycz
lione is, qni co usq\ie terriftcus el minabnndus , \ ;*
fuerat, ad blandos et moderalos sermoncs sese , \ -. \
lians.ert. Ne l u , inquit, nibili facias quod inagnus , \, - >
iroperalor tuo populo inseri cupit: quin polius pa . -Jcî
i03
CO:<iTHA EUNOMHM, LIB. I .
29i
;, avuCf,; - tiare ipshis qunqiic magisler nominari, ncqiic repugna periinacilcr: vwll vero hoc ficri sublalo exi - -

gtio quodam, quod in fidei Symbolo scriptum cst,
nempc liomoousii seu consubslanlialia vocabulo. A t
, .
, imperalorem in Ecclcsiani recipi, respondfbat ma . , , gisler nosler, rem esse omnium gravissimam. Ma >, ' gntim enim, inquit, quiddam cst animam salvare,
. non quia imperaloris est, scd rpiia liouiinis. Alvero
, , tanlum abessc aiebat, ut aliquid vc! demeret vcl
addcrcl fidci, ul nc ordinem quidem fomnilai fuiei
. \
mularc cogiiarel. Ilicc limidus itle et imbcllis, et
, \ ,
ad oslii slrepitum expavescens, ad illnm, qui lanta
\ * \
0 dignilate cmincbal: ct qnod vcrbis dixit, reipsa
poslea prastilil ct finnavit: qui cversionem Eccle , siarum, velut lorrenlem qiiemdam, magno impctii
ota , ! ,
\ pcr provincias grassanlem, objeclu sni oorporis
cobibuU el avertit, solus calamilalis iucursioni
\
coiupescendae suilicicns cl aplus, inslar uiagnac
, \ \
cujiisdam el immobilis petrse marinse, qure vastos
.
maris fluctus mole sua frangil ci clidii.
Neque bic cerlaminis iinis fuit. Ipsc ntipcrator
\ .
fortunam cxpcriiur, ira iuflammalus, quod iiimm
* ,
conalum cx volo non snc.cessissc vidcrcl. El qucnw

admodum olim rex Assyriornin opera coci
* . "
cujusdam Nabuzardan, leniplum Hicrosolyniilanum
>
' cvertit * : ila et isle Demostbeni cuidam promo " \ \, eottdo, ct cocis pralecto, aliisquc impudeiiiiori,
bac provincia demandata, spcrabat se conseeutu \ \ ,
rum vietoriatn. Omnia igilnr illo misccntc, elimpio
, Q quodam ex lllyrico, qui tabellas manu ferebat, omnes proceres ad opus boc convocanlc, Modcsloque
. ,
ira mullo vehcmenttus, quam prima impressione

, accenso : omncs quidem commorebantur oli imperalorisiram, et cum irato irascebanlur, indignalioni
, \
videbcct illius subservienleset gratilicantes : omnea

, - cx^pcctalionc fuluroruin suspcnsi eranl.Rursusergo
adest prefecius ; rursus terrores incuiiuntur, el
, \
prioribus quidem graviores; ilerum mina? inlenlan
. lur, et ira saevit acerbior: adest forensc minisle* , - rium, pracones, apparitores, lictores, cancelli,
tortinae, quibus omnibus facile ctiam corum, qui
, ,
ad oinnia valde parali acredunl, animi percclli pos, \ \ ,
sutit. Uerum generosus nostcr alblela in certamitm
, , , ,
conspicitur, gloriam prioris pugna, longc exsupc, ' \ . I) s . Qwod si biijuscc rei pelis tesles, res ipsas
iniucre. Quem euim locum intacliim reliquit iem >), \
porii iHius calamitas ? Quanam gens baerotioa; va/ \ .
& , slationiset grassalionisexpcrs mansit? Quis eonim
. - qni in Ecclcsia florebant, non dejcclus csi a corptis
; cl laborlbus suls ? Quis populus iiisullationom i l lam elTugil?Kon Syria univcrsa, non Mcsopolan ia
;
usque ad fiues barbarorum : non Pbirnicin, nou

; ;
Pabesliiia, non Arabia, non itlgypiiis, noii incol;*
> , \ ,
Liby*e nsquc ad tenuiiios noslri orbis; neque alii,
, \ qni in eodeguni Pontici, Cilices, Lycii, Lvdi, Pisi , \ ^^, \ , \
dii, Pampbylii, Cares, Hellesponlii, insulani usqut
, * ad ipsam Proponlidem : non gcnlcs Tbraciae, qni
, \ , \ ,
palet Tbracia, el flnilimi qtiique sqae ad ipsum
ACxioi, \, , , , Daiuibiiini. Qu;c cx bis omnibus provbciis calamin
IV l l ^ g . xxv, 9.
2')5
S. GREGORIl NYSSENI
?9f>
talis Iiiijus cxpcrs fuil, nisi forte illa, qnae anlea , , ; ,

hoc malo lenebatur? Solus ex omnibus populus
\ , ,
Cappadox coinmunera cladcm e\ %rumnam non
\ , " .
sensit, quem magmts nostcr propugnalor ex om- i \ , nibus lcnla'.ionibus eripuit.
; , * \
.

H&cscilicet timiditatis documenla edidil magistcr
nosler: hasc sunt pavenlis el irepidantis ad la-
boivs arduos praeclara facinora ; qui non in coetu
iniscrarum auicularum gloriain sibi peperit, neque ,
niulierculas omni fraudi et deccplioni obnoxias cir- [,
cumvenire studuit, neque a desperatis et corrupti \
menlis bominibus magni fieri valde expetendum dn- , .
xit ; sed reipsa demonslravil vim auimi s u i , et i m - (, ,
. \ perierritum, invictum et gencrosuro illuni spiritiim,
cujus praclare factum salus fuit universa palriae, , , &
' ,
pax nostrae Ecclesiae, exemplar omnis bonesli, i i s ,
, * , ,
qui sccunduin virlulem vivunt; evcrsio adversa , ,
riorutn, palrocinium fidei, securilas inibecilliorum,
,
slabilimentum robtisliorum , et n l uno verbo expediam, quidquid boni excogilari poiesl, id in boc
fa< lo comprehenditur, in qua dunlaxal narralione , \

audiendi el vidcndi sensus re ipsa conveniunt:
, \ >
idem enim esi oratioue praeclara qua3qiie facinora
, \ ' ,
perscqui, et opere ipso oralioni lestiroonium perliibere, ct ulraque muliiis quasi ftrmamenlis cor- ,
.
roborare, mcmoriam quidem ex i i s , quae sensibus
objiciunlur, res vero ex i i s , quaB dicunlur.
Verumenimvero nescio qua ralione longius extra
* proposilam maleriam processeril oratio, conversa Q , *
^
ad singula , qua sycopbanta pcr conlumeliam obje
c i l . Atqni admodum utilis forlassis Eunomio fueril
mora liaec oralionis, in bis calumniis refellcudis, ,
utpolc quae occupala diluendis criminalionibus
contta bomincs cjeclis, ad ea quac majoris sunt . "
p
niomenti scsc conierre nequeat. Quemadmodum
(
igilur eum, qui de bomicidio acctisaltir, superva ,
caneum est accusare de verborum procaciiate ct
)
leviiale : suQicil enim solum homicidium ad boc, ut
,
conira cum niorlis sentcntia feratnr, etiamsi nulla
vtirboruin temcrilatc sese bomicida obsirinxerit: , ' .

ila mibi operaeprelium videtur, ut solam islius i m , \
pietatem refellendam suscipiam , relicla illa , quam
*
in nos cxerccl inaledicendi licentia : clarum enim
R
cst, si in rebus maximi ponderis impielas illius D . .

retundalur, eadcm etiam opera conftitari omnia re- ,
liqua , licct non persequamiir omnia sigillalim. Ca- , , \
,
pul igitur omniuin eorum, qua? moliltis est ipse,
\ ,
Diillum est aliud , quam blaspbemia in orlhodoxam
\ , \ \
fidem, tam in priori libro, quam in boc, quem refulare aggredimur : onincm vero adhibet diligcn- .
l i a m , ut funditus evellai et aboleal de unigenito , \

Filio Dci el Spiritu sanclo omnes pias cogilalioncs.
Ut igiliir omnibus perspicuurn fial, quam falsus ct
, inconstans sit omnis ille contra verilalis dogniata
.
apparalus : primum quidem ad verbum ponam ipsius orationem , qua?. deindc, resumplis singulis,
teparalini examinabo
1
191
CONTKA EUNOMIUM, LIB. I .
298
xa&
Omnis oralto, qua dogmata nosira explicamus,
> ze
perficilur ex $uprema et maxime proprie dicta $ub, ' ,
'
tlantia : et ex ilia quce per illam est, pott illam au

tem reliquis omnibus antecedil: et ex terlia, quas

cum nuila harum coordinatur. Sed illi quidem ut
, ,
causa, huic vero ut operationi, qua facta ett, sub[, xaff ,
jicitur, comprehensis videiicel ad tolius orationit com

plementum etiam operalionibus, quas manant ex sub ,

slantiis, et ipsis competunt. Rursus, cum qucclibet

,
ex his substantm sit et inlelligalur pure simpiex, ct

- * 5
simpliciler una secundum propriam dignitalem, cir
,

cumscriplis autem operationibus per ipsa opera, et
,
,
ip&is operibus , operanlh actionibus commen&urati*,
omnino necesse est, operationes, quce sequuntur
,

quamlibet substantiam , majores et minores esse : et

, ^ illat quidem in primo, illas vero in secundo ordine

* , - esse collocanda*: et, ut universim dicam, tanto discrirAine inler se dissident, quanto ditsident ipsa
, ,
opera: ctim nefas sit dicere eamdem esse operationem,
. ,
qum angelos.fecil, tel stellas el coelum, vel hominem:

,
sed quanto opera operibus excelleniiora et prmtan -
tiora sunt, tanto et operationem operationi antestare

, * ,
merito a$$everaveril, qui pie de hoc cogilare velit :
, ,
'
cum eccdem operationes eosdem eliam effectus pro
ducant, cumque diversa opera, diversas eliam ope,
ratione demontlrent. Cum vero hwc ita tese habeani,

omniaque, mutua ad $e$e habiludine, invariabilem
,
seriem observent, par esl, ut qui inquisitionem se ,

cundum naturalem rerum ordinem imtituunt, el non

. , - , omnia simul miscere et confundere cupiuvt, siquidem de $ubstantia quoestio oriatur, ex primis el ex

cognatis substauliarum operalionibui argumenta re

rum demonitrandarum petant, eorumque de quibvs
ambigitur solutionem. At vero dubiialionem de ope ,

tationibut $x substantiis dissolvent, rali convenien
,
tiorem et omnibut utiliorem fore primis ad $e

eunda descensum.
,
{
Hcec est blasphemia arliflciosa et subdola expli |*cv .

calio. At Deus nobis verax est, et veri Dei Filius,
& , 6 ,
oralionem nostram
4ci ductu sancli Spiritus dtrig
ad veriiatem. Nunc iterum ad verbum resumamus.
. ' - ^ qiue effutivit Eunomius. Dixit, dogmat\um suorum
sermonem tolum perfici ex suprema, et maxime pro

prii dieta substantia, et ex ilia, quos per illam est,
, 6
pott illam autem reliquis omnibus anteceltil: el ex

, ' terlia quce cum nulla harum coordinatur. Sed itti
<\,

quidem ut causce, huic ut operationi, qua facla est,

.
,
subjkitur : primum quidcm in bis verbis maliliaa
.
ct iniprobilalis signum boc est, quod pollicilus

* ) ,
dogma mysticuro nobis exponere, lanquam corrc clurug \oces evangelicas, non ca nomina adhibuit,
^, quibus Dominus nobis niysterium tradidil
cum
. , ' fidei complementuin assignaret, sed nomine Palris
3LJXXV
et Filii et Spirilus sancti suppresso, ioco Patris
, , \ ,
" U i u h . XXYIM,19.
PATROL. G R . X L V
-10
S. GREGOR11 NYSSENI
290
300
supremam et maxime proprie mbstanliam d i c i l ; et \ , \

loco Filii eam, qum esl propter illam, post iUam
,
vcro reliquis anteccdentem; loco aulem Spirilus

, \ , ' ,
sancti, eam quce nulli horum conjuncla est (a). ' ,
\
Alqui si his appellationibus u l i satius essct, non
,
adeo inops erat veritas, ut liaec nomina non repc. ,
rirei; neque adeo imperiti erant alii, qui posiea

ordine subsecuti mysterit bujus pracdicalionem
, ' exceperunt, quique ab initio oculaii testes ei mini , '
stri serraonis fuerunt, etqui post illos lolum terra \ , \
rum orbem evangelica doclrina complevemiil;
'
rursumque, qui posleris teinporibus ortas de hoc
\
dogmale dubitaliones in communi concilio definie \ runt, quomm tradiliones scriptas semper in Eccle
siis cuslodiuntur. Si ila loqui oporiebal, non ulique
\ .%
Palris et Filii et Spiritus sancti menlionem fecis- ,

senl. Quod si omiiino piclati consentaneum, ei ab \
oinni periculo remolum crat, ad banc novilatcm

transrerre fidci vocabula,sequilur omnes illos fuisse
indoctos, reruro dmnaruin rudes, el nominum co, , gnatorum, ul istc dicit, experles; illos, inquam, , \ ,
qui neque poluerunl neque voluerunl proprias cogi, , . laliones praeponere iis nominibas, qine a divinis
oraculis accepimus.
.
Sed omnibus manifcstam arbilror causam, cur
\
haec nova nomina cuderil Eunomius. Nam omnos ,
bomines audho Pairis et Filii vocabulo, statim pro- \ ,
priara et naturalein inler ipsos babitudinem ex
\ '
ipsis vocabulis agnoscunt: quae eniro naluralis sit
.
babitudo, omnibus lacentibus, ex his appellationi- ^
bus inlelligilur. Utergokec de Patre el Filio in
. " \
animis hoininum non ingenerarenlur, sublrabil au \ ,
dientibus eam, quae cum nominibus subit mutuae

habitudinis notionem, relictisque divinilus inspira \ tis diclionibus, eas voces ad explicalionem dcgma , \
tum adhibet, quae evertendye verilali quam maxime
.
sint idoneaD.
,
Recte porro dicit, his non iinhersa: Ecclesiie de
, '
doclrina sententiam, sed suam perficL Cuivis autem,
&
. "
qni vel paululum altendere velit, facile est, quam
\ ,
impia sint, quae effulit, perspicere. At fortassis
. ,
abs re non fueril, sigillatim disquirere, quidnam
\ '
sibi velit, cum snpremam el maxime proprie sub \
stantiara soli Patris subslanliae allribuit, non auiem
, ,
Filii et Spiritus sancli, cum tamen concedal iis
, \ }*
supernam et propriam substanliam. Arbitror enim
.
ego Jioc nihil esse aliud, quam machinam quamdam

ad negandum funditus omnem substantiam Filii et
Spiritus sancti, cumquc occulte bis vcrborura am- \ , \ bagibus moliri, u l pra?ler inane nomen nibil subesse ,
, <.
eredamus, vera subsianiiae et cssentiae noiione per
bas sulelas cl fraudes desirucla : quodque haec ita ,
ficse habeant, nullo negolio deprebendet, qui ani- \
mum ad uralionem ipsius paululum adjicere volet. <
Non enim is credere potest vere subsislere per . -5
\ x
propriam subsiauliam, Filium el Spirilum sancluro,
4
() Similia S. Basilius 1. conlra Eunoniium, statimsub iniiium.
501
50*
, \ qui adeo laboriosc in nommibus cudendis desudat,

, \
quibus puiat Patrem esse afficiendum; nam extre . ,
mas deraeniiae esset, eum, qui rem confiterelur,
,
occupari velle circa voculas. At cum supremam ct

maximc propriam substanliam soli Patri assignet,
\ ,
ipso silentio <?onjiccre nos facit, qnasi reliqiii non
, proprie subsistant. Quomodo enim dicere possumus
,.
vere csse aliquid, si proprie csse non potest () ?
*, -;
Necesse namquc est ea, quibus proprie csse non
convenit, opposilis nominibus denoiare. Nam quod
' ,
non est proprie, improprie sit oportel. Itaquc as .
serere, quod propric non sit Filius et Spiritus
, . "
sancius, nibil csi aliud,quara omnein omnino sub slanliam adimere: quod sine dubio Enuomius
,
speclans, hacc nomina sua2 doctrin propria cxco * . '
gilavit. Non cnim dici potest illum eo slultitiai
processisse, ul supcrnm tanquam locum inferiori

, \ oppostieril, cl Pairi velut ediliorem quamdam speculamassignarit,collocalo inhumilioribus locisFilio.
,
. Nam nullus adeo insipiens et stolidus est, qui in
, \ >, nalura illa sub solum intellectum cadente differcn . " tiam loci reperiri exislimct; loci enim posiliones
proprie sunt corporum ; at quod natura sua spiri \
tuale est, et omnis materiei expers, ei omnium
, .
confessione circtimscripiio loci non compelit. Qua
; - igitur de causa asserit iste solam Palris substantiam esse omnium supremam ? Nam cx inscitia
,
, , , illum in bas ineplias incidere haud facile aliquis
sibi persuadeat; quippe qui in rebus et scriplis
'. \
_ suis cum primis sapienliae laude praeslare videri
, \
.
cupiat: quique,quod tamen Scripluradivina vetat,
etiam plus quam oporiet sapiat .
Alqui nec afGnnare poterit supremum illud, quod
, ,
substanliae Patris Iribuit, significare exccllenliam
,
; * \ \ quamdam potestatis, boniiatis, a u l ' alterius altcujus de geucre eodem. Eienim bocquibusvis ma, \ \ nifcstuni est, exceptis iis, qui sapientiae principa, , tum sibi arrogani, unigenili Filii et Spirilus sancti
^ . substantiae nibil penilus deesse ad oninibus im , ^, mcris absolutam boniiatem , polcntiam, et ad id
. genus alia attributa. Omnia cnim bona quandiu
, * pura, et a suocontrario libera manent, limitc ca . * rent. Nam solo conlrario lerminari, et certis quasi
linibtis includi solent : ul viderc licet, si quis si
D gillatim rcs intueri velit. Valetudo cnim vcniente
l e
, ' .
\ ( , *
\ . \
, \ *
,
. .
\ ,
. -
imbecillitate fuiilur , vila morte circumscribiiur,

lucem tcrminanl tcncbraB, et ut rem in pauca conferam, quaelibel bona ingruente contrario desinunt.
Si igilur arbilratur, naluram Unigeniti et SpirituR
sancti muiaiiom in dclerius obnoxiam cssc, mcrito sane opinionem de carumdcm boniiate imini
nuit et clcval, cum conlrarii sint capaccs. A l si
divina nalura in delerius immutabilis prorsus ot
invariabilis est, u l ipsi quoquc boates fatentur, noccssario scquitur eam inlerminatam bonitatcm habcre: inlerminalum aulem ct infinitura idem svmi.
" Eccli. vn, 17.

() Proferl
hunc locutn Cypaiiss. l>ecad. i v , cap. 9.
303
S. GKEGOttll NYS5EN1
301
At in infinita et inierniinala copia ct abundantia , !

defeclum el imminulionedi animo concipere, ex ;
trenue insipicnlia? argumenlum esl. Quomodo cnim
, '
raiio ct nolio infinilalis subsistel, si quis in rc in ,
tenlionem et remissioneiu sialuat? Ex finium enim
; " \ , mulua jtixla se oppositionc excelsum coguoscimus. ,
Ubi veroiinis omnis abest, quanara ralione exccs- , \
sus cognosct polcst ? An forlassis Eunomius buc
) ; ^
non colliucavil, sed potius temporario quodani ex ,
cessu cogilalione efformaio, secundum praerogati ^
am originis el antiquitatis exccllentiain intelligit,
.
ob eamque Palris substantiam solam omnium supreniaro vocal ? dicat crgo, cui cxcessum illiini
viiae, qua Pater vicit, atlribtiat, cum nullum leinporis spaliuin inler Patrem et unigenitum Filium
inlerjcctum animo recte concipi qucat?
\ ( * )
, , '
, \
, ;
,
,
. \ '
,
;
; \ ,
^
; \
jffo
; ' ,
; '
lioc asseral? Eadem enim et in boc el in illo sub- ^ " ,
)
slanliae ratio est, temporis processu nibil penitue
variata. Neque ullus dixerit illum magis esse bo- , *
minem, quodtemporc antecesscril; bunc vcro mi- ,
nus naiura bumanae participem esse , quod post
.
alios in hanc vitre seenam ingressus sit: quasi vel
, *
consumpla jam nalura in iis, qui anl cesserani, vel

quasi tempus in iis omnem suam vim et faculla ,
tem iiisumpscnt. Ncutiquam enim pcnos lempus
, ^ ,
est cujusvis naturam velut demcnsam dare, sed
ipsa in scipsa eadem manel, i i i posioris quoquc \ .
,
seipsam conservans. At lempus volvilur more sibi
, ; \
insito, naluramque flxam, el immulabilein et inlra

proprios lerminos constantein, sive praitergredi ,
tur, sive praHerlabitur. Quamobrem neque si tem \ ;
pore et duraiione prior esset Paler, u l in liypo
ibesi noslra posuimus, ob id proprie soli Palri
,
p: incipatus el summilas substantiae ascribi debe \
i c t ; cum vero nulla sitquoad tcmporis duraiionera
\ ;
divcrsilas, qua tandem ralione in illa, quae saecula
Faciamus tamen tempus inlercedere, quomodo, D
qnivso, plus dc ratione substantia? parliciparct,
prior illa sccundum duralionem substanlia, quam
postorior, de ipsa, inquam, ratione el notionesubslantia?, ut suprema, et quae proprie $it appellari
mcrcrelur, illa vero nequaquam ? Prior enim respcclu poslerioris , dinturnioris quidcm temporis
pariiccps est, at de substantiie ratione , neque
plus, nequc niinus, quani postcrior parlicipat.
Glarior res loia excmplis evadel. Quid m i nus babuit quaiu Abrabam, quod ad substantiiB
raiionein ailinet, bcalus David, quatuordecim generationibus illo minor ? An quod lemporc poslcrior nalus sit.obid buroana nalura in eomulaia
cst, minusve bomo fuit ? Quis tam fatuus esl, qui
f
autece&sit natura, tale quid comminisci quis audeal? cum enim onme inteFvallum aliquid dimel i r i solitum, infra illam divinam naluram reperialur, quid, oro, effugu relinquilur illis, qui conantur (ubstantiani illam, tempus omne anlegressain, et animo incomprebcnsaro supcri ct iufcri posilionibus discriminare ?
At perspicuum est, el sine ulla dubitatione,
' , boc quod isleasseril, niliil aliud esse, quam patro , (.;
cinium Judaicae impielalis, qui solam Palris sub,
" M a t l h . i,a-6.
5^5
500
, - stantlam sub3islere cretfqnt, et quam golam pro*

<, \
prie esse asseveraut ; conjecta Filii et Spiritus

sancti substanlia in eorum, quae non sunC, nume?, ( , \
rum et ordinem, quia omne illud, quod proprie
, \ , non est, verbo solo, et abusu quodam quolidianae
\ , consueludinis csse dicitur. Quemadmodum honii , ,
nis quoque appellalioncm non sortitur ille, qui
,
imitalione lanlum, et i n cxprcssa imagine homo
, \ est, eed qiii proprie lalis dicitur, quique non simi , ,
litudo bominis est, sed ipsura arcbelypon ct exem . Kat , plar similitudinis. At imago nomine tenusbomo esl.
, \
Quapropter non proprie est quod appellalur; quia
, ; " \
ex natura non est quod dicilur. Pari igitur modo
; el hic, si sola Palris substanlia proprie dicilur,
\
IIOQ ajutem Filii et Spiritus sancli, quid aliud lioc
, - ^ censcam, quam abnegalionem manifeslam totius
, salulis, qua3 nobis coelitus annuntiala est ? Confe .
rant ergo sese ab Ecclesia ad synagogas Judaeorum,
iltim nolentes concedere Filiuro proprie esse, id unum moliunttir, ut tolum illius esse e medio t o l l a n i . Nam idem est improprie esse, et non esse.
\ \ *> , \
Quia vero Eunomius in bis inlelligendis adino
dum solers sibi csse vidctur, et quia spcrnit om
nes illos, qui sine disserendi sublililale cl acumine
\ ad scribenduin accedunt, cxplicel rudibus nobis,
^. - qui ex numero vulgi sumus, ex quali pbilosopbia
, , didicerit substanliam inlensionis el remissionis
* ; capacem esse. Quae ratio dictat, aul suadel, unam
\ substantiara allera magis esse subslantiam, sccun , - dum ipsam dico subslantiaj ralionem? neque volo,
, - C t adducat nobis qualilatum aut proprielalum difvov . , , , ferentias, quas in subslanlia cogilalione cohcipi , , , \ mus, quaeque diversum quiddam sunt ab co cui
, >- insunl : non euim inquisilionem instituiinus de
, ' diversiiate baliluum, colorum, gravitatis, roboris,
dignitaiis, morum et indolis, vel alioruro, quai
, ; corpori et animo inbaerere conlemplamiir : sed de
,
ipso subjecto, cui proprie nomen subslanli* oom . ''
petit, quaerimus in prajsenti ; num respeclu alic ^ ,
, ^, rius, praerogativam quamdam in boc, quod niagis
, , - sil, obtineal. Alqni ad bunc usque diem nunquain
, , - audivirous duo quaedam, quae omnium consensu
sunt, quamdiu ambo quidem sunt, allerum magis,
.
alterum minusesse. jEqualitcr enimuirumque est, quaradiu est, quod est, sublata orani prorsus excessus ei defectus ralione, ut antea diximus.
D Si igitur omnino non conceditur, unigenilo Filio
** ( rationem subslantiaa convenire : huc enim, quam ), vis clandeslina via, tendere videlur illius oralio;
, ' cum cum proprie esse negat, deberet ctiam negarc
- eum iuinus csse. Quod si fatelur Filium essc sub ( ), slantiam quamdam, quoniodocunque subsislenlem
(nondum enim de boc disceptamus), cur ilerum ei- ,
dem quod targiiur adimit, dum eum qucm con , ,
, ; ' fessus est esse, per boc quod conlendil impropne
& , essc, penilus abolcl ei tollit ? Idem enim esl quod
* , omnino non esse, ul paulo anlc monnimus. Quom admodum enim illud homo non est, cui noininis
\ \ , , - ratio perfecle non congruit : quod autetn proprictatibus rei caret, ei loia subslanlix illius ralio ab* ,
judicalur: ila gencralim conlingit in omni re, uc
/ 1
507
S. GREGORII KYSSENI
508
qua vere noo affirmalur, quod vel perfecle, vel

proprie s i t : non enira ob id eara esse deraonstra- \
veris, quod eidem pariem quasi essentiae et exsi- " ,
, \ \
stentiae concedas. Qui enim rem proprie non esse
astruit, is totius rei inieritum et peruiciem mcdi- \
. (
tatur. Quapropter ad meliora, si sapit, animum et
\
cogitationem transferat, et docere cesset substan \ \ tiam Unigeniti improprie et minus esse. Quod si
in impietalc persistere siatuii (quamvis nesciam, 6), ; cur velit condiiorem suum Deumqae el benefaclorem blaspbemiis remunerare), poenas luat vanae * \ ,
\
cxistimationis, quaru de docirina sua concepil:
, .
quippe qui imperite subelautiam alia aliam secundura subslantiae ralionem faciat majoreni, ei hanc ,
quidem superam, illam vero inferam, eo modo, qui
1
consistere nequit, decernat : alteramque proprie, , alteram iroproprie esse iradat. Neque vero quem.
quam pbilosopborum etiam a fide nostra abhorrentem cognovimus, qui adeo deliraret : neque CODeooai hoc vel divinis oracalis vel commuuibus hominum notionibus.
Quid igilur in his vocabulis novandis iste sibi
proposuerit, saiis, u l arbitror, ex diciis jam est
manifestum: videlicel tanquam propugnaculum vel
fundamentum quoddam lotius improbilatis suae,
ve#ba hiec pramillit et supponit : ut si pcrsuaser i l unicam solam substantiam supremam el maxime
propriam esse, facilius de aliis rcm conficiat:
quasidciis, quaeinfra illam primam, et non proprie essc eogUentur. Maxime verohoc ostendit progressu disputationis, cum sua de Filio ei Spiritu
sancto placita edisserit; nusquara enim ulitur veris nominibus, ne, ut ante dixi, nalure consortium
ei communionem inter se, ipsis vocabuiis eliam
invitus menlibus nosiris objiciat, sed sinepropriis
nominibus illorum menlionem facit is, qui docet,
ex verbis et nominibus idoneis ei accommodalis animos audienlium ad rei veritatem ducendos esse. At
quale nomen accommodatius esse queat, quam
quod ab ipsa veritate impositum esl? Sed Evangcliis adversa jn niundura inlroducere volens, non
uominal Filium, sod substantiam, quae per illam
primam sit, et quae post illara primas lcneat. Quod
autem bxc non alioconsilio affirmct, quam ul sanam
elortbodoxam de unigeniio Filio opinionem ex mentibus bomimimcximat, magiseliam palefacitet reliquis illiws imposturis et macbiiiamentis. Porroquoniammodus loquendi, quousus esl, ila comparaius
videtur, u l is ctiain, qui aliquid impie de Gbristo
proferre non cupil, eo usque eal: proplcrea ego quoque tacitus nunc praterraillo eam, quacest de Dominonoslro, disputalionem,ex8lructa illiusreiutatione exnianifeslissimis tantummodo blaspbcmiis
contra Spiritum ganctum, quem aperia et nullo vcr

,
,

\ ,
, " ,
.
* , \ \
| , \
, ,
, \
, *
,

.

; ' ,
, ' ,
.
, \
,
. \
, \
,
\
, * ,
\ ,
\ ,
, ,
.
1
borum involucro tocla blaspbemia aggreditur, duro eum tiicit non ejuadem ordinis curo Patre el Filiocenecri posse, ulrique autem subjcctum. Quani cjns iiOpiclniom prn viribngnunc examinabo.
Qu33 igitur subjeclionis vocabulo notio subjecta
sit, et in quibus rebus divina Scriplura id nomen
usurpct, principio inquircro oporlet. Cum Deus
bomincin houorasset, eo quod ipsura ad iniagincm
\
\ ^ , ).
' ^/ ,
300
COiNTRA EUNOMIUM LIB. I .
510
,%
, et similitudinem sui creatoris ctfecissel , omnein

\
raiionis expcrtem crealuram subjecit illi conditor
. , \,
- Dcus. Qucmadmoduro magnus etiam David in
' \ ' - Psalniis hanc gratiam Dei cnarrans decantavit,
.
Omnia, inquiens, subjecit sub pedibus ejus* , et
\ . deiuceps nominalim exsequitur illa, quae ei sunt
,
subjecla. PraHerea aliud subjcclionis in sacris L i i ,
, ,
teris repcritur signifu atum; rerum enim in bello
, ,
fcliciter ab ipso geslanim causam Deo universo
' . rum ascribcns B. David : Subjecit populos nobis,
, inquit
et gentes sub pedibus nostris; ilerum . que : Qui subjicit populos mihi. Stfpiusque invenire
- est vocein banc in sacra Scriplura ea notione, qua
significat dominalioncni in adversarios parlam:
>
, \ , nain illud Apostoli dc fulura suD fioein mundi sub \ jectione omnium boininuui, qua Unigenito subjicientur, et per ipsum Palri, cum non absque rc \ (
, condila sapicnlia dicit : ipsum etiam mcdiatorem
- Dci ei boniinum Palri subjcctum i r i , ineinuans
), \ videlicel nmnium horainum erga Pairem obedien , . '* liam per Filium buinanitalis noslrae parliripem :
iu pra?sen(ia praelermillendum censeo, quippcquod
fcv ,
- , - lungiorc et accuraliore declaratione egeat. Non dis ceJam a perspicuis, iisque in quibus nulla ambi ; \ guilas de significalu subjeelionis residet. Quo igilur sensu docel, Spirilus subslantiam, Patris et
, ;
, Filii subslantiae subjeclam essc? Num ut Filius
Palri subjicitur, quoniodo subjeclionis vocabulum
,
usurpat Aposiolus? Sequitur ergo, quoad boc
*.. ( ;)
; - g Spirilum sanclum Fiiio noa
subjici,
sed
,
ejusdem potius cum illo ordinis esse, fciquidem
. \
dua3 persona3 sunt, quae subjiciunlur. An non hoe
; \ - scnsu ? Quo igitur alio? Num ut rationali nature
\
ralionis expertem subjici ex psalmo didicimus?
- Igitur tanlum diflcrl, quanlum subjeclio brutorum
,
respectu boroinis. Sed forle banc quoque noiionem
abuuet? Ad reiiquara ergo veniat oporlet, ut scilicct ila subjici dicat, quo pacto is, qui repugnat
el reluctatur, subjici solct lunc, cum a potenliore coaclus sese submittit, viclusque manus praebet.
Eligat cx diclis, quidquid volucrit, non ealts
*
dispicio, qnonam eorum electo, inevilabilem pro ,
lalae blasphemia; causa damnalionem cflugere

, queai, sive dicat Spiritum subjici ad modum, quo
subjiciuntur bruta animantia bomini, pisces nimi, \ , \ '
rum, volucres et oves, sive ad roodum eorum, qui
.
ab imperio defecerunt, eum, velut capiWum, adduu*v , \ D xerit ad ejus solium, qui viribue et armis praeva , * lcns victoriam obtinuit. At nibil horum aiBrmabil,
( sed respondcbil polius se subjectionis vocabulo
\ \ . ;
non ex Scriplura? pracscripto et signiflcalo usum
esse; sed alia quadam notione Spiritum sanctum
, , subjecium esse Patri et Filio. Quae igilur ba?c esl
\ ; \ - nolio? An quia tcrtiolocn in ordine verborum, quaa
disripuli a Domino acceperunt , collocalus est*
ob id docel eum aubjici, et non ejusdem CUJI illift
, \
esse ordinis ? Eadem ratione Patrcm quoque uni . , genilo Filio subjiciat, cum Scriptura sepc Domiui
* . \,
nomine prius posiio, secundo demum loco Dei, qai
9
t r
Gen. , 15.
" P s a l . vni, 8.
* Psal. -, 4 sqq.
, T
I Cor.
xv, 24,
Matlh. xxvur, i ^ .
S. GREGORH NYSSENI
3U
cst euper omnia, meniionem faciat. Ego et Pater, *
\
taquii Dominus " , praBposilo utique suo oomine.
,
Et : Gratia Domini nontri Jesu Christi, et charilas
,
Dei**: et infinita talia occurrent Scriplurae studio- *
sis, qui talia teslimonia colligere volenl. Cujusmodi *
,
est et illud : Divhiones gratiarum sunt, idem vero

Spiritu$;etdivi$iones ministmorum sunt, idem vero
, \
Domtnus ; et divisioms operationum sunt, idem
vero Deus
ltaquc secundum islam rationem sub- \ ,
. \ jcclus est Filio et Spiritui sanclo ipse super oinnia
\ 6
Deus, tertio loco a Paulo recensitus. Sed hacienus
cjusmodi philosophiam nunquam audivimus, q u * , \
secundum et lertium, consecutione quadam po- . "
stlum et pronuntiatura conjiciat in ordinem eorum,
, , ,
quce alteri sunt subjecta et obnoxia, et tamen iste
1
enumerationempersonarum, ex serie ei consecu-
.
tione quadam, contendit esse naturarum majorem
et minorcm prastaniiam. Ordinis enim seriero do- ,
cet esse argumcntum diversitatis naturarum, nescio , \ '
a quo in bxc inania figraenta inductus, et qua .

etiam necessitate conipulsus in hanc senlentiam
descenderit; nam ordo numeri non efficit natura- ,
rum diversilatem. Sed res nuroeralx suam quidem ' " , *
naturam invariatam retinent, sive numerentur,
sive non. Nuraerus autem signum esl, quo rerum
quantilas innolescit; neque ea, quse inferioris na- turaB sunt, in secundam quasi classem reponil; sed , ,
arbilrio eoruro, qui numerant, res numero signifi-
catas, immulata quadam serie disponit ct ordinat. *

Paulus et Sytvanus et Timolheus . Cum iriura ho- Q
, .
minum hic, ordinc quodam, arbitratu ejus, quinu
,
,
meravit mentionem fecerit, Sylvanumque secundo
loco posl Paulum posuerit: num aliud qiiid, et non , , \ ;
bominem, Sylvanuni esse demonstravit? Et num ,

Timotheus terlio ordine collocalus, alterius cujus ; . "
dam natura3 erit propier ordinem orationis ejus,
, \ , \ | *
qui tres istos nominavil? Minime voro. Quivis enim
#
illorum homo esl, el ante et post numerationem.
,
Oralio auietn cum unica voce trcs siraul significare
,
nequeat, uniuscujusquc divisim, ordine, quo lubet,
, , ,
mentionem facit : conjungiique oomina copulis et
.
nexibus inlerjectis, el Irium, ut arbitror, cum uno
.
consensum et convcnientiam bac nominura compoeilione ostendit.
Verum hsec novo huic seclario el dociori non D ' .

placent. Itaque ordini et dispositioni divinorum
* \
oraculorum adversa sancit, eumque qui ab ipso
Domino Palri et Filio conjmiclus est, avellit ana- , \
turali ct propria quasi stalione et ordine, rebus- ,
que subjectis annumerat, ct amboruin opus esse , \ *
dicit : Palris quidem ut causam effectionis illius ,
subministranlis; unigeniti vero F i l i i , tanqiiam ejus, ,
qui cfficiat illius bypostasin et subsisientiam, hanc- , \
que causam subjeclionis esse confirmal, cum ta- , .
men subjectionis significatum nondum nobis ex
,
planarit.
,

Deinde dicit : Comprehensit videlicet ad lotius
" Joan. , 30.
" I I Cor. x m , 15.
1 1
I Cor. xn,4 sqq. " IThess. , 1.
515
514
orathnis complemenlum eiiam operationibus, quw

manant ex subsianliis,
nominibusque, qum illis
competunt. Harum oralionum sensus non est inlelleclu facilis, quippe niulla inipietatis ealigine tectus: videtur autcm, quanlum quidem conjecliira
assequi licet, ejusniodi esse : Operationes subsianliarum procluctriccs, u l pulo, Palris et Filii facultalcs nominat, per quas prima subslanlia secundam produiii,el secunda terliam, et nomina borum
operum, quxeffecla sunt, apte et convenienter ipsis
operibus imposita esse dicil. Csclerum nialignam
vcrsutiam, qua in ipsis nominibus usus esl, jam pro
virili patefecimus : ct quoiicscunque malcria nos
,
,
, , \
* '
, \
* \
\
*
, , .
1
(O vocaYerit, si necessilas poslulet, rursus patefacierous.

*
Nunc par est disquirere, quomodo operationcs
! ; sequantur cx subslantiis, et quidnam sint secun; , )
dum suam propriam naluram. Nunquid aliud sunt
; \ ,
a substantiis, ex quibus effluunl? Num pars illa ; , rum et natura? etsi quidem aliud sunt: quomodo,
, \
aut a quo eflectae sunt? Si vero idcm sunt, quo ; modo sejuncta? sunt, ila ut neque insint, sed cx trinsecus subsiantiam coniUentur? Nihil enim bo , mm ex dictis perspicue salis intelligitur. Num nc\ , cessitate quadam naturali cogente operaiionem,
\ , \ \, \
qualiscunque demum illa sit, sequt ad substantiam,
* ; '
sublata oroni Hbertatis ralione, quemadmodum
usiio el vapor ad ignem,et exhalaliones ad corpo\ , ra, ex quibus exsislunt, consequuntur? Sed non
\
arbilror illum boc vclle: ut sibi persuadeat divi, nam naluram esse quid compositum et varium,
\ quaB inseparabilem a se operalionem coniineat,
' - quamque nccesse sit in ipsa Dei substanlia, quasi
. \ ,
insilam concipere: lanquam accidens in subjetlo ;
; quia dicit substantias istas cx certo consilio et l i \ berc rnoveri ad agcndum quidvis arbitratu suo. Et
quisnam illud, quod ex proposilo et libere stiscipi tur, sequi ail instar eomm, quaa exlrinsecus ad
.
substantiam scqui solent? Ncque enim conimuni
, ' - hominum consiiutudine hoc sensu bunc loquendi
' , *
modum usurpalum novimus, ut scilioct opcrationem
\ cjus, qui circa aliqnam rcin occnpatur et laborat,
, \
sequi quis dicat ad subslanliam ejws, qui operatur.
^ . Ncc fieri potesl, ul qui allerum ab allcro scjungit,
* - soparatim cl per se solum, quod relinquiiiir, accii
u 1
, 6, D P
Q ' operaiionem nomiuat, is eiiam id,
quod pcr operationem cielur, animo coinprebendil,
. $ , ,
et qui operantis nicnlionem facit, ille omnino la, , ciie operationem quoque significavil. Ficl autem
. ' id quod asscrimus dilucidius exemplis. Dicinins
/ , \ * iguur aliqucm xs malleo lunderc, vel (abricare,
, vel aliud quiddani de gencre eodem agerc. lgitur
uno vocabulo ct ipsam operationem et opificem
^
oralio repraesentavit: ila ut si alierum sejungatiir,
, ' , \
altcrum subsistere nequeat. Si igilur duo bxc si ,
mul inlelligimlur, operatio videlicet, el is qui opc ; ^ , * raiionc illa agii, quomodo afflrmat isle ad primam
substantiam sequi illam operatiouem, qua prima
* '
secundani subslantiam cffinxit, ut sil media quo, ' * daimuodo ititer utramqne, cl ncque prima? sotun^.
5!5
S. GREGORII NYSSEffl
3C6
dum ualuram congruens, ncquc cum sccunda copulala? Nam ab illa scparata cst, quod non sit
nalura, sed iiatuiae quxdam molio; alteri vero, quam post sc relinquit, non compclil, quia non
nudain opcralioneii), sed subslantiam agendi factillate praBditam, seipsa produxil.
Deinde lioc etiam disquisitione digiium censeo:
Opus subslantiae vocat. substanliam: secundam

quidcm priiiue, rursus secunda? lertiam. At qua , .
ralione boc demonstravit? Quas probationes ad ;
boc oslendendum adbibuil? exqua meihodo et arte ;
evicil, credi, debcre posleriorera esse prioris opus?
Si cniin ex bis, quae in hac reruiri universilate v i - ;
sumur, de bis eliam ratiocinandum esset : ncque \ \ sic quidcui deceret, ex his caducis et in imo posi- , '
\ ' *
tis conjecturam de illis subliraioribus facere: sed
laincn veniain mereretur, quisquis his, quae ob ,
oculos obvcrsantur, inductus, errarcl circa illa, . \
quae comprebendi nequeuut. Nunc vero quls affir- ,
mare ausil, ccelum esse quidein opus D e i , coeli , \ ,
vero solem? Solis lunam, bujus slcllas, et hartim , ;
aliam quarudaoi ex rerum creatarura nuniero? Om- ,
.
\ *
nia enim unius sunt opera, cuin sit unu$ Deu$ et ,
, ,
i'ater ommum, ex quo omnia
Quod si quaedara
,
ex se inutuo fiunt, ut, exenipli causa, animalium
generalio; neque sic aliud ex alio fit, manente ea- . *
dein, in bis quae gignunlur, nalura. Qua igilur ra- ,,
lione id, quod ncc in rebus crealis invenitur, iili ,
eiipremae nalurse allribuit, primae videlicet subslan- , \
liae sccundam esse opns, et bujus sequenleiu? ; ,
Quod si inspcclo ammaHuin ortu permotus est, u l \ * ,
bimile quid de illibala illa et intcmerata natura
decerneret, prioris scilicet opus quoddam esse , *
. ,
posleriorem, ne sic quidem rebus convenienter
senlit. Nam quae ex se invicem gignuntur, ea ejus-
dem omirino nalurae sunt, cum illis, ex quibus
\ * gignunlur. Iste aulem alienam el peregrinam natu,
ram ailingil illis, qui exse niutuo nali sunt,ut pa- \ tefaciat mendacii vanilalem, et taoquam anibidex- . " \
ler pugil gemino ictu vcritatera appctat. U l enim \
subjeciionem dignilalisque naluralis Filii et Spiri- ,
lus sancii imniinulioneai stabiliat, alterura ex al-
lero editum dicit. Ne vero dum haec asserit, in co-
gniiionem ejusdcm exsislenliae in eadcm natura , \
devenianl illi qui gencrationem ex se invicem inlel- , \
ligunl, cuin ipsa naturae ralione pugnat, dum alle- , ,
rum ex alicro progeneraiuin concedil; diversaeque , .
naturae, ct quasi spuriae eum, qui nalus est, a suo
genilorc efficit.
" Caelcrum, quod mibi anie oinoia dignum rcpre- jy
, *
bcosione videtur, boc est : Si aliorum quispiam
doccndi imperitus, ct in bis exercilationibus rudis ,
\ , >
ct bospcs sentenliaua suam, prout rcs tulissct,
cuuntiasset, racrito ei ignosccremus, quod bujus- , . \
uiodi apparatu ad slabilienda dogmaia usus cssei.
Atcuni isie ea facultale pollcat, ut et ad ca qiue . \
longe supra naluratn noslram posila suDt, investi- , \
ganda perspicacitale sua sese extendat, quonam modo ignoravit principium, quo in bis rcrum oc- ,
, * <;
cullarum disquisitionibus indagatio insliluilur ?
%
, 3
1 Cor. viii, 6.
3(7
CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1.
513
; Quis enim nescil oralionem ex manifeslis poispicuisque ductam conciliare fidem illis, de quibus
,
ambigitur : neque in cognilionem rcrum ignolaruin
\ ,
et abstrusarum nos pervenire, nisi quae plerumquc
, \
, conceduntur et approbaniur, ad rerum incertarum
perspicientiam nos quasi manu ducant? Si vero ea
quae in principio disputalionis ad ignotas res noti ;
ficandas adbibuimus, communi bominum scnsui
,
repugnent, aegre profecto id, quod in dubio ver , *
eatur, atque adeo penitus negalur, illis adhibitis
.
explanabitur.
Igiiur omnis controvcrsia inter ortbodoxos, qui
\
Ecclesiam sequunlur, et iuler Anomocos in boc
' \,
consistil: utrum oporteai Filiuni Dei et Spirilum
, \
, - ^sanclum numerare inler res crealas, ut volunt
advcrsarii, an inter res incrcatas, ut scntit Ecclesia.
.
Hoo igilur cui ab omnibus conlradicitur, sumtt
, ipse tanqnam conccssum ab oronibus; ctiaru nulla
.
,
allaia dcmonstralione, quod posterior sit opus sub , etaulia? prioris, confulenter docet, rem ita scso
^ .
habcre, nescio qna inslilutionc aut disciplina ita
\ * - edoctus, et eo usque confidentise provectus. Si enim
,
omni probalioni et demonstrationi premillcnda
^ suni certa, omniumque conscnsu corroborala, ut
,
ignolum cum iis qua3 premissa sunl, aple cl con ,
venienier connexurr, palcfial et clarescat: sane is qui
* , \ *
quod in quxstione positum est, ad alia dcroonslranda
.
asciscil, nibil aliud quam ignorantiam ignoranlia,
, .
fraudenique fraude cumulat. Hoc scilicct est caecum
* ,
ca3co se pracbere duccm, ul alicubi Evangelium lo \ \
quitur . Vcre enim caeco el pleno vanilalis ser , moni, qui omnium creatorem et condilorem in rc, \
rum creatarum et cffeclarum ordincm conjicit,
, * - adjungunl alinm aeque ca?cum, alienae videlicet na , *
turae eos esse, et secundum substantiam ina?qnales,
\
Filiumque cognatiorienalure Palri nullo modo con , \
sociari; sed dc bis postca viderimus : par enim esl,
. \
ut quse manifcstiorem prae se ferunl impieialem,
* (
nos quoque aliis locis indaganda rescrvcmus. Nunc
.
ad oralionem Eunomii reverlamur.

Rursm vero cum quadibet ex his subttantiis et in, ,
lelligaiurpura,simpUx, et simpliciler una, secundttm
,
propriam dignilalem, cirevmscriptis autem operaiio ,
nibus per ipsa opera, et ipsis operibus operanlium

^ actionibus commensuratis: omnino necetse est ope , rationcs, quos sequuntur quamlibet subsiantiam,
,
majores et minores e$se, et illas quidem in primo,
,
illas in secundo ordine collocari debere. Sentenlia
.
omnium honim verborum, licei valde mulla sinl,
, et redundantia, una est, probare nimirum, Patreni
., \,
nullam connexionero babere cum Filio, rursusque
\ ,
Filium cum Spirilu sanclo, sed subslautias a scse
' *
routuo sejunctas essc, divulsas ct dislractas, pcre ,
grina quadam el insociabili natura? diversitate : nec
* \ JXOVOV,
boc solum, scd et magnitudine et digniialis impa\ ,
rilatc divisas, ct alia majorc, alia minore, u l ipse
* Matih. xv. 14; Luc.vi, 39.
31$
S. GREGORU NYSSENI
z ><s
aU, el quoad alia omnia multum eliam inter sc d i - , ,

, \
slantibus.
.
^
Nos vero, licct muUis supervacaneiim videatur,
, \ * in his lam dilucidis immorari, ct omnia sigillatim
,
refularc vellc, quae a plerisque falsa et exsecranda,
, \ , \
ct nullius omnino momenli exislimcntur : nibilo, *
iiiinus ne pulenmr propter inopiam refutalionis,
* ^,
aliquid corum, quae aliulit, intaclum ct irreper \ .
cussum praclerire, pro viribus bis ilidcm refellendis

insislimus. D i c i l : Unamquamque harum substantiam * , ,
puram, simplicem, unamque esse et intclligi. Rur- ,

sus hic ea quse dubia sunt, pro certis cl comperlis
, , \
assumcns, pulat se aliquid dicere, sufficere ratus
.
pro omni denionstratione, si ipse aflirmet. Tres
subslaniias dicil. Hoc cnim ostendit, dum ait: cn- . ,

juslibet ex liis sub&lanlicc. Ncque enim ita loculus . , .
rsset, si unam cxislimasset. Si igilur ila substan-
liarum inler sc dislinclioncm assignat, ut non v i - ,
, \
deutur in Sabellii impietatem delabi qui uni
, * \
subjcclo Ires accommodabal appellationcs; assentiniur et nos, nequc quispiani buic dogniali con- *
Iradicit, nisi quod solis noniiiiibus, el sola prola-
tione oralionis crrare vidcbitur, substanlias pro .
byposlasibus usurpans: non cnim, quae substanliac , \
ralionem eamdem babenl, simililer etiam in ralione \ . \ , * *
bypostaseos conveuiunt; nam Pelrus, Jacobus et
Joanncs in ralione snbstanlisR unum ct idcm sunl , \ (
),
inler se muluo, quilibci enim borum bomo est, sed
in proprielatibus byposlalicis, minime conveniunl. Q , . ,
Igilur si boc conlendil, non esse misceudas personas
seu bypostases , ncque uni pcrsonse adaplandas , \ \
ires appcllaliones, fidelis fuerit, juxla Apostoli , ,
, ,
verbum, sermo, et omni acceptione dignus . Quia
vcro non buc tendit, neque eiiam luec asserit, nt . \ ,
byposla*ses suis idiomalis el proprietalibus a se * muliio sccernat, sed ul in ipsa natura subjecla , , '
diversiialein ab alia, vel polius a seipaa inesse do- ,
ccat, el ob id mullas substantias nominat, quasi , ota
qiuelibet collata cum aliis propriam habeat diver- , sitalcni: proplerea dico orationem illius principio ,
el capile deslilutam essc, cum seriera blaspbemiae * ,
suac non cx concessis et certis periexere pergac. , ,
.
Neque enim probalio iliius ita inslructa cst, ut
quis pcr illam ad persuasionem induci possit, scd D ,
nudam et exilem impiclatis cxposUionem continet, * * * ,
sicwt in somnii aliciijus narralione. Nam cum Ec- \
clesia doceat fidem miiiime scindeudam et dividen- . ,
\
dam in pluralilalem substantianim, sed in iribus , *
\ b
personis et byposlasibus nibil secundum essentiam
,
differenliae crcdeiidttm esse: adversarii vero in
, *
ipsis substaniiis varietatcm ct inaiqualilatem sla, \, ,
luanf; iste id, quod nulla ralione demonslratum
, ^,
est, aut demonstrari polest, audacler, tanquam
, \
jam probatum, proferl et pronunlial, cum forle id
.
nunquam antebac cum ullo morlalium commtini, * <
cassel; alioqui ab iis, qui rccle et probe inslituti
M
1 T i m . , 15
3!2
COHIRA EIK OMIUM, LIB. I
sunt, didicisset, omncm orationem, quandtu cx
nicra libidine, el sine ulla probalione eflutitur, essc
quod dici solet, nugas anilcs, et gerras gennanas,
nullius prorsus momenli ct efficaciae ad denionslrandum i d , quod per eam quacriiur, quando v i dclicet nibil firmamenii nequc cx sacra Srriptura,
ncque ex raiiociiiationibus humani ingenii, iis, qu;e
asscruntur, accedil. Et haec quidem baclenus.
32!
, , ,
, '
,
: ,
; . \ .
' .
\
,
b; .
\ , .\
C/JJW , \ . [/ ,
,
^; " '
,
,
, \ .
<
; 1\
; \ , '
, \ ,
\ ,
* ! ;
^ ,

' \
, \
), , ,
,* \ ,
, \
.
, , '
, '
. "
\
,

' ,*
. .
, ,
, ,
. \
, ^5 . '
; ,
,
, ' ,
* * , \ ^,
, \
,
1*>, . 4
(fij Proiert
Nos vero vcrba Eunomii exculiamus. Simplicem

esse et omni modo unam quamlibet harum substanliarum ailinnat : qtias oralione sua expressil. Ca>
lerum simplicem essc divinam illam et bcalani,
omnibusque superemincnteni naturam , neque agrestcs admodum c l bebelcs ingeuio negaluros esse
puto. Quomodo enim quis naturam illatn speciei
et figurarura varietalis expcrtcin, et oinni quantitate, quae in magniludine visitur, separatam, credal esse inuUiforinem cl composiiam () 1 Quod vero
juxta dogina ab islis coniictum sublimis illa, ei
super aliarum rcrum ordinem posila subslanlia
siinplcx non sil (licct alioquin verbis pulcbre simplicilalem asserant), facile deprebendel, quisquis
paululum nienleni advcrlerc voluerit. Nam quis
ignorat, quod simplicitas secundum suam propriam ralionem in sanclissima Trinilate remissioncin et inlensionem non recipiai? in qua enim nalura mislioiiem et concursum qualitalum inveniro
non esl, qnin polius in qua imparlibilcra, ct
composiiionis plane experiem faculialcm animo
concipimus : quomodo quis inteusionis el rcmUsiouis diversilaiem aliquo modo cogilaiione conipleclelur? Necesse eiiimest, u l is, qui differentian)
in bis slatuit, qualitatum quarutndam confluxum
circa subjecluni concedat; quia vel per excessum,
vel per dclectum differenliam in bis consideral;
et per boc quanlitalis ralionem ei, quod quaBritur,
ûperiiiducit; vel in bonilate, potentia, sapientia,
vel 8i quid aliud in divina natura incsse posse
cogUatur, redundanliam, velinuuinutionem astruit;
el sic composiiionis raiioncm non evilabil; na:u
sapienliam, polenliain c l hujus generis alia bona,
sine imimiiuiione ac defectu pcssidet id, cui bonum non esl advcnliiium; sed ipsum quale est,
tale nalura sua est. Iiaquc qui asserit majores
et ir.inores cssc in divina natura subslanlias, is
imprudens diviuuni numcn ex inxqualibus composituin cilicit, ut aliud concipiamus esse subjectum,
aliud vcro i d , quod parlicipatur : cujus secundum
coir.niunicatioiiem in bouo Aal i d , quod non est
lale. Quod si vcre simplicem oninique modo unam
existiinasset subslanliain, ipsamque siculi cst,
bonilalem, non ex ar.quisilione bonilaiis cjusmodi
lactani esso crcdidissct, baudquaquaui inlcnsionein
cl remissioncm in ea staiuissel; nam prius quuque diximus solam mali prxsentiam bona imminuerc. In bis autcm, quorum nalura deleriorU
non csl capax, nou licct terniinum bonilalis ani-
bunc locum Cypariss. dccad. i x , c. 5
523
S. GREGORU NYSSENl
524
mo comprclionderc. Al infinilum non est tali ha- , ',

biludine ad aliud; scd ipsum sccundum scipsum ,
Bpeclatum, nullo termino cocrcetur. Porro infini- , \
tum infiniio plus minusve habere, nescio quomodo \ * ,
coucesstiius sil is, qni rein accuralius perpenderit. ^, Itaquc si substanliam illam supcrnam fatetur esse .
simplicem, securaque ipsam sine dissensione convenientem, necesse est, ut concedal eam quoque in
communicatione simplicitatis et infinitalis junctim convenire. Si vcro substantias ab invicem discfiminat, et quasi alienaC aliam Unigenili a subslanlia Patris, et aliam Spiritus sancli a subslanlia
Filii statuens, intensionemque ct rcmissionem ipsis altribuit; non fallal nos occullis insidiis, dum verbo
quidcm simplicitatem asserit, reipsa vcro composilionem Dei affingit.
Sed jam rursus verba illitis ordine resumamus.
*
AU : Cutn sincerasilel $implex substantia ac prorsus
. ,
, cv, lalisque cogitetur et intelligatur secundum pro,
priam digniialem. Quid sibi vull illud, secundum . \
propriam dignilalem? Si enim cxisltmal subslan- ^ ; ;
tias esse dignilalc pares, inanis certe et supcrflua
, \ , \
fucrii borum vcrborum appositio, ulpole in rebus

cerlis, et omnium confessione perspicuis immo '
rans; sed danda est venia fortassis diclionis iiv ,
lempcstivae usurpationi, cuni melior et sanior de
, \ ^
T)co cxistimatio non repudiet banc oralionis
. iuntiilatcm et superfluitatem. Verum non imminet
\ (
ci periculum commitlendi peccala verborum (facile ||5)* *
enim medicabilis morbus esl), sed longc pejora
.
niolilur, et impie aggredi tenlat. Nam simplicem

dicit qnamlibet trium substanliarum secundum
, \ \ ,
propriam dignitalem, ut decrctis suis, quae ab
\ , \ initio sancivil, de prima, secunda, et terlia sub . " , *
slanlia, pervertaiur quoquesimplicitatis ratio. Nam
,
quemadmodtini solam supremam, et solam pro- Q \ , \ ,
piiam Patris substantiam nominavit, nihil borum
,
Filio vel Spiritui sancto assignans, videlicel neque
, ,
supremae, nequc maxime propriae appellalionem; ,
eodem modo cum subsianlias siniplices nominat, *
arbitratur cuilibet simplicitatis rationera conce- , , \
dcndam cssc, secundum modum et mensuram
,
dignitatis, qua pullel, ui prima quidem ct maximc , ,
propria substantia quasi in arcc et culmine simpli- \ \ <
citalis conslUuatar; secunda, proporlione qiiadam

secundum mensurani distantix a prima, simplici- , \
tatis ralionem participet; ct tertia similitcr tanlum
\ .
a perfecla simplicilate reccdat, quantum necesse
esl proporlionem el slatum dignitatis immimti,
,
adco ul ex hoc sequatur, Patris quidem subsian
liam, pure et mere simplicem esse; Filii vero D ^ *
, '
substanliani non simpliciter simplioem csse, scd
. "
aliquid composilionis admislum habere ; sancti
Spiritus autem substanliain plurimum dc compo- \ /;
sitionis natura participare, cum simplicilaiis ratio , ,
.
in cxlremis paulatim imminualur; el sicuti illud,
quod non cst perfeclc bonum , in parle quadam conlrarii babitus consors esse, omnium confesione, asseritur : ita id, quod non omnino simplex cst, eflugcre baud potesl, quominus videalur c o n
posiium esse.
' ,
Quod autem ba3C spectans, isto loquendi gcncre
, ' <
sit usus, manifeslius fiet ex sequontibus, nbi
\
apcrtius et clarius cxislimalionein Filio et Spirilui
\ \ . \^
sanclo debitam ad bumiles quasdam et abjcclas
,
\, &]
opinioncs deducil. Cwn entm, inquit, operibus cir4
CONTRA F.UNOMIUy, LIB. I .
52G
* w
^ cum&cnbanlur encrgiw &eu operationet, ei Ipsiieiiam
operibus operanlitim opcraliones commensurcnlur
ajxi,

adwquenlur, necesse est opcrationes, quoc ad quam ,

libel substanliarum consequuntur, majores et mhio , res esse, et has quidem primas, illas vero secundtts
.
tenere. Haec cnim licet sludiose vcrborum caligiue

cooperta sensum conlineant intellectu et explicalu
'
mullis valdc diflicilem, lamen ex progressu rcfu lationis facile elucescent. Cum circumscribantur,
. ,
\,
. , \ inquil, operibu$ operationes. Opera nominai Filinni
, ' cl Spirilura, operaliones vcro produclrices boruni

facullates, quibus producli sunl, quas paulo antea
,
.
dixit sequi ad substanlias. At vero vox circumscribendi significat scqualcm slatum pruducUe subslau
liae cum facullate, quae illam producere potcst;
\ , * - vel polius non curo facultaie, sed cuin iacultatis
opcralione, queniadmodum ipse nominat, ne u n i
versaj facullatis ejus, qui operatur, opus s i l , scd
I , ,
, - cujusdam parlicularis operationis, lantum videliccl
ex tolius facullaiis viribus manaule : quantum v i . \ \, deri polcsl par et ex aequo respondens efleclioni

ejus, quod productum esuRursumque idem incul*
*
' cans ail : Cumque opera ipsis eiiam operationibus
. commensurentnr et adaquenlur ; quorum vcrboriim
sensus clarior fiet allalis excniplis. Ponamus de

inslrumento aliquo sutorio sermonem esse in hunc
,
modum ; scalprum in circuli modum conformatum,
,
' si imponatur alicui, in quo quis lypum ejus et fi , \ guram exprimcrc velit, tunc id quod sciiidiuir,
formaro et iiguram ferri rccipit; el ianlus est in
, * \ ,
, \ ^ seciione ambilus, quanius in inslrumenlo, quantoque intervallo circumductura est instriimentum,
.
tantum in sectione etiam circulum describel. Talis
*
esl tbeologi bujus cogtlalio de divina unigeniU
. Filii bypostasi. AU, Operationem quamdam, quasi

inslrumentum, quce ad primam subslantiam sequatttr,

, - effechse opus sibi commensuratum, \idelicet Dominunt
nostrum : sic enim glorificat iste Fiiium Dei, qui
, in gloria Palris
nunc glorificalur, hunc asseril
,
opus commensuratHtn, ct ceria proportione respon .

, * dens ei, qua effeclus sit, operationi. Qtiae igitur
est lidBC energia et opcralio, quae Deum quidem
,
universorum sequalur, et anle Unigcnilum pra? ; ' concipiatur circumscribens ipsius substantiam ?
, 6t'
Estne essentialis quscdam polemia, per seipsam
; , \
subsislens, et arbitralu su", pcr liberam volun \
, , tatis aclionem i d , quod placet, operans ? Igitur
; , ipsa est, Pater Domini: et cur amplius noinen
' piv , - Patris Deo universorum attribuimus , si non ipsc,
sed cncrgia qusedam el operatio exlrinsecns con (
sequens et advenicns Filium produxit? Et quo ),
; modo Filius est Filius, quem pcr aliud quiddam
subsisterc, etinsiar supposititii cujusdam el spnrii
, \
(dcl veniam orationi Dominus) in Patris consor , ^tium irrepsissc, et sota Filii appellatione bonesla
tum esse dicit? Quomodo col[pcabit post Deum
, nniversoruin, Filium ; qui tcnium a PaircDCmerat
, \
9 6
Pbilipp. , .
S. GREGORU NYSSEN!
Filium, collocata incdia illaenergia scu operalione , * ,

secundo loco? Hac serie Spiritus sanctus non te
uebil amplius locum lerttum, sed quintum: opera- ,
, \ ,
lione, quae ad subslanliain Unigeniii sequitur, et
per quam Spirilus sanctus subsislit, u l Eunomius ' ,
, '
putal, media inlerjecla.
, ; ,
.
\ ,
Scd et illud evangelistse, Omnia per ipsum facta
,
sunt , hac ralione vanum et falsum cfficieiur, alia
quadaii) subsUntia anliquiore, quaiu sit Unigeni- tus, ab boc novo Ibeologo coniicia , cui uieliore , jure causa omnis creationis ct crcalurae accepta \
feralur, cum ipsius ctiam Unigeniti produclio sc , cundum hanc opinionem ab illa energia el operalionc peudeat. Quod si bas absurdilales vilare vo- .
lcns, asseral operaliouein illam esse rem non sub- ,
sistentem, rursus explicet nobis, quomodo ad i d , , , 6 ,
, .
quodexsislit, sequaiur id, quod non exsistil,et quoniodo id, quod non subsislit, efflcial eum, qui exsislil. ,
Ex bis cerlc eflkilur aDeo prodire ea.quaenon exsi-
stunt,et causam rcrum esseea, quaenonsunt: et ea quae , \
naiura sua non subsisiunt, circumscribere eorum, , , \
quae subsislunt, naluram: oinnisque creatura vis , \
(flecirix el productrix continebitur secundum pro- .
priam suamralioncm eoquod nonsubsistiuTaliasunt ,
istius tbeologi placila , qui Dominum coeli et ler- \ , '
ra3, el oninis creaturae condilorcm, Verbum Dei, , ' ,
\ ,
quod in principio eral, el per quod oronia facia
11
sunl, subsislere docet ex non exsislente vel sub ' '

sislente re quadam vel conceplione, vel nescio quo , , \
alio nomioe Oclam ab ipso energiam et opcraiio- ,
uem appellarc liceat, ipsaque non exsistenlia, velul . \
septo quodam cl liniite, undique circumscriptum
,
el obseplum esse : at non inlelligil is qui invisibi- . ,
lia se vidcre jactitat, in quidnam oralio landem dcsinat. Si enim operalio Dei non subsistii, bac-
que circurascribilur cl quast ambitur, illud, quod , \
a non exsistcntia producilur , omnino nccesse esi, . ul secundum naluram suam effectus ejusmodi j u - ,
diceiur, qualis esl nalura cjus, quod isle coinmi- , , .
iiisciiur, effuclum produxissc ; uam quod anon-
cxsislcnlia effectuin esl, eaque comprebensum i n - ,
cludilur, id quale sit, salis liquel: nimirum noa
, , ;
ens, seu nihil. Neque cniin ila natura comparalum j ) . . csl, ut conlraria conirariis comprebcndanlur el
, , ctrcumscribanlur, pula ab igne aqua, a inorlc vila,
.
a tenebris lumen, ab cnte non cns. Sed baec quidem pr.e nimia sapienlia, aut noo inlelligit, aut
sciens volcnsquc caacutil ad verttatcm.
\
Porro ex necessitalequadam imminulionem in subalantiaei byposlasi Fitii ponit; iterumque in Spi- \ ,
rilu sancto, rcspectu Filii, similem perfeciionis de-
cretionem sialuil : nam baec sunt ejus verba : Ne- ; ^
cessarium omnino e$l,utopcraliones, quce ad quam-

iibet subslanliarum consequunlur, sinl majores et

{ .
minores. Hanc autem neccssilaiem quae in divina natura bac efliciat, iiUensionetnque et reniissionem
, \ , ,
" Juan. i . 3.
t)
CONTHA EUNOMIUM, I.IB. 1 .
530
' , ' sorle quasidividat, neque ab ipsodidicimus, nequein

.
bunc usquc diem proprio sludio iulelligerc polui mus. Hucusqtte enim apud omncs, qui suscipiunl

evangclicae pradicaliouis simplicitatena, sententia
,
il!a oblinet, nulli neccssilati divinani naturana
,
subjaccre, quae ad subslantice inmiiiiutionem U n i \,
genitum Filium tanquam mancipium quoddam
,
emplitium cogal el dejicial. Sed boc, licet nou
\ ,
exigua disquisitione dignum sit, omisso, id unura
, \
elaborat, ut persuadeal, detVcturu concipiendum
, esse : neque buc duntaxat neccssitas orationem
. , '
adigil, scd ad majorein impieUileiii el blaspbcmiam
, ,
progredilur, quemadmodum jam specialiro explicaium cst. Si cuiin Filins non cx Palre, scd ex
,
quadam non cxststcnlc cncrgia produclus csU non
. , solum ininor eril Patre, scd ipsa neccssilale cogea*
te, oporlebU ad judaismum doctrinam banc dcfle, ''
. " , clerc; natn quod nou enlis efleetus esf, iilud ralio
, neccssilatis bujus, non parvum aut minus arguit,
, scd poiius illud cssc declarat, quod ne ipsi quidcm
. " ,
accusalori profcrrc lulum est. Quemadmodum
;
cnim omnium consensu cxsislit, id quod ex enle
orlNin duck : sic contraria raiione de isto sentiendum erit, quod cx non exsislcnte nascllur. Si cnim
ipsiim non sit aliquid, quomodo aliud ex ipso cxsislct ?
) Si igitur non exsislit sccundum propriaai
,
frubslanlia? sua? rationcm energia ilia, q u Deuiu
, ,
, scquitur, et quae Filium producit : quis adeo cas, - cus est, ul non intelligat hujus blasphemiae raoli*
;
lionein : quod videlicet dirigal oninem suam indu slriam el cogitationem ad boc, ul Salvator noster
,
pcnilus abnegetur? Quod si Filii subsislentiam
* ' * C scries dispulalionis, quam isti texunl, ex animis
zb , cl Gde iidelium auferat, nibil ci, uisi nudum uomeo
. "
relinquens, baud proclivc credilu crit, Spirilum
'
sanctum subsistere, quippe cujus productio a non
,
exsislenlibus deducatur. Si enim secundum pro ,
priam suam subslantiam non exsislil ea quse ad

Deuui consequitur operalio, neccssario conficitur,
cliam id quod ab bac producilur, essc quid non
,
subsistens ; et si ab boc rursus operalio quaedam
, non exsislens procedil, per quam Spiritus sanclue
, sil efleclus et productus : quomodo non omnibus
,
, \ ' liquido constal blaspberaia : quod scilicel, pneler
Deum ingenilum, conenlur persuadere, nihil aliud

; '
subsislere, non cxsisteutium figmeniorum sermone
,
et probamenlo pcr varios ct obscuros anfraclus
.
dcducio, el nulli eorum, qmo secundum rei veritalem subsistunt, innixo. Et coriatus quidcm corum,
qui hanc doctrinam propaganl, buc impielatis et absurdiialis prorumpit.
* . D Faciamus lainen, posita bypolbesi, rcm non ila
se babere : etenun verbo quidcm bumaniores non \ nibil sunt, concedunlquc unigcnilo Filio ct Spiritui

sancto propriam bypostasin et subsistentiam. At
' . '
si bajc non inficiarentur, communemque de ipsis
, \
exislimalioncm approbarent, utique non advcrsa , ' \
renlur Ecclcsiae in isto dogmalc, neque a communi
,
Cbrisiianorum spe scsc abjunxissent: si vero ceu

materiam el fundamenium blaspbcmi suae sub , \ (a)
Proferl hunc locum Cypariss. dccaJ. x, cap. 4.

PATBOL. G R . X L V .
11
551
S. GKEGOMI NYSSENl
332
stmant, Filio et Spirllui sancto exsislenliam lar- , , \

, , giuntur, forlassis, licct audacius diciuro viduri

qneat, coriducibilius ipsis esset, abjurata fide, ad
, */
Judsnorum culltim transire, quam Cbristianorum
nomenet professionem per conimenlhiara confcs-
.
sionem violare. Hli cnim ildei bujus bucusque
,
expcrle9, in eo tantum impielale nolantur, quod
, , '
abnuunl confitcri Cbristum jam venissc ; at ven , tiirum sperant, nequc quisquam a quoquam illo '
rum audit sentcntiam perversam, et quae debilam

exislimalionem, quara babenl de illo, qucm ex , ,
spectant, lollat. Isti vero nova; circumcisionis,
, ,

vcl polius, ut Apostolus l o q u i l i i r " , conci$ioni*
CCJ;
etun, qui exspcctabalur venisse non inficiantur
' \
quidcm ; imitanlur aulcm illos, qui Domini sccunf
duin carncm pracscntiam, per incrcduliiaiem ct * injuriam inbonorantnt; illi Domimim lapidibus

obruere c o n a b a n t u r i s t i impiis ot nefariis v o u . bns verilalis scrinonem obruunl, et quasi lapidi
bus scpeliunt. Illi objicicbanl humilitalcm ct abje, *
ilionem generationis sermiduni carnem , minime
* ,
progressi ad divinam illam el anlesaecularem na\ , \ ;
tivitatcm : simililer et isti abneganles confessio- ,
notn magnittcae illius, suMimis el iiieflabilis cx
, * * ,
ratrc ge.nerationis, aflinnant illum pcr crealionem
\ .
essc accopisse, cx qua bumana quaelibei natiira^
ct omnia quae facla suni, originem ducunt.
* * , , \
iKgre fcrebanl Judari Doniiniini noslrum ess

Filium D c i , cui omniaparcnl. Indignaulur ei isli
adversus illos, qui banc confessionetn de Filio i n - ^ , >.
violatam custodiunt. piitabant se honorarc
* .
Patrcm, si ab scqualitate honoris et majestalis Fi
,
lium cxcluderent; isli etiain gratificari secrcdunt
\ \
itnivcrsoram Deo, si tollant etaboleant opinioucm
,
banc de Filio, Patri soli hoc bonore reservato, irt
. ,
laceam id genus alia, quae quis prodignitale cnar- ; * \

ret? quibus suani adversus Unigenitum Dei F i ,
lium injuiiam et conlumeliam produnl; confictam
\
opcralionein quamdam produclricem subsislentisB
* Christi comminisccntes, ejusque opus et effectum
? ,
ipsum cssc aflirmantes: quod asseire hactcnns

Judaei ausi non fuerunl. Deindc conciudunt el cir \ !\ \ ,
curoscribunt Doinini naluram terniinis qnibusdam
; tet limiiibus ejus facultatis, a qua producla est, i n 4 e
super perfeclione et qualilale virtutis, ac polentise , *

. productricis, velut mensura el quantitate quadam
.
eum dimeliunlur, et velut lunica quadam, energia
ab ipsis excogitata imdiquc coarclant. In his non
possumus accusare Judrcos.
* Piceierea contractionem quaaidam secundum
\
imminulioncm insubstantiainessecogHant,cum,nc ^,
scio qua ralione,eum qui mole ct magnitudine carct. suis cogitationibus et pcrsuasionibns metian l u r : al quotuodi) repcrire qucant, qnantum ad vir
lulis perfectionem desit Unigenito F i l i o , quo cum
\ , \
desiilulus s i i , in minori ct impcrfcrliori siatu
, ,
veisatur?utsileam id gcnns alia p!urima, quorum
,
Mallb. , J5; Marc. , 3.
Matlb. XXVII, *3 ;
PiiiIipp. m , 3.
Juan. v n i , 59; x, 31.
Joan. xix, 7.
s
8 9
4 0
333
53
, \ niulta manifeste confitenlur, alia veio clanculum

. machinanlur ; posila velul pro improbitatis sune
: , - exercitamenlo, professione fidei de Filio ct Spiriiu
* ,
sancto. Quomodo ergo censeri non debcnt ipsis
;
perfidis Judaeis miserabiliores, cum ea, qu?e Ju ,
da;i nequaquam ausi fucrunt, luce palam, et in
pu*tv , omnium conspeclu ab ipsis fiant? Qui enira i m , minuit substantiam Filii cl Spirilus sancli, ut so . >\ lummodo aliquid dical vel audiat, is forlassis non
,
magno impielatis scelcre sese obsirinxerit. A l

qui hoc accurato sludio et mcdilatus agil, is ad
, \
supremum impiciaiis culmcn pcrvenisse, merito

existfmari poicst. Sic vero disquisilioncm insliluaimis, primumque mihi ignosci cupio, si ad dcclaranda magis ei cxplananda illa, qua3 adversarii
mendaciter macbinanlur el proferunl, exposilionem eorum, quse nos hic senlimus ct docemus,
in medium prolulero.
Omnium rerum maxime comraunis et gencralis
, \ . \
divisio est in eas, quae intelleclu, etincas quseserisu
percipiuntur. Et sensibilis quidem nalura ab Apo
stolo generatim dicta est msibilis : cumenim omne
. ,
corpus coloratum sit, hocque visio ipsa pcrcipiat;

, - reliciis aliis qualilatibus, qnae substan(ia3 naturali, , - lerinba?rent, ex coquod sensui proniplum ct obvium
cst, visibilem appellavit : inlelleclilis vero natura?
.
nomcn commune, ut ail Apoglolus, esi invisibile"; rc , ,
moiioneenim natura? sensibilis,nieiUem ad naturam
(
, \ -, incorpoream el iiUellectilemquasimanu ducit.Ralio
porro in duas rursus paries bujus notionem divi ).
dil, quarum altera increata, allera, creala natura,
\ ,
exipsa oralionis consecutione appellanda e s l ; i n
creaia,crealura3 effectrixest; creala, quae per i n ,
if
\ C
.
, ' \,
\ ,
, , \ ,
.
, ,
6 , ; \
,
,
.
, \ , \

, \ ^
,
,
,
^
.
, \
, '
, ,

\
" C o l o s s . i , 16.
^ i b i d . 15.
crealam naturam suam exsistenliam cl facultatem

habel. In scnsibilibus igitur numerantur omnia
illa, qucecujique corporis scnsibus percipiunlur,
quorum qualitaies diversimode plus et minus adrailtunt; dtflerenlia in liis considerata secundum
quantilatis, aut qualitalis aul aliarum propriclatum ralionem.
In natura vero intellectili, creata, inquaro, talis
diversitalis ratio, qualis reperitur in rebus sensui
objeetis, locum non habet; alius lamen invenilur
modus, in quo majoris et mtnoris diflcrentia apparel. Cum enim omnis boni fons ct origo cl largilio
in naiura increata insit, omnisque crcatura ad
ipsam oculis quasi intenlis suspiciat, per communionem eupremi boni ab eadem sitspcnsa, ejusdcmque particeps effecla, neccssario secunduni pi\>porlionem parlicipalionis rerum sublimiura, duin
aliae plug, aline minus,pro liberiale arbilrii ct consilii sui, accipiutit; plusel minus in crealuris admiuendum esl, accoramodate quarumlibet appctitioni. Natura eniin creala, quasi in conflnio bonorum el malorum constitula est, ut capax mrorumque arbilralu suo, quibus animum adjungcre
voluerit, sicut ex divinis Liileris didicinius. Ilaque
comparaiione et respeclu ad nialum, vcl propiuquatione ad bonum, aiHrmarc possumus, iutcnsio-
3:x
& GREGORH NYSSENl
556
ncm cl remissionem locum haberc in eo, quod , , \

virlute excellit. increatt nalura procul abcsl
' , .
ab biijusccmodi diiTerenlia, quippe cui bonitas non
^
osl advenlitia, ncquc accepla pulcbriludo et bo, ,
nestasex communtone supereiuinenlioris cujusdam

pulcbritudinis el bonestatis ; sed in se, et in na ' \ ?}
i.ira sua bocquod est, bonum esi, et ulbona in
, \ , \
lelligilur-, fons bonilalis, simplex el uniformis, cx , , \ , \ ,
pcrs omnis composiiionis, eiiam adversariorum
.
noslrorum teslimouio. Distinclioncni vero in eo

babcl majesiati nalurae sua? compeleiUem : non
, . \ qua? in intensionc cl remissione consistat, ut vult
, '
Eunomius (qui enim exisiimationein de -bonilale
imminuil in aliquo, quo* de SS. Trinitate credi- ,
tur, is nihil aliud conlendit, quam aliquid con-
irarii habitus ei, in quo defectus bonilatis appa- * ,
rcl, admislum esse ; quod vel de unigenho Filio, \ *
vel Spirilu sanclo cogiiare, impiclalc non caret},
' , \
scd posilam in summa pcrfeclione, el incomprc
bcnsibili exccllentia, qua cujusvis persona; pro~
, , prielatibus iucsse togjioscitur, inconfusanique et
.
discreia differeniia consiantein. Hinc nalura divina,
, ,
in boc, quod esl increalum essc, communione
.
qua.lain sccum immulabililer convenit; in pecu
liiribus autcm eingularum personarum propriela, \
lilws nulla commnnione jungilur. Proprietas enim,
.
qua2 cuivis byposlasi e( persoiwe divinae inesse i n , \ ,
telligilur, nianileslc ci pure alleruni ab aUero u i . ,
slinguil, ul exempli gratia, Palerappellaiur increa
\
lus el ingenitus, neque enim genitus neque crea- \ 5
I
_ i
.
--.
UnWnt
?
... . *
- - .
. t
>
1 t
lus
cst. Increatum
igituresse
comraune habet
cum ^ ,
\ *
Filio et Spirilu sanclo. Sed ingenitum el Patrem
\, \ s*e, !ioc pruprium csl ct incommunicabile; neque
, ,. \
in ulla aliarum petsonarum rcperitur. Filius au- \ , ,
icm cura Palre & Spirilu sanclo jungitur in eoquod
\ , .
incrcalus esi; quod vero unigenilus Filius cl sit

, \ ,
el appellctor , id u l proprium sibi vindieat, quod
' .
ncque de uiiiversoriim Dco, neque de Spiriui san< to afllrmari potcsl. Spirilus sanctus coinmunio- , \ ,
nem babcl cum Palre ct Filio, in hoc, quod esl , \ , \
incrcala natura praedilum esse : nibilominus a . >
Patre el Filio propi iis suis nolionibus dislingui- , ,
.
tur. Nolioenini illius ct signum maxirae proprium
\ ,
esi,ul nibil eorumsil, qua Palriet Filio inesseratio
diclai. Nam quod sitingcnilusefnon unigcnUus, D ' , ,
^ i;l tamen vere sil, boc ipsius peculiarem propriela, \ c* >
tem.quaapraidiclisdistinguilur, reprasentat. Spiri , ,
tusenim Pairi conjuuctus est, secundum quod uler que increalus est ; rursus ab eo disiiiiguitur, eo
, \ '
quod non cst Paler, prout ille est: Filio vero ()
*
ot secundum quod ulerquc increalus est, et secuu' dutn quod ulerque ex primo principio suam sub-
sislculiam habet, conjunctus; dislinguilur ab eo
, \ , \ sua proprietale, qiue cst, quod nec ut unigenilus ex
) , ^
Palre productus est, el quod per ipsum Filium sil
.
.
ouac
manifcslalus. El cum creatura per Filium sil pro1
() Cilat bunc locum Bessarion io Orat. dogm. c. G,el Gcnnad. Apol. pro Concil. Flonnt.
Sanclo, sccl. 6.
de
Spiritt*
531
35ST
, , ducta, ne quis putet aliqtiid commune csse Spiritui

^, \ \ - et crcatura3, propterea quod dicitur pcr Filium
manifestatus : immutabilitale et immobilitate a
creatura distingultnr. Nam creatura ex sua natura
,

. * , non est immutabilis, ut Scriptura teslatur casum
Luciferi enarrans ** : de quo Doniinus quoque ex \
. \ * plicans discipulis suis mysteria, aiebat: Vidi Satanam tanquam fulgur cadenlem ex coelo^. Quibus
, ,
aulem a creaturis diflert, bis ipsis cum Palrc et
\ .
Filio cognalioncm habet, una enim eademque immutabilitatis et invariabililaiia ralio est in oinnibos iliis, quae nattira sua deterioris non aunt capacia.
His ila explanatis , tempits ftagitare videtur, ut
,
. reliquani adversariorum oralionem examinemus.
*,
\,
Necessarium, inquit, est majores et minores esse

\\ ,
FUU el Spiritus sancli sub&tantias. Hoc asserit, in
.
sua de Filio et Spirilu sancto disscrtatione. V i
deamus igitur, quo sensu banc diversilatis bujus
modi noccssiiaiem mcnie concipiat; num corporea
> ,
quadatn collaiione facta eorum, qua; inter se com * , \
mensurantur, an inslitula comparatione seciinduin
, ;
inlelligentiam in excessu vel defeclu virtutis , an
** \
rerum substantiis ; sed ab bis, qui boc aceuraiius
,
perscrutaniur, demonstralum esi, nullam ejusce , , \ modi differentiam rcperiri in substanlia, si quis
\
eam nude et per se, secundum esseritiae susc ra , ,
tionem, ei ab omnibus qtialiiatibus et proprieta *
tibus sejunclam considercl. A l vero inlensione ct
\
remissione virtulis et potentise hujusmodi diflc , \ . rentiam , in unigenilo Fitio ct Spiritu sanclo de* ,
finire velle, ct ob boc asserere, quod praedili sinfr
, Q natura, qua; mutalionc facta, ad ulraque trans ,
ferri queat, iia ut ex ajquo conlrariortim cnpax
. "
sil constiluta in confinio bonilalis, ejusque quod
,
huic adversatur: exlremae cujusdam impictalis
, \ ,
argumentom est. Aliud enim illam essc êcundnm
\
propriam suam rationem , el aliud illam participa \ ,
lione bonitatis fieri , is, qui lalia iradit pcrsuadcre,
conalur: ut in ferro accidit, quod in igne diu reli , ,
ctum , calpris qualitatem induit, sed (amcn fcrrum
,
manet; si vero injicialur nivi vel glaciei, tunc qua .
litatem suam valentiore nivis frigore commulat,
idque intra parics suas recipit.
"
Quemadinodum igilur non ex impressa ferro qua~

litale roateriam denominamus, neque ignem vcl
, * glaciem vocaraus, eo quod alterutrius qualiiatibus - , \) affeclnm sil : ita si concedatur, u l iropii volunt.
i n viviftcairice illa poteslate, n o n cx naiura b o n i , \ , '
tatem inesse, sed ex parlicipalione ipsi acciderc:
* non sortietur proprie nominalionem ex bonitate,

sed necessario cogemur, aliud quiddam animo et
. *
cogitatione efformare: ab a B t e r n o videlicet bonila ,
tem ei neque competere, neque naturam ejus cl
, , *,
* essenliam, et hoc ipsum quod est, in bonitate
consislere, quasi aliquando bonitate carueril, ea\ ,
demque etiam fuluris temporibus aliquando cari.
lura sit. Si enim communione b o n i , in bonis nu-r
,
mcrantur Filius et Spirilus sancius, clarum c s t
t\v. \ * * U i . xiv, \t.
Luc. x, 18.
339
S. GREGORII NYSSENI
3*0
eos ante hanc communionem tales nequaquam fuis-

, ^ ,
se: et si, cpm aliud quiddaro essent, prscscnlia bo \ ,
niiatis, quasi colore quodam tincti sunt, omnino

sequitur,eos, si a bonitate separenlur, diversmn
, \ quiddam a bonilate censendos esse. Et si haec opi.
nio invalescal, jam non magis bonoruin submini ; ,
slralrix cl suppeditalrix exisiimabitur divina na \ \
t u r a , quam ea a qua ipsa velut indiga beneficiis
.
afficilur. Quomodo eniin quis alleri dederit i d , quo

jpse caret ? Si igitur perfecte bonitalem possidct,
, \ ,
nullum crgo defectum in hac perfeclione admitti , \ mus, stultusque mcrito judicatur, qui in perfe * '
clione imniinulionein collocat. A l si boni partici, ' *
paiio ipsis imperfecia obveuil, ut ob id reroissioni
\ , \ , \
obnoxii dicanlur, vide quid inde sequatur : nimi, \
rum i d , quod ita natura comparatum esl, nibil
\ ,
beneficii in eum qni inferioris conditionis est,
\ , ,
conferet, sed elaborabit, suam penuriam de, \ pellat, idquc quod deest suppleal, ut proinde, bo.
rnm senlenlia, falsum esse oporteat, quidquid tradilur de providentia , de judicio, incarnaiione,
omnibusque i l i i s , qusR aut per Unigenitum facla s u n l , aut adbuc peragenda creduntur: quippequi,
ut par est, in proprii el privati boni procuralione occupalus sit, dimissa hujus univer&ilatis administratione.
, Si cnim semel firmiler in animis bominum i n ,
sideat persuasio baec, Redemptorcm noslrum non
.
esse in oranis bonitatis abundantia perfectissimum
, ,
et cousuinmalissimum, difflcile nori erit perspicere,
, ,
quorsum evasura sil IIPPC blaspbemia. Nam si bac
.
ila sese habent, vana esl fides, inanis praedicatio,
, ; '
inanes spes nostra, quae fide vclul basi el fundamento quodam nituntur. U l qviid enim baptizanlur C .
, \
in Cbrisli nomine, cum careat propria bonitalis
;
potenlia ? Avertat Deus hanc ab are meo blaspbe ,
tniamt Cur credant in Spirilum sauclum, si eadem
\
de boc sibi persuadenl? Quomodo regeneranlur
per baplismum, et ab illa corruptioni obnoxia gene- ;

,
rationc restiluuntur, si, u l isti censent, vis et po~

leslas, per quam regeneranlur, non possident na , \ turaliter immutabililatem, sine illius boni defectu
; "
et indigentia ?, Quomodo trantpgurat corpus humi ,
Utatis eorum * , cutn ipsum etiam cxistiment egore
mulationc in melius, ac proinde opus habere alio,
, \
a quo et ipse transfigurelur? Quandiu enim inferio
. ~
ris sonis quoad boniiatem fueril, cum id quod
\ ,
suprcmum est, indesinentem quamdam, el irrequielam sui cupidilalem rebus inferioribus nalu- D , \\
raliter indiderit, nullo modo excessus appelitio , \
,
conquiescei, sed cum ad i d , quod nondum obti .
mierit, cupidilalem sempcr extendi necessarium
, \
sit, perpetuo id quod defectu laborat, desiderio
majoris el excellentioris flagrabil, et absque flne , \ sursum ad majora niietur, neque unquam ad per- , \ , \
feclum usque perveniet, eo quod tcrminus desit,
, quo apprebenso, ascensus el ullerior progressus
,
prohibeatur. Gum enim supremum bonum natura
.
sua infinitum sit, necessario sequilur inOnitam
ciuoqueesse participat\onem, ct fruiiionem hujus botii, uipote cui eempcrplus, quod percipiai, restet,
* Philipp. lii, 2 1 .
CONTRA EUNOMIUM, L I B . I .
352
c:ique quod jam aceopit, rpeluo aliquid aiiipliii* siipersit, cui exaequari nequeat, quia id quod parii< i / j t u r termino cuieat, idquc quod pcr parlicipationem augescii, nequaquam sistalur ut conquiescat.
: :- Haec igilur illa sunt blasphftmiae el impietatig
.
capila, quse ex doclrina ba,c, de inaequalitale boni \
lalis, caput quasi extollunt. Quod si majus et m i /. ' >),
rnis, corporeo quodam mudo, inesse Deo conside ,
rant, salis per se suam suique dogwatis abstirdi. ,
tatem produnt, eliam sine accuratiure disquisitione
, \ , \ , '
et refutatione : necessariuin enim cst qualitatcs
:,
quasdam, dislanlias, niolcsque et figuras, et ui
, \ .
genus alia, quibus corpoiis ratio coiitinctnr, eos,
" ,
qui liaec sibi imaginanlur, eliam in nalura divina
\ . *
constiiuere. At ubi statuitur compositio, ibi eliam
, concedenda est cjusdem compositionrs dissohttio.
, - Verum ex absurdilate dogmaiis, quod in magniiu , \ dinis, omnisque conerelionis cxperlibus rebus noa, .
gisct n.inus admitlit, baec c l lalia consequimlari
- ex quibus multis pauca baclenus demonsiravimus.
\ '
Nequc enim facile fucrit omnes ftaudes ei iniposlti , ras, qiise liac doclrina vclantur, orationc persequi.
- Nibilomiiuis lamen cx bis paucis satis etiam pale. scel absurditas aliorum, qua? ex bac impieiate,
, scrie quadam, manant, el a quoviadeduci possunt.
. Nos vero ad reliqua oralionis examinanda acceda mus, ubi prius paucula quaedam de noslro dograate
,
ailuleriuius. Cum eqim in oinni dogmale optina
, .
judicandi ralio sit diviniliis inspirala Scriplura,
operae preiium existinio, divinorum testimomorum
iirmainentis doclrtnam nosiram corroborare.
Has igilur in divisione rerum inesse novimus

. - diflerentias. Prima secundum nostrum quidem per, , cipiendi raodum, cst res sensibilis; post hanc Ula
ad cujus iulelligentiam, per banc qua$i manmlu
, *\ - cimur, qua menle el cogilatione percipilur, quam> , \ que intellectilem noniinamus. Rursus inlcllcclilium
. \ aliam quamdaro differenliam assignamus (dividilur
euiin in rein crealam ct incrcaiam, el in bac
' \ - sanctissimam Trinilalem numerainus: crealis vero
. " St- rebus caetera omnia depulanuir , quaecunque post
illam el sunl et nominanlur). Ne vcro noslra asser ,
tio absque probatione maneat, sed Scriplnra? lesti,
, * moniis Urmaia persisiat, boc prxdiclis adjiciendum
- videtur: nimirum Dominum non esse crealum, sed
ex Palre progenilum, sicut ipsum Verbum divinum
, \
, suaple lesliOcalione iu Evangelio oslendit, modo
gcneratiouis et processionis inexplicabili cl ineffa\
, - B b i l i : cl quis iide diguior (eslis rcperiri queat ipso
Domino, qui in loto Evangelio, Palrem non suum
, \ crealoiem, sed Patitm nominat, neque seipsum
\ , '
opusy sed FiliumDei appellat? Quemadniodum enim
; "
communionem et coiiveniealiain cum natiua bu ,
, niana Filii homhiis appellaiiooe signifieavU, oslen ** dens suam cognalionem secundum carnem cum illa,
\ , \ ex qua carnem assumpserat; sic suam quoqiie ad
, universorum Deuin veram el genuinam babiludincDi
Filii appellatione deaionsiral: namraB cognaiione
, ^ perFilii vocabulum ostcnsa, licet quidam ex prover ' , biali scrmonc ca qua?. pcr parabolam ct xnigma obt
Uo
S. GREGORU RYSSENI
5tt
scure dicta sunt, nudfc et sine explicaiione, veri- *

, ,
tatis evcrlendae gralia, proieratit, vocem, inquam,
,
creavii, quani ex pcrsona SapiciUiae Proverbiorum
auctor protulit. QuodsuMud: Dominuscreavitme
, , ,
pro sui dogmalis palroginio, velint esse tanquam
teslimonium, qnod Duminus crealus sit, quasi ipse

Unigenilue hac voce istud minime ncget, ncqua, .
quam audiendi sunl. Nequc enim evidcnler probant

hacc verba omnino ad Domtnum nostrum referenda
* esse; neque etiam posstint sensum bunc verbis

aptare ex Hebraico sennone, cum reliqui interpretes loco verbi creavil, reddiderint verbuin possedit, ,
' , \
,
vel constituit; neque lanoen si in primigenia illa
Scriptura diclio boec expresse fuisset posiia, planus \ ",
,
satis et facilis sensus exslitisset, cum parabolica
doctrina solcal non inanifeste, sed occulte, ct quasi
, , *
sub velamine, ct obliqua insinuatione, dictorum
scopum vimque et nolionem ostendere. Uaque ex
,
ipso verboruin, quae boc loco ponunlur, contcxlu,
cuiyfs in promptu est oraiionis diflicullalem cognos- ,
cere. Ut cum dicit, quando Constituit thronum suum
' , \ .
tuper ventos, et id genus alia; quis enim ihronus
Dci, sive roaterialis, sive intelleclilis? et qui venti, ; & , ;
; , \ ,
utrum consueti isti nobrsque noti, quos pbilosopbi
\ ex exhalationibus et vaporibus nasci tradunt, an
; *
alicrius cujuadam rationis sunt illi venti, quos ait
,
baseos et fulcri vicem tbrono prxstare? Et qucc
catbedra incorporei et incircumscripli figuraquo \ ; , \
carenlis Dei ? Ha?c et similia cuncta quis ex con
, , \
suela vocabulorura signiiteatione inleliigal ?
G
;
,
Clarura igitur evadit, haec quae isttc dicimtur

acnigmata aliquorum, ct quidem obscura, involucra
cs&e; abstrusiorem quamdam, quatn sit coniniunis * . \
f l i r i t a , intelligenliam complectentia. Ilaque ex
, bis nulla ratione oriri polest suspicio, Dominum
,
crealum esse, apud eos, qui hnec pie considerant
cl expendunt, pra-sertim apud eos, qui ex Evan- ' , \
, * , \, cC
gelio edocti strnt, omnia quae facta siml.per ipspm
, >\
facta csse, et in ipso subsislere. Omnia enira, inquil,
per ipsum facla sunt, et sine rpso facium esl nihil, . ,
quod factum est in ipso **. Non utique hoc dicturus \ .
' , \
fuisset evangelista, si Dominum quoque unum ex
,
hisquae facla sunt, csse crcdidisset. Quoinodo enim

per illum omnia fiunt, et qnomodo omnia in illo
, , ;
subsislunt, si is, quionmiafecit,nondiversa peoitus
* , ' ' ,
a rebus factis nalura constans, non seipsum, sed
* \ .
creaturam fecil? Si enim crealura per ipsum est,
, '
,
ipse vero Dominus non esl per seipsura : omnino
sequitur diversum quiddam a creatura esse, evan- ,
gelista ulique palam afflrmante : Omnia per ipsum ota , \
facla esse, et sinc ipto faclum esse nihil, quod factum , * *
.
esl in ipso: et praecipue demonstranle, in Filio ea
B
quae facla sunt, facta csse, neque ab alio orium

suum ei principium ducere.
Quibus egregie D. Paulus concinit, oralioncm
7
* Prov. , 22.
4 1
Joan. ,
* * \
345
CONTRA El-NOMIUM, LIB. I .
516
evangelislie excipiens; et ne ultus impiis subter fugiendi locus relinquatur, Spirilus sancti naturam
, * , , rebus creatis annumerandi, sigillatim perccnsci
& \ \ . omnia illa, qualia sint, qitae ab evangelista omnium
, nominc dicta et comprehensa sunt: el quemadmo , \ * , dum R. David cum pronuntiassel, omnia homini
, esse subjecta, etiam in specie declaravit, qua?nam
, , \ , \ sinl illa, quae omnium vocabulo inlellcxissel: boc
\ est, terreslria, aqualilia, el aeria animalia * ; sic et
divinorum oraculorum interpres aposlolus Paulus,
, ,
cum dixisset, omnia in ipso esse facla, definit nolionem omnium, ipsaruin rerum cnumcralione.
. , , .
Visibilia, inquit, et invisibilia .
Aspeciabilium
, ,
nomine iis comprebensis, quse sub sensum cadunt,
,
ut aniea diximus : nomine vero inaspectabilium
.
conim naturam signiiicans, qua sola inlelligenira
percipiunlur.
a9
Sed dc sensibilibus quidcm enucleate et nomn

' \ ,
' . \ ^ nalim exsequi, nulla neccssitas exigebat; nemo
enim adco carnalis et stupidus est, qui suspiceiur
,
\ . Spiritum sanclum rerum sensibilium ordine contineri. A l cum inaspectabiliuni mentionem fecisscl,
, , , \
cum ipsa etiam Spirilus sancti naiura sit intellccli \, /
lis c l incorporea, ne quis forlassis ipsum etiam
Spirilum sanctum in barum classcm conjiccrct,
6 ,
ob communionem curo rebus ab oculorum aspectu
, \
. %
remolis, evideiitissimam distinctionem facit eoruni
, , \ , \
quae per crealionem facia sunt, ejusquc substan
, \
liae, quse crealione snperior est. Crcata enim pcr - C censel illa oratione, cum Thronos, quosdam, et
; ,
Principatus, et Pote&tates, el Dominationes nomi, n a l : generalibus quibusdam el vim niuUitudinis
. "
babeutibus, doctrinam harum inaspeciabilium vir tutum Iradens; ea vero, quae supra creaiunc
* , , \ ,
censum evecta suni, ipso silcnlio ex numero crea \ ,
turarum segregat. Quemadinodum si quis jussus
\,
distincte et nominalim enumcrans minores ei in , , \ feriores funcliones bellicas, ordinum ductorcs, de curiones, centuriones, cbiliarcbas, et si quae sunt
Ot' , - alia mur.ia speciatim percenseret, omnibusquc cnucov , '
nieralis supremam, el quae alias omncs continct,
, - potestalem silenlio pnelerirel, non conlemptu vel
04 * oblivione suum officiuin praetermitiens, sed quod
\ vel jussus, vel dedita opera tantum emimerare
^ , vellet munera inferiora el ab aliis pendeniia : is
\ \ injuria imperalorem afficerel, si cuin in ordine
, . eorum, qui inferioris sunt dignitalis, reponeret:
, xat - iia videtur mihi etiam D. Paulus res abditas in
, paradiso edoctus, quando in eum rapius, c l coc , , ieslium arcanorum speclator effectus est, eaquc
x a l , vidit el audhit, quae homini nefas eloqui , cum
, enarrare proposuisset res a Domino crealas post quam comraunibus quibusdam vocabulis eas enn
merassel: pervagatus angelicam et supermundanam
.
illara poteslatern, orationcm in supradictis icriiiimMiit, nihil corum, quaa supra creaturani sunt, i n ordinem crealurarum trabcns, ut ex hoc ipso
8 1
* Pwd. Yin, 8 $qq.
Coloss. i , 16.
8 1
ibid.
" I I Cor. I U , 2 sqq.
S. GREGORII NYSSENl
SW7
:;a
ucuifcstum teslinionitim a sacris Liileris perbibeatur, Spiritum sanctum extra creatarum rcrum
numeruirt babendum esse.
Quotl si quie refulandi gralia objiciat, ne cbe- , \
rubinorum quidein menlionem a D. Paulo esse
laclam, verum el bos quoque cum Spiritu sanclo
, \
in ordincm crealurarum ipsa prseieritione conjeclos
\ , \
rsse, simulque probare conctiir; vel hos eliam,
eo quod sint prxlermissi, uper crcaturas cve- , , , \ bcndos, vel neque Spirilum sanclum ex tllortim
, ,
ordine eximendum esse : is diligeiilius, oro, pcrpendat sensuiu corum, quae iu illa enumeralione . , ,
posila sunt, idque quod omissum videtur, quia
nominaiim noo est expressum, invenicl cnrn su-
pradictis posilum. Qui enim throno* nominavit, . \ } , *
is alio noinine cherubim etpressit, cbscuriorem
\
videlicct vocein Hebraicam clariore Graeca signi , *
I cans: cum legisset, Deum sedere super eherub\m
irtules istas ejiis, qui supra ipsas sedet, tlironos "
jippellavit; simililer et serapbim apud Isaiam, a
< uibus myslerium aancla? Trinitalis perspicue an,
i untialum est : quando hymnum illum, Sanctm, ,
in qualibel sanclse Tiinitalis persona pulchritu- ,
dinem el decorem obslupescentes, mirabiliter con* *
cinuerunt, comprehensi sunt in catalogo supra-
,
posilo a magno Paulo, et quidem nomine v i r - , ,
mtum : el ante a propbeta Davide, qui ait : Bene .
dicile Domiuum, omnei virlUtet ejus; minislri ejus,

, , "*
qui facilis toluntatem ejus " : leaias auleiti loco
", $ *
)
verbi Benedicile, ipsa benedictionis et bymnj verba

posuil : Sanctm, Sanctus, Sanclus Dominus Deut
,
Sabaoth : plena est omnis lerra gloria ejus " :

ministros vero essehas virtules, facientes volunla- , ' lein Dci, per peccalorum emundationem, secundum

votunialcm miltenlis, abuno ex serapbinorom or, \
diue insinuatum est. Hoc enini est ministerium borum spiritaura, milti videlicet ad salutem eorum
c.irandam qui salvantur.
r
" *, \
Quod niibi animadverlisse videtur divinus Apo
slolus, et inlellexisse eamdem rem a duobus prophelis diversis appellationibus significari, accepta ,
,
cx iis, qux omnium eral aptissiina, seraphinos ap , prllavit virtuies : ul nulla occa&io sycopbanlis relicta sit, asserendi Spirilum eanrtum relicUim esse,

instar honiin alicujus, in ordineoreaiiurarum.Nomi >;
naii enim sunl, ut jam ostensum c?t; illa vero prae * tcrila sont, quemadmodiitn ex ipsa Paulinae narra- , , tionis serie cognosccre licel, qui omnem creaturain
, *
numero muliitudinis extulit: eoruni vero, q u sin ^ 6!
guJariler dicunlur, singulariter quoquc mentionem
.
iacit: uoc enira propriuni cst Trinitatis singula- D ,
riter enuntiari; unus Pater, unus Filiiis, unus * , \ , \
'.pirilus sanclus. At omnia supcriijs enumerala, .
.n mullitudinig numero recensila svnt : Principa- , , \ ,
\ ,
tns, potestates, dominaliones ct viriutei; ut nullus

,
lr;cbeatur suspicandi locus, unain quampiam rem
* /.c
<-x bis esse ilidem ipsum Spirilum sancLuni : sed
^ , \ *
Paulus silenlio prxieril ioexplicabilia, et bene
^
"Psal.cu,21.
*Msa. , 3.
&tt
CONTRA EUNOMIUM, L I B . I .
550
; ; , facit : novit cnim in paradiso audirc ineffabilia

.
\erba, etabslinereab iisdem expromendisel eloquetidis, quaudo de rebus inferioris condilionis el slalus 6crmonem inslituit.
Oi , \
A l veriialis adversarii etiam ineffabilibus non
, * - abslinenl, niajestalem Spirilus buiuili creatunc
condilione violantes, quasi ignari essent ipsuni
, ,
Verbuni Deum, quandodiscipulis niysierium divinae
,
agnilionis Iradebat, asseruisse, in nomine Palris
,
,
, regeneratis vilam
el Filii el Spiritus sancli
, \ \ ; conferri et consuminari : ac proinde quia secuiu,
, \ , : \ et cum Palre Spiriluin sanctimi conjunxit, eunidera a rerura crealarum ordine exeroit : ui ex bis
, \
\ duobus locis inter se comparatis conipetens et
- digna de Spirilu sancto existimaiio exsislal: cum
Paulus in enumeralione creaturarttm ejus mentionem nullam fecerit; et Dominus, curn vivifica illa
, \ \
regenerationis verba describeret, eumdem Pairi et
.
sibi copularit. Quo fit, ut ralio, Scriplurae sacra

auspiciis et duclu direcla, supra crealurse sortem
,
evebal Unigenitum et Spiritum sancium, ct se ,
\ , \ cundum Salvatoris mandatum, iu beata illa, vivificalrtce ct increata natura ipsum flde conteinplari
,
jubel. Ilaquc id, quod creditur unum ex iis q u
, \
supra creaturara sunt, naturaeque prhna?, et om, *\ ,
* nibus numeris absolulae, nullo niodo itnmiuutioiiis
raiionem eubire potesl : etiamsi baereseos aucior
,
circumscribere ct quasi circumdare velii infloilum
\
minoris opinione, velut mulilans et contrahens
, [
, .
^ divinae nalurae perfeclionem; dum plus el minus
in ea considerandum esse docet.
5 I
,
. ,

; ,
\ ,
\ ,
.
' "
,
,
.
,
,
Vidfamus igitur quid amptius afferat, dum oralionis suse eericm perlexere pergit. Cum dixisscl
ex necesiitate quadam minore$ et majoret $ub$lantias exislimmidas es$e; et bas quidem primum lenere locuro, secunduro raagninidinis et dignitalis
differenliam, in bonoris praecellentia ordinalas ct
disposilas : has vero secundum, proptcr naturae
inferiorem condilionem, defcctumque dignitalis :
baec tubjecit : Tanlo discrimine inter $e disiidere,
quanto dmidenl ipta opera, cum nefas l i l dicere,
eamdem es$e operationem, qua angelos fecit, vel $tellas et catlum, vel hominem : sed quanto opera operibus excellentiora et prwslantiora sunt, tt operaiio

D
operalioni anteitare merito quis asieveraverit,

* qtii pie de hoc cogitare velil : cum eocdem operaiioties

, eesdem eliam effectus producant; cumque direna

,
opera divenas etiam operationes demonstrenl.

.
llaec ne ipsum quidem auctoreut intelligcntia
,
, assequi, certo mibi pcrguadeo, adeo verboriuu

quasi coeno senlentia omois inquinala et sordidala
, esl, u l nemo sit, qui in hoc elocutionis coeno <li ;
spicere queal quaenam sit subjecla nolio. Illud
. ,
- enim : Tanto ditcrimine diitare, quanto diUant ipui
,
opera, videtur esse Apoliini^ cujnedam obliqiie

if-, vaticiaantis, ul exlerorum scriplis feriur, et an
"
Maub. X X T I I I , 19.
S. GREGORIINYSSENI
55*
iTUores i n fraudera et deceptionem ambiguilale ; garrulitatis inducere voleniis. Si vero me iis quae . ; baclenus discussi, insislentem, conjecturam fa ccre oportet de iis, quae hoc l o c o subdole texit,
, , ,
boc videlicet vult asserere, lantam operationuni
; , \
diversitaiem slatuendam esse, quanla sil ipsoruni ; ; opcrum intcr se muluo diffcrenlia. At dc quibus.
liam operibus hic sermonem faciat, n o n est pro, .
clivc ex dictis colltgere : si enim loquitur de re ,
bits, quae in creaturarum ordine collocantur, non ; .
saiis dispicio, quinam cohxreant hxc cum prace ; \ ;, \ , \
demibas. Cum enim quaeslio sit de Patre et Filio
;, , \ ,
c l Spirilu sanclo, non apparet, qua occasione dis , \ , * ; ; scrat de terra, aqua, aere, igne, animaliunique d i - , * , \
versUatibus; vcrbisque explicct, et describat opcra
, , \
operibus dignilaic c l excellentia prsestanliora, et R ; qwani etiam prudenler, el cum ralione operatio. , *
nim operalioni anieccllere asseverel. Si vero uni ,
gcuitum Filiuni et Spiritum sauctum norninal opcra,
, ' quasnam appellal operationum diHerenlias, quibus
; ,
opera haec efliciunlur ? Quxnam islse ipsae opera ; ardCalioues, quae aliae operationes prasianlia transcen , ,
dunt? Neque explicat, quidnam inlelligat nomine
, , \
transcentionis, qua una operalio alteram Iranscen , * * dit, neque quidquam de nalura operalionum tra ,
didit, sed hucusque nibil agens oratione proces ,
sit, euni neque demonsint eas sccundum essen- |. *
tiara suam subsislere, neque voluntatis quamdam
\
molionem per se non subsisientem esse. Senlentia
(&,
cnim cortim, quae disscruit, inter ulramque harum ^ .
opinionum fluctuans, et quasi in medio suspcnsa,
ad uiramque persuasioncm inclinat.
Addil vero, nefas esse exisiimare, eamdem esse
,
operalionein, qua angelos fecit, vel stellas, vel
, * ,
C Q c l u m , v e l bomines. Rursus qua necessitate vel
, \ , .
serie dispulalionis coaclus, bax praedictis ad , junxerit?Nec intelligo, quomodo aple conikialur :
; ; ,
Tantum distare *e operalione$, quanto di$crimine
culipsa opera inter $e diaident, ex buc quod probat
, \
non omnes effeclus ex eodem, sed alios ex aliis

, ,
cxsiilisse. Nam coelum, et angelum, et slellas.et
* ,
hominem, et omnia, quae in crealuris nuraerantur,
. , \ , \ ,
untus esse opera, a sacris Litteris edocti sumus.
\ >, \
At vero isle cum suo dogmate, conatur ostendcre
, n o n uniusopera esse Filium et Spiriium sanctum; D .
sed Filium quidcm esse opiis operalionis, quse ex
, , \ '
prima substantia manat; Spirilum autem sanclum

operis hujus aliud esse opus. Dical igitur ipse, Yel

si quis alius recondilae illius sapienlise particeps
.
csl, quam tandeim cum borum asaerltone con- , \ , \
nexionem et commuiiionem babeat, coelum el bomo,
,
angelus et siellae, q u * omnia iste ad probaiionem
, ^
nunc assnmil? In his enim manifesle irapielas
;
apparet, el per sc conspicua est; al impieiatis
>
probatio et aflirmatio sibi ipsa prorsus est dissen, .
tanca. Credere enim in sanctissima Trinitate lan-
tam esse divergilatem, quanta conspiciltir in coclo,
, * ^ 5
quod ambilu suo omnem crealuram complcclitur,

collato cuni unico bominc, vcl cum slella qtiapiam
^, , .
COXTRA EUNOMHJM, U B . I .
55*
ex iis qua3 in aetliere luccnt, per&picuam p r x se

ferl impielalem; connexionem vero disputalionis
, \ \
et ordinem probationum, ad hoc ipsum concluden , , \,
[] . dum et deiuonstrandum, aio ncque milii, neque
fortassis ipsi tmpielalis parenli salis liqucre. Nam
\ ,
si ila de rebus crealis statuissel, coelum quidein
\ ,
apus esse supremse cujusdam operalionis, slellam

, , \ , vero operalionis ejus, quae.naluram coeli sequitur,
hujus autem angelum, et hujus bominem : poiuis^
sel forlassis oratio ejus aliquid evincere per sinii . '
lium allata argumenta. Si aulcm ba3C omnia Ipse (
met ab uno effecta faletur (nisi omnino sacraruin
),
Liticrarum raculis coniradicere velii), et lamen
- eflectionis reruin illarum alium quemdam moduoi
^ iulroducit, non apparet quomodo biec l u m prspxe;
dentibus cobaereant.
,

* *
, . ", \,

,

cpaii} .
, ^ \
, \
,
, \

Sed faciamus baec apla csse ad demonslrandam

divcrsilalem subslanliarum : boc enim obtinere
c u p i l : allamen quomodo qiue sequunUir cum iis
quac supra disseruit, connexa s i n t , audiamus.
Quanto igitur opera operibus digniora et prmzlanliora $unt lanlo eiiam operaiionem ab operatione
superari omnis ille non gravate dabil, qui pie de his
cogiluverit: ba?c enim si dc rebus sub sensum cadenlibiis asseril, longc a proposito abcrrat oratio;
nam qux neccssitas cogil illuin qui de doctrina
fidei dispuiare ingreditur, disserere de ordine, quo
res inilio mundi fuerinl disposUae, Creatorisque
operaiiones superiores ct inferiores fuisse asserere
; \ Q pro perfectione niiiiiruni reruni crealarum ? Quod
, \ si de illis sermonem facil, eaque opera operibus
\ ' , digniora el prestanliora. dicit, quae ipse nunc p r i , ' , mum commeiUus est circa fidei doctrinam, hoc csi,
, , de Filio el Spirilu sancto, operac prelium forlassis
, , magis fuerit, sileniio sententiam banc exsecrari, ne
\ . ob refutalionem \idealur aliquid probabilitatis ac
, ; ralionis habere. Quoniodo cnim in iis prceetanliug
, \ ct dignius reperialur, ubi non invenilur mintis
, * praestans el minus dignum ? Si enim sua ad iinpro \
bilatem facililale el alacritale eo usque processU
,
ul indignioris quoque voccm et noliliam in eorum
, , aliquo, quae in sanclissima Trinilalc inessc cre - dunlur, admillat, par esl, ut obluralis auribus pro

virili nostra parie fugiamus ab auditione mala : no
D communio aliqua tanli piaculi ad audienlem Irans.
feralur oratione, vclut ex vase omnis impurilalia
plenissimo in audientium animos transfusa.
\
Nam quomodo quia iu divina illa et omnibus
, * - eminenliore nalura lale aliquid fingere audeal, u l
;
minus dignum per comparalionem in divinis
, \, ,
adslruat ? Ut omnes, inquit, honorificent Filium ,
. quemadmodum honorificant Patrem " . Cuin igitur
vox baec asqualilalem honoris, quasi lege lata san c i a t : lex enim est vox divina : isle et legem et le , \ , gislatorem ipsum traducit, et buic quidem roajo , rem, buic vcro rainorera honorem iropertitur, ne * scio ttbinam majoris et minoris mensura reperta; in
9
S. GREGOBIl NYSSENI
555
iiomimim enim commuiii socielale diversitas d i -

gnUatum honores ilidem optimaiibus dimelitur,
iia ut subditi nou eodem gestu et vullu adeant
rcges quo tuinores magistratus. Sed adeunlium
major quidem el submissior timoris et reverenliae
siguificatio ostendil quoque majorem ct minorem
eorum qui
bonoranlur dignilalcm et excellenliam, quique dtgnilate priores sint, maxime declarat subdilorum habilus et ad bonorem
exhibendum conformalio, quando quis proximis
mcluendos apparere, ei majore reverentia, quam
alii, affici cupil. ln divina auteni nalura propter
omnimodam bonitalis perfectionem, quae in divino
numine inest, ne secundum nostram quidem inlclligendi ralionem preccllenliae alicujus modum
invenire licet. Quibus cnim neque potentiae, neque
glorise, neque sapientia?, neqoe bcnignitalis, neque
alterius cujusquam perfectionis excessus vel defectus adest, scd polius omnia bona, quas Filius
habit, Pairis ilidem sunt, et qu# Paier possktel,
in Filio quoque reperiuntur : quanam ralione ho~
norispras Filio praerogalivam Patri tribuemus? Si
regiam poteslatem et excellcntiam menle eflorraemus. rex esl Filius : si judicem cogiiemus, omne
judicium F i l i i e s l " - ; si magnitudincm creandi aniino concipiamus, ouinia per ipsum faota s i i n l " :
si in memoriam revocemus nostrae viiac causain,
novirmis vcrain illam vitam, quae usquc ad nosiram natnram 9ese demisil: si translalionem e i
n
556
;, ' \,
; ; , ;
, ; ;
, \ ; '
\ \ ;
\
; * \
; ;
, ;
; , \ ; ; ;
; ; . \ ;
, * ;
,
, ,
I ; .

);, ,
4 I
i
1
;, ;, ;
; ; ;
, , ; , ; , ; \
; '
,
,
, *
*
,
*
,
, ' 4
teuebris nobis ob oculos ponamus, non igtioramus Q ,
lumen verum, quo a tenebrarum caligtne liberali

\ .
sunius: quod si cui sapienlia bonorabilis videliiA*
en Chrislus Del sapienlia et virtus est .
\
Animo igilur uoslro ad hajc cl s i m i l i a Chrisli
miracula, prout par est,quaiilumvalel, lanlum m i - , ,
rifico quodam modo aUendente, quinam honoris , ,
excessus, et quae praeimnenlia rclinqui polest, quas ,
,
Palri soli specialim et proprie compelat, et cujus
;
jure expers sil Fitius? Nec humanus erga divinum
,
numen bonos rccta ratione consideraius aliud est,
, \ , '
quam affectio quacdam amoris plena, el earum
perfeclionum, quae Hli insunt, confessio, roibique , \
videlur, ila bouorandum esse Filium, sicul hono- , ,
T a t u r Pater, sub dileciionis nomine indicatura esse.
, \ Lex enim mandai, ut Deum ex lolocorde et \iribu9 D .
diligamos, quo conveniens ei bonor exhibeatur, ct \
praeoeptuin, quod bic aequalilalem dileciionis vel- * \
ut lege lata sancit, sic ail oportere Filium hono- ,
rare, sicul honoratur Paler. Hunc bonoris modum , .
\ ^ \
obscrvavit eiiam erga Dominum magnus David,
,
in prcMBoik cujusdam psalmi , dum confitelur
, \
diligere se Dominum, simulque dilectionis causas
, , ,
*-,
expiical, qnod scilicel sibi essel foriitudo, firma\ , \ ,
\
menlum, et nfugium, et liberator, el Deus auxilia- \ ,
,
\ \
lor, et proteclor, et cornu salutis, el adjulor **, el
, \ .
id genus alia. Si igilur unigcuitus Dei Filius baec
omnia nec esi, ncc ptaeatat, ncgeiurilli saaebono- ,
Joan. , 22.
" Joan. , 5.
" 1 Cor. , 2 4 .
" P s a l . , 1.
, e
Psal. , % 5.
CONTHA EINOMIUM, L I D . I .
357
\ , ris praecclleniia, ut baeresiarcba contendil; si autem credimus, oninia ha?c, cl bis longe plura, uni , \
geuiturn Filiuin el csse, et recte dici, aequalenique
, Palri facluin iu omni pcrfectione, et magniticenlia,
\ , in omni opere reclo et cogitatione, quse in no \ slrani inlclligenliam cadere possil-.quomodo aliquis
raiioni consentaneum esse credat, vel non diligcre
, ,
; talem, vel quem diligas inbonorare? Neque enini
recie quis dixeril aniorem ex lolo corde ct ex to * \
, . tis viribus prolicisci debere, bonorem vero ex me , - diis. Si igilur bonoralur Filius ex lolo corde, quud
lolus ainor in eum sit conferendus, qua?nam cogi' ,
latio excessum bonoris invcniel, cum totum cor
, , >,
quantam polest, lanlam ipsi per amorem bonoris
mensuram admelialur? ilaque vanus esl el faluus,
; " \
, \ 8 qui ex rebus in bac rerum universilale bonore dignis houoris inxqualilalein in divinis colligil, ha
rumqiie comparalione minoris cujusdam dignilatis
.
cxislimalionem invebit.
Ca?lerum et vocabulum anliquius in rebus crea" \
\
lis recie usurparclur. Cuni enhn ordo et serics

rerum sit et conslel ordine el serie dieruin " : juro
,
- affinnarit quis bominis crealione lanto et lanto antiquius et prius esse coelum, dimctieturquc tem , \
pus intcrjeclum intervallo dierum. In prima vero
.
iI nalura, qtiac omnem lcmpurariam rationem

, ' - traitscendil, omnemque iulelligenliam longissimc
, exsuperal, aliud quidem prius credere et docere,
secundttm lamporis durationem et pracelleriliam,
, ,
aliud vero poslerius, proprium est ejus snpicniia?,
.
qu;c jam nuper prodiit in lucem. Qiji enim Pairem

amiquiorem staluit, quam unigenilum Filiuin, ie
,
nibil aliud agit, quam quod juniorem Filium facil

iis, qua? pcr ipsum facta suut : si veruni csi, om \
nia saccula et onine intervallum temporalc post
, \ . \
Filitim, et pcr Filium facta esse. Praierea, quod
, \
clarius absurditatem dogmatis coarguit, non soluiu
,
bac ratione Filii hypostasi el exsistentise temporalc

aliqtiod principium allribuemus, sed et Paler in
, '
periculo erit, ne ct ipse affirmctur origincm ab
,
aliquo temporis inilio traxissc; si eniin indiciuni

aliquod est, quo innotescat Filii generatio, illud

omnino Patris quoque orlum et exsislentiam dcli, \
niet ac circumscribet.
.
ry
Claritatis porro gralia forte noo intempestivum
fueril accuralius examinarc asserlionem. Qui Pu .
tris exsislentiam docct antiquiorcm esse cxsisien ,
tia
F i l i i , is inlervallo quodam unigcuilum Filiuiii
\
separat
ab omnium Deo : boc vero inlerjcclum

inlcrvallum aut iniinilum slaluelur, aul ccrtis et
, \
inanifeslis lin.itibus circumscriplum. At iniinilum
* . "*
csse non permiltit ralio medii inlerjecti, vel ceric
, \
Palris el Filii rationem penitus loHet; ncque mcYioG \
dium anirno conciperc licebit, quousque fuerit i n ,
finitum,
nciitra ex parlc cerlis terminis couclu , \
sum
;
neque
supreme si Patrem concipial, i n . l ,
niti immensiiate desincnte, nequc infernc Fllio
*>
1 7
Ccn. i , 5 sqq.
S. GREGOHll
359
iiiflnili spalium termrnanle. Isla cnim infinili notio
et ralio est, quaquaversum jialura s u a diffusum
esse, neque ullo limile ullo modo comprehendi.
NYSSEN1

, \ \ .
\ \
Igilur u l fixa ct i m m o i a maneal Patris e l Filii
,
subslanlia, el quam dc liac habcmus, existinialio,
,
non licel u l l a ralione inbnitum intervallum aflir)
mare, sed neccsse e r i l , ut ftniio quodam spalio
.
Filius a Palre sit segrcgaius. Hoc igitur est, quod
,
assero, doctriiiam banc eo tendere, ul obtineal
, '
Dcuin universorum ab aelerno non fuisse, sed d e i i
* ,
niio quodam temporis puncto orlum babuisse :
* quod apposilis a d r e m exemplis declarabo, ut n o , - "
bis per ca quse nola sunt, perspicuum liat id quod
.
ignoralur. Quoniam dicimus quinla d i e post coelum

bomincin e s s e condilum ex Moysis libro , facile.
,
e l i a m Btgiiilicamus anle h u n c horum dierum ntune
rum ne coelum quidem exslilisse: adeo id quod
postcrius e s l , definit quoque cl circumscrtbil pcr ,'
hilcrvallum, i d quod antecessit, nempe subslan- l i a m ct exsisienliam ejus, quod
tanquam prius .
coneipiuir el consideraiur. Quod si non satis clarc rem boc exeniplo illuslravimus, possumus e a m - , , \ ' ,
(tem alio evidenlius demonslrare : cum legem per

lloysen d a i a m quadringenlis et iriginla anuis po *
steriorem esse aflirniamus promissione illa divina
* quaB a d Abraham facla est, si, dttcto a lcge inilio,

,
lempus ameaclum cogitalionc quasi asceudendo
, ,
percurrere velimus, el landem a d flnein annorum,
quos numeravimus, perveniamus , dilucide deprc-
, * ,
bendimus, quod ante boc lempus divina illa pro .
missio nondum fuerit; muUaqtie suppelunl bujus
t e
gcneris exempla, quibus sigillatim
perccnsendis superscdcbo, txdii vilandi gralia.
Convenienter igitur alicui niodo in praedictis

exemplis ostenso, oporlel, ul discutiamus quoque
propositam quxslionem ; cst autem isla, ut quidem adversarii sibi persuadent, prius cl poslerius,
*eu aniiquius ei recentius, de Patris cl Filii el Spiritus sancli substantia d i c i ; cum ergo Filii generalione Iranscursa, ut baerelicus istc nugalur,
accesserimus ad id intervallum, quod medium i n lerponilur ( prout vana bairelicorum persuasio aliquid inter Patrem ei Filium staluit), cumque ad
exlremum illud punclum processerimus, quo isti
intcrcapedinem illam terminant, istic, in supremo
quasi culmine , Dei tolius universitatis vitain subsistenlem repcriraus, ex quo necessario conGcilur,
ut credamus Oeum, qui semper esl, anie illud
punclum non fuisse.
, \
,

\ \
,
, .
,
^ ,
*
, ^ \
*
, , \
,
, >
.
Quod si adbuc arabigis, rurstis id exemplU ex- D

, *
planabo. Quemadmodum enim quando duabus re \. " ,
gulis acceplis, altera raajore, akera niinore , lines
, ,
carumdem aquare volumus, in extremitate exces- ,
sum cognoscimus ; juxlaposila eniin niinoris cx- ( tremitale, excessum majoris deprcbendimus, et
, *
quanlum breviori desit, mensura aliqua, sive u l * ,
na, sive aliud quidpiam sit, minus cum lermino
i e
Cen. , 26.
361
CONTRA EUNOMIUM , L1B. I .
5C*
, majoris comparanlos, indagamus , quantum absit

, ). major a minore : i i a s i , ut adversarii voluni, ali , * ,
quis cxccssus cst viuc ct exsistenliae Patris re
spcctu vitae ct exsislentia? Filii, omnino oporlet, ul sit
, 0 *
in quodam cerlo durationis inlervallo ; at nccessa
rio fateri debent boc nun csse secundum aliqucni
.
fuitiraB durationis exccssum . Utrumque eniin ei\ *
inilitcr csse inimorialcm non inflcianlur ipsi etiam
,
vciiialis bostos, scd diversitatem hanc secundum
, ' pra?lerilam durationcm conripitint, dum Filii v i \
lam et exsislentiani cum Palris vita non scquant,
. \
cxiensa prorogaiaque pcr intcrvallum vilac cogita, , \ lioue et exisiimatione de Paire. Cum igUur oranc
' , inlcrvallura duplici termino circumsmbaltir, opor . "
tet ut ct inlervallo ab bis excogitato, duo bacc
, * , * signa, tanquam cxircmilalum indicia, assignentur.
, \ ,
Quemadmodum igitur ex illorum senlcntia, altera
, quidem pars inilium ducit ab orlu unigeuiti F i | i i ,
.
sic et alteram extremiiatem altero qtiodam lerniino
, \ ,
finiri necesse est, ex quo inlervallum illud vcrutn
.
aptumquc seipsum definiietcircuinscribit.Ergo quis
nam iste 6ii lerminus, ipsimel exponanl, siquidem propriam suani doclrinani profilcri non erubescunl.
** . "
, \
' ,
, '

, , ,
, ^
\ ,
| * \
'
, \ , '

. \
,
6 , ' ,
'

, \ , \ -
Sed res omni anibiguiiale caret. Non enim invc

nicnt alteram parlem connexam cum aliera in conficlo ab Ipsis inlervallo, nisi adinittant et statuant
aliquod initium ejus, qui omuino cst ingcnitus
omnisque ortus expexs, ex quo medium ad Filii
tisque generalionem cogitalione producant et pro
irabant. Hoc igilur esl quod affirmamus, curn qui
Filium posteriorem asscril, secundum intervalli
' quamdani extensionem, Palris vita ct exsistentia,
simililer quoque cerlis spaliis et finibus cxsislenliani Palris coarctare, utpote circumscriplam per
medium exloneo intervallo: et sic videmus cclebrem
illam passimque jacialam Palris innascibilitatcm,
per hanc lecbnam el macbiualionem ab ipsis in
nascibilitalis propugnataribus evcrli, dum asseruiit
Deum non esse ingeniluro, sed a ccrto quodam
inilio principtuni duxissc; nain quod inilium SIMB
exsistentiae habel, non carct priucipio. Quod si
omnimodo confltcndum est Palrem principio carere, oportet ut neque Filii vita3 definitum et ccrtuin terminum statuas, a qno vivendi principium
duxerit, vitaque eo, quod supra bunc lerminum est,
, ry spalio penilus carueril; scd suffi it secunduin

sulam principii ralionem praeintelligere Palrcni

Filio, ncque Patris vita separatim, ct quasi propria
*
illius, an!e Filii generalionem spcclanda esl, n<
,
* \ animo subcat intervalli alicujus cogitatio, quod
ar.te Filii gcncrationem cum ipso Palre gencrnnte
, ' simul exslilerit; ex quo nccessario concluditur,
elv \
eliam vilae et exsistenliae Patris principiuin esse
- adinillandum, a quo conBclum ab isto inlervallum
. ' proccdens ibidem ex supera partc finietur; secum * , , \
que pariler dciiniel el circumsciibel principiura
,
prseinlelleclae
prxexaistentis vilae Patris. Vcrumxfyi . 'Axaoyacjia
cninivcro
eum,
quem
ex Patre procederc conftaXtlcv - , temur, ctiarasi facinus audax videalur, non neg^**
nius simul cum ipso eese, in banc scnlenUara ab
> , PATROL. GR. X L V .
12
3G5
S. GflEGORll NYSSENI
364
ipsis sacr Scripturai oraculis ducti. Cum emm ab , ipsa Sapienlia audimus , eum esse splcndoretn ; &0
atenii luminis , slalirq menlc concipimus ipsum \ , ?|
spleudorcm,lanqiiani aeque aelernum ac ltimen illud

princeps, ex quo splendoremicuit; dumque catuam
.
ri principium splendoris intelliginius, siinul eliam ralionera anliquioris seu prioris repudiamus : quo
fil, ul quod pie nobis Iradilum esl, inviolalum custodiatur, dum neque vila Filii priori aliquo inicrvallo defictt, neqne eliam l^rnitas Patris nmlilaiur, Filii vita et exsistenlia certae alictijus duratonis limilibus ineltisa.
'' ,
Sed forte dixerit quispiam ex adversariorura
jiumero, ipsam quoque erealurani omnium confes- , \
sione certum principium babere, neque tamen res
creatas ut coxlernas Opifici suo concipi possc, ne- ,
que cliam eas s.io inUio infinitatem divin nalura , \ , \
lcrminare, qnod nos cum de Patre et Filto dispu- . '
tabamus, tanquam absurdum, consequi dicebaimis. ,
Itaqite neccssario concludendum esse ob boc, vel \
crealuram esse coseternam Deo, vel cerie sine ; ro, \
scrupulo conccdi posse, Filium esse Patre suo
posteriorem; nam ratio intervalli sRqualiler abstirditatem secum affert, qnando a crealuia ad
Ciealoreni ipsum ducitur.
u
,
At qui hoc objicit, is forte non satis accurate
,
ei diligentcr dogmaie ipso introspeclo, ex alicnts
ct omnlno nibil ad proposilum nostrum facienli- \
,.
bu.s, euntra ea quae disseruiimis, argunienta pro
mit. Nani si demonstrare posset, aliquid eorum,

quai supra creaiuram s n n t , s u b s i s l c n l i a B suse i n
, \
punclo alicujus intervalli originem ducere, sieque
, \ \
prseterca pro certo, communi oinmiim approba ,
tione conslarel, fieri posse, ut ciiam ante crealuraa
\
effcctionem inlervalli alicujus ratio cpncipecclur :
tum fortassis nou omnino praetcr rem forel biijus. \ modi argumenlis demonslratam de Filio ajternilatem cludere ct oppugnare velle At cum omnium, ,
, ,
recle sentieutium suiTragiis el conscnsione liqueat,
, J
cntium aliud qnidem csse creaium, aliud increa ,
lum :cumque veritatis et pietatis disciplina docea ,
niur, divinam naluram increatam esse, in qua
aliud quidem sit principiam, aliud cx principio in- \
\
separabililer substantiam suam accipiat,el crealura
"
in intervallo quodam repraesenlata coniineaiur:
\
omnis omnino lemporatis ordo et serics rerum crealarum a teropure comprebcndilur; illa vero anle- , \ , \ .
&33Pu1aris, seu anle tempus exsislens natura, caret
, ,
nni ea diversitate, qua alia antiquiora, alia recentiora esse solent, co quod in divina ilia ei beata ,
vita minime quxrendael consideranda sinl,qiucra- \ ,
tio nostra in crealura incsse conspicit. Nam omnis , \
creatura,sicui diclum est,secundum ordinem el seriem ,
. * ,
quaivijm producla roensuralur duratione teniporis,
el siqu.s ralione ascendatper rertim crealaruraordi- , nem ad earumdem priDcipitim, liidagationem stiam , '
lemporisexortu et conditioiiecirciimscribel. Alvcro *
, .
subsiantia, quaesupracreaiuramevcctaest, tanquam
\
ab omni intercapedine lemporali libera, omnem
, ,
temporis seriem transccndit; a nullo hujuscemodi
^ > , o u S k v
prinr.ipio, ullo modo secundiimordinem proccdcns,
%
Hfebr. , 3.
3C5
5CC
' l in ullum dcsincns.Ei emai, quiomnia tempoia

t omnia, quae in illis condita sunt, percumt ai j perlustrat, ipsius divinae nalurac consideralio,
, \ \
tanquam immeitsuni quoddam pelagua mcnli ap, ,
parebit, nullumque arguinentum suppedilabil, quod
\ , alicujus iiiilifindicium sit ei, qui facullalein snani
.
iiiiel!igndi in illa ulleriora exleridere volet; adeo,
ut qui circa lemporum majorem anliquitalein occupaiur, et ad priitium principium reriun ascendit,
nusquam cogitationcm suam srstere et figere possit : semper enim id quod investigalur, quodauimodo subierfugit, nnllamque slalum et (erminum curiosae inquisitioni conccdit.
\
Manifeslum est porro omni i l l i , qui sobrie rerum
, \ naturam considerare ingredilur, nullam rem esse,
.
quae divinae illi et bealae vilaj commensurelur. Nam
, ' nalura divina non continetur lemporc, sed ab illa
\ - g lempus est. Creatura vero a cerlo et nolo inilio
ad prafixara sibi melam per temporalia intervalla
, , decurrens ferlur, adeo ut ejue quidem,quemadmo, , \ , \ - dura sapiens alicubi Salomon ait, liceal pi incipium,
, , finem et medium invenire, teroporariis quibusdaui
' .
seclionibus el divisionibus seriem eorura, que in
xa\ ,
i
sunl, designantia. At suprema illa et beata
, \
natura, quara nullum lemporis spatium comitatur,
.
nihil habel, quo niensurelur et continealur; omnia

n i m , quae facta sunt, propriis quasi ambilibus,
;, ,
divinae sapientiae arbitratii descripta, lanquam
- ierminis quibusdam congruenti modo, ad hujus uni. - versilatis decorem, el concinnam coagmenlationem.

comprehenduntur; quocirca licet hurnana inibe, '
cillitali ratio eorum, quae io creatis rebus appa , \ - g rent, sit invesligabilis, allamen oumia Conditoris
.
potentia finiia el cerlis limilibus circumscripta essc
e/ et intra meias crealure contineri, minime dubiuni
,
esi. A l vero vis efficiens renim, qua3 in seipsa

rerum crealarum naturam circumscribil, termino
, , \
circumecribente carel, oronemquc inlelligendi vim,
\
quae ad principiuni divinae naturae pervenire con .
tendit, intra seipsani concludit ct terminat, quippe
~ transcendens omnem curiosilatem et conalum qui
,
*<) termimim ejus, quod inlerminatum cst, pe , \
netrare nititur; omnis enim ascensus et mentis
, \
contentio posl lemporis rerumque lemporalium
, \ , , intcrvalla lanlum dunlaxat evebelur, ut viderc
, \
possit ejus, quod quseritur, imperscrulabilcm ra ,
lionem, ita ut tcrminus et modus buraanarum co6 . D gitationum, motionis et actionis, videatur csse
, , , tempus, cl ea, quae in tempore sunt, quse snpra
, bac posita sunl, cogilalionibus nostris iuvcsliga, \
bilia, et impeiielrabilia inanent, uipote procul
, , \
sejuncta ab omnibus Hlis, quse in bumanam co \
gilalionem cadere possunt. Ea enim, quibus nequc
, - figura est, neque locus, neque raagnitudo, neque
.
mensura temporaria, neque aliud quidpiam ex bis,
1 2 aoimo comprcbendimns, si inlelligentia mentis assequi velit, necessario lcmpora, el in bis res
ercalaft, aecundum cognalam ct insilam sibi cousucludincm quncrcl ei apprchendet, ab incom
pcdicJisibiH illa naiura procul ct undiquc aberrans.
\ \ Puto enim cuivis, qui vcl obiler animum ad
, \
Itacc advertere velil, manifestum essc, universi bu jus Condilorem, tempora et spatia loci, velut i n fUvmv ,
terralhim quoddam quo rce produccndaR rccipere
v
p s a
S. GREGORIl NYSSEN4
lur, pracparavissc, el in illis res omnes creasse. .

NiMjue enim ficri polesl, ut aliquid quod vel erca- ota , ,
tur vel nascilur, non habeat csso sutim vel in loco , ,
vel in lempure. At vero illa nullius indigens et \ , *
sempilcrna, c l quae omnia suo complexu compre- , , , \
liriidii naiura, neque in loco est, neque in lempore, , *
sed ante Iiaec est, el supra ba*c inenarrabili qua- , ilain ralione, ipsaqnc in seipsa sola fide conspicilur, ,, , ' '
neque sseculis circumscripta, neque cuin lempore , \ ,
dccurrens, s c d i n seipsa consisiens ei in seipsa , ^ *
vclut fundalael solidala;in qua ncque praeteritum, ' , | , ^
ncquc fulurum invenias : niliil eniin ipsius cxira
, . }
ipsam cst, quo transeunle aliud quidem praHereat, \
a iud vcro fulurum sit. IIxc enim proprrae sunl .
tiffcctioues ivriini creatarum, spei et menuirias causa, \ ,
vila-varie divisa, secondiiro divisionem lemporis.
in ii!a suprema ci beaia potestate, cni omnia
xqualiter de pracsonti adsunt, eliam id qnod fulurum cst, ob Hlam inQnilaui comprebcndendi vini,
inesse consitleratnr.
Ipsa ilaquc est sirbstantia, in qua, u l Aposlolus
ait, omnia constituta sunt, etiam singularia, in qva
vhimus, movemur, et sumus : qnae omni principio
etiperiorest.ncque ulia suae naturae arguinenta prabel, sed bac sola nota cognoscitur, quod comprebendi nequeat; nam haec nota ei esl quaro
iaximepropria,omni nola omiiique characlere ad i n telligcndumaccommodalosuperioremesse. Creatura
igiiur co ipso quod sua in raiione cum increalo
noii convenit, a comparalione el communione sui
Oondiloris sccernilur, divcrsitale, inquam, subbtaiuia?,quodque in scipsa exhibeat rationem quasi
clenionslralriccni, quod cnmeo cx quo exslittt, nihil
eommune possideat. A l Tero tiiviiia natirra procul
abest ab omnibus illis proprietalibus ct cognoscendi indiciis, quae creaturis inesseconsideranlur;
binc et infra se relinquii omnes lemporis secliones,
prius dico el poslerius, omnes de loco cogitationes,
ut nec snperifis de ea proprie affirmari qweat.
Omne enim quod speclaiur in increata illa natura,
snpra est, el principiufne*t,el raHionem reimaxime
propric dictae habci.
Cum igilor bactenus demonstratum sit, unigenitumFilium clSpiritum sanciumnon intercredturas
quaeri, sed sirpra onmes creaturas evectos credi
debere; fleri foriassis poterit, utcreaturae per sludium el contcnlionem eoruni, qni circa IIJDC talia
laboriuse occupantur, principiuiii proprium reperiatur: alquod supra creatune eortem est, id boc
modo el medio nunquam sub cogilationem cadet,
cmn nullum indicitnn, quo ad cognitionem quasi
manu ducanriur, in eo anle temporis or;um liceai
invcnire. Si ergo in incrcata i l U nalura non modo
^cs, scdet nomina miranda inessecogitanlur, Pater
videlicel et Filius, et Spirilus sanctus, quomodo
fieri polesl, ut quod mens ctiriosa, el pluribtis
quam par estintenia, in bis rebusiuferioribus anim* Act. xvn, 28.
\ , \
-
, , ^ , , \
, te ,
, ,
, '
.
,
.

,
\ ,
, \ , '
,
% .

,
, \
, \ ,
* .
^ \ , \, \
, .

, \
, *

,
, ,
.

\ , , \ , \
, ,
\
, , , \
\
; , \ , \
- -
\ ' - \ * ,
\ - ,

-
* , \
, \ ^
;
, ,
. \
*
.
tfO
advertit, ut scilicel aliera altcri coltala M i p c r r o r

sit et prior, secundum* aliiquara temporis ddrallonem, hoc etiam in increala illa ct a?lcrna natura
inesse existimei? in qua Patcr principii expers, et
ingenitus, et semper Pater concipitur, ex ipso atitem
unigenilus Filius, sine ulla inlerrupiione el divulsione, una cum Patre Inlelligilur, cum ipso vero el
per ipsum, antequam nescio quod inane. elquiddaui
non subsistens,tanquam niediihn intervenirel, slalim
eliam el conjunctim Spiritus sanelns concipitur, non
poslerior Fflio secundum suam subsistentiam, quasi
possit aliquando unigenitus Filius inlclllgi absque
Spirilu sancto, qui el ipsc ex universoruni Dco
sui subeisteniiae originem habet, a quo etiam unigenilum Hlnd lumen est dc vero luniine resplen * dens : neque diversilate dtrralionis, jicqne nalura a
, Patre vel Unigenito separalnr. Duratronis namqiie
? .
inlercapedo non est in sempiterna illa natura, neque
itlla nature diversitas : ncque enim fieri potest, ut increalum ab iiicrealo, quoad naturam, diversnni
s i l . Esl autem Spirilus sanctus incrcalus, quemadraodunft supenori dispttlatione demonstralum est.

Cum igitur haec ita sese babeant, consensu om*
- nium illorum, qui vera et sanai fidci 9impltaUalem
, amplcctuntur, non niei inlempeslivtim apparel, F i liicum Patre conjunctionem dissolvere velle perid,
,
quod est crealura3, quasi necesse sit, vcl huic eliam
; \ ,
aliquid toaUernum,vel certe Filium Palre posterio ;
rcm fore. Nam gcneralio FHii lempore non concla ,
ditur, neque creatura tempore aniiquior est. haqiê , nullo modo convenit naluram indmsam elinsepa ^ \
, CTatam parliri et dissecare, etinu causam omiHiim
,,. rcrum efffectricem, jnlercapedihem quamdam durationis cogitationc interjicere, ut scilicel affirmctur
.
nliquandonon futese illum, qiii oronibus fuit a u o
lor, ut sint.
,
Verura ergo est, quod assenrirous, nompe qiiod
cum Palris innascibililale unigenili Filii anernilas
. * - nascibililer conjuncta considerclur; si quis autcm
,
pulet intervallum intcrcessisse,quo gcncralio Filii a
, \ * \
Palrisvila separetur,is bocipsoetiam Deo universoTdrvxoiv , . rum principjum viia et subsistentiae atiribuat, quod

absurdissimum est. Nibil vero probibct crealuram,

utpote a suo Gfeatore diversam, considcrari taa, , ' \
quam a propfio quodam initio procedentem, u l
- . *
diximus, quod in illam immortaletn et acternam *

, , , ,
naturam nullo paclo conrenire potesl; dicerc eniin
, , '
cx nonetiiibm, vel, ut Appslolus a i l , ex non appa ,
rentibus
v^l.invisibUibus coelum vel lerram aul
cj+r* \ (
aliquid eorum qyaaj in creaturarum ordine ccns n t u r , exslillsse, nullam ihjmiam universonim
% , ,
Gonditori aflert, cura cx Scriptura compcrtum nobis
.
s\t, baec neque ab a3lerno fuissc, neque i aclcrnuoi
\ \ fore. At si qiîd eorum, qux in Trinilalc incsso
. credunlur, crcdalur non seroper Patri coexelitisse;

3*3 , \ , ei si convenienter baereticorum instilutis ct placitis,
, \ \ admillalur ejusccniodi cogitalio, quaa Deum oui, , - nium gloria Filii el Spiritus sancti dcnudct ct
^ . \ - spolicl, lunc nibil aliud scquitur ex bxrclicorum
u
"
Hcbr. , 1.
371
57*
S. GREGOim NYSSEM
igtorum opinione, quam quod Deue omni bonilate , ,

, ,
et divinitate, divinilalique compelenie exislimatione spoliatus apparebil. At si guain'gloriam sem- , \
per habet Pater, qui esl anle sacula, gloria vero \ \, , \
Patris est aeternus Filius, similiter et Filii gloria , \
SpiriiiiR sanctus, qui una cum Filio el Paire sem* . ,
per consideratiooc cernilur, undenara sapienlissi- , \
mus iste, et ex quali dieciplina in aelernis tempo- ;

risque expertibus staluit prius et antiqnius, et ho \, .
norabilius scu dignius in iis quae sua natura sunt
acque bonorabilia et digna, unum alleri per comparalionein pi aifereus, qui boc ipao quod primas bonoiis uni defeil, sic quod deinceps est inhonorat et injuria afficit? Nam quorsum leiidat disiinciio
isla praeslantioris et bonorabilioris, neminem latel.
, \ ;
Jam vero qualia sunt quae his subjungit, cum
"Ar, ,
affirrnat, eataem operationes eadem opera effUere, et

,

mutalis operibus mutatasetiam operationes conspici?

Opportune profecto egregiua iste ad inexpugnabi- ,

lem orationis suae defensionem seconfert. Eadem .
operationes, inquit, eadem eliam opera eflxciunl. Vi- .

,
deamus igilur quam verum boc sii, allatis exem-
. * \
plis. Una ignis uperalio esl calefacere; dispiciamus igitur, qualem convcnienliam babeant bujqs . ,
operationis opera. Calore liquescit aes, lulum i n - , durcscit, cera consumilur; reliqua animantia si .
ii igne sint corrumpuntur, at salamandra viviilca-
, ,
l u r : stiipa ardet, amiantum (seu amianlus, nomen
gemmae ) flamnia, vclut aqua, purgatur. Tanla csl , ,
simililudo operum ejusdcm operationislQuid vero \ .
. ; ' \
sol ? annon et ipse eadem sna vi cl potenlia omnia
,
sequalitcr fovcns, planlarum quidcm aliam augel,
aliam vero exsiccat, mutalo operationis fine pro C

maieria? subslralae conditione et qualilate ? Illam
enini plantam, quse supra pelram csl, arefacit, ai
eam, quae allas in terra egit radices, patutis ubiquc tamis diflundit. Quod gi opera naturae nieme
lustrare, el quid in corpQribusnaiura agere soleat,
observare velis, clarius inlelliges, quam circuinspccte isle dixerit, eamdem operationem eadem
efficere opera. Una operalio esl causa concepiionis,
scd compositio ejns quod inlus fit el conslituitur,
varia est et multiformis, u l nulli facile sit enumerare diversiiatem omnium earum, quaa in corpoie
insunl, qualilaltim. Infantibus una itidcm operalio
est, lactis ailractio el exsuclio. A l quts varietalem
fflectuum (alis alimenli percenseat ? quod tanquam
per canaleni ex ore in mealus desliriatos descen- V
d i t ; nutriendi vero el allerandi facultas unicuique
membrorum convenienter lac adducit, sexcenlis
modis per concociionem alinientum illtid subigens
el dividens, el cuilibet ex snbjectis membris siiiiile cognalumque consentanea raiione efllciens.
Nam ex eodem alimento aluntur et augenliir arteriae, vensc, cerebrum, meninges(seuraembranae),
medulla, ossa, nervi, musculi, lcndines, caro, exircmilas seu superfieies, chondri, adeps, capilli,
ungues, sudores, balitus, piluita, bilis, el si quae
alia superflua et inutilia ex eadem causa exsistunt.
Si inembra intuearis, qtiorum alia sunt organica,
alia sensibus dcscrvientia, alia auter molcm banc
, , , ^
; \ ,
, ,
\ ,

, 71
.

, ^
.
\

;
\
)
,
, \ . .

, , , , , ,
, , , , e
, , , , , , ,
, \ \ \ ^
. -
\ , \
, \ \
4
>
*73
574
^ ^ ; corporis conslituemia, videbis el bx*c ex uua

. \ - nulrimenli opcratione in laloni el Uutani divcrsi, talem excrcscere. Si quis rcs inanu et arie factas
- contemplari cupiat, invenict eliam in bis, quam
\ inconsiderate lioc quod conlraria scntenlia vult,
asserlum s i t ; unacn enim ut plurimum in iis qui
, .
nianu lal>oranl, in omni arle videnms operationem,
. - ,
ipsa.ni, inqnam, mamis motioncm : at dispiciamua
; quaenam sit similitudo eflecluum. Qnid comniune
\ , \ *
cl simile habcl lcmpli exstructio cum vestis con ,
fectione, arle ulrobique pcr manus notionem ope . "
rante? Manura movet, (am qui murcs perfodit,.
quam qui puteum fodit;ex terra eruitur metallum,
- quo>homo occiditur, el oronia sua efllccre conalur
. - bomo moiione nianus. Nam miles in bello nianu
; <5-
,
i t , cl agricok
; \ manu per ligonem glcbas frangit. Quomodo igiiur
, \
bserelicus isle aflirraai, earumdcm operationum
, \ eosdem esse efleclus? et licel concedcremus a ve .
ritalc aliena non esse, quac dicit, lamcn ex bis
,
ctiam recle confirmari posset Filii cum Palre, ct
,. Spiritus sancii cum Filio convenientia in natura.
, ISam si csset atiqua operationum mutalio, u l atiler
,. \ ' quidem Pater, aliler aulem Filius id, quod sibi
. viderelur, ageret, rccle ex mulalionc et varielale
, \
operalionuin concludcrelur diversilas effecluum,
, , \
qui ab uiroque producti cssenl. A l si co modo quo
( , PaUr operatur oninia, Filius ilidem omnia facit,
, ,
ut ipse Dominus leslatus est, el res ipsa poslulat
, ,
( uon enim iiniis niodo incorporeo, alier corporeo,
* ^ ueqtte ille ex hac inaleria, ex aJia vcro alius , ne:\ * *
quc alius alio lempore vcl loco, quam alius id quod
, \ ,
vull efficit, sed neqne inslrunieiuorum diversitas
,
bic reperilur, quac diversitales argual, quia sufli( ),
cit sola voluntatis molio, ct eleclionis appeliliiv
**\ , , \ quae conjunclam babol, et quasi comitem ad reruiii
, ' , '
cfrectionem, vim illam et facullalcm, quai rcbiis
,
omnibus subsislenliam I r i b u i l ) , si igitur in ouuii \ , \ bus similitcr Pater, a quo oriuiia, et Filius, per
* ,
quem omnia, eadem operalionis spocic opcranlur,
' ;
quomodo isle divcrsilalcni subslanlia?. in Palre ct
, * , , Filio colligil ex divcrsilate operationis eosdein a

se mutuo separanlis ? Contrarium enim, ut anlca
\ , \
diximus, conftcitur. Cum namque nullus modii
* \ D diversarum operationum in Palre et Filto appareai,
$,
Hl, ut ctiam in substanlia Patris et Filii milla s i l
, discrelio seu dislanlia, quod attinel ad cficciricis
, * potenuac idenlilatem : cui rei accedit ipsius decla&
"Are, \,
1 0 S l i l l m e d
.
"
- ,
' ,

.
matoris( Eunomii) tesiimonium, ila se vorbalim

babens : iisdem operationibus eadenhquoque opera
efficientibut. Uaque si eadein opera ex iisdom operaiionibtis prodeunl, opus vero Patris, ipsorum
quidem judicio, esl Filius, bujus vero Spiritussanctue ; siiuililudo opcrationis, qua3 in Palre et Filio
est, produclae quoqufe subsianiiie identitalera evidenter evincet.
\,
)*
.
\ ,
Addit, diversa opera diversUatem operalionum fitdieare. Ergo dispiciamus, quanlum roboris in bac
asserlionc insil, idquc,bi placct, perspicuis cxcm^
375
S. GREGOIM NYSSEM
37G
plis comprobemus. An non una cst prxccpli ope- 6 , \, , ralio ejus, qui universum mtindum, el omnia,
. ' \ \
qiue illius complexu contineniur, gola voluntate
condidil ? Ipse tnim dixit et facta sunt ip$e man- \ ;
,
davit et creaia iunt**. Annon mandalum hoc

, .
\ omnibtis aequaliter essentiaui dcdit, solaque volunlas satis fuit, ut id quod non eral procreare- , \ ,
lur ? Quomodo igitur, cum ex una mandati hujus ;
operatione lanta rerum diver&ilas exsliterit, iste , quasi oculis clausis niliil videns, aflinnal, operum , ,

varietatem diversitatem quoqne operationis ar~
guere ? comrario enim oporlebai, omnia quae in ; ,
boc mundo visuntur, ejusdem gpeciei esse, si, m
seciarius iste tradit, diver*ilaie operum etiam d i - ,
.
versitas operaliouum demonstralur. An res iftas
01
omnes ut sequales inluetur, in sulo autem Palre et * \ *

* , \ \
> ;
Fiiio inaequaliialem deprehcndil?
, \ ,
Igilur, si non prius, sallem jam inspiciat eam, quae
iu elementis inest diflerentiaui, etquomodo quodlibet , \
corum quaead mundi coiistitulionem concurrunl, ad
.
conlrariasparlesagalur.Namlevia eursum teadunt,
, \
gravia deorsum : el alia quidem semper con&istunt,
, \ ,
alia porpetuo moventur, Et inter ea quae moveulur,
. \ ,
alia immutabilera motionem babent, ut cuclum ot
planelae, quorum cursus semper eodem reflectiiur: \ , ,
at illa, quae circumquaque diflfunduntur, acmper ut \ ,

sorsfert, aguutur, u l aer, mare, elquidquid liquida
natura conslat. Quid vero aliinel explicare,quomodo , 4
calidum frigido adversctur, aul buniido siccuni: , \ , \
et qnomodo id quod snpra esl, ab eo quod infra est, . '
distet ? Quantas porro in animalibus cernere est a ' ,
patura insitas dissiinilitudijies ? Et quse bominis , ;
;
lingua enumeret omnes illas divcrsitatcs, quse in
planlis sese offerunt, quoad figuram, roagniludi- , \
, \ \ nem, frucluumque et qualiiatum diver&ilales ?
;
{
*
At sapientisaimus isle magister dissimilium et
diversoruin opcrum dissimiles quoque et diversas ,
slatuiloperalioncs; idque vel quia formam diviiue ,
operationis necdum inlellexit, de qua sacra Scri- ,

ptura testalur, verbo mandati ejus omnia condita , \ ,
e$*e; vel quia ad rcrum crealarum diflercniiam
raeculit, el lamcn dc divinis dogmalibus usque \ ,
, ,
adeo inconsiderate nobis quasi leges praescribit,
cuin forle nccdum ex quopiam audierit, omne illud, D
, \
quod ncgativc, non lamen universim pronuntiatur, . \
, \ *
indubilatum el concessum esse, respectu rei cujus
, probandae gralia adducilur. Verum de eo, cui cir . \
rumspecius et rem probe perpendens non assen ,
tiatur, novi dogmalis auctor, arbitratu suo, pto
' *
sua aucloritale, deceruit, quod nibil penilus diflTert
;, a somniis vel anilibus fabellis, quaB in compota , \ \
tionibus enarrantur. Cumque in supra dictis tanta
insil inconveoientia et absurdilas, fit, ut quemad- oJ/
niodura i l l i , qui per somni plianiasiam aliquid eo-

rum quibus vigilantcs operam dederunl, sibi viderc
, ;6
videnlur, cupide iis, qua? non exsistunt aifixi i n Psal.
CXLMII,
!.
577
378
6*
\ * hajreant, pui ntqiie ctipidilatc e.\ fallaci viso pcr*

suasi, sc lcncre <|uod non lenent: ila el isle ex
*
somniculosa dogmalum efforiualione, ralus ea admoduni valida ct efGcacia essc, bsec ita se babere ail, iisque posilis reliqua conficcre aggrcdilur,
cujus ipsissiina verba apponere non abs re fuerit.
Cum IKBC ita $e habeant, inquit, Qmniaque mulua
,

, ad se habiludine invariabilem seriem observcnt, par
>
est, ul qui inquitilionem secundum naturalem rerum
ordinem inttituunt, neque omnia mUcere el confun

,
dere cupiunt, si quidem de subitanlia quatitio oria ,

'

, tur, ex primis el ex cognalis tubtlanliarum opera
tionibut argumenta rerum demonstrandarum peiant,
eurumque de quibu ambigiiur solutionem; nt tero

,
dubitatiotiem de overationibus ex tub$tanlu$
dis

solvent.

.
Ego vero ad absurdilalis, quaein praediclis incst,

oslensionem ipsa impietalis plenissima verba suf. " - flcere arbilror. Que madmodum eniin faciem delur , palam el dctruncaiaiii oralioue dcscribens, niagis
, videnlium oculis morbuin subjicit, si ablalis vela menlis faciem nudam coiumonstrct,. ila ut verbie
\ - nthil amplius opus sil, quando rem ipsam specUtores jam intuentur: sic exislimo bxrelici bujut
dogmatis turpiludinem et laceram deionnaiiooem,
,
iis quibus perspiciendi facultas suppelit, satis ex
. *
ipsa verborum relalione eU leclionc inanifcstaui
\
forc;
sed cum necesse sit, u l dciiionslratioiiem,
,
, - velul digilum, in docirinx hujus pulrcdinem im
7
A I V 0 . , \, mittanuis, quibus turpiludo ejus adbuc manifeslior

plerisque evadat, agedum ordine verba Eunomii
. ;
resiimamus. Cum hwc Ua $e habeant, inquil. Quid
, ; ,
ais, somnialor ? qnse sunt ista, el quoniodo se
,
babent ? Solam Pairu snbstantiam esse propriam el
iupremam ; impropriam vero plane illam, qum-ordine

.

eonsequitur,
et adhuc magis impropriam,
tertiam.
,
Isla enim bis ipsis verbis quasi lege lata sancii.
\ ,
An quia sequenle ad prhnam subslaniiam opera tione quadam, cujus effeclus et opus unigeiiilus
; * \
Filius
est, mensure efficientis illura operationis
, ,
quasi illigalur ? An quia majores ct minorcs sub *
slantias concipit, quasi in se mutuo includaiilur,
* , ,
quodque vaslior otlaiior minorem conlineat, quem* 5 ,
admodum accidere solet in cadis et rasis, quas
\
\ D sibi mutuo imponuntur? Aul secundum quein taiidem
modum, tanquam majores et minores intuelur sub ,
stanlias,
quaa nullo penitus termi.no circumscri buntur
ac
definiunlur ? An quia rerum efleciarum
{; '
, differentise producenlium quoque diversilalem i n - dicant, quasi iieri nequeal, ut ex similibus opera , , tionibus diversi effectus prodeani? Num cujus nicn4\},\

- tem usque adeo gravis velernus occupat, ut cuui
; , talia dogmala audit, e vesiigio asseniiatur asstve , \ - r a n l l : Hiec cum ita te habeant, et mutua habiiudine
, tnvariabUem seriem oburvenl ? Ejusdein enim slu . poris arbiiror, et dicere el diccntibus absque uUa
. " - discussione aures prsebere, serie quadam el neiu
per muluam babiludinem dirigi rc, quas naiune
*< , \
dissimililudo invicem disjuuxii. Aut cuim subsuu4> :; . *
37
S. GREGORII NYSSENl
380
tiaj conjunctae sunl, secundmn noslrain Inlelligendi , * \ '

lalionem; ol sic mutua habiludine seriein illam
hivariabilein obserxanl; aut a se muluo sejuncl ,
; ;
Miint propter nalurae diversitatem, quemadmoduin
, *
ille sibi persuadel; at quaenam in rebus adeo d i ; , \
Versis reperiri poleril secundum serieiu illaui ba
biludo, q u invariabilein ralioiiem observet ? Quis
praHereaest insilus ille rerum ordo, excujus noriiia
, , ,
iste disqui&ilionem instilui jubel? Si enlm decirinam verilatie inluitus solo ordine eorum, quae in
,
sanclissima TriniUte credimus, differentiam assi * . ,
gnasset, non confusis scu permistii per cognaiuni,
,
quem vocat, ordinero bypostasibus, saWa commu , ,
uiuiiesecundum substanliam, etdivisione sccundum
. \ ,
hypostasin, non uiique in adversariorum numeruin
,
relatus esset, quippe eadein nobiscum senliens et
docens. At vero lola ejus dispuialio altorstiin teo;. \
dens, eflicil, ut difficile sit intclligere, quid tandem
,
por cognatum ordmem intollexerit. Pluri um enim
; .
inierest inter ea, qna ex proposito el delibe ralioue,
\ , \
et ea quae sponie nattirse ex nalurali quadam neces- ! * \
silale, ad finem abeiinl. Cognalus esl igoi calor,
, * . aplendor radio, fluor aqw, lapidi inoius deorsum,
, ,
u l plura alla bujus generis oniiltani. Si quis vero
, *
domum aediOcavit, aut magistralum i n i i l , aul mer ,
caluram inchoavit, aut aliquid corum quse ex deli- , *
beralione et medilaia pracparalione suscipi eolont,
.
aggressus est, non ticet proprie dicere rebus per
, \
illum aclis cogiialum ordincm inesse. Nam ex vo- h:niale ejus, qui rem aggredilur, el ex ulilitale rei g .

suscepta? et peractae, lestimatur ordo ab illis, qui
olx
\
actionem aliquam aggrediunlnr. A l binc, postquam
,
haereticus Filium a naturali cum Patre convcnicnlia
\ \ * >
abjunxit, idemque de Spirilu sancto sibi peisuadet, lanquam soilicet exlraneus prorsus sil ab ,
unione cum Patre et F i l i o ; cumque in toia ua
'
disputalione hoc unum motiatur, u l demonstrct , * >
Filium esse opus Patris, el rtirsus F i l i i opus e*se

Spiritum sanclum; et cum sic omnia opera sint
;
eleclionis seu propositi, non naturaj effecta, quornodo islc volunlaiis opus cognatum quemdam r e r m n
ordinem esse staltiil?
"
Nec scio quid sibi oratione giia vclit. An Deum
universorum eamdem naturam in Filio ct Spirilu * , \
eanclo prodaxisse, el ejusmodi excessum in naturis , \ ^
effecisse, ut altera alieri subjiceretur? si bac menle , est, curquod asseruil, diserle non explicavit. qua ^ > ; * ,
,
ecilicet raiione ha?c in Deo conaiderare oporleal?
Anquiain imperfectione seu imminulione eflfecluum \ ; ' ^
major polentia Dei elucescat? Et quisnam assen- , ^
fieiur huic effate: Magnam cansam el potenliara ; \ ,
, \ .
in effecluum itnperfectione apparere : quasi noii
polueril in omnibua a se produclis ad perfectionem , ' *.
pertingere? Et quomodo suttragalnr EunoRiio illud, ; \ > ^

Sttprcmum et maxime proprium, si minor est ejus
poteniia, quain velit? An dicet imperfeclionis ra*- , \
tionem in ea produclione abesse, ne omnino bonor ; " *
et gloria ejus, qui propter excellenttam aupra aliog ,
colitar, exlenuetur el deteralar? Et quis adeo m i * ~
Krabilis esl, qui nequc divhiam ei beaiam illaua
; \
:
38)
CONTRA EUiNOMIUM, LIB. I .
581
\ naturam ab invitliae aflectu immunero esse afllrmel?

; Quae est igilur condecens ralio, cur haec hunc In
modum a Dco universorura i n Filio et Spirila
\ \ - sancto ordiuata el disposita sint ? Non inde, inquit.
; ' . ,
Unde ergo, si cognalus ordo ipsis non inesl, quod
, in natura conveniant? At foriassis i d , quod iufe ; ' rius seu minus esl in esseniia Filii et Spirttus
\ \ ,
sancti, cognatum ordinem appellat. Sed ego liujus
. * \
ipsius causain cognoscere aveo, per quam Filius
. * in esscntia sua minor effectus est: quandoquidem
, \ esseniia scu subsianlia ei operatio paree easdem \ \
que ad agnitionem nolas c i proprieutes exbibent.
. \
Si vero non esl eadem essenti et operationis ra , * lio, sed diversa ulriusque significalio, quumodo
, \
per peregrina et extranea, ea qua in qusestione
; " I versantur, demonstrat? Perinde facit, ac si, cuin
, , de boroiiie disceptalio essct exorta, ei quaercreiur,
\ ;,
num aniroal risibile, aut graumaticae capax esset,
,
aliquis ad propositae dubitationis resolutionem as ,
eumerct dornus aut navis slructuram, quam arcbi tcclus aut navium faber exstruxit, et deindo id
>,
confirmaret eleganti asserto, ex operationibus sub , - slautias cognosci; operalionem aulem boiriinis esse
\ .
et doimim et navim. An ex his, stolidissime, con \ -, cludimus bominem latis utiguibus el faculiaie r i ; ' , , dendi prsedilum esse? A i diccl quispiam, hoc non
, \
eese id quod quaerilur, num homo rootionem a l i , * quam el operalionem babeat, sed quidnam secun .
duro suam naliiraro sil ipsum quod opcratur, seu
\ \ , , fpse bomo qui agil: quod, u l ex data responsone
, - * cognoscam, multum certe abest. Etenim si dc
, , venio aliquid discere vellem, oslenso arena cumulo,
. " quem ventus congessit, aut palearum acervo, aul
*
pulveris disjectione, haud equidem perfectam ejus,
. de quo quxslio erat, ratioiiem reddtdisse censerer;
, alia esl enim ratio venti, ut et omnium aliorum,
, ;
quae loco ejus, quod qua*rcbalur, osiensa sunt.
4
Ouomodo igitur iste ex operalionibus subslantias demonslrat, el rationera etsendi ipsius enlls ex effeclibns etilis?
> ,
Deinde illud eliam consideremus : quodnam esl
- illud opus Patris, per quod deprebeodi ait subelan; , - liara ipsius operanlis? Filium hoc opus esse om. *' ;, , nino dicei, si consiare sibi velil. At isie, sa ,
pienlissiine, operatione quae ipsum effecit c i r . cumscriplus, illain solam inonstrat. ld veru, de

qno disceputur, adbuc obscurum manei, si recte
, .
a le aseerluiu est, iis ctiam quse ad primam sub * - staniiam sequuntur, aliquani operaiionem inesee.
, , \ Ota Ibec enini operi ab ipso effecto coextenditur, quein , admodum l u dicie, et per effeclum, non ipsain se

operationis natura osleudilur; sed lanturamodo
. '
quanta s i i , in opere conspicilur. Sicut enim non
, *
lota facullas fabri aerarii molione sua terebram
, effecil, sed quantum ad vasis etfectionem propor , tione requirebatur, tanlum ars per artilicis manum
\ * operata est, Cum longe plura et varia alia adbuc
& producere queai; ila mensuram et modum operacp* . \ - lionis in seipso repra^senlat i d , quod per Ulam
mi* , *
exstilit. At non c&l quxsiio quanta sit optratio>
D
W5
S. GREGOKII NYSSENI
384
scd qum sii ipsius operknlig csscntia. Pari roodo, . ,

si dical, per Sptrilum sanctutn (qucm ail essc
(
opus ejus operalionis, quae ex Filio procedit; Uni)
genili naturam deprebendi ac cognosci, oratio cjus
, , *
snb&islere non p o i e r i t : nam el bic operatio effe- clui coexlenditur, ncque naitiram suam vel ope- , , \
ranlig, pcr id quod prodiicUitn e&l, palefecii.
, .
Ct vero el hoc coticedamus, eslo, ex> operatio" \ ,
nibus subsianlioe cognoscanlur. Igitur prima illa
.
snbstantia per opu&suutn cognotscelur, et simili- , , \
ter sectindam opus qitod ab illa proficiscilur nobis , ' manifesiat. Tertia* igilur, dtc, sapiemiseime,
, , ,
qnis index eril. cum nullum tertise hujns stibetan- \,
tiae opus. tale invenialur? Si enim ex operalioni- ; ,
bus^ u i lu dicis, subsianltae cegnoscuntur, opor ,
-
,
~
w
-
aftirrues, cum iixm suppetat ejus per cooiinualionem operatto aliqua, CHJUS benetleio in cognilio
uem Spiriius- sancli perveitke possis. A u l igitor
monstra quodnam s i l eaeenliale opus sancli Spirilus* aut lota isla arinese Uda attactuôralionis diCfluei. Nam si ex continiiata operatione essentia*
secundum noslrum imelligendi modum, cognosci*
l u r , esscnlialis vero operalio Spiritus sancti nulla
st, quemadmodum Palris quidem Filium, Filii autew Spirimm saactum asaerilis, sequitur naturam
piriius plane incognilaro ei incomprcbensibilem
esse, cum niilla ejus hypostatica operatio, per
quam innotegcat, exstet. Sl vero Spiritug sanctus
coroprcheeeioncm cfftfgil, quomodo per i d , quod

romprebendi nequil, sublimior illa nalura compêbendilur Nam si ignoraretur Filii opus, qood
est, u l dicunt, sancins Spkitus, haitd ad* Filiuni
cognoscendura ulla via paterct, utpote omui oogooscendi indicio de&liiuium : et si tinigeniti nalura hoc modo delilescit, quoniodo per lalenlein et
abscondilam manifeslabiinr auprema et maxwne
propria, CHUI Spirittie sancli occultalio ad Pairem
p?r Filium redundel? ul ex bis necessario convincalur, eliam ipsorum boslium testificatione, Pairis substantiam ignoiam esse. Unde ergo iste perspicacissimus, qHi quae non eunl kituetiir, rerum
apparentium et incompreliensarum naturam
el ipse videt, et nos hortatur, i t l ex operibus es~
senlias, el ex his opera investigeraua?
D
Verum reliqua excutiamus. Dubilationes inquit
de operationibus
ex
subsiantih
resolvendas
esse.
Quomodo aliqnis islum a vanissimis persuasionibus

saltem ad bunianas cogitationes tradiicai ? Dubitalionesde operationibus exortas arbilratur ex subslantiarum cognilione definrri posse. Quomodo per
ea quae cognitione non snnl comprebensa, rebus
dubiis fidem couciliabil? Si euim ipsa substanlia
iucognila est, qtiodnam operas pretium cst ocrupari circa operalionem, quasi iltitis ductu ad ejus,
de quo ainbigilur, notitiam provelrendi essemus?
Si vero operaiionis inquisitio ideo neccssaria est,
ut per illam ad substantiae, a qtia fluit, intclligentum ducamur, qua raiionc non cogniia nobis du-
.1 *

, \*
, '
. " .
, '
,
^.

,
, ,.
,
\ - < '
. 5 ,
; .
, , ,
, ' , ,
. \
,
\
,
^
,
,
. ,
, \
' , \
, , \
^
\ \

duUvsir
.
; \

.
.; ,
, ' ;
,
,
^ : ; -
5S5
, -
, "
; *
' ; *
, ,
\ , . .
\ (
, ), \ \
.
' \ ' ** \
\ )1
, ,
, ,
\ .

,

. , ,
, , . ' , \
;. '
, \
Q
, ; , ,
;, ,
, , , \
. *
, ;
, , ^ g$ , ,
, ' ,
,
, \ & ; ; ' *
, * *
* ,
,
.
* , , *
,
,
ZC mc ;0 .
' \ "
, *
|( , .
38*
bilalioneiu de operaliouibus dissolvcfe et exiinere

polcril? Omnis enim rci, de qua dubilatnr, dcmonstiaiio, cx coufessis et concessis inslituenda
csl. Quando aulem arqualiier in utrisquc, de quibus qusestio est, incerlitudo inesl; quoiuodo qtiat
in ulrisque ignorala sunl, per ulraque multio palclieri Eunomiui jubelf Cum eniin de Palris substantia dubilalur el inquirilur, vull per operationem subsiantiae illius comitem, ct exopere ab isla
opcraiione effeclo ignolum palefieri. Hursus vero
si quaeralur, quicnam sit Unigenili subslaniia,
quem (Unigenituiu) sive operalionera, sive opcrationis cffcclum appellat (ulreque eiiim loqucndi
generculilur), proclive essc a i l , cx comliloris substanlia dubitalionetu de Unigeiiito dissolvere.
Cseterum libenler cl istud ex illo inielligcrcm,
num in sola natura divina dubilalioncm de operaiio
nibus ex operanlis essenlia diasolvi poese asserat;
ati vero in oinni r e , cui agendi facullas suppetti,
per eflicienlisesscntiam effecluutn qtioque essenliam
cognoscai ? Si de sola divina lale dogma iradritir,
osicndat nobis, quomodo dubilatiouibus, qtne de
crealuris Dei exsislunt, ex crcatoris iiaiura satisfaciat. Ecce cniiu iiidubilalum opus Dei est coelutu,
lerra, mare, lotus niundus. Quxralur crgo per
bypolbesin unius cx islis cssenlia , silque cadum,
exempli graiia. um igilur ceeli essenlia dubia sit,
propler varias eoruin, qui varie de coelo pbilosopbanlur, opimones, quomodu nobis dubitalioncm
eximet, ejus, qui coelum fecil, conlemplatio ? Nam
"ualerici expers esl, inaspectabilis, figura i;arcns, ingenei abilis, perpelim maiiens, corroptionis, niufaiiouis, el alleratiouis, omniumque similiuui incapax. Quomodo igilur i l l e , qui lali seuleirtia de coeli conditore imbutus esl, ad coguitioncui
nalurae, qua coelum constal, perduceiur? Quomodo
ex inasprctabili, td quod sub aspeclum c a d i l , ex
incorruplibili corruptioni obnoxium , ex cnte ingcnilo, id quod ex tcmpore coagmeuUtum est, el
ex eo quod semper dural ei manel, id quod temporariam el caducam exsislentiain accepil, colliget, et ex iis quae r e i , de qua quaerilur, prorstis
adversanltir, inlelligentiam formabit? Dical, qiri accurate res condilas pcriuslrat, dicat, inquam, quomodo fleri possit, ut quae dissimilis naturae stint,
per ae muluo cognoscantur ? Quanquam pcr illa
ipsa qua? dicit, si propriis suis sennonibue insisiere nossel, eo adduci posset, ut ecclesiastico
dogmaii aesensum pra?beret. Si enim conditoris natura, id quod ab illa productuni est, oslendit,
proul ipee afTirmat, opus autem ex ipsorum sct.
lenlia, cst Filius, plane oporlet, ut qui Patiis
iialuram cognoscii, cognoscat quoque per tllam,
Unigeniii naluram; si producentis natura iadicat
cliam id quod produclum est.
Qnin el pcr hanc de inrequalitale doclrinam
Unigenilum a Providcnlias operibus excludunt. Ne
sludiosius occupeiMur circa ejus gencralionem, neque iude violcnter insequalilas Filii redarguatnr.
i i , e
537
S. GREGORll NYSSENl
388
Sufficil enim el voluiilatum diversitas ad hoc u l \

naturae diversitalem notiflcet. Quapropter cum om- *
nium, eliam adversarioruin, confessioue, prima es* , \ ,
senlia siinplex s i t , necessarium prorsns est, ut ,
naturam volunias el electio comitelur; cum vero *
bona voJuntas per providentiam demonstretor, si- ,
\ , * mul eliam demonstralur bonam esse naturam, a
qua esl voluntas. Guru vero solus Pater bona ope- ,
( '
relur, Filius aulem eadem non veltei (loquor ex
bypotliesi adversat iorum gralia), evidens esset dif- ), ,
.
fen nlia in natura ulpote diversilale voluulatum
,
testaia. At si Paler providentiam omniuin geril,
similique modo Filitis oranibas providel (quse enim \ (
videt Palrera facientem, similiter el Filies f a c i t ) ; , \ ) *
identitas voluntalis eoramdem eadem prorsus vo lentiuni, communioncra in natura oslendit. Cur ^ .
igitur rejicilur sermo de providenlia, quasi nibil ,
opis ad proposilain quaestionem conferat ? Quan- ; \
quara multa eiiam ex comaiuni bac vita desumpta,
dispulalioni nosine suffragantur, intelligo aulem , *
omnibus nota exempla. Qui ignis lucem vidit, . , \
el calefactricis potentiae experimenlum cepit, si ,
io aliam bujusmodi lucem el calorem incidal : \, \ ,
euimvero in notitiara igois dedueelur ex simililu- ,
dine eorum, qus sensu percepil, ad cognationem ,
et convenientiam naturse, per quam eflecfa sunt,

provectus ; non enim aliquid omnia, quae fgnis
stint, agerel, si ignis non essel. Sic si in Palre et \
Filio siinilem prorsus et a?qualcm providentiae ra- \
f
lioncm agnoscimus; tunc et perres, qtue in no- Q , stram intelligenliam cadunt, el pcr illas, quae eam, \
dem superant, colligimus, in iis quibus aequales
,
prorsus el similes sunt acliones, nibil diversitatis
\ in nalura reperiri. Etenim queiuadmodum muiuo
. \
aese habenl externa cujusque indicia : sic necessa ^, , \
rio eliam sese babebunt ea quae substrata s u n t ; et
. \
si iudicia sibi eonlraria sunt, sequilur ea etiam quse
, \
bis nolis et symbolis pateflunl, contraria esse.
. ,
Quod si haec siroiliter sese habeiU, neque illa dis. ' ,
similiter sesc babebunl. E l quemadmodum per
; ,
enigma Domious ait, fruclus esse signa naturaj, ,
qua arbores coostant, quasi hnec taUa praUer n a ,
luram noo immutenlur, cum oeque malis arboribua
, \,
boni fruclus, neque VICQ versa bonis arboribus mali
' \
fnictus cougruanl; nam ex fructibut,
i n q u i l , D ,
arbores cognoscuntur * : s i c cum in providenlia
\
fruclu nulla pcnilus differeniia appareat, jure unam
.
quoque natitram, hos iructus proferenlctn confile
mur : etiamsi ex distinctis numero arboribus fru( ,
cius progenereniur. Igiiur per ea qua3 nobis cognita
\ \ )
suiu (cogniia aulcm nobis e t i provideiUiaB ratio,
, ,
simililer Palri el Filio competens), exira dubitalio- ,
nem relinquilur quoque nalurae aimililudo, et
communio Unigenili curo Patre, uipote ex iisdem
.
providenliae fruclibus m a n i f e s U U .
Verum, ne hoc cogitelur, occurrit Eunoniius d i ctilans, se necessilale quadam coactu;n abslinuissc
,
Maltb. , 13.
* ,
\, -
5*9
390
, , a providenliae operibus, ad gcneralionis vero mo , \,

cliiin adaclum csse, quod nl ail, ad generalioni* modum sequatur modus simUUudtnis. ineluclabileui
ror .
"
! ' demonslrationum necessitalcm 1 Quam violenter nos
- dicendi copia cogit, ut iis, quae asseruil, aslipulemur ! Consequi ail ad generalionis modum, mo I
dum quoque similitudinis. Quantum artis et cir . " \
! - cumspectionis in bac assertionc inesl l lgitur si
, cognoscilur modus generalionis, simul cliam de . monslralus erit modus similitudinis. Cum ergo
, , eorum q u per carnem generanlur, omnium ani , ' m a l i u i D , vel cerle plurimorura, idem sil gcneraiio nis modus, ipsorum autcm judicio ad generationis
modum sequatur roodus similitudinis, oportet, ut
, ,
omnia, quae codem modo progenerala sunt, eodem
.
t
, modo ad siniiliter progenila sesc babeant ; qua*

, * cnim eidem similia sunt, intcr se quoque similia
' sunt. Si igiliir modus generationis, ut baercticus
, ' * conlcndil, sibi id quod gmeralur, simile reddit, hic
\ aule:ii modus in variis animalibus prorsus nibil
, - mulalur, sed \deca prorsus in compluribus inveni , , , t u r : necc&se esl, ut ex universali el absque ulla
, , , , \ , dislinclione, prolala enuulialione propter genera? lionis simililudiiicm similia Oant borno, canis, ca \ ; , midus, mtis, elepbas, pardalis, et alia omnia, qiue
* , ' ; simili modo progenerari consuereruiH. An vull
* , sibi muluo non esse similia, qnae similiter gignmi , \ tur, sed quodHfct Hli soli, a quo gencrationis prin . * , \ cipium ducit ? At si boc volebat, diccndum crat,
, - Q
, ,
.
,
, \ .
gencranli generatum esse simile : non autera modo

generalior.is modum simtltludinis. Sed neque id
quidem, quod verisimile esl, et in rerum natura
reperitur, generanii simile esse genitum , ita comprobatur, ut conlrarium contingere ncqueat. Nam
si generalim id, quod gcneratutn esl, generami siroile perhibelur, concidant oportel omnia illa, qua?
tam sludiose de eubslattiarum dissimililudine disseruit.
\ \ Nunc autem ad generationis modum ail seqm
modum similitudinis. An non hoc iis qui accuraie
, rerum rationes gcrulari didicerunt, primo statim
. inluitu ejusraodi apparebii, quod penitus inlelligt
* , . - npqueat?Nam quid concipiendum sit, si generaiio , , , nia modum audias, admodum ccrte perplexum esl.
, , Q Num bac locutione llguram g?nerantis inlelligit,
6, ; nuin impelum, nna\ disposilioncm, num locum,
\, nura tempus? An embryonis per conccplionem
; \ - complemcntum, an ipea gcncrationi deslinala re; ~
ceplacula, an horum oihil, aliud vero quidpiam
xcv , eonun, quae cum generaiione connexa sunt, insi, - nual ? Qna raiione ad veram significalionem per, \ * veniemus? Nam inipropriuin nihilque signifi \ - cans modi vocabtilum facil, ut de significatione
,
, , bacreamus, cum ex aequo omues signiftcaliones
menlem subeanl, el quaalibet ex aequo nullam cum
& . re proposiia connexionem babeat. Sic cl quod ait,
, simiUtudinis modum, ila quidem prolatum, abomni
4^. \
prorsus intclligeniia remotum esse disciotus, si
, ,
exempla qwx communi consueludine nota SUUH
3W
S. CREGOftll NYSSENI
intueamur :
i.on eniin ad speciein vcl tnodiim

parlus aseimilalur, hl quod parilur: nam parltts in .
iis quomm generalio carne perflcttttr, cst corporis , , .
divisio, perfecte jam omnibus mcmbris formaluiu
auiinal iu lucem einillens ; id vero quod geuerahir ,
, *
liomo esl, aol eqtuig, aut bos, vel aliud quidvis,
. " , \ ,
quod per generalimiem nasci solel. Quomodo igilur
\ . " \
simililudinis in eo, quod generatuin esl, modus se ,
qiiaiur modum generalionis, explicet nobis vel ille
,
ipee, vcl alius obsietricandi artem ab illo edoclus.
Aliud est enim parlug, et aliud quod cst ex partu el diversa csl uiriusque raiio. lgilur aseei tionem
cjus ialsam csse in iis quae per carnem generanlur, nemo sana> nientis abiiuerit.
El \ )
Si vero aiiquid eliiccre ct construere vocat ino ,
duin geneiationis, ad quem in genito sequalur mo*
dus simiiiiudinis, ne aic quidem oratio ejusvcri-
gimililudinem habel, quod exemplis planum fiet. *
Ferruui a fabrb ictibug tundilur, ul inde quid v i - * ,
lac iisibus uiile conficiatur el efformelur. Quomodo . ,
igilur scbema percussionis, si ila gora feral, assimi , \ ,
lctur inauui ariiiicig, vel roodo effeclionig, puia
, , \ forcipibus, incudi, follibus, carbonibus,quibus rem
eflormavil el procudit, liemo facile explicaverit. , \ , \ , * Quod de uno exemplo dictum esl,id omnibus, quae , *
aclione aliqua cfliciuntur, compelil, ncmpe niodo \ ,
,
gcneralionis, id, quod generatuin est, nequaquam
fiimile reddi. Quid cnim fonna veslis commune
habcl cum slaminc, cuni regulig, cum pecline, et .
, , ,
cuin tolo illo lcxloris apparatu? Quid scamniim
cuin aciione, quae vcrsalur circa ligna, vel alius :;
quispiam effeclus cuin forma artificis? Ergo in re- C ,
bus sensibiltbus ei corporeis a verilate alienuin
essc, quod asserit, ipsos adversarios falcri exK ; ' , \
slituo.
.
Reliquum eel, ut dispiciauius, quiduam concin '
nandae suae blasphemia? ulleritts afferal. Quid ergo .
crat quod in quaestione versabalur? Hoc videlicet, ;
fateri oportere, Filium in sua substantia Patri ai- \ milem, vel dissimilem esse : quod cum, u l ait, ex . " , ,
providentfae ratione discere ncquiverit, recurrissc , \ ge dicit ad generalionis modum, ut islius interven- \
lu cognoscerel, non ulrum genllug gcnilori dissi- , ,
mitis sil, scd num habeal moduin quenidam gniii- , \ lUudinis, et quia modus isle mulii ignotus sit, ea
,
decausa se de substantia, quac geuuit, pluiibus D .
diaaeruisse. Num igitur proprise guac nsserlionis , ,
oblitue egt, quando dixit, ex operibus invesligari 6;

,
debere subslantias t cum ergo necdum ullo modo ^ ,
conslct, quomodo subslanlia gencrala, quaui opu$
, , ,
suprcma appellat, sese habcal sccundum naluram; , , \ qua ratione id quod inferius est, ul ipse loquilur, ,
ct ideo ad cognoscendum proclivius ct faciliiig,
\ * \
iransilieng, maxiiue propriae el supremae subslanliaj , * , ,
adbwescit, et cum in opere auo videri velil, quasi
, divinorum oraculorum adinodum gnarus stt, nunc
,
ea parvi pendil, perinde ac si nesciret, ad Palris
; , ,
cognilioncni, non nisi per Filium acccssum pate ,
393
501
* , fieri ? Xullu* euim, inquil, novh Patrem nUi ti

.
lius, et cui voluerii Filius revelare . Sed iste cum
dv
debilam exisliinaiionein, quam de Unigeniti d i r i ,
nitale habemus, iinminuere el delerere molilur,
,
minorem Filium nuda ?oce aslruil, quem ignarus
, licet majorera facit, inrerum divinarum comparan , da cognilione: si quidem Palris subetanliam, ve , ' lut cognitu expeditiorem accipiens, per illam i n \
dagare et colligere nitilur naluram F i l i i .
.
Ascendit igitur ad naturam quae generavit, el
" \ , \ ^
per illam, considerat generatain, eo quud per natu , ,
ralem generanlis dignitalem modus generalionis
\,
demonstrelur. Qua sua asserlione ita simpliciter
.
ei indefinilc prolata, ad omnia
ttqualiierleclortsani ^ , \
roum diffundere et abducere tentai. Talia eniro sunt,
.
, \ qu&universim afQrmanlur, u l cogilaiionemadomiiia
iraducant, nibilque extra suum ambilum relin , \
quaiil. Si igiluromnino inodusgcneraiionis ex natu
.
rali generanlis dignilate cognoscitur, generantiunt

vcro varia3,eldiversaru:ii notionuin secundum digni,
&\, \ lalem differenliae reperiuulur: generat enim Ju ( , ", dTiis.Graecus, Barbarus, Scytba, scrvus, libcr: quid
ex his concludilur ? An quot sunt generaniium se , , , :),
cundum naturalem dignilalem nalurae, toi eiiam
; * \
modi generationis, ut decet, exsistant, ita ut liaud ; \, \
quaquam eodem modo generalio perliciaiur ; sed

ut naturae una cum gencranlium dignilalibus mu
^- lenlur, adeoque, u i cuilibet eorum, quae generan, \ , lur, secundiim dignilalum differcnliam proprius
quidam gencralionis modus assignandus sil ? Onini , *>
n
. - C bus eitiiai a natura insitae dignitales et excellenlia

sunt, quas in singulis invenire Ircel, discrepanles
' ,
nonnibil a se mutuo, eecundum majus et minus :
iia ut quodlibet eorum, quae generantur, prodigni , , ,
, , , , , tatura proporlione, comilenlur peculiaria quaedam,
ui genus, dignilas, rcligio, pairia, polentia, servi , , ,
tus, divitia, paupertas, liberlas arbiirii, subjectio,
.
, et omnia alia, quac iu bac vita differentiam aliquam
cousiiiuuiit. Si igilur naturali generanits dignitate
, (
modus generalionis ostenditur, ut dicil Eunomius,
& I ), \
, variae autem sunt secundum digniutem differentiae,
plane srquitur etiam varios esse, ex novatoris Iiu, ;
jus senlentia, generationis modos, et alia aliler
.
naaci; cum quae secundum dignitales est differenlia, naturam in parto quasi legibus circumscribat.
Quod si quis non admittat, bujusmodi dtgnilalen
,
esse naiurales, cum cxtra nalurae leges vcrsari
;, vidcantur, cuin boc non dtgladiabimur. Illnd tamcn
,
oronino concedendum erit, naturati quadam digni
iate et praecellenlia bumanam vitain ab illa, quar
. *
ratioue caret, discriminatam esse; at partus modus
nullam penilus in differenlia secundum naturalem
, \
. dignitaiem, varialionem habel, quia natura eodem
\ , modo lam ralionis capacia. quam ralionis expertia
, drwrdrTjcv. peKgeneralionem in hanc lucem edit. Si vcroin sola
illa natura, quam ipse propriitsimam et Mpremam
, .
nominat, insiiam dignitaiem constiluit, rideamt s
'14;
|
Mailh. . 27.
PATROI. G R . X L V .
13
395
S. GREGORU NYSSENI
396
quid taodem taTia dicens, a nobis intelligi v e l i l : , , , , nain, ut nos quidem arbitramur, Deo cognata sunt, , , , , ,
ipea divinitas, sapientia, potenlia, bonitas, judi- , , , , cium, justilia, fortitudo, longanimitas, verilas, cssc , \ creatorem, doroinalorem, invisibilem, inlerraina
tum, et si quid aliud biijus generis ad gloriam Dei \
ampliflcandam, divinitus inspirata Scriplura pro-
didit, quae omnia tiam nnigenilo Filio proprie et
, \ a nalura inesse asscrimus, olunique in eo quod \ 3t principii expertem esse, differentiam confite- , rour ; neque tamen principii expertem esse pcnitus
a Filio abdicamus ( ncmo orationem nostram ca-
lumniose vellicet, quasi demonstrare velimus eum, . *
qui vcre Filius est, esse ingenitum; non enim m i - , \
nus impietaiis damnamus tale quid docenies, ac
* \
illos, qui ina?qualitatem introducunl); sed cum
vocabulam principii variis significatis constet, ei . "
animum ad plura ducat, dicimus esse eiiam a l i - quid, secundum quod principio carere competat ,
Hidem Filio. Quando enim hac voce signiflcamus \
id quod ex nullo penitus principio suaro subsisten- , \
tiam habct, tum principii expertero esse, tanquam
, \ , \ , \
solius Palris ingeniti propriura confiteniur. Quan
do vero de reliquis principii significatis disquisi- , , \
tio instiluiiur, cuin et crealurae sit principium, et , \
temporis, el ordinis, etiam in his unigenitura F i - *
lium omni principio superiorem esse docemus : ila , u l eum, per quem facta suut omnia, supra omne \ ,
crcaturse principium, et temporis raiionem, ordi- \ , \
nisqtie conseculionem etseriem evectum credanius; Q , \ itaquc quem in hypostaei principii expertem esse
.
negamus, eum in aliis omnibus principii experlem slaluimus; ct Patrem quidem principii expcricm
et innascibilem, Filium autem ad praedictum raodum principii experlem, uon tainen innascibilem
esse doccmus.
,
ID quam igilur cognatam Palris dignilaicm i n ' ;
lue.ns, per illani generaiionis modum colligil ? In
, .
iimascibilitalem, rcspondebit, opinor. Igitur si
,
omnia alia nomina, quae ad gloriam Dei celebrandaro accepimus, ioania el significatu destilula cen- , \ ,
\
ses, superflua erit lalitun vocum enumeraiio, ia
solo el nodo caulugo posita : eiquidero nulla casle- ,
ramm appellaiionum naluratem ejus, qui supra
omnia est, dignitalem menti objicit. At vero si * -
tingnlis vocabulis qua3 recensuiinus.nolio propria, , \
et aiaiiinaiioni divinas consenlanea subslernilur: D "eaiinvere liim etiam cognalas Dei dignitales se- \ Cuodum multiplkalionem nominum multiplicari * \
oporlet, per quas similitudo naturae recle c o l l i g K ^ o j v
tur : si cognaUe eubslantiis dignilates el prseenii-
neniiae subjectaram rerum indicia sunt. Gum vero . '
in uiroque eaxlein dignilates ei excellenliae appa- ,
reant, perspicite prorsus identitas substaniiae i n
rebue, quse bis dignilalibus subsunt, ostenditur. .
t>i enim unius vocabuli mulalio diversam subslan- ,
tiam demonstrat, quanta magis multa millia ejus-
dem rationis vocabula communionera nalurie indi- ; ,
cabunl ? Qua igitur causa est, cur reliqua nomina * ,
JiegUgantuT, tinoqne solo generatio invesligetur ? \ ; \
Cur Patri solain inuascibililatem, ccu cognatam
\
507
CONTRA ElLNOMltJAl, L I B . K
, ; dignilatem, allribuunt, reliquts omnibus repudia

lis? Nimirum, oppositione ingeniti ct geniii
, \ , inodum aequalilalis subvertaot, qaod ipswft ,
portuno lempore, seque ac pnedicla, frWolum,
' inane, el nullius uiomeuli ease deuonstrabilur.
.
" ,
Ad lianc vero raelaSi omnes eorum macbinas
, ,
tcudere, argumenlo est id quod infertur, oum (Eu
nouiius) se ipsum commendal, et laudat, quasi
* \ probe ei contenienlcr ria illa ad blaspheroise siru , - cturam usus fuerit, nequc statim voluntalis suae
,
proposilum palefecerit, neque prius qitani fatlacia
* telani perlexeret, auribus adbuc inexercitatis i m - pielaiem inUilerit. Neque etiam slalim sub exor, , - dium disputaiionis innascibilitalem, substantiam
* * esse deflnieril, neque de aubstantias diversitale
multa debialeraverit : haec enim sunt Eunonm
, ' &
,

verba : An quemadmodumprcescribil Dasilins, exor,
,
diri oporiebat ab iltis quce in quwttione vertanlur,
; et absqueulla eonnexione inscienter de mnascibiUtale, $eu de tubstantia, deque tubstantia diversi, \ , \ ( tate et identitate nugari debebam ? Et post niulla
),
scommala, convicia el probra (bis enim flrmamen , , tis sapienli&simus iste dogmata sua tuetur) ad institutum rcdii, el conversus ad adversarium, in
,
^- eumque omni culpa rejecla, iia fatur: Pra emnibus
,

aliis voi his culpis affinc$ eslit, qui Genitori tl 6>
.
nito eamdem isientiam $eu wbstantiam aUribnistis.
,
Quocirca reprehensionem, qua eam ob cautam ob
jurgamini, tptt
ipsi vobi$,
vobit, seu ineluctabllem laqueum
*
, , ,
jurgamint,
* .
contexuistu, juttUia, ut par erat, ex ve$lris placi
tis conlra vos sentenliam pronuntiaute. Etenim cum
,
subslantias ista$ U muluo per hoc, quod principio

careant, *eparata$ esie, affirmetis, earumque nlte '
ram per generationem Filio atcribati$, tt eum, qui
,

* $int principio est, ex illo qui sine principio etl natum
. * ,
contendatis, nonne propriis maledicin redarguimini ?
quem enim innascibilem esse imaginamini, huncab
^ '
,

,
alio natumetse dicitit; vel unam et solam principii

experlem substantiam staiuentes, eamque postea Pa,

tre ti Filio per generatiouetn circumtcribtntei, ipsam
innaseibilem tubslanuam seipsa natam esse asse
.
ritis.
Quae superius ante baec recitaia verba Eunomiue j c /
p i v a , \ - ) effuliterat, omiltam, quippe nibil aitud nisi suatu
, xa\ - impudentiani contra doclorein patrcmque nostrum
, . Basilium complectenlta, et nibil ad proposiium
, facienlia. At in iis quae jara recilavimus, cuin iu
, no8 graviter ancipites quasi reprebeiisionum gla , \ dios utrinque acuat, el dilemniatum robore intor , queat, nonnihil immorabiraur, neque eniin dccci
ut bcllum verae docirinae illaluin, silentes excipia' , , \
*. - nuis, scd oportet, ut pro viribus vcritali patrocineinur, oatcndainusque metuendam Istam et anci, ,
pilera roachxram, quam contra veritatera exacuit,
.
umbratilibus simulacris longe imberilHorem esse.
DupUci argumento calumniatur commmunionîn
,
csscnlise, ct ait, aut dtio ortus experlia principia
sibi uiotuo opposila nos sialuere, alteruniqiic Pa, */ , ,
399
S. GREGORH NYSSENI
40D
trcin, aHeriim FiKum nobls nominari ; qnando

etim qui est, ex illo qui est, progenitnm iradimus: \ ,
vel unam eamdemque subslantiam utrumquc 61 - , \ , ,
parle parlicipare nomen, ita nt subslantia illa et , *
.
Paler sit et FiHus, ipsa a seipsa per generalioncm
, ,
progenita. Haec mcis verbis praponere volui, non
u l roenlem ejus secus, quam oporlct, interprcla- \
rer, sed ut tumidum illud et exaggeratum explica- ,
tionis genus corrigerem, el quae sit Eiinomii scn- , tentia, omnibus mamfestum evadcret, utpote cla- . ) ,\

ris et dilucidis verbis exposila/lllo enlm qui ifiscitiam nostram traducil, nosque ad causam agendum
haud sufficiente apparatu prcemisso ctccessisse obji-
cit, ila orationcm eiiam comil, el peclit, sicque ut

ipsemet loquiltir, ad unguem omnia sua vucabula
elimat, el stip*rflua elcganlia scrrplionem suam
exornal, ut verborum dulcedine auditorciii coufcstim abripiat, qnalia t*x muliis aliissunt cliam
illa, quae antea recilavimus, ct nunc repelemus:
Quapropier
reprehensionem,
jurgamini,
ipsi
consuistis,
juslilia,
per generationem FUio ascribaiis,
bis in Filiiordinem
et eum, qui sine

natum
redigi, et eum qui est, ex eo qui
est, natum esse; ostendal assertionis hujus aurtorem, et nos tacebimus; sivc ceriam quampiam personam, qua3 islud affirmaveril, redarguat, sive generalim inEccilesia tale quid tradi ac doccri sciat.
Quis cnim adeo insanas cl emoia3 menlis csl, u l
cr.m Patrera el Filiuin noniinal, duo ingenila principia concipiat, et rursus aUerum ex altero nalum
putel? Quaa necessiias dogma nostrum ad hujusniodi eogilationes et suspiciones impellil ? Quibus
landcm argumentis eflecit, u l nccessario basc absurdius ex doclrina nostra proraicarel? Si enim
" '. '; I , \

!
, .
* \ *
, ,
contendalis. Sufficiunt isla. Duas ingenitas fcubstanlias a nobis stalui a i l . Quomodo istud dicit,
qui ob coiifcssionem unius esseiUiie, nos omnia
mhcere et con[undere criminaliir.? Si enim nos
quoquc duas naluras iiUcr se substanlia convenienies slatnercmus, ad exemplum eorum, qui
iijaequalilatem comminiscunlur, forle non abs re
cxislimari poterat, duas divisas naturas, ad duo
principii experiia principia cogitationem ducere.
Si vero unam naluram in diversis personis confltemur, Palrcmque crcdimus, cl Filium glorificaiiuis, quomodo adversarii fingunl per bujusmodi
dogmata duo principia constitui ? Dcinde ex duobus islis principiis (mgenilis) dicil allerum no-
careant, separalas esse afprmetis, earumque alieram
pluciiis
Vide vcieris Atticae flosculos. >idc ul verboruin

composilionc, orario splendesclt et rulilal. Quam
speciose et varic nilcscil el vcrnal? Sed de bis
unusquisquc arbitralti suo statuat ct senlial. Nos
ad examinanduni scnsnm rcvertamur, et quidem
ipsis Eunomii verbis adduclis. Etenim cum substanlias istas se muluo, per hoc, quod principio C
contra xo$ sententiam ferente.
principio est, ex illo qui sine principio esl
'
laqneum,
ul par erat, ex veslris
?
*1* ^
\
,
qua eam obcausnm ob~
vobis, ceu ineluctabilem
, ; ;
, ,
, ,
, -
.
. \
^ ,
;
\
, ,
. *

D
, \
\
' ,
~*
"~
*
*
;
'
K
, \ ,
,
. , ,
, \ , \
;
\
;
,
; * , 1
Ml
CONTRA EUNOMIUM, LtB. .
, ex iis, quac concedimus, aliquid prolulisset, posie*

\
ex hoc, sive sopbislice, sive demonslralionis efil . >
cacilale sycopbanViam inde conclusissel, fortassis
\, ,
occasionem babuisset lale quid de dogmate noslro
* , ,
per calumniam proferendi. Si vero ncque est, nc , que unqiunn erit in Ecclesia talis doclrina, ct si
, neque auclor reprcbendilur, neque qui lale quid
, . " - - audiverii, demonslralur, neqvte ulla eliam nccessi , \, tas apparet, qua3 bujusmodi absurditateni conse , culiono quadam evincal. non video quorsoio cum
sua umbraVili digladialione teodat: quemadnioduni
, si quis in pbrenesi deJirans, se, neminc congre , ,
dienle, cum aliquo congressura exislimet, deinde
, \ ,
in seipsiuu acriter impelu dato, seipsura quoque

adversarium exislimci: tale quid declamatori butc accidit, fingenti sensa, quae nos non agnoscinms,
ei eum umbris dimicanli, quas ex proprio cerebro exsculpsit.
, Dical enim, quaenam necesshas eum, qui Filium
, ex Palre natum docet, ad duo ingenita principia
Matiwmla adigai? Quis potius duo innascibilia
; "
principia inlroducit ? illene, qui probare nililur,
; Filium falso Filii nomen lenere, an ille, qtii cum
,
bac appcllalione naturam quoque concinere ail?
;
nam qui veram Filii gcneralionem non adniiltit,
, ,
, ipsum lamen exsistere confiietur, justius cxiati, . malur, quod Filium innascibilem faciat, cum exsi stat, neque lamen pcr generationem cssc suuiu
, - babeal. llle vcro qui aflirmat byposlaseos 3 , genili cbaracterem et nolam esse, per generatio ; ' , nem ex Patre esse, quomodo Filium ingenituin
, proiuinliat? Quanquam ex placito veslro, sapienles, quandiu Filium a Palre per generalionem
, , \ - C esse negalis, una quadam signiikatione ex lis q u
inaascibili subjiciuntur, ipsc eliam Filius propiie
. ,
, , innascibilis nominabilur. Gum enim alia quaadam
, generenlur, alia ab artc conficianlur, nibil obstat,
. quominus id, quod per generalioneni nou subsi , stit, ingenite subsistere dicamus, sola generationis
significalione considerata. Huc vero veslra doctriua
, ' , ,
collineal, utpole q u Dominunv creaturis annurne
rct. Igilur secundura vos, sapienlissimi, UnigQ , * \
, , nUus tngenilus ex lali conseculione noiuinabilur,
uon ex dogmate nostro : el sic justitia seu Dice
' .
(sic enim appellalis) contra nos ex vesiris senienItam profert.

OpportuQum jam lempus est, ut ex eordibus ora \
lionis eluctali ,conspuamus ipeum exsecrabile dogma:
,
nam et altera pars eorum, quae per^jlemma pro . * , \,
tulit, simili vesania tenelur. Ait cniin, vel unam et
solam
principii
expertem
tubsiantiam
statuentes,
innatcibUem substaniiam selpia, natam etse asse-

.

; ' ,
, \
; ; ;
\ , \
; , \ , \ , , ; , \
riiis. Quae esl islaJlerum adeo novaet monsiruosa

oralio? Quomodo aliquie a scipso nascilur, sui
ipsius Pater faclus, ei rursus sui ipsius Filius ?
Quae esl ba?c nausea? quaeamentia? teclum bumi,
el pavimentum supra caput collocare, quod ebrii
capite gravali sibi oblingcre autumanl, qui \ociferantur et pertendunt, neque tcrram sibi firiuam
consisterc,parieles iugcre, in orbcmorania circura-
xup'
eamquepostea Paire el FiLio circumscribentes,
ipsam
403
S. GREGORH NYSSENI
404
, (
. *
,
\ ,
.
;
\, Svvotav
; & *
,
*
, '
, ,
, ,
\ ' ;
, \ ,
Primus homo, et qui ex illo gcnitus est (Abel)
divcrsiraode snum eise adcpti sunt, aller quidem ,
ex conjunctione parentuui, alter vero ex foroia- ,
, \ . \
tione terra, et laracn duo esse censcnlur, ac in
ratione et notione substantise niuluo non separan- ' * \
tur, neque duts subslantias principii experles sibi ,

opposile productas appellamus, neque eum qui
esl, ab illo qui est, generari dicimus, neque , \
unum pro duobus habcmus, quemadmodum por- ( \
* * , \
leiitiloquus iste facit, ut sui ipsius pitrem, et
rursus sui ipsius filium utrumquc aestimemus : , , , \
bomines enira sunt, ei bic, et ille, et ratio subsian- . liae ambobus communie eat. Mortabg uterque, ra- \ ' "

tione praediiui qualiter, mentis et scientiae capax
( ,
similiter, Si igitur ratio naturae huraaiue in Adamo
et Abele, ob varitim generationis raodum, va- ),
rialur, nullam ncque ordine neque modo cxsistcnliae * routaiionem nalura inferente; sed similiier omnia (\ \ ,
)
sese habent, communi omnium eoruro, qui sobrii
sunt, suQVagioet assensu : neque ullu*, qui non
vehementer helleboro egeal, repugnel: quae neces ;
sitas istos cogit, ut in natura divina, prodigiosum ,
,
istud commemum architectentur? Patrem et Filium
vcriiatis voce cum audimns, in duabus subjeclig
, \ ' .
personig unitatcm natura edocu surous, a vocabu , kr ., ,
lis naturaliter propter mulmim ad se respectum,
significaiam, et ab ipso Domini testimonio. Nam
qui dixil : Ega el Pater ttnum $umu$ * , quid aliud , \
, ,
indical, nisi se Palris mentione facta, principii
*
cxpertem non egse, seqne cum eodem communcm
*
naturam batere, propter unioiiem cum Patrc? Ut
^ -)
existiraem pâdictis Ghristi rerbis ab exerratione ad
utrumque exiremum, sanam doctrinam in gba pu- ,
ritate congervari, uineque SabelKi error pergona- , *

rum oHstinctionem et proprieiatem e medio tollena,
, - ,
locum inreiiiat, cam Unigenitus aperte sese a Palre discriminet, dum ait >Ego et Pater uuum $u- .
mrw ; neque etiam Arii perfidia, alienam et pere- , \ YUw
,
grinam naiuram introdttcens, approbationem me

reatur, uniuscujusque unitaie nuHain penitus io
nttura divisionem adroiitente. Nibil enim altud in , \ **
, . nal
bac oraiionc per unkatem Patrig ei Filii significaagi, oec qus apparent quicle ulla slabiliri. Forte
tali seslu concUalus scripsit declamator qiue
scripsil, qui misericordia roagis quam dete&lalione
dignus est. Quu enim usque adeo divinorum digmatura nidis est, quis ab Ecclesiae doclrina tara alienus,
i i l faujusmodi fidei adversam exislimalionera in
animam situm admitut? imo poline forte dicendum ertt, neminem repertum i r i , cui vel levis suspicio de lali absurditate oboriatur : nam quis in
nalura buraana, vel alia quapiam re nobis vensuum
ministerio nota, cum naturse communionem audit,
principii expertia omnia illa credit, quae substanliae
ambilu contineatur, aul aliquid ex seipso nasci:
et g<nerare simul seipsum, et a seioso generari asaerit?
1 8
, 30
CONTRA EUNOMUM, LIB. I .
i . tura esl, nisi esseniiae seu nalune umtas : reilquas

\
enim omncs aflectiones, innalura inosse cer ,
,
numur,*si quts eliam rebus creaiis communes esse
,
\ . ' ,
dical, non aberrahil. Yerbi gratia, Dominus appet \ laturaPropheta" miseratorelmi$ericor$. Al haee, ut
, \
efficranpir, ei appellemur, Dominus praecepit. E$ , ,
tole, inqtiit, mitencordeiF, et: Biall mhericordes", et
id genus alia. Si igitur aliquis industria el cura
-
cum divina voluntate se conformans, bonus atit mi ,
seralor, ant misericors evasit, aul mitis, atil bu ; . ,
milis eorde, prout molti e r sanclorum miroero in
.
his dottbus exceltentes testaolur, num ideo umtm
,
suntcum Deo, aut per aliquam ex his dolibus cum
, ,
ipso copulali ? Secus se res habet. Nam quod non
,
in omnibus unum eet, baud potest unmn esse cmn
, \
^ distincto. Qnapropler bomo citm
, \ homine unura fit, quando per volunlatem, ut Do .
minusait, in unum consummantur, et eoafoscunt,
, nalurali conjunctione umlaiem, qiraeper voluntaiem
esl, antecedente. A l Paier el FHtue unum sunt, c,
;
quae secundum natoram, et ea quae secundum vo
a l l e r o
n a t ( | r a
luniaiem esi communione in idero concurrente. Si vero sola voluntate unitus, nattura a Patre diversu
esi, qnomodo altribuit sibi unilalem cum Palre, sejunctus in eo quod maxime proprium eslt
' ,
Cum igiCur audiraus ilttid: Ego et P*ler unum
, \
sumn$: ct Filium a prineipio esse, c l Palris el
\ - Filii invariabilem in natura timtalem cognoscimus,
,
non qtjod in unam byposlasin illos contrabarous,
\ ,
sed quia servata divisa pcrsonarum proprielale,
( ,
cum personis unilatem essenti dWWimus,

ne quis diversi generis diiae res pro prineipiis con,
sliluat, el ila Manichaeorum seotae fenestram ape , \ C
crealum el inereatum ex diametro se , \
cundum significalionera sibi invicem repugnant.
, Si igitur duo in principiis nunierentur, sensim et
. tacile Manicbaeismus in Ecclesiam irrepet. Ista au ,
lera dico, el accuratiue docirina; bujus arcana
8 . discutio, juslo in adversarios zelo iropulsus. Et
, forte quis baud gravaie falebitur consideraiionem
. \ \ ,
nostram vensimililudine haud carere: quia cura
* crealum polentia valeat, aequis viribue increato
, - reluciabitur, tanquam diversum nalura, ei, qaod

secum in nalura non convcnit, et quousque utrique
. \ illorum tires suppelunt, in irreconciliabile bellum
,
duo ista incident. Necessario eniro fatendum est
. ,
voluntaiem consenlaneam et conformem naturae
\ \ ^ esse: et si quse in natura non conveniant, in volun\ ,
tatibus etiam discrepare: cum auiem in ulroque
xai * - cx islis sat sit poicmiaB el facultalis, neulrum ad
, propria? volunlatis exseculionem cunctabilur, et si
\
quodlibel tanlum polest, qeantnm Tiilt, utique do \ ,
miiiatio anceps fiet, utroque incxliausta virlulis suae
, >
polentia in adversarram semper irruente. l i a Mani . \
chaBorum dogma introduciiur, qui duo qtia?dam sibi
,
invicem contraria, et lam natura, quam voluntatis
,
dWersitate ad opposita vergenlia, principia ciuhml,
^.
fitqne illis illa inieqnaiilatis el imminutionis seee/ \ vcraiio, nrincipium ad Manicbseoruni prodigiosa
Pal. c i i , 8.
, T
Luc. v i , 56.
Matlb. v 7.
f
407
S. GREGORII NYSSENI
408
placila: nara logma (Eunomii) natura diversita- . .

lem in duo principia creati eC increali rationibus digtincla dividil, prout jaia deuionstratum est.
, ,
\ .
At foiie multi enuit, qui hujus doctrins abaur
dilalem nimig violenter blnc collcctam et deduclara
, \ , \
causentur, optentque haec peniiug in litteras relata
.
non essc. At sit ita, aeque uos contradicimus: ne-
que enira proprio impulsu, sed propler adversarioe, ' ,
ad hanc digreesionem iusliluendam adacti sunms.
Quod si baec dicere non oporlet, nulto magis dece- .
bal, ul adversarii gilerent, qui tali oralione gna ,
bujusmodi refutalioui occasionem prxbenl. Neque , ^
tnim alttcr is, qui improbos refellit, cobiberi po- .
icai, quaro si ipateria relulatioiiis sublrabatur. , CaUerum libemcr iig, qui ita aflecti sunl, suade- ^. rem, ut paululum exira coaientioiiig aleam gese
i-olloearent, neque admodum ardonter pro snis , \ *
propriis pcrguasionibus, quibug jam preoccupali , sunl, digladiarentur: neque undequaque admini- ,
ulis corrogalis, id unum gtuderent, ut potiorcs '
acmper parles pnB suis adversariis obtineant: sed , ut, quasi pro anima cursus git, soli HH quod ex- , \ .
pcdil, et veritali victoriam concedant. Si quis igi- , '
iur omigsa aliercandi prurigine, ipsam (Eunonm) ,
orationem propiue inlueri, et accuratius perpendere .
v e l i l , faeile absurdiiatem ex bac doctrina promicantem deprebendet.
Supponaroas enim inrtascibilitatem esse gub
sianuam, ut adverearii voluni: et rursus ipsaro Q , * \
.
quoque generalionem subslamiis accenscRdam

csee. Igitur si quis accuratius ea, quae dicla
, 3
gunl, perpendere el rimari vetil, Manicbaeorum
dogma per eoe bac Falio*e reuovari inteUiget: S H , ,
\ ,
quidem Manjcbaei fnalum bono, lucem teaebrig, et
oinnia bujus geraeris ipea naturse conlrarielale gibi , muluo opponi iradunt. Qiiae vere a me dici, facile, . \ &>,
( ^ u i opiaor, aimuet, qui non gegniter oralionem
praetervoiabit. l u vero digquigilioneai inelUuanws: * *
Quodiibrt ex eubjeciig sua babet cognata et insila
signa ei nolas quibug gubsirala nature proprieta , '
lea GOgMecantur, eive ad aniraalia, sive ad alia, ,
quocunque animum c l cogitalionem converiae: , \
non enim iisdem notis et signis insigninnlur l i . \
gnum et auimal; neque aniioalibus participal na- D * *
.
tura rationis experg ea gigna et indicia, quae lio" \
minig aunl. Neque rursus eaedem noias oslenduiU
' \ ,
vitam et roortem, sed in omnlbus gimpliciter, sio, \
uti dixi, est impermisU, et iDCommunicabilis re ,
rum gubjeelarum diglinclio, neque ullo modo per
.
signomm el notarum participationem confuga. Ad

banc igitur nermam expendalar adversariorum
. , *
agsertio. Innascibilitalem aiunt esse gubslantiam,
\ .
generationem quoque ad substantiam referuni. A i
' , \ , \
qaemadmodum bominig ei lapidis alia sunt indicia

( nequc euim camdem deOnitiooem alluleris , si
,
aDimatum et inaniroalum describercaggrcdiaris),

i U non grarale concedant, innascibilc aliis signis
, t l notig innotesccrc, aliis ctiam id quod cst nasci-
400
.
, \
\ .
;
, , , ,
\ , \ ,
\ \ , ,
, , , , .

;
,
\
-
,
.
,

. ,
\ *
,
. \
, ,
, .
, \
\
,
*
410
bile. Yideamus igilur proprias notas ei condiliones innagcibilis Dei, quas pie de Deo dici el cogilari ex sacris liltcris didicimus.
Qua? sunt istse nolae? Neminem Christianorum
ignorare arbilror hujusmodi notas censeri istas:
Esse bonuin, lenem, sanclum, justum, invisibilem,
immortaleni, cormplionis, mulalionis el allerationis incapacem, potenlem, sapientem, benefactorem, Dominum, judicem, ct omnia bujus generig.
Quid enim rebus planis el exploratis immorantem,
verba multiplicare atlinel? Si igiturislain innascibili inesse deprebendimus, id vero quod nascibile
est, ei quod esl innascibile, secundum rationem
oppouilur, perspicue sequitur eos, qui innascibililatem el nascibilitatein aiuut esse substantiam, faleri debere, pro opposilione innascibilis ad nascibile, notag quoque el condiliones ad cognoscenduni
aplas subslantia? nasoibilis conlrarias esse illis,qtiw
in nalura innascibili apparent. Si enim utrobiquc
easdem nolas ponant, baud amplius divcrsilas naluraa rerum subjectarum, pcr easdem notas nobis
rcpnesenlabitur. Nam ea, quae aliler natura sese
hal)ent, necessario comilanltir alia ibidcm, quibus
cognoscantur, indicia: qua? aulem sccundum snb<
stanlisc ralionem siinililer scse bal>enl, ea iisdem
eliam nolis et symbolis signanlur. Si igihir iinigenito Filio easdem quoque notas ascribunl, nulla:n, prout dixi, in subsianlta diversitatcm slattierc
vel cognoscere queunr. Si vero in sua inipictatt*
, ^ persislanl, el diversilalem natursc per nascibilis et

~
innascibilis diflerenliam
fabricent, facile est viderc,
, - quaenam inde oriatur conseculio: nempe si sccun * ditm noiuiiium opposiiionem ipsae ctiam nalurce
\ , eorum, qui per nomina signiflcanlur, contraric
, , , sese invicem habent, inevitabiliter sequitur, ca
, , , \ eiiam, qua3 illis inesse considcranlur, conlraric
\ seae habere: ut proinde Unigenito prorsus opposila
, \ iis, quae de Patre affirmantur, accommod;irida sint,
- opposita, inquam, dhrinitali, sanciitali, bonilati,
incorruplioui, aeterniiati, el id genus aliis, quae
, .
Denm uniYersorum per pias cogitalioneg nobis repraesenlant. Quare oportet, ut omnes noUc, vl
onania nature indicia mclioribus illis conlraria, nalur* genitse propria existiman debeanl.
, .
A l clarilatis causa isti loco nonnibil itnmorari
" \ , D lubel. Quemadmoduin calidmn et /rigidum sibi
( muluo advcrsantibus naiuris constanl ( accipia. , mug exempli graiia ignem et glaciem. Quodlibct
eal illud, quod non esl alicrum, el quae^ cuilibct
. \ ,
> - horum proprie conveniunl, prorsus inier se discrc * , - p a n l : naro glaciei proprium esl refrigerare, ignis
*) - calefacere), ita, st ut nomina in innascibili el nasd * , \ bili gibi conlraria gunl, sic etiam natura nomini bus significala oppositionem habei, fieri non potegt,
, - u l potentiae eorum qua3 secundum naluram confraciv , * ria sunl, sinl inler ge similes, prout lieri noii po , \ ,
test, ut in igne inveniatur frigus, et in glacie
. calor. Si igitur in natura innascibili bonilas in) , , ,
egt, discrepat aulcin, quod illi aflirmant, in ra lione nalurai innascibilis a nascibili, nccease ora
* Hucusqnc Apogr. Liv.; scqucnlia cx solo cod Bav.
441
S.CREGORU NYSSENI
412
ninoest, ul i d quod eai proprium ianascibilis, , xdt

, " ct
iliscrepel quoque ab illo, quod est proprium oasci ,
bilis. Itaque si in illa naUra inesl bonitas, in bae
. \
i . l . quod bono opponilur, eoncipiendum erit. Ita
,
opera insignium istormn dogmatislarum reviviseet
, \
Manes mali naturam opponens bono, el subsiatitiarum diversiutem in ipsts quoque potcnliis el
.
>
virlulibus aeiwens.

Si aulem nibil penitus dissimulauduo) est, sed
,
oinnia ttbere dicenda : Manes merilo venia dignior
exislimari potesf, quam isli :qiiem aiunt primura
*
fuisse, qui Manichaea dogmata cudere ingressus,
, '
seciam de suo nomtne appellaverit. Haec dixerim,
. ,
quasi si quia ex vipera et aspide benighiorem el
* '
miliorcra eligat, cum etiaro inler ipsa brula ani , \ f
manlia sit discriroen quoddam. Nonne illos (Ma-

nicbaeos) his (Eunomianis) lolerabiliorcs dogmata ;
* '
a l exainen vocala oslendunl? llle enim (Maoes)
bonorum auctori et principio se patrocinari exisli- . \
inabat, tanquam nulla mali causa ab illo originem
, ducal : proplerea ad aliud principiura proprium omniuai eorura, quae in malis numerantur, causam
,
retulil, quasi pro Deo universorura advocatum agens: , \
pcrindc ac si piaculum cssel bonoruro omnium
\ :fontem, eorum, qttas pra?ler ralionem couimilttin- , ,
lur, accusare : non inlelligciis, prac aninii angu- ,
sliis, fieri posse, ut neque Dcus inaloruiu auclor . \ , \
babeatur, neque alia quarpiam causa principii ex- , \
pers introducalur. De quo longa est dispulalio,
; " \
ueque praeseniis lemporis. Causa, cur hoc loco * * borum menlionem fecerimus, isla cst, quia Manes C
arbilrabatur a Oeo universorum oroni modo prin- .
cipium roali removeri delrere. A l isli (Eunomiani) .
longe graviorcm quam illi, c l absurdiorein contra

Filium blaspbcmiain cudunt. Naturam malorum si-
mililer ut i l l i , opposilionc sccundum substanliam
, '
inetiuntur, qualcnus vero in boc suo figmeitlo,
'.niversorum Dfttim slattiutit conditorem, a quo, ut , >
tiunt, gencratione subslanlia producta alittna? naura? sil a nalura sui opificis, ealenus impielale
Nanicbaeos longe supcrant : quia non golum ei, , * ,
quod secundum suam naluram bono adversaiur,
bypostasin tribuunt, sed <|ia bonum Deum alterius rtvai,
Dei natura prorsus diversi progenilorem faciunt, , .
lanluni non manifesle bac sua doclrina vocife- ' .
l i s t i i t . l A f i e a rkkf * l i s t n t r*t\rttt*ni>itim
/uirul
TT
~V ^ _ _ f
.
ft
_ _ r
r
"
ranles, aliquid
esse natura? boni contrarium, quod
,
ab ipso bono bypostasin acceperil. Nam cuni Palris \,
substanlia bona sit credita, substairtia vero F i i i i ,
, ,
eo quod non eodem modo se babeat cuni Paire ,
sccundum nalurae ralionem, proul haereticorum
; \
csl opinio, in contrariorum ordtne ex necessaria
, \
ronsecolione collocari debeai, quuthinc conficilur?
.
Hoc nimirum, subsislerc aiiquid bono opposilum,
.
n
ei ex ipso bono i d , quod natura corUrarium esl, originem ducere. Hoc dico ipsa Manicbaeorum i m piclate borribdius esse.
Si vcro vcrbis inflcieiUur blaspbemiam, qua3 ex
^ , corum dodriiia perspicue deducta est, dicantque,
,
Unigcnilum bona Palris ba^reditasse, non quod
,
TCie sil Filius, ut impii opinanlur ; scd quia per
, , ) *

414
413
\ crcalioneut subsisteoliam acceperit: id jam discuUaiiuis, ntim secundum rectam ralioneui conslarc
,
qneat.
Si .cuim concedalur, ut ipsi volunt, euiii
.
, - bairediiasse universorum Doroinuui, cum verus
, , Filius non sit, sed crealus (actusquc omntbus i m , - perel, quomodo reltqua creatura eum recipiet, ncc
, \ sine luimiltu ci seditione rejiciet, ab eo qui ejusdem
soriis et classis esl, in servittttem redacta, si spe ,
ciata naiura non mlnus, quam ipse babeat: creata
( \ ,
enim esi, sicuti el ille : ei poslca damneiur ut ei,
;, , \
qui ejtisdem generis el cognalionis csf* serviat et
;
subjaceal? Speciem enim lyrannidis prne se fert,
,
, , non ei, qui natura praeslantior est, imperiiira defer \ r e sed manente honoris et praestantiae aequalitaie,
, creaturam, in eam quae servii, el in eam, quat
, - dominaiur, dislribuere, ut in ipsa sil tain domi natio, quam subjeciio, perinde ac si sorle quadam
. dignilas haec fortuilo accidisset i l l i , qui post sor , litionem caeteris anteponilur : neque enim homo
* quasi ejusdem presiantiae cum sibi subjecta na , tura, imperium in bruta adeptus est, sed cum ra , tione oranibus aliis praecellerct, iisdem eiiam do. - miaaiur, praeposilus aliis ob natura? suse in melius
, formalae subliroitatem. Humana vero imperiaideo
, - repentinas mutationes subeunt, quia non patitur,

qui sccundum naluraoi ejusdcm dignilalis c l pra>
, .
siamix esl, ut in eo, quod bonortGceoiius apparet,
alieri non jequelur : sed Inest omnibus naluralts quaedam cupiditas, u l in imperio aliis cjusdem
secom classis pares eflicia/itur.
' - Porro qua ralione veruna erit, otunia per ipsum
, \ iacta csse, si verum est, ipsutu quoque Filiuin
; \ esse aliquid ex bis quae facla sunl? ccrte se, , ipsum quoque iecisse ncccsse eril, si veritali conti ' sonel, quod scriplum est, omnxa per ipsum facta
, , ew : quo (U u l in illos recidat absurditas, quam
*
advereus docirinam nostram commcnti sunt: eumr
, \ , dem teipto genitum etu; aul si hoc est praeter

, ' ralionem, et naturse penilus adversum, eliam illud
. - non poteril sttbsbtere, nempe omnem crealuram
, \ . per ipsum faciam esse. Nam vel unius excepiio
- eniiDiialionem univcrsalcm de omnibus faJsam ef, \ \ - ficil. llaque si quis Unigenilum creatura cssc dicat,
allerura cx duobus nelariis el absurdis nonef- 6
fugiel,
aut illura non esse omnium, quse lacla sunt,
,
, - causam, si ille ex onr.nium numero exiroatur, quem
coniendunl unum esse ex illis, quae facia sunl:
,
\ - vel illum sui ipsius efleclorem exsiiliase, si vcra
. ' toquitur, qtii oeauia per ipeum facla ease dicil.
Ea igilur, qua? ab ipeis (adver&ariis) proficiscun
lur ialia swaU
D
C ^ ,
^
, n t a i ,
Kipiov - , , 5puW# ^, ,
. \ ,
^ ;
Si quis vero eana doclrina attendens, ex divina

el illibala nalura FitiuiB ease credat, omnia pieiatis lfadilioiM el ineiitutioiN coneiem : videKcei Dominum egge rerum onuiiuro ?0etorem, imperare
rebus, non ex s*#le aul tyraoniite innperium in
asquaka adeptum, sed naturas sua3 cxcdlcnlia, in
omnia dorainatiofiem obHnere : insuper non in d i versa impcria, el dfoersttatem naturae, mofHifchiain
illam dispertiri, scd csse unam divinUalcm, unum
4\C>
S. CKI O M l MVSSENt
415
imperium, et unam mnmum polestatem : ila ul in , ,

, ,
similium consensione divinitas spectelur, el per

siraile ad simile mcnlem ducat: u l omniiim rerum
, \
principiuro, quod est Dominus, per Spiritum san ,
ctum animis nostris iiluceat: (icri enim non polcst, ut quis Jcsum aspiciai, nisi in Spirilu sancto, , \ ,
. '
prout lestalur Aposiolus : per Filium vero, qui
,
(St priiicipium onuiimu, reporimus i l h i m , quf
, , ,
esl supra omnc principium, nempe universoruni
Detim: neque eniin fiei polcst, utpriinigeivium illutt ,
bonum cognoscatur, si non in imagine invisibilis \ \
rcluceat. Perinde vcro ac in reciproco cursu, , ,
, . "
refleclenles posl divina3 cognitionis caput, ipsum,

inqtiain, univcrsonun Deum, el per ea, quae nienli
, ,
rngu.iia ci faroiliaria sunt, decurreiiles, a Patre per
Filium ad Spirilum sanclum accedimus : nam in
c-onsideratione ingeniii luminis conslituli, himcir
illnd, quod ex ipso conlinue proccdil cognovinurs,
videlicel tanquam radium ctnn sole pariler sobsisttntem,cujus esse causatn a sole habet, sed
exsislentia siinul est cum sole, non posleriore
dcmiun tempore, adjecla, verttm simul ac sol apparuil, ipse eliaiu radius inde resplenduit. Quin
polius (non enim necesse est, ut qui imagini serviunt, calumniatoribus, allati exempli miuus apta
accommodalione, denl conlradicendi occasioncm)
non radium ex sole, sed ex ingenito sole alium
solem menle ac cogilalione apprehcndemus, qui
simul cum primo per generationem exsliterit, in omnibus primo aequalis, pulchritudine, polentia, splen
r
r -
~ r
" f ^ "
\ ,
.
; ,
,
, ,
, , * ,
(
;
) \
, '
,
, \
,, , , , w
. . , * . . - . ,
, ,
, r
dore, magnitudine, fulgore; brcviter, omnibus aliis,

qtioe in soleinsunl: et rursus aliud lale lumen adpraediclum modum consiUuemus, nullo lemporali inlervallo a liimine genilo abscissum: sed per ipsum equidem effulgens, principiiimverosutthypostaseosapriinievo lumine accipiens : lumen quidcm et ipsum
esl ad siniililudiuem praconcepti luminis lucens
' l illuminans, cl omnia alia, qnae luci cumpelunt
' flioiens : neque enim in boc ipso esl Itiminis a
tiraine aliqua dislinclio seu variaiio, quandoin illtitninandi gralia el vinute uullus plane adesl defeclus, uipote omni pcrfeclione cum Patre el Filio ad
supremum usque evecium, quodqne cum Pairc et
Filto numerari et nominari, et per seipsum ad l u men, quod in Palre ei Filio inesse intelligttur, ad-
, \ \
vot;. \ ,
, .
, *

* \ '
, \ , \ ,
.
\ '
' ,
,
, \ , , \ *
,
\ , -
ducere omnes qui illius pariicipes fieri possunt, D

consuevil. Scd haec baclenus.
Caeterum cum (Eunomius) multus sil, el quasi
diflhial jaclandis conviciis el pro omni disputandi
exordio contuineliam substernal, proque omni ejus,
quod in controversia versatur, demonsiratione,
probra et calumnias afferat, agedum paucis vtdcaIIIUS, quas de iogenili seu innascibilis vocabulo sycophanltce in doctorem nostrum (Basilium) elinejus
dissertalionem criniinaliones evomueriuRecitavit autein ipsa magislri nostri verba, quae ita se habenli/fyo
^ ,
vero ttiam ingeniti. the
innatcibilis
appellationem,
quamvis summopere cogitalionibus noslris
congruat:
lamcn qw>K\am nullo ioco in Scriplura ipsam invcnio, et
\ ,^ ,

, \
\ \
, \ &
, .
* >

*-
rct
**
,
*1
CONTR.V , LIB. I .
418
" quomam primum est elementumblatphemiicl&loTum,

silentio tradendam merito duxerim : prmertim cum

Patris vox et id possit quod ingenili, ei ad id eliam,
[
propter relationem conjunclam stbi Filii,
cogitalio
].
nem adducat . Qui enim vere Pater ei solus Pater
, ,
, est, nuilo esl: qui autem nullo est, ingenilus est.

. Audiamus ergo quomodo deraonstrel hxc perpcram dicta esse. Dissimilitudincm et mwqualUaiem
,
non ntinus, quam impudentem imprabilatem ex le

- meritate suis verbis admi$cet, instabiiitate mentis
,

, et cogitalionum imbeciltitate circumactus. Yidcie
>
. quam consideraie adversario occurrat. Quam a r l i , liciose ex logica sua perilia vires eorttm qu$ dicla
sunt, enervat, introducta pielati magis consenia ,
nea exislimaiione. Diisimilis e*t, inquit, ermone.
,
...
.
R
.
. ", \,
non mirrus prcrceps el temerarius quam malitwsus :
,
antmo imtabilis, cogitalionum suarum infirmitate
, ,

circumactus. Unde, el qua cauea impulMts, qui

.
, \
mcnte adeo solidatus est, ct cogitalione adeo sanns
, \ et sincerus, lalia effulit ? Quidnarn ex diclis ma ; xime improbal ?. An quia (Basilius) sensum qui
^; "
vocabulo innascibiUs subjicilur, rocepil, vocem
, ,
vcro ipsam, lanquam a depravatoribus male acco , ;
piam, sileutio premendain judicat ? Quid enim ?
\ An in verbis et prolatione securitas et sinccritas
,
fidei periclilatur ? An nulla raiio babcnda ejus
; * \
quae ex sensu est, accuralionis ? Annon primario

el ante oinnia id vcritatis ratio studel, ui cor a
^ perversis opinionibus expucgelur, verbis vero ad
, ' Q notionum animae manifcslalionera ulatur, quibus
aroana menlis pateGant, seposita de vocis sono
^ , \
.; anxia sollicitudine ? Non enim utrum hoc vel illud,
isto vel islo modo proferaiur, conceptuum nosiro, ^
* rum causa est, sed abscoiidilus animi sensus bis
cl illisverbis causam subministrai: nam ex abun
,
\, . dantia -cordis os loquitur
inlerpres eorum quas mente concipimus, ser\ ,
' - mo esi: non e contrario sensum ex i i s , quae d i *, , \ - cunlur, colligiraus : quamvis utrumque contingcrc
, \ , ' queat, el dextreintelligere, eldextre explicare, ad
* , utrumque autein bomo idoncus et perfectus cst, oi
si allerum absil, exigua idiolae et imperito huic
,
imminet jactura, quippe cujus cognilio ad id, quod
. ' , \,
bonum est, concinnaia et composila sil. Populus

" ' ; " D ts/e labiis me honoral, inquit, cor aulem eortim
,
longe est me . Quid boc diclo significare voluil ?
, ,
Polioreni, apud Deum judicera, gemilus voce uoti
.
expressos audienlem, esse racntis ad veriiaiein
\ ,
alleclionein, quam vcrborum ornalum el eloqucn ,
liain. Nam bis etiain in contrarium uli liccl, pro
,
ejus qui loquilur facullale, lingua non diiGculicr
,
ad id quod visum osl subserviente. A l vero aui
. , ia3 affeciio, qualiscunque ea sit, talis cliam appa , ret ei qui occulla intuelur. Quare igilur lemera
, \ , \
rius esl, et non minus improbus, qui quod inna,
scibilis seu ingenili vocabulo pie significaiur, n v
, ;
cipii el approbal, illud vcro quod impiis impiei 9
Matlh. xu, 54.
l e
lsa. xxix, 13; Maltb. xvi, 8.
S. GREGORll NYSSENI
419
410
lalis slruendae ansaiu praebet, sileri jubei? Nam si , *

,
dixisset esse usurpandum innatcibiUt vocabulum, babuissel forle juslam bu?c et adbuc gra- .
viora adversus illura jaclandi convicia occasionem. Si vero ex communi pioruin exislinialione *
boc confitetur, ei quasi seiitentiam magislro d i - ,' ,
gnam proferl se. abstinuisse ab bac voce, quaicnus

perversa baereiicoruin docirina hinc originem Ira- \
xit, remque ipsam signiGeaiam, Deum scilicet esse , ' ,
innascibilem, teneri jubet, haud quidquam admisit, . " \
ob quod lantis conviciia laceraretur. Annon ab ,
ipsa Veritate edocii sumus lalia facere, neque , []
, , \ , \ ,
ctiam valde claris adhaerere, sl quid horuin ad
,
malum ducal? lino eliam dexlrum oculuni, pedem
cl manuin eimililer ainputari praecipit, st quid ex ;
1
4,
istis nos scandalizel * . Quid aliud hoc senigmate ; \ \ ,

faciendum innuil quam eliani illa, qusc boni spe-
ciem babeni, si boininem ex inconsideratione , , \ , ulenlium ad nialum abducanl, repudianda esse,
quod conducibiiius sil iis quae peccali occasionem , $
pnebenl, amputatis, salvari, quani bis addicluui et IC ;
implicalum interire ?
;;
Quid autem Christi imilalor Paulus ? Ipse eliam
in profundo sapienlis idem docel. Nam qui dixii > .
, \ '
cnmia esse bona, el nibil abjiciendum, quod cuui
,
graliarum aclione percipilur, ille idem propier
conscienliam infirmorum, respoit atiquando non-
nulla ex iis, quae recepcrat ct probaverat, ct jubcl , .
quoque respui. Si enim per cibum, inquit, frater , , ,
meu$ conlrislalur, non mandueabo earnes in aler- G %pia . . n u m " . Idem facit qnoque itnitator Pauli (Basilius J *
qui aniinadverlens malo haerelicorum usu pcr in-

nascibili* vocabulum errorem eorun) qui insequali-
lalem in Deo coinminiscunlur, conlirmari, suadel, ,
. ut vera et pia senlentia de innascibili aniiuis fir-
' *
miier relinealur, ipsi vero voculfc, tanquam perdi- , lis occasionein suppedilanli, non nimium inbatfea- , *
i u r : nam Palris appellaiionem, signiiicalo suo,
, \
ctiam innascibilis significalionem satis supcrque . .
cogilaliont subjicere; cum enim Pairein audimus, , slatim eum, qiri onmibus aliis principiuro el causa *
exsistcndi esl, concipimus, qui si aliam quamdaui
, ,
se superiorem substantiam baberet, non nomiua- \
relur pruprie Paler, quia propria Palris appellalio
. , \
superiori illt subslantiae compeleret. Si aulem ipse , , est omniuio principium et causa, el si cx ipso sunt

oiunia, ut tesialur Apostolus, nimirum nibil prius
* cxsistenlia ejus concipi polest: et boc cst omnis
.
orlus et principii experteni esse.

Sed bxc recte se habere baud annuil illc qui se

magis quam ipsam Veritalem fide dtgnum existimari cupii, scd conlra nilitur, obloquiiuf, ei ca
quae dkimus subsannal. A l si hibet, incviiabilcs
illos syllogieinos, et varias sopliismaium sutelas
et conlorsiones, qnibus noslra rcfulai i puiat, discutiamus. Sed ineiuo ne exihlas l fuiililas eoruin,
Hailh. , G ; llarc. , 41.
"* ,
!,
' , \ , \ , \
, \
, * , . "
* I Cor. , 13.
4il
CONTRA EUNOMHJM, LIB. I .
422
\ , - quae affert, aliquo modo ipsi etiam veritali fraudi

sil et calumniam parial. Nam cum pueris ad p u 6 xa\ .
gnam provocanlibus manus conscrere, uiajorem
,
viiuperationem ex cougressii cum talibus, quam
,
- ex victori opinione laudem affert. Cseterum hxc
. . sic dtcta sunto ; nam qnae contumeliose consueta
* , sibi vocis concinnilate effulivit, ea, ut ab ipso pro, , \ fcrri digna, nobis vero, ceu ad exercitationem pa , lientise proposita, silentio el oblivioni transmitte\ . mas. Non enim decere arbilror, ut ridicula illa,
' quse eructavit, seriis nostris disputalionibus in , \ sperganms, et verilatis propugnationem in iucon dilos ac plebeios risus desinere faciamus : neque
. I - enim fieri potcst ulquis talibus auditis risnm leneal, prasertim si illum ex sublimi illa et inagniiica
,
\ . eloquentia pcrorantem audiamus. Nam quoruin
verborum recilalio ad blaspbeir.ise augmenlum con, fert, ea silcre dimidia ex parle facilius csl quam
. *
eloqui. Veruin haic rideanlur ab illis, qui noruul,
, , quxnam sint apptobanda, qiue vcro ridcnda.
. Nos vero formidabilcs illos syllogismos, qui, , - bus noslrum traducil sennonem , jam conletnplcmur.
.
Si Pater, inquil, et innascibUis virtute idem sunt,
, \,
,
ea vero nomina, qucc eadem vi polletU, idem quoque
,
\
omnino lignificanl: ex ipsorum autem senteniia innascibile idem est, quod Deum ex nullo principio
*
'
e$$e: necessario etiam vocabulum Palris significat,

Deum ex nullo principio esse, non autem, quod Fi

. - ^ lium genuerit. Qua necessilale compulsus ait, Patris
, vocabulo non signiticari, quod Filium genucrit, si
isia ipsa appcllalio nobis quoque Palrein principio
\ *
carere cominonslral? Si eniin allerum tollerelur
.
ab
altero, proul fcrl nattira opposilorum, necessa , ,
rio posilio unius essct iuteremplio allerius. A l si

. nihil penilus obstat, eunidem et Palrcm el ingenilum esse, si Palris appellaltone, sccundum aliquam
\ \ ,
, , \ signilicatioiiem, etiaro ingcnilutn concipiamus, quae
, necessilas cfficil, ut babiludo el relalio ad Filium
- per Pairis vocabulura ainplius non innotescal?
; , Neque enim alia nomina, quae njuluam cominunioncm habent, per omnia noliombus conveniuni:
, .
nam et imperalorem sui ipsius dominum, et do \ . \
, mini experlem, ct simul etiam subdilis prasiden
* D
,
\ * .
, I \
,
*
,
,
. \ ,
, ^
\ ,
nonitnarous : neque falsum csl dicere, vocabulo inipcraloris significari id quod esl domino
carere, neque ncccssariura arbilramur, si isto ipio
vocabulo significaiur id quod est, sui ipsius dominum esse, et nullius impcrio subjiti, non amplius per imperii vocabulum signiilcelur poteslas
el dominium in subdilos: cum enim imperii nomcn inter ulramquo nolionem mediuin consislat,
parlitn id, quod esl domino carerc, parlim dominationem in subditos innuil. El bic quidem osiendant, qui recondila? sapieutix timlo insolenler sese
cfferunl, num sit alius Paler prior Palre nostro cl
Domino, el lunc falebimur nolionem ingeniti 11011
posse a Pairis appellatione reprasscnlari. Si vero
primus ille Paler sua? subsislonlia causam supe-
423
S. GREGORII NYSSENI
424
riorem non babet, cum Patre vero Unigenili quo- ^ \

,
que byposlasis prorsus connexa inlellfgilur, quid
uos artiiiciosis tslts sophismatum connexionibus , (
tcrrere conanlur, persuadere vel polius decipere
,
volenles, si innascibilitalem Dei universorum vocabulo Palris significari concedamus, Pairis ad F i - , lium babiludinein abolitum i r i ?
;

Sed puerili hac et fulili istorum objectione conleinpta, quod ipsi, ceu absurditatis plenum, profe- , *
runt, boc nos inlrepide profiteniur, nimirum Patrii *
el innascibilis nomine idem signiiicari, f t innasci-

bile Palrem ex nullo principio esse declarare, Pa- , \
\ \
trcmque nolionem Unigenili conjunclira propler
habitudinem ad illum audienlibus ingenerare. *
. \
Eienim cum hoc ipsum magister nosler (Basilius)
sua in disposilione expresse posuissel, generosus 0,
iste et invicCus bellalor, furlim expunxit, ablatione ,
eorum, quae vere dicta erant, faciliorem sibi viam
ad refutalionem muniens. Nam verba docloris ^.
nostri ila verbatim babent : Ego' aulem etiam m - , \ *
',
genili teu iunascibilis appellationem, quamvis um
ittopere cogilationibus nostris congruat, tamen quo-
xul
niamnullo locoin Scriptura ipsam invenio, etquo- ' ,
niam primum est elementum blatphemice islorum,

sibnlio tradendam merito duxerim, prmserlim cum ,
\
Patris vox el id possit, quod ingenili, ei ad id eliam,
propler relalionem, conjunclam $ibi Filii cogitatio-
nem adducai. Egregius vero isle verhatis propu- .

gualor, id quod cautelae causa adjoclum fuerat ,
(
(illud inquam, praserlim curn Palris vox idem po$ ,
etf, quod ingeniti, et ad id etiam, propter $ibi con

junctam relalionem Filii cogilalionem*ive intelligen- ),
iiam adducat), insita sibi audentia subtraxil, el per- . \ specta eorum, quae diclaeranl, ralione, cum reliquis ,
digladiatur, el mutilata corporis aerie, ulqtie arbi- \
tralur, adrerutationem aptioreet procliviore via sibi , \ , \
palelacla, frigido elinfirmo sophismale seclalores ^ , \
suos circutnvenit, demonslrare volens, illud, quod ' sccondunialiquidcommunionem habet,etiam toiius , , \
,
significali communionem habcre, sic leves suorum
aures sibi concilians. Cum enim nos dixissemus, .

socuiidum aliquod siguiGcatuni, Patris vocem eliam
ingctiiii significationem habere, iste perfeclam s i - , \
gnificati parliclpationcm a consueta nominum usur- ,
9
palione instituens, assertionem noslram absurdi- D ,

latis sciliiel arguil, q u a s i non a m p l i u s Palris ad
Filium babitudo hac appellalione indiceiur, si -' ,
gpnili noiio p e r cuin s e s e nobis exbibeat. Perinde ,

. "
ac s i q u i s , d e pane duas raiinnes edocftis, dicerel,
illum ex fruraento constare, el comedenli a l i m o - , , ,
u i a m praeberc ; a i i u s autem conlra obnilens oggererct, cumdein prorsus s O D b i s a i a l u m moduia a d - ,
bibens, aliam esse rationem cjus, quod ex fru- ' ,
uiciito coiisliluluiu cst, ct aliam ntilrimeuli. St igi- , \ .
, ,
iiir d c m u s panein ex frumenlo coiifeciuin cssc,
.
tion poleril amplius alimenlum nominari. Siinilis
.
p r n r s u s esl sensus Eunoaiiaui syllogisini. Aitenim:
, \,
S ingeuitum *eu innascibile vocabulo Palris signi,

ficatur, non poterit amplius ab eodcm vocabulo -
426
\.
' \
'
.

,
.
,
, , ,
.
gnificari, quod Pater genverit Filium. Sed fortassis haud inlempeslivum fuerii, gravem illain co!i
periodum i n ipsius aucloris caput a nobis retorqueri. Talia enim tales omnino decent, quia plue
adjumenti ad sobrii hominis exislimalionem comparandam babuisset, si pleno silenito sibi consullum ivissel. Cui enim verborum addilio confert ad
blasphemia?, vel poiius ad extremae demenliae addiiioneni, buic non solum silere roedia, sed omni
ex parlc est facilius, quam loqui.
Forle quispiam magis ab ipso Eunomio desumptis exemplis ad veritalem amplecteudam promovebitur. Iiaque relictis tumidis et lorluosis syllogismorum nexibus, pioguiori Minerva, ex communi
sensu, de proposito argumento disseramus. Pater
tuus, Eunomi, omnino bomo erat; at ille ipse tibi
'
. -
, \
. , , *
. '
, \ ' ,
, ,
,
; ,
, .
.
,
, , * \
,
; ,
,
,
, - *
\
,
, , ,
\ *
^, ,
,
, '
.
,
,
.
1
^ ^
* ,

,
.
\ , ;
^
' & '
,
. \ ^
,
^ , , .
, , \ , \
PATROI,. GR. X L V .
ut esses, causa exstilit. Num et de illo acutum I I lud luum inventum usurpasli? palrem videlicet
luum, si per hoc, quod homo est, a natura suis
quasi limitibus circumscribilur, non posse amplius
habUudinem ad te signiflcare? Alterum enim ex
duobus plane est necessarium, aut hominem esse,
aul Eunomii palrero. Neque tibi fas est, u l proprio
signiftcatu non proferas ea noroina q u proprium
significatum habenl. Yerum licel injuriae aclioncni
inlendas illis, qui propter nominum mutaiionem
tibi subsannando illudunt, non cohorrescis, el d i vinorum doginaium mysleria irridens, impune r i des? Quemadmodum enim luus pater cognalioncro, quam tecum babet, ostendit, et quominus
bomo sit, per hoc nibil peniius impediiur, nullusque sani capilis, si quis jubeatur nominare paIrem, qui te genuil, ille vero definitionem hominis
assigncl, vel interrogaius de genere, respondeat
esse hominera, dixerit bujusmodi responsioncm
obslare, quoiuinus pater tuus e i t : ila quoque sese
res habet cum universorum Deo, quem pietalis
cullor ingenituro esse, idque Pairis appellatione
significari, el utroque significatu habiiudtnem ot
cognationem ad Filium declarari libenler confiictur. A l veritalis irrisor contendit Palris appellatione non aroplius significari, quod Filius ex eo sit
genilus, si eadem appellatione ingenili quoque notio mentibus ingenerelur.
Praeterea ad absurditatis refulationem eiiam hoc
adsciscamus, quod neniinem, ne valde quidem i n fantem, qui adhuc a graramaiicis ei paedagogis i u
nominum discendorum aric exercelur, ignorare
existimo. Quis enim nescit iioniinum quacdam esse
absoluta, et omnis respeclus experlia, quaedam
vero ad aliud quidpiaro respeclum babere? Ex bis
rursus nonnulla inveniunliir, quae ex utentium arbilrio ad utrumlibet apta sunt, quae simpliciter
prolala y\ quoque simplici constanl,. transposila
vero saepius relativa Gunt. Et ne aliund^, proeul
ab insiilulo nostro, exeinplis accersitis oraiio longior evadat, ex ipsis dogmaiibus, de quibus disputatio suscepta est, id quod assero, planum faciam.
Deus tam Paler quara rex appellaiur, ct sexcen-
14
4*7
S. GRECORH NYSSEM
lis aliis nominibus a sacra Scripiura aflicitur. his igilur nominibus, quaedam absolule ct sine ullo
. ,
ad aliud respectu, solilarie el peree udurpare H ' ,
cet,qualia sunt incorruptibili$ , wrnn* , immor, , , , ,
talis",
el si quae alia sunt bujus classis : haec . , enim, licel nibii aliud stibaudialur, perfectum de
, \
Deo conceptuni iitgeneranl. Alia vero nomina id
.
soltim, quod ad aliquid utile est, significant, ul
,
est adjulor ,
propugnator , tuscepicr , et cae , ,
tera bujus geueris. Tolle enim eum, qui auxiito

'
egeat, jam oliosa eril his vocabulis significata
, virlus. Sunt aulem quaedam vocabula, ut antea
. ,
dixi, el absolute et relate usurpari soliia, ut est
, ' \
Dcm, bonus' , el similia; non enim seinper et in
, , , \ , ,
omnibus mena in absoluto mancl : nam qui uni- .
versoruni Deus est, saepe proprius ejus, qui invo- . ,
cat, eiBcilur, prout sancli nos docent, qui naluram
,
nullius doniinio subjeclam crebco sibi propriam
,
facianl: Sanclus Dominus Deus. Haec bucusque
" . '
absoluta sunt; sed qui adjungil, noster, ille causa
, , '
est, cur hoc nomen non possit ainplius absolute ,
el sine rclalione accipi; quia babiludine ad se * , 66 ,
ajgnificatum sibi propriuin reddidii. Ilerum Spiri- $

rilus clamat : AbbaPater* .
Haec vox Pairis par- . "
ticulari aliqua habitudine caret. Sed cum nostrum
qui esl in coelis, compellare j u b e m u r " , rursus
. "
significalio babiludinem induit. Qucmadmodum
, \
igilur, qui uuivcrsorum Deum sibi proprium effi- ; , ,
c i l , nibil peniius de ejui in res omncs potestaie \ ,
delrabil : sic nibil obstat, Palrein,et eum qui est , ,
ex ipso, omnis mtnirum creaturae primogenitum, ' , \
reprasenlare Palris appellatione, etiain Filii ex

ipso generaiionem signittcanle, et illud insuper
. ,
eadem voce declarari, Pairem a nulla superiorc
. ,
causa esse. Nam qui primum Palrem nominat, is
, ,
eum qui anle omnia cogitalur el inlelligitur, no ' *
minat, ultra quem quod esl, ille ipse cst, non ba \ , \ , \
bens quod anle se videat, cui nullua post ee ler ,
minus, in quem desinat, sed undequaque aequaliler
( \ .
u
4T
K9
eemper est, omnem finis metam et initii cogitationem inflnitaie sua transcendens, utpoie qui quocunque
nomine appellelur, semper aeternilatero tacite iucludat.
Sed banc vulgatam doclrinam non capit Euno'
iniu, qut se mullutn iucomprebensibilium rerum
*
contemplaiione occupat, nec cognoscit geminam
\
in Pauis appellalione significationem, quarum
, ,
attera est,, oronia ex ipso
csse,, et
ante omnia Fi
,
'
,'
^
-
lium unigenilum, per quem facia eunl omnia; al- pov ,

leraest, Patrem mtllam se superiorem causam
, '
haberc. At licel ipse hanc doclrinam conspuat,
, nos, conlemplo ejus risu spretisque omnibus sau^ , ,
nis, fidenler id, quod jam a nobis diclum est, re , \
spondemus : nerope, Pairem el ingenitum idem
* ,
essc, et quod Filiuni genuerit, quodque ex nullo
.
&it significare.
^
\ , ,
Veruni Hle, certainine repctilo et oralione in
\
contrarium conversa, ita i n f i l : Si Deu$, qui Filium

Ylor
yenuit, Pnte* e$t, tt ex eodem etiam tignificato
u
" Rom. i , 23.

Rom. x * i , 26. 1 Tirn. i , 17. " Psal. , 20.
aiaiib. xix, 16; Mar. 10, 13.
Rom. TIII, 15. Maitb. , 9.
4 1
" I s a . LXIU, 1.
Psal. , 4 .
449
430
, xal
Paier ingenllm est, sequitur Oeum esse ingenUum,
,

quia Filium geiwit : prius igitur, quam Filium ge, .
" \
neraret, non erat ingenitus. Disculiamus igilur banc
, ejus in contrarium conversionem, et quomodo per
,
prioris syllogismi resolutioncm ineluciabilibus no \
dis nos conslringal, dispiciamus. Piior syllogismus
. hanc nobis absurditatem objiciebal: Si vocabulum

Palris significal, Deuin ex nulla aiia causa esse,
,
necessario sequitur, illo vocabulo non cmplius signi . , ficari, quod Filium genuerit. A l isle syllogismus,
,
via in contrarium versa, aliam doclrinas nostras
. absurditatem imponit. Quae igilur est ista prioris
; ,
\,
syllogismi resolutio? Si, inquil, Deus est Pater,
, . quia Filium genuil. Hoc prior syllogisnsus non con , , ,
tinebal, sed istud fieri non posse, ut si vocabulum
, \ ^ Patris signilicet Patrem ingcnitum esse, simul
etiam Palris ad Filium relalionem significct, boc
. scilicel syllogismus ille demonstrabal. At in prioro.
, , sopbismale non asserebatur Deum idco esse Pa . trem, quod Filiuni genuerit. Qusenam igimr baec
sil reciproca convcrsio ex dialectica et arlifiiiosa
sotertia profecta, ego non video.
, .
Nihilominus expendamus ea quse dicit: Si
pterea Deus est ingenilus, quia Filium genuit, ergo
*

,
\ , priusquam generaret, ingenitus non eral. Rursus
facilis et expedita veritatt responsio suppelU, n i .
, \
* \ mirum Patris appellaiionesigiuTicari, eum gcnuisse
, Filium, prout anlea deinonstratum cst, cunique ex
nnlla alia causa esse : nam si respicias ad id quod
,
esl ex ipso, (Jnigeniti hyposiasis pcr Pairis nomcn

innolescil. Si vero quid prius ipso si(, indages,
,
Patris nonienclatura a Patre principii experle F i lium genilum esse ostendit. Caeterum dicerc Deuni
. * ,
prius non fuisse ingenilum, quanj Filium gcne* , \ raret, duplici reprehensione declanialorem dignum
, - esse arguit : lum ob sycopbantiam adversus nos
siructaro, lum ob conlumeliam ipsi doctrinai illa ' ,
tam. Nam quod neque a magistro nostro neque
\
a nobis dictum est, illud tanquaui concessum tra , ' ,
ducit, ailque Deuin posteris tandem temporibus
*
faclura esse Patrem, cum prius aliud quiddam
, ,
esset,
el non Patcr. Nam iisdem argttmenlis, q u i . '
, \ - bus dogma nostrum tanquam absurdum subsannat,
improbitalem suam circa illud ipsum dogma pa . , ,
,
,
,
,
. ,
'
.
,
; ; , ,
, , ; "
, ,
;
;
* -
lefacit. Sumil enim velul jam probatum et concessum, Deuro prius aliquid aliud ftiisse, ct postea
per profectum, Patrem faclum et appellalum esse:
ideo ait, priusquam generaret Filium, et inde Patris
nomen acciperet, ne injenitum quidem fui$$c, $i
innascibililas Patris notioni adhasret. Dcmonslrare
quantum haec slullitia compleclantur, non arbiiror ullo labore opus esse. Saiis enim per seipsa
amentiam suam produnt apud illos qui menle
non carent. ISam si aliod quiddam erai Deus
priusquam Filium generarel, quid dicont impielalis bujus anlesignani? In quo siatu eum consliluenl? Quodnam nomen ei in tali vivendi ratione
conslitulo imponent? Nura appcllabunt pueruni?
Num irifanlem lcncllum? An nibil boruro diccnl,
*3I
S. GBECORH NYSSENI
432
manifestam absurdilabnn reverili, pcrfcctuinquc ab ; \

inilio exstilisso itificiabunlurY Sed quomodo
, ,
perfeclus, qui necdum paler esse poluerit? An
,
poluisse n o n negabunt, sed non decuisse dicenl,
; , ut s i m u l a c esset, eiiam paier esscl? A l si neque
.
pulcbrtim, neque decorum ei est ab iniiio fuisse

Patrem talis Filii, quomodo successu temporis, id

quod pulcbrum non erat, acquisivil? At iiiinc est ( ),
pulcbrum et magnificenliaB divinaj congruum lalis
, , ,
Filii ficri parentem. Igiiur Deum ab iniiio ejus
, ;
quod pulcbrum est, exsortem fuisse aiunl : et
.
quandiu Deus Filium non babebat (ignoscal Deus oraiioni mcae), neque sapientiam illiim babuisse
diceni, neque potentiam, neque virluteni, neque alia omnia, qua3 secundum diversas pationes u n i gcniius Filius et est et appellalur.
Verum ksec in capila auclorum converlanlur. .
, .
Nobis ilenim regrediendum est, nudc digressi su,-d -
nius. Si inquit, Deus esl Pater, quia genuuFilium, ,
,
\
Patris vero vocabulum ingeniium $ignificat ante

quam islum generaret non eral ingenilus. llaec , .
forle lolerari posscnl, si de eo, guod apud homi- ' , * nes contingere solet, asserereniur, apud quos fioii nequii, ut diversorura sludiorum babilus sine ,
lcinporis successione ingenerentur, dum qtiilibci post alium acquirilur. Si pari modo da Dco ralioci- . \ nandum csset, quasi nunc qtiidem innascibililaiem , ; , ;
babucril, poslea vero adeplus sii polenliam, deiinle ,
incorruplioncm, post bacc prudenliam, cl temporis , , .
successu palernilalem, deinde juslitiam, laudem ^, \ , \ , \
aciarnilalem, ulque alia, quae Deo itisunt, ordiue \
t
quodam ac serie acquisierit : forlassis absttrdum (] *

non essel exisliiuare, nominum, qu% dc Deo prae- \
dicantur, aliera allcris priora esse, el prius qui- , ,
dem esse ingenitum, postea Patrcm evasisse. At . \ vero quis adeo abjectae menlis cst, et divinae ma- , \
,
jeslalis adeo iniperilus,qui eausam omnium rerum
menle concipiens, non omnia qua? de Deo pie aflir- ,
maiilur, simul ei quasi uno complexu, animo et \
,
cogilalione apprehendat, sed aliud quidem posterius,
aliud ab initio, aliud in medio quasi per consecu- ,
;
tionis ordinem Deo advenisse pulei? Non enim
fieri polesl, ut is, qui, quae de Deo pie aflirmanlur, , \
obit et perlustral, incidal in aliam vel rem vel no- ,
tionem, quae antiquilalem dicli Dei Iranscendat, ^ . ,
sed onme nomen pielali conserUaneum, et omuis
1
Deo competens cogitatio, omnisque lingua et exi- D , \ , \ stimatio, q u notionibus de Deo convenit, con- , \ ,
\ \
nexa et unita est cum allera, oainesque junclim,
\ "
absque interruplione, et quasi in unum muluo
, congestae, in Deo concipi*intur, u i mansueludo,
, , , , innascibilitas, polenlia, incorruptio, bonilas, pole
, , * sias, el omnia alia. Non enim aliquod ex his atiri , *
bulis Dei, divisim quasi ab aliis reseclum, el
, seorsim, sccundum temporale aliquod intervallum,
lanquam altero prius vel posterius spectalur, sed , * '
,
quodcumque nomen divinse magnificentiac el pietali
congruens repereris, illud aeternitati Dci respon- . ,
, , <Jet. Qucmadmodum igilur nunquam aflimiare licet
,
Deum non esse bonum, non potenlia praeditum, vel
\ * *
iniorruplum, vel immortalem : pari roodo pieias
T
45
434
, - exigit, ul Deo scmpcr paleriiitateiu ascribamus,

, el { \ ,
neque eam poslerius landem eidcin advcnisse sen
tiamus. Nam qui vere Pater esl, semper Pater e e l ;
, \ \
ct nisi istud semper ad confcssionem adjungatur,
, sed vana quaedam cogiialio notionem Palris sopcrne
, quasi ampuiel ei mutilel, non polerit amplius pro, \
prie Pater vocari, conceplione illa, qua? priusquam
.
Filius exsislil, elicitur, circumscribcnle paternita^ ;
tis aeiernitatem et nusquam intercisam duralio , \
nem. Quomodo enlm fieri potest, ut quod postea
, *
factum est, id prius esse intelligalur, quod nunc
, , ,
dicilur? Si igitur primo cum esset ingeuilus, poslea
,
faclus el appellatus esl Pater, omnino non scmpcr
\ , '
eral i d , quod nunc nominatur : at Deus, quod jara
est, sempcr est, et nequc deterior, neque n;clior
. ,
. * ulla addilione eva$it, neque aliud ab alio accipicns,
neque mutationera subiens, semper idem sibi tpse
* ,
* \ , \ \ . esi. Si igilur non erat ab iifilio Pater, neque postea
\ , \ Paler factus esl. Si autcni in confesso est, eum
\ * - nunc esse Patrem : idem namque, quod anle d i cmm est, repetaro : scquitur semper fuisse Palrem,
, , \ \ ct si semper Paler eral, acmpcr etiam posteris
\ \ . ssecuiis erit. Semper igitur Pater est, el fuit Paier,
, \ semperque cum Palre Filius indivisibili nexu co . , , pulatus e r a l : neque cnim Palris appellatio con - stabiiiri potest, nisi Filius eam veram faciat. Et
, \ , otnnia, qua? Patri insunt, etiam Fiiio insunt : om , , nia enim quse Paler habet, Fiiii snnt : ct omnia,
\ , qua? sunt F i l i i , Paler habet. Omnia, dixit F i l i u s " ,
ne quis calumniator omnibas illudens oggeral,
\ .
eliam ingenitum csse competere F i l i o , eo quod
, \ ; \
dixerit,
omnia Patris babere Filium, vel e conlra, \ ,
rio genUum esse convcnire Patri, quod dixerit
\ ;
oninia Fiiii in Palre inessc : nam si omnta qiKC Palris sunt, Filius habet, nonne Palcr e r i l ! Et si
omuia quar* sunl Filii, in Palre iavcniuntur, nonne Filius erit?
Si igilur omnia Patris eunt in Unigenito, bic
,
vero esi in Palre, paternitas vero ab innascibili* \,
tate non sejungiiur, quidnam ante Ftlii noiionem,
, separaiim, per se, et eecundum quoddaro inlcrvat '
lum, concipere quis possit, ego non intelligo. I g i : , . tur intrepide el fidenier ea quac in sopbismaie islo
6
, \ nobis objicitinlur, aggredicnles, nihilque syllogismi hujus terriculamenlo pueris perterrefacicndis
\
, , excogitato, reiardalt, affirmamus, Deum ct sanc l u m
c l
, \ , , \ , - j )
nnortalem, et Palrein, et ingenilum, et

setcrnum, el simul omnia esse : ct si posita bypo, \ , \
' lbcsi,aliquid eorum, quaede Dcoorthodoxe dicun , \ . lur, susluleris, omnia alia simul cum isto eublata
, , . " eunt. Non enim fleri poieral, ut si inimortalis non
\ , . esset, reliqua eeset. Et quod de uno in parliculari
\ , , dicium est, de omnibue universim inlelligatur. Iia \ que niliil in illo anliquiue, nihil recentius est, n i liil prius aut poslcrius, ut ne alc quidem seipso sit
. \ ,
\ , , senior et junior. Si enim Deus non ecmper est
omnia, sed ordine quodam ct succmione, boc
, \ * '
quidem csl, illud fit, in illoauim nalla compositio
& , *
locum babcl, scd qucumquc esl, ea totut est, ut
, " Joao. X V I I , 10.
435
S. GREGOMINYSSENI
436
vero haerelica doctrina habet, prius fuil iogcnilus. , \

poslea Pater, nulla attributorum colleclione in ipso
, , spcclata : nibil aliud sequilur, quam ipsuiu tolum
\
seipso tolo priorein et posieriorem esse, et qui- , ),
dcm secunduui innascibililatem seipso priorem, al ,
secundum Palris noiionem seipso posteriorem esse. , ) *
Caeterum si, ut Prophela dicit, idem ipse est, vanus
, \ ,
esl, quisquis asserit, eum, priusquam generarit,
non fuisse ingenilum, quia neutrum horuro sine , , ,
nltcro rcperitur, neque Patris nomen, neque inge' , \ '
n i l i , sed stmul ista duo el conjunctim menlibus . \
recte de Deo senlientium ingenerantur : nam el ab , , \
iulerno Deus est Paler, et Paler selernus, ct omnia
, ,
alia, quae religiose de Deo praedicantur, simul prae- , ,
dicantur, secluso, ut diximus, oinnt temporis spa- \ .
lio ab illa natura, quae omnia saecuia amecedil.
"
Videamus el reltqua dialectices acumina quae
, ,
ipse ridicula et miseranda esse ait. Yere profecto.

Revera enim ea quae iste asserit, copiosam r i - . .
dendi maleriam continenl, vel poiius causam l u - >,
gendi, ob impiuro errorem, qut animos detincl et
occupat. Cum enim Paler, secundum quoddam si *
gniflcatum, etiam ingeniti notionem compleclatur, , ,
ut nostra ierl aenteulia, iste, arrepta propria Patrii
^
significatione, ita contra ingenitum dispulat : Si ,

enim idem est ingenitut et Pater, licebit nobis, re- , ,
, liclo Patrit vocabulo, el a$$umplo ingenili nomine, ,
dicere: Ingenilus Filii e$l ingenitus. Sicut enim w- ,

yenitu* esl Filii Pater, Ua vicissim Filii ingenitus

.
"
,
cot Paler. Subii admirari Eunomium ob solerliam,
.
cujus copiam et varielatem circa dogroatum peri- C
tiam, mullorum facullatem superare arbilror. Magisier noster paucis verbulis breviler dixit, fleri
poese, ut etiam per Patris appellationem innascibitilas signiGcelur: isle lot et tanta oggerit, ut
imiUitudo jam non sit amplius in sensuum diflerentia, sed in circuilu el repetitione eorunideni verborum. Quemadmodum enim illi qui velatis oculis
circa molam discursant, multo labore exaullato,
in aodem loco manent: iia isle semper circa eadeni verlitur, et ab iisdem non absistil.
*
.
Dixerat seroel subsannans nos, Palrem non *tgnificare id quod est generare, $ed id quod est ex D
nullo e$se; mox eadem cantilena iieraia, Si Pater,
inquil, signi/ical ingenilum, anlequam generaret, non
erat ingeniius. Dcinde lertio ad eadem recurrens,
Licebit, inquit, acceplo ingenilo dieere, Ingenitus
Filii esl ingenilut: et e vcstigio repeiil, quod sape
jam evomueral: Sicuti, inquil, ingenitus est Filii
Paler, sic vice rersa FUii ingenitus esl Paler. Quoties ad eumdera vomitum relabitur ? Quoiies cadem
repelit ? Quoties cadem eructat ? An non el nos
niolesti plerisque eriinus, si noslra oralioue vanilalem eorum qua isie adducit, discutereel refellcre velimus ? Ei forie ad isla silere decentius fuer i l . At ne quis id ex irabecililate oralionis ei penuria argutnentorum accidcrc arbitrelur, isia responsa
,\
, \
, . ,
,

( * , 4 \, ' \
. ,
\ , \
0
,
, .

, xplv
.

. "
,
,
\ , "
,
.
\. " \
! !
! ' \
, '
, \ ; \ . \
f.ONTRA EUNOMIUM, LIB. I .
, - damus : licet libi dicere Filii ingenilitm essc

Patrem, etianisi Palris appellatio signiGcet cuni qui
,
, , genuit, ex nulla causa esse. Sicuti enim juxta ad . " ductuna a nobis exemplum, imperatoris dignilnle
0 , audita, duo isto nomiue concipimus, nempe eum,
, - qui potestate omnibus praeeminet, iralli subesse
, \ et subditis impcrare: ita et Palris appellatio dir, \ plicem nobis de Deo significationem suppediiai:
alieram , quae esl cum respectu el habiludine ad
.
* Filiura , alteram, quod a nulla priore et superiore
causa dependeat. Quemadniodum ergo de impera , \
tore non licet dicere, si duo prandicla per eamdcm
. "
appellalioncm significentur, nimirum, quod sul; ,
, ditis imperet, neque alhim se superiorem agno*
, , scat, fas fore, non regem populi, sed regni cx , ' - perlcm, iniuitu subdilorum , appellare: neque si
hoc concedamus, ideo integrum eril asseverare,
*
ut rex populi rex nuncupalur, sic etiam regni ex ,
pertem, respeclu populi, dici posse : pari modo
\ ,
cum Patris vocabulum et Filium nionstret et i u ,
geniii noiionem rcpraesentel, non Hcet translata,
,
prater necessilalem, signiflcalione, habiludini ad
,
Filium ridicule affingere et imponere ingenili no ,
tionem, diccndo eum qui est ingenitus, Filii ii> ,
genitum esse.
.
His bunc in modum perlracialis , quasi verka ,
tem acu letigissel et adversariorum absurditatera
, \
omnium oculis exposuisset, in hac jaciabundus
, erumpil verba : Et quis unquam tobriie et $an<B

hrroiar
menlis, ut naturali* mlelligentia iilentio premerelur,
,
;
,
, , C ratum habuit, et vesaniam honoravit ? Nullus,
sapientissime, neque nos igilur, qui diximus i n , \
geniti appellalionem notionibus compelere, eamque
'
in cordibus immobililer retineri debere : loco au ,
tem vocabuli a nobis depravati ci disloni, Pairis
. appcllalionem posse ad eamdem nolionem ingene , \
randam sufficere. Memineris enim verborum qua;
, xaparoiar, ipse prolulisli, quod neque naturalem intelligcn , liam silentio dissiraulari probaverit, neque vesaniam,
,
', ul lu nominas, honoraveril, scd solam ingeniti
, ,
appellationem, hoc cst, prolationem in syllabis
silam, ceu male acceplam et intellectam, simulque
, \
a Scripluris pon traditam, sileri posse suaseril:
.
at rem signinY.atam cogilationibus nostris maxime
D congruerc ail.
' ' * Sed baec quidem a nobis bactenus. At isle qui
, ^ nos Sophislas esee caluiuniaiur, suamque dispu, \ talionem veritaie inslruens, nostra crrata rc,
prehendit, non erubescit Iraclationcm dc itdci
, captiibus, sopbismatis lepidc exornare, illos i m i - tatus, qui j n symposiis jucunde el feslive diclis
, \ - risum ciere solenl. Videle enim quam formida bilis cl elaborata sit ba?c syllogismi coniplexio :
.
eadern enini denuo reponam. Si idem e$t ingeni/tis el Paler, licebit nobis, omisso Patris vocabulo,
,
, arcepto autem ingeniti nomine, dicere ingeniium
,
'
Filii e$se ingenilum. Sicul enim ingeniius est Filil

.
"
, Paicr, $ic vice versa, Filii ivgemlut esl Pater. Assiunlc prorsus hoc buic, si quis bono ct sano

. 1
433
S. GREGORII NYSSEM
i.-itellectu diceret, nihil interesse, sive quis Adamum ,

palrem omuium, \ve primuro a Deo formatura
liominera nominet, idcm enira ulroque vocabulo
significari; deiode aliquis ex Eunoraianae dialecticae
schola prosiliens, ejusque textum el nexum argumenlandi imilans occlaraet: Si idem est eumdem
a Deo primum crealum esse, et patrem oranium
posterorum esse, licebit, relicto palrife vocabulo
cl accepto proloplasii nominc, dicere: Adamus non
est Abelis pater, sed protoplastus: quemadmodum
protoplastus est iilii pater, ita vice versa fllii
proloplastus esi pater. Si lalia in caupona perccnserentur, quautum plausus et risus a compoloribus reportarent, lam festive inveniis admurmurantibus ct adslrepentibus! Talibus arguuiealis
oppugnai oostra solers isle theologus, indigens
p;edagogo vel polius baculo u l discat, non oionia
quae de aliquo praedicantur, ad idem oninino significatuiu respicere, quRmadraodura per excmplum
de Adamo et Abele allalum demonslratura est.
Nam Adamum eumdem et palrcm Abelis el opus
Dei esse verura esl* Non igilur cum ipse uirumque
sit, eliam in Abele utrunique est. Sic in Deo Patris appellatio manifestat quidem id quod proprie ab
boc vocabulo signiGcatur, nempe generasse Filium,
iodicat vero ct istud nullam causam antecessisse,
istum vere appellaiura Patrem. Non igitur necessarium est ul,quando Filii meniionem faciaius, nonPairera, sed ingenilum Filii nominemus : neque rursus
necesse est ut, gi ad Filii habiiudinem id quod
est principii expers, reliceatur, ex menle nostra
ingenitum, Patri competcns, ejiciaiuus. Sed hujnsinodi nominum usum repudial iste, el more eorum
qui risus concitandi arlifices sunt, eubsannal responsiones nostras, supbismaium absurditale cachinnos exciians.
410

, ,
& '
' ,
,
, ,
,
"
"6
, .
"
| .
,
^, !
' ,
\ ,
,
, ,
" \ '
. ', \
, \ ,
"
\ \

'
\
, , ' *
, ^
. ' , , ; .
* ^ Rursus enim ea q u eflfulivil resumam : Si idem
,

cst dicere ingenitus vel Paler, licebit nobis, deserto
,

Patris vocabulo et atsumpto ingenito, dicere :
, ^,
*
ingenUus Filii est ingenitus. Siculi enim ingenitus
.
"
eal Filii Paler, ita vicissim Filii ingenilus est Paler. ,
Verum, u l et nos ridendi maieriam babeamus,

videlur, iu conlrarium sopbisina retorqucamus. * . '* , ,
,
fci noneslideui Paler cum ingenilo, Patris Filius
,
non erit ingeniti Filius : nam cuiu ad solum Pairem baBitudinera babeat, exiraneus omnino erii
natura sua ab illo qui alitid quiddam est, et Patrie , notioni nequaquam conforme. llaque si aliud quid-
dam esl Paler ab ingcniio, neque Pairis appellalio *
ingenili significalum complectitur, non poterit qui ,
est unus,in duas rerum babiludines dividi, idein- ,
que esse et Palris et ingeniti Filius. EC ui absur- ,
dum censelur ingenitum Deum dicere, ita onintno , \
iu conversionc par abeurdilas invenietur, nouii- \
audo Unigenitum Filium ingenili : ut ex duobus \
alterum confici oporteat, vel idem 6sse ingeuilum ,
el Paircm, ut Palris Filius eliam ingenili Filius
ttl
* , sit, ut frustra nos advcrsai ius traduxit , vel si

, ,
diversum qniddam ab i n g e n i t o Paler esl, Filius
} , \ ab bobiludinc ad ingenilum prorsus stt alienus.
Quod si oblineatur Unigenitum n o n essc ab in, gcnito, consequens omnino esl ut Palrem genitum
. . , faciamns. Natn quod esi, nec t a m e n ingenile esl,
, omnino genitam subsislenliam habct. Si igitur se - cundum illos Pater est genitus, aliud quid ab in , , - g e n i t o exsislens, ubi docantata illa inua$cibilita$ ?
.
Ubi fundus el fundamenluin hxrelic subslruclio * , , nis ? Abiit et evanuit per jejuna isla sopbismata.

;
Ex quibus, cum eo usque praevalida viderentur,
\ ;
auitssa ansa dflapsum est ingenitum, el omnis
/ \ inaequalitatis macbina, velul somnium, diflluens,
, orationis iclum effugit, simul cum ingenito avolans.
'
ha quando niendacium veritati anleponilur, licet
, , ^
modico lempore per errorem vigeat el floreal,
poslea lamen seipso concidil, et propriis macbi :
namenlis dissolviiur. Verum hasc quidcm animi
, ,
gratia i n retnuneralionem feslivac islius inaBquali , \ Ulis a nobis dicla s i n t . Tempus fucril u l o r a t i o
. ad proposilum iter re?ertatur.
, \ ' '
.
Negal Eunomius Palris appellatione ctiam inge
nili signiflcationem repraeseniari, ut inde conflciat
, \
Unigenilum aliquando non fuisse. Freqtiens enim
tva .
esl apud discipulos ejus haec quxstio : Quomodo ge
neratur qui esl? Causam bujus rei arbilror, quod
, ;
, - ^ nolint ab bumano vocabulorum usu, lunc quoquc
\ cum divina traciant, absislere. Sed nos h u n c crroretn et mentis dcceplionem bencvolc eniendcmus,
. ' , allalis iis qu;c d e boc didicimus.
.
' , ,
Alias signiflcalioncs, Eunomi, nomina apud nns
, . habent, c t alia de suprema i l l a potenlia i n g e n e . \ - r a n l . Nam et i n retiquts oranibus longe plus quam
diintdiala ex parte naiura d i v i n a ab bumana ge * \ jungilur : el experienlia bic niliil simile cxbibet,
quale conjeclnris quibusdam et suspicionibtis in
,
\ . \ illa cffurmalur. Eodcm modo se res babet cum
, rebus per n o m i n a significatis : etiainsi nouiinum
, quadam similiiudine humanaB cum d i v i n i s c o n v e , \ niawl, nibilominus pro proporlione, qua nalura? isfce
. ,
inter se distant, etiam ea, qu his nominilus
signifrcantur, geparata sunt. Exempli causa, Do * ininus in evangelica parabola vocat Deum bomi. ' minem patrenifamilias
qua appellatio in vila
, \ \ quoque humana admodum freqiienlalur. An igitur
, , eadem est ralio noslri alicujus bominis et illius :
, , , \ laiisque noslra est doraus qualis magna ilia do * ,
DIUS, ui loquilur Ap#stolus
in qua sunt vasa
& * , \ aurca et argenlea, el alia ex aliis materiis con ,
staiula, quae ibidem Aposiolus percenset ? Num
, \ ^; \
alia quidein Ula cognitu non prona, quae in illa

incorruplione el bcatitudine spectanlur, alia vero,
,
quae apud nos exstanl, ex leira procrcata el in
1
Blallb. x i n , 17, 5i.
I I T i m . n , 20.
445
S. GREGORII NYSSENl
444
tcrrara dilabcntia? Similitcr in omnibus ferme ,

aliis convenienlia esi nominum divinorum et re- \ \
,
rura cum bumanis. A l in nominum convenicntia
grande esl discrimen rerura sigiiiiicaurum : pro- ' , . ,
pterea et niembronim et sensuum notnina utro-
, , \ , \ \,
bique simUiler reperire licet. Siculi tanim in nobis,
ila in divina illa vita quam omnem sensum exce- , . , \ , ,
dere omnes morlales conlilentur, sunt digiti, bra- , \ , \ , \ ,
\
cbium, manus, oculus, palpebra?, auditus, cor,
pedes, calceamenta, equi, equilalus, CUITUS, ct iufi- *
. "
nita alia, quse ex bumanae vilae consueludine ad
coelestiuni nianifeslalienem per involucrum a sacris , \ ,
Lilteris iranslala sunt. Quemadiuodum igilurquodii- * ,

bet horum nominum ethumanura et supra bumanuiu
,
eignificandi modum habel : sic et palris iioinen licet
pariler ct dc nostra ct de divina nalura usurpetur, ,

altamen pro proporlione dififerenliae rcrum nomini * , \
bus s u b s l r a i a r H i n , eliam res vocibus stgiiiiicala?
\ . "
inler se discriminanlur : aliler enim bumanam
, .
generalionem concipimus, aliter de divina genera
tione conjectamus. llomo iu tempore generalur, et
.
aliquis omnino locus vitam ejus excipit, sine qui\
bus natura non conslituitur. Quocirca necessario
, \ ' ,
in bominis v i l a secliones qua?dam temporariae i n . venitinuir, prselerilum scilicei, presens et futu , ,
rum. Yere cuim de aliquo qui gencralur, dicitur,
\
eum aliquando non fuisse, nunc esse, ct landem
,
quoque uon amplius fore. Caeleruni cum a?lerna

illa, el quae cuncta saecula antegrcditur, genera , .
tione temporaria? istae noliones non concurrunt,
\ ,
ulp te quae uullam cognationem habeanl cum d i - * , \ ,

vina naiura, o n i n i u i n eorurn judicio qui sobrie de
bis ratiocinanlur Nam i d , quod aliquando vo- , ,
, . \
calur, poslerius ilidem,et prius, et omnia alia,quae
, \
lemporalem exlensionem significanl, transcendens,
.
qui divinani vilam conteinplalur, subliniiier su-
blimia cousiderabit el perlnslrabtt, neque omnibus, quae circa humanam generationcm acciderc videl,
dmnam illam et domitialionis expertem obnoxiam arbilrabilur.
Humanam compositioiicm anlecedil imilaCio, et

corpore* quxdam niaterix ac disposiliones ad
, \ \,
animalis formalionem subslernuntur : et subesl
, \
divino nutu natura, quae haec omnia mirilice effi
cit, undequaque td quod ad foetus perleciionem
, \
congruum est el conforme corrogans, ab elemen
lis quidem mundi, quanlum a quolibel sulBcit, et
, ' , \
a tempore mensuram consumtnalioms, el ex nu- \
,
trimenio eorum, quae fcetum fingunt ct forroant,
quanluin ei, quod formatur commodum esl; et ut
\ ,
rem in pauca conferain, nalura oninia pervadens,
, *
quibus conslituiio hnmana perficitur, ita ad gene- ,
rationem id, quod non crat, adducil, et propterea
, \
id, quod non eral, nasci dicimus, quia quodaliquo ,
lenipore non eral, posiea aliquo tempore csse i n - \
cipit. A l in divina generalione neque nalursemini /, \
sterio, neque tenaporis rcvolutione ad ejus, quod
, \ \
generatur, complenicntum, neque aliis, quaein ter- , ,
reslri gencratione cernuniur, opus esl, neque in
b
ullas bumilcsabjectasquc cogilationcs incidit, quis *

quis oainiscusu carnali cxulus, ad divinorum cou
D
CONTRA EUNO II), LIB. I .
,

*
\
,

,
,
*
.
, \ ,

, ,
, \
.
1
\
\ ,
,
, ,
, \ , \
, \ ,
, . ' \
, ,
.
,
\ . ,
' \
, \ \
;

\ , . ;
; ; . ;
. ,
; \ , ,
;
;
, , , \
; \ ;
,
.
,
,

, "
.
, ,
,
\ ,
, ,
; ' \ * Grncs.xiT, 18 sqq.
U6
templationera accedit, sed quaerit aliquam intelligcnliam, majeslali rei significatae consenCaneam ;
ncquc enim mutalionem aliquam in impastibili
apprebendei, neque cogilabit eum, qui omnts natur?e conditor esl, indigere naturali ope et auxilio,
iicque lcmporariam intensionem in arterna vila
adniitlet; sed ab oranibus islis liberam puramque
divinam generalionem intelligcns, soluin conlilebiiur Patris appellalione boc dunlaxat significari,
itnigeuiluni Filhim non esse principii experlem,
quippe qui a Patre subsislenliae suae ortum babeal, omni aulem inilio careat, eo quod nullum
iniiii signum in eo, quod quserilur, appareat. Nam
prius et posterius et aliae successiones, qua; in lemporariis intervallis inveniunlur, si tempus lollas,
pariter lolluntur, unaque cum lempore oninia alia
bujus gencris signa evanescunl.
Cum igilur illud aliquando non admillat, qui
anlc soecula, ineffabili modo Palri praesens est,
ex generationc quidera est, scd nunquam incipil
esse; neqne enim in lempore, neque in loco vitam
habel; sublato igitur et loco, ei lempore, et omni
hujusmodi cogitatione procul ab hypostasi Unigeniti amandala, quod ante illum cogiutur, unicus
Pater esl. Sed cum in hoc ipse eliam Unigeiiitiis
sil, proiit ipse testatur, nulla ralio permitlh, ut
eum aliquando non fuisse suspicemur; nani si
aliquando ipse etiam Palcr non eral, neceftsario
per Palris non-cxsisleniiam selernitas Filii sursum
verstis inlerrumpilur. Si vero Pater semper est,
quomodo Filius aliquando non est, qui non polest
separaiim per se, absque respeclu ad Palrem iiilclligi, sed tacite scmper cum Palre nominaltir?
Nam Patris appellatio ex aequo duae personas signiiical, sponle sua Filii noiione ad Palris vocabulum subsequente. Quando non erat Filius? hi
quo non e$se illius deprehensum est ? Num in loco?
At locus non erat. Nuin in lempore? At anle lempora Dominus est. Si igitur ante tenipora erai,
quando non eral ? Et si in Palre erat, in quo iion
erat, dicile, quaeso, vos qui inaspectabilia cernttis? Quid inlermedii cogitalio vestra effinxil?Quod
vacuutu circa Unigenilum rrperistis ? Num rera, an
concepiionem, quae cum Patre extensa vitam ejus
, produciiorem faciat, quam vitam Unigeniti? Et quid
in bis immoror, cum neque de bominibus proprie
affirmare liceat, eum, qui non esl, generatum essc?
Nam Levi mullis generaiionibus anle suam secuudum carnem nativilalem a Melcbisedech decimalus
e s i : ita enim ait Aposlolus, Levi qui decimas accipicbal, decimatum esse: el addil probalionem,
quia in lumbis palris sui erat, quando Abrabam
sacerdoli Allissimi o c c u r r i l . Si igilur homo aliquo modo exsislens generalur, teslc Aposlolo,
qualenus pcr communionem essenliie in gcnerante
praeexsislit: quomodo de divina natura voc<m
banc emitterc audent, nempe eura non exsislen-
447
S. GHEGORH NYSSENI
448
tem genilum esse, cum in Patre sit, prout ipsemel , .

, 6 \
a i i : Ego in Patre, et Pater iit me eit " ? nimiruin
sccuuduDi auam et aliam intelligentiae nolioncm * ,
alter in alicro esse dicilur. Filius quidem in Palre, * \
quemadmodum imaginis pulchriludo esl in elegan-
tia protolypi : at Paler in Filio csl sicut in ima-
gine decor el venuslas ipsius primigenii exem- . 6
plaiis. In imaginibus inanuTaclis lempus inlerpo- ,
siium speciem accepiam a proloiypo peniiug se- , >>
jungit. Hic vero allerum ab allero separari uequit, , *
ui ait Aposiolus, neque bypoelasis eeu substantia , \ '
a cbaraclcre: ncque a divtua gloria splendor, ne- . Qv ,
que a bonilaic imago avelli potesl, sed quidquid \, , \ ,
borum animo conceperis, conjunetim, quod cum '
illo intclligitur, mentem ac cogilationem subibil. \
Qui cum *t(, inquit, splendor gbriw": cum $it, non g , ,
qui faclus esl. Quam pcrspicuc islis duarum opt- ( \

nalioiium impielalcm refeliit, ut neque ingenituni ),
exisiimemus Uuigenilum, quia vocal illiun splen- . *
, \ ,
dorem gloriie : nam ex gloria splendor est, non
vice versa, a splendore gloria: nequequed aliquan- .
do exsistentiae iniiium acceperil. Nam illud, cum stf, perpeluUatein et aeternitalem Filii omni tcmporc
supei iorem denolat.
"
llaque imporluna prorsus est el fulilis illa quaeeiio ab adversariis ad fidei eversionem el proprii \
m o r i s slabilimenlum, lanquam invitlum ielum, ,
objici solila : Num qui e$t,generatur ? Quibus in- , , ;

trepide respondendum c s l , cum qui in ingenito
, ,
eral, ex ipso geniiutn eese, et principium cxsislcndi
inde ducerc ; inquit e n i m " : Ego vivo propler - Q
irem : al inilium, quando inde processcril, baud , , *
esl diccre, cuui tion interjicialur aut res, aul cogt- taiio, aut lemporis iniervallum, quo esse Filii ab , ,
vssc Palris secernatur el divellatur, neque exsisiat , ,
signum seu iudicium aliquod, cx quo Unigcuitus a *
, '
vila Patris separalus propriura subsislendi initium
ceperit. Si igilur nullum aliud esi principium, quod .
Filii viiam anlegredialur, cumque pielaiis ratio \ ,
ci Iradilio soliiin Patrem indubitanter anle Filii ,
bypostasin praeconcipiat, Paier vero principii expers sit et ingenitus, ipsis adversanis id conGten- , \ ,
tibus: quoroodo iniliuni esscndi babcl, quem in ,
;
priucipii experie exsisiere inielligimus ?
Quid vcro delriuienli vera ct sana doctrina suslinebil, si quis admittal voces advorsarioruui, D ,
quas u l absurdas proferunl, scisciiantium, Num , ;
qui e$t,generalu$ sii? neque cntm volumus, eum, , ^
qui cxsisiens genitus est, geniluin esse eo modo, , '
quem sibi crassa quadani cogiuiione Nicodcmus , *
Domino colloquens iinaginabalur, ralus eum, qui
jam natus esset, noa posse denuo nasci ; sed quia \, \
, \
semper ab co, qui principio caret, suum esse uniler aptum el coirnexum babet, quiqueprius quid- , \
, \
dam seu anliquius indagantem semper comitaiur,
\ ,
et curiositalem nientis ascendenlem in superiora
, , \
anieveuit, omnibua Palris noiionibus quasi admi, \
stus, ncque esse incipil, neque ingeuilus est, scd
m
eo
8 7
Joan. , 14.
8 1
Hcbr. , .
8 ?
Joan. , 5S. ' Joan. , 2 sqq.
CONTRA EUNOMIUM, LID. I .
, et genitus cet, et erat, principii ratione generationcm suamexPalre manifestans, aelerniuie vitvc, i l .
l u i l , quod aliquando non fuerit, a se propulsane.
Caeterum prsediclis obstrepU sciolus, supervaca'* , nea cdoctus, c l a Patris naiura Unigeniti essenliam
\
, rcsecat, eo quod isle genilus s i l , aller vero, inge , * uilus, cumquc tot sint noinina, qua; de natura d i , vina pie enunliantur, in quibus nulla differentia vel

varialio ad Filium apparel, omnibus illis, quae utri
quc aequaliler conveniunt, (quibus etiam naiurae
\ ' ,
communio notificatur) praetermissis, soli innasci \
bililutis seu ingeniti vocabulo adhaerescit: c l ne*
\ que bujus consuetam, omniumquc calculo proba tain significalionem recipil: scd ingcniti notioncm
\ novat, repudiatis communibus bujus vocis signifi. ;
caiionibtis. Quae borum omnium causa ? non enim
;
sine urgcnlc ralione ab usilata vocabulorum no ,
tione orationem abducens, pcregrinitutcm vocuni
.
sectalur. Probc n o v c r a t , si consuetum vocabulorum
\
usum relineret, se nullum ad verae doctrina?. evcr ,
sionem aditutn reperturum. Si vero a communi . bus et passim approbalis notionibus voccs abstra * beret, perversitaie vocis, facile ctiam ipsam do , \ ( ctrinam pervcrii possc. Exempli gralia ( a d ipsa
. * enim deprattata T o c a b u l a accedemus), si cx c o m
muni omnium sentenlia Deum ingeuilum, quod
genilus non sit, appellari decuissel : utique baere ticic struclurx macbina corruisset, sublata ca,
, qiiani cx innascibititate lexit, cavillatione ; si cnim
,
g credidissel, ex bac consecutione sccundum simili.
tudincm fermc omnium, qua? Ecclcsia Dei usurpat,
' , , qitcmadmodum invisibilc, impassibile et incorpo , , \ ,
reum, sic cl iiigenituin Deo universorum atlribui,
\ , \ \
concessisstHquc quolibel borum nominum signifi , * cari id quod Deo non inest, quia nec corpus, noc
, ,
passioncm, nec colorcm, nec aliunde causam es , , .
sendi habct : si, i n q u a m , rem hic ila sese babere
2 , existimasset, nulla ei ad inaequalitalis dogtna ar
cbilcctandum occasio reliqiia fuissct, cum ipsi
, *
eliam adversarii fateanlur, in reliquis oiunibus
. *
Unigenilum Palri sequalem esse.
.
1
' , \
,
,
^

,

*
*
, * ,
* ,

\
. *
,
* , ' * ,
Cxlerum ne boc oontingat, ex omnibus nominibus, quse divinain et sublimem illam polcntiaui
declarant, elegii sibi innascibilitalis vocabulum, ct
boc pro arcc ct propugnaculo , unde in doctrinam
sanam irruat, consliluit, conlrariam rationem, quae
est in vocibus geniti et ingeniti, ad ipsas personas,
qnibus nomiua conveniunt, transferens, el naturarum divcrsitalem ex nominum diversitalc comiuiniscens. Ait enim, non dici genilum, quia gcnilus
sil, nec ingcnitum, quia genilus non s i t : sed alterum ex generatione essentiaium esse (ut ita loquar),
nescio quanam sapientia ad banc inlellig^nliam
inducius. Si enim quis seorsim, et per se singulorum riominum significationes perpcndat, sublractis
orationi personis, de quibus ordinc enuntiari videntur, mox vaiiitatcm eorum, quas isle asserit, intcll i g e i : noti enim, quia Paier, ut verae fidci doctrina
S. GREGORH NYSSENI
Iradit, prxinlelligUur Filio, nominum quoque ordi-
iiem ex subjeclaram personarum dignilale, et ordine insiituemus, sed nomina per se considerenlur,
quodnam alteri per rationem praeponatur (iterum
dico nomcn, non rero noniine significatam), et
quodnam ex dictis, notionis alicujus positionem :
el quodnam posilse notionis ablalionem indicet.
Dispiciatur excmpli gratia ; arbitror enim consultum fore, ut res similium exemplis declarelur.
Scienlia et inscilia, passio et impassibilitas, et
bujus generis alia, nomina quaedam sunt. Quaenam
prius aliis prasconcipiuntur el inielliguntur, iium
illa, qua3 rem posilam tollunt, an quae rem ponunl? Ego ita senlio, prius intelligi scienliam,
iram, ct passionem, postmodum ea, quae exstinclio-

, \

\ .
* ,
th
,
, ;
, \
.

, , \
\,
; " ,
;
lieixi et inleremptionem significant. Ila cogita de

.
generalioue et innascibiliialc. Ncque ullus studio , \ , \ fi
proprise religionis inccnsus calumnietur, quasi F i - \ ,
liuni geiieranti prseposuerimus : non eniin id mo- \
limur, ul Filius Palri praponatur et praeconcipia- , .
tur, cum de geniti et ingcnili significalioue disseri- , \
mus : cerle generatio alicujus rei vel nolionis po- , \
sitionem signiticai, al *ero innascibilitas cjus, quod \ .
pnsilum esl, sublalioncin, proul anlea dictum, u l

proinde neressarium sit, omni modo prius intelltgi

,
nomen gencrationis, quani nomen innascibililalis. , \
Cur igilur ordincm secundum, qui in nominibus

,
T.silur, Pairi violenter aplare conlendunt, pulanl- . \,
quc nolionem rei alicujus privatricem, posse de monsirare el compledi nomiuis essentiam ? et ta- ^ , \ men iis qui fatuitalem el insulsitaiem eorum, quae
,
aeseruut refellunt, adinodum succensenl, et in eos
; \
concitanlur.
\ .
Videenim quam insaniat in illum, qui iniirmita
tem et futililatem argumcntorum ejus palefacit, et
\ \
quam, ut potest, ab illo vindictam exigat: polest
, ' aulem solis conviciis illatisque injuriis : cujus pro- \ \
fccto gaza3 copiosissimus eidomi provenlus esl.
.
Qucniadinodum enim illis,qui libros eleganter, mun \ ,
de et nilide describunl, nexus quidam et quasi vin- ^
cula sunl, qtiibus vacua spalia explent, et loti
\ '
scriptioni vcnustatem et eleganliam conciliant:
,
ita iste pleraque conviciis exornat, calumniandi
,
cximia facultaie praetlare insigrtitus. llerum enim

nos appellitat vanos, qui a rcctis cogiiationibus
aberremus, neque salis idoneo apparalu ad certamcft accesscrimus, ncque eliam vimet raentem disputanlis assequi valeamus. Haec enim omnia, et
plura lalia a modesto isto, et bene composito ore
in magislrum nostrum (Basilium) conjiciunlur. Et
forsan justa irae causa suppetit, meritoque dcclamator effervescit. Quid enim necesse erat, ut ipsum
contristarel, demonstrando inibecillitalem eoruin,
quae ipse disseruit, manifestando insuper, omniumque oculis cxponcndo blaspbemiam Yerisimiliiudine sopbisnialum teclaiu ? Gur non potius silentio
fragilitatem dogmatis bujus tegit? Cur miserum
ubique traducit,et ad publicum quasi spectaculum
cxponil, cum illius magis misereri, el dispulalio-
. -
, \ , \ .
, \

\ , ,
*
^ ,
\ ,
; tfj
,
\
; \ -
455
CONTRA EUNOMllM, LIB. I .
\ nis turpitudinem tacite operirc deceat? At isle re \ . fulal clvelut in thealrum rapil illuni, qui a suis

discipulis propler sapientiae el acuniinis opinionem,
nullis non bonoribus aflicilur. Dixerat alicubi in
(5
, * suis disserlaiionibus Eunomius, Ingenitum $equi
Deum. Objecit doctor nosler dicto buic insislens:
, * ,
id quod sequitur, esse ex eorura numero, quae ex , ^ .
trinsecus advcniunl, al esscnliam uon esseex illis,
^ \
^, .quae exlrinsecus adveniunt, scd ipsiiis esse, secundum quod est, signiiicalioneni conlinerc. Hic ira
\ . , - inflamniatur modestus ille et invictus, et niulta
; - probra eructal, quia dicto perceplo, ipsum quoque
, , \ - sensum percepil. Quid igilur peccavil, si constan. ; , ter sentenliain verborum seculus esl ? Si euim a
senienlia aberrassel, recle ea, q u * effulivisli, a le
,
; , \,
3 prolala essc, nos quoque confileremur. Si vero
ad refutationera erubescis, cur noo expungis, qua
. ,
, scripsisti ? cur eum coniumeliis incessis? Uiique,
inquit, sed non inieUexit, quorsum tenderet oratio.

Quam igitur injuriam irrogamus, si cum eimus ho; \ mines, ex verbis de mente conjccluram facimus,
, * \
, \ cum nullum aliud eorum, qiue in corde delilescunl,
, * indicium suppelat ? Deo enim pronum cst etiam
invisibilia videre, et eorum, qtiae millo modo com, .
prebenduntur, notas intueri et inaequalitatem inaspectabilium cognoscere. Nos vero ex auditis j u dicaxnus.
, * ,
.
,
.

, , \ .
^
,

, ,
,
, ,
, \
,
fii*.Iv,
.
Dixit igitur : Ingenitum sequi Deum. His verbis

adducli credidimus etim aflirmarc, innascibilitatem
esse ex eorum numcro, quae extrinsecus Deum
comilanlur. Alcum rursus dixit : Magis vero tubslantia est ingetiitum : non amplius connexionem
intelligere potuimus, quippe in significaiis diversa
admodum et adversa varielate doprehensa. Si enim
ingenilum tequilur Deum : ingenitum autem esl
subslanlia, diversae substantiae in eodem conslituanlur oportel; ut quidem l>eus sit secundum
idero, sicul olim erat, et esse crcdilus est, babeat
vcro subsequenlein se substantiam aliam, quam
innascibilitatem notuinanl, q u alind quiddam sit
ab illo, cujtis scqucla cst, prout doctor objicil.
Quod si hunc in modum bac intelligi cupit, ignoscat nobis indoctis, qui sublililalem bujusmodi
speculalionum capere nequimus.
Caelerum si boc sensu repudiaio asserat, se non
, \
\ , , j statucre in Deo duplicem esscntiam, alteramde d i vinilate, alleram de innascibilitate, oblineat a se
, homo, neque prseceps, ncque maliliosus, ut in cer ,
taminibus pro vcritate, conviciie non multum i n , , dulgeat; sed dilucide exponat nobis, quomodo i d ,
quod sequilur, et id, quod antegredilur, sint unum
, \ \
et idem, non alitid atque aliud; nam nunc quidem
\, * \
, iis, quse sui luendi causa proferl, nihil efficit, absurdilate aeque ac antea perseverantc, neque, ut
* , , ipsemet ail, orationis illius tam concinnse rotun
dilas ac concentus inconsonas doctrinae medetiur.
.
Quam cnim eruditionem in bis reperire liceat, ego
, . necdum perspicerc potui. Sed verbalim bic red * \
damus ca, qua? ecripsii. Diximut, inquit, Magis
. , \,
ipsum wgenilum tit subitantia, mn ad extistet*
,

S. GREGORII NYSSENI
%
tiam perducenles, quod uqui demonstralum est, sed .

<
, , .
lioc quidem tequitar appellationi, id vero quod ttt,

, *
etteniioe accommodanles. Qua3 omnia si in unum
-
colligas, huc tota oratio recidet: sequi ingeniltim
. nomcn : quandoquidcm ipsum est ipse ingeuilus.
; , \,
Quem horum verborum inlerpretem advocabimus?

. > ,
iVoit ad exshtentiam, inquil, perducentes, quod se \
qui demomtratum est. lllud dixerit
,
.
forte aliqtiis arcanorum exposilor, eum usurpare
. \ ; ,
loco vocabuli ,>/. Reliquorum
\, , ,
aulem, qua landem ratione aliquis intelligenliam,
.
et connexioncm assequatur? Quod ortum cst ex
, , ; ,
scquela, non ad cssenliam, sed ad appellationem,
; cognalionem cl babiludinem habet. Quid vero,
,
sapientissime, appellalio? Num dissonat ab essenlia, an ei secunduni notionem consonal? Si cnini ;
, ,
appcllalio ctim essenlia nullam prorsus cominunioncni baberct, qtiomodo ab ingeniti appellatione ,
esscniia proprio suo cbaractere insignireiur? Si ;

igilur, proul ipse vocas, cognate el naturalilcr , .
esscnlia ab innascibililale conlinclur, qno paclo ; , \,
bic scjungiltir? Nomen cssentice seu subslanlicc, ,
.
inquil, ad aliud sequitur; et rursus : ipsa esseniia
ad aliud. Quae vero toliue bujtisoralionie slruclura ; \
esl? Sequitur, inquit, Deum, ingenilum nomcn, ; *
\ ; \
quandoquidem esl ipse ingenitus. Deum, qui aliud
quiddam esl, quam ingeniium, subscqui ait boc ;
,
\

nomen. Quomodo divinitatcin iniiascibililale definil? At iterum oggeril, Deum, qui ingeiiite esl, , \ ,
, subscqui ingenilum? Quis nobis rccondilorum bujusmodi dogmatum nodos diesolvel? Ecce tibi * . \ \

ingenilum antecedens, el ingenitum subscquens ; et
\
appcllationem subslanlhe, nunc quidem naturaliier
compelcntem, nunc ceu aliena? sortis subsequen- ,
, ;
tem. Quis hic lantua esl crga innascibililatis no \ \
men pavor el obslupefaclio, ul illi tolam divini , \ ^talis naturam adscribat, diclitando, si boc nomine
(.
Deus aflkiatur, oiunia piclatis jura integra fore;
si minus, toiam Qdei summam in pcriculuin vocari? At nisi quis arbitretur supervacaneum prorsus et infrucluosuui fore, de bis breviter disserere, sic disputaliotiem insliluemiis.
jEtei nitas divinae vha:, si eam velul definitione
, \ qua.lam describere velis, ejusniodi est, semper est,
, \
ncc adiuillil aliquando non fuisse, et aliquando
* ,
futurum. Sed qucmadmodum qui ex circulari
. *
flgura planuin dimetiuntur, aequaliler a ceutro ad ^ \ ,
dislanliam lineae in sc convolutae, indefinihim prin, .cipium figurae csse aiunt, linea neque in aperlum
,
finem dcsinente, neque eiiam a manifesio inilio
progrediente, sed undequaque pari spaiio a ccntro ,
sibimeltpsi copulata, el principioel Gne carere v i - , '
detur: proctil absil calumnialor, quod circum *scriplaj ei definitae Qgura, circumscriplam naluram
, \ comparaverim: non cnim ad circuli circumseriplio- * \
ncm, sed ad sirailitudinem ejus vilae scu natura,
qiiae undequaque incomprebensibilis est, intuili,

aflirroamus banc acternilalis notionem esse. pras- ,
S P i n i enim momento, velut a cenlro ct signo quo ,
dam, mentem ad infinilalem vitsc illius exlendentes .
el circumagcntes, aeaualiler ci similiter ab immcn- , , \ ^
4S7
CONTRA EUNOMUJJl, LIB. I .
46*
; sitale illa in circulo circumrolamur: Conlinuamque

, ct indivulsam ipsam ad seipsam divinam vilam
, \ undequaque compleclimur, omnis finis parli&quc
- expertem. Hoc de aeternitaie Dei docemus, quod a
\ , \ Propbeta cognovimus: Deum esse regem ante * . cula, qui regit ab cclerno in celernnm, et ultra * * : ea
\ , propler, siiperiorem oroni principio, ct ullcriorem
, ,
omni fine statuimus. Hanc existimalionem , qua

, " , . velut universorum Deo consentanea de divina majc\ , - state inibuti sumus, duobus nomiuibus eiTerrc so . lemus, ingenito, el inlerminato, quorum illo infini tatem et immonsitatcm, boc perpetuitatera divina
, - vil# declaranius. Si enim allerum dunlaxal cx duo , ri> ,
\
bus pradiclis vocabulis ad rem banc cxplicandam
, \ , \ assuinatur, alteruni rcticeatur, signiiicatum iu eo,
. & quod relinquitur, mancum et mulilura erit: non
, - enim fleri potest, ut unum horum ex bis significa, lionem, quaa in allerutro cst, rectc repraisentci.
. Nam qui interroinaluro nominat, is solura termino
carere indicat, at de principio nibil interim asse , - ruit. Et qui principii experiem appellat, is id, quod
* \ - signiAcatur, supra omne principititn cssc ostendit,
\ , al finis ralionem relinquit aiubiguam.
\
.
, ,
Cum igiiur baec vocabula, ut dixi, xqualiler aeter , nitalem vitae diviiiae exhibeant, tempus cst, ut dis, quiramus, quomodo isli aeternilatis signiP.caio quast
, ,
dissecto, dicaut, nolionem illara, quas omn^ prin , \ ^ cipium removct (quam subslantiani esse aiunt),ia
, aeternitale non spectari; et termino carere, in iis,
. quaj extra essenltam sunt, compulari debere. Nescio
- quam nolionem cl spcculationem seculi tradant,
, - principii expcrtcm esse, esse substanliam, at Gnis
. \ negalionera, quasi exlra subslaniiam ablegandam
, - esse. Opurlebai enim, cum duo isla in codem con* , - siderenlur, aut ulrumque in substanlia?. classem
\ . recipcrc, vel s- unum abjicicndum censuerunt, ab* , jicere simulet alterum. Si vcro illis omnino lubcl,
; divisa xterniiaiis notione, allerum quidciu sub, staniiae divinae nalurae deputare, aUermii iis, q u
/ , - non exsistunl, accenserc (quandoquidem abjectis
p-frzwj, - ^ et Yilibus cogitationibus baec dijudicarc nituntur,
**. - nequaquam idonei, qui se ad subliniia de Deo scnsa
^, I)
^^
, ^
,*
, ,
T r a V ' , \
. (
,
^ ^siev )
&?ac*l} '
^ -
|rfiVnr
,
e q f w 4_mm
xmX . "
H , \ \
v ^ l ^ r c a ,
^ ^ V c a ,
w - psal. L\nu,
PATEOL. G B . X L V .
attollant, in allum non subvolantcs, more videlicet

avium, quibus pcnnac defluxerunt): suaserim ego
illis, ul doclrinam euara invertant, el interminalum
in subslantia nuir.erent, nec mullum curent, an
ijUerminatum principio careat, ftituroque potius,
el quod spe apprehendilur, quam prelerito, janique
cvanido, priores parlcs deferant. Haec dixerim propter eos, qui pusillo et angusto sunl pectore,
sponte oralione ad insipienlium captum el sensum
demissa. Ilaquc cum vivens praieriti nullam raiionem ducal, omncmque induslriam ad id, quod futuruin csl el exspccialur, conferat, preclarius u l i quc erii, inlcrimnabilem cssc, quam principio carcrc: quia quod iinmortale est, iertur ad futurum,
ct ad id, quod cxspecialur. llaque aut l)eo digtia
15
S. CREGORII NYSSENI
4t0
sublimia de divina natura scnsa concipiant, aul si bumano iuodo hxc talia scsliinare vclint, praler- .
Uo praefcranl fulumm, eoque diviuam cssenliani * crrcumscribanl: quandoquidcra quidquid u niporis
> .
prxleriit, ipso Uansilu evancscit: al veru illud,
quod exspeclalur, ipsa spe subsislU.
,
Cajleruni baec lanquam ridkula clpuerilia, pueris
in foro sessilantibus el lusilanlibus convenientia, \ ,
profcro : neque cnim cvenire poltsl, quominus in * ^ \
ltisum resolvatur, quisquis propius seciae bujus ,
viliiatem, el ad bumilia abjeclionem inlrospexeril. \ Itlud addere non abs re forc visuiu esl, cuin aHer- .
niiatis nolio tilrisque ex supradiclis conQciatur, cx *
, 0 ,
negatione scilicel prinripii et Onis: si esscnliam
Dci uno circumscribanl, seiniperfecla eril esseiUiai -, \
ratio, quippc in sola pi incipii negalionc consisteiis, \ cluso abcssenlia intcrminalo. Siaulcm ambobus , ,
conjuiiciis cssciniae ralionem ex utroque conQcut,
,
rui sus dispiciamui, qusenam absurdilas banc asscr- *
iioneiti consequalur: videbimns enim illos, nonjam
.
jolumcum unigeniloFilio, sedcliam secum pugnarc, * , quod planum aperlumque cst, ncque mulla pro- *
balionc egcns. Na.n ralio piincipii el finis sibi
imiluo oppununlur, el diversum csl ulriusque signi
,
(icaluiu, qucmadmodum etiam in aliis, quas per , .
diamelrum sibi rcpuûanl, iuler quae incditim nul , ,
lum inlcrccdil. Is eniin a quo principii dciinitio * *
xigilur, non tiiique iiuis dctiinlionum assignabit, * \ \
sed coiilraiiain omnino raliunem principio coiiipe- : *
lenlcm, cl fini opposilam proferel. Igilur et quae \
,
C
luilibet borum opposita sunt, pro modo opposilio- ,
Jiis a se invicem dislabuut: et aliud erit principii * ' \
exporiem esse, opposilum i l l i , quod principio sub- . jacel: aliud vero iulenninaliini, quod nrgationem > ,
/inis significal. Si igilur duo is'.a, principii, in- , \ ' * \
quam, experteni esse, et lermino carere, esseniiac ,
diviiue adscribant, Deuai ex duobus repugnanlibus *
et ftibi dissonis rebus coaginenlabunl: naoi flnis , .
el principii repugnantiam ipsa notio ulrique borum
insila pcr se manifestat: quaa enim opposilis oppo- , \ ,
sila suiti, ctiam inter se opposila sunt. Ycrum est \
autein i l l u d : omnia, quae secundum naturara sibi .
muuio adversanlibus adversanlur, ea eliaui sibi ,
muiiio adversari, ul excmplorum inspeclionc liquet. \ 4 * .
Jgni aqua adversalur. Igiiur eliam facullaies, qui- , ^ , \
bus se invicem interimunl, conlraria? inlersc erunt: . * , ,
jiani si ignein exslinguit bunior, aquam autem e ,
inedio lollil siccilas, repugnanliaiu aquae cum ignc, \
insitje ilideui qualilaies in seipsis relinent, ul ne- . \ . \ \ ,
cesse sil conliieri siccitaii buinidiutcin adversari.
Iia ergo cum principium el Gnis opponantur, opor- .
tet ul el nomina secunduin sensum sibi adversen- ^
, ,
lur, principii, inquam, el finis negalio. Si igitur
alioruiiN boiuui duutaxat essenliam demonslrare \ , \ '
coiilenUuiU, resumain cnim, quod antea dicium ,
. \ , \
esl, dimidialum quoddam esse Dco atlribuent, sola
principii ncgatiou^ esseuliam ejus circumscribcn- , |&\
tes, ad iinis aulem negalionero nequaquam exten-
deiacs; si vero ulrumqu ad raiionem divinx c- , 6 \ .
r r
461
CONTKA EUNOMIUM, U B . 1.
senliie referanl, niliil aliud efficienl, o;uart! t eaui

ilvxt '
ex repugnaniibus modo supra exposilo coalitani,
et ob repugnanliara, quae esl iuler principii ifinis
, negaiionem, ipso interminato et principii cxperle,
,
secundum subslaniiam, disci>sam csse, patefa.
ciant. Quo fit ut Deus illorum sit res qusedam varia
, , > et ex puguantibus rebus composita.
^ , , . \ ' . \ ; \ , ^ .
* *,
At ncqne est, ncque cxoriatur in Ecclesia Det
,
talis doclrina , ut dicarous, shnplicem, el ab oipni
, \ , composilione immuncm, non modo mulliforincin
.
et varium , scd etiaiu cx rebus pngnanlibus con , \ - flaiuni esse : nam divinsc verilatis simplicitas Dcum
, , \ i d , quod cst, csse docet : eum sciiicet, qui neqne
* nomine, ncquc cogitatione, nequc alja ralione
, \ , coinprebcndi valcai, non solum bumana, scd i t
, - angelica, tola ilta supra mundum evecta facultalc
\ , \ eminentiorem, ineffabilem , ct inenarrabilem, ct
, omni, quaj verbts perGcitur significalione excel >, siorem : qui unum nomen, ceu propriae nature
\ '., noiam ac indicium babel, quod Ipse scilicel solus
, sii super omnc nomen, quod et a n Unigenilo
, '. conccssum c s l , quia omnia qtia? sunt Palris sunt
- eliam Filii ' . Has porro voces ingenitum et inter \ &.
^ minatum aelcrnilatis, non autem esscnliae indices
cssc, vera el pia doctrina t r a d i t : ila ut ingcni, , \
lum nullum ipso aolerius principium, nullamquo

- C priorem causam exstare indicet: iiiterminatuni
vcro, rrgnmn ejus nullo fine clausum i r i ostendat.
. , \, ,
Tu enim, inquit, idem ipse e$, et atmi tui non de. piv
per csse eum cx nnllo principio prodire
- ficient :
\ - innuens, sequentibus auiem verbis , infinitam i l lam, el nullis limitibus circumseplam viUe illius
^.
beatitudinem delineans.
'* > \ ,
At forte objiciat quis etiani ex religiosiorum coctu
\ *
occasione eorum, q\\x dc selernilale disscruiinus :
\ diflicile esse unigcnili Filii bonorem salvum et i l l i . batum praestare, si quae dicla sunt subsistanl: cum
,
cnim duac sinl dogmalum rationes, allerum illorum
\ ,
Filio convenire oportet: \e\ enim ipsum quoquc Fi
, ,
lium ingenilum essc probabimus, et boc est absur . dum, vel seternitaleiu ei adimemus, qtiod proprium
, \ ,
est blaspbemanlium. Si enim ex principii et finis
,
negaiione aelcrnitas cognosciiur, plane sequilur aui
,
nos iirpielalis labem comraberc , ulpoie, qui Filii
.
aeternitatem non confiteamur, aut inleUigenliam
;
no^lram, quando de Unigenito cogiiamus, ad inna
siibililaiem quoque defleclere. Quid igitur nos ? si
,
temporalcm quamdam inlercapedinem byposlaRi
\ ,* seu subsislentias Filii anteponeret, qui Patrcm sola
. \ , \
priucipii ralione prius Filio concipit, jure censeii
, \
possel doQirina de Filii seterniUle in periculom ?ocala. Nanc pari prorsus modo, aliquando non f u , \ , \
lnrum esse, a Paire et Filio, quin et a Spirilu
. "
, \ . \ cxsulat, nam ubi liiillum tempus, ibi etiam a/iR
ei
Philipp. I I , .
Psal. c i , 4.
S. GREGOUll
NYSSENI
quando sublatum esl. Si autem Filius semper lan- \

,
quain exsistens concipilur, in ipsa Patris nolione
, ,
rclucens, quae formido nos abslerreal, quominus
; * , \
aiternitalcm Filio adscribamue, qui neque prin , \ , \ ,
oipium dierum, neque iinem vitae babet ? Quera\ , \ ,
adiiiodum enim ex lutnine lumen, viia ex v i i a , ex
bono bonus, sapiens, justus, poiens, et caetera , \ .
ad eumdem inodum, exquc ta!i talis, sic ox aelerno
plane aelernus processit.
Scd l.tigiosus quispiam noslro quasi ex ore dispulalionem subripiens, oggeret, ex diclis suspicionem oriri, quasi etiam ingenitus ex ingenito fuerit.
Vcrum qui ista objicii, cordc sobriussil, et propriis
' vocibus insisiat : nam qui Filium ex Palre esse
coniilelur, jam eo ipso ingenili ralionem a Filio
removit, neque ulla causa suppetii, cur meiuamus
Fiiium a-lernum, et lainen non ingeniliim pronuuliare : quia enim viia Filii nullo lemporis intervallo
defiuitur, sed et anle sxcula, ei post condila saecula immensilas vitae ejus undequaque diCTusa est,
proprie aeterni appellalione affkiiur : quia vero
Filhis et est el nominatur, Palrisqtie notionem juiiciim in seipso contemplandani offert, fieri npn potest, ul quis illum ingenite exsisfere crcdat, euin,
inquam , qui semper cum Patre cst, et ut eliain
divinus ille doctor noster docuit, qui genite Pairis
innascibilitaii unilur, ideinque de sancto Spirilu do
cemus, in solo ordine diflcrenlia conslilula. Quemadmodum eniui Palri Filius conjungilur, ei cum
* \
, , \
.
, \
* ,

\ , \ ,
. " \
,
*,
. "
,
,
, \
, \
,
* \ \

. , \ /
, ex illo originem ducat, byposlasi tanien posterior C ^
iion est, sic eliam Spii ims sauclus ad Filium se
, liabel; nani iu sola principii ralione Filius prius- *
quam Spirilus sancli bypostasis, concipilur : lem- \ \
porales autem diinensiones in illa omne saeculum
/ ,
nntegressa vita non inveniuntur: ita ut excepla
\
principii ratione sanclissima Triuitas in omnibus
.
probe sibi consooet: quam decet gloria et i m periuro.
CONTRA E U N O M I U M L I B E R S E C U N D U S .
lnlerpr. Nic. Guloni*, la Acad. Par. Graee. liti. professore regio.
CAPITA
SEU SUMMARJA
LIBM
SECONDL
\. Secundu* liber divini Verbi Incarnationem, ei

iraditam Domino discipulis fidem explanat; et
hccreiicoty qui hanc everinnt, el aiia dogmata ciidunty ex Oatre diabolo esse o&tendil.
8. Deinde Patris et FilH, el Spirilus sancli aternitatem pluribus explicat.

5. Postea ineffabile nomen SS. Trinitatii, el perto-
'.
, Kvplov ,
,

,
,
'.

.
'. "

CONTRA EUNOMIUM, LIB. l i .

,

, ^
, ,
,

.
\

^
.
'.
,
, ,

.
*. "
,

.
.
. '

,
"
.
' . " ,

"

.
0*.
,

\ ,
,

.
'. " , ,
, ^ ,
, ,
,
.
'.

,

, ,

tft. * ,
, ,
,
,

, ,
.
.
, * .

, ",
,
.
\ ,
"

, /,
, ' ,
,
,
"

.
*.

,
,
,

, .
9

* , ' Tam$, * \ , \ , \ ,
, , \
Hk :,
406"
narum mutuam habitudinem, esseniiie ignotam

rationem. Verbi ad not condeuemionem, ex Virgine nativitalem, secundum ejus advenlwn, et
mortuis resurrectionem et retribulionem exponit.
4. Eunomii de Ente inanem et blasphemam expo$ithnem redarguit.
5. Obtcura, et quce intelligi nequeunt verba Eutiomii
dicentis: subslanliam Patris neque separari, neque
dividi, mirabiliter everlil.
6. Patris cum Fitio unitatem, et Eunomri in sa:ris
litteris imperiliam, et rudilatem qstendit.
7. Ad hccc demonslrat Uniqenitum non solum ex
Patre, $ed el ex Virgine per Spiritum impanibiliter
natum, substanliam teu essentiam non dimisse,
cum neque hominum natura genita genitoribtti
dividatur aut scindatur; quemadmodum exennlo
Adami et Abrahami perquam sapienter comprobnt.
8. Dcinde umgeniti et primogeniti sigmftcalionem
quater ab Aposlolo positam admodum scile el apposile exponit.
9. Rursus de Uuigenitt generatione, deque variis
parlim materia constantibus, partim maleria
liberis geverationibut dhserens, Filium splendorem glorm divincv, et non creaturam esse, egregie
demonslrai.
40. Poslea explanat dictum illud: Dominus crcavit
nie, mox de principio Filii disserit, et fraudes stib
Eunomii verbis latentes aperit. illudque diclum :
Gloriam meani non dabo alteri, varie excutiens,
optime inlerpretatur.
11. Ommpotenli$dignilatem,el Unigentii(vlernitatem
et illud: Faclus obediens, explanans, Eunomii
gluporem redarguit dkentis: Filium ex obediemia
non accepme, ul Filius essel.
%
42. Deinccp* Mediatoris, wqualis, ingeuiti, ei genitr,

notionem, imaginem insuper tl sigillum Omirpolenlis operalionis, et operwn,perquamputchre ex*c*
quitur.
43 Postea Evangelicum illud exponit dictum: Palcr
non judicat quemquani: addtt, hominis cnm corpore et anima assumptionem Domino faciam,
pricvaricathnem Adami, et ex morlui* resurreclionem.
44. Deinde ezhtimattonem, quam Ecclesia, et quam
Eunomius de Spiritu sancto habet, proponit; do cetque, non tres deos esse, unum, Patrem
et Fiiium, et Spiritum sanctum; et insuper $ubjeciionem qua re$ omnes subjiciuntur Filio, eamdem eise cum illa, qua Filius subjicitur Palri.
%
4o. Ad extremum inconslantem intricationem, el

ob$eurilatem Eunomii dieentis aliquando Spiritum
sanctum esse crealuram, et Filii puicherrimum
opus: aliquando aulem ex operatiombii* Deuvi
esse confilenlis, copiose palefacit, et sic libro finein
imponit.
Chrislianorum fides , qua scciirtdum Domini

mandalum a discipulis ommbus genlibus in loto
terrarum orbe prxdicaia est, ncque ex hoiuinibus
est, nequc pcr homines, sed per ftominum
Btrum Jcsum Cbrislum , qui cst Dei Vcrbum, r l
vila , ct , et vcritas, cl Deus, cl Sapk-nlia . ei
bxc omnia pcr nalurain : proptcr boc maximc in
467
S. GREGOHll NYSSEM
4C8
hominis sfmilitudine factus naluraque noatra par- \ '

liccps per omnia secundum similiUidiuem absque
. '
peccalo. Secundum autem eimililudinem , quia
\
<um anima et corpore tolum bominem assumpsii :
* ita ut per ulrumque nobis factus sil sahis. Hic in
. \ , \
lcrris visue est, et cum hominibus conversalus ,

nt non amplius bomines pro animi sui sentenlia ,
\ de eo quod e s l , opinentur, eas suspiciones vel opi-
niones quas ex levibus quibusdam conjecturis as.
scquuntur, pro veris et firmis decretis babcnles.
,
Sed persuasi quod vere Deus in carne apparuit,
( , *
i4iud solum vcrum pietatis mysteriuni esse creda \ , '
mus, quod per ipsum Verbum ct Deum nostrum
.
tradilum esl, qui per seipsum aposlolis locutus
;, \ , \
ost. Eam vcro quae tum ex Yeleri Scriplura , tum
\ ex lege ct propbetiis et proverbiali disciplina facla , * \
cst dc supereminenle naiura doctrinam, per spe-
culum quotldam ot scnigma , (anquam revclata? no- , bis verilalis leslimonium ampleclamur, pie sen- \
lentiam eorum quae dicuntur accipienlcs. Ila u l in
fide quae a Domino universorum cxposila est ac- \ , quiescamus: quam in diclione puram inlentatam- *
que, sicut accepimus, cusiodimus : atque in exiguo
verborum Iradiiorum pervcrsionem et depravaiio- . nem, exlremam judicamus blaspbemiam ci impie- ; , ,
latem. Credimus igttur qiiemadinodum suis disci-
pulis Dominus iidem exposuil sic loculus : Euntes ^
docete omne$ gentes, baptizanles cos in nomine .
Patris, ei Filii el Spiriius sancii. Ilic esl scrmo ,

myslcrii, in quo per supernam gcnerationcm no*tra natura in melius transformatur, dum a cor- ' ' ruptibili ad incorruptibilc, ex vetcre bomine reno . valur, seciindum imagincm ejus qui in principio
, ,
divinam eimililudiucm cieavil. llujus itaque a Dco
apostolis Iradilse fidei neque subtraclionem nequc , *
immutalionem sive perversionem, neque addi-
tioneui facimus : aperle scientcs eum qui audel ,
vocem divinam calumnia quadam et malitiosa in- \ ,
terprelaiione p c m r i e r e , ex paire diabolo esse: , .
,
utpole qui omissis vcritatis verbis, ex propriis lo \ .
quilur, paler mendacii factus. Nam quidquid praeter
{
vcritatem dicilur, merum est prorsus mendacium, et non veritas.

Quoniam igilur hoc decretum ab ipsa Verilale
\ '
exponilur : si quid perperam bujus vocia conlera \
ptu coinminiscuntur maltgnarum baeresum inven- & \ \ loree, iia ut loco Palris crcalorem el opificem Filii
\
itominent: alque Filii loco opiQciuio el creaturam
ot qutd factitium fingant: pro sanclo Spiritu crea- \ \ \
luram creaturae, et opus operis, et quaecunque Deo , , \ * \
rebellibus ac conlamacibus de ipso placet aulu- -
mare: haec omnia quae sunt cjusmodi, revelalae
nobis in boc dogroale divinilalis abnegationem et , \
transgre&sionem nominamus. Semel enim a Doinind " ,
didicimus, ad quod nos cogilalioiie et meute per- *
apiccre oportet: per quod a morlali ad immortale \ \
nostrse natura? fit transfornialio, boc aulem est Patcr, Filiue, ct Spiritits sanclus. Quair.obrcm bor- *
ribile et exitialc rese asseveramus cum lias voccs
\ divinas maliguc c l pcrpcram pcrvfitcrc, tum alias
460
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I I .
477
: : ^ , illis omnino conlraiias cxcogitare, quae ad eas i n \

firmandas el eludendas inveniunlur, ac si Yerbuui
.
Dei vellent cmendare et corrigere, quod nobis lege
, ,
edixil bas voces in flde consianlcr tenere. Ilarum
\ .
siquidem appellaliomun unaquaeque dum iu nativa
\ , significalione mente percipilur, regula verilalis,
, \ , atque pielatis nonna et lex Cbriblianis eflicilur.
, - Nam cum mulla sint alia nomina quibus Deus
,
significalur, in bistoria et prophelia, el legc, bis
- omnibus postbabitis relietisque Dominus Cbrislns
\ , \
ad fideiD qtiae cst de eo quod est, nos adducerc po ,
lcns, bas voccs apponii, ratus si nos in Patrisqucv
\ \ .
et F i l i i , c l Spiriius sanrti appellatione pcrmanerc*
I \ mus, ad ejus quod vere est cogntiionem sufficerc,

qtiod quidem et unum esl, el non unum. Nani essen , \ \\& quidem ralione unum cst, quocirca et in ununi
\
nomen rcspicere Doniinus e d i x i l : sed secundum
: ^ - eas proprielates quibus divinae personae dignoscun*
, ,
lur, in Palria, cl F i l i i , et Spiritus sancli ftdcm d i , ' ,
slinclum esl, inseparabiliier in parles dislributuiii*
ct inconfuse unitum. Cum eniin audinius Palreiu ,
\
banc notionem et intelligentiam concipimus, quod
. '
boc nomen non inipso solum intelligitur,sed etiaui
,
cum Filio muluam relationem propria quadam vi de . ,
clarat: non enim Paler separatus in seipso incnle
\ .
comprcbendi posset, non unito el adunalo Filii

per banc Patris enunliallonem. Hac ilaquevocc
\ ,
Patrem cuni didicimus, Gdem quoque tn Filtuni edo , *
cti sumus. Quoniain igilur Deus natura quod est,

* - ^ qua est, scmper ct eodem modo se habct, cum
nunqiiam quid non fuerit quod nunc est, neque
,
unquam quid fulurus sit quod nunc non est, Paicr
, , \ \
auiem a Vcrlo nominatus est verue Pater, simul
, . \
autem cuui Patre Filiue ostenditur: nccessario cre ,
dimus, quod is qui nullam rautationein neque alle \ \ ,
ralionetu in natura suscipit, quod nunc esl,omnino
. \
sempcr erat, el si quid aliquando iton crat, vee
, \
nunc est. Quandoquidem ergo a vero Verbo sivc
,
, - Filio Pater nominatur, scinper omnino et erat Pa ter el est. eritque sicut fuit. Neque cnim fas iu
* \ - divina el immorlali natura, quod bonum est, nou
id in ipsa scmpcr esse dicere. Si eiiim non sempcr
..
f u i l , quod nunc est, penitus immutata est vel a
\ .
meliore in deteriue, vcl in melius a deteriore.
\ , \ \
r
\ - D jF.qualis autem est in utroque hnpielas, alter , tSr kr ulrmn de natiira dtvina dicadir. Nam deitas est
, \ ;
prorsus versionis expers, et mulationis uescia.
Quamobrein quidquid bonum esl cl boncstum, scmper in fonlc bonesit et boni intelligitur. Bonum aiitem
ct supra bonum oinne Umgenitus esl Deus, qui esi in sinibut Palri$**; qui autem i*st in sinibus, iionnc
esl geoitus ?
Igilur per luec demonstralum est Filium ab xtcruo.

inlelligi hi Palrc in quu est, cum ipsc sil vita v i ,
\ , \ * \ vens, lux et verilas, omnequc bonum et nomen,
et uolio, sine quibus aliquaudo Paircni in seipso
* \ '
cssc aibrmarc exlremai csl impiclalis simul ct i u , \
saniae atquc stupldx anicntix*. Nam si Filius, sicul
. , , Scripiura di<it, virlus ebl Hci, sapicolia, cl vcrilas,
, \ , \ , \ ,
M
Juau.i,!8.
71
S. GHEGORH NYSSENI
47*
et l u x , cl sancliiicatio, et pai , et vila , et qua? stint \ , , , \ ,

ejusmodi , aniequain FHius essct, sicut baereticis , ,
. ,
videlur, nullo prorsus modo haec erant. Qune si non
crant, talibus boais vacuum , el inanem Patris st- '

num inlelligent. Ne igitur et Palcr suis ipsius bonis deslitutus intelligatur, ncve in banc absurdila-
, ,
tem noslra labatur opinio : neceasario, secundum
vocem Dotniui, cum Patris aeternilale de Filio lides \ considerala perspicitur. Cujus gratia omnibus prae- .
iermissis noininibus qaae. ad demonstralionem su- ,
,
pcreminenlis natura dicuntur, Patris appellationem
* , ,
iU cerliorein, et ad demonstrandam verilaiem aptiorem et clariorem nobis in fide expriniit. Qua3 , \ '
,
quidem Palris appellatio, sicut jam diclum est,
\ \, \ relativa noiitia secum Filium eliam compleclitur,
et simul demonslrat. Cura autem Filius qui est in
*

Palre, semper sit quod esl, stcut jain in superioribus dictura cst sermonibus ; quia Deus natura, , *
' \ , incrementum ad majus non suscipit: non cnim
, -
c\lra seipsum videi aliud bonum, per cujus par , \ \
ticipationem aliquid amplius accipiat : sed cum
codem modo semper se babcat, neque quod ba- , \ , \ \
bet, abdicat, neque quod non habet extrinsecus ,
assumit: neque enim quid corum quoe repudian-
\ \ , tur, habet: et si quid cst beatum el Incorrupii,
bile, immortale, et verum, et bonum,circa ipsum
'
atque in ipso omnino est: necessario videmus non
*
aliqua vi adventilia et ascilitia adessc ipsi eladnasci
Spiritum sanctum, qui est rectus dux, et princeps ,
et director, vivificus, omnisque cre.tlurac dominator Q

et sanctificator, qui omnia in omnibus prout vult
'
* ~
"
" * ~
~ * ",
"~
operalure: eflicil.IiaiUnullumaliudintcrvaUum intel- * '
\
ligas Cbnsti ad chrisma, id est, ad unclionem,quam
regis ad regnum, quam sapientia; ad spiritum sa- , \ , , \ , \ * pientiae, quara veritatis ad spirilum verilatis, quam
\ \ ,
virlulis ad spiritum virtulis; sed ab aeterno in
\ , \ * \
Patre Filius intelligilur, qui esl et sapientia et verilas,consilium ct forlitudo, cognilioet intclligentia, \ . \
Ab aeierno tma cum jpso etiam Spiritus sanctus

cognoscitur, qni quidem cst Spiritus sapientiae et
, \ , \
veritatie, consilii et intelligenliac, caeteraque alia
qnaB Filius el est et nominatur. Idcirco asserimus )
,
conjuncium sive adunatum simul eliam discretum
ac distinctum, sanctis discipulis tradilum fuisse
pielatis mysterhim, nempe oporlere credere in D , ^
nomen Patris, el Filii, et Spirilus sancli. Naui by- ,
postasecov proprietas veram ct inconfusam hanc \ \
eflicit personarum disiincliouem. Unum autem no- , , > rnen proposilum expositionis quse est secundtim
. " ,
fidem, manifeelo nobis unitatem essenliae persona ,
rum quae sunt in Gde inlerpretalur, dico Patris, et
Filii, et Spiritus sancti, siquidem per bas appella- , *

tiones non nalurae diflerentiam docemur, sed solas
, ' ,
1)835 , id esl pcrsonarum noli\
licas proprielates. Ita ut nos cognoscamus neque
B
Filium Palrem esse, neque Palrem Filium, neque Filium vel Patrein essc, vel Spirilum sanctuin : sed
unumqueraqae in proprio el peculiari 1$356 cbaracterc permanemem tnlelligamus in indetinita
pcrfcclione alque in seipso considerari, el a conjuncto sive unilo non dividi.
Quid igitur illud signiikat innomiiiarbilc nomcn
\
475
CONTRA EUNOMIUM, LIB.II.
; 6 - de quo sic Dominus locutus csi? Quod baplizanlcs

,
ipsos in flomen, non aduMdit ipsam signiiicativaiii
. \ vocem qu;e sub lioc nominc declaralur. Illud sic
inlelligimus, quod omuia qua:cunque crcata sunt,
,
noininum significationc coinprebcnduniur. Nam qui
*
coeluni dixit, ad eam quse hoc nomine stgniflcatur,
, \
creaturani audientis mentem induxil, ei qni tao\ 6 , \ ' minis vc! alicujus animalium ipso nominc mentio, > - nem fccit, slalim speciem animalis in animo ejus
* \ qui audivit, imprcssit. Eodem pacto alia omnia per
imposita nomina pinguntur in cordc ejus , qui

per auditum accepil appollalionem rei impositam:

sola autem increata nalura, qua? in Patrc, et Filio,
el Spirilu sanclo creditur, omni prseslanlior csl et
, \ \
melior noininis signiflcalu. Idcirco Verbum, id est
, \
. - Filius Oei, cum in fidei tradilione dixissct in
, nomcn,quod essel id noracu non addidil. Quomodo
enim jnvcniri posset nomen ci rci aplum quae no ; ' , men onine exsuperal ? scd polestatem fecil, ul pro
captu suo inlelligeiitia noslra, pie coimnola, invc niret aliquod nomen, quod supereiuinciilem nulu \ , ram ostcnderet : illudque siniiliter accommodarel,
, , et Palri, cl Filio, cl Spirilui sancto; sive bomitii
sive incormplibile diceret, vcl quod miusqiiisquo
\ : exislimavcrii dignuni csse assumerc ad iuiiuor talis el aelernae nalurae demonslrationem. Aique
^ \ boc mihi videlur sccundum banc cxpusiiioneui
.. , Yerbum lege sanxisse; nempe ul persuaderel d i \ \inam essenliam quid esse ineffabile, non enarra * - bile et incomprebcnsibile. Perspicuuin cst enim,
mi
.
_?
fttx r .
J
_
~ ...: ~ nonest
~
, . . : ~ signiGcalrix,
r:^:! .).:.
quod r_
Palris appcllalio
cssentiae

~
sed relalionis ad Filium index. Si igilur nalura
\ .
humanae fas csscl Dei esseutiam doceri et perci \ ,
pere; ille qui vullomnes salvot /ieri, et ad verilaiu
- agnitiotiem venire
noa de boc cognilionem reli6, cuisscl; nunc aulem cum nibil de essentia dixerit,
ostendit quod illa cognitio baberi nulla soleitia
. possit. Quod aulem ab illo edocli mentc percipimus,
deroonslral quod eo quod comprebendi mintme
, polest non cgemus; sufficientem ad salutcm no \, , slram babcntes iradilae doctrinae fideui. Nam ineo
, '
quod discimus quod ille est id quod vere est, quo

nomine etiam Filii magnificentia per relalivam no \
tiliam oslendilur, pei feclissinia Rcligionis nosftt
dectriaa esi, cum sicul jam supra dictinn est, Filius conjunctim et una cum ipso Spirilus vilas et
reritatis cominonslretur : siquidem ipsc est viia cl veritas.
, - D His ilaque sic dislinctis oinnein bacrelicam opi , nionem in divinis decretis deleslanles credimus,

sicut a Domini voce docti fuirous, iu nomen Patrit,
, , \ \
el Filii, el Spirilus saucti : conliteiUes cum bae
flde factam a Domino creatune pro bominibus die* ,
pcnsationem, Qui cum in forma Dei esset, non ra *
pinam arbilratus est esuse aqualem Deo $ed uhr ju>p?xj ,
\\
meliptum exinanivil, [ormam scrvi accipient *\
,
alquc in saneta Virgine incarnalus ex morle not

SJVJUW \ \ ,
rcdemil, iu qua detinebamur sub peccato venundati,
'
dans perinuUlionem sive preliuin redeinpliouis
J Timolli. , 4.
Pbilipo. u, (i.
475
S. GREGOIUlNYSSEM
'
471
animarum noslraruui suuni prctiosum sanguinein,

quem < cruccm cffudil, ac pcr se nobis viain
stravit ad resurreclionem. Vcnict eniui suis lcmporibus in gloria Palris omnem aniraam in juslitia
judicalurus : quando omncs qui in iuonumentis
sut.t audient vocein ejns, cl prodibunt qui bona
egerint in resurreclionem xitx, qui vero mala, in
resurreciionnu judicii . Qnare ne in aliquem
siinpliciorum incxplorale iliapsa liacrelica discordia,
quae nunc ab Eunomio disseminalur, sinceram
fidcm el doctriuam lasdai et depravet, proponeutes
exposilioncm quae ab ipsis circtimfertur, dogmalis
ipsoium pravilalnn redarguere conabimur.
* 4
.,
,
'

;
, , '
,
, ,
* , .
vcrba dogmatis : Credimm in
" , -
Sic igilur habcnt
wnvm el solum verum Deum secundum ipsius Domini

doctrinnm,
non mentita voce ipsum colenles [esi enim
omuis mendacn expers),

et ghria,
*ed eum qui vere est
Deus uuus, absque principio,
nalura
(vtcrnc,
sine
fine, solus. Qui sccundiim Dotnini doclrinam credere promisii, ne perverlal factam ab universorum
Domino iidei exposilioncm, ad id quod sibi ipsi
videiur, scd vocibus a verilate profcctis assenliatur. tllic igitur cum verbum fidei coinplectaiur numcn Patris, e t F i l i i , et Spiritus sancli, quam consonantiam babcnt ca qure ntinc sunl composita cum
Domini vtcibus, ul ad illorum doctrinam taledogmapossil referri ? Ubinain dixit Dominus in Evange-
dJ.V
'
,
,
* *
.
, \ , \
,
*
liisoportcrecredoreinuniimelsohimverumOeum?
;
Non possenl oslendercnisi babcanl ipsi novum ali- C
^
q.od Evangeliuni. Qu enim ab anliquis per tradilio^*

uein ad ba?c usquc tempora in Ecclesiis legunlur, , \ ' banc vocem non conlinenl, quaedical oporlere, cre- *
dere velbaptizarc in ununi et solum veruni Deum,
,
quemadmodum isli aulumant, sed in nomen Patris, et

F i l i i , el Spiritus sancli. Nos autem sicut a Domi \ ,
ni vore rdorli fiiimus, boc asscrimus quod unum * ' , \
non Palrem significal solum, ssd ciiam Filium si- , \ .
mul runi Palre demonslrat, cum sic dixil Doini- > ,
{
nus, Ego et Patcr
unum
iumu$
. Quinetiam
et
{ 0
U g L
* ,
\
, ?)^>
.
\* , apud Dcum " , elquod Deuserai Verbum. Ila ul in ^ , ,
deilatis significalo, simul cum Palre Filius inlel ^> * \
ligatiir. Pra3lcrea id qnod cssentia veruni cst, nihil , \ * \
aliud praeier verilatem poiest inielligi. Quod autem \
Dominue sit veritas, mtllus comradicet plane, nist >. \
a veritate devius prorsus ct alienus. Si igitur in ,
uno Verbuni est, et Dmis est ct veritas, quemad- , \ ,
modum in Evangeliis praidicatur, ad quam Domi- . \
tii docliinam refert illud dogma, qui bis distinc- \ \ , \ ,
Uvis vocibus esl usus? Nam conlraria ditTerentia ; ,
, solius ad non solum, esl etiam Dei ad non Deum,
; ;
el veri ad non verum. Si igitur ad idola intiicn , \ \ ^
tes, hanc ad illa vcrborum advcrsam divistoncm
: ^ . ^
fachinl, nosdiain assentimur. Siquidcm pcr b o m o
deitalis appcllaiio sequalilcr imposita est ct principio, in qno cral Yerbum, el ipsi Verbo quod etal
in principio. Dixil eniin quod eliam Verbum erat
" Joan. v, 29.
ifi
Jjan. x, 50.
J j a u . , I ,
477
CONTRA ECNOMUM, LIB. 11.
473
* nymiam dcilalis nomcn gemium idolis iribuitur:

-,
Omnes cnim dii gentium dccmonia : ct alilcr ad
' '
mullitudinem opponil cum qui solus cst: el ad fal sa eum qui vcrus est, et cos qui dii non sunt ad
\
cum qui Deus est: Quod si ad uiiigenitum Deum
\
fil hac advcrsa diflerenlia, discanl isli sapientes,

quod verilas ad soluin inendaciutn cunlrariam ba . - bcl diflerenliam : c l Deus ad cum qui non csl Dcus.
Cum atilcm Doiuiuiis, qui esi veritas, Deus sil et
, *
in Palre, ei imnm sit cum Patre, liae discrcliv
\
: voces in dograalc locuin non habcnt. Nam qui vere
, \ \ in unum credit, videt in uno euin qui per oninia
ipsi unilus est, in veritaie, et detlalc, et cssenlia,
, \
^ * et vita, et sapiciuia, et in omnibus prorsus. Vel st
\, in uno non eum videl qui esl ba?c ipsa, in nibil
fidem babct. Nain absque Filio Palcr neque est ne , \ , \
, \ , \ \ . quedicilur; neque quidquaiu absque potenlia q u i
" * \ , potens esl, neqtic ab.sque sapienlia qui sopiens.
, C.brislus cniiii Dei poientia el Dei sapicntia. Quare
qui exlra polenliam, vfcl veiiialem, vel sapientiam,
vel vitam, vel verum lunien respicit, falsa sibi ani \ *
\ . " , , nio Gngens, vel nibil videl, vel inalum prorsus videi.
, , ^; NamboDoruin subtraclio, njali posilio et exsislenlia cflicttur. Nonmentita voee, inquit, ipsum co->
, ,
lentei : est enim verax. In bac voce Eunomium
* ,
, \ * - prccor permancre verilaii leslimouium perliibeiUem,
, \,
quod non menlitur Deus,
&.
, \ .
C Si enim ita scnliat, quod quidquid a Doniino
dicitar a mendacio separatuin esl : procul dubio
*
credet eum vcrum loqui, qui dixit : Ego in Patre,
* *
nimiruni lodis in lolo, neque
, * et Paler in me ett
* * Patre in Filio exsuperanle, nequc Filio iu Patre d i * iiciente : ci'Sicut Pater honorificatur, sic FWum
honorificandum esse ' , el quod Qtti vidit me, vidit
'' \
, el quod JSullus novil Filium nisi
" , \ Palrem
Pater, el quod Patrem rntllus cognoicit, nisi Fi ' \
,
. ' / m * . Quibus otnnibus neqtie gloi ke, nequ-* esscnlia?,
iteque ullius alius rei in Palre el Filio diflcrcntt
, , ,
; \
ab iis inlelligiltir, qui bas veras voces admiserunt.
. "
Qui vere e$t, inquit, natura el gioria Deus unus. Quod
, , .
veiccsl ensopponilur eiquod non esl vere ens. Est
* . aulem vere ensiiiiumquodqueenlimn qua est; quoJ
, * D autein pbanlasia, id cst, visione quadaro et suspi \ , cionc vidctur quidcm e.sse cum non sii ens, boc
, ; , , non vere esl, sicut soinniuin, specirum, vcl in iina ; . \ gine boino. Ilaec igitur el ejusmodi visione tenus
crnn sint, vere esse non habcnt. Quod si judaica

. * - opinione oinnino non esse Unigenitum aslrumU,
prseiiare soli Palri verc essc suo lcslinionio allri *
buunl. Quod si non neganl eumdeiu Unigeniluin
\ otnniuni faclorcin, quia esl, persuadcantur euiu
.
qui est vcra essentia nequaquam privare. Qui
, seipsuni in ca, qiuc Moysi facla est, Dci appari* *, , * tione, cum qui esl, noininaVit, cum d i x i i : Ego
Queiuadmodum Eunomius in be& - sum qui lum
T l
7t
Psi!. xc?. 5.
C \ o d t i i , 14.
Joan. x, 3S; , 10.
Juan. v, 53.
7 1
Joan. M V , 0.
7 1
Mallb \ i ,
S. GREGORIl NYSSENI
479
quenlibus acrmombus, buic asseiuilur dicens ,

ipsum ease Unigeiiiluui qui Moysi apparuil.
Deindc ait, Et naiura
ei gloria Dtum esse
unum.
Si igilur Umgenitusest Deus, uec sil nalura Deus :

ipse vidcril qui basc dicit. Quod si iion esl Deus
qtii nou sil nalura Deus, discanl a magno Paulo,
quod qui scrviunt iis qui non sunl nalura d i i ,
iiou serviuul Deo . Nos aulem Deo vivenii el vero
scrviiuus icul Aposloius dicil : Cui icrvimus Jesus esl Clirislus . lluic enim ipse eliam aposlolus
Paulus servire gloi ialur, duiu dicil : Paulin servus
Jesu Chrisii
Nos igilur qui non amplitis servimus iis qui non sunl nalura d i i , eum qui
esl nalura Deus cognovimus, Cui genu omne fle7 V
, .
.
,
*
, ,
,
,

.
\
,
.

; ,
*/, Q
, ,
auiem servisseuius, nisi credidissemus, quod bic
,
.
esl vivus el vcrus Deus, cui omnis lingua conAclilur
cwletlium,
terrestfium,
et inferorum
7 f
. Non
lelur, Quia Dominut Jesus in gloriam est Patris
Deum, inquil, uuum, absque origine she principio:
\,, ,
\1 ,
, ,
*
.
vuli, astutiam
(inquit Solomon), ne aliquando de .
ccpti in dcitaiis Unigemli abncgalioucm incidatis.
Id sine ftne eel, quod monie ei inlerilus non esl . "
,
capax. Eodem modo id aclernum csl quod non
\ . 0
ad lcmpus dictlur. Quod igilur neque aHermirn
\ \
esl, ncqtie Knc carel, boc prorsus in nalura cor
ruplibili el temporali cernilur. Ergo qui uui el
,
soli Oeo id quod iine el cxilu caret suo lesiimo ,
nio altribuil; non auteui eompleclens Filium aeler .
ni el Gnc carentis signiOcatione, corruptibilem
ipsum esse et tcmporalem per bunc sermoneiu C , .
conlirmai, qui ab aelerno, el incorruplibili, et fine
.
carenli diflcrl. Nos aulem quamvis audiamus quod
, \
solus Dcus babcl immortalilateiu * : per imnior, ,
talilalein ctiam Filium inlelligiinus. Immorialilas
cnim est vita; iametsi Deus dicatur babilare lu- * . cem inaccessam : eliam verum lumen, quod esl
, \ roendacio inaccessibile, Unigenilum intelligi non
\
aiubigimus, in quo Deum Palreiu esse ab ipsa
vcritate didicimus. Ex bis audilor quod magis sit , . , ,
'
,

pium coliigal: ulrum sic de Uitigenilo opinari et
,

senlire Doo decore oportet; an corruplibilem, et
ad lempus eum csse dicere, sicut censet haeresis. ,

mterne, siue fine $olum. Rursu*
intetligUe,
par-
19
Non
esteutia
vtl
.

quam est unus,
vel alias aliud quid factum, ^ ,
(iuquil) secundum
in plures uparalum,
ab eo auod ef, demigrantem,
essenlia in irinam
hypoitasim
neque ex una
figttratum.
Omnino
enim et penitut unus e$l. tecundum eadem et eodem

tnodo permanen$ $olu*. Ex bis propositis dccel i n -
. "
, **,

.
, \
.
icUigentem audilorein discernere, primnm quidcm,

qu33 sine sensu projecta sunl in oralione inania
verba, ab iis quaa signiiicationein aliquam babere
\idenUir; deinde i n reliquis dictie sententiam qujc invenitur perspicere, uiruni pietati quae eat i n
iesum conveniat.
Priora igitnr verba qusc hic sunt apposila in
universum, neque bonam, neque nialam a*i)uam
u
0.
Rom. , 2 1 . " ibid. 9.

ibid.
ibid. ! .
7 7

\ \ > .
Pbilipp. , 10. ibid. .
7 3
. , 5.
I Tim. .
4*1
CONTRA EloNOMIUM, LIB. I I .
4*i
, ' , sentenliam in se contincnt. Quam enim scnlentiam babet boc, non essentia secundum quam
est unus, separalum in plures, vel alias aliud quid
faclum, vel ab esse quod esl, demigranlem ? Neo
ipse dixerit; neque queinquam eorum qui ab ejus
cauga stant in his qitae dicla sunt senlentias
. xaff .
, umbram aliquam arbilror posse iuvenire. iVon eseniia secundum quam est unus. Separalum ipsum
, ' .
, \ , dicit ab essentia sui ipsius, non separari, vel
. \ essentiam ejus dicii ab ipso non dividi. Strepi ; tu3 quidaui esl el sonilus inanis leinerc conilaius,
; baec nibil significans oralio. Ecquid est necesse
in verborum mcnlc et sensu carentium examina ^, * tione diulius insislere? Quomodo enim quis a sua
; ,
ipsius essenlia divnlsus in suo csse inancl?vcl
; '
, .
; '
*
-
^^,
quomodo cssenlia alictijus in parles divisa in se

ipsa oslcndilur? vel qui fleri polost, ut qui ab
.
co in quo csl exicril, al<us fiat exlra seipsiim
, \ faclus? Sed neque ex uua a i l , essentia in tre*
hypostases figuratum. l*ror$u$ enim et penilus uuus
;
e$t, secundum eadem et eodem modo permanens selus.
, Quod igilur inenlft carel cl scnsu iu iis qu.ne rc . citata sunl Eunomii vcrbis, cuivis pcrspicuum esse
, ,
eliam anle nostras raliones arbilror : bis ergo
, xaff ,
coulradicat, qui pulal iis verbis aliquam menteui
,

ct inlelligeiuiam inesse : qui enim scrmonis isliua

vimcontideravetil, absurdis ct niiltum fundamcn

;
"
tum babentibus implicari el bserere dcdignabitur.
, Quid ciiini roboris ct momenli conlra noslrum
.
' - Q dogma babel, boc enunliare, non essenlia secun

. , dum quam est unus separatum , vei tn plures
partitione facla divulsum, aut qui alias a'ius effi* ;
, citur, vel qui ab eo quod est, esse discedit : neque
iransfor, , ex una essenlia in tre$ subsislen(ia$
matur? Quae neque a Gbrislianis dicunlur, ncque
; '<
crediitUur : neque ex consequente pcr ea quae
, '
apud nos certa sunt et concessa, inlelligunliir.
*
Quts enim haec unquam dixit, vcl es dicente in
. Dei Ecclcsia a u d m t , quod Pater secundum es7*, \ - \ , sentiaro vcl separalur vel dislribuilur, vel alias
, ,
alius gignitur, exira seipsum faclus, el quod iu
,
tres byposlases figuralur? Sibi ipsi loquitur Euno, .
mius, non nos oppugnans, sed suas nugas neclens,
pJurimam impielali suae dementiam ex bis diclis admiscuil. Nos enim ex aequo et impium, ct quod.
ikum i o l l i t dieirous, creaturae Domimwi quid creaium esse profari : et ptilare Patrem, qua est,
eparari vel dissecari vel ex seipso emigrare, vel in ires subsistentias eive personas formari, velut
lolitin quoddam, vel ceram, cum formis differentibus eflingilur.
' . D Sed quae sequttntur yerba consideremus. Omni
xml
. \
, \ .
,
.
, , .
,
,

\ , \ ,
\
ex parle
el abtolute unu$ etl
et eodem modo permanem
: secundum
eadem
$olu$. Si de Patre dicit,
hoc eliam nos comprobamus. Unua enim cst vere

Paler, solus etiam ubique et prorsug omninoqtie,
et secuiidum eadem eoderoque modo sc babens.
Neque unquam qaod est, neque non ens, neque
non fttltirus. Si ergo bsec vox Pairem reepicir,
pletatis decreto non perlinax adversetur, sed in
bac parle Ecclcaiae consenliat. Qui enim Pairem
semper et eodem modo se babere conOtetur, unumque et solum eese confirmat, piciatis retinet do-
483
S. CREGORII NYSSENI
484
ctrinarn, inlucns in Palre Filiura : sine quo Pater , .

neque cst ueque dicitur. Quod si aliquein alium
,
Deum praeler Palrem ftngil, cum Judaeis disputet,
, vel cum his qui Ilypsistiani nominanlur : quorum
\
esl bxc cum (bristianis discordia, quod ipsiDeum ,
quidcm conlilenlur csse quemdam , id est, ,
allissimum, vc) , id est, omnipotcn- . ,
lcro : Palrem aulcm ipsum esse non admiltunl.
\ , .
Chrisiianus vero, nisi Deo Patri credal, Ghrisliauus
non cst.
" , .
Quas liis dcinccps adjicil ha?c smii '- habent,
inquil, deilatis
tuce participem socium, non
rium gloria', non
consortem potestahs,
consestorem : unus eitim esl

potens,
Deus deorum,
Rex
non
partia-
regni
et solus Deus omni-
regnanlinm ,
Oporor
Dominus
\, ,
dominantium. Nescio in quem intucus Eunomius, ^ ,

.

non ipsi diviuilalem comnninicare Pairem conlesla- ,
pU
tur. Siquidcm ad simulacra vana el ad conficlnm
, \ *simulacricolarum opinionem laliadicit, qucmadmodum Paulus clamal, quod non esl consensio, sive conrentio Christo cum Beliar, neque communicalio , \
templo Dci cum templis idolorum *, etiam nos
con-
firmamus. Quod si unigenitum Deum per ea qtise

dicunlur, a palria deitalc sepa at, discai. dilemma
impielatis cjus in seipsum rccriniinalionem construere; vel enim absolule Dei Unigenilum negal
esse Deum, tit Palri conservct ac vindicel, quod
est cum Filio in deilale incomitiuuicabile, ac per
hoc transgressor ac praevaricalor redarguiltir, Deo
CbrisUanorum abnegato; vel si concesscril, illum
esse Deu.n sccundum naluram cum Dco vero non
convenienlem, oinuino necessarium est ipsum con(Ueri, se orare deos naturamm diflerenlia a se
divisos ac diremplos. llorum ulrnm voltierit, cligat, vcl negare Filii deilalem, vel deos suo dogmate
inducere : uirum enim horum elegerit, nihil rcferi,
ad impiclalem par sceius est. Nos cnim inspiratis a Deo Scriplurae verbis instiluti el edocti non
in Patre et Filio deilaiis communionem cernimtts,
sed unilatem, hoc propriis verbis Domino doceule,
qttibus ail, Paler el ego timero iumus " , et, Qui
vidit me, vidit Patrein
8 V
. Nam
si non cssel ejus-
dem nalura, quomodo vel baberel in senietipso

quod alienum; vel quomodo in seipso oslenderel
quod esl dissiinile; exlerna el aliena naiura non
excipienle diversi generis cbaracterem sive formaiii? Dicil autcm quod glorice pariiarium sive
socvam non kabet : boc autem ul sc habet dicit,
lamelsi nesciai quid dicat : non enim Filius cum
Palre gloriam parlilur, sed lotam cum Paire gloriam babet, sicul cliam Paler omnem cuni Filio
liabel gloriam. Sic enim dixii ad Palrem, quod
Omuia
mea lua sunt, el tua
mea
ldeoque in
lompore judicii seipsmii appariturum esse in gloria Palris afflrmal , cum rcddilums esl cuique
sccuiiduin opera sua; bac aulem voce unionem
iialura dcmonslral. Quemadinodum cnim alia glo8
I I Cor. , 14, 15.
* Joan. x, 50.
\ . ^

,
'

\
\ ,

,
, , ' >
. ,
,
,
.
, \
\ \ , '
,
,
9
,
, ' ,
D \
;
. ,
\
, '
,
. ,

.
. ,

" Joan. x i f . 9.
Joan. , 10.
Matlh. ,
51.

3
* i *
clarilas solis, alia lunae
quia boruin
, eienienlorum naiura sibt inviceni non conveniat:
quod si amborum eadem esset gloria, nulla ipso , rum naitira pularetar differentia; sic qui seipsum
in Palris gloria praedixit appariturum, per banc
, eamiiem gloriam natune communionem dcmonslravil.
Diccre autcm Filiuin non csse rcgni ciim Patrc

\ , conscssorem, boc probal quam sil Eunomius in
divinis cloquiis ciercitalus, qui ex nimia divi ,
nilus mspiratarum Scriplurarum allenlione non , ,
, dum audivit: Qiicc sursum sunt sapite, ubi Chrislns esl ad dexleram Patris sedens , et quod ad
,
\
dexlcrain tbroni Dei consedit, niullaque alia quae
* \ ,
|& sunl ejusmodi, quorum mulliludincm non facile
; quis recer.suerit : quae cum nondum Eunomius
. , didicerit, negat Filiura simul cum Palre scderc.
, - Iloc aulcin, polestalis consortem, magis ul quid
.
]\:, demenliae ac fururis simile percurrere oporlet,
ix , quam ul impium cl sacrilcgum redarguere. Quam
. "
enim sentenliam babct , comorii*, diclio
, , ex communi oraiionis nunrupaiionc, noti licet
. ' invcnire. Super vestimenlum Dumini miscrunt sor , .
lcm, sicut Scriplura loquiiur , qui nolticriint
, lunicani Domini discindcre, sed unius ipsortim
.* \ rem propriam facerc, cui sois graluilo dcderit.
\ \ , 111% igilur qui pro tunica inier se sortem mhte . bant, dici possuiU , cousortes. Ilic autd ' tcm minimft dici polcsl in Patre cl Filio cl Spi , \ ' ritu sanclo, cum aequaleni in rcbus creaiis baI
I
*
'
*
\ \ beanl potestatcm. Nam Spuilus sanclus ubi vult
, \ hpirat , et omnia in ouinibus operatur prout
\ Yiilt; cl Filius pcr qucin omnia facta suni, visi , , biliaque ct invisibilia in ronlis cl in terra, omnia
, q u voluit fecit, cl quos vnlt viviOcal; el Paier
. in $ua potestaie lempom posuii
a lemporibus
, \ autem omnia quae sunl in tcmpore facta Palri
* subjecta esse intclliginiue. Si igilur sequalem ba ; bere potcsialetn faciendi quaecunquc volunl et
, , Pairem et Filium el Spiritum sanclum, sicut dixi , \ mus, demonslralum csl , quam igilur nolionem
, babet bsec diclio consoriis polestatis? Conspiccro
, \ non licel : qui enim csi universorum baercs, qui
saecularum condilor, qui cum gloria Palris eluccl,
\ ' \ ^ qui in seipso Patris byposlasin figural, el qui
. " \
habel omnia quaecunque Palcr babet, omnis etiam
*
potcsialis Dominus esl : non quod a Palre in
, - Filiura transmigret dignitas, sed eliam apud ipsnm
\ . "
maneat atquc in illo sil. Qui enim in Palre cst,
\ \ . cum oroni nimirum sua polenlia est in Palrc:
>. .
et qui in seipso Palrem babel, omnem palriam
, polestatem et vim complectilur. Toluin enim in
; scipso habct Patrem : neque pars ejus esl. Qui
,
autem totmn babei, etiam poieslatem ejus oiu& , nino habet. Quid igitur Eunomius inlelligcns pro. , \, nunlial Palrein non babcre poleslalis consorteni?
*.
Dixerint fortasse vanitalis ejiU aslipulatoree diaci, a
s i v e
e e
9 0
1 7
I Cor.
xv, I I . Coloss. , | .
Joan. x i x ; Psal. X M , I 9 .
Joan. m , 8.
91
Act.
1,7.
S. GREGOKH NYSSENl
488
p u l i ; nam qui sermones audire novil, ea quae \ \

sine niente et seulenlia fundilanlur, se non in ; >
teliigere fatetur. Non babet, inquil, Palcr poiesta , \
lis consortein. Quis eniin Patrom et Filium de
ptfvq) ,
potestaie inter se ex sortilioiie dicat comendcre? Quibus mediator inlcrveuiens sacer Eunoimus amicabili convenienlia, sine sorte soli Palri poteslatis tnbuit jura prxcipua et honoraria.
Yidete ridicutam et puerilem, vilcm el abjectam
\ borum documentorum exposilioncm. ille qui
;.
( ,
universa ferl verbo sitae polerilix *, qui dicil qua?
,
lieri vull, el qui facit in imperii vinule qn:e vull,
,
cui concurrit cum volunlaie polenlia, cujus poleii , \
liae nicnsura ejus esl voluulas : Ipse cnhn, inquit,
dixit, et facla tuni, ipse mandavil et creata sunl *;
, \,
qui omnia per se fecit, ct in seipso constiluil; qno
,

\
sine nibil eorum quae sunl, facluin esl * \ ncqne in

' , \ nalura manct, iste exspcclat ex quadam sortilion^ , \ ,
caiu poleslatem oblinert? Judicaie, audilores, an
*
qui baec asseril sit mentis compos. Unu$ e*t, i n / ; , ,
quit, et tolut Deu$ omnipotens. Si quidem Patrem
.
omnipotenlis appellaiione oslendit, noslrum, non
, \,
.

alienum seniioiiem proiiuulial: sin aulein aliuin
; ,
aliquein praeier Paliem inlelligii omnipotenlcm,

eliam circnmcisionem si ei videatur pnrdicet, qui
. \
Judaicorum decretorum esl praeses, Cbrislianoruin
, siquidcin fidcs iu Palrem inluctur. Omnia eniin esl
. ; ,
Pater, Allissimus , omnipotens , rex
regnantium,
. , ,
Dominus dominanlium , et qnaecunque excclsam
,
.
babenl el cximiam siguiiicalioneui, Palris sunt

,
propria,el quaj suul Pairis, eliam Filii suul omnia.
, .
Quod si ita cst, hxc eliam admilliimis. Si aulem
Patre oinisso aliuni omnipoientein aulumal, der.reta ^ , .
. ,
Judacorum profert, vcl Platonis doclrinam sequi , ,
tur(a). Nani et illuin pbilosopbum aiunt diccre, cssc
. \
quemdam suprcmum creatorem el faciorom quo , ruutdam aliorum deorum inferiorum. Quemadmo \ . "
dum igilur in Judaicis el Plalonicis decrelis qui
\
Palrcm non admiltil Cbrislianus non est, lamclsi
omnipoiciueiu quemdam colal in suo dogmate : sic ,
,
eliam Euuomius cuntra nomen mentilur, Judaizans
,
pra? supcrbta el nienlis ferocia, vel Grecorum nuiniiia prjcferens, Cbrislianorum appellatiouem sub- , \
,
induens. Quin eliam de bis qure sequunlur, eadem
erit oralio. Dicil cniin quod Deus deorum. Nos . \
, .
adjecto Patris nomine voccm familiaiom el pro, .
priam facimus, sdeules quod Paler Deus deorum.
Qua2 vero sunt Patris omnia , omnino eliam suut , ,
. ,
F i l i i * ' . El Dominusdominantium:eadem
de boc quo . \
que esl oralio; atque Aliissimus snpra oiunem

terram. Nam quemlibel inente conccperis, allissi- 6 \ \ * "
. " ,
mus est super oninein terram. Simililcr superne in
\ .
terreslribus facta speculalione a Palrc, Filio et

Spirilu sancto. Yerum etiam qua3 deiuceps diciis
\ .
adjiciuntur, AUhsimut in coeleslibu$ allissimu* in
\ ; *
alti$$imi$?wpercceU$li$, verus in eiseniia, qui est
%
et permanet, verut in sermombus, verus in
operibus:
baec enim omnia ex a;quo inspicil Cbrislianorum

oculus in Patre et Filio el Spiiilu sanclo. Quod si
* Ilcbr. , .
(a)\v. Timao.
Psal.
CXLVIII,
5.
" Joan.
,
,
i, 3
T i m . , 15.
9 1
Joan. , 10.
4&9
CONTRA EUNOMHJM, U B . 11.
410
soluni uni alicui eariun, qiire fltle tradilae sunt.

\ . personae Eunomius baec attribuil, audeat assererc
non veracem esse eum qui d i x i t : Ego sum veriias ;
vel Spiritum veriiatis, vel verum in operibus non
,
concedal eum qui facit judicium et jusiitinm, vel
, , - Spirilum qui eflicit omnia in omnibus proul v u l t :
,
haec enim nisi bis qua? iradil suni in fide, pcrso
nis, astipuleiilur, in univcrsum Cbrislianorum ft
- dem expungunt el obSiterant. Quomodo cniin quU
fide dignuai existimabit mendacem iu sermonibus,
,
. non vcrum in opcribus suis ?
,
;
. \
Sed ad id quod sequilur pergamits. Dicit cnim :
, ,
Omni imperio, svbjeciione, pote&tale superior esi.
?. \ Noslcr bic est sermo, et catholica! Ecclesia? pro ,
prius , crcdere n c t n p e naliiram divinam omni im pcrio superiorem esse, subjcctum aulcm sui ipsius
,, .
b a b c r e quidquid in bis qux sunl intelligilur. Divina
\ , . is
auiem naiura Paler ci Filius el Spiriius sanclus.
Quod si banc potenliam soli Palri s u o leslimouio
^ \
asscrat, et s i solum e u m a vicissitudine c i mnla , \ ,
tione liberum aiUrmal, alque i p s u m solum incor
r u p l u m , perspicuum et manifeslum p l a n e quod c.\
, , bis consliuilur , quod qui batc non babet, m u t a b : \ \ . - lis prorsus ot corrupiibilis et iiileritui obnoxius.
\ \
Ha3c igiiur Eunomius d O R m a l a iradit de unigenilo

Deo el Spiritu s a n c l o ; non enim uierclur h a c dif, ,
f t T e n l i a dum bis Palrem dislinguit, nisi banc ba \ . ^ beret de Filio et Spiritu sancto scntenliam. Rcli , , , \ ^ quum, fratres, probate, si non est Cbrislianorum
, .
iidci persecutor, duni \\xc senlil. Quis enim quoi
\ \
verlilur el niulatur, quod falo obnoxitim esl ol
;
inlcrilui, sibi vencrandum esse dijudicaril? Qnan obrem ci qui hxc cogilal ct senlit, lolus scopns
; * ,
proposilus est, ab Ecclcsia excludere aiquc elimi
nare fldcm, quam liabct in Filiitm cl Spirilum
' ,
sanctum, cuin bis confirmarc conelur, ncquc in
, , ,
corruplibilom, neque inverlibilcni, iicqne iinmuia, .
biiem, vel ipsam vcrilatem, vel vcrilalis Spiritiun.
\ .
Jani videamus qusc his diciis adjicit. ' quidcm
' ,
, - gcueraudo, inqnit, propriam easentiam partiens , ei
V W K , , ,
idem gencran*, et qui generalur, et idem Palcr qui

gigmiur ct Filius : esl enbn hicorruplibilis. Tab'

.
\ ^ boc forlasso est quod de iinpus dicil proplieta,
6 ,
Telam araneic lexnnt

Ut euim in il!a figura
ctv. ' *
quidem esl lcxlura;, sod non subcsl in figura lirroa
soliditas : qui eniin tangil, nihil quod subsislal
, d
langil, pcrcunlibus digitorDin lattu aranex fills:
, talis (st etiam hasc inonitim diciiontnn fuiilis nor

subsistcns tcxlura. Non cnim generandc, ail, $unm
* \
es&enliam partiens. ct idem est qui gfivcrat, el qni
~, \,
generatnr. An orationem ba?c diria nominafn opor / ,
let, an pofmi pitnitai cujttsdam buinorrm, ex ali(j:in
. ,
nqtiosa rrdundnulia cxrreuim ? Quid cnim o^t
,
suam in grnorando paniri esscnliam, et cmiuio.;i
;
esse geiicrnntcm ct gcncralum? Quis ita nuiiiis
, \
91
* Joan. , (>.
PATROL.
" Isa. L I X , 5.
\ L V .
1G
401
S. GREGORII NYSSENl
inops et vecors, ut hunc sermoncm serat, quem / ;

videtur Eunomius impugnare? Ecclesiaquidem ve- , ,
rum Fatrem credit verc esse proprii Filii Patrcm,
;;
sicul ait Apostolus, non alicni: siccnim in quadain

Epistolarum eflatus cst: Qui proprio Filio IUO non , , pepercit : proprii adjeclioni opponens eos qui
,
gralia non natura adoptione digni ccnsentur. lltn
' '

auleni noslram hanc opinioneni calumnians, quid

dicil? Non in generando $uam ipsiu* enentiam .
partiens, neque idem qui generat, ct qui generatur, , ; ,
rel idem Pater qui gignitur et FHius : est enim in- ,
corrupiibilis. Quispiam audiens, In principio eral

Verbum, el Deu* erat Verbum , et, Verbum ex Deo ' .
Pafreexivit: siccine sincerum ct purum dogma, \, , , Atftam fcedis et letris ac graveolenlibus notionibus ^ inquinat et conspurcal? dum dicit : Non m gene- 1 , \
rando suam cssentiam partilur.
eisecrandas et
;
aboininandas, impuras et sordidas cogilaliones!
. "
Quomodo qui talia profert non intelligU, quod ne ( I ?
qne per carnem, Deus qui manifestatur, bumanae
, naiura* passioncmad sui corporis coagmenlationem

accepit, sed piier natus est nobis ex Spiritu sanclo
,
et virtuie Altissimi *, neque Virgo ipsa quidquam
*\ \
perpessa est, nequeSpiritus diminuhis est. neque
\ ,
virtus Altissimi in parles dissecta ftiil ? Etenim Spi- ,
ritii3 lotus est, et Aliissimi virttis inlegra sine ulla
; \ \, \
immintitionc mansit. Et puer nains est loius, ne . \
quc inairis inlegrilalem laberaclavil. Deinde caro
, \
ex carne quidem procreaia cst aed absque per . ,
pessione: hunc auiem gloriae splendorcm non vult

Eimomius ab ipsa esse gloria, quoniam gloria qua? * '
tncem gcnerat -eque mtnuilur, neqne in partes ,
divollitur. Et quidem vcrbum bominisimparlibililer .
ex menle generalur. At Deus Verbum, nisi Patris . ,
esscntia iu partos fuerit secla, non polest ex Patre ,
gigni! Quis ila vecors et slupidus, qui dogmalis . \ ,
bujus absurdidatem el amentiam non hitelligal? ; %
iVon in generando, inquit, propriam essentiam par- \, . >
tiens. Gujus propriaessentiain gonerando in partes ; \
dislribuilur? Essentia enim in hominibus est bti* , . \
mana nalura. In rationis experlibus generaliter qui ,
dem natura rationis expers, specialiier vero in
\ \ , \ \
bobus et in ovibus, et in omnibus belluis qua* se- ,
eundura pfoprietalum diflerenlias speciatur natura.
.
Quid igitur homm per partum sive feium suam ^ ; \
essentiam partitur? Noune per successionero eorum
) '
quae enascuntur in unoquoque animalium semper
; ,
integra nianot ualura ? PraHerea homo dum ex se , \
hominein gignit, non suam naluraro dislribuil, sed

et in eo qui genuit alque in genilo tota cst, neque \ ,
ex hoc ad illtim dividilur, ueque discedil, neque in
, eo mutilalur, cum in illo perfecla sil, atquc omnis
\ , \ **
in eo consisial, el omnis in illo invrniatur. Siqui. \ \
dcm piiusquam ex se bominem generaret, erat
, , , \
animal raiionis particeps, mortale, inlelligeniiae et
. \
ficientiae capax. Idem poslquam ex sc talem genuil ,
bomincm : ila ut nmnes naturae propriclales 111 ^ 9 9
Rom.
* J.an. i , !.
* Matlh. , I I ; Luc. . *7.
403
j ; * * illo ilemonstrentur; neque homoqui e i sehoniiiiem

, \ , gennit, id quod ipse cst ainisit, sed quod crat anle,
el posl permansit; neque quidquam propter eutn
. \ quem ex seipso genuit homincm, de sua natura d i , .
minuit. Homo quidem ex homine generatur, neque
ejns qni general in partes diffundilur nalura.

At vero Eunomius unigenitum Deum, qui estin
Patris sinihus non ndmUtit vere ex Patre csse : ve *
riius ne intcgram Patris et incorruptam naluram
- mulitet et obtruncet per Unigenili subsislenliam.
:. ' - Sed cum dixisset, non essentiam in generando par ,
tiens, adjecit, vel idem qui generat el qui generatur,
. '
tel idem Pater qui gignitur et Filius. Alque per baec
\ , ijiepla neque cohasrentia verba, puiat se veram
pietalis doctrinam putrefacere el corrumpere, vel
'
iinpietali vires aliquas sufficere, nescius quod per
, ea quibus absurdum conslmerc cogitat, vcritalis
. \ , palronus ac defensor deprebenditur. Nam el nos
, , dicimus quod qui omtiia sui Palris habet, totum
.
illud est, eo dempto quod sit Pater. El qui omnia
, , quae siint Filii habel, tutum Pilium !n scipso dc. " , monslrat, praeterquam quod silFilius. Quare bujus
, absurdi conslructio quam nuric molitur Eunoroius,
, ' verilatis defensio invenitur, cum tamen noslra sit
, - clarior el manifeslior intelligentia, secundum
. $ verbi evangelici deduclionem. Si enim qui vidit
, - Filium, videt Palrem, alium seipswm gf.nuil Pater,
, \ . '
neque cx seipso emigrans, et in illo totus appa , rens. Sic per hxc, quod videbatur contra verila .
i lem esse dictum, sani documenli auxilium esso
demonslralur.
R
! , \,
Sed, inquit, non propriam essentiam in generando
, pariiens, ei idem qui generat et qui generatur, vel
, . " idem Paler qui gignilur el Filiu$ : est enim incor . "Q
ruplibilis. necessitatem ccnclusionis! Quid ais,
, ;
sapienlissime? quia incorruplibilis est, suam non
disperiilur essemiam generando Filium : neque
$, \ ' , seipsum general, et a seipso generalur, neque Palcr
\
siinul gignitur sui ipsius etiam Filius: quoniam ost
. ; ,
incorruplibilis. Si quis igitur esl nalura corrupli \ ' , \
bilis, suam cssenliam generando discindit : el cx
, \ seipso gcneralur, et &cipsum gencrat : et paler ct
; .
fitius ipsc sui ipsius efbcilur, quia nou csl hicorru, " ) plibilis. Quod si ba,c ita sunt, Abrnbam non genuit
\ , *
Isinaclem et Isaacum, quia corruplibilis e r a l ; ged
&\ ,
seipsum pcr ancillam et legitimam conjuget pro ,
crcavit, vel alia quadam porlentosa ratiune in ge . \
nilos suam esseuliani parlicitdo difludil. Primuni
: ' ,
quideiu in parlu per ancillam Agar, in duo se , \ gmeula divisus, in uno semisettorum gignilur
".
Ismael: in allero dimidius permanet Abraham.
,
Poslea vcro reliquuni essentia? Abrabam in dn ". plicem parlum ipsius Isaac disperlilum fuit, i U
^ .
ut in ulroque gnalorum pars oc tava fuerit. Quo
modo quis in duodecim palriarcbas dissecuerif, i
*\ ; \
particulas ociavam partem comminuens, vel iu
6
quinque et geptuaginla animas, cum quibus Jacub
J95
S. GKECOHll NYSSENC
40
in iKgyplum ilescendit *? Et qtiid ba?c dico, cnm a ; \ , 7

pnino bominc ducto argumcnlo horum verborum
;
esset refellenda dcmcntia ? Si enim solius esl i n ,
corruplibilis, in gcneraudo tiaturnm non dispcrtiii:
; ,
corruplibilis vero Adam ad quem dictum esl: Quia
^ ,
lerra e$, et tu terram revertcris % oronino suara es- , soniiam partiebatur, secundum rationcm Eunomii,
, '
cum in ex seipso genitos divideretur: imillitudine .
aulfrin posterorum (cura neccsse esscl in quoque ' ,
cssciuiae scgmeiilum inveniri) pro numero eorum
, qui nascercntur, si dividcretur, prius Adauii es&enlia
"
absunieretur, quam ad Abrabam subsislenlem na" ,
turain pcrvenirctur, iniinilis ex ipso progenilis \ ilecies millibus per tenues illas ct individuas par \
ticulas dispcrsa. Neque quidquam essenliae Adami
" ", \
amplius invenirclur reliquum, quod in Abrabam et , ;
:
ojus iilios ac pnsleros disperliltim diffunderelur :
qiiia prius in inGnilis et innumerabilibus anle ;.
, \ *
ipstim progcnilis per illas scgmenlorum minutias
, ,
rsscl absumpla et exbausta natura. Videle hominis
, $ ,
amcnliam quae dical nescienlis, neque de quibus
,
aflirmel. Cuin euim dicit, quouiara incorruplibilis
, \
esl, ncquesuam partitur essenliam, ncqtio scipsura
, .
gencrat, neque Paler ex seipso nascilur; in omni
eo quod corrupiioni subjicilur, ex conscculione /.
:
dedil iulelligenda, illa in generalione conlingcrc,
qurecunque soli incorruptibili non inessc confir- ,
.
ifiavil. Sed ctim miilta siut alia quae possint borum
, *,
dictorum vanUaietn arguere ; q u sunt bactcnus
,
IQ mcdinm prolala ad hujus amentiae demonslrationem salisnsse arbitror : hoc aulem apud doctos C
.
ei scienlcs concessum esl et convcnil, quid ex
.
quaque reconscquatur resptctendtim csac. Qui soli
Patri incorruptibilc altribuit, omnia quae posi Pa- ,
, \ .\
irem animo et mente cernuntiir, illa qtue eslad i n ,
corruplibile differenlia corruptibilia esse confirmai.
fla ut neque Filium a corruplione liberum esse dc .
monstret. Si iîtur F i i u m ab incorrtiplibili dtflcrrc $ , " ,
facit, non sn!um ipsum esse corrnpiibilem drtinil,
, \ $ , \ *
sed eiiam alia de ipso astruit, qua?cunque soli iin, \
itiorlati non adcsse dicil. Necessario enim si solus
.
Patcr ncqttc scipsuni generat, ncque a seipso ge ; ,
neratur, quidquid incorruptibile non est el sripstim
,
gcncral cl a seipso generatur, el paier ei filius
, *\
kiem suiipsius cfficitur, ulrisqtic essentiae partibus

accoinmoJaium. Si enim solius sit Pairis ineorni- ^ , \ " ,
ptibilem essc, propriuin autcin incorniptibilis baec .
esse ; ncc incoiruplibilis omnino Filius cst, secundum banc harescos orationcni, cl ba?c ctiam
onmia prorsus in ipso suni, csscntiam disperliri, seipsum producere, et a scipso goncrari, p.ilrcn*
ot lilium ipsum sui ipsius ficri.
" ;
Seil fonasse ctiiu auirntibus ei iusanis dititius

immorari ei delmeri vauuat csl. Ad ea igilur <[\\x
deinceps scquunlur in cjus oralionc fianseainiis. , ?)
*
His itaquc ad/icil: Non in (ucicndo maleriu vel - ,
\. , \ iihuiy vcl naluratibut imlru.nentis iudigens (nu'tius
,
enim rei est indigus). Ilauc notioneiii lainelsi ad
. ^ :
vurbuui itMiiisuiorein exponit Eunomius, lamcn banc
Geucs. XLVI, 2.
* Gcn.
i9.
437
CONTRA EUNOMIUM, LW. I I .
\\,

xal ,
, \
. ,
,
, , , , , ,
.
, ,
!> .
,
. , \, ,
, \ ,
, ,
. ^
.
,
, .
.
\ , * ,

. ' ,
,
'
. (5
,
/ yt
t
a pielate excludimus, qui didicimus quod J|.%.dixii, et facta sunt, ipse mandavit el creata sunt \
scimus quod matcriae faclor est Verbum, simul cum
ipsa maleria conlinuo etiam qualiiales perficicns :
ita ui ei sint omnia et pro oninibus Impetus onmipolenlis volunlatis, maleria, inslminentum, locus,
tempus, essentia, qualitas, et quidquid in creatura
inleliigitur. Simul enim atquc voluil qtiod oporleret fieri, operalrix eorum qua? suiil polcntia cum
notione concurrit, opiis faciens volunlalein : slc
oiiim de divina potentia pbilosopbalur copiosus
Moses in nuindi crealione, imperalivis vocibus corura cujusquequae in crealura apparent creationcm
ascribcns. Dixit enim (ait) Deus : Fiat lux, el facla
est lux
el de aliis eodem modo, neque matcrkt
meminil, ncque inslrumcntalis ministerii. Noi
igitur bac in paite Eunoraii repudianda oratio.
Deus enim creans qtiaccunque pcr creaiionem babent ortnm, neque alia subjecta materia, neque insirumenlis ad construclionem indigtiit. Nam Dci
virlus el sapientia nullius alieiii auxilii cst indiga.
At Cbristus Dei esi virtus et sapienlia, per qucni
omnia facia sttnt, sine qtio nihil eorum quie sunt,
ett , quemadnodum lesialur Juannes. Si igititr
onmia per ipsum facta sunt, visibilia et invisibilia,
ad eorura aulem quae sunt subsisteniiam sola Dci
volunlas suflicii (virtus enim sive potenlia ipsa
est voluntas), nostrum serroonem oralione remis*a
protulit Eunomius. Qui euim verbo suae polenlia?
pr Q fert universa, quo instrumento el qua maleria i n ; digerel, dum eorum qua? sunt subsislenliam verbo
\ , suo oinnipotenli sustinet ? Quod si quod in
\ creatura de Unigenito crcdidimus, boc in Filio
, asiruit, velul simili modo ipsum Patre creanle
* quen.admodum a Filio crealura facla esl : diclum
, - antea sermonem nuncetiam rursus repetinms, q"d
: . ejusmodi opinio ncgalio csl deilalis rnigenili. No<
cnim idololatrarum proprium csse ex magna Pauli
voce didicimus, colcrc et servire crcalurac, pralcv
; ^,
eum qui creavit ; et ex voceDavid diceniis,qnod
\ \
,
, j\on erit in te Deus recem, neque adorabis DCHM
alienum . Hac regula, boc gnomone et indice
. \
- ulimur ad ejus qui adoratur cognitioiiem: ila ut
nobis sit persuasum lioc verum esse Dcum, quod
,
, . D n<qne recens est, nequc alicnum . Quoiiiam igitur
*Hbv Unigeiiilwni Dcuin ^ssc credcre rdocii siinm*,
idcirco neque ipsum rrciiCi:n esse alienJ,
, confiteinur, qiiia credinns qiiod esi Dcus: si igiuu
, \ ;
i s i Deus, recons non est; qui aulom non cst re , ,
C*MIS, oninino est aeternus : ncque igitur recens e&i
&, ; , fjut a2lernus, neqne a vera deitale alienus qtii ex
Palre est, et qui in siitibus Pairisest , etin scipso
, \ ,
i*atrem babcl. Quare qui Filiuin a Palris natura
>> . "
; , discindil, vel in nnivereum adorationm cl culluni
abolci, ne Doum alicnum adorel, vei idoluin coiit.
, .
T
, #
! l
"
Psa1. C X L V I I I , 5. Genes. i . 3.
I Cr. i , 24. * Jan. i . 5.
llcbr. i , 3.
xt
Psal. L I X X , 9.
Exod. xx. 3: X M I V , !4: Oeuu v. 7.
Joan. . 1&
11
10
Kom. ->K
499
S. GREGORH NYSSENI
500
creaturara et non Deum suae adorationi prsestituens, , et Gbristi nomen iilolo ponens.
, \
.
Quod aulem in ea existimatione quaro habel de
"
Unigenilo, ad banc respicil intelligenliam, mani- , *
feslius fiet ex bisquae de ipso Uitigenito pcrcurrit, ,
quae ad bunc se babont modum : Credimus etiam
in Dei Filium, unigenilum Deum, primogenitum
, ,
ommt creaturce, Filium verum non ingenitum, , , ,
vere genilum ante sitcula : non abtque genera- , *
tione anlequam ctset, nominatum Filium,
anle ,

omnem creaturam genitum, non increatum. Arbi- , . '

tror solam verborum cilatorum leclionem gaiis
, \ '
eliani absque noslra cxaminaliane bujus dogmaiis *
impietatem declarare: nam primogeuitum cum
, dixit ipsum, ne aliquam audienlibus anibigtiilalem
*
ingeneiaret, ipsum non esse creatum ; subjunxit
, ,
coniinuo non increalum, ue aliquando Filii signi- ,
ficatione, ut solol, meme percepta, pia aliquanotio
in audienlium animis insereretur: bac de causa , \
cum in prirais Dei Filiiim, el unigenilum Deum
, confessus essel, conlintio per ea quae inferontur
inenlem auditorum a pia opinione ad harelicam
. *0
intelligenliam perperaro averlit. Qui enim audivit
, \ ,
Filium Dei et unigeoitura Dcum, necessario ad al- ,
tiores speculationes erigilur, per harum vocum sig- ^ ,
niiicationem quasi manu duclug, quod nulla na- ,
tiirae differenlia ab bac voce, Deus, et ab hac FUH
.
eignificalione subinsinuelur. Quomodo enim quid

aliud praler Palris naturam inlelligeretur, qui ve- Q , ; ; '*
re ttei Filius esl, et qui ipse Deus est? Sed ne prius

in audilorum cordibus per ba*c noinina pielaiis ,
noliones imprimanlur, glatim dicil crealurae ipsum

piimogenilum; non absque generalionc antequnin
,
f 88Lt, nomiiialum F i l i u m , ante omnem creaiuram
, . "
geniium, non increalum. Ut igitur manifestum (ial \ improbum istum el versulum, bas vocesprimaspro , illecebia bominibus prolendere, ut venenuni mor- ,
liferura veluti quodam melle religiosioribus -
liibus edulcatum accipialur ; panlulum in hoc ser- .
nione comntoretniir. Quis non videl quanla sit

unigcniti ad primogcnilum secundum id quod sig- ; ,
nificatur, diflercnlia? Neque enim unigenilus curn
'
fralribus inielligilur, neque sine fralribus primo- ,
geBiltis; sed primogenitus unigenitus non egl, D *
fratrum enim esl prorsus primogenilus: unigenilus
.
Tcro fralrero non habet: non enim unigenilns
\ ,
esset, si cum fralribus nninerarelur. Praeterea,
,
cujus essentiae fueriul fralres prlmogeniti, ejusdem
. \
omnino erit etiam primogcnilus. Nequc hoc solum
, '
hac voce signiftcatur, sed eliam quod ab eodem esse , , \ '
habct, ipseque primogenilus, fil qui posl illum ge-
niti stint, nihil primogenilo ad generalionem corum
.
qni dcinceps nascunlur conferenle : ila ul pcr baec
,
vox Joaunis falsa esse aslruerelur, quae lestalur
" .
quod omnia per ipsum facta sint
: si enim pci ,
mogeniius esi, sola tempoiis prserogaiiva ab his '
D
Joan. i
5,
aOl
CONTIU EUNOMIUM, U B . I I .
502
6 * \ \ qui poslea sunt genili plane diflerl, curo sil alitisy

per quem et buic ei reliquis fuil, ut essent, pole . ' sias. Sed ne cui eorum qui raluraniari solent su ,
spicandi occasionem demus, quod a Deo i n - ' ,
6piratas voces non admitlimus, quas contra insur \
gimus, prius nostram senientiaro, quam de liis
*
nominibus babetuus, apponemus, deinde sic melio{ .
ris judicium audienlibus adjiciemus. Magnus Pau
lus, sciens quod oranis boni priuceps el auclor
, , TUnigenilus esl Deus, qui iu omnibus primas lenel ,

ailesialur, non solirtn eorum quae sunt, crca* , '
lionem per ilhim faciam esse, sed quod anliqua
,
hominuin ereatione velerascente et evanesi ente,
,
sicul ipse noininat, alia nova in Cbrislo crealione
, facta, nullus alius bujus fuit dux el auctor, sed
, - omnis, quae per Evangelium facla cst, ciealionis
ipse est primogenilus. Atque ul dilucidior et cla. \ \
rior nostra de hoc elucescat cogilalio, sic seriuo, \ *
nem dispesccmus (a):Qualer hujus vocis uieuiiiiil
*
diviuus Aposlolus; scmel sic locutus, quod

primogenitus omnis creaturie
: iteruiu, quod
'
, ' primogenilus in multis fratribus " : terlio, quod
,
primogenilus ex mortuis : praeterea absolutam

non copulatam neque ad aliud relatam vocera ap
ponil, cum dixit: Cum antem inducit primogenilum

, in orbem lerrarum dicit: El adorent ipsum omnei

augeli Dei .
Ergo quam inlelHgenliain in aliis
, \ coiijugalionibusnoniinis bujus animoconcepeiimus,
. \
eonsequentereamdem primogenito creationis accoui , \ modabimus: ctiin enim sii uua eademque vox, neccsse
. - st unaua, qu.c per eam signiOcalur,esse intelHgeu ,
tiain. Quomodo igiturnascilurprimogcnilus in muhis
, ;"
Iratribus, qiiomodo uiorluorum priiiiogenilus, an
, , * boc prorsus esl perspicuum? Proplerea qiiod nos
* , \ \ nalisumus sanguisel caro, sicul dieil Scriplura ;
, - qui aulem propler nos, secundmu nos nalus cst,
, , carnis cl sauguiiiis parliceps, nos ex corruplibili
\ ,
ad incorrupiibile vindicalurus per supei natn gcneia
,
lionein, quas csl per aquam ct Spiriium, ipse lalis
\
parlus dux oxslilil, )>er suum bapiisiua, saiictuiii

Spirilum in aquam atlrahens : ila ul omniuni qui
,
spirilualiter rcgenerautur ipse sit piimogcniius,

fralresquc iioiuhiet eos qui similis cuin ipso per
.
aquain el Spiiilum gcneraliunis facli suiil parti , ^ cipes. Quoniam vero cliaiu per suam a morluis
,
resurrectionem ipsuui indeie vitn nalura bumanx
, * ad resurgeiidum oporicbal, ursus Qt dormienliuiii
\
primili.r, el priinogeiiilns ex morluis, qui primus
,
per seipsum morlis dolorcs resolvit : ila ul nobis a
:,
morle sil palofacla via ud icgeneralionein, pcv
. "
Doinini resurreclioneni morlis doloribus resubiiis.
, * \ in qua dclincbatiiur. Qiieuiadinoduui igilnr parlicepN
,
ficlus ejus qux iii per lavacruin rcgcneralionis,
,
fralruni primogenilus illicilur ; rursus eliaui qni
. .
scipsutu rcsurrcclionis piiiuilias fecit, cx Jnorluis
u
19
10
i l
17
Coloss. i , 18. ' ibid. 15.

Kom. , 29.
*Joau. i , 15. " Mailb. n i , \?> sqq.
t e
() Vide , loia. cqq., oral. l>v' perfcila Cbribli forma.
I Cor. xv, 20;
Apocal. i , 5.
llcbr. I , 6
503
504
S. GREGORII NYSSENI
pritnogenilus nouiiualur, sie imer ouuies princi- j i ,

uem locum obliuens. Poslquani velera omuia prae ,
lerierunt, sicut ail Aposlolus
novae in Chrislo , ,
creationis bominum promogcnilus eQicitur, per , '
ilupliceui regeueraiionem, el per sanctum bapiisina, , \ .
et per resurreciionem a nioriuis, dux el princeps \ ,
vitai pw uirainque nobis factue, el primilise, el ,
prituogemius. ilic igilur priinogemtus fralres habet, , .
" de quibus ait ad Mariam : Perge, et dic fralribui
meis : Vado ad Patrem meum et Palrem veslrum, . "
,
Deum meum et Deutn vettrum * \ ilis dictis lotum
sccuudum boiuincm dispensalionis scopuin sum- * \, ,
malim conipleclitur. Hoinines enim a Deo rece- \ .
ientes servieruiU iis qui sunt naiura dii, el \
cum essent Dei filii, iuiprobo el falti noiuiuis ,
patri adbasserunl. Quocirca, mediaior Dei et ho- 1 * , ' minum " oronis bmnanae naturae priimtias cnm
, '
assumpsit, non ex divina persona sed ex nostra ad ,
fratres miuii bac sua iudicia, dicens : Vadam per * ,
ineipsum
faclurus veslrutn Palretn, veruni Pa-
treni a quo separali eslis: et faciurus per mei-
peuin Deuin vesirum verum Deuni a quo defecislis; . ^
nam propter primilias qua$ assumpsi omnem buroaiiam iialurain ad Deum Palrem in meipso adducam.

Cum igilur prirailiae Detun suuin fcccriul eum
qui Dcus e&l, el Palrem eum qui bonus Pater est, , ,
ornni naturae bonum recium efiicilur ; et fit , \
\ .
bominum propter primiiias, Pater el Dcus. Quod
si priiuiliaj sanctae, itiquii, el conspersio ina^se, , , *
ubi vero priimtia? Cbrislus, Cbrislus autcm pri- , , , \
iniliac, illic ct (jui sunl Cbristi, queniadmodum ait , '.
,
Aposlolus
ln quibus igitur per coiijugationeni
meminil primogcnili, inorluonim cl crcaluru* ct \ \ ,
. "
fralrum mcnlione facla, \\xc el quae sunt ejusmodi
inlelligere p r x c i p i l ; ubi vero absque lali adjcctionc \, " )
, ,
<|icit,Cum rursus iiidiixeril priinogeaitum i orbem
\
terrarum , adjcclio bujus vocis runus apparitioneui Domini nuivcrsorum qua3 fiet in fine, pra> . '
,
dicil. Sicut eniin i u nomme Jcsu gcnu omne cur "valur, cuelestium, lerrestrium el subtcrraucorum"; , ,
,
qqiueliain Filius buinamiiu noaicn 11011 babet, quia
git super omnc nonicn : sic ab onmi supcrniuiidana ,
crealura dici.1 primogcniluin adurari, qui propter , *
^ ,
uos sic noiuinalus esl; rursus in orbem lcrrarura
ingredientem, cunj judicabit orhcni leirai in justilia, D \
. ;
el popujos i!\ rectiiudine
Sic ex vcrbo pieiaLs
discernilur ac dijudicatur quod priinogcniii ei uni- , \
,
ênili nomine signilicatur, utriusque nutniiiis inler
.
se servaia significalione. Qui auleni primogenili
,
nomcn ad eam exsisleiilian quae est atilc sa?cula
;
rednch, quoiuodo unigenili nolioncni animo pcr ,
ceptain conscrvai? Audilor inlelligcns cunsideret
anbasc inter se congruanl, cum uequc priniogenilus , \
, . "
sine fratribus inleliigalur, nequc unigenitus ciini
, ?} \)),
fratribtis. Cum eiiim di.\it, In principio erat
. "
Verbutn
pcr boc Unigeniluin iiitellexitiitis. Cum
, vero subjiingit : El Xerbum caro facium cst \ pcr
(
e k
i l Cor. v, 17. Joan. xx, 17.

I Tim. n, 5.
Psal. ix, i t . Joam \ 1. " ibid !5.
t
Uom. , JG.
" Ilcb. , 0.
" PbHip. , 10.
f505
CONTHA E l N O M i l M , LIIJ. I I .
. \ boc iTiiiiogciiittini meiilcet inlclligcnlia concepimtig.

6 , - El sic iucoiifusus manel pietalis seruio, ulrique
, uomini adnatas et adbxrcnleg significaliones conscrvans, sicquc in unigcnilo id quod esianlesaecula,
, ,
per primogenilum vero crcalionis, per carncm cjus
.
qui e>t anle sacnila manifesiaLionem inlncmur.
Sed Eunouiii ad vcrbum oratione.m rcpcLamus :
Credimus, inquil, in Dei Filium, unigenitum Deurn,
. ,
primogenhum otunis crealurm, Filium verum non
ingeniium, vere anle swcula genilum. Quod igilur

, ,
,
geiieralionis significalioiiem ad crealionis signifi

. "
catttm adducal, perspieuuni esl cx his, quibus

apcrtc el manifeslo ipstim creaium appcllavil, fa, , ^
ctuni ipsum cum dixil, el non increatuin. Nos autem
, \
ut lemeraria el inconsiderata ipsius inscilia alque
. ,
, ^ ignorantia in suis pravis opinionibus nianiieslelur
\
inagis, omissis deploraiionibus atque dolendi ratio,
nibus, propler manifestam el omnibns iiolam blas. , pbemiam sive sacrilegaro impiclalem, aniflciosa
/ * quadaiu distinclione de co oralionem dividanms.
. " Res enim milii videtur pr.vrlare babere, si dilt , \
genliore cxamine generalioitis significalum or.tlione
, perspiciaiDus. Quod igitur ex catisa esse aliqua,
*
boc ipsum nînen designat. cuivis pcrspi. mim esl,
, *
neque puto de eo drcerlamlum esse. Sed quoniam
.
coriini quae cx causa subsislunl diversa csl ratio,

boc arbitror arlificiosa quadam divisione conve . ;
nirc dilticidari. Eoruni igilur quae ex catisa sunt
, - aliqua exorta, bas diflerenlias acccpimtis: Qiixdam
, * Q ex malcria el arie constaul, ui sedificiorum c l
,
reliquorum operum exstruciiones, qtue cx inaieria
, inler se coujuncta fiunl, quibtis ars aliqua ma\ . gisira prsecsl, ad propriuni scopum id quod pro ,
pisilimi esl lenninans. Alia vcro cx iualcria ct
. iialura. Generaliones enim aninialium cx sc invi ^, * \
cetn naltira ex*lru.t, pcr nialerialem quui csl in
, \ * ( ' - corporibus gubsislenliam gtium opus conficiens.
, \ , \ Alia eliani ex malcriali defhixu, in quibus quod
, \ antecedil mancl quale esl, el quod cx iilo fluil in
, se ipso conspicilur : u l in sole el radio, aul in lu. * ,
cerna el in splendore,vel in odoraniemis r t ungiien * tis ct in ea qua? indedimaual qualiiaic. Han: eiiim in
se ipsis itou imminula jnaiientia, coulinuo babent
, ,
singula concomilantem ab ipsis cmaiianlem nalu . " \ D ralcm proprietateni: ut sol quidcm radiuni, lucerna
*
fulgorem : odoramcnta vero suavem ex seipsis in
,
acro diflusum babent odorem. Pixlcr bas ciiain
\ alia esl gencrationis specics, cujus quideru cansa
w . *
malcriae aique corporis esl cxpers, generatio vcro
& . sensilis et p*r corpora, diro autein ex menle
'^
protluclum scrir.oiicm. Cum cnim mciis ipsa |>cr
.
se sil incurporea pcr inslrumcnla scnsuin moventia
fignit sermonem. Tolidem geiicraiioiiuni diflTercntias insita quadam atquc ingonila coiitcmplaiidi
nlionc pcrspcxiinus.

His igitur generalionis ino.iis sic a nobis dislin , ; :clis , lompus jam fucrit conspicii-ndi, qMunindn
; ,
IwMicvola iu tioiuiniim gcnus Spirilus sancli dispen
salio nobis per ea qnaj capcrc possuinus divina
|%?/; . .
iradciia inyslei ia, cloct iiiam omiii scntnnc snperio
J507
S. GREGORU NYSSEM
508
rcm praebel. Omnes cnim generalionis species, qnaa , humana wgnoscit inlelligciUia, divinilus inspirata ,
doctrina ad ineffabilis potenli;c demonslrationem,
, corporeis nominum signiOcationibus omissis, assumit. Cum entm de potentia condilrice et crealrice . " \
loquitur, generationcm cerle nominal vitn lalem
,
efficiendi, quia oporieal sermonem ad bumilem et
,
imbeciltum captum no&tra? facultatis el intelligen- .
liae descendere. Non quidcm omnia quae aptid nos * cum generatione quidpiam astruente conspiciunlur,
, , , ,
coinnionslral, 11011 locum, non lempus, non materiae ,
pra?parationem, non instrumenlorum oognalionem,
,
non scopum in quem quae nascunlur tendunt: sed
\
haec nobis cogitanda relinquens, magnifice ei subli* ,
^miter eorum quae sunt generaiionem Deo allribuit,
quibus asserit, /pse dixit, et facta $unl, ipse ^ \ mandavit et creata suntRursus
cum tnexplica- , . bilem aique non enarrabilem Unigeniti ex Patre

exststenliam, quae omnem rationem et urationem
,
bumanam exsuperat, exponit, quia bttmana mendi- , , *
cilas c l ogesias documenlorum quae sermone et
\
iiitelligentia humatia longe sunt sublimiora et al- *'
tiora, capax non est, illic noslris verbis usa est, ,
eeque noslrae capacilati accommodat, el Filium no- ,
minat, quod apud nos consuetudo nomen usurpal
\ , ,
de re ea quae ex matcria naturaliter gignitur. Sed

quemailmodtim generalionem percrealionem factara
,
cum dixil sermo divinus, quod ex quadam male\ ,
ria ipsa facla est, non apposuil malerise csseuliam,
) \ , \
locuin et lempus et cxlera quai sunt ejusmodi, ^ , \ , voluntalis Dei essc virlulem deciarando : sic el
,
bic Filium cuin dixit, omisil omnia alia quae in
.
generalione inQma bumana nalura cernil: affcctio
nes dico el disposiliones, atqtie ex lemporc con-
currenlem operationem, lociqiic usum, ct anle
. \
omnia materiam, sine quibus omnibus inferior gc- \
ueralio naluralis minime consisterel. Omni igitur
. \
maieriali el locali essenlia in Filii significatkme non comprebcnsa, sola subrelicta est naiura.Ideo- ^
que Filii voce, quod proprium est el germanum
, \
demonslralioni quae ex Patrc est in Unigeuito,ex- ,
plicatur; ac quoniam ejusmodi generalionis species ^,
non satis plene polerat nobis sufficienlem inenar- , , ,
rabilisUnigeniticxsislenliaiCogitatioiiemingeDerarc:
' *
alteram generationis speciein ad Filii significan D ^ ,
tiam assumil tbeologia, ejus neinpe q u ex materiali emanationc cousiat; ot dicil Splcndorem
gloria?, Odorero unguenli, cl Yaporem D c i , qua quidem in exposila a nobis anificiosa gencrationis distinclione consueludo itoslra malerialem emanationem nominat.
Sed queinadmodum in prdiciis, neqne creaturae
** ,
gcneratio, neqtie Filii signiGcatio, vel lempus, vel , , niateriam, vel locuin, vel affeclionem commonslral,
vov, , , ,
sic ct bic omni malcriali nolione praslcriuissa, so\
lam eplendoris el reliquoruin coiDmenioraturuni
, \
siguilicalioncni, quod Deo decorum csl el lali specie
,
generalionis dignutn, sacra> Sciiptura? scrmo assn *
mens oslendil: quod oporlcai ex ipso el cum ipso
* ,
codcm modo pcr banc dtctionis bujiis signilicaiio: .
9
1 1
Psal. CXLVIII, 3.
$09

*

Ota
(*.
, , 5
,
*
, \ .
,

*

,
*
'
,

0oV \ ,
' .
'
,

, ,
.
510
nera intelligi. Neque enim vapor diffusionem per

aerem ex subjccla materia reprasental : neque
odor ex qualilale unguenli per aerein fieri emigralionem ostendit, neque sp'endor sive eflulgeulia solaris corporis per radios faciam emanalionem demonstrat. Sed hoc soluin ex omnibus, sicut dicium
est, per laleni generaiionis modum declaralur, ex illo
et cum illo inielligi nullo intervallo inierjeclo inier
Patrem el eum, qui e\ ipso esl, conciliatorem. Quoniam vero proplcr majoreni in boroiiiesamorem sancli Spiritus gralia mullis cx locis nobis tales de Unigcnilo divinas noliones inforinari procuravit : adjecit el reliquam eorum quae in generalione consideranlur, speciem ex mente el verbo : sed ex bis
majore piovidenlia subliuiis ille Joaiines ulilur,
ila ul neque audilor prae languore et pusilli aniiiii
imbccillitate in coinmunem serinonis nolitiam dccidat, sic ul Filius exisliiuelur somis Palris: propterea
attribuii Yerbo, ul per essenliaiu in ipsa priina ct
beala silnatura, sic praconiuin alia voce pr&falus:
In principio erat Verbum, et Verbum erat apud
Deum : el Deus el hix et vila el qusecunque est
pi in< ipium el ipsum Verbuin erat. Ilis igilur gcneralionis ct eorum quae ex causa subsistunl, niodis
cx nostro more cogniiis, el a sacra Scripiura usurpatis el assumptis ad tradendam rerum supremaruin docirinam, sic eorum unumquemque (ul decel)
ad divinas informationes in aniipo consignandas
sumere debe:nus.
s t
^
Sed jam tempus exigit ut Eunomii sermo inlel \
ligatur in quo signiilcatu generalionis appellalionein
. , , - accipiat. Filium, inquit, verum non ingemtum et

. vere genilum ante scecula. Quse in dislinclione ma ligne facla esl, consecutionem, tit cuivis notam
\ , ,
praeierire, opinor, convcnit. Quis enim ignorat cum
. , Filius Patri, et genilus ingenilo opponatur, hunc,
, Patre omisso, ingenitum Filio opponere ? Oporlcbat
, \
aulem si ullam vcritatis curam babuisset, relalivae
; , consequenliae ralionero nequaquain pervertere, sed
, dicere Filium verum non Palrem *. hoc modo piclas
' cum raiionis consequenlia servala fuisset, ei cum
. personarum discreiione miniine discissa fuisset
\ ,
natura. Scd iste, veruni el in Scripturis sacris usur .
paium Palris usum, el ab ipso Verbo in fidei ser| \ D mone tradilum, permulans, loco Patris dixit ingcnitum, ut ubi ipsum a nalurali qtiae cum Palris appeltsap*
latione considcratur, cum Filio faimliariiaie et convc , nienlia separasset, eumdera cum oronibus rcbus
crcatis communein facerei; quibus ex aequo cou
traria diflereulia cuin ingenito convenil. Vere qui,
dem asserit genitum aiite suecula, sed dical a qi.o
,
. ,
\ ,
genitum? Patre dicel prorsus, siquidcin non ad
. * vcritatem enibcscerct. Sed quoniam abaiernoPalre
Filii anernilalem non licel divellere, quia Palris si ,
gnificantia Filium quoque una commonstral: pro. " :
pterca Palris appellaliono repudiala , iransfcrt ver & * ,
bum ad iugeniluin, quoniam bujus nomii.is signifi \ *
t f
Joaii. , 1.
S. GRFXOMI iWSSENl
512
cAluin nullam cum Filio rehlion m el comrminionem

babeal, alque ita auditoribus abduclis a conside*
rando Filio simul ctiiu Palre, imuuitalionc nominis \
faeta, viam maleficio dedil, per ingcuiti interposi .
tionem ad iinpietaiem viam slenums. Qui enim
\
sccundum Doinini prxceplum in Palrem crcdunl,
*5
simul atquc Patrcni audierinl, menle concipiunt ,
eiiam Filium imllo inlerjecto intcrvallo, cogiialionc .
blatim a Fiiio ad Patrcin Iranseunlc. Qui vcro ,
Palris loco ad ingenili appellalionem iraducli, \
lcnucm bujiis nominis noliliam recipiunt, solum
* \
qtiod ipse non sil genitus disccnles, non quod sit Paler. Ex hoc auiem nibilominus tntelligciiler
. 01
audicntibus inconfusa fides nianet, eliain per hanc ,
notionem. Nam ct genitum non esse similiter et de

naiura increaia dicilur. lncrealum auiem ex ajquo , \ . Pater el Filius el Spiritus sanctus. Quoniam oninis

crealura el scnsibilie el supermundana (sive an- \ .
gelica) ex Palre el Filio el Spirilu sancto subsistere \ .
v\ bis quae diviuis vocibus consenlanca sunt creiii \ ,
ln:ii esl. Nam qiti audivit, Verbo Dei ccelos iirma- .
tos esse, cl Spirilu oris cjus omncni virlutcin oornm,
, \
non Ycrbuin diclionem aiiquam menlc conccp I , i.equc per Spirilum, balitum queindam; scd Deum
.
Verbum cl Dei Spirilura, per ea quae sunt dicla
animo impressiL Non enhn idem potesl crearc el
,
creari. Scd cuin ea quae sunt biparlita sinl, nempe (5 ,
in id quod faeil et in id quod fit, utrumq-ie nalura
* ,
diversum alieruin ab allero, ila ul quod l i l , non
, 8il increalimi, neque crealuin id quod corum quse . \ \ fiiiiit naiuram eflicil; ergo qui sccundiim domi^. >
nicam fidei iiisliluliuneiii iu noniine Palris et Filii
* *
et Spirilus sanclicrediderunl, horum nibil gcnilum
,
essc, ex aequo falentur, nullumquc ingenili sigui- , ,
ficaluiu sanani fldem perperain kedii. Crassipcllibus
aniein cl bebetibus ncc bene compaciis cl sibi <-<>- \
Ilacrenlibus boc nomon a sano sermoue pcrvcrsionis ,
fu phmordium. Non enim vcrum bujus nominis \
scnsum inlelligentes, ncinpe quod bsee vox ingcni-
. tuin signilicat solum nou esse gcnilum, el quod
uun genilum essc comunine csl in tota supeive- iiiente natura, omissa flde in Patrem, nomen i n - ' .
genilum pro Palre prajstiluerunt: cum aulem, sicut ,
diclum cst,cum boc ingenili nomine, Unigeniti sub- ,
sislenlia, sive persona, non siniul apparcal : certo quodam deternunalo principio Filii naltiram dcfi fiiuiil, dicenles, quod modo iste diclis adjccit,
., \ Filiutn nominatum absque generatione , qum
, .
esse anlecedil.

, , ,
'
.
Qim>aiii baic rursus prodigiosa aflirmalio ? An
; ; .
cscil se de Deo verba facere? qui esl in principio ct
;
\ *; ; \ ;
iii Paire esl? nec csl onuiinoquod lunc non erat?
. '.; ,
i};noralqnod dicil. Nibil de aliquo ailirmatur; scd
* ,
lanquam liominum alicujus genealogiam doscriberot,
; ,
qua proprie dicunlur de nalura inferiore, !ia c
:
omnis crcalurx Domino adaplarc ct aflingfrn rona-', -: , -; tur. Excnipli {sraiia, Isinacl non cral anle grncra%
CONTRA
I:UL> , L1D. .
. *Kv ; ; lioncm, qnx ut bic essct, frcii. Eral autcm anie

/ . \
eoriim gcncralionem prorsus quod lcmporis v*l
/,
dico inlei vallum. Al in gloriae splendorc prxposi . Loiies bas. aule, el posl, Incimi r.on bal cnl. Siqui . , - dem aulc splendorcm gloria uibit < rat : siintil cniui
* \ atquc gloria exsliiil, piorsus ct effulsit splendor,
.
nec alierum al> allero nalura disjungihir. Nc anto
' .
splendoreni gloria iu seipsa ulloprorsus niodocon " spici poluit. Obscuram eniui cl aecain iu i; ipsa
> ; gloriain csse aslrtiel, qui dicit lioc, 11011 simul niin
ipsa eflulgcnle cx ipsa splendoie : liaic csl banrr .
, seos caiumnia ct improbilas, ut per ea qua? de bo \ lmnecl intelligunlur ct dicunlur, Unigeniuim Deuiii
. ab unilalc uun Palre abslrabant. Idcirco dir.unl ante
, ; ( gencraiionem quac essc cilicil, Filium non fuisso.
, , R Aricluui fiuiqtioi iiiu meminil Propbela 11011 c; iili
, ; -
puslquam genili fuei unt , voranlitr filii ? Quml
ouv ,
igilur iti filiis ariclum in&pirit inicllcctus, anie ge* ; ucraiioiicm, qua; ul s nl causa t>t, i >sos non rssc

filioi ariclujii, buc ipsuin istc SCMTUS tbrologua
; ;, .
faclori snpculorum omnisquc crcalur;e aliribuil, ci
, inqiiain, qui aMernum Patrcm in se ipsobabel,
, ; ,
quiqucin Palris a?lcrnilatc inlnlligilur. Quomadmoduin ait ipse , Ego sum in Valre, et Paler in we est.
\ . "'
Scd qui non possiint liauc calumniam cl nialiliosam
5, >
inlerpretalionciu pcrspiccvc, neqne ullam consccu ,
tionis rationtMti < idiccruul, bis tani malc cohxrcnti ,
bus asscnliuutur atliniitcnlos tauquain conscquen*}
.
,3
, v
\ ,
-
,
,
.
;
*
? \
. \
, \ \
,
. ;

, * .
; ,
.
,
\
, \
. '
* *
^
,
-;
, ^
>/ ;
/Et 0, .
^ ; ,
; , ,
1 1
IVal. c i m ,
3.
* Jan. , .
C qtiod bis adjiiiUtr.

Ail cuim, Quod anle omnem crcaturam faclum,
ei quasi luvc vox non suiTicerot ad dcmoiislialioiieiu
itnpielalis, itisidialiir sctpiontc fUMinono biaspbciiKi
ore locnlus quod itcn esl guid incrcalum. Quotuoiiu
igilur Ncruni l)i i Fi)iun nominal eum qui m>n esl
increalus? si cnint eum qui creatus esi.venun iiHuiu
fas cst dicerc : coclum vcrus fllius dicitur, quia ct
ipsum non esl increalum; sic vcrus filius soL
Alque omnia qua? crcaia sunt, sivc parva sivo majora, veri filii app-llationc digp.a oinniuo eruhi.
Cuin autem Euigcniiuin dicil factuni essc, oumiu
quoefacta sunlcoininnni inter se fralrls nomine appt l labunlur, dico sccunduiu ipsam ejus quod factum esso
dicitur,ralionem. quoaulcm facium csse di< e'.?N.uu
D omnia quse facla suni, prorsus a Filio facla snui :
sic cnim lesialur Joannos cum dicil, Omnla per
ipsum facla sunl . Si crgo eliauiFilius f;uius est,
secundum Eunomii ralioucm, orsiis in r^ni.u
faclarum naliira idcm ipse est. Qtiod si qtioe liiml
omnia per illum facla stinl; iiiitim eormti (\vxt
facta suiil ilicclur etipsum Vcrbuio. Qins iia cxiois
el avius a vcra rationc, qui non ex bis qu;c posila
siuit, quod absurdum sequitur inlclligat : noii>|>c
ipsuin creatmx Oomiiium sni ipsius op :s facum
essc, ab boc nuvo doctore promiiitiari, quia d i scrle dixeiit, ipsum Pominum, qui esl omnis crcatnrac opifrx ct condilor, non cssc incrcatum? Unde
banr adinnandi auinciam babct. dical. Ex qua di-
Joai^. i , 3.
3e
516
S. GREGORH NYSSENI
vinitus inspirata voce? Qnis aposlolus, quis evan- , ( ,

gelisla lalem emisit vocem? Quis prophcta, vel legislator, vel patriarcba, vel quisalius eorumqui a (5 ;

Spirilu sancto aiflati ct instructi fuerunt, quomm
voces litteris non sunl expressa? ? quis lalis d i - ,
;
ctionis auctor exstitit? Palrem et Filium et Spiritum
sanclum in lidei iradilione a veritale didicimus, an , &
quid creatum ipsum esse nos credere oportuit? ;
,
Quomodo veritas nobis myslerium iradens, (idem
in Filium el non in (reaturain sancivit ? Quomodo , ;
divus Apostolus Cbristum adorans, eos qui crealura , serviunt praHercreatorem, idololairas esseexpresse
, d i c i t " ? vel non adorasset si creaius esset, vel eos
. ' '
qui creaturas colunl idolorum ctiltoribus non an
numcrassel : ne el ipse idolis servire visus esset,
creato adoralionem exbibens, sed novit, quod qui & ' . 01
,
abeo adoratur inomnibus Deusesl: sicenim in ser ,
mone ad Romanos Filium nominal. Qui igitur a
, Palris esscntia Filium alienant, ipsum etiam creattim
,
dicentcs, cur pcr ludibrium et sannamipsi falsino , , ; "
niinem appellationem graliflcantur, a vcra deilaie
)
alieno Dei nomen perpeiam assignanles, lanquam
,
Bel, vel Dagon, vel draconi? Quare vel non Deuui
, confileanlur, qui ipsum crealum esse apertc autu. mant, ul Judaizare videanlur : vel sieum qui crcatns
, ,
fuil, Deum esse cotiftleamur, se idolis servire non
, .
inflcientur. Sed vorero proverbialem plane profcrunl, quse dicit, Dominu$ creavit me principium viarum suarum, ad opera sua .
() Hoc pluribus verbis quomodo se babelclarius et C
manifestius exponendum est : verumtamen lioc

eliani fas esset viris candidis cl xquis quid signi'
ficct paucis Iradere : quidam enim in divinis Scri- '
pluris accurale el diligenler inslituti el versali
, '
dicunt, apud Hebneos non scriptum csse, creavit: nos etiam in vetuslioribus libris scriplum legimus
, ,
, \
possedil, pro pzcondidit me. Servum
.

prorsus apcric indicat creaiio per proverbialia aeni- ,
gmata, cum qui proptcr nos servi formam assum- ' .
psil. Quod si quis in Ecclcsiis praevalcntcm lcciio-
nem in bac parl* objiciat, nequc nos boc vcrbum
,
., cr*avii, rejicimus. Alque boc ccrte ad servi
, ", . \
signiticatioiiem pcr xnigma intucndam : siquidem

omnis crealura servil, quemadmodum ait Aposto ,

lus
Quamobrem boc verbum creatit pie accipi
.
pos*e asscrimus. Crealus csi eniin vcrc hi novissi . '
misdicbusille quipropterno? secundum(fc)nos nalus
' * ;
esi " . Qui in principio Yerbuni cuni esset cl Deus,
; \ ,
poslea caro el bomo factus est. Camis atitem na \ ;. ,
tura crcala est : cujus per oninia hclus particeps
*
secundum similitudincin exccpto peccalo, crcatus
. ,
qmdem secundmn Deum non sccumlum hominem,
, , ,
sicut ait ApOilolus, novo quodain modo,non bu\ .
mano more. Didicimus enim, quod cx Spiritu
, \
sancio ol virlute Altissimi, verunilamcn bic novus
, *
bomo creatuscsi, quem illc non enarrabilium my;,
57
Rora. , 25.
" Prov. vui, 29.
Rom. , 20.
() l\\ Graico on in cditione vulgari. Ilunc locum

^ravissime cl iopio6issiinc traciat I). H.l. i , 12, dc
iYiiiilate,
Msa. X L V , 4.
(b) D. Basil., lib. iv contra Eunom., lorum hunc

Pruv. , 22, nuu intclligit dc bumana Cbrisli nalura.
517
CONTIU EUNOMIUM, L I B . II
618
. , slerioriiin inlerprcs Paulus nos induere jubel, duplici nomine appellans illud indumentum : modo
, xairor
,
, - q-iidem db ens, Induite novum hominem qui secundum*
. ; Deum creatus est
: modo vero, lnduite Dominum
;
Jesum Chrislum
Sic ei im nobis ipsum induen ,
libus principium iil viarum salulis qui dixil : Ego
, sum via
ui opcra manitum suarurn nos efficial,
a maligno figmento peccali ad suam imaginem cum

rursus refinxeril: idem ipse nobis est fundamen ,
lum ante iuluruni sseculum, secundum Pauli vo, , 07- cem qni dicit, quod nullus polesl aliud fundamenrai *
lum jacere prater illudguodposilum esi *; ct: Priut ,

, quam montes firmnti essent, el priusqtiam aby&sos (e , cisset, et ante colles, genuerat me ; fieri enim po
* - tesl, ul borum ununi quodquc pruverbiali consue , ludine ad Iropicamconlcrnplalionem transsumplun.
.
verbosit accommodalum. Nam magnus David j u
siiliam Dei monles nominat, abyssos vero judicia,
, ; , fontcs autein doclores in Ecclesiis ; diccns : Bene ,
dicilc Deo Domino ex (untibus hrael .
Colles vcro

innocenliain, qiiam per agnoruin exsullalionei
.
dcmonstravil. Ante baec igilur in nobis generatur
' ille qui propler nos crealus csl bomo, ut el talitun
, ,
crealura in nobis locum inveniat. Sed de bis dis .
putationem prelereundam esse arbitror, cdm satis
, abunde praBserlim aequis et candidis audiloribus
' .
sil paucis demonslraia veritas.
v o
kk
kl
> . , , ,
, \
; , - ^

, .
, ' \
. ;
, ;
;

,
)
, , .
) .
, ^ 0 ,
;.
%
Quare ad Eunomii quae dcinccps sequuniur

verba pergamus. In principio, inquit, yut erat,
non tamen priucipio caret. Quomodo bic Dci voces
iulelligit, qui intcMigeiilia alios superare vull videri?
Eum qui erat in principio, principittm habcntent
itilerprclalur. Ncscil qtiod si qui eral in principio
babct principium, procul dubio cliam principium
aliud babebil principium. Quod cnim de principio
dixcrit, hoc cliam de eo qui eral in pi incipio nccessario prorsus concesserit. Quomodo cnim qr.i csl \\\
principio, a principio scparabiltir ? Quomodo quis
boc ncmpe, non eral, prius inlclligcl, quam boc
scilicct, eral?Q\\o enim modo quis adductam suai
inlelligenliam ad principii cognitionem sttperexlendit, simul prorsus mentc concrpii Vcibum quod
csl in co, abeo principio in quo cst non possc separari,
ncque unqtiam in ipsocsse inciperc ncqucdesinere.
NiiHtis aulom per bapc in duo principia dogma d i -
, - scindat: tiiutni eniniesl vereprincipitiiiiin quo inse 6 - parabililcr Vcrbum cssc inlclligilur, quod per oui. nia in Palre tinilum est. Qui lurc sentit nulSum
.
praBbcbil ba^resi adilum, nt noviiale nominis ingc
nili pielal^m contanunet. In seqnciuibus auiem
, verbis cdilis, pani timllam areua? admistioiiem baxa\ . benli ejussimilis vid lur oratio. Cuin enim sane
, ,
diclis h?crel cas coiumiscuil nolioncs, lapidibus

' ~*, \. " , commislis cibnm reddil non esni aplum. Dicil
^ .
cnim mphnliam vivenlem Dominum et verilntem
,
operantem, ei polentiam sub$i$icnlem, et vilam. IIuc
, \
tieque quod poicsl alere; sed diclis vcncuuin insci #
M
Ephrs. iv, i 4 .
PwL
LXTII, 27.
Ro.a. xm, U .
* Joan. xiv, 6. 25.
l Cor. u i , I I . " Prov. vm, 2 i scqq.
S. GREGORII NYSSENI
r i l bxrcscos. Dum enim vilam gencrabilem nomi- , .

,

nat, aliud quiddam <|iiod ing< nerabili vilae sil op,

*
posiltim inLcHigit, nrqnc Filium vere vifam essc
,
supponit. Dci:dc dicit, Ut Filium Dei vivificanicm

mortuos, lucem veram, lucem quce illuminat om- \
, (*
nem hominem venienlem in liuvc niundum ,
.
bonum et suppeditatorem bonorum : hxc omnia pro
,
quodam meNc simplicioribus prolendens, boriun

verborum dulrcdinc lelale virus occultal: ccnti n r i

nno cniin dic:is subimle siiutu perniciosum et v i

,

rulenlnm aiiimi soi sum prodit, dum d i c i l : Non

cv
cum eo qui genuit timul dignilatitpartem accepissc:
non alii cuiquam patriam esseutiam este tributam :

,
* *
sed ortum esse c.i illuslri gcncratione efiam gloria?
Dominum* et Palre gloriam accepisse, non illius .
gloria! parlicipem esse: non enim Ommpolenlh glo- ,
ria allcri iribui pote$t, sicut dixit, c Gloriam menm .
alteri nondabo", > bxc sunt morlifcra venona, qu;e soli dignosctinl qtii animi inlclUgcnlis ir.sliumi
babcnl exeriiiata.
M
llorum aulcm morliferum viiium mnnifcsiius in

poslreinis dictis revelalur. Patre, inquil, adcptum glvriam, non illius gioriw participem : non enim
comn.umcnbilis esl Omnipoientis rjloria, sicut ipse
dixit: t Gloriam menm alieri non dabo. Quis est
ille allcr cui dixit Dcus sc niajestatcm suam non
daftiruin csse ? Nam propbcta dc arivcrsario loquil u r : at v<ro Eunomiiis in Unigenilum Dctun vahciniwn reiorl. Cum cnini ex Dci persona iMxisset
propbrla, Gloriam mcam alleri non dabo; addidit,
ct viriuies meas sculplilibm. Siquidem Dco debitmii ciiltiim et adorationcm ndversario bomines
fraude illecli aUribuenint, sculplilibus simulacris
dedicatis inimicum Dci colcntcs, muhiCormiler in

:
\,
\,
>
. :
.;,/>* ; 7
; " ;
;
'.

\

' ; ci , *
bominibus per simulacra formalum: humani inte- (]
ritus misertus illc qui niale babcnles gospiial, pos,

troniis teniporibus ex ipo 01 iiuram iu gcmis buma ; ,
num benevolcnliain, in abolitione simulacrorum per
'
propbelam valicii alus esl, diccn: Manifestata vcritalo non ainpuus mea gloria alii dabilur, nequc " ,
,
mcae virlutes seulpiilibus dedicabuntur. Non cnim
, \
bomines, qni mcam gloriani noverint, his qui nalura
\ .
dii non suiil serviont. Qmccunquc igttur de contra ,
ria opcralione cx persona Domini propbeta dicil,
. " ^
ba?c Dco rcbcllis ct pitgnax in ipsiuu referl Domi ^
nuni, qui ba?c pcr piOpbclam prolnlit. Quis talis
; ,
inlcr lyrannos cxstili?se fiilci perseculor meniora .
lur? Quis boc unquam molilus esl? Quod illc qui
:
proptcr animarutn iioslrarum salutcm por carnetu
apparuif, sicut crcdidimus, non vrrns cst Deus, scd D ; ;
1 Oeo contrarius, qui in sculpiilibus et idolis \,
,
operabalur adversus bomincs errorcm et deccptio ;, \ ;
neni: qiin* cnim dc iilo pcr pi opbclam dicla sunl,
:
IUTC Eunontius in Dcum iinigenituin delorqnel.
,
Nt-quc lioc ipsuiu inlcllexit, quod ipsc Unigpnilus
. 0
csl, qui ha*c in propbcia profatus csl, queniadino , ; \
dum ipsc in soqucmibus asscrii, quod ipsc csl qui
. ; d
in propbelis luculus cst.
, ; ; .
4 u
Joan
, 9.
* â. X L . I ,
521
CONTKA EUNOMIUM, LIB. I I .
; -
; , - AatfJrra, \,
,
*
ftp )
. Vp

, *
. "
,
, .

, ,
, * :
,
.
522
Ecquid cst necessc me dc liis pluribus vcrbis dis

screre? Eamdem eniin babenl blasphcmiam qqa?
praecedunl dicia: adeptum, inquit, Patre gloriam,
non illius consorlem sive participem glorice: non enim
est communicabilis Deiomnipotentis gloria. Egoenim
lametsi de solo Mose senno fuisscl in lcgis ministcrio gloriflcato, nunquam tamen lalcm oralionem
proiulissem: qui licct nulla cx seipso gloria clarus,
tainen per id donum quod ei divinitus accidit, i l luslris et gloriosus Israelitis totus rcpente apparuit . Ipsa cnim qiue in eo legislalore effulsit
claritas, non alius cujtisquam erat, quam ipsius
Dei, quam omnes quaerere jubct in Evangelio Dominus* , per ea verba quibus eos accusat qui
bunianarn gloriam magnifacientes, quse a solo cst
Deo gloriaro non quxrunl. Perquae enim qunca solo
^, Dco csl gloriam quxrere jussit; id quod qua?rilur
.
baberi posse ccrle promisil. Quomodo igilur Dei
,
omnipotenlis gloria communicari non polest, si
,
oportet eam quae a solo Dco est gloriam postulare,
;
et omnis qui petii accipit, secundum Doniini vo , ! ,
cem ? Qui autem de splendore gloriae dicit, quod
, *
eam habel gloriam quam accepil, nibil aliud dicit,
* ' , q;iam gloriae splendorem per seipsum gloria; exper
tem esse; abaheroenim gloriam indiget accipere,
, ut sic aliquando (ial Dominus gloriae: ubi igitur
,
*
ventaiis voces poncmus, et eam quae d i c i t , ipsum
, ;
videndum esse in gioria Dei Patris
: et iierum,
; Omnia quoe habet Paler, mea sunt
? cui fidem
w
8 1
g
,

; . *
*
,

.
, , ,
.
;, ;
,
, ; "
adbibere oportel audilorcm? au ei qui aulumat

illum non esse Paliis glorhc pariicipem, qui omnium
est i/ Palre hnres, sicul ail Aposlolus
: an ci
qui coniitclur se babere omnia quas Pater habetf
nam in oinnibus ipsa gloria peniius conlinetur.
Hic aulem inficiatur Omnipolcnlis gloriam posse
comiminicari: scd hoc neque Joel, neque magnus
Pelrus lcstalur , qui propheticum sermoucm " i n
concione ad Judspos sibi proprium fccit. Nam ex
persona ipsius Dci inquil propbeta, ct aposiolus,
Effundam de spirilu meo in omnem carnem . Qui
igilur sui spirilus cominunicationem omni carni
non invidil, quomodo Unigcnilo Filio qui est in
sinibus Palris", qui babet qtiascunquePaler babet,
suam gloriara non impertil ? An non fortasse quis
M
\ ; D dixerit in cd verum diccre Eunomium, etiam si

, ;
nolit ? Nam proprie communicaiio sive impertitio
,
dicitur de eo qui e domo gloriam non babet: cui
,
auunde habere non ex nalura adnascilur. Sed ubi
*
una eademque nalura comprebendilur, non indigel,
, '
ut sibi sigillalim communicet, qui illud est seeun ,
duin naturam, quod quidem Pater esse creditur.

Imo vero certius ct nianifestius dicere: Prasclare
,
liabct. Quid Patris gloria indiget, qui in seipso to^ ;
tmn Palrein habct: oum a niliilo corum qux in
, ;
Palre mtelliguntur sit avulsus cl soparalus? Qua>
; = ' uam Omnipotcnlis dignitas, cujus exsortcni csse
Maltb. vn, 8.
* E x o d . xxxiv, 3S.
Joan. v, 44.
Het>r. i ,. 25. " Act. u , 17. Jocl. i i , 28. Joan. , 18.
PATROL. Gn. X L V .
M
e l
Pbilipp.n, i ( .
" Joan.
17
XVII,
10
f5
S GUEGOMI NYSSENl
5<
Kilium Eunomius aifirmat? Qui igilur apud scipsos ; , \ ,

sunt snpientes, el coram seipsis scienles, lcrreslria * , ,
proferanl dogmata : qui, sicut ail prophcta, ex
;. " >*. , \
iprra vocein edunt. Nos vcro qui VerbunV adora
, (
m:*s, et verilatis sumus discipuli, imo vero essc

ginriamnr; ncque banc voccm non perfectam c l
, ;
inexploraiatn pra?iercaimis : sciinus enim quod
,
omnium nominum quibus Numen significalur,
, *
qiianhm ccrte suut diviiia; majeslalis dcmon* 5 \
slraiiva , quae ipsa in semetipsis dicunlur et
. "
inlclligunlur : quaftlam vero cx bis opcraiionibus
, , ), JJ
quae propler uos et onuicm crcaturain iiunt, deno , ,
minanlur. Cum enim dicit divinus Aposlolus, i n <
corruplibili, invisibili, soli sapicnti Deo , el qujc
. "
cjusmodi : pcr b;ec nomina noliones quse supcr
, , ,
8 T
eminentem polcnliam rcpraisenlant, oslendunlur. ^

Cum aulem in Scripturis misericors, miseralor,
imiUum miserirors, verax, Cbrislus, Dominus, medicus, paslor, via, panis, fons, rex, creator, condilor, prolcclor, propugnalor, qui t*A in omnibus,
el per omnia, qui in omnibus oninia, hxc et ejusmodi eorum qua in creaiura a divina in genus bumanuin bencvolcniia eflkiuntur, illustrcm conlinent significalionem. Quarc omnitenenlis nomcn
penilus el exacte cxquirciilibus non aliud quid in
divina potcnlia signilicare inveuilur, quam qnod
illa vis ct operatio, quac universa qure in rrcalione
onsideranlur conlinct, quodammodo ad aliquid
referlur. Hoc omnilcnenils oslendil illustris appet-
, , , , , ,
, , , ,
, :
;

.
6 ; ,
, ;

*

,
* ; ,
htio ; quemadmodum eniin medicus non cssel nisi Q ,

. I
#groianlium causa ; ncque nuseralor, ncque misc ,
i icors el qua> sunt ejusmodi, cognomiuarelur, nisi
\ ;
propler eum qui niisi>ralione ct misericordia indi , *
g e i : sic neque omnipotens sive cunclitenens, nisi
creatura omnis indigeret co qtii ipsam potenler ; ,,
,
(omplectatur et in nalura sua conservct. Qucuiad .
modum igitur niedicus Gl ci qui curaiione indiget,
, ,
sic omnipotens sive cunciilenens ci qui coiiliucri
cget; ei quemadmodum qui bene valent medico ,
.
iion opua babent, sed qui male h a b e n t ; sic ex
consequenli preclare licct inferrc non amplius i l - ,
,
Uim continenle sive conscrvanle indigere in quo
uatura est omnino erroris nesoia cl casus oinnis- , \

que mutaiionis expers. Cum igitur ctmclitcnens
nomcn audimus, boc itiente conci- D
piainus, nempe Deum omnia in suo esse sive in
.
sua nahira el essentia conlinere, el quae intelligentia solaque mente cernunlur, et quae m a l i
uira conslanl. tdeoque lerras gyruin sive orbciu continel, propler boc in manu habct
tcr
propter eamdcm causam coelun paltno compleclitur , proplcr boc ipsum aquam m a n u c(
rat,propter id*psum omncui incorpoream et sub inlelligenliam cadenlem creaturam i n sci
probendii, utomniain suo csse sive n sua natura maneant potcntia comprehensiva, sive c
comprebensa el contenta.
M
B <
Quis igiiur is sit qui oitinia iu omriibus operalur,

inquiramus. Quis ert qui onmia fecit, sine quo
nibil eoruin quae sunt conslat? Quis est in quo
sunt oninia condita, el in quo quae sunl pcrmanenliam habenf ? In quu viviraus, movemur, et su1 Timctb. 4 , 17.
Maltb. i x , 12.
,
, \
; , >
;
\ ;
Ua. XL,12.
GONTilA EUNOMIUM, LIB. H.
; , mus ? Quis esl ille qui in seipso babel omiiia quac

- Paier liabel? An ignoramus, ex his qu& dicla sunt,
, ; euni essc qni super omnia Deus cst a Paulo sic
nnminaliis, Dominus nosler Jcsus Clnistus , qui
) ,
, - omnia in inanu quae sunt Palris babct, sicut ipse
, d i c i t : oinnia quidem aniplissima sua palma complexus est, el comprebensa conlinel imperans, et
, \
nullus de manu omnia continenlis lollil? Si igilur
\ ;
# , , omnia babet, si continet ct gubemal qua2 babet,
\, qnid aliud prorsus ipse csl quam cun; clilencns ontnium Doininus, qui lenet omnia polenter cl his dominalur? Quod si baercsis dicat
, quod Palcr Filium et Spirilum continct, primum
, \ - demonslrenl Filium et Spiriimn sanclum esse mu tabilis nalurx, ac luuc ei qui vcrlitur ac nnitatur
. , illum qui contineal pracficiant, ut superne inna. ,
scente auxilio mancat id quod conlinclur ad ma , \ *
lum incommulabile. Quod si vitii cst incapax divina
; ; ' naiura, inveriibilis, immutabilis, nec deficiens in
, consummationis exitu, scmperque eodem modo sc
; . babel, ad quid eo qui contineal indigebil ? Qua? per
,
seipsam omneni conlinel crcaluram, continente alio
. ,
non indiget, quia sit mutaiionis el inversionis ex \ . pers. Propterea in nomine Jesu omne genu se fle - ctit supercoelesiium, terrestrium el subterraneo?, r u m . Non autein se flecteret, nisi pracdominan .
lem et continenlcin pro eorum salute penilus agnotj ;
sceret. At vero dicere Pairis bonitale Filium gene \ , - ratum esse, niliil aliud esl, quam ipstim consiiluere
vijpia, ; Q et redigere ad consimilem bonorcm cum infimis
, " crealuris. Quid eniin non cjus qui fecit bonitaie ad
; - generalionem pcrvenit? cui impulaltir bumanaj
. "
naluiae conslmctio, iniprobilali an bonitali ejus
$, qui fecit? cui animalium gencratio ? plantarum et

germinum nalura ? Nibil est quod non liabeat
, - suuin ortum ex bonilalc cjusqui fecil. Quod igilur
, \ ! - in omnibus ralio perspicil, id Eunomius ex bcne \ volentia Filio gratificatur. Quod autetn Fiiius non
. cuin Patrc essenliam vcl majcslatcra participet, et
^, qusecunque lalia nugando el blalcrando persequi , - tur Eunomiiis, jam in sermonibus dc Palre repre \ , - hcnsa sunt ct refutata, ut qui bxc fnisira ei abs, qne ulla inlclligenlia projeccrii. Ncque eiiim nobis
licel ex mutuo salu nasccniibus essentiae fil divi
41
6 t
\ , - D sio, tota enim in unoquoque essentiae manet ratio,

* , ,
et in genilo et gignente, neque in generante immi nulionem, neque in genito incrementum esscntiai
vw .
raiio rcvipii. Dignitatis autcm vel regni parlilio
i> eo qui omnia qua siint Patris babei nutlam inlelligenliam babet, sed impietatis nolam el arguncnUiin. Superfluum igititr fnerit talibns complicatuni in iinmeiisuin protrabere sermoncm.
. Acl ea quas sequunlur pergamus. Glorificaium,
, , .
i n q u i t , Palre ante sa>cula. Verilalis sermonem
'&'. ,
inimicorum leslimonio conflrmari demonslraluiu
* .
esl. IIoc enim fldei noslra caput est, quod a Patre
,
cx omni actermtaie Filius gloriflcatur. Namante sa$ . culutn, idem cst quod ab aeterno secundum noti > , tiam, sic prophelia nobis inierpretante quod Dei
" A c i . xvii, 28.
4 1
Philipp. , 11. * ibid. 10.
S. GHEGOKIl NYSSEM
6 fttowv,
, alamr,
,
\

. ,
. ,

ha , '
.

^ , ,

' ,

*
'

,
\, ,
, , , ,,
, \
,
,

,
.
Quae sequunlur dcinceps malc cohaereulia et

contexla dico praeclare se habcre si praHermillan ,
lur. Non quod sint invicla alqim inexpugnabilia ,
, * \
sed quod a pie semienlibus dici possint, siquidcm Q , I
essent a maligna cnuntiatione disjuncla. Nam si
. \ '
quid ab ipso euruni quas ad piotalein perlinent
, \
proponilur, id tale pro esca el illecebra simplicio- ,
ribus porrigilur, ul simul cum bis impielalis hamus . absorl)eatur. Gum enim dixissel quaedam, quae
,
etiam diceret ecclesiasticus, adjicit, obediens ad
,
eorum quie sunt opihcxum et gcneratxorxem, obedien* ,

\\
ad omnem dispensatiotxem, non ex obedientia hoc
adcpiui ut esset Deus Filius , sed quia sit Filius et

Mcvc
genitua Unigenitus Deus, facius obediens in verbis,
,
,
obediens in operibui. Atqui quis eorum qui in d i - .

vinis vocibus versali et cxercitati stint nescial,
,
quando a magno Paulo dicluni cst, et boc semel

*
tanlum de ipso, quod obediens facius est"? cum
; " \
euim, ut per crucem adhnpleret mysterium, venil, ^ ,
cum seipsumexinanivitin forma servi, cum seipsum
,
humilem et abjectum praebuit in hominis simili ,
tudine el figura, inventus ul bomo in bumili homi
nuin natura, tunc obediens efficiiur qui nostras
,
assumpsit inflrmitates et niorbos gestavit, inobe, ,
dientiam, sive conlumaciam hominutn sua obedicn ,
tia perfecte sanans, ul ejus vibice, sivc livorc no ,
strum sanaretur vulnus, ct propria morie, cominn
nem bominum mortem aboleret, lunc propler nos
, ' ,
factus esl obediens, sicut ei peccatum et maledi \ o b
c i i o , sive exsecralio proplcr dispensalionem pro
, ,
nobis susceptani factus est, cum natura hoc nou
.
aiteriium est, m quibus ail : Qui csl ante icccula.

igilur si ease anle saecula exlra oinne principiupi
cst : illc qui anle sxcula Filio iribuit gloriam,
niulto prins ipsi sempilernam suo teslimonio asseril
cxsisteniam; non cnim id quod oon est, sed id
quod csl prorsus glorificalur. Posiea vcro blasplieniiie contra Spirilum sanctum sibi ipsi seinina
tpargil; ul Filium glorittcel, sed ui in Spiritum sanctum temulenlus debaccbelur. Nam dum
vult Spiritum sanelum parlein esse angelicx poiestalis, boc profudil : cuni dixit, Glorificatur spiriiu per saculum et ab onxni ralionali et generabili
essentia. Ac si nulla omnino csset inter Spirilum
sanclum, et qtiidquid gigniliir diflerculia, siquidem
sic Dominum Spirittis sanclus glorificat, sicul el
alia omnia de quibus Piopbela cnarral, angeli el ^
polestates, el cceloruin cocli el qnae supra mundum
est aqua, et qux sunl cx lerra omnia, draconcs,
abyssi, ignis, grando, nix , glacies, spiritus procellae, monles ct omnes colles, ligna fruciifcra et
omnes cedri, beslia*, junicnia, reptilia et volucria
pennata . Si igitur rura bis dicrl eliam Spiriluni
sanctum gloriftcare Filium, uiiuin boruro csseprorsus et idem impia Deo rebellis lingua pronuntiat.
M
4 1
Psal.
CXLVIII,
8 seqq. * Philipp.
11,
8.
529
CONTIU EUNOMIUM, LIB. I I .
;
zisa
, ,
, ,
,
*al .

, ,
,
, . , ,
, >, ,
, ; ,
-
f3D
sit, eed propler amorciu el bencvolenliam in boininuin gcnus factus esl. Harum vcro lanlarum obedtenliaruni calalogum, ex quanam Scriplura edoclus
esl? Gontra quidcm omnis divinitus inspirala Scriplura ei summam majestatem el priinariam poicstalem ac merura imperium assignat, cum ait,/p*e
dixit,
et facla sunt,
ipse mandavit,
et creata sunl
Perspicuum est enim quod h:ec ail Propbcta dc co

qui siise polenlia? verbo ferl universa : cujus potestas onincin esscnliam el naluram, el onuiia qtise
in crealura inlelligtinlur el cernunlur, solo voluntatis impelu el nulu condidit. Unde igilur Eunomius conunotus, modis infinitis in rege crealurae
obedienliatn celebrat? cuin ail, Obediens ad ownu
opificium el fabricam, ad omnem adminislraliouem
, 6 obediens , obedicns in sermonibus et operibus.

Quineliam lioc cuilibel est perspicuum et ciarum,
; , quod solus in sermonibus et operibns alleri quis^
piani fii obediens, qui nonduin exacte faciendi ha .
bilum vel dicendi absque errore et rcprebensione
,
in seipso peifecit, sed iu suura magistrum el pra? , ccptorem intucns praeceptls illius qtiod in sermo} . \ nibus ei opciibus accuralum est et limatum in , ,
slruilur el erudilur. Putare aulem Sapieniiam m a '
gisiro et doctore indigerc eo qui vel consecutioncni,
, '
vel justiliam ad id quod ei opus est dirigat, solius
, .
Eunomii visionis est. Ac de Patre inquit, quod
'
fidelis in sermonibus et fideiis in verbre; Filio

autem quod Gdele csl in diciis et factis non a l l r i p , ^ buit, sed ipsuni obedientcm, non fidetem, in ser ,
monibus et operibus pronuntiavtt. Ita ul p c r omnia
, \ quae ipsc asserit, impietas el blaspbemia caiitra
, \ . ipsum pcrinde et sequaliter se babeal; slultiiiain
\ ,
ameiD ci ameuiiam verborum inlerjeclorum prwsfat
.
foriasse silenlio involulam prseterire, ne quis i n " * \ consullorum et improvidorum, horum vaniialcm
! " , derideat, cum potius flcndum essel proplcr a n i i n a , rum ipsorutn inlcrilum, quam ridcndum propler
. , scrmoiium stnlliliam et fatuitutem. A i l cniin islc
\ ,
sapiens ct consideralus dogmatisla, non ex obc^ - dienlia ipsum accepisse, u l sit Filius. solerliaiti !
, quam ncccssario de bis nobis dissorit! Quod JIOII
; ' prius obedicns facius est, et lunc Filius, nequc
,
oportet intclligcre obedienliam ejus gencratione
Q' antiqtfiorcni. Quod si bac niinime dislinxissct, quis
.
ila faluus et stolidus, ut mercedcm obedienliae pu, ,
lct a Patre ipsi dalam esse gcneralionem, pii an. '
lequam orlus essel suam in parendo facilitalcm ct
.
in obediendo alacrilatem ostcndissci? sed nequls in
prompiu cx diclorum anientia ct vecordia risu qualialur, Intelligat quod baec fatuilas et stultiloquenlia
liqoid lacrymis dignum babcat. Quod enim vult pcr baec conflcere, talc cst, quod nalura ei cst obcdiftiiia. l u ut ctiam si velit (icri non possil, ut obcdicns non sit.
,
Talc quiddaui scipsuin conslruxidsc aifiimat,
*{

quod ad oledientiain solam naiura ejus
convenienter
.
se habeat, qucmadiuodum insiruincniuin illud quod
, *
ad ali<|iiem lypuin sivc foriiiain coufunnatum t s l .
. < ,
1 1
Pâ.!.
C X L V I I I , 5.
** Ikbr. \ Zu
t
531
S. GREGOiUl NYSSENi
necessario eam speciem iinprimii matcriae subjcetx, , * ouvc

quam quidem iiislrumenli fubricationi indidil fabri ,
calor, cui instnimento non est facullas reclam
,,
lineam faciendi in subjcclo quod cjus vesligium
*
exccpit, si macbina fueril circularis, vel circuluiii
" &\ jftij?
ostendendt per lypum, si ad rcciain linearn figura- )
tum sil insirumentum. Quaola sit autem talis c.o-
gilaiionij el intclligenliae blaspbcmia et cxsccrabi- ,
lis impietns, quid necessc esl noslra oralione ,
revelaro, cuni vox ipsa baeretica absurdilalem cla-
milei ? Si enim propler boc obediens , quia lalis *
nalus est, ncque cum bumana nalura prorsus ,
sequale habei. Siquidem nobis anima esl libera, sui ,
juris compos, nullius doininio mancipata, sponle
sua aibilrioque suo quod eibi placet et gratum est
. \
eligens. Qui autem nalura nccessiiati subjugatus ^ , \
*' 1
eel, operalur semper, iino vero pcrpelitur obcdienliam : alque etiam si nolit, boc facerecjus nalura ,
non indulgeat. Ex eo enim quod sil filius et sic
nalus, obediens faclus est in dictis, ct obedicns
in factis. stuporem et vecordiam dogmalis ! ver- .
,
bis obediens Verbum facis, et mcnte concipis alia
Yerbaanlc Yerbum quod est pcr essentiam : el i n - / \
, ;
ter Ycrbuni quod erat in principio, scilicet me . *
dium esl et interjecLum aliud Yerbum, principii ad
ipsum transmitlens voluntatem. Nccillud unumesl ;
Yerbum , sed plura sunt quaedam Yerba, quae per
medium principii et Yerbi ab Eunomio translibu- , ,
lantur, et qine ut Ipsis lubel bujus obedienlia abu- , * <
tunlur. Sed quidinhormn dfclorum vanilalediulius Q VOV, ,
immorari necesse est? Ctiivis citiin perspicuum, ,
quod quando Paulus dixil ipsum factum fuisse obe- ,
dieuteni, sic dixil queniadmodum dicit el ipsura , radr ,

faclum fuisse carnera et servum,et exsccraiionem et . ,
'
0
peccatuin propter nos, neque titnc Dominus gloria?, V
dedccus aspernatus, et in carne passioneni susci- }
pieus, potcstale suinma ct libcra seipsum privavii,

diccns , Solvite iemplum hoc, et in tribus diebus

ip$um excitabo. Et ilerum, Nullus tollil animam
*
meam me; poteHalem habeo ponendi ipsam, et
* ,
potestatem habeo resumendi ipsam. Et cutn ad ip
, ,
6 u m propius accesserunt ea noclc quse ejus passionem praecessit, qui fcrro et lignis armaii eraut, .
> ,
omnes relrorsum evertit, cum boc dixii, Ego tum.
fT
Et rursus latronc supplicante ut sui menior esset, D

suain in omnibus poleslalcm oslendit, cum dixii, \ ,
Ilodie mecum eris in paradiso. Si igitur neque , ,
;
Lempore passionis a poleslaie scparalur: iibinain
landein haeresis subjectionem Regis gloriaj conspi- ' ,
cil ? Quaenam baec eliam multhnoda meditatio I
\ :
quam in Deo jaclat, diccns lnediatorem in decrelis,
, , \
medialorem in lege?Non haec ab alla \oce Aposluii
, "
sumus cdocti, qui ait, quod lcgcm mandatoniui

evacuans suis documcnlis, bic cst inediaior Dei i t
,
bominum, cum dixit boc ipsuin verbuni, quod

IJnusDeus est, unus mediator Dei ct buminuni,
, \ $
Jiomo Cbrislus Jesus. Tolum nobis bic mvsterii
1 7
Joan. i i ^ 10.
85
. scopuni medialoris nomine complexus vevelavit :

bic aulem scopus e s l : adversarii malilia qiiondam
6 ,
tsX huroanum genus a Deo defecerat, ct peccalo ser , \ - vierat, ct a vera vila alienalum erat. Revocat
postea sunm Ggmenlum, qui iigmenli Dominus est,
,
et fit homo cum eo qui est Deus, et illud totum
. ijl
, - cum ceset, et hoc lotum factus: el sic quod humanura est, cum Deo temperattmi cst, bomine qui
.
, , secundura Cbristum est, medialionem operanic.
} ,
Cui pcr a3sumplas a nobis primilias lola virtiilc
, \ conlemperala esl massa. Quoniam igilur mcdialor
,
unius non est, Deus autem unus est, nequc in pcr , ' sonis in Qde traditis in partes distribiitus : una
. " - enim deitas iri Palre, Filio, et Spiritu sancto:

propterea fil medialor semel Dominus, Dei et lio ; - minum, copulans honiincm per semetipsum deilaii.
, Quin cliam notione per mediatorem concepta fider
, , pietatem didicimus: medialor euim Dei et hominuni,
\ ,
quemadmodum hunianaB naturrc coinmunionem
\ , .
accepit, non pulatus bomo, sed natus secunduin
veritaiem, sic eliain verus Deus esl non cognomento lanluni honoratua n u d deitatis, ut vult Euuomius.
QuaB aulem bis di< tis adjicit camdein rcsiphini
"(> ,
amenliam, vel potius malevolentiam : Filium cnim
, *
ipsum cum dixissel, quera in bis quae paulo ante
,, ,
dicta fuerunt, quid creatum esse aperte ei disei t!
* , ,
determinavit : el Unigeiiilum Deum nominasset,

quem cum reliquis crealuris connumeravil, simi , ,
"
lem dixit genitori lanlum pnecellenii et eiimia qua ,
dam similitudine, secundum proprinm et pecttliarem
hrvciav.
noliliam. Primura igilur siniilis significalk) disliit , ;
. ' ; C guenda est, qitol modis in abusu consuetudinis di"{ . - citur. Deinde sic ad propositorum exquisilioneu
,
vcuiendiiro. Primum quidem quaecunque noslros
/, , sensus fallunt, cum nalura non sint inter se eadem,
, \ sed ab aliquo eorum quae subjecia consequuutur ac \ ,
cidenle, figura dico ct colore, et sono, et q u per
. gusitnn el odoraium el tactum sensuum deceptio" , * !
nem ingenerant: cum alia quidcm sint secundum
, propriain naturam, alia vero quam quae revera

sunt esse siniulentur :h;ec similiter se hal>ere con , , sueludo dicil : velut cum inaiiima materia ad ali , cujus animalis imaginem arle aliqua effingitur vel
. ,
sculplura, vcl pictura, vcl fictrice; quud efficlum

esl et imitalum, arcbotypo, id esl exemplari pri . \
migenio, simile dicitur. Hic enim alia quidem ani, , - malis nalura, alia vero nrialeriae visum ementienlis
* ,
t fallenlis so!o colore el figura. Ejusdem autcm
, \ speciei similitudinis est, q u * in spcculo apparct
; \ , imago, exemplaris formac evidcntes rcferens appa*W riliones, cum lamen non sil illud secundum naln, /. - ram, quod quidem est primigenium cxcmplar.
^ . Eodem niodo etiaro audilus aTficilur, et aaquale
, ., quiddani perpeiifur, cum quis proprio sono voceni
lusciniaa imilans avem andire sibi videri audilu
pcrsuascrit. Tale quiddam fallax ct (*apliosuni
* ' \ guslus percipit, cum fructus fieuum sapor mellis
**\ ,
voluplalcin simulat: sapor cnim illius fruclus quid
* , similc babct cuin incllis dulcediuc : sic etiam quar
S35
S. GREGORil
NYSSENl
dam simililudine odoralus aliquando decipilur , .

cum vapor chainacmeli herba? ipsum malum sive :
pomuip suaviter olens dulci aspiratione imilans
.
sensum decepcrit. Idem lactui accidit, siipilitudo
, ,
onira vario modo vcritatem incnlitur. Siquidem ar- ,
genteus nuranuis vel aireus, aequalis cura aureo
.
inagniludinis et ejusdeni ponderis, siinile quiddam cmu aurco habere existimabilur, visu non
nente verilaieiu.
* , *
Haec paucis gencraliler dicla sunt de iis qme
; <
propter similitudinem quamdam sensuum insiru, * . "
lnenla fallaciter decipiunt, duin aliud quid esse
,
quam sunt pulaniur. Licerel adbuc apeuratiore
,
disquisilione sermonera dilalarc per ea quaa cuni

sint diversi generis inter se, ex aliquo lamen co <. *
rum accidenliuni quae reni consequunlur, allcrum
alteri simile essc existiiuatur. Nunquid Eu.noiuius ; *'
,
talein quaindaiu simililudinis speciem jactital in
*. .
Filio ? Sed uon eo ameulia* et insaniae venerit, u l
fallacem el fraudulenlam siiuililuJinccu in veritate
ontempletur. Rursus aliam sioiililudinem in d i - , xc
vinitus inspirala Scriptura didicimus ab eoqui d i - '* . *' \
* \
xit : Faciamus hominem ad imayinem nostram et bi , '
miliiudinem . Sed non opinor Eunomiuin in Filix>
. >
ei Palre banc similitudinis speciem r.onsiderare,
uteumdein cum bomine Unigeuiluui Deuni esse ,
pronunlict. Scimus etiam aliain siimliludinis spe-
cicm, quam in niiindi crealione de Selb serino
aflirmat : Gcnuit Adam Selh ad imaginem tt simili- ,
. * ,
tudinem suam , quam quidem si dicil Eunomius,
non ejus orationem repudiandam esse censcmus. , 3
Ilic enim neque natura eorum quse inler se simi- ' \

litudine conveniunl differt, et characler et species
,
<:ommunionem babent. Haec et lalia sunt, quac de
<
similium diflereiilia el discrimhienosintellexiiiius;
.
videamus igitur, ad quid respiciens Eunomius, ,

I
oximiain illa.n siniililudinem cum Patre aUribuit
Filio, dicens , similem esse ei qui genuit eximia . ^
quadam similitudine et propria nolione, non ut Pa-
, ^
tri Pairem, non enim *unt duo Paires. Uanc pcr
. <
oxcellenliam simililtidinem Filii cum Patre osten , , <
derc polUcitus, quomodo nou convenit itilelligere
\ ,
ipsuni similem, sermone astruil; cum enini dixil
\ 1
quod Jion utPaterPatri similis est, astruxii verbo,
* *
quod non sit similis. Et rursus cum adjrcit quod
t
neqnc sicut ingenito ingenitus, propterca negavit

in Filio cum Patre similitiulinem; deinde subjnngens quod neque Filio Filius, lerlium induxit
inlellectum, quo prorsus rationera similis pervert i l . Hic igilur proprias raliones ecquilur, demonstrationcm similis per conslruclioncm dissimilis
faciens.Ejus auiem sapiens c l simplex dicluiii examinemus, quod delerminalionibus dcnionslrat.
Filium enim Patri similein esse cum dixil, lutuin
reddit auditum, non oporiere sicut Palrcm Pairi
Filium giinilem csse inlelligerc. Quis auicm sic inter bomines stupidus ct intelligeniiae expers, iit F l litim Pairi similem esse cum didicerii, ad Patris
Gen. , 26.
6 1
Gcn. , 3
, , *
.
,
.
, ]
. \
,
.
,

, \, w a X t v 1
. \
, .
1
557
CONTHA EUNOMIUM, LIB. I I .
t>58
.
, '
,
, .
* .
. * ,
, ,
, . *
4 *
&. " *
, .
cum Patre similitiidinem adducalur ? Nequc sicut

Filio Filium, inquii. Rursus eamdem vim habei in
boc termino ejus sublilitas. Palri Filium similem
esse cum dixit, non oportere sicut cum Filio alio
simHiler se babere delerminat. Haec sunt gravium
Eunomii decrelormu niystcria, quibus ejus Qunt
discipuli aliis sapienliores, cum didicerunt quod
Patri Filius similis, Filio similis non esl. Non est
enim FHiits Palcr; neque sicut ingeniio ingenitus,
non enim est Filius ingenitus. Mysterium aulem
quod csl secunduin nos, cum Patrem dixerit, Filii
Patrem omnino jubct intelligere. Neque adbuc bac supervacanea sapienlia indiguimus. Ila ut per Patrem el Filium, duos Palres et duos Filios supponat, tanquam ingenilarum dualitatem.
\ Quid autein velit circa ingenilum lanluro Euno , \
mii sliidium, saipe quidemjam declaratum est; et
'. nunc iterum paucis dicetur. Cura enim Patris si gnifioatio nullam cum Filio differentiam sccundum
,
naturam demonstret, si ad haec usque sermoncm
, ,
inbibuisset, nullam vini babuisset impielas; quta
' naluralis borum noniinum nolitia non admiltit
. * , quod eslsecundum essenliam alieuum. Nunc aulem
ingenituro ct genitum dicens, siquidem borum no
minum inler se immediala esl conlraricias, sicut
, ,
inoi talis el imniorialis, el raiionalium et irralio, , \
, nalium, et oninium quae simili modo enunlianlur,
, quaecunque per signiticala conlraria iulerse opposuerimus; per hsec nomina viain blaspbemiae et
*
hupiae lingua? palcfccil; iia ul eain qua? est morla
lis ad imnioiiate differeniiam in gcnito ad ingcni . \
tum coiilcinplennir. Et quemadmodum alia cst mor ,
lalis, alia immorlalis naiura, et raiionalis atqtic
\
irralionalis propriclales secundtim esscniiam con ,
gruere nullo iuodo prtssunt, scd maxiinc dissidenl:
, .
sic vull Eunomius aliam quidcm ingeniti consli
tucre
nalurani, aliam vero geniti. Ul quemadmo-.
, dutn rationali subdila mancipataque irralionalis
.
nalura creata cst: sic nalurali necessilatc ingenilo
,
geniium subjugalum et addiclumdumonstrel. Qao ,
circa ingenilo notnen Omntpoteiilis copulal, quod
, '
non ad providendi opcrationem, sicut prsccepla
. '
occasione oratio deiiionslravit, sed Oninipotenlis

interprclalioncm in lyrannicam poleslatein Irans, j ) fert. Ita ut parlcm naiurx subjectae cl mancipatas
eliam Filium faciat cum omnibus crealuris scrvicn
, - iem ei qui tyrannica poleslale xqualilcr omnibus
iniperat. Quod autcm ad boc respiciens talibus u l i . ,
tur vcrborum distinclionibus, ex subjeclis postca
\ ,
manifestabitur. Gum cnim illa doctaet considerata
\
proiulit, quod neque sicul Patri siniilis videlur
\ , \
Patcr; neque sicut Filio Ftiius (qiianquam nulla
, ,
necessilas cogit dicere prorsus Palri Pairein simi, ,
lem vidcri, el Filio Filiuin. Patcr cniin aliquis cst
.
intcr iElbiopes ;paler etiain imer Scylbas; borura
,
utriusque filius, ntgcr quidem filius iElbiopis, albi , color vcro et comam subauream babens Scytba.
'/ .
fcloibilo niagis quia pater sit ulcrque, ncque proptcr ^ l h i o p e m , Scytha nigrcscit, neque propier Scytbam corpus yElbiopis albescll).
*
Vertimiamen cum haec dixissct Eunoaiiiis, sicut
, , "
ci placuU, subjMnxit, quod similis csl skul Filius
S. GREGORIl NYSSEM
550
Palri. Sed cum ejusmodi ratio simililudinis, quod

secundum naturam cst proprium demonslret, sicui
in Seth et in Adamo divinilus inspirata tesialur doctrina; parvi faciens et pro nihilo babens dogmatisla intelligentes audilores, inanem subjunxil appcllalionis Filii inlerprelalionem, ipsum imaginetn
el sigillum Omnipotenlis operalionis definiendo.
Filius enhn ett, inquil, imago et sigillum operationis
bive efficacice Omnipotentis. IIoc ipsum primumqui
anres audicnles babet consideiet. Quodnam esl
illud opiTationis sigillum? Omnis enim opcralio
in eo qui elaborat, id quod elaboralur, speclat.
Gum autcm quod peragitur, peifeclum aul transaclum fuerit, pcr se non subslal ipsamet operatio : velut cursus operatio quae fu pedibus, est
. ity $m
' \ ]

,
-,

. , ,
.

; uoba

. ,
$

, * .
molio: cessanle molione non amplius in seipsa
subsislit operatio. ldem dici polesl in onmi requac
suscipitur agenda, vcl Iractanda, videlicet aitio* ' ;
nem ipsam cessare simul cumopera cl sludio ejus .
.
qui circa eam laborai; aclionem vero ipsam in
scipsa non subsistere, si neque sil uUus qui opc- , , '
, ;
relur in proposilo sibi opere et sludio, vel si is
qui elaboral ab opere cessavcrit. Quid igitur dicil ;
esse per seipsam operalionem, quae nequ est es- <
scntia, neque cbaracter sive figura, neque substau- , .
lia? Igilur cjtis qnod non snbsisiit ipsuin ait esse , . *
, \
eimulacruni; boc autem quod non exsislenti similc
est, neque ipsum omnino est : haec inanium esl
;
decrelorum poriemosa vanilas, credere in id quod
non est. Quod enim non enli simile esl, non csl <
prorsns modo. Paule, Joannes, evan- ^ ; \
, gelislaiTimel aposlolorum reliqui coeius ! Quinam
virulenlas suas linguas conlra veslram vocem exa- . '
cuunt? Quiiiam coclestibus vcslris lonilribus ra,
nosas suasvoceseSlygia paludeexcilas oblrudunl? ^ ; * i
Quid igilur dicil Lonilrui iilius? Jn principio erat
,
Verbum, et Verbum erat apud Deum, el Deus eral

.
Verbum . Quid illequi post illum, vel aliusille qui
, ,
inlra cwlealia adyla et sacraria raplus fuil, qui in
,
paradisoiitilialus , non in vulgus efferenda didicit?
Sic inquit, Qni cun sil sphndor glvrice et figura .
sive expressa imago eju$ wbstanlio! *. Quid posl \ , , \
bos dicil venlriloquus iste? Sigillum, inquii, opc- ,
ralionis Omnipotenlis: tertium ipsum posl Palrem
, ~
facit, a non cxsislcnle illa operalione mcdialum,

^
irao vcro a non exsistentia ul libel fornialuiii. ^ ,
Operationis csl sigUium iilc qui esl in principio,
,
Yerbum Deus, et qui in a M c r u i l a t e principii eorum
, :
quaB suiil inspicilur, Unigenilus Deus, qui est in
, >
sinibus Patris, qui f e r l universa v e r b o sua? v i i l u ,
l i s , qui f a c t o r est sa3culorum, ex quo onmia, c l p e r

, *,
qtiein o m n i a , qui tenae continet ambilum, q u i coc, *
lum p a l m o cou>prebendit, qui manii melitur aqiiam,
\ \, .) ^ .
qui o m n i a qu& sunt complexus est , qui inexcelsis
, . \
habilam humilia respicit , imo vcio inluilus cst,
\ ,
ui omneni terra! orbem sibiipst scabellum facial , . , -

7 0
71
73
1K
T5
7e
7 1
Joan.
Isa.
LXVI,
, 1 .
1.
^ 1 1 Gor.
, 2 scqq.
7 3
llelr.
2.
7 J
Isa.
XL ,
12.
U\
CONTRA EUNOMIUM , LIB. I I .
542
$ . " \ Verbi vesligiis impressuro. Oporationis est sigilItim, Dei . Igittir Dcus est operalio, non sub \
; ? staniia. Alqui D. Paulus boc ipsuin inlerprelans,
; a i t , Cbaiaclerest, id est exprcssa imago, non operationis sed stibsianlias; vel gloriac splendor sigil ; \
lum csl nperalionis Dei. impiain inscitiaml
, *
, Quitlnam csl n>cdium inlcr Deuni et icternam formnm ? quo aulem mediaiur ad cbaraclcrem sui
, \
ipsius stibstantia? Quidnam intelttgilur interjectiim
, ; , ,

iiitor gloriam ei splendorcm? Sed eum tot ci talia
xul . sii)i, pcr quae inagnificum Douiini crealura ab bis
qui credidcrunt praedicalur pr&coniiim qualia
; ,
pprcurril de co defeclionis praecursor, quid dicil?
, Tanquamimaginem, inqitit, et sigillum omnis ope, \ .
raiioni$ et virtutis Omnipotentis. Quomodo magni Pauli voces perperam Iranscribil? Ille ail, quod
Dei vinus si\e potenlia est Filiits, bic ipsum sigillum virtulis auiumai, non vhiulem.
, - Ac rursus repetito sermone, qualia bis quae dicla
; ~
jam fuerunl addit? Sigiltum Palris operum el rerrpcJc .
borum et consiliorum. Quibus operibus Palris est
similis? Diunduin procul dubio dicet, et qtiae in ipso
; , \
sunl omnia. Yerumlamen ba?c omnia Unigenici essc
. opcra Evangeliuni lestatur. Quibus igilur Patris
operibus simitis faclus esl?quofum operum faclns
;
csl eigillum ? Qu autein Scriplura ipsiun pater ;
noruin operuin sigtllum noininavii? Quod si quis
'. ;
boc etiain Eunomio dederit, tingere sermoues ad
, *
libilum prout ipse volueril, etiamsi Scriptura non
,
cuncedat :dical quxso quaenam Patris sunl oprra

ab bis quae sunt a Filio facla separala, quorum si ,
gillum dicit Filium luissc? Opera Yetbi omnia as ; "
peclabilia et inaspectabilia: in bis quae sub aspeclum

7e
, C

*
, ;

,
;
; , , ,
, ;
6 ,
, *
.
) ,
\ , ,
* -
;
,
, ;

, ;
, .
,
, \ \ ,
\ ,
*
\
\ \ .
u
Utbr. i , 5.
tadunt, totus inundus et quae in ipso coniineniur

oninia: in bis quai sensum oculorum effugiunt,
omnis supermundialis crcainra. Qusenam igiiur
reslanl extra ea quae conspiciuntur, et qua? ium
oculis cernunlur Palris opera in seipsis speclala,
quorum Dei Filiutu aulitmal fuisse sigillum ? Au
foriasse iterutn ad graveolenlem haereseos vomilurn
redibil in arclum coarclalus, el dicet Filiiim osse
opus Palris ? quomodo igilur sigillum horuni operuin effic.iiur Filius? Ipse cum sii, utasseril, opus,
an euindem dicil eliam opus et operis simulacruni ?
bxc dentur : dicat reliqua opera quorum fabricalorcm cl opiflcem Pairem affirmal, quibus fuit
Filius assimilalus: siquidem per sigillum intelligit
siraulacrum. Quaenam alia verba Patris novit Euuomius prailer illud quod in Palresemper csl Vcrbutn, quod sigilluin nominai,proprie el verepriniitus quod e>t et tioiuinalur Yerbum?Ad qux aulem
consilia respicii a Dei sapientia separala ac divulsa,
quibus iil similis Dei sapienlia, facia Dei consilionnn
sigillum? Yidele indigestam alque inconsiileratain
f.rccm ei colluiicni oraiionis. Quale construil mystorium? neque quaedicil sciens, nequede quo verba
iacil. Qui cniin toium habcl in seipso Palrem, et
(jui tolus cst in Paire, ul Yerbuni el Sapicnlia ct
virnis, et verilas et cbaracier ct splcndor; ipsc
cs4 in Patieomnia: cum nou alia in Palrc anlc
543
S. GREGORH NYSSENl
ipsum opera conspiciantur, bic imago csi faclus \ ' ,

, \
et sigillum et sinuilacrum. Deinde gialiiicatur
, <
bomiiium abulilionem per aquam quae Noe tempo
ribus arcidit; ct eum qui in Sodomos ingruit
, ,
igneuin imbrem, alque iEgyptiorum jusiam poenain
;
el supplicium, ut magna quxdam allribuil ei qui
manu teme fines continet, in quo omnia conslanl, ,
, ,
queniadmodum affinnat Apostolus, velut nesriens
, ,
quod ei qui omnia complectilur, et id quod sibi
placel agil, el fert, et quae jam facla, el qusc sunl ,
futura, non lanlum faciunt addilamcntum gloriae, . ,
duo vel Iria commemorata miracula, quaiilum de-
* ,
trimeiUuni cl damnum reliquorum silenlium. Sed
\ .
ut baec silentio prailereantur, vox una D. PauH
comprebensive per se satis poterit ouuiia demonslraie quae ipsum asseril, el per omnia el in
nibus.
Deindc inquit, Legem fert tecundum Dci alerni
mandalum. Qiiisiiam aeiernus esl Deus ? et quis ei
subminislral in lcgislaiione ? Sed cuivis est per^
spicuum, quod per Mosem legem fert Deus iis qui
lcgcm accipiunt. Cnm auiem antea Eunomius falcatur esse Unigenitum Deum qui in Moyse operabalur nriracula : quomodo ejus praesens sermo in
Mosis ordineiu universi Doimnum obnixe redigil ?
aeterni vero Dei significaturo soli Patri assignat.
lla ul ea qux esl ad aeiernum diflerenlia, non aelermtm, sed recentcm Unigonitum Deum demonstrel, saeeulorum faciorem. Verum cninlvero mibi
videtur oblilus es9e ille discendi cupidus et roeinor,
quod basc onuiia de scipsu Paulus ait, annunlians
bominibus Evangelii prxconium secundum Dci
imperium. Quaj ergo de seipso narral Aposlolus, C
ksec Eunomius propbelaruin el aposlolorum Doniino aitribuere non veielur, ul Doitiiiimn Paulo
suo servo bonore parem consliluat. Ecquid neccsse esl me singula rcpiebendeuleni lurbam oralione induccre? In quibus qui simplicius el oscilanlius in cjus scripta incidet, ipsuni in sacra
Scriplura dicere concessa exislimabil; al qui d i ligenli examinc facto singula potest pcrpendcre,
nulla iu rc ab ba3retica malilia el pcrversitate separata essc ct differre coniperiel. Dicil enim ecclesiaslicus el breliciis, quod Paler neminem judicaiy sed omne judicium dedit Filio
. Aldiclum
boc ulerque non simililer inlelligit. Per cadem
, \, '
rlov . ;
;
,
. >
,
*

; ,
. '
, I
, . :
,
\ ,
, *
. "
,

)
. *
, ;
* *
,
:
, :
.
, ,
.
. i
. (.
verba ecclesiaslicus in omnibns potestaiem inlelli- ^ \
g i t : hsereiictis vero.aliquid deiicicns el uiancipa \
lum sive snbdiluui conslruit.
Sed itlud diciis adjiciendiim csl, quod velut fun* \
dameutum aliqnod impiclatis in scrmonc de dis ,
pensationc ponuiil, non lotum boimnem ab ipso

scrvalum csse delcrminanles, sed boniinis diiui ,
dium, coipus intelligo. Hic cnirn maliliae lalis sco, .
pus iu boc documeiito ipsis cst proposilns, ul \ o - ,
ces huiniliores oslendanl, quas cx liiittiana n.tlura
, *
profiM l Doiuinus, ul ab ipsa ilivinitatc vidoanlur
, * ^ >
csse fatt;c, ut per bas validiorcm ostendant blas, 5
T 7 , 7 8
"' Joan. , 32.
CONTRA EUNOMIUM, L!B. I i .
54G
, ' ^
* , *
, 6
.

\ , , ,
,
.
,
I I ,
,
.
\
, * -
phemiam, per banc ipsam Domini confessionem

conilrmalara : bujtis rei gralia dicil, ewn qui tn
uovissimis diebus factus est homo, assumpsitu
hominem anima et corpore constantem. Ego vero
omnem divinilus inspiralam et sacram Scripturam
perscrutaius, lianc vocem scriptam non video,
quod solam carnem absquc anima, in lempore
secundum homlnem dispensaiiouis qui omnia fecit
in seipstim assumpsit; necessario igiiur ad scopum salutis nostrae respiciens, et âd Patrum decrela, et ad divinilus afflalas voces construclam
in hac parle impieialem redarguere conabor. Venit Dominus ut quaererct el salvum facercl quod
perierat. Perierat autem non corpus, sed Lolus
bonio ex aniraa contcmperatus. Et si verius lo. * , quendum est, anle corpus aniwa perierat. Nam
. ,
inobedienlia, eleclionis Sive voluntatis, non cor, , poris peccaium esl. Propria esl autem aniinac ele , * ctio, a qua oninis nalure calainitas prineipiuin
- babuit, ut verbis lcstatur baudquaquain mcndax
Dei rainilalio, quod in qj.10 dic probibiios fruclus
, teligerint, siue cunclatione esui mors cobaerebil.
. [] Cum aulem sil duplex bomiuis composilum, con, ' gruenler in utrumque mors duplieis viuc munere
, - fungenlis suo ei qui morilur privalionem operalur:
. , corporis quidem mors C6t, sensuum inslrumen ,
lorum exslinclio, ct in cognata elemcnta dissolu . , , - lio. Anima aulem, inquit, qua* peccaverit, ip$a mo, .
rietur . Peccaium aulem est a Deo alienaiio, qui
,
est vera solaque vila. Mullas igilur annorum ceii . C turias post pravaricalionem insuper vixit proto , *
plastus homo, sed Deus non esl mentilus cum d i ,
x i l : In qua die comcderiiis, morte moriemini. Pro. pterea eniin quod alienalus fuit c l aversus ipse a
, * vera vita , ipso die firmala et rala fuil adversus
. eum roortis sentcnlia. Posiea vero labeulibus annis
* . iiiors corporalis Adamum consecuu est. Qui igilur
, propler hoc venit, u l qiisererel et servarel quod
;, perierat, id quod in parabola pastor ovem nominat : et invenit quod perierat, et super hinneria
* \ , \
\ , suis totam assumit ovem, non solam ovis peilem:
ut integrum Dei hominera redderet animo ct cor*
, - pore ad divinitatem retemperatum, et ita nibil na
turae nostra3 diiuisit, quod uon ille assuropserit
. \
qui per omnia tentatus eat per similitudinero ab&

que peccalo . Anima autem non est peccatum,
' , .
, sed peccaii per imprudentiam et consilii inopiam
, capax facta est, quam propierea per lemperationera sive ad seipsum assumplionein sanctificat, ut

. - per primilias totam sanctificet massaro. Gujus gralia etiam angelua Josepho iuiniicorum Domioi
* , ,
nuntians imeritum, ait, quod Morlui sunt qui qumrebant animam pueri". El Dominus ad Judaaos d i . * ,
c i l : Quccrttii tne interficere, hominem qui veritatem

locutut sum vobis* ! homo aulem bominis corpus

;

non dicilur, sed quod ex ambobus constat. Et ilc , .
rum ad eos dicit: Mihi succen$eti$ quia totum \ , ,
* Ezech. xvin, iO. Hebr. iv, 15.
1 1
Malih. 11, 20.
* Joan. T I I I , 40.
547
S. GREGORIl NYSSENl
5tf
minem sanum effeci in sabbalo **. Manifestavit au- 66,

tem tolius bominis notionem, in aliis quidem ,
,
Evangeliis ad eum qui per leciulum in medium
,
laxatus esl sive demissus, cum d i x i t : DimUluntur
]
tibi peccata* quar, animse est sanatio. Et illud,
Surge et ambula , quod ad carnem respicit. Et .
,
in Evangelio secundum Joannem, posleaquam cor ,
pori sanilatem dedit, animam eiiam a proprio
, , *
morbo liberavit, in quibus dicit : Samts facius es
noii amplius peccare, ne quid tibi deterius accidat**: ' ,
inde ille ulraque parte curatus fuit, animo el cor- . \ ;,

pore. Sic eiiam D. Paulus ait, ut duos crearel in
seipso in novum bominem. Et sic i lempore pas-
sionis praedicit, suam animam voluntarie a cor-
pore proprio discedere, diccns : Nullus tollit animam , \
" .
meam me : sed ego pono ipsam meipto : potesla ,
tem habeo ponendi animam meam el poteslatem habeo
ilerum eam sumendi . Alque etiain propbeta David . \

secundum magni Petri interprelationem in ipsum
prospiciens d i x i l : Non derelinques animam meam , !
in inferno, neque dabit sanctum tuum videre cor- ,
ruptionem . Sic apostolo Petro effalum interpre-
( ,
tante
, quod neque anima ejus relicta est in
inferno neque caro ipsius vidit corrupliouem. ,
.
Nam divinitas et anle carnero, el in carne, et
, \
posl passionem eodem mocJo se habct, et quod
erat n U u r a semper e&l, el in ttlcrmim permanet. \ [
>, '
In passione aulem humanx nalurae, pro nobis
dispensaiionem explevit, animam ad tempus a , \
k
87
8 9
corpore disjungens : sed a neutro separata est, Q ,

cui semel conlemperala est. Et ilerum dissiia co , \
pulavil. Ita ut consequentiam et principium dede,
rit omni bumanac naturse resurrectionis a morluis,

nt lolum quod esl comiplibile induat incorruptio- , >
ne;n, et quod morlale esl immorlalitaiem .
initiis nostris per temperaiionem cum Deo in divi-
nam naluram transformatis: sicut dixit Petrus
,
'
quod Dominum ipsum el Chnstum fecit Deu$ liunc ,
ipsumJesum, quem vos cruci $uflixisti$ ; multaquo \ \
ox Evangeliis ad defensionem hujus opinionis et
senlenliae sumere possumus. Quomodo Dominus
per Gbristi bumanitatcm mundum sibi ipsi recon- ,
ciliaus, animae et corpori beneflciiim ex se profe- *
ctum bominibus disperliendo Iribuit, voleus qui \
dem per ammam, atlingens vero per corpus : sed D (
csset supervacaneum oinnia persequenlem confer ,
tam turbam oralione congerere.

lllud auiein cum dictis adjecero, ad ea quae
*
%
deinceps scquunlur pergam: Dhtolmie lemplum
"
hoc et inlra irei dies excilabo ipsum . Quemadmo- .
\ <
dnm uos per animam et corpus, templum cfficimur
, >
Dei in nobis babitantis ei iuambulamis : sic eliam
.
Dominus templum nominat, quod ex iilroque con S i d X u
flattim esl, cujus solutio animaj a corpore dissolulionem signiiicat. Quod si Evangelii vocem profe- <pcuvi]v,
^,
\>
ranl, Et Verbum caro factum est
quasi nulla
91
99
91
8 4
* Joan. , 20 sqq.
Maltb. i x , 2 .
10. Act. J I , 27.
I Cor. xv, 53.
99
8 5
8 1
8 7
Luc. , 18 sqq. Joan. , ik.

Joan. x , i
Act. u , 36. * Joan. n , 19.
Joan. i , 1 4 .
9
8 3
519
550
, animse fac4a commemoralione, caro animae cxpers

assumpta fuerit, discant id sacrae Scriplure fami . liare esse, parte aliqua totum complecli. Qui enim
, , - dixit, Ad te omnis caro veniel", non separatam ab
- animis carnem, ad judicem venturam esse dicit.
.
Et Jacob cum sepluaginla animis in iEgyptum de \ scendisse, ex hisloriis nos qui audimus", eliam
, \ carnem cum animis inlelligimus. Sic etiam Verbum
. ,
caro facium totam cum carne bumanam naluram
assumpsil. Unde c l esurire et silire, formidare,
. " , $ exlimesccre, concupisccre, obdormiscere, lurbari et
, \ , , illacrymari, cl quae sunl ejusmodi in eo locnm
, \ , habuerunl : neque enim divinitas propria nalura
lales affeclus suscipit; neque caro per se in illis
,
cst, si aniroa cum corpure non est conjuncta.

;. ' ,
.
Ac quidcm de blaspbemia, id est, impio convicio/' ^
\ \ * ln Filium Dei ba?c sinl haclenus dicla. Jam videa [. , ,
, mus quae dc sancto Spiritu percenset. Post hoc,

/ CredimuSy inqtiit, in Paraclelum Spiritum verUalU.
Egn autem clarum csse omnibus arbilror qui haec
,
legunt, ad quid rcspiciens a Domino Odci traditam
\ exp siiioncm in sermonibus de Filio et Patre
. - pervcrlit. Quamvis biijus absurdilas satis jaro
fuerit refulala, nunc tamen paucis vcrbis bujus
, '
. fallaeis astuliae scopum patefacere opcram dabo.
Ul citim illic Patrem non dixit, ne cuni Palris
,
, aelernilale Filium pariler ostenderel, iwque Filiuin
, ^ nomiriavii, ne eam quae sectindum naluram est,
familiarilatem cl nccessiludincm bac voce simul

reprasentarel, sic ct nunc non dicil Spirilum
,
sanctuin, ne majoslalem gloriae ipsitis ct qrod per
. otnnia Palri ol Fi!io unitum est, bor. ipso nomino
, confileri cogerctur. Quandoquidem enim Palri c l
\ Filio ex sequo cum Spiritu* tum etiain sancti nim ( , cupaiio in sacra Scripiura accommodalur (Drus
, cnim est spirilus, et spirilus ante personani no , , ), slram Cbristus Doniinus : et sancltis Oominus
Deus, ct IIIIIJS sanclus, unus Domiuus Jesus

Chrislus). ne qua audicnlibtis per b;rc verba, Spiri ,
- tus sanrli pia ct religiosa ingenerarelur opinio, cx
eo insita quod SpirUus sanclus cominuneni babcat
, cum Patro el Filio illustrcm appellalionem, idcirco
D indoctorum ct amcnlium audilum fallens ei eludens,
a Dco cxposiuc fnlei in Iraditione mysicrii vcrba

immulat ct inverlit, tanquam bic viam slernens
.
per banc conscquenliam ad impielatem contra Spi ,
ritum sancium. Si eniin dixisset CredimiiS in Spi , ,
rilum sanclmn, Spirilus aulcm Dcns est; qui in

divinis erudilus est, subcrrpuissel, Si in Spiritum
*
- \, sanctum credcndum est, Spii itus autem Dcns nomiualur, non aliud quid secundum naturain est
. " ,
ille omnino qui per eadem noiuina cognominatitr.
,
Nam qusecunque, non falso, nec ex abusn, sed
, \
proprie per eadem nomina declaranltir, borum
, unam eamdemque naluram neccsse est oinnino fa .
i %
Psal. L X I T , .
Gcn.
XLVI, 27; Act. v i i ,
14.
S. GREGORIl NYSSEM
551
5!
rj {
teri, q u * iiedem noiuinibus signiflcalur. Quapropter
,
\, rtr .
eilcntio tacitus involvens a Domino in flde prolalara
itvairapr
ct constilulam vocem, Credimut, inquit, in Paracle\ , \ \
Mm, id eet, consolatorein et confirmatorem. Ego
.
autem in divinitusjnspirata Scriplura hoc nomen
.
essc commune Palris et Filii didici. Filius enim ex
a?quo elseipsum alque etiam Spirhum sanctiim no- ' /, *
minat Paraclctum, id est, consolatorem. Paterve- . I
, h
ro per quae operatur paraclesim, id esl comolaiio" \ \,
nem, nomen p a r a c l e l i , id csl consolatoris, sibi
\
prorsus vindical. Non entm qui opus paracleli et
\
consolaloris f a c i t , nomen operis drdignattir, Et
eniin David ad Palrem d i c i t : Tti, Domine, auxilia- , , ilazty
Kvplov ,
tu$ es mihi et consolatus es me * ' , et m a g n u s
, Mu
Aposlolus cadem ile Palre recenset, dum dicil, De ^
nedicius Deus et Pater Domini nostri Jesu Chrisli,
qui contolatur nos in omni tribulalione nosira : . , '
Filium autem doannes in u n a Gatholicarum Episto-
, '
larum aperte noininai paracletum , id est con$olatorem. Alque i p s e Dominus per ea verba quibus .
, ,
dixil, se alium nobis missuruin esse paracleturn *,
id est, consolatorem, de Spirilu loquens, in seipso \ >, I
,
p r o r s u s hoc nomen anie confessus cst. Gum autem
hujus verbi (consolari) sit duplex signifi-
calio, una quidein per honoriiica v e r b a el figuras qui- , '

bus eum quo indigemus ad commiseralionem adduci .
mus et flcctimus : altera vero nolitia curatrix est ct

eanairix affliciionum animi et corporis; utriusqoe
signiiicali ex acquo sancia Scriplura nalurae divinae ,
,
notionem paracleli a s s i g n a l . Modo quidem Paulus Dei

sanalricem nostri virlulem per paraclesim repr&sen- .
lat,dicens, Quicontolaturhumiles, consolatu$ esl not ,
Deus in adveniu Tiii*. Rursus in allcra inlelligenlia ,
bC .
sive eignificaiioncadGorinlbios scribens h a B c n a r r a t ,
.
Pro Clirislo legalione fungimur lanquam Deo exhortante
per noi.Obsecramus pro Chrislo, reconciliamini Deo \
Uuae cum ita, sini, quomodocunque in Spiritu no ,
men Paracleti inlellexeris, non a Patris Filiique

communione secundum ulrumque significalorum
, >
discedes. Non i g i t u r in bac parle neque volens Spi , .
ritus sancli gloriara depriiuere poiuil, illud ci altri-
buens quod quideiu Palri et Filio a sancla Scriptura
,
ascribilur. Spiriluoi aulem verilalis cum dixit Eu , \ \
tiomius, ipse quidem, sicut opinor, bac voce toluit
. IIvs
qtiid subdilum astruere. Siquidem veritas Ghristus
, ,
est, illum auleni Spirilum verilatis nominavit. Ac

8i qqis dicat creaturam veritatis esse et subditum,
. 6
nesciens quod Deue justitia dicitur; neque sane . *
creaturam justitias Deum intelligimus. Quare cum
\
Spiritum verilatis didicimus, bac voce Dco decoram
\
intelligentiatn accepimus, illato sermone ad prse- .
stanlius et melius quasi manu ducti. Gum cnim
, %
dixil Dominus, Spiritum veritalis, slalim subjanxit,
, ,
qui Patre procedit*. Quod qnidem nuili eorum
. :
quae in crcatione intclligunlurvox Domini attribuit,
, ,
non iis quae videnlur, non illis quae oblulum ocolo ,.

"
1
,6
Psal.Lxxxvn,i7.
, 20.
* J o j n . xv, 26.
'
I I Gor. , , i .
I Joan., 4.
Joan.xvi,7,43.
* 11 C o r .
553
CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1L
5$*
- rum effugiunt, non Ihronls, non prinripalibus, nnn

, , , poleslalibus, non dominaiionibus, non alii qui no, , , ,
mine aliquo nominatur; neque etiam in hoc sae ,
culo neque in futuro. Cujus igitur oninis creatura
. ,
expers est, pcrspicuum fuerit oranino boc increataj

nalurae proprium esse et praecipuum : bic autem
.
jubel crcdere (in magistrum pielalis). Ergo credat
.
in Paulum, ct Barnabam, et Tilum, cl Sylvanum,
, , - et Timotbeum, omnesque illos per quos ad (ideni
, ). , ' deducli fuirmis. Nam si in id quod ad pietalcm ducit cura Patrc cl Filio credere oportei, omnes pro . []
pbelae et legislaiores, palriarcba?, pracconesque ct

, , - evangelistae et apostoli pastoresque et doctores
pari bonore cum Spirilu sanclo decorandi sunt
, , \ ,
quia fuerunt iis qui post illos nali sunt pielalir.

#
, ' prsestites el magislri. Factus, inquit, solo Deo

per Unigenitum; in siimmam el caput redigit om . ,
,
nem suam impiciatcm, per hacc dicla. Rursus solum
.
'Deum Palrem nominat inslrumento usum Unigenito
.
ad construclioncm Spiriius. Quamnam ex Scripiura
.
umbrain bujusmodi nolionis naclus baec audcl? Ex

quo principio per couseculionem aJ talcm conclu.
sionem produxit impietalem ? Qnisnam evangeli , ;
slarum hoc dicit? quis apostolus? quis propbcla*
*
omnino quidcm conlrarium omnis a Dco inspirala
; ;
Scripuira afflalu Spirilus descripta, deilatcm Spi ; ;
rilui suo leslimonioasserit, exempli gralia, praeslat
,
enrm testimoniis orationeni denionstrare, qui acce ,
pcrunt potestatem ut Dei filii Gerent, suo tcslimo . ( '
) - ^ nio Spirilui vindicanl divinitatem. Quis enim Do , ' inini vocem ignorat? Qui ex Spirilu nali sunt filii
Dci sunt . Sic eniin aperle Spiriiui sanclo iiliorum
.
Dci generalioncm ascribil, cum dixil iQuemad , ,
modum quod ex carne genitum est, caro est: ita
; ^
etiam quod ex spirilu genitum esi &ptritu$ est, q u i , cunque a Spirilu genili sant filii Pci appcllati
, "

sunl*. Sic etiam cum Dominus pcr suum aillalum
,
discipulis dedissel Spirilum sanclum, ait Joanncs ,

,
. "
Ex pleniludinc ejus omnes accepimus. l n eo au , tem inhabilare plenitudinem deitalis magnus Pau. lus tesliiicalur. Quin eliam per propbetam Isaiam
,
de ea quae sibi facla csl Dei apparilioue, cura v i , ,
dit sedcnlcm in ibrono cxcclso el elcvaio , anti .
quior iradilio Patrem esse dicit eum qui visus esl.
, .
1
- D Sed Joannes evangelista ad Domiuum refert prophetiam, dicens de Judaeis qui non crediderunt, cas
,
voccs quse a Domino propbelae dictas fucrnnt. H<FC,
6*5 ,
i n q n i l , dixit I$aia&, qnando vidit gloriam eju$ el
*
locutus est de eo *. Magnus vcro Pautus eumdem
6 ,
scrmoiiem Spirilui sancto allribuit, in ea concione
,
* quani ipse Romr; babuil ad Judaeos, cuni ait, Bcne
dixit de vobis Spirilus sanclus, quod audilu au , ,

dieiis et non inlelligelis : oslendeus, sicul opinor,
t *pr , .
per banc sanclam Scripturam , quod omnis visio

divinior omnisquc Dei apparilio, atque om^ ,
nis sermo qui cx pcrsona Dci dicitur, de Patre
< . "
e( de Filio et de Spiritu sanclo intelligitur.
^ f j a i v , ,
8
te
J o i n . i i i , 6.
Joan. i , 13.
PATROL. G R , X L V .
Joan. xx, 22. Isa. , 1. Joan. \ u , 41.
Act. x x v i u , 25, 26.

18
S. GREGORH NYSSENl
555
Proptcr hoc Davidc diccnle quod ad iram Deum , ,

, ' , provocaverunt in deserlo, et exacerbaverunt in
, \ , \
i c r r a " inaquosa; Aposlolus ad Spiritum sanclum
, *
refert ea quae ab lsraelilis contra Deum facta sunt,
sic adverbum scribens, Quocirca sicut dicit Spiri- , .
lus sanclus : Nolile obdurare corda vestra sicut in ,
, exacerbatione in die tentationis in deserto, ubi
lenlaverunt me patftt veslri
: et alia omnia -,
persona? Spiritus sancli ascribit, quaeounquc pro- ~ , ( ,
phetia Deo Iribuit. Qui autem nos per ha?c do ,

gmala tres deos Gngere jaclitant, nondum forlasse

nec numerare didicerunt. Si enim Filius el Patcr a
se invicem in dualem significalionem non dispcr- , %
,
ttnnliir (unum enimsunl, nonduo sccundum vocem
,
Domini, unum etiam Spirilus sanctus),quomodo
tinum cum uno conjunctum in Irium dcorum ^ . 1)
, ^
numerum discindilur ? vcl plane perspicuura cst
. \
quod nullus nobis irium deorum numeium in c r i ' (
men verterit, qui non prius ipse dcorum dualita , \ ,
tem proprio dogmale aslruxerit. Duobus enim
unum qui addit, ternarium deorum numerum per- ), \ ;
ficit; a quibus aulem unus Deus adoralur, in no , ^
mine Palris cl Filii et Spiritus sancti, qucm locura
,
liabet trium deorum criminatio ?
( . , * '
, * \ ,
;
Sed omnem Eunomii ermonem resuraamus,
' Factus, inqnit, soio Deo per Unigenitum et hic,
. , ,
Quaenam igitur haic est demonstratio, et hic : an .
bunc unum esse eorura quaj ab Unigenito facla
;
6unt ? omiiia pcr ipsum esse faota omnino dicent,
' ,
et in omnibus comprebensum csse ct bunc. Ad
\ ,
quos diccmus, Onmia per ipsum facia sunt. Sicut * ,
autem ait Paulus , facia sunt aspcclabilia et i n - , , , ,
aspeclabilia, tbroni, polestates, principalus, domi- \, , naliones, virtules; in annumeratis auiem perthro , nos et potcsiatcs Cherubim et Serapbim
Paulus \ \
complexus est : buc usque omnia. Spirilum aulcm
. ,
sanctum, utpotc qui esl super naturam corum quae

creata sunt, in enumeralione eorum qua? sunl ta- , ,
cilus prrcleriit; nequeiaclumesse, neque subjectum
per suos sermoncs nobis dcmonslrans, sed sicut ' * , \
Propbeta , bonum et rectum et ducem se praeben- ^ , ,
tem Spiritum sanclum nominal, per ducem se pra>

benlem, principalem significans. Sic eliam Aposto\ ,
his omniain omnibusoperari prout vuli, asserens
, , auclorilate plenam potcslatem Spirilus dignilali
*
attribuil. Dominus autem liberam ejus potenliam et

operationem in sermone cum Nicodemo declarat,
, ,
dicens, Spiritus ubi vult spirat
Qtiomodo igitur
. \
Eunomius bunc assertt unum csse eorum quae a
\
Filio condita suiit.aelernccsubjectionicondeninalum? , ;
omnino, inquit, subjecium. Non iulelligo qua subje , ,

ctionis spccic eutn subdil qui imperium et princi patum babet : vox enim haec in sancla Scriptura
.
mulliplcx est, mullisque modis intelligitur el dici , .
lta>
! 8
1 1
1 1
Psal. xciv, 9.
" Hebr. u i , 8; Psal. xciv, 8 sqq
" l C o r . x n , 11. Joan. m , * .
" Coloss. , 16.
1 1
Psal. L, 1 , 13 14.
#
SS7
558
Ka\ \ ^ tur. Etenim naturam ralionis experlera subjcclam

esse dicil Propheta " , ct bello devictos cidem no, \
, \ - mini subjicit, et servos suis dominis subjici sancit
et saoerdolii procstitibus BUOS GH09
, \ Apostolus
- in subjectione babcre praecipit, quia ab ipsis facla
' confusio, ad similitudincm filiorum Eli sacerdolis,
, ' in patrcs transil. Quin eliam omniiim bominum
, . eubjectionem sive submissionem ad Deum, cuno
omnes invicem unili per iidem unum corpus Do ,
mini, qui est in omnibus, eflecti fuerimus : Filii ad
,
, Patrem subjectionem Aposlolus dicit, cum ab om nibus uno consensu Filio exhibila adoralio, a cce, leslibus, terrcstribus et subierrcslribus ad Patrem
iranseat et perlingat. Sic dicente Paulo, quod Ei
, \
fleclelur omne genu calestium, lerrestrium et sub , \ ,
, terraiieorum, et omnis lingua confitebitur quod Do viinus Jesus Chrislus, ad gloriam Dei Palris* . Q110
,

- faclo Filium qui in omnibus esl, per omnium i n
, quibus esiFilius subjectioncm ipsuin Patri subjici
. , magna Pauli conOrmat sapientia. Quam igilur de
, , Spiiitu oronimodam sul)jeclioncm Eunomius praedi \ , - cal? Ex voce projecta ab ipso non licet doceri,
ralionis experlium au caplivorum, an famulorum,
6 .
; an liberorum, qui ad modesliam et lemperanliam
* insliluunlur, vcl eoruni qui pcr subjeclionem ser , ^, , - vanlur. Nam ad Dcum hominum subjectio salus cst
, hisqui subjiciunlur. Sccundum Propbctx diclionem
. *1 quae ail : Nonne Deo subjecia erit anima meu, quo , . niam ab ipso (per subjeclionem) salutare meum "?
, lta ul sit subjectio, inlcritus saluliferum remcdium.
, ' * ' Quemadmodum igitur medicina fertopem aegrolantibus, sic subjectio jsalule indigentibus. A l vero
> ,
Spiritus sanctus, qui omnia vivificat, quanatn vita
. "
indigei, ut per subjeclionem salulem sibi ipsi acqui , \ rat ? Quoniam igitur ncqueab ulla divina diclione
.
lale quid de Spiritu divulgare polesl; neque cx ea
, ,
quae fit rationibus probabilibus consecutione, lianc
;
conlra Spirituro sanctum blaspbeiniam prompsit:
perspicuum certc fuerit sana menle pradiiis et
,
recle sentientibus bominibws, quod hancpatrocinio
, carenlem adversus ipsum profert impietatem : quae
&
neque ullo scripto lestimonio, neque ulla ratiouum
, '
conseculione confirmalur.
, \ ,
.
His autem adjicit, Neque secundum Palrem, ne , , |
quecum
Palre annumeratur. Unus enim e$l ct solu
C&T8 ,

Paler, qui in omnibus Deus, neque eum Filio ex

ccqualur, unigenitus enim est Filius, nullum habens
, , congenilum. Ergo cquidem si hoc solum orationi
.
,
addidissct, Spirilum sanctum Filii patrem non
,
csse, vanum putarem in his de quibus nullus con , \
Iroversiam movet, immorari, cum illa de ipso
^ c o p a ,
probibeat
inlelligere, quae neque amentium quis , *
quam
suspicarctur.
Sed quia per absurda et tn
. convenienlia neque cohaerentia impictalcm conxxics/v \
struere conatur, per ea quae dicit, Spiritum san , '
ctum non cise Unigeniti patrem, per bsec deinoii ^ ,
1
Psal. f i n , 8.
Ephes. YI, 5; Coloas. m, 22.
11
Philipp. n, 10,11.
1 1
Psal. t x i , 2.
S. NYSSEM
560
slrarcpiitans cssc subjeclum el mancipalum, bujus \ , gratia ad bujus amcntiar; rcprcbcnsionem borum

verborum mentionem' fcci. Qui Spiritum sancluin
. "
Palri subjeclum se demonstrare opinalur, pro 1\ ,
plcrca quod Spirilus non esl Unigeniti paler, qua

ueccssitale tale quid conficil? Quia pater non sit,
, ;
idcirco prorsus sit subjectus. Si demonslralura
\ ;
cssct idcm significatu, palrem esse el tyrannnm,
consequcii3 csset intellecia lyrannide in patre as- , ,
scrcrc Spiritum subjeclum cl submissum esse ei ,
.
qui potcslaie praemincrel. Quod si per patrem
relatio ad filium sola inlclligilur : nulla aulcm ty- , \
rannica el impcriosa bac vocc inducilur notio:

quomodo consequens cst Spirilum essc subdiluni,
cx eo qtiod non sit Filii paler ? Neque Fllio, inquit, ;
simul exaquatur, quoinodo haec dicil? Quod cnim , \, .
;
iminulabile est, neque ullius mali capa.\, qtiodque \ \ ,
\ \ ,
scnipcr eodemque modo in bono pernianct, nullam
\ \ .
liabct diflercnliam in Filio cl Spiritu. Ex acquo cuim

quod incorruplibilc est in Spiritu a pcrnicic sive
, \
corrupiione aiicnum est, et quod nalura bonum
. \ ,
csl, eodem plane modo a conlraiio sccrelum est.
' .
Et qiiod in omni bono perfcclum est, siniilitcr
sine defectu babet quod plus est.
\ Haec auieni omnia de Spirilu sancto aflGrmat et
doccl a Deo inspirala Scriplura, bonum, sapicit- . , , \ ,
tcai, ei incorrupiibilem, et immorlalem, alque om- , \ , \
nia excelsa ct Doo tlecora sensa animi ct nomina
\
Spiritui sanclo assignans. Si igitur in nullo borum
. \ imniinutus est, in quo inaiqualiialem Filii el Spiri- ^ ,
; , ,
ti:e Eunuinius diiuelitur ? Unigenilus enim est, in
quil, Fi/iics, nullum fratrem habens simUigenam. Sed , . ' \
de eo quod non oporleat curti (Yatribus intclligerc ,
Unigcnitum, in scrnionc de primogenito omnis \
crcalurae di&seruimus. Quod aulcni ab boc per .
lqaliiiam et itnprobilalem projeclum est, decel no* , indiscussum aique non examinatum praetercurrere. . ,
Nani cum ecclcsiasticum dogma unam in Patre et \ , \
Filio, et Spiritu sanclo virlulem ct bonilatem, et
\ ,
essenliam, et gloriam sive majcslatcn), cl oinnia
,
quae sunt ejusmodi prxdicel, exccpta differcntia
,
quae esl secundum pcrsonas : bic cum vult comimi- ,
nem iaeere cum creatura Unigenili cssenliam, pri ,
mogenilum ipsum dicil omnis creamrae secundum
,
ante xlernum exsistenliam, omnia quae in creatura D .
*0 , ,
inieUiguniur bac voce esse fralres Domini afllrmans.
\ . "
Primogenilus cnim non eorum qui sunt diversi
,
gcneris, scd eorum qui ejusdem sunl generis, omnino primogeniius est. Cum autem a connexione , ,
, '
eive cobaesione quae est cum Filio Spiritum divellit,
\
Unigenilum ipsum dicil, non babenleni fraircm
congenerem, sive ejusdem generis, non ut absque .
,
fratribus ipsura intelligat, sed ut per boc de Spiriiu quod secundum essenliam alienum est con- ,
. slruat. Nam Spiritum sanctum Trairem Domini non
appellare cx Scriptura didicimus. Scd non oportere \ , \
, .
Spiritum ejusdem generis, id est, subslantiaB cum
Filio dicere, ex nullo divinorum scriptorum loco \ \
, \
dcuionstraiur. Si enim virtus viviflca in Paire e(
561
5G2
, \ \ Filio, demonslralur ctiam in Spirilu sanclo, sc*'

(,
cundum Evangelii edictionem: 3i quod irrcorrupti \ \
blle el incommutabile, quodipre nullius mali est
capax, si quod bonum et reclum, et quod principa; \
tum babet, et tjuod omnia in omnibus efficit proul
,
vull : si omnia quae sunt talia eodem modo videre
,
Hcet in Patre, cl Filio et Spiritu sancto, quomodo
, , licet bac idenlilatc quod diversi generis est intei,
ligere? Non igilur oporlere aliquam fraternilatem
.
in Unigenilo cernere pietaiis consentit sermo. Sed
Spirilum non csse cum Filio ejusdein generis, id est, substantice, reclum cum recto, bonum cum
bono, vivificum cum vivifico, hoc haereiicae esse praVrtatis, ex raiionts conseculione apcrte dewonitraium est.
Quid igitur per haec Spiritus majestas rainus ha;
bct?Nulla est enim ex his Deo decoris et conve
nientibus notionibus qua? vel redundantiam in uno
7... -i
y.
_v ?
- v , - vel
_imminutionem
?
. m allero
- . possit insercre; qua:
.

\ ,
omnia cuiu cx aequo dicantur a sacra Scriptura de
; . . Filio ct de Spiritu, in quo animadverlit inxqualita\ , \ teni? certe non possct dicere. Sed nudam ct in - compositam ct ex nulla conseculione* pendenlenr
. , \,
. adversus Spirilum sanctum profert unpiclalem.
*Neque cum alio quodam, iuquit, ordinatur. Omnia
, , , ,
enitn opera quce per Filium sunt facia mperascen,
dit, ortu> nalura, ghria, cognilione, ul primum
, . opus et oplimum Unigeniti, maximumque et pul \ , - cherrimum. Ego aulem inscitiam et colluvionem
^ dictionis aliis comice deridendam relinquam: inde ^
corum esse judicans senili cauitiei, verborum ine
plias objicere ei qui impic agil in Verbirm Dei quotl'
Q a nobis adoratur. Illud autem examinalioni addani:
* Si omnia Filii opificia (quae vocai) Spiri \ , tus superascendit, utar enim cjus bac intolenli ct

insana voce; imo vero ul clarius rcs elucescat,
mea diclione sententiam exprimam : si ex eo quod
, omnia quse a Filio sunt faota aulecedil Spiritus, cem
. \ , nulla a!ia crcatura componi potcst neque ordinari :
, et si, quemadmodum ail Eunomius, in eo exsupe \
ral cl phis babet quod faclus sit ante alia : ne , cesse est etiam ipsum faleri, quod iu onmi alia
. creatura , quae ortu secundum ordincm praeeuni
. sequentibus sunt praestabiliora. Alqui bominis for matione belluarum nalura prior cxelilit. E\ his igi . \
lur concludet naluram rationis expcrlcm, ralionis
'KCsX parlicipe omnino prsstantiorera esse. Sic bac Eu, . ^ nomii ratione Cain Abele melior demonslrabitur :
\ ) ,
prior enim est tempore secundum orlum. Sic oni - nibus quae ex lerra fundunlur, siderum nalura mi . ^
nor et inferior ostcndetur. llla siquidcm tertio di<;
, \
ex terra exorla sunt. At roagna bacc lumina el si ,
dera omnia quarto die creata esse a Mose prodl .
tum est . Yerunilamen nullus est tam a ratioue
,
deviua et amens, ut cceleslibus illis miraculis ter
rostrcm herbam, praecipuo lemporis jurc praislati ,
tiorem cssc exislimel: aul qui Caino conlra Abc *
lem det victoriao prasmia, aut qui brulis animan;i^.
bus homincra subjuget, quoniam sit poal illa faM
c n . i , 6.
564
S. GREGORH NYSSENl
ctus. Nullam igilur babet rationem, quod ab eo , ^

,
asseritur, quod quia ante alia Spirilus sit ortus,
.
bonorabiliorein naluram babet iis qux deiuceps
producla fuerunt.

Videamus auiem qualia glori Spiritus gratifi .
calur, qui bunc a Filii comrounione divisit. Unus
, , ,
enim, inquit, el hic cum * t l , et primus et solus, om ,
nibu$ Filii operibus prcccellens secundum essentiam

,
et naluralem dignilatem, omnem operationem el do ,
ctrinam perficiens, sicut Filic placet 'qui millilur ab

,
' ,
ipso et ab ipso accipit, et annuntial t t i qui instiluun" ,
lur, et veritaiis dux esl. Oinnem, inquit, ntuneris
, .

functionem sive operalionem et doctrinam Spiritus
\
sanctus perficiens: quam operalionera ? utrum i l . ;
lam quain etiam Patcr et Filius secundum Domini
\
verbum, opcratur, qui usque modo salulem buma, ! nam operatur, vel aliam aliquam praeter banc? si
, ;
quidem illa operatur, eamdeni cum illo prorsus
, \
virtutera et naluram habet, el diversi generis Dei
* \ \
natura in eo locum non babel. Ul enim si quid ea
. '
quae ignis eflicit, efficerel illuminando ct calefa
, \ ,
ciendo eodem modo, ignis est oninino : sic si Spiri
lus Palris opera facil, ejusdem cum ipso penilus
,
naiura esse confileri necesse est. Quod si quid
.
aliud praeter salutem nostrara operalur, et si in
, \
aliquo eorum qua3 sunt contraria demonstrat ejue
, \
operalionem, alius natura et cssentiae pcr haec de- .
monslrabilur. Yerumlamen Spiritum viviiicare si\ .
militer cum Palre et Filio Yerbum ipsum lesliiica tur. Quamobrem Spirjtum a Patris Filiique nalura
^
^ \ Wu>a,
non alienum pcr eadem opera et effecla compro- ^
bat. E l Patris operationem et doctrinam Spirilum
\ ,
efficere sicut videtur Filio, non inficiamur. Unam
, .
enim voluntatem Palris et Filii et Spiritus sancli
\ ,
naturae communio teslalur. Quare si iilud vull Spi- . "
ritus sanclus, quod Filio videiur, communio volun ,
latis raanifeslo esscnlia3 uniialem ostendit: scd,
Qui miltitur, ait, ab ipso, et ab ipso accipit, el an , ,
\, ' nuntiat erudilis et veritatis dux esl. Nisi baec pra>
, ' ,
dixisset de Spirilu, plane de aliquo inler boinincs

,

.
dociore haec dici audiens exislimarct. Idem eniro
\ ,
est mitli ct delegari, et nibil e domo vel ex se ha-
bere, sed sumere ex mitlentis sive delegantis gra- .
lia, et bis qui docentur vcrba ministrare, atque , \
errantibus veritalis se ducem prabere. Haec enim
, ' oronia ctiam nunc pastorum atque doctorum sunt,
, \
m i u i , accipere, annuniiare, docere, verilatera po , \ ncre et fundare: quae Spiritui sancto largitur Eu- . \
nomius. Cum aulcm ante haec dixisset , quod
\ \, , , etiam unus est primm et solu$ et omnibut prwcel- , ,
Uns : si baclenus sermonem lerminassct, decrelo- .
rura veritatis patronus visus essel. Unus eniin
,
\cre qui iuseparabililer in uno consideratur, et

, *
priniu-i in primoel solus in solo. Ut enim spirilus
,
bominis qui est in ipso, et ipse bomo, unus est
. homo, sic et Spiritue Dei qui in ipso,et ipsc Deus,
\ , \
, \ . * |
unus vere ei propric nominalus fuerit Deus : el
,\ ,
primus ct solus, qui nou posset ab eo in quo cst
separari. Nunc aulem cuin adjccit, prcvcellcns om- , \
t
565
CONtRA KONOMUM, LIB. I I .
, ,
, xa\ xai ,
. \ ,
'
,
,
3 ^^ *
.
560
Fitii operibus, turbidam inve îonem essc

impiurn ct btasphemura suum sermonem demonstravit, contra cum qui ubi vult spirat
ct qai
omnxa in omnibus operatur
cum ei p^r comparationem cum reliquis creaturis bonorabiliorem gradum sive locum tribuil.
Vidoamus autem quae etiam his adjecit: Sancti" ,

, . \ \ ficans, inquit, $ancto$, boc de Patre et Filio simul
, . quie dicens vere enuntiabit. In quibus enim fuerit
, , sanctus, sanctos facit, sicut etiam bonus cum sit
bonos efflcit. Sanclus, bonus, Pater, et Filius, ct
. "
\ \ , - Spiritus sanctus, sicut demonstratum est. Initians,
. ,
,
inquit, eos qui accedunt ad mysterium : boc praclare
.
\
polest dicere de Apollo plantationero Pauli i r r i . g a n t e . Plantat cnim Aposlolus per magtslerium
, sive inslilulionero; rigat autem Apollo baplizando,
, per myslicam sivc inilialem regenerationera eos
qui a Paulo instiiuebantur adducens ad mystcrium.
. Hunc igitur bonore parem facit cuin Apollo, ut pole qui per baptismum homines initiet. Distribuens,
. , , . inquit, omni omne donum. Htiie eliam nos astipula \ . , mur : quodcunque enim bonuni est, Spiritus sancli
, . donorum pars est. Cooperan*, inquit, fidelibus ad
cogmtionem et speculationem jussorum. quo autem
,
,
.
ju&sorum, quia non adjecit, ambiguum sernioncm.
\, reliquit-, sive rccle sive eiiam aliter res se habct.
, , \ . ' Sfd nos pietali quod dietura est adhibebimus brevi
$ ' J
^
sapienliac, sive
sermo cogniiionis, sive fides, sive recuperaiio, sive
. , ,
, , , - gnbernaiio, sive quid aliud intcr ea quae nos ser, - tant scriplura est, linec omnia operatur unus el
idem Spiritus, dividem propria cuique prout vult :
,
,

hujus causa non repudiamus Eunomii sermonem,
cura dixit Spiritum cooperari fidelibus ad cognilio, nem et conremplationein corum quse ab ipso Spi \ * riiu jussa sunt et ordiuaia; quia omnia bona decreta nobis ab ipso mandata fiunl el edicla. Suc
,
einens, inquit, suppiicantibus : hujus dicti menlein
' . , \,
slultum fuerit serio redarguere, cum ex ipso om.
0 ,
, nibus ridictilura pariter et insanum hac ipsa diclione
\ satis appareat. Quis enim ita menlis praeccps c i
. \ vecors, et ab intelligeniia dimolus, ut exspeclel
, ' , D nebis doceri, quod Spiritus sanclus non csi tintinnabulam aut dolium inanc, qui velut ictui alicui
(
supplicantis voci subsonet ei succinat agitatus?
,
Deducens in vtem, inquit, sed ad id quod conducit:
\ ; , \,
hoc etiam Pater et Filius similitcr facit; deducit
. \ \ .
enim velui ovem Josepb, et deduxlt velut ovem po' \ , \ pulum s u u o i , et Spiritus sanclus nos in viam
> . \
reclam deducit. Confirmans, inquit, ad pietatem:
. , \,
Dei
opus David essedicit, hominem in pictalecon; .
firmare. Quoniam firmamentum meum et refugium
.
, \ mtum es (u, inquit Prophcla , et Dominus /frmamentum populi sui, et ipse dabit virtutem et fir
nyiihnem populo suo " . Hsec igilur, si dicla sunt

,e
s i v e
S C I
,T
ts
" Joan. , 8. " I Cor. , 6.

; , 4. " Psal. xxviu, I I .
e e
I f o r . m , 6.
LCor. xu, 11.
1 1
Psal. LXXIX, 2.
" Psal. LXX,
S. GREGORII NYSSENI
secundum mentem prophelx, deilaue Spiritus sancli ,

sunt testimonia. Quod si propbetiae adversenlur,
, *
per boc ipsura accusatur blaspberaia, quia sanciis
,
propbetis contraria sermone censct. Deinde dicit,
illuminans animas lumine cognilionis: hanc graliam .
. \
vl Patri el Filio et Spiritui sancto pietatis sermo
nscribit. Illaenim illuminatio a Davide nominatur,
ei illinc lumen cognitionis iis qui illuminantur i n - .
, \ nascilur. Similitcr raiionum purgalio proprium, ut
aii Scriptura , virtulis Domini. Nam splendor, . \
, , ,
gloria et cbaracter subsianliae purgationem pecca.
tomm nostrorum fecit. Arcere daBmonas, quod

Spiritus proprium dicit Eunomius, hoc eliam facit
unigenitus Deus, qui dicens daeraoni, Tibi impero, ,
aitribuit virluti Spiritus dicens : Si ego in Spiritu , \
31
s t
Dti ejicio damonia . Quarenonest Spiritus gloria

demoiilio daeroonum sublatio , sed consliiulio d i >inae ejus el supereminentis virtulis. jEgrotantes,
inquit, curans, infirmos sanans, afflictoi consolant,
iabente* erigem, laborantes reficiens, baec sunt pie
sentieiuium de sancto Spiritu verba. Non enim alii
borum cujusque efficaciam quam Deoquis assignaverit : si igitur quae nullus potest efficere quam
solus Deus, haec virlutc Spiritus effici coniirmat
hresis, oblinemus pro quibus obnixe et sludiose
contendimtis cliam ab inimicis lettiraoniura: quo
modo a Deo petit Propbeta sanaiionem dicens:
MUerere mei quoniam infirmus sum, sana me, Domine, quoniam conturbala sunt otsa mea \ Deo
, , , ,

. "
,
\ . JVo, , ,
, , ,
.
(.

,
, ,
& , dicil Isaias, Ro$ defluem le remedium est ipsis . \ I r t 1 1 erranlium
f*r>rk n I m
I n iinm opus
/tnnn Dci
T\~.l
- .
_
~ .
.

d
.
1
I
>*_ _ - 7
Atque
convcrsionem
esse
pro*;
2.
phelia (eslalur. Erraverunt enim, inquit, in deserto , , ,
el aquis carente loco . Deinde subjunxit, Eldeduxit . , , .
eos in rectam viam, ut proficiscerenlur in civilatein , XJ ,
habitaiionis* . Et, Dum converleret Dominus capti- . \ vitatem SionSimiliter
aifliclorum consolatio ad , .
Deum refertur, sic Paulo dicente: Benediclus Deus , \, d r . \ ,
ei Paler Domini nostri Jesu Christi qui consolatur
)nos tn omni tribulalione nostra **. Et Propbela ex , .
persona Deiait,In tribulatione invocati et inveni ie . . \, ,Labcntium autem ercctio, inliaitis modis a sacra . \
,
Scriplura ad Domini -potentiam referlur. Pnlsus

eversus sum ut caderem, et Dominus suscepit me
Et, Cum cecideril non collidetur quia Dominus i t i - ,

3
i9
k i
4e
ttentateum manu sua . Et, Dominus erigit elisot . D . \ ,

Laborantiuin recreatio sive refocillalio Dei bene volentiae in bominum genus confessionera babet:
, .
siquidem quod ex prophclia didicimus, ct hic novit:
,
quemadmodura sermo d i c i t : Pesuisti tribulalionei
.
tuper dorsit nottris; conseendere fecisti homines in , \, "
capita noilra : percurrimui per tgnem ei aquam, et ^,
eduxisti not in refrigerium .
,
. ,
, \ . \, "

,

.
%
Hcbr. , .
" Luc. , 20. " Psal. , .
Psal. cxxv, i.
I I C o r . i , 4.
Psal. iv, 2.
GXLY, 8. Psal. LXV, I I , 12.
w
u
4 A
Isa. xxvi, 19.

Psal. cxva 13.
v
3 1
4 1
Psal. cxvi, i.
" ibid. 7.
Psal. x x x v i , 24.
Psal.
u
CONTRA EUNOMIUM, U B . I I .
, * Haclenus qjuidem inimicorum testimonio, Spiri*

tus majestas et magniiicenlia demonstrala est. Iu

sequentibus aulera haereiico luto pielalis purilas
conlaminatur. Aulumal enim de Spirilu, quod ccr . \ \
tantibus subclatnal. IIoc aulem exlreni amentiac
,
.
el impiclatis crimen babet. Nam iu sladiis, alii
\
quidem certamina insliluunl et designant, alblcli . , cum robur oslentare cupienlibus; alii veco vi et
arte aliis prastanliores^de victoria foniler ccrlani,
" \
atk certamina mutua sese exuentes; reliqui vcro
, . ,
\ - benevolentia crga cerlalores divisi, prout sludio et
voluntale in aliquem albletatum quisque fucrit
,
aflecius, in complexus sive congressus lempore

subclamat, seu quia daronum prxvideril, scu quia
, * \ , - luctaminis niemincrit, \el quia arte sua caverit
, ^ ne corrueret. In quo igitur ordine Eunomius Spi . rilum sanctum constiluit ? ex his quae dicta sunt*
, - intelUgile. stadiis enim cum aliqui certamina
ponant, alii vero judicent de legitima certatione,.
,
,, - alii aulem cerlent, alii vero ceriantibus subclamcni,.
qui quidem cerlantibus multo inferiores pro con, ,
, - fesso babentur: ut unum e populo spcctantiuu),.
vel aliquem eomm qui atbletis minislram, Eune
, , mius Spiritum sanclum videt, qui neque cerlamen
- inslituit, neque de vicloria judicai, neque contra>
, , - adversarium certat, sed sua subclamatione ad vicio< , ' riam nibil cooperatur. Non enim conccrlat, neque
ad hoc ipsum certamen vim inseril; tantummodo
. ,
vult ut ille cui favcl, ex athletis non secundus vcl

$ , g inferior declarelur. Alqui Paulus cerial adversus
*cap* . \ principatus, adversus polestates, adversus mundi
poientes lenebrarum bujus saeculi, ct adversus spi , , \
rilualia nequitiie in coelestibus. Spirilus autem vir , \
tulis non vim el robur atblelis confert, neque
.
luctatoribus dona sua largilur, dividens cuique
;
, prout vult, sed hucusque tantum ut conserentibus
, - subclamct, viin babel.
.
Rursus, inquit, meticulosos et pavidos audentcs
,
\,
.'
- reddiu Hic quidem suo sermone blaspbcmiam pra>
6 , \ cedenlem sequilur, sed veritas scipsam per os ini . mici manifeslat. Nullius enim allerius cst cxpavcscentibus liduciam ct animi praesentiam ingcneraro,

, 6 quam solius Dei, qui dicit metuenti : Noli timerc,
, , D **
* *\
reformida, sicut dicil Propbti , ta : Si enim ambulavero in medio umbroe morti$, non
timebo mala, qnoniam tu mecum e$ Quin eliam ipse
, . \
Dominus ad meluentes dicit iNeturbelur corvtstrum,
; ,
neque formidel *. Et, Quid timidie$tis,mod\cce fidei"!
,
'
\, , ;
\,
, Et, Confidiie, Ego stim: nolite /tmere ,atque itcrutn:
\ , ,
Confidite,egovicimundum . Quamobremiiivilceliam
Euuomio, per hostilem voccm seipsam tlemonslrat
. \
pielas. Scrmoetiamqui dcinceps sequilurpraicedenli
,
. \ consonat. Omnium, inquit, curam habem, el omticm
, \, ,
curam el providentiam inferens. Solius enim cst Dci
.
vercomniumcogilationcmelcuram baberc, sicOavi
dcmagno dicenic: Ego mendicus sum et puuper, el
1
cum
e n i m
n i h i l
i9
Joan. T I , 20.
x v i , 33.
%e
Psal. x i i i , 4.
" Joan. xiv, 27.
* Mallb. , 28.
** Marc. v i 50.
f
4 9
Joan.
571
S. GRECORll NT5SENT
571
Dominus totticilus erit mei *. Quod si reliqua sine *

sonlcntia in strdpitu inanium verborum cxplosa
smil, nuttus accuscl ipsum, dum videt in pluribus . ,
oninis prudentis et sanse intclligentiae experlem, ,
inanem el indoctum. Quid enim intelligens, inquit,
ad bcncvolcnliorum favorcm et cuslodiam iidelio \ . , \,
rum, non ipse diccrct, ncque illi qui insane cl i n , \
, * ,
sipicnter illius decreta et scripta admirantur. In
. ,
Cbristo Jesu, cui gloria et iuipcriuni, in sxcula
\ . .
saculoruni. Amen.
Psal. , 18.
GONTRA E D N O M I U M L I R E R
CAPITA
SEU SUMMARIA
LIBRI
TERTII.
1. Tertius i$te liber tertiam Eunomii kaUucinationem

ostendit, velul ejus, qui seipsum redarguat, el, interdum quidem dicat, Filium Unigenitum e**e
uominanaum, eo quod secundum naluram ex Palre
nalns sit, sacris Litteris, ut ati, superne koc teHantibus; inlerdum vero propler creationem non
Filium, sed creataram nominel.
2. Iterum dictum itlud : Domimis crcavif me, admodum scile, apposite et accurate exponit.
3. Deinde geniti et ingenili sigiiificationem non veregrinam naiuram ingerere, ex Adami, et Abelis,
aliorumque exemplis demonttrai.
4. Postea cclerni ad Patrem vewilatem, et identilatem esseniiw, el communionem naturce demonslrat : ubi eliam dis&erlatio de gcneratione vini,
quodque Filius et genimendeUnigenito pronuntiatu,
inter se cognata sint.
5. Ad hccc, divince e&sentice incomprehemibilitalem
exsequitur, itiudque ad Samaritanam: Yos adoralis, quod nescilis, interpreiatur.
6. Postea appellalionem Filii el geniminis, pluresque diffcreulias ftliorum Dei, hoiyinum, arictum,
perditionis, lucis el diei exponit.
7. Tandem Unigentti appellalionibus divini$ ethumanis enodatis, el genito, atque ingenito diligenter
excmto, librum terminat.
Legitime decertanti, laborum in certaminibus

exanllatorum bic terminus est: ut vel adversarius laboribus defessus fractusque et languidua
sponte ei qui superarit herbam porrigat et cedal
vicloria: vel ut secundum albleticani legem ter proB l r a t u s in lerram r u a t : per q u victori, prajsidura
judicio, clara praiconis denuntialione, ob adeplam
coronam illustris acccdii gloria. Quoniam igilur
bis superioribus oralionibus prostralus Eunomiue,
nondum vcritaii ccdiiincc ipsaiu siuit conlra mendacium, viclorix pi\cmia rcpoilaic; scd rursus
TERTIUS.

'. *0 * , ,
,
,
, , ,
, ,
.
. . ,

.
*. " -

.
'. *
, ,
,

.
', ^
,
,
^ , ,
.
\
,

,
, , ,

.
'.
,
.
,
\>
\ ' , , \
. \

*

t
573
574
,
^ \ *

, \ , \
. ,
\
, , \
\ .
.
,
, , ,
, '
.
\, .
'
^ . \
6 ,

,

,
, ,
, . \ ,
. \
,
\ ,
.
,
, \
, \
\ ,
.

, \, )
, ir

, \
, \ .
lerlio contra pielalem per scriptionero pulverem

excitat in assueta sibi palaeslra mendacii, ad iteranda pro errorc certaraina seipsura corroborans:
necessario eiiam nunc pcr nos vcritatis scnno ad
mendacii eversioncm contra cxsurgit in auctorcro victoria2 ct agonolbctam (id est> cerlamiuum
conslitulorcm), lotam victoriae spera reponens, simul eliam ex adversarii prava luctalione vircs
concipiens el colligens. Nos enim absqnc pudorc
confilcmur, ueque aliquain oralionem rbelorico
arlificio elaboralam cl acuiuinalam ad cerlandum
pnrparasse : neque dialecticae sublililatis solerliam
el acrimoniam ad auxilium el defensionem contra
ea qua3 ab adversariis sunl objccla protendere, quae
cliam verilatem in suspicionem mcndacii apud i m perilos Iraducit. Sed noslri serraonis unica virtus
adversus mendacium est. Ac primum quidem ipsc
verus Sermo, sive Verbuin, robur sermouis nostri
erudilionem suscipere praecipit, sed sapientcm ex
antecedentc disciplina: dcinde sic ex Proverbio d i sciplinam capere. Prudentiae enim essc, inquit
sermoncs qui per inversionem scopum delegunU
Quod enim reclo sensu non potesl intclligi, versione aliqua indiget, ul id quod in ejusmodi verbifr
occullum latel, coiuprebendalur: cl quemadmodum.
Paulus in tropicam sive allegoricam speculationem
hisloriam translalurus, se suam quoque voceni mu>
talurum esse promisil : sic boc in loco abdilorum declaratio, scrmonis invcrsio, vcl sermonum
versuliae a Solomone noininantur (). Quasi nolionuni pulcbritudo menle coniprcbcndi non possit,
nisi quis sermonis prima specie rctro versa, notionis occullum splendore inspexem. Quemadmodum in ea penna conlingil, qua in cauda pavo
adornalur. Si qiiis enim pennam a lergo conlcmplatus fuerit, proplcr nescio quid invemisliii ac
deformc, quod in ea apparot, omniuo despexerii,
lanquam vile aliquod ct nibili faciendum speclaculum. Quod si quis inversa penna ejus alierum prospectum ostendcrit, variam nalunepicluram intuebilur, et semicirculum purpurca linclura in incdio
emicantem, el circumfusum aera circulo aurea specie nitentem, ejusque summilatem muliicoloribus
iridibus cinctam el venusto splendorc fulgentem.
Quare cum iu oralionis prinio prospectu nulla inest pulcbritudo : Omnis eniiii, inqtiit, gloria filicv regis ab
t*/*, in aureis inlellectiombus occulto refulgem ornatu*: necessario Solomon, bunc librum legenlibus,
sermonem inverlerc praecepit, ut hoc modo intelligant parabolam et obscurum sernionera, vcrba sapienl u m el aenigmala eoruni *.
D Cum igitur haec Prorerbialis doctrina isla contl, 'neat: qui recte sapil, nibil eoruiu quae ex libro c i \ tantur, inconsiderate el temere accipiel; quamvis
,
iilud prima fronle maxime aperlum ct cognilum v i \ . >
deatur. Omnirio enim ctiam in bis quae valde perspi \
cua putanlur, subesl per anagogen, id est iiguram,
> .
qua inlellcctus ad aliiora subvebilur, couleuiplalio.
1
Calat. , 20.
Psal. X L I V , 14.
Prov. , 6.
(e) Sap , 8, sic babetur: Si multittidinem scienliic detiderat quis : scil prcelerita et de fuiuris
wcii tKTiulia* termonum, el dissolulivuei argumentorum.
cslimal,
573
S. GREGORU NYSSENl
Quod si quas faciKa sunt ct in promptu in bac *

Scriptura necessario subtiliorem inqtiisitionem et
,
examinalionem postulant, quanlo magis illa quibus
\ \ ;
plurimum inest obscuritatis et diificultatis, ex ea

qiiae inde sumitur, cognitione el inlelligcnlia? Quara ,
obrem exquiramus ex verborum contextu illius
.
loci, si quem roanifeslum sensum habel proposilo- ,
rum lectio. Describit sermo Sapieniiam, sermones

quosdam ex propria persona enarrantcm. Scit au ,
tcin sludiosus plane , quae in co loco dicuntur; ubi
\ , ,
Sapientia, in consilio habitare sc praedical \ ad \ *
vocat autem cognilioncm et iiotitiam, possessionem
, \
vero dicit se babere forliludinem et pmdentiam,
. \ '
ipsa aulem nominalur intclligentia, in viis juslitise
,
se ambulare, el in medio scmitarum judicii convcr- , \
D
s a r i : dicit etiam per se reges regnare, polentes . "

justiliam decernere, el tcrnc suae tyrannos domi
nart. Quod enim ex bis quae dicta sunt qui rectae
, \ . *
ralionis judicio usus fuerit nibil temere el inconsi \ , \ *
derate ex eo sensu qui in promptu est et prhna
\ fronte apparet, admiltel, cuivis esl perspicuum.
, \ Nam si per Hlam ad potenliam regcs provehuntur,
êt ab ipsa robur habct tyrannis : omnino est ne . '
cessarimn, sapienliam lyrannificaiu nobis appa
r e r e , atque eorum qui improbe in regno dominan,
tur, crimina in seipsatn transferre. Scd novinma
* ,
aKos reges, qui a sapienlia vere ad aHernum fine , .
quc carens ducuntur imperium , videlicet pauperes
\ ,
spiritu, quorum possessio regnum est ccclorum : sic , ut Doniinus, qui esl sapienlia Evangelii, promil- , * \
tit : tales cliam polcntes inlelligimus, qiri ad . \
versus appeiitus et passiones potenliam excrccnt,
\,
qui non serviunt poiestaii peccati, qui in vita sna
tanquam labula quadam justiiiam inscribunt. Sic
,
cliani laudabilis lyrannis, qu;e auxilio sapienliie
. \
passionum sive alTccluum dcmocratiam, in menlis
. 1
monarcbiatn postquam converteril, ca quae male in
, \ .
libertatcm frenum mordcnl ct ferocius exsullant, in
,
gcrvilutcm rcdigit. Omnia corporalia ct tcrrcslria
.
(
cogilala ei sludia inlelligo. Caro onim concupiscit adversus spirilum et conlra animi impcrium exsurg i l : buic igilur terrae doniinalur iste lyrannus, cujus princeps secundum primam creationem a Yerbo est
ordinalus.
Sicut igitur hasc ab oninibus recte scnlientibus conceduntur, cuin tali intelligcnlia legcnda
csse polius quam cum ca quae coilicelcnus in
verbis apparet prima fronte oblata. Sic ex
conscquenlia consentaneum est, cobaerentem bis
vocem illam conscripiam, non simplicilcr ct
inexplorato ab bis qui recle sipiunt admitli:
Si annunliavero vobis, inquit, ea quae quolidie
Jiunt, et si in rocinoriam rcvocavero numerare ca
quae a saeculo facta sunl, Dominus creavit me\
Quid milii ad banc vocem?dicet servus diciionis,
qui syllabarum sono adba?rci Judaico morc. An
non baec verborum constructio vidclur eorum aut l i t u i , qui ailenliores stinl, ncscio quid pcrcgrini
ei novi ingenerarc? Si annuniiavcro vobis qure
4
. , 12.
Malth. , 3.
Galal. , 17.
'
, ^ ' ^
0 , \
,,
* ,
, .
,, , ,
;
; *
, . ' ,
Prov. , 2 2 .
577
CONTRA EUNOMIUM, LIB. III.
74
\ . , quolidie fiunt, DomhiHs creavil me. Quasi nisi ea

quae iiunl annunliaveril, vi consecutionis sc crea ,
tum proisus negabit. Qui enim dixit, Si annunlia, .
, , , vero crcalus sum, animo inlelligendura tacile dc, , dit, quod Non creatus sum, uisi annunliavero. Do , , minus creavtt me, inquit, principium tiarum suarum
, ad opera ejus; anie saeculum fundavit me in
principio, antequam terrani, anlcquam abyssos fe .
; cissel, priusquam fonles aquarum erupissent,
, \ , priusquam niontcs esscnl firmali, ante omnescol . , , - les genuit me. Quis novus conslruclionis bujug
, * ' . crcatura? ordo? primum crealur el postea fundaiur,
\ - tum vero eliam generatur. Dominus, inquil, fecit
; \ . regiones non babitalas, el extreroitales lerrae quse
incoluntur sub coclo. Qualem Dominum dicil re \ ,
, , , \ \ , gionis inculta? cl habitatac faclorem? Omnino eum
qui sapienliam fecit : ex eadem enim persona et
" .
bic cl ille scrnio, el qui dicit, Creavii meDominus,
,
, \ . el qui adjicit, Fecil Dominus regiones eliam inhabilata*. Iîtur aequaliler duorum conditor cril Do , '
minus, ipsiusquc sapientiaj, et lerraa qua3 babita ; \
lur ct quae non babitaiur. Quomoilo igiiur omnia
, ,
per Filium facta sunt, et sine ipso nihil*J Si
* ,
^ , * enini idem Domimis et sapienliam creat (quam pro
; '
Filio inlclligcre consuluul), et singula quae creata
, , sunl: quomodo sublimts Joannes verum dicit, 0111 \
nia per ipsum facta esse? contradicit eniui baec
Scriptura voci Evangelii, ei qui sapienliam creavil
, * , inbabitabilis ct bahilabilis regionis creationem as , \ signans. Sic eliam omnia quae deinceps enarral:
, ibronum quemdam Dei esse, super vcntis detcr, minalum, qua3 supra sunl nubes firmari ait, et
- lutos subcoelestes fontes, et multa talia comple . * ctitur oralionis contcxlus, quae sublili quadam et
; ; perspicaci mente in prediclis excogitatam requi ;
runt inlclligentiam. Quis super ventis distinctus
,
thronus? Quae securitas sive tula scdes fonlium
. qui sub coelo sunl? quomodo firmae Ount nubet
* , quae sursum sunt? si qnis ex ea quae apparet spe , * - cie sercionem judicel, magnam rernm rcpugnanvat, ' \ ; tiam cum iis quae dicunlur inveniet. Quis enim
ignorat extrema tcrrae sub coelo, vel quia nimis
, \ solis calort sinl affinia et propinqua, vcl quia su * - pra nriodum distent disjur.cla, propter ulriusque
. ry iramoderationem non babilari posse? allera quidem
sicca et aestu ferventia ullra moderatam lempe ,
riem esse; allera vero bumido redundantia frigo '
ribus el pruinis obriguisse : babilantur aulem ea
; ,
sola qu33 ab utraque extreinilatc aequaliter dissiia
,
sunt ei seorsum collocala. Quod si terrae mediutn
;
ab bominibus occupatur et incoliiur, quomodo
,
extrema orbis sub coelo habilari dicit paroemia ?
*
Quae porro lorliludo in nubibus speclari potcst, ut
)^ , ajpverus serino esse possit ex ea quae prima fronie
^\ ,
occurril intelligentia, qui asseril flrmas faclas esso
, .
et validas nnbea sursum? Karior est enira quidara
3
; - vapor nubis nalura, per aerem diffusus : qui pro*
Joan. i , 3.
S. GREGORIl NTSSENl
580
579
pler multam lenuitatem aerio spirilu supervehilur, , \ \ ,
.
r r ~ . _ * _ . . . . _ \
_a
_ - . .
levis cum sit, confluens autem in eeipsum ex con

cretione, dectdit, cum jam aerius ille spiritus sus- ; ,
tinerc non possil, dnm gutla sive stilla gravis \ , \
,
efficilur. Quodnam igitur robur in bis q u tactu
niinime possunt apprebendi ? Nam in nube aerein
\ ; rpb
rarum el diflusu facilem videre licet. Quomodo
,
rursus in ventorum instabili naiura divinus deii * , \ ; nitnr thronus? Hoc aulem quod dicitur primum
,
creari, tum demum generari, el inter creationem
;
el generationem fundari, quam raiionem cum communibus ct in promplu posilis congruentem notitiis babere qais dixcrit? Quinetiam illud de quo jam ante dubilalum est in serraone, quoroodo annuniiatio eorum quac fiunt quotidie, et recordatio numeraiionis eoruin quae a sxculo sunl, vclut
causa qtiaedam eet dicendi sapientiam a Deo creatam esse?
Quoniam igilur ex bis q u dicia sunt clare demonslratum est in his nihil tale esse, cur ioexplo, ,
rato et inconsiderale bic sermo admittatur, ope- \ ,
ra pretium crit inslar reliquorum, et hoc quod d i - * , \ ,
rilur, Dominus creavit me, non ex ea quae vi verbi ,
ingeneratur nobis intelligentia, interprelari, sed
,
omni attentionc et diligentia inquirere, quod pie ,
per bacc verba intelligitur. Verum enimvero ac- .
curate et ad amussim propositomm sententiam ,
concipere eorum solorum fuerit, qui Spirilu sancto ,
ducli profundilales scrutanlur, sciuntque fari in
spiritu divina mysleria. Sed in his verbis de qui- . '
bus agitur, tanlum oralio noslra immorabilur,
,
quanlum suflicit ul eorum scopus non indiscussus . ;
et inexploralus prselermittaiur. Quis igitur noster , ,
sernio? fieri, opinor, minime polcst, sapientiam C , qiiae ex divina illuminalione flt, hanc solam absque ^
reliquis sancti Spirilus donis ciiiquam adesse, sed
\
oronino oportel, simul cum bac propbelix gra- . \, 5tiarn eive donum concurrere. Si enhn sapientiae ,
proprium est, verilatem aorum qua3 sunt animo ,
comprebcndere; prophelia vero futurorum conii- , :
net declaralioneni, nullus perfeclum sapientiae \
donum fuerit consecutus, qui non propbetica co- . \
operatione fulur) cognitionem complexus fuerit. , ,
Quoniam igilur non bumanam aliquam sapienliam
, *
sibiipsi vindical Solomon, cum d i x i l , Deus docuit
\ , , 01 '
me sapientiam , et omnes sermoues suos Deo al- ,
tribuit, cum ait, Mei sermones dicli $unl Deo ,
praclare agemus, si admislara sapientiae prophc .
liara in bac parte proverbii hujus perscruiemur.
, ^ Ergo diciinus quod in his quse hunc locum prse- ,
cedunt vcrbis cum dixisset, sapientiam sibi do
mum cedifxcasu
carnis Domini constructionem
, *
per bunc sernionem obscure indicat; non enim in
5alieno domicilio vera sapienlia babiiavit, sed sibi
.
domicilium ex virginali corpore aediflcavit. Hic
, \
aulem quod ex ambobus unitum est, Verbo a t l r i - , * ,
buit, ex domo dico et sapienlia qua3 domum acdifl- cavit, id est, ex bumanilate et cum homine tem- ,
perata sive conjuncta deitate, horum utrique con \ , ^
gruas et convenienles voces accommodat, ut in
,
Evangeliis fleri videre ttcet, in quibus sermo, qui
,
1 0
S a p . , 41.
ibid.
1 1
Prov. , 1.
CONTRA EUNOMllM. L I B ,
531
\ <> e i subjrcta? commodo deducitur, pcr ftxcclsiorem Dcoque dccoram significantiam quod di \ ,
viiium cst ostendit, per bumilcm vero et demis .
sam, quod est humanum : sic ctiam in hac paile
, *
licel perspiccre Solomonem propbetice comir oluin
.
lolum iradidisse ceconomiae sive incarnationis my
\ , stcrium. Dicit enim sapicnliae virlulem el opera\ ' . lionem fuisse antc sxcula, in quibus quodam modo
Evangelisla? in ipsis verbis consenlit. l l t enim ille

\ , ' universali sivc comprcbensiva quadam vocc, omnimn ipsum auctorem cl conditorem praedicavit :
\
. \ , - sic Solomon ab ipso procrcala essc dicit singula
, qnae in universo enumerantur. Inquit enim,quod
Dcus sapientia terram fundavit; prceparavit autem
, \
ccclos in prudeutia, et quxcunque sequunlur eam . \
* dcm babcnlia sinlcnliani . Atque ne videretur
donum virtulis quae esl in hominibus silcmio prae , ,
tcrilum dcspicere : rursus ex persona Sapieiiiias
, ,
pcrgit, dicens ea quae paulo ante coramemoravi mus : Contubernale habui consilium et coguitio
.
nem et intelligeniiam ; et quwcunque inlelligenlis el
$cienliam gignentis sunt doctrinw.
\ , \ \
Ilaec cl quae sunl bujusmodi pcrscculus, sub ,
jungit doclrinam quaa esl de dispensalione sccun . 6Jum bominom, id cst, de Vcrbi incarnalione, quam
^, \
ob causam Verbum caro [aclum est . Nani cuiu
, , , , sit pcrspicuum omnibus quod nibil in seipso crea, , ,
tum vel advcniitium babet ille qui esl in omnibus
,
Deus, non virlutcm, non sapicnliam, non lucem,
\, , non ralioncm, non vilam, non veritatem, neque
,
j
1
, - ^ omnino qnidquam eorum quae in pleniludine divini

Stnus conspiciuntur, qua? quidem omnia cst uni. " \ ,
gonitus Deus, qui est in sinibus Patri$ , nulli eo , ,
rum quae in Deo ccrnuntur creationis nomen rccle
$ , ,
et convenienler polerit applicarl. Ila u i conve . ,
niat Filium qui esl in Palre, vcl Yerbum quod
\ ,
eral in principio, vel in luce lucem, vel in vila
, - vltam, vel in sapienlia sapientiam dicere, Domi6, .
nus creavit me.
Si enim creata est Dei sapientia,

Christus aulem Dei virtus et sapientia, advcnli ,
tiam profeclo Deus babuil sapienliam, posterius
\ .
quid ex creatione adeptus, quod non priue habe , bat. Verumlamen qui est in sinibus Patris, nun , , quam scipso vacuum sinit inlelligere sinum pater . ' ^ u m , nibil enim eorum quas extrinsecus ingcne b*
^
omnisboni cum 3it pleni, * \ , \ tudo, oronino in Palre intelligilur qui crat in
, \ \ , \ .
principio, non cxspectans in ipso pcr crcalion^m
\ \ "
esse, ne aliquando Pater, bonis vacuus ct inanis
, ,
mente concipi possil. Scd qui in acternilate pa ' .
ternse deitatis esse inlelligilur, in ipso est semp e r : virtus cum eit et vita et veriUs, lux et sapientia et quas suni talia, baud igitur hac vox,
Creurit mf.de eo quod divinum est et incorruplibile accipienda est, sed sicut diclum est, dc co
qnod per incarnaiionem contemperatuin cst ex creala nalura nostra.
\ , \
Quomodo igitur eadcm terranf! eliam fundat et
, \ ^,
coelos praeparat, et abyssos perrumpit, saptenlta
\ , \ et prudenlia, ct divinus sensus qui Yocatur, eliam
11
Xk
r a n l u r
.,
2 i qq.
S
1 1
Joan. i , 14.
Mbid. 18.
$5
S. CUEGOKII NYSSENI
CTi
hoc in loco crcalur ad opcrum principium? Non, ; , \, . '

inquit, absque magna causa lalis parliceps operis
adhibelur dispensatio, id est, tiumana Chrisli na-

tura. Vcrum quandoquidcm homincs eorum quae
,
acceplo mandato observare ci custodire debuerant
* \
cx sua nieraoria pcr conlumaciam et inobcdientiara
, \ ,expulerunt graiiam, Lonorum oblili, proplerea ut
'
vobis annunliarem quae quotidie ob veslram salutem fiunt, et in memoriam reduccrem ca quae ,

sunl a saemlo, enumerando vobis ea quorum
memortam amisislis: Non euim novum quoddam \ ,
Evangelium nunc annuntio, sed vestram in p r i - . "
stinum stalum restilutionem molior; bujus gralia , .
ogo qui semper sum, crealus fui, qui nulla, ,
u l cssem, iniigebam crealione. Ita ut sira
principium viaruin ad opera Dei, bomines dico. ^ , , . \
Nam corrtipla via prima, viam recenlem el vivain
." , -,

crranlibus innovari rursus oporlebal, ncmpe meip, ,
sum qui suin via. Quod ad bumanitalcm respicit
Koprov , \
scntenlia verbi, Creaviime, nobis nianifestius red \, dit suis vcrbis divinus Aposlolus, quibus jubcl
.

ii*d::erc Dominum Jesum Cbrislum
; prselerea
, ubi codem rcpeiito sermonc dicit, Induiie novum
homincm qui secundum Deum crealus esl " . Si cnim ,
.
tinicum cst salulare indumenium, boc aulem est
, Cbiislus, non alium quis dixei i l prajier Gbrislum
, .
esse novum bominem, eum qui secundum Deum

crealus esl. Sed clarum est, quod qui Cbrisluin
, \ \
induit, novum induil hominem, eum qui secundum
, *
Dcum crealus est. Solus enim hic vere et proprie
\ \ novus uominalur bonio, qui non per nolas et con^ .
suctas naturas vias in bominum vita apparuit: sed
,
inusitata quaedam cl peculiaris in boc solo innovata
est crcalio. Idcirco ad hunc admirabilem et inau- , \
ditutn generationis inodura respiciens Apostolus,
cumdem novum bominem secundum Dcum crea- , . *
tum nominat, ct ad divinam inluens naturam crea- \ ,
lioni bujus novi bominis altemperalam, Cbrislum , \
appellat. Quarc pro uno et eodem duas poui voces .
i e
certum est, ei hanc vocem, Christi dico, et illam

novi hominis sccundum Deum creali.
Quoniam igitur Cbrislus sapienlia esl, inlelli \ \,
gens auditor sermonem consideret, et eorura qui

nobis adversantur, et nostrum, et judicet uler pic- , \ , \ tatt magis congruat et consenianeus sit. Utcr ma- D . 0
gis Dco decoras inlclligcntias in diclo conservel,
, \ Koptov an qui universi Creatorem cl Dominum faclum esse
, \ deftnit, et servienti creaturae bonore parem con slruit; an potius qui ad dispensalionem incarna , \ \ ,
lionis rcspiciens, servat quod opinioni de divinilate
. et dc bumanitate convenit, ct apte congruit: niag ,
no Paulo hac praeserlim dogma comprobantc, qui
, rfj
in novo bomine crealionem rcspicit, ct in vera sa- .
pientia polestatem creationis. Quinetiam orationis \ .
ordo hujus sensus contemplationi consenltl. Nisi
,
enim in nobis viarurn priocipium crcalum cssel,
,
iion eorum, quse speranlur, saeculorum fundamen'
tum jactum fuisscl; non faclus nobis esscl Doiui,

| Rom. x i i i , 14. Epbes. iv, 24*
565
586
CONTRA EUNOMIUM, L I B . .
1 7
, \ nus, Pater futun sa;cuU ntst secuntlura lsaiam

\ ,
parvulus puer nobis natus csset, etejus nomen vo .
calum esscl, cl eaelera quae propbeta nominat, et
, \ \
cum omnibus, Pater (uturi ueculi.
Prius igilur
. \ \
fuil mysleriurn quod in virgine facluua csl, alque
.
illa in passione dispensatio. Alque lunc sapientes
,^ , fidei archilecli sive principes fabri fidei funda .
menlum posuerunt. Hic aulem esl Gbrislus, Paier
,
futuri scecuii, super quo sedilicatur soeculorum finem
, \
nunquam babiturorum vila. Quod factum fuil, ut
,
in unoquoque credenlium divinac volunlales legis

Evangelicae, et varia sancli Spirilus dona utt,
xat
qunc omnia Iropice secundum quamdam agnatatn
,
sive adhacrentein significantiam montcs el colies
,
noniinat Scriptura divina. Jusliliam quidem mon\ . " - ^ ics Dei nominans, judicia vero abyssos appellana.
\ ,
lerramaulem a Verbo satam et fercntem inuliipiicem
elcopiosum frucium. Yel sicul alibia Davide docc
mur, per niontesquidem pacem, per colles vcrojusti ,
. , l i a m ; necessario in fidelibus sapientia gcneralur,
et verum Vcrbum; qui enira est in bis qui acce . " \ *
perunt ipsum, in non credenlibus nondum est.
,
Ut gilur haec noiiis innascanlur, oporlct eorum
. \
effectorem in nobis nasci. Sic aulem et qtise dein .
ceps sequunlur hoc ipso nexn inleliigemus. St
,
enim in nobis genita fuerit sapientia, (unc a Deo
\ .
, \ * conslruitur in unoquoque el regio quae babilalur,
et quae non habitatur: regio quideni babUabilts,

quae divini Verbi sationem recipit et aralionem;
\
%
. Q inculta autem sive inhabilabilts, cor quod a perversis et pravis habitatoribus ei incolis deserilur, et
, ,
sic eril nobis babilaiio in summis terrae partibus.
, !
Siquidem ternc pars quaedam est proftinda, qua>
, dam quae in extremitate eminct, cum quis non
,
subterraneus ueque cavernosus fuerit, dum qua
\ ,
sunt deorsum sapit; qualis ost vita eorum qnt in
* (
.
peccato vivunt, qui in limo profundi non subsi ;
gtenle swit i n f i x i : quibus puleus vere vita est,
, , sccundum Psalmi cautum: Ncque urgeat $uper me
, * , puteu* o$ suum
Si quis igitur, postquam in
*
ipso divina fuertt genita sapientia, qu:n supra snnl
\ .
sapial: tantumdem lcrrae attingens quantmn no\ cesse est, hic exlrema terra? sub coelo babitat:
, ,
non in lerrena&cogilaliones demersus: huic coehun

, D gibi loco terra pra?paranti sapienlia assistit. Cumque docirinam coelestium nubium validam el fir .
mam s:b'i facit, ad opus revocans pra?cepta; mag nuiuque et spatiosum viliorum marc accurata bene
, ^'
vivendi raiione lanquam litlore quodam dispesccns,
, \
lurbulentam aquam ex ore sm> proilncre pro , \
hibei. Quod si ad fontes fucril adduclus docirinas
, , \
dono quod Dens gratiOcatur lunc cum sccuriiate
, verbi profundit laticcm, ita ut non alicui potum
i v
pro aquapura turbidanv evcrsionem pi\cbeat. El si
.
supra omnem terrenum gressum sublimatus, aerijs
>, , sive spiritualis vivendi ralione factus fuerit, spiii ,
talem politiam sive conversationein ingressus,
, . "
quain ventos nominavit divinua sermo: iia ut iu
\ ,
Isai. , 6. * Psal. LXVIII, 16.
r
, f
PATROL. G E . X L V .
19
587
S. GREGORIINYSSENI
583
Ikronum ejas qni in ipso consedit, segregclur : $ **>v qualis ftiil Paulus segregalus ad Evangelium, ut , , \
, ' , *
ssel vae electionis cl ferret nomen Dei : tunc
,
velut alius Verbi ihronus facttis est,qui illnd grsfat
, ! \
quod in ipso consodit. Cnm h;rc el quse sunl

ejus gencris perfecerii, iia ut Iretetur itle qui in
, '
aeipso lerram a Dco babilatam penitus absolveriteC
, \
compleverii, gaudcns quod non belluarum quarum
dam ferarum rationis experlium, sed hominum
\ \ ,
paler factus esi, qui filii divinoe suiil cogitationes
' *
ei sensa, quae ad divinam imaginem coiiformantitr
'
*
per fidem in cum qui in nobis creatus csl et
genitus:(a) fuiesaulem voce D. Pauli fundamentum /. \
\ .
intelligitur, per quam fldelibus ingiineratur sapi
* ^,
entia, elomnia qn.e stint dicla operatur; tunc ejns
qui sic perfecluset omnibns modis absobitus fuerit ,
v i u vere beata eflicitar : eique omni temporc con seiilit ei congaudet sapieniia, qui quotidie bac sola
, \
deleclaiur. Nam Dommus lcetaiur iu sanctis sui$ :
.
et in calo gaudium fit $uper his qui talvi fiuut .
,
Et Cbrislus Pater propter filium qui salvus factus
est, festum celebrat. His a nobis cursim et bfeviter ,
, ' \
dictts, induslrius et solers lcctor, qui divinae Scriplurae pavimenta percurrit, his speculamentis sive . '
,
commentationibtis accoromodet senigmala (id est
.
obscurainvolucraquaeyerbis aliud praicriini, aliud
sensibus tenem), probans,an non raulio meliu9 est cxistlmare liuc intueri scnlentiara aenigmatum, non a u tem ad eum sensuin qm primus occurril. Non enim D. Joannis tbeolngia vera polesl exislimari, qeae
omnia creata opus Verbi csse praedtcat.si qtiidem bic qui sapientiam creavil,cumipsa alia orania fecisse
crcdaliir. Non cnim amplius per illam erunt otnnia, sed cum umntbus crealis illa conntiinerabilur.
Quod autero ad boc rcspiciunl arnigmalicae C
"
voces , sequenti deinceps sermone evolvitur ,
\, .
qui d i c i l : Nunc ilaque, / i / i , audi me. Beatu* est
, , \,
qui mea* vias custodil :
vias, scilicet ad virtulem
aditus, qnarum principiinn fit sapientia3 acquisilio.
, !}
Quis igitnr ad banc divinam intucn Scripluram
.
IIOII impios parilcr ei sycopbantas veritalis inimicos
\
censebit? Impios quidem, quia incifabiiem uni- ;
genili Dei majeslaiem, quantum in ipsis est, de , ^
&truenles, crealurao adjungunl: unuin eorum quas
, ' , , ab ipso producta eunt Doraintim dcmonslrare ob
nixe contendcnles, cujns unigenitum est in omnia
,
itnperiiim. Sycopbantas vero, id est calumniatores,
. , quia curo ad lales aslruendas opiniones nullani
omnino illis occasioncro sacra Scriptura prebeat,
,
quasi illinc teslimonium educenles, adversue pie- ^ . \
tatem armantur. Quoniam igilur nullam ex sacris

libris vocem oslendere possunt, quse quidem ante,
ajt^rnam unigcniti Dei gloriam cura subjecla crea *
lura intueri consulat; bis a nobis demonslratis,
9
prasclare babet pietatis sermoni contra mendacium

victorine prsemia adjudicare, atque his omnibiis
, arlificiosis nominum imposiUonibus repudiatis,
, ' 0>quibus crcaturam cum crealore, cl facluram cum
, \
faelore copulanl: confileri quemadinodum docet
' , 1 9
1 1
99
Acl. , 1 sqq.
Psal. LXXXVIII, 8.
Luc. xv, 1 0 . " Prov. m , 15.
(a) Locus obscunis, scd c Gra;ca LXX luierprelnm versione Provcrb. inteliigendu.
CONTRA EUNOMIUM, iJB. I I I .
, ,
590
, - Evangcliuin c cajlis auditum , Filium dilccltim

non notlium sive adulterinum, non supposilitium,
et simul Filii voce omnem naluralem cognalioncm
accipientes, Deum verum de Deo vero diccre, simililerque omnia in ipso credere, quae in Patre conspiciunlur: quia unum sunt, ct in allero aUcruni
intelligilur : non euperincidcns, non imminuiuni,
non secumlurn aliquem Deo dccorum et bonum
characlerem immulaluni. vel aliud faclum.
() Cum ergo sit manifcsta Eunomii secum repugnantia, in quibus sibiipsi coniradicerc redargulus
est, n inc quidetu qnia sit genilus sccunduni naliiram,dico ipsum oporlerc Filium nominari: rursus,
quia sil crealus, non aniplius Filium, sed facturatn
dici. Conveniie puto eum qui allentc et scicnter
audil, quoniam duorum inter se pugnantiiim cx
, , xquo sermonum in utroqueverumnonconlingii i u \ venin, ex ambobus quod csl impium cl blaspbcmum
repudiare, quod secundum crealuram et facturan
, \
estdico; assenliri autem soli ad pielatem spectanli et
confitenii, quod secundum naturain ipsi unigenito

Deo filii appcllalio competit, ut etiam inimicomm
\
voce pietalis sermo confirmetur el asscralur.
.
Repelilo aulem ipsius quem ab initio appo * , sui sennone: Gemtum, inquii, FUium esse. et
* , \,
,
- gennema siie progeniem dtcere non recusamus : cum

,
, ipsa genita essenlia , ti filii appellatio tatem no
. minum relationem sibi vindicare po$it. Eo usquc
quidem, qui cum judicio ca quae dicuntur audit,
,
bujus meminerit, quod genitam esscotiam dicil, ut
, ,
non amplius.naturam generationis cxperlem neque
, '
* ' - C generalionera pro ipsa esscnlia sumamus; sed se, , paratim quidem cssentiam, separatim vero ipsam
, - genilara esse, vel non genilam, per proprietaies
qua? in ipsa conspiciunttir, intelligamus Sed ficcu . \
.
, ratius de boc sernionem consideremus. Kssenliam
Yldv
. genitam eise dicit, Filium vero esseniice geniia esse
\* ' nomen. Sed in bis qui noster est sermo, duobus
contrariis arguet sermonem : uno quidem improbitatis sive malitia2 conalum : altero vcro contra
- ' nos inrursionis tmbecillitalem. Maligne enim agil,
3: . ,
dum dicil generalionein eesentia?, ut essentiaruni
,
, inler se conlrarielatem astruat, dum eas in id quod
geniium est ei non genitum, ad differentiam na .
tura?, dividil. Arguitur eliam aggressionis sure in
, ' nos iinbecillitas, per ipsamet quas ejus malitia nio . *0
litur. Qui enim essenliam genilam esse dixit, aliud
,
quiddam
esse generationem practer essentiam
,
aperte definil; Ua ut quod generationis itomine si .
, \ gnificatur, non essentias ralioni conveniat. Non
. " enim quod in mtiltis astruxit, hoc etiam in hac
parle fecit: ila ut dicat ipsam cssentiam esse genc ,
ralionem, sed geiiiiam csse confiletur cssentiam:
, '
ita ul per uiraraque vocem distincta nolio animis
. "
audienlium ingeneretur. Aliaenim notio concipilur
, \
iu animo ejus qui audit, quod genitus est: alia
* . *
vcro pcr cssentiae noincn. Scd exemplorum appo .
,
,
h \
' , \ *
, \ ,
, , : \ ,
puxvov.
*, &,

, , .
\
,
Hatlb. , 17; , .
() llic multa deesse.
51
S.
CREGORIl NYSSEM
59*
silioiie dilitcidior nobis fiet sermo. Didt in Evan- , ; ,

g Domiuus *\ quod propinqiiante partus cru- *
, . ;
<-iatu, mulier est in dolore, sive liistitiam li.bel:
postea vero gaudium gaudet, qtiia natus esl homo
in mundo. Ut igilur in hac parle duo sensa ab , ,
Evangelio disrreta disciimis, unnm quidem, partum
>
quem per generaiinnem inlcllcximns; alleruin vero <5 \ ,
idipsum quod fit ex partu : non enim partus esl ; ,
lionin, scd pcr partiim bomoisic et in boc loco, ;
ciim Eunomius concesseril gcnilam esse cssentiam, p ,
priori quidcro verbo quod ex aliquo est edocli su - , ,
nms : sequentc vcro ipsum subjectum intellcximus, ; .
ctii ex aliquo cst subsislenlia. Si igilur aliud est ;
cssontiie signiflcatum, aliud vero vox gencrationis ,
inlelligere supponil, docla commenla ipsis repenle , ?
corrueriint, velut frivola vasa Oclilia collisa, alque , \ ' .
inler se confracta. Non enim amplius eis licebil
gonili cum ingenito diflerenliam in Filii el Patris \ ;
essenlias Iransfercnlibus, simul ad rcs noimutim
, \
inter, se repugnanliam transferre. Cum enim ab . *Eunomio sil coucessum genitam esse essenliam, ,
qiiemadmodum cxempluin Evangelicum hunc sen- \
sum explical, in quo homincm nalum csse cum
Otavotav, didiciiuus, non hominem idem csse cum gene- ,
ralione ititellexiiuus, scd propriam in utroque , ' '
iioniine nolioncm comprcbendiiuus, non amplius , :locuin babcbit hserests qtne pcr cjusinodi voccs
ossentiaruni diversitalem suo dogmaic decernit.
.
Ul auiem manirestius nobis de bis scrmo reve ' \
leiur, sic rursus quod proponilur diducamus : Na- Q , \
* '
turain bumanam a principio cum omnibus fecit ille
qui universum condtdil, ac poslquam faclus csl , \
Adam, tunc generationem qu?e flt ex muluo com- ,
, ,
plcxu bominibus instiluit, cum d i x i l , Crescile el

. ' muliiplicamini . Cum igitur Abel per generalio, , '
nem subslilit, quis sanae mcntis compos non dixe ,
r i t , secundum idem bumana3 generalionis significalum, absque generalione Adamum substilisse? ' ;
Altamen primus bomo totuiii in seipso humanx , ;
esseniiae tcrminum babuit: et qlii ex illo generatus , \ ,
cst, similiter in eadem essentias ralione subscri- .
bilur. Quod si genila essentia diversa, ab ea quae
, ' ;
genita non cst conslrucretur, non ulrisque eadem
. ,
essentiae ralio compeleret. Quorum enim essenlia
diversa, borum non esl eadem cssenliae raiio sive D \ .
definilio. Quoniam igitur iisdem designalur pro
prieiaiibus ct ea quae esf Adae, cl ea q u est Abelis
' \ '' |
essentia, necesse esl omnino In ambobus unam
'
essenliam esse conliteri : alium aulem alque alium
\ .
\\\ eadem natura demonslrari. Nam Adam et Abel
' \ '6 ,
in nalurse ralione unus duo sunt: sed in propriela-
tibus quae in ipsoruin utroquc cernunlur, inconfu, '
smn inler se babcnl discrimen. Non igitur propric
. , '
dici polest, quod AJam cssenliam a scipso aliani
' , otrj
sive diverjiam gfenuil, sed liiclius, quod cx seipso
^
genuil alium seipsum : cum qtio omnis cjus qui gc . *
nuil essenlias ralio simul edila cst. Quod igiiur de
\ ; , <
u
efc
Joan. , 21.
Cenes. , 23.
CONTRV EUMONIUM, LIB. I I I .
59*
nalura humana didicimus , ea consequenliae deductione qua3 ante a nobis rationc detnonstrata est,
;, \ \
( . 5 - boc otiam, m facilius ad iiKorniplibilcm divinorum
cev \ \ decretorum cognitioncin dttcamur, sumendum essc
, - arbitror. Nam cum omnem carnalcm et maierialem
hk , - a divinis et excelsis decretis rcnioverimus nolio , \ nem, ex rcliquo menlis pcrceptu lalibus perpur . \ galo, ad sublimia el inacecssa ccrlam et expedilam
tiam babebimus. Advcrsarii enim ronfilenlur eum
! ,
\ , \ qui in omnibus cst Deus, Pairem Unigenili et esse
ct d i c i , quincliam unigenitum Deuni qui cx Patrc
,
. \ - cst, propterca quod est gcnilus, eum genilurn no ^ imnanl. Quoniam vero palris nouien inter lioniincs
, conjunctas secutn babel quasdam cmpbases, id cst,
significaliones, a quibus immortalis naiura prorsits
\ , , - Kest alicna: onncs quse circa carnatcm patris sigiT
ficantiam roncnrrunl materiales concoptus relin \ \ . \
quentem, dccet qtianidam Deo decoram inldligcn tiam solius germanilalis indiccm, in Deo ct Palrc
informare. Quandoquidem igilur non sohim quav
,
\ cumquc caro inlclligerc suggerit, nolilia palris
, bwnani comprebendunlur, sed eliam intervallo di) \ \ stincta qtia?dam nolio cum palcrnilatc bumana om , - nino mcnle concipitur, pruidarc babcal, in divinas
, gcneralionis contemplaiione una cum corporcis scr , \ , dibus illam etiam intcrvallarem noiionc:n penitus
. abjicere, ul omni cx parle cluia malcriali proprie/, , \ tale, illa superominens giMieratio non solum omiii
tikrbido, scd cliaiu inlervallo distincto iiilelleelu
.
, \ * pnra sil. Ergo qui Palrem Deum dicit, notilia quod

* , \
Deus sit,etquod sit aliquid coinplcetelur. Cui enim
ab aliquo prineipio cst, ut s i t , buic et aliquid esso
, .
, \ . omnino ab aliquo incipil : in quo autem csse non
, ' \ , ccepit, noquc si qnid aliud in ipso considereiur, ab
t : , aliquo principium babct. A l Paler cst Deus, igilur
ab xtcrno est quod csl, non onitn cst gcnilus, scd
,
* pk * Pater csl. l n Oeo enim quod f u i l , csl c l crit. Si
autcni qubl aliqitando non fuit, neque est, nrque
. ,
e r i t : non cnim talis alicujus Patcr esse crcdkus
, \ \ ,
est, quo sinc pium est in sripso aliquan lo Dcinn
\ ,
." - esse diccrc. Vita; oniin cst paicr, qui csl Paler,
, , veritatisque et sapiemix, cl lucis et sanctifiratio , , nis et v i n u l i s , omniuinque ejusmodi quw Unigo<? . , . \ nitus csl c l nominalur. Cum igilur ab adversariis
^ '> \ \ , \ D astruitur 4uccm non aliqnando fuissc : nescio cujus
major est raulcta, ulrum ipsius lucis quando lux
nonerat, an habentis. cum luccm non babn. Si<*.
, . "
ct de vita ct de v i r l u l e , aliisquc omnibus quibns
* , \
paicrnmn sinum Unigenitus implct, qui ,in p**o ^
pria plenitudine est omnia ; aequalis cnim iu ntro .
, quc cst absurdilas, atque in Filium blaspbemi.f*
xquilibris cst advcrsus Patrem impicias. Diccndo
, ,
enim aliquando non csse Dominum, non simplicilor
.
dabis non essc potcntiam, sed Dci non esse polcn*

tiam dices, Patris polcntia?. Igiltir pcr tuam ora \
ttonem asscrtio, quod aliquando non fucril F i l i t ^ ,
. "
nibit aliud quam omnis boni solitu lincm , sivc dc . \
sertioncm in Patre construil. Yide quem cxitnm
, , ,
babct sapicntium solcrtia, qtiomodo vcrum dicit do

* '
0 0
NYSSENI
IM
*/
bis vox Doniiui qua; a i t , Qui me spemil, eum qui <
me misit spernit " * : per quac eniin Unigenili esse \ ,
aliquando aspernanlur, Palrem ipsum dedecoranl:
.
omne bonum nonien el nolioneni paterr.ae gloriaj boc
sermone deprsedanles.

Ex his igitur quae dicta sunl, evidenler scripio ,
ris imbccilla el languida inalignilas depreheusa

est: qui dum astruere conalur essentiae Unigenili
diversitaleia a paierna essenlia, ex co quod hanc
quidcm ingenitam, illam vcro genilam l i o m i m l , ,
sibi contt adicere redargnilur, fulilis ei vanus bla- . *
, , \
lero, qui fingat qnod esse nullo modo possit. Nani
[ *
cx ejus verbis demoiislralum est, primum quideni
aliud esse essenlia;, aliud vero generalionis no- \
men. Deincie quod non aliqua nova essenlia et se- . *
) , \ \,
parata ab ea qua? Pairis est, Filio iuest. Sed quod
Pater cst in ralione naturae, boc etiam est ille qui
vx illo exsislil, cum natura in diversitalcm !ion mu- ,
. \ '
lelur in Filii pcrsona, secundum ante demonslralam
* \
nobis scrmonis veritaiem. In Abeus subsisienlia
naturae diflerenliam non fccit : sic ctiam in incor- >, ;
,
ruplibilibus decrclis nibil in scipso per propriara
generatiouem Unigenitus Deus esscntiam non genili , \
\ , . *
immulavit, ex Paire qui exivit, et qui cst in Palre,
\ '
sicut Evangelium dicit. Sed est secimdum simpli, ,
cem el pi oprium fidei nostrse sermonem , lumen de
, \ ,
himine, Dcus vcrus de Deo vcro, omnia hic est
.
quaecunque esl i l l e , eo exccplo quod ille est Paler.
/,
Scopum autem cujus eausa haec artificiosc tractans
. , perseqtiitur, non arbitror opurtere imprxseiUiarum
\ dicere. Sive audax et periculosum, sive concessum
!
est et periculo vacai, figurare ex aliquo a<l aliqoid
, \ .
in divina natura significalivas dicliones, el
(progcnieiu) dicereeum qui genitus est.
,
Haec practereo, ne dum super minora certans
,
praeler decorura sermo noster occupalur, quod est
majus negligat. Sed illud dico accurale ql diligenlcr . '' cognoscendum esse ct discutiendum, utrum sccim- ,
dum naturam relatio horum induil nominum usum:
,
boc enim itle prorsns ait, quod cum appellalionum
\ ' .
proprielale pariler id quod est secumlum cssenliani
inducitur. Non enim in seipsis nuda nominaab cin- '
phasi significatorum disjuncia, relalionem inlcr se ,
\ ' babeie.aliquam et familiarilatem quis dixeril : sed
I
,
in iis rebus quas per dicliones significaiilur, quod
\ . ,
est familiare ei alienum in appellalionibus discerni (
mus. Ergo si Filiuin babere naluraleni relationem
, ; ,
eum Palre confnctur, relictis appellalionibus, vim
.
quae esl in signiitcatis dignoscainus. Ulrum quod
alienum cst ab csscniia in propinquitale c l pro- ,
\ . ,
prietate nominum coguoscilur, an quod cognatum
. \
esl et propiium. Sed alicnum dicere manifesia*. esl
\
insaniac. Quomodo cuim quis externorum et cum
9$
S.
GREGOR
quibus nulla esl communio, conliguam c l propinquam in nominibus conservel ordinationein, cum
ipta genita etsenlia (sicut a i l ) et Filii appellalio ,
iGuien nominum ulpropriam sibi vindiccl rclalionem ?
Luc. , 1G.
,
,
^-
897
CONTRA EINOMIUM, LIB I I I .
698
, ; Quotl si proprietatem sive propinquitatem per bat

ippellaliones significari dicat, necessario palronus
. commtinis essenlise oslendelur per nominum usita, tam consuetudinem. El asiruens subjeclorum pro . '
pinquitalem sive cobsesionem significare, idque
, muliis in locis libri ab eo sqripti nescil se facere.
. \ Per quae enkn veritalem abolere conalur, saepe ad
, patrocinium decrelorum quse oppugnat inviie ac* , cedil. Quale quiddain de Saule ex bistoria audivi , mus, quod ira aliquando contra propbetas commo , , '
tus a gratia suporatus est, el unus erat eorum qtii
. " numine afflabantur, propbetico spiritu , sicut arbi , tror, per soipsum erudire apostatam volente. Unde
,
proverbium in vila poslerorum faclum est, de eo

;
quod esset inopinabile et prauer spem , mirabililer
^ bistoria boc recilante : Nunquid el Saul intcr propheta* ?
;
In quibus igitur Eunomius v o r i t a t i assentilur ? lo
,
quibus dicii, quod ipse Dominus, Filius cum sit Dei

viventis, ex Vircyne generationein uon erubcscen*, in
,
sui$ sertnouibus Filium hominis strpe seip&um nomi . navit. Nos eiiim eliam hunc sermonem ad deiuoo slralionem conimunis essenliae proferimus. Nam F i ' lii nomen scqualem ad utraque naturse communio (). : \ nem designal. Sic etiam Filius bominis intel ligilur propter eani quam assumpsit curo humana
; essentia conjunctionem, et maxirnum verilaiis le ; . lum hoc verbum est. Nam medialorem Dei et ho \ , rainum, quemadmoduni raagnus Paulus nominavit,
; , nibil aeque acFilii nomen demonstrai, quod ulrique
, naturse divina et bumanse aequaliter accotnnio . datur ' . Idem enim et Dei Filius est, ei Filius
, ' bominis per incarnalionem faclus est; ut per eam
., ' quam cum utroque habet communionem, quse na . lura distant per seipsum copulet. Si igilur Filius
,
bominis faclus bumanae itatura essel expers , con , - sequens esset affirmare, eliamsi Dei Filius ipse sit,
. non lamen cum divina esseniia commuuicare.
(
Quod si onine bumamim concretum in ipso erat
* )
(lenlatus esl enim per o i n n i a secundum sirailitudi ,
nem absque peccato *"), necesseest omnino omnem
supereminenus essenliae proprielatem in ipso esse
; ,
crcdere: cum Filii vox sibi ulrumquc Iribtiat, in
, , .
bomiiie quidein bumanum, in Deo d m m i m ,
,
;, D Si igilur appellaliones, queinadtitodum dicil Eu noiuius, quod propiium esl ei familiarc demon,
stranl: proprietas autcm in rebus, non nudis
;, ' ,
nomiiium vocibus spc< tatur, res aulein dico per sc
speclatas ct intellcclas (nisi fortc sit audax ct
, , \ temerarimn sic appellare Filium el Palrcni): qiiis
negaverit ipsum blaspbemiaB auctorem ct prsesidcm
; , '
ad veritatis palrocinium sponte trabi, pcr sc pro; - prios sermones evertenlem, et commuiiionem es ; senliic in divinis decretis asserenlein el piaedi> \ ' caiiiem ? Non enim mentUur de bis invite ab ipso
\ ,
projcclus pro verilate sermo, quod nou vocaius
ae
I Keg. x, 11. * I Tim. u . 5.
" Ilebr. iv, 15.
{<i) Stipple ex cod. Havarico apud GrelSPruni : . ; )* ;

> (9 , . . .
599
600
S. GHEGORII NYSSENI
, .
, ' ^,

,
>
,{,
.

, '. ;
,
. Jta\

\
.
, 3.
'
, ^,
, \,
, \
,
, \
,
\ ,
; \ ),
' ,

>
, \
C , )
dum, neque quisquam aliaru vini humiditatis causam dixerit, nisi humorcm, qui naturaliler \,
palniilibus inest. Qualiialum aiilcm diflerenlije, ;
non sccundum id quod butnidum est, discrimen ; , ,
infcitint, sed proprielaseslquaedam, quse humidum , ) *
quod est in viuo ab ea cst in palinite aslric- ,
tione disccniit, vel ob dulcedinem, vcl bumidilalem .
quae borum alierulmjm comitaiur ila ut subjecto
,
idem sint,qualiiaiiim vero diflereniiis dislinguanlu?.
Igitur qiiemadmoduin cum e\ Scriptura audivimus
unigeniiiiin Denm Filium esse hominis; ex bac ,
uominis relatione cum verobominc nrcessiiudincm
*
ei cognalioncm didicimus: sic quamvis s.ecnndum
, \
sormonem adversarioruin gennema swe germen
,
Filius dicalur, nibilominus eliam per bo<\ qiiod j>
secunduin essentiam proprium esl ct conjunctum
. '
cum eo qui genuil inleliigimus. Quia cum vinuni
,
dicalur gennema, sive frucius vilis, non taincn
,
alienum sire diversum invenilur secundum hunr.i- ,
dilalis rationem, ab ea nalurali q u in vite incst

poicslatc. Scd q u dicunlur ab adversariis si quis .
sane examinel, ad noslrura dogma spectanl; scn ,
tenlia vero propriis ipsorum aslruclionibus re- .
pugual, ubiquc qtiod secundum essenliam alienum
,
cst assercre cupide cerlanlium. Atqui conjicere nequaquam facile cst, unde ad cjusmodi opiniones
, \ ?
adducti fuciunf. Si cnim (ilii appellalio nnn , ,
ftimpliciler ex aliquo cssc significai, sed proprie
, \ \ *
Btluralem propmquitalcm pcr id significalum pcr-
esset FiUus, nisi naturalis norainuiii noiitia veram

appcllaiionem ostenderel; sicitt enim soabellum
bivc scamnum non dicitur lilius fabri, neque quisquam prudenlum diceret, a?di(ioalorem domum
pepcrisse, ncque vitium propaginem, vineae culloris progcniem nominanius : scd opus bominis
quod ab eo fabiicatum est : lilium vcro bominis
cum qui ex ipso genitus est: sic, opinor, u i quod
commodum cst ei congruum per nomina in subjcctis signiiicarclur: ila et Dci Filium unigeniiuin
edocli, non Uei crealuram bac appellalionc iutclleximus, sed quod vere vox filii signiiiealo dcroonstrat. Quod si vilis genimen, frurlus sive
gcrmen, vinuni noniinalur a Scriptura : ncque sic
ex bac nominis communione sive aequivocalioiie
in dccrclis pictatis sermo Iscdelur. Non cniin qucrcns gcrmen sive fructum vinum dicimus, neque
vitis glandeni; sed aliqua esl comniunio sccuiidum naluram gennerr.alis sive fructus ad id undc
est : bumor enim qui est in viie, pcr funduin radicis a medtilla extracuis, polcslate quidem aqua
esl. consecutionc vero quadain pcr naluraj vias
permeans, ct cx inferioribus ad id quod supereminel confluens, in vini qualitateni muialur, solis
radio cooperanle, qui calore bumidum e profundo
ad germeii clicicns, propria et convcnicnti cocliono ct uialuritale bumorem cfficit vinuin : iia ut
sccundum naluram bumor ille qui est in vite nullam
cum vino ex ca produclo alicnalioncm sivc divcrsilateni babeat : ex iilo cnim buniido, boc humi-
CONTRA ELNOMHM, L . I I I .
60*
dri \ biUet, ut ipsc aulumat Eunomius; et gennema sive

:w - fruelus quercus vinum dicitur, et geuimina
'
sive progenies vipcrarum, sicut loquittir qlionbi
, \
Evangelium *, serpenles sunt el non oves, per , , \
spicuum csl quodel in Unigenito sive filii sive gen, " \
neniatis appellatio nunquam ad id quml esl diversi
,
gencris necessitudinem babeat; sed si quidem se. ,
cundum adversariorum rationem etiani gennena
rJr/ \, \ * diciiur, atque eiiam secundum naiurain, sicui
,
conQlentur, est Filii nominaiio, essenliae est pror" .
sus ejus quigenuilFilius, non nalurx alins cujus
qnam eoruni qth-e eitra considcrantur. Quod si HHnc vere est, non cst prorsns alienus ab eo undn
est, sicul in aliis tfemonslralutn est; quia omne genitum cx aliquo subsisicns ejusdem plane cst
g^neris ol natura? cum eo ex quo gcnilum est.
! Qitod si quis divinae cssentisc inlerprelalionent
poslulct, el descripiionem alque enarrationem, i n xa\ > , doctos esse nos et ignaros talis sapientia? non
*
inficiabimur: sulum hoc tantum confilentes, quod
^, \ . infiniium esl secundum natiiram ntdlo verborum
, - conceptu eomprcbendi possc. Nam divinam ma^ , jcsialcm non babere termimim nec posse cireum, . scribi, propbelia clare clatnital et pradirat : quod
, magnificenliae, gloiia?, sancliiicationis ejns no
' , \ * est flnis . Quod si quaj stiiit eirca ipsum infinilasunt, imilto niagis ille ipse seoundum essen .
\ tiam quidquid landeiuesl nullo termino nulla parte
comprebenditur. Si iginir inlerpretatio quae l i l per
- nomina e( verba complcclitur quodammodo signlficatione qtiod subjicilur; quod nuteni infinituni
, .
, 0
., - j
'
;
est non polest comprchcndi; nullus inerito insci ; \ - liam tiostram cnlpaverii, quod de nonaudendis non
\ audaclcr lnquanmr. Quonam enim noiuine qmxl
incomprehcnsibile est complectar? Qua voce enun , \
. tiabo quod nulla voce exprimi et enuntiari polest?
Quoniam igiturNumen m liusesi omnique noniinnli
* ,
\ significantia excclsius, quas oralionem omnem el co
, \ \ - gitattoncm supcrant silenliocolcreet adorarc dhlici
mus. si in banc piam cautinncm sivc reverentiam
\ , \ \
sermoitis
insiillet, ille qui saptleximicsiipra id qund
,
, \ sapereoporlet, nostramde incomprehonsibilibus i n , sciliam irridcns, atqiic ejus quod fignrse expers esU
quod infmilum est, quod inagnitudine caret, qnod
,
qiiantum non esl, Palris dico ct Filii et Spiritu*

, '
Q sancti, secundmn dissiuiile cognoscit difltfrenliam,
ctbocproferl ad nostix insciliae reprebensionent,
quod conlinuo ab crroris discipulis protenditur,
hoc nempe, Vos adoratit quod netcitit
, si es
sentiam ejus qui adoratur ignoratis : non secun *
duin propbeiae congilium opprobrium insipienlum
, \ metnemus, neque propter conlcmptnm ipsorum
, \ , \ - coulra ea quae nulla' voce possunt exprimi au - dacter loqticmur : Paulum sermone imperitum facicntes, qui magister fuil mysteriorum qua3 sunt
, supra cognilionem; qui tanlum abest u l divinam
6 , naturam humana intelligentia et menle compre, .
hendi possc existimet, ut euam Dei judicia i m , pcrscrulabilia esse dicat, viasque non pcrvesti,
s
* Mallh, n i , 7. "Psal. cxnv,3.
? l
Joan. i v
S. GREGORII NYSSENl
303
601
gabiles \ et qua* diligcnlibus ipsuin pro perfectis \ in hac vita ofliciis promissa suut, supra o;nnera \,
inentis caplum esse confirmet, u l ncque ea oculis .
videre, neque auditu percipere, neque corde co- ,
gitare quisquam possit.
llaec igilur a Paulo , , ,
edocti confldentes asseveramus, quod non solum
judicia Dei altiora aunt virlule eorum qui ea per- ,

tcrutari lenlant, sed etiam viae cognitionis ejus
adhuc inviaa maiieiit, nullisque vestigiis calcalas. , , .
Hoc enim Aposlolum velle significare arbiiramur,
cum dixit vias imperve&tigabiles, qua* ad incomprebensibile provcbuni; ostendens per banc diclionein, quod inaccessa el inipervia humanis ralionibus csl illa cognilio, uecdum quifrquam snam
cogiiationem firniavit lali ralionis progressu, nequo ullura vesligium neque signuin comprebensivi aditus ad incomprebensibilia indicavit.
ILec itaque cum ex magno Pauli ingenio didiccrimus, ex bis quaj dicla sunt colliginius, quod
, ,
ei Dei judicia nulla perscrulalione possunt inve- , \
n i r i , neque viaepcrvestigari, el bonorum promissio , \
uiunem opiuabilem conjecturam et verisimilitudi- ,
nem superat, quanlo magis secundum inefiabile \
atque inacceseibile superius esl ei excclsius ipsum
, \
Numen oinnibus his quae de ipso meuie ct inlei- ^
leclii coiicipiuniur, qnurum tamen niillam essc co- ; \
guilionem a Deo edo iis Paulus pronuniiai? pro- *
plerea in n< b s ipsis conflrmanuis dogma quod

subaannatur, nos inieriores esse secunduni cogni- , \
liotiein bisquaeo n s (Ogniiionis modum exceduni, .
conQlenles, et vere uoa adorare diciinus quod , scimue. Scimus autcm glorLe celsitudincm ejus ,
* r
- r - i -
qui adoralur, eo ipso, quod nou possimus ratio- , \

nibus comprebendere, aeslimanles magnitudinem
, * inexcogitabilem, et quod a Domino Samarilanae , .
diclum esl, et conira nos ab advcrsariis prolalum, , 7
, \
magis proprie adversus illos dicalur. Vos adoratis , ;
quod Mscitis, inquil Dominus ad Samarilanain
\ ,
corporalibus noliliU in opinionibus de Oeo praioc- *
upalam, cujus sermo praecJare perslringilur : ,
qucd Samaritani Deum 86 adorare putanles, deinde , ,
Deum corporaliter loco insidere arbilranles, voce ^ \ .
, ' ,
lenus cohint, aliud quiddam poitus quam Deum
, , \
adoraules. Nibil enim quod loco circumscriptum
. " intelligilur, Numenest. Sed proprium csl Deitalis,
ubique csse el per omnia meare, nulloque spalio ' circumscribi. Quare sermo qtii conlra nos profertur ^ .
..<>
n i^l.niell ..<< _
< ^<>/.(
m * 7
^ ^ mmr^ llwfiv^tj
in accuealionem, in
ipsos Gbrisii oppugnatores con* ' , \
venilur. Ut enim locali quadam descriplione Dcum
conliiieri Samarilani putanlcs, reprebensi fueruni
* , \ ,
per ea qnac audierunt, qufa Adoratis quod nescitis,
* \
ct vobis cullus ad Deum speclansfitinulilis: n i m
,
qui pnlatur loco insidere, non esl Deus . sic proprie etiam ad hos novos Samarilanos liceal d i - , , ,
cere, qnod noinine ittgeiicrationis, velul
,
loco quodam circumscriplam esse divinam essentiam stispicaiites, adoralis quod ne$citi$, sicul Deo \
quidem servicnlcs, sed ignoranlcs Dei infinitaiem .
cxccdcre omnera signiflcauliam nominum et comprebciiKionera.
Rom.
, 33. . " l G o r . i i , 9 .
" J o a n . i v , 22.
605
606
' \ Sed longius de rcbus proposilis oralio excurrii,

6 , \ quasi perpetua serie ea quae per consequentias
inveniunlur sequens : quare consoculionem rursus
Uo * 6, - repetamus. Quandoquidein propositam ab ipso dic , lionem abunde salis reor per ea qtiae dicta sttnl
* , declaralam esse, non solum veriiaii, eed eliam
{ . ' - sibiipsi esse conlrariam. Si enim, ut ipsi volunl,
naturalis relalio Filii appellalione ad Pairem con, , , stiluilur, et ad eum qui genuit gennemaiis, id est
, progeniei, relaiiOfSOCundumquamdam granimalicani
nugationem, signilicalivas divinas nalurae dicliones
, ' .- horura sapiemia ad (iguram noroinum effingenle,
non amplius quis ambigat, ex natura constitutam
, * - nominum inter se relaiionem, necessitudinem vel
, . poiius idenlilalis demonstrationem fieri. Sed ad . vcrsariorum vocem nostra non mulel neque repu diet oratio. Ul non sola iuibecilliiate adversanlium
, ' pielalU dogma conflrmari videalur, sed in seipso
. maxime robur habere. Quantum igitur fleri poleet,
, * > robusliore patrocinio a nobis ipsis adversariorutn
* ^ , sermo conllrmelur, ut ex nuilla nostra fiducia
qnanlum viribns superemus dignoscalur, ea etiani
, \ qua? ab adversariis sunl praelerita ad verilatig
- exaclam probalionem proferentcs. Picet forlasee
. - qui conlrariis nilitur el contendit fortiler, quod
, \ non oiunino (ilii el gennematis, sive progeniei
appellatio, quod secundum naturam est proprium
. \
\ , repraesentat; nain et in Scriptura filius irae qnis
, ^. , \ dicitur, el perdilionis filius, el gennema sive progenies Tiperartim, neque ulla naluras communitas
. C ^ nominibus simul declarata est; non enim idern
, \ est cum subjcclo Juda perditionis iilius nomina*; . " - tus, et ipsa secundum id quod imelligilur perdilio.
, \ . Alitid enim significalum bominis Jtntae, alitid pcr \
dilionis. Simililer eliam c contrario xqualem con . \ \ slrtictionein sermo babere possit. Nain filii lucis
, \
alicujiis el filii diei qui dicunlitr, non idem smit
; , \
cum luce c l die, sccundum nattira; ralionem, el
r l , \
fitii Abrabain lapides fiunl cum per fldem elopera
, \ coj?nationem cum ipso sibi ascivei int, et qui SpiUr ,

ritn Dei aguntur, sicut loquitur Apostoiu* , filii
, \ ,
Dci diciintur, cum nor. einl idem cum Deo pcr
\ naiuratn : et multa ejusmodiex Scriptura divinitus
, ' inspirata licet colligere, quibiis fraus tanquam
M
- imago cfllorcscens ex Sciiplura leslimonlis verilatis

.
siniulacnun nioiiiilur.
;
Quid igilur nos ad boc dicimus? In titroquc
*
seiisu filii vote uti no\il divina Scriplura, ila
. " \ , \
ui quibusdam a nalura, quibupdain T e r o adjcctitia

cl adveulUia sit talis appcllatio. Cum enim filios
. " \
homitmm dicit ct filios arietum, relationeni qua3
, ' cst sccundum essenliam genili cum eo qui genuit
^ . "
signiiicat. Cum vero filios polcntiac vcl Dei filios
& , dicit, propinquilatem qua3 arbitrii libera voluntale
^ . \ \
oi cleclione flt, oslcndit. Quineliam contrario sensu
, \ \ \ \
iidcm ct filii Ilcli et filii Belial noniinali sunt,
*al ulo\ ,
ad titrainquc nntioncin filiorum appcH. tionc con1 1
Rom. Tiii, 14.
607
S. GKEGORIl NYSSENl
608
gruenter coiivenieiite. Quod enini filii Ileli vocaii . ,

sunl " , quod secuiiduni naturani cognalum csl,
\ * , cum illo habere peihibiti sunt. Belial vero fllii
^. \
nominali " , ob electionis sive instituli pravilaleui
\ , \
accusali sunt, ul pote palrcin in vilai ralione nou
, ?~:
xmulanles, sed peccaio suum consiliuin et viue ,
inglituluiu appliranles. In nalura igilur infuna, . , \ \
alquc in bis rebus noslris, quia quod bumauum
' , |5est babct ad ulrumque, ad viiiuiu tlico ei virlu- , \
lem, aequatem propeusioncin, in nobis est, vel , ,
noclis vel diei iilios lieri, nianenle nibiiominus ,
secundum id quod pra?cipuuiii esl iu propriis ter- .
uiinis nalura. Neque enim ille qui propler vitiuin

irae Glius faclus est, ab bumana generalione alie- , nalus csl, neque is qui per eleciionein seipsum
,
bono familiarein adjumil, per urbanilaiem el bo '
neslam morum conforinationem ex boiuinibiis na , lus essc dici destil; *ed nalura in utrisquo slanlc,

sccundum elecliones et vilae insliiuia diflercnlia
' ,
noinina propinquitaiis sivc necessiiudinis indiiiint;
.
\e\ ui Dci filii per virtuiem, vel comrarii per
vilium flant.
1
In divinis anlera documentis qui naluralem scrvat ordincm Eunomius (ipsiue enim verbis scriploris utar), et superius lectis insistens, et eum qui
genilus esl gennema sive progeniem dicere uon
rccusans: cum, inqnit, genitcc essentice, et filii
appeiiatio talem nominum relationem tibi a&ciscal :
quo modo quod gcniium esl a generante alienat ct
\

* \ ^
,

,
, ,
\ ifloo
*
disjungil ab ea qua> secundum essenliam est n e .
'
cessiludine? Nam de bis qui propter crimina di ; \ \
cunlur filii vel gennemaia sive gennina, vel rursus , '
de eo qucin laus ob talia nomina concomitali>r, ,
r.ou licel diccre, quod quis vere ab ira gcnitus irae
filius appellelur. Ncque rursus diem quis babuil , '
corporaliier suam inalrem, ila ul cjus filius fierit
; ,
nominalus, sed delectutim diflereiilia ejusinodi '
parit cognationis uomina. Hic dicil Euuomius , Fi-
lium cum sit genitut, gennema, id est, progenicm, . '
dicere non recusamut, quoniam, ifiquil, genita essen
'
lia el fiiii appellalio talem nominum affeclionem
,
\ ,

bive relationem sibi conciliel. Si igitur, quia filius

sit vere gcnnema (progenies) confiielur lalem no-
,

minum sibi ascisccre relalionem ; quomodo ftabel
occasionem talem iiominum causam accommodandi, D , cl ius quse per iranslationem el abusuin dicunlur,

cl bis quibus naluralis afleclio, sive relatio, sicuf , , \
ait Eunomins, talem concilial nuncupalionem? IIoc
, ,
igilur verum esl in iis solis quibus esl confinis ad
;
virlulein cl vilium natura , in quibus sa*pe quis , \
contraria assumit nomina, modo hicis, modo vcro
'
lencbraruni, faclus filius, proplcr cainquam bab t
, ,
cum boneslo vel comrario afliiiilalcm ct cognaiio,
ncm. 13bi vero conlrarielaa locuin non babcl, m i l - , . "
lus amplius filii vocem ex translatione cclcbrari
, '
dtcat, inslarcorum qui ex instiluto ct dcleclu banc
, *
sibi appcllaiioncm conciliant. Non cnim cadcm cst
.
c
" I Rcg. , 22.
" I Reg. , 16.
W>
CONTRA EDNOMIUM, LIU. 111.
GlO
; , - ratio, quod quemadmodum liomo qin <,..<-br:\rum

.; ,
opera deposui', per bonestam vitam lucis filias
* \ gignitur, sic cliam unigeniius Deus. ex mulatione
^, a deleriori quod honorabilius esi accipit. Eleniin
. " ,
aliquis cum sil homo, (ilius Dei efficitur, cum per
, spirilalem generalionem Cbrislo conjungitur. Qui
' autem bomincm per scipsum Dei filiuin cfticit, ipse
:, ' alio filio qui ei adoptionem gratiflcctur non indiget,
, * \
sod qtiod esl scciindum naluram, boc eliam nomi \ . " natur. Ipse quidem homo seipsum imnuilal, pro
, . vetere novuui vindicans. Deus auiem.ad quid mu
, , - labilui', ita ul quod non babel acquirai? Homo
^; , quidem seipsum exuens divinara induil naluram
. * ); , qui vero sempcr eodem modo se babct quid depo, ; nit, vcl circumvestil? Homo qiiidem Dei iilius efii , \ citur, assumcns qua3 non babel, el quae habcl ab*
. *0 , , jiciens: qui amemotnm sempor caruil vitio, neque
. \
quod capial babet, neque quod relinquat. Hursui
,
homo polesl parlim vere dici filius alicujus, cum
t , ,
ad naturam rcspicicns quis dictt, parlim ex abusu,
. cum vitae ittsliluluin ei nomen imposuil. Deus au , , \
tem qui eslunum bonum in stmpltci et incomposila
, , \
nalura, semper ad idcm inluelur, ncque unquam
, ' \ propositi impulsionibus cominutalur, scd setnper
, \, \ \
vull id quod est, et quod est oimiino etiam vult :
. " *
ila ut per iiiraque proprie et vcre Dei Filius sic
nominelui, cum et ejus natura in scipsa bomun
, ^ - habeat, lum quod cjus volunias ab eo quod melius
. est, nuuquani possit abruuipi. llaque vox baec de
. - ^ ipso non ex abusu prouunlietur. Nulluro igilnr
,
babent locum quse ex persona adversat iorum nobia
, \
ipsis opposuimus, ut bacc ab adversariis e scri .
plura cognalionis sccundum naiuram prolerarUur.
* *
Sed nescio qnomodo vel quaniobrem odio ha , - bentes, vel aversantes veritalem, filium quidcm
, * * ipsum nominant, ne vero qnod Ct .secundum es , senliam comnutne esl per banc vocem lcstalum
, esset, ab imposila nomini signiiicanlia vocem se - paranles, inane filii nomen et nibil significans
, .
Unigenito relinquunt, solum vocis sonum ei grali , \
iicanles. Quod haec vera dico, neque a scopo ad , versariorum aberro, licet cx his qua3 ipsi adversu*
. veritatem moliuntnr, liquido perdiscere. Talia
' \ enim sunt qu& ab ipsis ad astruendain blaspbe, D miam profcrunlur, quod raulla Unigetiili nomina
ex divina Scriptura didicimus, lapidem, securim,
, , , pelram, fiindamenlum , panem , vilcm , ostiuni,
, ^, , , , ,
paslorem. fontem, lignum, doetorem, lucem, cl
, , , , , ,
alia ejitsmodi mulia; sed bortim iiiillum prompta
\ '
cl usilata sigaiflcatione pium cst de Doiuino inlel
ligeniem dicere : vel enim absurdiRsinmm fueril
. ,
\ , \ , quod incorporeum est, et materia? cxpers, simplexquc ct figurae eisors, apparenlibus quibusdam
\
nominuiu significationibus pulare possc eftOunan.
. " ,
I(a ui securiin cum audierimus, talcm ferri figu , ram mcnle concipiamus, vcl hiccni quae esl in
, ,
acre, vel viicin cx planlalione palniilum, vcl quid
, :
alioaim ununiquodque, sicut ronsueludo nienti
, ' \
sulvjic
i l : sed ad id quod magis Deo conveniat et
, ,
611
S. GRECOIW NYSSENl
Clx
decorum sit horum neminum transfereulcs signifi- ,

canlias, aliud quiddam intelligiinus, et sie nomi- >, ' *> ,
namas, non quod sil borura tale quid secumium .
n a t u r ralionem, sed sic haec cum dicilur, aliud
\
quiddam praeler ea per haec menle inielugitur. , \
Quod si talia nomina etiam vere de unigenilo Deo , ,
dicunlur, el nattirae demonstralionem non conti- ,
nent; conseqtiens esse dicuiit, neque filii signift- , '
,
catum secundum praevalenlem consueludinem ad
nalurae inlerprelaiionem assumere, sed invenire . \
hujus Toc.is aliquam signilicantiam alieram ab ea ,
, \ .
quae conimunis est el in promplu. Hacc el ejusdem
,
modi philosopbanlur, ut aslruant non csse Filium,
\ ,
quod quidem esl cl dicitur. Nobis vero ad aliud
fe&tiuabat scrmo, nempe ad demonstrandum recen- , ; lem Eunomii scriplionem falsam esse nec sibi . \ * conslanleni et cohserentem, neque veritali neque
, sibi ipsi conseiuaneam. Quoniam vero per qua? >
ipsorum dogma accusamus, veluli blaspbemiae , * \
quoddam pali ocintum oralione inditclum csl, prae- .
clare se babeal de eo pauca dissereri, deinde sic ad scripionim cousequenlem seriem redire.
Fas igilur est de bis aliquid dicere, el a congruenlc
proposilo non aberrare. Quod cuiii sini mulla nomina,
; ,
sicul illi aiunl.quae Unigeniioa Scripiura iribuunltir,
, ,
nullum alioruin per relalionem cum eo qui genuiico- ,
gnaiionem el adbaesionetn babere dicimus. Non
.
ctiini sicul Palris Filium, sic vel lapidem, vel re , ,
surreciionem, vel pastorem, vel lucem, vel quid
, , ,
aliorum ad Deum universorum referentes dicimus.
. '
Sed licel lar.quam arte quadam el regula kifaiiam
\ \ /
_
.. _
M^n>.n..m
* t n j ilni I i k m
I n m to r n
..
. . 1 . ,
. ..
_ ..
T* i .
. . . . . . . _ \ ~ _
divinorum
nominum
sigrMticanliam
distinguerc.
.
Qnsedam enim excelsa? et ineflabilis glonae sive \ , niajestatis indicalionem babenl : quaedam vero
provida?, dispensalionis varielatem demonslrant. ' , ,
Ita ul secunduui hypothesin nisi esset id quod
' , beneflcio aOicUur, neque bae voces quae beneticium . " indicant, bis essent Iribulse. Qu* aulein quod Deo , \
conveuit el decorum esl deolarant, etiam sine his . '
qtiorum gralia iit dispensatio, cognale et pro- ,
prie uuigenUo Deo aliribuuntur. Dt auteni evi- ' .
denlius bsec scnteniia nobis evoluta paleat, ipsa , ;
nomina contemplemur. Nunquam vilis noniina- ( ' ,
tus esset Dominus, nisi planlalionis causa eo- ' ,
rum qui in ipso radicantur : neque pastor, nisi
I , oves domus Israel periissent : neque medicus D , nisi grolanlium causa, neque reliqua nomina in \
seipsum reciperet, nisi per aliquam providam
. '
viin efficientem commode eorum gratia qtii bene- ;
ficio afficiuntur, bas voces lanquam sibi proprias \ , \ , \ ,
ascisceret. Quid eniin opus est singula percurren- , \ , \
lem in bis quse certa sunl et concedunlur sermonem , \ producere? Filius autem et dexlera, et Unigenhus, \ ,
et Verbum, ei Sapienlia, et Yirlus, et omnia hujus- , , .
niodi qua3 ad aliquid dicuntur, tanquain conjuga- \ ;, \ , \
lione quadam relativa cum Palre omniiim, dum
, \ .
eimul notninatur, dicilur. Dei enim virlus notnina
tur, et dcxlera ct Dei sapientia et Palris Filius et
, \ *
Inigenilus, et Verbum apud Dcum, et qua?cunqtie \
i u n l ejusmodi. Consequens igitur ex bis dictis, cu- . "
1
613
CONTftA EUNOMIUM, LIB. I I I .
6Ii
tv SXhrj , jwsqne hortim nominum significatioheift quamdam

' Iwotav,
suhjcclo rmittio respondentem et cougruentein in , ,
spicere, ne a recta intelligenlia aberrantes in ser , (5 , * monem pietaiis peccemus. Quemadmodum igitur
\ aliorum nominum unumquodque ad id quod Deurn
decet cum Iranstulefimus, prima specie in ipsis
\ - apparenlem nolionem spernimus, iia ut neque lu, cem materialem, neque viam qua? pedibus calcatur,
, neque panem qui ex agricultura confi(ilur, neque
. terbum qtiod fit ex vocabulis, sed pro bis illa i n leHigamus quaBcunque majestalem potenlia* Verbi
,
Dei ropnesenlant : ita si quis despiciat assuciam
\ \ \ filii et naluralem significanliam, per quam ejusdem
: . essenlia* cum genitore essc didicimus, plane ad
\
albpiam Deo magis decoram et congruentiorem
, ^ inlerpretationem nomen hoc transsumere necesse
;
fucrit. Siquidem enim aliorum cujusque ad id
,
quod illustrius et decenlius Iranssumptio facta ad
\ \
divinae polenli* demonstraiiouem accommodavit,
\ - consequens omnino est htijus etiani nominis slgni . - (lcattim ad id quod est excelsitts cl sublimius trans*
,
ferri Quaenam igilnr esse poterilDeo convenienlior
\ ,
magisque decora inielligeniia in Filii appellalione,
, , si secunditm adversariorum sermonera naturalis
(& - cum genitore affedio sive relatio repudielurf for> - tasse enim nullus tam audax el praeceps ad iro, - pielatem iuerit, ul in sermonibus de natura divina,
. , \ quod vile el abjeclum cst, magnis et sublimibus
eonvenienluis el aptius opinettir. Quamobrem &b
, , \ ^ aliquam magnificentiorem inleUigenliam hac ipsa
; excogitant, ita utindigna videatur essede Unigenito
\ notio, nempe esse ex Palris natura dicant, si quid
, ,
coguoscunl secundum suam arcanam et recondi
tam alque incoinmeinorabilem sapientiam paterna
* - natura aliquid excelsius et sublimius: tit ad illud

wiigenUum Deum altollentes, eum super relaiio ,
nem quam ad Patrem babet extollamus. Quod si

nalurae divinse majeslas el ampliludo omnem a h i ,
tudinem supereminet, omnemque admirabilem vir '
tutem superal: quis relinquilur serrno Filii appcl \ lationis inlerpreiationem ad aliqmd majusextol.
lens? Quoniam igitnr fairtur omnemdictionem, qua
tittigeiiiius signiGcalur, tametsi cx vulgari consuetudine nominatur, ad iiiagntiicenliorem sensuni c l
noiionera translalam propiie dici : demonsirat autem se nonposse subliiniorcm et niagnificentiorem noilliam hujus Filli appellationis invenire, quam eam quae quod est germanum el propinquum
cwu eo qui genuit exhibeat: nibH pulo oporlere diutius in boc loco immorari, cum ex diclis abaode saiis demonslraturo sit quod non conveiiit inslar reliquorum nominum eiiam Filii appellationetn
iaierprelari.
'' \ . D Sed ad ejus libelluiii contemplalioncin transfc ,
ramus. Non esl eorumdera, genitum ei geniiema
(progcnicm) dicere non recusare (illonjm enini
0verbis ular), cum genita ipsa essentia et Filii ap /] \\

pellatio talem nominnm sibi propriam txndicet relationem : 61 rursiis transferre genuinas et nalura**

tes nominaiiones ad iropicas iranssumplioncs, ila
,
ut duoruin allerum, vet prius ipsorum argumen ,
lutn excidil, frtisiraqiie ad naiura? ordinem confu , \
giunl ad astrucudiim oportere gcnilum appellarc
** ,
gonnoma (progcnicm): quod si illud convenicnter
*
S. GREGOIUI NVSSENl
oil dictum, ralio altera ex bis quae aule fuerunl ,
astrucla dissolvelur. Qui enim sccundum illos .
geunema sive progenics dicitur ob id quod genilus * , *
sit, cadeui de causa ipsuin facturani vel crealuraiu
\ .
dici nalura nou palilur. Plurimuni enim ulriusque
lominum diflert s i g n i f i c a i i o , decelque eum qui
, recla raiiocinalione vocibus utitur, ad subjcctiim ,
iuluentem verbis uti, ne qua in noliliis confusio nobis ^,
conlingal, improprie voces secundum signiflcata mu- \ , ;
laniibus. Ob eam causam a r t i l i c i s optis id quod arte .
eSuboratum cst nominamus: iilium vero bominig
eum qui ex illo procreatns cst appellamus.
Neque optis filium, nequc filium opus quis. , .
quam
bominum prudenlum dixeril. Est enim . ;
confundcniis et conlurbanlisin f a l s o notniuum u s u
\
veram significanliam, iia ut sil necesse duorutu bo- ^ ,
juni alierutn de Unigeniio vere aOinnare: siqui \
dcin est Filius, crealiiram non dici, si aulem erca , ,
tus, a Filii appellaiione remolum esse: sicuteiiam
, cadum et lerra, et mare, el quae s i n g u l a suitl omnia
\ , \, \ ,\
creala, filii appellalionem non induunt: scd quo- * , *)
n i a r a unigenilum Deum Eunomius genitum esse
. '
leslalur, atque ad verilaiis commciidalionem et
,
conArmalionem adversariorum \ a l e u l i u s est testi
monium: o n i n i n o non essc crealmn, dum dicit
,
g e D i l w n esse, leslatus cst. Sed de bis quidem bao
, . \
lenus. Multis enim nobis serinonibus affluenlibus,
. ne multiludo niodum exsuperel, de bia quae pro(, ,
posita suul, baec dixisse sufficiel.
\ .
'.
CONTRA EUNOMIUM L I B E R QUARTUS,

CAPITA SEU SUMMARIA LIBRl
QUARTI.
i. Quartus liber disserialionem de genimme, et tractaliouem deimpassibili generaiione Unigemticonlinet,
et illud : Iu principio eral Verbum; prceierea
nalivilaiem ex Virgine dilucide explanal.
. Deinde ostendit, Eunomium, cum en, quce creatte
el terrenct liyposiasi congrvuiil, ud Unigeniti hyposlasin accommodaril, id conatum es$e, ul faceret
(Jnigenitum mutubllem, el in creaturarum censum
referret.
3. Poslea Primngenili raiionem ab Apo&tolo qualer
commemoraiuni, mirabiliier explanat.
k. Rursus de impassibilitate generaiionis Clirtsli
iraciat, ei ttullitiam Eunomii refellit,
dicentis,
substtmtium generatnn appellalitme Filii afftci:
qui mox sui iptius immemor liabitudinem Filii
ad Palrem negai: ubi etiam de Circes el ManUragorai pharmaco sermo e$t.
5. Iterum oslcndil Eunomium ab ipsa veritate coatium
orthoduX(e doctrinw
palrocinari;
rum
twn
modo Palris, sed et Unigeniti subslanliam maxime

propriam et primam coafileiur.
'.

\
,
),

)

,
.
'. " ^
Eifvopiov
,
-*.
9
'.
2 na\Xtv
.
'.

,
<3
',
,
,
xul
,'
.
'.

%
,
ev
.
9
617
CONTRA KUNOMHJM, LIB. IV.
C*. Elza ,
,

, , ,

.
C-

,

,

.
\f. '

,
,
,

.
0*. "
,

, "
>-, , .
6. Deinde de genito, [actura, el crealura disieril:

el immediatum ei impartibih nubiteulia, el habitudinem ad Creatorem ei faclorem, impie ab Eunomio el Tlieognoslo doceri demonstrat.
7. Ad hac penpicue ostendU ea, quce pott Filium
condiia sunt, cum Filio comparari non posse :
simul eliam eruditeel clare redarguit idololalriam ,
quam snb ficlilia Filii appellalione ad simpliciorum deceptionem Eunomius nefarie commentus e*t.
8. Poslea Patrh et Filii subsluntiam invarlalam e$$e
mon&ltat; varios simul variationis et convementui*.
modoa adferens, deque figura, sigillo, et charactere
dilncide di*pulans.
9. Substanliae et generotionis ratione declarata, Eunomii inaniloquenliam et garrulitatem cymbalo
similem pronuutial. Quibus peraclis ea, tjUtv
magno Busilio de Umgeviti generatione dicta juerunt, ab Eunomio perperam nprehensa ene, ptunum facit; el ila Ubro finem impohil.
* \ \ ^
Operae pretium fueril etiam de gennemale sive
progenie pbysiologiatu, idest nalurx rationem, ah
* * ( eo diligenler et phitosophice traclatam, nosira
oraltone examinare ; dicil iiaque (nam ad verbum,
-*/ , )
nirifice contra veritalem ab eo perscrtpium ser ,
,

monem referam): Quh enim iia negligent et na ,
iur* eorum quce sunt ita improvidus

considertlor.

,

ut ignorel e corporibus quce in terra dum generanl
et generanlur, aguni el pattHntur, exploraniur, ea

,

qum generant suam eisenliam generatis commum , care, et qum gignunhtr eamdem participare *olere.
,

utpole quorum sit communis materialis ceusa et tx,

trimecus influeni eopia, quaque generantvr affectn
ri\v , - Q naiurali generari, et quat generant lecundum n*lu
;
ram habere purum actum, quod eornm natura stf
*?
omnimodii affeclibus involmla? Videte quam decoro
, * et revereRler Verbi Dci, quod erat in principio,
-.; , \ \
ante sacula generationem *tia contcinplalioiiA
compleclilur, qui eorum qtne sunl naluram consi , x a t \ derat, et corpora quae circa lerraai suni eoruroquft
vcov, \ , *
materialem causam, affecius ilem generanliom c i
\ ,
gencratorum, el q u sunt liujiismodi omnia, qua;
.
i de nobis dicerenlur, verecundus quis mento
* \ pnedilus erubesceret, dum sic sermone nostra af^
. fectibus obnoxia nattira velut in cippo noialtir et
( \
ptngitur. Verumtamen splendida hujus scriploris
4 | de unigeniio Deo naluroi descripiio lalis eel. Not
;)
atilem omiisie Unienlalionibus (quid enim nobis
, .
ptitta ad inimicorum deeiriwndam malitiam,
qwm
gemitus vel
suspirium profuerii ?) sentenliam eorum
d i c u suut, quanium quidem poterimus, tractabimus.
, c
De quo gennemate sive germinc contemplalio
proposita csl? an de eo quod secuiidum cariieni
, constituiUir, an de eo quod est secundum unigeni-; ; ,
lum Deum? Nam ctim sit duptex contemplalio, una
^ \ , \ \
qtiideiu de divina et eiraplici el itnmalerkH vita,
* \ , \
altera vero de raateriati ti affeelibos dediu subti* & * slentia, sinnlHer cum de ambabue dicaiur genera yimk
tio, neccssarium fuerit apertam et inconfttaain
wMiâmî'
#
distinclionem consthuere, nc gencralionis booio^
^|^> .
20
PATROL. Gn. X L V .
ti10
S. GRECORH NYSSENI
G!0
nymia sive noininis ambiguilas verilatem fallaciler .\

penrerlal. Quoniam igitur via quae per carnem ali- , , , \
quid esse fack, malerialis quaedam cst et per affe- , ,
clura provebilur, quod autem incorporeum nec
langi potest el informe et ab omni inaleriali con\ ,
cretione liberum procul ab onini affcctione ei per\ , \ {. ''
turbatione reniotum est et alienum: de qua genera- ,
< .
tione quserilur hoc toco, spectarc convenit, an dc

incorniptibili ct divina, an de obnoxia affectibus
et sordida. Scd nullus dixerit de unigenilo Deo aetcr- , ^
Tiara exsislentiam non proponi contemplalioui hujus , \ \
, semionis. Quid igitur imnioratur in bac corporali
naturaa ratione, in abominandp et foedo sermonis ;
.
apparalu, naluram sordibus inquinans, libidinesque h a m a n a 3 generationis publicans proposito ar- , \
gutncnto reliclo? Non euim animalem banc genera- , , * |
lionem quae pcr carnem perficilur discere cgebamus.
; "
Quis enim ila slolidiis ut scipsum intuens ct quod
, ,
humanum cst in seipso intelligcns alium sui ipsius
,
n a l u r qtta?ral inlerpreCem, el scirc indigeal nccessarios affeclus qui in cerperis geaeralione consi- $, \
derantur? Quod aliler quidem^jui gignk, aliter vero . \ \
qui gignitur aQicitur, ut ex hac doctrina borao , ,
, ^,
discat, quod ipse per afleclum generai, el quod
affecius ei fueril generaiionis principium. Haec cnim
\
sive taceantur sivedicantur nibil interest, sivequit
, '
divulgando nalurae occulta enarret, sive silentio
, .
involvat quse non sunl efferenda in vulgus, nalurara
nostram affectu sive appetilu ferri non iguoramus. Quaerimus auieiw ut oraiio aperle traclel de Wa
cxcelsa el non enarrabili unigeniti Dei exsislentia, secuadum quani ex l>eo Paire esse crcdtius est.
Itaque cum baec sil proposila inquisilio, novua C , ^ \ - ,
iste ibeologus fluxum et affeclum el malerialcm
causan) et funclionem quamdam sordibus nou carea- \ ( , \
^ , \
leoi, ci extrinsecus affiuentem seminis largitionem
.
t>mniaquc bujusmodi buic sermoni adjicil. Uaud

scio quid ei acciderit, qui ob nimiam scicuiiam
, \ &p~
nihil eorum quae comprebendi nequeunl exlra suara
(5 ,
cognilionem relictum esse glorialur, el incffabilem
Filii gencraUooem ae interprelari profitetur, a pro- ,
posiiis rcbu* discedcne, anguillae iosiar fecuJen lum lutum et ccenum viiissinuiro cogilationum l u - ,
bricus aubii, non secus quara ille nucturnus Nico-
demus qui cum a Domino supernam generalionem
\
docerelur, ad cam quae fil in uieri siaibue, eogiia- , ,
lionibus irabebatur, el quomoda iterum in venlrem

;
1
roalris ingrederetur, dubilabai, d i c e n s : Quo paclo

hoc potest fieri ? exisliuaans quia senex deuuo i a
matris viscera ingredi, et in uiero gestari non
possel, spiritualem gcnerationem non posse Ilcri
neque consistere, se redarguturum csse. Sed illius
erranlem opinionem Doiuinus corrigit, dicens, ea
quae sunl carnis el spirilus propria nullam babcie
sociclatem, nec posso commisceri. Et bic seipstim
ip #'rniilibusVi velit emendel: oportet etiiin, ul opinor, veritalis curatorem conlemplari gubjectum ex
iis quaB ipsi propria sunt, non ex roaterialium accusalionc caluiaaiari eura qni maleriae est expera.
Si enim homo, vel bos, vel aliud quid eoram quae
1
Joan. i u , 10.
a%
,
. ,
\ . \
, , .
, oljxat,
^ ,
. ,
,
;
, al
621
COiNTRA BUKOMttJM, L I R . IV.
*,
**
fai
c a r n e m gigattnhir,
n o n pnniiH
d n m gignit v e i g i g n i t u r ,
e s l a b affiectti
quid hoc a d natitram i m -
p a l i b t t e a i e t i a c o r n i p l i b U e e i ? ROA e n l m
morUfc&stinuftt^niipnfle
> \ -
qwod n o s
knacirlaiitalem praescri-
b U ; peqaa
a a t v f i m m u l a W l i i a i e w d u W a m r e d d i t : neqne AO-
, ' , \
disiinguitur
neqiie
el
r u r s u s vice versa
proprietas : sed modis

Aseernhur,
in bae ilte
qeitais
mtfuc
utraque
IKBC
in i!la,
Quomodo igilur E u n o m i a s c e m divmam
geitera-
Gont oratione p e r s e q m i u r ,
ftm
inier noe
et c a l t t d i a r l i t t e i s s c o p u * , u t e a l t t m m a e ) u * g e i i C T a
proprieiales,
d i a i a u i , ttl
de h i s n u l l a sit coirtrovereia? S e d etideiis e*l vafrt
imervalk)
in lerra
. '
o m n i t a s ejuemodi
longo
tioneincnarrare propoaueril, omtssoproposito, q w
Sed hu-
comprebendantnr.
Irait&fertar.
divio
! e i d i v i f r a n a l u m c e r t a qttaxlam est t i w m s l a ,
a se iitvieein
,
,
s l r o r u m quktqtftaixi a d D e u m
insociabiiis et incommuUbttfc
natura
homiiiuai a d vilium propeniio,
ttonie quae lit ex a f f c c l n
eife
afpelilw,
perveriai
Domini gcneraiionem.
I n qiritxisego, praHerwnssa
blaspbemia,
higffttom
mtror,
liomime
qttomodo
e l soterliam a d -
swi s t t i d i i m e m i n i t .
q m FMiitm
oportere c s s e diciqtte g c n m m a (êrmen)

geiueni
ex p r e d i c l i s
generationem
asiniit,
nenc
ive pro-
HOH o p o r t e r e
i n i p e o i i t l e U i g e r e c a n t e i K l t t . S i entnt
O f i w i s g e n e r a l i o , u t ipee a u t t m a l , c o n j u n c i a m b a b c t
c x a f l e c l u a i v e moltt
>
'
disposkioMin;
p e r hsec o m -
ftino n e c e a s e c o n f i t e r i , q n o d a b a j f e e l n a l i e n u m e s t ,
siiaul l i a m
a generatiowe
a l i e n a r i . 8 t e a i i n !ia*c
, \ ,
eopiiiale i n l e r se i n t e l l i g i m t i i r e l affectes I g e n e -
caiio,
'
vAfvtav .
,
xot-
qui hornm
moi\ue
e s t e x p e i t s
cum
//
a l t o r e b a b i c o m m u t M o n e i n . Q u o i H o d o giCup g c n -
'
n e i n a ( g e r i n e n ) p e r g e n e r a t l e R e m oHcil enm q u e m
G g e n i l a m

n s q u me4# a b i p s o s n i t i
esse ex
dceta d e n o n O r a i ? C u j t M c a u s a c o a t r a
noatrum
pugBat,
cansulentcm
, , -
ften audenthMn e s a e noniitta
q w d e m e s s e eouflteRdutn,
w v '
eaae n o t i o n e m
, \
magiatrum
tn dtvinis
fingere,
decrelia
aed gctiilutn
m t n U n vero
fmgendam
b a n c i i d iiomiitts f o r n w i t t :
ila ut
genittnn g e a n e m a nive progemeui appellenHts, etim
batc v o x p r o p r i e 4e
; ' '
4e bta qui a 4 imaginein improbitatis more*
, -
a aacra S r r p i e r a p o n a t e r ? S e d c n m a nobis ticitur,
^
$
hawc v o c e m
eundam
profert,
, ,
cum
inammis, vel per meiapkoram
gcrniema
esac,
bane
(gcnnen)
etiam
- ^ ttHciAsam n o m h H i m s i v e d e r i f a t i o n e m ,
l i a n d a , p e r h c syHogiemos
6%
gramnialh
s a n s ekm
sive deno-
s i v e n e s c i o q w o m o d o baw a i n l
inmaiionefn,
asenmrt
praeler-
rbetoricaoi
s e r m o n e m frigidiini et i n a n e m : atqne pr a r -
siteniio
inexpofiiabtteiii
ad a i u i l i o i
ftnfimt,
condudil, noa
qtri g e r r i l u s c e t d i c e r e g u i i a i a
men. T u m vero si
loc
enimrecu-
K U ger-
Homen a c c i p i e n i e s ,
bnjns
, \
notionem
pmpidaimie,
u l etiani
, (5
esseiittaii
dereoeftrehir,
rtrrsHS p r o p r i a s v o c e e e i - .
- -
* \
,
ponit, et gennema
a 4 tllud qnoqiie q o d n o n geni*
him
sordida
est evtemHt,
phyaiologia
oavporalis
p a r t a s p u r a m e t <ttvmefn e t a f i e c l i b i i a n w o b t i o a t a n i
Donnni
gearaUewaw
(tescrifeens
: a c $i h e d n o
j o x U e j u s e p i n t a n e i n n o n p e t i t a i t H I BCO r o o c a f r e r e ,
, \
et q u o d c u n i P a t r e g e r m a n u m e s t , et nalura? -
* *
cofnwmiio
affectuum
v a c u i t a t e m : s e d s i qwod
afleciu
' S . ^ m & O M NYSSENT

caret fuerit, non esse generatkmem
generatiene adnillere.
qued si qtttt conftieaiur qaod gennanura est, affectom etiani cum
Non eic stibKiuie Joanaes, non sic v o i illa lonaits ,

ibeologia? praedicai mysierium, qui ettam FiKnm

Oei nominat, mnique opmtone aflfectibut baerente
, \ expurgat praeconitini. Ecce emni quomodo auditum
. *
praeparal oi anle sanat in prooemiis Evangelii.
Quanta porro ni doctore provictentia, ne audterrtrtiro . *
aliquis iti hwniles el abjeclas opiukmes corrnat,
!
ad absurdas quasdam suspieieees ex iiwcitia l u - ,
brico lapsu incilatus! Ut enim quam longissime ab I ^
,
aflfeclii neii exerckMuin andiloiii abducerel, non
Fibem dixil in proownio, non Patrem, non genera- , , ,
, lionem ; ne quis in prituis vel Patrem audiens, ad
, prowplain et mHafn btijus nointms signiftcationem
trafaerelur, vel FiHuai pradicari cui didicisset, , ,
,
consuele more ei uekalo significalu bc nomen
animo eomprehenderel, el in generalkmis vocabu- ' \ , lum procidepel, lanquain in lapidem offensioois;
, \ , , \ ,
sed Paliis loco principium nominat, o l pro verbo, , \ *Er . HoTov
genkiH esl, posuit verbum, erai, et loco F i l i i ,
; , \ *
, Yerbum, el a i l : Jn principio erat Verbum *. , , 6
Quis HI liis afleclus ? dic m i b i : el crat, ct Yerbum: ; !,
Mum aflectes ftiil prmeipiuro?
n u m i n afleclu
.
crat? oiini per aflfeeluin, , Verbum ? Vel quo- '
ntam in ^dioiis **op e9t affeclua, neqne quod - \ , \
, ;
pritim e i germantim eet hoc preconio enuHiiamr.
, ,
Atqui quomodo alher magig el clarius id qnod se
oundum etseiuiam contmune est et gerniautmi,
, ' ,
quodque eoaeternum Verbi cum j>rincipk>, quam per
\ haec verba expressum esael ? Non enim dtxil, Ex
, *
principie genilum esi Verbum, ne quadam exlen , \ 4* %
shra noiionc a principio Yerbum disjungeret; sed
, .
siratil cum principio praedicavit commune, cum
, * .
dixil de priticipio ei de Yerbo, neinpe erai ; ne
principio poslerius essct Verburo, sed praconio
\ . OGTOU
audiuim aitieverleret, priusquam toliun prindpiuni
,
i seipeo admilieret, cum principii fide congrewus
,
Bainde a i l , Ei Verium erat apud IHum . Adbuc
ovaagefista noslruin timei rude et ioexereiUUiia
ingenium, adhuc metuk nosirara mfantiam el i m - .

pentiam, noadum fiuViconMittU udilui Palru
, ,
appellationem, ne quis eorutn qui rnagie carnem sapiunt, cum Patrera audierit, iox niairem es con- ' . ' sequenle animo suo fingal el impriraat. Sed ucqne , ,
. '
adbuc Filium nominat in boc praeconio : suepicatyr
enim noelram ad nalurain imani C4>nsuetudim, ^
\ | \ *
s
x f t
iie qais audito Filii nomine ad boraiiwe formam

diviniuiem UirJwda quadaro et aflectv plena opiliione reduceret. Quapropter ^ra?coiiium ropelens
rursue Yerbum nominavil, b c Ubi naturali modo
deoiarane infideli. Ut enim tuus sermo ex meiilc
prodk, oeque affeclui mediug inlerniiaceiur : eic
etiain tttic Yerbum cym audisti, et ne affectum cx
altquo imclligae, ideo repelito praeconio U, i
Vtrbum erat opud Deum. quoflwdo Deo adneclil
Yerbuan! imo vero^ quomodo infiituro cum inflnito
1
Joan. , 1.
ibid.
,
.
, . "Q , ! '
.
, \
, \
.
,
te5
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I V .
T>; \ . extendit!. Veroum erat apud Beum : apud

,
Detim prorsits lottim Verbum. Ergo quantus f>eus,
, ,
lantnm procnl dubio etiam Verbum, quod apod
. ipeum est. Quare si Deus lermino circumscriptus
, eet, Verbum qnoque in termino. Qaod si Dei imnten .
sitas sive inflnilas terminum perlransit, neque
,
Yerbum quod cnm boe mente cernitur, lermino aut
,
mensuris comprehenditur. Nemo enim negaverit,
. Ycrbam cum omni Palris deitale simul conspici, ne
Dei pars aliqua esse in Verbo, pare vero nuda Ver ,
bo redargualur. Rursus paterna Joannis vox : i t e 6 . ,
rum infanttum audilum evangeltsia suo pracoaio
, .
nutricatur: nondum lantum in primis vocibus
.
aucli suimis, quin si Filium audissemiie, propter
, \,
consuetam et cognilam significalionem lapsi non
, , , \ fuissemus. Propterea rureus praeco lertia voce cla->
, , \
mane, adhuc Verbnm, iton Fflium edixit, dicens, Et
. \
Deus erat Verbum. Primum dixit in quo erat,
,
deinde aptid queoi, nnnc quid est dicil. Tertia r e .
pelilione praeoDU seopum absoWii. Non enim
, . ,
Ycrbum, inqait, eorum aliquod quae proropte in-.
\ , \ - leHigantur, sed Dewm praRdico bac Yerbi ()
, \ ,
diclione : boc entm Yerbom, quod io priacipia
', \
erat, et apud Dernn erat, DOR auud qmdqaam prai, \ , \
ter Deum crat sed el ipsum Deus eral. Ei jugUep
. . pcr reeiimptionem magniftcis vocibus invaleacens
' , , \
ppeco, hunc Deum dicii, boc praeonio eive edieio,
,
palam declaraium. Hocesaeper quod omnla facta
, ^
sunl, et vilam esse atque lucem bomkiuin, et lueera.
,
,
veram i n lenebris fulgenlem, el a lenebria noa
1
"
, ,
hebescenlem, i n suis vcrsant, et a auis noo reee
' .
pUim, et carnem factum, el per earnpro i i t tauraana,
ratora requiesceus, sive tanquam in Ubemaeolo babilans. Atque talia cum anie eiposuisaet, iuio.
Palrem dicit, et Unigeaitum nominal, cum nuHum amplias periculum imminel ei qni pcr UHidem por^
pttrgatus est, ne i n sordescenlem illabaiur cogitaltonera ex Patris signiftcanlia : Vidimut enim, i n ^
qeit,
gloriam
ejus, glorlam
qua$i UnigtnUi

Palre,
Ad teec dic evangelteke^ Ettnomi, dic lua.docUi

,
invewta. Quomodo Patrem, quotnodo Unigaaam no->
, , , \
minas sermone ? cum omnit corporali* generalio per.
;
afftctum eflkiatur. Tibi pro ipso respondel ve

.
ritas : qmxJ aliud est tbeok)gi mys&eriuiB, alia
*
corporum qua sunt m Auxu pbysloWgla ( e a U m
\ , \
ratio). Longo medio ba3C a se i n v i c e , unquam
. *
muro Wuerjecto, disslta s i n t : quid oraikme quas

; ^ raiscerl et eociari nulio modo qoetifii* contuis?
; . - D qtiomodo sennone impuro et sofdido-dmnie gene ;
raitonis purkaiem conspurcae* quomodo per cor . ,
poris affectue quod est incorporeiMO arcbileclarie ?
Neli e i \m qw eunt inflma et deortnm caduca, do
sttpernte et divinis philosophari. Dei FiHaro p r , ,
dico Dominum> quod eliain e ecelo EvangelMim per
* ^ ,
Iwcidam nebulan sie e d i x i i : Hie enim, inqutl,

Filiui mem diiechn ; Mon tamen poelquam Filium
, , \
edoctos siioi, ad vttlgares filii sigQincanliae ax no . \
mine aUractiis fui, aed ex Patre no?i, cx affeeiu
* \
nen novi. Ego aaien boc etiam diclis adoam : qnod
, \ ^
oiiatn scio aliquam corporalcro generaiionem ab

k
'XaUh.
iu,17
627
S. GftEGGRJI
NY%ENi
61$
affeclu K b e r a m c l p u r a m . Q u a i e m b o c f a l s a E * o - '
ruii
c o r p o r a l U phyeiologia,
pulalio ,
rcdarguimr,
iil a t i , nalttralis dis-
siquidem
altqtitg
. ,
corpom
; . ,
partoe a & c i u m non kabens m v e r u M e r . D i c eaira,
Y m b u a i n e factnm eei c a r o , annoi ? Non dice* p o e
6 ;
csae
facium,
, .
Factuta eet iguur,
n e c e s t q u i intt-
; ,
c i e i u r . Qttocnodo i g i U i r i i i c a r i *
uamfeeiatua eal
, \
Deus * ? Per
p a r l u m , profacfte d i e e t . C u j u s i g t t u r ,
an nuuitinUli ? perspicann) quod
Virgiuis, e i qeod
, \
IH e a g e u k u i u , c x S p i r i i u s a n c l o e r a t ^ e t qtjod i m -
p l e t i s u u l d i e s u t i p s a p a r e r c l , e l p e p e r i i ' , et m b d o -
( ) ,
imnus incorrupiibiliias
\ ,
couservaia esl.
aive inicgritas
cuui
partu
Dewide g e e * r a l i o e n i e x n i a i r e IHU-
. * , ofry\
l i e r c a f f e c t u p u r a m r : r e d i e s a e (ai c r e d i s ) : d i v i n a m
v e r o e l i u c o r r u p t a u i e x P a l r a AOU a d a i i l i i s , m i n
$ >. *
generalioiie
afteclntH a n i m o c o u c i p i a s ? S e d n i a u i - }
l o s l e e c i o , q u o d i*te a f l e c l u i B n o n
male, qui nec priucipiuu)
que
naiura
coiiditor
inspicil,
pars
eaae
refiigial i n dog-
in diviaa incormptibili
aed u i
creaiurae
oiuuis
crcaiur
puletur,
haee
a d s i r u i l a d aboegationein
unigenUi
Dci,
ftguraia
circa
affoi l i w i c a u i i o n e a d j u l r i c e n i e u s .
A u p i e faoe d e m o n a t r a i UqttHfo p e r quas
cenlra
* -
genitam etse 4 , yeye>~rr\cOcu

,
Patrt Fitii * M * / i m , mon per abtoe$$um prej$clam
, /
per deftuxmm *el dttimtnem ob eju$ qui enuit

,
- cMJuMlhnt awuUam, rt per incrimitUmm perfectam, non per Mlierationem ttoHsfQrmatam, $ed
toU , -
, / eju$ qui fenuU tolunlal* SQrtitam, a l euei. tiuig
.
e n i m igfnorai, o i e i q u i m a n t i e o e u l o a p e n i i t i s c l a n ea
qua) s u a t
dkla
certat,
dicef*,
aoft h a b e a i ,
qvod FiKue per aa o u e ab Eunomio
simt dieia,
p a r s oreaturaa
enmi
hmc
de
vtlat
o m n i a sicwt
aliorttm unoqnoque
gtintur,
esae
astruilur?
eunt in diciione, et
q n a in croatura
dicere ? E l ai vidoiur,
alicui
Q u i d G ,
iiUelli-
e o m m quas
;
, ,

crcatacerHunUir, scfmoneni accouimodemus; quod
; Hai ,
si n o n eamdem habet c o n s e c u l i o n e m ,
ipeee
contra nos
aeMeniiam d k e a i i i f , inpole qui
Ittdifieaiilioni
, * \
more,
a l 110 e i a c t a e l w i t a i f i n
docente e u r a
* , , \
eorum
sernuMiem e i a m t R c m a s .
Filii nomine
nen.
SuUmutaio ilaqua
loMnn a d v o r b a m
Bklmas
eormo*
terne
, *
per a b e c e s s n m r e l d i v l a i o n e i u a b
enim
eaeenUam, M N
leganms
a Patre
geniiam
eaae
e j n t geftuit e o n j f m c l i o n e d h r u l e a r a , M q t i a p e r
, * -
aoereuanen
p e r f e o t a m , mon
per alleraUotaea
j e c i a m , aed aola v o h m t a i e e)ua

gortitan.
aliquki
Et4a
qai
g e n y i i , ut
e x He q i u a
dioU
pro-
eseel,
anat,
,
^
' ,
q i K i d emn l e r r a e a t r b a i g U w i i a a o i i
coavefiiai Ne-
miimn
noa
arMror
id
eaae d i c l u r u m ;
e a t e m u i t t r r a n propagatU, neque
ipt-Mii l U v W k n t a b
I r a j u aiacatiam
ad
raagnUiKUaeM,
tkmem, pcrfeeti;
ea ajiuB s e c a m
easiaieva l a o i l ;
aim
fluana
est
Deua
*elae-
eonjunolione,
neque x parvo
p e r aam qtat aensMi l a c c r e neqee uttara ? e r s i o n e i a v e l a l t e -
rationaoi rraaiena t n t e r t apecicm trantioreialKa
--
* '
awil
e a a o n t i a i M b s i f l o n u a m , vofunias. I p t e e n t m d i x k ,
, \ \
ei facia e u n l , ita u l geaeraiitnie n o w e a , a o n di-
esl;
e e d e i s a t i s futt, a ^ e o ? u e qaaa g e a i t a
* 11 TimoUi. m , 1G.
Malib. i , 18.
6*9
CONTRA EUNOMIUM, Liik IV.
. -
,
; "
,
, . \
,
,
,
, '

, \ \,
, \
. \ ,
.
\ ' *
'; *
\ * ,
. \
, ,
, \
; .
, ,
, '
5
, \

,
63*
crepet a teri*ae ?ubsislcnlia. Si igitur in niundi

parliculis baec dicere verum csl, qusenam adliuc
reslal de dogmaie adversariorum dubitalio? qia
verbo tenus Filium noininaiiles, umira eorura qiwe
per crealionem genita suul astrutint, solis ordinis
privilcgiis el primigeniis primi et maiuni nalu
filii aliis pr&positum : qwemadmodura i fabrica
fcrraria licel dicere, omuia quidem ex bac esse q u
ex ferro fabricaia sunt, prius auiera coftfiata qiiae ad
reliquorum operas requiruntur, et forcipigel mallci
inslrumenta, quibus ad usum ferrum formaiuf;
non lamen quoniani boc aliis anleit, jam aliqu
secunduni maleriam differenlia quajrenda esl, et
instrumenli impriinentis el ferri quod per instnimenlum figuralur : ferrura enim ei boc el ilhid,
figura .alterum aliero prius genitum est.
Talis de Filio baereseoe est Ibeologia : quia nibii
secunduni e&eenliam differre pulet et ipsum Duminum el quae ab ipso producta sunt, excepla
ordinis differenlia. Quis igilur est eorum qui quocunque modo inicr Cbristianos censenlur, qui
niundi parliiim ct ejtisqui uiundum condidit, eaindem esse ralioneni essenliae asscnliaiur? Egoquidcm blaspbemtam refereng perborresco, sciens
quorum esl eadem raiio, liorum omnino naturam
non diflerre. U l enim Pelri ei Joannia el reltquorum bomiuum ralio eseeniiae communis, sic ei
nalura una: aimililcr si codem modo sc babetcl
secundum naluram Doininus cum niundi partrbus,
^ ' quae quidem i n illis iuicllexerint, bis subjici et
'
.
. . . . . -t__-\
.
i *~
'
.
"

. ^ hunc
necessario confileanlur.
Atqui
intindtis
non
* ; \
scmper idem permauct : crgo juxla eorum opi *
nionein, Dominus eliam cum ccclo ei lerra praHcr. ; ibit : siquidem ejuadein generis esset corn mundo.
*; * Quod si ipsc setornus ccnsettir, necesse esi oni .
nino neque bunc mundum divinac nalurse expertem
putare : siquidem boc Unigenito per creationcm
, ^ ,
contingerel. Vides quo ex bac praeclara conse qyeutia ferlur sermo, sicut qwidam lapis e promon*. \ torio abruplus, so in prseccps pondere dcvolvilur.
, Necesse enim eiiam mundi elcmonta sccundum
* - Gnecam vanilateoi veneranda el colcmla vidcri,
* ,
vel neque Filium adorari : sic autcm considere * roue : ex nibilo crcaiuram factam esee asserimus,
\ \ . i qua3 menlc c l quae scnsv percipitur; hec cliam

de Domino praadicant. Dei velunlatc omnia qux
\ . sunt facia, conelilisse dicimus : Itaec etiam de Uni ,
geniio enarrant. Non cx esseotia ejifs qui fec.t,
, *
consiare, neque creaturam angeHcam, neqtic qua3
.
iu muodo est nalaram credimtis; illum quoque
a Pairis cseenlia alienum esse et disjunctum vo \ \
luoft. Cuncu quas eunt ejus qxii fecit voluntati
. * servire coooiemur; idem sentiunt de Unigenilo.
\ , \ Igiiur neceseario quaectmqoe alia de bac intcl, , lexcrinl, eadom omnia Unigcnito acCommodant :
, - el quod de illo credlderim, hoc ctiam in creatura
, >\ - opinabuntur. Quarc si Dominum Deum confilcn. lur, rcliquani eliam cicaturam deificaverint. Quod
, \
si hxc divinx nalura? experlia dcfiniunl, eamdem
e
CSt
5. GHEGOKIl MSSENI
hll
oplnionem dc Unigenilo non negabunt. A l nullus . \

sobrius c l prudens creatura? ailribuit divinitatem.
. \
"Non igitur reliquum tacilus praHereo, ne ltiiguam
, }
adversariorum blasphemise el impio convilio videar
. applicare. lili potius qirae conseqmintur enuntient,
,
quibus os ad blaspbemiam eiercitatum est. Ratio
. ;
auiem eliatn coniicescenliura est perspicua. Duo\ .
runi enira alterura necessario consequelur, vel
, ;
maiiifcsle unigenilum Deuni rcjicient, ila ut am , * \
plius apud illos neque stt neque dicalur; vel si \
ei divimlalem assignant, omni quoque creaturae , \ xqualiter atlribuent; vel dcnique fugientes eam
* , '
qua3 in utroque est njanifestam impielalein, ad
, \ piuiu sermonem confugieul, ipsumque creatum
, IK)II csse procul dubio asseutientur, u l Deum ipsuui
, verc esse conGieantur.
* .
Quid alia perseqtienlcm, quaecuaque necessario
cx boc priucipio sermoni subsuot impia eonvilia,
diulius opus est immorari ? Qui ad id quod consequcns esi rcspicil, ex bis quaa dicta sunt inlelligel,
quod wendacii paler, quod morlis auctor, peccali
invenlor, cum sil crealus in inlelligenle et incorporea nalura, non a uatura probibilus eet quhi per
mulationem fiereir quod quidem est. Quod eitim
niulabili conslat eascnlia, cum in ulruiuque per
Itberlalem sui arbitrii movealur, vim naiurae ct
poleslalem babet eleclionis sive proposili m o m e n tura concoinitante.n, i u ut illud Aal ad quod eleclio
ipsura deduxerit. Igiiur eliain Dominum contrariorum capacera deiinient, qui ad angelicam bonoris
aequalilalem ipsum abstrabunt pcr crealionem. Sed
allani vocem Pauli audiant, quomodo hunc soluin
Filiuro vocalura esse ait, quia sit angelorum natura
quid nielius, et praeslabilius. Cuinam enim quondam
angelorum dixii:
Filius
meu$ e$ tu? Et
cum induciiin orbemterrarum Primogemtum,
runns,
dicit,
,
' ;
, \ ,
, ,
,
,
. , *
* , ^
*

. ,\
,
. * ,
, \
, .
quidem dicit:
minhtros
Qui facit angelot
$uo$ spirilus,
$uos ignis flammam. Ad Filium
Sedes tua, Deus,
in iceculum swculi:
virga
et
autem,
rectitu-
dinis, virga regni i u i - . El alia quarcunque cuin

bis propbeiia dc Deo loqucns persequilur. Addit
cliara ex alio cantico quae conveniunl: Tua principto, Domine, terram fundatti.et operamanuum lua-
, ,
]*'
Et ndorenl eum omnet angeli Dei. Et ad angelot
(
. *
* , ^
rum sunt cceli: et quae sequunlur otnnia, eo ueque: D ,

,

u autem idem e$, et anni iui non deficient " : q u i - * \ ,
bus verbis immulabilitas ct aeternitas divinao natu, , \
rae describilur. Si igilur Unigeuili deilas tanlo su'
' \
l>ercrainet naturam angclicam, quanto eervif prae .
siantior est qui poseedil : quomodo connnunem
,
laciunt, vcl cum scnsu perccplibili creaiura crea*
* *:liouis Dominum, vel cum angelorura natura, eum
,
qui ab ipsis adoratur? bsec dc modo exsisteutia3
, *
ipsius disserentes, quae singulie creaturis proprie
;
acroipmodaii potcrunt, quemadmodum jam abbae*
, & *
resi pcrhibitum de Domino sermonem lerrae creatio- *
Htbr. , S s q q . ; Psal. n, 7 : xcvi, ; c n i , i ; xuv. 7.
Psal. r . i , 26 sqq.
13
CONTRA EUNOWIJM, LIB. IV.

\ \. *
,

,
\ " ,

,
, , ;
,
, ' "
. ,
. \

. , "
turw eisentiam menlt conceperimu$Jiuju$
genitum eise ejusdem esientice nece.tse ett. Si
(simul esientialis)
&
034
ni proprie ct native accommodari posseoslendimus.

Sed ne quid eorum quae barelicis decretis palroctDHim aliquod prsebeanl, dubium et ambiguum,
his qai in bos noslros labores incidont, relictum
git, ex divinitus inspiraia Scriplura hoc eliaro digmim fuerit quod bis quae a nobis exposila fuerunt,
adjicialur.
Nam forlasse ex ipsis aposlolicis verbis, quorura
nos meminimus, dicent inlcrrogaules, Quoiuodo
primogenilus crealurae nominatus est, si non boc
eral, quod creatura esl ? Omnis enim primogenilus
non eonimquaesunl diversae nalurse, sed quae sunt
cjusdem generis eslprimogcniius: sicutRube p r i mogenitus erat eorum qui post illura recensentur, utpotequiprimus/secundum partiim,boir<inuiiiboroo:ct
aliimiiltifralrumquicumeis numerantur, priroogcniti dicunlur.
b\c\inti\Aq\ie,QuamcunqueomMscrea-
est Patri
eliamprimoigitur
universornm
omnii creatura, hoc etiam primogenitum ipiius esse

non negabimus. Quod si differt tecundum
ereatura
essenliam
univenorum
Deu$, necessarium esl om-
nino nequeprimogenilum
ejus parlicipem dicere eum
, , , "
, .
,
.
Deo e$$cniia>. (a) Conlrariae igilurobjeclioms astruclio lalis est, noslro sermoni opposita (qua nil v i lius et ignobiiiusputo), digna hercle qtia? ab adversariis noslris opponeretur nobis. Quae autem ad
basc nosse oportel, nunc pro viribus noslris ora , - g lione declarabitur. Quater ab Aposlolo in oranibue
* , \
ejus sermonft>us primogeniti uomen dictum esl,
.
scJ differenibr, neque eodem niodo uominis hiijua

menlio facta est. Modo enim dicit Aposlolus, P r i
mogenitum omnis creatura
1 1
: rursus, Primogenilum
*,
.
, "
. , "
in muliis fratribus :
enim dicit : Cum vero rursus inducil
oU
. , " * ,
* , \ * \
,
i%
deinde, Primogenitum ex mor-
luii
In Epislola vro ad Hebraos absolultim est
in seipso cominemoraluin primogenili noraen. Sic
in orbem lerrarum, dicil:
primogemlum
Et adorenl eum omnes an-
geii ejus . His sic disliuclis, opene prctiurn ent

borum unumquodque in seipso seorsim dislinguere, quomodo omnis crealura? est primogenilus,
et quoinodo in multis fralribus, el quomodo p r i mogenitueex mortuis, el quomodo in seipso sine
, D horuin unoqiioque comifiemoralus, cum rursus in . ,

duclus fuerit ia orbem, adoratur ab omnibus an .
gelis ejus. postrcmis igilur, si vidctur, proposilorum speculationem exordiamur.
"
\,
Cum
iterum, inquit, inducii primogenitum in or-

, bem: adjectio particula3 iterum, hoc non priino

fleri per hanc dictionis significantiam oslendil.
. > Natn in repelilione eorum qua3 semel facla eunl,
. bac diclione utimur. Igitur in fine saBculorum ler ribilem ejus apparilionem hoc sermone significat:
* quando non amplius in servi iorma conspicilur,
, * \ sed i n solio regni magnifice scdens, et ab angelis
1 1
Coloss. i , 15.
, f
Rom. u u , 29. Col. i , 18; ! Cor. 15, 10. " Hcbr. i , 6; Psal. civ, 7.
(e) Corrupiiun cxemplar Gra?cum stispicor boc i n loco. Goiiacutiiiut lamcn Codd. Bavaricus et
t i n t i a i i i s ap. Grclserum.
655
S. GREGOWi NYSSEW
656
oTtinibus circom tpstnn aooratus. Proptenta qui ,

.
semei orbem ingressus, primogeritus facius et
inoriuis, ei fratrum et omnis crcatura printogeni- ,
lus, cum Herum ingredietur in lerrarum orbeni, ,
,
jndicans fpsum orbem in juslitia, eicut leslaiur

vaticinium, non repudiat primogenUi nomcn, qnod
, ,
sciucl pro nobis accepit: sed sicut in nomine JESU
, omne genn se curvat ei qui supra omne nomen
* ' ,
est * , sic etiam cum qui in nomine primogcniti
, \
venit, omnis angelorum pleniludo obviam facta

ailorat, ob bominum revocalionem affecta gaudio,
,
quam, qnia aii nosler factus primogenilus, rursus
ad grntiam q o a principio fuil revocavit, siqut- ,
dem gaudinm fil angelis super hig qtii ex peccato , .
\
rcsiptscentes salvi fiunl . Quocirca usque nunc
ongcmiscit creaiura illa, el condolescit nostr
vanitali * , mttllam s a a m et dcirimentum Judi- \ *
caus noslram perdilionem, cum revelatiofacla ftie- ,
rit filiorum Dei, quaro pro nobis sempcr exspectanl ,
ct praesiolaiitur, et cum salva fuerii ovis cum su- , \ \
pcrna illa ccnluria: (nos aulem omnes snmus, bu- , \
.
maiia naiura, ba3C ovis, quain, qnia faetus primo
genilus, bontis pastor servavil : ) l u n c praacipue
in vebemenli pro nobis gratiarum aclione Deoado- , ,
raiiunem adduccnt e i , qui propter prhnogcniluraiu

rcvocavii eum qui a palrio lare longe abscesserat.
.
liis a nobis sic inlelleclis, nullus amplius du , *
bilel, cujus gratiaex morluis fit primogenilus, vel
\ ,
cTcaturxvclinmullisfratribue. Haeccnim omnia ad Q , , cumdem scopuin speclant, etsi in unoquoque secun- .
dum proprieialem insignis quaedam iftiio apparet. ,
Primogenitusex moriuis fit, qui primusper seacres .
niorlis dolores solvit,uloronibuseliamviam faciatad ' ,
partum qui lit cx resurreclione. In frairibus rursus \ .
primogenilus faclus, qni novo regenerationis pariu ,
prior genitus esl in aqua, cujus parlum columbae
volalus obsteiricatus est. Per quem eos qui cura
,
ipso similis generaiionis pariicipes sunt, sibi fra- .
trcs asciscit, et primogenilus eflicitur eoruni qui
, \
post ipsum cx aqua ei spiritu regeneranlur. El ut suin- '
uiaiiin dicani, cuiu sinl tres in nobis generaliones,
\ . \ ,
quibus vivificatur buoiana nalura, una e corpore, al- , * lerasecundum regeneralionis mysierium, lerlia per
,
sperataiu ex mortuis denuo resurrectionem, in bis ^ *
tribus priraogenilusdicilur. Duplcxquidemcum sil ,
regeneralio, quae pcr ulruuique eiGcitur, et per
, \ .
baplisma, el per resuireclioiieui, ipse factus dux ct
princcps secundum ulramque, in carne aulem
, \
primogenitus til, primus el solus ignolum naturae
, * ,
parium iu seipso per Virginem oovum molilus, cu- \
jus nullus in l o l bominum generaiionibus aucior
*
exstiliu Si baec secundum ralionem iutellecta fue , *
r i n l ; neque crealune significaium, cujus primoge .
aiius cbt ignorabilur. Dupliccm enim nalui a3 noslrae
,
crcaiionein cognovimus: primam, secundum quam
, ^, .
formaii sumus ct sccundam, per quam reforniali

1
1 7
te
1 8
1 6
Pbilipp. I I , 10.
17
Malth. x \ i u , 1, 14; Luc. , 7.
1 8
Roiu. 10.
19
Matth. \, 12.
*57
CONT&A EUNOMHJM, L I B . IV.
38
, * , iuirous ; sed non opus essel secunda creationc,

& ' . '
nisi primam per pracvaricaiionein inuiilciu reddi; , dissemus. llla igitur invclerala, obsolcta et eva . nida, novam in Cbristo ficri creaturam eral ne \ , crsse, sicul ail Aposlolus : nibil amplius vclusto , . rutn in secunda creatura censet inlucri : Exuenles,
\ inqnicns, veterem hominem cum actibus et cup\di , ,
,
lalibus e/u, induile novum hominem qui tecundum
, - Deum crealns til * . El, Si qua in Christo, inquil, nova
, creaiura: veteraprvlerierunl, eccenova facla sunl**;
\, , \,
unus enini cl idein bumana? nalurse factor, qui fe , cit ei quod ab iiiilio, ei quod postca facium esl,
\
timcex pulvcrc acccplo bominem finxil ; rursus
, * pirlvere ex Virgine sumplo, non simplicilcr bomi ,
. aflinxil. Tunc creavii.
nem formavit,, sed sibi ipsi
, ** poslcacrcaluscst; lunc Verbum carnemfecil, postea
, ' . vero Verbum caro iaclum est, ul carncm iiostraiu
ad spirilum converterct; quia sit nobiscum parti ,
" , , ceps faclus carnis el sanguinis. Ilujns igiiur novae
Fva in Cbrislocrealura, cujus ipse dux fuU, primoge \ . nitus esl vocalus, omniuro faclus pi imitiaj, ct eo , rum qui ad vitam generanlur, cl corum qui per
, , rcsurrectionem ex ruortuis vivificanlur, m mor , \ , luis ct vivis dominelur, atque ul totam pcr pri \ ' , milias in seipso sanclificet conspcrsioiiem. Quod
\ , xal euira non secundum anlc-antemam exsistcultaui
. " Filio primogemti nomen applicalur, Um^cnili ap pellaiio lcslalur. Nam qui verc Unigenitus est,
fralres non babet. Quomodo cnim quis csscl uni ,
. genitus qui cum fratribus aunumeralur? sed ut
dicilnr Deus ei boino, Filius Dci et Filius bomi .
nis; forma enim Dei el forina servi, partiin qui; * \ ,
dem secundum naturam exsistenicm cum sil, par , tiin vero cum sit facitis secundum btinianilalisdisV/, - pensalionem : sic eliam unigenilus Deus cum sit,
, * primogcnitus omnis ereaturae efficilur. Unigenitus
, - quidem in pateruo sinu, in bis vero qui per novam
, crealuram servantur, primogenilus crealurae et
factus el dictus. Quod si, ut vult bxresis, quia sit

\ . , , anle omnero creaiuram conditus, primogenilus di citur, bis qusc ab ipsis de ubigenilo Deo aslruun , * tur primogeniti nomen non consonat. Non cnim
. boc a i u u l : Quia a Palre siiniliier et Filius et reliqua omnia facla sunt; sed facturam Patris uni ,
*a\ * D gedilura Deum dicuni; bujus autem, nempe Unigcniti, alia omnia. Quo igilur sermone creaium
,
csse Dei Filium doccnles, Palrem crealursc Oeum
nomiuant, eodem plane sermone ab unigcnito Dco
, ,
omnia condiia esse dicentes, non primogeniium

eorum quac pcr ipsum suot producla, sed Paircm
,
* , magia proprie nominant; cum eadem qux csl i
utrisquc cum crcaluris relalio, eamdem ex conse , *
,
cutionc appellatioucm faciat. Si enim proprie illc
.
qui est in omnibus Dcus, propriae crealuraB non
6 \ ,
primogenilus, scd Patcr nominatur, eadein raiionc
,
omnino el propriarum creaturarum Patcr unigcni tus Dcus non propric priinogcnitus uominabitiir :
MIoloss. i i i , 9, 10.
" II Cor. v, 17.
640
S. GREGOMt NYSSEN!
*
\
, \
.
ita proreus impropria et super?acanea stl primogeniii appellatio, nec haereiiea notione locura
habeat.
"*
Sed ad eos qui divinae generalioni afleclum assumunt et connectunt, redeundum est; ac per hoc ,
vere genitum esse Dominum negant, ne affccium * ,
intelligant. Nam quod dicunl omnium generalioni . *,
affectum insitum et copulatum,ac propterea existi- ,
mandum esseFiliura ab opinione secundum gene-
rationem valde alienum esee, ut pure extra aflfe- , 6
,
C I U J I I permaneal Numen : deceptu facilibus el i n cautU fortasse rationera aliquam babere haec opi-
/ .
nio videri potest, sed myslerioruni divinorum
dlsciplina cruditiset excullis, ex probatis et con- , \ ,
cessi prompta esl iu manu reprehensio. Quis enim
ignorat generationem esse qua?in veram etbeaiam ,
( , \ *
vitam nos adducat, non quae est eadem cum ea
, \ \
q i i ex sanguibus et voluntate carnis constat, in
quQ et fluxus et mulatio et quae sensim fit perfcctio ; \ ,
et aiia quaecunque in hac considerantur genera- , , \
lione ? Altcra vero gcneratio ex Deo est et cooleslis;
etut ailEvangelium " , quae desuperesse credila est, .
qnae quidem carnis et sanguinis aflectus non admiltit.

Jam adversaru audeanl duorum alterum afTJr:, ,
mare: vel non esse generationem quae flt desuper,
vel si sil, per carnis aflectum esse. Atqui esse as- * . " \ ., *
\ *
centiunlur, et in ipsaaflectum non invcniunt; non
igilur omnis generalio cum aflectu dala coba-ret; C *
* *
, ..
ed quae afieclibus obnoxia est et indita, malerialis , quai vcro afTectmim esl expers et pura, imina-
,
tcrialis est. Qtiae igitur necessiias, qtia? vis cogit
ea qua? sunt carnis propria, incei rruplibili Filii ge- .nerationi aflricare et aspergerc, et ludificando car- ; \ *
nalem banc el infimam generationem indecora phy- '
elologia, a palerna familiaritale sive necessitudine , , ,
Filium excludere? Quod si et in nobis generatio \ * >, \
quidem ulriusque vilas dux est et magistra; ged
.
qtiaeper carnem, carnalis et affectibus obnoxiae,
spiritalis vero purae. Nec eorum qui modo quo- \
cunque Cbrislianorum numero adscripti sunt, buic \
oralioni quisquam contradixerit, quomodo in d i - ,
, ',
vina incoiruptibili nalura de generatione cogitann
lem fas sit affectum suspicari. Hoc eliam ampHus ^ .

,
dictis addilum examinemus : Si propter affeclum
carnalem fidem derogant impassibililati divina? ge- *
nerationis, ex iisdem exemplis qua3 sunt in nobis [ ()].
dico, nequc ipsum mundi Condiiorem ab orani af- , \
* ,
fectu sive passione liberum ct vacuum credant. Si
eiiitn buroano more divinam majestatem judicant, \
neque Deum generare neque creare confilebun- ,
tur : horum cnim neutrum in nobis efficilur. , *
Vel igilur ambo a divina natura, crcationera et ge-
ncraiionem, separent, ul per utraque Deo impassi- , \ * Joan. i , 15.
(a) Uncis incltisa deorant in cx. Gra?co. Nrc
coinparcui in Boico et Liviniaiico. Lcclio vcra est
quaiu babelcodex Boicus,

.
tft
CONTRA BUNOMIUM, 1 . IV.
CU
. \ , \ bHitatem sive afiecluum vacultaiem custodianl; el

*- .
fundilus universam in Unigenitum fidera suo dogmcte expcMaut, at Pater exlra affectum cuslodiatur, neque in geuerando coniaminetur ; vel ad a l terum nempe impassibililer sive absqtie ullo affectu operari divinam viriulem concedani, ueque de allero altercentur. Si enim creat abaque labere et materia, eliam gcnerat prorsu absqtte tabore et
Binu.
flabeo airtem mrsus a J liaitc ralionem mihipalro . cinantem Eunomium. Doncisa aulem breviler
ejus importiina garrulilale, omnem paucis comple ,
clar senlenliam : quod homines nan materias nobh
01
construunt, $ed specierh solam t materia fabtican,

tur. Haec esl orum qure ab ipsis mullis nugis dicla
* ^
sunl, sententia. Si igilur propicrea quod in ima
* .
generatione eonceptioncm et conformalionem inlel \
ligit, idcirro puram generationis mtellectionem
, repudiat; consequenler per eamdem rationem crca- , tionis qn;B hic ftt per artem, qtiae qtiidem circa
forniam el spectcni Iaborat, eed materiam fornuo
, \
subministrare
non valcl, bac etiam de causa Palrcm
. !
\ mutidi optticem esse velet existimare. Quod si
, non vull secundum bumanum poU>nli niodum in
Deo crealuram tirtelligere, neqnc diviuam genera . *
tionem
ex iis qua; bominibits accidmit caltimnietur.
\
I H aulem ejns sublrlilas et accuraia consideratto
, * ^
i n dictis manifeslior et clarior constituatur, cxi .
guum quiddam eorum quae ab ipsis dicla sunt, itcrum rcpeiemus.
Ait enim, qutv ugunt el vatiuntur communtm /n\
ter e naturam habere; ai post generationem qua

, \
fit ex corporibuârtifichsas
in materiis operum t\,

. f*ctione$ exponit. Ex bis itaqae solers et acutus au

, \ ditor consideret, quomodo a proposito suo scopo
* . excidit Bemper in hh q u * forluiio el cx eventu in \ venH aberrans. Quod agit et patilur in bis qua*
per carnem îgnunior fn eadcm essenlia vidci;
\ ,
, .. cum illud quidem stiam csscnliam communicet,
hoc vero parlicipel. Sic in eorum qua sunl natura
,
suttiliter
accurate novit veiitatem ccrnen*, iia
\
utabessenlra separet el distrahal cum qui parti1* , \ *
. cipemfacit, c l eum qui parlireps efficitur; atque
, \ - alium in seipso cilra csscntiani borum utrumque
^/ \ . " " dicat esse. Qui enim particeps esi, vcl qui comniunicat, alius omnino est ab eo quod parlicipatur
^ . ^
\ , , vel cotnmunicatur. Ita n i prius oporteat in seipso
. \ 5 iiilelligi aliqoem qui in propria sibi quadam sub , ). - sistentia cernatur, lura demum sic diccre de ipso,
. \ vel dare ve! accipere, vcl qnod non prius babct
appctere. Alque ubi hunc eic ridiculum sermonem

, , \ cxspuil;eo quod deincops seqnitur rursus seipsum
evertere isle sapiens non seutit. Elenim qui sub
. \ - jectam maieriam per artem ad id quod sibi vt , detur, figitrat, facit aliquid omnino bac aciionc
sive op^ralione : et maieria ab eo qui artem exer. \ \
, \ cei, paliendo conformalionem accipit. Non enim
manens impatibilis et rcnitens materia ex arte
. ' formam admittit. Si igitur in bisqux arte efficiun , tur riil fleri poicst, nisi perpessio et ai lio slmul ad
. \ id quod fit conciirranl, qnomodo pulandum esl pcr
, : - haec scriptorcm in suis diclie conslare, qui in por
0*43
S. GREGOIUl
NYSSENl
peaatoiie ct actionc communionen esscntise pro- & *

iMintians , videiur non soltun ei qui gcnilus est
; 6alii ibuere quodam modo cuin eo qui gmuit c o m .
muiiein cssenliam, verum eliam oraneui creaturaro
' ,
cura eo qui fccil cjusdcm es&euliae facere ? Siqun
, '
dein quod agit ct quod palilur codcm genere inler
.
se habere secundum naturam definit. Itaquc per qua?

conslrait quod vult, per b c de&lruit el cvertil qtiod
studiose coutendil, sua repugnanlia (simul
* ,
essentialis) gloriam brmiorem reddens.Si enin> ex ali- * \ ,
quo generalio ejusqui genuitessentiarain eoqui ge-
nilusesi deraonstrat: artiOcialis autero construclio,
\ *
quae per actionem et passionem perficitur, sccundma
bujus ralionem ad essenlix comniunionem addu. " '
cit ei id quod facit el id quod efficiiur; genilum
, esse Dominum passim in suis scriptis isle scriplor . , astruens. Ergo per qnae a Palrie essenlia Doini
num alienat, per haec ipsi cobsrenliam sive con ,
nexiouem altribuit. Si nim neque per generalio , * ' neui, aeque per artis fabricationem juxla hujus
, \ , ratiouem essciiliaB separalio conspicitur, quod q u i ,
dem si dederil esse, Poiuinum sivc crcaltiin sive
. gunnema, id est progeniem, dixcrit, per ambo
.
quod esl secundum esscntiani proprium leslatus est, qui in agente el paticnle, in geoeraRte el eo
qui gignitur, nalurx cumniunioneni arte aua tradidit. Sed ad id quod deinceps sequiiur j n ejus
oraiione pergamus.
Oralos velim lectorcs non gre ferre examina nonis sublimitalein, quae in imnpodtaam prolixitu , dinem non sponle serinoiiero protrabil. Non enira
. >de qttibuslibel periculuro esl, ul si forle quld prae- ^ , termiserimus eorum quas accuraliore indigent con ,
templatione,levedaimuKn faciamus, sed de spei sum- , '
ma pericliiatnur. Proponilur enim vei ut Gbrialiani
. ,
simus, DOD ab haeretica pcrnieie pcrversi : vel ul

omnino ad Judaicas vcl genlilcs opinioues pertra- '
bamur : ut igiltir nobis nculrum borwin conlinftt, . ' ^
nc pcr abncgalionem Filii vcrc gcniti Judakis do- ,
cumeniis circumfcramur, neque per adoraltoneni
, creaturac exbibilam in praBcipiliuiu genlilium ei- ,
mulacris servientium corntamus; necessario in
diapuialione ea dc re suscepla immorabimur, posi- , \ ,
tis Eunomii vcrbis, quae sic babenl : Hhitaque *
sic divisis, merito quispiam dixeril
prmcipaliui \\, puh} r<c
mam et primam el solam actu Palris subsistenUm flr '/r \
;
essenliam in $eip$am recipere gennemalit sive geni- D T ^

ovaiur,
lurse el {aclurx ei crealurm appellaiiones. E l patiio

post, Solus autem Filiut, a i l , Palri$ actu con-
.
* ,
xislens incommunicabilem habet naluram, et cum , ,
eo qui genuil relaiionem. El in praecedentibus : Gt- ,

.

nitum gennema.slve genituram, dicere non recusandum
,
essc iiiqail, cnm e$$entia ipsa genila et Filii appel-
latio lalem ncminum affecilonem tibi vindicet, pro-

priamque reddat.
.
Cmn igitur tam aporla ei clara sil in his diciis
,
repugnaiuia, bujus dogmatis laudatorum soler .
tiam ct subtilitalem subil adinirari. Iucertuni
*
cnini fucril ad quod eorum qnoe ab ipso sunt
dicta versi non in reliquum peccent. Prjor ser- , . -
CONTRA EUNOMIUM, U B . IV
4<>
, \ ma ei aalruebal, geinlam eftsenitani et tilii ajftpol tou

Jalionem Utem noimnum sibi asci&cere ei vtodi
care relaliooem, at pnesens ejtis arttficios* ihsser\,
lalio conlrarimw nuwc asstril : tncommunUabiltm
*7\
. ,
inquil bUium Itabtre cu& eo qui ipsum gcnuit relaliontm. Si prinao fidem habent, nuUo profsus

roodo secundum admittciu; si ad hoc vergant,
&, .
advorsws prijnam opinioaefn stabuiU. Quis ipsis
; piigaaia dirimel? Quis bello civiH niedtiis interve ;
niet? qnis seditioneni ad coacordiatn coire faciet,
; ,
cum boc votum ad seipsum ex diclis sit dtvisum,
,
ct in conlrarium dogmaia sitil dislracla? Aa hoc
. "
propheliaB fortasse esl aenigma, quod do Judaets i n , \
quil David, quod Divisi iunl et non compuruli* '.

.
Ecce enim neque ad dogmaluai contrarieUiem di
s c i s s i , s u i e r r o r i s s e n s u m b a b e n t ; s e d a r o p b o r a r u m
. ,
inetar per a u r e s feruntur, ad a r b k r i u m ejus qui
. I r a n s v e r s o s a g i l c i r c u m a c l i . P l a e u i t i p s i d i c e r c
"
g e u i t a m e s s e n i i a r a c o o j u n c i e e i v e adbasse F i l i i a p , p e l l a l i o n e m b a b e r e , i n o x i n s l a r d o n n U a n l i u n i d i c t i s
- a n n u e r u n t : i t e r i i m i n c o D i r a r i u r a
ftermonew
\ t r a n s t u l i t , et n e g a t F i l i i c u r a e o q u i g e n u t t r e l a t i o n e m : b u i c r u r s u s c a r i a a i m t c o n d i c u n t , q u e m \ , ! a d m o d u m c o r p o m m u e i b r a ) s p o n t a n e a i m U a t i o n e
\, a d m o l u m p r o g r e d i e n l i s c o n f i g a r a n t u r , q u o e u o q n o
, - v o l u e r i t a d i d s e s e c o n t r a b e n i e s e l v e r g e n l e s , t a m , - et&i i p s e s i b i r e p u g n e t , b o c e i i a m a p p r o b a n l e s .
, . " .
A l u r a s a n e e s i quaedam H o m a i i c a
raiscellanea
po , - t i o , u o n c o r p o r a e o r u m q u i v e n e u o u U l c i u n t u p i o i , roulans in brtijtoruin anilnaliuia figuraa, s e d ui
.t
-.. i..
....... i . . 1_\ . . . . . .
- a n ii m a s v. i r e s e u a s f^ x s e r c n s , e~ii i n id q u o d bk r i U v m
. \, e s t e l r a i i o n e c a r e t t r a n s f o r m a t i o B e m e f l k i e n s D e
, i l l i s e n i a i f a b u l a a i t , q u o d tirina i p g o m m m e o s
. e r a l , i m m u i a t a i n f e r i a a n i b u D i a a a f o r m a . B i c v e r o
, - c o r p o r i b u s i n n a t u r a l i figura p e r n i a a e n l i b u e , i n
\ . \ b r u t a m e l r a t i o n i e e x p e r i e r o n a t u r a u i a n i m a s t r a n s , f o r m a n t u r . t ut i l l i c o a r r a t p o e t i c a
prodigiosa
, fabula, in diflerentiure belluarum species v e a e n o
i n f e c t o s s i v e i u c a u U l o s I m i n u U p i , s k u l p l a c e b a t
. v e a e i k a ? n a u i r a m a d u l i e r a n i i a e p e r v e r t e n t i : e a d e m
e t i a m n u n c i i u n t a C i r c a e o buJAis p o c n l o ; q u i e n i m
, ,
m a i e i i c u i u e r r o r e m et p r a w i i g i w e x e j u s s c r i p t o
, . \
bibuut, i n diversomra dogmalum formas I r a n g m u - t a m u r : n u n c q u i d e m i o b o c , r i t r s v s v e r o i n a l l e m m
, - D t r a n s f o n n a U . A i q u e i a b i s d u i c i a a i m i , s e c u n d u n i
. ,
f a b u l t t a f p a r a i u n i , a i n a n l e t i a m e n m qut se i p s i s
, ' e r r o r i s e i a m e n i i s d u c e r o e l m a g i s t r o m p r b e c .
* - E t v e l u l i q u o m d a n i c o r n i f r u c l a m v e l g l a n d o m ,
^ ,
proni e i ab ipso projeclos sermonea in l e r r a m

c u r v i colligunt, porcoruro i o s l a r , ad h i m i projecla
. \ d o g m a i a a v i d i s f a u c i b n t a d c u r r e n l e a , a d e x c d s a
, ' a u t e m et c o a l e s i i a i n t e s t i a o c u l i a c o B l u e r i e i s p e
. " c l a r e n c q u e u u t e s . Q u a p r o p t e r a d c o a l r a r i a o r a \
l i o n i s p c r v e r s i o n e n i UOH v i d e n l , aed q n i d q u i d a d
\ * i p e o a v e n e r i l , i n e x p t o r a l o a b n p i u n t . Q u e t n a d f n o \ - d u a i a i u n l c o r p o r a q a i n a n d r a g a r a e s u
, * . T e i e r o o a i f a c i i stMit, p r o f u n d o q o o d a m s o p o r e ec
1
PsaL xxxiv,
16.
U7
S. GREGOttll NYSSENl
048
borum a n i w i s e o l i e n d i k \ !;
faatrumenta afliciunlur ad erreris inlelligetrtiari
.
iorpe*centia. Grave quidem esi occullis dolis ex
, ,
quadam faUaci argumenlaiione per ignorantiara ' \
delineri. Verumtamen venia dignum erratum sive , ,
inforlunium, si non esset voluniarium : sed con- .
sitllo ct dala opora cl adbibito sludio ad mali ex- ,
perientiam pertrabi, non igooranlem ealamitaiem, ,
omiiem iiifoitumoruin exsuperaiitiam perlraneil.
, ,
Quis u l i a fando femperet a laorymis ? Quis juste ;
non doleat? cum audiratjs, quod piscium quidaaa
, \
gulosi nudum quidem propinquans ferrum fugiunt,
, \ \
ad escam vero decepli, spe cibi bamum perlrabunl
.
et devorant. In quibus auiem malum provisum est
ac praecognitum, aponte ad hujus pernicieni ve

ac praBGOgnillllll, spoilie au I I U J U S J J C I uiuiciu T C <{/Î*IWWWI
wiji, o c u c i ^ 1 ^3

nire, ptgciutn anieulia luiserabilius esl. l l l i eniin ^
a d imeritum occultum per inglnviem i l t c c t i snnt;
,
isli vero circmn nudum i m p i e l . a i s bainum b i a n t , ^ , \ \,
affectu quodam et assensu ralione carcnle itiieri- \ ' ,
tum a m a n l e s . Quid e n i m bar. cofiirarielate a p c r t i H S , ;
quam dicere etimdeni esse genHum el creaturam el Filii nomen huberc cogualuni ct adhaereus, el rorMIS alienari a Filii signiflcanlia?
Scd bc quidem hactenus. At fortasse tion abs
. '
re fueiit proposilae a nobis dictionis Euuomii
, oronem consequenler perspicere seniontiam, ad
, \
oralionis principitim cursu revocalo. Quae enim
^. sunl examinala ct exquisila propler manifcstam
, . dictorum repugnantiam, prompte nos ab extremis
,
ejueverbis coniradiclioneni exordiri commoverunl. Q ^ .
" ^ , dHa?c igiturab Euuomio sunt dicta : Src igilur hi di

visii merito quis dixerit, principalissimam et primam -
et solam aetu Patrit subsiiientem estenliam in tei- :
ptam reripere gennemalis sive genilura? et faclurcr, ,
.
et creaturw appellationes. Primum igilur eos qui
sermoni aures altentas babcnt, velitu in meiuoriani
gibi revocare, quod maxime propriam et principa- , \
Itgsttnam eliam Pairia esscniiain in prima scripta ,
oraiione auiumat; per baec verba sermonem pro- ,
ducens; quod omnis secundttm nostra dogmata * *
. \
coinpletur serino ex snprema et principaliesima

eseenlia. Et brc principaliisimara dicit ei primam
Unigenili eaaenliam.Quareab utroque libroEunomH . *
voces componeiHes bunc ipsura lestem communts , essenlias citabimtis, qui alibi tale quiddam profulit: 0
quod qaornm eseiiem appellationes,bommnatura nulla \ flpcsin re differt.Non entm quaenaiura distant iisdem appel- , .
lationibus signiOcaseel, qui sibi ipsi pugnat.Sed quo-
uiam una in Palre el EilioessentiaB ratio, ob id omiti- , . *
\ \ ,
no principalissimam quidem illani, principaltasimam
, \
vero el banc eese ait. Huic eliam rationi bomimim
congueiudo adsiipalalur, qas nulli quod est princi- . \
paiiesimum applicat, cui nomen non vere ct secun* ,
, .
dum naturam compelat. Cujusmodi cx abusu quodam
imulacrttni aliqood hominein dicimus. Sed proprie

et prineipaliter bae voce nommamus auinial, quod
. \
natitra demoastraiwr; et Beutn eimiliter idolem
inierdam ei daemonium, et venlrcm novil Scriptur* \ , \
ftermo appdlare. Sed baec tamen quod bnjus nominis " \ \ \
i l H p o r e c o r r i p i , b a u d secus
U9
CONTRA EUNOMIUM, U B . I V .
650
.

'
. "
,
,

\ , ,
\ , * \
*
'
,
.
, ; *
proprium est babent et reliqua hujusmodi. In

somnis quidaro edisse pcr visioncm dicitur, sed
visionem sive imaginationem non licet dicere
propriam escam. Quemadmodum igilur duobus
aique hominibus secundum naturam exsislentibus,
utrumque ipsorum proprie hacvoce hominem appcllamus, quod si inanimam quis imaginein caui
horaine secundum verilalem componens numeraverit, duos quidein dixerii, et eum qui vere est, et
per similitudinem dicitur; sed non amplius utrisque quod hujus nominis est proprium assignaveril:
sic si quid aliud et diversum a Patris essentia
Unigeniti natura menie conciperctur, non amplius
maxirae propriam utramque essenliam bic scriptor
noniinasset. Quomodo enim quis quae nalura differunt iisdem nominibus significaret? Sed verilas
etiam per cos qui ipsam bello lacessunt videtur
manifestari, quia non potest omnino neque etiam
in inimicoruni vocibus verilaLi praevalcre ntendaciuni. idcirco adversariorum ore quae dicunt nescientium pietalis sermo prsedicalur: quemadmodum in Caipba salutaris pro nobis Doniini passio
praenuntiabatur, nescientc quid d i c e r e t " . Ergo w
commune est in utrisque, quod essenliae esi prin cipalissimum, Patre dico et F i l i o : quam causam
babcl essentias a se invicem disjunctas ei separatas esse diceudi ? vel quomodo in ipsis cum eo quod
potenlius et majus ct prsestabilius est, inspicilur
differeulia, cum principalissima essentia nullam
\
,

.
\
\
, . *
,
\
;
\ ^ \
,
>; 5,
, , ,
, , * >- C imminutioneui adniittat ? Quod eiiim iraperfecle
est, quodcunque fuerit, proprie non esl, non na *
tura, non vis, non digoilas, non aliud quidquam
, ,
. , eorum quse in unoquoque speclantur. Ita ut Patris
* , \ . quae esl secundum essentiani emineniia, sicul vult
haercsis, imperfeclam Unigeniti esscntiam ajguat.
.
Si igitur imperfccta, non est principalis ct propria.
*
Si aulcro priucipaussima est et maxime propria,
, !eliam perfecla omnino. Quod enim deficit perfe .
ctum nominari nalura non potest. Sed neque com* , , ,
parate, si cum perfeclo perfectum componalur,
,
differentiara aliquam per redundantiam vel defe. *
ctum factam fas est iaielligere. Una enira in am ,
bobus, sicut in norma, perfeclio esl, quse neque

cavalur sive vacuatur propter defectum, neque
, . *
u
,
rudis est
et inacqualis propler redundanliain
Quare pro nostro dogmate Eunomii palrocinium
" .
abunde satis cx his quae dicla sunl licel perspt * cere. Imo vero non pro nobis etudium, sed secum
, ,
dissidiuni. Per qua? enim noslrum dogma snis
,
commcndal sermonibug, in seipsum verlil machi * .
namenta et astus. Nos autem nirsus scripta ad verbum seqtiemur, u l manifestum et planum fial
omnibus, quod eorum serrao nullam habet vim aliain ad vitium, quam malitiose et dolose norendi olunlatem*
Audiamus igitur ea qu aunt ab eis dicla. Me .
rito dixerit aliquis maxime propriam et primam

etsolnm actu Patris subsistentem etuntiam ad teipsam

adimtlcre gennemaiit sivc gcnilune et (acturat et

e t
Joan. x i , 5 1 .
PATROL. GR. X L V .
S. GRECORII NVSSENl
crcalum appeiialiones. Qiiis i g w a t crcalura? vo- xal
.

ccm in Dei Filiodiciain id csse quod Ecclesiam ab ,
lisercsi separel ? Quainobrero cuiu sit apud omnes
\ ;
ceria concessaque secunduro dogma dtffereniia,

eum qui dcmonstrare mlitur suas opiniones no- ,
stris veriores, quid agere congruenlius eral? An ,
scilicel proprium sermonem eonficere, c i iis ra- ;
lionibue quibus demonsirare possil oporlere Do- , * ,
niinum exisiimarc crcatum esse? an vero boc ; " , pralerroisso, audiemibus persuadere et aflirmare,
, -
quod ca quae dubia sunt el conlrovcrsa, omnino
;
sunt certa, vera et concessa? Illud equidcm aP- \ ,
iinno : forlasse auiem eliam omnes quibus est i n - ,
teUigentia, boc a contradicenlibus exquirent,
^ ,
tit quod disserlalionis principium est, id primo
. \
slabiliant super aliqua basi et fundamenlo cui \ \
conlradici non possit : hoc aulem sic. constitulo ,
tum demum in iis quae sequuntur acritcr inslertt *
et decertent. Hic autem, omisso illo stabilimine
quod oporleai ipsum crealum esse pulare, caelera ,
pcrsequitur, non subsislenli. propositioni ralioci- > .
nalionum consequeniiam accommodans : quale quid U6u vcnit his qui vanis cupidiialibus aninoum * *
applicanles profunde cogilant, vel ad regnum vel ,
ad aliud quiddam eorum quac vehementer expe- .
luntur cogilationibus effusi. Non ut ipsis aliquid \
eorum qiue euramo studio expetunt eveniat, agi- ,
tant anirao, sed Unquam eo pracsente sibiipsis dis- \ \ , \
ponunl et dispensant pro arbilrio forlunae felici-
taiem : voluptale quadam in falsa reriiro specic et ^ * ,
imagine hidcnles animo vagantur. Sic nobis sa- .
piens isle scriplor, trilam multum el vulgatam scam dialeclicam nescio ubi sopiens, priusquam
\ \
td de quo quaeriiur demonstraveril, lanquam pawr- .
vulis.quibusdam pueris capliosam hanc et incon- \ ,
dttani sui dogmatis fuliliiatem sive imporlunam

loquacitalem confabdlando obtrudit, velul narra- ;
lionem quaindam pelulanlem ei lascivam exponcns. \ , * Dicit enim Patris actu subsistenlcm csseniiam re- ,
cipere gennemalis (genilune) et facturae et crea- , .
lurae appellationem. Quaenam ralio demonstravit
velut fabrili quadam operalione Filiura subsistere : ,
Patris vero nalurain ineflicaceni vctut ad Filii by- , \
poaiasim nianere? hoc enim erat de quo ambige- ,
balur, c l quod quaerebalur, utrum subsistentia ^
Palris Filium geituit, utrum quid eorum quae , " , cxtrinsecus comilanlur naturam, hunc fecit. Quo
niam igitur Ecclesia divina doclrina erudita Uni ,
gonitum credit vere esse Deum, el deorum mulli- ,
iudinem abominatur, et propterea naiurarum dis- - ,
(rimen n o n a d i m t t i t , ne essentiarum differentia
; \
in n u i e r u m divinitates incidant, quod quidem
non est aliud quara deoruin lurbam in vilam indu- ^ ;
ccre : hsec igitur Ecclesia cum populariter doceat,
. *
quodex essenlia veri Dei, verus Deus secundum
, \
essenliam Unigenilus esl Deus, eum autem qui
, . bis concessis et cognitis decrelis repugnat ef
conlradicit, quomodo anlicipalam opinionem ever-
* ,
tere oportebal? Nonne debuit opposilum sermonem
655
CONTRA EUNOMIUM, LIB. IV.
654
*1 construerc el conficere ex aliquo vero t coucesso

, ' ;
principio demonslratione facia ejus quod dubium
" * ,
et conlroversum erai? Neminem arbitror eorinu
,
qui mentis sunt compotes aliud quidquam praeler
. *
bac quaerere. Sed iste ab incerlis et dubiis cxor , \
dilur, et lanquam demonstral.ie sequenli sermoni
. \
dat principiuro. Si eniin boc prius esset demon, \
slralum, actu quodam et operatione extranea F i \ * ;
lium subsistcre, qua3 controversia csset ad id quod
, sequilur, nempe diccre essenliam aclu aliquo sub. ,
sistentem in seipsam admiltere facturae appella.
tionera? Qnandiu hoc antcccdcns rude nec praegtructutn fuerit, quomodo robur habebit consequens? dicanl bujus erroris sive fraudis palroni.
Nara si quis verbi gratia ex hypothcsi bomincin alalutn concederet, de sequenlibus r.on ampiius
dnbilaretur. Nam alatus factus volabil sursumque supra terram sese attollet passis alis suspensus,
et soblimis per aerem feretur. Sed quomodo esse queat alalus, considerandum, qui naturam aeriani
non est sortifus. Quod cum non ita sit, vanum est quod postea sequitur exponere.
, - Me igitur hoe primum ostendal Ecclesiam fru slra credidisse vere esse unigenam Filium, non
adoplione ascitum falsi nominis P a l r i ; sed SCCUP , dum naluram per viam generationis ex eo qui csl
exsisteniem; non exlernuro neque alienum ab
,
cjus qui genuit nalura : bsec primum u l falsa ar. , \
guaC, et tunc de consequenlibus dispulator pe>
* .
suasorius erit. Sed quandiu primum indemonslra * ,
lum fuerit, nugatorium est in secundis inhaerere.
\ . \
Nullus mibt subcrepet quod illud etiam quod a
'
nobis pro confesso babetur, raiionibus et argu
mcntis indigeat coniirmari et probari; sufficil

enim ad nostri sermonis demunslrationem qnod
, '
habeamus a palribus vcnientem ad nos tradilio nem, velut haereditaiem quamdain per successio* , ,
\ , \
\
' \
' , \
, \ , \
,
;
" \
,
. ^ \
\ ,
,
. \
\ \
.
,
, .
*
,
\ , \
nem ex aposlolis per sanctos sequenles transmissam. Qui autem ad novitatem bano transmutant
dogma mullis indigerent rationum argumeniis et
auxiliis, si non pulverulentos et agitatu faciles aive
Euripi more mobiles bomines, sed eiiam graves ct
constantes et propositi tenaces rsscnt ad suam
sentenliam adducCuri. Quandiu autcm rudis nec
probabilis et indemonslratus eorum sermo ila
proferelur, fatuus et brutus habcbilur, ut qui
cvangelistarum et apostolorum, et eorum quideinceps in Ecclesiis illuxerunt, doctrinam infirniiorem
indemonstrabili garrulitate faciat.
Sed scriploris solertiae el ingenii praeslantissimum acumen perspiciamus, quomodo quidcm
aflluentia experientia? dialecticae in contrariuiii facile
simpliciores altrahit. Facturae et creaiurae appellalioni vocem etiam getinematis (id est, progeniei)
adjecit cum dixit, Filii essenliam in seipsam baec
nomina recipere; et velut in ebriorum consessu
coneionans ncmini putat suum in dogmaie maleficium planum et perspicuum fore. Nam creatunc cl
faclurae compingendo gennema (genituram) nominum differentiam secundum signilicalum clain cl
furlira se lollere exislimat, haec nomina qus nullam intcr sc babent communionem, simul componendo. Haec sunt docla dialeclicas luachinamenta;
scd nos rudc5 cl imperiti scrmonc, boc quidem
C55
S. CREGORIl NYSSENl
656
secundum tocem e l linguam, quod quidem , , . ' ,

, \ de nobis demonstrat oralio, oon iniiciamur. A u , .
riculas auteni, sicut ail Propheta, nobis aptalas

esse et composilas ad auditum bene inlelligentem

conGtemur. Propterea per compagem nominum q u
" \ ,
nullam inler se habent communionem, ad signi ,
ficatormn confusionem neutiquam ioducimur. Nam
\
etsi magnus Apostolus in eodem orationis contextu
, \
nominet iigna et fenum et stipulara, aurumque et

argenlum et lapides pretiosos *' *; tamen el nu
merum eorum q u recensuit summatim compu, \
lamos, atque eiiam naUiram eorum quaB nominaia
, aunt proprie el singulariter proul cuique convenit
. " , \
non ignorabimus; sic eliam nunc gennema et fa ctura cum de eodem nominala sint, ex vocibus ad
significala transeunles, non camdem in quoque *
\
nominum intelligenliam intuemur : aliud erim
(creatura), aliud vero significat \ ,
(gemtura aive progenies) lta ut elsi ille .
misceat ea quae nequeunt commisceri : intelli- ,
. " ,
gene auditor disAincie audiet et demonstrabit ex
his esse q u fieri non possunt, ge- , ,
. ' ,
niturae et facturae appellationem unam

aliquam in seipsara recipere naturam. Si enim
horura allerum vcrc dici posset, mendacium neces- \
.
sario erit alteruro. Quare si factura esset,
non esset (genilura) : et vice versa, si (genitura) dicerelur, alienaretur a faclurae
iiomine. Sed ait Eunomius, in seipsam recipere Filii essentiam (geniturae) et
(faclurae) et (creaturae) appellaliones.
Sed nunquid per ea quae sequunlur hunc sine
capite et sitie radice sermoneni conlirmavit, qui C \ ^ , |
quidem ex iis quse prius dicia sunt nullo robore

fundatus est ad id quod superadiilcaiuni esl? ; \ ,
An eliara reliqua eadem vanitate laborant, a nullo

\ ex ralionibus petilo auxilio robur adepta; sed latam
\
et inconditam velut in somriorum narratione bla ; sphemiae expositionem babenlia? Dicit enim diclis

lwec anneclens : Immediatam quidem $ive nullo

,

intercurrente medio habentem generationem, impar

xtltibiliter autem urvanlem cum eo qui genuit el fecit,
. \ et cretnit relationem. Si enim, eo denipto quo dicil,
, *
immediatum et impartibiUm, ipsam in seipsa ver ,
borum senlentiam speclemus, inveuiemus quod
* ubique doctrinae delirium et meras nugag nulloque
rationis moinento cooiirmatum sermoneni auribus
,
deceplorum projicit. Eum qui genuit, inquit, et D . ,

.
,
qui creavit, et qui (eciL Haec elsi tria viden ,
tur, duorum lamen sensuum significantiam habenl,
.
quia diue suot ex eis voces quae aequivalent et

conveaiunt inler se in eodem sensu. Nain ,
,
boc est facere, et (), id est creare, idem
est prorsus; verum generalio differt abulrisque. Curn igilur comnuinis bominuro opinio ad diffe- , |
rentiam sensus ex verborum si^nificaniia dividaiur;
esse
, #
I Cor. m
12.
(a) Hoc verbum est secnndum Graecam pbrasim;

nam pro eodem et Grgî
ponunt. Lalini autem differre dicunt: naro crearp
proprie dicitur, ex nibilo, facere vero ex altqua

subjecta materia.
t7
CONTRA EUNOMIUM, L I B . IV.
<U
; " q u ralio nobis ostendit idero esse cum genera , \ tione facturam , iia ut unam eanidemque essen tiam verborum differentiae accommodcmus ? Donec
* euim dictionum familiaris signiflcanlta prevaluerit,
\ et nulla inveniatur raiio quae verborura in con . * - trarium iransmutet notas signiQcaliones, non fleri
, , jaotest ut una aliqua natura ad faclure et genitura
,
nolitiam discindalur : quandoquidem in seipso
\ . \ cum dicilur horum utrumque, peculiarem habet
,
interprelationem, necesse est prorsus, proprlam \ . que el cognatam cum nominibus mente concipere
,
muluam el relalivam conjugationein. Nam etreliqua
\ * quae relata dicuntur, non ad alia quae divcrsi sinl
, , , , \ .
generis relationem sive necessiludinem habent;
,
sed etiamsi relatorum alterum laceatur, nihilo , \ - ^ minus sponle cum primitivo ctiam conjugaiuui
, intelligitur. Veluti opifex, servus, amicus, fllius,
. et quae sunt ejusmodi. Omnia eniro quae per rela , lionem ad alterum considerantur,propriam et co ,
haerenlem ad id quod declaratur cognationem per
6 , - appellalionem animo repr&sentant, nullamque om \ nino cuin eo quod est diversi generis communio - nem possunl admitlere. Neque enim opificis nomen
, , cum filio conjugalum esl; neque servi vox ad
, opiikeni refertur, neque amicus servum declaravii,
\ . neque filius dominum : sed apertam et dislin . ctam horum cujusque inter se conjugaiionem co , gnosciraus, peramicum mente concipienles alterum
6 (). \ , - amicum, et per 6ervuin, dominum : optis vero

per opificem, per fllium, patrera. Sic igitur boc
, - C nomen (genitura) cum aliquo confertur,
.
et cura eo babet propriam significationem. ltaque
i i l e qui gemiil (geniturae) conjunctus est, et crealor crealurae cobaeret, el nisi rerum
confusioDem quaradam per nominum iiumulationem inducere velimus, omnino oportet cuique rclalorum
auam et propriam servare significationem.
Gum sit itaqui haruro dictionura nolitia mani ,
, festa ad quod respicil bic, qui per diaiectictnn
, artificitim dogmata profert, quomodo propriam relatorum vim et eententiara in hig nomioibus non
, ; '
, - animadvertil? Sed geniturara factori et faclurani
, genilori conjugare aulumal dicens, Filii essenliam
\ in seipsam adraittcre (genilurae) et
(iacturse) ct () creatura ap \ *
pellaiiones; impartibilem vero servare cum eo qiii
\
. - D genuil el qui fecit, et creavit relationem. Bem eaim
unaro ad diversas relationes distribui nalurae nou
. * \
, \ esl consentaneum. Sed Filius quidem Patri naturali
necessitudine conciliatus eet, quod genitum cst ctuii
\ - eo qui genuit, factura cum eo qui fecit babet
muluam relationem; nisi fortassc aliquam abu ( sionem in indiffcrenle quadam verborum consue* ...
tudine magis propriam quis esse cxisliinei quam
sit naturalis significatio.
Quibus igilur rationibus, ei qualibus secundum
. . . (b) ,,
inexpugnabilem illara dialecticam in contrarimn
* opiniones multorum iransmutans haec pro Ubito
\ \ \ - persequitur. Quod cum in omnibus Dcua et crea() Leje ex cod. Bavarico ap. Grelser.,
- . ,
.
(b) Idem cod., / . . , quod

iiilcrpres vidit.
S. GBEGORU NWSENI
Gr>9
ior, et Patcr intelligalur ct dicatur,Filius ad utrasque \ ,

, \ \
appellaiiones apposiie et congruenter se habeal, et
crcatiira simul c l geiiitura dicalur. Nam cum con- .
\
suetudo et exacia loquendi forma hsec nomina
, \
apte discernat, et generalionis noraen usurpet in
bis quae gignunlui; ex ipsa essentia; nomen vero \ creaturse in liis quae foris et extra conslrucnlis \
naluram consistunl. Quapropler in tradiiione co- . \

grilioris Dei, dogmata divina nobis tradiderunt
Paireni et Filium, non creatorcm et opifictum; \ , ,
iie quis menlis alienalac error ad blasphemiam fie- \
ret, si ad alienum et peregrinum bujusmodi ap- , \
,
pellatio Filium depellerel, et ne aditum aliquem
, *
baberent baec impia dogroala, quae Unigenilum
Patris a familiarilale sive necessiiudine quae esi .

secunduiu essentiam separant et dislrahunt. Nam
qui dicft facturse appellalionem Filio congruere, , \ \
dicet procul dubio per consequenliam eiiara faclu- .',
rae Filii appellaiionera natura convenire. Quare , \ , ' i Filius est creaiura, cliam coelum filius, el sin-
gula quae facta sunt a Domino secunduni buiic .
scriplorem ftlii appellalionecognominaiitur. Si enim tv
ille, non quia communem cum eo qui genuit na- , ,
- , \ , \ ,
luram habeat, boc nominc appellctur, sed quia
\ , \ creatus est, Filius nominatur : eadem dabit raiio,
ct agnum, et canem, et ranam, et quaecunque , .
voluntate facienlis subsistunt, fllii appellalione ^
.
nominari. Quod si borum unumquodque quia sit
extra filii naltiran), filius non est; neque Deus ,
, ,
dicitur consequenter omnino, qui vere et proprie
.
esl Filius, propierea quod ex eadetn nalura cum
co qui genuit conslcl, Filius est, el Deus esse , \
. * asserilur. Sed gcneralionis nolionera abominatur,
et boc nomen criminans carnalis nalurae ratione .
a divinis secreiis separat : sed abunde saiis ,
\ . ' in aniecedentibus pro his sermo oelendit, quod
seeundum Prophetam, Iilic trepidaverunt timo- '
, \
re ubi non erat timor . Si enim in hominibua
. ,
non omnem generationem demonslralum est ex
\ \ ,'
affectu sive passione constare, sed aliara quidem
. *
materialem per affectum; aliam vero spiritalem

puram et incorruplam. Quod enim generatum est
ex spiritu, spirilus el non caro gignilur; in spi- ,
\
rilu nulla palibitis conspicitur affectio. Quoniam
igitur per exempla nostra necessarium apparuit ry .
huic vanissimo scriptori vim divinam ac poten- ' /
tiam considerandam esse, discat et sibi persuadeat
ex alio generalionis modo in divina generatione
, \ .
qnod aflectus sit expers inlelligere. Sed has tres

tnter se appellaliones confundens, quarum duae
a-quas habeni vircs , putat se auditores arripere
per duarum Tocum secundum signiflcattim com- ,
* \ munionem, ita ut tertiam idem significare arbi. ,
irentur. Quoiriam enim facturae et crealurje ap \ , pellatio, id qtiod factum est exlra naturam ejus
\ .
qui fecit esse demonslrat, bis vocem
, fgenilurai] adaptai, u i hot eliarn nomen cum
B
, k
Psal. x i n . h.
6CI
CONTRA EUNOMIUM, LIB. IV.
662
. praediclis eadem interpretationc comprebendai. Sed

, talis species sermonis malilia, el fraus et imposlura
, iiominatur, non prudenler c l accurate excogilata
, ,
et artificiosa demonstralio; sola enim quae e i cerlis
.
et concessis et notis, i d quod ignoralur clare
docet, demonsiratio dicitur, sed per malitiam falsa argumenlatione u l i et surripere arguroentum, el
apparenlibus fallaciis confundere intelligenliam eoruui, qui, ut ait Aposlolus \ mcnlein depravalam
el iraprobam babent, nullus eorum qui modesie sapiunt artiliciosam demonstralionem nominarit.
" Sed ad ea quae sequuntur transeamus. /mmedia ,
tam el nullo intercurrente medio conjunctam essenxal
ixm generationem asserit; atque impavtibiliter ser

.
vare cum eo qui yenuit et qui (ccit el qui creavit
\ ,
relationem. Si cum impartibile essenliue el imme ,
diatum dixil, in co sermonem sisleret, non a pia
, \ " - g et religiosa opinione deflecteret, quia eliaro a no
\ bis concedilur Filii cum Patre connexio el imme diatio, quia nihil sit quod per borum medium inse, ratur, quod inter Filii ciiin Patre compagis sive
, connexionis mediara invenialur. Non inlervallo
, \ , distincta nolio, non ipsum minimum el indivi , duum, quod neque secari neque dividi ob exigui, ' lalcra polesl; cum lempus bifariam dividalur, prae, , terito et fuluro, pra&ens in seipso impartibiliter
, intelligitur quod neque praeterili, neque fuluri parg
* \ , , .
esse polest, quia omni dimensione careat, silquo
,
conlinuum et individuum, el si quid adjectum fue. rii,inconspicuum. Quod igitur pure medii cxpers
.
est, nullo lali intercurrente medio dividi potesl;
,
non enim ainplius esset mcdii expers, quod aliquo
, Q mcdio coercetur. Si igitur ille qui cum dixit i m .
mediatam esse Filii generat'onein,nibi* eorum quae
\ * , ,
ab ipso dicla sunt intulisset, eam quae pie cum

,
Patre intelligiiur Filii connexionem suo dogmate

,
comprobasset. Sed quoniam vclut poenitenlia du,
clus ob ea quae dixit, conlinuo subjunxU, quod
. ,
servat cum eo qui genuit, el fecit, et creavit, rela . '*
tionem, posterioribus priora coutaminavit, et in
\
sermonem purum blasphemiam et impiam voceni
.
evomait. Perspicuum enim illic
, (iromediatum) cum dixit, non quod pium esl re \ *
spicere, sed u l si quis dicerej. inter clavura et ae , \
rarium fabrum medium intervenire roalleum, bujus
.
aulem slrucluram ot fabricationem medio carere.
. \ Nondum enim instrumentis ab arte inventis soleroo D tia quadam malleum per aliud quoddam instru * \ - inentum ab artiQce primum factuin esse, et ste
per bunc alia. Ha&c de Unigenito vanum hunc scn , piorem inlelligere dictio (roedio caren iis)ostendit. Nec solus in hoc per absurdiiatcia
. \6 * dogmalis deccptus est Eunomius,, sed etiam in
, *
libris a Tbeognosto conscriptis quid simile licei
' , invenire, qui dicit Deum volentem boc universum
'
construere, priaium Filium velut quamdam nor \ . \
mam opiticii prius subsiituissc. Ncc ille sermonis
, \ '
bujus absurditatem inlellexit, quod ncmpe non esi
, ,
sui ipsius gralia, sed proplcr aliud qniddam vilius
. \
est prorsus co propler quod eilicitur, vctut rueti'
cum aliquod inslrumcritum vilae gratia curamui,
u
Roro. i , 29, 30.
655
S. GREGORII NYSSENI
664
non lamen pari bonore afficitur aratrum quo vita. \

Sic igitur, si propter imiiidum bominus el pon
.
propler illum omnia, bonore majore essent dignanda quam Dominus omnia qoorura gratia illum
geniium esse asserunl. Hoc etiara nunc per hunc sermonem construunt, quo confirmant Filium habere (immediatam) cum eo qui creavit ei fccil relationem.
Sed benigne et comiter agit in reliquis, et d i c i l :

Cum nullo eorum quce per ipsam et post hanc facla Ovtierl 6 V *

sunt compararu Talia Domino veluli salellites fe- .
runl et ministrant veritatis inimici per quae mani- , "
fesiius blasphemia, id est, impium convitiura con- . , ,
struilur. Dic i r i h i , quidnam esl ex reliquis qtue , \,
sunt secundum creaturara, quod cum altero cora- ;
parationem habeat ? cum omnino in unoquoque ,
.
appareat proprietas, q u non appetat cum rebus
iis qua sunt diversi generis communionera. Non , ,
,
cara terra coclo est comparatio, oon terrae cum
,
stellis, non sideribus cum mari, non aquae cum
lapide, non animalibus cum arboribus, non tenre- , ,
etribus cum volatilibus, non quadrupedibus cum . \ \ *
natatilibus, non bruiis cum ralionis parlicipibus. ,
Et quid necesse in singulis morantem plura dicendo " ;
perseqoi, ct ostendere d6 singulis rebus creatis " ^ ,
idem possa dici ? Quod quidem u l eximium et ' , \ ' praecipuum Unigenito projectum est, quod nerope . ,
cuni nullo eorum quae posi ipsum, et per ipsum ' ,
facta sunt coinparationem babeat. Manifestura esl \ ' . KaV \
cnim, quod quidquid separatim el in seipso consi- , deraveris, nec cum univcrso nec cam singulis \ \ ,
creaturis poiesl comparari. Et quod in qualibet
crealura ventra est dicere, hoc vclut idoneum et C
iuQiciens ad bonorera et gloriam, unigenilo Deo
ab inimicis veritatis assignatur. Haec et ejusmodi
cum adstruxit, de castero inauibus ipsum augel bonoribus, Dominum el Unigenilum appellans, sed
iie per ha?.c nomina aliqua pia intelligentia et cogilatio auditoribus ingenereiur, illico bis honoralioribus appellationibus blasphema, id est, impia et
exsccranda verba iromiscei. Ita fert autem ejus
oratio : Utpote, inquit, cum neque esuntia generata
cuiqnam alteri locum ad communionem relinquat
(unigenita enim etl), neque ejus qui fecit commuvis operatio cernatur. contumeliam t ut inter
brutos et belluinos, vel insanos ct faluos concionatus quibus non est intelligentia, pro suo arbiirio per contraria sermonem circumagit. Imo vero ^
idem ei accidit quod visu privalis, quoniam et illi
sape in oculis cernentium indecore se gerunt, quia
neque ipii videant, neque se videri suspicentur.
Quis eniro in his quae dicta sunt nou videt contrarietatem ? Quia sit generata, inquil, essentia, locutu aliis ad coromunionem non relinquil; unigenila enim. Et hoc loculus ut vera, vel ipse non
inluens, vel non putans se videri, quae nullam habcnt cum praediclis eommunionem, ut oplime cobaerentia et ordine procedentia addit, Unigeniti
essenliae ejus qui fecit operationera accommodans:
genilus emm cum eo qui genuit,ct Unigeniluscum
Palre ex conseculione omnino habet relationcm.
El qui verum vull vidcre, non factoris operalio-
. \ ,
,
"
, . '-
\

,
. " !
, , *
*
,

,
9
.
; ,
,
* * \
, , ,

,
.
\ ,

* ' ,
,
.
,
, $ -
W5
CONTRA EUNOM1UM, L I B . I V .
666
. - nem, sed geniloris naluram in Filii conjugatione

, t t
conlemplalur. Hic auiem velut plaotarum vel semi
num, vel alicujus alius eorum quie sunl creala
. \ mentione facta, operationem facioris subsisleniiae
, - Unigeniti apponit. Si enim lapis vel lignuni, vel
\ \ , \ quid tale contemplalioni essel propositum : copse ; \ quens essel mente percipere ejus qui fecil opera , tionem. Quod si etiam adversarii conflientur u n i \ - geiiilum Deum et Filium esse et genitum subsi.
slere : quomodo eaedem voces huic congruunt, et
, inflmis creaiura parlibus ? ei quod de formica vcl
culice verc potesl dici, boc etiam de Domino d i . " cere pium esse existimant. Si enim qnispiam for \ , \ \ micae naturam perdidicerit, quibus proprieialibus
\ peculiariter a reliquis
animalibus separatur,
nou
" -
f%
r
exlra veritatem dixerii ejus, qui fecit ipsaro, ope rationem communem cum aliis non videri. Quae
\ igilor de talibus dicuniur, baec de Unigeaito pro , - nuntiant *. ei quemadmodum venatores praripere
* foveis quibusdam ferarum accessum dicunlur, i n , sidias autem pulridis quibusdam opercults ei aoli \ , diiatem non habentibus oriOcia fovearum coope , rientes occultare, ut planum adjacenti profundum
videatur: lale quiddara adversus homines bseresis
( macbinatur, foveam impielalis per haec fausu el
, pia nomina veluti quodam superficiario tecto con , , tegens: ita ut qui minus ralionis judicio valent,
idem com vera fide horum praeconium per verborum confessionem exisiimeni, ad exile noroen Filii
, "
el Unigeniti accurrentes, per vacuam et inanem
. r
r -
r
it- - -
i

* *
, \ foveam vadunt, appellationum significalrone gressum
Ipsorum
non
firraante,
sed ad Cbristi abne, \ .
gaiionis
baralbrura
praecipites
agente. Froplerea
. \
genilae essentiae meminit, nulli ad cororounionem
,
locum relinquentis, alque Unigeniium nominat.
,
Haec sunt foveae operiraenla. Cum aulem aliquis
.
adstans, priusquam biatu et voragine subreptus
\ ,
. fuerit, veluti quamdam manum, nempe per ser - monem factam experientiam, sermoni adjunxcrit,
, ' idololatriae inlerituni dogmale suffossuin perspicit;
sic enim ad Deum et Dei Filium accedens, Del
, ,
' creaturam cultui propositam invenit. Ideoque sursum et deorsum Unigeniti nomen circumferunt,

. - ut incautis et deceptis interilus plausibilis facile
-
. '
,
, \
,
, \
, \ .
" , *

, \
, \ ,
, ,
6 .
D
accepletur, veluti si quis mortifero vencno pani

adroisto egentes cibo ad mortem invitatos dextera
apprehendisset. Quia nisi inescati essent el specia
decepti, perniciosum ei letale venenum nunquam
admisissent. Prudenter igitur et ad meutem suam
apposite ad id quod intendit, respicit. Si enim fnnditus e siio dogmaie Filii vocem exclusisset, crror
bominibus non accepius fuisset, palam negationo
reclaroante aperto et propatulo praeconio: nunc
autcm solo relicto nomine, significaio ad creatura
notiiiam traducto, falsum deorum cultum instaurat et reprebensionem declinat. Sed quoniam non
labiis Deum colere jussi aiimus : neque vocis sono
pieias censetur, scd oportet primum corde in F i liura credere ad justiliam, iuncquc orc confltcri ad
6G7
66*
S. GREGORil NYSSENt
M
salutem ; et qui corde dicunt non esse Deum , , \

elsi ore Dominum confitentur, laraen corrupti sunt \ () .
et ncquatn, sicul ait PropheU *. Quocirca dico , .
\ \ , \ , \
oportere mentem perspieere per diclioneni, noster
hicsermo est et non advereanorum. Quod si quis , * \
, , \
Filii nonien creaturse apponit, falsorum deorum
\ .
cultoribusadscribetur. Nam etilli etDagon, eiBel.ei
draconem Deum nominabant, eed non proptereaDeum adorabant; non enim i)euslignum,et %s el bellaa.

Sed quid neccsse esl conjecturis sentenliam
, \
quaerenies sermone abdiiaiu fallaciam revelare, et
,
foriasse occasionee praebere audientibus, quod lan ;
qtiam non icrc nos ba?c inimicis objicimus ? Ecce
enim nobis nudam exponit blaspbemiam, nullo , 6t*
, '
velamine dolum sive fraudem occultans, sed audacter absurda loquens libera voce : sic enim scripta ^ *
babent: No$ equidem, inquit, nihil aliud invenien- " * ,

Us prccler essenliam Filii quod generationem capiat, ,
,

in eadem essenlia putamui oportere appellationes
,
ordinare, sive nudh et exilibus verbis dicamus Filium
et geniium, $ive hcee ab eitentia divellamus, ex hi$ (>
.
incitati estenlias $ invicem separatas distare fir- , ,

miter tenemus. Nibil opus esse puto absurditalein

quae in his dictis est, noslris sermonibus repre- .
bendi. lpsa enim scriplorum lectio salis poiesl
blaspberoiara nolare; sic enitn perspiciamus: .
Essentias Pairis el Filii separatas a se diflcrre au- . \ *
lumat. Quid igilur per (id est, dis
1
crepans et diversum) sigrificalur ? Primuro ipsam Q \ . ;

dtctionis vim et signiQcalionem separatim examine-
* ,
mus, ut magis per bujus verbi interprelaiionem
impium convitiura detegatur. Dicitur ergo in con-
sueludinis abusiooe boc nomcn .
, in corporibus quideui, quando ex resolutione , \
,
vel alia perpessione membrum aliquod a naturali
concentu perversum et detortum fuerit. Nam ex
.
conlraria posiiione aflecti membri cum eo quod
aanum est, in deterius perversionem ejus quod
pcrpcesum fuit nominamus. In bis au- , .
lem qui in moribus secundum virtulem et vilium ' \ ,
diflerunt, cura interoperans vila purae ct tempe-
ranii opponilur, vel jusio injuslus, vel mansuelo \ , ,
et pacifico ct quielo, iracundus, beilicosus, et qut
\ ,
iram recondere non potesl : et omnino quidquid D \ , \ \
melioris opposilione in vitio accusatur

dicilur (idest discrepare). Quia non illisinvicem acci- , * dant quae in utrisque sunt insignia indicia, bonesii
6 ' ,
dicoet deterioris. Praeterea (discrepare)
\ .
dicimus qualilates quae in elemcntis considerantur,
\ \
, ^juae ex contrario sibi invicem occurrunl, corrupiri, * ,
cem vim mutuo habentes, ut calidum e( frigidum,
vel siccum ei humidum, vel omnino siquid alleri \ , ,
ôntrario oppouitur et quod i n his nullo modo , ,
potest coire, nomine (id est, differen- ,
tiie, sive discrcpaniiae) inlerprelainur. Et quidquid ($. \
,
prorsus dissonat ab altero in bis indiciis, ex quibus
Rom. x, 10.
Peal. x i u , i sqq.
() Locus sie resiituendus ex cod.Bavar....
sic vertes : Eam ob causam dico respiciendum ess
ad mentem eorum qui vocabula-fidei proferunt,et non
, . tolh vocibus inescari. Si igitur qui Filium
nominat,
, hoc vocabulo ad creaturam non rcspicii, noster ett el
\ \ . Q u Laline non advenariorum.
e
663
CONTRA FUNOMIUM, LIB. I V .
070
, ejus vis el nalura dignoscilur intcr -)

, \ ,
(id est.disjuncla) ponilur, ul sanilas a morbo,el vita
, \ \ a morte, et a pace belluni, et virtus a vilio,el qnae
suiil ejusdem niodi, omnia a se invicem dissident.
.
His aulein sic dislinctis in boc scriptore cogite , nms, quomodo dicit e&senlias in Palre ac Filio
\ \ ,
(disjunclas) csse a se invicem. Cur boc dicii?
\ .
anquia Paieresisecundumnaturam, el ; *
(discrcpans) a natura? vel virlutis
, ; "
^ (perversionem) hoc verbo iulerprelatur, separans (diiTerenliaB) nominc, quod malum
,
, cst a meliore, ul banc in pulcbro et huncslo essen , ; tiam inspicial, in contrario vero alteram? vel secundum rationcm conlrarietalis elemenlorum eiiam
, \
divinam essenliam alteram ab allera

; , (discrepare) conflrmat? an ut se habet bellum cum
, \ pace, el vita cum morle, el puguara cum talibus
$ ; et omnibus boc modo in essenliis inluetur? Ita ut
* ipsae non inter se coeant, quia contrariorum mie tionem coosumptricem habeant secundum vim
. > corum quae miscenttir. Sicut de tali dogmate pro , \ vcrbialis ait Sapientia, quod aqua el ignis nunquam
, ' \ dixerinl: Sufficitaeqiialem
in pugna et aequilibrem
, *
conlrariorum naturam et muluaro inter sc perni ''
eiem hoc anigmate significans. An nulto bonim in
illis essentiis (differentiam) dicil se
; . ''
conspicere? dicat igitur quod praeter haec inlelligi
t u r ; sed non dicere possit. Quod si inusilata pro*> . - ferat, quod Filius ad eum qui genuit * Q (differt): hoc enira ctiam magis eorum quae ab
\
ipso dicuntur absurditas redarguitur. Quid enim
\ , ita agnate, aptc et congruenter aliud alii innascitur
; ' , et convenit, quam relaliva cum Paire Filii signifi (5 , \ \
cantia ? Quod sic demonslrari potest: nam etsi
\
htec duo nomina dicla non fuerint, per unum ahe , \ - m m quod ei adjunctum esl consignificatur. Sic
, * - incumbit et congruit aheri allerum, el in uno
. , utraque conspiciuntur, ul nibil borum in ipso intel \ ligi possit sine altero. Quod aulem
. (discrepans vel disjnncium), congruenti proreus
,
ex conlrario el intclligilur ei dicilur; ul funiculus
\ - ad rcctara lineam congruenter se babet ; obliquum
, vcro recto cum adjicilur non congruit. Quin eliam
\ . niusicis familiare est consonantiam appellaê to \ . D norura harmoniam, id est concentum sive ^
cordiam, discors aulcm id quod inconcinnura cst et

, dissonum nec Odibus congruum. Ergo idcm est
, dicere (id est, alienum et inusila . tum), el discrepans el discors. Si igitur secunduro
, haercseos serroopem cum Pairis essentia unigenili
, Dei naiura (disjuncta cst) neqne
, / - prorsus congruit : congruum autcm quid csse non
\ polcsl cura illo cui non potest congrucre ncque
adaptari. Quemadmodum enini si una cadcmque
, \ forma fucril et in cera et incisura sive sculplura
. \ qiias est in annuli pala, cum rursus indita fueril
, - pahe, exprcssa ab ca cera cbaraclerem sive ftguram
\ circa scipsam adaptat, circuilu suo imprcssas ai>
Prov. xxx, 15.
S. GREGORll NYSSENl
671
672
ipsoiiguras occupans el compleclens in sculptura , .

, \
et ad cava subicns, et sculpturae eminentias suis
,
formis excipiens. Quod si peregrina aliqua aliena
figura fuerit indila sculpturae palae annuti, exaspe- *3
rat et confundit propriam formam alicnis nolis .
speciem circumsculpeiuibus. Verumtamem qui est , ,
in forma Dei non alio quodam cbaractcre prseler " ,
Patrem formatus est, qula sit cbaracler subslanliae *
\
P a t r i s " ; forma aulem Dei idem penitus est cum
substantia. t l t enim in forma servifactus in essen- , .
tia servi formatus e s t : non nudam et simplicem \
in seipso formam assumpsit, el ab essentia dis- ,
junctam, sed essentia simul cum forma significatur: *ic prorsus qui dixil ipsum in forma Dei esse, per
, \
fonnam, essentiam indicavii. Si igilur i r forma
Dci esl, et in Patre cumsit, paterna gloria signalus , \ , cst, stcut ait Evangelii quae dicit, Hunc Pater

tignavit Deus
quocirca qui vidit Filium videt
.
Pairem : bonitalis imago, et gloriae splendor, ei omnia quaecunque ejusmodi Filii essenliam cum
Palre non babere discrepantiam testantur.
Ergo aperte et perspicue blasphemiae adrersario"
runi instabilitas el fulilitas ex diclis refellitur.
.
Si enim quae disslta sunl non congruunt; qui au- ,
tem a Patre signatus est et in seipso Patrem
, \
oslendit, et in Patre est, atque in seipso babet , \ \ , \
illum, per omnia oslendil quod natura conjuncliim
, \ est, et concors el congruum. Per haec igilur adver. "
sariorum absurdiias vehementer redarguilur :
.
ticut enim demonstratum est (id
,
est, quod dissitum esl) incongruum el dissonum
. '
esse : sic vice versa contradiclorie quod bene con- , gruit el aplum esi, conceditur omnlno *
(indivulsum sive incommutabile.) Ut enim

quod dissitum, non congruit, slc quod congruit et ,
cohaeret non disjunclum est: qui autem dicit Uni. " , ,
genili naturam (differre sive discre, , ,
pare) a Patris bona essentia, In ipso bono prorsus .
(discrepanliam) videt. Quod aulem a bono discrepat, quid est, Animadvertite, boni > i r / ,
calliditatem, ait paroemia.
Sed baec ut perspicuam babenlia absurditatem

orationis cursu superabo; quod autem haec prae- , cedit examinemus. Nihil inquit alterum inveniri
.

prceter essentiam Ft/tt, quod generationem admittat:

quid intelligens ba?c dicit? Duo enim discernens
; "
a se invicem nomina, quaeque perbaec significanlur
, \ " aimul seeernens oralione, in seipso utrumquc pro- D <**i , " pfie et separatim eiponit. Unuin nomen est gene- , iv , \ .
ralio, allerum nomen eseentia. Accipit, inquit, , \, ,
essentia generalionem, ut quae sitaliud quid vide- .
licel quara generalio. Si enim generatio essentia , *
esset, quod quidem assidue aflirmat: ita ut duae
,
appellatioucs inter se sequalem vim babeant secun -
dum significalionem; non dixeril quod essentia
, ,
generaiionein accipil; seqnale enira esset dicere ,
quod essentiam essentia capit, vel quod generatio- .
nem generaiio accipil, si idem esset essenlia et ge, .
neratio. Igitur aliud quiddam generationem intelli git, aliud vcro quid essenliam q u generationem
. Hebr. i , 3.
Philipp. n , 7. Joan. T I , 27.
Joan. , 9.
1
11
1 8
1 1
675
CONTRA EUNOMIUM, L I B . I V .
674
. , accipil; non enim esset idem cum eo quod suscipil

.
id quod sumitur. Hoc quidera liujus scriptoris arti 0 .
ficiosa dispuialio asserit. Quodsi qua dictis insidet inlelligenlia,qui judicare diligenter meditatusest, consideret sermonem. Iterum quod diclum est resumain.

Nihil aliud licet invenire, inquil, prccterquam
.
essenliam Filii quod admittal generationem. Sed
, \
nullum subesse his diclis sensum cuivis perspi \ ' cuum est, vel quocunque modo sermonem au - dienli. Reliquum fueril blasphemiam in aperluin

proierre, quam per hacc verba nulluni scnsum ba. , \ , benlia construit. Vult enim, elsi non polest, per
,
inlcrpretalivam imbecillilalem banc audUoribua
,
inserere sententiam.quod Filii significalio conslructa
* ,
est, id est qnid condilum indicans ; generationeni
enimstrucluram nominat signiAcanlissima voce hor ribilem blaspbemiam cumimimens, ut sitacccplissi , ma assensio quod Dominus sil creatus, generaiioiiis
. dictione structuram declaranle. Dicit ilaque quod
, ' - essenlia generalionem accipit, ut tanquam in ali \ . qua re subjecta omnis constructio Bpecietur. Non
, enim quis dixerit construcltim esse quod non sub sistat, sic veUit quoddam sedificium Dei Unigcnili
. naturara protendens sermone facluram. Si igiiur,
, , inquit, generationem banc accipit, boc significare .
, . voleus, quod non esset, nempe Unigenili essentia,
\ nisi condita esset. Quid auiem aliud eorum quae in
; , , , , , creaiura conspiciuulur est non facium ? Coelum,
. Ov ,
terra, aer, raare, quidquid est, omnino factum csi;
. quorum nibil esset nisi factum esset. Quomodo i g i ,
tpr ut eximium quiddam in Unigenili nalura spe ; culatus esl, nempe eam ipsam essenliam accipere
, generalionem ? Sic enim creationem nominat, ut
, ' * - bombylii (cujusdam apis obstrepera) et culicis,
. non in seipsum, sed in allerum quiddam quam
, \ seipsum qui accepit generaiionem. Igiiur confitelur
, '
perscripta quod eliam cum miuimis crealurae par, \ ' ticulis ab ipsis Unigenili essentiacommunisefficitur:
, omnisque argumenlatio qua ad Patrem Filii aliena\ \ ' .
tio construilur in singulis rebus vim babet sequa lera. Quid igitur ei fuit opus bac varia et sublili
, arte, ut astruat Filii esseniiam a nalara Patris
alienam ease; cum oporteret compendtariam el
, - brevem viarn abnegationis ingredi ad aperle negan , D dumet dicendura non esse Filii nomenconiilendum,
neque unigenitum Deumin Ecctesiis praedicandum ;
sed Judaeorum culium judicaodum esse proprium
, \ \
, magis quam Christianorum confessionem, qui qui - dem Judaei solum crealorem et opiOcem condito * reroque Patrem conGteniur, reliqua oinnia nolioni
et nomini creatune esse subjicienda; in his aulem,

quod aliis praepositum esl sive prius ordinaluiu
, \ \
opus dicendum facturam, velut quadam fa \ ;
toili constmctione faclam : el loco unigeniti Dei el veri Filii (primo crealum) appellandum?
,
His eoim praevalentibus, facillime ad ipsorum
, - scopum dogmala concluduntur, omnibus ut conw v gjntaneum ex tali principio ad id quod est conse * ,
quens directia :eum nempequi neque geniius, no ,
que Filiua est, scd qui operalione quadani subsi
1575
S. GREGORH NYSSENI
C76
s i i i , communem cum Deo babere eseenliam . " *

\, 8t"
posse. Quoad autem Evangeliorum voces praevale
\ \ ,
bunt, quibus Filins et Unigenilus el ex Patre et ex
,
Deo, et lalia pr&dicalur : frustra delirabii
* (
aeipsum et suos talibus nugis fallens et deci.
piens. Nam cum Filii appellatio veram cum Patre
,
relationem clamitet, quis ita slupidus et vecors,
, \ \
ut Joanne et Paulo, et reliquo choro sanctorum
\
germanas has voces et necessiludinis indites prae ,
dicantibus non ad illos respiciat, sed inanibus cre ,
pilaculis illeclus cavillorum Eunomii doclrinam
,
amplectatur : ipsumque Eunomiura veriorem docfo , \
rem exislimet bis qui a Spirilu afllati loquunlur
mysteria, ct Ghristum in seipsis porlant? Quera, ;
nam bunc Eunoniium? Undead doccndum Cbrieiia
; nos elalum? sed haec quidcra omiltantur. Atqueut ^ ; * \
\ lieri potest sludium circa proposita cor noslruin
,
explanel, fldei zelo et ardore adversns blaspheman .
tes supra modum tumens. Ouomodo enim ad iram
\ ,
et odium non concitarcmur, videnles Deuni et Do \ , \ , \
minum, et vivificum, et Servalorem ab istis bomun, culis ludibrio affici, el vetuti cocno conspurcari ? Si
;
cnim mibi pairem carnis convitiis incesseret, vel
, ^,
in nicum benefaclorem hosiiliter se baberet, an
imperturbato animo posscm iram continere, et
ferre a?quo animo contra dileclos cl charos tnjuriam ? ; ,
, \ Quod si animae m e Dominus, qui ipsam ante non
?, \ exsislentem fecil subsistcre, et in servitutem re , \
dactam redemii: qui vitae praesentis guslum praboit, et fuluram preparavil; qui ad regnum vocat, * .
J
. J :
# .
/
"\
.._\ _ r
\
- et quomodo gehennae judicium fugiamus mandat;
parva dico bxc, neque adbuc coromums Domini ),
, , ,
inajestate digna : qui ab omni creatura adoratur,
coelestibus, terreslribus, subterresiribus, cui adsti- '

terunl ininistrorum coelestlum decero millia : ad
quem conversum est lolum boc omne quod bic ad- \ *
,
luinislralur et honesti desiderio tenelur; si bic in
convilium hominibus exponitur, quibus non sufficit
, \
solum seipsos particulae bujus apostatae, id est,
defecloris, adhaerescere, sed daranum arbilrantur '
'
non etiam alios secam in baratbrum sive voraginem suis scriptis periraxisse, ut posteris non dc-
(iciat ad interitum deduclio : nunquid quis iram \ /; '
in eos concepiam culpai? Sed ad ea quae sequuntur

recurramus.
>
Grimtnatur enim in sequenlibus nos rursus bu
manis similitudinibus Filii generationem dedeco
rare, atqne eorum quae a nostro patre de his scripta
, \
sunt raeminit: i n quibus, inquii, duo cum signifi \ \ ,
centur ex Filii voce, nempe ea quse flt per affeclum
,
productio, el ea quae cum eo qui genuit inlercedit
, \ germanitas : illud quidem quod indecorum et car-
nale est, in divinis sermonibus non admittere; hoc

vero quantum ad testiraonium gloriae Unigeniti est,
, boc sotum in excelsis docunienlis assumere. Quis
.
igitur humanis opinionibus Filii generationem de~
,
dccoral, qui quod passibile est et bumanum extar ^ \
niinat a divina generatione, impaesibiliter aulem
,
Filium cum eo qui genuit copulat: an qui commu"
677
CONTRA EUNOMUM, LIB. V.

n
678
; ,
iaciteum qui omnia ad gencrationem adduxit
cuni crealura infima ? Sed hoc tale.ut consenlaneum
,
, est, nova baec sapienlia ad ignominiatn videtur i n , \ lueri, nempc majeslali Palris Filium conciliare, ma , " gnum autem et excelsum ipsuin adduccre ad aequa! - lem lionorein creattirae nobis conservae. vana crimina ! Basilius ul Filium dedecore aOiciens insimu, .
\ - latur, qui colil ipsum, sicut colitur Pater. Et Eunoniius pro honore Unigeniti pugnal, qui bona Pairis
, .
natura ipsum privat. Hujusitiodi crimen apud Aibe \ "
nienses quondani Paulus t n c u r r i t " : curo accusare ,
tur quod percgrina annunliarel d;emonia,cuni latiien
, \
\ circa daemones errorem eorum qui insano idolorum
cullui erant dedili, rcprobenderel, ei ad veritalem
, , manu duceret, annuntians in Areopago resurreclio . \ \
xa\ - neni. Hxceliam nuucnoviSioici el Epicurei imilalori
Pauli objiciunt, ad nihil alind idonei, sicut deAthe. ol , \
niensibus bisioria refert, quam ut novi aliquid vel
\,
\ . - dieerent vel audirenl. Quid bis novtim magis i n veniri posset, quam Filius operalionU, et Pater
, , \ , \
crealura?, el Deus recens ex non cnte enascens, et
, \
; bonum a bono disjunclum vel discrcpans?lpsi sunt
qui quia dicunt ipsum non esse id quod esl ejus
, \
, - qui genuit natura, colere se simulant conveuieulibus honoribus. Nunquid talis bonoris speciera verc*. *
&, tur Eunomius, si non cum Patrc quis dicat ipsum
natura necessitudinc devinciri, sed cum aliquo
,
; - eorum quae sunl divcrsi generis communioriem habere? Si enim qui cuin creatura communem facit
,
Dominum crealura?, colcre in his ipsum definilur,
, \
. ^ bic etiam eura honore aflkiai, qui cura brulo ratjpnis experle, vel cuin sensu carente secundum na ) \
turani facit communem. Quod si buic acerba et con ,
tumeliosa videtur cum deteriore cominunio ; quo , ,
modo dominanli io polcntatu ipsius saeculi, sicut
, \ ait Propbeta, bonor est in subdilae et servienlis
; .
naturae ordinem rcdigi ? Sed baec quideoi haclenus.
" Act. , 17
sqq.
CONTRA EUNOMIUM L I B E R Q U I N T U S .
*.

,
.
,

,
,

. ' ,
,
.
*. , \
. *Er
, \
9
CAPITA
SEU SUMMARIA
LIBRI
QV1NTI.
4. Quintus liber explanationem dicti cujusdam $ancti

Petri apostoli promiltit, sed differt. Ac primum
quidem de creatHra ditserit; nullam scilicet illarum tenerandam esse (nempe insiar Dei); sed
homine* purtim inscilia, y>artim menth imbtcillitate in errorem abduclot, partes mutidi ob earum
pulchritudinem in deurum numeruin relulisse.
Ubi etiam dictum illud haim: Ego Deus primus
siim, admodum scite interpreialur.
2. Hlud D.Petri dictum explicat, quod Deus ipsuni
Domimiin elChristuni fecerii. Ubi etiam Eunomii
oppugnalionem, qua ob diclum hoc S. Basitium
S. GKEGORlI NYSSEM
679
aggre$$us est, convitia intuper el triviales contumelia ab Eunomio eructalas commemorat.

3. Quibu$ ipse mirabili quadam et uova demomtralione virtutis ac potenlict crucifixi occurrit, addens, subjectionem illam fni$*e natura humanig,
nonejus, quam Unigenilus Patre acceperat. Ubi
etiam signnm crucis, el Chrisii appeKaiionem, ut
et dena ex unione divinic naturce cum humana
nobis conces$a, explicata repehas.
680

,

.
*.

,
,
.
.
,

,

dva
\ ,

. Falsam etse oslendit calumniam Eunomli dicenth.

magnum Basilium at$eruit$e, hominem in homi , ,

nem exinanitum e$$e et Uniaenili exinanitionein
,
contigisse, quando inpassione horno Chriitus passus

.
est, dttlarat.

5. Postea non duos Chrhlos, neque duos Oominos, *. ,
, ,
sed unum Chri$tum et unum Dominum esse docet,
,

naturaique divinam et humanam conjunctas, et
utramque inconfuse et impermistim proprielates
auas conservasse, et propler unionem communes

eiiam opirationes appellari, Deumque in se tervi

,
eiiam affectione* ei pastiones susctpisse: et nalu ,

ram humanam pariler cum divina honorari et

,

conglorificari, quod unila natura dhina huma

nam quati in se tranttuUrit, copiose et erudite
,

otUndit.

.
%
Jam vero de Pelri apostoli Yoce*,cura roajore et

Utp\ Sk
vigilanliore induslria tempus poscit at disquiramus,

ct exaroinemus quae ab ipso Eunomio et noslro , \ \ \
patre () de boc sunt dicta. Quod si accurala ei .
diligens speculalio prolixiorem oraiionem in mul- ,
tam di&pulalionem exiendat, ignoscel procut dubio , , ' \
bcnignus et candidus auditor, non insimutans nos ,
augari el inscite garrire, sed in eum qui catisam
\ .
praebuil culpam transterens, milii brevia quaedam
prius de proposilorum inquisitione percurrere con- . &
cedatur, neque bac fortassea proposito scopo remm seriarum absona. Nibil eorura quae per crea-
tionem facla sunl, adorandum esse ab bominibus,

sermo divinus lege sancla jussit: ut ex omni fere
. , , ,
a Deo inspirata Scriptura tale licet perdigcere. Moses, g , ,
labulac, lex, deinccps prophetae, Evangelia, aposto,
lorum dccrela oranium, ex aequo veiant ad crealu. \ '
ram intueri. Ac quidem longum esset singula or -
dine quae huc periinent apponere, sed etsi pauca

ex multis ex divinilus inspirato testimonio de,
prompta inmedium proferamus, nibilominus lamen
*
scnno Ode dignum testimonium in se continet,
, .
quia divinorum unumquodque ad verilatis mani \ , \
fcatalionem, t i m aequalem obtinet, etsi minimum
, */
fueril. Nam cum bifariaro de his q u sunt, divisa
*
siiopinio: increaturam, etinnaluram increatam(6):
, ,
6i, quod nunc ab adversariis contenditur, prava , \
luerit: iia u l dicant Dei Filium creatujro esse, ne ,
ceese esl omnino, vel evangelicum pneconium
,
sperni, nec Deum Verbum quod in principio erai Q , * \
adorari, quia sit nefa latriae cultum creaturae ad ...
hibere: vel si quidera pre pudore non audcanlnegare
.
1
Act. .
( ) D Uajilium uitelligil.
(b) |d est, in Greatorem et rcs creatas.
631
CONTRA EUNOMIUM, L I B . V.
C83
\ - qwac sunl Evangeliis miracula, quibus ad cot

' ,
lendum et ad adorandum etr.n qui in illis revelatur,
\ , inducimur; necesso cst, inquam, pari honore afli \ cere qtiod crcalum est, et quod increatum. S i q u i .
dem secundum adversariorum dogma eiiam crealus
" Dcus adorarclur, nullani in nalura prxrogalivaiit
., '
babcrct prae alia crealura : quod si hoc pravalue*
, \ r i l , ad anarcbiam ccrte el iiiullitudinis eflrenalae
!>
quamdam prorsus liceniiam, ci popularem suislegM ,
bus pro libidine ulenicm sialum pielalis dogmaia
'
Iransferentur. Cum eniin non unam esse naturam
, ,
quae adoretur crediderint homines, scd ad divcrsas

Deilatis naturas notiliis nninio iuformaiis abrepU
?:
fuerint, non est qui procedcntcra per crealuraui
.
divinilalis opinioncm possil sislcrc ; sed quod in
crealura divinum exislimalum fuerit, utde eoquod posl illud consideralur eadem opinio animis bominam ingencrelur, occasio fiet; el illud ei quod deinceps, sicque per omnia ex bac consecutione
error
dilTundetur, prima fallacia per propinqua sive apposita usqnc ad extrcma percurrentc.
, Q iod autcm a vero alienum minime conjicio,
, fide dignum lcslem pvoducam, ncntpe ad boc usque
tempus inler Graccos praevalcntciu errorom. Post .
q;iam cnim homincs impcrila et pusilla cogilatione
\
ac senlenlia ad creatinae pulcbriludines mirabili ,
lcr affecti sunt, non eorum quae cernebantur ad
miratione ceti rcanuduclore cl oplimo duce ad su
percminenlis pulcbriludinis cogiiiiionem sunt u s i ,
/
sed ad ea usque qunc niente comprcbcndi possunl*
, . suam inlelligenliam stilerunl; et crealurae parlem
unamquamque peculiariter admirati sunt. Qua \
propler non in uno quodam solo eorum quas ocu*
: . \ - lis ccrnunttir divinitalis opiuionem stabilicrunt;
sed quidquid in creatura ccrnilur, numen existi \
mavcrunt. Et sic jEgyptiis quidem circa naluras
,
intellcctuales amplius invalescenle errore, innu .
, nierabiles daemonum forma? ad deorum naturas
annumeraUfi sunt. Apud Babylonios vero orbis coeli
. \ ,
incrrans
Deus exislimaius esl, quem cliam Bel
,
nominaverunt.
Sic etiam orbes infeiiores scptem,
, .
Graconim vanilas modo peculiaii cum deos fecis-*

set, alii alium secundum erroris quamdam ratio , \
nem peculiarem subjecil. Nam cum bos omnes
, ' \
nrbes in seipsos volvi animadvcrlisscnt, quando . \
quidem circa summum erraverant, pcrconscqtiens*
, \ ,
usque ad ultimum et cUimum cumdem errorem
\
conservanint.
Pralerca ipsum setberem, atque sub, \
fusum
aercm,
terramque
el mare c i subterraneam
\ ,
sortem sive extremilalem, ct bujus ipsius lerrsc
. '
, ' ry quaccunque ad vitambumanam tuendam el susten
;
.
;
, . \
>
^ ,
6;: ,
\ , ^ \
, . ^
PATROL. G R . X L V .
tandam sunt ulilia et neccssaria, nibil esl quod

divina3 nalura3 exsors essc docuerinl; sed uiiiunquodque borum ut Deum veneraii s u n l ; proplcr
unum horum aliquod quac in creatura praefulgcnt,
scipsos omnibus subseqnenlibus ordine crcatura?
partibus in scrvilutem addicentcs. Quod si a priii*
cipio ncfas visuin fuisset in crealnram oculosconvertere, non i n banc mulliludinis deorum traudem
ct imposluram erroribus dccepli incidissent. Ne
igilur ctiain nobis eadem conlingant, qui in veraiW
deiiatem inlueri a sacra Scriplura docrimir; quid*
23
35
S . GREGORII NYSSENI
68;
quid crealum cst, id cxtra divinam naiuram i n - \

telligere erudili sumus; sed solam increalam na ,
turam colcre ei adorare , cujus character cl nota,

,
,
et signum est, neque coRpissc esse, neque dcsi , '
ncrc. Gum maguus Isaias cxcelsa voce de bis dc .
crclis sic theologice valicinatus ftiorit, qui cx Dei
(,persona inquil : Ego primus, el ego novissimus, el
, \ anle me Deus non est (actus, el posl me Dcus non
, \ erit*. Omnibus enim exaclius et perfeclius evan, \
gdioa; piclatis scione myslcriuin niagmis bic pro
pliela, qui cliam illud admirabile el inopinatum
,
sigtmni Virginis significavit, el Filii gcneraiioncm

, ' ;
evangelizavit, atque nomen illud Filii manifesle
,
protniit; bic igttur, qui omneai pcr Spirilum cir ,
cuniplexiis esl verilalem, u l omuibus diviuae na , " .
lurae cbaracter essel notisshnus, quo vere ens ab
\ , -
co quod actum cxslilil discernimus ; boc ait, ex
, ,
persona Dci : Ego sum primus, et ego post hac, et
, ,
ante me Deu$ non fuit, et post me non est. Quouiam

igilur, neque ajile Deuin, Deus; ncquc posl Dcum,
;
Dcus ; quod enim post Deum, crcalura cst ; quod
\
atilem ultra Deuin, n i b i l ; nibH vero, Deus nonent;
,
imo vcro quod snpra Dcmn, ipse esl illc in 32lerna
,
beatiludine, nutla re delerminatus : quouiam i g i iur liaec vox spirittialis orc propbelico est cnun- \ , \
liala, ex bac decrctum boc sive dogma discimus ,
quod uua qu.udam est divina natura conlinua se- *
, . \
cum ct indivulsa,prius ct poslerius in seipsa non
,
admillciis, lamelsi in Trinilalc prxdicaiur; nihil
, '
coium quie in ipsa considcranlur anliquius, neque
.
poslcrius babcns. Quoniam igilur Dei baec vox: sive
, ' .
iruini Patris des bimc eermonem cssc, sivc F i l i i ,
ex aeqtio per utrumque pietaiie dogma conilrmalur; ,
îvc enim Paler hxc dical, lestificatur Filio, quod , \, \
.
non est posl ipsum. Si enim Deus esl Filius, qtiod
, ,
autein est post Patrem, Deus non est: perspicuum
'
(juod inPatrc et non posl Palrem Filiuniessc senne
\
testalur. Sive Filii del aliquis banc vocem esse,
. ,
quod iVoN exslitit anle me, doclrina manifesia crit
\
siniul cum principii aHernilatc comprebendi eum
qui in principio consideratur. Si quis igilur posl . ' , \, .
Deum est, ercatura certe, et non Deus pcr ca qiwe dicla sunt inveuilur. Quod enim,ait, post me cst,
u
Oeiis non esl.

\
Ilac igilur prius a nobis de bis quae sunt, expo- D
, :.
sila speculalionc, lempus jam fucril proposilum
.
scrmonem examinare. Dicium est igilur a Pelro ad
, Xpictir
Judacos quod Dominum ipsum el Chrislum feeil (a)
,
Deus, hunc ipsum Jesum quem vos
crucifixislis
.
' , ^
Dicilur aulem a nobis, non ad Unigenili divinila tem pium esse rcferre verbum, fecit, scd ad servi
,
formatn sccundum tcmpus advenlus in came, non
\ sine inysterio et cerla ratione et dispensationc,
,
id est, per incarnalionem factam. Qui aulem in

contrarium bunc scrmonem violculer torquent,
' .
ante aUcrnam gencralionem bac vocc fecit ab Apo1
lsa.
XLI,
2 ; xvi, 42.
Act. n , 56.
() Verbum fecit non ad cssenliam divinam F i Ui Dei, sed ad statum et summam diûitatem re*
ferendum est, in
rens eyecius cst.
quam Ghristus
s e r v i formaiP 9 -
6*85
CONtRA EINOMIUM, LlB. V

1
Cftfi
, \ - stolo significari aUtumant. Ctim itaijue in mcdium

,
sermoncm proposuerimus, subtililcrquc et accu .
ratc ambas opinioncs cxpenderimus, audilori j u dicium veri relinqucmus. Sed adversanorum in ,
ielligeiiliae idoneus fucrit palronus ipse Eunomius,
, \
qui in bis non segnilcr ccrlavit. llaque cum illius
6:0, ;*;
scrraonem ad verbuni pcrcurreriniUs, tuni demunt
'
raliones eorum quae pro adversariis nostris fa ,
ciunt cnarrabimus. Ad coniirmalionem vcro
, ^
noslri dogmatis proponemusen quae sunl a magno
, '
Basilio prius exposita, quse quidem quantum fiori
, potcrit e vesligio sequcmur. Alii aulem ex hac !c, ,
clione pro vcrilalc judicitim fcrcnles, sicut pro,
pbotarum quidam ait : Jusltim judkium judicate*,
* . \ noii contenliosis anticipalis opinionibus, sed veri , - tnti per inquisilionem dcmonslrare vicloria? prae

mia attribuentcs. Priinus jam noslronim huc prodcat accusalor, tanquam in foro scripta rccitans (a):
lnsuper, boc etiam vcrbum fecil in essentia Filii
^ , \ \
,
siunere recusans, simulque ad crucem erubesccns
, imponilquidem npostol:squ32nul!us nequecx hisqui
) : ; ad sinistra, id esl ad infausta vel incplajpsos impiis
, , \
conYii:iisincossercvebenie:iterconaiisunl:duosaiitcm
\ Chrislos aperte et duosDominos indncit suis dccretis
*
el sennonibus: dicit eniin: Quod r.on eum qui in prin ,
cipio erat Verbum, Domiiium et Clirislum Deus fecit,
,
- scd eum qni exinaniml teipsum in formam servi, et
.

crucifixum ex infirmitate. Hicc aulem scribil aperig
^ . Basilius isle magnus. Praeterea vcl nullusesi apostoll
,
: Q senstis, vel eam quftcslantcsaicula, hypostashnUni , \
genili nobis reprsesentat, de qua sermo in praesentij
\
enim de essenlia ipsaDci Verbi,quod in prin , \
cipio erai apud Deuin, sed de co qui seipsum ex ,
inanivit in forma servi, et qui faclus est conformi9

corpori humilitatis nostnc, quique crucifixtis est
, , ex infirmitale, manifeste disserit. Et boc quidem
. , \ - cuivis, vel mediocritcr altendenli, quid sibi velil
- itlud diclum aposlolicum, cognilu facile est, non
, ,
tbeologia? nobis modum Iradere, sed ooconomiae,
^. id esl, de myslerio incarnationis rationes inducere.
, \, , Dominum, inquit, ipsumet Christum Deus fecit huno
,
'
- ipsum Jesum, quem vos in crucem cgistis. Voce de \ - monstraliva ad huirianilatem ipsius, et ad id quod
, . ab omnibus videbatur apertc intcudens ; haec igilur
- 1> profert iste qui aposlolorum aentenlia? et intenlioni
propriam menlem submutat; nefas cnini csl d i , ,
: ; , cere quod intelligal, nequando quislantae ameiitiae
insimulet viros sanctos, et ad pielatis praedicaiio nem selectos , ita ul illorum doctrinam in tanluni
deficienlem conlumeliose audeat asscrere. Quiergo
.
suas nugas ct deliria ad sanctorum memoriam re , \
ferunt, qua non pleni sunt perlurbatione ? qua non
; ,
absurdilate referluqul bominem in bomineni cva , ,
cuatumesseopinantur, elperhoc eumqui pro sui

obedientia seipsum humiliavit formam eervi acci, \
piens, coniormem hoininibusfuissceliam priusqiinni
; \ ^
4
Dciit. i , 1 6 ;
Joan. vn, U.
(o) Vtrba sunl Eunomii bxrelici Basilii magni scripla refcllere conantis;
C87
CS3
S. GREGORII NYSSENI
,
bancformam assumpsisset, prasstruunt. 0 vosom ; * ;
nium socordissimi, qui servi formatn habel, formam
scrvi assumil ? quomodo quis seipsum in eo quod jam ;
,
cst exinanieril ? Nullamenirn ad Iixc invenielisma
.
rhinam, sitis licet cum ad dtcendum lum adsenlien , dumimpossihiliaaudacissinii. Scd qupmodo nonom , niumvoseslismaxime miserandi, liominem pro om ;
nibus bominibus passum csse opinantes, ipsique
\
illorum redemptionem allribuenles? Si enim non
,
deVerbo quod erat in principio, et quod Deus erat,
, beatus Pelrus disserit, sed dc co qui videbatur,

c l q u i seipsura cxiiianivil, sicut ait Basilius : Se ,
ipsum aulem exinanivit is qui videbatur homo in
,
servi fonnam : qui vero exinanivit seipsum ad
. ' scrvi forniam, ad boniinis gcnerationem seipsum

exinanivit: igitur qui jam videbatur bomo ad bo ^
minis generalioucm exinanivit seipsum. Sed et
* ipsa rerum nalura repugnat ipsis, conlradicit
, '
ctiam roanifesle is ipsc qui banc dispcnsalionem
, ,
in sua Theologia cclebravit; non eum hominem
.
qui videbaiur, sed ipsum Yerbum quod crat in
principio, et qui Deus eral, carnem assumpsisse ,
, ! dicens : quod quidem aliis verbis idem est ac si
dicerel, servi forniam sumpsisse. Qui igitur haec .
crcdibiiia cxisiimaiis, ab errore disceditc, desinite , . ' "
bominem exinanitum esse opinari. Quod si non
poieslis incredulis persuadere, altera voce et se ,
cunda sententia perfidiam sive incredulitalem solvite. Iii ntemoriam revocale eum qui d i x i l : Qui in
.
forma Dei cum e$$et, non rapinam arhitralu* est
, ,
eise te (cqualem Deo ted semetipsum exiuanivit
. ,
(ormam servi accipiens*. Nullusenim esl hominum,
.
qui hunc sibi vindicet ei peculiarem faciat sermo

nem. Nullus unquam sanclorum qui fuerunt, unigcnilus fuit Deus, bomo faclus. IIoc eniro est in
, ,
forma Dei exsisientem servi formam sumere. Si

igitur de eo qui semetipsum ad formam servi exi
, nanivil bealus Petrus disserit : semetipsum autcm ad servi formara exinanivit qui in principio .
crat Verbum, et Deus qui est Unigenitus; dc co qui erat in principio el Deus erat, beatus Pclrus ,
disseril, et bunc docet factum csse Dominum et ,

Chrislum \ Hanc quidem pugnam ipse secum
>
versal Basilius, cl clare ostendit, neque intentioni
,
sive sententiae apostolorum suam raentem alten ,
tara reddere, neque suorum sermonum servare
consequentiam : ex quibus vcl iniequalitatem ser- *
,
monis sui animadvcrtcns, concedit eura qui crat

in principio Verbum, et Deum qui erat, faclum

esse Dominum, vel pugnanlibus pugnanlia con'
suens, et in bis conienliose pe.rmanens, alia adji, \,
-;iel hostiliora : duos astrucns esse Chrislos, et
.
dnos Dominos : si enim altcr qnidem qui eral in

prinripio Deus Verbum : alter vero qui semet.
ipsum exinanivit ct formam servi assumpsit; Do
,
ininus autem ct Deus Yerbum per quem omnia;

Dominus autem ct Christus hic Jesus qui crucik
Philipp. , G.
* Act. , 36.
CS9
CONTRA EUNOMIUM, LIB. V.
, ,
.
I \, * Koptoi
, ' , *
, ,
, ^
, ' *
,
. "
,
, ,
,
;
,
, -
, , ^
"
;,
. , ,
.

,
.
, ,

\
,
, ,
090
fixus csl, postcaquam sunl facta omnia : duo s^cundum ipsum Domini ct Chrisli bunc quidcm
nulla exciisabit oratio, tam aperlae et manifeslc
inipieialis sivc blaspbeniise rcum. Quod si quls boc
commendans dixeril eumdem esse eum qui in
principio erat Verbum, et iactum Doiniiium, sed
per carnis assumplioncm ei praisenliam facium
esse Dominum cl Cbrislum : cogetur omniuo d i ccre ante advenlum in carnc non esse Filium Domiinim. Verumcnimvero tametsi Basilio c l secundutn ipsum infidclibus duo DoraiuL cl Chtislt
falso annuntiantur, tamen nobis tinus Coniinus et
Cbrislus, per quem omnia sunt facla, non secundum profei'tum sive progrcssum fa< tus Dominus,
sed anle oninem crcaturaift et ante omnia sajcula
exsistens Dominus Jcsus, per quem omnia, hoc nos
omnibus sanclis una concordiquc voce el conscnsu doccnlibus aique dccrelorum puicberrimum
annuntianlibus : iuterdum enim bealus Joanuea
Deum Vcrbum, per quem orania facta siint, iiv
carne factuin esse docct,dum dicit, Verbum caro
factum est*. Paulus omnium admirabilissimus,
ad hiiniililalera exbortans eos qui ipsi menleui
adbibent, Cbristum Jesum dicit cum qui in fonna
Dei cxsistit, et qui semctipsum exinanivit formam
servi accipiens : Et qui humiliavil seipsum faclui
obediens usque ad mortem, mortem autem crucis .
El mrsus in aliis, Dominum gloriae nominal eum qui in cruccm actus est. Si enim cognovissent, inquit,
Dominum glorice,non crucifixissent*. Et hoc multo nudius ipsam essentiam nominal Dominum cum
d i x i t : Dominui autem spiritus e$t* Si igitur qui in principio erat Verbum, qualenus spiritus, Domiuus
esl et glorise Dominus : hunc autein Dominum et Christum fccit Deus; ergo et ipsum spiritum
cl Deum Verbum fecil Deus, noc alium quemdam Dominum quem somnial Basilius(a).
, . - C
Accusatio quideni talis est. Mibi auleni videlur
oportere priraum sigillatim unumquodquc eorura
* '
quse illata sunt brcvi sermone percurrcre : deindo
,
sic oratione qua3 stint dicia adamussim dirigere,
' ,
ut et voritateni judicantibus nicmoralti facilis sit

conlra nos suscepla? accusalionis libellus, ad qucm
. - defensio paranda cst, el ut nos ordine ct oplima
, serie, crimimim unumquodque diluamus. Nos ait
,
super crucc Chrisli erubesccre et sanclos crimi ,
nari et bomincm in honiincni exinanilum esse d i ,
cere, atque anie adveiilum pcr cainem, Dominum
, servi formam babere pulare; el bomini redcmptio nero ailribuere, duosque Cbristos et Dominos i n
dogmate assercre; vel si non hoc asserimus, sal,
tem illum ante passionem non dicere uiiigeniiiim
.
, 1^ esse Cbristum et Dominum. Ut igitur banc blas
TTJV ,
pbemiam sive impiam (iflTensionem fugiamus, oportere autumat nos confiteri factain essc Filii esscn .
liam, cum sic eliam Petrus apostolus talc dogma

propiia voce conGrraet. Ila^c accusationis sunt ca * ,
pita; nam quajcunque ad malediccnliam ct couvilia
, .
contra nos sunl claborala , ut ad rem nibil perti , nenlia tacitus praeteribo. Fortassis cniin lalis ora- ^,
1
Joan. , 14.
Philipp. n , 8.
* I Cor. n , 8.
() llucusque verba sunt Eunomii adversus Basilium M. a Gregorio Nysscno ad verbuiu relata ct
iitaerla.
S. GRLGOH',1 NYSSENI
601
lionum impelus arlificiosa quadain raiione decur- . '

, \ *
rens oratoribus familiaris est ad majorera accusa ^
tionis lumorem inventus. Quare contumeliose agat
sua arlc bic sophista, el probris ac saevis diclis ,
nos juveniiiler lacessat el incitet : ac inler certa- , \ ,
\ * \ inina longiores spiritus producens, appeltet nos
iuertissimos, omnium maxime niiserabiles, lurbido ' , \
, et absurdo niotu plenos; et quidquid vult pro suo
, 0 .
jure nos omnium vilissimos et conlemplissimos
\ '
subsannet, el turpi fama diflerat; nos suslinebimus; dedccus est enim viro prudenti, non sane
conviiiantem audire, sed ad ea quae dicunlur con- , .
\ i l i a relorquere. Uiile eliam aliquid habet forlasse
' , ipsum conlra nos suo ingenio usum fuisse; nara
inaledicam suam in nos linguam exerccns, fortassc . \ breves inducias pugna? contra Deum facicl. Igitur ,
contumeliis ct alrocibus ixijuriis satielur el i m - \ ^, \
pleatur pro sua licenlia, non eril qui coiuradicai. ,
Ncque eniin si quis telrum et graveolenlem spiret ^
odorem propter corporis intcmperiem , vel propter . . ^
pesiilentem el malignuin morbum, provocarei brne
>
valenlem ad infortunii acmulationem, ila ut velit
, , , , par pari referre, ac pcr proprium morbum insua, vilaiem ejus qui male olel arcere : talium cnim
.
misereri el non imilari communis consulii nalura.
.
Quare pralermissis lalibus qux labore ct smdio
StTinoni admiscnit, cavillando , lainenlando, molcste gravilcrque feren<jo, el conviliando, solum de
doclr?Jia sermonem consideremus. Uepelcntes igitur a principio vicissim contra singula crimina slabitnus.
,
\
Prhicipiuni accusationis erat, nos crucis pudere. Q
. Eorum certe qui ad talem dcflexeruat opinionem ,

raagis proprium fuerit criinen conari crucem pudendam efficere. Si enim siinililer ab ulrisque .
'
passionis dispcnsalio credita est, nos quidcm Deum
,
per crucem manifcslatum sic arbitramurcolendum

esse ei bonore afliciendum sicut Pater colitur et
bonoralur; istis vero passio fit impedimeulo, quo- , ,
minus unigenitum Detim xqualiler ac Palrcm qui
ipsum genuil glorificent. Igilur in conlrariuni ver- *
luntur sophistae crimina, ct quibus nos criminai i , \ ' *
,
putal, suani in suis decretis irapieiatem divulgal.
Perspicuum est eniro quod hujus causa Palrem sti- .
, \ -,
pra Filium ponit, majoribusque auget bonoribus,
quia crucis infamia in ipso non cernilur; obeam- , \
que causani in delerius inunulalam esse Filiinalu- D \ ,
ram conlendit, quia crucis probrurn in ipsum so ,
lum rcferliir, quod Palrem non attingii. Nullus
. \
autem existimet me solam secundum ejus mcnlem

conseculionem scripli sequenlem haec dicere. Cum
cnim legendo percurrissem omnem oralionis ojus .
,
acciirate composiiam ab ipso blaspbcmiam, in sc
quenlibus manifcste nuda dictione banc cxposilain
reperi blasphemiam. El,si videtur,in oralionis mcse ' . ,
scrie ea quae ab ipso scripta stint apponam , qiuie ,
sic sc habent: ait cnim:Si quidem dcmouatrare po- ' , *
* siarrutv
tett eliam Deum qui in omnibus est qui quidem lux
,
,
etl inaccessa, in carne factum es$e vel fieri posse,
^, ) , .'
sjxb potestatem venirse, imperiis obediissc , humanis
,
,
*
^ku$ giibernatum fuisse , crucem tulitse, dicat
t
6*03
CONTKA EUNOMIUM, LIB. V.
%' ,
, (cqualem luci iucan. Quis igilur crucis pudorc afli . citur? I qtii posl passioncin Filium sequaliler ac
;
Patrcm adorat, an is qui eliam anlc passionem con \ , \
tuniHiose aflicit, non solum eum crcalura honoris
, ,
sequalitale, verum etiarn aflirmando ipstim cssc nn\
lunc affectibus obnoxiac, nonvcnissc ad passionuin
;,
expericnliam, nisi babuisset uaturam lalium ca, ;
paccm? Nos quidem cliam corpus, quo passionoui
\ ,
susccpit, divinae naturae conlemperalum, illud fa , ctumeaseper (cmperalionenidicimus, quod quidcm
,
est natura quse asstunpsit. Taulum abcsl ul quid
. \
exiguum dc uuigeniio Dco senlianuis : ila ut si
, \ quid etiain naiurae infimae assumplum csl, propler
, \
dispensationem liominuin gcucri bcnevolam, hoc

etiam crcdamus ad id quod divinum est et immor\ lale iransformaium esse : bic aulem ad id quod
* \
buuiilius cst secundum esscnliam mulalionis si^ .
guum sive argumentum fecil passioncm quam in
, ' \ ,
crucc susiulil. Nescio quo niodo cxsuperaulcm po ; \,
tenliae cfficacitalem sive operatiouem, sccundum
\
quam hoc eliam poluit, ceriuni infirniilalis indi * ' cium facit; ncque boc intelligens quod nibil quod
,
sccundura naturam niovctur, admodum mira, \
bilepraelcrque opinionem videlur : scd qusecunque
, naturae iincs superant, baec maxime omnium stini. ,
in adiniraiionc, et ad baec omnis audilus converli ,
tur. Omnis cnim inlclligenlia tendilur, dum ali \,
quid iuusilatum et inopinabiie suspicil el admira , ,

lur. Quocirca omncs qui vcrbuin praedicant, in bcc
> , Q miraculum myslerii declarant : quod Deus mamol , *
festalus csl in carne*, quod Vcrbum caro factum
>
est
quod lux in lcnebris splenduit, quod vita
;.
morlem gustavit, omniaquc bujusmodi prxcones
,
clamilant, per qnae cxundal iniraculum ejus, qui
per ea quae sunt exlra naturam manifeslavit suae
^ '
potenliai exsuperanliani. Yerumtamcn licet illis con \ ,
tuiucliam facere propterbaec vidcalur, et ab aequali

bonore cum Patre per crucisdispcnsationem Filium
, , , \ \
lanquam funiculo disjunganl; nos auiem sicut ira ,
,
diderunl nobis qui ab iniiio oculaii lestos et spe ,
ctatorcs, eladministralores verbi fucrunt, per san , \
ctas Scripturas credidimus, quod qui eral io prin ' ,
cipio Deus, postea,sicut valicinalur Barucb , tn
\ \, *
terra visun e$t, et cum hominibus convenatut
est
, D nostric niortis permutalio sive redemplio faclus,
.
per suam resurreclionem mortis vincula solvit,
1 0
tl
viamque omni carni stravil pcr suam/resurreclionem, in eodein solio, in eadem gloria el splcndoro
cuui euo Patre sedens, pro merilo el dignitale eorum quse in vila gesla sunt, in diejudicii iis qui
jodicabuntur eentcntiam lalurus est.
. Itoc iios dc crucifixo credimus; et propier boo
\ promodo noslraa facultatis supcrexlollere non desi * \
nimus; quoniam qui a nullo capi potest propter
\
ineflabilem ejus et inaccessibilem majestalem, nisi
\ a seipso et Patre el Spirilu aanclo : bic etiam ad
/, \ \ \
infirmilalis nosiraecommunionem desccnderepotuit.
, \
Isti vero hac demonslralione uluntur, ut probent
& .
allerius cssc naiurxFilium cum Patre, quod ncmpe

' I T i m o t b . u i , 16.
1 9
Joan. i , 14.
1 1
Baruch l n , 28.
S. GREGORII NYSSENI
&5
Filius per carnen et crucem Doininus esl manifeslatus; quod Palris quidem natura p u r a in impassibilitate permancal; Filius vero quia ad humiiitalem natura transmulala fuil, cl ad carnis niorlisque
experientiam venire non impossibiliter se habeal :
quasi non magna facta sii stalus niutalio; scd
quodaramodo ad cugnaium el conlribule ex siniili
transierit, ex eo quod crcatam quidem naturam
bumanam, crcatam euain Unigcniti u a l u r a m supponat. Uler igilur jure accusalur, ob crucem erubescere? an is qui dc scipso vilia et humilia dicit?
an ille qui dc sublimioribus coniendit? Nescio si
hic accusator Pauli magnam vocem audivii: qui sic
Deumin cruce cogoiluin deprimit, qualia et quanla
ille ore inagniloquo de cruce eiiarral. Qui eniui
per t a n l a el lalia miracula scipsuni nolum facere
polest : Absit, inquit, tn alio gloriuri nisi in cruce
Jesu Cliriiliet
ad Corinlbios dicil verbum crucis viriulem Dei essc, bis qui salvi Gunt . Epbeaiis aulem virlulcm quidquid e&l superanlem ct
conlinentem crucis figura describil , in quibus
vult ipsos exallaios nosse exsuperaniem gloriam
virinlis hujus ; allitudinein et profunditatem ct
latitudinem el longiludincni nominans unumquemque apicem eorum quac in crucis figura conspiciunlur, propriis appellans nominibus , ila ut parlem
supcrnam allitudincm dicat, profunditatem vero
quod post coiupagcm subjiciltir, Iransvcrsum aulcm
per utrumque apicem sivc aniennara longiludinis et
lalitudiiiis nomine significans (). Ua ut pcr boc
i K a g n u m myslerium manifeslelur, qtiiacoeIestia,sub;erranea el oinnia eorum quae sunt extrema conlinentur el coercenlur ab eo qui b a n c ineflabilem
el magnam virtulem in bac crueis figura oslendit.
Sed in bis criininationibus non amplius decerlandum esse arbiiror, supervacaneum judicans advcrsus calumniam argumentis obnixe et vebemcnter conlendere, praeserlini cuin veriias paucig demonslrau sil,
1J
Quare ad alterum accusalionis capul transeamus.

Dicit itaquc sanctos nobis in invidiam rapi, et
pcr calumniam peti. Scd si ipse audivit, calumnianlium verba referat; quod si nos aliis dixissc
asscrit, pet lesles veram culpam oslcndal: si vero
ex iis qua3 scripsimus demonslral, reciicl dicia,cl
culpam recipienius; alqui uibil lale proTerrc qucal.
Nosiia enini scripla cuivis cxaminanda et probauda
propouumur. Si igilur nequc ci dictum esi, ncque
ab aliis audivit, neque ex scriplis noslris lanquara
obsignatis labelus polesl convincere tacerc puto
oportere eum qui defensionem insliluerit. Nam
advcrsus crimen quod nulla probalionc subsistit,
praclara sane defensioest,omninosilere. Pctrusitiquilaposlolus, Dominumet Chrhtum Deus fecit hunc
ip&um Jesum quem vos in crucem egi&tis
Ilacc
" Galat. vt, U .
' M Cor. i , 18.
l v
i ,
,;

,

,
\ ,
, \
. ^
;
\ ,
;
, , \
* ,
\
, / , \,
,
^
'
\

* \
,
,
,
, , \
,
,
, ,
, *
' ' , \
: ,
, \ \ ^
\
. :\
, ,
,
* .
*
^,
' ,
,
) .
* ,
, \ '
.
* .
> . ,
, .*.
.
,
. ,

\ bv .
*
Epbcs. m , 8.
, e
. , 5b\
[< Idcm iusius docol >. Gicg. Nyss. in Camhctica oraiwnc c. 32.
91
698
, \ nos ab eo edocli, dicimus in umim omnem diclo , ,

! phrasim respicere; el ipgani crucem, elbuma\ , \
num nomen, et vim vocis demonslralivam. Duas
. AJO \ enim rcs circa unam personam Seriplura sermo
; *
asseril fuisse factas, a Judaeis quidem paasionem,
, a Deo aulem bonorcm : non quod alius quidcm
, - passus sil, alius xeroper exaltalioneni sil bonoraius,
quod clarius verbis sequentibus intcrpretatur, dum

dicit, Dexlra Dei exaltatus. Quis igilur exallaluv
, ,
est? buiriilisne an altissimus ? Quid autcm aliml
. ; ,
quain Deus esl ille qui est Allissimus? Atqui Deu*
; ";
altissimus cutn sit, non iudigel ut sublimetur : i g i , .
tur apostolus quod bumanuni est, exaltatum essc
.
dicit. Exaltalus cst aulem, quia Dominus et Chri \ .
slus faclus esl. Prnpicr boc aulem post passio
. ,
> - nem faclus est. Quamobrem apostolus non Do , nmri exsislenliam quxantccessil sxcula, pcr verbum
fecii, repraesenlat, scd buroilis ad excelsum muia {,
lionem per dexteram Dei faclam. Quin etiam per
. \
boc verbum pietatis mysteriutn declaralur. Qni
; .
enim dixit quod dextra Dei exaltatus, manifesle
\, ineflabilcm myslerii dispensationem evolvii. Quod
.
dexlera Dei omnium quae suni est eflecinx, quaj
" f\ ,
, * , \ quidem esl Dominus, pcr quem omnia condila
sunt, et sine quo nibil corum quac sunl subsislil,
,
Ha3c unilitni secum bominem ad propriam celsititdinem per teaiperalionem extulit, quod quideni esl
, \ ,
ipsa sccundum naluram, eliam illum facicns. Eat
. \
autem ipsum Dominus el Rex, Cbrislus enim rcx
-
nomioalur, haec etiam illum cffecil; ut enim iu
. "
aliissimo faclus, superexaltalus est, sic eliam alia
, \ ,
, \ , omuia factus esl, in immoriali immortalis, in lucelux,
in incorruplibiliincorruplibilis: in invisibili invisibi , ,
lis; in Cbristo Cbrislus; in DominoDominus. Nani iu
, .
corporalibustemperationibus, cum parsallcra inulla
\ ,
mensura exuberat, quae minor est transformai i
,
solel i n cam parlem quai prevalet: boc etiam iu
.
\ myslico sermone plane per vocem Pelri doccnuir,
, quod humilitas ejus qui ex inlirimlate cruciiixus
est, ipsa autem infirmilas carnem declarat, sicut
,
de Doinino audivimus; boc aulem per lempcra, \ .
lionem cum inGnilo et iutermiualo non niansit iu

propriis mensuris et proprietalibus, sed dexlra Dei
,
sublimc elatum cst, alquc servi ioco Dominus fa $ ,
%
<
\ \ ,
, \ .

,
; *
\ ,
. '
i * t .
, tdr
,

,

,
.
ctus est, ct pro subdilo Cbristus rex : proque Iiumili altissimus, c l pro bomine Dcus. Quainnam
ergo qui pro apostolis bellum nobis inferre simulal, ex scriptis contra sanclos ansam naclus esl ?
Sed boc crinien silenlio imolvalur: angusli cnim
ol degeneris animi esse reor, conira falsa c l nulla
demonstratione firmaia crimina slarc. Sed ad accusalionis vebcmcnlius et validius telum pcrgamus.
Ait UG$ (a) hominem in hominem exinanitun
e&se affirmare, atque eum qui semetipmm ex c(>cdientia submisil scrvi forma sumpla, haminibtis couformem este, etium priusquam hanc formam assuvi-
( e i ) D. Basiliuia intclligit, qui dc codcm disscrii lib. n , contra Eunomium.
609
S. GKEGORIi NYSSENI
10
psisset. tSi!uldcirclioncsubmntalumfuil,sedeadem ' *

?>
voiba a nobis Iranslata sunl ex illius sermone in
. '
noslrum: si enim quid in noslris scriptis esl lale,
( ),
(nostra enim dico quae sunl docloris ,)nullus ora\ ,
lori calumniam imputel, omnem imploro veritalis
\ curam; el nos lesiabimur. Quod si horum nibil
. ';
esl in noslris scriplis, oralio non exilem culpam
, . *
ioducit. Sed tanquam liquido et plane demonstra\
tis succenset et indignalur, prodigiosas loquaci, , \ , \ ,
tates nugis el perlurbalione plenas, ct salebras, ct
\ , \ lalia vocans. Quid agendum sil non video. Queniad . niodum ad improvisas iras pbrenilide laboranlium

et fiirenlium, anxii et pcrplexi non habenl quid
,
consilii caplent: sic cgo ipsc adversus banc desperalionem nihil consilii et remedii invenio. Ait ma- .
gisler (rursiis enim ad verbum ejus sermonem re- ( \
petam) q u o d theologia* modum nobis tradil, sed ),
dispensationis raliones. lste aulcm accusalor ex bis , \ .
impulsus nos astruere bominem exinanHum in honni ,
ncm contendit. Qua2 horuuiel illarumcommunio ?Si
.
dicimus aposloluni non nobisinodum tbeologiu; iradi- ; disse, sed suo sermone disyensMionem sccundum
,
passionein subosiendissc, propterboc borainis in ho- , fci
mineiii exinanilioncm el Rervi formam anle saecula et
, \
adventu inearne anliquiorem ex Maria bomincm d i , \
ccre damnamur. Sed supcrvacaneuin essearbilror in
c e r t i s ct confessis i m m o r a r i ; praBsertiiu c u m ipsa
.
verilas nos ab omni crimine libcret. Tunc cnim
,
accusantibus resislerc oporlet,quamlo quis in se ip- . :fiuin calumnialori ansam priebucrit: in quibus au, *
iem nulliMii esl periculum suspicandi aliquid absur * \
di, non falsi criminis cjus qui calumniose accusatur,
, sed accusanlis furoris et i n s a n i a * reprebcnsio,
,
accusalio consliluitur. Scd quemadmodum o b c r u - . ' cem embcscendi crimine falso accusali, per ca

quac sunt examinala in conlrarium conversum rc-
geri accusatori crimen dcmonstravimus : sic ct
* \
hanc culpain in accusatores iransferri ostendemus,
*
quod i l l i non nos ex simili ad simile Filii mutalio-
jiem in oeconomia ( i d esl dispeusatione) passionis
doccamus, Examinabimus enim quae ab ulrisque
. \
dicuntur inter se comparata et summatiin posita.
' .
Nos dicimus miigcnitum Deum qui pcr seipsum
* ,
produxit omnia : unum aulem corum qua3 ab ipso * , \
facia suiit, el bumanam nalurain csse, quae cum D , ^, \
in peccalum lapsa fuissei, etidco in morlis corru- , *
plionem incidisset, rursus ipsam per semctipsura ad

immortalem vitain Iraxisse per honiinem, in quo , ,
lanquam tabernaculo mansit, tota bumanilate in
, *
seipso assumpta, atque suam vivificani virlulcm \ *
moriali et corruplibili naturae admiscuisse; no-
ilramque moilifiealionem per ailemperalionem ad
.
6c iu viialem graiiam et virtuiem iransmulasse. Et
\
boc asserimus esse secunduin carnem Dominimy-
fiteriura: quia qui esi incommulabilis in niutabili , , \ gignitur, ul ab eo quod delerius est in mclius
Iransfcrens el inimutans admistam disposilioni
,
emlabrli vitiosilaiem, abolercl a natura absumptum
. i^seipso peccatum. Nam Dcus nosler ignis con , ;
(
701
.
: ;
8
,
,
'

%
,

, ,
.
,
,
*
, , . "
, ,
<
, *
70*
1 6
sumens est , quo peccali materia omnis consumpta evanescit. Ilic noster cst sernio. Accusalor aulem quid ail? Non immutabilem et increatum
ei qui per crealionem factut
vilium mutalo,
cst,
et
ob id in
admislum esse : sed et ipsum
lumexshtentem adsibi cognalum et
non ex supereminenti nalura propter
benevolcntinm
in genus Immanum liumiliorem, inquil, subiisse

turam, $ed quod erat,
hoc
(actum.
crea-
conlribulevenisse,
Nam
na-
gcncrali
appcllatione, unum dc omuibus est eoruni quai ex

nihilo substilerunl, crealurse nomcn, sed particulares eorum quae in crealuracousideranlur diflercntice, proprietatum discriminibus alirc ab aliis discrepanl. Quare si creatus quideni ille, crealus vcro
bomo, ipsc in seipsum cvacuaius est secundum
, Eunomii vocem ; nec adhumile ex superexcellente,
* .
sed ex simili ad id quod in honore arquale est,
;
transiil, excepia proprielatc quae est corporis ad id
;
quod corporis cst expcrs. 1n quein igilur jusla j u dicantium scnlenlia ferelur, vel quis ciiminibus
, ;
illis obnoxius pronuntiabiiur ? An ille qui a Deo
;
increalo creatum salvum faclum esse dicil, an qui
salulis noslnc causam crealurac assignal ?
' . *0
Sed nou obscurum est pie senlienlium judicium.
Qui enim exacle scit creati cum incrcato difleren \ tiam, quorum discrepanlia dominatione el servi
lule notatur; cum incrcalus Deus dominciur in po ,
lestalc sua in saBculum sseculi, sicut ail Propbcla:
omnes vcro crealurx servianl, sccunduin pjusdeni
>, p b f l a 3 , qua2 a i l : Omnia tervinnl ti&i " ; q u i
,

bsec igilur diligcnlcr animadverlil, on ignoral
'
omnino eum qui Unigenituni ex setvilule in scrvi .
tutem migrare facit. Si enim omnis creaUira servil,
,
ul ail Paulus, creala est autem Unigeniliesseniia,
' ,
nt tcnset Eunomius : noo Domintim scrvis pcrmi , slum, sed scrvuni inler servos faclum c-ssc su.s

decrelis oinnino adversarii aslruunl. Verumtamcn
. \
anle advenluni in carne in servi forraa esse Donii ,
num affirmare, periudeest acsi calumniarenlur nus

dicere nigras stellas et caliginosum eolcm et coe, \ , \ - lum ad lerram depressum, elaquam siccam, elom, \ , \
nia quse sunt ejusmodi : qui enim non cx audilis
. quid aslruit, ged pro suo inipulsu quod sibi vide, ' ,
tur fingit, neque parcat conlra nos ejusmodi cri ' >. D j a inlendere. Nibil enini iuleresl ulrtim pro bi*
\ an pro illis judicium subcamus, quia iiibil boruni
( , cx iis quae asscrimus principium habere potest.
. Qui enim in Palris gloria verum Filium essc delcr , minal, quomodo in servi forma aelernam Unigenili
gloriam conlumelia aflkeret ? Quoniam vero buic
; scriplilalori placet malediclis incessere: ipsiqua
, cst curai ut videalur plausibiles et speciosas accu , \
saliones instruere: non supervacaneum et in~
? - ulilc fuerit, crhuinibus instabilibus ct falsis resin
.
sterc.
\
Etenim sequens accusalio simile absurdura b i ^

bei; duos eiiim Cliristog el duos Dominos diccre
r o p
Ucbr.
x i i , 29.
1 7
P*al. cxvm, 91
S. GREGORU iNYSSEM
703
70i
insiinulavit, non cx nosliis scnptis accusatiouem j , . ;

, *
tastUuens, scd ad nrbitrium pro suo jure men . ** *
dacio utons. Quoniam igilur in cjus polcstate est
, ,
quidquid lubel diccrc, cur parcc et stricle menlilur, duos solos Gbrislos a nobis induci aflirmans? * ; ' , , \
dicat pro suo jurc, si ei vidctur, nos dcccm Gbrislos
, \ ,
asserere, ct dccics totidem, et ad millc numeruin
, producal, ul juvenilius ct inconsidcratius cafum . "
niain apprcbcndat. Nam blaspbemia in duobus et
, \ \ * *
in pluribus Christis xquale babet, criniinaque non
probata, nec dcmonstrata similitcr acqualia sunt. , \
.
Oslendat igilur nos asseverarc duos Doniinos ct
\ ,
duos Ghrislos, ul dc decies mille rcprehensione
, ' .
facta contra nos senlcntiair. ferat. Sed ex nostris
' .
scriptis nos convincerc conlendit. Rursus qua; a
roagistro dicla sunt dispiciamus, per quse isle con- ' , *
* .
tra nos putat crimina intentare. Non theologicc
&\,
modum nobis tradit, inquil, sed ceconomxcc sive
,
dispcnsaiionis
ralionez,
qui dicit, quod
Dominum
,
ipium et Criritlum
fecit Deus hunc Filium quem
,

vos crucifixistis
: voce demonstrativa
ad id quod

humanum esl el quod cerniiur omnibus

incumbens.
.
!
llaec igilur sunl scripta. Hi vero duo Gbristi undo
\ ' !ab Eunomio per id quod dictum est intrusi sunl?
;
tUrtim diccre demonstrativam vocem, ad id quod
,
apparct incumberc, boc duorum Cbristorum con ;
blituiionis cerlam habct proballonem ? Igilur negare
, \
itecet cl boc, nempe superexaltalum esse ab ipso
' , \
post passioncm Dominum, ne duos Allissimos dicere accuscmur. Siquidem Allissimus quidem qut ^ " "
,
in principio csl Verbum Dcus, superexallatus au ,
tein posl passionem qui ex niottuis rcsurrexil,
.
sicut ait Aposlolus. duobus enim necessario
, ,
atlcrum eligendum esl, vel dicendo superoxallaliim
* ,
csse posl passionem, quod quidem sequale est buic
, asseriioni, Dominum faclum esse el Chrislura, iin,
pietalis apud Eunomium reuin vocari, vel accu.
sationem declinando indciari confessionem superexaltalionis ejtts qui passus cst.

,. * ' -J
, ' ,
' , \,
bum per quem omnia facla sunl, in carne factum 1 , * ,
este docet, dum dicil : c Et Verbum caro factum
e$i*. > An intelligens quas scribit, bac orationi suae . \ , >
; \
adjicil? Equidom non arbilror ipsum scire borum
verborum sentenliam. Nam si quis accurate quae , * .
dicuntur consideraret, nullam in bis et quae a
,
nobis, el qtias ab itlo dicunlur, intcr se repugnan * \ *
liam iiivenirct. Nos enim ea cliam quaB per carnem
. \ dispensala sunt seorsim speclamus, et divinam
' , \
virlutem in seipsa intelligimus. lllc simiiiler, ut
'
nos, eum q u i in principro erat Verbum in carne
\ , \
nianifestaium esse dicit, neque alius quisquam
,
ipsutn, ncque ipse seipsum unquam accusavil, u l
Sed ad haec rursus oportelaccusatoris sermonem
uostra causae dictionis patrocinium praeslituere.
Qaas ilaque sunt ab illo posita ad verbum recilabimus, pcr quee nosler sermo consliluitur, ad
liunc uioduin: Deatus Joannes, inquit, Deum Ver-
Joan. , 14.
"
CONTftA EUNOMIEM, LIB. V.
09
, ; , duo Verba pracdicantcm, ct quod in jirincipio erat,

, .
et quod in carne faclum est. Novit cnira pror , sus idcm Verbum esse, quod in carno apparuit
.
cum eo quod crat apud Deum. Caro autern non
\ ,
eadeni csi cum divinitate : priusqtiaui ba?c ad
,
divinitatem Iransirel, ut neccssario alijiia quidcni
.
Dco Verbo congrucrent, alia vcro formas servi. Sl

igitur illc non ipsurn accusat pcr lalcm confes,
sionein Verborum dualilatcm induccre, quomodo
;
nos ad duos Cbristos fidem disperiiri per calumniam diciinnr? qui superexaltalum ex passionc,
, \
eum Dominum cl Cbrisluni factum esse asscrimus,
, \
pcr unionem cum vero Domino et Cbrisio, scicn ', * ,
tcs ox iis qua2 didiciinus, quod divina quidem na \ \ \
liira senipcr una cadmque et eodem modo s
* * ,
\ babcl; caro vero per scmetipsam hoc quidem csl,
, qtiod de ipsa ralioque et sensus assumit; sed ciim
divinilale tempcrala non amplius in suis terminis
\ ,
\ . - et proprielalibus manet, sed ad id quod praevalet et
\ superemincl assumilur. Carnis lamen et divinitatis
proprletatum inconlusa permanet conlemplatio
, '
quandiu in se ipsis borum utrumque spectatur:

lalc quid dicens : Verbum ante saeeula erat, caro
. \
, , vero in extremis lemporibus facia est. Nec qui*
retroverlens dixerit, vel banc ante iajcula fuisse,
.
vel in novissimis temporibus \erbum factum asse.
. \
! , - Caro palibilis est naturae; verbum autem estagcn . tis. Neque ipsa est eorum qune sunt opifex s i v 6
\ condilrix, neque divinitas vim patibilem habet.
t
In principio apud Deum eral Verbum: in mortis

, .
Kal - C experimenlo est bomo: neque ab aeterno humanitas est, neque divinitas est morlalis. Et alia
iwv ,
, * omnia codem modo spectanlur; neque humana nalura viviflcal Lazaruro, ncque jaccnle.m plorat

impatibilis potcslas. Sed horoinis propria est la
, \ cryina; vila vero est vliai qnae revera est. Non
. , \ bumana mendicilas pascil mulla hominum millia;
^ ; non ad ficum currit omnipolens potestas. Quis
; - faligalur ex ilincre, et quis absque labore univer; \ ^, sum mundum verbo subsistere facit? Quis gloria?
xal ' ; splendor? Qutd quod clavis est transflxum ? Quae
* , facies in passione colapbis infligilur ? ct quae ab
*\ , aelerno gloritioaiur? H;c enim sunt clara, eliamsi
\ - quis sermone non explicet, quod plagx et ver \ bera sunt servi, in quo Dominus; bonores autem
, D Domini, circa quem servne : ita ut per com , \ pagem el nexum naluralem communia fiant ulrius \ que utraque, Domino serviles vibices assumcnle, et
& , \ servo Dominico honore glorificato : ob eam causam
, enim el Domini gloriae crux dicitur, et omnis lingua
confiletur, quia Dominus Jesus Cbrisiug in gloria
.
est Dci Patris
.
Quod si oporlet reliqua etiam eodem modo dis \ ^>, , , - tinguere, consideremus quid quod moritur, ei quid
quod mortem dissolvit : quid cliam id quod re \
novatur, el quid quod exinanitur. Exinanilur enim
**. ,
divinilas, ui capi possit in humana nalura : re~
*t 1 9
Pbilipp.n, H .
S. GREGORIl N t S S E M
70?
703
vero quod bumanum cst, cum fil divinum , Oaav

. ,
per leroperationem cum diviuilalc. Qucmadmoduni
enim aer sivc spirilus in aqua non conlinctur, \ , )' \
cum aliquo graviori corpore conclusus el contra
ctus in aquac profunditale reliclus fucril, sed ad
, \ :.
cognatum sibi recurrii principium, aqua aulem
sa'pe cum recursu spiritus altoililur, in sublili
quadam cl in modum menibranae lenui superucie \
\ r.zrA
aciio circulo incurvala : sic eliain vera viia in
^ ,
earne sila ad seipsam post passioncm cuni re \ . \
curril : etiam caro quas circum ipsam a divina
immortalitate in altum sublata csl, a corruplione
,
ad id quod est incorruplibile sursum compulsa. Et
quemadmodum in ligno ignis inlra superflciein
\ '
condiiusct sopilua, videnlium vel tangentium fallit
saepe sensum; suscitatus autem apparct : sic in , h
,
morle, quam fccil pro sua poteslatc, qui animam

euam a corpore disjunx.it, cum ad Paliem d i x i t : , -.,
, 6
Pater, tibi in manus commendo tpiritttm mcum *;
qui, sicut dixil, poteslaiem babet iteruin ipsam ,
sumendi : bic confusione qua3 ab bominibtts est , contcmpla, quia sit Domiuus gloriae, veluli viUe ,
in nalura corporis contecto suscitabulo, sive igni- , \
culo, hi dispensalione secundum moriem rursus , , \
accendil, et suscilavit polcnlia su;c deilalis, quod
mortificatum crat refovens, et sic in d.vinae po- /
tenlise iniinilatem brcve illud natura* nosirre l i - * , ,
bamenlum cum infudit, quod quidem ipse eral,
boc e t i l l u d fecit, servilem formam, Dominuni: \
et bominem ex Maria natuni, Cbrislum; el cru \ \
Tiovalur
cifixum ex iuibecillitale, vitam et poientiam .alque

, \ :
.
oninia quaecunque in Dco Yerbo pie considerantur,
' ,
eliam in assumpio a Verbo faciens. lla ul non per
divieionem peculiariter in ulroque baec videantur csse, sed cum divinitate temperatione, secundum
,
id quod praepolentius est recreata corruplibilis , ,
natura, potentiae deitavis particeps facta sit, ul
,
si quis dicat, aceti gultam vaslo mari immistam, ',
per bujusmodi niistionem marisqualilaiesinduisse, quia non amplius secundum naturam bujus liquo
ris qualitas in imraensitate prepotenlis immaneat. , ,
Sic noster sermo non numerum Chrislorum, ut > ,
criminatur Eunomius, sed unionem bominis cum , \
Deo affirmans, mortalis cum immortali, servi cum
, , :
Domino, peccati cum j u s l i l i a ; exsecralionis cuin j ) ,
benedictione; bominis cum Cbristo transmulatio- ,
nem, facluram nominat. Quis igiiur sycopbantis
.
retinquitur senuo?Quod nos duos Cbristos dogmate ;
noslro praedicemus : si eum qui a principio in- ,
creabiliier esl in Patre, Dominuro et Gbristum,
, \ , \ \
et Verbum Deum facium esse negamus. Reatum
.
vero Pctrura breviter secundum carnem mysterium

obiter demonslrantem dicere, secundum ante de , inonstratam intelligenliam, detinivimus. Quia quod . "
ex imbecillilale crucifixum est, el ipsum proptcr ,
praevaleniem inbabitanlis polenliam illud faclum ,
est, quod ille qui inhabitavit est el nominatur,
\ , \ , &
Christus et Dominus, sicut diximus.
.
t 0
L u c . xxin, 46; Psal. xxx, (i.
700
CONTRA EUNUMIUM, LIB. V I .
710
. .
CONTRA E U N O M I U M L I B E R
AJ\

.
'.
,
.
,
, ,

,

,
,
,

.
'
, ,
,
r} ,
*

,

r
.
*. "
,
,
, , . ' ,

,
,

&
.
C Eha , \
,

,
.
'
; ,
,
,
, .\
, , ,
- . \
, *
&,
, .

,
\ ,
^ , ~eiv .
, -
SEXTUS.
SEU SUMMARIA
LlBRI
SEXTI.
1. Sexlus liber ostendit, eum qui pro satute hominum

venit, non fuisse mtdum merumque liominem, ut
magnum Basitium a&seruisse Eunomius mendaciter
catummabalur: sed unigenilum Dei Filittm carnem
humanam induisse, fachimque tnediatorem Dei et
hominum, passibilem carne, impassibilem divinu
tale ; el Eunomium sycophaniam agere demonslrat.
2. Iterum meminit dicti S. Pelro prolati (Act.
n.
Gerlissime crgo scial oninis donius lsrael, quia

el Poiuinum cum, elGbristum fecit Deus) et illiu
adHebraos, quod aii Christum a Deo Apostolum
et summum Ponliiiccm facluin csse : et cum prolixa salis apologia accusationes conlra Basilium
ab Eunomio productas diluisset, oslendit ipsum
Eunomium Basilii dictis subscribere, el unigenitum Filitim carne assumpia Dominum factum e*se
affirmare.
5. Itltid Domini ad Phihppum: Qui videl me, w
f
corpore mutalo existentem, vidit et Patrera, mirifice explanal. Ubi etiam in benignissima Passione
Domini, Palris impassibililalem, elvim
creandi,
ac providenliam, ei hominum in nalura convenientiam, et in ea, ex quibus composili $uut, resolu. lionem perquam pulchre docel.
I. Deinde resumplo Divi Pelri dicto, Quem Dominmn
et Gbrislmn Detis ipse fecit, mulli$que
syllogit-
mis sapientissime declaralo , osiendit Eunomium

hic eliam rectoe doclriniB astipulari;
tandemque
ditina et humana nomina propler nalurarum unionem uirique naturcc accommodaus, librum Urminat.
Sed senlio ultra quam oportet nobis indulsisse,

et in boc loco libenttus moram fccisse, nolionum
necessitale ad hauc contemplalionem nos subvehente,quare crinnnuin conseqtientia resumenda est,
ut nihil eorum quae nobis objecla et illata fuerur.t,
indefensum praelereamus. Ac primum si videtur
consideremus quo modo nos accusat communem
SITC purum bominem universi salutem operatuni
esse dicere. Hoc enim etsi per ea qua2 sunt mediocriler excussa el examinata jam demonstralum
est: lamen ut prorsus eorum qui ex calumnia
judicant cxpurgata sit opinio, paitcis rursus disscrernus. Tantuni abest ut ad communem honiincm
ingeniis omneraque ralionem auperantis graiise
causain adducamus, ut etiam ai quis ad Pctrum
vel Paulum, vel ad coelestem angelum lalem operalionem reierret, dicereraus bunc, secundum iHiuii
. CREGORll NYSSEM
icgem, analbema (id cst sacrum, devotum, detesta- . ~ '
"

Mlem).Neque eniai *Paulus
pro nobis
crucifixus
, *
est; neque in humanum nomen sacro lavacro tincli
.
sumus. Ilaud tamcn quoniam vim Gbristi salulcm

bumana natura prseslanliorcm esse confitcmur, jam
, \
adversariorum dogma contra veritaiem praevalel :
,
hie eniin proposiius cst scopus, praislruere per
, '
omnia, Filii essentiam a Palris cssenlia alienam
. \
essc ci diversam : ncc solum gcnili cum ingc
nito differcnlia, verum eliam palibilis cum impa.
libili opposiiione, quod sccundum essenliam est
dissimiie, demonstrare obnixe contcndunt. Atque hoc i n postreinis sermonis partibus nudius con*
slruitur.
\
Non minus ctiam per ea qufc nutic dicuntur ltoa.
nifeslum est. Nam si eos qui naturas humanae pas ,
stonem attrii)uunt accusai: ipsam omninodivinilalem
passioni viilt subjicere. Cum enim sit duplex et am- .
,
bigua opinio, ulriun diviniias an bumanitas perpcssa
, ,
fuerit: borum unius accusatio, ejus quod relinquilur
.
plane fil praeslruclio. Si igilur eos qui passionem
\ ,
\n homine intuentur accusant, illos prorsusquiFilii

divinitatcm passibilcm dicunt, laudabunt. Quod
. ,
autem astruitur, palrocimum absurditalis dogmatis
.
ipsorum eflicilur. Si enim juxta illorum rationem

palilur Filii divtoitas; Pairis vero in omni impasftibililatc secundum essenliam cusloditur : iiupas-

sibilis igitur natura ab ea quse perpessioni
.
obnoxia est alienalur. Quandoquidem boc quod
dicitur, quantiim verbif circumscribilur, breve
<
2 )
, \ >
qu idem est, sed omnis in dogmale pravilatis prin- C
\ ,
cipia el hypotbeses prrebet: justum fuerit lectores

non responsnim concisum el breve, sed quod vali, .
d i n n cst el tutum poslulare. Nos igitur neque
,
homini salutem nostram allribuimus, neque i n \ -corruplibilem et divinam naturam patibilem et
* '
corruplibilem esse admitlimus, scd quoniam divinis
,
vocibus omnino ct indubilanter oportel fidem

babere, quoD Dcum Yerbum in principio esse
\ , \ praedicant, post vero Verbum carnem factura in
terra visum esse el cum bominibus conversatum, ,
. "
convcnientes voci divinae notiones in fide accipimus.
, \ , ,
Cum enim audimus, q u p d lux est, et virtus, et
juslitia, et vita, et verilas, quodque omnia per i p - \ , \ , '
\ ,
Buni facta e u n t , baec omnia et ejusmodi (ide
digna et cerla faciinus ad Verbum Deum reforentcs. D . " ,
Cum vero dolorem, et somnum, oi egestatem, etiam
lurbalionein, el vincula, et clavos, et ianceam,
et sanguinem, el vulncra, et sepulturam, et monumcntum, et quaecunque alia ejusmodi, etsi
prius demonstratis, modo subcontrario habcre sc
videanlur: nibilominus et fldedigna cerla, veraque
aflirmamus, ad carnera speclantes, quam pcr Odem
cum verbo accepimus. Quemadniodum non licet
carnis proprielates in Verbo quod eratin principio
contcmplari: sic contra, neque ea qu$ suni divinilatis propria, in natura carnis fas esl inlelligere.
Quaraobrem cura de Oomino doclrina evangelica
sitmista, et ex sublimibus, Deoquc quadrantibus,
aique cx bumilibus utruinque intelloctum, ulriquc
\ , \ , , \ , atai
, , \ , \ , \ , \ , ,
,
,
, .
'

.

\
\ ,
, , 6 5 i
7*3
CONTRA EUNOMIUM, LIB. V I .
V ^ V J V , ,
\ .
\ ,

.
\ ,
,
- , ,
* \, V) -,
\
, \ \
, \
.
- ^
, '
, OC
, *0 ,
4> ,
,
,

*
, * \,
" , , {>]
, ' . "
,
*
; ^
,

*
^
.
, .
,
\
,

, . \
.
*? ,
-
.
*
\ ,
, \
-. , , \
, ,
,
;
, \ '
, .

,
, \
.
, '
, ,
, ,
.
* Roro. , 32.
ibid. 3; Galat. iv, 4.
ftoui. v i , 10.
II Gor. v, 21. Acl. n , 3C.
1
PATEOL. Ga. X L V .
714
eorum qua; in myslcrio inlclliguntur, intcr se

accomniodamus, et quoJ liumamim bumauilatt,
quodquc excelsum cst divinilali; ct asserimus,
quod qualem:s Deiis est Filius, impaiibilis prorsus
esl cl incorruplibilis. Quod si in Evangelio perpessio r t affeclio aliqua dicalur, per bumanilateui,
qua* lalcm aiicclmn stiscepit, opcratm cst. Diviuilas cuini pcr corpus assumptum salulem vere
opcratur, carnis quidein passionem esse, Dei vcro
operationein, lamclsi quidam Aposlolum cnntrarii
dogmatis patronum ac defensorem allrabunt dicrulem, quod proprio Filio non pepercit , et
Deus suum Filium misitquaeque
sunt bfjusmodi,
qu;v divinam naluram in passionis dispensalione,
non vero humanUatcm speclare videnlur : nihilo1
minus a sacris decretis non recedcmus, ipso Paulo

iiudius de hoc mysterium nobis cxplananle. Dbique enim Gbrisli parll b u m a n a B passionis dispensationem aseignat, cum d i c i t : Quoniam per hominem
mors, et per hominem resurrectio mortuorum '.
E t : Deus suum Filium cum misit, in similitudine
carnis peecati, in eume peccntum condemnavii: in ranit,
inquit', nonin divinitale;ci:Crucifixu$e$t
exinfirmitate, carnem per infirmitatem significans : vmt autem
ex mrtute*, divinitatem per virlulem demonstrane ;
et: Mortuus ett peccato, id est corpori : vivit autetn
Deo ,\d estdiviniiaii. Qnare pcr baec aslruiiur quod
bomo mortem guslavit: immonalis vero natura ntorlis passionem non accepit. EvEum quipecealum non
novit, pro nobis peccatum fecit : rursus peccatum
carnem nominans.
lloc auiem etiam obiter dicamus, non inutilius
forte principali p r o p o s i l o videbitur adveniiiium boc
acroania. Siquidem sancto Pctru dicente, Dominum ipsum et Chrittum fedl ; et rursus a p o s l o l o
Paulo ad Hebrxos : quod sacerdotcm fecit : abripit
Eunomius verbum fecit ut exsisientiae ante sxcula
demonslratifum. Ac pcr boc putat oportert no- .
struere Dominum quid fact tium essc. Audiat i i
Paulum diccntem, quod eumqui non novit pcccatnm,
pro nobis peccatum fecil . Si vcrbum [ccit de Domino, atque cx epistola ad Hebreos, et ex Petri
voce ad aetcrnam notionem remiliii, prxclare ba*
b e a t , et hanc i b i voccm qtiac ait, quod peccalum
%
l#
ipsum fecil Deus, ad prhiam essenlia? subsislenliain

revocare, el cx boc lceiimonlo, ul dc aliis jam
fecil, demonstrarc conari, ipsum faclum esse. Ua
ul diclionem fecil ad essenliam referat, sibi ipsi
cobaerenter faciens, ei peccMtim in esseniia reapiciat. Quod si hoc propier abeurdilatis perspieuiiatcm dicerc erubescai, atqucin extreniis tcmporibnsfaciainoeconomiam.idesldigpensatione n.dicat
Aposlolum oslend^re ex eo quod dixit, Peccalum
ftcit;
sibi ipsi persna leat per eamdcui cousc
qiicntiam, el itlic verbum fecit ad oecMionijain
rcspiecrc.
4
* I Cor. xv, 21.

Rom. , 3.
Uebr. v, 6. " ftom. , 10.
I I Cur. x m , 4
23
715
S. CREGORII NYSSEiM
7li
Sed rcvcrtamtir rursiis ad id unde dtgressi

' .
gtimtis; sexccnla cnim alia pracier hasc ex ipsa

Scripiura possuinus colligere. Nec puiel quis- .
quam divinum Apostolum in seipsum diyisum sibi '
ipsi contraria senlire; acpro coniirmatione suorura
,
dogmatum pugnantibus ad argumcDtandum in
iilramque partcra ex a>quo per sua acripla ma '
terias prabere: siquidem invcnerit quis diligcnter
,
exquirens, quod ad unum cxacle ejus sermo re . \
spicil. Neque in sententiis, nequc in nntionibus i n
certal: ubique cnim bumani cum divino lempe- ,
ralioncm prajdicans, nibilominus in ulroque quod
\
ouique proprium est intuetur, u l eliam bumana
,
inflrmilate per conimunioneni cuin incorruptibili
\
in id quod melius esl transmutala: et divina po "
tentia non a propria dignitate excidentc, per eam , ,
quam babct conncxioncm cum eo quod cst bumile.
*\ Cura igilur dicit quod Filionon pepercit
verum
, .
Filium discernil a generalis et () adoplatis : bis
dico, qui pcr ejus impcrium producli sunt ad gc- . \
ncratiojieni: proprii addilione quod secundum naluram esl fanniiarc signiftcans. Ac ne quis im, ' mortali naiurae passtonem crucis aQYicet, per alia
, \ ,
manifc6>iora talem emeadat errorera, medialorem
\ , '
ipsum Dei et bominum, et hominein et Deura no\ , \
minans, ut curo duo de uno dicuntur, congruuin
\ , , \
intelligatur in ulroque: in co quod divinura esi ,
impassibili&as, in eo quod est bumanum, in pas
sione dispeusatio, curo intcllectus distinguat et
, . "
dividal, quod propler bcnignitatem in horoines C \ quidem unitum est, raiione autem distinclum et
discretum.Cum aulemquod supereminct el superat
omnem intellecttim praedicat.allioribusususest nominibus, in omnibus Deum etmagnum Deum,et virtutem Dei, et sapieniiam, et talia nominando, Cum
vero oinne necessario proplcr uoslram inftrmitatem
assumptum perpessionum experimentum sermone
describii: ex nostro simui utrumque nominai, hominem ipsura appellans, non conimuneni facicns
cum reiiqua natura per vocem eum qui signiiicaiur
(6)ulinuiraque quod piumeslconservelurel humanilale pcr assumptionemgloriiicaU, el diviiiitatepcr
accommodaiionem exinanila. Sed qui del quidem
perpcssionibus bumaoam partem, opcrelur vero
ejus qtii perpcssus est resurrectionem pcr divinam ^
virtutem. sic morlis experimentum ad euin qui
parliceps faclus csl iiatura?, palibilis referlur, propier bonunis secum unionem. Atque illa excelsa
ei Deo dccora nomiua in hoininem descendunl.
Ita ut Dominus glorias is qui in cruce visus cst,
nominelur, propter lcmperaiionem naturaa ipsius
C U I Q ro quod esi butnile, ei quod gralia nominum
cx divino ad hiuiiaimm transeal. Ob eam cntisain
varie diffcrenterque ipsum iradit, modo quidem
eutn qui de coelis desccndit, niodo e inuliere geRom. v i n , 32.
(a) Hoc invenitur in Juslimanied.DefiIeadv. harreses.
ib) Texlus Grscus corrupliis. Medicinam fa< ii cod.
, ,
, \ , \ .
, \ .
^ ,

, ^
. . . . .
,
, \ (6)
.
\
\
int
. * \
,
, \
.
,
,
, \ , \ *
,
1 1
Hnvar.,
, >' <. sv)a-
. ; |
. Ihim
idcm cod., . .
717
CONTRA EUNOMIUM, LIR. V I .
73
, \ - nitum, et Deum ante sacula, et in exlrcmU diebus

, \ , bomtnem, sic etiam impatibilis unigenitus Deas,
et patibilis Cbristus esse creditur, nec sermo pcr
. ;
coniraria menttlur, applicans et accommodans ul r i * que nominum quod congraum esl sccundwn seosum.
; Si igilur haec sapere ex divinitus inspirala doc , * trina didiciroua: quomodo homtni commuui salulis
, ' nostne causam altribuimus ? Quod si beali Petri
,
voccra fecit non ad subsistentiam aeteritam, sed
; ;, ad rccentem oeconomiam ( i d est dispensationen;)
, respiccrc determinamus, quid hoc commercii lia ,
bet cuin crimine? Magnus enim bic Apostolus,
. \
quod in servi forma videtur, illud per assumptionem
,
factum esse a i t , quod qoidem ille qui assumpst
,
secundum suam naturam erat. Etenim in epislola
, ^ ad Hebraeos sequale cx Paulo discere licet, dtim
. dicit, apostolum et ponliGcem confessionis nostrae,
, ;* Jesum a Deo constitulum esse, fidelem ei qui fccit
illum *. Illic enim eum qui proprio sangtiine
, pro peccatis nosirie sacrificc sive sacerdoialiier

\
placavit, ponliflcem cum nominavit; non priuiam
, \ .
,
Unigenili subsistenliam per dictionem ftcii renun , , , liat, sed usitalo more in sacerdotum indicalione
, ' , nominatain gratiam repraesentare volene, a i l , (ecit.
, . Jesus euim, sicul inquit Zacharias, magnus tacer \ dotum princeps , qui proprium agnum, boc est pro , ,
prium corpus pro mundi peccalo iromolavir, qut
\ , \ , \
propter flliolos qui participes suni carnis c c san *
guinis, similiter ipse sangmnts parliceps faclus.
, \ \ Q non quatenusin priucipio erat Verbum et Deu*,
eliam in fonna Dei exsistens, et cum Deo q u a * lf , ,
liler se babens, sed qua seipsam exinanivit ia
.
forma eervi, et se oblationem et sacrificium obu. ,
. * lit pro uobis, bic erat sacerdos niuliis posi gcne \ , \ rationibus sccuadum ordinem Melchisedecb. Novit
plane de hoc myeteriuui, qui non frigide el lan* ,
guide in sennone ad Hebrseos coNocuius. Simililer
\ * " igittir, ibique sacerdos et apostolus, el illic Domi . ntis ei Christus factas esse dicilur, partira quidem
t ad conomiam (id est dispensationem) pro no ,
. bis; partim vero propter bumanilatis in divinilatem transformaiionem clinstauralionem. Nam Apo
\ , - stolus ibi facturam inlelligit
refeclicnem eive instaurationem.
ManifcMa
,
l f
,
,
D igitur calumiiia adversariorum, mconomia (dis~
pensa(tonti)vocabula ad aciernam ante sjpcula sub, . sistenliam oalumniose rapieutium. Ncqnc cnim
, similitcr ei nnnc et prius ab Aposlolo Clirisluni
, - cognoscerc didiciinus, sic dicenie Paulo : si ali* , quando cognoviwus secundum carncm Chriitum,
itd nune jam non novimus ; quasi illa quidcm co ,
. gnilio lemporariam dispensalionem dcclaret, haec
, vcro aeteruam exsislentiam indicel. Non igitur
niediocriier criminibus refellendis raiio nobis do* ,
fcnsionem altulit, quod neqne duos Christos, vel
Dominos exislimemus, nequecruccm crubescamus,
, ,
neqnc coinmunem boinincm pro mundo passuni

, 11
iliilipp. i i , 6 sqq.
Ucbr. m , t .
" Zacb. m , i .
, e
HCor. v, 16.
719
S. GRECORII
NYSSEM
720
opinemur: neqne vcrbum fecit, ad cssenlije prae- *rvrat

,
ofae
slruclionem rcfcrendum esse puleimis. Ua2c autem

noslra cum talis sil opinio, non parvum liabcl ab

,
ipso accusalore auxilium oralio. In quibits dum
,
vebemciiler el impcluose in nos linguam vibral,

.
\
cl boc o)>jicil, quod hanc ipse tecum repugwniliam
\ , \
referl Basilius, alque aperle ostendil, ne.fue scttlen . "
lia' apostolorum meAtem adhibere, ncque suurutn
tcrmonum conseeulionem servure, ex qiiibus vcl iuic- \ ^ \ , \ \ , \
, . \ , \
qualitalis conscius concedet Verbum quod erat iu
\ ,
princtpxo, ct Deu* erat faclum e$se Domiuum, vel
, ,
pugnanlibus pugnanlia compingU. Hic cnim ctiam
\ \ ,
noslcr csl scrmo quctn profert Eunomius, dicens
, \ ,
euni qui in principio crat Verburo d Dctis etal,
\ factumesso Doniinum. Ensenim quod c i a l c l Deus,
KVcrbiinv,ct vila, ct luv, graliaquc et vciilas, ct , Dominus, el Cbristus, ei omnc excclsum difinum- , \ ,
qtie no:i*en in iussumplo boniino, qui niliil lionim
\
crat, aliaque oninia faclus esl qiiaicunqiie Verbum
-

eral : cl cum aliis ciiam Cbrislus et Dominus

sccundum Pelri doclrinain, et scctindum Eunomii
, *
confcssionem, non dfviuiiale pcr progressuin quid
\ .
adipisccnle, sed in naiura divina omuiexcelsa dignilate luccsceme, sic i i l e l Dominus ct Cbrislus, n o n
sccundum divinilal m ad gralix accessionei venieas, nullo enim destiluta bono dmnitalis
natura
pro confesso habelur, scd quoJ bumanuiu estad divinilalis pai licipaiionem adducens, ^ iU2 prr C b r i s l u m
ct Dominum stgnificaliir.
Ac de bis quidcm suilicit. Quod autem in ca\ \ . \
himniam uoslri dogmalis ab Euiiomio dicilur, quod
' in se'psum exiiianilus sit Cbiislus, jam abunds Q VOV, ,
'' "
per ea quas suiii dicla cxquisilum cst, pcr quas
" *
" ' "
* " '
' ~

demonslralum csl, ip&umsuam blaspbemiani noslro
.
dogmali aff.iearc. Non cniui qui naiuram immuta , \ , ^ tx
bilem subiisse crcatam el morlalcm coufilelur, a
, * simili ad simile transitum dicit, scd qui nullam

omnino migralionem a magnificenlia ualure ad
.
id quod bumilius est cogilai. Si enim creatus est
,
ille sccundum ipsoruin sernionem : creatus autcm
, \ ct bomo; fundilus miraculum praedicalionis verbi
\ ,
subreplum esl, cl in bis qiue dicunlur nibil eel
. '
admirabile el inopinalufl), si crealura ipsa iu eelpsa
*
facta sit. Sed nos qui ex valicinio didicimus dcxlra
, vExcelsi imniulalioneni; dcxlerani Patris Dei po , \ , lenliam sive virtutcm dicinuis universi ondiiri%
, ,
cem, qua? quidem esl ipse Dominus, nan iU pars >, '
, * ' .
ex loto pendens, scd ex illo quidem (ueiiipc Deo)
cum sit, in seipsa sccundum propriam subsiaen- ,
,
tiam conspicilur. IIoc dicircus, qcod ncquc dcxlra
, secundum ralioncm nalurae ab illo demuiala csl,
*
cujus est dexlra : nrqtie mulali:) ejus alia qua?dam
prxter eam q ian camis csl () a persplcacibus , ' \ \

vis.is, qua qtiideni facinbal opcra a Palre, dcxha
I V i , el esl ot iclelligilur; q.na vero carnis vcla- ^ , *
.
incnlo obduccbatur sccunduui id qtiod oculis ccrne , batur, alius sivc divcrsus ab co qnod cral naiura
>, ,
conspiciebamr. Idco ad Pliilippuai dicil, solum
qnod lntilalum erat carneis oculis intuentcm : , .

Resplceper mutaium id quod esl immulabile el , 0<>
%
(n) Locum e* eod. Bavarico sic aupple, ;

'
; ;. cNe9
quealia hujus dexiera3diversiias praeier eam. qnam e*

carne asstinipla habei, adferri poiest: crat enim vere ilexlorj ipse Dcusincarnemanireslali)s,eipercarnniabiUfs
quibus perspicacior inlelligeadi iacultat ent, cogoilus
TC!
CONTRA, EtJNOMTUM, LIB. V I .
TU
\ , seniper idem. El si lioc videris, ipsum Palrmi

, ;
quein qu%ris videre, inluilus cs. Qui enim vidvt
** . me , uon cum qui apparel iu mulationc, sed
\ , vere me, qui sinn in Patre, ipsum illuin videbit
, \ - in quo sum, quia idein characler divinitalis in
- ambobus conspicilur. Immorlalem igitur et inipa libilcm et increalam nalurain in patibili crcalura
;
credentes, el in bis mulalioneni inlclligentes, quo ' ,
modo ipsum in seipsum exinanitum esse diccre
. insmiulaaiur ab iis qui suam ralionein prae 110 ; , , \
stris decretis vcnditam? Creati cniin ad crealum
.
communio, nulla esl dexlra? mulalio. Nam crealam
,
dexlraiu increalae naturae aulumare, solius esi
, \ , Eunomii, cl eorum qui similia cum eo seoliunl.
, , ,
Qui enim oculuin babci ad verilalem contuenteiu.
qualem AUissiinum videl, lalem et dexleram Allis\ . " siini coniemplabiiur ; incrcaiam increaii, boni bo ' , nam, actcrnani aHcrni, cum ' anernitatem ejjis
, \ oflendal, quod pcr modum geueralionis sil in Pa ire. Qaare fefellit seipsum accusalur, dum propriis
coimeiis et probris conlra.nos iitilar, nescien^se

hpc proferre adversus eos qui in passioneat ira , ^
pinguni, el pcr boc essenliaruoi diversiUlem (alle
rilalem) prastruuiit: quasi Palpr qjiidem propter
.
nalurae excelleptiam sWe eminentiara passionem non admittat, Eilius voro proplcr defeclum
immutaluro slaiura ad perpessionum communionem descendat.
,
llaec dictis adjicere volo : qtiod secundum ve \
ritateni nulla est passio, qiue nou ad peccalum
. - feral. Neque propric quia necensariam naluro
, Q sericm, , id est passionem, seu affeclum dixe >. \ .
r i l , speclans via progredienlcm in ordine quodam
ei consccuiione compositain naluram. Nam eleineu ,
torum divcrsi generis inter se concursio ad cor ,
poris noslri conslriiclioiiero, coinpositio quaedaui
. esl e* pluribus dissimilibus congrucnler conflala.

Rcsoluta auteui couvenienli leuipore, quae eleineii ^ torum concursum colligabat barmouia; rursus
$ .
coniposilum in ea cx quibus conslabal dissolviliu\
JV , \ .
IIoc igilur nalura: poiius opus csl quam
id cst passio, sivc atfeclio. -Solu<u eniiu quod ex
0* ,
contrario ci quae sccundum virlutein est, ,

impassibiliiaii inlelligilur, propric ,388 nem vocawus, cujus eiiaiu in coramunioae noslra;
, *
\ . nalune experiero permansisse eum qui nobis salu , , - tem gratificalur, crjedidimue, qui per omoia secundum similimdiueiu lentatus est, absque pcccalo .
, ,
,
E]us igilur qui vere est affeclus, qui quidero inor
, . bus est clcctionis sive consilii, non parliceps f u i l :
Peccatum enim (inquil) non \ecil uee in ore ejus
,
proprielalum autem natura?,
, - dvlu* vmnlu$ esl :
, \ , \ , \ quae per aliquaro consuetudinem et abusioneni
, \ a^quivoce dicuntur , id eet, passionu, haruui
^ , paiiicip<m fuisse Dominura ceiifilemur, ul geuerationis, nulriliouis accretionis, soronique et las
eiludiuis, ei aliorum quibus naluralitcr aniina ad
, \ , \
, \ , corporeas molcstiai et dolures solet aflftci, ejus
"
quod opus cs( desiderium, ex corpore a d a n i i n a i a
, e
1 1
18
Joan. i i f , 9.
I T
Hebr. , 15.
I Pelr. u , %l\ Isa. LHI, 9.
723
S. GREGORIINYSSENI
TU
appetUu exlendente, et doloris scnsum et timidi- ,

, \ , \ , \ latem ad mortcm, el quxcunque ejusmodi, prater
id quod ad peccati conseculionem fert. Quem- , \ , \
admodum igitur ipsius virtutem pcr omnia pene- ,
, . ;
tranlem animo comprehendenles, in coelo et in
,
aero, el tenra, et mari, el si quid supercoelesle
, ,
et subterranemn, ubique, cl per omnia ipsum csse
,
credimus, nibil autem eorum in quibus est illum

esse diclmus. Non enim co&lum est is qui ipsum
patmo conlinente universum complexus est; noquc , . '*
terra, qui coniinet gyrum, sive ambitum lerrae, , \ , \
nequc rursus aqua, qui htimidam compleetitur na- ,
luram; sic ncque per dictas carnis affeciiones , \
, \
venieniem ipsum affeclibus obnoxium esse dicimus:
\ .
eed ut eorum quae sunt auciorem et universi com
prebensorem, alque ineffabili potentia proprise ma- ^
,
gnificenlfcc quidquid movelur gubernautem, et quod
,
alat i i i fixa stabillque basi conservantem. Atque
\
in nobis nalom esse dicimus ad sanandum pec. ,
eali morbum, concinne congruenterque aflectui sive
passioei medtcinae efficaciam accommodantcm; ut \ .
noverai conferre parli crealurae aegrotanti, sic sana- \
tionem inducentera, Conducebat autera sic taclu cu- .
rari affectum ejns, cui cora el medicina adhibeba- ,
, \
tur. Non tamen quoniam infirmitaiem cnrat, idcirco
, \ (>
Ipse morbo et passioni ubnoxius fuisse putandus
csi. Neque enim de hominibus tale quid diccre con- ,
suetudo permittit. (Jui enim aegrotum tangit, ut ^ . 3
, \ curet, noo eun> roorbi parlicipem esse dicimus, sed
atgrotant graiificari et liberaliier ad sanitalem re- Q
dUum prsebere, non autem morbt pariicipem esse
dicimus, neque enim Hlum affectus, sed contra Ille
worbtmi langti; si igilur qui per ariem corporibus
bonum aliquod operator, non languidus et a?grolus,
sed huinanus, el benefacior, el id genus nominibos
appellatur; cur ut buinilem, abjeclam et ignobilem
circa nos dispensaiionem calumniantes, per hanc
prompie Pilii essentiam iinminulam esse aslruunt,
quofl Patris quidem natura sit perpessionibus et
atfrclionibus superiar, Unigeniti vero a passione
Doti libera et pura?Si enim ecopus dispensationis
pt*r carnem, non ut Dominus perpessionibus fieret
obnoxkis, sed ut humani generis amaior et bene-r
xolua oslc oderelur; benignus autem et benevolus
erga humanum genus Paler esse non arobigitur; ^
ia iisdem igilur est Paler cum F i l i o , si quis ad
fcopum velit apeclare. Quod si Pater mortis dissoluiionem non operatus est, nibil mireris. Etenim
eiiam oxnne judicium dedii Filio, ipse neminem
Judicana
nou quod non possii vel servare quod
perierat, vel judicare eum qui peccaverat, per
Filium h c faciens, sed quia per suam potentiam
per quam omnia operatur, baec etiam faciat; polentia autem Patris est Filius, Quare qui per Filium
eaivi facti sunt, potentia Patris servali sunt. Et
qui ab hoc judicantur, Dei justilia judicium subtunu Cbrietus eniin est Dei justitia, quac pcr
* Joam , * 5 .
\ 0, \
, \ *
\ \
,
,

,
; ,
, \
*
, .
, . \ \
, ,
,
, ,
, ' ,
\
. ,
. \
, .
,
,
, ,
,
,
, \ '
725
CONTRA EUXOMIUM, LIB. V I .
726
* \ Evang licam doctrinam revclatur, sicut ail Aposto\ \ lus " , sive lolum mundum inspicias, sive partes
, mundi quae loium coniplent, Iixc oiunia sunl Patris
. \
opera, poientiae ipeius opera facta, sicque de a n i , bobus vere dicit sermo, dum ait Palrem omnia
. " \ , operari, et sine Filio nibil eorum qux sunl fien:
, ' ,
poienlia? enim efflcacitas ad cum cnjits esl po ,
tcntia relationem babet. Quoniam igilur Pairin
,
polenlia Filius est, omnia opera Fiiii sunt Patiis
, . opcra. Quod enim non nalurae inGrmiiate ad pas , , siotiis dispcnsalioiicm, sed polesiate voluntalis
.
venit, infinilas voccs ex Evangelio proferre licerei,
,\ , qtias omitlam, quia boc satis perspicuum e s l , n

iu certis et confessis immorans, sermo longius
\ ,
protrahatur. Quod ei malum est id qnod faclum est,
, \ ,
non solura Patrem, sed eliara Filium a malo se parare oporlet. Si autem bonum eorum qui pcric; ' \
runt ealus, non passio, sed in homioum genos
, \ *
amor et benevolentia quod faclum e s i : cur Patrem
.
a gratiarum aclione ob saltttero uostrara alienas,
, qut per propriam polenliaro, qua? quidero e&t
* ,
Christus, Ubertatem a morte horainibiu operaitis
,

- eai ? Sed ad vebementem orationum gcriplorem rc. \ \ \
deundum est, et eoociUla illa contra not eloquentia
, \ * resumenda nobis est. Aecusal noa, proptcrea quod
.
non dicamus essenliam Filii faclara esse, ut Pelri
voci adversanles dicentis, Ditminum iptum et Chrhtum fecit, huuc Jesum qu$m vo$ crucifixitth. MuUusque est
o b hsec kidigne fercns, etconviciisproacindens, et conglruit ea quibus puutse nostrum sermonem refulare.
* C
Videamus igititr vim argomenioram : Ecquid, i n Kal , \,
, quit, mertiuimi omnium! urvi fermam hab$n$
,
formam servi accipilt Nos ei respoudebimus,Ku 11 tis
; \ , eoriiio qui menie sunt praediti u l e quid dixerit,
, , nisi corum aliqui, qui omnino a Ckrietianoruni
.
spe alienaii fuehnt. Sed vos isii eslis qui no* iner (5 , tias et stuporis accusatis, qui creatum Creatorent
.
non admillimus. Si enim non mentitur qui per
: , prophetam dicii Spirilus sanclas : quod Cuncta
, \ , serviunt, ct omnis crealura servit; crealus auiem
' , secundum vos Filius, conservus penilus est cum
, , universis, quia cura creatuia communicat, ei ad
. semlulift comiminioncm simul adigilur. E i autem
\ qui serrit prorsus vos servilcm formara circumpo. - niiia. Nofi enim jam servum oatura conCtentes, ob
oci . D servitutis peraonam erubescere vos oporlet. Quis
, (, 6
igitur, oratorum acotissime, ex servili forma F i lium in aliain formam servi transiert, an ille qui
, 6 , ei iiicreaiam naturam ailribuit, qua etiam non
; ^- senrire simul demonsiraliir? an polius vou qui
0
clauiantes propalatit Patris FiUum aervum esee, et
, \ ' anie servi /ormam, ipsius imperio subjici? Non
; , alios judices postulo, Ubi de iis comroillo aenlen . tiaiu. Neminem enim arbilror sic adversus veri , tatem impudenler aiflci, ut cerlis ct concessis prae
* . impudenlia incunctantcr adversaH velit. Quod enim
, diciiur cuivis noUim est ct perspicuum: quod id
, ,
quod natura servum est, serviiutis propnclalibiia
. el noiis ineignilur; propriuiu enim servitulis est
, creatum esse. Qui igiiur ipsum servum dicit
7*7
S. CREGORIl NYSSENI
7%
ftlraiu subiisse formam, ille est planc qui ex scrvi-

. * tnle in servituteiu Unigeiiilum remigrare facit. Sed
diciis reluclaiur, ei dicit paululuiu infra : C u , *
, cr.im interjecta sunt, quia niediocriler in praecedcn,
tibus examinata sunt nunc iranscendam: ut ad dicendum et semiendum impossibiHa audaces noe ,
caluronians, niiserationc ctiam dignissimos appel- , 04 \
lans, bsec adjicil: Si enim non de Vtrbo quod eral kr , ,

in principio et eral Deus, beatus Petrus disseril: sed
, ciyde eo qui videbatur, el qui seipsnm exinanivit, sicut
ait Basilius; qui autem videbalur homo leipium ext- ,
nanivil in sertsi formam; qui autem seipsum in [] ,
(ormam tervi exinamvit, in hominis generalionem , *

.
ifipsum exinanivit.

Fortasse quidcm comimio ex iis quae perlecia
sunt, audkorum judicio deprehcnsa cst conslru- R ,
ctionis bujus sermonis callidiUs simul et amenlia. \
* \ *
Nihilominos paucis verbiseorum quae ab ipgo dicta
eunl refitlatiottcm subjiciemus: non ad evcrsionem
lam indocii et ioscili commenli, quod eliam per ee , * ;
flpud aitente aadientes eversuin esl : sed ne v i - * *
rieamur praUexlu et specie conlemptue vililalis ser-
monis, deepicere quod propositum est inexcussum. .
Sic igilttr sermonem consideremus: Quaenam apo- *
, \,
tloti vox?tfo(m sit, inquh, quod Dominum ipsum ;
Chrislum fecUDeus . Deinde velut si quis scisci- .

talus esset" in qeo facla esset tadis gralia, ceu
, , ,
drgito aubjectum ostendit : llunc, inquit, Jesum
*\
quemm crueifixhti. Quid de eo inquH Basilius? , .
\ ; "
qqodtaaecvox sermonis deuionslraliva hunc faclum
essedicil Cbristum et Doroinum, qui ab ipsis au- , \ ,
Henlibus cruciihus fuerat. Vos enim, ait, crucift- ' . ;
xislis. El verisimilc erat eos qui contra ipsum * \ caedem posliriaverant, auditores fuiase sermonis. ' ,
. ^ . Non enim a cruce ad Petri concioncm mtilluin
.
aberat lempus. Quid igitur ad hoc proferl Eunouiius ?
de eo quod erat in principh Verbum, ; ,
tt Deus erat, ditserit Pelrus, sed de eo qui videlur, ,

quique seipsnm exinanhii,

iicut aH Basiliu$ : ,
Exinanhit autem qui cerniiur homo in servi for- ,
mam. Subsislc. Quis hoc d i c i t : quod rursus se- .

Jpsum exinanivit qui cernitur homo in servi formam; , ,
el quis aslruit, quod anteapparilionero percarnem,
cmcis facta esl passio? Neque enim crux anle , ,
%l
corpus, neqoe corpus ante servi formara. Sed [> ;

quidem Deus in carne manifestattir; earo autem ,
qna3 Deum in seipsa ostendit, postquam implevii * ' ,
, *
per seipsam magnom morlis mysterium, in excelsum
,
et divinum per tempcrationem transmulatur, facla
* ' ,
Chrislus et Dominus, in illud transformaia el
\ , \
immutata quod quidem erat qui iniila carne seipsum
manifestavit. Sed si nos rursns haec drceremus, , \ eiim qui in cruce demonstratus est in alierius ho- . * ,
ininis generationem exinaniium esse, quod nos di- \
,
cere iste veritatis propugnator astmit, boc ad
verbum composito cavillo : Si qui videiur homo, , \ ^
,
\, tnquit, txinanivit teipsum in $crvi formam
qui
1 1
Acl. , 5b\
CONTRA EUNOMIUM, LfB. V I .
7*3
autem exivanivit seipsum in servi formam, in /10mmis generationem seipsum exinamvit : <jui igilur
,
videlur homo, in hominis generationem seipsum txu

nanivil.

.
quomodo proposiii slirdii memor est! quomodo
* I
sccundum scopum conchjsioncm couiicil Chiislmn
! faclura es9e et secundum homincm qui cernitur,
\ , \
apostolom dixisse ait/Basilius: hic aulcm vehe
mens el solcrs dielorum evcrsor : Si non essenliam,
\
, \, inqnit, ejus qut erat in principio faclam esse dicil
, Pelrus, qui oculis ccrnituT homa in senri formam
scipsum cxinanivic. Qui autem exinanivit semet . *0
ipsitm in servi formarn in hominis generalioncm
,
scipsum cxinanivil. Eunomi, bac inexpagnabili
. , .
sapientia victi suinus. Refutata sunt potcnter, per
' - ca quibus didicimus, aposloli sermoncm non re, * . " 3 - spicere ad cum qui ex infirmitate crucifixus cst *.
, Quod si boc ita esse crcdiderimus, rursus qui VH
, . dctur bomo, alius gignitur, in aliam boniinis gene ;
rationem exinanilus. Non cessabis aliquando ludere
conlra non audenda? non erubcscestn tam ridiculis
; ,
cavillis di vinorum mystcriorum cxsolvere melumTnon
I \
converlcris nunc certe, siquidem non prius ad cogno*
, ,
accndum quod unigenitus Deus qui erat in sinu
\ , \ Patris, Verbum, etiam rex cl Dominus, et omne
\ , !> , excelsum nonien et cogilamen, nihil bonorum iieri
. indigct, ipsc cum sit omnium bonorum pleniludo.
xl , ;
Uic aulem in quid itiulari polest, ul fial illnd quod
, , prius non erat? Qucmadmodum igilur qui non
,
novit pcccaium, peccaluro fit, ut iollal peccatum

\ . .
'
,
- i - C
\
\\ tr.'.
t* m u n d i : sic
. rursus caro quae Dominum
_
.
accepit,
,
Cbristus et Dominus efficilur, quod non eral na . * , '
tnra in boc transmutala per teniperaiionem. Ex
\ ,
qiiibus discirmis, quod Deus non in carne manife* ^ \
stalus esset, nisi Verbum caro factum cssel; neqne
,
caro bomrnis quae circumdedil ipsum in divinilatcm
\ . ... ()
transmutata fnisset, nisi quod apparebal factum
,
essel el Chrisius el Bominus. Sed despuunt... nostrse praedicationis, qui pcr syllogismos in essenliam
, \
Dei irruunt, et volunl euin qui omnia quae sunt ad
,
orlum adduxit, demonstrare ipsum partem esso
, \
creatura?, atque in auxiliin la-lis conaius vocem
,
Pelri ad blasphemia? praeslruetionem perfrabunt,
, qui ad Judaeos dixit: Notum sit omni domui Israel,
,
,
,
quod Dominum ipsum et Chmlum fecit hunc Jesum
bac voce unigeniii Dei
tov
* auem vos crucifixisti$ :
, esscntiam creatam essc demonstrare praelandenles.
. , , Quid igitur, dic miki, num ante saeculum Judaei ad
; - quos facius est sermo? nwn ante mondum crux?
; num anle omnem crcaluram Pilatus ? num primuin
; , \ ; Jesus, et posiea Verbum ? num diviniiale antiquior
; caro ? num ante roundum Gabriel Mariae faustum
; annunliai? Non hic quidem secundum Christuin
, \ bomo, imperanieCaesareAuguslo, principium aumil
,
pcr generationem, sed bic qui io principio eral
\ , ,
Verbum Deas Rex nosler, anlc xternus, sicut Pros
11
II
Cor. ! , 4.
Acl.
11,
56.
() Lcgc cx codice Bayarico.
731
S. GfVEr.Ofl
plieta tcstatur. Non vitJes qualcm inducis verbo

coniusionem, onmia sursum ac deorsuin j u i t a
proverbium confundens? Quinquagesinms posl passionem eral dies, quando hxc Judaeis Pelrug concianabatur dicens, quod Et Dominum ei Christum
iptum Deus fecit hunc iptum Jesum quem vos crucifixislh. Sed quem vos, inquit, crucifixistis, hunc
fecit Deus Christum et Jesum, ut ex bis perspicuum
ossct: quod noo illud quod anle eaecula, sed quod
posl dispen&adonem faclum esl iiiielligil Petrus.
Quoniodo igitur non vides totain in eo quod denionstralur sermunis versari noliliam ; sed ridiculu* videris in puerili sophismaiis plexu diccns , si
eum qui videbalur ei Cbrisiurn et Dominum facium
esse a Deo crcdiraus: necessarium esse rursus in
bominem post exinaniri Dorainum, et secundam
subire geuerationem? Quid magis pertaaecvestium
dogma confirmatur? qaomodo per dicta regis creaiura; essentia creala deraonsiralur ? Ego vero contrarium dico, nostra pcr ea quac nobis repugnant
lefondi, el pre nimia altenlione cgregiuiu loculorcni non advertissc quod ad absurdum cerle dispnlaliencm propellens, quibus conatur evertere, pcr
hxc bis quibus belluui inferiur, opilulalur. Sienim
cx eo quod supereminet ad id quod esl bttmile credenduin esl faclaiu esse Jesu doroigrationem : sola
autcin supereminet crealura? divina et increata nalura, rreatus aulem bomo: forlasse perspiciens ex
propria ralione ad veritalem convertetur, assenliens proptcr bencvolcnliam el benigniialem erga
bomines, quod increalum esl facium esse in creaio.
Quod si pulal creatum Doniinum se demonslrare
per id quod demonstrarit, eum qui erai Dcus b u nianae naiurae parlicipem factum esse: multa ejusroodi ad eamdcni probationcm astruendam invenientur, ex simili patrociniuni oralioni iroplenlia. Etcnim quoniam Verbum erat et Deus erat: poslbsec
autem, sicut ait propbela
In terra visu*, el cum
hominibus conversatus est, unum ex creatis esse
per ba?c demonstrabitur. Quod si haec longe absunt
ab bis quse quaerunlur, neque sitnilia plane propoilis accommodala sunt. Idem est enim secundum
ecnsum, eura qui erat in principio Verbum, raanifestatum esse poslhsec bominibus dicere; et qui
erai in forma Dei formam servi babuissc. Quorum
ai altei um ad blasphemix pracstructionem esl i n ulile, necesse est eireliquum abjicere. Sed humane
benevole nobis consulil ab errore desciscere,
et quam ipse prastruit subinde indicat veriiatera :
Etioi qui erat in principio, inquit, Verbum ei Deus,
hunc factum esse docet Petrus apostolus. Siquidem
ille nobis aomnia flngeret et quae i n sonmis contingii divinationem narraret, nibil forlasse periculi
m e l ipsi concedere ad qnidvis pro suo arbilralu
adducere visionis aaiigrnala. Sed quia divina* voces
dicit ipse se enarrare, non lutum est nobis pro
sua licentia ei indulgere vcrba perperam inlerpre** Baruch , 57.
NYSSENI
73*
;
, ; ,
,

. , \,
,
,
,
, .
\ ' ,
,

,
, \
;
' ;

; \,
, \
,
, '
,
.

\ ,
/
, .
,
,
,
.
\ \
, ,
,

. 0
, .

; , \
, .
, \ .

, \
. , \, \
,
. * , \
,
\ ; . \
, ' '
.
; "
733
CONTKA EINOMIUM, LIB. V i .
734
- lari. Quiil ait Scrijitura? Dominum etChrhttm fecii

Deus Imnc Jesum quem vos cruciftxitiis. Omtiibiis
. ' ,
igilur in eumdcm concurreniibus ei voce deinon ,
, sirante eum qui bumaue nominaliis est, et accusa , - lionc eorum qui cxde se polluerant, et passione
. * secundum cruccm: nccessario ad id quod apparet
inlrlligentia vcrborum refercnda esl. Hic autem
. - Eunoniius ail Pelrura iiaec quidcm diccre, el pcr
, \ verbum fecit qua3 est ante saecula esseniiam de * monstrare. Sed nulricibus el aniculis coucedere
cuin inrantulis el parvulis ludere nibil aflcrl periculi, el ad quaelibel suas iu somniis visiones iradu, t
. , cere: sed cum a Deo inspirata vox ad exposiliouem
, \ , proponilur, vclat magnus Apostolus aniles et inancs voces aflcclare. Crucem enim audiens, cru .
cem intclligo, el bumanuin nomen doctus, video
\
deciaralam per id nomen naturam. Hunc igilur cutn
, ,
didici ex Petro faclum esse Dominum et Christum,
. \
eum qui in noslris oculis factus est dicere non am , , \ \
bigo, prcr.sertim cum sancti sibi concordes sint i n .
vicem in aliis onmibus, lum in bac parle. Ul enira
, \
ipse cruciflxum faclum csse dicit Doroinum : sic el
\
Paulus ail ipsura supercxaliatum esse post passio, * (
nem et resurrcclionem, non qua Deus esi, secun ,
duro illarn rationem exaltalum : quid eninrDei alti ; )
tudine altius eupereminet, ut ad illud Deum exlolli
, ,
dical? sed quod bumanae naturx bumile esl ex,
altari dicit,demonstrantc, ul pulo, sermone assumpti

bominis ad divinae naturaa celsiludinerr., suniliiu.
, \ ^ dinemque et unionew. Hoc igitur magnum Petrmn
signiflcare cTedimus, dum dicit Dominum in cruce
,
factum esse, proplcr in omnibus cum divinitale
, .
unitioncm illud factum quod Deus cst. Quod si quis

cliam concedet iu ipso recte inlcrprelari divinam
,
vocem, neque sic ad scopum hsereseos concludelnr
.
oratio. Delur enim Pctrum loqui dc co qui eral in
,
principio, quod Dominum ipsum el Clmstum fecit

hunc Jesum quem vos crucifixistis. Comperimus ciriiu

.

ncque per hoc blaspbemiam vim aliquara conlra

Yerilalem assumere: Dominum, ail, ipsum et Chri , \,
$lum fecit Deus. Ad quid igittir borum dictorum
.
verbum [ecit reiercnduin esl? cui eorura quxinbac
; locutione posita sunt vocem aptabiinus? Tiiaeniiu
;
sunt: hic, et Dominus el Christus : cum quo boruro
* , \ *

; verbuin fecit construit ? Scd nutlus est tam audax
* \ , el tcmerarius verilatis oppugnaior, quin dicat vcr^
\ bum fecii ad Christum ei Domtiium rcspicere:ipstim
. , enim cuin esset, quod quidera jam erat, Chrislum

\ 6 t Domimim factum esse a Deo Petrus asseriu
Noa meus est sermo, scd cjus qui nos oppugnat
. , '
oraiionc.
.
Aitenim in bis ipsis qtue examinanda nobis pfo
, posuimus, sic vcrbis dicens: De eo qui in priticipio
dpzi ,
erat Deus, beatus disserit Peiru*, et hunc docet / ,
clum este Dominum et Chmtum. Ergo eum cum
. \ esset quod quondam eiiam erat, Chrislum factum
, \ , cssc et Dominum, aii Eunomius, qttalia certc ctiam
\ \ 6\ \, de David liisloria dicit: qiiod filius ctim casel Jessa?
\, \ , ; ct gtcgibus pracfcctus, I H rcgein uiiclus f u i l : uo
t
S. GREGORII NYSSENi
735
quod unciio tunc primura ipsum bominem feceril,

eed cum essct quod quidcm cral secundum suani
naturam, ex privato in regem mutaverit. Quid igitur? niagisne pcr haec Filii essenliam factam esse
pncslruilur, si, quemadmodura ail Eunomius, in
principio ipsum qui erat,et Deus eral, ct Domimim
ct Christinn Detis fecil? Dominalio enhn non essentiae nomen sed potestalis esl, ct Christi appellatio
rcgnum oslendil, alius autem regni, alius iialura?
sermo. Vcrunitamen baec circa Filiuni Dei facla
esse ait Scriptura. Consideremtis igilur quod magis
pium estetconseutaneum. Quemnam per profecluni
alicujus bonorum excelsiorum parlicipem (ieri fas
cst el pium diccre, Deum an hominem ? Quis ita
mente pncr, qui putclDcum accessioneet augroenlo
ad pcrfectum ferri? De bumana aulcm natura talo ^
cogilarc non csl dissentaneum, quaudoquidem vox
evangelica manifcsto
seciindum bumanitalem
Domiuo altribuit incremenlum. Jesus enim, ai(,
proficiebat oclate, et sapientia, el gratia**. Quid
igitur magis consentaneum est ex apostoU voco
supponcrc Deum qui eral in principio ex accessionc
et profcctu Doimnum faclum esse, quam quod bumHe csl bumanae nalurae ex co:umunione cum divinilale ad dignitatis celsltudinem assumi ? Etcnim
David propbeta ex persona Domini i n q u i t : Ego
conslllulus sum rex ab eo . Pcrinde ac si diceret,
Cbristus factus sum. Et rursus, lanquam ex pernona Palris ad Filium : Dominare in medto immicorum luorum . ldem cum Petro dicens, Dominus
fias iuiinicorum luorum. Quemadmodum igitur
rcgni conslilulio non essenliae significat cottslruclionera, sed ad dignilalem provectionem, et qui
jubet dominari, non lunc ficri, qtiod non erat j u bct, sed ei qui esl contra rebelles dat imperium :
sic bcalus Pctnis Cbristum, bocesl regeni oninium
factum csse cum dicil, adjecit, ipstim, ut ab esscntia et bis qua? in bac spectamur separet sermonem.
Cum enim essct id quod esf, quae dicla sunl fecit,
Si igilur fas csset in supereminente nalura dicere
aliquid fieri per proFectum et augiDentum, quale ex
privato regem, cx huimli excelsum,el ex servo doniinum : (ortasse eliam vocem Petri divina? Unigenili cssenlLe decerct accommodare. Quoniani au(cm divina nalura quodcunque iinquam osse crcdita
est, srmper codctn modo se babel, onuii qiiidem
acccssione superior, iinininulionis vero non est
capax, nccesse omnino est, ad id quod litiinanutn
est, sermonem revocare ; qui enim Dens Verbum,
quod quidem eral in principio, boc ctiam nunc
est, cl in peiernum permanel. Scinper Rex, semper
Dominus, Altissimus semper et Deus, nihit borum
ex profecttt factus, sed omnia qui csl in polcnlia el
virlule natwrae, quxcunqne cliam dicunlur. Nutnana
vero natura, pcr assumplionem ad divinitntem
exailala, aliud quid cum essct. ct aliuJ quid facta,
propric et verc Cbristuscl Dominus facla cssc dieit e
, T
Luc. , 52.
t B
Psal. , C.
1 7
Tsal. c n , 2.
736

; , *
, , .

, !,
, , \ , \
, \ ;
\ , * \, \
,
, \ ' \
. )
\ .
;
, ; ,
= \
; \
, \,
5cv Y<ip
,
\,
.

; ,
, , , xh
; \
\ ,
* * TZOL , . \
; , ? ,
, , . "
,
, ,
\ ,
,
*
, * ,
, ,
\ . "
\, .
\
, , \
, \ ,
\
. \
, ,
, ,
.
, , \
, \ \ . '\ , ,
" \ \ ,
, ,
.
, , \
, \ \
. /,
9
737
CCNTttA EUNOMIIM, LIB. VII.
738
\ , lur : ex scrvo enim ipsum Dominnmelcx suljecto

, rcêni, cl Chrislum ex obcdiente fecil : ct quod
bumilc abjeclumque eral superef allavit. Alque ei
,
. qui bumanum babebal nomen, quod superal oinne

nomen, gratificalus est. El sic facia cstilla iuctfa . \ - bilis mislio et coitio brevllalis bmnanse lemperaltt
, - cum divina
uiagiiiludinc. Quocirca et magna
, \ Dcoquc decora nomina buoianu) naiure proprie
.
accommodala stini; el couira per buinana deilas
, \ itotniiialiir ; bic enim ipse babel nonicn quod esi
.
supra omne nomcn, el in htmiana nalura secundum
, ,
, nomen Jcsu ab omni adoraiur crcatura. Inqtiit
,
,
enini, ul in nomine Jesu omne gcnu flcclalur, ctele ,
slium , terrestrium el infernorum, cl omni$ lirigua
.
(onfilealur, quod Dominus Jesus tti gloria esl Dei
.
Patris *\ ScJ basc baclemis.
1
. , .
CONTRA
E U N O M I U M LIBER SEPTIMUS,
.
Tt. C
*: ,
,
,
^
,

.

cr,
,
, ,
^
.
. ,

,
'

.
. ,
,
, ,

,
,
,
,
,
, ' ,
, ,
.
,
, ~
.
V.
.
" ,

.
,
,
.
*. ,
,

^
,
\
, \
, .
%
SEU SVMMARIA
L1BB1
SEPT1MI.
i. Libro seplimo nomen Domini non este nomen e$senlioe, ut Eunomiun opinabatur, sed dignitath, ex
vnriis ad Corimhios et ad Uebrwos dktis,
ipsius Domini vocabulo demonstrat. Et post multa
mirablliter de Spiritu et Domino dhpuiata, ex provrils terbh ostendit, Eunomium reciis dogmatibux,
tametbi utUentenL, propriisque lelit percuttum
patrccinari.
2 . Dicit nuturalem et insitam vocabulorum ad res

habitudiiiem esse immttlabilem; postea disputationem de genito et ingenito pulclterrime exsequitur.
3. Quibus expedilit de nominum et rerum differenlia
disserit, el de itlo, guod cum omni causa carcat,
ingenilum et non subsistens e$t, cuju&modi Sciudnpsus, entauru$, Bliluri, Cyclops, Scylla, quiu
. nunquam omnino nata sunt: ea eliam quw secundum subslavtiam sibi adversantur, $e mutuo corrumpere dicit: nam ignis aquam comiwpit, et
alia, alia. Cum aulem in Paire et Filio nalurn
communis sit, et proprielates unius in atlcro $int,
ei vice verta, nihii detrimenti naturce impendet.
4. Docct omnia, qxitn in rerum nalura condita sunt,
itomina ab hominibus accepisse: licet varie riis nationibus appellenlur, quemadmodum etiam
nobis i n g e u i l i , seu innascibilis, appellalio orta
eal. At ditiiiK essentiv nomen proprium, quod diviuos naturcc v\m exprimat, vel peniius non esse,
vel iwbh ignolum csse.
5. Multi* vero de enlc de wgenita, de bono el de
cunsubsUnuiaHuae dhpiitiUis, ostenso insuper ca*
lestes virmtes non subslantia, ud diqnilate diflerre,
libro ftnem imponit.
%
739
S. GliEGOIUI NYSSENl
740
Quoniam aulem ait Eunomius nomen boc, Do-

\
minut, de essentia Uuigcnili, non de dignilale , \
eminliari, aiqiie Aposiolum ad baec teslein cilat
'
diceiitero ad Corinlhios : Dominus autem Spiriltu
est *, opportunum quidem fueril, neque bunc ejus
errorem tncorrecluin despicere. Dictionem Dominu$ . essentiaBsigniQcalivam asserit, et ad bujtis opinionis , \ ;
demonstralionem dictum sermonem adducit. Vi- ^ . "
deamus igilur si quid commune babet boc quod . , \,
proponilur. Dominus, inquil, Spirilus e*t. Hic vero .
, , \
Scriplurara pro suo arbilrio cxponens, essenliam
nomiuat dominalioitein ; et ex iis quae dicta sunl,
pulal ad probalionem cerlam bunc sermonem addu- . * , *0
cere. Sed si dtclum esset a Paulo, Dominus esscn- \, \ . \
tia esl, nos etiara diclis aesenlircmur. Quoniam
vero a Deo mspiralus sermo Dominum Spiritum * esse dicit : Eunoraius vcro doininalionera dicit

essentianr; nescio unde vim et robur ejus sermo , \
possil babere,nisi forle rur&iis etiam spirilus diclio \
nem a Scriplura poni pro essenlia dical. Quam- .
obrem inquiramus diligeuier utrum alicubi spirilus
,
dictione usus Aposlolus, esseuliain per banc vocem
. ,
\ ,
indicavit. lpse, inquil, Spiriius conteslatur spiritui
\ ,
nostro ; et, Nvllus novit quas sunt hominis nisi $pi
rilus qui esl in xpio *; et, Litiera occidit, spirilut vivi- ' \, ,
ficat ; et, Si spirilu facta carnis mortificaveritis,
' ,
vivelis ; et, Si spiriiu vhimus, spirilu inceda ,
\,
,
mus . Ecquis Aposloli voces de bac re enuroe- . \ /
rando percenseal , in quibus per banc diclionera
\ * essenliaiu signiiicari nusquam comperimus? Nam
9
qui dicit, quod ipse Spiritus teslimonium dal spirilui

notlro, nibil aliud indicat praler Spirilum sancluin,
in menle fnlelium insitum. Eienim menlem suorum
sermonum sape spirilum nominat, quac cum spiritus communionein accepit, bis qui acccperunl,
adoplionis dignitas accedit : et hoc, Nullns
novit ea quasunt hominis, nisi spiritusqiii est in ipso.
Si eliam bomo de essenlia, ct spiritus siniililer,
duas csseuiias in boinine csse ex iis quae dicia
sunt, aslruilur. Qui aulein dicil lilleram occiderc,
apiritum vero vivilkarp, nescio quomodo essentiam
lilterae opponit : vel rursus quoinodo hic pulat
P?uluin diceulem, spiriiu oportcre facta corporis
to!ltre, ad essenliam adducere spirilussignificatum.
Il!ud vero vivcre spirilu el ambulare spirilu, hoc
eiiam prorsus exlra inlelligenliain fuerit, si ad
csEenliatn spirilus siguilicatum referatur. Per aliud
enlni quiduam el non per esscntiam, vilse sumus
pariicipes omnes qui iu vila sumus? deinde. de boc
ucilicel consilium nobis dat Apostolus : esscnlia
vivere; quasi diceret: Po.r vos ipsos el non peralios
vitae participes esiis. Si igilur nusquam bunc proprie licet sensum percipere, quoniodo bic rursus
bypocriias somnioruin imiiaius, pro esseniia jubet
spiriuimcapere, ut concludal syllogistice diclionem
Ihminut dc esscnlia exponendam esse? Si enim
spihlus cssentia est, cl Doiuinus eslspirilus, Domi1
I I Cor.
, !7.
* Rom. , 1C.
l Cor. , .
'
; ,

,
,
. \ \ ,
^,
* \ ,
,
. ,
,

, , *

,
, \
.
, \ , \ : ,
.
\
; \
* , ,
'
. , \
,
Cor. , 6.
Rom. , 13.
Gal. , 25
741
CONTRA EUNOMIUM, LIB. V J .
742
nus igitur prorsns cssenlia invenilur. qiioniodi)

incluclabilis est vis argnmentalionis! Quomodo
, \, i
liccl exucre ct resolvcre hanc inexptignabitcm de ,
monslralionum necessUalem ? Dominus de cssentia
. "
dicitur: quomodo boc praeslruil?quia Aposlolus i n !
qu\l,Dominus $pirituse$t . Quid igitur hoc ad essen ;
liani? Sed spirilum pro cssentia poni jubent de , ;
monslrativarum argumenlatiomim arles. Hxc simt
* \ ,
Aristotelici arlificii praeclara documenla : propterca
.
;
nos qui bujus sapientiae sacris non sumus iuiliati,
\
irtiserabiles secundum luum sermonem (twalus au .
lcm non tamen omnino qui per talem argumenia .
lionem verum pervestigat), sic inlelligere Aposto ,
lum, ut pro cssenlia Unigcnili, spirilum ab ipso
(
poni cxislimet.
), ,
\ &
' .
7
;
(juomodo igilur quod conscquitur aplabia ? non
. , enhu his circumscribilur sensus. Poslquam eniin
, , dixil Paulus, Dominus aulem spiritus
mdu , . x i t , Vbi autem spiritus Domini, liberlas e$t. Si igi , tur Doroinus est essenlia, essenlia autem spiritus,
; quse rursus essentia esscniias? una enim cssentia
, \ . ,
spirilus, secundum luum sennonem, qui quidein
, , ' , esl Dominus. Rursos Domini, qui est spirilu*, al .
lerum dicit spiritum, id cgt, aliam essentiam, sc , ,
cundum tuam interprelalionein. Nibil igilur aliud ,
, \ ^ secundum vcstrum sermonem, quam essentiam es sentise intelligit Apostohis, Dominuiu spiriluni, et
* \ , ^ spiritum Domini aperte scribens. Sed Eunomio qui * ,
dem scripta babeantur proul ei placet; quod aulem
, nos dc boc senlimus, tale est. Divinilus inspirala
. ,
Scriplura, sicut ipsam divinus Aposlolus noininat,
\ . , \,
sancli Spiritus cst Scriplura. IIujus aulem volun . \ , tas et inlentio bominum est utilitas. Omm$, i n , ,
q u i t , Scriptura divinitus inspiraia et utilig : va, ,
ria aulem et mulliplex utitilas, sicul ait idcin
. * , Apostolus, ad doclrinam, ad redargulionem, ad
' reprebensionem, ad correplionem, ad disciplinam,

sive instilulionem qua3 est in juslilia. Tale aulcm
. . , . ;
lucrum non in promplu eet quibuslibel sumcre, sed
. vcluti quodam involucro, corpore Scriplura quod
, divinum est suboccullaiur . . . () quia videlicet
\ ,
legis aticujus sanctio, vel rei gesla narratio praexa\ - D lendatur iis rebus q u menle di bcni inielligi.
Quocirca Aposlolus d i c i t , cos in corde veliim ba ,
bcre, ncc possc ad legis spiritalis gloriam con .
tueri, qui prohibenlur per obduclum faciei legisla ,
*
toris velum. Ideo inquit, Littera perimit, sptritus

, , autem vivificat, oslendeus, quod sa?pe eorum quae
scripla sunt primus quioccurrit sensus, nisi juxta
. , - convenicnlein inlerpreialiunem sumatur, coutra , riuin operalur ei vitae qtiae per spiritum subdeinon w v , \ - siratur : cum spirilus qutdcm, id esl, spiritualis
*11 Cor. i i i . 17
11 T i m . m , 16.
(a) Supple ex codice Bolro. I,ex jnMitiae

r e o i slaluil el utorli addicil: EvanRcliuin confcrt
jiistiliam ct vitain; qim eliam lcndil lrgis scnsus

spiritalis, non lillcralii.
S. GREGORH NYSSFNI
744
Scriplura se.isus, perfeclionem virlulis in orani allectuuni vacuitate bominibus imperct; liilera
,\
vero, Sci iplurarum hislorica narralto, alicubi ctiam
, ,
ilisscnlanearum sive abborrcntium quarumdam re .
rum conlinoat exposilionem ; ac vcluli nalurx af feclionibus concurrcre videalur, quibus si quls , prompte atlendat, niorlis doclrinam liUcram fa *
cict. Eorum igitur qui corporalius in scripla inci ^,
dunl animi scnlicndi instnimcnlis obductum csse
.
velamenlum d i c i t ; qui vero ad id quod iftcnte i n 4 ,
telligiiur, speculalionem converlunt, veluli per- , \ .
sona quadam nudalam revelari gloriam liltera i n - , &
volutam. Quod auleni alliore cogilaiione invenitur,
*0 .
Dominum esse a i t , qui qtiidein est spiritus : cuin
,
cnim ad Dominum se converteril, velamen aufcrri
. '
dicit, Dominus aulem spirilus e$t. Hoc autem d i - ^ <'
c i t , scrviluti litlerx* dominaltoncm spirilus oppo- . \
nens; ul enim ei quod inleriicil, opponit id quod

viviAcal, sic Dotninum serviluti adversari facit. ,
Ac nc confusionem aliquam paliamur de Spirilu
*
saucto, duin docemur per voccm Doinini, ad Uni- , \ ,
geniti opinionem adducti, proplerea resumptione \ *; ,
sennonem communit, et Dominum Spirilum di- , ,
cens, el Spirilum Doniinum appellans, ut per d i - \ .
*0 \ , \ ,
guilatem doininaiionis, nalurae excellenliam de
raonslret, el byposlascos sive personae proprielatem non confuiulal sermone. Qui enim et Domi- \
\ ,
nwn ipstim et Spiriium Domini d i c t i , proprium
qnid prqpter Uuigcnam intelligere doccl : quemad-
?
modum el alibi Cbrisli spiritum dicil : boc idem

praeclare el myslice, id esl arcano, et quod con-
;
&
*
.
senlanee pium cst, secundum evangclicam tradi- tioncm designans. Sic nos qui omnium niaxime , i v miscrandi dicimur, abAposlolo insliluli,ex lillera ^ * ,
quae occidil, ad spiritum vivificaiorcm transimus, . edocti ab eo qui in paradiso arcana ineffabilia d i - *
,
d i c i l , qtiod quaecunquc sacra Scriplura dicit, Spiriliis sancli sint voces sivc eflata. Pricclare certe \ ,
,
Spiritus sunclus loculus eut per haiam prophetam,
prophetans palribut uostris . Hoc ad Juda?os qui ,
. \ '
Koma? crant cum d i x i t , lsaiae voces inferl. El ad
Hebracos cnm pra?posuissel spiritum, in quibus ait, ,
Quapropter sicul dtiit Spiritus , ille sanctus sub- , ' ^
, .
jicit psalmi verba, ex persona Dci fuse el lale
dicia. Et ab ipso Domino idem didicimus, qnod D , ).
; '* ,
David non in se manens, id est, non secumliitn
bumanam nalurani pcrsonans coclcstia annunttabat \ ..
mystcria. Quomodo enim quis bomo exsistcns cos- , \, ,
;
hsle colloquitiin Palris cum Filio novisscl ? scd
Spiiilu afllaliis dixit, eiiam Oorainum Domino .
loqui quae d i x i l . Si wm David in spiritu, inquit, ,
vocat eum Dominum, quotncdo Filius ejns e$t *t .
ErgoNuminc ntllali sanrii vatcs virtute Spirilus ,
sancli inspiranlur : el ideo omnis Scriplura divi- ; , \ \ , ^
, \ .
niiiis inspirala dicitur , quia sit divinac inspira
lionis doctrina. Si corporeum involucrum circum
, , d i X x i
aMfcralur, rdiquum Dominus est, vita et spirilus,
c
1 0
1 1
1 1
Act. x i v m , 25.
* Hebr. , 7.
1 1
Psal. xciv 8.
t
" Mallh. xxn, 4D.
" Tim. m , 16.
745
CONTRA EUNOMIUM, LIB. V I I .
746
, - juxia magnum Pautum et Evangelii vocern. Nain

. Paulus ei qui s? a litlera ad spirilum convcrteril,
non amplius inlerlicicniein servilutcm, scd Domi ,
. - num dixit comprehcndi, qui vivificus esl spiri , , tus. Sublime autem Evangclium d i c i t : Vrrbaqutv
ur quae nuda sint
) \ ego loquor, spiritus tunt et vila
, \ ei vacua corporali velamenlo. Esseniiam aulcm
Unigeniii spirilum inlelligere somniorum interpre . "
- tcs dixerimus. Quin etiam pro corollario illorum
rationibus uleraur, el advcrsariorum tclis verita,
tem armabimus. Licct enim Israelitis iEgyplum
. ,
depredari et eorinn diviiias ornaium nostruin fa * \
cere et noslra. Si spirilus dicilur Filii essenlia,
\ .
spirilus autcm Deus, sic enim ait Evangelium,
\, atquc eliain Palris essontia prorsiis diciiur spi,
}
, , ^
. \
\
,
.
Quouiam igiiur secundum ralionem ipsorum, Filii et
dffereniiain esse, pe.r baec manifesto demonslralum
,

,

*. ' 6 ,
. "
,
, \
, '
. - C

,
,
'
. \
*
,
, .
"
, ' .
,
\ .
,
\ \ , -
,
\
& \
&6 .

,
' ^.
, \
, ' ' % .

u
Joau. ?i
rilue. Sed solum illorum ralio hajc esl, quod ea

qua3 dissimililer dicnnlur, etiani secundum naturam dissimililer se babent; toiicluditur prorsus
quod ea quae eodcm modo dicuulur, neque secunduin naluram sunl intcr se alienala cl diversa.
Patris essenlia dtcilur spirilus, non esscnliae
est.
Paulo post vcro ait Eunomiue : Visjunctarum
essenliarum disjunclce sunt prorsns essenliw significativte appellalionet. ln quibu$ vcro una eademque
9 o x , UHum ptnilus eril quod eadem appetlatioue
declaralur. Quare per omnia qui corripit sapientes in astulia ipsorum, longos labores scriptoris
bujus et inflnilos ob elaboraia sudores ad uostri
dogmatis commendationeni circumduxit. Si enim in
Evangelio spirilus Deu3 d i c i l u r ; spiritus aulcm
Unigenili esscntia ab Eunomio aslruilur, cum nnlla
subsit diflcrenlia nominis cuiu nomine, ncque sigiiOcaia prorsus sub nominibus inler se secundum naluram diflerent. Ac mibi videlur praeclare
babere banc imbellem el minime kedenlem umbraiilem pugnam deinceps ab ipso conscriptaiu,
ad doctoris sermonum accusalionem, inexpun(tam sive inexcussam pratercurrere. Reprehensio
cnim salis valida est et idonca vanitatis dictorum,
ipse senno pcr sc clamans jmbecillilatem. Talibus
atilem in lucia et cerlamine complicari, atquale
cst ei quod dicilur in morluos insullare. Cutn enim
mulla coniidentia el persuasione diclionem quamdain doctoris exposuisset, ante calumniaiivs el cxsecralus, & pro nihilo e*se sc monsiralurum pollicitus, idem ipsi accidit quod slullia ct infanlibu*,
quibus iniporiecta et nondum maiura inlclligenlia,
et inslrumentorum sensuiim imbccillilas non dat
exaclam eorum qu;e apparent cognitioncni : proplerea saepe acerbum stipra capul esse slellas ab
ipsis prxvisas putanles, glebis quibusdam pran pucrili aracnlia lapidant. Deinde cuin gleba cccidii,
cum plausu et risu ad suos aequales glorianlor,
sublalis cervicibus, pcrinde ac si iclus ad slellas
ipsas pervenissei. Talis esl bic qui telo infanliuio
verilatem porcussit, qui tanquam quasdam slellas
64.
PATROL.
UB.XLY.
24
S. GREGORIINYSSENI
748
euperiueentes illrt aovlom ermones cum piius

cxposiiisscl, el proculcala ol bumi rcpotite iiuelii- , \ ^ genlia, c lerra tcrrcnos et-ineialiilcs projecit ser- , \ ^
inones. Qui lanlum sitblimau, quantum non ba ,
beani unde cecidcrint casu ci lcmcrc suopie pon- , derc subversi sunl. Magri cnim Basilii diotio sic ad .
verbum liabct(a) : Eteuim quit kuic sermoni menlis
compos et sobrius eonsenserW, Quorum iwniina
sunl differentia, horum etiam tsssnlias dissidere, ,

nccesu estf Nam Pelri, et Paidi, el ut semcl dicam, ; ,
omnium homimim appetlulionei qtiidem hunl diffe
rentes: omnium tamen essetuia una. Quocirca in .
plurimis iidcm intcr no$ tumui, solis autem pio- ,
prietalibus quec in slngulis consiiUraulur alii ab aliis , di/ferimus. Ideoque sequilur uppellationes, quw sin- . "
gulo9 designant cl notanl, non etse essenliarum - ,
,
gnificatrices, sed proprietalum. Cum igilur audieri- .
" mu$ hoc nomen Petrum, non essentiam ejus hoc no~ ,
mine mente comipimus ; esaeniiam aulem nunc dico , non materiale subjectum, sed proprkiatum qutc in ,
ipso speclanlur notitiam iuformamus. tla?c igilur
.
nmgiius dicit. Qui aulcm ditiis repugnal, quali
. conlra nos ulilur solerlia, cui abundc vacat inuii, * ,
libus et frivolis tcmpus ei olium conlei ere, ex ipsa
.
Eunoinii conscriplione liccl cognoscere.
.
Non enim mibi volupc esl meis inscrcre labori bus nauseosam Iiujus oraloris loquacilaiem, insci ^;, \
liamque ipsius el amenliam iu mcdio meorum
\
germonum notare et inseclari : cncomium enim et
. "
laudcm nescio qtiam exponit eorum vcrborum qua3 ,
%
significantiora sunl, et subjccium magis declarant, C ^

- ^ \
cl usilata sibi dtclione componil el compittgil in
^ ^ Iriviis quaedam dictiunculariui) abjecta ol Iaccra
. \ vcslimenta. Rursusque infelix Isocrates (b) consu \
mitur et corrodilur, verba et liguras ad composi*. "
tioncm propositaa sibi diclionis dcpilans el degla ,
brans. liilerdum ciiam
Hcbraeus
Pbilo idem
\ patitur ex propriis laboribus dictiunculas sibi com- \
planans : sed nequc sic adbuc perfeele elaborams , \
esl ipsi variis coloribus depiclus et dislinclus ser , \ ,
roonum lextus, sed onine argumenlum, et omnis \ ^ \
pclitio, sivc inlcnlio notionum, at<|ue omnis arii- , ;
liciosa praeslruclio ipsa, circa seipgam deiluxit:
,
, ct quale quid chrca bullas solcl conlingere, cum in
aliqaam aquarum congcriem desuper stillanles j ) , ,
gutlu3 decidunt, spumosas cruptioncs efliciunt, quae

simul atquc estumuerint, rcpcnle dilapsa? cadunt, ,
niillum propriaB consistenlia3 in aquis vestigium sitbinde relinqucntcs : tales bujus scriptitaloris . , \
noiionom ampullae, quae simul alque projcctaa fue- , *
r i n l , nullis tangentibtis exslinguunlur. Nam post
illos insolubiles apparalus el pbilosopbiam in ,
somnis apparcnlom, per quam nominiim diiTeren- *,
liis asseruit divisam esseniiam comprebendi, velut
, \
quidam spumosus lumor per fluxuni qui abducilur
\, aticut corpork duriori illisus dilabilur : sic incassum
\ "
() Verba D. Basil. babcnlur libro contra

Eunomium.
ip) Isocrales tres pene Olympiadas consumpsil
inscribendaoralionepanegyrica.Vide Plat Deglcris

Athen.
CONTIU ELNOMllJM, L I H . VII.
750
. ( ct lemere dum ferlur oralio, el ex inipro\iso iu

verilatem allapsa, hanc instabilem et ampullarem
,
, \ , mendacii conslitulionem in nihiliim dissipafit. His
, , * - enim verbis d i c i l : Quis ita elupidus et vecors c l
bunianitalis exsors, u l de bomimbus disscrens,
;
bunc quidem bominem, illum vero equum dixcrit,
\ , \
ipsorum comparalionc facla? At cgo ipsi dixcriin :
.
Praeclare noininas slolidum et bebelem, et barduin
, ,
sic circa voces aberrantem : et ad veriiatis palro ,
cinium te utar tcstc.Si enim csl exiremse slolidi !
tatis el faiuitatis, bunc quidem equuiu, illum vcro
\, ,
homincm dicere, si quidcm vcre ambo esscnl bonii, ,
nes : acqualis prorsus stuporis est cum Dcus q u i , , \
dem Paier, Dcus vero Filius esse credatqr, bimc
quidein crealum, ilium vero incrcalum aflinnarc.
. "
, \ ^ curn nec illic bumanitas, nec bic divinitas, ad id
quod diversi gei\eris csl nominis perveisinncm
,
possit admillere. Quod cniin esl ralionis expers a;l
. \
\ - boiuinem, boc eliam creaiura ad divinitalem, cum
( cx sequo non possit admiltere eamdeni cum produ ), \ cente ralionem. E l quemadinodum non potcsl
, eadem dcfinilio congruerc ralionis participi, c l
, - quadrupedi : dislat enim allcrum ab allcro nalura*
liter sua peculiari propriclate : sic neqini creatam
-
, cl increatam esseuiiam per eadcm htlerprelabcris,
cuni ea quae de ista dicunlur esscntia, non invc , *
niantur in alia : sicut cnim in equo rationalc non
* , ;, ,
invcnitur; neque in bomine, quod unam sulidam . \
que babct ungulam : sic ncque in crcalura divini,
, \ tas, neque in divinilatt* quod per crealionem css
* comperilur. Sed si Dcus csi, ctiam prorsns increalus : si creatus est, non esi Deus. Nisi quis usu
,
, , - quodam el consuetudiue loquendi lenue nomcu
, divinitatis ad crcaluram Irabal, qucniadmoduin ct
. *\ equis quisbusdam bumana nomina ab eqursliibus
sunt indila : scd neque equus bomo, clsi bumana

, appellationenominatur, neque crcalura Dcus, qiiunivis ei quidam vocem livinitatis ailribttaul, soiiuni
\ *
inanem in syllabarum dualiiaie gratilicanics. Quo/ ,
\ , niani igitur lcmere ei forluilo baireseos senno
verilati consensit, ipse sibi consulal propriis i i n . * \ , \
dhrc\ , \ \ manere; ncc per tropum sive figurain suas voces
atiribuere, sed vere et realiler existimare stolidujn
\
csse, neque sui compoiem, eum qui non 111 est
, \
(
. - ry subjcctum nominat, sed pro bominc equum, ct

pro cnclo marc, el pro Deo crcatiiram di< cudo :
* ,
,
et ne quis exislimet, praeter raiioncm croaluram
Deo ex adverso opponi, sed ad propbolas, c l ad
*
apostolos respiciat. Nam propbeta inquii ox pcr , \
* sona Palris : Manus mea liccc omnia (ecii
per
\ manum, Unigeniti virlutem obscurc significans.
. Apostolus vero ex Patrc esse omnia, ct pcr Filin-n
4. , omnia dicil ; prophcticus aulcm spirilus conscn . tU apostolicai docirina?, quac eliam pcr eiimdem
, \ spirilum facia cst. Illic enim omnia opera manus
#* , ' ejtis qui esl in omnibus propbeia cuin dixil, naiu. \ ram eorum qua3 lacla simt, ab eo qui fecit distinguit ac separat. Qui autem mann propria focit
^
U a . , 15.
1 Cor. , 6.
1 6
I e
751
S. GREGORU NYSSENI
-K9
omnia, is esi siiper omnia Deus; manum quidcm , !

Imbms, oinnia vcro per ipsam opcratus. Et liic
*
quidem Apostolus eamdcm eorum quye sunl seclio
I I M I I facil, omnia qtiidcm catisae efleclrici adncc* \
lons, iion in oinnibus aulein id quod eflicil aiiiiu, . \
mcrans : ila ut liquido el clare per ba3C nalurx ,
crcati et increali diflercnlia reote doceaiur, et
aliud quidcm quod c(licit scrtindiim propriam na- \
luram, aliud vero quod gignilur dcmonstretur.
Qtioniam igituromnia a Dco, Dcus aulcm Filius;
\ pTrcclare crcatiira divinitati ex advcrso opponitur: . *
Unigoniti aulcni natura aliud quiddarn cl divcrsuin
\ .
vere csl ab omnium quae facia 6uut atura : cum neque hi qui verilati adversanlur boc iniicienlur:
necessc cst omnino simililer Filio creaturam ex advcrso opponi. Siquidem non mentiuntur sanctorum
voccs lcstanles pcr ipsum facta essc omnfa.
Cum igimr Deus imigonilus in divinis Scriptn- ris pra^dicelur, suum sermonem intelligat Euno , ,
mius, alque omnis sluporis et vecordiie condcmnet
\
eum qui divinilatcm in id quod creatum est et in- \ ' *
creaium dislribuit; sccuudum similiiudinem ejus \
qut dividit bominem in cquum el in hominem :
dicilenim ipsc posl imgatoriam loquacitatcm quae , "
csl in medio, paulultim progressus, quod immuta-

.
\
bilis nomhtum cognaia cum rebus relatio. Hoc ,
ctiain ipse ratione comprobans, quia sit iirnia,

vera appellaliomim cum subjccto familiarilas. Si
.
igitur nomcn divinitalis unigcnito Deo adbacse ei , ,
conjuncle iniposiium csl, assenlielur autcm om ,
nino, eisi volii nobisctim diinicare cl colluctari, ^
non menliri Scripttiram, neque dissonaniem a ua ,
lura Uiiigenilo imponi divinitalis nuncupationeui, ^ . "
sibi ipse ex suis scripiis persuadeal. Quod si i m ,
mutabilis adhxrens nomiuum ad res relatio, Deiis
,
\ \ auiem et Dominus dicitur, non polest diflcreiiliam
* ' *
aliquara secundum divinitatis notiliam in Filio et
\ ,
in Palre meiit^ percipere : siquidcm in ambobus
,
commune est hoc nomen : imo vcro non boc so\ , , , ,
lum,ised longa esl nominuin recensio, qnibus Uni , , , , ^
genilus cum Palre immulabililer el indifferentcr
*
nominalur, bonus, incorruptibilis, juslus, judex,
loiiganinus, misericors, aeternus, sempiternus, et ,
quiecunque magnificae nalura et potentiae signifi-
* *
tantiam ostendunt, cum nulla fiat in co sublraciio, sccundum sublimitatem intelligcnliae in aliquo
Sed tantum divinarum appellaiionum
numcruin, vcluli connivenli oculo praeteriens, ad
unum solum respicit, genilum el ingenitum, tenui
et infirmo funiculn, quod flucluat el circumferlur
erroris flalibus, dogma commiUens.
Dicil enim, neminem, qui veritatis curam habeat,
(jemtorum quidquam nominare ingenitum, nequeeum,
qui esl in omnibns Dem, Filium vel genitum: hoc
aiiiem non aniplius nostris indigcl sermonibus ad
mlarguiionem; non cnim vclamentis quibusdam
pro suo moredoluin conlegit, sed abeurdo similcm
facit invcrsionem, dum dicit, ncque gcnitorum
qtiidi]iiam dici ingenilum, neque qui cst in omnibus Deus, Filinm, vel genilum nominari : nibil
proprie et peculiariler unigeniti Filii divinitali a
, ,
\ , \
, \ <*,
.
\
, ovojuiCsiv
, ,
.
.
'
, ,
, \
0
,
755
754
, ' ; - reliquis quae per oreationeni facta gunl, Iribuens et

,
secernens, sed scqualem facil corum omnium quae
.
pcr generalioncm facta K u n l ciun Dco differciiilam,
, ab omnibus non exccplo Filio. pcr absurdorutti
,
certe iuversionem manifeste Filiuni a divina naittra
, ,
abstrabit, cuai dicit, ncque genilorum quidquam
;
ingenilum, nequc Dcum, Filium vel genituni diei,
*
bac opposilorum divisione bqrribilem blaspbemirtiu
,
aperie recludens. Ciim cnini ea qua? facla sunt nb
; ,
iiigenito dislinxissct, niox in ea qua pcr invcrsio , ; ,
nem ilt indiirtionc, 11011 amplius ingcnilum, sod
!, \
Ocnm dixit Filium vel geniluni millo posse modo

dici, per IKTC dicla demonsirans, quod illud quod
:,
non csl ingcnilum, non csl Deus, cl qnod lanlum
.
abest, u l uuigenilus Deus sil Dcus, quia sil geni \ ^ tus, quanlum eliam ingcniltis u l sil gciiilita
,
vel dicalur. Nec enim ignoralione ejus quae sccun ,
dum rationem est consequentia?, iiiconcinnam r t
, ' ,
inrongruam facit posilorum inversioncm, scd ma .
litiosc et dolose pielatis sermoiiem dcpravans,
,
opponil gcnilo dWinitalrm, boc pcr ca quas dicil
,
prxslruens : quod illud quod non esl ingenituni,
, .
non esl Deus. Nam vcra quxdam baec cssct raiio) \ , \ nis conseqnenlia,dicere quod niliil corum quaegcnila
.
siinl, eslingcnilum, ac proinde inferre, quod nequc
,
si quid sccundtim nalurain est ingcniluin geni6 ,
tum esse polesl. Talis enim oralio et ver;im con* ,
tinet ct a blaspliemia scparala cst. Nunc vcro pro . * ;
ponentem, quod eorum quae genila sum nihil cst

ingenilum, infcrre quod ncqiie gcnilus csl Dciis,
; \ \
manifesto ab eo quod cst Deus unigenitum Deum
,
abstraberc est: dinn ex eo quod ipse non csl inge
niltis, nequc ipsuin osse Dctim asliuil. An ipilur
4 ; aliis ad dciiioitslialioiicin biijtis lain insolentis blae; 7.\ \ pbcmix argumcntis rgeinus? nec illud solum suf6 ,
ficit insiar cippi buic Cbrisli oppugnaloii, qni ex
,
diclis pwslrtiit nun ossc D*uin, qni in principio
*
erat Vcrbimi Dous? Quid igitur ainplius nccessc
, "
cst advrrsus hiijusmodi lia*reticos implirai-i? nc , \
que cnim cuiii bis qui cirra idola el supcr aras
^ - eiliisutu cruoreni occnpantur, nobis csl nogolium,
\ non quod inlcittui ooriini, qui iusauo cuhu idolc, , * rum lencniur, assentiamiir, scd quia gravior sit
. \ \ eomin morbus qiiam oiiinis noslra medendi ralie.
; j) Qucmadmodum igilur idolorum ciiltum declaral
, .
ipsum opus, ct accusatorum judicium pra;ripit crimo quod in libcra contumacia audcnlcr connniltilur : sic arbitror hic oporlrrc pielatis palronum conlicescere adversns eum qui contra scipsum iinpielalcm in propalulo vocifcralur. Qucmadmodum etiam iu
l m qui carcinomate sunt obscssi, incrs el iuoiliciosa mancl mcdicina, quia docla plus valcl arle maluin.
\ Vermiilaiiicn qiioniam posl ra quaa jam ab cn
, - dicla sunl, adbuc aliquid valcnlius in moditim ad- ^, diicturum so csse pollicelur, ue mclu polciiliorum
;. , , vidrainur coulradiclioiicm reiniltcrc el pnvvaricari,
^ , . tbr
illud cliam subindc cxainiuabimus. Oportcbat, i n .

" >\ '
quil, omnibus omis.vix, ad vnlcwiorein rationem
tteyyjov
venire. Illa ulique dixerim, quandoquidem cum ea

,
" - quce ab ipso ad reprehensioncm nottram adducunlur
^
.
nomina recle demonstrata fuerint, nihilominus veru$
notUr manifttlabitur sermo. Siquidem nominum qum
755
S. GREGORII NYSSENl
ftc
proprietate* significant differenlia, rerum eliatn de- T^l , xoxt

ciarat di$crepanliam, necesse est procul dubio conce-
xal
dere etiam per differentiam nominum quce etseniiat ,

significant,timuidemonstrari essenliarum discrimen. . '
Atqvt hoc in omnibut ita esse quU compererit, dico . , , tubstanliis, actionibus, coloribus, figuriset aliis qua- , , . te
lilatibut, ignem eliam et aquam di/ferentes estenliat ,

dislinctis appellationibus significamus, aeremque el , , terram, frigidumque eicalidum, el album et nigrum, \) , ,
.
i/ triangulum et rotundum. Quid enim opus csi
verba faeere de spiritualibus essenliit, quas recen- , ,
sn$ Apotlulus per differenliam nominum, discre- pmliam eitenliarum pariler dcclaravil? Quis non ;
obslupucril attonitus ad hauc inexpugnabilein ar-
gitmenti vim? hercle ! promissioiiem superal bic ;
st-nno! tcrribilior sane minilatione bic conalus ! . \ , \,
Ad forfiorem, inquit, veniain ralionem. QiKjeaain . ; "
lucc esl? quod cum per omnia quae proprielales bigniiicant proprietalum cognoscalur differcnlia, , ,
necesseesl, inquit, concedere eliam diffcrentias \, .
esscntiarum in nominum diflerentiis denotari.
Qimiam igitur bas sunt esscntiarum appellationes , ' \ \
quibus in Patre ei Filio nalura diesidiam dcmon- ; \
straUimesl? igncm dicit cl aquatn cl aercin, cl ter- , \ , \ , / \ , ram, frigidumqne ct calidum, album et ltigrum, ct \ , \
triangulum et circulum : vicii cxcmplis, superavit ,
valida polentique ralione, neque ipse contradico, ,
por incommulabilia nomina diQercnliatn nalurarum ; . \
comnionslrari. Sed boc solum non vidil bic acntus
cl perspicax ad intclligendum : quod bic et Patcr ,
t
Dous, ct Filius Dcus, justnsque et incorruptus, ^

, \ ,

ct omnia tbeologiae notnina xqualiler de Paire et
\ -
Filio dictiniur; quare si discrimen appellaiionum
>
dtfferentiam naluraruni signiiicat, communitas n o * ,
iniuuro essenlia communionem prorsus indicabit.
Et si concedenduin esl divinam csscntiam pcr no- .
mina significari, bas excelsas cl Deo conveniciif.es ' ,
\
voces divina3 naturae magis decuerit ac commodare,
,
quam geniti et ingenili cognoiiiinalioiipm. Quia
. "
bonutn quidem et incorruplum, justum el sapiens,
et qncecunque eunt ejusmodi soli proprie et con- , , \

venientcr superanti omnem mentera naluras con . \
grunnt Genitum vero eliara cum bis qujc inler

iuferiores crcaturas sunt viliora, nominis babei
conuminionem, siquidem canem et ranam genilam ^ ,
. \
dicimus, cl omnia qirae pcr generalionem in lucem
, \
edunlur. Quin eliam boc nonicn, ingenitum, non
, \ ; soluin de eo quod sine causa subsislil dicitur, sed
* \
eliam cum co quod non exsislil, babet nccessitu , , ,
dincm: ingenitus etiaoi dicilur scindapsus(a) : i n ; , .
g^nitus et Minolaurus, Scylla el Chimaera, non quod
*
ingenito niodo se babeaiu, scd quia ne qnidem
omnino in rerum natura sinl, Si igilur diviniora ,
, *
nomina Filio cum Palrc sunl counnuiua, quaecunque aulem vcl cum eo quod omnino non cxsielit, ' ,
,
vel cum humilibus et abjeclis noininis babcnl coin , *
inunionerfi, baec discrcpant; robusia sane coulra
() Scindapsus vox fictilia, qux uibil revera exsistens significat, ul tragolapbus.
757
758
. - nos Eunoniii argumcntalio, ipsar vcritfctis dogffiA

conflrmat, nullam esse secundum natiiram diffe *
renliam testificans, quia in nomiiiibtifr nulla tinniu ' latio, sivc discrepaqtia cernaiur. Qfuod w m bis
,
nominibus, ^geniti sciliccl et ingcnhi, essentto dift,
crimen ponilur, sicut in igne et aqua, sicquc putat
.
nomiua, per similimdineni eorum quae in cxemjr\ ' , plis dicta suut, inler se afflci, sicui in igne et
,
aqua inter se invicem : rursiis hic horribilis Was .
pheinia eliam lacentibus nobis nianifestabitvr.
Ignis cnim et aqua corruptivam inter ee naluram
,
habent, et foriasse alterutrum in allero dum sil,

vicloria exsuperantis corrumpUur. Si igUur inge niti naturam cuin nalura Unigeniii dissidere docet,
, omnino etiam hanc corruplivam contrarietaicin
, - ob essentiari-m differeiitiam inesse ex consecu ' .
tione d a l : iia ut proplerea natura ipsorum niiniine convenire el sociari possit , altcruniqtie ab allcio absumatur, si in sc invicem utraqne vel
una einiul fuerint.
c*3v \ , \ ,
Quomodo igitur in Palre Filius non corrumpitur,
,
ct quomodo Paier qui est in Filio in perpctuum
,
rcsislit non absumptus, siquidem propriclas ignis

ad aquam, eliam in ea quae esl genili cuui ingenito
, ; '
rulatione scrvalur, sicul ait Eunoiniiis? Sed neque
eam quai est terrae cum aere communionem scrnio
, - speclat, siquidera terra stabilis, solida, rcnitcns,
, . gravis, deorsum lendens, acri vero ex coiitrariis
natnra inest. Siniililer album el nigriini in colariim
"
conlrarittale invenilur. El circulum cum iriangulo
.
e

, ,
, \
. , .
, , , , ,
,
, ' ,
. "
,
, .

. , \ p ; , ;
(),
\ ,
\ ' ,
.

.
, ;
, , , .
, ,
*/, ; : ; *1 \
non idem esse consentkur. Ilfud eniui est altcrutriim in raliouc Ogura, quod nou csl alterum. At
in Deo Palre el Deo unigcnilo Filio sccundum quid
contrarietatem respicit non iuvenio : una bonilas,
sapienlia, justilia, prudenlia, poicnlia, immorlalitas ct alia omnia qiuecunquc siinl excelsa? significauliae, in ulroque eodcm modo dicunlur, cl quodam modo in altero alterum robur habet. Nain ct
Paierper Filiuin omnia facit, r t Unigenilug, cum stl
Patris potcnlia, in ipso cuncta operalur. Quam igitur
vioem implcnl ignis et aqua ad dcmonslratiqiicni
fjns quae esl in Filio et Palre secundiim essenliam
diversilatis ? quaenam robusta illa et inexpugnabilis ralio, qu.e ptTbaec denionstratiir? Sed nos audaces uouiinal qui et nalura^ unilaleni, et pcrsouariim dilTerenliam a A l r u i m u s , c l gravia dicii
1105 audere, si materialibtis exemplis ad inlclligibiliinn coulemplalioiicni sermoncm appellimus. Noslroriim erralorum cgrcgins corrcclor audacia? el
teiiuTilatis nos accusat, quod divinam naluram
matcrialibiis exemplis expliccmus. Quid igitur do.
clciccnlis dicesqui ita Onnus cs et circumspcctus?
iminalcrialcm lcrram, ignem mcnle perccptibilcni,
a<|uani incorpoream, aercm extra scnsibilem comP'cbciisioncm. Sic ad scopiiiu iibi ordinata csl i n trlligenlia, sic undi(|tKi acule cernis inconiprebcnsmn advcrsai iis cduccns sermonein, u l non videas
iu lc ipso ciimina quae rcis objiciunlur ? An tibi
(a) Sic supplc cx codice Boico, . . \ ) .
789
S. GREGORll NYSSENI
?W
per exempla a rebus materialibus gumpta essen- ' ,

liarum diversilatem praesiruenti concedemus? Nos
auiem qui per exeropla quae a nobis capi possunt, ;
naturae proprietaiem el communionem demonstramus, repudiandi sumus?
, \, \
Sed Pelrus, inquil, et Paulus al homimbus nominati sunt, propterea in ipsis appellationes potue- , \ \
runt iromutari. Quidnam eorum quae aunt non est * .
a b bominibtis nominatum? le sermonis lestem addu- ;
co. Si eoira nominum immutalio signum et argu- .

nienluro facis, quod ab hotninibus res sint nouii ,
nalae, per hoc ouinino conftleberis orone noroen a
' ,
nobis rebus quae sunt inditum esse, cx eo quod
non exdera voccs et appellationes rerum apud om-
nee praevaluerini. Ut enim Paulus, qui prius Sau- . ,
lus, el PeirtiS/ ex Simone, s c lcrra et coelum, et , ,
, \ , \ , \
a e r * e t mare, e t onines creatursc partes non sinii , *
liler apud omnes nominatae sunt. Sed aliler quidem
apud Ilcbraeos, aliler apud nos, el apud singulos ' ^ ' , ' ,
diflerentibus nominibus appellantur. Si igitur vali- \ .
dum est Eunomii argumentum, otf id Petrum et
, \ Paulum sic poslea vocalos csse prasslruenlis, quia
,
ab boininibus nomina sunt ipsis imposila; nosler
prorsus invalescet sermo cx similibus progrediens, ,
\ ,
qtii omnia a nobis essc nominata dicii, propterea
quod appellaliones sectindum gentium differenlias ' ,
pcnilus immutenlur. Quod si omnia sic se habent, . ,
neque genilum prorsus neque ingenitiim aliter :
\ . \ \
eiquidem baec etiam sunl ex bis quae noininantur.
.
Eteuim eam qua3 de subjecto nobig innascitur 110- ^
\ ,
tionem, sicul nominis formam assumentes, aliquan, ^
doverbis aliis quod menle conceptum est enuniiamus,res non iinmulaiites, sed voc^s quibus rea , \ ,
' . ^
nominamus. Nam res u l earum fert nalura in seipsis manent, intellecius aulem res ipsas a l i i n - ' *
gens, quibtis pniesl vcrbis sensum suuro apcrit. Et , '
, . \ quemadmodiim Pclri essenlia cum muialion* no

minis non commutaiur: sic neque aliud quidquam
eorum quae considcranlur in nominum diflercnli *
varielate pennulalur. Quamobrem et ingeniti vo- . \
\ '
cem a nobis indilam csse dicimus Palri, vero et
\ ,
primo universorum auctori, nullumque in subjerli

eignificatione liert detriinenlum , ei ex alia voce
, .
idem cognoscanuis. Fas enim est loco ingenili
primnm ipsum auclorein appcllare; vel Palrem ry " \ ,
* ,
Unigenili, vel eum qui nulla ex causa subsisiit,
, \
mullaque alia quae ad eamdcm intelligentiam pcrtinent. Quapropter pcr cosdein sermones quibus . " \ '
adversmn nos accusaiioncm iuslituil. confirmat , *
.
nostra doginala, cuni dicil non didicisse nomen
,
quod sil divinne naturae signilicativum. Sed quod
' quidem ipsa sil edocli sunius; viin autcm sive
, '
potouliain talis appellaltonis, qua inclTabilis et i n tlefinita natura coinprebenditur, vcl non esse om- , ; . "
idno asserimus, \el plane nobis cssc. incognilatn. ,
Quare familiarcs sibi inigag cl fabulas praetcnnU- , \
tens, oslendat signifiealivas esseiitiariim appclla- . " '
,
tioues et pcr nominum discrepantiain subjcclum
. \
qttoquc thviiJal ac divellat. Scd quousque vcrus cst
:
761
, \ , * \
, \
, ' \ \
,
;
,

.
702
Scriptura sermo qui dicil, quQd Abrabain cl Moses non nominis babueruul coguiliotietu, et quod
Deum nemo vidil unquani , el novii ipsuin nullus bominum, neque videre potcsi " : quodquecircuin ipsum lux inaccessibilis et niajestalis ejus
comprehensio non est, quandiu haec proferunlur
a uobis atque creduntur, (qiiomodo sermo qui
aliquain dc infinila nalura per noniinis significantiain, comprebensionem et interprctalioncm pollicelur, similis est ci qui propria inanu omne pulat
complecli mare? quod eiiiui est manus vola ad
1 7
luium pelagus, boc oninis scrmonis vis eive poienlia ad ineffabilem el inconiprcbensibilem naturain.
Haec vero dicinius, non qtiod inficiemur Patrepi
,
niodo ingenito esse; ncque ul non assentiaimir
, '
nigeiiilum Dcum gcnilum esse. Sed cl liic geni . \
tus csl et illc non genilus. Quid auleiu secundum
, .
naliiram est qnod sine gencralione et genitum esse
\ \ creditur, cx signiiieationc genili ct non genui n<m
, \ 7|0
suintis edocli. Cuni cniiu dicimus, Ilic vel genitns
.
est, vel non csl gcuilus, dupliccm infurmatuiis pt*r
, ,
httc dicla iiilclligenliani: dcmonslralivo qiiidrm
Oiavotav
prouoiiiine, ad subjeclum rcspic.cnles, \ e r l o vcro
, ,
griiiltis est, vel nougenitus esl, id quod iu subjccto
,
considcralur docemur. Ita ut quid aliud quidcm
^. ^ \ ,
dc co quod esl inlelligamus, aliud vcro de co quod
\ .
consideralur, iu co quod cst. Quiueliam in om\ \ \ ,
iii nomine quod de divina nali:ra dicilur, scm , ,
pcr siibaudilur omniiio boc verbtnn i*f, nt juslus,
, \ , \
iucorrtiplus, iimuurlalisel ingcnitus, etsi quicl nliud
,
. ' ^ dicilur, eliamsi boc vi:rbmii, ncuipc est, vooc non
euuiiiielur. Scd iulrUignilia ei IIHMIS loqucnlis et
xa\ , ,
audienlis nomeu adaplal vcrbo est ila ul nisi boc
,
adjaceat, incassum appdlalio cadal. Vcibi graria
( (pracslat enim orationcm exemplis aniiuo reptae ), ,
,\ senlarc) cum dixil David, quod Deus jttdex justm
; nisi subaudialur
ei [orttSy et longanimit
, \ quoque noininum quas boc versiculo comprebcu . ; - dunlur, verbum e$l, vaua upinio, et qu;e uequit
subsistere appellaiionuni emimeralio ciim nallo
*
subjccto sit fulla el innixa. Si vero in singulis uo,
miiiibiis bis subaiidiatnr verbmn e.si, vim corto
. " ,
babcbunl ea qu;c dicia suiii <um iu co quod esl
, \
consiilcranlur. QuemaIimulum enim cinti diciimis
*
6)., , quod judcx csl, per jJicMIIII quidem operalioncm
,
q t i a m d a m in ipso 'mlcllcMMius; pcr verbuin vero
\ ,
- i i / , ad subjoctiiiii tiieiitem a p p u l i n i u s , apcrle p<r
, baec cdocli, n o n eamdem csse cxislimaic a c t n s cl
- & & r r l , esscnlia? ralioncm : sic eiiam cx co quod d i c i m u s ,
,
quod geniius eti, vcl ingenitus, in duplicoin
.
lioncm intclligenliaiii iioslram pai l i m u r ; uatn p-M
^ - verbum esl intelligimus subjecliiui ; oi per gcniliiiii
, , :
vcl ingenitum, id quod adest subjcclo coniprcbcn \ , dimus. Qucmadmodiim i g i l u r judicem, vel l o u g a u i , mein cssc Dcum a Davide cum d o c i i sumiis,nondivi * \ :- nam esscntiam, srd c > r u i n a l i q u i d qua^ i n i p s a consi . ' d i T a n t u r d i d i c i m u s : sic ct l i c n o n g c u i l u m cssc
9
1 9
I T
Joan. i , 18. ,
1 8
1 Tim.
VJ,
V6.
Psal.
CXLIV,
765
S. GKEGOKII NYSSENl
ludienles, non gtibjcclum pcr banc declarationcm ,

noviimis, sed aliquid quodnon oportel de gubjeclo
mente concipere iuducti sumus: quod auteni se- , cundum essenliam quidnam iandem est nibiloniinus .
iii obscuro manet. Sic eliain cum sancla Scriptura , \ ,
reliqua divina nomina de.co quod cst enuritiai, ' ' .
ipsuin vero innominabile Mosi iradit. Qui ergo na- , \ ,
luramejus quod est aperire seprofltetur, neuliqoam . , ,
.
ea quae sunt de eo quod cst explicet, sed ipsam
suis verbis si polest nobis explanel naturam. Quod- , \ , ,
cunque euiin noiuen dixeris, est de eo quod e s l ; ,
,
uon illud et : bonus, ingenitus, sed quod cst a
liullo boruni deserilur. Hujus igitur qui esi bonus .
, 2
et qui est iiigeuilus, siculi est drfinilioiicin qui
. , \
redditunun se pulliceiur, vanus fueril, dum ea qitm
iii eo quod esi consideraiilur, sermone tructal, dc , " &(> \ ipsa vero esscntia, quam oraiiunc cxplicarc polli- . ccUir ne verbuui quidein. Nam ingcnilc esse umitii \
eal cortttn quae in eo qui cst considerautur. Alia
euim oratio quae dicil esse ; alia vero quae ait . " ' ,
quodam modo csse. Quod bucusque cst ineffabilc, uec
\ ,
perea quaR dicta snnlexplicabilo. Pritis igilur .nubis
.
csscnliue nomina inaniresiet: lum demuiu appellalionum fallaciis naiuram dividat. Donec enim quod qnserilur
manct non cxpressum, incassuin bancde noininibus ab ipsoartificioscescogitata fucrint,cuin non sint noiuina.
Talis igilur robuslior illa Eiinouiii ansa advcrsus

veritalem, csun niiilta in bac parlc scriplionis ,
dogmaia silonlio ginl praeicriia. Nam mibi quidem > .
videtur eos deccrc qui iu boc armorum curriculo
vcrsaiilur advcrsus vcrilalis bostcs, ul conlra cos
, quidem arinenlur qtii speciosa quadam nicndacii ^ probabililate n i u n i t i csse vidcnlur; ntiuimc vero \ , gcriuoncm contamifiare in cadaverosis ac putidis .
aliorum nolionibtis.Nain pulare onmia quae esscnlia? ; , \
ratione unila suul omiiiiio eliam corporcx cor- ( , ^ ,
ruplioui alligala esse : b o c euim quod b a c in paile , ),
ait, ut c a d a v i M O s a n i graveolenliain libcus transgre- '
; \ .
d i a r : cujusvis pulo iitcnlein babcillis, in p r o m p u

conspicere est, quod moriuuiii cst cl cullapsuni iu
ejus oratiouc. Quis eniin ignoral iiitinilain essc , *
\ *
bumanarum
a i i i n i a r u i u niulliludincm, uiiani vcro
essouliaiu otunibiis subjici; et quod iu ipsis est ,
fiitbjcrium, a corporum labe et corruptione aliena- , ota lum cssc, ila ut cliam parvnlis notus sil scnno, ,
; " qtiod corpora I I U I I quia sinl inter se cJMsdem essenliae commipuntur el dissolvuntur , sed quia D ^, '
< omposilain indcpia sunl naiuram? Alia cuim com- ,
posili, alia subjecti esscnlix ralio. Quaie dicere ,
quod corpora quae sunl ejusd. ra subsiaiuise cor- , .
' \ , \ ,
ruplioni suut obnoxia, vcrum cst, conver&io autem
\ .
vcrum non babet. Quod quidquid est rjusdeui
subsianlia!, bnc sil oiiiiiino coi ruplibile : sicul os- \ , \
lendilur in anituis, quorum uua esl cssenlia, com
uiiiutosii lamen essenliac inlcrilus non inest. Quod
. *
veru de animis deliiiivimus, id ctiara de onmi inlclloctuali subslanlia qua3 in crealura spcctatur,
verc el propric dici polesl. Non enini, u l vull Eu- '
noniius. a Panlocotlcclai voccs viitulum Iransmun , ,
danaruin natmas aliquas iulcr sc diflorcnles ct

disparcs signilicant, gcd appcllaiionum significaulia
; , \ , \ ,
CONTKA EDKOMIUM, Lltt. VIII.
7*6*
\,\ , xa\, xa\* aperle dcmonstral uoii nalurartiiu diflcrcnlias, sed

,
cubleslis mililise varias functioiiuiit, niuuerie, sive
, '
oporatiouum proprielales uraliune significari. Prin. , \ . \
cipalus enim, inquit,ct Ibroni, et douiinationes, el
, \
poiestalcs, el virlules : ha!c autem mmiiua lalia
,
euiit, ul iude cuivis perspicuuni. csse possil, ea

qiue sigiiificautur ordinaiaessc ad aliqiiam inuncris
. "
funciionem. Nam priiicipalnm lencre, babore po teslalem, domiuari, cl lltronum esse sive solium
, , ,
aliciijus : ba?c oumia qui raiione expenderil, non
, \ ad csseniianim cltflerenitas redtixeril, cum aperle
,
fiiuctio muneris in qunqtie nomiiic s i g u i f i e u r .
, "
Quare qui dicil naturarum diflWenlias in illis a
,
Paulo collectis iiominibiis significari, seipsuin sc .
ducit, ul loqtiilur Aposloltis * , nec|iie sciuns qit;c
d i d l neque de quibus aflirmat, quia apcrtc nominum siguifuautia dcinonsirai, qnod Apostolus pi*r
li.cc nomina quarumdaui dignitaluin diflfcreiuiag in inlelleclualibus urtutibus novil, non esseuliaruui
proprietates ostcndit.
1
1 T i m . i , 7.
'
CONTRA E U N O M I O M
'
,

,
, ,
,
,
.
,

.
,
,
" ; \ .
, , \ ,. ,

, \ .
,
, \ ; , \ *
, \
.
olr
.
*.

\ ,
, ,
,
xal

,

,

.
. '

, ,
,
,
$.
,
.,
,
-
.
\
LIBER OCTAVUS.
CAPITA SEV SV3IMARIA

LllfM
OCTA VI.
i.Octavus liber Ulam lurrehcorum biasphcmiam,
VnUjenilmn ex non exsutetitibns euse: ei erat,
ijuando non erat, plaue wiraOililer everiit, Filiumque tton esse recentem, $ed ab wlerno demomlrat
ex illo Moysis: Ego suni, qui suin. Elex illo ad
Manue: Quid quat is nomen meum, quod est admirabile? Adlwc David ait: Tu aulcm idem ipsc
03, cl anni lui non deficient. Et Isaias: Ego smn
Deus priimis, el ego post liac. El Evangelista:
1 ii principio eral Yerbuin, et Verbum erat apud
Deuin, et Deus erat Verbum, principii el finis exper$. Addil idolotatras eos esse, qui Filium uttperum es$e ei ex non enlibus exslilisse traduttt; ubi
etiam de splendore gtoriic, et de charactere subHuuliiL' perquam pulchre
diiurit.
t
2. Voiuntatem Patrit de generalione Filii explicans

osltndil id quod ex bona volunlaie venit, nempe
Filium, ab atemo Patri inexsitlcre, el coexsutere;
et ut flamwa fulgorem, el oeulo vidcndi faculiatem, ita Filium voluntati illi cugnalum et naturuliter coexisleniem etie.
5. Poslea ea, qum sunt de tubsianlia Filii tanqnam
prins discussa, praiercurrens, generalionu significationes explunat; varias tcilicel generaliones esse.
ex tnateria, ex arle et wdificiis, ex ammalium
successioue el ex emanatione, ui ex $o(e el radio;
ex lampade et splendore, ex aromaiibus el unguentis, el ex ipsorum quafilatibus icu cvaporutionibus; ex tvente ei ralione, ex putredine liguorum, ex ignis condeusatione. ct ex aliis sexceniis.
4. Adhwc operalioucs Dei hutnauis exemptii dcclaral :

etcnim quod sum manus et pcda, ct reliqucc W*
W
S. GREGORH NTSSENl
b , &,
porii partes, quibut komines aliquid efficiunl;
, '
,
illud loco omuium Deo e$l tola voluntat. lla

etiam se generalionis di/ferenlia habet: idcirco
.
Unigenilut appeltatus etl, quod ut generalio ejus

cum nulla aliarum communionem habeat : sed
,
cta
eum tplendor gloriie el odor unguenii vocetur,

. *
ipso uomine coujunciionemel coailermlatem naturas
'
,
SUCB cum Palre pras te fert.
,

5. Oslendit Creatoris et Unigeniii hyposlatin non ha- *.

,
bere inilium, imiar rerum creatarum, prout Eu,
,
nomiut censebai : sed eue initii experlem, ei wter , ,
tiam: Uuigeniioque neque ralione tubitantia*, neque

,
ralione noniinum ullam cum creaturis communio ,
tiem intercedere ;sed ab mteruo cum Palre exsisiere,
,
quemadmodnmliber panaretns, sive Ecclesitisl cus,
,
te&lutur; leiuporumque iniiium, fincm ci vitdium

esse: mullhque de Uuigcniti dirinilate et wierniiate,
) ,
praiercn de animabu*, de angeii$,dc '* el vwrle
,
,
di&pulalis, Itbro finem iiuponil.

, 1
.
767
Eunoinii qnidem valida ralionum brmamcnla iia

.
se hubent. Ego autem, cuni ea qtiae pollicitus fue-
rat argumenloi uin robora ila cariosa et inva- ,
lida sint oratioue demonstrala, rcliqua sileniio ,
praterire arbitror oporlere, quia, valenliut ibus \ reliquis proslralis argumenlis, aua simul cadeni \ , virlule profliganltir: quemadtnoduin in bellis I I M I , vcnit, cum pars aliis polenlior occubutl, reliqna

pars exercilus nullo deinceps in preiio a victori- . *>" busbabctur. Scd capul blaspbemiaequod in scquenli

orationis serie proponitur, non siniituelaccre. Nam
.
cx eo quod n o i i esl, ad id quod osl, Unigeuilmn
, \
prodiisse, boc oerle borribile, Dcunique nrga. s , \
omnique impiotale magis fugicndun) h i m o u i i i do- , ?gma, nunc iu conscqucuti sernionc niolimr. Sed
. \
qnoniain omnibus boc errore incai.latis, in lingua
, \
promplum esl ad prjeslrucudum Unigeniiuni, qui
, \
orotiem crealuram cx nibilo creavit, cx co qtiod
, ,
aute non cral, esse : quod neinpe dicnnt: Si eral, , \ , \
n o n esl genilus; et si gentius cst, non cral, a c ,
proplerca buic errori ex bujusmodi mullum ac< es-
sit auxilii: quandoquidem i i qui animo sunl imbe- , \
cilliorc, bac apparcnle el superiiciaria probabili- ^
late angustiis urgentur, el ad conscnlicmlum buic
? ,
blaspbcmiae pcrlrabuniur, nccesse esl radicem ania, .
riliidmis btijus placiii non pra?terire: ne, sicm aii ' ,
Apostolus (a), sursum cresceus inolesla inierlur ' bct. Ac priinum quidem hunc in seipso scrmoncin
.
c i H i s i d c r a i i d u m csscdico, sine respeclu ad eamqux nobis esl
cuin adversariis pugnam: (um deimim
ad disqnisilionem et confulalioncm eorum qtux proponuntur esse veuiendmn.
Y c r a 3 divinilalis nnum iudicuiin et insignc san- C
" ;
clas Scriplime scrmo iudicai, quod Moses voco coc ,
litus einissa didicil, ctim audivil eum qui d i x i l :
, & ,
Ego snm qui sum . Ergo boc solum Numcii cssc
.
arbitraniur, quod secunduin a?lcniilatcm cl inli , -.
\ 1
Exod. n i , 14.
() Videtur alludcre ad id quod scribit D. Paulus, I I ad Tim. 2 : Scrmoeorum ut caneer serpit.
7*9
770
\ nitatem in e s s e deprehenditar: e l quidquid in ipso

\ ,
spectaiur semper eodem modo se babel, neque in
. " ^ - eo fit quidqaam vel prius vel poslerius. Quare si
, , ,
quis dical de Deo quod prius quideni cral, nunc
, ^/ , aulem non est , vel quod nunc quideui cst, prius

autem nonerat: ex aequo impium ulrumquc diclo * , '
rum censemus: pariter enim per ulrumquc l e r nitalis ratio raulilatur, ab uiraque parle a noa
. ,
exsistenle circumcisa. Si quis prospicere velil non
, \
ens in ente, vel dcficere ens in non ens promm \ ,
tiat, bic impiam de Deo opinionem in aniniis insi
tam nibil juval, in primis seu poslremis, id quod
. \
non cxsislii in Deo, passim asserens. Quapropier
, \
euin qui vere est non essc astrucre, negalionem
.
contemptuinque esse verxdeilalisdiserte el expres ^ se dicinnis. Siquidem ille qni semelipsum per
, , , *\
lncem Mosi demunslravit, eniem scipsum nomitial

diccns, Ego sum qui $um. Isaias vero tanquam i n , ,
slrunienlum ejus, qui in eo loquebalur faclus ex
, ,
persona ejus qui esl dicil : Ego primus et ege pott
' \ .
hirc *, u l per boc secunduni ulramque nolitiam
\ , qiiod aeiernum cst in Deo intelligalur. Similiier

eiiam vox illaqux adManoe facla est, Deum esscin,
comprebensibilem,pcr nominis signilicanliani uslcn '
dit, qua3 cum discere vellel Manoe nomen ejus, u l pro ,
missione adimpleta nominatim benefactoreut glori ; avyi *
ficarcl, ad eum dicil, Quid hoc interrogat ? et ipsum
,
est admirabilc
ila ut ex boc discere liceat, quod
, ^ \
unumesldivinae naturesignificalivum nomen, quod
. \ \,
nenipe de ipsa ineflabiliter nientem noslram subil
' , $, C adtniralio. Simililer eliam magnus David dum de
eo loquilur, idem clamitat: omnem quidcm crea * ,
turani ab ipso ad generationem adduclain fuisse,
, \
solum vero Dcuiu eodera modo sempcr esse, eum * ! ,
demquc in perpetuum peniiancre. In quibus a i t :
.
\
Tu autem idem et, et anni lui non
deficientHa;c
,
\, \ el ejusmodi ex viris Dei spirilu afflatis cum audfh
rous, quomodo idqiiod abaelernonon est, utrecens
,
; , , el alienum a vera Itcitale, idololatris, id est, fi \ * clitiorum deorum culloribus adoranduin non reiin* , quinius? Quod enini nunc cst, prius autem nou
, /
* erat, recens est omuino nec aeternum ; inlueri autem in aiiquid receiitium, daemonuin cullum vocat
,
Moscs, diccns : lmmolaverunt damonm, et non
. Deo : diis quo$ ignorarunt patret ipsorum, novi
, \ , \
recentesque venerunt \ Si igitnr quod recens est in
, \
, \ , bis quae coluntur, daeinonum est cultura, et a vei a
, - Deitale alienum est: quod autem nunc esl, sem \ , , per autera non erat, recens est ei non selernum :necessario nos qui idquod cst iiituemur, eosquiquod
.
, non esl cum eo qitod c*t contemplantur, cl dicunt
, quod quondam non eral, idolorum culloribus annumeramus. Etenim magnus Joannee unigeniium

Deum suo pi-xconio annuntians, suuin omnibus
/ . , ' ,
, , \ , \ niodis praBinunit sermonem, ut nullus sit adiiiis ad
o p i n i o n c i n concipiendam contra id quod esl ipsura
, \ , \
D O I I aliquando iuisse: dicit euim, l u principioerat,
, 1
% 9
Uai. XLV, 5.
Judic. x m , 18.
* Psal. c i , tB.
Deut. x x x n , 17.
S. GREGORII NYSSEN!
771
171
et apud Deum erat, el Deus erat, el lux e r a l , el ,

. Ei
vlta et teriias, et omnia bona semper erat : et n i ,
bil uuquam quidquam bonorum non eral, qui eet
, .
omniuin bonorum pleniludo, et in sinibus Patris.
, .
Si igilur Moses velui versc Deilalts charactcreni
$ ,
aliqueni nobis lege sanxit, nibil nempe aliud de Deo
,
cognoscere quam hoc suluro quod est: hoc enim
demonslrat, Ego sum qui sum . Isaias aulem un- . ,
dique infinilaietw enlis suo praconio pronunliat,
, neque in principio, nequein fine ens iu Deo liini
talum el detiniluni inlueiis. Nani cum dixii : Ego
* , ,
primus et ego posl hiec , in neulro aHernitatis ter , \
niinum gtamil. Ita ut neque ad principium cerncn \
tcs, invcuiamus signum aliquod a quo esse coepe 6\
rit, cl posl qnod non erat: neque ad id quod dein ,
ceps sequilur intelligcnliam appellcnlcs, tcrmino .
aliquo ejus quod est inlercidamus processum in ,
aHernum. Giiin praeserlira David propbcia rcccnleni
, .
t\ alienum deum adorare vetet : in qtiorum uirumque impiugiint baereseos doginata. Nam in co quod dicnnt,
non esse selernum, rccenlem, in eo quod analuravcri Dei abborrentem, alienum aperle demonstranU
Haec igiturcum ita se babcant,quidquid ejusmodi
,
per cavillos proslrmmt, qnod videlicel aiiquando \
non fueril ille qui vere est, nibil aliud quam trans- ,
gressioncm Gbristianismi, etad idolonim culluram
,
reversionein esse dellniinus. Cum enim evangelisla .
per Ibeologiam undique cx co qiwd est, quod non
, \
est extcrminarit, ei per coiUinuam verbi, erai,

repelitionem, quod non s i l , suspicandi occasioncin
,
diligcnter expunxerit, ipsum vero Uiiigeniltim, el , \ , \ , \ .
8
Deura, et Verbum Dei, pt Filium Dei, et xqualcm ^

Deo, et orania quas sunt bujusmodi ubique nomi
naveril, firnium babemus boc in nobisipsis j u d i cium atque immutabile, quod si Deus eel wvgcnitus Deus, semper credendum est ipsum esse Deum
qui credilus est. Quinetiam si vere esl Deus, semper omnino est, et nunquam non esse comprehenditur. Deus entm, sicut sa?pc diximus, si nune
est, et semper omnino fuit : quod si aliquando
non futt, nihil nunc est fundilus. Sed quoniam Fi*
lium esse unigeniiuro Deum cl in perpeiuum permanere, etiam ab iuimicis veritalis conceditur:
hoc diciinus quod qui scmper est in Palre, non
secundum unum solum esl in ipso, scd secundum
omnia quae Paler esse inlelligitur, per omnia est in
\ , ,
I , \
.
, \ \, \
, ,
, , \ \ , !
, . *
\ ,
\ *
, , '
\ ,
, .
, , \
, ,
ipso. Quemadmodum igitur is qui in iocorruptione ^ \
, \
Patris est, incorruptibilis est et i n boniiatc bo. "
nus, et in poteslate poiens, et in quoque eorum
,
qtue prxsianliora in Patre intelliguntur, illud e s t :
.
sic etiam qui in xlernitale Patris esi, omnino
, \
aeternus est. Patris aulem setemitas inde digno , ,
scilur, quod videlicet neque ex non ente coeperit,
\
neque i n id quod non est desinat. Ergo ille qui
, * ,
omnia quae sunt Palris habet, alque in oroni gloria
, \ , \
Pairis consideratur, quemadmodum exsistens In
,
vita Patris fine carentis, finem vila3 non babet: sic
, ,
in Palre originem non habente, dierum principium
, . \ non babet, sicut inquit Aposlolus , sed et ex Paf
Joan.i, 4 sqq. Exod. , 14.
' Isai. XLV, .
Psal. LXXX, 9. Hebr. , .
775
CONTRA EUNOMIUM, LIB. .
, 6 ,
. \
,
\ , \

*
. '

, ,

,
, -
774
tre est, et in Palris aetcrnilate conspicilur, et hoc

maxime modo quod pcr omnimodam et invariabilero imagtnis simililudinem, quam babet cum eo
cujus cst imago, spectatur. Et verus in his scrmo
invenilur, qui dixit : Qui vidit me vidit et Patrem " Sed ct boc quod dictum esl ab Apostoto,
sic inlclligi potcsl, praclare et apposite se habcns,
quod nimirum Filius sil splendor gloriae, ct flgura
substanlia Patris . His enim qui ininime vatent
ad celsiludincm cognilionis Dei ratiocinalionein
educcre per inlelligibiliuni spcculationem : ex his
qnae scnsibus occurrunt quamdam veri visionem
sivc irnaginationem Apostolus audientibus ingencral. Ut eniin solare corptis toio circumpleclcr.le
circulo figuratur, et qui circiilum vidit, lolius sub%
. \ jecti subsislentiam secundum profunditalcm, cx

apparentc circulo colligil : sic cliam dixil in ma
gniludinc poientiie F i l i i , Palris wagniiiceiitiam
, *
exprimi, ut quanla ba?c cognoscatur, tanla csse
, , etiain illa credatur. Ac rursus sicul ex omni soiari
, ' . circulo lucis fulgore resplendcl: non eniin pars
, ,
aliqua lucel, pars vcro circuli alia obscura e s l :
\ '
sic quantacunque est omnis gloria ejus, Patcr, ex
*. * \ spicndore ab ipsa promananle, boc est vero l u
mine, undiqne circum illuslralur. Atqne ul ex
, .
sole quidcni cst radius: non cnim cssel radius, nisi
sol essct, nunqiiam enim sine rerulgcnte radio in seipso sol inlelligilur: sic conjunclioncm ct coactcrnitalem exsisleHlia? Unigcnili a Paire Iradcns Apostolus , splendorem gloriae Filium appcllavit.
, ' G
His igilur a nobis ita distinctis, non amplius
quisquam dubitet, quomodo eiiam ex Patre Unigc,
nilus cssc credilur ct xlernus est, quamvis vidca , \ ,
tiir secunlurn cam qune priino ct in promptu ap ,
parct uotitiam, scruio ecrmoni non convenire, el
,
. \ - qui ex Palre ipsum csse dicit, el qui seierniiateni
, \ ipsi atlribuil. Quod si alio argumento sermonem
oporlcl confirmare, inlelligi possot bujus asscrtio . , nis veiilas ex quibusdatn quae sensibus a nobia
percipiunlur. Nullus aulem serniDnem risu et ca
, ' cbinnis excipiat, quod nequeal invenirc lalcm in
\ bis quae sunl in rcrum nalura, cjus quod quaeritur
iiuagiiHHU, quse pcr omnia sufficial, proporlione
.
, ' quadain cl similiiudine proposiluin repraesenlare.
Yolumus enim ut i&li qui dicuul prius Patrem vo , \
1 1
, '
,
*
,
*
,
. \
,
,
* ,
.
,
, \ , *
" Joan. ii?, 9.
1 1
Ilebr. i , 3.
1 1
lbid.
luisse, deinde sic venisse ad id, ul Paicr iierel, et

pcr boc posleriorilateni Verbo aslruunt, persuasum babeant ul ex bis quae possumus in medium
proferre exemplis, cogiiationcm suam ad id quod
pium est de Deo senlire transferant; neque cnim baec
iiumediala conjunctio Patris voluntalero excludit,
u l quadam nccessilate naturae, et involunlarie F i lium habcal: neque voluotas Filium a Patrc disjungit, ut inlervallura quoddain inlerroedium i n cidens. Quare neque ab boc dogroaie liccl excliidere in Filii generaiione volunlatcm ejus qui gcnuil, veluti in angustias adduciam in cohaerenlia
unionis Filii cum Palre, neque indisjiinclam dissolvere cobaesioncra, cum in gcneratione inspicilur
775
S. GREGOIUI NYSSENl
776
voluntas. TToc cnim cst nostrae gravis ct motu dif- ,

(kilis naturae proprium, in eodem inslanli .
\ \ ,
adesse nobis nmltos, et aliquid babere el velle :
scd modo auquid eorum quae non liaberaus volti- , \
mus babere, post vero assequimur ea quae minime , .
\ , \
vellemus. In simplici aulem et omnipotenli natura
gimul omnia et in eodcm insianli intelligunlur, cl \ ,
,
velie bonum, et babcre quod voluit. Omnino enim
eflirax et coessentialis vereque subsistens in aler- .
na nalura bona sempilernaque congidcratur vo- , ,
lnntas, neque ab alio quoquam separato principio *
\ ,
innasctlur, neque absque co quod in voluntaiem
. \
cadit, vel bonara volunlalcm non esse, vel bonum
gimul cum voluntate non adesse: cum nulla sit ,
,
causa, quae quod Palri convenit, quominus toium
non adsit, minuat, vel quomiiius id quod vult , \
babere impediat. Quoniam igilur naiura bonum, , \
vel, ut rectius dicam, supra omne bonum, Unige-
nitus est , al Patri bonum non est ingratum et

prttttr volunlatem : roanifeste per ba?c demonstra- .
iur, quod ciiam immediala csl Filii cum Patre
\ .
conncxio, neque extruditur aut arceiur ab individua cobsesione volunlas quae bonae naturae semper
inest. Quod si quis inoffenso animo bunc auscultat sennonem, lale quid etiam dhus volo adjicere.
Queiitadmodum si quis, dico autem ex supposi
" , ' ,
lionc, electivam sive voluniariam aliquam flamnitt \ ,
faciillatem dederit, per^picuum fueril quod simul \ '
atque essc coBperil, flamma ctiam ex seipsa ful- ,
gorem velit elucere : volens autem non erit impo lens, cum naturalis ejus faruilas id eflicere possit,
, \ *
u l siinul J C flamma constiterit, volunlatcni eiiam
fulgendi babeat : ita ut citra contradictionem, si C ^
,
hoc datnm fuerit, voluntario nempc inotu flamroam
, , \
inoveri, \\xc oinnia concurrere siinul inlelligantur, , \ ,
el ignis acccnsio et fulgendi volunlas, ac denique
lulgor ipse, cum voluntarius isie motus fulgoris subsislcnliae dignitalem nullo modo iinpedial : sic , \ \
per boc quod anobis atlalum est exemplum, etiam- ,
si Palri bonam volunlatcm inesse coniitearis, non
.
lamen propter ejusniodi voluntalem Filiuin a Pa- , .
irc scparabis; neqtic enim consentaneum est, ut
* \
illud quod videlicct ipse Filius volunlale Palrig git , ,
genitus, impcdimenlo sit quoininug illico cum vo- , , ,
luntate sit genitus. Sed quemadmoducn in oculo
videre et vetle videni, illud quidem esi naturae
operalionis, velle autetn a r b i l r i i ; altamen bic ^ \ ' , ,
voluulalis nioius impedimentum, sed voluula ,
tein aclu vidondi ad boc ipsum ingenerat; nam , ' \,
sgillatim el separaliin horum unumquodqiie in
, \
sc pso conaideraiur, et alierum alteri non esl i m - ).pedimento ul sit, sed haec duo inier se inutuo

qiiodammodo sunt: nam et naluralis videndi actus , \
voluntatem scquitur, et rurgutn Toluntas ab boc $ , \
molii videndi qui egt secundum naturam, nondc- , * \
gcritur : ut i-itur ocnlo inspcctio seu visio nalura
\ ,
in>ila csl, et videndi volunlag nuliani dilatiouem
,
ad ipgum videndi actum allulit, sed vull ei adessc, , \
cl quod vult est: sic el in incffabili, oinnemquc co, \ , ,
giiationem guperanle nalura, omuia giiuul et sc, , \
cundum idem essc intclligimus, cl ajlcrni Patris
. ' tfc
CONTIU EUNOMIUM, LIB. VHI.
778
\ , exsistentia et gencrandi Filii volunlas , el ipscniet

, . \ Filius qui secundum Joannem in principio erat, el
, .
non post principium intelUgitur. Principiuni q u i , dem universi Paler est, sed in hoc principio etiam
,
Filius esse prasdicalus est, illud cum sit secundum
, naturam, quod est principium. Deus enim est
* ipsum principium, et Deus esl quod in priiteipio
, , crat Verbum. Cum autem principium acternilas
\ , principii essel demonstrata, praclare Joannes i n
'
principio Vcrbmn copulat, cum Verbum i n ipso
, \ .
esse dicil : hoc ut opinor prestruens, ne videlieel
preventiis audilor, solum per se principium essc stalim intelligat, sed anlequam ipsum principium
io menie audienlis imprimalur, Verbum etiaro simtil cum principio intclligatur, illud ens quod
ipsum est priucipiuiu simul cum ipso in audienlis mentcm subiens, ct una cum priucipio in audiiu
iasilus.
\ ,. Cum igilur dogmalis nostri asseriionem, sic dt slinxerimus, opportunum fueril conlrarium sermo ,
nem proponere ei specutari, ex adverso eum no
stris opinionibas facta collatione. Sie autem d i c i t :
,
, ' ,
Cum enim, inquit, duo vere dixermus, qtiod tide

licei anle propriam generationem non eral Unigcniti
,

esientia, et quod anle omnia e$t genita, neutrivs ho ,
rum arguit mendacium : neque enim quod ante stt.

premam generalionem .el constitutionem erat, ausus
, .,
esl dicere (a), reluetante Palri natura, et pruden ,
tum adversante judicio. Quis enim eompos mentit et

.

judicii admiUat Filium este el genitum ante su ,

premam generationem, ac si non indigeret genera,

lione ut esset id quod est t i qui absque generalione
)
; estf Si igilur verum esl quod asscril, niagistrum
- C nostrum nibil egisse adversus ejus opposiliones:
, viderint omnes quicunque in illius sermonibus
. (
versati sunl. Ego T c r o , quoniam parum ad de \
monstrandam ejus maliliam facere arbitror, eum
)
in his palam calumnialum argulsse, omtltam

oslendere magistrum noslrum non inexcussam
, ,
pnetermisisse eam partem, et ad eiaminanda ea

. \ quse ab ipso proponunlur, quantum fieri poterit,
' , , orationem conrertam. Duo inquil i n suo sermone

dixisse, unuin quidem quod anle generalionem
, .
q u ipsi propria est, Unigeniti essenlia nun eral;

altarum vero quod ante omnia genita est ejus
,
essentia. Sed quod n o n nova qua?dam esseutia a
Palre sit geniu, extra eam quas in ipso Patre con, \ , sideratur, abunde per ea quse dicta sunt a nobis,
, deraonslratum esse existimo ; nibilque opus eese
,
nos, ut primum nobis prolalo sermone, cum tali
, blasphcmia confligere ; sed in hoc solum nccessa ,
rium esse studio incumbere in bac dispuiatione,
\ , \ \
dico adversus borribilem el intpiam ejus vocem

obnixe conlendere, qua? aperte dixit de Veibo Deo
, quod non erat. Sed de hac blasphemia in anledictis cum jara disseruerimne, fortasse superva . - caneum fucrit rursus per siroilia theoreroata, id
cst speculamina, quas prius fuerunl demonslraia
' ,
exstruere. Hac enim de cauaa in superioribus ser,
monibus illa praemisimus, ut his qui in b c scri ), \
%
(c) Basilius nempc qui conlra Eunomium scripscral.

PITHOL. UR. X L V .
25
779
S. CREGOUU NYSSENI
780
pta inciderint, pia nolionc ac inlclligenlia pramu- ^nilis maniiestior fial advorsariorum blatpbemia, qui
.
iu iiriigcnilo Deo non esse quam esse astruitnl
CiUiquius.
;
Openc prelium aulein uiihi videlur, quid gencra, ' lioriis uomen significet, exacliore examine in hac
. "
dispulalionc perpendcre. Quod igitur ex aliqtta
, \ , \
causa esse noraen i!lud reprasenlet, cuivis perspicuum est, nec liac de re dimicanduin essa arbilror. \ . *
Sed quoniaro eomm quae ex aliqua causa subsi-
, '
siiint diflerens est ratio, boc exislimo convenire,
si artificiosa aliqua divisione planius explirelur. .
Konim igitur qua? ab aliquo iiunl, bas diflerenlias .
\ ,
comprebcndimus. Qua>dain enim cx materia sunt
\ \, '.
ei arie, ut a?dificiorum ct rcliquorum operum exsirucliones, quae ex congrua.ftunl maleria, quibus D
prasesl ars aliqna, qua ad proprium scopum sive
* \
ijnem proposilum sibi subjeclum, ex iisquae fiunl,
p( rducit ac absolvit: quaedam ex materia el na- ,
t u r a ; nam succcssivas animalium generaiiones >
ualnra exslmit, ex materiali corporum subsisten- , * \
, \ *
lia fiiium opus cfllciens: alia vero cx materiali de * , ; \ ;
fluxu, in quibus el principale subjecium manet
quale est, el quod ab illo fluil in seipso conside- , \ ,
, \ ratur, ui in soleel radio, vcl in lucerna et fulgore,
vel in odoramenlis et unguenlis, ei inde evaporaia '
,
qualtlaie : ba?c enim liccl in si-ipsis non diminuta

maneant, slalirn babenl singula concomitanlem ex
, ,
seipsis emananlcm naluralem proprielalem, ul sol
.
radiiifn, lucerna fulgorem, odoramenla in aere sua \ ,
vem ex ipsis cditam fragranliam. Est praelerea
,
species alia gencrationis, Cujus causa quidem i m inalerialis esi et incorporea, generalio vero sensi- \
bilis et corporalis: dico aulem sermmem ex mente '
, .
gcneralum : cum enim sil incorporea mens, per

inslrumenla sensibilia scrmonem paril. Totidcm
.
gencratiouis diffeienlias velul in generali quadam
, speculatione cognovimus. Nani quaecunque miro
quodain et prodigioso modo a natura gignunlur, ,
, , seu curo corpora quorumdam animalium in alia
, &
qusdam diversae speciei mulat, seu cuni ab aliqua
huniidorum alleraiione, vel seniinum corruplioue,
vel lignorum pulredine animalia quasdam producit; , ,
vel cum ex ignis condensatione bumiduro ex torribus balitum in fundo relictum, ad animalis gene- D
, ; .
rfttionem iransmutal, quod salainandram appellant, eliamsi extra eas g^ncratioinim species quas )0
supra deflnivimus, osse videanliir, niliilominus ta- , , ! *
inen in ipsis possunl compreh?nJi. Nalura enim
,
per corpora varia bsec animalium genera producil;
.
qualis enim corporis vereio fuerit, lalilor a natura
aflecta eive disposila, talem qunnlam aniiualis ;
s|>eciem effecil: quae quidem non alia esl gencra- ,
tionis species, praeter eain qu;e ex nalura el ma- ,
leria absolvilur. Cum igilur bi inodi gcneralionis ,
bominibus esseul cogniti, bominum goneri boue- \ :; , -vola aancli Spirilus diBpensalio nob 5 iradens divi- , , ,
na mysleria, per ea quaa a nobis comprebendi pos* \ , \ , > , \ , \
, \ , , )
fimt, doctrinam facit eorum quse omnem sermo1
781
CONTRA EUNOMIUM, LIB. V l l i .
782
\ :, ^ nem et rationem superant, sicut in aliis omnibus

, .
hoc facil, cum corporaliter Deum describil, oculum
el palpebras, aures et digilos et niamim etiam dexlerain, et bracbiitm, e.t pedeni, et calceamenla et
q u * stint ejusmodi de Deo eoarrans, quorum nibi) secundum consuetam inUilligentiam iu divina deprehenditur natura.

Sed ad id quod a nobis perspici facililer potesl,
,
doclrinam adducens, trilis el vulgatis in hominum

consuetudine vocibus, res qnae omnem exsuperant
, , '
signiiicaiuiam determinat, dum per analogiam scu
\ , proporlionem quajndam, per ea quse de Deo dicun .
iur, ad aliquam sublimiorem cogitationem suble
vamur. Sic igilur mullas generalionis species a
^
Deo inspirata doctrina ad repraesentationem inef, * ,
fabilis subsislenliae Unigenili asaumit, tantum ab
- ^ unoquoque assumens, quanlum ad eas quae de Deo
. \ , \
sunt opiniones, piuin est assumi. Ul enim cum
\ , \ \
digilorum fit roenlio in Deo, et manus et bracbii,
\ non cx ossibus et nervis el carnibus et vincuJis
, \ membri conslilulionem sermone describil, secl
, \'
aciivam ipsius et eflicacem viro ac polestatem tall

nomine significal, et per aliorum unumquodque,
, * quae de Deo inlclligunlur, his nominibus respon '
denlia, demonslranlur, non tamen simul accipit
\
corpoream nominuin significantiam: slc etiam
, , *
barum generalionura species de divina quidem na. * \
tura dicit, non tamen sic dicit, ut nostra consue ,
ludo novit intelligere. Nam cum de ea vi ac polen,
tia qua cuncta condidit, loquitur, banc operaiio *
nem generalionein quidcm nominat, qnando qui * - dem necesse est de divina virluie serraonem ad
, , , bumilitalera noslram descendere, non lamen omnia
, , \ - quaecuuque apud nos iu ea generatione, qua quid
, ,
consiruilur, spectantur, ostendit, non locum, non
\
tempus, non sermo conslitutionem, non inslru ,
mentorum adjutricem operam, non in bis quae hti ,
mano more Ounl tumuUunt, sed haec nobis relin&. ^ \ quens, sublimi quodam ei magnifico modo, Deo

attribuit eorum q u sunt generalionem, verbi
, gratia cum ait, Ipse dixit el facla sunt; ipse man \ , davil et creata tunt " . Rursus cum inenarrabilem
,\ ,
et omnem sermonem eisuperante: Unigenili ex
' \
Patre snbsislenliam declarat, quia non est capax
. ' humana egestas et mendicitas documentorum q n
,
sunt supra sermonem et notiiiam exsuperant, illo
, , D vocabulis noslris ulitur, el Filium nominal, quod
\ , , \ , quidem nostra consuetudo bis qui cx materia et
natura gignuntur nomen . imponit. Sed qtiemailmoduro creationis generationem cuni divinus ser\ ,
\ , mo dixit, quia ex aliqua materia facta est, ipse
\ - non adjectt, sed essenliani maleiiac et locum et
, \ , \ tcmpus et quae sunt ejusmodi, nibil aliud esse
, practer divinae volunlatis potentiam declaral: sic
. etiam hic Filium cum dixit, omisit oronia alia.
quaecunquc in infima generalione huroana nalitra
\
, spectat, dico passiones el disposiliones, et eam
quae fit ex lempore operaiionem, el loci necesai\ \ talem, el antc omnia materiam, sinequibus orani \ 1 1
Psa!.
CXI.VIII,
5.
785
S. GREGORH NYSSENI
bus inflina gcneratio quse esl a nalura, non con- .

sislit. Guio autem in generalione Filii haec omnia
quae de maleria et locorum seu lemporum inlcr- \
, \
vallis intclliguntur, non comprubendisset, in Filii
signiflcatione sola subrelicta est natura : propterea- !, * ,
, que voce Filii proprietas naturae et legitima origo,
, \ ,
qux est in ea generalione quae a Palre editur in
unigenito Dei Filio explicatur. Et quoniam lalis * *
^ . *
generaiionis species non eral idonea ad inferendam
nobis sufficicnlem ineffabilis exsistenliae Unigenili ,
, , ,
imaginationem, alterani generalionis speciem ei * \
inul assumit theologia ad signiflcandam Filii ge
nerationem, eam newpe quae Ot ex inaieriali de\ ,
fluxu, el dicil splendorem gloriue, el suavitatem

unguenli, vaporem Dei, quae, ut superiori tractatu
exposuimus, nostra consiietudo dcfluxum materia- ,
lem nominat. Sed quemadmodum in bis quae ' ,
prius recensuimue neque creaturae generatio, .
neque Filii signiflcantia, tcmpus, vel niate- ,
riam, vel laborem, vel affectionera siraul admisit;
sic el bic omni materiali cogilalione cxpurgans ,
.
tplendorte et caeterorum qiioruni mentio facta est,
gignific.anliam, soluro id quod Deo convenil ei de- , ,
corum est, in lalis generaiionis specie, sermo cum ,
aasumpsit, per empbasim, aeu claram hujus diclio- \ '
nii sigmficanliam, ex ipso esse el cum ipeo aperte \ oslendit. Neque enim vapor sive balitus in aerem . \
diffusioneni ex subjecla materia animo repraesentat,
neque odor ex qu&ltlale unguemi in aercm ircns- \ * mulalioncm, neque splendor ex solari coipore per ^ \
radios defluxum, sed hoc solum ex omnibus, sicut
, \ .
diclum est, per talem generationis modum decla- ,
ratur, cx illo esse et cum illo intelligi, nullo i n - \
lervallo inter Patrero et eum qni ex ipso est inter- ,
jecto. Sed quoniam ob majorem in bomincs bene-
voleniiam sancii Sphriius gratia mullis ex locis
nobis ingenerari divinas de Unigenito opiniones , \ \ dispensavit: bis eliam addidit rcliquam eoruru , ' \
quae in generalione considerantur speciem, dico . , ,
eam quae ex mente et sernione. Sed majore usus est
Er , ,
providentia sublimis Joannes, ut nunquam prae lan- , \ \ , .
guore et animi pusilli debililale audientis intelli- \
gentia decidat ad coinmunein notitiam verbi, ut .
Filius Patris sonus exislimetur : proplerea in es- , , '
sentia spectare Verbum inslruit prima praedica- ^ , \
tione, et non in essentia aliqux peregrioa et abrupU

ab ea quae Deus est, sed in ipso el in prima beata, :
que natura. Haec enim docel, dicens : In principio
,
erat Verbum, et apud Deum, el Deus , el omnia

quai principium est, et ipse est. Sic enim de aeler
nitate Unigenili tbeologice disserena exponil. Cum
.
igilur taies sinL generationis roodi, scu cerlceorum quae cx causa subsislunt, qui quidem nostra consuetudine cognoscunlur, quos assumpsit sacra Scriptura ad superemincnlium doctrinam quoruro unumquodque sic debeat assumi ut consenlaneum est ad firmaridas et stabiliendas rerum divinamin nolion e s , judicet jam rectum judicium, ille qui hunc sermonem legit, st quid eomm quae ab baeresi
proferuntur robur aliquod babet conlra veritatem.
Sed mrsus adjiciam ipsam ad verbum adversani
\
9
lk
1 4
Joan. , 1.
785
CONTRA EUNOMIUM, LIB. VIII.
7SG
, \ , orationem, qune sic babel: Duo, i n q n i i , cum dixe ,

rimus, et anle generalionem quce ipst proprta e$t,

, non e$se Unigenili etsentiam, et ante omuia gene ^
.
ratam e*$e. Quamnam generalionis speciem nobis
; iste dogmalisla protendit? num de Deo quod piuin
Apa \ ; Kat cstet decorum decel intelligere et dicere? Et quU
;
adco impius el Dei nogator, ut non esse in Dco
prius inielligat? Sed perspicuum quod ad iMtciia, lem hanc respiciens generaiionem, infimam naiu * ram de unigenilo Deo opinionis facit magislram.
, , El quoniain bos, vel asinus, vel camclus ante suani
, \ \
gencralionem non est, boc etiaui in Unigcnilo vult
, \ asserere, quod in auimalibus series et ordo naiura
,
hujus infimaa dal videre, neque boc animadvertit
, \ , carnalis isie Iheologus, quod cura Unigenitus in Dco
dicilur, boc ipso verbo,quod cum omni gencralione
:. nullam babct prorsus coinmuriionem, ct quod ab
, \ ea pcculiariter secretum est signiflcalur. Quomodo
; enim fucrit Unigeniius, si baec ipsa generaiio coin * , * munioncm 8ccundum significationem et idenlilatem
, \
cum alia gcneralione babel? Solum cniui quod
* exiraium cl praecipuum iu ipso inlelligilur , quod
\ * , non in alia generalione cognoscilur, proprie ct con* , gruenler Unigeniti nomine significalur : iia ut si
- quid ex iis quae iniiniae generationi conveniunt in
\ \ , \ ipso spectetur, non aniplius sit Unigenilus, utpote
! qui aliquibus gcnerationis proprieiaiibus cum reli , quis genitis communicet: si enim eadero in eo di . cerentur, quaB in aliis quae pcr generatiouem in
\
rerum naiura prodeunt, ad fraternam aliquam re
lationem Unigenili significalum sermo iransferrct.
, \ Quare si quod cum aiiis quae gcnerautur, ncquu
, \ imslioncm, ncque cotnniunionem paliiur, UnigeiiiU
. significalum oslendit, nihil certc eorum quae in ima
, gcneralione cernunliir, in bypostasi F i l i i , qua? ex
Palre esl, inlelligi admiUemus. Atqui proprium
, est oninium quae per gcnerationem subsistunl, ante
gencralionein nou essc: boc igiiur alicnum ab
. Unigcniti proprietate, cui nibil vagum et erroneum
\ , in ulla coinniunis generationis specie ct modo
adessc et compclcrc Unigenili appcllatio lcslalur.
. * , Ergo isie materialis et sensui amicus doctor per \ ,
auadealur, per aliam gcncralionis spcciem suaruni
; opinionum vagum errorcm cmcndare. Sed forlc
' , Q dices, cum splendorem gloriae ei ungucnti odoreni
, * audis, quod non eral splendor antc propriam gcnc , rationem; sed cum boc dixcris, nibil prorsus cssc
. " gloriain dabis , neque unguentum, non enim est :
, . \ vcl ciccam in scipsa et lucc carentem aliquando
, .
fuisse gloriain existimandum, vel unguentum suavis
exspiraiionis slerile. Quare si splendor non craf,
, neque gloria crat omnino. Et si odor non esl, neque
, unguenlum esse nunc demonslraiuro nsi. Quod si
, , t< rrent aliquem bacc quae a Scriplura assumuntur
, exempla, ut non exaclc Unigcniti niagnificeniiam
, , \ , \ rxprimcniia, quia non idem sil cuni subjeclo se , \ , cundum substantiam, vel haliius cum uuguenUK
* , vel radius cum solc, vcrus seruio roolum cjus eximal, qui dicil, quod cral iu principio, et quod om** ), .
%
787
S. GREGORIl NYSSENI
1S8
nia esl, quaccunqne esl prhicipium el quod ante , ;

omnia preexstslit, praesertim cum Joannes in pra>
conio suo vociferelur, quod apud Deum erat
,
Verbum, el Deus erat Verbum. Si igilur Pater est
,
!>eus, et Deus est etiam Filius, quxnam ad exactam
,
de Unigenilo iheologiam relinquilur dubitandi ra ,
tio, cum Filii siguiftcalione proprielas natura? no ;
lificelur, per splendorem vero, unio et conjunclio

nullis inlcrvallis dissila significetur, Dei autem
,
:ippellatio qwx Patri et Filio ajqualiler accommo ,
dalur, honoris peromnia aequaliiatem indicci? Cha * * .
vacter vero sive figura onrmis substanlioe quae in Palre considcralur, perrectam pleniludinem propriai magnitudinis penilus significaf, ct forma Del per omnia osiendil idenlitalem, omnia demonstrando in seipso per quae posiiio iiguratur.
Rursus igitur proponamus Eunomii sermonein.

.
Non crat, inquil, anle propriam generalionem. Quis
, \, .
bic esl, quem non esse autumal? Reccnseat divina
, ; ,
noroina, quibus ille qui ex Eunomii opinione ali- * .
quando non c r a l , nominalur. Dicet ergo lucem,
, \ ,
beatiludinem, vitamqtic et incorruptibilitatcm , et
\ \ , \ \
jtistiliain el sanclificalionem, et virtutem el vcri, .
latein, et quse sunl cjusmodi. Islc igitur qui ail anie
, ,
generalionem ipsum non fuisse, palam procul du- , ; , ,
bio claroat, quod non erat veritas, quando ille non
, , ,
erat, non erat vita, nou cral lux, non erat iijcor- .
ruplibilitas, non aliud quidquam corum quac in Deo
, \ ,
inlelligunlur. PraUerea quod cst absurdius et ad
, .
impietatem accrbius, non erat splendor, non erat
,
character, sive figura. Dum enim dicil non esse
, \
epteiidorem, non esse quoque vim resplendenlem Q \ .
prorsus simul astruit, ut in exemplo luccrna? videre \
, \
est. Qui cnim luccrna; fulgorcm dixil, lucernam
. "
eplendere simul ostendit; et qui non esse fulgorcm
, \
dicit, lucernae ardcnlis exstinctionem consignificav i l . Quare cum Filius non csse dicitur, ctiam Palris * .
non exsislentia necessaria conseculione astruitur. ,
Si enim alterum alter: coh?eret continenler, secun- , \
, \ , \
dum aposlolicinn testimonium, et splendor gloriae,
ci cbaractcr substantia, el sapiei/tia Dei, qui alte- ,
rum conjunctorum ncgat esse, unuis sublatione , \
rdiquum funilitus suslulit. Quarc si non cst splen- , ,
dor, confilendum cst, neque splcndenlem naturam
\ ; , esse, el si cbaracicr non subsistit, nequc iiguratam
, *
essc personam. Si praitcrca non cst s^picnlia et
virlus Dei, nequo illum esse prorsus fatcndum cst, D ,
, ; \
qui non absque sapientia et virtute iu scipso intel .
ligitur. Si igitur non erat unigenitus Dcns, prius ,
quam fieret, sicut ait Eunomius, Cbristus aulem
\ , \ *
Dei est virius c l Dei sapientia, et character, et
* ,
ftplendor : igitur non erat omnino Patcr, cujus Fi \ , \ \
liuscsl virtus et sapientia, et cbaracler, el splen* ,
dor : nullo quippe modo licet rationc complecti,
, ,
neque substantiam nullo cbaraciere signaiam, nc , ,
que gloriam qua? htcecareat, ncqueDctim sapientia
, . *
orbalum, neipie opiliceni absquc manu, neqne prin \ \ \
cipium ralionis expers, nequc Patrcm sincFilio.
. \ fccd omnia qune sunt ejusmodi, ct bis qui falcnlur
; \ .
r l qui aspernanlur, sibi invicem simul csse decla *
ranlur. El per uniu sublalioncm el quod conjun-
789
CONTKA EUISOMIUM, LIB. VIII.
700
, clum ci adbaeret simul evancscik. Quoniam igiittr

ab ipsis Filius cssc astruitur priusquam gcni( :
\ tus cssel, qui cst gloriae splendor (conse quentia
, ).
autem simul cum splendaris non-exsislemia lollit
, ^
etiain gloriae aiternitatem ; gloria autcm est Pater,
, \
unde unigenila lux resplenduii),inleHigant iaii qtii
. sapienlia exuberant, se Epicureoruirt deerelorum
,
patronos et defensores manifestos esse, ciChrisiia , ,
nismi praHexlu ac specie atheiani ( i d esl impiela , lem, sive Dei abnegalionem)&ssereTQ Cum tgittir
,
sit duplex ex conseculione demonstrala absurdilas,
.
vel omnino Dciim non esse ut dicant, vel non osse
.
absque principio : quod ex bis manifesle probalis
. ipsis videbitur eliganl, vel ut divinitalis abnega , - torcs dicanlur, vel ut non amplius essentiam piiit ; cipio carentcm Patri esse aflirment. Enimvero ven , simile est ipsos fugcre Dei negatores existimari.

Reliquuni est igilur eos astruere Deum non essc
;
aeternum. Quod si hoc eorum quas demonsirala
s w u conseqticnlia cogit necessario, ubi varia? et irretoilas nominuni reciprocas conversiones? ubi ineluclabilis syilogismorum nccessitas, pcr ingenili cum genilo diflerentiam circum anilcs aures bombilans?
.
Sed bacc bactenus. Operaj prelium aulcm videre * tur, quod dcinccps scquitur non indiscussum prac , -- lerire. Sed ludicra inlerjecla silentio involvantur,
, , qtiibus bic vehemens orator juveniliter exsullat,
* ,
sive jocans, sive serioagens in conviciis contra nos
.
conjectis, quasi per ha?c ratione superior futurus.
$,
Nullus enim vi nos adigct, cum liniis ct obliquis
^ , - _ oculos ilidem extorquere, vel cum morbo dasir.om
. . . .
VI
.
I
1
.
I.
.
,
niaco percnlsis simul exagilari, nna sallare cl cor . ' , pore concidere. Sed illonim quidem miseiebinuir,
. \ - nos autem de coniposilo meniis slalu ncn dimovc
bimur. Ait igilur in magistrum nostrum scncone
, / , converso, qwasi reipsa conlra pcrsonam decertans,
- . , quod propriis pennis captus sil. Cum cnim illc
\ , dixisset, quod pulcbrum esl sivc boneslum scmper
adesse Dco, qui est in omnibus, praBcIarum auicm
, slvc honestuni talis filii esse palrem : igilur nun , quam bonestum abcsse ab ipso , ncque sine Filio
\ ^, \ \ Paircro esse voluisse : volentem autcra non impo , teutem fuissc , sed polenlem cl volenlem voti sui
- compotem esse, scmpcrque babere Filium , quia
ptivrov
semper vult bonum : ad boc enim eorum quae a
t
f , , D Patre noslro dicta sunl tcndit iiitclligciitia: hxc

,
Eunomius prius Iraduccns cl carpens, advccla cx
*, T A V; snpientia extcrna, talem quanidam diclioncm ad
ovei sionem eorum qua? dicta s>int proponit, cl ait :
\ , : Quis </e?iera6il?(cum dixisscl aliquis coruin qui in
*zh \ , ; ttlibus serinonibns exercilali sunl:) quemadmo , ; diim, siquidem condere et crearc boiicslmn el Dco
,, , \ dccorumest: quo modo ipsi otigine carcnli honc ^ ; slum el decens non aderal, siquidem origine ei
&\ . - principio carel Dcus ? Ergo cliam bnec quae creata
' ^ , sunt, cum neque ignoianlia sit quae probibeat, nev
. , , que infirmitas qua? impediat vel ;ctas ad operandum,
^ , et quascunque congerens male in te ipsum cflu4 , \ ; disli; nam in Dcum, dicere nefas. Si igitur posset
;-* ,
magisicr ad intcrrogalum respondere, Emttiuio oêrr
731
S. GREGORII NYSSEN!
7fl?
lendcrct, quis genilus est, sicut hic interrogavit \

per linguam a Deo eruditam, el lunc divinum rc- , \ ,
velans mysierium, et refulaiiombus flagellans erro- . \ ,
ris pracsides, ut omnibus sit manifestum quanlum , ,
inlersit inter ministrum mysleriorum Cbrisli, et ,
roimum ridiculum, vel Gctorem novortmi et prodi- ' ,
,
giosoruro placiiorum. Sed quoniara ille quidem ,
sicutail Apostolus, niorluus Dco loquitur, hic vcro,
tanquam non sil qui conlradical, lalia projicit: elsi
,
noelra rcsponsio Basilii magni voceni non aequel,
nihUomintts baec ad praesens interroganli respon- .
,
debimus, quod Sermo tnus, quem ad subvcrsionem
nostrorum prolers scrmonum , ipse testatiir nos *
vcra dicere in iis in quibus impielatis tuae dognu \ ' ^
refeUimus. Neque enim aliud nos lam graviter actu- . \
samus, quam quod contendis existimare nos dc- ^ , \
bere, Dominum crcatune n i l i i l differre ab iis quae , ' * , \
communia sunt crealura: et quod a vobis praeten *
ditur conlra Unigenitum omnino damnamus. Nam
si quod in crealura vidcs, pulas oportere hoc etiam , \
unigenito Deo congruere, conclusum est, quod \, \
summopere contendimus; per Cuos eniro scrmones , ,
\ ,
rationum tuarum absurdilas satis esl demonstrala
onuiibusquc focla perspicua; c l quod noi in veri- , , 11tatc scrmonem pravum corrigimus ac reprehendi- . \ \
mus, quodque libi de unigenito Deo opinio ialis ; " ,
est, ac de reliquis creaiuris; periude ac si de ali- \ .
quadubilatio cssel, non de unigcnito Filio, Deo, *
opifice omnis creaiurae, sive anle erat, sive post , ,
Patri aderal. Quid igitur ad haec infil vox magistri? Q .
Quod natura bouum est, nou pium est non semper
; "
in Deo esse credere. Nullam cnim videre causam
, \ \
. "
propierquam consenlaneum esl bonura bono non
adesse, neque propter poicstatis defeclum , neque \
proplcr volunlatis inoplam. Quid ad haee dicil qui ! \ ,
bis advcrsatur ? Quod si Deum Verbura ex aeterno \ , \ \
credendum esse dederis, et de crealuris idem fale- ! , \,
beris. quomodo novit ralione discernere creatu- .
rarum naturam el divinam roajestatem! Quomodo \ ,
\
scit quas utrisque sunl congrua, quxque de Deo el
,-.
quae de creatura pic fasesl exislimare! Si, inquit,
opifex a tempore opificium auspicatur. Non enim alio aliquo eorum quae sunl facia, principiura licet
notare, nisi tempus in proprio intervallo principia el extroina bis qtia?. fiunt deflnieril.
Quocirca inquil oportere factorem temporum a
\
principio simili esse coepisse. Sed creatura quidem
. '*
principium babet saecula, factons autem saeculorum
,
quodnam principium cogkabis? Si quis dicat, illud ;
principium esse quod est in Evangelio, quod qui- , \
dcm est illud quod declaralur, cum quo cobaDrenter , \
Filii confessio simul demonstralur, necfas csl eum, , \ !\ ,
qui est in Palre, sicut dicit Dominus, ab aliquo ,
punclo lemporali coepisse. Sin auiem aliud quod- . * ,
,
dain praeler illud principium essc asscrit, dical no ,
men quo tale principium signiticatur, cum millum
.
aiae saeculoruro consliiuiionera coinprebendaiur.
\
Ergo talis sermo a pia et religiosa opinione erga
,
unigcnitum Deum nnllo modo nos dimovebil,
. \ 4tameUi anus iMulierculai buic qua?slioni lanquam
, \
validai applaudanl, siquidctu in bis qux ab inilio
D
795
CONTRA ELNOMIUM, LID. VIII.
- \ sunt decreta manemus, flrmatam alque innixam

,
veritati babcnles rationem : quia quacunque de
, - unigenilo Deo dicerc pielaiis scrrno suggerit, rnil , \ lam babenl cum creatura necessiludinem, sed longo
. \ interyallo, el ejus qui fecit, el operum ipsius notaB
, el indicia sunt dislincta. Si igilur in aliis qnibus dam haberet aliquam communionem Filius cum
. crealura, oporleret omnino dicere eum sccundum
\ - exsislchtiae modura non diflerre. Quod si exsors est
, creatura lalium quaecunque in FHio didicimus :
. , necessarium plane, neque sectindiim hoc dicere
, , , , - habere cominunionem. Neque enim in principio
, , , erat crealura, neque aptid Deum eral, neque Deus
, , , , , eral, neque vita, neque lux, non resurrcclio, neque
, , reliqua nomina quae Deum decenl, ut verilas ,
, ' , - ^
, ,
, , ,
, , ,

\ , \ ,
, , ^
, , ,
, , , \,
.
\
*, \
\
6 ,
. - Q
\
, \ * ' '
,
;
\
,
.
\ ', \
>
,
,
.
stitia, sanctiiicalio, judex, justus, opifcx molitorque

universi, qui est antc sa?cula, nioderans saeculum el
regnans in sseculum ct ultra, non splendor gloriae
crealura, non cbaracler, sive expressa forma substanlia?, non boniialts imago, non graiia, non virtus, non verilas, non salus, non redempiio, nequc
quid ejusmodi eorum quas ad gloriam Unigeniti a
Scriplura dicuntur, nihil in crcatura neque est ncque dicittir, ut sublimiores illas voccs praeiermiltam, nempe: Ego iit 1'atre et Paler in me; et, Qui
vidil roe, vidit et Patrem, el, Nullus vidit Filium
nisi Paier
Si igitnr talia et tanla d6 crealura
possel scrmo teslari, recte ipsi viderentur quas in
ipsa speclanlur, accommodari posse nolionibus his
quas de Unigenilojiabere debemus, comparaltone
facta eorum quae sunt ojusdem geneiis inter e.
Quod si omnes bac notiones et nomina qua? de Filio
dicuntur, cum Pairc habent comniunionem, notiones autem quae de creatura sunt superant, annon
iste sapiens et solers pudore conlunditur, duro per
ea quse in creatura considerantur, deDomino creaturae, velut naturali ralione disserit, necdum i n telligens alia esse signa el indicia per quae creatura
dignoscitur?Eorura enim omnium quaesunt, summa
diviiio in id quod creatum est, et quod increatum,
parlitionem babel: hoc quidein ut causam ejus
quod faclum cst, illud vero ut illinc faclum. Cum
igilur natura creala el divina essentia sit ila d i stincta, nullainque socielatem babcat sccundum
, - D proprietales, quibus dignoscunlur; omnino necesse

, \ est non pcr similia ulraroque inlelligere, neque
' , easdcm notaa seu cognilionis insignia eorum quae
, , secundum nalune ralionem distanl, inquirere. Cuni
, igilur nalura creala, sicut ait omnipoienlis Sapien \ tiae sermo, principium ct finem et medium empo , , \ rum in seipsa demonstret, et curo omnibus temporalibus inleryallis cxtendatur, banc proprielatem
.
, \ , velul characterem quemdani, id esl notam subjecli
, , \ sumimus, in eo quod aliquod principium suae conslilutionis videmus, et mediiim cernimus, et ad
,
extremuro terminum spe pariter extendimur. Didi . '
, cimus cnim quod coelum non esl ab setcrno, c i
Joan. xiv, 9.
S. GREGOMI NYSSENI
/i>6
lerra, neque in aeternum erit, ut ex eo sit perspi- , , ;

.
cunro, quod ab aliquo principio qua3 sunl in rerum
uatiira coeperunt, ei in aliquod extrcmuui prorsus ; ,
desinenl. Divina autem nalura nulla parle lermi- \ ,

nala, sed undique in infinilum oronem terminum
permeans, longe abest ab bis signis ct notis qoae in , , ,
creatura inveniunlur. Eteniin dimensionis expers,
siuc quantilate et incircuinscripla putenlia, in seipsa . coinplcclens saecula, el omnem quae in ipsis coiui- ; ,
. '
netur creaturam, alque omni ex parle saeculoium
\
inlinilatem propriac nalura seleniilate exsuperans,
vel nullurn babel signum quod naluram ejns signi- ,
' iicel, vel aliud quiddam ouiiiino, el quod creatura
.
non babet. Quuniam igilur proprium crealurse est,

principium babere, alicnum prorsus ab increata
natnra, quod creaturae esl proprium. Si enim ad .
bimiliiudinem creaiura; eliam Unigenili exsistenliam ab aliquo coinprcbensibili principio corpisse,
supponere quis censueril, necessario c i rcliqua quae in crealura inveniuntur, ralioni ejus accomluodaveril. Non enim inlegrum est dalo principio non siniul coniilcri quod sequilur.
,
Quemadmoduin cnim si quis bominem esse concesserit, quae sunt naiurac bumana? eum babere pcr ,
\ ,
banc confessionem amiexuil, el aiiitnal ipsuni et
raliouale dicens, elsi quid aliud in homine intctli- *
gilur: eadem ratione si unum quid eorum quae ,
, ' '
proprie creatune altribuunlur, in divina csscnlia
inlellexeriimis, jam non nobis liberum cril am- , ' ,
plius rationem corum quae in ipsa considcrantur .
nalurae immoitali non applicare. Principium enim \ '
'
violenle et nccessario quod posl ipsum sequilur
exigel : principium enim quod sic inlclligilur, , , *
i-oruin quae post ipsum sunt principium est. Quare # ,
si illa fuerint, el boc esse neccsse esl: si vcro illa . \
gublala fuerint, neque quod anlecedil mancre. , C.um igitur sapientia el mediclalem et fincm prin- C cipio praeponal, si in Unigenili naiura principium
, ,
aliquod ejus subsistentiae ab aliquo punclo deter- , \
iiiinatum stimpscrimus, sicut dogmalizal haeresis,
\ .
procul dubio concedcl sapientia, el fincm et me, , dium principio copulare. Quod si boc fiat, invcnie- .
tur nobis Iheologus isle argumenlis demonslrare Deum niorlalein esse. Si enini principiuni Anis
, \
secundum rationem sapienlix necessario sequilur,
, \ ,
medium ctiam inter exlro.ma consideralur: qui
.
unum dederil, potestale et alia simul astruit, mcn- ,
tmras et extremum viisefin.m naturae iufinilsG dc- ,
irrminans. Quod si boc inipiuin csl cl absurduin, *
quali \ e l eliam majorc accusaiione dignuui esl, ,
prmcipium dare sermoni in impielatem desinenti:
. " ,
hujus aulem absurdilalis piincipium inde elucel, D
quud existimeiil vilam Fiiii alio cucumscnpto ,
principio esse conclusam. Quare duorum allorum,
vcl mulabunlur ad sanuin sermonem per ca qua3 , '
dicta sunl coacli, et cum Patris atlernilalc eum , \
qui cx illo csl, conlemplabuulur; vel nisi hoc ve- > .
lint, utroque exlreino lerminabunt Filii aeLernita- \ \ , \
lcm, nempe principio et fine, infinitalem viiae , \
ipsius ad id quod non exsistit adducentes. Quod , \ 6i c l aniinorum cl angclorum nalura fmc carct,
, ;.
ucque probibclur in xlcrnum pcrpcluari, quia sit
;
CONTRA EUNONIUM, LIB. VIII.
797
\ . creala et ab aliquo principium suae sulsislenliae

,
habeat, ita ul per boc advcrsarii possint in Christo
.
idem dicere, quod quamvisnon sil ab aeterno, ta
men in aelermim se prolendal. Qui haec profert ,
eliam illa secum repulcl, quantum dislct divinitas
a ercatura, per proprielaies quae in ea sunl. Nam
divinilalis qnidem proprium cst nulla qua secun , \
, dum bornuu spcctelur noiionc indigere; creatura
vero melioris pariicipalione in pulcbro , quae
. \
quidem non sohim esse corpit, scd ctiam semper

doprehendilur incipcre in pulcbro essc propler i n crcmentuin quo semper tcndit in nielius. Qnare
\ ,
. \ minquam in coinprebensione lotius boni consislit,
sed omne qtiod parltim osl pcr panicipationem
. \ *
principium i i l asccnsus ad id quod melius esl. Et
, \ t ,
\ \ ^
juxla Paiili voccm , nunquain cessat ad anteriora
extendere se cl oblivisci eorum quac sunt relro *.
Qnoniam iîlur divinilas ipsa vila est, Deus autcm
,
unigemius Deus et vila, et verilas , el quodcunque
,
excelsttm et Dco dcconun cogiiari potcsl, creatura
, \
vero illinc bonorum subminislraiioncin capil, ex
.
his maiiirestiimcsse possit, quod si quidcm patlicepe
,
esl vitae, viTum ost eani vivere ; si participare ces , \ ,
saret, proculdubio desinerel eliam vivere. Si igitur
\ , \
* . et de unigenilo Oeo bajc dicere audent, qua?cunque
, de creatnra vernm csl dicere, illud etiam bis om \ nibus quae dicunl addanl, quod similiter cuin
crealura essc rcepil, el in vila inslar animarum
, .
pernianct. Quod si illc quidem esl ipsamel vita , nec necesse cst cum aliunde in se vitatn advenlil a m baberc; alia aulem omnia non viia sunl, sed vilae participia iiunt.
- C
Quan igilur necessilas cogit, ex iis qnie in crcatura
; cernunlur setermlalcm vilae Unigcnilo prascribcre?
\ > ,
Quodcniin senipereodem modo nalura se babel. coti , \
trarii capax non csl, nequc in allcrum nuilationis
. , - est partieeps. Quibus vero naltira csl coiitcrmina,
, *
seu in confinio boni el mali consliliila, borum
. propensio anceps in allerulriim vcrgil, pro libera
,
potestale eoruni qui cx auiini scnlentia nioventur.

Si igilur vera viia in divina el supereminenii na .
ttira spectalur, Imjus dilapsio ad opposiinm pror> ,
sus, ut consentaneum cst, dcsinot. MuLiplcx au . \ ^ ,
tem viiac et morlis significaliu, ncquc modo eodeui
\
inlelligilur. Matn in carne, corporeoruin scnsuiim
\ funclio et molio vila dictlur ; contra ipsonim ex , . slinclio el dissolutio mors nominahir. In inlcllc , ,
cluali vero natura approximaiio ad Deuin vera cst
v i l a , avcrsio aulem et lapstis a Dco nioriis no. \ , \
mine appellatnr. Qiiaproplcr princops malum, id
, \ '
est piiinus mali auclor diabolus, el uiors vocaiur
.
ci morlis invenlor, sed et mortis impcriiini babcre
, ,
ab Apostolo dicilur . Cuni igilur, sicut dictum
; , *
c s l , morlis duplax signiiicaiio in Scripturis iniel , Jigatur, is quidcm qui vcrc iimuulabilis est atquc
, , \ inalterabilis, solus liabcl imniorlalilaleni, et hi \ . " - ccin liabilal catigini vitiusilalis inacccssam ct in;\
viani . Quaxunque aulcru morli sunl obnoxia,
* ^ cum ab immoi lalilate ob propeusioncm quara ba
t
t 8
Pbilipp. i i i , 13. " U c b r . . i 4 . " I T i u i . vi, 16.
S. GREGORIl NYSSENI
799
800
bent in coniranum procul absint, si a boni parti- , x+jv

* ,
cipaiione defluanl, ob natura3 muiabililatem de,
lerioris communioiieni possunt accipere : quod
. .
quidem nihil aliud est quam mors, proporlionem
, \ \
quamdam cuin morte corporali babens. Quemadmodura enim in corporibus, naturalium functio- ,
num exslinctio mors vocata est, sic in spiriluali
, \ . *
essentia, ad bonum non moveri, mors est el v i l \
aecessus. Quare haeretica absurdilas non adversc .
l u r serraoni arguenti quod inlelligilur in ereatura
$ , '
incorporea. Mors enim quae naluraj spiriluali C O I I I - , ,
p e l i l , hxc est a Deo separatio quam non viiaiu
.
nominanius, nequc ab hac nalura potenlia sepa- .
raia est. Nam eniis a non enle processio naturac
Q , mulabililalem indicat. Cui autein cognata est alle ,
r a l i o , boc gratia el favore corroboranlis a con \ .
trarii consortio arcclur, non propriaB naturae vir . \
tute in b o n o manel. Quod auieui lale est, non est ,
seternum. Si ergo verum est diccre, divinam es-
sentiam cl creatam naturam pcr eadem non esse
,
dimeticndaiu , neque eliam conveniens est per ,
aliquod principium essenliam Filii circumscri .
bci e, ul u o n hoc dalo , et reliquae crealura?. pro-
prielates unius confessione simul adesse conce danhir. Aperie enim redarguilur absurdiias ejus .
qui unigenilum Deuin per ea quae de creatura d i - \ ,
cuiilur, a Palris aelernitale abscindit. Ut enim nihil * , aliud eorum quae nolis signant creaiuram in fa-
ciore crealura conspicilur, sic neque ex eo quod
* \ , \ ,
haec sit ab aliquo principio dcmonstrari potest, Q \ , \
sempcr in Patrc esse F i l i u m , qui est sapicntia el
.
vrrtus, el lux , et vita ct omnia quae in palerno
sinu considerantur.
r
CONTRA
' .
EUNOMIUM
CAPITA SEU SUM

NONI
LIBRl.
I . Nonns liber llieologiam Eunomii aliqito usrjue
recte se habcre aii. Dcindc immensamabsurdilalem
deteslalus, mirabiliier redarguit illurt ex Phxlone
Judcco ab Eunomio (propter convenientiam animortim) transcripium, Deus est anle omnia, quce genita suni, addilo et hoc : Qui propriv dominalur
poteniicc.
%. Filii generationem non habere *e ad modum Eunomii dicenlit: Tunc Paler genuil Filium,quando
voluit, ei nonprius : sed Filium omnhim bonorum
pletiiiudinem semper exsisiere, ei in Paire speclari,
npienlis&ime demou&lravit, ipso Eunomii diclo ad
demoiistrationis confirmaliottem assumplo.
*, Ccnerolioncm Fitii onmia sivcula antrgressam,
a**iitnari dcbcre ex communi et curnuli gcncraltvne, scd inilii et finn experlem csse ; noii au-
LIBEB
NONUS.
1 ENNATOY
.
*0 & /

.
*
,
, ,
, ,
,
.
'.
, . ,
, ,
\
, \ ,
,

.
'.
}
. ^
a\
$0!
CONTRAELNOMIUM, LIB. I X .

, ' '

,

.
?.
,

,
, ,

,
.
* \ ,
\ \ *
,
. *0
, \,
,
,
.
; .

.
!
, *
6 \ , \ ; .

*

/ .
\ ,
,
.

,
, \ . ,

,
$*,
,
,

,
^
, \\
.

,

&,
,
.

) ;
(
*
-? - , ^Lfvfeiv , ,
,, ,
- ycvopwvov , \
. , ,
,
>5*

^>
&*>

802
tem ita se hnbcrc, ticuti ex Platonis de anima

dictis, et ex Sabbali requie apud Hebraos comminiscitur, vim eorum mimme inlelligens.
i.Tandem reftttata Eunomii culumma, qxia magnwn
Basilium mendaciter appeiiveral, quau Unigenitum
ingenilum affirmassel, runu$ dc Umgenili wtemilate,exsi&lenlia et finis carentia, deqnecrealione / n niinis et ienebrarum perquatn erudile disscrens,
librnm coucludlt.
Sed ad alliores Iransil sermoncs sublime *ese

eflerens, el inani flaiu inluniescens, quod Dei magniiicentia dignura sil, dicere aggreditur. Quod
aulero ail talo csi: Deus, inquit, cum $lt omnium
emwenlitsimum bonum, el omnium oplimum ac potenlissimum, et ab omni necessitate liberum. Prasclare generosus bic, veluli navigium quoddam non
saburralum tcmere et fortuilo a fliictibus erroris
in porlum veritalis scrmonem appellit. Omnium
bonorum tminenlissimum esl Deus. 0 cgregiam
confessionem! plane magnum Joamiem non accusabit legis perperam laUe, a quo Dcus unigenitus
in excelso praeconio annunlialur, qtii apud Deum
crat, c l Deus erat. Ergo si iidc diguus Unigenili
deitatis preco ille: Deus aulcm est cminenlissimuin bonuni : Filius igilur summum bonum, ab
iniiuico ejus glorire probalus esl. Cum haec vox
ctiamsi Palri accommodct superlativmn significationis ejus, quod esl eminenlissimum, nullam u nien ex comparatione admiltit imminutionem vel
supcrlationem. Ilis igitur nobis cx testimonio i n i micorum ad dcinonstrationcm gloriic Unigeniti
absumptis, a l auxilium saui sermonis adjicieuduni
est cliain quod ipse deinceps d i c i l : inquil enim :
Eminentissimum bonum, Deus, utpole neque natura
impediente, neque cauta cogtnte, neque indigentia
urgente, general et creat per superexcellentiam $ua:
potestatis, voluntalem sufficientem habens polentiam,
ad eorum qucc facla lunl constitulionem. Si igilur
omne bonum, secundum hujus volunlatem, non $c~
lum faclum definil bonum, verum etiam quando facium ett bonum : tiquidem imbeciUitatis est facert
quod tion vuit. Hucusque assuinendus nobis, ad
stabiliendam piorum dogmalum verilatem, ex sordidis et pcnilus inlercisis dictiunculis iiifibulatus
adversarioram sermo, si secundum proprise polcslalis superexcellentiam, voluulatem suftkieiitcm
babens polentiam ad eorum qua3 iiunl consliluiionem, qui omuia condidit, neque natura impedientc,
ncque causa cogente, definil non solum bonum
factum esse, sed eliam aliquando factum esse bonuin. Qui aulem facit omnia unigenitus est Deus,
quemadinodum praedicat Evangelium, bic quando
voluit, tunc el crealuram fecil, lunc cjelcsii corpore per essenliam qnae in orbein feriur, omncm
in figura intus comprcbensum coinplcxus est mundum: quando praeclarc babere boc ita faclum pn-
8(KJ
S. GREGORII
MSSEM
tavit, lum aridam paiefecit, tunc aquas fn caviia-

libus seorsim inclusil; lunc exslilerunt gcrmina,
lunc fructus, tunc animalium orlus, tunc honiinis
ficiio, qtiando liorum unumquodque opporlunum
idebatur sapienliae ejus qui creavil. Qui aulem lecit omnia (rursus enim eumdcm resumemus sermonem) unigcniius cst Deus, qui fccil saecula;
iniervallo enim sapculorum \\s quae facta sunl pra>
supposito, non lempus fas csl dicerc buc lemporalc advcrbium, (Juaiido voluit, lunc eliam fecit.
Cum aiitfm non essel saectilum, neque ulla intervallis disiincta nolio circa divinam naluram quanliiatis expertem, cl dimcnstotic carcnlem inleiligatur, necesse est omninu advcrbiorum icmporaliuin signiGcaliones jacere oliosas et inancs. Quare
cnaluiae quidcm temporale principium, ut placuil
sapientiae ejus qui oninia fecit, dalum csse dicere,
non extra verisiinilitudincin est. Sed ipsam divinam naluram in aliqua cxlensionc iuicrvallala
speculari, eoruin tanlum est qui novain sapienliam edocti sunl. Quale cnim cl illud quod dictis
appositum est sponte prajtergressus sum, ad proposilum fe&linans, qitod nunc ad dcinonslraiioneni
solei liae scriptoris repelens recilabo.
804
*/: , ?
, *
, ,
,
.
( ) ,
, ^ ,
, \
. ,
\ -. ;
; .
"

, .
\ ,
.
^ , , /
.
Eminentissimus enim ipse Ueus ante alia qucccun

que sanl genita, inquil, sui ipsius dominalur poten- , , ,
tiic. Serrao quidcm ad verbum ex Pbiloue Hebraeo . '
translalus est a scripiore in proprium sermoncm. ',
\ . \ ,
Elcui cordi est, cx ipsis Pbilonis operibijs furlum
Euuonui manifeslum ik't. Ego atitem hoc notavi in ^
prxsens, noii lanluni ul verbornm propriorum el
. noiionum penuriam s riptori probro vertam, quan- \ ,
lutn legenlibus oslendcre cupio Eunomii dogma- \
tuni cmn Judseorum sermombus aflinilalem; non
,
enim ejns oratio notionibus Pbilonis ad vcrbum

congruisset, nisi quaedam essel cliam intelligentiae . *
bujus cum illo cognalio ct socictas. Sic enim ser- , \
moncm invenire licel positum apud Hebraeum:
Deus ante / quiccunque geniia. Quod autcm se- .
,
qiiilur ex mipera Judseorurii doclrina projeclum

osl, ncnipe,ropriue dominalur polemkce. Hoc aulem aJLlojv \.
nuanlam absurdilalein babtt, aperle ostendel sermo ^; * , 7Vjc
cum discussus fucrit. Deu$> ail, proprice dominatur . ToC.o 6
potentice. Dic mibi quid exsislens oui dominalur? , ;. .
an aliud quid prailer potenliara ipse exsistens, D , . , .
propriai dontinatur potciuisc, quaB quideiu sit aliud
: ; ") ^
qvid quam quod ipse esl?Ergo ab impoienlia su- ;
pcratur poleulia. Quod enim aliud quid esl praler
.
poleiUiani, nou esl pcnilus potcnlia. El sic invc- ,
nilur qualenus non esi poienlia, sccundum illud
.
polenlkc dominari. Sed Deus cum sit polenlia, , ' .
rursus aliam in seipso polenliam baberel, el pcr ;,
banc alteri dominalur. El quse pugna et dissensio, , \ . \
ut Deus in seipso exsisleutem foriiludinem p.mi \ ,
lus, uno segmcnlo potentiaB alterum proslernal? , \
Non enim in seipso retineret potentiam, nisi major ; ;
aliqua ct violenlior poteuiia cum ipso adversus
; ,
boc proeliarelur. Talis Eunomii Deus ncscio quis ^ > biformis sive dupUcis natura, vcl multiim coivpo);. ::; ;, *
CONTRA EUNOMIO!, L1I5. IX.
806
, , situs, ipse secura in partcs divisus, discordem

- habens polcnlia? potenliam, ut Iiac quidem ad
, cunfusionem et inordinalionem efferalur, ahera
. \ vero probibeat niolus excessum. Quid aulcm quod
, volens relinet ad generatioiiem crunipenlem po > , lenliam, ne quid mali nascalur ex boc quod non
,. prohibila sil gcneralio, imo vero ante boc quid sil
, quod naluia lenelur explicet. Quod enira dicilur
, ' impultricem quamdam et spontaneam ostcndit
, \ moiionem qure in seipsa peculiariier considerclur ;
. aliud cnim quid lioc qnod reiinel, et allerum nc - cessario quod rciinelnr. Rclincl igilur Dcus po, , - lcnliam qiue est aliquid libeiae et su;e sponlis na^, . lura?, vcl quai eit aliud quid pnrlcr hoc, q u vrl
, ; .
ruat ad actum, vel quie qntescal; si enim quie , \ - scere supponalur, quoii quictum cst non cgel relinente. Si aulem retinerc dicit, videlicel quod roo .
. , - velur el ruil, tenet; Iioc autein quiil aliud naluia
quam 11oqui rpfinel prorsus dicct. Quid igilur intelli . gil, boc cxplanel sermone; quid aliud quam Deum
qui in byposiasi cernilur. Quomodo in Deo quid
; "
; ' . erit alicnum ? an babitum aliqticm secundum id
, , quod nequit subsislcre in divina nalura conside, . ratum ? Sed non boc dixerit. Quod enim non sub - sislil, uon est. Qnod aulc:n non est, neque lenetur,nequc dimillilur. Quae igilur potenlia illa qnae
,
leuelur et qua? proiiibelur, ne ad aclum erumpat,

; donec generationis Cbristi tempus inslet, et urgeat
poleuliam libcram minimeque impeditam dimit , *
lero, ui ad naluralem actum ieraiur? (Jua; vcro

^ ; ^ interjccta dilationis causa per quam Deus tJnigc ' \ - nili dislulil gencralionem, uondum bonum cssc
^; , , ratus Palrcm fieri? Quodnam boc mediuin inlcr
, . Pauis el Filii vilam inseiilur? Non tcmpus, non
, locus,non ulla iniervallata noiio, nibil aliud cjus> >, - modi. Ad quid igitur aciitus islc ct perspicax ocu ; , lus conluens vitae Filii distanliam a Patris vita
| i i v \ conspicit? Sed undique duni compcllitur ct perlnslrat, nibil esse inlerjeclum ipse necessario asli.
pulatur.
,
Cum aulem nullum sit inlerjecium mcdium,
x s \ . immedialam et contimiam comniunioncm essc
\' non adinittil, scd ad nostras cognilionis nirn, suras descendit, el biimauo niore ut unus
D nostrum ct ipse disscril, subconfilens sensim
, \ \ , - raliocinalionum imbecillitatem , ct subterfugicns
- \ * . ad rationem quam Aristolelcs el ejus seclato, \,
res non docueruat. Tunc enim , i n q n i l , bontim
* . \ et deccus gencrare Filium, quando votuit. Ne-
, - qne ulla apud prudentes de ea rc fil quivsiio ,
, ; Cumonprius ? Qtiorsum isla , Eunomi?lu eiiani
-;> , \ pedibus incedis adversus nos rudcs cl indoclos,
, \ et relictis anificiosis circuilibus ad assensionem
j c ^ - ,
ralione carentem et ipse confugis, qui mnlla bis
; - qui absque rationali diligenlia scribere aggrediunX e c w , '
lur, probra objccisii ? Qui ad Basilium dicis, quod
^ - , - Per qure dicis fieri non posse, ut homines pro spi r ^ . \
ritualibus sennonibus raliones reddant, propriam
. arguis ignoranliam. Ac rursus alibi siruile quid
;
807
proicrens, quod Propriam inflrmitatem comniunein , to ,

, * ,
facis, dum quod tibi possibile non e s l , omnibus
, * &impossibile pronunlias. Qui haec et talia dicis* sic
.;
audilum allicis ejus qui causam i n q u i r i t , propler
, quam Paler differl ut ulie Filii sit pater: suOi, \ \ . ;
cere puias ad deuionstrationem, dicere, quod

Tunc genuit, quando voluit, ac de eo quidein
uulla sit quxstio. Sic libi ad dogmatum astru- ^ ;
clionem inlirma est comprebcnsiva visio sive ; ;
iinaginalio ? Quo propositiones ulrinque vincentcs \ ^
el conslringentcs? Quo violentae praeslruciiones ? \ Quo libi evanidae el nou subsisientes dilapsse ab- ; , \
eunl artis formidabiles el inevitabilcs raliocina- ) . /*
lionura conclusiones ? Tunc gcnuil Filium quando ,
voluit, neque sil de boc quajslio : baec mulloruin ; ; \ sudorum, biec praHumidorum promissorum effe- , , \ <
' ; ;
cta ? Quaenam eral inierrogatio ? Si bonuin et de ,
corum Deo lalem babere F i l i u m , cur non semper
; Tote
bonum cum ipso esse credilur? Qu;c rcsponsio,
, xtpl
quam ex ipsU adylis sive sacrariis pbilosopbiae
nobis fecit, insolubilibus neccssilalibus constrin- , ;
,
gens sermonem? Tunc (ecit Filium cum voluit,
,
mque de hoe ulla sit quaulio, Cur non pnust
, ,
Quod si de aliquo eorum q u * rationis sunl exper , ;
t i a , qua3 nalurali impulsione operanlur, proponc; ;,
relur consideralio, quain ob causam non prius
, \ .
quod libebal effecil, vel aranea lelas, vcl apis
; \ \
favum, ?el turtur nidum, quid aliud diceres?Non
-; ;,
haec in proniptu essel responsio, quod tunc fecit
, ,
cum voluit, nullaque sil de eo inquisilio? Quin
ctiain de fictore aliquo vel piclore, per arlem inii- ^

tatricera quodlibel opcrante, vel in picturis, vel
GgmcnlU dici polest, qui cum non sit alicui poleslali mancipatus et addictus ad operationem artem
impcllit : banc talem vocem etiam congriiere arbitror apud euro qui vull disccre, cur non prius artcin efficaceiu fccit. Quia nulla neccssilale coactus,
operaUonis tempus, electionem sive propositam
f c c i l ; bomincs enim propierea quod non semper
eadein volunt, neque pierumque habent facultatcm cuin voluntate operanlem, lunc aliquid ex
senlcnlia efticiunt, cum ipsis proposiium el libera
volunlas ad opus propendet, nibilque cxlrinsecus
probibel. Quod aulem senipcr eodcm modo babel,
cuique nibil bonorum adventitium est, in quo om-c*
.._
::
.
.
nis differentia
consiliorum
, quae in conlrarium
ob
aliquem crrorem vel ignoraiitiani innascilur, locum non babct; cui nibil ex nnitalione fil, quod
a principio non ut bonum noverii, de boc dicere
non sempcr ipsuro bonestum babcre, sed posiea
clegissc aliquid babere quod non prius elegorat:
bacc sunt sapientiaB nos superanlis propria. Nos
enim didicinius, Dcuin scinper omni bono plenum
esse, iroo vcro ipsani bonorum pleniludineni,
cliamsi nulla acccssione ad pcriectionem egel, sed
ipse est sui nalura boni }>crfcclio. Quod autem
pcrfeclum cst, ex a^quo ab incremento et decremcDlo alienum est, eamque ob causam quae in d i viua naiura coosideratur, bonoruin pcrfeciioui m
D
\ ^ ,
, ;
( .
\ ,
,
,
, .
\ ,
, ,
\ , , ;
, ,
\ , '
.J.
1_n
r
-.
.
is,-.,
, .

;
.

, ei
\ ; ,
, .
. \ ota |
, .

, ;. . $
1
\ , \ l\4*f\,
Wfl
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I X .
810
. , , , semper eanidem esse diciraus, ad qiiodcuuquc no. \,

siraro cogilalionem exteuderimus , illic eamdcni
, perfectionem comprebendentes. Nunquam igitur
, \ \ bono vacuum Numen manet. Alqui omnis boni
.
plenitudo est Filius ; semper igilur Filius in Palrc
, '
cernilur, cui natura est i n ontni bono perfeclio.
,
Sed, inquit, nulla sit inquisitio,cur non prius. Ad
.
qucro nos diccmus: Aliud est, sapientissime, ex
maDdato aliquid eorum q u fert animiis, kgc sancirc et edicere: aliud vero ratione de dubiis et
conlroversis fidcui facere. Quandiu ergo nullam causam poteris reddere, propier quaro piuin est
dicere Filium posterius a Patre genitum esse, incrs c l irritum crit libi edictum, apud sobrios et
prudentes.

Sic igitur nobis artiiiciosa iasiiuialione veriialcm
. in lucem profert Eunomius. Nos autem sicul cst
- moris noslri illius sermonemadexstruclionemdocu .
mentorum veritatis applicabimus. eliam ex hoc
' \ , perspicuum sit, eos ubique eiiam sponle, ab ipsa
* verilate coacios, nostro pairocinari scrmoni. Si
, * . eniro tunc genuit Filiuincura voluit, sicut dicit re , , fractarius, voluii autera sempcr bonum, concurrit
, \ , aulem voluntali potentia, gemper igilur Filius cum
t , \ Palre inielligclur, qui semper vult bonum, el potest
, \ \ , \ babere quod vult. Quod si oportel scquentem ejus
. \ sermoncm ad veritatem adducere, non est arduum
, ^ \ etiara hunc nostro dogroati adaptare, quod nulla d?
' , bocapud modestos sil controversia, Cur non prius?
\ , Dictio enim prius, temporalem quemdam habei in ; - dicationem, qua> opponitur bis vocibus, postea el
, posterius. Cum aulem lempus non fucrit, tempora
lis discrelionis nomina prorsus simul tolluntur.
* \ ,
\ Alqui ante tempora c t ' a n l e saecula Dominus: i n . \ uiilis igitur mente praedilis in factore saeculorum
prioris et poslerioris qua?stio. Siint enim omnis
\
, \ . iotelligenliae inania lalia nomina, ciim de tempore
\ non dicuntur. Quoniam igilur anie tempora Domi \ . nus, prius certe el posterius nullum prorsus in ipso
, \ \ locum habenl. Fortasse hscc sufliciunt ad eversio
. \ neni eorum quae colluctalore non indigent, sed quae
- sua imbecilliiale corruunt. Gui cnim lanlum abe re
, * sua et curis otii est, ut eeipsum audilorem praebeat
. vanilatis sermonum sibi repugnamium, atque eliam
, \ - nostre contra res vanae et fuliles pugnae seu dispuUiionis? Sed quoniam impietate praeoccupatis, velui
,
; quaedam quaB noo potesl elui tinctura, et fraus/inexpiabilis el profundum cordibus inusia est, nos
opivo ,
, \ , \ paululum adbuc in hoc sermone immorabimur, si
, quo modo ab bac labe ipsorum animas possimus
, eluere et delergere. Gum cnim protulisset ea qua?
. sunl dicta, alque eliam subjungens induxisset, se , , cundum inslilulorem suum Prunicum, inconcinnas
, quasdam ineptasque et incongruas conlumclianmi
\ \ et conviciorum ocladas, tum demum ad colopbonem
argumentationum transit, et relicta raliocinationc
,
, \ carenle vanilaiis esposiiione, rursus aculeis dialecticac sermone armato, syllogisiice, ut puiat,
,
, , , * contra nus hoc absurdum prseslruil.
\ .
Sic enim habet diclio : Cum omnis generatio non
Ua<rjc
extendatur in intniium, $ed t/i aliquem fintm de*i ' ,

PATROL. G R . X L V .
20
r
8!l
S. GREGORH NYSSENI
nat: necesu eit omnino eos qui Filii generationem \ , aapafoadmtserunt, iunc cessasse generari, neque ad prin- , cipiuM incredibiliter se habere eorum, quce desieruni ,
generari, quies firmal generationis et generandi prin- ,
cipium: ntc hh fidem delrahere licel, cum ex ipsa
natnra, tum etiam ex divinis legibus. Qtioniam igitur ,
seeundum sapienliam corum qui taliim perili suni, , ,
universi propositione prsemissa, pcr induetioncm
.
praestruere conatur id quod proponilur, generali , , :propositirne parlicularcm demonstralionem com- , prchendens: prius quod univcrsale est intelligamus: \
dcinde sic corum quae inducunlur vim examinemus.
, ''
An pium cst ex omni generationc eliam Filii ante- .
a?tcrnam guneralionem indicare? An etiam Unigeniti " \
exsislcnlia? communem naturam magistram propo- ; \*
ncre oporlel ? Egoquidem neminem eo insania?. ven- ; \
turum esse spcraverim, ut tale quid contra divinam
,
generationeni cogitatione informcl. Omnis, inquil,
gcneralio in infinitum non extendilur. Quodnam
\
est generalionie significalum? An carneara et cor. , \, *
porcam conceplioncm dicii, vel inaniiualorum con- . ;
structionem ? Sed corporalium gencralionum mani \ ,
fesli sunt affectus quos nullus ad divinam operalio- ;
nem Iransfcrret. Atqucul non naiure opera deecri- ,
bcndo sermo supervacancus csse videatur, baec talia
\ . \
silenlio involula praeteribimus: ctijusvis eiiim menle pn?dili cssc arbitror, a seipso cognoscere causas, , *
secundum quas generalio exlenditur, ea nempe qu;B , *
incipil et dcsinit: longtim cnim esscl el superfluum
' , \
simul omnia acctirata sublilitale el diligenlia cx- Q \ \
poriere, generamium congressum, et in visceribus,
,
ejus qui generatur fonnalionem, acres parieniis ,
dolores, parlum, iocum, lempus, sine quibus cor- , , , ,
poris gencralio conslare non polest. Quae omnia
, .
sequaliter ab Unigenili generalione divina sunt

aliena. Si enim unum quid bornin dalum essol,
. ),
reliqua omnia necessario conaequcntur. l i t igitur
. *
onwi cogiiatione affectibus immersa expurgetur di-
vina generatio, neque intervallis dislinclam in illa
, *
extcnsionem inlelligamus. Quod enim incipil et de- . \
M n i i , i n quadain extensione prorsus
speclatur. \ . O.nnis autem extcnsio lcmporis mensura compre- * ,
bcnditur. Gum autcm tempus s i l , quo el fiium
\ \ ,
cl principium parlus notamus, vanum fuerit fincin
\ \
ct principiuin in generalione dimcnsione carcnlc D , .
inlelligere, cum nulla inveniatur qua* eignet notio, , .
ncque in quo incipit, nequc ad quod desinit. Quod , ' *
, \ , \ , , si ad inanimatas crcattiras cernit, et in illis eodem
modo ei locus, et tempus, ei ma:eria, et apparatus, , \ , \ "
el facullas arte opcrantis, muUaque lalia concur- . \
renlia, id quod fli ad perfcciioncm adducunt. E l \
quoniain cum omnibus qmc per gencrationem fiunt, , \
oinnino simul extenditur tcmpus, et prseslruclivaB \ \
eliain ad id quod elficilur occasione9 simul intel- , ,
ligiinlur, cum eoquod crealur, sivequid auimatum, \
sive manimalum sit, manifesia licci invenire, et prin- . \ *
cipia in liis,eu;xirema constitulionis. Elenim niale- , \ \
. \
ria? copia, principium ejus quod construitur elficilur,
etlocale quoddam signum quod teropus conseqni , \ -
813
CONTRA EUNOMIUM, LIB. IX.
811
tur. ilaec oipnia principiael fines his quae iiunt dcler . "
minanl, nullusque dixerit, baec aliquam habere com, \
munionem cum antexterna Unigenili subsistenlia.
.
Ila ulpcr baccquacsic epeclantur principiuro aliquod
cl finem in illa gencralione oportcat anirao cogitare.
,
His igilur a nobis sic distinclis, rursus refracla
. , \, riorum scrmoncm pcnsilemus. Cum oinnis, inquit,
' , ' generatio non in infinilum extendalur, sed in ali. quem iinem dcsinat. Quoniam igitur generationis
, ' ,
significaturo in utroque sensu inlelleclum est, sive
,
corporalium cunceptum, sive eoruni quse arlc flunt,
* velit hoc tali oomine constructionem signiOcare:
\ quorum neulrum in immorlali natura communio , - nem babet, aliena prorsus a subjeclo proposilio est
\
demonslrala: non cnim quoniam omnis effectio et
( , ,
gcneralio in aliquem desiuunl terminum, oranino
) \ necesseest, sicut illc praeslruil, et eos qui Filii gene, , ralionem approbarunl, duobus ipsam tcrruinis cir\ ' . - cumscribere, p i w i p i u m et flnem menlecoucipien \, \ , \ tes. Ea enim sola quae quanlitate aliqua circuui
. \ scribuntur, et incipiunt fieri, el in terminum desi , nunt. Et qua . lcmpore conslat mcnsura, dutn quanlo
. ejus quod generalur, extendilur, principium a
\ , ; fine intermedio inlervallo dislinguit. Quod autcm
\ , \ quantiiaiis est expers, ei diinensione caret, quo; \ raodo quis vel melietur vel dislinguet? Quamnani
; \ , - in non quanlo mensurani, t c l quodnam in eo quod
().. , nullam habel dimensionem, intervallum invenerii?
* * Quomodo quod inUnilum esl, iine el principio dis1
, . *>- c pescel ? Nam principium el finis sunl de genere

, ) . terininoruin quae intervallis dislinguuiilur. Ubi au \ - tcm nulla esl dimensio, neque lerminus est: aiqui
. divina nalura caret dimcnsione. Cum aulem sit i n - terroinata et dimensionis expers, finem non babei.
Quod enim interniinatum est, infinitum esl et dici ; '
tur. Vanum esl igUur principio et iine quod infini,
lum est circumscribere. Quod enim circumseri, - ptum est, inGnilum cssc non polest. Unde igilur
. \ Iiic Pbxdrus Plalonicus, qua* dc aniino illic pbilo , \, , sopbice iractala sunt a Plalone, suis decrelis inepte
\ . ' ci incongruenter assuii ? ut enim ille motionis pau
sam, id est, quiclem illic dixit, sic eliam istc gcuc . - ralionis requiem sive finem dicere concupivil, ut
\
boruni rudes el ignaros bis elegautibus Plaipuicis
\ D vocibus bombilaret. Alque bis fidem derogare non
, licct, inquit, cum ex ipsa nalura, tum ex divinis
, \ \ legibus. Sed natura, ex bis qua? dicta sunl, leslis
\ - non Gde digna ad divinae nalurac doclrinam a uobis
. " \ deinonstrala est. Neque si quis mundum ipsum
*
aiTcrat i n exemplum borum de quibus est sermo,
.
quoniam cum bujus crealione, sicul in libro Gcncseos a Mose didicimus, tcmporis mensura aimul excurrit dictis diebus et noctibus cuique nascenlium
aClributis, quodam ordinc et consequcntia distributa. Quod in Unigeuili eubsistentia, nequc ipsc
adtcrsariorum adniillU sermo: confitens anle leuipora saecularia Dominum csse.
' Restat patrocinium quod ex divinis Icgibus
, ' ad probationeni rel proposilae addncere conaiur,
^ \ \ ,
dignoscamus, quo pollicetur cl Ghem el principium
'JJjAkpar ,
Filii generalionis demonstrarc. Diem, inquit, opens
( ) \ . Sic defecium supplet codex Boicus.
815
S. GREGORU NYSSENl
sui consummationi deposuil, ui esset principii fides \ .

documentum. Non emm primum generationit diem, , f} xatited seplimum, in quo ab operibus quievit, in memo ,
riam mundi crealionis dedit. An aliquis persuadebi- . * *

lur ab illo baec scripta essc, el non a nobis in calum- , \ \ ' \
niam scripti interposita esse illa dicta, ut videretur
,
ridiculus lectoribus, dum qnae nullam habent com- ,
munionem, cum his quae in quaestionem vocanlur,

ad demonstrationem perlrabii? Etenini quod quae- ;
rebalur boc erat, ul nempe demonstrarel sicnt ipse ,
professus fuerat, Filium cum non esset, geniltim
' \
esse, scd generationis principiumaccepisse, et cessa , , ?
lionis cum genitus est, veluti quodam parlu qni
. *
gencraiionem tempore protrabat. Ad id vero pro- ;
bandam Ulis esl ejus praestractio: populum vide . * licet Hebraum ex lcge septimo quoque die sabba- !
tizare. quanla est ad id quod probandum pro , -
ponittir, testimonn consonantia 1 quandoquidem
, , ,
quiele et otio Sabbatum a Judaeo celebratur, deraoa- , .
stratum esi, ot iste aulumal, Dominum partus ,
principium babuisse, et partum quievisse. Quot
alia ad boc tcstiononia buic scriptori praHennissa
;
sunt, nibilo eo quod dictum est ad quaesiti constitulionem infcriora? Quae oclavo die fubat circum- * ,
cisio: azymorum, id est, infermentaloruio pannm
\ , , ,
bebdomas; inyslerium quod decimaquarla lunaris , , .
cursus celebrabalur: purgaiionis sacrificia; lepra- ,
rum observalio, aries, vilulus, juvenca, bircus
, \
emissarius, caper. Quod si haec a proposiio longe
. \
remota sunl, quoinodo illud intra quaesitum, dicant
,
aemulatores Judaicorum mysteriorum. Nos enim Q ,
pamm decorum et viris indignum existimanles,
, propositis insidere , ex scripioruin conseculione . " \
inquircmus, si quid tale cst, quale possil collucia- \ , tori sudorem movere. Q u igitur in sequentibus,
, '
de eo quod non oporteal quiddam medium inter , ^. ' \
Patrem el Filium cogiiare, praeslruens pcrsequitur, ,
H t quodam modo noslro dogmali convenientia prae- \ . teribo. Esset enim mentis inconsideratai et iniquae , simul et sxvae, in bis quae dicunlur, non discernere , \ , \
quod innoxium est ct sine crimine, et quod crimi, \
nosum est. Siquidem cum Judajis pugnans con, \ , \
cessis non acquiesctt, immediatum dicens, et con- .
nexura non admitlens, et non esse aliquid anle , Unigenitum cogiians, ct esse Filium suspicans, sed de , .
eo qui non erat geniuim esse decerians. Parum in bis immorantes, quia in anlecedenlibts abuude
satis jam scrmo pracstructus est, in proposiiis baerebimus.
Non est cjusdcm c l nibil superius subsistenlia D \
Unigenili poncre, et ante generationem non esse , \
diccre, sed tuuc genilum fuiese cum Paler voluit.
, , 6
IfaBC enim adverbia lunc ei quando, ad lemporalem
\ , \
demonstralionem proprie ct naluraliler significau \ *,
tiam referunt, secundum communem sane loquen ,
tium consueludincm, et secundum usilatam in
\
Scriptura significalionem. Tunc dicent in genlibus: , \, " , ,
el, Quando misi vo$; et, Tunc assimilabitur regnum .
cxlorum. Et sexcenla ejusmodi per omnem Scriplu-
ram ad proposili conflrmalionem licet sumere, quod
,
lalibus oralionis particulis Scripturac consueludo .
CONTRA EUNOMIUM, LIB. .
813
, , lempus denotat. Si igitur tempr.3 non eral, sicul

\
refractarius asscntitur,- lundilus simul tollitur tem ,
poralis signiiicalio, qua sublata, seternilas neces ,
sario omnino menti et cogitationi occurrct. Voci
\ . \
enim, non e$$e, vox illa, quando, prorsus subau , . diiur. Si enim absque hac particula quando non esse
,
dicerei, nequc nunc esse daret. Si enim nunc dans
, cum aelerno pugnai, prorsus non in universum non
. - esse, sed aliquando non fuisse, intelligilur. Cum
, *
autem haec vox nuMo modo possit subslstere, nisi
, \ temporis significanlia innixa firmetur, slultum ct
,
vanum neque quid ante Filium esse diccre, nequo
. , ,
semper Filiupi esse astruere. Nani si ncquo locus>
\,
neque lempus, nequc ulla creatura esl alia in qua
,
non est qui in principio eral Verbum, undique 6
, .
dogmate piclatis exemplum est boc, nempe a l i , ' , \
quaodo non fuisse Dominum. Non igilur nobis, sed
\ . sibi ipsi repugnat, qui et non esee, et esse docet.
Nam dum conGielur, nullo medto Filii cum Patre
, - connexionem dividi, ei omnino suo teslimonio
. \
aetcrnura aitribuit. Quod si in Patre dical non es3C
, \,
Filium, tali sermoni non ipsi nos contradiccirius,
- , ,
sed Scripturam opponemiis, quaj asserit in Patre
civoi , \ esse Filium, ct in Filio Palrem, parliculam a l i , , ,
quando, vel quando, vel lunc, orationi non adji^ \ , - ciens, sed bac affirmativa el absolirta voce xiernum
- . ipsi assignans. Qiiod autem ipse astruil, ingcnilum
* ,
a nobis unigcnitum Deum dici, aequalc est ac si
\
dicai, quod etiam Patrem genitum esse definimus.
. , C Ejusdem enim absurditalis, vel potius blaspbemi
. "
uirmnque. Quare si quidem novit calumaiari, ad, ,
jiciat ct alterum crimcn nihil parcendo, quo possil
, acerbius exasperare fontra nos audiiores. Quod st
' .
horum alterius, quia sitnianifesta calumnia, nos non

accusat, alierum eliam quod superesl dimittai.
, \ iEqualis enim est impietas, sicutdiclum cst,Filium
\ ,
ingenitura dicere, vel eliam Palrcm gcnitum.
I ) \ .
Si igilur aliqua i n nostris scriplis vox lalis i n ' enitur, qua. Filius ingenitus nominelur, conlra
, '
nos extrcmum calculura emiltemus. Quod si faleas
, *
. \ accusationes et calumnias ad libilum confingil,
quidlibet i n noslrorum decrelorum calumniam
' , \
conscribens, fortasse apud prudentes et haec no* , '
- D slra pietalis fuerit demonstralio, quia veritate pro
obis propugnante, mcHdacinm in noslri dogmatis
. " ,
- acctisalionem in mediuno prolulit, alienam a nostro
germone iropietatis sctipturam coBstruens. Sed
,
adversus has criminaliones paucis verbis Kcet de . *
fendere. Ut enim nos ingenitum esse unigenitum
.
& - Deam qui aulumat, eum exsecrabilem judicamu^,
,
sicetilleabomioabiliseslo,qui non fuissealiquando
.
eum qui erat in principio delerminat. Nam eodem
, ,
modo demonetrabitur, quique secundum verilatem,
a t a l .
et qui calumniose crirainationes inducit. Quod i i
, \ ,
nos inficiamur criraina, et Patrera diccnles, aitnul
-rrjl , \ , - cliam Filiora hac voee menie concipimut, et Filiuro
& ,
nominantes, vere etse dicimus id quod dicitur,
, per modum generalionis ab ingenita luce ffulgea-
819
S. GRECORII NYSSESI
tera, quomodo non p.opalatur calumnia eoruin qui

;
Umgenitum ingenilum nos dicere divulganl ?Non
, , laraen quoniam per roodum generationis ipsuot
.
esse Jicimus, eum non fuisse aliquando per boc
\ ;
approbabimus. Quis enim nescit immediatam esse
" ,
spcundum signilicalum contrarielatera enlis el non
. \
entis?Ita ut allerius diclorum aflirmalio contrarii
prorsus sit negalio. Et quemadmodum esse idero ,
est per omne tempus, in quo quidem aliquis sub-
\ , \ ,
sistere quid eorum quae sunt, supposuerit: non
enim magis nunc csl coelura et sidera, et sol, et \ , \
\
reliqua eorum quae sunt, quam heri et nudiuster \ .
lius, atque in omni antecedenle tempore: eodera
, ;
modo signifieatum ejus quod dicitur non esse,
semper in omni ex sequo id quod non exsislit con- . ,
tinet. Sive quis secundum prius, sWe secundum ,
posterius dicat. Non enim magis nunc, quid eo- \ .
rum quae substiterunt, non est, quam si prius non \ \
, \
exstitisset, sed una eademque est essendi raiio i n
, co quod non est, i n omni temporali intervallo.
, ,
Quocirca in aniinalibus ejus quod fuit in rerum
natura iu id quod non est resolulionem, et ejus . "
.
qood nondum in rerum naturam accessum habuit,
" \ '
nominibus quidera differentibus, non exsistentiam
, ,
signiiicamus, vel non geniium fuisse a principio,
, ,
vel moriuum esse genitum dicentes : aequaliter
' *
autem per ulramque vocera, non exsisteniiam oratione repraesentamus. Quemadmodum enim dies
,
nocte continetur, ab utraque parte, non autem d i cuntur eodem modo partes quae continenl, aed boc , \ quidem post vesperam, Hlud vero ante diluculum, ' , ' ,
nox autcm est quod declaralur secundum utraque: , \ ^
eodem modo, si quis ex mulua inter se compara- . ,
tione cum eo quod est, quod non est vicissim con- \
sideret, nominabit quidem diflerenter, quod ante , ,
constituiionem et quod post dissolutionem ejug .
quod in rerum natura subsliterat; sed unnro pror- \
, , , \
aus tdemque signifkalum per ulraque intelliget, et
quod antc constitutionem, et quod post dissolutio- \ ,
nem ejus quod subsliterat. Nam non esse et ejus , quod niinquani fuit, et ejus quod mortuum est, ,
idein esi, excepta tantum nominum differeniia, si , ,
tamen excepcris eam qua* in spe est resurrectio-
nem. Quoniam igitur vitae principem et ipsammet ,
vilatn unigenilum Deum ex Scriplura didicimus, j )
ct lucem, et yeritatem, et quidquid est nominatu
' .
el intclleclu dignum et bonorabile, absurdum ai\ , \
que impiuro dicimus esse, cum eo qui vere est,
, \ , \ .
contemplari eiiam quod e contrario intelligilur,
,
vel dissolulionem in interilum, vel non exsisten , ,
'
tiam anle constitutionem, sed undique cogitatio nem ad id quod saecula praecessil exlendentet,
,
nusquam ad id quod non est cogiiationibus deQ
niinus, aequalem impieiatera judicantes, quodaro
landem tempore per non exsislontiam divinara na-
turam circumcidere. Idem eim csl et mortale di- . ^

cere immorlaleir. vitam, et falsain veritalem ei
\ \
lenebrosam lucem, et non esse id quod est. Qui
,
tgilur non fore aliquaudo noa concedit, neque
821
CONTRA EUNOMIUM. L I B . I X .
8:!2
, , ^ eiiam aliquando non esse consentiet, sccunduni

kr , , nostrum sermoncm, qui eamdem refugit absurdi , . taiem ab uiraque parlc: ut enim vilae perpetuila ,
tem et aeiernitatem Unigenili mors non abscindit,
. *
sic neque supra non cxsislemia stare faciel vitam
* ejus in oeternum progredientera. Ui undique quod
, '
vere esl, purura sit a conimunione ejus quod nou
' , esl vere. Propterea Dominus volens discipulos ab
ir boc errore procul abesse, ut nunquarn el ipsi
, \ quod est antiquius Unigeniti subsistenlia inquircn. , tes, ad id quod non exsistit cogitationibus trans . " ferrentur: Ego, inquit, in Palre, el Pater in me \
non lanquam non ens in enlc, \ c l ens in non entc.
\ El bic sermonis ordo pielatem dogmalis explaiiat.
\ Quandoqiiidem enim non cx Filio Pater, sed ex
(5 , Palre Filius, proplcrca primum a i t : Ego in Patre,
indicansnon ex alio, sed ex illu esse. Dcinde ser , - luonem invertit, Pat$r in me> signiflcans cum
. qui curiosiiate Fiiium transgredilur, simul cl de
Patre noiitiam praeterire ; qui enirn in aliquo est,
' ' exlra eum in quo esl, invcniri non potcst. Quare
, \ , vanus qui in Filioquidcm Patrem esse nonnegans,
. exlra Filiurn aliquid Patris comprcbendissc auimo
, fitigit. Quinetiam fruslra nobis adversanlium de
\ \ , verbo umbratilis pugna oberrat, pcr
, , \ ca quas mtqueunt subsisiere, inaniter incedens.
, \ , \ Iino vero siomnem in apcrtum proferrc scrmonis
absurditatera oportet, paulisper adbuc concedat,
, ' , nos in boc specularoine moram facere. Cum enim
unigenilus Deus ab ipsis dicitur poel Talrem ge " _
! * *
ni

- ~ nilus
esse, necessario invenitur ipsum ingenilum,
, \ ,
sive baec ingenita nalura, quidquid tandem esse
;
sibi tingantel somnient; invenitur, inquam, omniuni
malorum notionem una secura demonslrans. Quis enim ignorat, quod quemadmodum enli non ens
opponitur, sic etiam omni rei bonas et norabii, quod e contrario inlelligilur, m bono malum, e i
veritali mendaciara, luci tenebrae, et quajcunque similiier inter ee contrario modo opponuntur, in
quibus conlrarietae caret medio, neque contingit duo siniul in eodem esse subjecto eodem modo.
sed unius preeenlia opposilum perimit, et in alterius cessione alterius conirarii fit gencratio ?
,
Hig autem nobie ita concessis, eliam illud cuivie
, \ , perspicuum est, quod, qiiemadmodum ait Moses
* \ \ tenebras fuisse anle lucis produclionem, sic et
, in Filio, si secunduiu ha>reseos rationem tunc fecit ipsum Paler cum voluii, priiisquant fecisset
, , \
ipsum, non erat Inx illa quae cst Filius: cum aotem
\ *
&, . \ D nondum esset lux, non contingil opposiltim non
, esse. Etenim per alia didicimus, quod nihil est
, - frustra eoruni quae ab opifice facta sunt, scd qaod
. deficit, adjicilur rebusper creationem. Perspicuum
, , igilur omnino, quod si Filium Deus fecit, propter
id quod deliciebat in natara eorum quae sucl,fecil.
. "
Quemadmodam igilur sensibili luce deficienle, tc * \
nebre erant; ac nisi facta fuissel lux, lenebrae
, ,
omnino pr*valuis*ent: sic et Filius cmii nomkim
\ ,
cssct, ipsa vera lux, et omnia qux Filins est non, \ \ , .
dam erant. Quod enim esl, lestirnonio etiam baere\ ,
8C08, generari non indiget. lgiiur si fecit, quod
. , .
non crat procul dubio fccil.Priusquani igitur faclus
* , 1
Joan. xiv, 10.
823
S. GREGORU NYSSENl
g-24
cssel Filius, secundum ipsos, ncque veritas nimi- , ,
rum fuerat, neque lux nienle cogitabilis, neque ^ , \
fons vitae, neque in uuiversum ullius honesli et '.\
boui nalura. Atqui borum uniuscujusque exempiionc quud e conlrario inlelligitur, subsistit. Et , \ \
si lux non esl, non potest fleri quiu siut lenebra, , *
>t in aliiseodem modo, l o c o eorum quse praeslan- , ,
\ .
liora inlelligiintur, cum borum aliquod non adest,

n o n contingil contrarium prorsus non esse loco
(leficienlis. Ergo necesse est omnino, si volunla - ,
lem csset babilurus Paler faciendi Filiuin secun- , \
\ , \
dum baerescos serrooneui, cuiu nibil essel corum
, \ , \
quae Filius cst, oiuiiia contraria in ipso fuisse au . ,
lumare; pro luce lenebras, pro vcrilate menda* , ,
cium, pro vila raortem,pro bono malum. Qui enim
. ,
creal, qua? n o n sunt creat; siquidera eiquod est,
n o n opus est, ut ait Eunomius, ut generelur. lis ,
.
vero quae per oppositionem considerantur, non
aliundc contingit meliora n o n esse, quam ex eo , *
quod sint deleriora. Haec ilaque baereseos sapien- ,
lia Palri dono fert, per quae dedecorat Filii seier- \ .
nitalem, malorum catalogum anleFilii demonslrationem Patri Deo advehens.
\ \ *
Ac quidem nullus existimet, ab a l i a crealura

scilicei petito argumento, ex bac consecutione do . ,
gmatis absurdilatera demonstratam everlere. Nam
*
fortedicet aliquis, quod quemadmodum coelum cum
\ , ,
non esset, nihil erat illi conlrarium, sic et Filio
*
nondum genilo, qui est veritas, non plane cogimur
contrariura fuisse coniileri. Cui respondendum est ( ; *
, ,
quod coelo quidem nibil esl opposilum, nisi forte
quis ipsum non esse ipsius esse oppositum dicat. .
.
Virluti autem, quod secundum vilium est prorsus
, , ,
adversatur. Virtus aulem Dominus. Quare coelum
si n o n eral, nibil erat, bonuni aulem si non eral . ,
contrarium erat. Qui igitur bonum non esse asse- \ .
" \ , \,
r i t malum esse invitus fatebilur. Alqui Pater,
\
, \ , \
inquit, omnino perfecta esl virtus, el vita, el lux
inaccessa, omniaque excelsa nientis aensa et no- \ * ,
lnina : ita u l non sit necessarium, quando unige- ,
uita lux nondum crat, quod ex adverso occurrit . '
ex conlrario inlelligi, ncmpc lenebras. Sed bic , .
meus est sermo, quod neque unquam lenebre , \ ,
. erant. Neque enim unquam non fuit lux : seroper
)
enim in luce omnia sunt lux, sicut propbelia dicit. j , , \
Quod si secundum sermoiiem baerescos alia qui- , ,
dem esl lux ingenita, et bsec ab aelerno, alia vero \,
quaB postea generatur: necesse est penitus aeternae
luci nunquam locum invenire adversarii opposi- , *
. \ , ,
t u m ; semper enim luce lucente, in ea tenebrarum
opcralio tempus non babei. In ea autem q u postea ,
facta cst, sicul i l l i aiunt, non posse fieri, non ex , \
tenebris lucem splendere; sed passini et omnino \
.
aelernae luci et ei quae posterior facta est, medias
, inlerceseisse lenebras deprebendetur. Non enim
.
opus fuisset poslcriorem banc lucera condere, nisi
* .
ad aliquam ulililaiem comparatum essel id quod
, '
creatur. Una aulem lucis utiliias, ut caligo praeva\ . lcns ab ipsa dissipctur. Sed lux quidem increau,
CONTRA EUNOMlllff, LIB. X .
82S
. , ipsa est pcr se quod qtiidem est ualttra; at q u

creala est, propter aliquid procul dubio eflicitur.
Ergo necesse erat lenebras praexsislere, qiiarum
, gratia necessario lux condilur el creatur. Neque
. "
ullo sermone solari et emollire fas est, quin lenc . bra luce genha sint priores, citm poslea effeciam
\ esse persuasum fuerit. Atqui hoc tale est, quod
\ superet omnera impietatem. Aperte igtlur el l i , \ , quido declaralum esi, Patrem veritatis non fecisse
, ' veritatem anie BOQ exsistentem. Sed cura sit foiis
. lucis et veritatis, vinnisque boni, ex seipso unige nitam lucem verttaiis splendescere feeil, per quam
- semper substantiae ipsius gloria iiguratur. Ita ut
.
nndique cofura qut per creationem Filium potioriorem Deo geniium fuisse aulumant, blasphemia
rcdarguatur.
CONTRA EUNOMIUM L I B E R
DECIMUS.
CAPITA
SEU SUMMARIA LIBRl
DEC1MI.
1. Decimusliber explanat quomodo rerum crealarum
nalurce perfecte inveitigariet comprefundi nequeant.
Ubi eliam de nalura et formalione formicoe admirabililer agit, cum expositione illius evangelicl
dicti: Ego sum ostium el via, afferen* ttmul ditu
norum nominum appellationet el inlerpreiationes
etfiliorumBenjamin hhlorxanu
AEKATOY .
' . *0 i
.

,
, \ , \ ,

,
.
, , ,
,
,
.
. ,

.
9. ,
,
,
, ,
, . ,
, ,
, ,
) .
2. Deinde vitam ceternam, hoc e$t, Chritlum, iti,

qui eum non confilentur, mirifice ostendit, aceinen$
tllis threnos (quo$ olim tuper Jechonia rege Jereinias flebiliter decantavil), eo quod similet $unt
Montano et Sabellio.
5. JBternitatem generalionis Filii, tt identiiatem
substanliie cum qenitoreinseparabilem ette docet :
et Eunomii insiptentiam infantibut in arena luden*
tibus comparat.
4. Quibut peraclis demonttrat eum, qui proprie est
FHius, et in $inu Patris exiitlil, timplium eum, et
compositionis expertem, nee ad dominationem
Patre evectum; neque servum eum, qui noi omne$
tervitute liberavit: et niti hoc concedatur, non
$olum Filium, ud el Patrem servum ttit, utpote
qui in Filio
et cum eodem unum tit ; nam ab
e$$e enlh appellationem descendere conitat. Hi$
omnibui gtnerou et admirabilxUf declaraln, libro
finem imponit.

, \ , * ^

, , ,
/ g a f r t ro?c dF.l.lcic
Scd propositis baereamus: paulum eniro progresBUS adversus eos qut humanam naiuram ad i n compreheneibilium plenam intelligentiam inOrinam
atque imbecillam esse conQientur, acriler decerU t , et se magnifice jactans, talia quaedara entrrat,
hisque verbis nostrum dogma extenuat ac deierit:
Neque enlm si men$ alicujus proptcr malevoientiam
ttncbru offusa est, Ua ut ncc ea quoc tunt ante pcde*
S. GREGORII NYSSEM
8il
828
videat, idcirco consequens e$t, neque ab aliis homi- . ' ' ,

nibut torum quce tunt inrenlionem allingi poue. 6 ,
Yerum buic dixerimus, quod qui asserit, renim \
inveniionem coniprebendi posse, via quadam et . \
oonsecuiionia serie per rerum cognitionem, suam
\ \
iulelltgemiam provexil. Et per ea qua facilius \
percipi possunt el minora exercitaius per coinpre- .
bensioncm : sic Undem el his qua? otnnein notiliam supcranl, suam comprehensivaro visionem ,
aive imaginaiionem appticuil. Qui igitnr gloriatur , .
jaclabundus, se eorum qtise sunl scienliam ade- \ .
plum esse, quod minimum esl eorum quae nobis \
ante oculos apparent, quae sil cjus nalura nobis* , \
explanct, ut ex eo quod noium cst de eo eliam ,
quod occullum esl el incognilum fidem faciat. * *
Ecquaenani sit formicae nalura sermone explicei, , uiriim spiriiu el halilu ejus vita conlinetur, utrum
. *
visceribus dispcnsalur, simililer alque aliis aniiua- ,
libus, ulrum ossibus corpus consiructum est, *
utrum medulla ossium cavilalcs intus plenae sumt,
\ *
ao nervis et vinculis compages contenta est; an ,
musculorum amictibus et adenum sive glaodula- - *
rum ncrvorum silus conlinetur; an dorsalibus ver- , \ \
lcbris e bregmale ad caudara medalla proienditur; , \ , \ ,
an complcxu nervosae membranae mcmbris quae
\ , * \
movenlur vim impultricem inserit; an in ipsa est , , \ ^
jeeitr et folliculus fcllis, id est, expurgatae e j c - ,
coreflavaDbilis rcceptaculum; rencsque c l cor, et . \
arterise ei vcnae, membranaique et pnecordia, sive , scpltira transversum; iitrom glabra vel pilis ob- ^ \
ducla; an in marein et feminam distinguitui; in
* \
qua parle corporis vis videndi insidet; an odo- * \
randi sensu praedita est; an unam babeat ungulam , *
vel mulliftdas, aive in mullos digilos discrelas , \ ,
bascs : quandiu v i v i t ; et quis ex sese geoerationis .
modus : el quanto lempore felus concipilur, et , quomodo neque formicae omnes pedeslres, uequa . "
volucres omnes, sed aliae Iiumi reptant, aliae .
aeriae vidcntor. Qui igitur 86 jaclat eorum qua3
,
aunt naturam adeptum esse, nobis primum formicae naiuram declaret. Deinde potenliam illam quas om- ; \
nem intclleclum saperal, pbysice tractet. Qaod si *
brevisslm33 formicae cognitionem nondum in natura
conscculus est, quomodo eum qui i n seipeo om- , \ ,
nem coanplectitur crealuram coroprehetisiva ra- .
tione sc complexum esse gloriabundas jacliut? et eos inlerim qui bumana3 nainra iirfirmiUlem in
ecnietipsis senliunt et falenlur, animi seniiendi inslrumenla leaebris el caligine obeita el oflasa babere dicii, oeque quidquam eorum q u * gant anie pedet, neqae supra capui aitingere.
Sed qui eorum quae sunt cognilionem babet, v i - D ** ,
deanius quid supra alios ecit. Ejue lumidam et . *
inflatam vocera audiamus. Vel, inquit, fruttra Do- * *
minus teiptum ostium nominavit; si nullut est qui , \,
ingrediatur ad Patrh cognitionem et conlemptatio* , *
nem: (rustra etiam via nuliam prabens faeilUatem ,
voleutibus ad Patrem vemre: quomodo esset lux non .
'
minu* Ulu&trans, non iltuminans animi oculum ad , , cogniiionem tuique tt supereminentis lucisf Si quidcm
quasdam ratiocinationes domo allatas explicaret

\;
ûbiilitate sua audieutium inlelligcniUn) effugientcs,
; ,
f
*29
CONTRA EUNOMiUM, LIB. .
, fortasse deoipi et falli contingeret soleitia scrmonis,

, notione subjecla audilorcm eaepe pra?tervolame.

Sed quoniam dWina proponit vocabula, nullui
. \ ,
profecto culpat eos qui docirinarn divinilus inspi
ratam omnibus communem proponi crcdiderunl.
.
Quoniam igitur, ait, Dominus nominatus esl oslium,
, \, ,
ex eo praestruil comprebensibilem esse Dei esscn
tiam. Sed Evangelium bunc sensura non admittit.
Ipsam enim divinain vocein audiamus. Ego um,
*
ioquit, ottium: per me quu intraverit. $ulvu$
.
* , \, * erit: et ingredielur, et egredktur, et paseua inveniet . Ex bis quaenam dWinae essenlias cognilio
, , ,
clicitur? coin eiiim plura sint dicla, et horuin
,
.

; quodque secundum suum significatum propriam habeat inlelligentiain; neque oronia possunl substan , \
l
* & *>* raiioniapplicari, ne quid commistum ex diffe*

rentibus naiura divina intelligalur. El quod proprie
magit rei proposilse congruere potest, non licel
facile ex colIectU invenire. Dominus ostium.
me, inquit, $i quU inlraverit, servabitur, et iugrtdietur, et egredietur, et pascua inveniet; ingressum
dixerimus pro easentia ipsum dicere, an saluiem
ingredientium, vel egrcssum rel pascuuin, vel i n yentionem ? borum enim quodque peculiari et proprio signiOcatu dislinguitur, neque cum alio consonai. Nam intus esee, ei quod est exire, conlrarium
ex primo occurrente significalu videtur, et alia
similiter. Aliud enim est proprio sermone pascuara,
aliud veroquiddani pra?ier boc invenlio. Quid igitur
, . \
,

' , \, , , ,
,
- \
, ,
, , ; "
, \
.
, .
" \ ,
.
Patris essentia ccnselur ? Neque euim omnia

si quis dixerit, non inter se signiiicatione concor ;
dantia, eimplicem et incorupositam essentiam per
,
haec inconcinna et diicordantia indicabii. Quoroodo
\
autera terum dicerei sermo, quod Nemo Deum vidil
. * ,
unquam; et , Quem hominum nullus vidit, ntqne
* \, *
potettvidtre : et quod * Plullut thet, videbit faciem
, * \ ,
Domini: ftiquidem vcl quod intra ostium est vel
,
extra, et inventio paecui, easentia Pairls exisil
matur? Sed quoniam hoc non est, non tamen boc
, ;
nomen oslii i n Domino otiosam d signiflcationis
, \
expers
suspicabimar. Vens enim ipse esl et ostium
. '
circumslantis, ei domes refugii, sicut David no6 ,
minat*, et pcr se ipsum ingredienles admitiit, el in
, , \ *
eeipso bos qui sunt intiis eervat, et rursus per
, , * ^ ipsum ad viriutum pascua educit. Et his qui salvi
fiunt, omnia Ot, ut unicuiquc seipsuiu commodum
. , *
ei idotteum reddat: e t v i a , et vise dux, et oetium
, \ , \ , \ circumslantia, el domue refugii, et aqua requiei, et
, \ , \ ,
locus berba? viridis, quam in Evangelio pascuum
-
nominal: hic autem noviiius theolfgus, propter
, ,
cognitionem essenlias Patris, ait Dominum ostium
. \ \
norainari. Cur non eliam rupem et lapidem, ct fon, , \ , \ ,
lem, et lignum, et reliqua nomina ad canidem

trahit inieUigentiam , nt portentosoriim testimoitavotov, niorum multitudine suuro placitum probet, cum
,
poaait cuique horum eanidem rationero adaplare,
, \ quam de fia el oeiio et iuce recensuit
\ , \ ;
r
Joan. , 9.
Joan. i 18. MTiaunh. , ! 6 . * Exod, xxjtm, 20. Psal. C X L , 6 .

f
851
S. GREUORU NYSSENl
Ego autem a Scriptura divinilus inspirata hoc

euoctus affirmare audeo, quod qui supra omne
est nomcn, nobis miillis nominibus dicilur secunduui varias et inullas benefleiorum dififerenlias,
dum noniinalur, lux quidero cum ignorantiae caliginein dispellii et disculil ; vila vero cuai immorlaliialem gratificatur; ?ia, cuin ab errore ad veritalem
lanquara manu d u c i l ; sic eliara turris fortitudinis,
et civitas complexionis, et fons, et rupes, et vilis,
et medicus, et resurrectio, et omnia talia noslri
ralione noniinaiur; vario modo seipsum suis erga
nos beneficiis dislribuens. Hi vero per haec nomina
eesentias inlerpreiantur, qui super bumanam naluram acute cernunt, qui quod est incomprehensibile
vident, et quod polest comprebendi despiciunt
85

\,
, ,
,
,
, ^
\
, \ , \ , \ ,
, , \ , \
*
.

,
, .
" , ,
Qucm enim neque borainum quisquam vidit unquam, $, ^*

neque potest videre, buuc non solum se intueri,
eed ctiam metiri affirmant; Gdem vero non animae
,
oculo cernunt, quod quidem solumestnostrae cogni- * tiofii commensum et accommodatum: etcognilionem
.
q u ex rationibus procedil, buicpraeponunt et plu- , !
Tris faciunt. Sic audivi bistoriam filioe Benjamin , accusantem, qui (Juidem ad legeni non rcspiciebant, , ,
ad capillum autem capilis funda jaculabanlur ; * \
sermone, opinor, declarante i n re vana el futili
, \ ipsorum occupationen : quod Snutilium et inanium, \ neque subsislentium jaculatores quidam erant et *
periii collimatores; uliliuni vero et manifesteju- , vanliam imperiti et neglectores : dictis eniin sub- , $
inde addit bistoria calamitatera quae ipsis accidit, g * , *

quod ad Sodomiticum scelus rabie concilati, ab
, universiscopiis Israelilici popuii contra ipsos arraali
funditus eversi sunt. Ac rnibi videlur humanum esse , ,
\ ,
junioribus sagittariis suadere, ne contra pilum velint jsagittam arcu immittere, osiium verofidei non ,
videre, sed u l relicio vano illo labore, quem in eo .
quod non poiest coroprehendi insummu, illius lucri quod in promptu pararipotestjacluram non fadanl
quod per solam fidem invenitur.
Sed reliqua inanis illius scripti considerans, plget
, ,
me sermonera ullerius provehere, horrore quodam
ex his quae dicuntur cor meum percurrente; vult eniin aliud quiddam osieodere praeler vitara aeler- . nam esse Filium, quae quidem nisi i n Unigenito
,
specietur, vana fides demonstrabilur, inanis prsedi , ,
caiio, superfluum baptisma, marlyrum labores et j> , ,
cruciatus incaesum suscepti et tolerati, intttilee et
,
infructuosi bominum viue apostolorum sudores.
Cor enim Cbristum annuntiarunt, i n quo aeternae . ,
vila3, ut censel Eunoraius, non esl poteslas? Quor- * ;
6um eos qui crediderunt, Cbristi noiuine appeliant,
8i non per hunc vitam anernacn consecuiuri sunl ? , Mens entm, ait, eorum qui in Domiuum crediderunt ; , ,
super omnem semibilem et intelligibitem esienliam ,

cum sese extulit,neque in Filii generalione subtitlere ,
ixl
tvitii: uitra hane gestil ire viice mternm de$iderio '
^
ptimo occurrere potiri cupient. Quid magis in

bis dictis deplorem? an quod i n Filio vilam t e r .

9
Judic. 16.
9
833
CONTRA EUNOMIUM, LIB. X.
854
, nam non csse miseri censent, an quod sic bumilem

, \ et abjectam,el terreslrera respiciant Unigeniti sub ,
sistentiam, ila ut prineipium ipsius mentis agiia ,
tiooibus supergressi, sese extollere supra Filii vitam
- sua ipsorum cogiiatione flngant et somnient, et re , \ Kcla nescio quo deorsum Domini generatione,
supra hauc efferri desiderio vita aeternse? Quse
,
enim ab eo dicta snnt hanc habent sentenliam,
;
quod humana racns eorum qnae sunt cognilionem
, 6
, \ \ perscrutans, el supra sensibilcm et intclligibilem
, ' crealuram sese cum extulit, inslar reliquorum, i n , feriorem seipso eum qui in principio erat Verbum,
\ , Deura relinquet : et in quo non erat Deus Verbum,
in ilto ipse eCQcitur per curiostlaiem mentis, in his
quae Filii vitam supereminenl incedens, illic seier ,
txzl , - nam vitam scrutans, ubi tinigenilus Dcus non est.
Desiderio enim, ait, vitae aneriix supra et ultra
. , \,
Filium mente ferlur, u l qui in Filio prorsng quod
,
qua?ritur, non invenerit. Si igitur non est in Filio
.
vita aelerna, mendax deprehendilur ille qui dixit,
,
Ego sum vila ; vel vita quidem est, sed non
, * ^ ,
. * , aelerna At quod uon aHernum cst, procul dubio ad
tempus est et momenlajieum. Talis autem vilae
. \
. species communis esl belluarum. Ubinam igitur v i i *
, \ ; verae prxrogaiiva, si ejus particeps est rationis
, expers natura? quomodo Verbum idem eritcum vita:
; si cum ralionis experle natura, per vilam q u esl
ad teinpus in eamdem doroum introducatur ? Si
, ( ,
\ , - enim, ui ait magnus Joannes , vita quidem est
Verbum, temporalis auiem hac nec aelema, sicnt
\
, ; ^ ba?resi videtur : gigniiur autem etiam in aliis vita
, . ad lempus, quid ex ronsequente conflciiur ? vel
A p a \ bruta esse rationis capacia, vel Yerbum confiteri
; ratiouis cxpers. An adhuc rationibus ad rerutatio, nem eorum improbae et scelerata blaspbemia? indt ; gemus?Nunquid enim talia cum dicunlur, sic occul tum habent consilium abncgationis Domini ? Si
, enim aperie quidem dicit Apostolus : Quod non
, aeternum est momentaneura est : isti autem in
\ \ sola Palris esscntia vitaro aeternam vident; Filium
\ \ vero a Palris natura duin abalienant ct ab aeterna
, - vita absciudunt: qiiid boc alitidest quam manifesla
, - negalio et conlemplus fidei in Dominum , cum
; aperle dicai Apostolua , eos qui in hac vita solum
1
, , \ ^ in Cbristo spcraverunt, omnium rsse miserrimos?

Si igiitir vita quidem csl Dominus, non auleni
\ ,
, * aeierna, plane est momenlanea vita eliam uniiu
diei, quae gecundiim praesens lempus munere S L O
, .
fungitur, vel speratiles Apostolu* misere dcplorat,
ut qui vera v i u exciderint.
*
Verumlamen qui secunduro Eunomium
fflti,
minali sunt, hunc supergressi, ad illa quae sunt
,
eupra Filium menlis acie eflerunlur,in eo quod
. \
cxtra Unigenitum spectalur, aelernam quserenlcs
vitam. Quid in talibus malis aliud est dicendum
\ ; "
quam si quid ad lamentum el lacrymas exciiat?
$, qiiomodo ingerauerimus, in bac infelici et misef
Joan. xnn, 6.
Joan. i , 4.
1 Cor. x?, 19.
S. GRECORU NYSSENI
855
836
iabili generatione, quae talia invexit mala! Quon- !

, ' .
riain Jeremia* zelo acccnsus, lsraeliticum poptilum
.
dplora?it lamentans, cum Jecboniae idololalriae
\ ;,
d u d consensit, el pro violata sceleraie religione
' ,,
in caplivitatera ad Assyrios coudemnati sunt, ex , \ ^ ;
torrea e sanctuario, et palrum haerediiate procul
. 8?
dejeeti. H$c lamenia mibi nunc videntur proprius
^,
ei convenientiue cantari, quando Jechoniae imitator

ad hanc novam idololatriae speciem delinitos absirahit, a paterna beredilate, id est iide, exter- , , ; Uyu.
imoans. Quibus admodum serundum bistoriam ad

Babylonios fit transmigratio, a superna Jerusalcm,
, ,
Iioc st, a Dei Erclesia ad hanc confusionem sce, ;
leratonim placilorum transmigranlibus. Confusio
cnim Babylon inlcrpretatlone explicatur: et se*
cuodum mulilatum J<?choniaro, et hic sponle sua " . * \ xtrci
, \
lucis veritale privalus, factus est praeda el spolium
,
ftabyJonii lyranni: quia non didicit miser, quod
, ;,
v i u m seternam ex aquo in Patre el Filio et Spiritu
\
sanclo inspicere docet Evangelium; de Palre q u i dem sic dicente sermone, quod ipsum cognoscere ^ .
\ ,
relerna est vila ; de Filio aulem, quod omnis qui
* \
credil in ipsum habet vilam aelernam
; de Spirim sancto, quod ei qui graliara acccpit, erit fons ,
\ , &
aqtue salientis in vitam aeternam
Ergo omnis
;
qui desiderat vitam seternam, poslquam nactus
.
erit Filium, verum dico etnon faisjnomiiiem, totum
, , \ w
iovenil in ipso quod quidero desideravit; quia
et ipse est vila, ei in seipto vitam habet. Sed hic , .
sobtili menle praetlitus ct corde perapicaci ineignis, Q \ , \
. , \ ;
prae nwUa videndi acie in Filio non reperil vitam
, seternam, sed supergreseus, et bune reliuquens
velut quoddam impedinaentum, ad id quod qua?- * ' \
, ,
rilar, illic perscrutaliir vitam aeternaiu, ubi non
,
esse putat veram vitam. Quidnam horum quis
cogiuverit, \ e l ad blasphemiam horribilius, vel .
ad lamentationum occasionem trislius? Verumtamen , ;
si quls dixcrii dogma Sabellii et Montani nostris
, decrelis invulgari, perinde cst ac si quis eliara
, , '
Eunomii blaspbemiam nobis aflricaret. Nam si quis
.
accurate perspexerit banc bacrescon fallaciam,
magnani cum Eunomii errore familiariiatem habere inveiiiet: utcrque enitn jtidaixat ipso dogmalc, , ;
* , .
neque unigeailum Denm, nequr Spiritum ganclum
ad deitalis comoiunioiieni tnagni apud ipsos el D , ,
primi dicli Dei admiltens. Quera enim Sabellius
dicit irinominem, bunc Eunomius nominal inge- ' \ 8*VJ
. * ,
nilum. Horum autem ncuter in Trinitate personarmn conlemplalur deilalcm. Quis igilur adbae- . &
real Sabellio, eomm qui himc sermonem legerint,
. ,
judicium definiat. Sed haee quidem bactcnus.
.
.
1 0
1 1
Quoniam vcro prolixusesl insequenlibus, abominabilium argumentorum leirum commovens odorem

quibus iiuigcnUum Deum non aliquando fuisse
adstruU: pneclare babcre dico, cum jara ex iis qtiae
' Joan. , 5.
1 1
Joan. , 40.
, f
Joan. , 14.
\ ,
, ;
, w \
1
837
*3S
\ , praiceeeerunl ab islorum lue satis silexptirgata 110 , stra niens, si non ampliui eimilibus nialts s t T i n o n e m
; nostrum lingamns, pra?ter hoc solum quodex inul* \ , \ tis selectumadjectsse forlasac nonerit importunum . Idem dicit aeqiialiter cum eo qui asscril cura PiUris
. , \ essentia copulatam esse : per similia
scrmo procedit, sicut in Filio conclusit: aperte per
, , ea quae adversarii adstruimt, pietaiis decrctum confirmalur; non idem pulare cum essontia ingeniii

' rationem et gcneraiioncm, sed liaec in eodom sub, jecto considcrari. Subjeclu*n auiem propria raiionc
, ' esee quid aliud preter isla, in qtio cura nulla i n , venialur differenlia, qua ab esscnlia scparelur dif \ fcrenlia quae esl sccuiiduin genilum cl i n g c n i t u n :
restat necessario in ambobus essenliam eamdcm ct
' . \ ^ minime diflcreniem esse conAlert. Illud etiam pra>

ter ea quse jara dirta sunl, examinemus : Quomodo
, , ; ' btc assorii a Palre generationem eeparatani esse,
, essentiam ipsam inlelligens an vero operationem?
, \
Scd si operaiionem eam eese putat, hanc ex a?quo
\ ;, prorsus curo operaio et oporanle conjungit: queniadmodum in omni operis slructura, similitcr in
\ ; ,
, \ eo quod flt et in cfQciente operalioncm licel videre,
ncque ab arlifiee separalam et in opernm structura
.
, apparenlem. Quod sifgenerationcm videticct) eesen ., ; tiam ipsam dicat, ab esseolia Palris separalam, ex
\ \ , bac Dominura esec confitcns : hanc.manifeato loro
\ - Patris in Filio respicil, ita u l duos Patrcs in Filio
inlelligat, illum quidera nomine eolum, quem etiain
, \ ,
* , \ ^
, . \
' ,
.
ingenilum dicit, cum generatione nullam commuitionem babenlem , banc vero quae aunt Patris in
Uit igenito operaniem : quam generationcm nominat.
Alque hoc magis ex ipsis Eunomii verbis quam
noslris deprebenditur.
"
Dic t enim in ecqiienlibus : Deu% autem qui ctt
, * ' $ine generatione, etiam tst anie id quod genitum
,
est; et paulo post: Cui enim cst ette ex eo quod
xplv .
$it genitut. hic priusquam euet genitm non erat.
, Ergo $i generatio Patre e$t teparala : Fitio QKtem

esse ett co quod sit gcnitus: igitur Pater in
,
Vnigeniti subsistentia otiosus est, nihilque operam,
- , &' . - cum tit gencratione separains qua Fitius e$$e
, habet. Si igilur Paler a Filii gencraiione allenatus
est, vel alium quemdam Filii Patrem per nomrn
, \ - D gfneralionis confingunl, vel ex se genitum aliquem
\
et cui ipsi a seipso genus est, Filiuro isii sapienle*
. ^
per ea quaB suntdicta demonstranl: vidcs intctligrn \
tiam velut in furlo dcprehensnm ejus, qui nobis
* , insciliam stirsum etdeorsum suisscrmonibus pro ,
fert elobjicit, quam mullis viis oberrat, vel poliua
. \ \
inviis sive dcviis locis blasphcmia nullo firmo ct
, * ,
cerlo gradu ad suum scopum progredtcna. Atqnc
\ ut io infantibus licct videre, cum pne xtate lusi*
ianles in arena quadam aedificiorum structuras i m i * '
tantur, quibug non ad aliquem scopum imilatio,
: *
secundum artis regulas ad archetypnmassimilalur;
. \ \ sed prius prae amentia ex cventu aliquid exsiruxi .
r u n t : deinde dclibcrant quid nominare oporicat
- quod exstructum est: eamdcin in scripiere solcr
*39
S . GREGORll
NYSSFNl
t i a m persptcio ; velut e n i m arena a c e r v u m , prout

ei in
meniem
poslea
veuit,
insanam blaspbemiam
ulla
absque
Teiba
impietatis
non
rationali conseculione
, ,
congerens,
animadvertit,
fortuilo et c a s u
p e r e a quae a b e o s u n l d i c l a p u l l u l a n t e m . N o n e n i m
a r b i t r o r ex proposito generaiionis subsieCenliam a b
i p s o conftctani e s s e , k>co P a i r i s essentiae F i l i i a c c e -
dentem. Neque P a t r e m a F i l i i generalione
, , otpat, ,
alienum
oratori
l e n l n m , per aliquam antecedentem
hic, sicut reor,
scopus
deliberalionem
Ulatum est. S e d o m n i a l a l i a a b s q u e
sensu per vo-
mitura ab boc scriptilatore s u n l egesia, ut
in
mentis, neque
sciat, sicul loquitur Apostolus,
ne-
1 S
aflirmal .
conlingit
ex eo
quod
genitus, hic anle generationem
non
Putre
d i c i t , ego
intclligens
generationem
eraU
, , \ .
I
r
Cui c n i m , inquil, esse
, ,
bis
non ionga s i i accnsaiione dignus qui errat in d o c a -
que quod d i c i l , neque de quibus-
p r o p o s i l u s ; neque hoc a seipso genus habens por-
d e m o n s l r a r e , fuit
(f
sil
, \ , ,
pro
. \
quoque
, ,\
Si
'
p e r u t r a m q u e d i c t i o n e m l i c e t s i g n i f i c a r e ; et e x
eo
, ,
quod quis dicat, quod
et
, \ \ ,
a s s e n l i o r , eC n o n
enu\t
pro
est qui c o n t r a d i c a t : idem enim
A b r a h a m genuit l e a a c ;
quod p a l e r fuit l s a a c : q u o n i a m
igitur
idetn e s t g e u u i s s e et p a t r e m e s s e , s i q u i s i n a l t e r a
forraa
, -
accipiat v e r b a , idein eese c u m
generalione
paternilas demonslrabitur. S i
igitur sic
E u n o m i u s : quod
est
Palrem
non
c u i ex P a l r e
loquilar
esse, bic
e r a t , s a n u s eat s e r m o , e t n o s
anle
dictis
. \
^ ,
, , \ -
ser-
. -
et s e p a r a t a r a e s s e a
^ , \
P a t r e c o n l e n d i t , e t c u m F i l i o c o p u l a t a m , v a n u m et
' , ,
ealculum album adjicimus. Quod si ad

mone recurrit
810
generationem,
illam
c a e s u m e s s e arbitror in r e r u m i n a n i u m et fulilium
et
ralione deviarum
morari.
speculatione
Neque enim sive
rem
diutius i r a -
in propria
subsi-
generationem putat, neque si a d
aliquid quod non subsislat nolionibus per hoc n o -
meu
gientia spectalam
pertrabiiur, bactenus
ex
dictis
conspicere
p o l u i m u s : fertur e n i m in u t r a m q u e opinionem non
b e n e c o m p a c t u s n e c firrais r a d i c i b u s i n n i x u s s e r m o ,
iiicUnatis a d id quod intclligenti magis p l a c u e r i l .

Sed nondum
sunt,
blaspbemiae
acerbitates examinaue
quas in sequenlibus
scriplis
adjicit;
sed
'

jam e j u s d i c i a a d v e r b u m c o n s i d e r c m u s . H a u d s c i o
\ .*6
eane
q u o m o d o h o r r i f i c a m et
impiam Chrisii
p u g n a t o r i s haeretici e c r i p t i o n e m a u d e r e
reliquias
indat.
. '
, '
Igilur
deitatis
p r o p r i u m i n d i c i u m est vere e s s e . H i c a u l e m
vel
non
non in universum e s s e : quod

q u i s , o m n i n o et
prie non
est,
eum
zbr
, .
, ,
qui enim pro-
fundilus. Quemadmodum
imaginationem
currere
in
imagi-
n a i u r . S e d q u o n i a m falso veri c u r e a s imaginationera
"Hebr.
, *
f omnis currere, qui cursus sludio
T i m . ,7.
vel
proprie e s s e ,
>s d i c t l u r p e r p b a n t a s i a m , s i v e
0
.
i d e m est a c s i dicat
p e n i l u s 11011 e s s e ;
neque est
transit,
Oporlet, i n q u i l A p o s t o l u s , acce~
vere est, a d s i r u i t
'
morliferae a m a r i t u d i n i s
denlem ad Deum credere qula est

qui
licet ore |^ \ -
p r u f e r r e ; vereor ne o r i per quod v e r b u m

lelalium venenorum more
op-
x i , 6.
, .
CONTRA LtrsOMIDM, LIB. X .
84*
. - sibi flngit, ideo imaginalio eet cursus. Sed

,
etiamsi abusive ita dicaiur, falsa tamen nominis
. appellalione vocatur. Ergo qui audel unigenittiiit
, , Deum, vel non esse, vel uon proprie esse dicerc
. aperte in ipsum fldem abrogat dogniatis. Qnis
; " , enim amplius ei qui non est credideril ? vel buic
assenserit, cujus esse iniproprium et quod subsi \ ;
stere nequeat, ab inimicis veri Doraini demonstralum fuerit?
\
At ne cui videatur calumnia quadam contra ad * ,
versarios id a nobis proferri, ipsam apponaro i n i
piorum diclionem sic babentem : Qui non e$t, i n oV, , \,
quit,
nequeproprie e$t, qui ttl in $inibu$ ejui quiett,
, , ,
et qni in principio est, et apud Deum e$t; etsi
%hv

~
Basitiui, hac definiiione et adjectione neglecla,
,

mutet
entis appellationem pnrter veritatem. Quid
.
;
, \ , dicis? Qui esl in Paire noti est?qui in principio
, , eet et in Pairis sinibtis, propterea non est, quia
, \ , \ ; in principio esl, et in Palre est, et in sinibus ejus
qui est conspiciiur? propterea proprie non est,
, \ ,
6 ; " \ qua est in eo qui est ? vana futiliaque ei ab I - svirda dogmata! Nusquam aniea hanc vocis inaniiatem sive vaniloqueniiara audivimus: quod Do , * ,
. , ' \ miiius, per queiu omnia, proprie non eat. Nec
adbuc boc grave est, sed illud etiam multo esi
, ,
absurdius,
non solum non esse ipsum dicere, vcl
, \ \
* , \, non proprie esse; sed eliam in composita variaque
conspici natura: non enim, ait, ens, neque simplex
. ,
\ . ens. Cui autem simplicitas non adest, quod est
v
\ \ - C varium nempe ailribuitur, el quod composileni

; , Quomodo igitur idem el non est omnino, et corapositum secundum essentiani est? borum duorum
,
, , alterum oportet, vel omnino ei assignanles quod
. * \ - nou exsistit, neque compositum diccre, vel com * , - positum in ipso vocantes, non eximere ex eo quod
e*L Sed ul mulliformiter et varie abipsis flat blas, * phemia, omnibus ballucinalur impiis notionibus.
, , Nam ad ens comparatione facia, non esse Dominum
, . dicit; et relatione cum eo quod simplex est, eum
\ - simplicilate privat et destituil. Non ens, inquit,
; - neque simpliciter , neque proprie ens. Quis eorum
. qui sermonem transgressi sunt et fidem ejurarunt,
lam larguseslct liberalis in profundendis vocibus,
" ^,
quibue Dominus negatur? Ambiliosa conleniione
. \ ex adverso repugnal bic divino Joannis praeonio
* Quoties enimillequoderai Yerbo attribuit,toties bic
opponerenon erat eiqutesi, perlinacUerobnixusesi.
- ,
6 \, , El ori sanclo Patris nostri repugnat ba:c adversus eum
proferens crimina: quod nimirum Basiiius bas defi ,
\ , niiioues negUgit, dicetis eum esse quiest in P.itrc,
. " ! - et in principio ct in sinibus, quasi niniirum ejusmodi addilio, in principio, el in sinu, pra?scribat
\ !
\ ! ac definial ejus qui c i l exsistentiani. inauia ct
nugacia documenta! qualia pracipiunl crroris nia*
. , ,
, \ , gislri! qualium decretorum auctores audjtoribus
flunt! quod in aliquo est, non esee docent. Ergo,
efcv .
, ; quoniain inlra le, Eunomi, est cor et ccrebrum,
sccunduin (uam dislinctioncm, liorum uirumque Qon
,
D
P A T B O L . . X L V .
27
845
S. GREG0I1
NYSSEM
844
e t t . Si eniin ob cam causam unigenilus Deus pro- . \ \

prie non esl> quia in Patris esl stBibus, quidquid
' .
esl in aliquo, funditus c rerum natura sublatum est. , .
Alqui in le eor est el non per se, igilur secundum
*
luain rationcm vel omnino dicendum est non esse \ , ,
ipsum, vel non proprie esse. Sed quod iodoclum
el blasphemum, id est impie et scelcrale prolatum, *
in ejus diclis lantum eel et tale, ut etiam ante no- , ? stros sermones mente praeditis sit persptcuum et

nianifeslum; yt aulem magis ejus cum impietale ,
conjimcta dcmentia innotescal, boc iis quae aule , dixiinus adjiciemus : Si soluro proprie esse licet
;
dicere, cui Scripturae sermo absolulum et liberum

altribuit eeae, quamobrem veluii aquarii babenlcs
, ,
poleslalem bibendi, sKi enecantur? et bic in proiu- .
plit babens adversus blasphemiam in Filium pr; , , '
srnlaneum remedium, connivens praelercurril, velut
\ .
servari metuens. El Basilium lurpi fama diflerl
, , \
quod disiinciiones silentio tacilus praeteriens, solum
, \ . *0
in se ipeo verbuni erat in Unigenilo exposuit. A t ',
qui polerat, q u ille vidit, et eorum qui babent

oculos unusquisque videt, el bic etiaui videre.
Quod milvi videtur divino instinclu afflatuque con; , \ ,
citaius exceUus Joannes, ut ora eorum qui Ghri- , \ , \ , },
sium oppugnant obBtrueret, quique propler has
\ , \
accessiones, Chrisli verum esse et proprium irrilum

facere conareniur, simpliciter, absolule, et inter- ; ,
minate dixisse, Deu* erat Verbum, et vila erat, ei \ , lux erat, et non solum qui est in principio, et apud
;
Deum, et in sinibus Patris : ita u l per talem rela- . \
lionera proprie esse Domiui tollalur : sed dicendo *
quod Deus erat, bac libera et eoluta voce oninem
^ ,
circuilum ad impielalem eurrenlium cogitalionibus ,
inlercidii. Pneterea quod etiam magis adversario- ,
rum malignitalem refellii: si enim in aliquo esse , ,
argumenlum faciunt, qued non sil proprie, neque . 7
Patrem propric esse omnino confitentur qtii in
,
Evangelio didicerunl, quod quemadnioduoi Filius in
. Paire, eic ei Pater in Filio manel, secundum Do- ^" , , ,
mitii vocein. iEquale csl cnim in einibus Palris esse ;
Filium, el in Filio Pairem esse dicere. Obiier eltam , . ;
boc examinemus : Quando, u l inquiunt, non erat ,
Filius, quid continebat PalrU sirnis ? Prorsus enini
. vel plenum dabunt ipsum fuisse, vel inanem pouent.
;,
Si igitur plenus erat sinus, Filius omnino erai D ,
siuus pleniludo. Quod si aliqtiara in Palris sinibus
\ \ .
spcctanl inanilalem, nibil aliud quam ex increaiemo
* , \ :
pcrfectiunem ei assignant, quia ab inani et defi . ciente ad plenuni et perleclum iransniigret. Sed
\,
non cognoverunt, neque inlellexeruni, ail David de
*
bis qui in lenebris ambulanl; qut enim veia? luci
, bellum intulil, in luce animum babere non potesi.
.
Ueo adjacel ex consequenii, quod banc inipielaiem casligat, tanquaiu caecitaie perculsi velul Sodomiuc
non inlellexerunt.
Quinetiam a Patre Filii essenliam iinperio regi

sivePalris dominio subjici aulumal, sic dicens ad
verbuin: Xon enim hanc sibi ul propriam vindicat
dignitalem, qui per Patrem esl et m i ( , cum ctiam
hujus dominatrix essentia ad seipiam trahat cntis
\
, ^ *

,
. ^
8i5
CONTRA EUNOl 1UM, Lll?. .
840*
, - j noiioncm. Si quidcm alicui cxlcrnorum sapienliuu

,
baec probantur, nibil inlerturbenlur Evangelia, ne . que reliqua divinitus inspiratae Scriplura doctrina.
; Quifi enim comiminicalio Cbrislianoruin sermoni
,
cum stulla cl faiua sapienlia? Quod si scriplis i n , . niitlur, osiendat lalero ex sanciis Scripturis voccm,
ei nos tacebimus. Clamaniem audio Paulum, quod
,
.
*
UnusDominus Jesus Chrisius. Scd Paulo reclainat
,
. " - et adversaiur Eunomius, Cbristum servum noini , - nans. Non enim aliud nos serviluiis indicium et
/ . cerlum signum agnoscimus, quam subditum csse
f l imperium pali; qui taiis est, certe servus est.
,
Servus autem nalura Dominus esse non potest,
.
; - quaravis abusione dicatur. Quid mibi nccesse est
*> Pauli voces ad demonslrandaiii Donuni dominalio , - I neiu in lesiimonium afferre? lpse enim Pauli Dominus ad discipulos ait se vere Dominum csse, ap \ ,
probans borum confessionem qui ipsum luagislmra
,
ei Dominum noiiiinabanl; dicit enim : Vos vocatis

,
- '
\ * im Dominum et tnagistrum, el bene quidem dicitis:
ium enim *. Uoc idcm el Palrem ab ipsis jussit
11/

appellari, cum dixit: fteque vocaveritis magisUrum itt
,
.
lerra; un*$ enim mugisler vester, Pater qut in c<x IU
uinam igitur nobis in medio boruni inler; , \
ceptis
adhaereadum est ? lllinc ipse Doniinus, et qui
,
in seipso babcl loquentem Cbristum, non oportere
, ' $ ,
ipsuin servum animo concipere pracipit, sed sic
.
ipsuui colere sicut colitur Pater. Islinc Eunomius
,
Douiiuo
servilutts aclionem inlendit, dum &sserit
.
CUID qui universi imperiuro adeplus esl, domina ; " * \
tioni subjici. An ambigua uobis cjus quod agendum
; ;
esl electio? an parum interest utilioris discrelio?
, ;
; ; Cousiliuui Pauli, Eunomi, comemnam? Verilalis
vocem tuo errore credibiliorem non arbiirabor?
.
,
, ,
Msi veni$sem, ait, et eos ailocutu$ esUm, peccatum

.
'
non
haberent . Quoniani igilur ipse locikus esl
, \ *
ipsis,
veredicens ecipsum esse Dominuin, nonfalso
' - , , \ ...
nominari
:Suinenim, inquil, uou nominor, quid
,
neceeee esl facere, cui ex eo quod prsnovil incvi ;
tabile esl supplicium ?
1
11
Sed fortabse ad hxc rursus usitatam sapicmiain

"*
nobis rcfractarius opponet,et dicet cumdcni el ser , \ \ , - vire et Doruinum esse ; praepotenli quidem subjectum, rcliquis vero domiirantein. Hêc auieiu docle
, .
^ ^ dicunlur in iriviis ab amaloribus erroris circumfcrri, qui per bumanas circumslaulias vanas suas
,
de Deo opiniones confirinant. Quandoquidcni enim

qui in bac vita coruiiigunl casus lalium reruiu 1 1 0 .
bis exempla afferunt, cujusiuodi in familia copio ,
siore licct videre, ex conservis ad ageuduin piom , ' ptioreiumagisquebenevoluiu,rebus sui doiniut pra^
, \
fecluiu, conlra aequales graduin alliorem sortiluiu ;
T O J V
bunc ad divina dograata conceplum Iransfcruut, ita
-^ , ut unigeiiiluni Deum polcslati supereminentis sub ,
* jugatuui fiihil sii quod impedial, quin doufmaiilis
aucloritale inferiorum pt-xfecturam oblincai. Sed
^ ,
" Joaii. x n i , 43
Matlb. xxm, 9.
IT
Joan. xx, i 2 .
847
S GREGORll NYSSENl
iio* lali sapicntia; cum dixcrimus valere,pro noslra . * ^ }

intelligeniiae roediocriiate de bac rc sermonem
considcreinus. An Patrem natura Dominum con- ,
fitentur, an alicujus suffragio ad hoc venisse? Sed .
neminem eo amenliae et infamiae processisse arbi- ,
iror, qui modo quocunque mentis et intelligentiae ; "
\
sit compos, ut non Deo universorum dominatio
nera natura inesse lesletur. Quod enim natura est
. " \
simplex ei pariium expers et iucomposituro, quod
quidera fuerit, loluin per toium boc esi, non ex , , ,
mutationc alicujus allerius factum: sed in quo '
est, permaneng in seternuni. Quid igitur etde Uni- , . \
geniio exislimarunl? utrum simplicem et ejusessen- ;
, \ \ tiam confiteiHur, an aliquam in ea composiiionera
;
intelligunt ? Si igitur aliquid varium et mulliplcx
multtsquc partibus couslans buoc esse arbitrantur; ,
neqne plane deiialis nomen ei concedent, ad ma- ,
\ teriales quasdam et corporales opiniones decretum de Cbristotraducentes. Quod sisiinplicem esse . ,
consenliunl, quomodo in simplicitale subjecti, cou ; ' \
trariorum concursum licet intueri? ut enim vilae
,
et mortis i n contrariuro iromediata est opposilio,
iic cum servilule dominalio nulliim babet consor-
tium, et propriig affectionibus alienaia esl. Si quis .
* , enim horum utrumque in seipsis considerel, non
. 0 ,
fequalem ambobus aptavcrit definilionera. Uuoruin
aulem deGnitiononcadem,horumetiam natura omni- .
, \
nodiffert. Si igilur gimplex secundum naluram Do ,
miuus, quomodo in subjcclo contrariorum duplici
las esse possit, servitule niinirum cum domina- Q ; *

tione conlemperaia ?. Sed si Dominus secundum
$
,
sanclorum doclrinam coucediiur, ipsuin expertem
*.
es&e contrarii simpliciias subjecti tesiatur. Quod si
,
ipsuin servire denuntianl, fruslra ei nomen do- . >
minalionis attribuunt. Quod enim eimplex el sin-
ceruin natura, ad contrarias proprietates non d i - . ,
soinditur. Quod si illud quidein ipsum esse dicunl, , hoc vero dici : nalura quidem servuni, nomine ^ , \ vero dominum : oslcndant libere ejusmodi vocem,
\ ^ .
et nos a conlradictionis laboribus longis requiescere ,
facienl. Quis enim in vanis lam olio abundans cst,
\ ;
nt aperla, clara el indubitata raiionibus redargual?
Neque enim si quis sui ipsius caedis scelus indicave, , *
r i l , accusaloribus labor relinquilur, certis ut de .
monsiralionibus caedem ad probalionem adducant, D \
uamque faclam csse convincanl. Sic nos iiou am- , plius argumenlis certa ratione cxquisitis adversa6 .
rios reprebeudenius, cuiu bucusque irapietate pro , *
cesseiint. Qui eniiiiunigeuilum Deum servumnatu- , '
ra asserit, bunc sibi conscrvum per quaeait adstruil:
. ex eoque duplex absurdilas necessario iufereiur; \ ,
vel ertini conservum contemnet et fidem negabil,
* ,
jugo dominationis Ghrisii excusso; vel servum ve-
nerabilur, et naiuram sui juris el liberam aversa, \ .
IUR, quodani modo seipsum pro Deo colet. Si enim , $
in servitute quidem seipsum, in servitule autem
, ,
vidct etiam id quod colitur, in seipsuni plane intue- .
lur, qui alium,seipsum in eo quod adoralur videt. *
Enimvero alia omnia quac necessario in hujus dog- , ;
*W
850
\ ; - malis pcrversitate spectanlur, q issermo enumera , verit ? Quis enim ignoral quod natura scrvus et
;
doroini necessitate occupatus, neque perturbalio 6 . nis metus et timorisfuerii experg? limor enimquo ,
dara roodo cum natura serviiutis conjuntlus esl

. " *
et jugalus. Hujus rei teslis divinus Apostolus, cym
\
d i x i t : Non accepistis spiritum servitutis Uerum *
.
timorem . Ita ul ad similitudinem hominum, atque affectum limoris de conservo J>eo prsedicaerint.
'" , .
Scd toereseos quidem Deus, bactenus. Nos au ', ' tem secundum Aposlolum, qui in libertalem a
Cbristo sumus vocati, qui nos ascrvilute libera, , g vit
quae sapere el sentire ex Scripturie edocli
4V . sumug, paucis exponam. Ego emm ex divina doc , , trina impulsus conGdens pronuntio, quod neque
, nos dhrinus sermo seivosesse vult, cum nostra sit
. \
in tnelius reparata nalura. Et qui omnia postrt
, * , stimpsil, u l sua nobis refunderet, ut roorbos, ct
, \ , ,\ inorlem, el raalediclionem, et peccatum.aic et sai*, \ vitutem cepii: non quod ipse baberetea qua cepit,
, ' sed ul naluram talibus expiarel, obsolelis et ex, punctis in natura incorrupiibili iis quae nostra
. sunt. Sicut igitur in vita quae speratur, non erit
, , , , morbus, non maledictura, non peccatum, non roors:
\ - sic ad abolilionera cum bis eliam gervituedeveniet.
. \ , Quod autem baec vera dico, ipsara ad testiraonium
, - veritatem voco, quaeait ad digcipulos: i e m nondi , , - am wn servos, sed amicoi . Si igilur id qnod w . *
cundum nos est aliquando a servilutis opprobrie
, eril liberum, quomodo universi Dominus a percul - eione et insania borum furiosoruin ei mentit m ; poluui in gervilutem redigitar? qui seeundum id
, quod consequitur prorsus ipsura non cognoscere
, \ , , qua? suut Patrig determinant; propter illam de
. * servie senlentiam quse ait, quod eervus nescit quid
, dominus suus facil: sed cumtaaecdicunl, audiant
, \ quod orauia in seipso quae sunt Patris, Filius haI , \ bel, el omnia respicil q u Paler facii, nibilque
palernorum bonorum est exlra Unigenili cognitio .
, ; nem. Quomodo cnim aliquid Patris non habeat,
qui totuui in seipso Patrem habet? Ergo si servus
non cognoscit quid faciat dorainus, hic autem om, , 1H
, \ - D
, *
, \ ,
.
;
.
; , . **
, \ , ,
, ,
, *
,
ftai/, ,
i r c i v , \ ,
, ,
t e
Bom.
, i o .
19
Gal. , 2\ sqq.
nia in eeipso q u sunt Palris babet: eobrii sint

landem qui ebrielale caplt insaniunl, et nunc io
veritatera eeuloft converiant, quod qui omnem babet in seipso characterero, et qui universi rex est,
non honore parem babet in seipso formam; vel
quomodo ignouiinia a vera gloria spleudere potesl?
Ignominia enim est servitus. Quomodo autem regif
Wiusin servilutem gignitar? H%c non sunl, non
sunt baec, sed ut lux de luce, vitt de vita, et ex reritale veriias: sic ex Domino Domtnus, rex ex rege, ex Deo Deus, ex libero liber; tolum enim habens in seipso Patrem, si quid Paler in eeipso habel, prorsus omnia babet. E l quoniam omnia sunl
Palris qu&cunqtie babct Filius, necesgeest omni-
ioaiu w ,
U.
51
S>. GKEGORl i NTSSENI
m
no ab ininiicis glorkc Dei, si quidi-m Filius scrvus .
,
est, eiiam Patrem in servitutem rcdigi. Nilitl enim
est eomm quae in Filio, spectanlur, quod prorsus . *, , , ,
non sit Patris. Omnia eniro, a i l , mea tua imi, et . ;
tua mea
Quid igtlur miselli dicenl ? Quid igilur ratgis consenlaneum Filium regia Palris polestaie , \
1f
clariOcari, qui d i x i t : Oinnia tua raea sunl, ct clari ;
flcatuft sum in ipsis, vel Patrem ignominia oh servituiem Filii conlumeliose afiici? Non enim par est , \ , \ ?,
, \
euro qui omria quae sunt Filii in seipso complectilur, et qui ipse est in Filio, non eliam in servilute . ,
Filii prorsus esse, atque in seipsoserviiutem habere. ,
Itec eunt praclara Eunomii sapicnlia* documenta, perquse, dum serviluie conlumeliosedeformat Do- 60 .
luinum, eamdem ignominiam incorruptibili gloriae
Patris inuril.
*
I
" ^
Sed rursus ad ea qitae in scriptis sequiiDlur recur . \
ramua. Quid dicit de Unigenito Eunomius ? Quod
ibi non hanc dignilatem vindicat; dignitalem enim ; "
.
nominat ejus qtii est appellationem. admirabilera
"Q !
philosophiam ! Quis unquam posl hominum memo , ' ,
r i i m , sive apud Grecos, sive apud barbaricam
* * ,
phitosophiam : quis nostrum, quis omniumaHalum
, hominum, nomen dignitatie enliimposuit? Quidquid
;
euhn exsistensin rerum natura consideralor.rommu .
nis loquendi consueludo esse dicit : a verbo au ,
temeaee, entrs denominatio formala cst. S<>.d IIUIIC
.
locuCionis gentre, pro enlis eigniAcalione,
, ; .
ox dtgnilatis usurpaior: dicit enim Filiuni non
,
sibi vindicare dignitalem, qui per Paircm est et
4
i v i l ; qui neque Scripturam babet ad sermonis

\ , patrocinium et defensionem, neque per aliquam
, ^
coneequeniram ad banc amentiam sermoncm pro- * *
duxit, sed velati flatulentum alimentum visceribus , ingerenfr, indigesium nec rajtione cooclusum velut
\ , : ;,
qttemdam tetrum flatum, blaspbemiam eruclal. Non, . , *;\
inqvit, talem dignilatem sibi attribiiit: concedatur rpjji, eiw digmtalera no*ninari. Quid igitur? qtii
oOat. ; ;"(,
eel, esse noi* sibi propriem facit?Quoniam, inquit,
\, .
per Patrem est. Ergo non esse dicis eum, qui ;
ease sibi mn findicat ? Nam non csse proprium,
). , \
et aHennm esse iden sigirifteat : et manifesta s i - . oixxtcv
gmfteatorum cefttrari dMferentia. Qvod entm pro- , \ .
prhim imn est, aJienmn; et qood alknura, non

est proprium : qnt igitur non sibi proprinra esse ) . ;,
aeserit, atienatue eftt prorsus ab eo quod dicitnr
.
e$ie. Qai atitem afe eo qaed eet, alienas est, non .
ett in tmt. Se* hiijus abaurditatie necessitaiem

krrotar.
setrinde addtoft tnm drxit, m hujut dtmnatrix

i$$entia ad $eip$wH traterH enth noiUimn : hujus

autem inconcinn* qohkm locutio sitenti* prseler- .
eatar, sed qtiod in suis dictis contendil, id vero ; * U
exqdnratuf. Qtiinam esl tandem sermo qui de
nronslrei Pairis essenliam Unigenito dominari ? ; :
flnrsus ex nimia reptctiorrc nobh cructat: Qnis
;
enngelista hnjtrt sermonls est auctor? Qua3 i n - ;
cursto dialectica? q u * propositiones, quai pro , \, ?
Joan. , 10.
853
CONTKA EUNOMllM, LIB. X I .
8.
-. . baliones unigeniluiu Deum impcrio subjici pcr a.iquam consequcnliam dcrooiistrarunt? Ventm, i n 6 ; ^
quil, Filii dominairix essenlia, ad seipsam trabit
; entis notionem. Quid sibi vult iractus ejus qui
est? quomodo verbum trabendi ad ea quae dicta

'
sunl projccluro esl? Jadicabit plane qui vim ser , \ \
monum considerarit: sed hoc sileutio prxlerca , ;
mus. lllum autcm seriuonem rursus resumamus :
, .
quod non dat esse sectindum essentiam c i , cui
" . "
nomen enlis non rclinquit, el cur fruslra umbra I , tilem pugnam exercet, de eo qui non est, decerians,
. nt de tali ente? Quod enim non esl, neque alicul
, ,
simile esl prorsus neque dissimile. Sed dans essc,
; probibet dici. inanem subtililatem ! Qui qnod
\ , .
majus est libcraliler conccdit, avarus est et parcus
\ . circa inanem verbi slrepilum. Quomodo ille qui
:,
dorainatur, ut ait, Filio ad seipsum traliil enlis
,;
noliiiara? Siquidem asserit Patrem suara irahere
; .
essenliam, supcrfluus h t c iraclus. Adest enim ci
;
esse, eliamsi non trahatur. Quod si Filii esse ait
'
a Patre Irahi, quomodo avellclur ab cnte esse,
. \
et ad trahentem transtnigrabit ? intelligere non.
;
queo. Annon Sabellii errorem somnial? quod
, '
Filius non sU per se, sed cum Patris subsisleniia,
, ^8ive persona confusus. Et boc sibi vull altraht
. \ entis notitiain a Filii dominairice essentia, vel esse
; " ,
secundam propriam subsislentiam sive pcrsonam
.
Filiuro non negans, ipsum ab entis significantia
secerni asserit. Et quomodo polcst, id quod est, ab intelligenlia ejus quod est disjuugi? Quandiu
eoiin fuerit quidquid fnftrit, non esse id quod est rerura natura non patitur.
'.
CONTIU EUNOMIUM L I B E R
*. *

,
,

,
. /,

,

,
.
*.
, , 1,

,

*

,

,
.
*.

,

^ ,
[
.

UNDECIMUS.
CAPITA SEU SUMMARIA UNDECIMI

UBBI.
4. CJiidecimus liber oslendil appelldtionem boni, non
$oli Palri deberi, vl dicit Eunomius, Manicbcri, el
Uardesaniv imitalor, $cd et Filio, qui ex benignitaU
et bonilale hominem formavil, et ver crucem ac
morlem reformavit, kine boni appellationem deberi
oitendii.
2.
/VOII esse dno$ deo$, alterum boni, alterum mali

Qticlorem, ul Marcion, et $um eosentiens (Eunomius) deltrat , adtnodum pulchre ex diclo illo
evangclico : Magisler bonc, et ex parabola tinete,
ex haia inmper, et Paulo demnmlral; ulei illud :
appellalionem entis vel boni Filio competen, neque
Palre extramum eise, utpole cui eliam potestc*
iu res creatas conveniat.
5. Eunomii inscitiam, et incompositam ae ridiculam

oralwncm, palnm ipectandam preponit; qui Fitium
appellal Angelum ejus, qui est; cl lanlum infra
dicinani naluram constituit. qttantum ipte Filiu*
$ua* crealuras antccellii. Quibus imperterrilam et
S. GREGORH NYSSENl
855
,
,

/ , ,
, ] ,
, * \ -'
xbv 8c , * .
,
4. Postea melueni refutalionU prolixitalem,
mulia '.
,

adversarii prcetermisit, tanquam jam antea refu.

tata. Reliqua, propter eos, qui ea pro firmiisimh
\
habebanl, in compendium redigil, et blasphemiam
,
,
Eunomii redarguit, dicentis : Quod in omni genere
,
rerum animalia et plantce sunl, quas ante iuam ge ,
nerationem non fuerunt ; hoc quoque Chrislum

' , _
Dominum et*e, et generatione ranarum nondij
,

ferre, blasphemiam!
!
5. Iterum Eunomiui vocat illum Dominum et Deum,
\ , conditorem omnis tam intelligibili*, quam $ensibi
lis crealurce, qui Patre potentiam effcctricem, et
,
procurationem ac tutelam acceperit, instar manua ,

rii opificis, cui conduclore opificium commissum
,

est, qui adsciiitiam et extrinsecus advenienlem
,
operandi faculiatem accepit, ex demensu ac desti )
nala sibi viriule secundum stellarum revolutiones

ef absctssiones, (ato cuivis ex nascenlibus quusi

tortem $uam dUlribuente : multitque prcelermxtth,

,

ex ii$,qua ipsemei Eunomiut scriptit, blasphemiatn

ttdarguit : ail enim terros, et angelis similiier

. '
genilum univenorum conditorem; et hypostasin
,

Unigemli, nihil ab aliarnm rerum omnium genera
tione discrepare; neque divinum mysterium, neque

,
coniueiudinen revenlu$, sednec ulliu$ ad pietatem

'
in*tu*tori* ve$tigia sequens, nhi Manichceu Colu ,
,
thi, Arii, Aetii, et qui sunt ex eorum sclwla; qui

bus omnia qu& sunl Chrislianorum, pro deiirio, et
, .
omnet Eccteiia consueludinet, et veneranda mysle, , ,
*
ria pro nugamenth reputantur. Quin neque ab
, ,
eihnicis diaidel Eunomius, qui magnum quemdam

" ,
et ccrteris excellentiorem Deum ex doctrina noslra
architectali $unt. Sic igilur et novus iste idulolatra

,

simililer docet : et baplisma in nomine Condiioris
' .
ieu Creaioris fieri debere; non reformidam execra
lionem, quat manel illo, qui sacris libriu aliquid

^
vet addunt, vei detrahunt et cum hunc Anti
,
christum pronunlia$set iibro finem imponit.

,
.
vehementem et coneitatiorem refutalionem opponit;
t eum, quicum Moyte locului ett, este eumipsum
qui ett, unigemlum Filium : qui etiam Moysi roganti : Nisi nobiscum iveris, ne me hinc abducas,
dixit : Eliam hunc sermonem tuum complebo :
qui itidem Angelut appeltalur Moyse, et ab Isaia,
ubi ait: Parvulum nobis natumesse.
EiMmvero ad ca quse deinceps sequuntur, per-

gamus. Cum ip$e Unigenitut, inquit, reddat Patri
quiv soii pro dignitale debetur cognominalionem.
Qni enim boni appellationem illi soli convemre docuil, qui et $ua> et omnis bonilalit eit auctor, etiam
quodcunque bonum el quod e$t, et quod sil, in illum
refert : vix enim eorum quoe fiunl, poteslaiem et
entis nomen sibi vindicavit. Quod usque igilur quibusdam velamentis suboccultans blaspbemiam ratiocinalionum ambagibus el circuilibus sensim et
laienter in errorein el fraudem incaulos pellexit,
ineulein oporlere adhibere putavi his quae clam
dolose el malignc agcret; et quoad Qeri polest,
oraiione inleritum eX perniciem nudare ac delegcre. Quoniam autem cmni fallaci larva mendacio
denudam, claram in dictione blasphemiam expon i t : supervacaneum arbitror adversus eos qui i m piclaum non negani, p^r ratiocinaliones faclas
' \
, \,
"
" .

. " \ *
,
, \ ;
. \
, \ ,

,
857
COiNTRA EUNOMHJM, L I B . X I .
858
). ' rcprebensiones inducendo, fnistra sustinere l u r bain. Quid euim amplius a nobis inveniri possit
,
* - ad malevolentise denionstralionem, quam quod io
prompiu ab ipsis in scriptis osienditur, soliim ap;
\ pellaiione boni dignum Patrem esse ? Illi soli, a i l ,
, \ talcm appellalionem deberi, ut Filio eliam asti. . pulante illi soli bonilas corapetat. Pro nobis cau sam egil accusator; forlassis enim sycopbanla
quidam et calumuiator lectoribus existimabar i n
; ,
his quse prius a me scripla sunt, in quibus Chrtsti

oppugnalores Dominum alicnum et semotum 6SS6
.
a paterna bonitate praestruere demonstrabam. Sed

minc opinor per adversariorum coafessionem de
monslralum esse, non malitiose et ealuinniose nos
. \ *
tale crimen inimicis inferre. Qui enim soli Palri
,
, - pro dignilale -boni appellationem deberi asserit,
el taleui vocein illi soli convenire qui dixit, con . \ tractain in praecedenlibus improbitatem nunc aperlo
. el revelato sermone publicai. Soli inquit Patri
, - convenire boni denominationem. Dtrum cum i n ; sita voci significatione, an vero disjunctam a proprio significato ? Si igilur solum boni nomen Palri
* ,
allribuit per excellentiam, miserabilis fuerit ob
,
* . demenliam, inanis verbi slrepittim Pairi graiificans.
, \ Quod si notionem quae boni nomine signtficalur,
soli Deo et Pairi convenire putat, exseerabilis et
, ,
. ' abominandus fuerii impietatis causa, ut qui Manichseorum inorbum in suis decrelis renovct ut
\ , \ \
enim-sanilas et morbus, sic bonitas et improlfltas
*
, . , muluis sublationibus subsislunt :*ita ut uuius absentia, allerius exsistentia fiat. Ergo si Patri soli
,
bonkalem auiumat convenire, ab hac exclndit
, * quidquid in rerum nalura inlelligitur, excepto Pa . tre. fta ut cum omnibus etiatu unigenitus Dens a
bono excladalur: ut eniro qui dicit solum bomi ,
- nem risuf aplum esse natura, nullura reliquorum
* \ aninialium hujus proprietatis particeps esse simul
, demonslravit: sic qui in Palre solo bonum essc
. * pronunliavil, omnia separat a proprielate boni. Si
igitur solus Paier pro dignitaie debitam habet boni,
,
, \ nominalionem, gicut ait Eunomius, iiulli aliorum
. vox talis proprie applicabitur. Omnis autem eleclio
, , quae motu volontario ferlur, vel secunduin bonum
. prorsus operatur, vel ad contraritim fertur. Nam
1
^^ , , -
. ,
, * ,
\ , * , \
.
,
, \,
. \
\

&;. , , * (.
' , , \ ,
6*.. * \
ad neulrum propendere, Tel eorum quae carent

anima proprium est, vel corum quae sensu privantur. Si igitur solus Paler bonus, non adventitiam ,
sed natttra insitam habens bonitatem, non communem aulem cum Patre obtinet naturam Filius,
sicul vult baeresis : qni bonae essenliae est exsors,
et a boni eliam uominatione prorsus est alieiius.
Qui autein neque boni naturae, neque appellationis
est parliceps, non profeclo ignoratur quisnam est,
etiamsi ego maledico ct impio nomini parcam. Cuivis enim manifesium est, quod improbum quiddam et conlrarium in Filii notionem submittere
maligne coniendit Eunomius. Qui enim non bonus
est, qtio nomhie sit proprie appcllandus, cuivis rationis discursus participi pcrspicuum cst. Sicut
859
S. CRECCRIl NYSSEM
eniin qui non esl fonis, limtdus est; qui non j u K t u s , iujustus ; qui n o n sapie&s, amens est: ste
qui non b o m t s , perspicunm est quod cx adTcrso
respondens habel noroen : ad quod Unigenili nolionem extrudere Christi oppiignalor violentus n i litur : aihts Mancs, vcl Bardesanes Eccl*sia3 faclu&.
Haec stntt in quibus niWil esse noslruut sermonewi
diciraus siientio eflkaciorem. Inflnita qis prulocul u s , quique omncs raliocinaliones commoverit,
nibil tale ad accusalionem d i x e r i l , quale ab illis
ipsis libere praedicatur. Quid emm ad improbitatetu
quis inveneril acriufi quam negare bonum esse
enm qui in forma Dei est, qtttque non esl arbilralus rapinam esse Deo xqualcm ? sed qui ad bumil i u i e m italurse bumana; descenderit, idque pro
sola sua in genus bumanum beneYolenlia boc fe~
ccrit ?Cujus causa,dic imhi,baec Domino redditis *?
utar enim Moscos ad Israelitas vocc. Non bomis,
qui te cum pulvis inanimus csses, divina forma
exornattim, aniraalam imagiriem suae poteuiia?
erexil? Non bonua qni propter te forina servi
sumpla, el pro gaudio praesenle, l u i peccati r.fflicliones et crucialus abstersit, et pro lua morle se
pretium dedil, et pro nobis maledictum sive exsecratio et peccatum factus esl ?
^

*/. * , .
;
. \ ;

, ' ^
. ,

, ; \
, ' , ; \ , ,
;
. ,
,
; ,
, \ {& >
, \ 9
, \
;
Neque Marcion vcstroruni decretorum pracses,

vos in hac parle emendaverit, cui cum vestra seatentia comiminis est deoruni dualiUs, commune
etitra allerum ab altero secundum naluram differre, pulare. Sed boc buroamus est, quod Oeo
Evangelii jonilateiu ailriburt; vos autem unigenilum Deuin a boni natura secernilie, ut eliam
ipsum Mnrcionem dogmalie vestri pravitate pra>
cedalts. Scd sua scripia defciulunl, et neganl se
jusla pcrppti, dum pro vcrbis Scriplurae accusai*tur. Ipsum enini asscruul Domiuum dixisse : iVuilm bonus esl nisi unus Deus*. Ergo ne adversus divina Terba calumnia vim habeat, ipsum evangelicuro
aermonem breviicr dispescamus. Juvenem bunc
novil bUtoria divitem, ad quera banc vocem dixil
Dominus: opinor bunc Cuisse aliquem qui bis vtlaB
comraodis jucunde frueretur, quique suas opes
amaret; ipsum eniin doluisse Scriptura tesUtur ad consilium derelictionis divitiaruni, quas
ipse possidebal, et noluisse permuiare suas opcs
cum vila xlerna. Ilic. quoniam vitae aeternae aliquem
magislnim advenisse andioral, spe perpetuo frucndi deliciis , si in hifiiiUuni vila sibt exlenderelur,
boni appellalione Dominum blande caplans nomin a v i l , imo vero non eum quem inielligercl esse
Dominum, sed eum quera in fonna servi viderel:
non enim is erat, qui carnis operimenltim possct
diOindere, et divinitalis adilum inlrospicere. Qui
igilur corda inluelur Dominus, sciebal ad quid
epecians juvenis ille snpplex oraverat, quod non
uliquead divinitalcm menlis acicm inlenlam haber c l , sed bomineiD lanlum rogabal magislrum bo-
0!
, ~

. \
.
.
\
, \
. '
, \ ,
.
,
. *

,
. ,
*
, *

, *
.

, \ ,
,
, \
,
. , , \
. *
, . .\
,
)' tut
Dotit. xxxii, 6. 'Maltb. xix, 17 sqq.
8>2
CONTIU F.UN< HlLJf, LiB X I .
num
appellans
:
epc
discendi
lalcm
doclrinam
cpia
6 , ' *
morlcm
impediri
et
arceri
possc
crederct.
Merito
.
igilur qui vocalus crat ab ipso, hic ctiam respon6 -* , \ .
del: quoniani non ad Deum Verbuin facla eral col *> loculio, coneequenler eiiam ab bumanitate ad sup,
plicantem
fit responsio, dupliccra juveni institutio ,
nem induccns : pereiimdem *nim serraonem docet,
. ,
qiiod non bonis verbis, sed recta vita Deum colere
, \ \
et
bonorare convenit, in exsequendis ejus mandalis*
, , \
el
in vendendis omnibus facultatibus, ut inde v i , \
lam anernam po&sel emere. Tum eliam quod hit ,
mana nalvra in malo per peccatum conslituia a
.
vera el propria boni appellalione seoernilur. Et
; ,
praeterea dicil *: Quid me dicis bonum?Ciim d i x i l ,
* \
me, humanam nalurnm quae jpsum circumdabat

oslendil; al CHni scrmone divinitati boniiatem at , ,
I r i b u i l , seipsuin e vesligio bonum pronunliavit,
.
qtii vere ab Evangelio Deus praedicatur. Si eiiim

tanquain funiculo divelleretur a Dei appellalione
6 ,
unigeoilus Filius, non essel absurdum fortasse,
\ .
ipsum a boni appeUatioue puUre alienum.
861
\ , \, \
' 6
; "
* \ , \ \ \
, ,
& \ . ;
\ ,
* ,
; \
, ; \
, ,
,
,

,
,
,
. .
; >, ,
,
: , \
,
, \
, . '
' ,
; ,
\ , \
,
,

,

. '^ ,
6 ,
.

,
XLIV, 8.
Quod si propbelae, el evangelistae, el apostoli

Unigenili divinilatem celebrant, ipse auiein Dominus teelatur bonilalis nomen Deo couvenire, quomodo non particeps est boniialis qut divinitalis
consors esl et parliceps? Quod enini etiam propbciae Dominiim Deum confiieolur, et evangeMstae,
ilem discipult et aposioli, nullus usque adeo rudis
est el ignarus divinorum ei non inilialus, ut de
bis erudiri sermoue indigeat. Quis eiiim ignoral in
quarto el quadragesimo psalmo, quod Deum a D<M>
iincliun Chrisium Propbeta praedicat ? rursus
Isaiam, tam ap<Tte et clare clamanlera Filii t f m nilalom, quis eorum qni in prophetia versati siint,
iiescit? in quibus cum aliis boc etiam eflatur:
Sabaim,viri sublinus ad U tramibunl, et tui run$
tervi. Post te ambulabunt, vincti manicit pergent,
et te adorabunt, teque deprecabuntur. Tanlum in tt
til Deus, et non est ab$que le Deu*. Vere enim tu
e$ Deut \ Quis enim alius Dens qui in seipso
Detim habel, et ipse est Deus, prsnlcr Unigeniuun,
dic:mt qui prophetiam non atidieninU At vero Einmanuel inlerprelaiioDem, et Tbomac post agnitio*
iietn confessiooem, el Joannis vocis sublimilatem,
ut noiam etiam his qm sunt extra fidem relicebo.
Sed neque Pauli voces exacla subtililate apponendas csat arbilror, ut qnae propcroodum aint io ore
oniniuro, qiii non solum Deuni, scd eliam magnum Deram, el in omnibus Deum nominai Doinin u m ; ad Romanos quidem diccns: Quorum patret,
ei ex quibus esl Chrislus secundum carnem, qui est
fti omnrbus benedictu$ Deus in swcula . Ad discipulum suum Tiluin scribif, Secundum apparitionem
magni Dei etSalvatoris noslri Jesu Chruti*. Ad T i mmbeuin vero aprrte clamilat: quod Deu$ manifettatns e*t in carne, jnuificatus in ipiritu .
Cu.n
igilur ubique demonstraluiu sit, unigeniium Deuro
*lsa. XLV, 12, i . i . * . ix, 5.
T i l . n , 4.
1 Tiinotb
, 16.
S. GREGOKII NYSSENI
803
csse Deum, quomotlo is q u i Deo bonUatcm convenire dicit, ab bac appellalione Filii dmnitalcm
alienam esse dcmonstrat? prxsertim cum Dominus sibi bonum ailribuat, in parabola eorum qui
mercede conducli stint tn vineam. Cum enim illic
q u i prius conducli labore dcfesai erant, indignarenlur ob mercedis aequalilatem, mulclamque et
damnum proprium judicarent, rem a caeleris operariis prospere gestam, eoruin q u i aegre ferebant
inii dtxitjuslus judex : Amice, non faeio (ibi injuriam, noune denario diurno tecum conveni? Ecce
habes quod tuum est : volo autem ei huic ultimo
tantum dare quanium libi. Annon habeo polestaiem in mei$ faciendi quod volo ? An oculut tuus uequam e$t, quia ego bonut $um * ? Nullus prorsus
<!e boc ambitiose coniendel, quod ea quae pro mel i t i t el dignitale ftt distribulio, proprium judicis
munus esl; unigenitum aulem Deum judicem esse
omnes Evangelii discipuli adslipulan ur. Pater, i n quit, non judicat quemquam, sed omne judiciwn dedit Filio .
Sed non resistunt scriplis : dicunt
enim unius adjeclionem proprie ad ratrem respicere. Nullus enim, ait, bonus, ni$i unus Deu$ An
igitur ad sui palrocinium languescet veritas? An
iiuiluft locis minimo negolio banc fallacem et capliosam raliociitatioiiem erroris licet vefellerc?
Qui eniin baec de Patrc dixit, ei illa ad Patrem d i cit, quod Omnia mea tua sunt, el in iptis glorificatus $um
Si autem omnia quae s u n t Patris ditit
Filii esse, unum aulem eoruin quae in Patre speclantur est boniias, vel omnia non babet, si quidem hoc non babet, et menliri dicent veritaletn;
vel si nefas esl verilatem ipsam suspicari in inendacium ierri, q u i oinnia quae sunl Patris sua e s s e
d k i l , neque exlra bonilaiem esse confeasi sunt.
Qui enim Palrem in seinelipso habet, el quae sunt
Patris complexus esl omnia, cum omnibus videlicet bonilaleni eliani babet : bonus igitur Filius.
Sftd nultus, inquit, bonus nisi unus Deu$. floc
i b adversariis profertur, noque ipsc sermonem
rejicio, non lamen proplerea Filii bonitatem nego.
Qui enini Dominuni Deum esse contilelur, et quod
1 onum est, ei omnioo hac confessione allribuit. Si
rnim bonilae propria est Dei, et Dominus est
Deus, bonus Uaque per baec quae posiU sunt F i Hus ostendilur. Sed, ait, unius diclio FiUum boni
coinmunione secernii, sed est facile demoneirare
quod neque boc a Filio Patrem dissipat. Etenim in
omnibug aliis quod unum est, incopuialam babet
signiilcationem; in Palre vero el Filio, quod unum
csi non in solitudine sive siiigularitale conspicitur.
Ego enim, inquit, el Pater unum sumut
Si igitur
unus quidem bonus; unilas autem quaedam in Filio
et Patre intclligilur; ergo Dominus q u i uni bonilalem atlribuil, et sibi ipsi per unius cognominationem assignavit uipote q u i s i t u n u s c u m Patre,
H c q u c t Patris unitaie eecundum naluram divulsus.
9
Mattb. , 13 sqq.
Jo.n. , 22.
10
864
,
; \

. , \
,
, , *Exa~pe,
.
; *

.
; ,
; \ , * * \,
\ .
, \, , xpUrm
. '
. \
. . \^
, . *
;

; \
, \,
* \ .
,
\ ,
, , \
*
^
,
.
, \ -.
,
* .
' , \ , , ^ *
,
.
,
, \
.
, , ,
. , \,
.

. \ ,
. \
, l u * , \, .
,
\ ,
,
, \ ^^
Mallb. , 17.
11 j
x v i I >
|0.
11
Joan. , 30.
CONTHA ELNOMIIM, LIR. X I .
8f>6
. * Sed ul per omnia bujus gravie scriploris ineruditio

,
el insciiia manifesle paleat, scriptorum ad verbum

synlaxin considercmus : Filius, inquit, ejus qui est
. , , ^ dignitatem non sibi vindicai, dignilalem nominans
^ * , . ipsuin esse. Quomodo novil proprie verba rcbus
! accommodare ! Et quoniam per Pairem est, illuiu
\, ab ipso alienatum esse dicit, quia nimirum hujus
. *
dominairix essentia ad seipsam trahat entis notio . nem : hoc aulem taleest ac si quis dicat, quod ar , , gento emplus, qua est, secundum sitam subsislen, , ,
liain non ille e e l , sed qui emptus est, subsisieniia
, ' , ' secundum sui essentiam ad dominanlis naiuram

assumpla; bae sunt allae hujus tbeologi notiones, sed
. ,
anle diciorum demonslratio qualis? Cum ipse, i n ; , ,
quii, Unigenilus reddai Patri soli secundum dignitsu
\, ' t
debitam cognominationem : et baec locutus
. \
subjtinxit, solum bonura esse Palrem, ubi igitur in
. bis Filius sibi denegal enlis appeHalionem? quod
; quidem aslruil Eunoraius baec adjicicns ad verburo:
, \ \
Qui enim bcni uppellaihnem soli convenire docuit,

illi sute omnitque bunitatis auctori et otnnino enli

et guod fit bonum , in Ulum refert, vix eerum qnm
, , fiuni, poletlalem et entii nomen sibi applicavit.
" "
Quid habel commune cum dictis poleslas? Quo
modo cnni bac et ab eniis nominatione Filiue alie .

naitis est ? Sed quid polius in bis agendum sit ne ; \
scio, an ridenda sil inscitia, an miseranda perdilio.
>; Eienim ejus diclio uon assumpta ut io usu naturt
,
solel usurpari apud eos qui oralione uti sciunt,
. " , ^ | d periturrf esse testalur in eo rbetorices arti \
fi i
quo nomina alia pro aliis ponuniur, quam glo , riolam parvuli apud granimalistas sine tabore se ctantur. Et quod ipsea proposilo ridicule transfera, \ - tur ad ea quse nullain habent communionein cum
\ . \ ralione et ligura qua concludi deberet, Filio non
esse coiumunem enlis appellalionem, quod absurdis
, et portentosis nititur accomraodare probaliouibus.
, Haec et ejusmodi quae veluti de induslria ad risttm
* \ excitandum conflala sunt. Ita ut Oeri possit ut
\ . eiiara stupidiores jjuid perpetiantur et rideant ob
" \ inconcinnilatem ejus sermouum. Verumenimvero
. qnod Deus Yerbum non sit, vel quod omnino non
, 8 i i bonus, haec enim praestruil per quae el enlie no '
niinationem et bonl appellationeni dicit non Filio
\ * . D posse proprie convenire; ct quod praestruit eorum
\
q je Qunt potestalem non ipsi conipelere: haec
, \ hcrymis digna el flebili conlibicinio sive lamtiilo,
.
\
Neque eniin praecipiti quodam atque inconside , raio impelu, semel alicubi tale quiddam perperam
, ' locuius, in sequenlibus deinde erratura emendat;
, - sed in praviiate imrooratur, ac secundie ambi * , tiose contendit priora superare: dicit enim pro , " gredien6,/ptttm tanto esse divina natura infcriore:*

quanto ab illo ad humiliui angelorum naiura dc' (&, - scendit; quod quidem non iisdem verbis scribit, scd
' .
per ea quae dicit (alem senlenliam atiruit; leclori ,
bus autein sermonem licel dijudicare : sic enim
"
scripla verba habent : Qui ex eo quod angeius no
v a
c 0
S. GKEGOUll NYSSENI
8C7
868
minalus est, hoc quidem aperie docuit, per quem ur- * , ' )* uiones annuutiavil, ct quit e&l; ex eo vero quod Deu$
,
,
nominaius est, osteudit eam quw ipti propria est
' .

super omuia emineniiam. Qui eniin eorurn qum per
,

ip*um facla iuni, Deus est, augelus ejus t$i, qui est .
tu omnibui, Dei. Medium inleicidit eermonem k a
, \
in cor illapsa, el ad perlurbatkmem eflusa est ratio
ad irain, per ea q u d k l a fueruni cotnmola. Ac . \
mibi forlasse lalis animi perturbatio non venia
. ;
indigna videlur. Gui eniin ex bis ira non iucan;
dueril? prasertiin cum Apostolus oinnem aogeli , cam naturam Domiuo mancipalaui esse clamet
\
ad icsliiiioiiiuui dogmalis assumens propbelicam
. " , , 'alliloquenliam. Cum eniui,ail, primogtmtum in or(

,
bem terraruminducit, dicitÊtadorabutH eum omne*
,
>
angeli ejui; cl ilUid : Thronu* tuus, Deu$, iit swcu- ,
\ , * , ,
lum swculi; cl boc: Tu autem idem iptc es, et anni lui
, \ ,
uon dtficient. Omnia ad deiuonstralionem Unigeuili
, .

Dei baec cum Apostolus recenset, quid patior cuui
*
ex Ghiisli bosle angelorum Domiuum angelum osse , audio, qui non temere el fortuilo taleni sennonem
,
projiciat, sed qui in absurdilalc anxius laborel: u l
, *
nibil aiapliusJoaniieelMoseipsum babere preslrual? ,
Dicil euim de illo sermo: Hic est de quo scriptum ett: . ;
Ecce ego milto angeUm meum anie faciem iuam
\ .
Angelus igilur Joaunes. Tametsi aulem bic Domini

iiiimicus, Dominuui Dcuin noiiiinal, ipsum tamca
. . :
proporlione quadam Mosis divinilaii respomlere ,
autumal; îioiiiam el ille ejus qui esi in onmibus , \ Dei iamulus, iEgyiUiorum vero ordiualus est dcus.
\ ,
guiu eliani quod in omuibus sit l>cus (sicul cl in pre . \ \ ,
cedeuUbus diclum est) commune est Filio t u m
\ ,
,
Palre, id vero Aposloli te&iimonio probari potest,
^ ,
qui ei laleiu vocein aUribuit, duin dicil : Ex quibus
Christus tecundum carnem qui esl in omnibus ,
'
Dcus . Sed bie-in angeli ordtnem redigil euui qui
cst angeloruui Domiuus, perinde ac si non audiisset , 01
,
\ .
quod angeii spirilus sunl adminUlralorii,
ci igni$
(lammv
Per hnx euim Aposlolus inconfuse \
.
atque aiaoirestam faciC subjeclorum dis iiiciioiiem.
Naturara quidein subdilam alque mancipalain, spi- , \
ritus esse el ignem definiens ; doininaniem vero po- *
lentiam, diviuilatis siguiiicaiis uomiae. Et cuiu lol . \
sinl qui gloriaui Uuigeniii annuiilieut, solus bis ,
oinnibus rcclamai Eunomius, duui dicil ipsum csse D ,
airgelum Dei qui esl super omnia, bac differenlia

q u i euin ab eo qui esl super omnia discernit, ununi , ^
oninlum csse delerminans : dum vero angeloruiu ,
. ;
nomeii illi comiuuuicat, nihil ab illis dissidere na , ;
tura pryestrueus. Sojpe euim in pra?cedeulibus Ule
quid asseril, quod quascunque eamdeni appeliatio , '
nem babenl communeiu, ueque secuuduiu naluraia
. *
, \ ^,
auni diveraa. An igilur aiuplius redargucnlibus
sermo iudigel, in eo quod praefracte claiuilal, an , ;
,
gsluin eum esse qui non proprium, sed ejus qui est
sermonem nnnunlial ? Per boc eni.n dcinonslratur,
, \, ' iiod qui in priacipioeral Verbum, licus Vcrbum, non , \
" llfbr. 6 sqq.;

Ilcbr. i , 14.
Psal.
XCTI,
7;
XLIV,
7, c i , 28.
Marc. i , 2 ;
Isa.
X L , 3.
i e
Rom. w, 5.
CONTKA EliNOMUM, LIU. X I .
8C0
870
, ipsuiu Vcrbum cst, sed alteritis alicujus Veibt lit

Vcrbum, miiiislcr cl angelus, id est, nunlius, tllias
; "
faclus. Illud aulem qtris omninm ignorat quod enli
, ,
soluin opponilurnan ens? Quare qui Eilium ab eo
. "
qui est, distinguit, manifesle judaizal, Unigenili
, \
persoiiam a dogmale subripiens. Quem enim cxtra
.
entis nominationem dicit, ex rerum natura funditas
.
exempluin esse astruil. Non enim qui dat esse, de
\ ,
nudo yocabuli sono litigabit. Verumenimvero Scri
plurae testimonio absurditatera conilrinare inolilur,
.
ac Mosem proponit contra verilatem patronum.
'
Ui enim illic disserens suas fabulas pro aninii
* , *0
arbkrio nobis cnarrat, dutn dicit, quod llle qui
, , Mosem misit, ipse erat qui est ; per quem et mii
'
,
lebat et loquebatvr; ejus quidem qui est, angelut;
. . '
aliorum autem omnium Deus. Sed quod baec non
^ \ (&, 8
sinl Scriplurae Terba, licet ex ipsa Scriptura per .
sptcere. Quod si banc dicit esse mentem litterae,
,
ipsc nobis primigenius Scriptura sermo examinan . \ ,
dus est. Et primum quidem illud aboininabimur
* ,
quod cuiii posteriorem Dcum nominavit Eunomius
.
Domimim, nihil ei atnplius quam naturam angelt ,
cam attribait. Neque enim Moses cum audiit deus
" ' e s s e Pbaraonis, bumanitatem cxuit
; sed eamdein
,
naturam babens, potestatis prarogaiiva bis qui
, \
ejusdem generis superexallatusest; nihilque vetuit
, . \
ipsum esse hominem, qucd vocaius sit dcus. Sic et

hic unum angclorum ipsuin esse cum asseruit

Eunomius, tale peccalum sanat, diviniialis appella , \
tione secunduni raiioiiem redditam, dum bomony .
niia quadam ipsi Dci appcllationcm communem

facit. Bursus baec cadem vcrba exaiuSnemus cmu
. , \, , blaspbemia cxponcnlcs. Qui misii Moysem, inquit,
, " ,

ipse eral qui est, per quem aulem misil, ejus qui
~ , . * est erat angelus, sic noininans Doaiinum. Verum
ab ipsa Scriplura vani bujus scriptoris absurditas
, ;
reprebenditur, in qua Moses supplex Dominum orat
, *
ul non angelum ducalui populi praeiiciat, sed ipsc . "
mel ilineris ipsorum duceai se pracbercl. Sic cnim
, , babet contcxtus ex pcrsona Dei: Vade, descende, ct

duc hunc populum in locum quem libi dixi : et ecce
-

ungehis meus antete pergit qua die consideravero " ;

\ "
ac paulo post ait rursus : El simul millam ante le

.
angelum meum . Deinde paulo post, coiisequcnlcr
^ ,
fil supplicatio minislri ad Dcum qiUE ad bunc mo
duni babct : Si inveni graliam coram le, limul pro
,
ficiscatur Ihminus meus nobiscum ; et rursus:
* \ ,
Piisi \ twbiscum venias, ne me inde abducai .

^,
Dciude Dei rcsponsio ad Moscm : Et hunc libi $er. \ *
monem quein dixisti facxam; invenisli enim graliam

.
coram ine. Et novi te supra omnes
Ergo si
.
Moyscs recusal angelum , ipse autem qui loquitur
.

cuin jpso, conies cl dux excrcilus, per bac ma, nifeste deinonstratur, quod ille q u i ejus qui esl,
, \ ,
nomine seipsuin nolwn fecit, uuigeniius est Deud.
,
, .
I T
l v
1 0
1 1
f T
Exod.vu, I .
1 1
Esod..xxxin, !.
11
\\m\ 2.
Esod. xxxiv, 9.
1 1
Exod. , 15.
ibid. 17, l?..
87!
S. CHEGOKII NYSSENI
Quodeiquis liis conlradixerit, Judaica? opinionis

erit paironus, Filium ad populi aalutem non simul
assumens. Si enim angelus cum Israelitis non
pergil, qui autem per ejus qui est denominationeui
declaralur, non est Unigenilus, sicut vult Eunomius, nihil aliud quam ex Synagoga decreta in
Ecclesiara Dei Iransferlis. Igitur duorum aUemm
neceseario coniilebunlur, vel nusquam Mosi adfuisse unigeniium Oeum, vel ipsum Filium esse
eura qui est, a quo ad ministrum flt sermo. Sed
contradicil dictis ipsaro Scripturam prelendens,
quae sic ait, angeli vocem precessisse, ac postca
ejus qui est colloquium subsecuium fuiase: boc
non est contradiclio, sed nostrorum confirmalio.
Nam et nos clare dicimus propbelam de Gbrisio
STi
* , "
& ,
.
tt
,
, ,

. >
,
,
, *
. '*
,
, \ .
^ , myslerium manifeslum facere hominibus volentem, . \ angelum, eum qui esi, appellasse; ne si sola ejus \
qui est, nomtnalio in colloquio invenirelur, ad
,
Patrem scnsus eoruin quae dicunlur reieratur. Sed
quemadmodum nosler sermo mentis inipulsionum
,
index esi et internuntius: sic eliam dicinius, . *
veruin Yerbum qnod esl i n principio nuniians
proprii Patrjs censilium, ob nunliandi munus quo \ ; ,
ipsc fungiiur, aiigelum dici. E l queinadmoduin 5
sublimis Joannes qui prius ipsum Verbum dixerat,
, ;
ila subjungii, Deum esse Verbum, ne si Dei ap- |, . \ 6
pellalio pracccssissel, ad Patrem cogiialiombus ,
, impellereaiur: sic ei niagnus Moses cum euiu

angelum prius nominassel, ipsum esse eum
qui esl verbis sequenlibus edocel, u l manifesle \
niysleriutn Gbrieii pronuntiaretur; siquidem per ^ ,
angclam palerni consilii inlerpres Verbum Scri- ,
ptura docet, et per appellalionem ejus quiesi, eam
qtue esl secundum essenliam Filii cuin Palre ua- , (
turalera proprictaiem. Quod si eiiain Isaiaiu velit
objicere, qui dixit, nomen ejus vocari magni con- '
silii Angelura, ncque sic noslrum everlerit eermo- .
nem. Perspicuum enim quod illic nulla est contra- ,
dictio, quia incarnationis mysleriuni pcr vatici- ,
nium significalur. Parvulus, inquil, nalus est nobis, . \ ^
cl fiUus datus e$l nobis, cujus imperium super /m-
merum ejus, et vocatur nomen eju* magni consilii . , , %
,
Angelus
Ad quod David opinor respexisse, dum
, regni cjus consiiluliouein cnarral. Non quod non
essel rex, sed quod servilis buimlilas, quam per ^ , \ ,
incarnalionem subieral Dominus, ad regiam pole- .
, ' statem assumi deberel. Constiiutu* sum, inquit,
rex ab eo iuper Sion monteni sanctum tjus, nunlians , ' ,
prmceptum Domini
Ergo c i angelus el Yerbum, . ,
\, ' ,
sigillum et imago, et omnia ejusmodi eodeni sensu
, ,
dicilur qui palernam bonitalem per seipsum nolam
facil. Quando cnim angelus nuutius alicujne efli- \ , , *
,
citur : similiter Verbuni, menlis nolioncm involu ' . "
Um cxplical: ct sigillum in propria forma arcbe , * \ ;
lypuni, id est, principcm formam, demonstral, et
, *
imago ejus qui depiclus est pulcbriludinem per
\ , *\
ee interprcialur. lia ut baec omnia signilicatu imer
" lsa. i x , 6.
I V
Psal. n , 6.
75
CONTRA EUNC 1UM, L I B . I I .
, ' ;
.
,
, ,
. \

.
, '
,
* , \
\ ,
^ .
^,
.
\ ,
. ,
\ ,
' ,
. \ ;

;
\
\,
;
. ^
, &
.
\
,
.
! ,
I#. ,
, * *
. , , , , ,
.

\ ,
, \
} ,

.
\ ,
6 \
, \ \ ^. \
, .
6 \ ,
\ \ \ , \ , \ , U \
6
874
sc aequipolle.uit. Ob eam causam angelus cjus qui

csl appcllatioai prapositus fuit. Angelus quidem
dicimr lauqtiam index el nuntialor Palris ; qui
esl autem ul non babens nomen, quod essenliani
pjiis notam facial, sed qui sil supra omnem nominum signiflcantiam. Quocirca et nomen ejus super
omne nomen es&e ab Apostoli Scripfura conQrmatum est. Non ut unum qnid aliis bonore prelatum,
sed quia super omne notnen e s i i l l e qui vere
esl.
Sed video me in iininenaum sermonem jam proIraberc, ac vereor ne videar garrulus quidam et
nugalor esse, et superfluns voce, in turbam u i mium prodiicta conlradictione. Attamen, raulia
quae passim adversarius in scriplis inserit, congiafto pr.rterniisi, ne in versus innumerabiles sernio extcitdcrclur. Nain qui quidem laboriosiores et
magis industrii, quod non concisum est el brevc,
in calunmiam veriunt, ita ut oporteat non ad neccssitatem, sed ad oiiosorum ei inerlium cuptditatem respicere, quibus per votum licet paucis pagsibus longtim iter perficere. Qnid igiuir agendtim,
cum iiosproivum irabat blaspbemia? An foriassesurervacaneum est ei nugatoritim similibus argmnentationibus eontcndere? Omne enim ipsomm studium el in bis qua? dcinceps eequuntur, bts q u
prius examinala et disquisita sunt, consentaneum
esl et consonum, ntlitt novi habens ad probationem priorum argitmentorum pr&ler anlecedentia.
Si igilur firma nobis est ol valida corjm quaprius exposila sunt evereio, reliqiierimoi ea quae
cum bis qua anle ftierunl disqnisil*, ac refutata.
Quod si contenliosis et rcfraclariis iu eo qnod
pnelermissum est, valenlissimuui quid cl polentissiinum esse ideiur, neccssarium fueril horuni
causa quod restal paucis percurrere. Dtcil Domtnum non fui>se ante suain generationem, qni nulla
re a Palre disclusum esse demonstrare polest,
Ei hoc asserit non ex Scriptura sermoncin confirmans,sed ex propriis rationibug sumptum astruens.
IIoc autem esse coromune cum omnibus creatura
partibus demonstrattim c s l : non rana, non vermis,
non scarabeus, non borba, non spina, non alind
eortim q u in rerum natura suul vilissima, antc
suam conslilulionem quidquam erat. Quarc quod
disserendi ariiflcio, io FHio cum sudorc ct labore
asiruere nililur, boc etiam in quibuslibet creaturae
portioriibus ante concesnm ^st, mullusque labor
est buic scriptitatori, u l ostendal inftmis crealuris
unigenitum Deum proprielaium communionc acqualem eese. Quamobreni certissimuni est indicitim, de decrelis ipsos male sentire, quod ipsit
eaedem optniones accidaniet de unigenilo Dco etde
ranarum generaiione. Deinde ail idem esse sccundum verilitem et potentiam ingciiiiura nou esse,
et aute gcnerationcm non esse. Rursus huic etbm
Pbilipp. , 9.
PATROL. Ca. X L V .
28
875
8 . GREGORII NYSSENI
eatlem quadiabit ratio, quod oliam in cane et pa- , **
pilione cl serpcnle, et in quolibct infiaioriim ani*

malinm, idcm si quis dixeril, nonerrabit, quandoquidein idem esl secundum vcritatem et, potentiain
f nlu co quod tst canein non ingenilum esse. ipsum
non esse ante generationcm. Quod gi secundum
ipsorum dcfinilionem, quani imillis in locis delerininarunt, quaicunque proprictaium babont com-
. ,
, ,
\ * \ \
' *
\ \ *

.
iminioncm, eliam naturae communionem babent, proprium etiam canis el singulorum alionim anie
generationem non esse: quod etiam in Filio aslruendiim esse arbitralur: reliqiium argumenlalionis
auditor plane ex consequenlia conspiciel.
Sed magis moderaie loquilur, bumanitalis ali' ,
quid ei Iribuens, el a i l : $olum er.tem ei $u~
\ ,
yer omnia enlia Filium esse dicimus : qui paulo ) elrw
antca ipsum ab enlis nomine disjungil: sed et Do
minum ipsiim, inquil, et opificem et Deum omnis
seusibilis el intelligi ilis essemice dicimus. Qaam
,
\, ^

quid esse aulumal? Creatam essc vcl increatam ? Si

)*. *
cnim omnis inlclligibilis essenlix Doimnum el
; , ; :
Deum el opiilcem esse Jesum conGlelur , necessc
\ \ est oinnino si banc dicit essft increatam, ipstun
,
mentiri. qui naturae increnlx opificium Filio atiri ,
buit. Quod ei crcalam crodii, idcin sui ipsius crea .
torem esse praslruil. N si enim per id quod per
,
*e crcalum est, et ab itilelligibili essenlia abslra . ^ ' , bcrctur, nibil amplius quod possil eum discernere
,
relinqueiur, quia et sensibilis crealura et inlelli . *
gens esseniia coinmuni menlis nolione concipere,
i u r . Sed \\h subjungii, quod in rerum creatione a
Palre deniandata est ei omnium visibilium et invi- , \ , \ ,
sibilium efleetio, et eornm qusc facia gunt provi*denlia, cum sufficial ei dislributa polcntia ad eo-
.
rum cuni sunt producta generationes : haec qiitdem

fcriptoi um congeries cursim cogit percarrere. Sed
*
tnterim sermoncm delinet blaspbemia, densum no*
,
tiontim velut venenum jaculantiuin vesparum ex . , ,
amcn lomplectens. Commissa esl ei, inqtiil, a Pa . \
tre rerum crealio. Qnod si de aliqno artiflce, qui
,
suis manibus opus conficit, sermo baberetur, ad
, * mcntem conditceolis opilicium traclante, an non
:
Hsd.Mii verbis
USMS esset? Elenim deBeseleele . ; \ \

iclcm dicentes non aberraremys, quia a Mose com ,
missus ad labernaculi fabricationem, opifex eo ,
rum qiHiecominemorata sunl, factus esl; qui

ad 0|eris confeclionem non vcnerit nisi p r h i i ple- D *
V*l P^pov
nam onints opificii periliam divino afflalu adeplus,
, \ .
ei Mosis tnandato opus aggressus esset. Igitur

verbnm , commissum etse, advenliiiam ei faclam
\ \
fnisse vira poteslalem operandi demonslrat: ut
, * \
priusquam commissum esset opificium, neque au , \
derct, neqme possel *, poslquain vero operum fa ,
cicndorum potestalem accepit, ct suflirieiUem ad
. ' ,
opera efiicienda polentiam , tunc vero eonim quae
, . *
Buntopfex et conditor factus esi; cum ei suffi , *1
ciat. sicul loquitur Etinomius, supcrne deroandata
\
[MHestas. An non secundum determinationem ge {
nelbliaoorum sermonum, Filii quoque generalio
1 4
Exod. , t iqq.
377
CONTRA EUNOMIUM, LIB. X I .
878
, nero fato.quodam subditam esse supponit, ut aiutit

, - qui vanam hanc proftlentur imposluram, secun , dum quasilam slellarum conjunctiones el distan ;, tias soriitioites viuc generum nascenlibus coiitin gere, serie quadam et tiexu supernae verliginis
, , \ ,
vires sive poientias ad aliquid nascenlibue nenlis;
, \ , foriasso quid tale bic sapieus commcnlalur el au - , , tumal, qui supereminenli omni principalu et po \ , lestatc el dominaiione, et omni no.nine quod no tniiialur, unn solum in boc saiculo, sed eliam in
;
futuro, lauquam in cavis quibusdam locis coeroito
\ , desupcr quasi sorlilo obligisse, ad quanliialem
- eorum qu:e fiunt demensain polentiaiu ? Et bunc
- ooncisc et breviter serinonem prelercurrara, cum
. - ex illo exiguo principio corum quae jam disctissa
. ^ fuerunl, semina ad blaspbcmiam dignoscendani,
bis qui inlelligeniiores bacc leûnl, disperserim,

, \ - Dcinde in scqucnlibtis defcnsio quaBdam pro nobis
, ipsis scripia est. Non enim amplius legentibua
. " - videreimir recle conjicere sensura orationis, sed
' \ \ IQ crimen ejus verba interpreiari, nisi ipsius vox
; , - absurdiuiem palam coniileretur. Sic t>nim habent
\ \ scripta : An non, inqtiil, lerra quidem el angelus
; cum non essenl, facta sunt? Videle sublimem
\ tbeologum, qui non erubescit eumdem eermonem
, \ , \ terrae ei angelis, aiqne universi faclori appingere.
Igilur si eadem dccere pulat, de terra el de Do .
mino asserere, vel eiiam banc plane deificabil, vel
illum cum bac simul dedecorabit.
* ^ Deinde bts adjicii per qtiae denudatur planius
blaspbeinia, iia ut neque puero absurditas sit pcr. \ , - ccptii dillicilis. Dico enim quod longwn esect
, , omncs recensere intelligibilium generationes, vel
\ essenlias, qtiibus omnibus non commtinis esl quae , dam enlis n a l u r a , sed per condiloris operaliones
. \ , iuesl diflerenlia: bsec enim etiam nobis tacentibus
\ , p n i t u s perapicuam ei evideutem babeni contra
\ Filium blagpbemiam, cum falealur quod de omni
, \ generatione el essenlia dicitur, nibil discrcpare ab
. iis quae de divina Unigenili subsisleulia dicnntur.
Sed opera prelium mihi videlur praetergreesa ea
, quaro per medium blaspbemiae astruere nitilur pro:, \ batione, quam quidein in his quae prius examinala
. sunt quodam modo confuiavimus, ad summa ca , Q p i u dogmatis ipsorum accusalionis devenire. I n , vonieiur enim raysterium regeneraitonis vanum de * \ monslrare, vilem etiam mysticam donorum obla , tionem, ejusque participattonem nihil amplius
\ , \ , \
panicipantibus conferenleiu : dicil enim pust con, \ * tinua illa saecula, in quibus Valentinos ei Ccrinlhos,
^, \ et Basilidas, et MonUnos, et Marcionas ad calu mniam noslri dogmalis pnrposuit, et indc pra>
, - struens, neque ullam cum Christianorum appella, \ ; . \ tione afllnilalcm habcre eos qui incogniiam divi ^ , nam naiurain assev^rant, incognitum eliam gene * raionis modum. El nos eliam connumcrans cuni
, bis qui calumniali sunt, sic subjungit saum aer , \ monem hie verbis: < Nos autem sanclis el beatis
Tiria obtemperantes, neque nominum gratitaie,
?9
S. GRECORH NYSSENI
neqxta lituimi et myslicorum gyuibolorttm propiio- , .

Mle dkiinus pleiatis mysleiitim conlinnari, RINI
" ^/ ,
dogmalitm arrurala ctpensioue. Quo 1 igitur ncipte
;, \ /;
lum ab evangelislis, npque ab apostolis, neqne
^ \, , \
ab ullo eonnn qui velustioris Scriplura3 fueruiil
\ .
inagielri, pcrsuasus baec gcribit, cuivis planum cese
' 4>
arbilror qui sacram el divinam non ignoraverit , , ,
Smpturam. Conscqucns ergo fuerit diccre ipsum
, , , \
ciistiniare sancios et beatos viros fuisse Mani, ,
cbacum, Nicolaum, Acoluibum, Aelium, Arium et , !0 ;,
omnes cjosdnm chori, quos sequens baec decernit,
.
quod c neqne oominuin ronfessio, neque ritus Ecclc- ,
si, neque myslica symbola confinnant pietatetn.

* , >
Hos autem qui dididmug a sancta voce, qnod Nisi \ \ \
quitdenuo fuerit nalus detnper ex aqua et Spiritu,
. rb
non itigredielvr in regmtm Deiet
qtiod Quiman- ^ , * ,
ducal meam carnem, et qui bibit meum tanquiuem, , \
ille tltet tit crternum**, creditnus divinorum no. \ ,
minum confessione, Patris dico el Filii et Spiri- , \
lus sancti, ralutn fieri pietaiis niystcrlum : el niy)> .
slicortim riluittn et symlmlortnn communione sa- * \
lulem conflrmari. Dogmata atilrm accurate ab bis
\ eliam, qui simt exlra mysteritnn , sxpc cxaminan
lur et gubtiliter digculiuntur : iniillos etiam licet
, audire qui pro bypnthcsi, sive dispulalionig subje ,
rto gibi ad sermonnm conrertationcin nostrum
.
dogma proponunt; quosdam etiam tpsorum gaepe
, ' in veritalem incidftre, nibitominus a fido alicnalos
ota
csse. Quoniam igilur augusta ct venoranda nomina
, $
aspernalur, per qnae dlvinioris gencrationis virtu ^ ,
parlicipanfibtis pcr fldem graliam i r i b t i i t ; despicit
, ,
autam mysticorum symbolonim et rituum com ,
iminionem, in qitibtig Cbrislianismtts robur babei,
" ;
\\ i l l u d Propb ta dicamus, pauluhim digressi ad au- / ; ^
ditores erroris et impnslnns: QuoHxqtte iandem
,
gravi corde ? utquid diligiiis vanitatem et quaritis
^;
viendacium " ? Quoroodo non videlis fldci perse-
culorem ad Cbristianismi transgressionem eos qai
,
ci crednnt provocantcm ? Si onim \enerandorum et
, \
bonorabilium nominum sanctae Trinilatis confessio , , esl inolilis, inalilcs etiam sunl Ecclcsbc r i t u s : in
, \ , \
bis autem ritibus est sigilltim, deprecalio, bapti, ,
sma, peccalorum coufeggio, ad mandata prompli
, ,
ludo, morum emendatto, lemperanter cl sobrie v i , .
vcre, ad id quod justum eet rtspicerc, cupiditaiibus D * non assuescere, ncque a voluptate vinci, neque a
, *
v i r t u t e dedcere; si igitur n i b i l lalium instilutorum
\ , ad vitam bene instiluendam conferre autumal,
, '
neque myslica gymbola esse optima remedia ad

Conservanda, gicuti credimus, animi bona : aver\ \ $ ;, runcamcnta atHem et depulslonesillcclamentorum,
,
quaR credentjbtis a maligno insidiose struuntur:
,
qtitd aliud bominibtig, idque palam inclamat, quam
, \
nngns exislimari deberc Cbrislianorum myslcrium ;
;
dcridere dignilatem divinorum nomuium; ludi
brium pmare Ecclesiae ritug et inetiluta ; nugag,
' ; \ uescio quas, et stattitiam omiiia quae circa mygte ,
1
Joan. 111, .
Joan. , 55.
" Pial. , .
CONTRA EUNOMIUM, LIB. X I .
^ , \ - rium efflciiinlur ? Quid anipltus illi qui in Helleni , \

snio permanent, ad calumniara noetrae doclrinas
; proferunt ? Non el illi risus occasionera noininum
, veneraudam dignilalem faciunt, in quibus fides
; \ confinnalur,ct subsannanl mystica symbola, ritus ,
que clinslituta quae ab ir.iliatis observanlur ? Quod
, - aulem in decrelia oporleat solis putare pielalem
; consislere, cujus sic proprium sicut Grxcorum
, \ ,
est ? Quoniam eliam illi aiunt, secuodum suam
opiuionem aliquid esse nostra pncdicatione proba, - bilius : quemdam magnum ex ipsie quidam Deum
. \ \ - supponunt, aliis supereminenlem, alqite subjcctas
" \
illi quasdam potestates confitentur ordino quodam
. el serie inler sc secitndum majus vel inferius
,
dtflerentes, subjecias autem omnas sequaliler ei
, * qui supereminel. Hsec quidem nov* idololalri*
. 01
magistri pradicanl, neqiie verentnr docere iIII qni
, \ , \
bacc seqminttir, transgreswribus condemnalionem
, \ iinmincre. Quasi non inlelligant, quod aliquid
'
absurdum faclo perpetrare, niulto graviui est

quam verbo aolo peccare. Qui igilur faclo quidetu
, \
fidem negant, et insliltita ac ritus parvi faciunt, el
,
nominum confcssionem despiciunl, et ex mysticis
\\ ;
symbolis sanclificalioncm pro nihilo dticunt, ad
docla verba respicere persuasi, et in genili atque ingenili artiOcioso sermone salulem consislfrc
opinantes, quid aiiud sunt, quam transgressoivs documentorum saluiis ?
*
Quod si quis putat bscc a nobis caluronia qnadam
, *
ipsis inferri, quae ab ipso scripia sunt, pcr se ipse
' , consideret, ct qiue nobis ad examen proposila eunt,
, \ q qna^ctmque ex consecutione dictis subjungtinlur.
; . \
^ i l enim Domini lcgem perverlens ( l e x enim csl
( divinae inslituttoois i r a d i l i o ) , non in Palrem el
) \
Filium ct Spirilum sancium baptisma fieri, eicut
, - pracepit discipulis tradcns mystcruim, sod in opi, * ' liccm et crealorem, et non solum Palrem, inqtiii,
\ , \
Unigenili, sed eliam Deum. Prob ! qui proximiim
\ , \ . "
suum potare facil eversionem lorbidam! Quomodtt
1 lurbal cocnosa adjeclione el inqninat verUaiem !
\ Quomodo non cxlimuit imposilaw exsfcralionem
I advcrsus eos qui divinis vocibug aliquid adjicitint,
, vel qui subtrabere audent ? Legamus in eo verbo; ' ram vocem Domini. Eunta, inquit. docele omm$
. ,
\, - gentes, baplizantes eos tit nomine Patris, et Filii
xarxa ra foVif, * et Spiritut tancti.
Ubi Filiuni crcaluratn appelr
lavil 7 Ubi Palrem, creaiorein et cond.lorem
.
; Unigenili, ese sermo docuil ? Ubi in bis qiiae dicla
* gunl Filiut esse servus Dci docelur ? Ubi Deus Filti
jn mysterii Iradilione praedicaiur ? Ergo cogtioscile
; ; el intelligile qui errore el imposlura pertracti ad
iuteritum eslis, quem 4mimarum veetrarum magi ;
elrum
pneiecisiis, qui adulteral Scripluras sacras,
\ , '
, qoi iranamulat divinas vocea, qui proprio luio el
cotno pura dogmala pielatis inquinat, qui noii
, ,
, contra nos suain linguani annat, ted etiam
ipsas ganctag voces perverlere coiialur , qui guam
, ' pcrversionem Domini doctrina magig ralam et ftr, \ - miorem 'csse deinonslrare ambitioao cont;ndit.
c
Ualib. xxfin, I I .
Non videlis, quod seipsum excitat contra nomen ,

quod adoratur ? Ita ui icmporis lapsu Domini
nomen sileniio i n v o t u t t t m exolescat, et pro Christo .
;
Eunomius celebretur. Nondum rationis judicio i n ,
tclligitis, quod mediiatio ci piaiparatio et exordium
Antichristi adventus hoc impium d o g m a et prae- .
\ \ c o n i u m a diabolo velr.t q t i n d d a m f u M d a m e n l u n i prius
faclmn csl. Nam qui suas v o c e s Cbristi sermoiiibus *
plus babere auclorilatis et impcrii o s l c n d e r e a m b i - ;

t i o s c o b n i l i l u r , et a divinis nominibus Odero de , \
mularc, ct a niysticis ritibtis el sacramenlis ad
8uum errorcm traduccre cupide conalnr, quid aliud , \
, \ ,
propric, quam Anticbrislus d i c . l l u r ?
\ \ ;
CONTRA
EUNOMIUM LIBKR
CAPITA
SEU SUMMMARIA
LIBR1
DUODECII.
1. Duodechnut liber dictum illud ad Mariam : Noli
nie langere, nondum enim asccudi ad Palrem
mctim, mirifice inierpretatur.
2. Deinde eommemorans Eunomii blasphemiam
magno Basilio refutatam audentis unigenitum Dei
Filium in tenebras ablegare, simutque apologiam et
defensionem Eunomii. quam pro se instiluil,
perspicue demonslrat, Eunomium in Apologia sua
priorem suam impietalem valde cumulasse. Ubi
etiam de inacceno et vero lumine perquam sapienler
disserit.
3. Adhxc Evangelicum diclnm : fn principio erat
Verbum ; ei viiam et lucem, et iliud: Yerbum ca.
ro faclum esl, male ab Eunomio accepium, egregie
explanavit, eversa blasphemia : ei incanialiouem
Domit.i ex benigniiale, non ex impolenlia seuinfirmitate, cooperaiioue Palris accidiste ostendit.
4 Rursus planum facil, Eunomium innascibilitatem
ex hieroghjphicis scripluris, et ex sEgypiiorum (abulamenlis didicisse : quippe qui in Christianorum
doclrinam Anubin, Oiirin, ei hin invehat: idque
efficere elaboret,ut homines Unigenilo pro passione
uullas gratias habeanl; ulpole qui, non volunlarie,
ud nccessilalecompuUm patiiunem subierit;quemadmodum igni nihil debemus propter calorem, et
aquce propter fluxum : ita et hic omnia non ad
iiberam [acuitaiem, *ed ad naiuralem necessitatem
refert.
5. Deinde iterum disserens de vero et inaccesso / M mine Patris el Filii, de proprielale, communiiale,
de subslantia, deque genilo et ingenilo, quod nullam repugnanliam in significato *uo indudant, sed
quamdam oppositionem el distinclionem tmmedialarn indicent, librum claudit.
DUODECIMUS.
AQIEKATOY
\ tff
Mapiar
Kvplov , , /
.
.

,

,
'
,

.
*.
,
, , ,
, .
*
,

,

,

.
'. ^
,
",
,
^
'
, ' *
,
, , *

,
'

.
\ \1
,
, .

, '
. " }.
Sea quod Wasplicmiie ex consequenli adjacel

'* videanms, quod qtiideni palrocinii et defcnsionis
' , \
dogmatis lpsorum prxcipuum cst argumcnlum.
.
*S5
CONTRA EUNOMIUM, L I B . XH.
886
- Puiant enim valenlissimam demonstrationem eo ! \

rum quae assenmt liaberc, qui Unigcniti glorisc
, majestatem ad bumiles et serviles opiniones redi , gunt, verbum Domini ad Mariani, quod posl rcsur , , reclionem ante asccnsionein fecit dicens : Noli me
- tangere, nondum enim atcendi ad Patrem meum :
\ ted vade ad fratres meo$ et dic eis: Ascendo ad
,
Patrem meum et Patrem vestrum, Deum meum, et
, , .
Deum vestrum . Piam igilur horum dictorum sen , ' - tenliam, secundum quam credidimus hsec dicla
, - esse ad Mariam, pnecogniiam bis qui in verilaie
fidcm acrepcrunt arbitror; nihilominus laincn quid
\ * \ de eo dicenduin sit ac senliendum, loco congruo
. proponeinus. lnlerea aulem ab his qui has tales

voces nobis proferunt, operae pretium esl discere :
, \ , \
\$ q d ascendit et quod videtur, quodque
\
taciu dignoscilur, praelcrea quod hominibus per
, fraternilatem cognatum est, divinae, vel huraaiue
,
natura propriuin esse renlur. Si euim quod tra. \ \ ctatur et videiur, et cibo et potu minislralur, ct
, \ bominibus cogoatum ct germantim , et quaecunque
\ , \ \ in corporali nalura cernuntiir, haec oninia cliam in
, \ - divinitate spcclant, de. unigenilo Dco liaec ctiam
, \ \
dicant, et quaicunquc volunt ei atlribuant, et
, \ , \ ambulandi aclum et localem niigralionem,
, \ - quoti quidem est proprinm corum quae i n
, corpore circumscripla sunt. Quod si ille esl qui per
.
Mariam cum frairibus disscrit, Unigenitus atitem
, * fralrcs non babcl: quomodo enim iu fratribus quod
; \
unigenilum est conservareUir? El qui dixit, Deus
, , spiruus
u , idcm ail ad discipulos, Palpale me \
. ,
oslcnderet quod palpabilis quidcin natura hu.' , . \ ,
mana, quod aulem divinum est, laclu percipi ne, . quaquam polesl. E l qui d\x\l,Vado, localem signi , ,
ficat profeclionem. Qui aulem omnia complcxus eat,
, , )
in quo, sicutait Apostolus, creata sunl omnia, el i u
^, ,
quo consistunl*; nihil eorum quac sunl extra se
6 .
ipsum habet, ad quod motu aliquo possit seocdcre.
, Neque enim aliler motnm fieri conlingit, nisi quod
. transmigral, cum quidem in quo eral, rcitiiqiiat,
. ,
alterius vcro locuin orcupel. Qnod antem por om\ , \ , * nia penetrat, et in omnibus cst, et omnia conlinct,
,
et a nullo eorum quae sunt circumscribilur, non
, - babt-t quo Iransmigrcl, quia nihi! sil innne el divina
. - pleuitudine vacuum. Qno inodu isti omillcnlps, bas
| , voccs fieri ab co quod coinilnr el apparcl (neinpc
; nb bumanilatc Cbrisli), bas diviita? et oaitiem in lellcctum supcranli nalurae applicant? Cum Aposto \ . lus apcrte in concionc ad Allicuictises dc Dco talc
,
probibeal exislimarc'. Qnia non per palpatinnptii
, - el liclum vis divina iiivenilur, scd per inlellectua , lem contcinplationem el fidcm, vel rursus qni cnmcdit in oculis discipulorum, ct qui promisil in
\ ,
Calila3a se pra?ccssurum ei visuin i r i , qnem vidcn ; ; ,
dum ipsis significat? An Doutii? quem iicmo un , ; " *
, , , quam vidil, neqiie vidcrc putcst*? an corporcam
ftgtirain, boc cst, scrvi forinam in qna cral i)en>?
; ^
a
U O
* Joan. xx, 17. Uoan. iv, 24.
Luc.
30.
Col. i , 17. *Acl. xvn, 25 Joan. i , 18.
837
S. GREGORH NYSSENI
Si igilur manifeste per ca quae sunt dicta, ad id

quod cernitur et palpatur, et quod movetur, quod
que naiune discipulorum bomogeneinn, dictorum
refertur intclligenlia, nibil autem ejusmodi conspiciiur in eo qui est inaspeclabilis et incorporeus, et
qui nec tactu percipi potest, ncc forma figurari;
quomodo ipsum unigenitum Deum, qui erat in
principio el in Patrc esi, ad xqualem bonorem cum
Petro ei Andrea el Joanne, et reliquis apostolis
redigunt? dum eiiam dicunt ipsos fralres esse, et
conservos Unigenili. Atque omne studium ipsorum
ad bunc scopum speclat, ut dcmonstrent tantum
al>csse Patrcm secundum nalurae majestatcm ab
Unigeniti dignitate el virtule et essenlia, quantum
supra bumanam essentiaro sese cxtuUt. Alque bujus
senlenliap scrmonem bunc faciunl patroniini: qiii ^
ex sequo Palris ct Domini, et discipulorum Domini
communem facit naluram, ut nulla inter eos secundnm naturalem dignitatem intaUigaltir differentia,
in co quod siiniliter ipse et bujus et illorum Palcr
ei Deiis esse eiistimelur.
Et lalis quaedam esl quae ex consoquentia elicittir
blaspbemiai astruclio. Ila ul vel cliam disripulis per
ralativntn Hgnilicalionem essentise communilalem
ciim Pairc attribual; vel neque i)ominum por banc
rocein ad coinmunionem nnlitrse Patris adducat.
quemadmodum scrvilulem discipulorum probat
ex co qnod ipsorum Deus nominatus rst, qui cst
super omnia: simililer cliam Filiiim servire Deo
per ea qua gunt dicla confilelur. Quod igilur diviuilali Unigenili verba ad Mariam iacta non congruiint, ex boc verborum sensu licoi pereipcpc. Qui
enim csl per onmia curo ad scqualilalem bmnana?
brevitalis seipsum huimliassei, illc csi qui ea quae
dicta sunt loquilur. Qurcnam vero ipsonim verborum est iutelligenlia, cxarte sciverint illi qui pcr
Spiriluin mysterii profunda perscrutanlur. Quapcunquc autem ex bis percipere poluitmis, juxla Palrum
expositionem baec paucis apponemus. Qui nalura
eorura quae sunl Paler est, ex quo omnia ortuni
liabent, unus ab Aposloli tiiagniloqiicnlia prsedica
t i i r : Unus inquit, Deus el Paler, ex quo omnia .
Ergo bumana nalura non aliunde in crealtiram
venit; neque foriuilo aul propria vi in rerum na-
888
, \ \ ,.
\ ,
\
\ \ * , 5
, , ,
\ , \ , \
;
\ . \
,
,
\
\ , \ \
, \ , \
.

, \
\ .
\
, ; \
;
,
; \ ,
\ ,
, \ 8
. "

, '
. , , , .
,
. " \ ;
,
' .
, ,
" *
, \, , xarra*
, liiram producla esl, sed factorem ct nalura? suas ^ ,
condilurcm non aliuni soriila est quam oinnimn
, .
Patrcm. Alquc ipsum divinilatis nomon, nibil aliud
\ ,
significat praHcr eain vim qua onmia conlemplatur
, ,
et omnibus providel, quam etiam proprie habuit
.
crga genus bumanum. Qui enim facultalem et vim
bis quae sunt, ut essent prxbuil, Deus est et i n - ,
' . **
speoloreomm qusR ab illo facta eunt. Sed quoniam
per insidias ejus qui in nobis sevit conlumaciae sive ' ,
rebcllionis lolium, non amplius palerni characleris
*
imagincm natura ustra in seipsa conservavii, sed

ad foeditatem peccali deformata esi: idrirco peream
similitudinem quar pcr electionein Ot, et a libcro
1
I Cor. vin, 6..
CONTRA EUNOBHUM, L I B . X I I .
890
. mcntis arbitrio dcpemict, &d improbara cognationem

patris pcccati ascita esl. Ita ut ejus, qui abdicatm
\ \ cei in suo peccaio. non a i plius sil bonns et verus
* \ , Paler el Dcus, scd pro eo qui natura Deus esl, ilti
; qui ualura non sunl dii colanlur, qucmadniodiiin
, \ , - ait Aposlolus \ pro vero atilein Palre, falsus pater
* exislimetur, sicul alicubi perarnigma propbrta Jere " , mias dicit: Perdix voccm edidit, collegit qnm non
. peperit . Quoniam igitur noslme calamilaiis pr r , - (ipunm capul boc erat, ncmpe quod bumana nalura
, a bono Palre exhaeredata erat, et a divina intuilione
\ el cura divina excltisa erat: ideo qui oninem ralio nalem crcaturam pascit, relicto in excetsis iucr \ ranie el supermnmlano grege, ad erranlem ovem,
, ,
noslrani intelligo naliiram, pnc benevolcntia erga
,. . - D gcnus bunianuin acccdit: multesima enim et mini \
nia pars, si cum univcrso confcralur, natura bu, , mana, qua sola secundum parabolai aenigma ratio , nalis cenluria? propter vitiuui a grege secesserat.
. Qnoniam igilur omnino ficri non poieral, ut a Deo
' \ abalienata noslra vila, per se nirsus ad excelsum
\ et coblestem locum as3umerctur, ldcirco quemad , , , modum ait Apostolus, Qui non novit peccatum, pro
7) , nobis peccalum fii " , el nos a malediclione tiberal,
, \ , nostram maledicliopem sibi propriam faciens":
, cl inimiriliam noslram pcr pcccalum cum Deo i n i tam asstiniens, el in semeltpso intei ficiens sccundum Aposloli sermoncm (inimicilia enim erat
, \ "
( ), \ peccatum); el faclus idem quod nos, per seipsmn
, * rursus Deo gcnus bumanum conjunxil. Novtim enim
t
11
. illum hominem qui secundum Dcum creatus esl, .iii

, quo omnis plenihido divinilalis corporaliler babit a t , buiic per purilatein cognalioni Palrie nalurce
, noslrae adjungeus: o.imem corpori suo communi, ^ cantem et cognatara iiaturam ad eamdein graiiam
\ una eliam iraxil. Atque boc per muliercm non ad
. \ illos discipulos solum, sed ad omnes ad boc usque
, \ tempus qui instiluerentur, evangelizalur: quod imn
ampliug inler abdicatos homo est, neque a rrgno
* * , Dri depulsus; sed iterum filitts, rursus Dro sub * jectus, per primilias bumanilalis sanctiflcaio rliam
, , fermcnlo. Ecce enim, inquil, ego et filioti quos wihi
\ dedit Deus": unde vos discessistis, carnes ol san. , , - guis pcr peccalum facti, illuc rursus vos assumplns
* , \ rcduxil, qui proptcr nos carnis ct sanguinis parli ,
cep* csse voluil. Alque sic fattus csl ctiam Palnr
'
nosler, et Deus a quo prius per dcfeclionem alie
\ . \ \
nati eramus. Ergo bonum boc lieneficiuin pcr ea
\ ,
qua3 dicta sunt evangelizai Dominus. Et sunl vorba
.
bac, non Filii vililatis argumcnliim, sed nosirae
. \ cum Deo reconciliaiionis cvang- lia. Quod enim in
I , bumanitate a Cbristo assumpla facium est, com , miinis lidei hominum gralia est. QtiemadnHxlum
. \ cnim cum illud quod suaplc nalura dt-oraum ten ,
dil et ad lcrram pondcre SIIO veigil corpus, pcr
. " \ aerem ad rcclos fcrri iniucmur, crcdimus sccunditin

1
I k
Rom. , 21. Jerem. ;, I I . Ccr. v, 21 Cal. n i , 13.

Ua. ?iii 1$.
9
" Ephce. n, 16,
" Colo$e. n, D.
g)t
S. GHEGORH NYSSENl
:
posloli scrmonem, nosraptum tri in nubibut obviam ,, \

,
Chritto in aera " : sic cum audiviinus quod noslra \
?ruiu priniiliaruro Pater el Dcus factus esl, qui
.
verus est Oeus el Palcr, non aiuplius ambigimus
, \
euiudem et noslrum Patrem et Deum failum esse,
\ ,
qui didicimus quod eamdem viam ingrediemur,
quam noslcr pracitrsor pro nobis ingressus cst , \
Chrislus. Quod aulem per niuliercm cjusmodi gra- , lia eignifieeiur, boc ipsuiu etiain consonum est , 6
nolioni reddila?. Quoiiiam, sicut ait Aposlolus, ;.
mulier teducla in pmvaricatione (uil
ct dcfeclio- \ .
nis a Deo quae per iiiobcdicntiain facla est dux fuil: , ,
, \
idcirco rcsurrcclionis priitia fit leslis, u l ruinaui
q u ex praevaricalione secuia cst, per Odem rcsur- rectionit crigeret. Et queinadmoduiti eermonum ab '
iuilio serpentis ad virum ininislra el consiliai ia ,
. \
facla " , prtncipium mali et sequclain vita? inlulil
sic ejus qui morli dedil defectorem draconeni, ser-
; \ ,
mones ad discipulos perfcreus, liominibits dux et
\ *
piincepe fldei efficerelur, pcr quani mcrilo prima
luorlis occasio dissolvilur. Sed verisimile esl a d i - ;
Itgeiilioribus uliliorem aiiquam explicaliotiem pro- , posilorum posse iiivcniri. Qtiod 6 eiiatn uibil i u - , *
venircuir, illain lainen quae ab advcrsariis profer- . * tur, prorsus otiogani essc el iuaiiciu, si ad vam quae

iiivcnta esl confcratur, quemtibel pie eenlicnlem
,
astipiilaturum esso arbilror. llla quideiu ad Unigcuili glurig deatruciioneiu couflila esl, et nibil ,
, .
aiupliiie: basc vero (nostra scilicct) oecououiiai sivc
\
dispfiisaiionis secunduiu boiuinem scopum conlinct.
Demoiislraluui esl enim quud ilie qui langi non ' , \ * ;
.
polesl, noque transmiuarj, ueque vidori; sed quod
\ ,
cerui ct moveri el palpari polcsi, quod qtiidcm bu\ , \
manae naturae prupriuin esl, Mariai luaiiduluui da *
bal ad fratres bcruioneiu deferre.
,
.
%
" \
Praetcrea boc < tiam insuper cxamhiemus, quain
dcfciisioucm facil pro iis in quibus a magno Ca-
silio nprcnlieiisu-, esl, lencbranmi porlioi.ciu uni- ,
gcnilo Dco assignans, dum dicil : Quaiilutn dislal * "
gfiiiluui ab ingcniio, lantum disiidct lumcn a lu- ,
; . ;
mine. Cum eniui ille dcmonsirassul non secundiun
\
remissionciii aliqnam cl iiilculioner.i gouili runi
ingenilo disianiiam esse: sed cx diamolru oppnsi- |> '
t.onem in signiticalis csse; atque ex posilorum
\
consequenlia confecissct, quod si eadem propor ,
lione patennnn iumen a Filii luminc diflcrt, ac i n - \ ,
g. nilun disial a geniio, necessc esi oimtino nou
,
luininis imiuinniioncm in Filio inlelliî, sed abso-
lutam alieiialioiiem, sive privationcui. Ulcniin I I U U
^, . ;
licct diccre gcncraiioncni esse roiuissani
, sivc iiigcncralioiiem, scd in universum ; *
sitive dietaiu inicr sc significata ingcneraiionis ct gcncrationis: sic si eamdcin scrvanl discrcpauliam
;
patcrnnm lumen cum co Iumine quod in Filio
^, 4
iniclligituT, cx conscqucnlia non amplius Filius esse
?,
1 1
Tlicss. , 16.
I Tim. , 14.
17
Gence. , . sqq.
895
CONTRA EUNOMIUM, LIB. X I I .
894
* ' existtmabilur, ex aequo tam ab ipso ingcnito quain

* , â lumine quod in ipso est, aeclusus et cxtra po
silus. Qui autcm aliud quid qiiaro lumen est, ex
.
consequenlia opposilo afline fueril. Hac igilui ab ,
eurdilile ex posilis maniicsto apparenlc, rriex<*re
, \
conaiur Eunomius artiiiciosis insinualioidbus d ,
,
luopslralionum sic dicens : Scimus enim el recie

scimus lumen verum, scimus eum qui creavit

iucem post eoelum et terram, audivimus ipsam

vilam et veritatem Chrislum dicentem suit di$ci' . pulis : Vos estit hix mvndi ; didirimns ex beato
Paulo, qui lucem inaccessibHem " uomiuat Deum
,
qui est super omnia : ac ejusmodi adjeclione de ,

pnitm atque superexcellenliam lucis doeeus. Deinde

.
cttm tanlwn lucis discrimen didicerimus , non
, snslinebimus ne quidem usque ad exilem audi ,

tum eamdem esse lucis noltliam ? An serio agcns
;
talia per argumonlationes conlra veriiatem proponil?
;
an secialorum suoruui stuporcm suis fallaciis
tentai ? utriiiu possint pnerilem paralogismutn so;
pbismalis percipcre, an etiam ad tara perspicitum
, \
errorcm et fallaciam bebescunt sensu carentcs?
;
Equidem arbitrur neminem lam amenlem cl stupi ,
dum esse, ut non ex uiquivocalione inlelligat crro , '
rcm perquem et scipsum suosque fallacilersucculit
* . \, et evenit. Lux, iiiquil, discipuli nominali sunt;
, , \
lux eliam dicilur quae in creatione facla est. Deinde
.
quis non videt nomcn soluin in his essc communc,
\ , '
significatum vero in utroqnq. diiTerre? Nain solaris
; ,
quidem lux visus esl discretiva; sermo autem
, C doctrins disciptilomm animis verilatis illusiralio , ; - nctti iiMttiillii. Si igiiur banc in illa luce diffexeniiam
. \ '
novit, ui illani qtiidem corporis, banc vero animae
,
luccni csse exislimcl, nulla nobis cum ipso erit
, dispulatio: cuin ipsa defensio prae nostris sermo \, \ nibus ipsum condemnel. Quod si talem in illa luce
.
differciiliain ex opcrattonis modo invenire non po *
tesl : non cniin illa quidem oculorum carnis, baec
* vero nienlis eal Uiuminatrix : sed una hujiis cl
, illius lucis opcratio qua in iisden operalur : quo* \
inodo per solares radios cl aposlolicos scnuones
\ *
IJiiigrnili luccm a Ittce paierna distare demonstrat?
\ ,
Sed Filius quidem vera lux d i i i l u r , Paier vero lux

inaciessa : dciiniliont-s igilur adjeclaB secun<!uiu
; * , ,
majus, differcnliani putem:i: lucis dmolanl : aliud
\, , , .
cnim quid cssc pulal vcrum, aliud inacccssum. At

qius ila slolidus est vi vccors, nt non intellgat
. "
sigmficatorttm eanidein ralioncm Nain lux vcra el
, \ .
1 inaccessa conlratia senlienlibus aequaliler esl
, <~
inaccessa : ul enim verum ialsi non admiuit mi ; \ ,
sltoiicm, sic el inacccssutn cojilrarii proxiniilaltmi
\ non appciil. Mulo eitim piorsus inaccessnm. quod
rsl iuacccssiiiii. Lux aiilcm Filii inala non c s l ; quo , \
hiodo ciiiui in vilio qiiis vcruni videai? quoniam
.
igilur non inalum cst vcrilas, ec vrrilati lucein
.
qti.c io Palre esl, iiiacccssam ^sse quis dixerit. Si
& ,
enim verilalcm arccrcl, mcudacio ccrlc adhasn;%
18
Matlh. T , 14.
I Tiui. v i , IG.
S.
895
GREGOBn NYSSEN1
fcerct. Talit cnim apposiiorum natura, u l iu abeen

lia meliorit, quo I ex oppostto intelligtkir, appareal. Si igilur qnis diccrel procul a conlrana opfositioue lucein qtiac in Patre est coiisiibTari, ap
posile ad Apostoli mentem collimans dii-ltoncm
inacxessas lucis iiiiorprelaretur. Qnod ei a bono
aliciiaiionem , inaccessum dical sigtiificare, niliil aliud quam ipsum sibi ipsi inirtiicum el
alieniiin supponel, utpolc quod bonum sil et bono
oppositum. At
lioc cx coruin esl munero qua fiei i
non possunt. Bouuin eniin bono familiare cst et
auiicum. Ilaec igiiur cmn il!a uon tissUlci Nam
el Filius Inx vera, ei Pater lux csl inaccessn. Dixeriin cliani atidacter quod qtii allcrtiaYcril in
ulroquo lales appellaliones, non aberrabit. Nam c l
\erum esl falso tnacccssum, ct contra inacccssum
in sincera et pura vrrilatc coniprcbendilur. Ergo
idein est verum et inaccesstun. Quoniam ex aequo,
quo in ulroqne signilicatur, inalo esi inaccessuin.
Quam igtlur in bis diflereiiliam comminiscitur,
qui per lucis aequivoratioiicni scipsum et suos anditores dccipil? Sc*d itequc iiicxrussuni prasterierimus quod Aposloii vrrbum pro suo ai bilrio pcrvcrlens, ut illtns sermoncin cxponit. Dicil eniin
Paulus, qnilucemhubilal inacceunm**; miilltiiit euim
diffcrl, boc ipsuin esse, cl in aliquo esse diccrc:
qui eniin dixil lucem babitans iuaccfssam, ipsa
habitationis voce, non ipsum indicavit, sed qnod
in ipso: quod qttidcm secuiidqm noslnun sertnonptu,
idem esl cnm vcrbo cvangelico, quod riicil iu Filio
Patrem esso; Filius rniui esl lux vcra; iuaccessa
aulem falso csi veritas ; !ux tnacccssa igitur st
Filius iti quo Paier babital, vet ccrie in quo est
89
; *\ ,
\ \
.
.
,
, */ .

\ ,

.
,

, \ .
.
, ;
. " ,
. ' ,
*
, .
, \
.
,
.

' ; ,
, '
. \ ,
*
.
, ,
, \
f
Patcr.
. , \
* , , .
Sed in vanis cl inanibus con'endii cl d i c i l :
* ,
ipsis rebus ct credilis oractilis, eorunt quae dicun \ tur fldem prabeo : bacc igitur csi cjus pollicitalio.
.
Sin autem pro dignilate eorum qune promisil scr ' monem producil, inlelligctis profecio audiior ex ,
plorabil. Beatut, inqitil, Joamie*, in principio esse . ,
\,
Yerbum cum dixit, ti hoc viium cum appellavil:

. zovrov
tum vero titam lucem nominavil: et paululum pro- , f i r a , ,
gres$Us, Et verbum caro factum est, ait. Si igilur
, ^ ,
.
est vila, et vita est Verbum, et Verbum caro factnm D i ,
e$l", inde mamjeslum efflcilur, quod tux iit cavnefacta , ,
ett. Quid i | i t u r ? quandoquidem lux e t t i l a , el Deus,
, . ;
ei Verbum iu carne appartiit, ideoque ab ea luce
, ,
quas est, in Patre vera Itix diflcrl Quin etiam cx
\ ,
aacro Evangclio teetiinonium euinilur, quod in le- \ . \ uebris Iux euin esect, conlrariai nalurae inaccessa
, \
niansit:Lttj:eniiii in tenebris, inquii, Ulttxit, et te , *
nebras eam non comprehenderunt**. Si igiltir iu c)ii- , \ , ,
!
trariuui mutata esset, el a caliginc in poicslalem
.
redacia fuissel, lux qnm iuit in lenebris, validum
\ *
essct ad demonstralioncra volcntibus dcmons&rare
-,
1 . , 16.
Joan. , U .
" ibid. 5.
897
CONTRA EUNOMJUM, LIB X I I .
{ , -
pov \
. \ , \
, , ,
'4 , ,
, \ .
, * \ ,
,
, * \
, \
\
,
, ;
,
, \ , \ , \
, , rf\r , .
* \ ,
,

\ ^ ; ,
. \ ,
\ , \
\ ,
, ' ,
, ; , -
898
quanlum in delerius demutali esl hace l u i ab ea

qua in Patre coiisideraiur. Quod si Verbum eliam
in carne facttim, Yerbum manet, c l lnx etiainai i n
lenebris luceat. niliHominus lux cst, coittrarii comnitinionetn non admillens; et viia quamvig i n
morte fueril, i n seipsa conservalur; et Deiis elsi
senri formain induit, nou ipse servus eflicitur, sed
ad dominationein etregnum extollil quod subjicitur,
Dominutn el Gbristuni faciens quod liamile et humanum est: quomodo isle i n deterius lucem i m niuiatam ease dcmonsiral, cum utraque nec in v i tium verti nec immulari possit? Cum neque boc
aitimadvertat, quia qui incarnatum Yerbum i n tuitus est, qui crat ct lax, elvila, et Oeus, cognov i l per gloriam qtiae visa est, Palrem gloriae, cnin
d i x i i : Vidimus gioriam ejus, gloriam quasi C/MIgemii p i
n.
a re
Sed venit ad refraclarium et conlraluctautem

germonem a nobis pridem ex cunsequenlia diclor d< prebensum, nunc atitem nuda voce prolat i i t n ; vult enira quamdam affectibus plenam el
niorti obnoxiam a materiali et Ouxa naiura niiniine diflereniem Fiiii cssentiam demonstrare, u l
per boc cum Palre diflereniiam oslendat. A i l enim,
Siquidem polest demonstrare et Deum qui esl super
omnia, ut est lux inacceasa, in carne factum esse
vel fieri posse, sub pntesiatcm venisse, el impcriis
obediisse, legibus biunanis paruisse, crueem l u , \ . ligse aequalem dicat luci luccin. Si ba?c a nobis
' ' proferrcnlur, ulpole per ea qua prtus prxslrucla
,
fueruni ex consecuiione excogiianlibus, non illius
' vocibus consentientia, quis nos non accusaret
, \
calutiiniis impetere, et verborum quadam solertia et vafra coramenlatione ad banc absnrdilalera
^
advei sarionnn dogmapropellere? Nunc autem pairo6 ; ,
cinium quoddam est, quod prudenler et sollicitc
|
nos cum verftale baereseoe sermonem corrtgimns,
, '
quod ncque ab illis ipsis quae ex consequenli appa ret absurdilas silenlio involvatur. Ecceeniin quo. \ modo aperta est et libera contra unigcnitum Deum
*
pugna. Opus quineliatn quod pro sua in genus bu \ \
manuiu benevoleniia Redemptor adimpievit, i n
-
calumniam et viluperium naturae Filii Dei ab i n i , \ , \ , \ D niicis vertilur: quasi nou ex aua providenlia, sed
nalurali quadam propensione in vilam corpoream
. \
etcrucis passionem delapsus eit. E l qucmadmo\ \ , \ \
diim naiurale esl lapidi ut deorsum cadal, el igni
, \
conlra utsiirsum Teralur, ncc nialeriaB propriela ,
tes inter ae i n contrai ium tnulant i l a ut lapis
, \
sinejim feralur, et ignis gravitale deorsum depri ; , niatur : sic pnrstruunl, cum Filii naliira pastiones
, \
\ * coin*, el propler lu>c ad cognalum sibiipsi et fami , liare veuire : Patris vero naturam, cum ab bujufrmodi passionibus sit libera, malorum appropin
. \ , quationi inacccssam. Dicit enim Dcum qui cst siiper
1\ , \,
oinuia, qui quideiu est lux inacccssa, neque fa * -
" Joan. i, 14
S. GRECOIUI NTSSENl
899
900
cium in carne, neque fleri posse: quod prius dic- \ .

\
tum fuit, sstis erat dixisse, quod Pater non in
. ,
carne factus est; nunc autern duplex qua?dam esr
. per adjeciioncm absurdi aslructio. Yel enim Filii
acctisat viiium, vel Patris impotentiam. Si enim ^ ,
,
maluni esl carnis commtinio, unigcniioDeo vUium
assignai; gi veio bonum esl, biec in genus htima- ,
.
num benevolentia Pairent ad bonum impoteniem
,
esse oelendit, dicens ipsnm non potuisse per car- ! ,

nem lalem graiiam operari. A l quis omnium ne- ;

ecit, quod Sicul Pafer vivificat, sic et Filius qnoi
. , , *
vult vivifical " ? nos videlicet mortuos dicens qui
a vcra vila excidimus. St igitur quemadmodum
Paicr vivifirat, sic non alitcr Filius eamdem ope- * ;
,
rattir gratiam, quomodo Deo rebellis et pugnaxadversus ainbos iinpiam el maledicam vibrai linguam, ; *
, \, \
Patrem quidem ad bonum impotetitta, Filium vero
ad malum prona familiaritate conlumeliose Ira- , .
otans? Scd non esl, inquil, lux luci sequalis, pro- ; ; \
, \
pierea qtiod illa quidem vera, baeo vero inaccessa
diciiur. Lux igilur vera iroraintitione censelur?
Quamobrem? Alqui illorum est sermo, quod pro- , \ .
plerea majorel cxcelsior Patris divinitas quam Filii
;, \ ,
intclligitar, eo quod ille quidem verus Dcus i n
Evangelio vocatue csl : bic aulem sine veri adje- ;
clione. Quomodo igilur cadem raiio in dmnilalc \,
qtiidem accretionem, in luce vero imminulioneniejus ,
qitod inlelligitur, signihcat? Si enim ob eam caa- , ,
, . '
gam Patrem Filio majorem autumant, quia verus
Deus esl, oadem ratione Paire major Filius conce- Q
dalur, quia bic quidem vera lux, ille non sic cognomiuadir. Sed baec quidein lux, inquit, qua, suiil
luimanitaiis, operaia e?t, illa vero ad talem graliam
ineflicax et oliosa mansil. NOYIIS pralationis sivc
prarogativx modus. Quod otiosuro fuit ad bencvolcntiam in genus buinanum, eo qui operatus cst,
snperius jiidicanl. Scd neqne est, neque eril unquam inler Gbrislianos notio, per quam praslnia
lur non onine bonum, quod quidem est ejtisiuodi,
ex Palre causam babere. Bonorum autero noslro
mm caput, ad vitam reditio apud prudenles et
recie soniicntcs creditur: baec autem pcr Doroini
ceconomiam, sive iiicarnaiionem.oplimeperfecla est
ei adimpleta, Patre interim non otioso ei ineflicace,
sicut bacreeU rupide contendit, lempore oecono- D
miae sive dispensaiionis apud se manenie. Non enim
liocdemonsliat,qui dixit: Quimisiime, mecum ett
ct, Paler in we manens hac opera facU
Quomodo
igitur bscresis graiiam quse nostri causa facia est,
soli Filio atlribuens, gratiarum actionis pro collalis in nos bencOciift Palrem facit exsorlnn ? Solis
enim benela toribtis giatiariim aclionis reliibutio
naturali ratione debctur. Qui autem ad bencfu-ium
confcrendum est impotens, rxlra nuiierum est
eorura cui gratix pro dato beueficio agunlur. Yidcs
i i l per omnia ipsis in conlrarium cedit blasphemise
scopus adversus Unigcmtum, cum ex conscquon"Joan.
S1.
, %
ibid.
57.
Joan.
10.
, \,
.
, .
* ,
; , '
, \,
"
, tipb;
,
\ , ,
.
,
, *,
,
.

,
\
;

,
.

, \ . *
. $
, , \
, \
%
901
903
. , - iia in Patrcro transeat. Ac mihi videtttr ei necca ; \ \ silale quid lale contingere. Si eniin qui bononOcat
, Filium, bonorificat el Patrem, sccundum diviniiiu
, , eflalum, perspicuum quod contrariuni adversu*
\ Filium studiuin ad Patrem habel n lationem. Ego
,
autem dico, oportere hisqui siinplicius de cruce et

* \ resurrectione procouium acceperunl, aequalis grati
\ ,
animi significationis erga Filium el Pairc^n, eam ,
dem graliam fundamentum iieri, praesertim cum

Filius Palris voluntalem pprfeceril, quae quidem
.
est, omne$ homines salvot fieri, sicut ait Aposlo .
lus : similiter in bac gralia r l Patrcm et Filium
bonore aflicere, quia salus nobis facta non fuisset, nisi bona volunlas Patris per virtulem ipsius ad
operalioticm ad nos processisset. Virlutcm auleni Palrig Filium esse ex Scripturis didicimus.
.
Rursus autem quae diua suni, dispiciaoius. c Si
, \, \ , enim potest demonslrare, inquil, Deum qui esl gu\ , \ ,
per oninia, quemadmoduni esl lux inaccessa, in
, \ . carnc faclum, vel fleri potuisse, xqualero dicai lu ' cem luci. > Perspicuus aulem dictorum scopus per
eamdein verborum conslructionem. Quod non puiat
\ ex omnipotenti deiiale Filinm ad talein humani * , tatis speciem, vim el robur babuigse, sed quia na . turae patibilig esset, idcirco crucis pasgionem su$ \ cepisse. Scd mihi cogilanti et diligcnler quserenti,
\ , unde in lales de Deo opiniones incidcril , u l inge , \
niiam quidem lucem inacceagam esse contrario, el
\ - pure iinpassibilein alque incorruplibilem p u l a n l ;
, \
genitam vero in utramquc partem lapsu aucip l i
*
vergere gecuiidum iialuram, u l quae diTiniiatem
\ - C ginccram et purani in impageibililale non conser , - vet, ged coinmistam quaindam et contemperaiam
, \ ^ * ex conirariis egscntiam babeat, quae et boni parti - cipalioucm appelat, ei ad paggibilem affeclioncm
, ,
dcfluat. Qtioniain ex Scriplura Ulis absurdilatis
\ fiinrianienla invenire non licet, mibi in menlein
, \ vcnit bacc exislimafo : numquid aliquando iEgy ; \ ptiorum de divinitale fabulalioneg adiuiralus, illo , rum opiniones de Unigenito germonibus imiuisceL
civ , Aiunt enim illos portentosam giraulacrorura flclio , nem, cuin bumanis menibrig quorumdain brulorum
.
formag accommodant, acnigma egsc naturae commi\ gtae dicere, quaui appellant daemonem; hanc aulein
* , hominibug subtiliorem et potentia roulto noglra
\ \ giiperioreni egge naturam; dmnilatem aulem neqtie
, \ * iiumisiain, neque puraro el sinceram babere, scd
\ . \ cum aniniae natura et corporis sensu coutempera*
, Uin, voluptaiis et laboris capacera , quorum nihil
. in Deo iiigenito esse. Nam et illi hoc nomen uaurpani, gtiperemincnti secundum opiniones ipsorum
'
", ,
Deo, ingenili rationein bonoriflce attribuenles.
, Quamobrem nobis vidctur iste gapieng tbeologus
*
ex iEgypiioruni adytis cl penctralibus Anubin, vel
, , \ Isin, vel Osirin, piaeconio CbrUtianortun inducere,
\ , excepla nominum coi)feggione : nibil autein plane
. ilifferi ad inipielatcm, et qui idoloruni nomiria con
filetur, et qui opinioues in seipso babena oblinna , - tas, nomiiiibus abslinet. Si igitur ex divina Scri, e
I Timolb. , 4.
8. GfttCORIl NYSSENI
04
piurabdjue impirtatispatroclnlum aliquod non licet ,

invenire, eed ex liieroglypliicis senigniatis, sive \
"Oti ' involucris iCgypliorum, sernio ipsortiM roburbabet
profecto non obscurum quid bene senlienteg bo- ,
mines de bis deceat cogitare. Quod autem non ca- ,
Itjmniose et petulanter banc criniinationem inferi- , \
fmis, ipse nobis leeiis ex propriis aermonibus fiat , \ \
Euiiomios. Qui ingenituin qutdem, lucem inacces- . '
satn apprllal, et ad pcrpossionufn experimentum
sive teiitationem venire non valrnlcin; in genilo ,
vero mutuam el cognatam lalem dispositfoneiti esse ,
detinit, ut ncqiie uuigcniio Deo, quorutn causa pas- *
siis esl, homo quidquam debcat, siquidem casu et .
, ' ,
fortuito sccu idum ipsorum rationem ad horum
pcfpessionum d crucialmim expcrienliam delapsus \ ;
cst, paiibilt essenlia naturatiicr ad boc peitracta : 1* , {*, quod quidom nuila graliarum aclione digniiro esl. ,
Qnis enim iti gratiae parte site bencficii loco ponat, ,
quod neoessaiio accidit, quainvis sit lucrosunt et , \
perutite? Neque enini igni, caloris causa, neque ,
aqua, ftuxus, grallam babenius, ad naturae neces- \ . 5
sitatem quod flt revocantes : quia non possil ignis
a ralorifica operalione deslitui, ncque aqua siabilis ,
,
in plano nianere, spoulc locali fnclinatione icotum
prorsum altiahenle. Si igimr natune necessitate , *
. beneficium Incarnatioiiis a Filio bomiuibus facium
,
esse dicunt, nullam omnino graliam habent, quia
non ad liberam et absolutain potestatem, scd ad ,
naturalem necessitatcm quod factnm est rcferunt
Quod si munus id esse sentienles, beneficium de- Q , '
deiorant, vereof ne in conlrarium r i l r o ipsis con, . \
verlalnr impielas, atque phiria aeslimandani patibi- , \ .
leni Filii dispositionem faciant, quain patcrnam
,
inipassibilitateiii, siquidetu in bono, quod in eorum
,
utililatem cedil, pulcbri judicium faciant. Nam ei
Filiutp, sicut de Palre decernimt et docent, perpes \
sioiiie non capacetn esse conligisset, inemendabilis
,
alque irreparabilis mansiseet nostra miseria, qiiia
, \
non csset qtii per propriam expertamiam ad ittcor .
ruptionein sublcvarel bonnnem. E l sic captiosortim
,
*c fallacium magistrorum soleriia non animadverlit,
.
qiiod per ca quibtis destruere molitur ingenili Dei majestalem, ad majorcs et honorabiliores optniones
ipsam drcumagit : slquldem qiii polest operari bonum, eo qui ad bonum est impotens praestaniior
est.
Sed sentio inordinatum scrmonis cursum; non D *' -
enim nianet in cursu convenienti, sed, ut fervidis ,
el animosis equorum pullie solet conlingere, ab \
adversariomm impiis convicirs impctuose fertur ad
^
insequendas absarditales eorura quac aupponunt. .
Ergo ipse cohibenduB est ac repriniendiis, ne prae- . ferox frenum respuene, ultra modum in absurdo- \ niui dentonstraiionem evagelur, veniam autem da- ,
bit benignos el candidus auditor ob ea qua. dicta
,
sunt, non nobis iitcutnbenlem ex inquisilione ab- .
aurdoruni dcmonstraliooem, sed bis qui maligna
. , c \
potmnl principia, impulans. Nobis autem ad aliud
, qtitddam eorunn quan dicta eunl, adigenda specula- , \ l i o : dicil cnim quodeliaoi nobis Deuro compositum
.
rfljcit, quod luceni quidem communem supponcre ,
ti<n \ . oportel, proprielalibus aulcm quibusdam variisque

\ . "
diiTcrcnliis allcrum ab alicro separaro. Quod enini
,
composilum cst, nibilominus una commtinilate
, cor.jungilur, diflercntiis lamcn qnibusdam et pro '
prietalum concursibus srparaluv. Ad ba?c brcvis cl
,
succincta oralio comparclur. Qui cnim nosira ac . cnsat dogmala , nisi per propr ia vorba pvoceda!,
\ , ; conlra nos ipsos crimen falcmur : considercmus
. enim ca quae ab ipso sunl scripta. Lucem veram
, ,
Dominumnominal: Paliem vero lucem inaccessam.
Ergo ipse ctiaai fatclur comiminioncm secundum
\ ,
lucc:n, sic iilruiriquc nominans. Ciim autcm appel .
lationes rebus a:l rcrum naiurain sintaccommodaia*,
\
sictil mullis in locis definivil, non exilcm et nudani
. ,
vocera lucis absquc aliqua senlenlia in divina na* . lura dici inlelligiiniis, scd de quodam subjccto
,
enuntiari. Ergo et nominis communione etiam si
gnilicatorum idontitatem conlilenlnr: stqntdem qno ,
rum nomina sunt eadcm, boruni nequc naltira*
,
divcrsas esse asscverarunt. Cum igilnr iinuin sit
, '
quodper lucem signilicaiur, inacccssftet vcraaddilio
I ) , '
secundum baercseos sennoiiem, quod commune csl,
,
suis proprietalibus disfinguil : ul alia quidem Pa, .
Iris l u x , alia vero Filii mente el animo concipiatur
I proprietatibus a se invicem distincta : vcl igilar sua
\ *
decreta everlat, ne per ea quae dicil Deum compo
situm praestnial, vcl ne nos de his accuset, qux
* . * '
in euis sermonibue perspicit. Neque euiiu pcr haec
\, ,
simplicitatem sermo contaminat; quoniam essen(. \ \
tia non eet communitas et proprielas : ila ut boruin
, - * concursiis compositum demonsirel subjcelum. Sed
.
esseniiam quidero pcr se, quidquid tandcm s l l ,
, * , sccundum naturam pcrmanet, illud exsisiens quod
IJ , \ .
quidcm est. Haec ex eorura numero qua? in ipsa in , \
telligunlur et consideranlur, esse, quivis rationt
* et mente pradittis dixerit. Quoniam ciiam apud
. nos bomines licel quiddam commune cum divina
, * . natura intelltgere, non tamen propicrea vcl huiua , * nitas esl quod divinuin est, vel divinitas quod bu , \ maiium; bonum enim Deuni csse credentcs, sci \ , mus eliaro in bomine hoc nomen esse a Scriplura
drdinalum : sed communitatem qtiae ex aequivoca . .,
tione est, disiinguil, quae in utroque est signiflcaI , \ \
lioms proprietas. llle quidcm Deus, fons cum sit
, \ \ , bonitaiis, ex ipsa denomi iaiur : bic vero (nempe
\ \ homo) bonilalis parliceps, cliam nominis consors
,
cfficUur. Non idco tamcn Deus cst compositus,
,
quia cuin bomine boni appellationis communionent
.
babet. Quamobrem cx bis pro confesso babetur,
1
quod alia est commttuUatis, alia vero csscntioe ratio : nibilo magis lainen ob cam causam, composilio quxdam et parlicularum multitudo in siinplici cl quanlitatis experle nalura coiisiruitur, licet aliqukl eorum qua circa ipsam consideranlur, vel io proprietatc specleiur, vel de conimuni aliquo signi
Gcantiam babeat.
Sed ad aliud , si vidctur, corum qua3 dicla sun!,
' ' , , iranseamtis, nugas quae in medio sunt valere si, .
nentcs. Hic accurate pronndgans Aristolclicam d i
visionein , noslro scrmoui aflinxit gcncra ct spc , ,\
cies, et diflercntias, et iudividua, cl omne quod
, \ \
csl ia calrgoriis ailiiiciuin, ad talumniani nosiro ^ PATROL. GR. X L V .
29
907
S. GREGORN NYSSENI
90%
rum decrelorum in medium promlit. His itaque . omissis, ad grave et ineluclabile ipsius firmamen- , \ \
tum oralione progrcdiamur. Demoslbenico enim
.
furore suam oralioncm contendens, alius q u i - , dara nobis Exolliseridus Paeanieusis apparuit, ora- , 6*
toris acrimoniam in cerlamine conlra nos suscepto .
imilans. Exponam ad verbum ipsa scriptoris d i - . , \,
cta : Sane, i n q u i l , $ed si cum genitum et ingeni- ,
(um eontrario modo *e habeant, ex aquo tux genita '
-
ad ingemtam lucem subirel, hcec qutdem lux fiet, , , .
altcra vero lenebric. Acumen igitur el solcrliam
\
occursionis ad oppositionem contrai iorum, ex
, , .
iliius sermonibus discal, cui olium iuerii. Ego au- '
lem noslrorum hislrionem, vel nostra dicere ipsuiii
,
ceiisuerim, vel quam proxime sermonis imitalio- , \ , nem producere, vel sicul inslitulus esl ct polest, ^
sermone ulcndo ex sua pcrsona, et non ex nobis .
dissercre. Nemo enim noslruin sic unquam deci- \,
pialur, ut, cum genitum cum iugcnito modo con- ,
irario se babeat secundum significatum, alterum
.
altero inferiorem exislinet. Oinne enim opposi, ,
luin non in conlenlionis remissione diflereniiam,
sed in absolula secundum significaium contrarietate . difterenliam babet, ut dormirc aliquem dicimus, fciv ,
,
vel non dormire; sedere vcl non sedere; genitum
.
esse vel non geniium esse; aliaque omnia eadem
" , \ ; ,
forma, quorum unitis sublatio opposili esl posi * ,
lio. LH igilur vivere non esl remissio ejus quod
diritur non vivere, sod oninino conlrarieias : sic , ' 1
genilum esse non remissionem ejtis quod non ge- Q \ ,

nituin est anfmadvei timus, sed opposilionem ei
\
conlrariam differenliam medio carenlem, ita ut
, , .
quod in alterulro significalur, nullo modo cum

allero commercium babeal, ncque in pauco, noque ,
in majore. Qui igitur asseril, id quod ex conlrario . (,
inielligitur, inferius esse eo quod ipsi est opposi- , (um, cx sua persona hunc sermonem proferai. , \ . "
Nostra enim vulgaris loquendi iorma, ea quae op- \
posilis conveniunt, aequaliter dicit inter se distare,
,
ac prinrigenia ipsa iiiler sediQerunl. Quaresi etiam

in luce eamdem differenliam quam quse esl in
genito ad ingenilum inspicil Eunoinius, noslrum
\ repelam sermonem. Quod sicul illic allera con- ,
iradiciionis pars incommiinicabilis cum opposilo
,
manel; baud aliler, siquidem uni parti opposilo- D \
rum lux congruat, reliquum conjugalum tenebris
. ,
procul dubio demonstrabilur, opposiliva necessilale,
,
proportione babita cum prsecedentibus, el lucis
,
ralionem ad opposiium diecrcpare facienle. Hc
.
nos qui absque sublili disserendi ratione scriberi
,
aggi edimur, sicul ail ille qui nos calumniis impetil,
\ ad novum Paenniensem per indigenam linguam
* ; "
subrustice loquimur. Quomodo aulem adversus ' , *
opposilioneiu banc decenavit, qui calidos illos et
0. ,
ignem spirantes sermones pro sua Dcmosthenica
,
vehcmenlia conlra uos projecil? Quibuscunque au tcm volupe est ridcre, in ipsa oraloris scripla
, .
irruanl. Quod enim noslruin esl, ad impiclatis
quidem decreloyun rcfutationem non valde est
lonlum el segnc; ad rideiidam vero et tnordcndarn, tan juam in COIUOB lia,
indoclorum iuscitiain, plane
est ineplum, nec ullo modo idoneuni.
909
CONTRA EUNOMIUM, L I B . X I I .
$10
ETNOMIOT AETTEPON
.
CONTHA
EUNOMII
SECUNDAM ORATIONKM
L I B R I DUODECIMI
QUIBUSDAM
CODICIBUS
PARS
LIBER
ALTERA,
DEC1MUS
TERTIVS.
, Jam qnidem divino favenle auxilio superioribus

laboribus prinia contra Eunomium certamina con * fecla sunt, sicut his qui voluerint ex bis operibue
, quae elaboravimus licel perdiscere quomodo i n
, - priore sermoiium parie error potemer refuiatus
, \ est, neque u l l u m amplius robur adversus veri , ritalem iu bis quae sunl exaiuinala et disqutsila,
.
babet lnendacium, apud eos qui non valde ani mose conlra vcrilatem sunt impudenles. Quoniam
vero secundue labor ab eo conlra pictatem veluii
' prscdaloriura quoddam agmen collectus esl; rur , - sus, Deo opitulante, per nos inslrucla acie contra
, \
bostes armalur veritas, ac ceu quaedam dux nosirorum sermonum proptignatrix praeit, atque, ut sibi
*
, ^ videtur, contra bosles dirigit, quam nos e vesti , gio sequenlcs confidenler secundis ccrlaminibua
, audebimus, niliil reformidanles instruclam mcn . * dacii aciem, eliamsi multiiudine sermonum nosiram
, \ - superare videalur. Fidelis eniin qui promisit milie
* , ab uno persequendos, et decem miUia a duobus
. " profligandos esse , quia pieias non a numerosa
, manu robur ad bellum obtineal. Quemadmoduni
ille corpulenlus Goiiaib gravem illam in IsraeliUs
, \
- cuspidem obvibrans, nullura incussil terroreni v i r o
pastori, bellicx volubiliialis rudi atque imperito,
,
. a quo consertus in pugna capite obtruncatus eel,
\ ' - in conlrarium ei epe conversa : eodera cerie roodo
bic noster Goliath, qui, alienae e l peregrina? co ,
gnilionis
dux et auctor, capulum dislrictum nu ^
, \ , - Q duroque velul enscm tenens sacrilegum impiumque
convicium pratlendil el reccns aculit sopbisraatie
,
, ' - micans, nobis simplicibus et indoclis non est visu
terribilis, neque M c u r r i t formidabilis, ita u t p r o
'
suo arbilrio ipse repugnaniium penuria possit
insolenier ae jactare; sed nos ex Domini grego
, , quasi
tumultuarios et ex lempore oblatoe bella , \
lores nactus cst, qui neque verbis contendere d i '
dicimus, ueque non didicisse roultam vel damnum
. \ \
exislimamus, plebeium el rusticum scrmonem con tra ipsum velut fuiiJibularii jaculantes. Quoniaia
AOV, ^^ , \
igitur ille jaro cooimemoratus pastor funda per ,
ctiaso alienigena, et galea contorto lapide peiTracla,
,
1
Deul. xxxii, 30.
S. CHEtiOMI
NYSSEM
et ad vio'.e:itiani jaclus ad inlima discindente, ; ' \

tiunc fecit slrcnuilatis lerminum, ut boslem pro , ^;
stratum viderct, scd impelu facto capite advcrsa , ^ :
rium spolialum victor tropbxum ferens ad suos
.
rcdiii, magniloquum illud capul ad suorum Iribu \
liiiin excrcilrm reporlans. Ob cam catisam nos
, ;
tliam decel in exemplum illud iulucntcs non lenlos
*
ad sccundos sermones remollescere, sed, quanium
!
maxinie liccl, praestantissimaih illam Davidis actio ,
ncm imitari, ac simililer post priinam icluin in
,
hostcm jaccntem ineurrere, ut capile obtruncatus
. ;
ct dest lulus, veritaiift porducllis vidcatur. Qui eniin
. ! a flde divulsus esl, caput magis babet abscissum
,
? 6
rt a cerviee rcvulsiim quain ille alienigena. Quo- , ' niam Omnis viri caput e$t Chrislus, sicut ait
!
Aposlolus \ virum aulem fidelem omnino veri- ' , similc est nomiuari: non cniin infideliuni Chrisltts
\,
caput esse polcst : qii a iidc scrvatrice prorsus
,
rescissus est, capiie caret, baud sccus quam illc
, \ '
Golialb suo gladio jugulalus, qncm adversus ve , '
riiatem exacucral, a vcro capile diremplus; quod
.
eapul non ampulare, sed ab cjtts bumoris aiiipulaliun palam monslrare noslri muncris cst.
Neque vero quis mc cxislimcl ainbilionc aliqna
et immanae glorias ciipidilalc, ad boc pcrpctutiiii
el i:uplacabile bethim dcsccndenlcm cum adversariis conserere. Si enim procul a negoliis curisque
vttam quielam el paeificam agcre liceat, longe
profcclo a proposilo abesssl ultro iranqiiillitaicin
! !
\
, ;
. '
,
perturbare, ac bcllum sponle siisc:pLum adverstirn Q '

nos provocatione suscilarc. Sed (Juoniam Doi . '
quidem civilas, id est, Ecclcsia obsidetur, magnus

aiV.em murus macbinis hsercseos qualitur, dum

in eircuitu agitatur : ac periculum non parvum
imminet, ne a daemonum exercitu Dei sermo abre plus, captivus abeai : ob cam causam formidabile
e s s e judicans, anxietalis Gbristianorum non esse
/4,
participem et laboris socium, non ad otium et
, \ *
quioiem dcclinavi, sed potius ex laboribus sudores

mananles praeferendos es-c exislimavi, quam ex
,
olio et quieia viia remissionem, pcrfccte sciens
,
quod quemadmodum Unusquisque pro suo labore,
, ,
ut ait Apostolus *, mercedem accipiei, sic etiam
\ \
omnes ob labores, quos pro viribus suslinere po . \
tuerunt, conlempios et desertos, supplicia fercnt. D
Quamobrem primam sermonis pugnam audenter ex
, , ,
pastorali cado, id est, ecclesiasticis decrctis, susli \ ;
nui, hos rudes et impolilos et sponle fusos scr ,
morfee ad eversionem et ruinam blaspbcmiac d i - ; r.poimittens, nulla ex profanis exlcrnisque lilleris ad
*)
institutiim certanien indigens armalura; nunc ad
, ,
si^cunda cerlamina venire non recuso, spem po\, \
,
nons, juxta magnum David, in eo Qui docel manus
. \ '
meas ad praslium, et digilos mcos ad bellum *,
^
siquidcm nobis eliam contingat ex divina virlute
^
manum meam scribcntem dirigi ad ba^relicorum

dogmalum destructionera, digitosque meos subscr , !
* I Cor.
, .
1 Cor.
8.
* Psal.
CXLIII,
1.
$13
C.ONTHA EUNOMIUM, LIB. XII
01 i
. " viro. ad tinpi\>b.c aciei subvmioncni, pcrite et

\ oi \
foriiier conlra bosics discepialionem disponentes.
, \ Qucinadiuodum autem in bcilis bumaiiis, qui foili , \ litndine ct vobore reliquis pracslanl, armisque praj, ,
nuinili ei ad subounda pericula mcditationibus
; ^ , bellandi peritiain prius adepli, iu froiile phalangis
*
pruslaul, pro illis qui in profniido consiituli sunl,
^
perkula subcunlcs; rcliqua vero lurba ad solam

opitiiouem iisiiliiuidiuis inlucns, mulua dcfeusione
* \ ,
et clypeornm oblenlione communi utilitali seiviie
,
et comnioduni aflcrrc vidctnr : sic eliain in noslris
, {
ccrlauiinibtis gencrosus quidem ct sticnuus Cbrisli
,
miles, ut acer conlra alienigcnas ccrialor, ac santii
, \
Spirilus velul gravioris armalura milcs Basilius,
, ,
aposloltcam oiuneni armaluram indulus cl fidoi
, - B*clyp:*o prajimwitus, leliim propulsalorium, dico

gladiuui Spirilus, semper oblcndens : bic quideui
, \ ,
anlcsignanus mililiae Doinini propugnat in sermoce,
.
qiietn contra baeresim elaboravit, fcrvctis et de fcmlcns, ac contra boslcs (orlissiiuc cl optime
, vovc sft gercns. Nos autciu ceu plebs sine nomine, et
,
voluti mililcs gregarii, clypeo iilius anlesignaiii
. - cl propugnatoris obvclali cl prolctti, proul ipse
,
bclli dux prxibil advcrsus boslcs, ab bis terla , minibus quas pro nusiris viribus fuerinl, non ab* , ,
sliuebimus. Qironiaiu igilur ille rcdarguens ac re , \ - fcllens fallaccm, ul quae non polcsl subsistere,
.
opinionem, nou alilcr inqtiit ingcniti appcllalionem
, ,
(!c Deo dic.i, quam cx bon.iuuiii coaniento; et
,
deiaonslraliones subjunxit cominunibiis noiiliis et
, - ^ SACTX Scriplura* lcslimoniis coniiniiaias. A l crroris
, - inveiilor Eunomius iwque asscnlilur dietis, nequo
, \
cverlcre polcst; conslriclus aiilcm a vcriiaic ,
,
quauto fulgenlius pielalis dogmala perluccnt, lanto
* \ ; magis sicut nocUvaga aniinalia ad liiccni caligaus
\ .
et ballucinans, ncque onsuclas capliosaruiii ar \ ; giintoiitationutn lalebras invcuieiis, frusira dubius
;. vagalur, cl ad tiiendacii divciliculiim cxilu caI
rcus iugredieiis circuai cadcm dcvolvilur. Atque
, \
otnnis cjus labor sccundus in eadem nugalionc
fere csi occupalus. Eam ob causam pranclarc babel,
.
%\ eo conlra advcrsarios a nobts pugna incalur, in quo noster propugnator suo seraione viam praeDionstravit.
\ D Primum aulem dico oporterc oniDcm sumntatim
\ \
nostram dc decrelis opiuionem el inimicorum conira nos dissensioneui percurrcre, ut recle atque
,
ordine nobis proccdal propo&Uiouum considcralio.
.
" Est igitur Cbrislianae pietatis caput et summa,
Diiigcniluia Dcum credere, qui csl veritaa, et lux
, ,
vera,et Dei virlus, et vila, V<TC omnia esse quae
, \ , \ , \
dicitur, aliaquc el aule alia hxc, Deuin nempe el
,
vcritalem, boc csl Deum in verilale scmpcr csse,
, \ , ,
quod inlelligUur el noaiinalur : neque unquain JIOU
\ , \
csê, neque unqtiam fulurum : cujus este,
,
. ' 3 \, quidquid tandeiu pcr u&scnliaiii est, oiunem effngit
tomprcbcnsivam insiiiuaiioiiem cl curiosilalem.

Nobib auloiu, sicut inquil SapicntLu sermo , ex
. , 6 ,
1
* Sap.
xiii, .
t!5
rerum
S. GREGORIl NYSSENI
91*
creatarum niagnitudiiie et puicbriludine

proporlione quadam eorum quae cognoscuntur in
cognilionem venit quod sit, solum fidem per ope- , ,
raliones, noncognilioneniejusquod sit gratificans. . ,
,
Citm igilur liaec apud omnes Chrislianos intelligeniia pnevaleat, illos aulem dico qui hac appella- , .,

lione sunt dignj, qui ex lcge nihil adorare quod
,
non sit verus Deus, didicerunt, dum ipsi adorant
UnigenUum Deum, in verilaie confitentur nec fal- , sinomincm Dcum esse, corruplrix rubigo Ecclcsiae ,
,
inolevil, quae pia semina inuiilia reddens, Judaici
\
erroris palrona, babel aliquid Qraecanicaa inipic . f
lalis. In eo enim quod Deum fingal creaium, Giaecorum errori palrocinalur; in eo vero quod Filium ,
n'on suscipiat, Judaicum comniendai errorem. Haec , "
igilur haeresis quae obliterat veram Domini divini- ^
lalem, ei qua3 ipsum non increalum existimandum
, \
esse praistruil, nec illud esse quod quidem per
fsseniiam et virtulem et dignitatem est Paler : ' \ * \
siquidem ubique verilale circumfulgente nullam
\ \ .
babenl adsu uclionem baec nebulosa commenta,
,
omnibus postbabitis quae ad Deo decoram el con
vcnicntcm aliquam glorificalionem a Scriptura

invenla sunl nomina, et quae lam de Palre quam
, \
d e Filio dicuntnr; venerunl ad id quod dicitur
, nomen ;, ab bis ipsis in conteniplum
, ' \
inajeslatis Unigeniii conilctum. Cum enim pia confessio fidem in Umgeiiiliim Deum doceal ut omnes
.
Filium bonorent, sicut Palrcm ipsum honore afli ,
' c i u n t : omnes islas pias voces quibus Filii ainpli ,
ludo, pari bonorc cum Palris dignitate significatur,
,
propulsantes, inde sibi ipsis nefari ct Deum abne- , ganlis in dogmate impietalis principia et funda, \
menla conminiscuntur. Quoniam enim unigemtus \ .
Deus, sicut vox Evangelii docel, ex Patre exivit, et
,
ab eo est : aliis nominibus inielligenliam perpe- , , *
rain traiismulanles, per illa verara iidem dilace- '
rant. Cum cnim veritas doceal, quod Pater ex nulla
* siiperiore sit causa, isti , id est, ingene- . rationem, nominarunt talem notionem, et ex Palre , ,
Unigenili stibsistentiam generationis nomine sigrii-
*
licanl: deinde duas voces componenles, ,
,
ingenerationem, et , generationem, comra- .
dictorie sibi invicero adversantes, inde consequen- ,
\
lium ignaros el imperilos in errorem impellunt. D ,
Nam ut quis, exempli gratia, declararit, genitus .
\ , esl, ei non estgenitus, tale est, quale sedetei non
sedel, ei quaecunque tali efferunlur modo : hi vero , \
\ , \
islaevoces abea quaeesl secundum naluram genuina

eigniflcalione diinoventcs sive delorquenles, aliam
eibi ipsis accommodare inlelligentiam ad pieialis > ,
eversionem perverse coulendunt. Gum eniin, sicut

dictum esl, borum verborum significaiUiasequivaleat
. - , ,
ci quod dicitur : sedetet non sedel (tollilur enim quo- , \
dammodoin allerosigniftcalorum alteruin), bancqua * ;
est secundum formam prolalionis conlrarielatem, \
ejus quae eet secundum cssentiam differeiiliae indicem esse captiose ccrlant, huic quidem, Filio ncmpe, . ,
generaliouem; illi veio, Paiii videlicet, non genera-
>7
918
, ^ lionem, essenliam essc deOnienles. Atqui qucmad \ .^

moduni non licet existiraare essenliam liominrs se , dere et non sedere; nullusenim eamdem definhio nem reddiderit, hominis cathedram et ipsuin liomi ( nem definiena : sic n o n genila cssenlia, secundum
, analogiam dicti a nobis exempli, aliud quiddampror . ** %us esl secundum prepriam ralionem, abeo quod per
,
id quod non est genilum, signiOcatur. Sed isli ad

illum improbum scopum prospeelanies, ut maxime
* \ - Unigeniii deilalis abnegalio confirmetur, non esscn , ' tiam Pairie esse asserunl; sed inversa
,
, oratioHC , id cst, ingenerationem, esscn . , tiam esse deflniunt, u t per differentiam quae esl ad
- id quod genitum es(, naturae diversitatem pcr no. \
minum contrarietatem prxstruant. Ac quidem ad
, impielatem innumerabilibns oculis prospiciunt;
, ;
ad id autem quod in proposilo sibi studio omnino
.
iicri non polesl, (anquam conniventes et menlis
,
oculos claudenles caliganl atque ballucinaniur.
\ , \ ' Quis enim non omnino animi viribus el senlieudi
,
inslrumentis lippiens cl caeculiens, non intelligil
principium dogmalis eorum nulla compage solidatum, nullo modo posse subsislere, el quod eorum
.
ralio nullo firraamenlo nililur, quae , id
.
e&t, ingtnerationem, factl essenliam : sic vniva fraus eorum prjestruiiur. Dlcani euim quuad tieri polcst,
mca voce fortiier adversariorum sermonem sui)jiciens*
Aiunt, Deuni ingenituni nominari, dcilatcm au\,
lem simplicem csse natura, nullamque admillere'
,

composiiiouem. Si igitur secundum naiuram Deus
\ ,
est simplcx cl coticretionis expers, cui ingeniti no
, mcn inest, ipsius nalurx nomen fuerit qtiod ingc. . . .
. \ . * nilum est. Nibilque est aliud natura,nisi ,

. ,\
id est ingeneralio. Ad quos boc dicimus : Quod
. , aliud est incomposUi, el aliud ingenili significatum;
, illud quidem siniplcilalem subjecli, boc vero non.
, \ ex causa csse reprxsenlat. Nec nominum proprio
^ , \
significalioncs inlcr sc mulantur, tamelsi de imo
. * ambo dicanlur. Sed ex ingenili appellalione, abs, - que causa essc cuin qui sic noroiualur didicimus,
, atque ex simplicis appellaiione, eum ab oinni con \ crolione el composilione liberum et purum esse
. , intelligimus : homm aulem neutrnm pro alio dici ^ , tur. Nullam igiiur necessitatem babet, quoniam
:. nalura Deussimplexest, , ingeneralioneni
\ , , ' ejus naturam nominart. Sed qua partium est cxpers
, . ^ ct incompositus, shnplex dicitur; qua vero non esl
, * genilus, ingcnilus diclus est. Quod si ingenili vox
siue causa esse non signiiicet: swl simplicitas sub ,
iugredereluj significationcm lalis nomints : ideo\
que ingenitus secundum ralioncm haereseos dicc , \
relur, proptcrea quod siroplex esl et incompositus:
\ , \
una aulem simplicis et incomposiii significanlia,
.
' \ eliain Filii siuiplicitas prorsus nomina , \ bitur : simplicein enim essc nalura unigcnitnm
. Deum non inficiabuntiir, nisi sane pcnitus iptum
Deum esse ncgent. Ergo nullam secundiim signrli
,
calura simplicitas cum ingenilo babebit commtinio \
nem, ut pcr id quod est incompositum,,
' id est ingcneralio, natura exisliinetur, ne duorum
, ,
1
S . GREGORH NYSSEN!
absurdorum alleruu) conlra seipsos eliciant: vel

ncganles UiHgcnili deilatem, vcl ciiam in illo in
genili ralionem celebrcnt. Si enim Deus naiura
simplex, nomen auiem (secundum ipsos) simplicitaiis
e&t ingcnilum, velcompositum Filium csse adslruenl,
cum quo neque Deum esse dcmonslralur, vel
si in ipso dcilalein coauleiilur, simplex aulera
sicul diclum esl, Deus est, eumdem ingenitum
propter siuiplicitatem omnino essc praestruunt ;
siquidem simplicitas idem cum existimatur. Ul autera qjuod dicilur clarius clucescat, rursus quod est dicluin repelam. Nus boc
dicimus, quod in ulroque nominum subest quiddam proprium quod siguiflcatur, neque per ingenitum, id quod individuum, sivc quod partibus
920
.
, '
,
,
, '
, , , ,
\ <
;
'
, ( .
, ,
\
, *
' , ,
, -
carel, significalur, neque ** simplex quod esl ^ . , \

ingenilum, scd in simplici quidem quod inconi . \
poaiium e.u, uiente compleciiuiur, et in ingenito
\ \ ,
MOII ex aliqua causa esse significari docti snmus.
, ' |
Filium autem ex Deo Deuin essa, ipsumque simpli . '
cem credere oporlere arbilraiuur, quia quod Deus
, est, ab otuni concrelione purum esl. Alque codeni
* ,
inodo eliam in boc, neque pcr Filii appelialionem
, \ *
simplicilalem essentiao significare, neque per ipsam
\ \ \ \
simplicilatem Filii sigaificalum rcpraesentare, sed
\ , \, ex hoc quidcin, nempc Filii noniine, qtwe ex Palre
*
est subsislentia manifesla flat: ex simplici vero,

id quod vox talis doclaral. Quoniam igiiur siinplt ,
cilalis qu33 cst eecunduni esseniiam ralio quideni
iuia et eadcm et in Patre et in Filio dicalur, ne- c
que iinminutione aliqua, neque rediindanlia diffeie:is; genitum aulem ab ingenito secundum signi(icatuni lnuhum diiierat : boc euiia in altero nominum licel intelligere, quod in alteto non esl ;
proptcrea dicimus, ntillam necessitaiem essc, cum
sit ingenilus Paler, quoniam ojus esseulia simplex
est, , ingeneraiionem, dici ejns esscnliaro.
Neque enlm, simplex cum eil Filius, c l idem geiiitus creditus, simplicilatcm cjus dicimtis esseatiam. Scd quemadmodutn gimplex est essentia el
non aimplicilas, sic et essenlia ingenila, et non
, ingeneratio. Eodem modo cum sit etiam
genitus Filius, ab omai neccssilate solula esi orallo, quoniam simplex est ipsius essetiiia, cssenliam ejus generationem cssc, delinire. Verum
D
etiara bic propriam signiiicalionem ulraqne nomina

babcnt. Nani el geniti appellalio cx aliquo esse tibi
animo subjicil, et qua simplex dicitur, id quod a
compositione alienuni est et libcrum* Scd baec
illis non videntur : vohinl enim, quoniam simplcx
csl Patris esseutia noa aliud quid, quam
, ingenerationem , ipsam esse evisliniari:
ideoque et ingenitus dicilur. Ad quos cl hoc licct
diccre quod quoniam eliain Patrem crealoreiit cl
conditorem nominanl, simplex aulcin cst secundum essentiam, qui iia nominibus vocalur; jam
lempus est ul isti sapientcs creaturam ct opificinn)
Pairis cssentiam pronunlienl siqnidem omnciu
gigniUcantiam nominis quod ia co dicitur, simpli-
j I t
S t i
< 5
'
9
,
,
,
. ,
. ,
. ' , \
, \ \
.
, :,
,
?: . "U
, , \
, . *
*
,
EiOTt \
. \ , \
\ *
' *
\ *
,
\ ,
. "
;
, \ , 5
,
\ ; \ ;
. \ \ -
9!
CONTRA EUNOMIEM, LIB. X I I .
* 922
, * eilalis ratio ad esfeniiam rcducit. Vel igilur a definilione divinae essenliae , id esl, inge \ .
ueralionem, separcnt, in sola propria el genuina
\ ,
signiiicalinne manentem, vel si propler siiuplici . * laieni subjecli , uon genili ration<\
, essentiam deflniam, propter eamdeni causam et
. \ - crealuram, et opificium in Patris essentia conlem, . plenlur, periode ac si vii tus quae est in essenlia,
, \ - non creei et iiioliaitir, sed ipsa virtus et poiestas
intelligatur crealura el opificium. Quod si hoc
,
abjiriunl ut improbuin ct absurdum, persuadcanlur
*
\ ; \ . ex c onseculione, eliam una cum boc illum sermoncm repudiare:ut enim opiuciuui non esl opilicis
\
csseniia, sic neque , ingeneratio, ingeuili
, \ , *
, . , essenlia. Compendii aulem el dilucidiialis gra lia, rursus eumdem rcsumamus scrmonem. Nisi
propterea quod non gcoiius est, sed quia simplex
, \
et incompoMla sii esseulia, Paier ingenilus d i c i , ,
,
tur, ob eamdem causain eliam Filius ingenilus exishniabitur. Essenlia enim eliam bic est uniformis et compositionis exsors. Quod si Filiuni, quoniam
gcnilus est, genilum neccssario coniitebimur, perspicuum quod etiam Patrem, quoniam non genilus
e*t, diccmus ingeriitum. Quod si hoc el veritas et positorum series consequens cogit, liquido conslal
ingenilum non csee nomen essenlia?, aed differenti alicujus eorum quae inlelliguniur, signiiicaiivum, quae quod esi geniium a uon genilo facil discrepare.
* *
Deinde boc etiam praeter ea quae sunt dicla exquiEl ,
ramus: Si nomen boc ingenituro nubstanliam aiunt
* significare, et non absque causa Patrem subsi - slentiam babere, quo noraine absque causa Patrem
,
esse constitueut, cura ad essentiae indi* ;
cationem ab ipsis sit ordinata ? Si eiiim differen tiam qua3 subsisienlias disjungil, ingeoili voce non
, ' C doceraur, sed ipsius nalura hanc indiccm esse
, ^- opinabimur, velut a re eubjecia quodammodo ef * \ fluenlem, per syllabarum emmliaiionem explican tero quod quxritur, omnino necessc cst vel nou
, esse Deuni ingcnilum, vel non dici, cum nulla s i l
, , \oi qtiae lalem significalioneni proprie el scparalim
in eo prabeat. Nam cuni noinen , sicut
* .
isti asscrunl, absquecausa esse non signiflcet, scd
', ,
nalurani indicel, in contrarium prorsus eorum so , pbisma sive cavilluin coniorqucbilur, et iuvenieitir
,
, \ ab eorum dogmatc quod ingeniium csl in clTu \ . gere. Cuni cnim nullum aliud verbitm vel nomen
tngeniiuitt esse Palreui aniino reprnesentel, et i n
, genili noinen sccunduin ipsorum sapienliam aliud
, ^ quiddam quam non gcnUum csse signiiiccl, ad
Sabcltium abil ct confluit eorum delabene sermo.
, \ ^
. Omnino cniui nuccsse csl cx bac conscquctilia Pa , Irem cum Filio cuindem essc existimari, ei gcnili
, et ingeiiiti diflercnlia ex eorum dogmate sublata
fuetil. Ita ut duorum altcrum, vcl qiiam babent
*
de boc nominc opinioncm rctraclabuiit, tilpolequod
. " , didcrcmi.im ntriusque proprielatis non naluratu
\ ,
signiflcel, vel in 8uis decrcli permancnles, circa
, \\ *
banc vocem Sabellio adblipulabnnlur. Non eniin est
I) , \ ?
quomodo byposlaseon didcrenlia id quod inconfn< . ^
) co>v , siim esl babcat, si ca quae csl gcnili cum ingeHilo
diflorentia non disliugiialur. Quare si nomen diff . ~
rcreutiam signal, cssonlia per appellationcm istam
| ,
9*3
S . GREGOIUI NYSSENl
W4
. . ^
. - - . - - , -.
.
"
rninime eigniGcabilur. Alia enim differenlias el *
alia essentia ratio. Quod si ad naturam vocis si- \ . J
gnificaiuiara detorquent, ad haerelicoruoi qui dicuntur, qui Filium et Patrera, eamdem esse ,
personam asserunt, errorem perirahentur, sermo- ,
nis perspicuiiale quoad personas divinas, subtra- .
\ *
cia. Quod si dicaut nibil probibere per ,
, \
higeuili cum genilo differenliam signtficari, el eam
quoque vocem essenliam repr&senlare, nobis ,
disiinguant cognatas noimnis sigmlkaliones, Ua ,
ut possint proprie congruere utrique bifariam d i - ,
.
visre ingeniii notioni. Nam differenli* quae est e i
, ,
nomine declaratio, ambiguitalem non babet, ciim
opposila? (lifferentiae oratione constiluilur, siqui- . \ ,
, \ , ,
dem pro eo quod dicilur,genitus esl Filius, el non
r
genilus est Pater, hunc quidem ingeniium, illura *

vero genilum dici secundum quamdam verboruro
denominationem, nos eliairt assentimur. Esacnlise
aulem indicalio ex qua inlclligcntia per boc verbum declarabitur, non possonl dicere.
Scd hoc ailenlio involvcns novus ibeotogus,
alias nobis nugas in pracedente scripiione nectcns
pcrsequilur : Qnia simplex cuin sil Deus, ingenitus
dicitur, proplerea Deus eU. Quid babel
comniuiie simplicitalis sermo cum noliiia non gcniii? Elenim unigenilus ei genitus f s t , ct simplex
css* non ambigitur. Scd etiam iitdividuus, parlibus
earens et incumpositus. Quid eiiam boc ad id
quod quamlur ? neque enim Filius nmltifurmis el
i (
*
, \ .
*
^, .
,
\
. ' , \, <
.
; \
, \ , \ . ,
, *
. \ ;
compositus, non tamen prnpicrea iitgenilus. Sed, - ; \ , '
inquil, quantilulis omnisquc magnitudmis expers
. 'A.UA ,
,
est : bajc ila sjnt. Eteuim Filius quanlilale deii
\
niri non potesl ncc eircumsi ribi, el qiianlitalis
\ \ ,
otnnis esi expors, el iiibilmuinus Filius. Sed boc \ .
noii esl quod in quaeslionem cadil ; proposiluni

esl enim demonstiare qua ingcnili significalione
eescnlia diguosrilur : u l enim ex bac voce proprie- >
taiuin dillerculiac ralio esl comprebeiisa, sic vo- , > \
lebanl anibiguain csse oiiam nalurae indicalionem
,
ex aliquo eorum quan per eanidem banc appella- .
liouem signiltcanlur.
A l boc laciius prselerit. Dicit aulein, Non ex
. , '
menlis commenlo ingeniti vocem de Deo celebrandam
.
e$*e. Quai emm sic dicta sunt, iuquit, cum vocibus
, , *
ip$i$ dusolvi solenl. Quid aulem eorum qusedicun- Q .
lur, non simul ac diclum est eiiam dissolvilur? ; Non enim quemadmodum hi qui vasa ex argilla

fingunt, vel laleres, secundum semcl in ore faclam , oraiiouis formalionem, quae voce proferuntur i n , '
dissolula servabimus. Sed simul alque vocis sono , \ ^
prolatus esl scrmo, etiam quod diclmn esi, non
.
est; rursus enim in aerein vocis spirilu didlalo ,
nullum diclorum vesiigium imprcssum est in loco
iu quo voci6 facla cst diflusio. lla ui si ex co ser- . " '
, ,
monem, qui Gl per commcnlalionera, Hgural quod
,
ejusmodi eenno po&t prolalionem non inaneal, sed
,
simul cura loquenlis voce evanescai, non eliam
cffugiet, omnem aerroonem nominans comnicnlatio- \ . ,
nem, cnm nullus sit sernio in quo ulla post prola%
0*5
CONTRA EUNOJ IUM, LIB. X I I .
,
, ;
. * '

,

,
.
\ ,
, , *
.
*
* .
,
.
,
,
, .

,
. \
6 , ,
), \
.
, \
.
,
, \
, .
" \ ,
, *
/ .
\
,
. ' ,
.

, \ \ \
^
, ,
, \

, \ ,

, , \ ,
. Joan. x, 37,
lionem pcrmaneal soliditas. Neque enim ipsam

, quam ex commentatione eripil, indissolubilcin ei Uxam post prolalum sennonem oeiendere poleril, cum per sonum dictio ex ore prolala in acre
non permancat. Et sic dictomm ejus fuiililalem et
inslabililalem quis inlellexeril, quia eliamsi lacuerimus, tamen animi notiones liiteris mandamus,
non lamen ea quae vere subsislunl animi s< nsa, per
litteras signilicalionem accipienl, quod auicm nequit subsislere, dcclaralione quae flt per litteras
carebil. Quidquid enim in meulem venerit, sive
intelligentia subsisiat, sive aliter se babcat, licet
pro jure et arbiiralu lilleris commiliere. Idem
autem est ad declarationera mentis, sonus quod
l i t t e r a ; ex aequo enim per ulraque qwod aaimo ei
menle concepiura est, emmliamus. Quid igilur
cernens sola cum voce animi noiionem diasolvil,
non possum intelligere. Omnis enim serroonis qui
aliquo sono proferlur, spirilus quidero qui voctm
transmillit ad id quod sibi cognalum esl, fit irangmigratio; dictorum autem sentenlia et inens per
audiuim in audientis memoria iropriinitur, sive
vcra, sive falsa fueril. yuamobrcm iste scriplor
nobis banc commcntationis frigidam interpretationcni oblendit, dum eam vocis dissolutione flgural
et deftnit. Atque hujus gratia inlelligens ille auditor, sicut ail Isaias, incogilabilem hanc ,
comnieniationis, pbysiologiam expungil, vere dissolubilem ei quae consistere oiunino non polest,
demonstrans eecundum ejus seriooncni. Artiftciose
auiem de vi in dictione posiia disserti, exemplis
nolis ; ac per dogmatum speculalionem sermonern
producil. Conira quem Eunomius, per banc venerandam sermonum scriplionem seipsum eQercna,
qua; de commentatione dilucide eunt explicata,
dissolvere conalur ad liuiic inodum.
Sed preslat fortasse priusquam qtiae sunt scripta
ad normam exiganlur, scopum examinare, qua
mente fugit ingeniti nomen de Deo dici ' - I
, id est, ex raentis commentalione. Fides haec
communie in omnibus qui verbuni accept*mni
pietatis praevaluil, omnem salulis spero in Cbrislo
habendam esse. Quod non conlingat alitcr in
bonis esse, id est, selernam fclicilatem adipisci, si
in Cbristum Gdes non prxbeat quod expelilur. Ciiiu
autem ha?c scntcnlia firmiter credtnlium animis
sil defixa, et bouos omnis el cullus et gloria
iuiigenilo Deo ul vitae principi sit reposita, qui
Palris opera operatur, sicut ipee Domiiius in Evangelio dicit*, quique nulla secundum omnem rei
bonae nolitiam exsuperantia inferior esl Patre,
nescio unde commoli infesto odio et invidia bonoris Domini lanquam damnum et dclrimentum sibi
ipsis judicantes, eam quae exbibetur unigenilo Deo
ab bis qui crediderunt adoraliouem, ejus divinie
bonoribus conlradicunt, el persuadere conantur
quod nibil eorutn quse de ipso dicunlur, v e r e d i -
927
S. GUEGOMI NYSSENl
cilur. Neque enim, lamclsi Deus quodammodo a , *

Scripmra noroioalur, verus csl Dcus; nequo, licet
,
Filius dicalur, veratn habei, qua; hac appcllatione , ,
dcclaratur, naiuram ; neque dignitaiig, neque na- .
tura? ipsi cuoi Paire esl aliqua cotmutinilaa; neque , , ,
enim Gcri posse, ut ei qui geniius esl, ciim eo qui
, .
iecil, par bonor secunduiu digititalciii, vel potcn- , , \
liam, vel naluram adstl. Propterea quod Palri , ,
quidem indeGnita esl vila, atque ex aetcrnilale **
^ \
cxsistentia, Filio vcro modo quodani ciiciimscripla
, \ csl vita, qnia nempe priucipium illud, m quo \
gtmiius esl, viiae ejus processum in anlcrius ler- \
itiinel, et ad Palris aelernilalem sintul extcndi \ /, *
proiiibcai; ita ut eliain huic vita impcrfeela nec , ,
inlegra fuiase extslimetur. Pairero 11011 scmper
, \ , .
luisse quod nunc est ct dicilur, gcd aller cuui II ,
prius essei, poslea ddiberasse u l Paicr Geret, imo
/. ,
vcro non i i l Qeret, sed u l vocaretur. Nequo eiiim
, , , \
Filit Paler secundum verilateiu nominatus cst, sed
, \ crcalura? nomen in Filii appellaiioncm supposilum
,
esl. Oinnino cnim aiunl, quod posierius est ab \ , \ , \
anliquiorc , et quod deGiiilum est ab selcrno, quod
, \ secundum volunlatem cjus qui fecil genitum est, .
ab ipso qui fecit et potcslalc, et digniiale, et na ,
tura pnecipuoque jurc temporis, oinnibusque aliis ;
boooris pncrogalivis necessario superari. quo *
aulero quod perfectiim esl in dmnioribus opinio- , ,
nibu? abesl, quo quis modo boc vcri Dci bonoribus , *
jure ac roerilo excotuerit? Sic ex bis ab ipsis ,
*
prsegiruilur, Filium quidem impcrfeclum polcslatc.
deslilutum vila pcrfectione, potenti subjoclum, C xal * , nibil a seipso facienlem, praelerquam si quid san< ilur dominantis impcrio; hunc in millo csse . \
: ,
honore Deo decoro cl existimalione Deo digna
\ .
credere, sed Deum quidcm nominare, omni tamen
, \
niagniGca noiione vacuum nonien circunifcrre.
Aiquc ad hxc eic diela, sine ralioiiuiit momenlis
et amplexibus ad iram quodaimnodo exacuil, cl ;
andilorem peregriit et insoliiai rei uovilale bor, r
rerc (acit. Quig enim improbuni cortsiliarimu accc . |K?ril, nude et iinparale eversioncm uiajcslalig
* \
Qtrigti consuleulcm ? propterca illecebris cl lcno , }
ciuiia quibiisdam persuasibilibus cl fallaciis impro .
bag oraliouis iusidias circumtegenles, exlernis ac
profanig couimeiilalionibug dcmcules auditoreg maligne decipiunl ct ludiGcanlur. Aliig cniin prxsltu
clis quibus sponle ad baic perliabi possit audicnliuiu intclligculia , coHclusionem catasliopbes, sivc
cxlrcmum fabulae aclum audilori relinqiiuiit.
Naie cuni dixeruul non osse cuincbsin essentia D
\, \ unigenUnm Deuni cum vero Pa4rc, et boc capliosc

el faJlacitcr cottcluscriinl, per ingcntli cnm gcuilo
,
opposilionem : quod cx boc gcquilur lacenies con,
Giiuul, ultro per conseqttcnlix ralionciii iinpietalc
. prava1ontc. El qucmadmodum vcneGcus lciale vene ',
iium sumplu facile facil ci qiicm tnsidiose vult ne \
care, melle exrtium cdulcans : aique bic quidem
, goliiin dedit; illud auloin in visccribus misliim,
,
eliamsi nibil aliud agal veneGcus, nccero operalur
* \ .
ei iulcritum : quiddam similc ab bis conficilnr ;
; .
festivis cniui arguliarum cl captiunum inviiainciilis
929
COYrilA EUNOMIUM, LIB. XH.
930
, dogma moriiferuin, velut mclle qiiodam illitum,

cum in audientis animum ad fallendum infaderint,
nempe Unigenitnm Deum non esse verum Deum
per hoc alia omnia laciti conficiunl. Nam ctim semel
persuasi fuerint, non vcrc Dcum esse, hinc con*equilur, neque aliud quidquam eorum q u dc ipso
Deo decoredicuntur, in veritate dici. Si cnim neque
Filius, neqne Deus ex veritaie, sed ex abusu homm
ulrumquc, oronino reliqua nomina, quibus a divisia
Scriptura nomiuaiur, a veritaie separala siiul. Non
sane iliud quidcni iu eo vere dicelnr, boc auieni
verilaic carebit, sed planeomnia seseconsequeulnr.
Quare ueus si bic vcrc fuerit,ci judicem, et rcgciu,
el quae dc ipso bingula dtcmilur, sicut dicunitir,
csso necessarium cst. Quod si deilas falso de eo
aQirinaretur, ncque aliud quidquam eorum quaj de
ipso dicunlur, vere eniiiuiaremr. Persuasis igilur
illis qtii dccepli fuerunl, el in fraudem tuducii, in
Unigeniio deilalis appcllationem falsinomincm ess^,
continuo ncque eum colendum esse, el pie adoraudutn, ncque ei dobiluin Deo bonorcni tribuenduiti
esse, simul praeslruclum est: u l igilur ettuax essoi
contra Salvatoreni cotialus et aggressio, bauc viani
ei ralionem excogitarunl. Non oporlere coitsuluni,
quae esl in uominibus communioncm considerarc,
quibus par bonor dignilalts Filii cum Patre sigiiiflcatur; scdex ingeitili cutn gentio oppositione, naturae diiTerciUiam el discriuien raliocinatione colligere : bocenim esse divinain naturam qiiod nomen
, .\
*
\ .

. ,
, ' ,
,
, . ' , ;.

, * , \ , '
.
, \ . ^
. *
* , ,
* , . "
,

, '

, *
- ,
.
\
, , ,
,
,
* .
\
, , \
\ , \
,
\ \ \
,
r

\, \
, , , ,
\ . \
*, ,
. , \ ,
\ ,
,
,
\ , ,
> .
,
\ , '
signiftcat. Dcitide ciiui omnes bomines

mente prsedili fieri non posse exisliment, ut ulla
verborum poieslale incflabilis nauira enunlielur,
cum eliamncque nostra cognitio tanlutuexiendauir,
\\i ad illa qiuc superanl omnia q u cognoscuniur,
pervenire possit, neque sermonum miuieierium lanlam in nobis polesiatem sorliluni esl, u l salis csse
queal ad id quod menteconcipilur eflerendum, siquidem pcnitus quiddam exceUum el <livinum in
mentcm venerit. Rursus isti sapienies magnae inertiae ul disccplalricis scienliae imperilbc muilos accusaittes, ipsi se banc scire couliriuant, et quibus
veluU profitenlur se posse do bis cogailionem inserere. Alque idcirco diciuit niliil aliud esse diviitam
naturam quaro ipsam , el banc principalissimamel supremain, eliu sumraogradu pradicanles, quidquid magniiicum esl el eximiuin do
deitalc bac voce includtinl: iia u l cx boc coiificiaI i i r : si esl, id quod principalissiu-um esl
esseniia3, ct reliqua oinuia qu;e Deo convcniuut, bac
coiuprcbcnsa sunl et annexa, dcilas, poleslas, i n corruplibililas, el alia omnia. Si igilur bxc et l m jusmodi cst , oinniuo si hoc non dicilur,
neque sunl illa : ul cnim rationale el risibilc, cl
scientiai capax proprium esl bominis : quod si amplius neque est bomo, neque ia proprielaiibus nalurscerir.baud sccus 9i esl vera doilas,
cui hocnomcn non compelU, ncquo aliud quidqua.n
eorum qu? (icitatcm cxprimunt, in boc omnino iuvenielur. Si ergo de Filio noii diciiur,
951
S. GREGOltlt NYSSENl
ueque rdiqua excelsa et Deo decora nomina in eo - ^

proprie cJici praeslructum est; boc igilur esse divi , norum mysleriorum comprebensionem deflniunl,
, .
nerope Filii deitalein gperni, palam fere et in pro- \ , \
paluio exclamanlcs omni audilum praebenti, quod
,
Licellibi secundum cognilionem perfecto esse, uon
, \ tbv
credenli Unigenito Deo, quod ipse vere esl Deus,
, , ,
neque Filium honore aflicienti el colenti, eicul Paler
* , &bonoralur et colitur, non Filium sed crealuram
, \ .
nalura exislimanli; non uorainum, non berum, sed
, ; ^
servum et subjectum. Ad hoc enim speciat consilii
.
eoruin fiuis, tameisi verbis aliis blasphemia conlegilur.
Proplerea varie in priore scriplione tripudians
arguiiarum versuliis el varia ingeiiilum arle Ira- (> }, *\
ctans, deceptorum surripit intelligenliam, in quibus ^ ,
d i c i i : Quare si neque ex commentaiione, neque pri- ,
tatione, neque inparte; esl enim parti* exsors; sive ' , ,
indmduus, neque in ipso est alterum, unus enim el
* * ,
solus ingenUus: ipse igitur ingenila eril essenlia. Cum
*
igilur doclor nosier perspexisset dainnum quod
.

ex neccssilale consequilur el maltgne succussis ac
deceptis inferlur, quod ipsius es( inDominum con- , ;
fessionis Iransgressio, nempe assensio bujus pro- \
poeilionis ipsuin non esse vere Deum, ad quod
*
verbo?um borum couseculio conlorquel dogma; .
proplerea boc quidem ut parlem non in Deo dici

non coutradicil, simplcxque el , \ \ m\
quaniilatis magnitudinisque expers et incomposi \ , 6
tum eiiam ipse Deum confilcns, hoc autem neque
secundum cominentalionem oportere in ipso banc
cognomlnationem dici, et contradicit eldemonslral:
qiiibus non immanens neque acquiescens iste
scripUlalor, rursus nobis suam sapientiara in secundo sermoue ex adverso objicit, his quae de opinione, id esl, commenlalione dicla fuerunl repugnans.
Sed tenipus opporlunum fuerit reliquum, quod
ad hoc pcrtinet astruclionis ipsis ?n memoriam revocare, tanlum hoc solum subdentes : Non
esl in hufnana nalura facultas, ad exactam cognitionem esseniiae Dei : fortasse autem boc in sola
humana potenlia affirmare parum est; verum etiam
incorpoream nalurain inferiorem si quis dixerit,
qnam u l poesit capere et complecti cognitione infi- D
' *
, \ \
,

, \ ^
.
1
* \
,

*\
*
\ ,
\ ^*
, ,
' . "
nitam naluram, neque omnino aberrabil, ut licet
\ (
exemplis familiaribus animo percipere. Quod cum
, , ,
mulla sinl eiiam differenlia qiue per carnem viiam
sorlita sunt aniraalia, quaedam quidem votatilia, * ,
\ \ .
qnxdam vero terreslria, quodque nubes superat
, *
alarum virtule, et quod cavis insidet, ei in laiibu
t i
lis lalitat : si quidem inter se comparentur, non
parum dislare videbilur aerium a lerreslri. Si vcro , tlr

cum sideribus, et non errante orbe fiat comparalio,

nibil minus a coelo diacretum esse quod in sublimi
per volatum feriur, ab animalibus lerreslribus pu- . ,
labitur. Sic angelorum polestas etira noslra collaia , ,
,
mullo plus praecellera videtur, quod nullo sensu
* 1 ^
loterlurbata nuda el revelata cognitrice potestaic
f
933
CONTRA EUNOMIUM, L l t i . X I I .
M4
. ; quae sunt excelsa et stlmma expetit. Quod ei cum

,
majestate ejus qui verc est, illorum compr^bensio
; \
examinelur, fortasse qui ausus fuerit dicere non
;
longc a noslra brevilale illorum vim a divina
, .
cognitione dislare, non absque probabili ralione
\ ,
audeb t. Mulliim enim quod inlerra.dmm est et im pervhim, quo ad crealam haturam increala nalura
pnemuniia esl el obvallala : ipsa finila esl et ter,
minata, il!a vero lerminum nofo babel ; bscc suis
mensuris, sicul ejus qui fe< it sapientiae placuit,
:. circumprebensa esl, illius vero mensura iniinilas
,
ipsa ; haec intervallari quadam extensione proten* *
dilur, lemporeque ei loco coercila, illa oinnem inler
valli nolioncm superal. Ad quod qnis mciiiem immi, ' .
seril, secundum illud curiositatei effugiens : u bac
\ *
vita et principium eorum quae sttnl, ct flnem liccl
, *
inlelligerc: bsec supra creaturam bcalitudo, ne jue
\ > ,
principitim, ncque finein appelit, std supra id 'St
\ * ,
quod in ulroque signWicalur, scmper eoikra inodo
.
scse babens, et in scipsa ingressa, !>on per intei valhim ex aliquo ad aliquid in vila iter facioit? : nou
, \
cnim viUe allcrius parlieipatione vivendo gigniiur,
* . **
iia ut consequens sit, et terminum, et prinripiuin
\, ,
parlicipalionis menle ct imelligenlia complecti. Sed
,
ipsum qnod est, vila csl in ip-o opernns, quae ne" ,
que major neque niinor ex acccsMone vel sul> . ,
slraciione fil. Nam quod in m jus iit hicremenliiin,
*zb . "
in iniinilo locutn nou babct. Quod cuiin seciiinJtiui
, \
naluram impalibile csl, notionis qui? fit secundum
,
decremenlum, nou esl capax. Quiun.idmoduiii aulem

* ccelum initientes, ct quodammodo per visoria i n slrumenta pulcbriludinem quae iusublimi est, allin
gentcs, essequidem quod appaivl non ambigimus,
, \
quid autem sil interrogali dcfinire oralione oon
^ \ *
possumus;
sed solum circularem ambitum universi
, conlemplanles adiniramur. Alque planelaruin con ,
cordem et concinnum motum incontrarium :oircu
luaique quemdam, qui Zodiacus di< itur, in obli \
quum
polo inscuiptum, in quo moltoncm eorum,
, *
quae in contrarium volvunlur, observant barum re \ rum docli el sapienles Ltiminarimn aH'em diiTetvn * ,
lias secundiiinuiagniludiiiesel ipsoruin propiielatcs,
, \
, \ , \ ortusque el occasus, secundum circularem anni
circuitum ia iisdem semper lempoi ibus factas sine
, , \ \ errore ullo el evagalione, coilusque erranlium et
,
subearsus subeuntium.et dcfectus stipereminentium,
\ ,
et lerra obumbi ationes et revoluliones dcflcieiuiuui,
, \
inuUiforniemque lun.-e mutalioneii), solisque in medio polorum niolum, iit propria luce plcuua
, ,
1*. * - esl, suisque radiis in circulo coronatus otnjiia sua illustrame poleslale compleclene, iul(.r \ ,
* , - dum eliam ipse deiicii, lunari corpore, u l a i u n t ,
occursante et obumbrante. Alque ut pro voluotale
.
ordinanlis scmpcr suum ciirsmn coniiciens, circuil
, *
el obambulal per sibi consiilultim progressuin et
*
ordinaluiu lo< um, qualuor anni diversa tempora in
% ,
seipsis convolvcns, b.ic siHpicieutes qas apparenl,
^ . *
esse quidem pcr ea qua? cerniinus non dubitamus,
6 , ,
sed ralionum esscnliain cujusqiie eorum q u * tunt.
ftt .
935
S . GREC0M1 NYSSENI
936
tanlnm abest u l intelHgamus, quantum si noqiic pr-ncipiitm scnsu qttod appatruit oogiroviss<Mmis:
eic et mundi faclorem qnodccrle sit iiovimtis, csscnh.e atiiem ratinnem sive dcfinitiunem nos ignorare non ncgamus.
,
Qui autem baec sc scire jaclant, prius de bis
\
quse inferioris snnl naturae dicanl, quid essc pu ;
lent ctBlesle corpus? quaenam sit qune orbes defcrt
, ;
per unfvcrsum inacbina? in quo inotioncin fieri
,
opiiientur? quod enim quis iniclligcnlia repulaverit,
.
prorsus in dubium et incerlum, alque incompre
bensibile ralio procedens dcsinct; siveenim corpus
,
siinililer figuralum dical quis in forma circumap\
lattini lalionem conlincre, sic sempcr cursum flec, tens, consimili inodo circum scipsum convolvi,

necessilale complecteniis ad rcrtum sursum ferri
,
cobibitum : quomodo dicet, hac corpora pcrma ; \
ncre? cur non longa ct conlinua delrilione intcr
, ;
se absumanttir? Quomodo ctiani cfllcitur ntolr.s
, .
duorum corporum simul nalorum ad formatn sibi
invicem congnienliuni, ciim altcrmn immobilc ina- . .
neal; inimobililaie eniin complectcnlis, quod inius
conslringilur, prorsus ad suum actum invalidutn
\
erit. Quid cst quod conlincntis illius solidilaiem
* firmat ita ut inconcussuin permancat, a conncxo
> ;
molu non agilalum? Quod si eliain illius secundum

inlelleclus curiosam indagaiionem sedes aliqua
7*
ease exisiimelnr, qune conservet in soli lo slalum,
, ,
procul dubio cx couscculioite procedcns raiio, cliam
, \
illius baseos basin curiose inquirot, buctisque , \ . \
aliam, cl sic deinccps aliam. Alque ita per similia
,
inquisitio progrediens in iiiflnitum prodibit, ct in
, \ ,
dubibm atque inextricabile desinct, boc ullimo
corpore ad iiniversi conslitutionem subsirato,
, aliqtiod quod sit ulterius semper invealigans. Ila
, \
t misqtiam slarc possit ratio scmper coniple- C ^ . .
Cientis complexum ei arobilum inquirens. Sed bac
quidem ita sc babere alii negaul. Vacuum aulnii

quiddani secundum vanam corum, qui in his mul- \
Itim studium et operam posuerunl, suspicionem,
, ,
coeleslibus dorsis et convexis circumfusum esl.
, Alquc in hoc labeus uuiversi vcrligo in seipsam
, \
reflectilur, nullum ex solido aliquo iuveniens re . \ ,
pulsufn, qui possil cx conlraria basi insislere cl
, \, ; \ incidcre procedentem in orbem motioncm. Quid
; \ ; \
igitur illud vacuura , quod neque corpus, aiunl,
\
ncque notio ? et quousque slal ? et quid illud sus- ;
cipil? QUJP. autem solidi, el renilentis cum inani
;
ct non subsistenle cognalio ? Quid cst, quod sit
; * -51
intermedium his quaj nalura disjuucla suut et dif ;
ferunt ? Quomodo per ea quae sunl divcrs naiuHe
, ,
tanta universi compages, ct apla compositio con ; ; !
stiluitur? Quid aulem coclum ipsum esse quis
; , \ dixeril? an quid misium ex eleraentis qtiac in co
>
conlincntur, vel unum ex oranibus, vcl aliud quid ;
dam prjr.ter hoec ? Quid aulem esse slellas ipsas ?
\ , ,
Unde ipsis splendoreiu affulgerc dixerit? Et bic
;
splendor quid esl? Et quomodo consliluilur ? Dif \ , \
fcrenlia; aulera ipsorum secundum pulcbritudinein
,
el magnitudinem quscnam ralio ? Interiores autcni
\ , \
circulos conlrariuui univcrso molum circumagenics
; *
S57
CONTRA EUNOMlUM, LIB. X l f .
938
\ , quiil esse, vel sub qnam necessitatem adigi ? llle

; \
aulem immalerialis et xlberitis ignis, atque hic
; " \ infusus per medium acr, qui vclut rourus est
, , quidam intersepiens naturam calefacientem el con ; ; sumenlem ab humida nalura et consumplu fa ,
cili? Alque quomodo tcrra in parlc ima in uni ,
verso iirmala et subjecla? quidnam cst quod in
.
iirmo slalum cuslodial? quidnam firnial, el slabilit
, ",
ejus ad imum lalionem ? Si ba3c el lalia quia noe
exquirendo inlerroget, an quis eril adeo mentis impos et exlra se dejectus, ut lalium polliceri audeal cognitionem ? Nihil ajquis et candidis viris ad responsum relinquilur, qtiam quod ille qui
omnia in sapienlia f e c i l , solus novit crealurac ralioncm. Nos autem fide inlelligiinus, verbo Dci
aptala esse saecula, sicul ait Apostolus .
T

,
, -
, ;
\ ,
, . .

. ,
, \
, \ , \ ,
,
, \ ^
. \ ,
''
Si itaque ima crealura, quac nostros ueque ad

sensus pertingil, modura bumanae cognilionis superat, quomodo is qui sola volunlale univcrsum
consliluit, in noslra comprebensione contineretur?
Yanilas baec et furor falus , sicul ail Propbela,
putare incomprehensibilium cognilioncm alicui concessam csse. Sic videre licet parvulos propter
aelatis pncrilis ignoraniiam ludere simul el studere :
ssepe enim radio solari per fencslram ad illos i n iluenie, deleciali pulcb?itudine, ad id quod apparct eunt, el manu radium fcrre conlcndunt, ct
inier se pugnani, aique digilorum nexu, sicui
putant, lucis fulgorem illigaium undique apprebendunt, sed digilorum dissoluto coroplexu, risum
ct plausum parvulis facere videlur e manibus dtffluens radiicaptio. Sicnostregeneralionis parvuli,
sicut inqtiil parabola, in foris considenles ludunt:
*
,
qui divinam potcntiam per Providenlitt rationcs
ct miracula illucenlem videnics, velut radium
.
quemdam et calorem e solari nalura dcfluentem,
\
nec admiranlurgraliam.necadoranteum qui perbaec
, \
inteltigitur; sed animi caplucn supergressi, ar ^ , \
guliarura prehensionibus eum qui laclum effugl
\ *
omnem complectunlur, alquc sepulant lcnere suis
,
argumentalionibus ea quae opinanlur. Cum autem
,
ralio penetraverit, et cxplicavcrit argutiarum c i

capiionum plexum, bi qui menle et ralionis judicio
\
valcnt, nibil comprebensum essc compcriunt. Sic
, pusillo animo et infantili, circa impossibitia in
\
vanum laboranles, veluli quadain palma puerili
? ,
imperceplibilero Dri naturam paucis syllabis hujus

nominis includunl, et suae dementia?
, , \ D palrocinantur, atque opinanlur tanlum et lalem
csse Dcum, ut humana raiionc per unam appel ,
lationem possit cocrceri. Ac se quidcm saqctorum
, \
voccs ecqui simulant: sed se supra illos ipsos

cxtollcntes, eos non vercnlur. Qux enim nullus
. " \
bcaiorum virorum dixissc dcmonslralur, quoruni
,
aliqua in divinis libris scripta ratio profertur,
\ ,
baec isli, sicul loquitur Apostolus, non gcientes,
, , ,
nequequadicunt, nequede quibus affirmant , veruin ,
tamen ipsi se scire proiUontur, et aliis duces ess^

\, \
scienlise gloriantur. Ac per boc Unigcnitum Dcum
.
non vere csse quod dicilnr comprehcndisse asse
f
Psal. CIII, 24.
Hcbr. i , 2.
PATBOL. G B . X L V .
1 Tim. i , 7,
30
939
S. GREGOIUI NYSSEM
940
verant, ueccssilas enim ratiocinalionum lioc j u - .

bei.
.
Quam roiseri el solertia destituli t Quam infelix

ipsis et exitialie considerata pbilosopliia t Quis ila * !
data opera epoole sua r u i l in baralbrum, sicul isli ,
labore et studio lacum blasphemiae sibi ipsis fo- \
derunt ? quanla mensura a spe Cbristianorum fru- ;
strali sunt et excisi! Quali biaiu ad aervatricem
fidem intersepti suut! Quanlo sinu a Gdc palris
Abrabse demigrarunt! Ille (si oporlel secunduro in- ! (
genii subliimialcm Apostoli mulata voce allego-
iice mcnlem et sensum bistoriae inlell gcrc, manenie iiimtrura hislorica verilale), ilie, inquam, d i - , \ ; )
vino mandnlo exsul e lerra propria et cognatione , *
sua egressionem iecit viro prophctaedecoram, ad Dei
' , \
cognitionetn urgenli. Non enim mibi videtur quas- ^ .
dam loealis dcmigratio eoruin qux inlelligibililer

inveniuntur, eonciliare comprebensionein, sed ipse . '
ex seipso et propria terra, nempe ex lerrcno ct * , \
bumili spirilu egressus, ul quoad fleri potest, supra , *
comraunis natura lerininos suam ipsius inlelli-
gentiam exlollat, animique cum sensibus cogna,
ttoneiD relinqual : ul nullo eorum qua3 sensui ap- ; \ *
parent praepeditus, ad cognilioncm eorum, qwe ,
sensum oculorum effugiunt, obscurelur et caligel; , ,
ncque audilu circumsoname, neque visu in bis
quae apparenl intelligentiam seducenlc, queinad- , *,
modum ail Aposlolus; per lidem ambuians, non
, ,
speciem * , in lantum subrectus fuit cognilioiiis , magnitudine el excellenlia, ita ul humarwe p r - Q ; ,
fectionis terminus exislimelur : in tanlum Dei
* cognilionem adeplus, quanlum fas est brcvem et
. \
mortalem hairc polentiam exlentam capere. Quam- ,
obrem omnis creatura Dominus, ac si aliquod i n - ,
.
. venlura fuisset patriarcba? faclus, proprie Deus
* ; \ ; "
Abraham nominalur: veruniiamen quid de illo , '
eermo dicil? quoJ exivit nescicns quo ircl . Sed
>,
neque illi nomen ejus quem diligebat, disccre l i - * .
c u i t ; neque lamen ob hanc ignorautiam aegrc lulit

aut erubuit. Hoc igilur ipsi crat secura ei luta, ad
, *
id quod quajrebatur, deduclio, quod nulla eorum *
quac prompla sunt ad cognilioneno in bis notiliis
quae de Deo sunt, quasi manu ducerctur, quodque nullo pcnitus eorum quae comprebendi possunl,
.
commola ipsius intelligenlia progressum ejus sisleret, ad id quod omnia qua? cognoscuntur superat.
Sed quemadmodum indigenam ejus sapicnliam,
' ,
Cbaldaicam dico pliilosopbiam, <i.sque ad oa quae , , \ ; apparent consrsientem ratiocinatione cttni transi ,
liisset, aique his quae sensu cognoscnntur excelsior
facius, ex pulcbritudine eorum quae contempla- , \
, ; *
tione percipiuntur, atque ex coelestium miracu \
lorum concinnitate, forniis non eflktam ncc ex, , ,
pressam pulchritodinem vidcreexpctivit: siceialia
, ,
omnia qttae raliocinaiione procedens comprehende *
bat, sive potentiam, sive bonitatem, sive quod esi
, ,
essc absque origine ei principio, sive quod nullo
, \ \
deflnitur lermino, sive quid aliud lale cogitaium
l l
" I I Cor. ?, 7.
" Helw. , 8.
9li
\
, ,
, \ ,
\

,
, \
, 6, \
.

, , \, * -
et animo perceptum dc divina natura invenitin,

omnia vialica ad supernorum perfectionem facicns,
et quasi fulcrum, et suslentaculum prajacieas,
seinpcrque invenlis innixus el priesenlibus inten tus, pulchras illa&asceneiones, sicul ailPropbeia",
iii corde disponcns, et omne quod comprebendi
tur a propria facultale, ut eo quod quxrilur n i i ntis, superasccndens; poslquam omnem qus ex
iiominibiis potesl ingenerari nalura conjecluram,
circa opinionos quae de Deo sunt, prsDlercurrit,
lalibus suspicionibus raiionein cxpurgatam babens,
impermislamque et puram ab omni noiitia fideni
adeplus, boc signum crroris ncscium cl matiifesium
de Dci cognilione fccit, quod prabslanlius esl cl
excelsius orani signo ad cognilionem dato, nempe
, , crcdere, quia Deus est. Proplerea post illam nien . *
tis commotionem quac ex illis excelsis speculameulis
\ \ - inciderat, rursus ad bumanam infirmilalem ra, volulus, Ego vero , inqnit, sum pulvis cl cinis, id
* est mulus, iners el ineOicax ad expucalionem boni
, ,
quod mente conceperal. Terra enim mihi videtur
; \ ' el cinis, quod animac expers et slerile simul, si
gnilicarc. Et sic lex fidei fil vitae poeterae, docens
. - bac bistoria eos qui ad Deum accedunt, quod iion
, ,
\,
aliler licet Deo appropinquare, nisi Gde inlsrve, .
nienle, el per se copulaule inielleclum qui inquint
* , , ' cum natura incomprebensibili. Rclicta enim ex
. , \ cognitionc curiosilale, Credidit, inquit, Abraham
. - Deo et reputatum esl ei ad justiliam
Non
,
scriptum csl propter illum, ail Aposlolus, scd
t
> propler nos, quod fldem, non cogniiionein Dcus

, . , ad jusiiliam bominibus repulai. Nam cognilio ve \ - lut negotiatoriam quamdam dispositionem babel,
. , \,
soli coguilo assenlicns, sed Cbrislianonim fldes
; , non sic; non cnini eoruni quae cognoscunlur, ed
, quae speranlur csl fuudamcntum sive substanlia.
. \ Quod vero lenclur firmiler non speralitr. Quod
- , enim quis habet, ail Aposlolus, quid euatn sperat ?
.
Quod nuiem uoslram cognitionem fugil, noeiruin

fldes (acit, spondeus proprta firmilate quod non
. , - apparet. Sic enim ait dc fideli Apostolus, Quod
. invitibilem tanquam videns fortiler luslinuit
Va ; \ nus igiiur qui per cognitionem frustra inflantem,
* , divinain essenliara posse dignosci autumat. Non
; . D enim homo ita magnus, ul comprebeusivam suain
' , facultatcm Domino xquare audeal. Quis enim, i n > , ,
quil David, in tmbibus wquabitur Domino ? nequc
\, , enim quod quacritur ila parvum esl el extte, nl
. , , ralionibus buroanx brcvilatis possil comprcbendi.
, , Audi Ecclesiastcin sic consuleniem: Noli proferre
verbum ante faciein Dei. Quia Deus, inquil, in
. "
coelo sursum, et tu in lerra deorsum . Deinonslrat
, , autem per boruin elemenlorum mutuam conjun clionem, imo vero dislanliam, quanlo divina natura
* .
bumanarum ratiocinationurn e.xcogilatione esl eu
u
1 1
IT
blimior. Quanto enim sidcra digitorum lactu sunt altiora, tanto, imo vero mullis parubus, qua3 oinnom
intellectum euperat nalura, terrenis cogiiationibus et raiionibus superior cxstal.
1 1
P*al. LXXXV, 6.
Ccn. xv, 6; Rom. v i , 3.
L x x x v u i , 7. " Eccle. , I .
" Rom. v m , 44.
Ilcbr. x i , t 7 .
1 1
943
S. GREGOIUl NYSSENI
941
Ergo cum didicerimus quantum natura discrimcn

est. in proprris terminis quietc el tramquiile ma, ; ' . 'ncamus. Tutius enim simul et rcligiosius, plus quam \
quod intelligitur, Dei majestalcra ei magnificen ,
tiam csse credere, quam quibusdam opinionibas ,
gloriam ipsius circumscribentef, nibil supra illara
. \ *
ptilare; praeseriim neque si quis tutum esse dixerit,
, -
divinam esscnliam non curiose et sollicite perscru- *
tandam, ut inenarrabilem el bumanis cogitatio- . nibus incomprehensibilem, el intractabilem. Nam
,
obscura velle conjectura pertingere, et aliquam , \
occullorum cognilionein ex humanarum ralionura
* commentaiione scrutari, falsis opinionibus et com- . ,
menlitiis adiluin et conscquenliam praebet, quia
, ,
qui ea qure ignorantur eonjeclavit, non solum vc- . \
rum, sed el ipsum mendacium saepe, ut verum , ,
opinabitur. Evangeliorum aulem et propbetiae disci- , \
pulus, quod quidem est ille qui est, (am ex sanclis , \ .
Scripturis quas audivji, quam ex eorura quac ap- * \, * parent apta concinnitate, et per Providentiae opera ,
crcdit. Quid autem et quomodo esl, ut inutile simul . et incptum non exquiret, neque ullum dabit men- *
dacio contra vcriiatcm introitum; nam in nimis ,
anxie ct curiose inquirendo pcrversa et fallax ra- \ . \
liocinatio locum invenit, sed omni curiosilate ,
cessanle prorsus omnis aberrandi necessilas abs- *
condilur. El quod vcra ratio adest, ex hoc dis- , *
cendi, quomodo Ecclesiarum haereses in varias el .
discrepanles de Deo opiniones cum errore defle- * * \
xerint, cum alius secundum aliquam aliam mcnlis ^ . * \
molionem seip3um deceperit. Ut etiam hi ipsi de
tjuibus est sermo, in hoc impietatis baraihrum
; * *
lubrice oorrueninl. Annon omnibus essel lulius secundum Sapienliae consilium non quxrere pro- ; '* \
lundiora, scd m quicle simplcx Gdai deposilum , ,
inviohbile et inlactum sibi ipsis custodire t Sed

postquam penitus coepil hominum vilitas el vanilas, *
leraere per ea quae mcnte comprehendi non pos- , \ \
sunl, incedere, ac decretis flnnare vanse opinionis , \ suae commenta : inde longus catalogus eorum qui , , veriiati bellum inferunt, inter quos hi eliam ipsi * de quibus sermo est, qui c r r o m et fraudis do- , *
gmatista? apparuerunt, qui quod Deus cst, circum- , \

scriplionc quadam complcctentcs, propcmodum
, '
aperie suam opinionem velut idolum fingunt, dum D , .
lianc intelligentiam quae esl in eorum ,
deificant, ul quas nulla ralione in divina naiura
* , *
cernatur, scd ipsa sit Deus, vcl Dei essentia. Alqui "\
fortasse oportebal eos ad sanclorum chorum inspi- \
cienles, propbetas iotelligo cl pairiarchas, quibus , * *
muUifariam multisque modis veritatis sermo i n - ,
sonuil; et postea ipsos eliam inspectorcs et m i - * ,
nislros faclos verbi, cum venerari fidei dignaro
^
auloritatem eomin, quae at> ipso Spirilu (estata .
sunt et conflrmala, tucn illorum docirinx ct cogni-
tionis terminis inststere, neque audcre in bis quae * \
sanctonim comprehensio non afllrmavit. Illi cnim,
*
tunc humanae vita? incognitum Detim, proptcr pra> , \
valentem circa idola errorem perspicuum et notum
6V
945
CONTRA EUNOMIUM L I B . X I I .
94G
* - bominibos facientes, lum ex miraculis qux in

, tav \
ipsius operibus elucent, cum ex nominibus, quibus
varietas divinae virlutis intelligilur, ad divinx na , ,
lurae intelligenliam- tanquam manu ducunt, magni , ^
ficeuliam solam eorum quae de Deo consideranlur,
\ . \ \
bominibus nolam facienlcs; essentiae aulem ratio , , , ,
nem, ut quas capi nullo modo possit, neque quid
, xal
afferat lucri et commodi bis qui nimis anxic ct
, \ , \ , curiose perquirunt, ineffabilem et non pervesliga \ \ , , \ bilem dimiserunt. Elenim etiam alia omnia certo
,
facta esse narraverunt, coelum, terram, mare, leni* ,
pora, saecula, et quae in eis sunt, crcaluras. Quid
, . aulem borum unumquodque, et quomodo, et unde,
,
lacili praterierunl : sîc etiam de Deo quia cst, et
\
quaerentibus se fil remuneralor
consulunl cro ,
dere : naturara autem ipsam qnae supra est omnc
nomen, neque nominarunt, neque curarunl. Si
. '
, , eniln nomen aliquod ad declarationem divinne cognitionis didicimus, bacc omnia coramunionem
, \ , *
babeni, et proportionem cum ejusmodi nominibus
\ ,
quae alicujus bominis proprietatem demonslrant.
, \ \ , \
Quemadmodum enim bi qui quempiam sibi m , ,
cognilum, per aliqua indicia et- signa declarant,
\
ipsum ex bono paire orlum el ingenuum, si sic
. , sors tulerit, ei ex nobilibus dicunt esse, atque
, ,
divitiis clarum et dignitatc conspicuum, a?late flo ,
rentem, et in lantum corporc eminentcm, el qux
\ \
sunl ejusraodi dum dicunl, non naluram ejus qui
,
declaratur, sed quacdam signa ct notas eorum quae
\ ,
' - Q in ipso cognoscunttir, indicarunt. Neque cnim quod
, , generosum et nobile, neque pecuniosum, neque
, ,
illustre dignilate, neque quod aelate floret, et spe ,
clabile est, ipse bomo est, sed horum unumquod\ ,
que in aliquo speclalur. Sic etiam omnes vocee
\ , , sanclae Scripturae ad glorificationem divinam i n ,
ventaB, eorom aliquid q u in Deo declaraniur, w , \
gnificant, propriam sigmficalionem singulae pra>
.
bentes, per quas, v c l quod potens eet, vel quod
delerioris non est capax, vel qiiod non est ex causa, vel quod circumscribi non potcst, vel quod
in omnia habet imperium, vel omnino quid eorum quae in ipso consideranlur, docemur : esscnliam
aulern ipsam, ut neque intelligenlia perceptibilem, neque oratwne cflabilem, non curiose inquireiidam dimisit, silcniio colendam esse sanciens, dum vetuit proiundorum inquisitionem, el dum edkit
nou oporterc efferre vcrburo ante faciem Dei.
- ]) Ob eam caiisam qui omnera divinilus inspiralam
, - vocem perscrulari volueril, non inveniel divinas
, * - naiura doclrlnam, nec ullius eorum quae per eseen. " , liam subsisUint : undc in rerum omniuin igooran , \ tia et caligine degimus, priraum oos ipso igno . rantes bomines, deinde eiiam cactera omnia. Quis
; enim esl qui suae propriae animae cognitionero per ; , ; cepiam habuil? Quis novit ipsius essentiam? An
, \ \ ; lnaterialts est, an immalerialis? pure incorporea,
; ; ; an quid in ea corporeuni? Quomodo nascilur, quo; ^
modo temperalur? unde in corpus insinuatur?
; \ quomodo abscedit? Qnid babei quod cotligel el
, \ ;
inl<Hrmedium veniat ad naturam corporis? Qno ; ; \
modo lactum fugit ei figiirse omnis expers, pro9
Hcbr. xv, 6.
947
S. GREGOWI NYSSENI
pria qoadara circumscriplione comprehenditur ?

Qua?nam secunduni operationes ejus differeniiat
Quomodo eadem etiam supra coelum extendilur,
duni curiosa indagalione quae sunl iuvisibilia i n vestigat, alque etiam ad maleriales alTeclus delabiturpondere corporis allracta, iramqueet melum,
dolorem et voluptalem, misericordiam et saeviiiam,
spem el meraoriam, ignaviain el audaciam, amicitiam et odium, et omnia quai ex conlrario animi
fjcultatibus efficiuntur : quae qnis animadvertens,
cogilaverit quemdam populum animaium in
eeipso coitione quadara coarctalarum et comparalarum babere, cum eorum quae dicta sunt unumquodque permuUum a ca3leris dtfferal? et qua
parte pnevaleat, el in reliqua iinperium habeat,
etiam vis illa ratiocinatrix taliura motionum
dominationibus et imperiis succumbat et subjiciatur, atque ex seipsa suam eliaro operam ad tales
impetaa, veluti domino coidam tyrannico conducal? Hanc igitur vim multiplicem et multiformem eorum qu& in animo inieHigunlur, quis ex
Scriptura divinitus inspirala nos docuit? Ulrum
unum quiddaiu esl ex omnibus conlemperatum,
et quas contrariorui inier se iempcralio et conspiralio, ut quod umim csl, mulia sil? Scd borum
quidque separatim intellectum, velut in amploTase
aliquo, nempe aniroa inclusum esl? Ei quomodo
omniiini sic incumbenlium sensum non babemus,
conHdentes simul et formidantes, odio habentes ei
diligentes, dolenles et gaudentes, ct aliorum om- ^
nium confusum el permistum intus molum habenlcs, sed parliculatim ipsorum potenliam cognoscimas, cum aliquid horum, aliis quiescenlibus, prsevalet ei exsuperat? Quaenam penitns composilio
baec et dispositio, atque mulluin inanis in nobis
spatiosa capaciias, ita ut cuique proprius locus sit
assignatus, velut quibusdam mediis et inlerjertis
gepimenlis probibilo ferri ad viciui commercium
el coramislionera ? Uoc eliam ipsum si pcr essenliam ira subsisiU, vel metus, vel reliqua qtiae dicla
eunl, vel quenam motiones non eubsislemes exsislunt, quis sermo explanaverii? Si enim per se
subeislunt, non una est anima, sicul dictum est,
sed quaedara animarum in nobis coitio compre-
94*
,
\
, * ,
* , \ , \
, \ , \ ,

; -
,

; *
, \

\ *
\ ; *
,
;
; *
* ,
; ''
* \
; \ \
, ( , '
\ , \ ). \
* * ,
; \ * , \ ,

, \
; , * , ,
, ,
; ,
, ,
,
*
.
, \
, , ; *
,
bensa cst, cum horum quidque in peculiarem, et D \ ,
circomscriptam animam secretum sit ac distinc-
lum. Quod si quamdam inotioaem qua* subsislere ; ,
iiequeat, hasc nos putare oportet; quofhodo quod , * , \ , \
noo eesentialiler exsistil, nubis dointnatur et i m - ,
perat, lanquam ex lyrannide nos in servilutem
*
trahene, quodcunque boruni pra&valucril? Et si
,
aniifta q**id esl quod menle percipiaiur, quomodo * , * , *
in intelHgibili, quod mullis conflatum cet parlibus
\ .
ct compogitum, poieet considerah, cum lalis notk)
abbque corporeia bis qualiialibiis proprie speclari debeat? Et auclrix anima? polentia, et appclitrix,
cl allrix, et immtiiatrix, et quod omnia quidem corporis mcmbra nulriunlnr, non tamen per omoia
scnsus penelral, sed a?que ac quae sunl inanima, nonnulla in nobis sensu carent, cujusmodi suot
ossa, cartilaginea, ongues, el pili, q u alunlur nec scnliunt.
Souiipcrfccum igitur animae opcralioncm, quis
\
040
CONTKA EUNOMItJM, U B . X I I .
1)30
6 , ; \ \ esl ille qui novit, dic mibi? El quid dc anima lo*

; '' - quor ? Sed neque carnis ipsiug corporeas qualilatcs

demonstraias evidenli aliqua ei clara comprehen .
sione vcnatus est. Si enitn quis ratione, quod ap , \ parel in ea ex quibus componitur, dissolveril, el
* - subjectum qualitalibue denudatuin in seipso cogno, ."
scere contenderil, quid hac speculalione comprc * , , - benderit nou video. Cum entm a corpore colorem
, , , ,
et figuram abstraxeril, gravitatem, quanlUatem,
, \, srlura in loco, motum passivum et activum, rela '
lionem ad aliquid, quorum unumquodque* ex S *
, , corpus non est, haec lamen omnia in corpore epec ; *
tanlur, quid reliquum erit, quod corporis ralionem
, susciptt, neque per nos ipsos inlclligere possumus,
. ' ,
neque ex Scriplura didicimus. Qui autem aeipsum
; \ \ - ^ ignorat, quomodo qoidquam eorum q u supra
, \ ' - sunt ipsum cognoscal? Qui vero ignorantiae sui
ipsius esl assuefaclus, annon per hoc ipsum doce; , tur, se ad nibil eorum quae exirinsecus sunl oc , '
eulta et abdita diversari et bospitari? Propterea
. et mundi elemeola sensu cognosciinue tantum,
, , - quantum ex unoquoque eroolumentum ad vitam
.
nostram licet percipere. Essenlia? vero ipsorura ra , , ,
lionem, neque didicimus, neque nescire damnum
, - facimus. Quid enim mihi prodest curioee et anxie
, \ \ perquirere ignie naluram, quomodo extendilur,
; - quomodo accenditur, qupmodo oblatam materiam
; ,
avide rapiens, non prius abscedit, quam quod sub ; jectum est, exhauserit el absumpseril? Quomodo
; ^ latet in venis silicis abslrusa scinlilla, quomodo
; * - f.rrum cum sit tangenlibus frigidum, flamroani
, \ \ elicil elgenerat? Quomodo ligna inter se allrita
\ ,
ignem accendunl? Quomodo in sole aqua resplen*
' - deus ignem facit? et lalionis sursum quae flt cau* sam et vim semper mobilem, et ouania ejusmodi
, ,
curiose indagare, et anxie inquirere praelerroittenles, tautum quod ex ipso emolumentum capi potest, ad vilam noslram cognoviinus, scienies quod
nihil minus curioso inquisitore babet ille, qui absque lali cura et anxieialo utilitalem capit.
\
Quamobrem ut superfluum ei inulile de esaenlia

eorum quae facla sunt nugari Scriptura prxter. misil. Ac mihi qoidem videlur quod tonitrui filiua
'
Joannes, cum magna voce suorum dogmatum prae , - cedenlia praconia inlonutseet, boc eliaui novisse,
\ , dum in One evangelicae historia dtxit * , quod
, d- D
1**
( > 9*"*> "
rtra, \, kar ' ,
quil, singula i t scritnrenlur, ipsum quidem mnnolpat .
dum qul tcriberentur libro$ po$$e capere arbilror.
, Hasc oninia cum dixit, non intelligit aegrorum sana * lionum miracula, borum enim nullum non comme \ ' - rooralum prslermisit bisloria, elsi non nomtnatim
. "
oranium sanalorum raentionem fecil. Cum enim
, , ,
dicii morluos exsuscitari, caecos videre, surdos au ,
dire, claodos ambulare, el ruraus omnem morbuin
xa\ ,
el languorem aanasse, nullum per haec miraculum
, reliquit, cujus non sit facia in historia commemo ' . '' ralio* universalibus notiliis singularia conplexus.
, Sed illud foriasse ex profunda cognitione evange%
m u l l a
1 9
Joan. x \ i , 25.
$ i n t
a l i a
$ u n t
acta
i n
S. CRECOIUI NYSSENI
951
lisla dicit, quod majestas Filii Dei nun ex miracu-

losis per carncm operibus solum cognoscenda csi;
haec enim parva sunt, si cum reiiqua operum magniflcentia exquisile comparenlur. Tu vero respice
in coelum, vide in eo pulcbritudines, iransfer luam
cogilaiioiicm per terrae latiludinem, ad aquse profundilates, mundum menle complexus, et transmimdanani naluram ratione cuui inlellexeris, bacc
nosce vera ejus qui lecum in carne conversatus est
opera. Quae, inquit, si singula ecriberentur, quid
el quomodo, et unde, el quanluiu, supra mundi
capacilaiem doctrinae de ipso mundo erit pleniludo:
quoniam enim omnia Deus in sapientia fecil, lerminum aulem l)ei sapienlia non babel : Inletligenti(v ejus, inquit, non esl ttumerus *; igilur propriis
mensuris terminatus mundus in seipso inliiiita? sapientiae ralionem non capiet. Si igilurmiindus lotus
minor esl, quam u l Doniini operum docirinam possil capere, quoi mundi de Deo universoruin enarralionem capienl ? Fortasse neque blaspbema et impia
lingua negabit infiiiitis parlibus majorem csse fao
lorem el auctorem omnium, q u sola ipsius volunlate in rerura nalura producia sunt. Si igitur omuiscreatura sermonis desetpsa facii non esi capax;
boc enini magnus Joanncs testalur sccundum id
quod diximus, quomodo buniana brevitas lolum de
domino creaturae sermonem captet ? Dicant magniloqui isli, quid esl bomo univcrsi comparalione,
dum considcralur? Qtiale geomclricum punctum,
052
;

. ,
, \
^
* ^ ^ ,
, \ ,
. ", \,
' , , \ ,
\ ,
.
,
,
, \, * ^
.
,
^,
\ ;
,
,
.
\ *

;
, ,
;
ita individuum? Quid Epicuri corpusculorum sic C ^ ;

anitate eorum qui ba3c conlemplanlur exlenualur, , \ ,
ct prope id quod non esl fit, ul humana brevilas
'
cum universo comparata esi nibil? Sicul cliam
, \ ,
magnus David ait, praeclare mortaliura infirmilatem
,
medilalus, Quoniam subttaniia tnea lanquam ni/ri
.
tnm anie ie
: non absoiute nibilum esse dicens,
, ' ,
sed nibile similem, quod supra raodum est brevo
;
cum eo quod non cxsislit facta comparalione signi .
ficans.
" , Verumtamen a tali natura concitati, adversus
ineffabilem polentiam sua dilatant ora, et appelia- ,
$ tionc una ineffabilcin tialuram meliuntur, noiniue Dei essentiaro conslringenles, ul ,
advereus Unigcniium sibi ipsis per ba?c blaspbe- ,
ntiae viam stemaut. Cm aulein magnus Basilius D .

cmcndasset deceplam el falsam opinionem, et quasdam de uominibus cxposuisset, u l quae ex naiura , \ ,
non sunt, sed ex hominum invenlione seu com- , '
luento rebus ipsis indila sint, tanlum absunt, ut ad Veritalem revertanlur, qain polius veluti visco , ' , \
culdam adbxTescunt bis quae ab ipsis dicla sunt,
, '
neque desinunl a capliosa el fallaci argumenlalio , ne, neque ex commentalione mcntis dici
.
, sed n a l u r esse repraesentaiivura definiunt.
, \ Oinncm igitur scrmonem pcrsequi et recensere, et
\ ,
delira prolixaque ad verbum apposila nugatione
\
banc evcrterc conari, longi cssel olii et temporis
il
1 0
Psal. CXLYI, 5.
Psal. xxxvin, 6.
9SS
. * -
juov
* * ,

, ,
; , ' , \
. ,
^ * \
,
, ,
*
\ -
, Tivt \ .

* , . ' *

\
'
*
.

,
, *
, \ , -
e t
multi, quodque magna a negoiiis vacuitale et a rebus

gerendis avocalione indigeret. Queniadmodum audio
Eunomium supcr lliacuin bellum annorum multiludine Iaboriose et sedulo, el in tranquiiiilate oiulla
incumbentem, in multo somno boc somniura sibi
confinxisse, quaerenlem diligenter et solerler, nou
quomodo interpretclur quid eorura quae intelliguutur, sed quomodo ad dictiones sensa coacta perlrahat, alque sonantiores voces colligenlem ex quibusdam scriptis. Et quemadmodum mendici propler
penuriam veslis ex laceris et delrilis quibusdam
panniculis tunicas acu pungenies consuunl: sic el
bunc aliam alibi dictionem decerpentem, per has
sibi bujus oralionis ceulonera contexuisse, non
s;ne miscria verborutn commissuram compiiigenleni
componenlem, cujus lubrica et juveoilis ambitio
ad certamen viro ad veritaiem spectanti lam repudianda est, quam atbletae alicui forli el nalu grand i o r i , neque amoribus amplius idoneo, superflutts
cl comptus imiliebris cullus et ornatus est fugiendus. Sed totius argumentaiionis et conalus
scopo brevilcr percurso, longas verborum ambages et circuitus jubcre valere censeo. Igitur dictum
est a nobis (doctoris enim sermonera mibi proprium et donieslicum facio) dc divina natura nos
perexiguatn el obscurain valde per raliocinaliones
perceplionem ct comprehensionem babere : vemratamen nosirae facullatis exiguiiale conlentos per ea
iioimna quaj de ipsa pie dicuntur, suflicientem cognitionem nos colligere: borum aulcra nominum
.

,

"

dicimus
nonqua?dam
esse omnium
signiticationem, scd
eorumuniformem
quae insunl
Deo, alia ,
*
vcro eorum quae ab eo abstint, notaliooem babere,
*
ut cum justum ipsuro et incorruptibilem dicimus,
, , , justo quidem ine&e jusiiliam, incorruptibili vero
.
non inessc inleritum demonstramus. Licet rursus
, $
etiara roulatis significalionibus vice versa Deo uo,
mina cobxrenlcr accommodare, ita ut boc quidcm
quod nullo modo convenit, quod ipsi proprium
\ , *
est, eo vcro quod adest, quod ab eo est alienum
, *
reprxsciuelur. Nam cum injuslilia justiliae contra *
ria inlelligatur, ct inlcritui scteruitas adversetur,
, * . *
fas csi convenicnter uti in Deo conlrariis, neque

aberrarc ab eo quod convenit, diccndo semperquc

, , \ ipsura cssc ct injuslum non esse: quod buic aequale
est, nempe diccre ju&lum csseel non intcrilura acci .
pcre: sic eliam rcliqua nomina quadam transsum \ ,
plionc significalionis ad utramque dcclaralionem
\ *
apte et congrucnlcr se baberc asscrimus, ut bo num ct immorlale, el omnia quae simili forma cflc, \
runlur ; potest cnim unumquodque borura , alitcr
. ,
atque aliier transsumptum, ct quod incst ct quod
, \ \
non inest in diviua nalura indicaie. Iia ut figura
, \ \ .
- nominum mutata, pia in subjcclo inlelligenlia maneal imniobilis: ideni eniin cst Deura improbilatis
, ' * noii capaccm dicere, et boiiuro nominare; et Im , ;
morlalem confitrri, cl seuipcr vivcntcm diccre.
.
ISuIUni enim in iis sccunduia signiflcalum diilcrenliam intclligimus, scJ unum utraquc orationc
S.
955
GREGORU NTfSSEM
956
nesigniflcamus
galionem alicujus babere videalur.
,
Eodem pacto oronium principium Deuro dicen-
les, et rursua , id eat, carcDiem principio, ,
nominanles, nihil quoad sensum pugnamus, utro- , '
que nomine principem ct auctorem univerw decla- \ .
, ,
rantee. Quare sive principto carenlem dixerimue,
, eive uiiiversi auctorem, boc quidem qaod inett,
c . , ,
allero vero, quod non inest expresaimus. Gum
fas sit, sicul dictum est, per sigtiiilcalorum immu- ,
,
talionem, nominum significaliones in contrarium
cransmutare, et nunc quidem diseentaneo no-
* \
mine per quamdam transBgurationeni quod inest
. " \
DOlum fleri, et aliero allerum : licet entm pro
eo quod dicerelur, Frincipium ipse non babet,
, ,
deAnire ipsum csse universi principiuin, el conlra
\ ,
pro hoc, ipsum solum conflteri modo ingenito . "
quamvis
hoc
qaidem
p o s i l i o n e m , t i v e affirmaiioiieiii i l l u d
tero
ablaiionem
seti
eive ingenerabiliter subsistere. Ita ui verba quidem videaniur ligurae iinmutalione diiiercnler sc ba- , \
bere, intellectum vero \n his quae dicuntur, unum
.
umdemqiie permanere; hoc enim esl quod stu- \,
diose perquiriiur in bis quae de Deo insiiluuntur
\ '
sernionibue, ut non verborum suavem et dulcem
' ; \
sonum, quodque concinnum et modulatum, alten.
damus, sed ui piam intelligenliam excogitetnus, per
, quam decorum de Deo exislimationi conservetur.
,
Quoniain igilttr pium esl ralionem complecii uni- \
vcrsi auciorem, ipsum causam non habere super ; , '
positam : bac senlentia nobis firmala et manenle,
, .
quaenam amplius roente praedilis el reclc judicanli \ ; ,
bus verborum conlroversia et pugna relinqniiur? , ,
Cum vox omnis qua tale animi sensum enuntiatur
, , idem exprimat. Sive enim principium ipsum cl ,
causam universi es*e dicas, sive principio caren- \ ,
teni csse eum nomines, sive ingcnito modo esse, \ . \ sive ex aelernilate subsistere, sive univcrsi auclo \ , \ $
rein, sive ex nulla causa solum, haic onmia bujus- , \ modi aiqualia sunt quodam modo inter se, quan-
ium ad significatorum vira allinct. Ei vanus est , *
qui reluctalur et conleodil circa laiero vocis so-
iium, tanquam non in menle ct seutcnlia, sed in
, ],
syllabis etsonis consislat pielas. Hac igitur inlelii , \
gentia a doctorc articulate dislincla, pcr quam bis
qui non bseretico velamine obducti sunt el operti \ 6
licet perspicere, quod numen quomodocunque se , \
babeat, secundum naluram omnem fugit laciura \ *
sensumque, el intellet lum superat, omnique cou- D , , prehcnsione quae rationibus conslat, sublimior est ,
et allior; bumana aulem inlelligentia curiose et .
eollicile pervesligans et perscrutans, quibus polest |
arguroeniaiionibus inaccessam el excelsam expetit et , ,
attingit naturam, neque tam acule cernens, ut clare ,
ct evidenter quod inaspcclabile est queai inlueri,
.
neque omnino iia ab accessu et propinqualione
\ , \
sfcjuncta, ul nullam possil ejus, quod quaeritur, \
adumbratam imagincin capere; sed partem aliquam
\ ,
de eo quod quaeritur per raliocinalionum laclum
, ' \
conjeclura assecula est, partira vcro ex eo quod ne- , .
qucat ipeum pcrspiccrc, quodaiomodo cognovii, vcl" ^ ,
.
957
9^3
* . ut cognilionem evidentem , quod super omnem

scienliam sit, id quod quaeritur, statuene : nam qua*
^ , \ . dissentanea sunt, nec in divinam naturam caderc
\ possunt, iniellexil : cl quaecunque de ipsa decet
' opinari, non novit. Non lamen illam ipsam quaenam
sit de qua baec ralione colligit conspicere poluit;
\ \ \
, , sed ex eorum quas inaunt, et quae non insunt cogni , tione novit, quod solum videri potest. Quod longe
quidem ab omni malo firmaluiri est : in omni au .
tem bono intelligilur. Quod quidem omnino Ule
\
est, quale dico ineffabile, et raiionum momenlis
,
iucomprebensibile et inaccessibile esse. Cuni igitur
, .
omnes iodecoras noliones quas in divina nalura animus possel suspicari, magisier el doclor nosler
perpurgaveril : quodcunque vero predicabile et laudabile Deoquc decorum in ipsa intelligcre consuluerit et docuerit, ita ut neque corrupiibiliura quidquam, neque eorum quae pcr geiieralionein ia
rerum naturani preducu sunt, priina causa sit, sed cxlra nomen talem suspiciunem el cogilalionem
intelligiliir. Atque ex negatione eorum quae oon iusuut, el ex aflirmatione eoruin quae pie de ipso
iiilelliguntur, quia cst, cotnprebendilur.
- IIie tamcn vebemens veritatis oppugnator, dictis
, \ rcluctatur, atque vult lalcm verborum sonuin, vocem dico, Dei cssenliam manifeste
, ,
dcmonstrare. A l cuivis perspkuum et clarum, qui
. \ mediocriler usus nominutn considerarit, quod incor
ruplibilitas pcr privalivam particulam, nibil eoruin
, ,
Deo adessc, neque interifum, neque orlum signifi , ,
. \ \ cal. Quoniam et alia multa nomina qtiae siniili voce
dicunlur, abstraclionem ejus quod non inest, non
posilionem cjus quod esl oslendunt. Illud nempc
, *
\ , innoccns et immoeslum el iqnocuum, imperlnrba\ , , , \ . lum, iinpalibile, incomprebensibile et alia id genc , \ r i s , dicunlur quidem vere ha?c, et velut oalalogus
quidam csset cl recensio eorum quae iu deterius
, . - intelliguntur, a quibu* Nunieii separatum est. Non
. C tanien quid sit, id dequo dicunlur, per baec nomina
sermo exprimil. Quid enim non saiium, per qux
, * ;
audivimus edocli sumus? Quid aulemsit, corum
, .
" \ ; quai sunt dicla vis noti iudicavil. Quemadmodum
, , - cnini si quis de bominis natura dicerc aliquid cupiens , ncque inauimum dical, neque sensu (arcns,
, , ,
neque volucre, neque quadrupes, neque aqualile;
* , \
quod quidem esl non demonslravit, sed quod non
\ ,
est cxplanavit, neque mentimr hasc de bomine cnar .
rans, neque tamen clare subjcclum deinonslrat.

, - Eaderu ralione niulta talia cum divina natura d i ' cuntur, ea in quibus Deum esse opinari oportet di<
. \ scimus : ipsum autem, quid tandcm esl sccundum
essenliam, per dicta non docemur. Fugienles au, ' lem omni caulione absurdas aliquas noliones, in
, D bis quas habere debeinus de Deo opioionibus, animis inserere, nmllis ct variis cognominibus in ipsum
. *
& * usi sumua, sccunduDi cogitalionum diflereniiani
appellalioues accoiamodantes. Quoniam euim nul
- lum nomen divinnc naturx coraprcbensivura inven lum esl, quod ad ipsius subjccii naluram declarandain sit ordinatum, propterea inullis nominibus
, ,
\ ' secundum diflerenies noliones, cujusque pcculia . rcm quaoidain de eo noiionem facienies, Numen
\ appeilanius : ex mulliforrai variaque de eo significalioiie ad cjus quod quccrilur cognilioncin quas, ,
%
959
S. CRLGORII NYSSENI
96*
dam nonienclaluras veuantes. Inlerroganlesenim ^ ^ *

*
nos ipsos et perquirenles, quid sit Deus, differenter
pronuniiamus, velut quod est super constitulionem \ * ,
\ ,
et administraiionem eoruin quae s u n l ; quod non ex
causa exsisientiam habet, sed rcliquis omnibus , . *
* , .
causa cur sint exsislil; in quo ortus et principium,
interitus el finis non est, neque in conlrarium mu-
tatio, nequc praeslantioris imininutio, neque malum ,
in eo locuni babere polest, neque bonum abesse. , \ . ,
Qnod si quis lales nolilias noininibus velit percipere,
*
nccesse esl omnino illum \n detcrius mulalionem
non admiltere, el immulabile el invariabile notni- ,
uare. Hoc aulem videlicet primum universi auclorem cl causam Deum esse dicere, idcin esl ac inge- . * &
niluin appellare, et incorruplibilem, quod inlerilus , capax non est, inimorlalem aulem el indeficienlem, g ; \ , ,
quod in nullum desinal lerminum, omnipotenlem , , ,
autem quod universo praesit et imperel; el sic alia \ , ,
omnia secundum pias opiniones nomina fiogentes, secundum differenlias cogitalionum aliter aique alU
ter nuncupamus; vel potenliam, vel imperium, vel bonitatera, vel quod non ex causa est, ?el quod i
perpeluura permanet, per nomina significanles.
\
Dico igitur hujus nominum ficiionis bomines
CS3C dominos, pro arbitrio judicioque cujusque ,
convenienter appellationes subjcclo accominodan- .
les, nibilque absurdum esse, quodquidem ut for- * , \
,
midabile et borribile, ut nos lenificct, iste scri
ptor obtendit, nempe reccntiores nominum posi\ ,
liones confiteri in re qua cognoniinalur in
' . ,
ipso Deo: non enim vocabulum Deus est, neque
* . '
in voce et sono csse habet. Scd Deus quidein est C * , \ . per seipsum quod quidem unquam esse credilus

csl : nomiualtir autem ab bis qui invocant, non *
ipsum quod esl (ineflabilis enim est nalura ejus *
qui vere esl), sed ex bis qua3 operari ct cflicere in , * ,
vila noslra credilus est, cognomina babet, quale ,
el boc ipsum quod in promplu dicilur; cum enira
\ , * Deum ipsum dicimus, inspeclorem el explorato- , .
rem, et abscondilorum pcrspicacem cognitorem , *
comineulantes vocamus. Quod si operalionibus , prior exsislit essenlia, intelligimus autem opcra- * ,
liones per ea q u senlirous, verbis vero qtiibus ;
possutnus enunliamus; quis amplius relinqtiitiir
\ , \
inelus noroina recentiora et junioia rebns ipsis * * dicere? Si enim non prius aliquid eorum quae de , Deo dicunlur interpretamur, quam animo conce- ^ * ,
perimus, inlelligimus aulem ex bis operationibus
per quas docemur, praecedit aulem operationcm * * '.,
virtus, virtus vcro pendct ex divina volunlate, volunias aulem in poteslate divinae nalurae reposita , \ \
est: nonne igilur diserlc docemur, quod rebus ad- \
nascantur eorum quae insunt significaiiva? appella- ; \ ,
tiones, et velul umbrae rcrum sunt voces ad mo- ,
tiones eorum quae in ipsis exsislunt tigurata?? A t - \ ,
que baBc ila esse clare persuadel divina Scriptura
, pcr magnum Davidem, qui veluti pcr quaedam
. , \,
prupria ct agnata nomina, quae ipsi ex opcraiione , .

coguila erant, divinam naluram sic appellal. Mi- , ;
$cricurs inqnil, et miscrator Dominus, lottganimis
.
9
,%1
CONTRA EENOMIUM, L I B . X H .
9<&
; ,
tnullum tnitericors**. Quiil igilur dicunl? Ulrum
; * baec nomina operalionis liabeul significantiam vel
" \ ; naturse? non aliud quis praeter aclum, sive ope * ralioncm dixerit. Quando igitur operalus misera . \ tiones vel misericordiain, Deus ex illa operalione,
, \ . ; hoo nomcu oblinuil? Num ante bumanam viiam?
\ \ , - Et quis erat qui miscricordia indigebat? Sed post
' , peccatum omnino: pcccalum aulem post bominem.
; " \ , Ergo post hominem niiserandi actus et misericor |&- dia; nomen. Quid igilur? Nunquid et Davidem
, , condemnabit, qui supcr propbeias sapiens, qnia
\ , ' per quae Deum novii, per liacc nominavit? An
\ - eliam advcrsus ipsum nolilein illam tanquam ex
tragoedia dictionem prolendens rccalcitrabit, quod
;
non oporlel beatissimam Dci vilam nominibus ex
' , \ - hominum coramentalione ductis exsullarc, quae in
, seipsa sola anle intelligeiuium ortum exsulta, . bal? Dicetcnim plane qui Propbetae causam agere
* \, voluerit, quod divina certe nalura in setpsa sola
. exsullabat, ct ante inleiligcnlium geiicralionem;
sed inens bumana, quantum capU per bas opcra ^, ' tioncs edocla, tanfum alloquilur. Nam ex crealuraruin tnagniiudine et pulcbritudine, proporlione
,
. quadam' Sapicnlia d i c i l " , omnium opiGcem et
\ , gcnilorem considcrari. ln divina aulem et exsu . perante omnem intellcclura essentia, lales appella , ,
tiones celebranius, non illam cum exsullaiione
, , - laudantcs per qua3 nominamus; scd nos ipsos por
; " \ ca quae dicuntur dirigeutes ad occullorum cogui . \
tionem. Deinde Domino dicil Propbela, Devs meus
, \ ' C e$ fu, quoniam bonorum meorutn eget . Quo ,
modo igitur bealissimam Dci vitam, sic nos, sicui
iste auluroat, exornamus, quara Propheta prsedicai
piv , ,
bumanorum bonorum non esse indigam? An pro
verbo , nominare, excogilavit verbum
, .
, * - -, quod esl exsultaref Alque audimus ex
bis qui recte verbo utuntur, et qui exacia subtili, .
6 - tate verborum usum didicerunt, non pro nuda significalione boc verbum construi, sed
.
boc lale vel notiim facerc, vcl declarare, vel signi ,
* - ficare, vel aliud quiddam tali modo dici. Ver \ - bum autcm idcm cst, quod exsultare,
- gloriari, talari, ct si quid talem significationem
. ' habet. Ilic autem dicit nos nominibus, ex mentis
commentalione ductis, vilam bealara , id
,
1
/ , . ^ est, exornare. Nos aulem divinae naturae quae om

ncm superal bonorem, aliquem adjicere honorem,
" ,
humana infirmilate majus arbitramur; aliquid au .
lem eoruru quae in ea ccrnunlur, notum facerc et
\
celebrare verbis ct nomiuibus pie ct religiose i n , \
tcllectis conari non inflciamur. Ideoque quanlum
\ ,
fas esi, pietalem spectantes, non cx causa super
, * eminente primam causam subsislenliam habere
comprebendimua, quod quidem si u l verum quis
, , \
approbel, laudabile fuerit propler solam veritatem.
\ .
Si autem ut majus reliquis quae de divina natura noscunlur, id judicel, et propterea hac sola optoiooe dicat Deum gestienlem et kelanlem, ut aliquo superemineMiura exsullare boc solius Eunof
Psal.
c u , 8.
"
S a p . , 5.
"
Paal. x ?
2.
96o
S. GKEGORIl NY6SENI
06
niii inusae fueril dicentie, ipsain in seipsa exsullare, quara certe et essentiam, et beatam, et divinam vitam nomihat.
Sed audiamus, quomodo secitnduin modum usui
'
congruentem et praecedentem formam (sic enim
, \
eodem modo formatis nominibus rursus nobis efflorescit ei sese osienlai), quomodo per haec dis- \
solvere inquit de eo conceplam optnionem, ac de- ,
ceplorum ignoranliam coercere. Ular enim ipsius . ditbyrambislae simililer desinentibus vocabulis : 1
Qui diximus, inquit, quod ea q\w ex mentis com- \, *
,
*
mentaiione dicuntur, solent cum vocibus dissolvi,
ItU addimui : Deus quidem etiam tacentibns et lo- , )

quentibus iis quas $unt in rerum nalura, etiam an- , ,

tequam (acta es&ent nomhia, erat et est ingenitus. .
Discamus igilur aliquid commune verborum exco- , , ,
& *
gilationi, vel nominum posiiioni cum rebus ipsis,
.
quas aliqua nominum et vcrborum voce noiamus.
Qnare si Deus est ingmilo modo ante bumanam ;,
consiituiionem, deelaralivam talis opinionis vocem
lanquam sono diffusam iwpropriam oporleat judi- , *
care, si secundum humanam nolionera fucrit no- . ,
. '
minata : baud enim est idem, esse et dici : sed
. * , est quidem natura, quod quidem esl Deus. Dicitur
auiem a nobis quantum fuerit possibile enuntiare ,
, ' propter naturse noslra egestatem, qua? in anima
affectus incognitos sive inconspicuos babet, nisi * .
per vocem et oralionem evoluti fucrinl. Ergo ,
jpsum non ex causa esse intclligenles, conwienta- .
, , '
tione quadam banc notionem per ingenili vocem
; p , \
enuntiamus. Quodnam igilur damnum ei qui sic est,
quid sic esl, a nobis nominari ? Non enim ex eo quod \, *
^ .
dicalur ingenilus, exsiatere ingcnerabililer dicilur
9
sed ex eo quod s i l , dici eliam ei advenil. Hoc ^

autem non intellexit subtilis et solers ingcnio,
neque a se posita manifesle animadvertil. Nam vel
certe cessasset eos qui per commentalionem
nomen efllngitnl, improbe inseclari. Animadvertite enim quod a i t : Quas per commentalionem efferuniur, simul cum vocibus dissoWunt u r ; Deus aulem est gcnilis prior, et priusquam
noniina imposiia essenl, c l eral et est ingenilus.
Yides quod esse, quod quidem est, habet anle
omnium lacemium ct loquentiuro exsislentiam,
neque magis neque minus quod est, ipse est. Verborum autcm et nominuin usus post bominum productionem excogitalus est, qui a Deo rationis et
orationis facultate exornali fuerunt. Si igilur crealura crealore poslerior est, omntumque creaturamm bomo csl ultimus ; propria autcm est hominis oralio; oraiionis autem parles nomina et verba;
nomen vero est : quomodo non inielligat,
se bis quae praestruit repugnare? Nos enim etiam
asserimus nomina ad rcs declarandas et significandas humana solcrtia invenia esse : ille vero eos
qui oratione utunlur, dtvina vita posleriores demonslrari confitelur. Divinam autem naturam esse
, modo ingenerabili, situl nunc est, et
scinper eral. Si igilur ille beatam vitam ante hoinines naios exsliiisae conQteiur (rursus enim rcD
, '
. H '
.
'
* * , \
, * , \ .
,
\ * ,
.
\

. ,
,
T
\ ,

;

,

* \ , ,
.

, ^ , ' \
965
CONTRA LUNOMIUM, LIB. X I I .
966
. volvcns eadem ular oralione), nos temporibus

* posleriores caios esse non conlradicimus, vertois
\ - vero el nominibus usos fuisse asserinmis, ex quo
, exsislimus, el ut ralionales sinuis, a condtlorc
accepinnis : auiem nomen cst propriae
notionis significalivum. Onine autcin nomen hu*
.
nianai oralionis pars est. Ergo ubi divinam nalu ram bominibus prius cxslilisse confitetur, appel. " ,
lalionem banc ab bominibus invcnlani natura
,
posleriorem esse consentil. Neque enim erat con
, senlaneum orationis usum anle bominum conslitulionem oratione ulciilium operalum fuisse, sicut
;
neque agricullurani anle eos qui agros eoleienl, neque navigalioncni anle cos qui navigarent,
iieque aliud quidqiiam eorum quae ad vilae necessilatem efiiciuntur, auiequani viia bumana consisleret. Cur igilur nobis repugnal, neque cogniias suas rationes sequiiur?
Hv, \, d , prat, inquit, Deus quod est , antequam factvs
.
\ . esset fiomo : neque nos boc negamus. Quidquid
, enim de Deo mentc el auimo cogitoscilur, boc anle
. ' mundi conslilutionem e r a l ; sed boc nominari dici . mus, posleaquam qui nominarel esse coepit. Si enim
, nominibus ob eam causani ulimur, u l rerum indc
nobis doctrina comparetur ; solum autem quod
, ignoiat, doccnte indigel; divina autem natura quia
oninem coniplectitur cognilionem, omni doctrina
prastanlior cst: per b;ve aulcm demonstralurquod
, *
non Dci gratia, sed noslri causa nomina ad cjus
, *
. qui esl declarationcm sunl excogitata. Non enim
ut ille se ipsum disccrcl, noincn nalurse
,
. accommodavil. Qui enim novil omnia, ei seipsuin
, \ , \ anle ouinia, syllabis ci verbis ad se cognoscenduni
( \ , C ut fert ejus nalura el dignitas, non indiget, sed ut
. '' * nos eorum qua? pie de ipso inteltigunlur, aliquam
comprcbcnsionera adipisceremur, verbis quibusdam
,
* - ei syllabis notiunum differenlias efformavimus, \e, luli signacula quaedam cl nolas per sertnonum effor raaliones, inlelligcntiae motionibus inscribenles , ut
. " earum quxadveniuni aninio impulsionum personos
\ inenlis conceptibus congruos vera et distincla at, . que inconfusa fiai dcclaralio. Cur igilur nostrum ar , * guit sennoneni, quo dicimus nomen
excogUatum fuissc ad demonslrandum absque ori , gine el principio Deum stibsistere, dum dicil, quod
\ \ \ Deus et loquentibus, el tacenlibus, et intelligemibus
prior, el ante eorum quse lacla sunl commenlationcm
, *
\ ; - ^ erat, el est ingenitus? Si enim aliquis cssel qui aslrucret, non priusipsum fuisse ingenitum quam a nobis
, \
nomen invenlum essel, venia dignus csset adversua
' ,
lalem absurditalem illa scribcns. Quod si ipsum anlc
. .
omnem sermoncm ei inlclligemiam exslilisse omnes
*
faientur; nominis autem posilio, qua inens enunlia , '
tur,romincnlatione inventa esse dicilur; scopus au , ' ' * lem contra nospugnae ei propositus esl, deiuonslrare
, - non ab bominibus cxcogiiatum esse boc nomen,
sed boc esse ante nostram consiilulionem, nescio a
, ' *
quo diclum : quid commutie babet cum proposilo
, ,
ejus sludio, nempe dicere, anle ea quap sunt, Detim
,
niodo ingenito subsistere, ct magno conatu confir ,
- marc posleriorem etse cummentalionem, et qua
dixit, aflirmare ? Hominum cnim csi insaniciuium
, ** ; " *
r
967
958
S. GREGORII NYSSENl
exislimare, cogUalionem quid anliquius csse lits > qui cxcogilanl. Estque prxterea quaecunque pro- \ ,
gressus enarrat,quemadmodum ncque illud senlien- , ,
tium, ncmpe bomines, quamvis Dei opificioruui u l -
. limoe, suae excogitalioni praeponere. Magnam vim
revera liabueril oraiio,si quidem aliquis cxinsania, ,
vel amentia Deuni csse comnietualionem pronun-
. ,
liaret. Si autcm baec ratio ncque est, neque fuit,
(quis enim eo sluporis et vecordiae adegerit, ut cum
*(
qui verc est, et qui alia omnia, quxciinque snnt,
, , \
ad generalionem adduxit, non essc per propriara
, *
subsislenliam aflirmet, scd pcr nominis cxcogila , ' tionem pronunliel?) cur frustra umbralili certamine
;) , ;
depugnat advorsus ea quae nullus asseril, pugnans ? ,
Annon maniiesla causa lnijus insana? conlenlionis
* csl, quod dum ob deceptos captioso argumenlo hu- , \
jus nomiuis cum pudet, quoniam
,
boc nomen non permulluin ab essenlia? significa- ,
tione separaluin esse probalum e s l , sponte dicla
* -,
confundil, a nomine ad rcs conlroversiam iransfe- rens, ut facile incauli bac confusione cludantur,
;,
puianles vel commenlationem Deum a nobis diclnm
* ,
csse, \ c l bumanorum nomiauni inventione poslerio- * rcm, ideoque reliclo nostro irreprebcnsibili argu- , mento pugnam detorquet. IIoc cnim a nobis erat,
. * , ,
sicut diclum est, nomen noto naluram
, '
tteinoiislrare, sed ex coninienlalionc nature con- ; , *
gruere, pcr quam ipsum absque causa subsisterc ' significaiur. Quod vcro ab ipsis aslrucbatur, ipsius
^ ,
cssentia? indicem vocem csse. Ubi igilur aslructum
.
cst, vim bujus nominis iia sc babere? Sed baec ^ ;
alicubi in aliis dispulalionibus plane recondila sunt. .
Omnis autem ei labor occupatus est, ul demonslret
Deum subsiare , perinde ac si quis diserte ,
de bis inlerrogarel, quamnam de nomine \ ,
inlelligentiam baberet, ulrum exislimaret ex-
cogitalura ad demonslrandujp primam caiisam piin- , *
cipio el origine carerc, an vero ipsam esseniiam de- * clarare. Hic autem valde graviier et audactcr re- , *
sponderei, se non dubilare Deum cocli et terrae . '
crcalorcm essc. Ut igiiur hic sermo a proposilo , *
dissonat, neque connexa serie sequilur, oodcm nio- * \
do inveneris in pulcbre descripla conira nos pugna, * .
quod a scopo dissenlancum csl ci alienum : sic au- .
tem perspiciamus.
jy
Ingcnilum aitinl Deum esse : buic ctiam nos
asscnliamur, sed eliam essenliam csse,
ad boc a nobis conlradictio occurril: boc cuim
en dicimus demonslrativum essc, Deum ingencrabililer substare, non csse Deuin : bunc
scrmonem refellcrc nostrum pollicetur. Quxnam
igitur refutaiio? Quod ante hominum constilutiovem
eraly inquit, ingeniius. Quid boc ad id quod quaeriiur, quod se denionstralurum profiteiur idem esse
nomcn cum subjcclo ? csscntiam enim
deiinit. Quaenam igilur pollicilalionum demonslraiio?
Dcmonstrare nempe, fteuni exsislere antc bomincs
vocc utentcs. miriiicam dcmonstrationcm, el cui
conlradici non possil 1 ba*c est ex dissercndi arle
, \
* , ,
* ^ . "

,

; "
f\r, , .

, , '
;
. ; , . Q |5
! ,
m
969
970
; disceplatrix sublilitas ct argutia? In quam quis

<5 ; *
profanus nec arcauis doclrinae iniliatus obluebitur?

Sed graviter nobis in diflerentiis sire digtincitoni . bus bujus nominis , commenlationis sive
' , *, , excogilalionis ipsum nomen traducit.
, Eorum, inquit, quae seciindum , id esl, ex.
' \
bominum commentalione ditunlur, quaedam sola
, , * prolalione consistunt, ut quae niliil significanl; alia
, vero propria mlelligenlia : et borum alia quidem
\ , , per amplificalionem, u l in colossicis, alia per dimi \ . nulionem, u l in pygmacis, alia per apposilionem, ut
* in raulticipitibus, vel per compositionem, ut in se
miferis. Yides quorsuin bic sapiens nobis in minti , , tias discerpiam ulterius ejus vim procedere
, noluil. Nihil inquil significare, sensu ca , , - B rere, ea qus sunt praaler naturam capliose osten . denlero, vel decuriantem, vel nalurae defiailos mo , dos superexleridentem, vel ex diversis formis com \ ' .
ponenlem, vel alicnis monstrosisque addilionibus
; portenla Qngentem. In bis nomen ludifica-.
, \ , \ lus inulilera ipsam prorsus ac nullius commodi bu ,
manaevtaeex suis demonslrat. Unde igitur altiorex
; \ disciplinae? unde geoinetria, el numerandi scientia,
; sermocinaltum ct iiaiuralium perceploruin, sive
, \ , *
spcculamentorum doctrina ? el machinamenlorum
, iuvenliones, et per aes ei aquam io boroscopiis, id
* C ^Xhi ; ; ; est horarum observationibua, miracula ? ipsaquede
; eo quod est philoeopbia ? alqoe, inlelligibilium con ; lemplalio ? alque, u l sunnnaiim dicant, onuiis in
; ; ^ magnis et excelsis auimi occupatlo? Quid aulem
;
agricultura ? quid navigandi peritia? quid reliqtia
; ** *
in viia dispensaiio? Uude pemum homin) raare?
;
Quomodo a lerrestri quod esl in aere in servitutem
,
redaclum esl ? Quomodo quod ferum est cicuraiur?
\ *
Quomodo domalur quod eal borribilius ? Quomodo
, .
frenum non detrectat, et respuit quod est robu \
slius ? Annon per , id csl comtuenlalionem
, - baec omnia vilae humanae invenla suni ? Est
^ , - enim secundum meam definilioneiii , ratio
^ .
invenlrix eoruin quae ignoranltir, per adbaercnlia et
conseutanea primae de eo quod sludiose quxrilur, nolioni, quod deinceps seqaitur adinveniens. Nam
cum inieUeximus aliquid de eo quod <jua?ritur, per principium ejus quod suinptum est, per ea sensa
quae inccniuntur, quod consequens esl adaptantes, ad lerminum eorum in quibus elaboramus conatum
adducimus.
\ \ - D Et quid mihi necesse esi commenlatione
bencficia majora et sublimiora numerando recen ; "
eere? Licct enini boraini non couleutiosu ad veri ,
ialem perspicere, quod alia omnia qua3 vilx bomi \ \
uum uiilia ct necessaria lempus invenii, uon aliler
, ,
. quam , id est, commcntaiioiie c i
subulilate meniis iuventa sunt et excogitata. Ac
mihi quidcm videtur omnibus bonis quse iu bac vita
, - elliciunlur in nobis, quaeque animis noslris a divina
, - Providentia insunt, , vim commcnlandi,
. , quis pretiosiorem el bonorabiliorem judicans, nou
, a decenle ei reclo judicio faUo aberraturus csse.
, Hacc aulem dico a Job cdoclus, in quibus Dcus ser , moue per lurbineg el nubes servo respondcns factus
% , \ - cst, lum alia quce Dcuiu decet diccre proforcns,
PATROL. GR. X L V .
31
S. GREGOIUI
NYSSENI
972
cnm eliam quod ipse sit qni arlibus hominem pne- \ ;.

feoil, el mulieri gralifiraliis arlein lcxendi et acu
" ;
pipgpndi scientiam. Quod enim non aclu quodam
,
lales artcs docuit, ipse opera* prrsidens, quemad- ,
modum in bis quae corporaliler edoccnlur videre , \
licH, fliiilus plane conlrndixerit, qui carnalis et . *

belluinus nen sit : s?d dictum est ab ipso talimn
\
artium nobts insilarn esse doclrinam, quia nimirum
,
dederil naiura? excogiiandi et invehiendi ea quac i n .

quirunlur, facullatcm , sicque ipse nos ,ad artcs
adduxil. Ei propler causa? rationem quidquid ex ,
. \
. id csl commenla'ione excogilalur, et tn '
vetiilur alque perficilur, in prinripem hujus facul . \
talis auctorcm referlur: sic medicinam vita invcnit,
\ ,
v e r a L m e n Dei donum medicmam qui dixerit,
.,,
^ ^
^

non aberrabu. Et omne qucxl m vua humana m - **

. , 8 | 5.40
venlum esl, el ad aiiquid eorum quae ad pacem c l ' \
bellum utilia sunl, conducit, non aliunde habuit
* *
adilum, snd mcns esl quae singula nobis, prout na- '
l u r a nosnx congmit, cxcogilai et invenii. Meas
autcm opus Dei cst. Igitur ex Dco omnia quae per
mcnlcni nobis suppediiaia suni. Quod aulem ab , * ;
adversariis dicitur, fabulosa flgmenla c l inendacia
\ ; .
portpnlosa bac eommeniatinnc confiota esse et con- \ ,
, , \
scripla, ncqtie cgo ipse rcfragor; nam ad nostrum
, , , \
scopum etiain illorum ralio coufcrl. Diciimis enim
nos eamdctn esse conlrariorum scicntiain, et uliliura
ct eonim qux conirario modo se babcnt, ut mcdi- , ,
, \ rtnam, giibcmatriccin, el si quid aliud tale esl. Qui

rnim novil opem ferre scgroianlibus per medica- Q ptov \

, \ *
mcnla, noverit eliam (si quidem arte in perniciem
;, I , *
abuli Tclil) sanis mouiferum vcncimm ingerere; el
. \ ;
qui ad portum gubernaculo uavigium d i r i g i t , ad
; ,
saxa eliam latenta et paululum emincntia, ct sco\
pulos appcllere poleril, si- boo ci cordi fuerit insi diose perdere navigantpg. Et piclor eadem arle in
, \ tabula pu^berrimam formam irndit, c l rursus
.
lurpissimam cvidenler imilaius est: sic pxdoiriba
sivo paliBstnc magister, membrum luxalum sive sua scdc niouin, ungendi perilia congruenlcr reslUnii; ei qund benc babet, si v . l i l , eadem aric dcariuabil.
quid opus est sinûla r<coiisendo multam ora\ *
lionc lurbam indiicere? Ul igilur bis quae dicta S U R I
; \
imllus rontradixeril, em qui arlem aliqnam didi
, ;
corU. a;l i l quod osl melius cmciendum, posse ea \
<lem a r l o a l ea quae non conveninnt efllcienda u l i : ^ .
$ic di.imus vim , commenlationis, ad 1>- '
i!um qi.idem a Deo bumana? naturan iudttam esse; *
abtiienlibus vero invenlricc facullate ministram ^ , \
sppe ei inventricera fieri innlilium invcnlorum. ~ .
Qnamobrem non quoniam falsa et non exsistenlia \ probabililor polesl confingore, ideo qua? ; ,
\ ; ;
vorc sunl et vere subslant, pcrscrutari non potesl;
* ; ,
scd ba?c ipsa aptiiudo ct babilitas quam babet ad
.
rjtisinodt, a^qnis et bonis faculialis ad illtid tesli
nionium esl. Quod enim proposilum csi ad pavorem,

Tid animi oblcclalionrm aliquam videnlibus cicn * tlam el novpndam, commenlatione non carere ad
id cfli icndutn quod elaboratur; sed vel multas , , manus et nmlla rap ia babenlcs boniines, vel ignem
.,
:
975
97i
,
, \
, *
*
\
.

;
,
.
\ ,

\ *
' \
spiranles, vel draconum spiris involutos simulare

et fingore, vel in majus stalurain extollere, vel naturae inodos ad ridiculum decurlare, vel bominea in
fontcs, el arhores, et aves transformaios narrare,
per quas licel eos qui talibus delectantur anirai solatium aliquod ei illecebrani invenire, evidenlissimum esse arguinentum dico, nliquem possc qua*
majora sunt et praslantiora in disciplinis, bac i n ventrice facullate excogitarc. Non enim ad eorum
quae non subsistunt iigmenla perfecla uobis mens
ab eo qui dcdit, ingenerata esl; ad eorum vero
qua? animum juvant, invenlionem, nullam facullalem ulilium suppcditalricem sorlita est. Sed quemadmodum itnpullrix eleleclrix animi nosiri facultas
prajcipue ad boneslorum el bonoruni appelitum a
\ naluia instrucla esl, nibil lamen impedit quin a l i (, quis tali impulsione ad ea quac non decnt uti possit
\ \ ueque quis dixeril, ceitum argumenlum et iitdu \ ; ;, bilaliim signum esse quod eleclio nullum ad bonum
\, * - vergal, quia ad maia aliquando momentum babeat
\ \ el declinet: sk eiiam licct ad inania et futilia i n . genii solerlia movealur, inde lamen accusari non
, \ debel impotenlia? ad id quod ulile est el bonum,
. * imo vero id aperlc deuionslrat, quod bacc ad ea
, , quae animo prosunl et necesearia sunt, non sit
oliosa el iners. Ut eiiitn illic invenil, quod ad volu, ,
platem vel sluporem conferl, sic ctiam bic. <ab his
. ,
, quae ad veritatem viam sleriuint, non abcrrabil.
Eorum aulem qux qiuerebaiiiur cral unum, si
, prima causa quae Dcus est, origine carel, vel ex
| ,
aliquo principio depcndeus babet esse. At menta
,
percipieuie^s, non posse primam caosam esse quod
\ , ,
, . ' ' ex allero intelligiltir, excogilavimus tiomcu liujus
, ' expressae uotionis dei larativum, et dicimus eiim qui
. est absque supcrenmienle causa, sine origine et
principio, sive iugonilo modo esse. Eumautem qui
,
sic est, \ , id eat, vtgenilum et
, .
carenlem principio, nominavimus: non quid est, sed
, ,
quid non esl hoc nomine indicanies; ut autem boc
::, * \
nomen ctarissime eluccscal, exentplo illuslriore
.
, \ - conabor docere. Detur de aliqua arbore qusestionem
. - esse, ulrum saiiva est an sponte nata ei agrestis?
, Si igilur ex planialione fueril, sativam prorsus arborcm pnmunlia1)inius, si sponle ftisa ct cdita, non
, ,
6 , - salivam : lale nomen a verilale non abcrrat, om.
nino euim, vel sic, vel aliier erit arbor, planlsa
autein natiirani pectiliarein non indicat; nam sponle natam arborei esse, quia non sil sala, sivc
plautala, didicimus; si autcm plalanus, t e l vitis, vel laltum plajilaruin est ea qua? declaralur, per
talem Dominalionem nort didiciinus.
Si jam cxempluro inlelleclum est, tcmpus fuerit
,
serrooncm ad rem ipsara iransferre, eujus esl exem6 .
plum. Prhnam causain ex nulla supereminente

causa babercesse comprehendimus. Ergo Deuinqui
.
modo ingeniio se babel, ad nominis formatn noli , Evvotav
, . " tiain banc adducenles iiigonitumnomiiiavmms. Quod
igitur pcr gcneraiioncm non est cx nominis signi; ,
licattonc declaravimus: ipsa autein essentia qua)
_
est ingenila sccundiim propriam naluiam qua:nam
\, *
csi, ntbil cx cognoniinalioue ad conspiciendum
.
975
S. GREGORIl NYSSFNI
976
directi sumus. Non enim eral cnnsentaneum iit 5
Unlum raiiocinalionum commetitalionem valere,
,
ut uos exlollal supra naiune inodos, et ad ea quap
, ? , \
comprebeudi non possunt, asccndere faciat, c i ,
quorum non esl accessus ad noslram cognilionem, .
baec nostra cognitione coroplecti possinius. Sed
, \ , \ ;
uoslrum magi&lrum exagilat, el sermonem quem
, \
de conimenialione habet illedistrahk ae lacerat, et
,
dictis iiisullal, rursus consucto dicliunciilarum
^, , fiv ,
sono et plausu lascivienc verbis el luxurians, ct ait, . ;
Quorum sibt vindicat inlcrpreiationem, eorum te
*
slimouium prae pudore refugil. Nam cum enun- , \
liassel, parleni aiiquam eorum quaj a magistro circa
, '
commenlaiionem consideranlur, in quibus ille non
\
soluin in vanis clBcacem dicebsit esse comraenia- * \ lionis usum, ed eliam babere aliquam ad majon.
,
eitbv ^
vim, per argumenta sumpta a fruinento, semine et
,
cibo, inducit eum accusam quod ea quae ab illo \,
dScta sunl extcrnae seu profanae phtlosopbis sunl , \ consequenlia, et Dei curain seu provideitiiam cir- , cumcidere, quia non eonfiiealur ab Ulo nomina
, \ rebtis nidilacsse: quinetiam alheis sive Deum ne
, , ganlibug suppetias ferre, et adversus Providenliani
difioam arma ferre, atque illoruin, neinpe impio ,
m m senlenliam plusquam divinas leges admirari,
*
illisque majoreni sapienliae laudeni tribuere, ulpoie . * *
qui priuios Scripturs sermonee eonsiderate non
, ^.
perpenderil, quod nondum ad ortum bominibns
, * ]
adduclis fructus et eemitiis appellatio a Scriptura
, \
nominau esl. Hac sunt illius conlra nos cnmina,
. ;
non sic illitig verbis perscripla animi scnsa, sed
A m p *
tajituru a nobis loculio submuiala est, quanlum at
;
osi, ut asperiias et disaonantia synlaxeos verborum emendetur. Quid igiiur nos, quid ad d i t i *
providentiac procuratorein rcspondebimus?
,
Nos injuriam facere aotumat quud bominem ra *
lionis participem a Deo factum esse non ncgamus,
sed verborum inwntiones ad raltocinandi faculla-

lem a Deo natorr bominum indilam revocamus.
Atque hoc esl criroinuni acerbissimum, quo ad .
allioorum senlentiam Iransfugere pietalis magislcr , '
accusalur, el illicitaconsuelud.ms bacres et pairo-
* \ ,
nus et omnia alrovissima noniiuatur. Dicat igittir
nostrorum lap>uum correclor : Detis rebus creaiis \ .
...
appellationes imposuit, hoc cniin atl inyslicorum ty

* * *
documeiitorum novus explanator, quia germen et
, licrbam, et fenum, ct senten, ei lignum, et quae
, \ , \ , \ , ,
simt biijusmodi ante bominis formalionem Deus
'
nominavit, ctim ad ercationein ea quau sunt facta,
,
jussu suo adduccrei. Igitur si in nuda lillera per .
manet, ct in bac parle judaizat, id esl, Judftorum
, \ lcoluerel senlenlia?, neque adhtic didicit, quia non
liilerae Cbrislianus csl discipulus, sed spintus: , * ,
,
Litlera enim, inqnit Aposlolus", occidit, $piritu$
, , axoxreirsi, rii #
cntem rivificat. Nobis enira nudam ad verbuin pro .
feri litlerarum lcctionem, ac si Dens haec expone ,
rei. Ei hoc credidil, niliif aliud, quam secundum
. \ , ^
similitudincm bominum, Dcum etiani sermone fuso
T
i l t i y e t
4 1
11 Cor.
111, 6.
977
CONTOA EUNOMIUM, LIB. X I I .

1
^T !*
** ^
-
, \ \ . ,
\ .
* 6ta
, , , ,
,
\ .

,

. \ ,

\ , \
978
et discursivo usiitn luissc, voce souoque sua cogllata formantem. Si igilur hoc intclligtt el aentit,
Muiiino quae liis consentanea eunt et sequuntur,
nonnegabii. Nostcr enim sermo per parlicuâs
pronuntialioni servienics proferlur, arteriaiit, l i n guam, denles, os, adjuvante ad pronunliationem
aeris traclti el inieriore spiritu. Arleria enim ab
uno nobis succinil cujusdam libtae inslar giitluri
accommodata. Palatutn veropersuperposilam inant*
tatem ad nares peneirantem veliit lyne beniispbrium t superiure loco vocem sono dilalat : quineliani genx scrinonero adjuvant per qnasdam ariicul o r u m formaliones, dum cavantur el dilaiantur, ac
rursus per anguslum propellenles soinim sccuudum multimodas liuguae c o n v e r M o n e s , qtias facil
"
'
alia atque aiia sui parie, vcl dcnlibus, vcl palalo,

spirilum per eam prselerrunlem quodammodo cxas,
, * perans ei allcrens. Conferl autem aliqnid labiorum minislerium, dilTcrenle motionis modo varie
, conlrectans
sonum, ac verborum formam compo. \ ,
nens. Si igitur Deus rebus notnina imponit, sicui bic

novus divinae bisloriaeexposilor explanavil,germen,
, \
berbam
el lignum et fructum nominans: omnino nc.
, cesse esl non aliler horum quidque ipstim dixisse
quam secundum ayllabaruin complexus, quarum aliae
, \ , \ ,
>. , per labra, alise per lingitam, aliae per utraque efformantur. Si igiiur non aliler enunliatum fucritno , ,
, men, nt*i parles voci inservicnics pcr aliquem
motum
, , ' ... syllabaset orationem eflbrmaverinl, omni. ,
haec Deo adjicil, et propter orationis neccssarium I I S U I I I Deum eliam ligurabit. Nam qua.*libcl

pariium vocem perAcientium conformalio, prorsus
\ ,
\ , in Rgura esl; flgura aulem, corporis terminus :
. oinne vero corpus compositum esse non fugit. Ubi
, autem cernitur compositio, ibi etiam onminocom , positi dissolutio coniprebenditiir; dissolutio vero
.
secundum notiliam idem esl cum intcritw. Ilic igi ,
lur mloriae contra nos scriptori lcrminus, ut de . ,
raonstfct smim Deum, quem pcr nomen
* confinxit, loquenlem quidem, nc nominum inven * ,
iione carcat, membris eiiam vocalibus iiguratuni,
,
u l loquaiur: naturae etiam corporeae, propter figu , , rarum necessitalem. non cxperlem; no cnim in
* scipsa ulla figura spectari possit, nisi in corporo
,
plane formaiur, paulalim aulein progrediendo ad
*
. & congenitos corporis affeclus, per compositioncm
e j
, . *

, *

.
. ,
^ ?
- \ ,
,
\ , ,
\
M
Cen. i,
3. sqq.
},
d e m ad dissolutionem, per banc ad inlerii desincntem.

,
q u i
r a
Talis igitur novi Dei nalura cx diclorum coneeculione ab boc BOVO Dci liclore apparuil. Sed
vindicat scripla,elassertl Mosemapccie clamarc":
quod Dixil Deus, ei verba adjicil: Fiat lux, c i , Fiat
firmamenlum, el, Coganiur oûtr, el, Appareat arida,
et, Germinet terra, et, Producant aquee, el omnia
quae dcinceps scribuntur. Quamobrem diclorum
S. GREGOail NYSSENl
079
tnlelligentiam
930
examinemus.
Qui9 ita stolidus et , \ " vecors, qui nesciat auditum el sermonem natu- .
ralem inler se liabere relalionem; nec audituin
. \ ,
posse fungi suo munere rnillo loqttenie, sic nec
sermonem efficacem esse qui non ad auditum diri- , \
gitur? Si igitur asserit Deum dixisee, osiendat ,
nobis eliam audilum ad qnem d i x i l ; an ad se haec ; ,
dicere respondebit? Ergo sibi ipsi imperabit, bac \ .
jubens. Ecquis hoc probabit, Deum sedere quod
, ;
agendum csisibi imperamem, ctse ininislro manda- . \
torum ct exsecutore utcnlem ? Quod si quis hocpiuin
esse d cere concesserit, quis in seipso verbis et , \ \
serinouibus indigueril, quatnvis bomo sit? Cuique ; \
enim mentis agiiatio suificil ad electionis iinput- , * \
sionem excitandam. Sed cum Filio disserere pro- , ;
cul dubio diccl. El quid opus eral ad boc voce? pro-
prium cniin corporea? nattira? per verba cordis . .
-sive animi sensa enuntiare. Unde eiiam aequipol- \ ;
lens tisui vocis per liileras inventa est declaratio : ,
cx aequo cnim loquentes et scribenles quod mente * \ }
conccplum est cnunliamus; sed eorum qui non
,
yalde dislant, vocc-aiiditum pcrlingiinus, ad longe . ^ \ ,
absenlcs littcris sententfain dcclaranius, iis vero . *
qui praesenies adsunt, pro raiione distantiae, vel ,
vocia lonum imendimus, vel remitlimus : interdum ^, ,
cliaiu KOIO nulu,- quid ngemlum sit, bis qui propc \ \ , ,
sunt significamus, el quod in animo est consiliuin , .
palelacimus, et oculus tali quodammodo affeclus
iudicavit, et manus quaedam mutio rem gcstam
, \
probari vcl reprobari demonsiravil. Si igitur qui ,
corporibus coticlusi sunt, menlis abdila scnsa
, nutibus absque voce vel verbo, vel colloquio lilicris .
compi ehenso sarpe bis qui prope sunt, nola faciunt, \ ,
nulliinique rei gcrendae delrimentum allulil silen
tium, an imniaieriali el inlactili, el ul loquilur , \
Eunoraius, supremxct prinue essenli verbis opus \
fuii, quae Patris notionem declararcnt, el Unige- , \ ; ,
nilo volunlalem noiam facereni? Verbis, inquam, , \
, \
sicul ait ipse Eunomius, quae simul cum voce soleni
; ', ,
dissipari: haud scio si quis meiitis compos, basc tit
vera admittei, prasertim cum sonus omnis in ae- .
,
rem prorsus profundatur. Neque enim vox alibi
.
nisi in aere fleri polest. Necesse eat prorsus meriium quiddam eliam ipsos eupponere, inler lo- ,
quenlem et etim ad quem Ol sermo : nisi enim D

tnedium inlerjeclum fuerit, quomodo ex loquenle
vox ad audientem permeabit? Quid igitur diceut
medium, quo Filium ex Patre disterminaul? Corporum cnini in acre locus efllntur medius, qui eet
aliud quid sccundum propriam naturam pneter
humanorum corporum subsianliani, Qui aulem
tactus espers, el informis ab omni concreiione pnrus et iinmunis Dcus cum Unigenito Deo pcrsimililer, hno vero eodcm modo, immaieriali et incorp^reo propriorum consiliorum panicfps et conso s : si quidem pcr vocent communionem baberct,
quid intermcdium babcret, per quod repens sermo
ct dimanans in aures Unigonili iiilluercl, el admilterctur?Si quidera boc ul consideralione indignum
^
\ .
;, 9
; ,
^ ;
, ,
. . \ ;*^
,
^,
, ^
6ta ,
, * 0; \
; **
, ^
081
982
; , '
&\
, ,
\
,
, / ) -, elc
,
., \ .
, ' * \
\ . \
,
\ , \
*
,
praHerirc oporlet, Deum operalionibus comprehen<- sivis non csse disperlitum, sicut apud nes scparalim senliendi instrumentorum unumqtiodque, qnod
sibi cognaium percipil, visibile quidem videndi facullas, atidibile audiendi sensns : nequc laclus
guslal>neque audilus vapores et sapores pereipit,
sed unumqiiodque in una opcralione permauei, atl
quain a nalura ordinatum est, ac quodamroodo
sensu caret ad id" quod non a natura comparatum
esl, nec cjus suavilaiis guslum babel, cujus \ i c i nus sensus voluptatem capil. Ulic aulcm non sic,
scd tolus pcr toluin Deus csl, visus cl audilus et
cognilio. Non euim jam fas est nalune immorlaH
scnsus magis animales atlribuere, nisi cum oporiel
aliqnid bumile supponere, ct ad humi depressas
opiuiones quod divinum eet deduccre. Quare si
pulemus Palreni per os verba iundere, audiiumqne Filit audiendi fungi munerc : quid mediitm
supponeimis, quod ad Filii auditum palcrnam vocem deducil? Uoc oporlet crealum csse vel tncrealuni * sed creatum dicere fas non est; priusqtiam
eniin crealura consislerel, \erbum eral. Incrcatiun autem nibil est prxterquam divina natura. Si
igitur non erat crealura, scrmo cujus facu cst
menlio in mundi crealione, amiquior crat crealiira.
Ergoqui verba dicit el vocis somim per scrmenem
signiftcari, quid medium inler Paircm et Filium
subjiciet, quo voi et verba efforinabaniur? Si enim
csl mediuin, in peculiari ct scparaia natura est
precul dubio. Ila u l contingat, ncque cum Pa*rc
,
;

,
. " , \ . ,
,
. " \
, \
, \
; , ; \, ,
. ' ; ' \
, . ;
, ^ idem esee, neque cnm Filio secundum naiuram,
. sed quid oninino diversum quod Palrcm et Filium a
. se distinguit, qtiod inler duos inserilur. Quid igilur
hoc fuerii ? Non esl crealura, junior entm Verbo crea
tura, unigenam Deum genitum esse edocli sutntis,
. " ;
ingcnilum aulem, Patre excepio, nilttl esl. Necessa,
rio igitur nihil inter Palrem cl Filiiim medwm esse
, \ ' * cogitare sermo verilalis adigit. Ubi vcro dislantia
iion inlelligilur, boc eompaclum ct connexum pror \
sus conceditur; quod atilem per omnia compaciuni
,
est, media voce el sermone non ulitur. Coiopa
ctum aulem dicoqtiOil in omnibus est inseparabilo;
, \ .
non cnini corporalero atiquam compagem in intcll.gente natura nomcn compagis indicat, sed inlelligibilisiuni inlelligibili, per idenlitatcm volunlalum, unionemque et temperalionem.
D Quocirca neque r s l differenlia Filii et Patris iu

*
voluntale, sed secundum printigcniam bonilatis pnl, \ . \ cbritudinem, etiam imago est bonitaiis. Et quemad ( modiim si quis seipsum in speculo conteniplarelur
),
(nibil enim vetal corporcis exemplis notionem re \ pnrsenlare), pcr omnia ad exemplar imago forma,
bilur, ul causa sit forniae qicc esl iu spcculo forma
\ , quae intuetur : Ua ut n.*qnc niovealiir, nequc i u * ,
rlinetur pcr scipsam imago, uisi oxemplar princi .
pium dederil inclinationis vel n:oliouis. Quod si
, ; \
quod prxit motuni ftierit, simiil etiam movcri plane
quod in spcculo roprxsenlalur. Sic dicimus inia . \
* , , ; gincm Dci invisibilis Bomiiiiim, ad omncm volun-
985
S . GREGOMI NYSSENl
talis inolioncoi, iimnediate et absigue inlervallo

Gum Patre afliri. Voluit aliqriid Pater, et qui iix
Paire est Filius Patris volunlatcm novil: imo vcro
ipee Palris Tolunlas csl. Qui cnim omnia quae sunt
Palris in seipso babel, nibil est eoriiro quae suni
quod non habeal. Si jam omnia habet in seipso
quae palerna sunl, iino v o r o el ipsum Pairem,
omnino cum Palre el bis qua3 suni Pairis, lolam
TolunUlem paiernam in seipso habct. Nnn egel
igilur Patris volunlatem per sermonem discere,
ipse cum sil Pairie Senuo, sublimiore sermonis
signiftcalione. Quis igitur ille sermo qui fit ad eum
qui vere eel Scrrao? et quomodo qui vere cst
Sermo, rursus alio sermoue ad doctrirfam indiget?
Qui in Dfo etl, sicut ait Aposlolus, et omnia scrulatur, etiam profunda Dei . Si igiiur verbum ali- ^
quod Deus proft-n, omnis autcni sermo in audilu
operatur, illi qui Detim operari sermonibus discursivis asserunt, notum facianl nobis divinorum serroonum audilorium. Ad seipsum loqui non indigct,
nec erat Filius indigus ejus doclrinoc quae consiat
verbis : Spirilus* inquit, omnia per$cruiatur, eiiam
profunda Dei. Crealnra nondum erat. Ad quem
sernio laclus est ? Sed non, ail, Mosis Scriplura
meoliiur, per quam Deum aliqaid dixisse audiviiniis. Ncque niagnus David esl e numero meulientium, dicit enim inanifesie sic ad verbum, quod
Cadi enarranl gloriam Dii, opus manuuui ejus
annuntiat firmamentum. Die$ diei eructat verbum, et
, T
, \ ^ . , \
\
.
,
& . * \
\ ,
.
,
.

; \
; ,
, ,
. 0 ,
\ ,
,
\ . ;
,
, ,
, .
; '* , \
, '
.
* , 01 ,
.
>,
.
#
nox nocti indicat scieutiam**. Et cum dixil ccelos Q \ .

et firmamentum, et a die, et a nocle cogniiionem
\ \
et verba annunliari, nirsus diclis subjungil, quod
\ ,
b c Bon sunlloqnete neqnc sermones, neque voces , \
borum audiuntur. Qi:ouiodo igitur enarraiioncs,
. ,
nunliationes ct verba loquelae non sunt, neque vox
\ \ \,
quae audiendi seneu percipiiur? An sibt ipsi adver- ;
satur Propbeta? An aliquid eorum quae non con- ; '
tioguul explicat, vcrbum soni expers el enarraiio- , 0, \
neni sine loqucla et nuuiiationem absque voce \ > ; "
doceus? Au polius penitus verura est valicinium

quod pcr dicla boc inslruil, quod cnarratio coeles- , ,
lis el verbum qtiod a die clamalur, vox quidem
0 ,
articulata non est^neque loquela per os, sed doc- , *
trina divinae poleslalis l i l iis qui audire sciunt tacenle voce ?
D ;
Quid igitur de hi&exislimavimus?(Forlasse enim

si boc noverimue, cl quae a Mose scripla sunt intclligemus.) Saepe Scriptura ad clarara cognilioncin
rei quae declaralur, corporalius eorum quae intelligenlia percipiuntur contemplaiionem prxstat,
quale jam boc esl decretum, quod quidem mibi
videtur David declarare, boc per ea quae dixit,
doccns,nihil eomm quas suui ex aliquo forluito
casu exbislere, quomadmoduoi quidaniopinali sunt
(orluitas et raiione carenles primorum elementoruin connexiones inundum loturu ct qua? in ipso
sunt eflecisse, nulla providcntia pcr ca quae sunl
1 T
I Cor. , 10. Psal. xvm, 1 s<\q.
\ (
, );

,
,
, , *
,
, \
, \
,
'
985
CONTRA EUNOMiUM, U B . X H .
986
%g xa\ , , penetranir, sed qiucdam eel universi consliUriionil

\ , * et adminislraiionis causa, ex qua omnis dependct
\ \ nalura, atque illinc principia et causas babel, el ad
. , , illura nulat, et convcrtiiur, el in eo permanet. Ac
\ quoniaro, sicut ail Aposlolus**, sempilerna viilus
, et deitas a imiudi creatura dum iiilelligilur, conspicitur, propterea omnis creatura, et anle omnia,
, \ , ,
, sicut dicil serroo, in caeli* ornaius, per artem quae
, in bis quae facla suut apparel, ejus qui condidit
sapienliam demonslrat. Alque Iioc mihi videlur
. \
velle ex his quae appareni leslimouium exbibere,
, \
, \ ' quod ea quac sunl sapienter el ariiQciosc*oustructa,
permaneat in perpctuuin in virluic ejtis qni oiimia
.
\ , ' - gubernat. Ipsos inquil cceios, per quae sapienliatu
, \ , ejus qui condidil demonstrant, propemodum vocem
\ ^ emillentcs clainare et prxdicare sine voce, opifici*
sapientiaui. Licet cniin velul sermune ha;c docen.
, ^ , , \ tes audire, quod \n uos cenienles, bouiiues, ct
\ , \ quaj in nobis esl puicbriludiiiei, ei raagniludiuem
, \ \ , aemperquc raobilem banc in orbem lalioueui, c l
bene ordinalum, ac coucionum pcr eadem seinper
\ \ ,
, et eodem niodo.babenlem inolum, animis adwrlile
noslrae conslilulionis auctorem el prasidem, el por
\ , \
. apparenlem pulchriludiueni priinariain et exeinpia , * rem, alque invisibilein pulcbriludinem ralione pcr \ \ , pcndite. Nibil in nobis absqne Domino et ceilo
' . auciore, nihil per se niobile vel casu et foriuilo
; , inciiatum ; sed quidqnid in nobis apparel el i n , lclligiiur, ex aubliini ct inexplicabili poteutia pen . " det. llatt qixidein sunl serroo arliculatus, sed
, \ , \ per ca quae apparenl magis inserunt animis divinae
\ i n u i i s coguilionem, potius quam si per voceui
, \
, \ 0 , \ sermo prsedicaret. Quemadmoduiu igilur calum
* \ enarrai, ncc loquilur, el annuiiliat liriuamentuni
* , Dei op raiionem, nequc voce iudigel, nec verbuui
, dies projicit, el uon est loquela , neque dixeiit
, - quisquain vaticinium errasse : eodeiu modo qtio , 0 niain unus ambobus Mosi el David(Spiritus, dico,
, saucms)doclor fuil, qtii jussum crealura praeiuissc
0 . " dicil, uon vcrboruin nobis opificem Deum subjicit,
\ * , sed reruui quac verboruin sigtiificaiione innoie sctinl. Ne enim quaedam sine cerlo aucture et spoule
sua ediia esse, quoad creationem, aniuto capcrc . " mus, eliam banc genilam cssc ab ordine corum
1
i n
, * , - D
'undi crealione a Mose in bistoriae cba \ racterc dogmatice dicla sunt, discere licet. Elcnim, ex unoquoque Scriplurae loco, vana cl erro . "
nea adversariorum opinio magis apcrle redarguitur.
, \ Licel autem cuilibcl lcgere volenti qua? scripsiimis
in Genesim perpendere, nunquid sil nosirorum de . * \ crctorum
ratio magis conseulanca, an adversario .
rum. Sed ad proposilum nobis bludium rcvocanda
est oratio.
" \ * 0
Quod in Deo vocem el vcrbum dictio baec, Dixtt,
elxstr , mitiime dcmonstrai, sed Dei volmiiali coimlcm po , teniiain declarans , sonsibiis acconunodalius inlclli . * gibilcm oslcndil coiitcmplatioiicin. Quooiam igilur
* ,
Dci volunlale consistunt oinnia, bomiuibus auicin
,
consuelura ct familiare scrmone primutn voiunia* Rom. , 30.
98&
S. GREGORll NYSSENI
981
tem tignfflcare, et sic opus volunlati consonum *
inducere; Scripitira autein de mundi creaiione
,
quodammodo ad Dei cognilionem incipicnlibus
introdtietoria cet, per ea quae sunt prompiiora ad ,
cognitionem, robur et potentiam divinae natune
represenlat, promptior autem est ad eorum qua? ,
intcltigunliir cognitionem ea qn# fit pcr sensiim
comprebensio: hujus causa Moses per id quod d i -
xit Deum jiisstsse fieri, excitantem volunlatis pole- , ,
\
gtatem e i p r i m i l . Cum adjecit, Et ita factum e$t ,
nullam esse voltinialis et aclus in divina polenlia ,

differeutiam os endit, sed docet in Deo ijilelleclum
,
actui praeire, non tamen aclum cognilo posteriorem
csse, sed simul duo, et secundum Ideni conside . ' , \ *,
\ r a r i , et elcctivam tnentis motionem et perfectivam
%
, e
rci polentiam. Nullum enim dedit medium intelligendum raiio electionis et actionis ; sod qmmadroodum cum accensionc flamms eliam fulgor apparet, qui ex illa est, et cum ipsa effulgei: eorieni
modo opus quidcm divinae voluntatis esl eorum quae
facta sunl substantia , non lamen ordine secundo
sequilur post volunlaiem. Non e n i m , qucmadmoduin in aliis quibus aliqua polcnlia acliva cst a nat u r a , boc quideni poteulia ceruitur, illud vero secundtim aclus comptamcnltiro ; exempli grafia,
semper qttidem dicimus esae navimn fabricatorem
in potculia babenlem arlem navium fabricandan i m , operari autein cum in operibus sctenliam
ostendit. Non sic in beata vita, sed totum quod
.
\
, '
, , *
,
\ , .
, \
, ,
.%
, \
,
\ . \
\ , '
quidem in illa intelligitiir, eflicax c s l , et aclus Q , , \ ,
est, volunlate sine medio ad fincni sibi proposilum
transeunte. U l igiltir qui in coclo est ornaius Opi. "
tlci gloriam testificatur, et cum qui fecil confitetur, , \
nec lamen voce indiget: sic contra quis sumpto ex
, \ ,
Mosis Scriplura loco, meciim reputet, quod" Deus
qui suo jussti nniversa In rernm naluram produ- , \
x i t , imindum dicit suain essc creaturam, nec vcr- ,
bis ad luijus nolitiae declarationem indiget. U l igitnr qui audivil coelum cnarrare, scrmoncm enar- . , rativum non quacsivit: inundus eniin niente pra?diio *
loquilur pcr ea quae fiunt, dcclaralionem qua* i i l ,
vcrbis valere sinens : sic et Mosem diceritcm si

quis audierit, Deum noiuinalim dc singulis mundi
, \ \
partibus edicentem et jnbenlem, ncque prnpbetam
'
nictiiiri su?picetur, neque cxilibus el bumilibus D , .
noliombus detcrai sublimiuin speculationem, quasi
\ Jtvinitatem per hujusiuodi ad bominis modttui trans ,
fcrcns, c l noslro more eir.issa mandata ct jussa
, \
pcrcensere supponens. Sed jussum explicet volun
latem ; rcnnn aulcm crralarum nomina ipsani re, rum factarum subslautiam signiOconl: ila ut duo ^Xtjoiv* per hcc dicta discat, et quod Oeus omnia volcns

operatus cst, el quod absque o)>cra et labore di- , \ \
vina ?oluntas, natura fiebat
, \ \
.
, , Quod si quis i l l u d , Dixii Dcus , carnalhis e(
, *
crassius inlcrpreiciur, rl pcr lioc arlictilaliiiu scrv
3 I
J l
Ccn. i , 7 sqq.
1 1
Gcn. i , 5 sqq.
t c o
969
CONTRA EUNOMICM, LIB. X I I .
990
, \ , nionem ab eo faclum esse adslrual, bta idiii ct

lioc, Vidil Deus " , prout sensus ncetcr p e m p i t ,
EiSer ,
per oculorum aclioucin cognoscere prorsus su^pi. \ ,' , cabimr. Et i l l u d , Avdivil Dominu$, et mei misertus est " ; e l , Odoraius esl odorem suavilaiis * \ et
, , \ \
, , , , qiufcunque de capile divino, vel pede, vel niami,
vel palpebiis, vel digilis, vel calccamcnto Scri, , - plura corporalius narral, omnia promplo el vulgari
6, , * significalo accipicns, nobis bumana spccie piaedilum Nuinen depingel, per simililudiriem eorum quae
.
, \ ,
in nobis apparent. Quod si digilorum opera ccelos
, , \ , audicns, el maiium firmam, et bracbium excel* , \ , ; * sum, et oculum , el palpebras , et pedem , et cal , \
ci amenla, Deo decoras notilias por horum quas

dicla sunt unumquodquc rcpntai, nec polluit de
, \ ^ pura natura sermonem corporeis opinionibus i n quinans, consequens fuerit etiam verborum eriiin
, liationcs quidem divinae voluntatis indices esse
exislimare, non certa voces arliculalas opinari.
, * ,
scd illud ratione complecti, quod nalura ralionalig
, opifex nalurac modo proporlionatum senuonem nobis donavit, ut per eum animi motus possemue
' . "
, enuntiare. Quanlum aulem natura abest a nalura,
, divina dico a nostra, tanlum quae circa noslram
> , subsisleniiam considcranlur, dilTerunl ab eo quod
\ est in Dco magnificentius el ipsi convenienlius.
. \ ' Et ut noslra poteelas cum Dei poteniia collata
, nihil est, et vita cum vita, et alia omnia nostra
, \ cura bis quae in illo sunl comparala, ul iiibiltim
, , coram ipso, sicul ait propbelia
sic etiam noster
sermo CUJD eo qui vere cst Sermo, coinparaiue,
\ >
ntbil est. Hic enim in principio non crat, sed cum
.
noslra natura conelruclus c s l ; neque secundum
, propriam spectalur subsistenliam, sed, sicut ali ' ,
cubi dicit magister, cum lingua?. slrepilu cvancscit,
' , ,
neque hujus sermonis opus aliquod licet inlelli*
gere, sed in sola voce et litlera subsisteniiam babct.
, * \
Sed qui ex Deo esl Sermo, Deus est, Verbum quod
. , ,
* , ' \ est in principio el in perpeluum permaiiet, per
quem omnia et sunl et conslaut, el uuiverso \ , \ ; , \
sidet omncmque babet eorum quae stml in coelo et
\
* , \ , , in terra potestalcm, vita et veritas, justitia et lux,
, \ el omne bonum exsistens, et oronia in nalura, ut
. \ - sint conlinens. Talis igitur el tanlus Sermo cum

\ , - D si 1 el in Deo intelligatur, iste sermoneio, qui in

\ 0 \ nominibus et verbis et conjunctionibtis compingi, , tur, velulquid magnum Deo largilur, ignorans quod
, quemadmodum qui aciivam potentiam nalura no ' , 6lrae gratiflcatiis est, non qtue sunl in quoque no* ,
slrum opera efficere dicitur ,êd ille quidem nostra?
' , , \ ^, \
nalune vim dedit, a nobis vero domus eflTicilur, el
, \ ; '
scamnum, ctgladins, et aratrum, el quodcunqne
* , opns quo vila noslra indigeal: quortim singula sunl
, (juidein opcra nosira , scd ad nostruin ipsorum au < iorem rclationcm babcnt, qui omnis scienliac c. \ ,
pacem naiuratn nosltani rondidil : sic ciiam ecr , * liio/iis poicntia opus quidcm csl ejus qui lalcin
n
Uen. l , 4sqq.
" Psal. xxix, I I .
S k
Gtn. , i J .
" Paal. xxxvui, 6.
S . GREGORHMYSSEN1
9!
nostrani fecU naturam, inventio vero verborum ,

singulorum ad reruni signiftcantiae usum a nobis .
ipvie excogitala est. Quod binc manifesle apparet, ,
quia quamplurima qnae dicuntur lurpia et indecora \ ,
prorsus esse censeniur, quorum niillus mente prav .
ditns invcniorem Deum suspicalus fuerit. Quare "
tamelsi ex Dei pcrsona qiuedam a sacra Scriplura , verba nobis familiaria et assueta dicanlur, cogno-
ecendum est quod Spirilus sanctus cx noslris no- . \ \
bisrum disseril: qnemadinodum in Actorum bislo- ,
ria didicimus", quod unusquisque in sua lingua in ,
qua natus eral, doclrinam accipiebat, per sibi co- .
gnita verba viro serraonuni audiens.
\ , Et qiiod baec vera sint, magis didiceril, qui
diligciitius el accnralius Lcviticam legum sanclio- .
nein perpendcrit. Illic "euini eartaginis, et iagaui ?, \ \ \
aWe placentae, et aimilae, el ejusmodi nomimim
memiiiit in myeticis sacriAciis, symbolice et per , \ '
aenigmaia animse utilia quaedam dogmata subin- .
*, ,
dicans. Quinetiam inensuras qiiaedam nominat solito tnm more, hypbi quoddam dicens et nebel, , , .
et i n , el raulla ejus generis. Nom bas appellatio- ; \ ,
nes imposuit et noniinationes, et a principio sic ; \ ,
prsescripsil lieri et dici, ila ut boc quidem semen fruroenluoi diceret, hujus autem mcdullaro nomi- \ naret similam; quae vero in superficie apparetil, \ , ei sunl membranoea et sitpernalant bellaria, lagana * \
appellaret: et vas tale in quo massa buroida exas* \ , saiur alque exsiccalur, sarlagiuem jusseril noroi*
,
n a r i ; bumidi vero lanlaro quaniitatem in vel nebel
jiomine appellare, et fructiia aridiorcs roeiiri men- ^ ;
\
sura dicla goinor? Nugae ci vaniias Judaica, quae
perfDuItum a Gbristianoritm sublimi naiura et ex- ,
ccllentia exeidil, nimiruui pulare magnum el cx- , \ , \ >
cclsissinaum, c l supra oinne nomen el aniiui ,
cogiialionem Deuin, qui s*Ia volunlaus polestale \ , \
uiiWersuin creat, et ad generaiionem adducit, et , iii sua natura ipsum conservat, ut aliquem gram- matislam, id est ludi lilterarii magislnini, ejus- . ' ^^
modi nominuu posiliones inamler operantem, \ ^ , \
eedere. Sed quemadmodum surdis signis cl gcsti- , ,

bus quid agerc debeant, indicaoius, non quia ipsi
' \
vocem nou kabeamus, cum hoc faeimus, sed quia
oniuino sil intuilis non audienttbus q u fit verbis \
enarratio : sic ualura bumana cum sil quodam- ry ,
\
iuodo surda el nibil excelsum c l sublime audiat,
Dei graiiani dicinius niuliifariaiu mullisqae niodia , \
n propbeiU loquenfcm**, pro caplu uostro et ,
secuudum id quod nobis esl consuetum et fami- ,
liare sanctorum propbetaram Imguas conformanteiu, per hocc nos ad suWirmum cognitioiiem yelut .
uiaiiu ducerc, non vero secundum suam rnagni- ; ludincm el sublimilalcm docirinatn facere: quo- . K a t
modoenim in exiguuquod magnum esl caperctur? , \ '
*
sed quia ad parvilalcm noslram se vis divina

demittit. El queinadmoduin molriccm animali fa,
cullalcin Dcus cum dedil, non amplius singulos
1
, e
Act. , 8.
" Lcvit. , 5 sqq.
" Uebr. , 1.
CONTRA EUNGMIUM , LIB. X I I .
994
( gressus eflicit, scmcl enim principium ab eo qui

\ ), ; \ fecit adepta iialura seipsam movcl et deJucit, ad
? \ quodcun(|ue libiluni est molum efliciens (nisi fore
,
gressus bominis a Domino dirigi dicanlur), sic
loqui possc, et sonos edere ac per vocem volun . \ talem enunliarc a Dco cum accepil, viam pergit
* \
nalura per rcs signa quaedam rebus cerla quadam
- sonorum differentia imponeus. Et hxc sunl quae
. a nobis dicunlur verba et nomina quibus reruoi
, \ vim siguiGcamus. licel a Mose artle fruciuum
, ,
gcnerauonem dicitur fiuctus, el anle seminum
\ orlum semina, non tameii hoc nosirum refellit
. sermonein, neqne bis quae dicla sunl de coramen ,
tatione repugnat legislatoria senlenlia. Quod enim
, nos terminum agricullurae praeteritae fructum no , , minarous,pnneipium vcrofuliirasetnenappellamus,
_.
z*^,-. .
. x
- ,
*. _
...
_
_
hanc rera quai uominibus aubjicilur, eive fruruen , * - lum, sive aliquid eorum qtiae per salioneni mulli *
plicanlur, docet non casu et fortuilo gigui, ied
,
ejus qui fecit voluntate cum bac vi producium
, esse: ila ut idcm frucius naseatur, seipsumqiie
,
rursue producat, cum seroen, et eo quod exsu . " ' pcrat bomiiicm alat; divina antem voluntate res
,
non nomen nascitur. Quare rcs quidem quae sub , * * slat coudiloris opus est virlutis, voccs vero qua3
\ res ipsas notiftcant, per qnae singula ad exaclam
, et inconfusam doclrinam aermo designal, bse sunl
f * * logicse facullaiis opera et inventa. H#c auleiu ipsa
\ , . disserendi et raiiocinandi faculias et natura Dei
, e*t opus. Et -quoniam Omnibus bomhibus ratioci , \ - C
.
a r i o secuiidum gentiun,
. ,
varictales, etiam norainura differentiae speelanltir.
, , - Quod si quis bumanitus lucem, vel coefctm, vel
,
terram, vel semiua a Deo appellata fuisse aaaerat,
. procul dubio secundum unam atiqtiara linguae pro*
, . , \
prieUlera factum esse sermonem aslruet. Quaenam
.
igiiur haec, demonsiret. Eum eniru qni illud co
\ \ *
gnoscii, et hoc non ignorare plane esl verisimile.
, , \
Eienim in Jordane post SpirUus pulentiam, ei rur ,
sut in auribus Judaeorum, aique in iransfigura ,
lione vox Ql desuper docens bomines no quod
, \
apparebai figarara essc simplicem cxislimarent, sed
.
eliam dilecium Filiura Dt\ vcnim esse c r e d e r e n l .

Hujusmodi vox ad audicnthim inleiligcntiam in
D aereo corpore a Deo formata est, seciindum inva . ,
lescentem loqueniiiun consuetudinem facla. Sic
< U T J etiam cum Deus, qw ornnet vnli $alvo$ fieri et
kMeir,
ad agnMoutm veritatis renire
ad soopom aalutis
,
amlienlium in aere scrmonem artkulassct, quem \ admodum ail ad JIHI;CO$ Domihus toiiilm esse fa ,
clum putanles, qula in aore sonus stelerai, quia,
, 6C ,
Non propter me hmc vox facla e#, $ prvfHer twt
ti .
Ante vero universf coftslitutionem eum nullua easet
,
qui sermonem susctperel, vel corpoream elemen
ttim quod possel vocem arliculalam exprimere,
, ,
qui dicit Deum verbis tiftiim fuisse, quorooxk) qucd
; , f a c | | U a g
n e c c s $
,f
* Maiib. i n , 17 ; Maic. i , 9 ; Luc. i x , 5.
* I Timoth. m .
f
Joan. x i , 29.
S. GREGOftll NYSSENI
995
996
raiioni consentaneum est sermoni euo rcddet ? ipse , \ :

incorporeus est, creatura non erat, tiilnl circa , ,
ipsum materiale ralio permitlit inielligere, nondum , ,
qui per audilum adjuvarentur ulti erant, bomini- .
bus autcm uon cxsislenltbus, neque ullus loqueudi ,
modus sectindum genlis alicujus proprielalem ef-
formatus erat prorsus. Qtii igilur ad exilem et \ ;
nudam liltcram spcctat, quibus ralionibus hunc
lulcit, ac si Deus baec verba et sensa loquerelur?
\
Quineiiam ex bis cogiioscere licet vanitalein eo . "
rum qui lalia loi|iiuntur. Queinadmodum eniin
elcmeiilorum nalura, quae sunl opus ejus qui fecif, ,
, \
omnibus eodem niodo apparenl, nullaque secundtim
soiisum bominibus est differenlia in ignis, vel ;,
, , \
a<ris, vel aijuae parlicipalione, sed una est et iin
mobilis in omnibus natura, eodero-modo operans, \ ,
el iii nulla re propler eoruin qui panicipanl dif- \ fercntia* innnutaia : sic et nominuro posilio, si \ * ,
quidem a Deo essel rebus applicala, omnibus esset , $
padem. Nunc autem rerum natura, ulpole a Deo . \ 5ftxa, mancl immobiHs; voces autem homm sigtti- , , 6e
ficalivac ad loi linguarum diflerentias divis* sunt, \ \ &
ut neque inultitudinem numerare facile sil. Quod ,
si quis confusionem quae in exslruclione lurris ac- . \ cidil ut diclis conlrariam proferl, neque illic Kn- ,
guas.hoiniiium facere Deus dicilur, sed quae erat , 6
*am coufundere, ut non omnes unaui omnium ,
audirent
Quandiu enim eral eadem vi(a, ei . " '
nonduin iu multas genthun diflerenlias dispertiti , \
,
fucruni, una voce eodemque sermone utcns simiil
vivebat omnium bominum plenitudo; posiquam vero ' \ niwv
divina voluntale oportuit oinnem ab bomiuibus ter- ,, ram habitari, lunc divulsi secundum vocis commu-
nionem alii alio dispersi fueruni, et cum alio et , \ \
\ &alio verborum et vocis cbararlere conjuncti et
accommodali fuerunl, coricilialricem quamdam mu-
luae concordiae sernionis cousonauliain soriiii, in ,
, &rerttin quidera cognitione uon discordanles, sed in
. * ,
nomiiiuii) forma differenles. Nuq enim quid aliud
apud alios lapis, vel lignum videtur, sed apud , '
aingulos raalcriae nomina differunt. Quare senuo . " ,
iiobis fixus manet, qui voces bumanas nostne men-
lis sive iutelligentiae tnventa esse deiinil. Neque . cniin a principio quandiu consonum sibi ipsi huma- ,
B
num genus universum fuil, verborum Dei aUquam f>

doctrinam factam esse hominibus ex Scripiura
didicimus; neque postquam in varias Hnguarum , 9diflerentias diaperlili fuerunt bomines, quomodo ,
quisque loqucrelyr divina lex prxslituil, sed vo- ,
lens Deus bomines diversis uii linguis, naluram
, diinisit, ut pergeret pro arbitrio apud singuloe
'
sonum artitulare ad explanationem hoiuinum.
. ,
Ilaque Moses, multis saeculis post lurris aedifica- ,
lioiiem nalus, ona ex poslerioribus lingua usus ,
cet, historice nobis mundi creationem exponcns
_
, ,
afque aliquas voces Dco applicat, sua ipsins voic^" * \ in qua instiiutus fuil et assuctus baec enarrans, , \ :o'J
" Gen. x i , 4, sqq.
997
; nv\ nec Dci voces inimutans alio quodam et peregrino

vocis cbaraclcre, ila ut peregrinis et inusilaiis
, ; \
nominibus ipsius Dei voces esse praestrual, sed
,
> , familiaii ulens lingua, similiter et quae sua eunt
, \ ct q u ipsius Dei enarrat. Qiiidam autem qui
. \ exacliorein Scriplurarum cogniiionem sunt asee; culi asserunt linguam Hebraicam non i u veiuslalein redolere sicul reliquse, sed cum aliis miracults
' ,
, - et hoc Israelilis miraculose accidisse, nempe l i n , guam banc confertira simul post egressionem ex
; . iEgypio genli exlemporalem factain fuissc. Et
; ; - nescio quis Prophetae termo lale quid confirinat;
nam, Dum ex Mgypto ipu egrederetur, tunc, i n ; , \,
q u i l , linguam quam non uoverat audivit
Si
',

.
igilur Aloses Hebraeus, aliis aulem poslerior e*t
,
, - ^ Hebraeoruni lingua, qui longe posl muudi constilulioncm nalus est, et qui propria lingua Dei
, \ '
locutioues enarrat, an non clare docet, banc lajem
; (*;, * \
vocem ad bumauum modOm figuraiara Deo non
ascriberc, sed baec quidem dicere, quia iieri noa
,
possil ut quod cogtUtum est alilcr quam vocibus
bumanis exprimalur; per ea autem quae dicunlur

\ - Deo decoram ct magniflcaui quamdam inlelligen ; liam significare? Siquideiu pulare Deum lingoa
, * ; Ilebraica usum fuisse, cum nullue esset qui lalem
vocem audirel, nescio quowodo qui recta ralione
; , . usus fuerit asscutietur. Actis aposloloruut d i ; , dicimus, idcirco vim divinam in multas lioguas
- divisaui fuisse, ut nullus eorum qui diversie linguia
. ; ; - Q utereiitur ulililaie privaretur. Deus aulem ame
cieationem humano more disserebal, quemnain
, ; ;
bac tali voce adjtiturus? sermonem enim affeclionem quamdam babere cum audientium faculiaW
; ; ,
ftv ; - ad uiilitatis scopum, uullus divina benevoleotia
erga genus bumanum esse indignum suspicatus
, \ \ ;
fuerit, quoniam Pauhis Domini imiiator ad aa ,
dieniium babilus uovii convenienler el acconimo , \
. - date serinonein adimnislrare, lac quidem parvulis
faclus, adullis vcro et perfeclis cibus solidus
,
Quod si cum nulltis dirigalur scopus pcr lalein

sermonis usuro, quis astruai Deum tn seipso cerla
* ^,
quaedam verba consuere, si non eel qui egeal
, -.&
signiGcatione q n * fit ptr ejusitiodi voees, haud

scio quomodo nou boc liceat ridiculum simul el
. ,
* - impium convilium puiare. Ncque igilur ilebraea
Dei vox, neque sccuitdmn aliam formam eoruni
, '
quaB i n gentibus usu fecepia snnt, proferebalur,
;, ,
scd quicunque Dei eermones a llosc vel propbelis
,
descripli sunt, divinae volunt ais suut indicationes,
alilcr atque aliter pro ralioue eorum q o i graUu?
\ .
liuni participes, sanctorum puro el rationis tonenli
:
principatum intelleclui iiiucestenles. Ergo loquo\
batur Moses sicut nalus erai et erudilus; Deo
, ,
auteni allribuebaL has voces, ul dicium esl sarphia,
,
propter puerilem imbecillitatem eoruin q u i ad Pei
, ;
cognitioncm adducebautur, et ad cvidenlem ei
; ; ;
olaram divin* volunlatis expressionem, el u l obc .
M
Psal.
LXXX,
6.
Hebr. v, 11.
099
S. GREGORIl JNYSSENl
4000
dientiores et ad parendmn faciliores fficerct audilores, veritos auctoritalem et dignitalem ejua

qni ipsos esset allocutug.
* , '
Sed acgat Etiiofnios, qui latia in nos convilia
profert, qni illicita? et nefariae consihludmis est ,
\
baeres ot patronus; coiweraa enim conlutnelia in
ipsius ignominiain propriis eum verbis excipiam. . *
Sed ipsuni *ibi Mosem leelimomo suo pairocinari ,
conftnnat, quod videHcet a D$o qui naluram con- ,
didit, et eorum qitae nominantur et nominum usns \
boiniuibus daius est, et quod eorum quae data etint , \ appellatio uienlium generationc est superior, sic , \
piv
omnia ad verbtim locuUis , aiqutdem proprium
naclus est aliquem Afosem, a quo baec erudita do- * ,
cciur, alque ilUnc ineilatus lalibus confidit serroo-
ntbus, qnod Deus lege saacit, sicut hic ipse dicil, , ,
, , ,
bominum dictiones, sic juben9 et aliter prohibcns
\
rebus voces itupom ulatur pro suo arbitratu nugis,
, ,
adjulorem babens scrnvjnlsocftiltum Istum Mosem.

Quod si soiue esl Mo*es, cujite Scriplura cummunis
est disciplina bis qui divinum sermonem docti sint, \
condemnaiionem accipiemus, si a Mosis lege rcdar- \,
,
guiimir. Ubinam ergo de verbis et nominibus lrgm
. \ \
invenil? In ejus scriptis proponilur mundi creatio,
et deinceps bominum generatiouum recensio, et ; '
quarumdam reruin historia, et varia legislatio, , \
deque bis quae ad verom Dei cultum pcrtineni, el , , \
qnse in v i l * rallone siint observanda, h c eunt , ,
Mosis Scriplure praecipua capita. Quod si bic au- \ .
lumat esse aliquam Terborum legislalionem, osten- .
dai legem, ct ego tacebo. Sed non posset dicere; , ,
. *
non eniin clarioribus omissis conOrmalionibus illa
1
persequcrclur quibug ridiculue roagis quam pro- Q

babilis viderciur bis qui meiUe sunt praditi et sapiunt. Nam hoc putare esse pietalis caput, nempe
verborum inventionem Deo allribuere, cui parvus
ad celebrationem tolus mundus, et quae in ipso sunt
rairacula, quomodo non extrema* est falaitalis,
magnis omissis ex humanis Deum magnificarc?
iusKuni creationem pracessit, dictum quidem a
Mose humano more, Deo vero convenienier et decore factum. Eorum igitur quas dtvifia polentia sunt
constitula volunlas est eflectrix; banc verborum
doctrinam accuratus et diligens Scriplurarum cognitor protiuntiat. Et perinde ac si Deus dixisset,
Fiat verbum, vel sermo constituatur, vel hoc
ialem quamdaro soriiaiur appellaiionein, sic ad paIrocinium suarum nugarum proponit motionem illam
U33 est in divina vofuutale rerum condilricem,
prae multa attentione Scripturaruin et experientia,
Neqtie hoc sciens, quod inlelleclus iniputsio vox
saepe a Scriplura sancta nominelur. Alqne bujus
testis Moses ipse, quem passim delorquens in bac
parte ignoravil. Quis enim vel lanlillum in ejus l i brorum leclione versatus ignorat, qtiod populus
braeliticue, qui nuper ex iEgypto fugerat, Agyptioram incursum conferlim in deserto vehementer
extimuit? Cum auiem undiqtie gravia ipsis pericula
objicerentur, Illinc mari transitum obvallanie, a
tergo boslibus fugam impcdicntibus, propbelam
,
* ,
.
, , , ,
\ ,
\,
;
, 0 , .
*

. \ , , , ,
D ^
,
\ ,

. ,
-.
p i ,
, ^
;
, ,
,
4
1001
iOM
. - circnmslanics propler illam difficullatem el consilii

, \ inopiam, illum iitcusabant. Ipse vcro cum altoni , tos el melu pcrculsos consolaretiir, et ad alacrita
lcm animi cl fiduciam cxborlarelur, a Deo fil vox
;
nominalim propliotam appcllans : Quid clamus ad
\ u , '
wc - ? Alqui anlca nullius vocis quam Moses prolu ,
lissel, Scriplurae sermo inenlioncm i c c i l : sed co
gilalio quam prophela ad Deum crexeral, vox
.
qnnedam nominaia cst, pcr silenlium in abscondilu
,
coidis sensir clamans. Quod si Moses clauial n n
,
loqueus, co leslc qui gemilus audit inenarrabilcs ;
,
quid novi, si cliam piopbcta cum divinam voluii \ ,
taleni novissct, quanlum fas ei fuil el ei diccre
,
uobis audirc, scrmonibus nobis nolis c l consuel s
, palcfccil, dialogum Dei rorporalius describcns, uon
>; ,
\, ^ vcrbis faclum, sed per opcra ipsa enunlialinn ? ln
\ , principio, iitquil , fecil Deus, non nomcn coeli c i
. *
, \
lerrae, sed ccclum etterram. El dixil: Fiat lux, non
. 1\ ,
appcllatio lucis. Et, discernens lucem a lonebris,
, , ,

vocavit, inquil, Deu$ liicem diem, et tenebras no
.
ctem.
: Ilis verisimile cst adversarios nostros inniii.
. ,
Asscntiar enim pro ipsis sermoni, el ab illis posiia
'
poslquam examinala iuerint, subinferam, ut vali ; , diue nobis confirmatum sit dogma , nulla oppo ,
silione indiscussa relicla. Vocavil, inquil, Deus fir. , \,
mameiUum ccelum, el aridam vocavit terram, et
,
lucem diem, el tenebras vocavit noctem. Quomodo
,
.
igilur, dicent, Scriplura conlilenle a Dco bis rebus
, ) Q iuditas csse appellaliones, vos bmnanre commen , lationis csse dicilis noraina ? Quid igilur nos ad
. ;
bacc? Rursus ad noslrum simplicem confugimus
; \
scrmoncm, cl dicimus quod is qui omnem crealu, l a n ex nibilo produxit, rerum est opifex el con , \
dilor quae iu subslantia cernuntur, non noninuni
, ,
qua3 subsislere nequeunt, quaeque in vocis sono et
, \
linguae slrepilu eolum consisluul; res auteiu se
cunduin naturam ct vim cuique indilatn signifira \
liva voce aliqua nominantur, secundtim usilatam
,
in quaque gente consuetudinem appellalione sub jectis congruente. Sed quoniam multa smil quae
. '
creata cernuntur, quac slmplicem non babent natu, ,
ran), ila u l uno verbo subjectum possit compie ,
bendi: velut in ignc, aliud quidem esl naiura rcs
D subjecta, aliud vero nomen rei significalivum : boc
eniui est quid lucidum et quod urcndi vim babcl,
,
siccum et calefaciens, et quod materiam quam ap* , \ ,
,
prebenderil consumil: nomen vcro vox qusRdam
brevis est, quoe una syllaba enuntiatur : IIMJUS

causa sermo qui dividit voces et aeqtialitates qu;e

in igne cernuntur, unamquamqtie propric noininat,
5 \
sicut praediximus, nec quisquam nomen sohim igni
\ ,
- impositum esse dixerit, eum quis v d lucidum, vel
consumptorium, vel aliud quid eorum qua? in ipso
6 \ , ,
speclaniur, nominaverit: facuUatum eniin quae in
,
ipso naluraliler insunt signiiicativae sunt lales

voccs. Eodem modo et in coelo, et in firmamenlo,
, .
8
% 7
Exod. xiv, I.S.
Rom. . 20.
PAFBOL. G B . X L V ,
I T
Gcn. i , 4, sqq.
32
S. CREGOR
qiiamvigtina natura in utroquc uoniinc significctur,

tamen proprium quiddam corum qua? in liac crcatura fiunt, noniiuum differentia exprimil. Quare
nos nd lioc inluenles, aliud quid discimus cocli appHlalione, aliud vero firmamenti. Cum enim sensibilis crealurx tcrminum describit sermo, posi
quam inlclligibiliscltransmundana crcatura succcdcns dt-sinit, comparalionc cjus qiiod tangi non
poiest ctincorporcum esl cl forma carel, firmamcnftim dicitur, principimn ct finis omnis materialis
substanliae. Gum aulem inferiorum corporum ambiluro exquirimus, quo omnis malcrialis continetur
nalura, boc coelnm appcllamus quod visibilitim omniuro tcrminus eificitur. Eodcm modo et in tcrra
arida, quoniam in liacc duo elemenla deorsui vergil, ct gravis nalura distribula esl, lerram dico et
nquas, ha-c quidcm aridae appellalio dislinguit quodamiuodo ab ea qualiiale qurc cx adverso ipsi respondcl; opposilione ctiim ad id quod esi bumiduin
arida cognominala esl, cum divino mandato aqnain
circumfusam exucns in propria qualilalc apparuit.
Nomen autcm lcrrac non ainplius tmius alicujtis
carum qualitatum quae in ipsa sunt, significaittiam
demonslral, scd pcr vim significalivam quae buic
dictioni incst, omne complectilur, quod in hocclemenlo inlelligitur, ut quod durum, quod densum,
quod grave, quod resistit, qnod ad omnem frucluum cl aniinaliiim nutrilionem aplum esl. lgitur
non a scrmone cognoniinata esl arida, ut sil boc
postrcmum ei nomen indilum. Non enim deposuil
per sccundum nomcn ut arida sil el dicatur, sed,
manente appellalione ct bac ct illa, ulique nominum
propria quaedam subest significalio : baec quidem
quae dividit ac distinguit a diversi gcneris natura el
proprielalc ; illa vero quse omnem quae in ipsa
speclalur polenliam complectilur : sic et in luce
ct die, eic rursus in nocle el tcnebris invenimus,
uon syllabx sonum ab universi condilore factum,
scd rerum substanliam quas per has appellaliones
cognoscimus. Solvuntur Dei volunlate lucis ingressu
lencbrae praevalenles per primam crealuram ; sed
quoniam lerra in medio compreliendilur, ac undique cam diversorum elementorura ambilus sustinet,
sicut ait Job : Qui appendil terram super nihilum
necesse cral, cum per unam partem lux obiret et
opposilam parlem niole sua lerra obslrueret, ut
relinquerelur aliqua pars tenebrarum per obumbrationem. Quoniam vcro perpetuo motu circa se polus
lircuniagii islam quae ex obumbratione advenil caliginem, necesse Deum hunc circularem ambilum ordinasse, ul mensura lemporalis extensionis
liercl. Haec autem mensura est nox et dies. Propterca
pru sua sapienlia bistorice lalia dograala Moses nobis dcclarans, banc ex obslructione subeuntem caligtncm absque luce quidem et tenebrig noniinavit,
ct eam quae fil conlinuo circum locum terrestrcm,
k c i s ad tcnebras mcnsuralam eucceesionein, diera
Kn
Job"xxvi, 7.
NYSSENI
\m
\ , \
,
,
." >,
,
, .
"
,
, \
, ,
\ . "
-,
,

. \ \
,
\ , .
\ , ,
, ^
, ,

, \ .
, \
,
;
, , , ,
, \ .
,
.
\ \ , ,
,
' ,
\ ,
)
\ \ , \ \
\ ,
\
,
.

,
, \ , -
' *
, ' ; ,
8
6 ,
,
; *
\
, #
.
\ .
:
\ \ a x d %
toos
, \ \ - et noclem appellavit. Quzre quae jam vocaVi

f fiierai liix, dies appcllata est, scd sicul facfta eU
. " \ lux, neque nuda lucis appellalio, sic eliam facla est
, '
temporis mensura : incnsuram autem seeulum est
, \ \ ,
nomcn, non ex verboruin sono a condilore tacluiu,
\
sed ipsa rei nalura Irahenlc sibi eani quae inest voci
,
signiQcationem. Ac vclut si a legislalore boc aperlc
^ , '
diclumessct, quod omnequod apparet el nominaiui,
.
non sponte nalum neqne non factum esl, sed cx
Dco subsistenliam babet, cx nobis ipsis componere
, ,
facile poluissemus, uempe uuivcrsum rauudum el
, * omnes qnae in eo sunt partes, cl qui in ipso cerni , * , lur ordinem ct vim. quae noliftcat oa q u sunt,
\ , \ - Deum fecisse : sic qitoque per ca quae dixit ad banc
\
nos inducit intelligenliam, utcredamus nibil eorum
\ ' ^ quae sunl principio carere. Et ad boc respiciens

via et ordine ca q u deinceps scquuntur enarrat,
. \ produclorum sericm enumerans. Hacc autem non
, , aliler quis sermunc exprimcre potcrat. nisi bscc
. pcr nomina quae rem indicant signilicaret. Quoniam
; , igitur scriptum esl quod Deus voravit luccm diem,
- inlclligendum est Deum ex luce diem fecisse, q u
. \ 3 est quid alterum secundum propriam ralionem :
, ,
non eniui eamdem reddideris lucis et diei dcfinilio , nem, sed lux quidem esl quod ex conlrario (encbris
\
oppositum intelligitur; dics vcro mensura tanla
, imervalli quod csl in luce. Similiter noclem el ic
, \
nebras per eamdcm definilionis divisionem co . " \ gnosccs, si lenebras quidem deGnieris quod ex con ,
trario luci oppositum inteltigiiur, noctem vero tan lam lenebrarum circumscripiionera nominaveris.
Quare per omnia nobis conflrmata esl oratio, licet
. (5 non arliiiciose per iiguras arlis disserendi con6 , \ strucla cst, demouslrans quod Deus rerum ct opi fex et condilor, non verbonim nudorum; non enim
,
illius gralia, scd noslri causa rebus sum hnposila
, ' - nomina.
.
Quoniam enim non senipcr possumus omnia qnai
.
, \ snnt prae oculis babere, sempcr quidem eorum
, . quaj adsunt aliquid cognoscimus, alia vero iti
memoria inscribimus. Atioquin memoria incon"
, - fusa aliter conservari non posset, bisi nomi * . num significatio res qux in mente consignataesunt,
, \ - fy * seinvicem dislinguerel. Deo autein adsunl omnia,
neque ei opus esl memoria, cum ejus perspicace
\
. * potenlia omnia conlineanturel cernanlur. Quis igilur
, \ , in eo verbi vel nominis usus, cum ipea quai in eo
esl sapientia et polentia inconfusam et dislin \ ; \ clain eorum qua3 sunt naturam conlineat ? Quain, , obrem a Deo quidem sunl ea quae sunt quaeque subsistunt oronia, sed uoslrae deduciionis
.
, causahis quaesunt signiflcativa rerum imponuntur
, - noinina. Haec autem, ut boniinum usui et consue . tudini placet, si quis dixerit fieri, nihil in provi' , ." denlioc ralioncm peccaveril. Non eniin eorum qux*
, \ sunt naturam, sed noinina ficri a nobis asscriraus.
, Aliter Hebncus coelttm nominai, aliler Cbanaita?us;
sed codcm modo intelligil ulerqnc, nibil propter
\ '.-
S. GKECOfcll NYSSEM
1008*
sonornni dinVreniiam in suujccli cogttilionc abcr- . rans. Sed horum sapienlum nimittm cauta ct limi " ;
da ftuperstilio, per quae asseril, quod si dalum
, ;
fuerit ab bominibus indilas esse rcbus voces, ho- ,
inines Deo principaliores essc, vana csse redar \ , \ *
guilur, et qua3 subsisicrc nequit, acper ipsiim Mosis

exemplum quod nobis in Scriplura commcmo. ;
ralur *. Quis enim ipsi Mosi indidil nomen ?
Nonne filia Pharaonis, quse euin cx evenlu nomina;
vil? Moscs eniiu /yptiorum lingua dicitur aqua.
.
Quoniam igilur secundum lyranniediclum in capsa
,
sivc cista iinposilum infantem parentes fluenlis de-
deranl (sic enim quidam bisloricorum de ipso uar- '
raverent), haee vero cista divina voluntaie unda
rum vortice fluctuans, ripae admota est, ct a filia
, * rcgis invenla, quaj lunc in illo fluinine corpus ab- *b ,
fuebaf, et quod ex aqua puer ipsi acquisiltis esset, , monumentum forluili eventus puero dicilur iuipo- . $ \ ;
suisbe n o i n e n . Quo cliam Dcus ipse in suo famulo ,
uti non dedignaius est, neque indignuin judioavit \
barbane vocalioncm in propbela propriara sinere : ,
sic ante bunc Jacob fralris planla manu appreben- ,
ga, supplaiiiaior ex flgura qua cdilus est in luccm, , .
appcllalus est . Ad boc enim ferre nominis Jacob *
Interprelalionem in Grecam vocem transsumplain
illi qui talia novcrunl docent; el Pbarcs obstelrix

rursus ex evcntu qui accidit in parlu nominavil .
\ . \ \,
Et nullus ideo, sccundum Ennomium, sibi princi- , ^
paium Dei polestale anliquiorem ainbiliose voluit . \ arrogare. Scd ct patriarcbis matres noiuina iinpo '^,
, \ \, \ .
nunt;Huben, Simeon, Levi , et reliquis oinni\ \
bus deinceps similiter. El nullus secundum bunc
nugatorem in illis lcmporibus divinse providenlitt ,
sollicitus curalor exstiiil, qui probiberel ne pcr , banc nominum imposilionein miilierculae Deo prin- . '
cipaliores fierenl. Quis aulem singula quae ex sacra ' , ,
\ , \ , Scriplura dcpromi possiml, valeat reccnsere: aquam
, \ , \
conlradiclionis, et locum luctus, et collem praeputiorum, et vallem raccmi, ct agrum sanguinis, et ,
omnia bujusmodi notnina, q u quidem ab bomini- , \
bus iniposila, ssepe eliam ex persona Dei comrae- ; '
lr.oraiilur? Per qtwc licel discerc quod neque su- \ &
,
pra buinauain dignilalem est ea quae fil de rebus
per verba declaralio, neque per ba?c divinae natu- .
r x potenlia plus auctorilalis habct.

*
^
Sed alias quidem nugas quas contra veriiatem
nugatus est delirus, ul nullum conlra dograata robur habenies silentio prxleribo, supervacuum esse
judicans in vanis diutius immorari. Quis enhn Ua
demens et inelioribns curis vacuus, ui operam et
studium in sermonibus ameniibus et insanis perdere velii, et allercari adversus cos qui asserunt
nos affirmare quod hominum cura Dei solliritudine
el cura principalior est, et potiorein aucloritalem babet, et quod negligenliara quae solutiores animos dislurbal, ad illius
iransferimus providenliaoi? Haec ad verbum
calumniantie nos protulit. Ego aulem xquale arbi* Exod. , 10. Gen. xxv, 25. Gen. ,
,
,
, ,
.
, ,
, x a \

\
, ,
; , ; 3 .
\ 20.
" Gen. , 32-34.
CONTRA EUNOMIUM . LIB. XH .
tOOO.
1010
. Iror in talibus sludiuni el operam poncre ac ani * \ : cularum somniis occupari. Nain in forma sonorum
, \ . qiiorumdam pulare divinx nalura principalus et
, \ - . dominalionis majeslalem conservare, et inagnam
, , Dei polentiam in hoc essc posiiam demonstrare,
rursusque nos Detim negiigcreac pro nibHobabere
*,
ipsi convcnienlem providenliam, ilemque calunv
, * , . niari, quod raliocinandi facullalein a Deo boniines
adepli exinde pro arbilrio scrmonibus ad rermn
\ ;
declaralionem usi sunl, quid aliud boc cst nis:
;
anilis fabula vel ebriosorum somninni? Vera enim
, \ ;
Dei virlus et poleslas, el principalus et dominaiio
,
; secundum nostrum sermonem non in syllabis esse
babct, vel ita certe ad parein bonorem cum Deo
, * ,
\ , \ \, \ \ venerit quicunque verborum" fueril invcnlor ; scd
inGnila ssecula, ct nuindi pulchriludo, et' lnti ina , ,
rium splendores, ct quae sunl in niari ct tcrra
\ , \
miracula, angelorumque militiae, el aupermundia '
les virlutes, et si quid est aliud qnod in superna
,
sede a Scriplura pcr acnigmala audinius, baec stint
. >
quse tcstificanlur Deo quse est snpra omnia viriu ,
tcm. Vocis auterasonum his qui naluraliler loquun ,
tur qui attribuit, nibil in eum qui vocem dedil
.
Uiipic dicet; ncquc cnim magmim aliquid ptila ,
mus, nempe significalivas reruin voccs excogilare.
* ,
Cui enim Scriplura secundum bistoricam niund
,
creationem humano huic Ggmonto homi, \ ,
nis nomen indidil , hunc Job , morlalem
. *
nominal , et quidam cxlcrni , quasi dicas
,
t
8 a
> v
, Q hominem loquentem el alii id est, diversilinguem, vel divcrsam et arliculaiam voceui babeuct ;
lem, ul omillam secundum singulas gentes btijus
, ,
nominis diflerentias. Nuin igilur ad&quatnus Deo
\ .
etiam illorum honores, quia xqtiivatentes boniinis
\, \
, ,
appellationi eliam Hli voces invenerunt, quibus si .
militer dcclaratur subjectum? Sed baec vaniloquen.
tia oinitlenda est uobis, sicut praedixi, et quje
leinceps sequiinlur cottvilia pro nibilo sunl repulanda, quibus nos contra divina oracula menliri
autumat, alque oinni melu sublalo calumniari, aliaque omnia et ip&ura Deum. Scd ad reliqua peigamus.

Proponit rursus magislri verba quac ila se ha

bent: () Persimiliter aulem el non diversiori modo

commentationit usum ex verbo dhino docti sumus.
Dominui noster Jesus Chrislus naluram deilatis
/0
,
- D homimbus declarans, proprietatibui quibusdam qu&
, /
in ipso peculiariter tpectanlur, hanc designat: osiium

seipswn dictns, et panem, et viam, et vitem,el pasto , , , rem, et lucem. Quae igitur per contumcliam contra
, . * ' nos ab ipso ob liaec dicia sunl (sic enim ipsum dia * (
leclica conlradicentibus decertare docuil) despicere
),
arbilror decere, et nibil ad juveniles amcnlias sub , \ ; - lurbari. Sed boc acre verbum ct incVitabile eiami . *
nemus, quod ad eversionem nostri serniouis pro \ (5 ,
tcndil. Quis sanclorum, inquil, est, qui |>er com ' . ,
mcnlaiionem hxc nomina Domino attribui tcstctur ?
*, , *
Quis aulem prohibel, ad ipsum hcrclc dixerim^
" C e n . , 2C.
" Job , 1.
() D. Basilius coniru Eunomium, l i b . 1.
101!
S. GflEGORlI NYSSENI
blaspbemum esae judicans in commentatione epe- ;

lare noniiiiuni usum? Si enim quia dictum non
, ' ,
est, id argumenium esse asserit, quod sit probibi- ;
lum, eliatn quia velitam non esl, id eignum con-
cessuni esse procul dubio assentietur. flis nominibtis , Dominus noniinalur, an eiiam baec ncgabit Euno- . , \
mius?Sed si neget has de Cbristovoces csse dictas,
sinc pugna vicinius. Quaenam enim illusirior Gal ; * t l
victoria quam qu;c demonslrel adversarium Deo re- \ ,
bellare, quia divinas Evangelii voces irritas facit .
et pervertii? Quod st vere coiifilelur Cliristum bis
noQiinibus appellari, dicat modttm quo pie Uuigeni- ,
1 0 accorumodantur baec nomina. Num nalurae ejus ; ,
Japidemessc indiceru delinit? num esseniiam ipsius * , *
per asciam sive securim intellexU? num peroslium
Unigenili deilalis proprietas sigtiificalur, vcl pcr ^ ,
; \
unumquodquc aliorum (ne multam turbam sermoni
;
inferaitius oiwnia recenscntes nomina) non nalura
, '
Unigenili unumquodquc borum noininom est, non
(
deilas, non essentis proprietas ? Verumtamen bis
),
nominibus vocalur, et appcllalio aliquid proprium
\, ,
in se conlinet. Nibil enim uliostim, nibil qnod non
; ,
significei, in divinis vocibus pium est et sanclum
\ .
xistiniare. Ergo raiionem dieat si aspernalur,

nempe sectindum commenlatioiiem dici, unde haec
. '
noinina Clirislo congniunt. Nos quidem diciimis
,
quod, cum mulliformiler Dominus humanae viUc
ovopwrca. ,
provideat, quaeque bcneficii specics per unumqtiodqnc talium nominuin congruenler dignoscitur, pro- , vidcnlia et operatione quae in ipso spectatur, in Q , *
n
m n i n i c formam
f n m i f t n t Itranseunte.
rontAimtA
hujus
pnimWf.ivt
<^vimi/ir<r*.k\j
//*1\+#/
VMfitAtiTcTiTi ,.
nominis
Nomen autem
modi dicilur mentis excogitatione sive commcnta- \
.
tione nominari. Quod si boc adversariis non pla' .
cet, quomodo cuique vidcatur, sic se habcat. Sed
bisquae dictmtur adversatur, qui norainum quae in , ,
. '
Scripluris Deo aUribuimlur, rudis est el ignarus. Si
.
enim divinaa vocea didicisset, ulique nosset quod
etiam maledictum el peccatum, el juvcnca ajstro , \ \
pcrcita, el catulus leonum, et ursa dubia, et par- , \ , \
dalis, et quae ejusmodi secundum diversas com- , , , \
nicntaiioncs a Scriplura Oominus dicilur : per quae
nomina sancti et prastanles viri scopum notionis, \
, in quem direcio aspiciebant, clare explanant. Eiiamsi
>, .
passim usurpata videanlur quodammodo Jiaec no
nina,secundumproniplamettrilamsigniflcatJonem, D

,
quae quidem singula nisiquis per comoientationem
in Deopie dici coucesserit, non puraerit dictio ab
,
impia suspicione. Ac prolixum quidero esset omnium
reprseseniare ei denudare sive aperire sensum, quo- . \ \
,
modo bxc eliam vulgo usurpata suot secundum
comtmioem exislimalionem ex prompla significa-
, \ -rift
tionc, quoniam ratio commentationis pletati Oei
.
nomina conciliat. Sed ad ea qua3 deinceps sequun .
tur, progrediaraur.
,
Hursus repetito sermone, ejusmodi Domina in
Oomino dicunlur, nec eorum quisquam qui in d i - \ ,
vinitus inspiralis Scripluris versalus fuerit, inficias
ibil, hxc d i t i . Quid igilur, num ipsius nalurse si- .
; ,
guificalivas voccs dcfiniuul ? Ergo, inquit, niulli
*<H3
CONTUA EIJN0M1UM, LIB. X I I .
101 i
\ , , \ formem quamdam divinam naluram, muUiplicefi)- , - que sccundum dillerentias significalorum qiue sunt
. in his nominibus quod varium est dcmonslranleni.
, \ , Non enim cadcm panis et leonis signifieanlia, ne \ , * qite ostii cl vilula?, ncque asciae el aquae, sed cu. , * jusque nomiuis propria <lefinttio reddenda cst, quae
. - jiulla in re aliis convenire possit. Ergo nalurani
quidem non significant, impropriam aulem ct nihil
, .
significanlem nomiuuui appcllalionem dicere non
, , ausus fucrit. Si ilaquc dicunlur quidem, non au \ \ tcm sccunduni naturam, quidquid aulem aScriplura
, dicilur, proprium cst omnino et nalurae conve , nienler dicilur : quienam igUur alia relinquitur
' ;
raiiocur ejusmodi voces Deo Unigenito congruenter
aUributaJ sini, prxtcr modum qui dicilnr secun , ^ dum commenlalionera? Perspicuum enim est quod
.
pro varielale operalionum secumlum diflerenlts

signiiicanlias Deus nominalur, ut intelligaimis cum
, .
sic noniinatum. Quid igiiur piis menlibus nocet
, . ' - noslri intellectus operalio ad cognilionein eoruni
, \ ,
quae sunl, quam nos quidcm dicimus, id
* , cst commenlationem ? Quod si quis aliler velit vo , 6
carc, non refragabimur. Sed non reraiilit, quein , " , admodum vebemcnler certalores ineluciabilcm

. banc conlra nos ansam cl prcbensioneni el dicit
\ ,
eic ad verbum, quod Wac per commcntationem hu ,
mana sunt nomina et per commenlalionem quorum * - ifam dicuntur, quas nullus apostolorum neque evtin. \ gelislarum docuit. El post banc inexpugnabilcm
, Q aggressionem, sacram illam infert xocem, erudila
^, , ad baecvoce fetidum conlra nos conviiiuni exspuens.
\ Naui, inquit, homonymiam ex aliqua analogia
. desumplam in medium proferre ad slabiliendam
, bumanam banc comnienlaiioncro, animi opus esl,
; menle quidcm valida in judicio spoliaii, infirma
' ; vero intelligentia et deprebensa quadam consue; - ludine Doraini sermones explorantis. Papael qua>
nam baec dialeclica demonstraiio? siccinc arlifi ; ; ' \
- ciose ci ratio ad scopum concluditur? Quisnam
, ' amplius probare voluerit sennooein conimenlatio , nis, tam gravi odore ex ore ejus in eos qui ali . quid dicere aggrediuntur, profluenle ? Quin cliam
" nobis propterea aliquid dicere aggredientibus, abstinendum est ab examinando el disculicndo ejus
.
, D sermone, ne conlra nos cloacam couviiii commo.
vcat, vel ne pusilli animi esse videalur ad puerilia
deliria coiitra exasperari. Ergo contumelioeo conviiiaiori concedcndtim est, pro libidine uti suo
niodo. Resumendus est autem illius serino, ut eiiam illinc veritali feralur auxilium.
Analogise meminil,et ex ca bomonymiam.siveno ,
minis communionem novit. Un(Je didicit et a quo
. , \
; ,
verba haec? Moscs non dixit, propbctas et aposlolos
, \
bis vocibue ulentes non audivit, evangclistse lalcs
voces silenlio involvunt, neque cx ulla Scriplura
, . ; *
hxc docenle licot perciperc. Unde igiiur accidil ei
\ ,
sicdicerc? An non invenlum intelligcnliac ejusqui
euu) protulit, talis esi sermo, qui talcm quamdam
,
.
notionis signiiicanliani analogiam appcllat. Quo*
modo igitur nou intclligit quos oppugnat bis
, ; ' ,
auxilialoribus ad bcllum uli?BeIIum autcui gfrii ipse
1015
S. CREGORH NYSSENl
ioie
contra sermonem, <fui esr: secundum commenia- , *

. * , \,
lionem, pr sermones qui sunt commenlaiionis,
. non oporlere per cummentalionem aliquid diccre
, *
dum aslruit. Scd nullus, inquit, sanclorum hoc do
,
cuit. Tu vero in quem velerum referre potes
^ vocem, el quod talenomen deDeicssen- ; " ! ,
tiaprx'dicalur, inio vero ipsura ingenitum esl cssen \
l a ? An libi quidcm licct, in quibus aliquid impiom
;
cuncludendum est, placcntes voces innovare ei
* ,
cxcogitare? si autcm aliquid ad impictalis cverMoncm ab alio dicalur, contradicenti banc potesla- , ' , I C I I I aufcrre, saivae lyranuidis reus deprebensus
v i f a ; , \ , \
fueris, si banc libi ipsi potestatem vindices, ul
, \ *
quae in aliis prohibcs, lisec faccre soli ttbj licerc
; . rxisiimes, ct qiiac ipsc pro liccntia audes, ab bis
B
alios arceic. Quasi pcr cdiclum abrogas haec pcr

^ *
,
cxcogilalionctn dici de Cbrislo nomina, quia
.
nullus sanctorum oportere sic dici eriixerit. Quo ,
modo igitar per ingoniti voccm velut legem promulgas dc vcrborum recliludinc, ut ca sola profe-
;
rantur qunc n Deo inspiralus scrmo Soriptnrse ex , ,
posueril? Ex tuis igilnr scriptis ingeniti nomcn de
lendum esl, quia inilliis sanctorum vocem hanc

atieloritale sua probavit; sed proplcr intcllectuni
. \
qui buic vocabulo siibcst, diclioneip approbas. Nos
, ^ .
simili tnodo proplcr scnsnm in ca inclusum, vocem
, *
banc , id esl commentationis admisimus, vel
* , ' dno ex usu eximrmus, vcl neuCnun liorum, quia,
.
si fiat, pcr ulraque vincemus. Nam si penitus diciio
silcnlio obrualur, omnis adversarioriim Q ,
, \
contra verilatem vox exslinota esi. Aique Unige ,
nito Deo gloria ab omnibus effulgebit, quta nullum
^ eril nomen ex conlraria oppositionc, quod Doinini
.
, *
majcslaten) imininuat. Si auibo maneaut, el sic
nobiscum vincct vcritas, ad , id est, com- * ,
wenlnlionem, cx essentia translato - ^ .
'
miiie. Sed quaiidiu ex suis scriptis ingeniii vocem
, *
non cximit, seipsum abbortelur qui nos lacessit
,
Pbarisa3us, ne prius ad nostram festucam perspiciat,
, quam trabem sibi incumbentem et molestam ex
. ' , \, \
oculis ejicial
Sed Deus, inquit, el inflrmissimis
eorum qua3 in terra exsistunt, preliosissima t r i ,
buit noinina, non dignitatun? aequaliiatem imperti, \ ,
tus, el principalissimis vilissima , non tamen ex
nominibuscoillaia naturali vilitale. Haec ad verbum
, . '
dicla sunt, sicut ab ipsis, sic a nobis dcscripta
, ' ' .
sunt. Si aliquam in proiundo abslrusam babet i n
telligenliam qua? nos fugiat, dicantqui compreben , diTunl ca quse longius absunt a noslre conspeclu,
, qui iniliati sunt et edocti intimam istam, et ineffa ' b'.Icm iniliaiionem. Quod si nibil amplius bis quae
^ .
in promptu inlelliguntur interpreiantur, baud scio
,
nlros alleris miserabiliores reputaverim, an cog
,
qui (alia dicunt, an eos qui aures (alibus praebcnl.
,
Inflrmissimis, ail, terreslrium preliosissima Iribuit
. , \, * ,
nomina, non simul dignilatuir / , gilus.
.
D
"Mallb. vn, 3. sqq.
1017
CONTKA EUNOMiUM, LIB. Xlf.
1013
Ergo diclorum sensum considoremus. Infirmis ,

\, sirna, inquit, digna cementur exili honorabilium
,

nppellalione, cum non tint natura sicut nominantur.
.
,
Ac Dei opus hoc esse ait, appellatione honorabitiore
naiuram deleriorem ementiri, ac rursus voces
, \
niinus bonorabiles, nalura prastanlioribus Deum
,
ailribucre dicil, natura pcr appcllalioneni minime
. immutata. U l auteni quod dicilur, maxime per' , spicuum nobis fial, in ipsis rebus demonsfrabiliir
* . absurditas. Si quis omrti virlutis laude cumulalum,
,
iiilemperaatem dicat; \ c l e conlrario aequali vitio
, , damnatum,bonum et modcstum dixcril, ulrum sanaj
,
meniis homo talis esse, vel aliquam verilalis ciiram

babere apud mentis coinpotes censcbiliir, in con ,
trarium appellationem commulaus, significanlta
, noniinum non conveniente natursR? Ego equidem
; non arbitror. I L E C igilur de Deo ficri bic ditit,
. qune neque communibus nolitiis, neqnc Sciipitirx
, , testimoniiscongruunt. Nam in consueludinc noslne
. vitoe solorum est ebrielate vel pbrcniiide desipien , lium, in nominibus errare; ct nun sccundum signi \ , - ficatum in rcbus uli vocibus; sed canem quidem
, \ diccre bominem; cani vero coulra liominis appel \ , lationem accommodare. Tanlum aulem abcst ut
, , divina Scripiura huic confusioni asscntiatur, ut
. eliam manifeste audire liccal propbctam ob baec do lenlcm. Vcc, \nqmi, qui dicit lucem tenebras, et itne, bras lucem, et qui ponii amarum dulce, et dulce
\ . , amarum**. Quid igitur spcclans banc tantam ab\, , , - p surdiialem pulat oporlere Dco altribtiere? Dicant
- , .
qui ejus arcanisMnkiali sunt, quidnain in lcrra

infirmissimum judicant quod bonorabilissimis ap ; - pellationibus a Deo nobilitalur. Infirmissima eoruin
' ^ , \ quae sunt ea sunt animalia, quibus generalio a
, pulredine bumidorum consistit: bonorabilissima
. vero eorum qucc sunt, virtus et sanclitas, et si
\, quid Deo charum. An igitur, musca, culices, ranac
. et quibus e stercore orlus, hxc ne sancli et virtuiis
\ , \ appellalione honorala sunt, ita ut bonorabilibus no . *' , \ , \ , minibus illusirenlur, lninime vero aequalilatem
, , \ dignUaluro parlicipent, qucmadmodum ail Euno , mius? Sed nondum tale quid audivimus, quod ea
,
quae sunt infirma magfiificenlioribus nominibtis ap , - pellata sinl, vel quod magnum et bonorabile na. ' , f> tura, hornm unius appellalione conlumeliosa fuoril

affeclum. Juelus erat Noe, inquit Scriplitra, fidelis
, \ Abraham, et mansuelus Moses, cl sapiens Daniel,
, .
ei temperans Josepb, ct inculpatus Job, et qui
, \ ,
,
parles omnes aequanimitalis sivo mansueludinis
\ , \ , \
implevit, David. Dicant igitur, si alicubi borum
, \ , \
quique ex contrariis notnina eorliii sinl, an etiam
? . ,
hi quorum vitium Scriplura testaiur, velut Nabal
,
Carmelius, et Pbarao iEgypiius, eC Abimelech
\ \ ,
alientgena, atque omnes qui ob vilia coromemorati
, \ , \
sunl, an, inquam, favorabilioribus et favencioribus
, !
nominibusa difina voce boneslati sunt? Non hsec
,
ita sunt, sed u t s e babet nalura et veriias, s i c r e s
Isa. v, *20.
4019
S. GREGORU NYSSENI
1020
a Deo judicantur et dicuntur, non ut contrario ; ,

' \ ,
modo sc babent nominalae, sed ut quse significanlur
niauifesia Gant, propriis sibi el congrucntibus ap- \ , ;
, '
peilalionibus enumiantur.
.
, Istcvcroqui mciUeOrmapraeditusest, qui usilala?
consuctudinis accusalorest, qui in judicio raliocina- ,
tione spoliaios convitiatur, baec de divina natura , \
cognoscere siipponit, basde Deoopiniones exponit, ' , \
quasi res ipsas (alsinominibus vocibus derideat, et ,
inlirmissimis honorabilissimas appellationes lar- , \
, \
gialur, cl bonorabilia probro afficiat rei uiu vilium
nomina ipsis communicans. Fieri quidera polest
ul bomo, eliamsi fucrit cx corum numero qui iir . \
vcritaicm iiUuentur, exlra vcritatein plerumque ^ $
abduclus prac pudore absorbeatur. Al iste Deo dc- \, ' ,
ronmi bonorem cxislimat videri rcs appellalionibus
.
falsis ementiri. Non baec divina3 naturse oracula
. iribuunl. Longanimis et mulium mhericors el verus
, \ .
Deusj ail David : quomodo igilur vcrus, qui rcs
ementitiir, quiquc nominum significationibus i m - , \
;
mulat verilatem? Rrclus Doroinus Dcus ab eodein
xiirsus appcllatur . Utrum ighur rectiludinis est
;
Jionorabilissimis nominibus boneslare ignobilia,
' exilemque nominalionem Iribucre el apparentem
,
iu verbo dignitalem invidere ei qui appellationera

accepit ? Hoc iheologorum istorum de novo Deo ;
tesiimanium ; bic pervulgatae dialecticas soleriia .
termir.us, dcmonslrare Deum ipsorum fraudibus Q *
,
deleclari, nec invidiae viiio punim esse. Fraudis
enim, non ul se habel nalura etdignilas rcs inlir , \ mas nominare, sed ex praecelleatibus desumplas .
appcllalioncs ipsis frustra l a r g i r i , non cum appel-
lalionc rcrum quap nominamur virtule coliata :
, '
Invidiue auleui, ul qui possil honorabilius nomen
, rcbus, secundum id quod praestaniiusest nominaiis, ^
gratificari, ipsum gratiara dare pigeat, ac si pro- *
prium daranum judicarei infirmiorura ielicilaiem.
,
Scd ego prudcntibus consuluerim, tametsi borum , \
giioslicoruin Deus lalis essc ralionum violenlia
. * '
cogitur, non sic \erum Dcum Unigeniluro Deum
,
putart, scd ipsura ad stibjectorura verilaiem cer-
irere, et cuiquc pro merito Iribucre, atque ex rebus
, ,
cognonimarc. Venile, ioquit, benediai : et, Ile,
,
lualedicli :
neque eum qui malediclione digmis
$, \ ' csl, bcnediclionis nomine bonorans, ueque conlra
, ^ .
eum qui benediclionein sibi tbesaurizavit, cuni sce- , <\, , \, ,
leralis abjicicns.
*. ,
, & ^^ &
.
5 7
f 8
co
Sed quid dicla scriptori volujit? Ei ad quem eoopum spectat ejus ralw? Xe vero quisquam boc
6uspicetur, quod verborum ixiopia laborans, ut
quam maxime videatur in latitudinoia extendere
oralionem, in quibusdaro sensu carenlibus dcblalcrans garruliuiem cxlendit. 5cd etiam aLquid
Psal.
LXXXV,
5, 15;
CXLIV,
8.
;
6 ;
, *
, , .
' \ > /^
Psal. xci, iG. " Mallb. xxv, 35.
fbid. A l .
1\
CONTHA EUNOMIUM, LIB. X H .
fOii
. habct quod etiara dtctoram ameniiam redolcl et

\ , ad hseresim suspectum est. Nam afferre nomina
honorabilissima dici de infirmissimis, qoamvis
, qoalem secundum dignitaiem nalurain non ba , bcant, qesedam est aslruclio laienier blaspbemi
' - consecutionem praeparans, ut hoc ab ipso discant
, , \ qui illius dogmata pcrcipiunt, quoniam clsi Deus
, \ , \ , \ , \
Unigemtus aiominatur, et sapiemia, et virlus, et
, \ , \ \ , lux, et veritas, et judcx, et rex, el in onmibus
\ , \ Deus, el magnus Deus, ct princaps pacis, et Pater
, \ , futuri saeculi, et omnia quae sunt ieliusmodi, notnine
\ .
teiras ipsi solum esl bonor. Non enim esl parliccpa
\ . dignitalis quam ostendit nominum vis. Etquoii
\ ,
Babyloniis faciebat sapiens Daniel, ipsomm circa
. \ ,
idola errorcin eniendans, he aps vel draconem cole , , & rent, nomen Dci, quod a vanis islia bominibus de
, - ipsis celebrabatur, rcvcrenles, ct aperte per ca
, \ * - quae fecil oslendil, quod exceleuin divinilalis no, men et in repulem feram non cadil, ei in figuram
, qtia acs efformatum erat. Haec in contrarium eliain
. \ i>ei inimicus in Unigenito Deo prasiruere pcr dog*^^*
tnata magnopere contendit, hoc clamUans pcr banc
, ipst propositam diclionem : Ne rcspiciatis ad 110
, mina Ooroini quorura est pariiceps, iia ut ex bis
, incffabilcm ejus el excelsam essentiain cogilalione
\ percipere liceat. Mulla enim etiaru alia quce sunt
infirniissima supereminenlibus appellaiionibus bo*
. \
, norala snnt, qtiorum appellalioquidein sublttnita<em
, in se coiuinet, ualura atitcm in dignitatero ap . #j pellationis non immutalur. Propterea dicit nomi
nibus exilibus temis a Dco inferioribus crcaluHs

bonorls participaiionem fleri, quamvis acqualitas
, . " dignilalis appellalioneni non scqualur. Quare licet
de Filio didicerimus omnia quacunque excelaa
\ ,
, suni significaiionis, tamen nomine tenus opoiiet
putare bonorem vocibus coroprebensum ipsi assi */
gnari, aequalitaiis vero secundum dignitatem ex pertem esse secundum arttficium quod in dictii
.
illoruiu apparet.
' ,
Sed enim i n futilibus el sentcntia care&libut
,
imniorans, vidcor aliquid clara -adversariis gratifi
cari. Nara vanis et inanibus dictis veritatem oppo,
nens, la?dium mihi videor afferre iis qui prsen(es
. D adsunt huic disputationi, anlcquara ad fortiorum
, pugnam devcniamai. Ihec igitur quomodocunque
, se habeant, doctioribus auditoribos relinquenda
\ - sunt, nobis autem ad proposita transferenda ett
, - oratio. Quocirca silentio praetcreamus, qod pro , xime est conjtinctim cum his quae jam sunt exami . nata proponitur, qood haec quidem ad bunc moduin
, ' , ordinata sunt,ut non dicaraas coramenUlionem bo ; - minum sortiiara esse nomlnura potestatenu Quis
\ , ' enim boc dicit, ut id quod non in propria sobstan . tia consideraiur, rei alicujiis babeat poiestatem ?
, \
Eorum enim est solum qui propria quadam eleciione
, ' , ' et voluniate rcguntur, pro arbitrio aliquid agcre.
.
aulcin, id csf, commentalio, ineitfis eal
! IV , \,
opcralio, aiquc cx clcclione sivc consilio loqnrn-
1023
. S. GREGORII NYSSENI
4021
liiiui pendet, non per se subsistens, sed in eorum , , xal

qura dicuntur impulsione eubsisientiam habens.
,
Sed, inquil, hcec ipsa omnia Dei *unl universorum

.
, conditoris, alque ipsius relationis et operalionU el

. proporiionis, etquilegibus congruentes euique eorum
,
qu(B nominanlur appellaliones accommodal. Haec autem vel omnino sensuru non babeol, ?el bis quae
, prius ab ipso exposila sunt adversanlur. Si enim

rebus convenienler aplare nomina Deum modo pro , \ Aletur, quomodo in superioribus asserit, ignobili ,
bus Deum sublimiora nomina gratificari, non tamcn
. '
dignitalis quae ki nominum signiiicatione declaratur,

ipsos parlicipes facere ; et contra qua3 magna sunt
> , nalura, ignobilibus vocibus dedecorare, licet cum
. ) vilitate verborum natura non immutelur. Yerum
fortasscejus amcnliam injuria afficimus, banc ver- ^ , .
' borum compagem talibus accusationibus inscctan .
tes. IIa?c cnim oinnia ab omni sensu sunt aliena,
*
non solum dico a recta in Deum pielate, sed neque
,
quocunque modo ullius rationis esse parlicipia, ab
, ,
his qui ad amussim examinare sciverinl, imenien .
lur. Quoniam igitnr instar pulmonum marinorum

lumorent queindam babere videntur, lumor autem
esl pblegma sive humor quidam spumeus, visu qui. !
dom abominabilis, sed abominabilior, si in matius
, \ ; \
accipialur. Propterea ad haec vana decentissimuni
\ ;
silentium judicans, qnae dicta sunt tacitus praHerfto . Quanam enira lcge regunlur bacc no.t.ina ab eo
prolala : operatio, proportio et relaiio? Et quis proporlionis et rclationis leges et modos Dco imperat?
Hoc njelius fuerit manerc inexcussum quam per

atudium in his nauseam audientibus inovere, el a Q \ , ,
majoro studio dignis sermonem avocare. Sed vereor
.
nc omnia idemidem quae ex scriplione Eunomii sunl

propnsila, nobis siut quaedam phlcgmala ct marini
, \
pulmones. Quare nccessario nobis in bis quac dicta
. " *
sunt, disputatio desinat, ut quae nullam ex scriplis ,
maleriam ad opcrandum inveniat. Ut enim fumus,
.
vel caligo crassum quidem facil et lurbidum reddit \
aerem : in quo si constilerit, eliam naturalem visus , \ /
orationem impedit, non tamen ita densatur in se, ul
,
qut velit carpat et palmis conlineal, el rcnili per- , \
cutienti possit. Tale quid etiani de bac gravi scri- , , \ plione si quis dixerit, a vcri conjcctura non aberra- ^. \
verit. Mullse autem in boc lumido et xsiuanle ser ,
mone nugae sunt elaboratse, et ei prascrlim qui non
.
esl animo valde perspicaci, veluli caligo e longinquo jy \ , \
cernenli consisientiam quamdam et imaginalionem
,
babere videlur. Quod si quis sui compos fiat el
, \ .
diligenti inquisUione cl intelligentia quac dicta sunl
* , \ allingal, fumi instar apprehensionem eflugiunt nolio- ,
nes, atque in nibilum dissipantur; neqite ulla soli- , \ diiate el renitentia ferientem recipiunt scrmonem. , \ Quid igitur agendum sit, dubium el incertura. Est . ,
cnim apud querulos in utramque parlem calumniae .
exposila optio, siveenim veluii per vallem salienles ,
fstam vocum inanitalem ad liberum planumque , \
caropum sermonem dirigamus, adversus ea quae v i - , /
dentur ?im aliquara babere contra verilalem, slan- ,
les pcr coulradictionem, sive etiam omni garruti- , \
tale piignam ad vana ct futilia coiUcndamus : sic
isa-
1025
CONTRA EUXOMIUM, L!C X I I .
1026
- \ , quideni bis qui laborcm delrcctant, sludhim mnle ' \

slum cril ei intuile, in multis vcrsitmn inillibus
^. ' ; nihil proftilurum, si prolrahaltir. Quod si ea qua?
, ,
robur aliqnod puianlur babcrc conlra veriiaiem sola
; ,
corripueriinus, accusalionis occasioiiem advereariis
^.
pra?bebimus, ui qui pr$lermiserimus quaetlam roi i i n i
,
quas conlradielionem non admiUunt.Quoniam igi, \ tur duo nobis sunl proposita, et ut ad oiunia senno
, ; - noslcr occurral, c l ut sola magis necessaria pcr , \ - cnrrat : illud quidem airdiioribtis molcslum, boc
, , .
vero jaculantibus susppctum, praxlare aclum e r i l
; si mcdiam quamdara viam ingresst, utrinque quod

crimini esl obnoxium, quanlum fieri poteril. effu, '
giaimis. Qiiapnani igitur cril mclbodus? Ex iis om
nibus qua ab ipso incassum elaborata sunt, amput
- tanlcs quoad ficri polcril sordium Nlimem, paucis

. " et suminatim notioncs cl sententias perctirrenius :
, ila ut nequc in scnsu carentibus lemere hnmoiYnmi,
, \ neqne quidquam diclorum prorsus neg*exissje inex cussutu videanutr. Qacmadmoduni igilur rjus ser . \
mo co potissinium vcrsatur, ut demonstrarc am , biliose conlondal biiiiiaiio inorc Deum disscrerr, et
6sv , , \ reruui significalivas -voces ipsuin rcruni opilicem cl
\, \
auctorcm bis qua. suut applicare; idcoquc puguans
, \
cum eo qui dixil rationalis esse nalunc, quam a
,
Deo accepiimis, lalia nontina, eum a veril..lc aWrrare dicil, et suum non lenere fundanienturo ; cl banc querelam iuipsuiu cuni adduxil lalibus raiianibus ad demonstratiunem usus csl :
, ?\,,
)
,

, . \
, ,
\ , \ , /,
\, '
.
, '
' , ,
,
. \
\
, - D
,
' , \ , \
, \
\ ' ,
,
\ . "
, .
, \,
\
, . "

! :\ -
Dixit, aiC, Basilius, post primam qua> de aliqua

re mbis inqeneratur nolionem, quod subtilior et accuratior rci inlellecla: indagalio iite commenlaiio dicitur; et bac pr&struciione seraionem
argiitl, ( putai Eunomius, quod in quibus non est
prima eC sccunda notio, neque sublilior altcra, nequo accuralior, uon babcrel, inquit, locum qtiod prr
coinmenlalionein dicilur ; (unc igitur ct hoc dolose
abripuisse ab bis qui non audiiu carent dcprebenditur; non cnim oinnis commentalionis banc fecit
defiuitioneni doctor noster, sed velul speciali quadam eorum quae per cominenlalioncm spcclantur
subdivisionc facia, ne multam oralioni lurbam i n dticerel, bac parte dilucidius explicaia, dimisit
nieiite proediios ex parle lotum raiiocinando colligerc; atquc ul de pluribus d spccie differenlibtis
aiiimal enuntiari si quis dixcril,non a verilate abcrrasse roprebcnsus fuerit, si spccialiter bomincm in
exemplum adduxcril; nequc quis ipsum, ut a vcro
deviantem in viam rectam reduxcril, nisi de volalili ctquadrupede et de aquatili ipsain detinilionem
reddideril, quam de boniine prQlulcral : sic n.ullipliciter et varie cum specletur , commenlatio, non arguiteiitum fuerit illam non esse propric
, quia dixeril etiam aliud quidcsse. Quare
cliamsi alia quxdanv bpecies coiisidcrala
fueril, qua? prius reddila est, noa falsa fuerii. Si
igitur, inquil, apostolorutn vel propbetaruro aliquis
bis usus in Cbristo nominibus denionslrarelur,
mendacium baberet consolalionem. Quanlura ex
suis dictis scriptor hic in divinis Scripturis vcrsa-
1028
S. GREGORH NYSSENI
1027
, , , ,
tus intelligilur! Nulltis proplietarum vcl apostolo , , .
rum dixit, panem, vcl lapidcm, vel fonleni, vel secu,
rim, vcl lucem, vel paslorem Dominum. Quid igitur , \ \ ,
, * ;
"
David et de quo dicil, Dominus pascil tne ; et
;
.
Qui pascit hrael, intende ? et quid differt paslo . " rem dicerc, vel qui pascit ? Et, Apud te fons vilcc
\,
Igilur admiltil Dominum dictum esse fontera. Et,

[] Lapidem quem reprobaverunt cedificanles *. Joanncs .
[Mallhxus] aulero Domini virlulem vitiorum ara- ;: pulairicem, securis nomine significans, ubi a i l : , , "
Ecce tecuris radici arboris admota est ;
non locu- ,
;
ples et fidft dignus testis dictorum vide(ur?Moses in
lncc Dcum videns , et Joannes veram lucem nonii- \ , \
* \
nans ; hoc eodera etiam Paulus in prima Det
apparitione luce circumfusus, el poslea lucis voces \; \,
audiens : Ego tum Jesus, quetn tu persequeris
: ,
, noiv ad leslitnoniuin idoneus est? De pane vero legat Evangelium : quod a Mose cibus qui de ccelo ; \
Israelilis suppedilabatur, in Domini flguram ab ipso * ,
Domino (ranssuinplus est. ISon cni.n Motes vobis ,
dedit panem; sed Paler tneus dat panem vemm, se- '
ipsum dicena, qui de ccclo descendit, et qui mundo , ,
dai viiam . Sed ingenuus legis audilor, nulliim

dicil vel aposiolorum vel propbeiarum Christo i m - ,
posuisse baec nomina. Quid igitur qnod dcinceps . *
sequitur?Et si ipse seipsuui Dominug bis nominibus
. ;
vocavil quandoquidem de nominibus Servaloris non

est aliud quidem primum, aliud vero secundum;
; , ,
neque sublilius aliud alio, nequc exquisilius, sed
siniul omnia et cum acquali subliliiate cognoscit: ^ ,
\ ' , \
borum noininum nulli accommodari potest, quae de
, *
coinmeniatione reddita est ab ipso definitio.

.
8 1
8 1
88
88
8 T
88
8 8

Mttlias cx ejus sermonc nugas exhausi; sed lectores precor veniam dare, si ncque ca quae aperte '
vana sunl inexplorala praeterimus, non ut dcde- ,
core bujus scriploris cl impudentia nitenles exhi- ,
larescanius (quid enini lucri nobis affert palam (
rcprehcnsa adversariorum amenlia?) scd ut via
;), *
procedal per omnia seipsam confirmans verilas.
' .
,
Quoniam, inquit, sibi ipti has Dominus apptlla- ,
tiones altribuil, neque quid primum inlelligens, ne- , ,

,
que secundum, neque subiilius, ncque exactius; non 4)
,
licet hcce nomina e$se commenlatione asurere. D
.
Quomodo meminit sui scopi? quomodo raliones
;
quibus bellwn insliluit, novil?IIorum alicujtis quae
' ; *
in consueludinem cadunl, ad interpretalionem

magister noslcr mcntionem fecerat, et
,
in exemplis posterioribus menlem explicans, sic
,
sermonis conieinplationem ad superiora provebit.
.
Dixil entm quod boc nomen per se una quae *
dam res secundum subaislentiam apparet, scd ad
varias proprletales, quae in ipso considerantur,
, ,
immulal appellationes, dum fil et semen, et fructus,
\ , \ , \ ,
et cibus, et quaecunque flt, totidem nominalur :
, .

" Psal. , 1. Psil L X X I X , 2.

Psal. \xxv, 10. Psal cxvn, 22; Mallh. x x i , 42.
l i i , 10. Exod. xxxiii, 23. " Joan. i , 9.
Acl. ix, 5.
Joan. v i , 32 sqq.
6 8
8 8
Matlb.
1029
C 0 3 T I U E I N O M I I M , LIB. XII.
61, \, \ ; * simililer, inqtiit, cliam Dominut; cs( cuiui se

cundum seipsum quodcunque landem est socan^, \ dum naturam; operutinnum vero differenliis cum
*
nominatur, non unam in omnibas relinew appella .
tioncro, sed sccunduin quamque noliiiam qu<c ex
; opcratione nobis ingeneratur, nomcn assututt.
quo igitur raiio nosira pi r ca qiuc ab ipso di< ta
, sunl, redarguilur? .Uui dixil fieri posse ut mulUB
, \
appellalioncs sccundum opcralionum diflerentias,
\ el rciationem ad ea qure ex operatione flunf, con ,
grnaut uni sccundum subjectum exsigienli Dci K i . , lio, sicut nomen cum sit unum, ox variii
\ notionibus qua3 de ipso formanlur, in divcrsa
; , nomina dividilur. Quomodo igilur quae dicta sutil
, \ ^ everlil, qui ait dc seipso hxc Cbristum nomina
,
dicere? Non enim qtiis ille csl qui noininavii, qux . ' rebatur, sed de notiiia nomtuum consideralio pro* , - ponebatur : tiirum ualura demonsiratur, an per
\ , , coinmentationem ex opcraiionibus nominalur. Sed
\ bic acer ot magnus ct solers ad cxcogilandiim,
, , everlens assignalam definiiionem, qua
* , * dixit, possibilc esse uni subjeito multas coinnsi nisci appellaliones, secundum operalionum signi. ; Ocaliones, conlra nos pugna forlilcr usus est, d i ,
ccns nou ab aliquo indilas esse Doniino laies
, , voccs. Quid igitur ad proposilum sludiuin? Qno ;
niam a Domino baec nomina non dicuntur, neqno
,
nomina dabit bxc csse, neque appellationes, nc . qiie voces iiotionQm siguificativas. Si cniin non
, Q admitlit esse baec ooin.na, appellalionum subla * , *
tione ctiam simul sublata esl. Quod si
, '
non contradicil TUCCS has noniina esse, in quo
; , id quod de commentatione dicilur, ex eo
, quod demonstrat non ab alio aiiquo, scd ab ipso
, Dotniiio talcs impositas csse nomenclationes?Quod
\ . onim direbaiur, id crat, quod quemadmodaui in
\ excmplo bujus nominis , uninn secundum
, \
subjectum cum sit Dominus, operaiionibus con \ grua babet ctiam nomina. Cum autem sit confes, suin secundum commcnlationem eorum quse
^ . hi ipso spectanlur, appellaiioncs baberc, siniul
, eliam conslruebalur bas in Domino voccs non csse
. * - nalurse significativas, scd ralione conimentationis
,
in bis quae de ipso inielliguntur consislere. Qni
, - D aittem contradicit pra tmilla attcniione, non ad, , , * vcrsus posita pugnain commiltil. Sed inquit ipsuni
, a seipso bis nominibus appellari, siinilc ac si quis
nominis Isaac inlerprctationem quacrcns, ulrum
' , , , risus'*, ut aiunt quidam, exponitur, an aliud quid
, signiflcat boc nomen; aliquis autcm eorum qui
slant a parle Ettnomii, instanter responderct a
. \ matre puero impositum cssc hoc nomen ; sed a l i , quis dixcrit, non boc crat quod qux-rebatur, a qtio
' , \ \ bscc nominaiio iribula cst, sed quid siguiflcel in
,
noslram linguam traducla nomhiis notitia. Atque
, * bic igitur cum quacslio consistat, utrum quae in
,
Domino varie dicuniur, pcr commcniationem d i Gcu. , 12-15; x x i , 2.
1031
S. GREGOIUt NYSSENI
1052
ctiiiliir, nec nalurai indicalionem liabcnl : qui la- , \ -

lem deiiionstralionein inducil, quod non per com, \ ;
rnenialionem spectentur appcllaliones, quia bae ab
, ' ipso Domino dicanlur, quomodo inter sobrios cen ;
srbimr, qui veritati bellum inferl, et lalibus ad bellum auxiliis utitur, quibus forliorem cssc osleod i l eum qui bello lacessilttr?
Dcitide progrcdiens ul jam ad scopum ipsi conclusa oralione, aiia contra nos dictis acerbiora , '
inolitur, ul iuquit, crimina, et niulluin flcbiliter , , ,
lamenlalus, ct pnemissa oralione qua nos caluni- \ \
nialur, alquc auditorem ob diccnda eflliclim exa- , \
ccrbal, in qnibtis quaedam magis impia criminalur ^ ,
a iiobis astrui : qudd nou solum ncs distribulas a * ,
Dco rcbus appcllaliones coinmcnlalionibus noslrls
, ,
adaplcimis, cum ncc diiisscl quxnam appellaiio
nuin dtslribuito, el qnando ct qnomodo facta, sed
, \ \
, \
eliam quod omnia coufundaimis, ct ad idem Uni
geniti et essenliam ct opcralionem pcrlrabamus
,
Cum nibil, inqtiam, de boc ipso disseruisset, ne- \ .
que demonslvassut quomodo a nubis idem essc \,
cuin ess.nlia oporatio prsestriiitur, tandem subjun * ,
gil istum rolopbonc.n criminuni, sic verbis^di- \
ccns Jam, inquit, iransiens ab his, et Deum , \ ( ' , \,
qui tii in omnibus, cxlremU bla&phemiis, id e*t,
,
impiis el tceleralis conviciis, circumducit; ct scr
'
nionibus sermoncs nostri abrupli fuerint ct inlcr ^ ,
cisi, el qtiosdam deficere faciunt a nobis proposita
* ,
excropla, ncn oninino tam didicisse indigens, quam
, * dcmonstrare vcrborum colluviem el vaniloquen- \ ti.-m liujiis scriptoris, quibus blalerans et obstreOov, ,
pcns quue inler viros anilia, et vocularum gravi
)
sono iu auiibus bxc demirautium fucum facere
, *
dum studcl, contra seipsum cippum, id est, infa- \ .
mise notaui, proponere apud erudilos ct sermonem
* .
calleuies iuleUigil. Sed boc nihil ad nostrum
* ,
iiisliluliim. Uliuam quidom bucusque progredc- \ \ ,
m i i i t r qnai sunl conlra ipsum crimiua, el nibil ! ';
circa fulein eriau? in sola scrmonis prolationepc- ' ; ,
care pularetur l Ita pro uibilo ducendum esset ad . * oiv
laiideiu vel caluiuiiiani sic vel aliter dictioneni ba- ' ' , \
bere. Gunseculio igitur el scrics eorum quae ab .
ipso coutra nos dicla sunl, cliam boe proponil.
Jn frugibus, iuquit, et Domino, variU modis cum
, \, ,
exercuil commenlaliones, persimiliter el tancti$$i-

,
mam Bei e&sentiam differenlei admittere commenta- jy \ *

tiones dicit. Uoc c&l criminum acerbissimum, el . ob id gravia contra nos illa Iragice ante cxaggera- , \ *
v i l , impiclalem ct absurdilalcm, el onmia lalia , \
diclis crimini vertens. Quanam ergo impietati* \ demontlralio? dixit Eunomius, quxdam de frugi- . ;

bus commuma baec, ct omnibus in promplu co- \ , ,
gnila discernens, el quomodo naicuniur, el quomodo perfecice scu matura: per [ruclum alunt, na- ,
turalibus quibusdam faculialibut, dum nascunlur
,
et augentur el dispensantur f Et ba?c cum disseruit, ;

elfam unigenilum Deum nibil disscntancura esse , \ ;
ait diflerenles acciperc cominentaiioncs, cuni pro, ,
u
1033
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XH.
1034
, pter noliojies, tum propter divmitalcs actionum,

\ . *
et proporlioncs et babitudines. rc enim ad sa . , \, tietalem usque in ipso pervulgal nomina. Setl, i n ,
q u i l , quomodo non absurdum , tel polius ne[a*
;
; , , comparare Ingenilum liis ncscio quibus, nciupc
. "
frugibus, inquil, et unigeniio Dco? Vides bomius

circumspcctionem seli pietajem : xqiialiler dislarc
, \ . \
a dignilatc ingcnili Dei astruit vilc frumentum cl
, *
unigenilum Dcum. El quod non calttmniamur
. ,
sermonem, ex ipsis scriplis licet ejus intelligcn, ,

tiam perciperc, Quomodo, iriquit, non absurdum,
;
\
imo vero nefnrium /iis comparare Ingeuitum? Et
\
lucc loculus subjungH parcm de frumcnlo et dc
, , \
Domino sermonem, aequalcm absurdilalem j i u l i . \
cans, cum borum altcro Dcum conferre. Cuivis
, - cnim nolum cl planum prorsum illud cst, quod
\ . "
quae aequali mcnsura ab aliquo disiant, et ipsa i n , \
ter se sequalcm habcnl mensuram. Quare sicut
,
censet hic sapiens ibeologus, saeculorum conditor,
: ,
omnemque eorum quse snnt, naluram complexus,
\
atqualis minimo semini demonstralus est, siqui ; \ . * dem acqtialiter dislat a Dei comparalione cl ipse et
.
frumenlum. Alque bujusquidem scrmonis impielag
tania est.
'
Verum jam tempus fuerit exanirnare Waspbcmiae
,
aslruclionem, in quo ad ipsam sermone por con* . ,
sequcnliam annexa pendct. Curo enim dixissct ab \ ,
surdum esse fruincnto et Cbrislo Dcum componere:
, j "
De frumento inqiiil, quod non est Deus horum inslar
,
mutationis capax, de Unigenito aulem qiiod non
C
j , t i
i
rolicuil; ctiam
, per boc aperle indicavil dignilalis bumililatem, in
,
eo quod noti oporlcal ipsum, sicut cl frumcnUiiu,
\ ,
ciim l)eo comparare, suspensum sermoncin diinisil,
^, \
nulla rationc alia prastruens in hac parte Filii cum
Patre disparitalem, quasi ea quae in grano consi, dcrantur, idonea essent ad Filii cum Palre, secun, \ dum id quod cst humilius, diflercnliam demon .
strandam. Scd de Palris iucorruptibiliiate disserit,
, .
quod non insil ei cx aclit. Ego aule:, eiquidcm
. ,
aclus quidam est vera et essenlialis vita, scipsani
, , \
cQicicos, ct si idem est sccundum signiiicationcm
\ , \ et semper vivere, cl nunquam.in inlcrilum dissolvi,
, nondum ralioui assmilior, scd propriis locis reservabo. Quod quidem una est notio incorruptibtlilalia,
, . " quae eodcm modo in Palrc el Filio inlelligilur, <?t
\ ,
nulla re quod in Patrc incorruptibile csl, a Filii
, '
incorrufjlibilitate diflert, ncqnc reroissionc aliqua,
neque inlentione, cum ncc aliquo alio corruptionU
, \ \ ,
rnododiflercnlia, quse sccundum incorruptibililalem,
iuveniatur, boc etiain nunc dico opportunum esso
, \
\ , el sempor dicere, quod nulhim p:r boc locum babet
ojns sermo, pcr iticorrupiionis nolionem, Fiiiuin
cum Palre nnllam babere essenlia; communioneiii
\ .
' \ asscrens. Sicut enim in Palre incorruplibililaa comprchendilur, sfccl in Unigenilo csse non ambigilur.
, \ Quud cnim iulcrilus non cst capax, quod quidcm
6. ,
incorniplibililae c l esl cl dicimr, aecjualem, vel
\ \ ,
polius eamdem babel rationem, in pnocunque di*
* .
%
s i l
i p s c
a t
o n c m
PATROL.
GR.
XLV.
33
103*
S. GREGOfUl
<?ilur. Quid igilur didicit, cur soh ingenilo Deo
'Uribuit, non et aclu esse ipsius incorruptibilitatem, tanquam per boc Palris a Filio discrepantiam
demonslrans ? Si enim corruplibilem supponit creatum suum Deuro, praeclare corruplibilis cum incorruplibili differentia, eam quae secundum naiuram
est, discrepanliam osl^ndit. Quod ai interilus non
capax eodem modo est uterque; neque magis, neque minus in incorniptibilitate, quae eecundum naluram est, comprebertditur, quomodo Pairem cum
urigenilo Filio non posse comparari deraonslral?
Yel quid vult non ex aclu asserere Palri quod incorruplibile esi? Sed scopam evolvit et explicat
sermone sequente. Non ex operationibus, inquil,
iucorruptibilis est, et ingenitus, sed ul Paler et
mundi opifex.
NfSSENI
i<&6
,
,

;
,
, . , ,
*
; *

\ ; "*
, \,
, \ .
Hic mthi atienlas aures praebere audilotem ma .

xime posiulo. Quomodo idem esse pulal dtiorura

horura nominum significatum, crealionis, inquam,
, , ,
el paternitatis? Operationcm enim esse boram
*
nirumque cxaquo definit, diserle s:c scrraone pro- , , "
nunlians: Incorruptibilis non e$t ex operatione, ,

Pater autem et mundi opifex ex operalionibus nomi- .
uaiur. Si igiiur idem est Palrem et mundi opiGcem
\ ,

ipsum dici, quia operalio sit ei ambortim nominum
, \
causa, necesse est omuino operalionum effecia eogenere se babere inier se, ex eo ipso quod ex ope- , *
ralione sirailiter sint. Hoc autem ad quem blas- .
,
pbemise lerminui per con9equenUam eflcrtur, cuitis perspicuum est scienli cernere quid cuique con- Q
sequatur. Ego vcro quaecunque de his rattone col. * \ , ligo, sermonum disquisitioni volo adjicere. Fieri
.
non polest, ut operalio rci alicujus eflfectrix ipsa
per se subsislal, si non subest aliquid quod opera- * ,
tionis mottim suscipiat, vcluli operari dicimti9 eum

qui ses procudit, eifici vero materiam quac arti sub- ,
jecla cst. Ergo baec inter se necessariam quamdara
.
relatioiicni habcnt, eflicax el palibilis facullas, quo- * ,
rum si raiione allerum fuerit scparalum, non in
, *
seipso per se alterum constilerit. Si enim non
\ . ,
fuerit quod palilur, quod agal non eril. Quid igitiir .
ex boc conficitur, si non per ae consistit operatio , I * ,
rei aiicujus eCTectrix, si non adsil aubjccitim pa- ,
tiens? Pater aulem, sicut isli aiunt, nihil aliud est
; , ,
quam operatio: palibilis igilur per ha?c unigenitus D
Filius demonslratur, ad molionem operationts quse
,
ipsum subsisterc facii cfformalus. Qiiemadmodura
. "
enim universi condilorem dicimus, paitbiletn ali- \
quam cl facile cedentem materiam subjecisse, sic )^
que efficacem sui ipsius operatricero essenliam cffe \ ,
cisse: in eensibilibus quidem varias el innlliformes
\
subjecto qualitales ad cujusque corum q u * fiunt

effeclionem artificiose inserentem ; al vero in intel- , \
ligibilibus altero modo, non quatilalibus sed ete \ , ciivis impulsionibus conformanCem subjeclum. Sic
.
ncccssario si eflRcaciam quis definiai paterniialem, ,
aliter demonslrabit esse Fitii sabsistentiam,
,
ivisi per aliquam patibilem materiam omnino abso .
!uVjm..Si enim impatibilis existimaretur, renitens
, ; -
1037
CONTRA EUNOftf 1UM, LIB. X I I .
105
, , plane inipalibililas operanti foret; impedila autem

. , operalione non erit omnino quod efficitur. Ha u l
duorum allerum, vel paiibilem per haec Unigenili
, , cssentiam facienl, ut operationem capiat; vel hoc
propler evidenlem impielalem vercntcs, neque pe ,
. " - nitus ipsam esse pneslruunt. Quod enim pali na, * lura abhorrel, neque effeclricem eflicaciam in sc . ipsum omnino admiliil. Qui igitur alictijus opcra , \ lionis eflectum Filfnm definit, bunc eliam unura
, * quid eorum quse pati nata sunt definil, quxcunque
per operationem proccssum babent, vel siquidera
, \
. * ' perpessionem neget, cliam ipsius subsislentiam cum
perpessione negabit. Sed quoniam secundum ulrum, \ , \ que eorum q u per dilemnia demonstrantur, i m pietas est, el non esse dicere, et ipsum patibilem
, ,
. \ , esse pularc, manifesta veritas quae per falsorttm
xa\ , abolitioncm elucet. Si enim eliam vcre est, c l pa, ' libilie non est, perspicuum ex operationc ipsuni non
, - esse, sed sicui consentaneum cst, verum cssc Deum
\ . * ex vero Deo Patre, impatibililer ex scterno splendc, , * scenlcm ct irradiantem. Sed, inqtiil, sccundum
cssentiani incorruplibilis cst Deus. Quid aliud eo ; , , , m m quae Dcum decere inielligunliir non ipsam
, Filii esscntiam possidcnt? Juslum, bonttm, acler . num, nullius mali capax, in oinni eo quod secun, , dum bonum inlelligitur infinilum. Yerum quis est
, qui dicat aliquid eorum qu;e sunl pulchra et p r a fcv ;
clara, divina? nalurap esse adventiliutn, et non quid, , , \ , * quid cst pulcbrum illinc proflcisci, et in ea consi . , * derari, sic dicente prophela, qtiod si quid pulcbrum
. ' ,
est, ipsius, el si quod bonum, ab ipso esi? Cum
,
boc aulem copulat ingcnitum etiam secundum es*>
, \ , .
senliani esse. Ego equidcm si ita scntiens boc dicit*
;
quod ingcnila est Pairis essenlia, dicto asscntior,
.
neque dogmalt rcsisio. Nulhis enim prorsus pie
,
viventium Patrem Unigeniti essc genilum ponit.
,
Quod si hoc quidcm demonstraltir secundum figu<7 ,
ram sermonis, astruil aulem , et esscn ;
tiam idem esse, hoc non praetereundum esse inex . "
cussuin dk 0, ut non laleat deceptu faciles ad assen \ \ *, \ fiioncm blaspbemise pellircre. Quod igilur aliud quid
dav \ . \
ab ingeniii actione est etiam ingenitus, immislam et
, () puram ab omni divcrsitatect diflerentia. De Deo baec
. \ dicit, cnjus essentiam incorruplibilitalom, etingene, , , . rabilitatein esse asserit. Tria igitur in Deo dixit no \ mina,essenliam, incorruptibilc, ingcnilum. Si horuni
, , ) Irium noniiuum in Deoesl nna eademque nolio, dci tas hacc Iria prorsus esl. U l si quis diceret, bomincm
, \ - exprimere volens, ralionalem ipsiiin cssc, risibilem
. ' el laliunguem. In quo proplered quod nulla ost secun dum naturam in unoquoque diflerentia, licec nonilna
, \ interse vimxqualem baberedicimus,ct unumessein
, , subjeclo haec tria, nenipe humanilatcm per nomina
. ,
descripiam.Siergohoc csldctas,ncnlpevv cl
, incorruplibilitaset cssentia, omni ncccssitate borunt
, uno sublato simul oliam deilas lollilur. Ut enim si
D
() Deesl altquid quodsupple ex Boico,

\ , \ ; ;
;, ; *
. .
\ , \ \ , :\
, .
. GREGORH NYSSEN*
quis dixeriC nequc rationis parlicipem, neque ad \ . ; *
ridcndum aplum nalura; neque hominem csse asse , \
rtteril. Ita el in liis tribns nominibus, ingeniio dico \ , ,
ct incorruplibili, et essenlia, si per baec deilas no\, \ ,
lificatur, quando unum aliquod borum trium non
,
adesl, procul dubio in eo quod superest aboliCa est
,
dcitalis ratio. Ergo respondeat quam de Deo uni- . ,
genilo babet upinionem: gcnitum ipsum, an inge ,
nilum pulet; gcnitum dicel omnino, siquidem suis ; ,
dictis non repugnct. Si igitur idem esl cum inge .
nito, es9entiaque et incorruptibile, per qux divini- \ , '
tas dignoscitur; cui non adesl ingerilum, simul
, ,
ab boc ablata est plane essenlia et quod incorru \ ,
plibile, quibus remotis deilas necessario eximetur. , .
Quamobremadduplicera terminum secundum eoruro
blaspbemiam consequentiae ratio pervenit. Si enim .
secandum idem significatum in Deo dicilur essen \ ^
tia el incorruptibililas el ingeniluin, manifeste de\ , \ ^
monslralus est bic novus Dei fabricalor, Filium ab *
eo crcalum, corruptibilem etiara cognoscere, quia
, ,
non ingenitum noscal; ncc boc solum, sed etiain
\ , \
fundilus non subsislenlem, quia non possil ipsum
,
in dcitate intueri, in qno ingcnilum non cern;tur,
, ,
siquidem idem ingenitum el incorruplibile cum ea- .
senlia opinatur. Quoniam vero in bis perspicua est ; \ ,
pemicies, miseris aiiquis consulal, ul ad id quod
, \
guperesl ratione convertaniur, nec reluctenlur cx

nianifesto contra veritatcm, sed asseutianlur horuin
singulorum nominum proprium esse significatum. ,
quod quidcm magis quis pcr ea quae opponunlur
.
..
. Nam ct ?ingenilum
. opposi
inleHexcril.
per geniti
lionem invenimus, el incorniptibile per corrupli, \
bilis apposilionem cognoscitur, et essenlia per riis- , \
crimcn cuin co quod non subsistil speclaiur. Sicut
, '
cnim quod non genilum esl, ingenitum diciiur, cl , \ ,
quod non corrumpiltir, incorruptibile: sic quod
; ,
non cst non exsistens, essenliam nominamus. Et
\
contra sicut gcnilum non dicimus ingcnitum, sic
, \ . quod corruplibile est, non incorruptibile nomina-
inus. Ergo essenlia quidem in eo quod csl aliqnid
, . "
inlclligilur: bonum autcm vet corruplibile, quale , ,
quid esse indical. Alia igilur essenliae ratio, ct alia
* .
qu% quomodo, vel quale pcr se declarat.
Ac mibi prasclare babere videtur, si inlermediam
?
nauseam superavero (sic enim arbilror oporterc D

amenles ejtis contra commcntationcm aggressiones
nominare), dum cupidus immoror in proposita nobisnolione. Qiiaecunque enim ad eversionem eorutn
qux dc commenlalione a magistro considerata sunt,
vcluii quiddam succus piluitosus ab hoc scriptorc
evomila sunt, lalia sunt ut nibil periculi legenlibus
prxbeant, o.lsi admodum aliquis fueril slolidus,
el cui verba dare sil facile. Quis euim ita menlis
inops et vccors, ut quae exempli gratia de fruinenio'
a doclore posita sunt, quibus velul arlem quamdam
et aditum ad sublimium conlemplalionem audilori
supponebal, baec duni exiliter Eunomius dc essentia
Dei nniversorum sermonibus accommodal, arbilrelur ipsura aliquid dicere, et cum aliqua solcrlia
(
),
.
\
,
,
,
\ ^.
, \ ,
* \ *>
,
\
, , \
-
tt>41
CONTRA EUiNOMIUM, L l B . XII.
40
; conlra verilateni archUeciari? Nam quod ipsc asso\

rat causam in Deo decenlissimam Fiiiuin gigncndi,
, \ ,
esse liberarn potestalem et virtulem superexcelleu \ ,
tem, quod quidem non solum de mundo el de elc \ \
mcnlis in ipso conlenlis, sed etiam de repiilibus
\ \
et feris licet dicere; el boc ut decorum in unige
niti Dei existimatione gravem et veneranduui
\
tbeologuiD exponere, vel dum dicil etiam ante ortum
, , eorura qu4 nominanl, ingeniium, vel Patrem, vel
reliqua nomina, Deum appellari, quasi metual ne
,
nomine apud res nondum natas tacito seipsum igno ,
rarit, vel in sui ipsius oblivionent inciderit, silen , ,
tio nominis quid sit nesciens. At illa cavillaloria
.
, JJ noslrorum sermonum insectalio, quanlum acrimoniae et solertiae habel, quibus absurdom conslrui^
\ , * ,
6 \ \ - quod qui ante omnia sa?cula et tempora, et omneui
, sensibilem et intelligibilem naluram, fuit Paler,
, - quomodo homines exspeclat, ut per commenlalio , , ,
nem his appellalioiiibus nominetur, qui non nomi Ylojj, ' nabatur, ut ail ille, neque a Filto, ncque ab nllis
; - per illura factis rebus inteUigibilibus? Nullum cnim
,
ila profunda gravedine oppletum pulo, ul ignorei
, ,
quod unigenitus Deus, qui in Patre est, et in sc, ipso Palrcra v i d e l , noraine vel verbo ad subjccli
, , cognilionem non indiget, neque Spirilus sauclus,
,
qui eliam Dci abdilissiina riinatur *, per notnina
livam appcllalioncui ad ejus quod quxrilur cogni.
lionem adducitur. Neque incorporca iransmunda , \ C narum virtultim nalura vocc el lingua numcn no\ \ ,
minat: nam in naiura immatcriali el intelligenle,
\, actus qui fit sccundum meniem, senno est, niliil
. \ \ - maieriali inslrunisntorum ininislerio utcns. Elcnini
,
in bumaua natura, non nobis verborum el nomimun
\ > ,
usu opus essel, si possemus nudas menlis impul
siones, et aniu.i sensa palefacere. Nunc aulcm cum
. \ ,
in nobis uoiiones ingenerentur, proplorca quod
carnali amiclu nalura prapcdila est, cum non pos, , sint declarari, necessario lanquam signiact notis
quihusdam nominibus impositis illas mentis nolio , "
nes vicissim expromimus. Quod si aliquo modo
.
liceret cogilalionis agilaliones denudare, periodicam
, noininum operaui valere jubenles, fulgentius et
, - purius inler nos conversaremur, ipsain rerum naiuorxpov \ , D m , i qua inens occupatur, cogilalionis impulr
. ,
sionibus recludentes. Nunc autem hujus gralia sin .
gulis rebus uomen pusuimus, alii quidetn coclum,
\
alii vero terram, el alii quid aliud. Et quoniam
, , \ .
aliud ad aliquid rclalionem habet, vel agit vel pa.
, , litur, omnia bxc peculiaribusvocibus signiflcanius,
,
ne incoinmunicabilis et incognila mentis notio i j i
\ nobis residerel. Illa vero supermundialis el iinma . 1 lerialis naliira, qjux ab omni concreiione corporca
&0 ,
iibcra e?t ci soluta, neque in seipsa, nequc in su \ , \ pereniinenle nalura nominibus vcl verbie indigci,
,
sed sicubi a nalura inielligcnte profcclus mcmoraiur
scrmo aliquis in sacris Libris dcsci iplus, illud no4? ,
slri c a t i s a , qni andimus, dicitur, qui non aliomodo
T1
r a
Joan. xiv, 0, 10.
7 1
1 Cor. u.
10.5
S. GREGOHU NYSSENft
possumus quod dcclaralur pereipeie, quod non per ^ ,

,
voces et verba cnunlialur. Et si David iu Spirilu
.
dicii Domiuo a Domino aliquid d i c i , est Oavid
qui loquilur, qui non polest aliler nobis rei inlel- ,
\,
leciae doctrinam tradere, nisi per voces et verba
ittysleriorum cogtHtionera a Deo in ipgo ingenera- ,
*
lam interpretelur.
.
Oinnia igitur quae con(ra commentalionein ipse
disseruit verba , oplimum practerh e arbitrar, tara , ,
elsi insaniae accuset eoe qui dettatis nomen ad

dechrationem supereroincntis yirtulis pulanl ab

Jiominibus per cotnmenlaiiojicm dici. Quid enim
* .
hic intelligens putat oportere cominentalioiieni , , ,
conviciis incessere, ex Wlius sermonibus licct, ' .
qui T O I U D I , doceri. Qualia autcm nos existima- \
mus de nominum usu, in superioribus diximus. , . "
Quod cum iia se rcs babeant nt earura feri nalura,
,
voces rerum inlerpreies ralionalis faculta a Deo ,
insita in nntura noslra excogilavit. Quarura si quis . Qv
lausam io eura qui facullalem dedit, referat, ne- ,
que nos repugnabimus : sicul moYeri el videre, et
\
icliqua pcr scnsus eflkere, ab ilio ficri dicimus a $, '
quo talem adepli sumus facullatem. Sic igilur , * causa quidero nominandi Deum qui cst sccundum
. \
iialurani qood quidem esl secundum communem \,
rationera in illum ipsum debet refcrri : poteslas
autem libera, sensa animi omnia ei cogilala sic
vel aliter nominandi, in nalura sila est, quam sive ,
7 <
qitis commentalionem, sive alio aliquo no- , , ininc velit appcllare non contcndemus. llujus ser. ,
inonis cerlissimum argumenlum facimus, quod non
,
apud omnes simililer quod Deus esl nominelur,
sed ut cuique videtur, quod mtclleclura est inier- . \
preleiur. Quamobrem omnem ipsius vilera cl abje- ,
ctam de comuientatione garrulitaiem silcnlio prae- ,
tereunles, decreta tenebimus, tantuin nobis adno- tantcs ex quibusdam eorum, quae in medio futili- , ,
tatis sive vaniloquii interjecta sunt, ubi pulat
Dcum primis formalis parenlibus, veluii aliquem
, {5
paedagogum vel grammatistam prassidentem, ver ,
borura ct nominum doclrinam tradidisse : in quibus , ait, ipeos primos a Deo effeclos, ?el continua serie ,
cx illis genitos, nisi edocti fuisscnt, qitomodo res
\ , \ .
qnoequedicunlur et nominanlur, mutoset orationis D *\ , , ,
expertes vkuuroe fuisse; nihilque ait eorum quoe *
, ( \ . vitae humanse sunl ulilia peragerc potuisse, quia
,
tncognila fuisscl ciijueque et inccrta senlenlia,

penuria signiflcanlium, tiempe verborum et nomi , *
num. Tanla cst hujus scriploris amenlia, ul non ei
satis sit exislimare iialura* indilam a Deo faculia- ' ,

tem ad omnem melhodum raiionalis runctionis;
, , ,
sed nisi singula didrcisset, tanquam qui llebraeo, , rum vel Romanorum linguam ad verbum doceanlur,
,
res ipsas quid sunt ignorare, ncquc igncm, neque
\ .
aquatn, neque acreni, neque reliqua quae sunl,
, \
cognoscentes, nisi pcr imposila ipsis nomina dc
"
Matlb. , 4 i ; Psal. c.ix.
|.
#045
iOtt
CONTRA EciNOMIUM, LIB. X I I .
,
, . \

\
, *
, , \
, ,
(
),
, , , ,
' . \
, * , \
bis cognilionem eseent adepli. Nosâutcm diciraus

quod ille qui orania in sapientia f e c i t , el qui rationalem hanc creaturam effinxit, hoc solo quod i n
cjus nalura ratio inest, omnem ralionalem facullatcm indidil. Et quemadmodum iu seniiendi instrumewtis facultatera ab eo qui finxit oculum, et ab
eo qui plantavit aufem in nalura habenles, abipeis
ad quod inslrumeutorura eenliendi unumquodque
naiura comparatum esl, ad boc usi sumus, neque
egemus eo qui colores norainet, qucrum visus
perceplionem babet: sufficit enim quod oculus sibi
sil lalium magisler: neque eoruro qiiae per audit u m , vel per jjuslum, vel per tactum senlimus,
alienis ad cognitionem doctoribus indigemus, e domo
babcnies cujusque eoriim quae per sensum ingene \ raolur nobis judicandi instrumentum. Sic dicimus
, eliam intellectualem animi facultatem talem a Deo
factam, a seipsa canerum moveri, et ad res con tv. l u e r i : atque ut nullam confusioncm cognitio pale, ' relur,veluli signacula quaedam, nolas quae per voces
, \
Gunt, cuique rei iodere. lloc dogma coniirmat etiam
(
roagnus Moses, cum dixii ab Adaroo brulis animan ,
tibus nomina fuisse imposita, sic scribens ad ver , ' bum : Et formavit Deus amplius ex terra omnes
.
bestias agri, et omnia volatilia cazli, et adduxit ad
\\ tjH^rav, .
Adamum ut viderel quomodo ea nuncuparet : et
'
omne quod vocaael Adamus animam viventem, hoe
,

nomen ipsi. Et indidti Adamm nomina betliis ttrta,
.
et jumentis el omnibus belluis agri
n
7 1
' , \ - -,
"\. - X
L
~ _ 1
\~
,
\.
, \ ^
. \ ,
,
, , \
; , ,
,
^ ,
. '
Sed
videtur velut quoddam Yiscosum l u t u m , e l
,
,
_v
.
AAS.
gluien
habens,
ab
eo contra
commenlationem
effi*
cluro commenlum sive deliramenium nos detinere*
nec sinere nos ad ea qua; p'us utiltlalis habilum
sivnt, perlingere. Quoiuodo enim quis illam bonam
et accuralam philosopbiam prelerirct, in quibus
ait, non solum in creaturis Dci magnificentiaiu apparere, sed ciiam in nominibus Dci sapientiam
dcmoustrari, qui proprie et ad naluram accoinmodate singulis rebus ab ipso creaiis appellationes
apUvil?Ha?c forlasse cum in Cratylum Plalonis
Dialogura vcl ip*e incidi&set, vel ex aliquo eorum
qui legeruut cum audivissct, ob mullam, ut opinor,
nolionum loendicilatem suis nugie assuil quae illic
suul nugameula, simile quid faricns bis qui a l i -
, mentum ex mendicitaie sibi ipsis congerunt. Ut

\ cnim illi modicum quid a singulis porrigentibus
\ accipientcs, cx variis et mulliformibus aliracnlnm
, \ sibi ipsis corrogant, sic Eunomii seriuo proptcr
. \ vcri panis inopiam undique verborum et nolionum
raicas^proprio labori corrogal, bujusque causa oh

,
PlaionicsR dictionis elegantiam attonilue, decerc
. , , opinalur dccreta Ecclesis pbilosopbiam facero*
Quol cnim, dic mibi, vocibus secundum genlium
; diflercniias firmainenti natura nominatur? Nog
, , ' , \
(Grxci vidcliccl) dicimus, Samaim Hcbraeug,
Roinanuscoeluni, ctalitcr Syrus,Medus, Cappadox,
, , , , , , -
Maurusius, Scytlia, Tbrax, jEgyplius. Ncquc nuT%
rsal. t ) i i , 24.
7 5
Gcn. m , 19, 20.
1047
S. GREGORli NYSSENI
ir.orare facile esi nomiuum differentias, quot sunt , :

secundum singulas geutes de coelo el rcliquis rebus.

Qundnam igitur, dic, lioruni nativum ct genuinum
. , ,
est nomen, quo inagnifica Dei sapienlia demon , etralur? Si Graecum reliquis preferas, libi resistct ; " forlasse yEgyptius soum praponens. Et si Hebraico
,
primas deferas, Syrus suaro vocem e i adverso op- . ponel, neque Romanus bis <te primatu ccdet. Ei
, , 6
Blcdus non admitlet sua non priores partcs fcrre.
' \ El ex rcliquie genlibus quasque suum primas obli-
nere volet. Quid igitur non patielur dogma ad tot
.
vocum diflercntias a controversantibus discissnm ? :
Sed ex hi$, inquit, tanquam legibus in aperto posilis ;
declaraiur Deum naturii congruenles inter se appel* , \,
lationes facere. rcagnilicenlia dignitatis, qualcs

, opiniones divinis doctrinis llieologus gralificatur,
* !
qnas neque balneatoribus invidcnt homines! Etenim
,
iilis concedunt nomina flngere opcralionibus, qul ! \
bus elaboranles occupanlur, et nullus ipsos Dco
^
aequalibus bonoribus nobilitavit, quando pollubra
, \ \
sive pelluvia, el psilelbera, seu unguenta depila , , \ ,
toria, ei mantilia, et lalia mulla his qu<e ab ipsis
\ , \
llunl, imponuntur, quae convenienter verborum
* , iignificaiionc rem aperte declarant.
( .
\ , \
Sed et baec praeteribo, ct Epicuream ipsorum
&naiuralem scienliam deinceps positam, quam aequi \, \ ,
valero commenialioni dicit, qui inane el individuum
\ , 2
corpttsculum el foi tuitas rerum generationes cognationera quamdam habere asseril ciim eo quod pcr . "
commenlationem esse declaratur. En quomodo
, 1 \ \
Epicurum novit, dicentes arguimur. Taceatur eliam
,
ejus praesesel dogmalum adjutor Aristoteles, cujus
. )
opinioneui deinceps inquit commentationis sermo ,
nibus confeni. lllius enim inquil esse dogma, non
,
por omnia pcnetrare Providentiam, neque usque
ad rcs lcrrenas permeare : quod quidera bic con- . " aonum his quae pcr commentationcm exquisita
, *
sunl, confirmat; sic considerale per accuratam
. ,
sublilitatem dogmala dijudicat. Scd progredicns,
,
oportere dicit, vel neque ortum eorura qiuc sunt,

Deo concedcre, vel si liuiic dederimus, non auferri
. \ \ \ , nominum p^siiioneni. Quineliam de brutis ei ra , tiouis expenibus, sicut ante diximus, conlrarium a
Scrfplura doccmtir, .quod Jicquc fecit Adam ani- ^ , ,
,
malia, neque nominavit Dcus, scd a Dco quidem
orlus, ab bominc vero faclorum nuncupatio, sicut ,
. a Mose lilieris prodilum est. Drindc sermonum
,
nobis cncoinium proprio sennonc pcrsequitur, ac
sl quis ignoniinta 'afliceret* vim el facuUatem ser- ,
roonis, et ail posl illain stolidam et inanem alque ,
insolentcm verborum strucluram, Providenlia? lege \ ,
ct mensura pcrfecic copulare cum cognitione el \
usu necessariorum, nominum tradilioncm, mulla- , \ , \
que ejusmodi in profundo eornno cum dcliravir,
. , \
ad inexptignabilein atque ineluclabilcm nocessitatem sermone pcrtransil. Dicam autem non ad ver- ' \ '
bum, sr.d solam lanlummodo scnlcntiam sermonum illius cxponcus : Hon, iiiquit, poetis assi-
, \,
1049
CONTRA EUNOMIUM, LID. X I I .
XFpl .

,
. "
* ,
, xfiph* * , \ , \ , \ , \ , \ , \
,
\ , \ ,
,
\ , \ ,
' \ , '
. \ , \ \
,
, -
!0a0
gnanda est terborum invcntio, qur menliti $unt in

opinionibus de Deo. Qualia Dco liic geuerosus gratificaiur, pocliccs facullalis inventa Dco adaplans ?
lla ut per hoc bominibus auguslior el excclsior
Deus esse videaiur, cura credunt Ennomii discipuli
baec verba Licriphis, et Karckaire, ct Eurax, ct
Rec/ttzre, et Phocheiri, et Sixe, cl Doupcse, el Kanachize, et Intonuerepoli elCrebris micat iqnibusccther,
el Linxe, ct Ische, et alia ejusmodi poelarum menla; quod non per Hcenliam aliquam ad arbiirium poelx pcrsequunlur, scd ab ipso Deo IUTC
verba mystice edocli versibus suis inscriint. Sctl
et baec prselermiltantur, el docluu illnd el inexpugnabilc cpirbercma nos non possc dcmoiisirare
cx scripla bistoria, sanclos viros novas voccs oxco . - gitassc. Si euim imperfecia crat usque ad manifcstaiioncm virorum illoruni liumana iiaiura el

nondum gralia ralionali complcta cral, pneclare
, \ ,
* - oporlebal ab ipsis exquirerc defcclus explelionem.
. - Quod si stalim ab initio non indiga, sed pcrfccta
secundum raiiocinatricem el excogiialriccm opcra \ ,
, lion&n natura subsislit, quonicdo quis antplius
facile inquirai ad consiilulioncm sermonis sccun
, dum commenlalionem, quod sancii vociim vel vr ; " , borum primi auclores fuerunt? Vel si non boc
possumus dcmonslrare, iduucam sibi ipsi judtcare
demonstraiionem, quod Deus nobis ejusmodi sylla .
bas et verba sanxcril.
, \,

, ,

.
\ ;
,
. \
, \
,
,
, *
\ .

\ , \
, *
*
*
,
,

,
,
\
, \ , \ , \
,
0;:* ': :.'7.-:;;. "
Sed quoniam, inquil, atpernatur Deus atm

$ui$ famutis Mloquium, eonsequens est ipsum putnre
ab inilio rei cougruas indidisse appellaiones. Quid
igilur ad boc nos respondebimus? Quod Dens cum
homine in congressum colloquiumquc venial, causam esse in bumanum genus benevolentiam definimus. Quoniam vero quod natura breve est, non
polest supra proprios modos suslolli, c l suporeminentem nalurara Altissimi atlingerc. Hujus gratia
ipse ad noslram infirmilatero, potentiara bominum
gcneri benevolam adducens, quantum capere possumus, sic suam nobis graiiam et ulilitatem dislriboit.
Quemadmodum enim secundum divinam dispensationem sol suorum radiorum vigorem et sinccriiatcm cum acre inlcrjeclo contemperans, moderalum
accipientibus splendorem et calorem i m m i l u t ,
quarovis sit per so imbecillilali noslrae inacceesus:
sic et divina naiura, dicti a nobis exempli simililudinc, inftnilis partibus noslram naturam superans,
ct inacccssa ad panicipationem com sit, veluti matcr benigna et misericors sensu et inlclligenlia
carcnlibus infanlium vagilibus una balbutiens, boo
buiuanse Iribuit natura? quod capcre potesl; proplcrcaqiic in variis ad bomiiics Dei apparilionibus,
ci secundiini bomineni Oguratur, ct bumanilus loqnitur, ct i r a m , el raisericordiam et cjusmodi
induil affe< tus, ul pcr otimia qn;e nalura? noslrae
sititl con-rua, infanlilis nostra viia lanquam mauu
diicaliir, per ProYidcntia* sernioues divinain na(i:ram nttingens. Quod cnim nulli aflciiui cvnini
S. GREGOUU NYSSEM
qui pcr voluplalem, ve miscricordiaui, vel iram

contingimt, Deum obiioxium csse sanciuin cst
exislimare, nullus qui vel mcdiocriter rcrum vcritatem considerartl, cantradixenl. Yeruuilamen
eliam deleclari Dominus dicihir in scrvis suis,
el irasci animo in populum qui hipsus fueiat,
et uiisercri rursus ejus cujus oiiserlue fucril, ci
similiier misereri, unoquoque laliuin verboium
plausibili serroone nos inslrueiUc, quod per noslra
idio:nata seu proprielales Dei providenlia infirmitali noslrae admiscetur : ul qui ad peccalum proclivcs sunt, terrore ac melu a malis absliueant,
et qui in peccatis deprebensi autc fuerint, non
desperent redilum per pocnilenliam, in Dei m i sericordiam rcspicicnles; qui vero ad exaclaai
normam vitam suam dirigunt, el reele confor- ^
rcanl, magis virtulibus cxstillenl, ut qui sua vila
ipsum bonorum inspectorem dcleclcnl, Quemadinodum autem non licct mulum nominare eum qui
per figuras ct geslus cum surdo, quatcnus audire polest, coiloquilur : sic neque huinanum sermonem in Deo exislimare debemus, quoniam ad
bomincs per dispensalioiieni eo usus est. Elemiu
nos clyogmo, id esl, sono acutiore palali seu
gutluris, et poppysmo, sono quodam qui labris
coniprcss s edilur, ct sibilo brulas animanles dirigcre consuevimus. A l hoc nobis sermo non est,
: ' , * ,

, \
. ''
\ ,
\ \ ,
: , \ ,
' , ,
,

,
,

, \ oV
,
,
. "

*
\ ,
' . \
, \
. \*
\,
,
, \
.
quo brutorum animalium aijres penetramus : sed apud nos ipsos naturali quidem sermone utimur,
vcrimi apud bruta animanlia congruus slrcpitus et qualiscunque per gestum sonitus ad neccssarium
usun satis fuiU
Verum bic religiosus non vult Deum nostris G
''
tieum fuisse, propter noslrain ad \itium propen- , eionem, ignoraus hic aniicisslmus quod proplcr , *
nos neque malediclum et cxsecralio, et peccatum
licri renttii: lanluni esl ei benevolenlise et amoris , \ ,
erga boaiines, ut uon bonorum soium, scd etiaro
maiorum noslroruui sponle ad expericnliani ve- . ,
nerit. Qui auleinroalorumquidem nofUiorum com- (
liiUBicationum accepit, quomodo eum pulohcrrimi ) ; '
itoslrorum bonorum (sermonem intclligo) partici- \ ,
peni (ieri piguil? Seil ad palrociniuro David pro- ,
ponit, et ait illum dicere a Oeo rebus nomina , ' #
inJiia esse, quia scriplum est ad bunc modum ; ,
Qv'% numerat muUUudinem ttellarum, et omnibu$ . '
eis nomina vocal . Ego aulem cuivis menlis com- ,
poii perspkuum essearbilror, quod ejusmodi sermo D | ) . qui de Ulis babetur, nullam habet cum bis de ,
quibus agilur comuninionein. Quoniam vero pro- \ .
babile esl quosdam buic sermoni inconsiderale ,
aslipulari, pauca qua?dam de bis dissercmus. Novit
^ * , Sicpe divina Scriplura bujusmodi voces Deo allri , \
\,
bucre ut ipsse a noslris nibil dissonare videan*
\,

*
fur, ut, Iralus est furore Dominut ,et, Ptcnituit ,
, \ ,
ob pcccala ipsorum, et, Deus pamituerat, quod
unxmel Saulem in regem (super Israel " ) ; ct ,
\ ,
Kxpergefactus ett Dominus tanquam sqporaius ".
.
Iraetcrea catbcdram, slaium, motum c l mulla ejus7e
7 7
7 r
Psal. CXLM, 4.
7 7
Psal. cv, 40.
78
* ibid. 45.
I I\rg. xv,35.
s o
Psal. LXXVII, CO.
1053
CONTRA EUNOMUM, LIH. X I I .
1054
modi commemoral, quae natura quidem sunl

, YA\ ;
in Deo, ad dispensationem autem eoruiu qui em*
, \
diuolur non suot inulilia. Nam dis>olutiorcs ii-ae
' \ - iodicaiio nietu contrabit, et pcenitentiae pharmaco
, ,
indigenlibus dicit Doniinum ob peccatum etiam
, \ siuiul poeniiere; qui auiem prosperia rebus insole . scunl ct eQeruntur, prosperiutem non eis perma , nerc, lametsi e i Deo esse videalur, per poeniteirtiaro
,
super Saulc ostendil. t eis qui non demersi stini
\ *
in profundo lapsu peccali, sed lanquam ex somtto
\ , \
quodam vanae vila3 eisurgnnt, Dcum dicit con '
surgere et simul expergisci ; slare iis qui ad
\ \ bonum subiliter aacenderunt, ct sedere iis qui in
bono collocali sttnl; moveri contra et ambtilare
. ' '
in bis qui a (iriuitate q u esl in bono dimoli

, ^ gunt. U l in Adamo hisloria enarral
Deuni de
> - scribens deambulanlcm ad occasum post meridiem,
, per occasum ad tenebrosa protoplasli bomints
\ .
lapsum signiflcaos, per motuni vcro bominis in
bono inOrniilalem et insiabililatcin.
.
Sed baec mullis longius forla^se videbiinlur esse
^ producta quaro proposita conlemplatio exigal. Mml
, , - autem nullus a re proposita discrcpare dixeril,
, \ quod pleriqtie exisliment quod sibi ipsis est i n , comprebensibile neque Dco coroprebendi posse,
:. \ el quod quidem effugcrit suam ipsorum cognitio nem, hoc exsuperanttua diviua polentia esse pu Lent. Quoniain igilur nos quanli mensuram nu\, - menim fecirous; numerus aulem nihil aliud qiiam
\ - ^ unitaium composilio esl, cum varic unilas in mul
i . _
......unilas en:m
enim et
el dccas per
,
* liiudinem excrescat : uniias

.
composilionem unitalum ad boc progrediens, uni , \ ,
las rursus centaria qtix ex denariis mimcris com; , ,
ponilur. Simililer et cbilias aiia uuitas, et icyrias
^,
pariler, proportione babila ex imilliplicalionibus,
,
illa quidem ex cbiliadibns, baec vero qtiae cenluriis

summalim colligiiur, super omuia de subjeclis
. definientcs, signa quanlilalis rcrum quae nutne , rantur facimus. Ut igilur a divina Scriptura insii ' tuli essemus, nibil Deo incognituin esse, ab ipso
, dicil stellarum multiliidinem numerari, non ad
. bunc niodum numeralionis qiwe fil a nobis. Quia
\ . ertim ila slolidus el simplcx qui Deum numero
\ , - ^ impari ct pari ea quse sunl comprebendere pulel,
et unilatum composilionem ad sutr.mam quar.; * t i u t i s accrvala? numerum complccti ? Scd quoniaui
in nobis exacta quaiili cognilio ex numero lii, u l
, \ \
, de Dco inslrucli essenuis, quod omnia cogniiioi.c
, ipsius saptenliaB comprehensa snnl niliilque ejue
accuratam cffugit cognitionem, bujus gratia Deuui
,
aslra numcrare delinivil per ea qux dicil boc in , , * ,
, telligerc consulcns, non ad mcnsnram noslne cognilionis Dcum opinari ea qnaj sunt allingcre, sed
\ ,
qo% nobis incoinprcliensa, ncc intcllecla, omnia
\
. divinrp sapienlbc cognliione conrludi. Cum enim
stellas proplor inulliludinem fugiant uumerum,
,
, quantuni ad buinanam commciKationcir, a parto
8 1
Gcn.
8.
4055
S. GREGOftll
sermo, ex eo quodr dical ha>c a Dco

numcrari, nihil eorum quae a nobis ignorantur,
Dci cognilioBem fiigcre teslatur. Proplerea dicit,
Qui numeral multitudinem stellarum, non ignorans
nimirum stellarum quanlitatem priusquam numerassel. Quomodo enim consentaneum est ipsum
ignorare quod fecil ? Qui enim universi pratses est,
non quod ejiis polcnlia summam rerum continente
comprchensum est ignoral. Quid igitur tandem
quod scit numerat ? Egi enim ignorantium, numero
quantitaiem dimetiri; qui autem antequam orta
essent omnia scivit, ad rerum cognitionem numero
non indigct magistro. Verum a Davide dicilur
nuiiierarc, quia videlicet ad nostrara doctrinam
pro captu noslro ad perspicuam explanalionem
t o i u m docet
MSSENI
,
,
.
, ,
\
. ;
,
, .
;
\,
* ,

.
,
-
senno descendal, pcrfccle scire ea quaj nobis sunl ^ ,

incognila per numeri signiGcaiionem David demon- "
etravil. Quciiiadmodum igilur numerare dicilur, ,
niliil aritbmclica periodo ad rerum crealarum co- ,
,
gnilioncm indigens, sic etiam omnibus ipsis nomina
Yocare Propbeia dicit, non hanc, opinor, qua? Ut , , " pcr vocem, nuucupalionem subsignificans. Yel enim . \
,
ad absurdum quiddam et indignuro, quod de Deo
in suspicionem venial, progrediens sermo desineret,
.
fciquidem baec dicil noroina slcllis a Deo imposita
qux in consueludine nostra usurpaniur. Si eniai ,
\
darct aliquis baec a Deo vocala esse, necesse esset
, \
nimiino Grxcorum simulacrorum illinc pulare ap~
,
pcllalionem in siellis pcrvulgalam esse, et quae , cuiique fabulosae bisloria? in slellis feruntur nomina,
vcra exislimare, lanquam Deo lales in ipsis voces .
\ , ratas babcnle. Sic scptenarius stellarum numerus,
,
quai in polo conlincnlur, inler Graicorum idola
dislributus, culpa vacare eos qui in bis erravcrunt ,
oslendel, siquidem boc a Deo ordinatuin esse crc- . \
, \
diliun ac pcrsuasum fucril. Uaque de Orione ct
Scorpio fabula ad fidcm adducilur, et quae de , \ , \ , \ ,
Argo uarranlur, ct Cycnus <H Aquila , et Canis, .
el de Gorona Ariadncs fabulaiio. Quincliain suspi- \ candirn aslrucl, Deutti inveiAorem esse eorum no- ,
ntininn quae in orbe signifero ob quamdam figura* ,
similitudinem quani cum apparenliis babent, exco- \ ,
gilala sunt, si quidem prxclare Eunomius putal Da- .
videm dicere bapc ipsis nomina Deuro imposuisse.
\
Quoniam igilur lalium nominum Deum putare j )
, \
invenlorem esse absurdum c s l , ne simulacrorum
nomiiia inde principium obtinuisse videantur, opli- ,
inum erit quod diclum est non sine babila quae- ,
stione approbare, sed inslar eorum quae de numero '
a nobis iulellecia snnt, bujus etiam dicii scnlenliam , \ .
|>ercipere : siquidcm inler nos lcstimoniuin cxaclae ,
esl cognitiQnis, quod a nobis cogmlum est proprio ' :notr.ine vocari, per baec nos docet quod corum quae , ;
,
a uobis coinprebendi non possunt, non solum in
euiiima acervaiae quanlilalis pleniludinem compre-
, \ ' ot'
bcndil qui universuni conlinet, scd etiam singula
.
scit cxacie ct perfecle. llujus rei causa non solum
, \
cnumcrari slellarum muUiludines scrnio d i c i l , scd
; ' , ,
eiiam jiominaiim smgulas vocari, quod quidcm
CONTRA LUNOMItJM, LIB. X I I .
fct

1053
signilical ipsius accuratam diligenliam, etiam subtiliora el partium tenuiorum penclrare, el sic exa, \ *
, ^ * - cle singularia cognoscere, ut homo per nomen vo. cat eum qui sibi nolus esl el familiaris. Quod si
;, quis dical alias essc a Deo slellis appcllationcs
impositas, qtias pulat bumanam naturam igno , \
, rare, de quibiis exislimal Davidem dixisse, longe
.
a vcritafe lalis aberrat. Si cnlm alia esscnl slellis
, indila nomina, divina Scriplura borum ulique
, &
inentionem nominum non fecissct, quae in abusu
, , Graecas sunl consuetudinis, Isaia diconte : Qui [
,
",
,
l Pleiadas , et Vesperum , cl Arcturum , et prom ', \ ptuaria Noti** Job ncmpc Orioncm el Ascroib
; ,
minantc ; iia ul ex boc sil perspicuum, qtiod in
vita tritis nominibus ad noslram doclrinam usa cst
* > \ divina Scriptura : sic el Amallhex r.ornu in Job
' , \
audivimus; ct apud Isaiam Sirencs : illo quidem ,

nempe Job, bonorum dmnem affluenliam ex Grcc - canica opinionc sic denominanle ; Isaia vero volu piaicra cx audilu perc.eptam Sireuum noniine dc . " (laranlc. Quemadmodum igilur noininibus ex fabu losis narralionibus senno divinilus inspiralus illic
^ , tisus esl, ad audienlium ulililalem spcctans : sic
^ cliam bic ex biunana commentalione stellis impo silas appellaliones dixit inVcrecunde scrmo,do ,
cens rcm omneni, quac ab bominibus nominalur,
, a Deo exsislenliam liabere, ncmpc rem , non no , \ mcn. Non enitn dicit, qui nominai, scd, Qui facil
. , ' , *,
Pleiuda, et Vesperum , et Arcturum. Quamobivni
, ", .
Q abunde per dicia et Davidcm noslra; opinioni fa
xere opinor esse dcmonstralum doceniem per va , licinium Deum non stcllas nominare, sed cxaclo

cognoscerc sccundum bominum consueltidinem,
,
qui hos maximc c l pcrfeclc norunl, quos eliam no ' minalim propler multani consuetudinem appcllarc
, \ ^
possunl.
.
\ \ (5Quod si oportcl etiam in bis diotis bujus oanlici
,
a niuliis tradiiam scnlenliam cxplanarc, mifUo

magis vanitas opiuionis, qiiam de bis babet Eu . nomius, refellelur. Nam qui diligonlius Scripttirae

divinims itispiralx mcnlcm cxquisivcrimt dicunt
quod non omnia quae snnt divina numeratioiic sunt

digna : si quidcm in evangelicis cibationibus in dc , , - j) serlo faclis, neque puerilis aelas, neque muliebris
* sexus numcro digna exislimala s u n l : cl in egressti
^ populi israclilici soli numcro cotlecli suiu qui jam
conlra hosles arma ferrc cl forlissime pugnare po. lerant. Ncque enim omnium nomina talia sunt ut
, , ' ore divino cfTcranlur, sed numcratiir si quid pul \ chrum el coelesle : quod propler allitudincm slalus
pivov sivc gubcrnalionis ab onini consorlio caliginis et
, ' obscuritalis sincerum immistuniqiic niancl, stclla

dicitur; nominalur aulcm si quid eadem ratione
. \ ,
in divinis Libris scripiu dignum invenitur. Nam do

advcrsarijs ail quod, Non meminero nominum ip*o. ,
rum per labia mea
Nomina autcm qualia lalibus
t
ha. x i i i , 02.
Psal. xv, 4.
0>
i050
S.GREGORIl NYSSENI
imponil stclli* Dominus, manifctte ex Isaix vali- ,
cinio didicimus, quod dicil : Yocavi te nomine , ,
tuo , meus es tu * . Quare si quis seipsum posses- . " ,
sionem Dei facit, huic noiuen opus efiickur. Sed .
liaec quidcm liabeanl, quoiuodo babere videanlur . "
,
lcgentibus. Quod aulein adjicil diclis, exordia

niundi crealionis testari a Deo rebus voces imposilas fuisse, quoruin quidem i n praeccdentibus *
abunde saiis examinalorum supcrvacancam judico , \ '
,
repelilioncm, el Adami vocem quam propbetice in
Cbristum el Ecclesiam factam dicil Apostolus , in- ,
' .
terpretelur pro arbilrio bic sicul vull. Nullus enim
ila slolidus et faluus , ut cum Paulus mysleriorum ,
,
occulla in virlule Spirilus nobis revelaverii, Eunomium divinorum interprelem flde diguiocem fa-
c i a l , apcrle a Deo inspiraii tcslimonii vocibus re- , )
, \
pugnaniem, el non ab Adamo belluarum species
' ,
iiominalas esse, per bujus dicti explanationcm
asiruere exlorquentem. Ipsius quoque conlume. \ ,
liosa vcrba praelereanlur, alque illa ingrala i n \ , \
sciiia, et veluii fimo et stercore maceraia vox
\
cum consuela oris feslivitate, baec conlra noslrum
, 6
doclorem disserens , loliorum satorein appellans ,
, \ ^
ct fructus pulredinem, et Valentini perniciem , et
\ , ' )
ab illo fructum quem in animo aucioris acervalum
esse aulumal; et reliqua dictorum insuavilas s i - ,
, lenlio involvatur, qucmadmodum corpora putri
, \ ^
tabo Uqucnlia lerra obrula , ne mullis per lurbam
, *
telrum odorcm eniillant.
.
C
&&
Sed ad ea quae ab eo deinceps difcia sunl, ttans .
forenda esl oratio. Rursus enim quamdam doctoris
* "
diclioncm traelal, quae ila babel: () I ncorruptibi ,
tem cnim et ingenitum Deum universorum dicimus,
iecundum diversos menlis conceptus hh nominibus
utenies. Cum enim ad rtiro lapsa swcula inluemur, . "
*
Dei viiam omnem circumicriplionem, vel omne prin- ,
atV
cipium stiperantem invetiieutes, ipsutn iugenitum di
cimus; cum veto in swcula supervenicnlia menlem

,
intendimus, ettm qui sil infinitus et interminatu$,

nulloque fine comprehensibilis, incorrupiibilem ap.
(<
pellavimus. Vt igitur quod vitce nullum habet ter
minum incorrupltbUe^ tic quod ejus principio caret, ,

ingenitum denominatum est, dum hcsc per commenla- ,

tionem ita contemplamvr. Gonvilhnu igitur quod D .
, ,
prooeiniuni diclorum conleinplaiiouis fecil, flem
\ ,
prseleribo, seminis alicujus intmiilaiionem, et sa\ , \
tionis magistrum, et illud reprebensionis quod
' 6i
nulla raiiocinaiione conclusum esl, et aiia quaccunquc insatiabili lingua per inania et vacua va- , ,
.
dcns persequilur: propter quod aulem criminari
aggredifur sermonem calumniando, ad boc nos
(onveriemus. Nos argnere poliicelur, u l dicentes *
, \ . Qv
Deuin non ncorruptibilcm esse uatura: sed nos a
naiura illa sola pulamus aliena, quaecunqwe qui- ,
,
lmsdam adventiiia iusunt, ct qua3 amiui possupl:
k
8S
8 1
Isa.
XLIH,
, e
Epbos. , u i , 5 i .
{) Verba D. Basilii contra Eunomium lib. .
MGl
CONTKA , LIB. X I I .
10(32
; sinc qnibus vero subjcclum mente percipi nalura

non polest, quomodo quis culpari posstt, u l ipsain
,
* , , a seipsa naluram separans? Si igitur Deo incorniplibilitatetn agnalam el asciliiiam nosler assereret
\ ' .
\ , \, l<rct senn>, ut qme in ipsonon aliquando fuisset, vel ut
non aliquando fulura cssel, baec conlra nos pcr
, \
caluinniam diccndi orcasioncm baberet. Quod si
, * eodcm modo senpcr se babct, c l quid nunc est
sempcr esse Deum, noster deiiuit sermo, nibilque
\ ,
cx increniento aliquo cl adjcclione eorum quae non

6; * - insunl ci advcnire, sed in omni quod secundum bontini intelligilur et dicitur somper esse, quomodo

, non sccundum naluram ipsi incorruplibililaiem
allribuere per calumniam accusaiuur ? sed cx prius
,
vecilata diclione docloris sermoncm ita calumni . '
, ^ andi occasiones cepisse Cngit, quasi ex apposilione
, , \ sascuiorum, nos Deo incorniptibililaieni iribueremus. Si igitur a nobis noslrum dicluro proferre . '\
tur, forlasse ad defensionem suspectus essetsermo,
, ;
, ut qui videremur emendare, quod non recledictutn
; fnisei, el voces crimini obnoxias imimilando i n culpabilcs eflicere. Sed quoniam ab advcrsario
'
noslra proferuntur, quaenara firmior esse queat
* ; ", ,
, veritalis demonslralio, quam adversarioruui leslir ,
* monium ?Quomodo igilurnosterhabet scrmo, qiiem
*
- conlra nos in calumniam pertractal Euuomius?
; . Cum, inquit, ad supereminentia scecula menlem
intendimu$, quod est imieterminatum el infinilum,
\
; et nullo fine compfehensum, appellavimut incor , os * Q ruptibile. An tribuere el appellare idem pubn E u . nomius ? Et quis ita menlis impos esl c l cxtra se
depulsus u l claras peeuliares bortim vcrborum
,
significaliones ignorei? Tribuit cnim qui quod nou
; \
adesl ipsi acquishil; appellal autein qui id quod
,
est signilicanler nominat. Quoinodo igitur in bis
, ' ,
verilaiis illuminalor non erubescit, in apcria ob\ *
ireclaiione calumniam concludere? Ac velut qui
\
ex aliquo morbo non vident, in oculis videnlium
, !- , \
indecore se gemnt, quod ab ipsis non videtur
. \ > ,
eliam a bene valentibus ignorari pulanlet: tale quid

usu venil buic acute cerncnli, celeriquo ingenia
, * prcdjto, qui ad veritatcm caeculiens, iliud eiiain
;
vilium audicniibus inesse exislimai. At quis iia
,
bebes et stolidus, ut non calumniac apponat verba.
.
; , D quae per invidiara cl obtreclationem proieruntur,at . que ex utrorumque opposita lectione, scripioris
, * - iualiiiam non deprehendat ? Nosier sermo appeliaf
, incormptibile, ille insimulat eum qui incorrtipii) . bilitateni tribuit. Quid commune habere ei dkert!
, ' '
de siiie unusquisque jure arguilur el judicatur, 11011
*
ex alienis accusari solel. Nunc autem nos quidem
, , accusal, ei in nos acerbitas spcclal; neminem vero
*; ^. \ \ - condemnat secundum veram rationem, quam se ,
ipsum. Si cnim Deo incorruplibililatem iribuere
, criinen esl, hoc aotem a nullo alio pneterqoam ab
ipso solo diciiur. Ergo ipse sycopbanla sui ipsiua
>^3 accusalor r s l , quod suum est caluinnians, non quod
nostrum. Et de nomine ; nos dirimus
.
q u o d , quemadmodum quod nulluin vita? Iiahcl
tcr.ninum incormptibile est, sic qnod cjus oriîne
S. GREGOUII NYSSEN1
M<55
principiocaretingonilum noutinalum cst: bic aul< a saccuTis nos
ipsi conciliare c l
altribaere prt-
L
malum in oiimia quoe gcnita sunt affirmat.
,
Iinpitnn.convftiuni taceo quod Dcum unigcnitum
,
cuni omni genilo facil coninfunem, et cattein vocc
, \
ipsum coiiipleclcns,camilem quam de caclerte opinio :
ncmingeuerat,Dei Filiumad onine quod pcrgenera
tionem subsistil adduccus. Scd veSanarti cjus maliti .
am in graliam aiidiiorum iiilclligenliorum adjiciam
orationi. $ivculis Ba&Uiut conciliat aclribuil Deoin

urtinia genila primatum. Quxnam baec vox inanis ct . * ,
sensu carcns: Honio fu Dei concilialor l per sa3cula
;
oiconciliai jura primigcnia? Uuxnam horuin verbo ;
rtnn <|iia?subsislcreneqaeuni,vana et inanis jactanlia? Si quod in divina essenlia ex mraqueparleexsupe-
, ' ^rat s.rciiloruni inlervaUarem exlcnsionctn , signi *
ficalivis quibnsdam nominibus doclor dixit declar a r i ; in eo qui, u l Apostohls dixil, neque princi- ^ , ,
, *
pim dierum, ncque vi:a2finein Jiabcl , tildifleren^ . \
libiis verbis opinionis diflercnlia signilicelur. El
propterca quod omni principio anliquius, ,
,
id csl principio carens clici el ingcnitum ; quoJ
* \ vcro ntillo fine circumscriplum cst, immortalc et
*
ineorrupiibile nominari, bsec allribulionem cl con \ \
cilialioncin, alqne ejusmodi deliramcHla scribcre
\ *
non cum pudel. Quin eliam a nobis saecula dicit
| , &>
bifariam dividi, ut qui non relegit qu:e apposuil;
, *
vel ut apud obliviosos eortim quae dixil scrmonem
;. ;
babcal. Quid ait doclor? si quse ante crcaturam
^ \
inenle concipiamus, el sancula raliocinando prae , \
lergressi,incircumscriplam vilam ccicrnam raiionc
, , TOSOOcoinplexi fucrimus, ejnsinodi niciilis couecpium
iugcnili nomine signiftcatnus ; et si ad id quod
, \ ,
dcinceps sequilur, cogilationcm veilorimus, et
) ,
saeculis abuudanliorcui Dei vitam comprebcndcri mus, \oce iniinili ct incnrruplibilis banc cogila. tioncni inlerprclamur. Ubinam in diclis scrmo
, ^
dividil saccula, si selcrnilalctn Dei sccundum 0111 , \
neui meniis conceplum cx sequo anle appareiitem
, \ \ ct undiquc codem modo babentem, el nutlo inler, (
vallo dimensam, verbis ct uoniinibus pro facultale
\ ; nostra cnuntiamus? Quoniam enim vila bumana
,
quac inlervallis muvelur, ab aliquo principio ad
, \ flncin aliquem progredicndo pcrvenit, cl quae bic
\ , *
vita csl, in id quod praeleriit, et quod exspecialur
, *
est dislributa, ut boc quidem in spem, illud vero
\
in memoriam cadal; hujus gralia prout noslra ferl
, babitudo, el quod praeleriil; quodquc exspectalur,
\ \
inlervallala exlenaione intelligimus: sic et in super ,
eminente nalura ex abusu dichnus, non quasi Deus
,
per propriam vitam a tergo aliquod relinquat i n ,
lervalluin, el ad id quod praejacel rursus vivendo
' ,
peigai. Sed sicul nostra fert inielligeniia, qux se , \
cuiidum propriam uoslraro naluram res concipit,
\ ,
ei aeternuin praeterilo el fuluro dimelitur , quando

neque quod a tcrgo esl intercidil uolioncm in i n ,
linili iinmensilalem progrcdienlem, nequc quod
\ .
ame est slalionem aliquam et terminum iJIiinitpe
\ \ ,
84
Heb. , 7.
10G5
1666
; \ vitae dcnunliat. Si haec et mente concipiuuis et

,
dicimus, quomodo nobis pervulgalam aeseril a* culorum dissectionem ? nisi ctiam sacrara Scriplu,
ram saecula dividere Eunomius dical, qua eadem
, intelligenlia divinx vilae iniinitalem signiflcat, cum
, David regnum ante saecula quod fuil commemo - raverit, et Moscs supet saecula Dei regnuni osien , di demonstrarit, ila ut ex ambobus nos siraus edo - cli quod omne quod iniervallis distinctum animo
; , concipilur, inira divinam naluram (omprehensum
, ' esl infinilale ejus qui univcrsum conlinet, omni ex
\ . 6\ parle lerminalum? Moses enim in id quod deinceps
,
sequilurintuent*, ipsum regnare dicil saeculinn et in
\

saeculura, et ukra. Magnus aulem Davidad id quod
. *'
relro est cogitationc adducta, dixit, Deus rex nosier
^ ,
*nle icecula ; et rursus: Audiet Deus qui est ante
\ , sascula **. Sed sapiens Eunomius tantie magistris
\ valere diccns, aliara ait nos asserere vilam priii* ,
cipio carentem, aliam vero fine carenlem. Rureus
\ \ . '* el Meculorum quorumdam varictates, et differen , tias qiiae sua diversitale simul etiam de Deo imaginationem discindunt. Sed ne longius noslra ad
versus dicta protrahatuf pugna, ipsam adjiciemua
, '
nondum exagilalam, nequc examinataiii in b i i

Eunomii indusiriam , quae satis est idonea, per
.
quae sludiose occupatur in mendacio, ad illuslriorem inleHigenlibus faciendam verilalem.
,
Nos enim progredicns sernione ihlerrogat, quid . ( ,' nam landem saecula pulamus. Atqui eral justius a
- nobis ipsi lales qusesliones proponi. Ipse etiam
. - esl qui Dei esscnliam se cognovisse profitetur,
, Q quitjue ea quse nobis attingere non licet, intellectu
. - suo comprebendi detcrminat. Igilur ipse nobis
, edisscrat sa?culorum essentiani, qui illa superna
se comprebendisse jaciilat. Atque boc utrinqtie
'. \ \
;, - praceps el dilemmalicum responsionis in nos i m , , pertlo$, ne niroig lerribililer quatiat, ut s boc
, , saecula esse arbitremur, b;cc absurdilas suboc\ , . , currat, et si boc alleruin, allera. Si enim,
\, , " inquit, sempilerna dicatis, Gra'd eritis et Valtntini et barbari. Quod si genita, non amplius,
,
,
\,
inquit, confttebimini in Deo quod est ingenilum.
.
"
incxpuguabilem et ineluctabileci aggressionem t Si
\ !
, , quid geuilum, Eunonii, concessum fucrit, inge . \ oot ^ nili confessio abotebilur. Et quo tibi eflluxerunt
, ' geniti cuiu ingenito tanlo anificio pronuntiala, per
8 7
D quae dissimile essentiae Filii cum eoqui genuil

; * - praRstruitis? Videtur enim ex quibus nunc doce, mur, non dissimili roodo babere Pater sccundum
, , essenliam, ut cum genito considcralur; sed in
- uiiiversuin ingeniti confessione ad id quod non
est, resolvi: siquidem genila saecula dixerimus, ad
* ,
confilendum non amplius esse ingcnitum impelle . *
* - miir. Sed videamus necessilatem per quam nos
ad assensionem absurdiuiis hujus neces&arrio co . Qv
git. Qnorum enim apposilione, inquit, Deo advenit,
, \, ,
id quod principio.caret, si bxc non fuerint, non
, . "Q
\ ,
cril quod adjicitur. validaro hanc et ineviiabi lem luclam, ut ex mediis nos iasolabilibus nexh
T
8 8
P t a l . XLVII, 15.
Psal. H X I M , 12.
PATBOL. GR. X L V .
iOC7
S. GREGORII NYSSENl
bus allilelice conslrictos lenel! saecutorum appo-

sitione dicit Deo advenire ingenilum. quo advenire? Quis hoc ail, quod ei qui esl absque principio, ex acquisilione pcr appositionem aliquorum
accedit ingeniiuin. Ncûe diclio, ucque scntenlia
biijiis absurdilatis in noslris libris dej rebcnditur.
Diclio quidem siii ipsius oril palrona, nibil lale babcns quale conlra nos prolaiiim est: dictorum autem eigniiicaiionis, quis fidc dignior existimaius
ftierU explanalor quain ipsi parenles sennonis?
Juslius est igilur ut DOS quid animo senlimus dicamus. Gum ultra clanle saacula Dei vilam fuisse et
esse asseverainus, diciimis ha?c sicut in praeeJcntibus dicta stint. Sed, ait, st stzculorum non est
apposiiio, nullo modo pole&t esse id quod Deo ex hac
adjicilur. Apposilam dicit esse . Dical ^
ci a quo tale quid Deo apposilum esl. Si igilur a
seipso, ridicuhis fuerit suam amenliam e r i m i i i
verlens noslris sermonibus; si auteni a nobis, d i ciioncm rccilcl, ct accusalionem admillcmus.
Scd baec prxlercunda csse arbilror, cl quxcunque baec consequunlur. Proculdubio baec sunl ptierulorum ludicra cx arena exstrucliones quasdam
aedificiorum componcnlium. Conslructa enim quadam mcmbri periodo, vix ad finem pervcnit, cum
ipsain viiani demonslrat principii exsortem esse, et
nullo fine terniinalani nostriun voluni iinplens in
lali sludio. Neque enim a nol-is aliud quid asserilnr quam quod una est cl coniinua ipsa per seipsam djvina vila, infinila cl sempilcrna, nullo aliquo lermino iiDquam probibila ad iiiliiiilum. Ilaclcmis scriplor suos labores cl smlores verilali quae
cst secundum nos largitur, demonslrans ipsam v i tam neulra parle tcrminari, neque si quis quod est
ante saecula exquirat, neque si quod eril posl ratiocinetur. Sed in sequenlibus rursus ad suam revolvilur confusioncm. Gum eniro dixissel camdem
esse vilam prtncipio et fine carenlem, omisso de
vila sermone, noiiones quae in divina vila considerantur, ad unam oroites nolitiam cum redegit,
uuuin oninla iecit. Si enim vita, inquit, principii
exper$ et fine carens, alque incorrupiibilis esl et tngenila, idem esset cum ingenilo incorruplibililas, el
quod principiiest extors cum eoquod finem etlermiuuni iwn habel. Alque bis adjicil ex raliocinaiionibus auxilium. Non eniifl fieri potest, ul unaquidem
til vila, incorruplibilis vero ratio twn sil eadem cum
ratione ingenili: pracclare bic generosus addit. Pulal
aulem neque justitiai ralionem diversam esse ab
bis quae dicla sunt, exsistere, neque sapientiae ralionem et poienliae ei bonilatis, al uniuscujusque
noininum q u * Deo decore congruunl. Nulla quoque sit ralio quae peculiariler el separalim intelligalur, sed in omni nominum recensione unum subjicialur quod signilicatur; atque una descriptionis
ralio de unoquoque eorura qiue dicuntur, definiiionem cxpleat. Et si inlerrogatus fueris quodnam sit
judicis signiiicalum, inlcrprclationcm -
iWB
!
. ; ; ,
j ,
.
, ,
'
,
, ;
* . "
,
. ,
\,
,

. .
\ .
' , ,
*
, , \
.
\ \
.
. \
, \ &,
\
,
.
\ \ ,
, \
. \ $
' ,
' ,
, . '*
. **
\ , \
,
,
. , \, ;

, ,
D
. \
.
TOv \, ,

\ , .

, \
\ , \
. \
, ' \
,
\
.
, .
im
CONTRA EUNOMIUM , LIB. X I I .
1170
, , id est, ingeniti ralionis, responde. El si j u . , ; sliliaj definiiionem le redderc oporteat, quod cst
,
incorporeum tibi sit in promptu ad responsioneiu.
' - Quid aulcm significel incorruplibilitis, quod niise, ricordix omnino dices, veljudicii siguiftcalio reprae . 1\ scnlal : sic et singula omnia imer se percurrc,
. \
nulla propria ct peculiari sigoiiicalioiie alieram ab
, , , ,
ailero dUlinguenie. Et si bscc statuit Ennoinius,
, , , \
quid fruslra Scripuirre mullis nominibus divinam
; naluram vocaul, Deum, judicem, juslum, fortem,
, longanimcm, verum, misericordeai, altisque niultis
ejusmodi nominibus appellanles? Si enira nullum
, * borum nominum in aliqua propria, cl ab aliis secreta
, nolitia comprebcnditur, sed umnia inter se per
*
significalorura confusionem perroisla snut et conlur^ . bala, vanura fueril mullis in eodcin uti appellatiooibus, si nulla secundum significatum differentia a
, , '
se disiiuguat noiuina. Quis ita slupidas ct auoni\, \, \ \
tus, ut ignoret, quod divina quidcm natura sccun, \ * , \
dum esseiiliam quidquid est, una est, simplex quae ,
dam et uniformis, et incomposita, et quaB nullo
\ ,
modo in aliqua varia concrelione cernalur, bumana
,
autem anima buini jacons el bac terrcna vila ob \ ruta, quia non possit quod quaeritur clare et dilu ,
cide perspicere, roullis nolitiis iuelTabilem naluram
.
mtitlis modis et raultifariam expetit, non una ali,
qua intclligentia, quod ab&lrusura est, venane.
. \ Nam sane facilis essel comprebensio, si unus qui \ ,
dam uobis ad divioam cogitalionem adilus secrelus
.
esset. Nunc autem per apparcntem in univerto
, .
, ^ orbc sapienliam, id sapiensessequod universo prae
sidei, inielleximus. Sed per mirabifium mirificenUam

.
polentiae signiftcalionem acceptmus. E i illo autera
universum pendere quod credamus, certissiinum fil argumentum, nullam esse ejus exsistentiae causam.
Rursus abominaiionem et exsecralionem peccati
, ^\ - cum aiiimadvertiinus, incommutabilem ejus nalu, ram el ab omni labe peccali separaiam compreheit , dimus, ct mortig perniciein malorum extremum
arbilrali, immorlalem el incorruptibilem, alienum
,
ab oroni mali nolione nominavimus, non subjeclum
bis noiiliis discindentes, sed quod secundum essen, ' * , , tiam est, unum esse credenlea, id quod inlelleclum
cst, aliquid proprii haberc cum omnibus bisce no~
^ .
tionibus existimaviraus. Non enim inler sc nomina

, , - D pugnant, secuiidum opposilorum nalurain, ut si
unuin adest, non in eodem inlelligatur allerum
*
sicut in codem vilam simul et mortem inlelligi non
\ , \
* contingit, sed talis est uniuscujusque eorum nomi, , num quae de divina naiura dicuntur signiflcaiio
u l tametsi signiflcatu aeparalum ait, nullam tamen
.
, - adversus aliud quod simiU cum eo nominatur, ba ; beai conlrarietatero. Quid enim incorporeo adVersatur justum, etsi inter sc secundura notiliam Terba
;
conveniant ? Quam auteui babet cum invisibili

& , \ rcpiignanliam bonitas? Sic ncque dmnae viiaa aclcrlcrnilas, licct duobus nominibus ct noiionibus d i ,
gnoscatur, ab eo quod terminum non babet, et

principio rarct, nominum differentia discindilur;
xh . ,
ncquc idem est cum alicro secundum stgniGcantiam
^ *
t07i
S. GRGGORIl NYSSENI
4071
klleruni noinen. Floc quidera principii, illnd

finis alienalionein osfendtl; ncque pai liliniicm ali- .
quaiu subjecli ipsorum nominmn, qux in eo consideranlur, differenlia prasslruxit.
* ,
Hatc quidem sunl quae a nobia dicunlur; quae vcro
* ab adversario noslro, secundum ipsam diclionis locutionem, lalia sunl, u l nullum ex raliocinaiioni- , ,
bus auxilium habeant, cum inierhu ipse prodigiose ,
voees bujusrnodi arroganics scnsu omni carenles, \ (jn inembroruin et periodorum figura teuicre ac \ forluilo exspual. Dictorum aulem ejus bic scopus . "

e>i: nullam esse diversorum nomiuuui secundum
, significationes dififcreiiliain, ut aliquid eoruin q u

.
, \, nun insunt ipsi auribuere videamur. Piam cum,

inquil,reri sermones ex $ubjecli$ et $ignificalis rebus
judicium sumanl, et alia uliis rebus conveniant,
jud
sicut et eadem u&dtm, necessario oportet duorum
alterum es$e, vel rem qucc declaraiur prorsus dhersam, vel neque vrationem quas rem dcclaral diversam. UJCC et alia tuulla ad proposiii scopi aslruciionem pcrsequitnr, poslquam orationis quasdam
relationes, eiappositiones, ei speciem, et mensurani,
ct partem, et tenipus, et locuro in mcdium prolulit,
u l per horufn siibstractione$,8iveexceptiones essenliae indicalrix iial. llujus autero astruclio
ad bunc ee habetuiodum; mea autem dictione sentetitiam exprimam. Non aliud quid, iiiquit, est vila
quain essenlia, ne aliqua coinposilio in simplici
ftalura intelligatur, in id quod parlicipal et quod
participatur noiione divisa. Sed ideni, ioquit, quod C
est vila, *s< etiara essenlia, preclaram istain pbilosophiam tradens. Nullus cnim corum qui mcntis
aunt compoies, contradixerit, bacc non ila se babere. Sed qtiomodo oratiunem ad scopum conclusil,
si quod principio caret eigniflcantes, inquil, vilam
eignificainus, hanc autem vilam aseiiliaro diccrc
veritaus sermo compellit, ipsius divina; essenlise,
inquit, significativum esse ingenilum? Nos aulem
quod gcnitanon sil abalio divina vita (quod quidem
*ign*flcat principio carentis notio) el ipsi asseniimur. Ipsum aulem quod signilicatur per verbum
non geniium esse, exislimare essentiam, solorum
qui furore concitanlur esse arbilramur. Quis enim
ila demens et a ratione avius, ut deiiniiionem essen
B
tix,
non esse geniluro. pronunliei? U t e n i m gene- D
ralio cognationem habet cum eo quod genitum est,

ita nimirum ingenito non generatio congruet. Gum
igitur id quod non est in Patre deinonsiret, quomodo nos dcmonstralionem ejus quod non
inest, ad essentiam facere confitebirour ? Sed sibi
ipsf cum dedit quod neque a nobis, nequeexpositorum conseqnentia ipsi concedilur, nempe
Dei divina? vii?e esse significativam, conclusit. Ui autem clarissimum fialin hoc loco ipsiusdeliramcntum, sic scrmonem constderemtis : pcr
quac enira in Palre ad esscnliae circumd ixiirationem, cxaminemus, num eliaro pariter pep
ensdetn argumcntationes et Filii essentiam ad
adduceraua.
i ,
,

,
,

,
?)
, .
\ :, , \ , .
, , \ , \ , ,

.

. , \,
, ?
, \ ,,
. ' , , \
, \, ; .
,
. \
, , ,
,
, ,
, \, ;
'
, , \ \ .
, ,
.
, r
T f
'
*^*?<"
>
, \
. " \
\ ,

; ' , '

,
, . '
\ ^.
\ . '

, , -
\ ,
^.
1073
CONTRA EUNOMIUM. LIR. X l l .
1071
,^, ,
Oporlet, inquit, ejusdem vitm et timpliciler uniut
unum et eumdem esse urmonem, quamvis nominibns,
gra ,
. ct modo et ordine videatur esse diversus: cum eiiitn

veri sermones ex subjeciis el rebus qua* declarantur
dijudicationem sumant; cumque alii aliis rebus eon ,

,- gruant, sicut iidemiisdem, necessario duorum alterum
, esse oportere, vel rem qucc declaratur, omnino dher , -. sam, vei neque orationem qux declarat diversam e$$e,
, cum nulla res alia subjecta sit prcBltr Filii vitam,
*
cui qui&piam possil cogitationem figere, vel alterum

, scrmonem projkere. Num aliqua est in dictis incon,
. cinniias, quod non oporleat de Unigenilo lalia profcrre, vel scribere? nunqnid ctiam Filius ipse est,
,
vila sincereel siiupliciler iuia?niinquid etiam inipso
\ ;
vilam el eamdem coiiveiiil csse rationem, lamelsi
\ ; ;
\ ' ^ noiuinilms et ordine, vel modo videalur differre?
Nunquidm illo duorum allerum necessario slatue ,
lur, vel rem quai declaralur, omninodivcrsam, vcJ
; \ '
neqne orationcm quse declaral, nulla rc tubjecU
, ^
, ^ praeter vilam ipsius, in quoquis cogifationem firmare
, ' possit, vcl alteram orationem abjicore? Nibilanobi
bis qua? de Palre ab Eunomio dicla sunt immisuini
, ,
esl. Sed ad camdem confessionpm et conseculionem
^: ; '
venimus, solum Filii nomen interponentes.

. ' ' \ ,
".
Si igitur etiam ipse una vita sincera, ab omni

composilione el plexu scparala, et nulla res repo , \
. Q nilur prater Filii viiam. Quomodo enim in re simplici resalienae mistio in suspicionem caderel? Non
;
enim amplius eimplcx fuerit, quod cum altero i n
telligitur, simplex autem vila el Palris essenlia ;
- \
simplicis aulcm vita? eecundum eamdem v i l a et
* , \
simpliciiatis ralionem nulla est differenlia, cunv
, , ,
, , nnJla sit intentio, neque remis&io, neqite secundum
quantum vel qualc diversilas, quac aliqiiam discre ,
panliam faciat, necessarium esi omnino quxiisdem
,
nolionibus conveniunt, etiam iisdem appellationi .
bus nominari. Si ergo res una svcundum vilx sinv
\
pliciiatem in Palre ct Filio compr6bendiiur, cunv
, ,
nullara simplicilalis oratio, stciti dictum est, dilTe , ,
rentiam accipiai, necesse esi penitus ut nomcn
\ , \
quod uni congruit eiiam alleri conveniat. lia ul si
$
, - simpliciias vilae Patris nomine si avot- gniiicatur, ncque ad Filii simplicilalem vocero i m . " , \ proprie, sive convenientcr se babueril. Quemadmo \ , dum enim rationale et raonale, et quod raentis et
" * scientiae capax, bomo nomioatur, siroililer et in
Adamo, et in Abele, el nihil nalurae cognomina ,
" , \ ' tionem immulavit, neque in Abele quod per gene , rationem, neque in Adamo quod sinef generatione
\ ad vilam prodierit, neque siquidcm simplex cl
composilionis expers vila Patris nomcn

' - babel : codem pacto el in Filii viia eadem
* , , - notio eidero voci necessario congniet : siquidein,
sicut dicil Eunomius, duorum allerum, vcl et rem
, \ ,
quac dcclaralur omoino divcrsam, vel nequc qux
.
dcclarat, prationem diTersam eaae.
%
*075
S. GREGORII KTSSENI
1076
Sed quld incassum et temere vanis iinmoramtir ;

cum oporlerel diligentioribus ad refutandam ser
moiium ipsius amenliain Eunomti librura prolen , \
dere, el absque corrigenlibus, sive redargaentibtis,

inde non soiuni dogmatig blaspbemiam, verum
, \
etiam consueludinis lauguorem et torporeui inlelli*
.
genlibus deroousCrare mullifariam enim non se ,
cundtim noslram sententiam, sed secundutn quod
, ci videtur, nomen perperam inlerpretans,

Unquam in nocturna pugna, nullo discernente* , ' ,
quod amicum esl, et quod alienum, pcr qua3 nobis
. "
bellum inferre arbitralur, suum dogma se punclim
ferire non intelligil. Quod enim inaximc ab Ecclesia , ,
piorum seipsum alienare oporterc puiat, II-JC est,
, \
quod videlicet astruil, landem aliquando Deum,
, *
Patrem esse Tactum ; ei paternitatis nomen reliquis ^ . nominibus recentius cssc, quaecunque de ipso d i - , * , \ .

cuntur. Ex ilio eniui lenipore ipsum Patrem voca
tum fuisse, a quo Pater proposuit fieri el faclus
est. Quoniam igilur in boc sermone coiislruit, oin- ,
,
nes quae de divina natura dicunlur appellationes
\ . *
eccundum significalum inler se muluo conferri,
, \ ,
nullamque in ipsis esse differenliam. Unum aiitcm
\ \ \
nominum, quse dc ipso dicuntur, est Pater : utenim
, \
i H C o r r u p l i b i l i s , et aelernus, sic et Pater nominaiur,
, \
vel etiam in bac voce, cam quam de reliquis babet
.
noniinibus sentenliara confirmabit, el primam
opinionem corrumpet, siquidem cittn omnibus ap- \
, \ , \ pellalionibus etiam palcrnilalis nolitia comprcbensa
iueril. Perspicuum cnim quod si ideni fueril incor- Q , , ,
*
ruplibilis et Palris significatum, u l semper incor
rupiibilis, sic seinpcr etiam Palcr communi con- , *
, R c n s u dicelur, cum sU, ut ait, una oranibus no , \
minibus signiiicatio, vel si meiual Dco allribuere
\ , ex omni aeiernhale paternilatem, argumenlaiiouem
(5\ .
necessarip diesolvet, cuique nomini propriam et
pecuTiarem inesse signiflcationera conGlendo, et sic muliae ipsi de nomiuibus nogae bullac instar c o n iractae exslinguunlur.
Ei \ ,
Quod si conlrariae esse barum vocum signiGcationes respondeal, quia videlicet sola Patris et \
, 6
opificis appellatio generalive Dco adveniat, quandoquidem ex operatione, ut ipse loquitur, ulraeque , ,
,
voces de Deo pradicenlur, nos cobibebit roultuin ia
boc subjecto imraorari, dum bacc confiieiur, qua? ^ , , niullis essent laboribus a nobis redarguenda. Si D * .
*
enim una est condiloris et Palris vocis signiGcalio
(ex operalione enim utraque), acquivalent omnino ( ) ,
\
inler seetiam quae pcr voces signiGcanttir : quorum
,
enim idem signiiicaium, borum neque subjectum
.
prorsus discrepat. Si ergo ex operatione et Pater
et opifex nominaiur, platie dicet immutarc volemi \
his nominibus per convcrsionem u i i , et dicere, , \ ,
quod opifcx Filii, et paler lapidis est Dcns, siqui , \
dem patris appellatio nullam nalurae relationem
eignificat. Quod auiem per boc praestruitur, non ,'
amplius babei absurditalein ambiguam, apud eos .
, *
qui menie et inleiligentla eunl praediti. Ut enim
absurdum esl lapidem putare Deum, vel aliud quid- * ; , ,
quam eorum quac per creaiioncm substilerunt, sic
t
1077
4071
, pro confeeso babebitur, nequc oporlere Unigenito

,
deilatcm uiiribirerc, cum una eademque secunduin
opei alionem signiikalio utrasque Deo appellationes,
,
ul opinatur Eunomius, allribuat, secundum quam
' \ , . el Paler el opifex noininalur. Sed proposila lcnea . ~
mus.

Nostrum entm sermonem calumnian.*, qui secun \
dum dtfff.rentes inlellectus applicaliones asscrit
, '
Dei cognilionem in nobis exeilari, aii non amplius
, ipsura a nobis simplicem esse praslrui, quia vide ' ,
licet notiones quae per quamque appellationem si\ gnificanlur, alias posl alias assumat, et pcr illaFum
.
participaiionem sibi ipsi perfeclioneiu. essenliae
. compleal. Ha?c propriis verbis recilavi, < onciilens
\ rjus prolixam nugalionem sive garruTitalem. Sed
, ^ ad banc vanam et invalidam supervacaneainque

loquentiam, neque quemquam qui recle sapiat dc.
bcre coniradicondo respondere sine accusalione
, amenliae arbitror. Si enini qtiid lale iu nosiris
,
diclis esset, oporlerel nos maledicta relraciare, vel
. \
quod ambiguam senleniiam babet, ad inlerpreta ' ,
tionis censuram et cxamen revocare. Sed quoniaui
nibil quidquam tale a nobis dictum e s l , neque di , - ctorum couseculio ad talem nccessitalem compellil
cogilalionem, quid optis est in manifeslis et con ; ,
fcssis immorantem lectores laedio aflicere serinonis
\ protraclione? Quis enim ita extra mentem esl, ut
, cum audierit per multas notiones de Deo pias opi , - niones acervari, ex diversis numen couflalum esse
; Q putel, vel cx transsumplione quorumdam sibi ipsi
pcrfeclioneni congerere? Ponamns aliquem inve,
tiisse gcomelriam, bic idem exislimelur aslronomi*
, ( \
, \ , inventor esse, medicina? rursus et graromatica?, t
agricuUura, et aliorum quorumdam lalium sludio . '
rum. An cura raulU et differenlia nomina studio \
rum, in una considerantur aiiima, propler hoc ani, ;
ma composila exisiimabilur? Atqui plurimum diffcrt

, \ medicinae significalum ab asironomica scientia, et
granmialica cum georaetria nullam sccundum signi
ucatuin communionem habet, neque rursus navi '
gatio et agricullura : verumiamen fieri potesi u l in
, \ \ ,
una eademque aninia barum omnium bcienliaruni
, *
ralio congeratur, neque propterea anima sit com ,
posita, ncque omnia disciplinarum et atudiorum
1
. D
\ ,
, ,
, \ , \ ;, \ ,
,
, ,

,
' \ '
, \,

,

.

;
noniiua in uno signiGcalu commiscenlur. Sl igitur

buinana mens per tolidem quae de ipsa dicunior,
nibil in sua sitnplicilale keditur, quomodo qtris
Deum putavertl, si sapiens, el juslus, et bonus, ct
senipilernus, et omitibus Oeo decoris yocetur neniinibus, sinon omnibus bisce nominibus una exieiimata fuerit esse signiftcalio, mullis partibus
conslare, vel ex boinm participaliene natune perfcclionem sibi accumulare?
Sed ejus vehementidrem coulra nos aceusationem examinemus, quae sic habcl. Qaod i, inquit,
ad severiorem oportet oraiionem vtnirt, neqtte nuntiam ipsam hnpemiislam el delerioribus et comrariis puram servat. Haec igiiur aceusatio contra nos,
criminuni autein probatio, quae? Videamui cjus
ICSO
S . GREGORII NYSSENl
oraloriam contra nos aggres- * *5

,
sionem. Si, inquit, $ecundum id quod vilos fine * .
\, ,
earet $olum e$t incorruplibilis, el secundum qnod
,

principii est exper$ solum est ingenitui, qualenu$
non e$t incorruptibilii, corruptibilis erit, et qua non , ,

en ingenilut, trit genitui. Et eodem rursus resumpto , . \

,
fniit : Erit igilur iecundum id quodf principii est
xpert, ingenitut $imul el eorruplibilis, et secundum ,

quod finem non habet, incorruptibilii timul et gcni- , .
tu$. Esl igitar haec severior ejus oralio, quam , '
conlra nos se prolaturum esse minatus cst, n l ar- ,
gual et convincat nos dicere Dei essenliam dcte- \
rioribos el conlrariis immistam esse. Ego vero .
apertnm el clarum existimo his qui in seipsis ba- ^
bent fifmum cl validum verilalis judicium, nullam
,
in liis diclis sycopbanta huic magislrum nostrum ,
ansam dedisse, sed hunc pro sua libidine dicla
,
dielorsisse, aique bimc puerilem sophismalia sive .
catilli jocum conclusisse. Verumtamen nt omnibus , *
manifestius hoc legentibus fiat, illud iterum ad
, \ vcrbum recilabo, ct bis Eunomii verba apponam: . ",
Jncorruptibilem, ait doctor (a), et ingenilum Deum ,
nnhersorum dicimus, lecundum differentes intellectus ,
applicalionei tt conceptut his nominibut utenle$: . "
Cnm enim retro ante scpcula inspicimus, $uperan- ,
Um omnem eircumscriplionem hivenienles Dei vitam,

ipum ingenilum dicimtti. Cum vero meniem ad s- . "
petvenientia $acula inlendimus, quod indetermina-

tum, infinitum, nulloque fine comprehensum, appella- ,
.
mus incorruptibite. Ut igitur quod vita finem non g
.
oiv d r e habel, incorruplibile; tic quod principio vua> caret, ,

ingsnitum nominatutn e$t commentalione ttostra, , kxcvoig.
qui hxc contumplatitur. Hic sermo noslri doctoris .

cet, boc doccns nos per ea quoe sunt dicta, quod , ,
vita divina cutn sit nalura una et in se continua,
\
ncqtic a principio aliquo incipit, neque termipo , ,
circumecribitur. Et quod noliones q u in bac \ -jj
divina vila consideranhir, nominibtis quibusdam *
licel declarare. Quod enim non est ex aliqua causa . ,
, id est, priticipto carenlis, et , \ ingenili voce enuntiamus : quodque nullo Hne po, \ \ ,
tesl circumscribi neque in intcritum dissolvi, hoc ,
incorruptibilis et finem non babenlis . \ ,
sigriificat diclio. Atquc hoc definit oporlere in
.
divina vita quod principium non habet, ingeniti D , ,
liotnine exprbnere; quod vero finc caret, incor .
ruplibile nominare. Quoniam quidqtiid esse desiit,
, *
in abolitionem cadit penilus; aboliltonem aulem
,
ejus quod est, cum audivimus, ejus quod consiitit
. interiliim intelleximti. Enni igitur qui nunquam
,
esse desinit, alicnusquc cst ab onini dissolutione , .
quae fil per corruptioncm, incorruplibilcm a i l
iiotiiinari.
;
Quid igitur ad hacc Eunomius? Si, inquit, qua
,
\,
,
tiia fine caret esl mcorruptibilis, et qua principii ett
)?, "
experi iolum e$l ingenitui, quatenns non est ingeniliif, genUu$ erit. Quis bacc, Eunomi, libi dedii non ,
.
v e h e m e n i e m l p s a m et
~ - ,
() Verba Basilil lib. conlra Euuominm.
108!
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I I I .
10g2
, , in omni v i u Dei incorruptibilitatem considerari?

; Quis in duo partilus divinam vitaro vocibus sepa - raiini significantibus semisectorum utrumque no , minat, ita tit quemadmodum i uni segmento hoc
, ,
inesset nomen, eidem alterum non esse dical: bsac
, tuac dialeclica? sublililas, vitam quae cst absque
, , \ principio corruplibilem esse dicere, el cum incor * , ruptibili quod principii esl expcrs non considerari.
Similker ac si quis quod rationis csl parliceps,
\ \
, menlis el scientiue capax, bominem esse diceret,
ulrumque nomen subjeclo accommodans secunduni
,
diiTereiilein nieulis conceplum el excogilationem,
\ ,
, . " deiude a nescio qtio subsannaretur baec el similia
, expunenle. Quod si nniiitis et scientia; capax boino,
ralionis parliceps
secundum idipsum
esse noni po ,, , .
,
, ,
, ,
.
, . \ \
\ , ' . (,
.

,

, /. , ,
,
' . '
test, sed qualcuus acieulia? cst pariiceps boc

luni erii, allerum vero non admiilel natura ; el
rursus, si rationis parlicipem definias hominem,
non amplius ipsuni menlis esse capacero concedis:
qua eniro ralionis est parliceps, intelligenliae expers
demonslrabilur. Quod si planum esl cuivis quod
in bis esl ridiculum elamcns, nequc in illo prorsus
eril ambiguum. Naro si docloris dictionera legeris,
umbram invenies cavilli jocum. Neque enim in
exemplo de boniine scienlia? capax a ralione probibclur, vel a menlts capaci ralio. Neque divina
vilae aiternita$ xcl incorruplibile non babel, si
principii expcrs fuerit, vcl si incorruplibiiilalem
quis ipsi atlribuerit, natura principio carenle spo-
, Q liabitur. Scd dum diateclica? solertiae arte veriia & , tem exqnirit, ex suis nostro sermoni quse voluil
\ ,
inlerposilis, secum ipse pugnat, seque ipsum ever.
. *
tit, noslra non altingens. Quod enim apserebamus;
, , * non aliud cral, quam vilam principio careniem,
, \ , \ ingenilam per commenlalionem noroinari, non g i , gni, et qunc in infinilum procedit, incorruptibilis
, , appellaiione significare non incorrtiplibilem iaccre,

sed eam lalem essc signiiicare : quare quod quidem
, *
infiuila est ex ulraque patic divina vila, boc subjecii
esl proprium; quod aulcm sic vel sic, quae in t u b , \ jecto conspiciuntur, noifones dicanlur, boc in sola
. voce consislit q u notionem nignificalam indicat.
\ ,
Una in divina viia nolio est, quod ipsa non sTSt ex
,
causa, hanc autcm ingeniti diciio dcmonsrral;
pov \ D allera noiio de cadem vila, quod ipsa sil infinila el
, fine careat, banc aulero incorruplibilis appellatio
, repraesental : ila ut subjeclum quidem principio et
fiue careat, quod est super omne nomen ei nolio \ , \
\ . , ncm, quod aulem ipsum neque ex causa esi, neque
, ad id quod non est, unquam deveniel, haec per
nominum borum comnienlalionem signitkanlur.
.

Quid igitur ex nosli is ipsum ad bunc ainenlem
, - el slullum jocum commovil, ut rursiis resumene,
^ ; " idem etiam dicat bis verbis ? Esl eniin secundum
, , quod caret principio ingcnitus siinul el incor , \
ruptibilis; secundum vcro quod fincra non babel,
. ' ^
incorrupiibilis simul el gcniius. Iloc aulcm, etsi
), \ \
non a nobis scrmoue dijudicalum csl, cnivis lamen
, \ \ vcl quocunque inodo mcnlis compoli perspicuura
1
1083
S. GREGORII NYSSENI
1081
r
esl, quomodo riilicultim est, et amentiae plenum, , . $

inio vcro itnpium el condcmnandnm. Quo enim
, \
scrmone construit incorruplrbrtis conjtigalionein
cum eo quod esl principii eipers, eodem modo .
\ , , \
omne pium el Deo decorum nomen liabet ludibrio.
, \ \
Non enim solum haec duo in divina vita speciantur,
esse sine principio, et inieriluni non appelere, , ,
sed eliam materiae expers et irne nescius dicilur, , \ , \
immulabilisque et incorporetis, inaspectabilis et \ , '
figura carens, velusqtre et justus , #t aliae i n - Ivvotav
. \ , numerabiles quae tn divina vita neliones consideranlur, quarum quaeque in seipsa secundum ,
peculiarem et separalam notiiiam signiiicaiivis , \ ,
voribus enuntialur. Quovis igilur nomine quod
\ , *
Deodecoram et convenientem opinionem signiGcet,
,

llcet juxta illatn prodigiosam ab Eunoinio excogi .
,
talatn cogtiationera connectcre : exempli gratia,
. *
qnod immateriale est, et quod irse expers, ambo
.
dc divina viia dieunlur, sed non in eadem senten \ , , , \
tia iilntmquc*. Nam a malerialt permislione Numen
puruui esse, per immaterialis nottonem cognovi- .

r.ius. In eo vero quod irae esl expers, alienaiio
, ,
b ira3 perliirbalione signlficattir. Per h c igitur,
, \ ut est verisimile, ctiret Eunomius, eodemque modo
, "
in htec dicta insullabit. Dicet enim paii nexu
,
absurdilatem conneclens : Si qua a materiali per , \ mistione segregatus est, immatorialis dicilur, se , cundum boc non erit i r a expers, et si qnia non
, \ iracundiam appelit, esl irae exsors, nnn amplius
in eo polest quod est Immaleriale concedi, sed Q * \
\ ,
otnni necessilale eo quod sit a malcria purus,
immaterialis simu! et iracundus demonslrabilur; , \ .
et qua in iram non incidit, non iracundus et ina-
1\ ,
lerialis eodem modo invenieiur : sic el in aliis
omnibus invenies. E l si placet, alleram conjuga- \ *
tionem talem proponanius, quod immulabile est, .
, \ ,
dico el incorporeum. Gum enim horum duorum
.
nominum ulrumqne secundum propriam el distinctam significationem de divina viia dicatur, si- \ \ ,
niilUer et in bis Eunomii sapientia construet ab- \ , \
surdilatem. Si enim quod semper eodem modo se
. '
babet, voce immutabilis signiflcalur, et incorporci
, *
appcllatio maleria abslractam et inlellectualcin
, essculiam repra?senlat, dicet profecto eadem in
his Eunomius, quod dissident et aliena sunt ntil- I> , lamque inler se comraunionem et socielatem babent, ,
quae in his uominibus consideranlur, notiones. In
, \
eo enim quod nunien eodem modo se babel, solum
immulabileerilet non incorporeum ; in intellcctuali , , \
vero et informi essenlia, quod incorporeum est
.
babet, ab immuiabili auiem eeparatum est : ita ul cum quidcm quod immutabile est in divina vita
consideraiur, cum immutabui accidat ipsam eliam corpus essc astrui; cum veio inlellectuale exquiritur, sive quod a maleria abstractum est, simul esse incorpoream et mulabilem deiiniri.
Haec sunt Eunomii docla conlra verilatem com
menta. Quid enim opus cst omttia persequeniem
.
in nugatoria garrulilate producere, siquidem in
;
omnibus similem banc licel amcntiam et ralionis ^ "
defcctura pnesirui observarc? Etnim et quod ve\ \ \ rum, et quod justuni, simililcr inler sc sccunduin

_ CONTRA ELNOMIUM, L I B . X I I .
1086
" , \ praecedenteni complexum pugnabunt. Aliud enim

, \
veriialis, ct aliud jusli significalum, i u ul Euno\ ,
niitis ex conscquentia etiam de his dical, justo
, * \ quidera verum nun adesse, a verilale autem abesse
,
juslum; et contingere, ut cum quod ab injustitia
, \ esl alienum, in beo quis rogitat, justuni el men . dacem Deum esse eodem modo pronunliel. Si vero
, a mendacio alienationem ejus raliocinemur, verum
' . , simul el injustum Deum astruamus. Sic invisibi'e,
. sic quod iigura est expers. Licebit enim per baec
, secundum similem bis quse prius cxposila sunl,
, sapienliam dicerc, neque ei quod figura caret,
. ) - invisibile inesse; neque visibili quod figura caret.
,
Sed quidem in invisibili figuram complecUtur,
. \ visibile autem per ejusmodi inversionein, quod
, \ \ - figurse esl expers, conslruel. Hxc eliam de bis
, , " cwn dixerit, q u de inrorruptibili cl principio
, - carenle excogilavit. Quod , qurndo dtvinac vike
, . \ \ quod esl inconcrelum ralione conlemplamur, ipsam
,
figurae cxperlem coniilemur, non itein inaspecta , bilem. cum cogilabimus neininem Deum cor . poreis ocuiis videre posse, invisibile ci concedcntes,
\ , exira figtiram esse non consenliemus. Quod ai baec
, omnibus ridicula videulur similiter et a inente ei
ralionc devia et aliena, mullo magis illorum ab. ' surdiialem, qui menle valet, suo suffragio coudem,
nubil, unde incilata oralio ad baec perconsectilicneni
, \ absurdilatem adduxil. Sed docioris vocem mor. - dicus carpil, quod non convcnienler in eo quod
. , Q fine caret spcclel quod esl incorruplibile; et in
Nicorruptibili non recte intelligat quod infinitum
\ ,
esl. Ergo quod non absimile esl ab Eunomii so .
lertia, nos etiam riseriinus. Exaniinemus enim
ipsius senlenliam de bis nominibus, quae lalis est.
Aliud quid inquit ptr $ignificalum infinitum etse,
" \
aliud incorruptibile, vel unum ambo hac este fale , ir - biiur. Sed si unum ambo dicat, noslro termoni a$li. '
,
pulabilur; $i autem alterum dicil e$$e incorrupii.
bilis, et alierum infinili significalum, necettarium
est omnino trt his quas diversa sunt inter se, non

idem essc tecundum potenliam cum allera allerum.

, Ergo si atia incorruplibilis notio, et pne carcnlis
. , rursus alia, el horum e$t ulrumque quod non est
allerum; neque incorruptibUe dtbit e$$e quod fine

,
D carel, neque quod eit finis expers incorrupUbile :
,
$ed corruplibiU quidem erit quod finem non habet,
,
- et finem habens quod esl incorruptibiU. Sed leciorcs
. deprecor ne nos ob istba?c ridcnda condemnenl :

, ' h;ec enini nos adversus irrisorciHN prae necessfiate
. * lusimus, u l per sirailem lusuro, juvcnilera ejus
, sopbisinalis nexum dissolvamus. Sed si non le . geiilibus grave t*l molestum videalur, baud fuerit
* - inlempestivum, ilerum ad vcrbum exponere Euno,
mii dicla. Si, inquit, qua vilce fini$ est expert,
.
, iolum incorruplibilis,
et qua principio carel,
\, , tolum ett ingenilut, quatenu$ non eit incorrupti ,
, bili*, corruptibilu eril, tt qualenut non etl inge ' ,

nilui, genitus erit. Et poslquam idem resumpsit,
. \ ,
rursus inquit : Erit igitur, quatenm eil prixcipii
|07
S . GREGOIU! NYSSENI
IC8S
exiots, ingenhu$ simul el corruplibilii; per id vero " pkr ,

^
xal ,
,
quod fine earet incorruptibilis simul et genitui. Nam
,
quae inepte et imporlune snpervacua inlersertt, .
ulpote quae nihilo plus ad aermonis praestructio-
nera conferunt, praeterco. Sed nosirorum sermo- .
, *
num seiuentiam, ex quibus liic ipse apposuil,
; , \ ^ ,
cuivis puio facile esse intelHgere, quod nullam
babenl communioiiem cum ea accusatione quae ; . ' . "
contra nos ab ipso praestrucia e s l ; incorruptibilcm
ehim, el ingenilum Deura universorum dicimus, ,
ail magieter, secundum diversos mentis conceptus ,
. ,
bis noniinibus utentes. Nam in eo, inquil, quod
otnnem circumscriptionem exculorum exsuperel, \,
, ,
sectnidum omnero dislaniiam temporalis extensionts, sive quod esl a principio, sive quod deiuceps , '
sequilur, ratiocincmur, quod secundum utramque ^ ,
notionem aelernae vilse infinilumqtie el iiicircitin- , ;
. \
gcriptum est, hoc quidem incorruplibililatis, illtid
, \
vero ingenili nomine -significamus. lste vero ait
nos docere quod illud quod principio caret, cst , ;
' . \
essenlia; et quod fineui non habct rursus est
essentia, quasi duo segmenta esscnliarum cx con- - , , \
, * '
trario dicla a nobis conferanlur. Alque ila quod
absurdum esl conlicit, sua ipsius ponens, el cum , '
suis congressus, et a seipso compositas eogita- ,
tiones ad absurdum contpellens, niliil noslrorum ,
altingit. Quod enim ait Deum incorruptibilem esse, , . ' \
secundum id solum quo finero non babet, bujus , ,
esi, non noslrum. Eodcm pacio et incorruplibi- ,
lem, principii exsortem non esse, cjusdeni solertiae Q
commenlum cst, quae quod non inesl ad cssenlia?
rationeni redigil. Nos cnim nibil eorum qua; non
insunt, essenliam esse dcfinimus. Alqiri Deo non
inest neqiie ad inleriium viiam dcsincre, nequc
a generatione esse incipere. Quod quidem per hncc
(jhio jiomina incorruptibililatis scilicet ct ingeniti
exprhnilur. Hic auleni suas nugas cum noslris decreiis diviilgans, scipsum diffamare pcr accusationem contra nos inslitulam non iiitelligii. Qui
enim essentiam esse definit, in lanlam
per conseculioncm absttrdilaleni evadet, qnanlam
nustris decrelis innril. Aliud cnim princtpii, et
aliud finis non>en secundmn rerum iiilcltcciamm
dislinctricem significationem, siquidem unius bo-
.
. ,
,
. "
\
.
,
* .
,
,
. " ; -,
,
,
,
rura privalionem, si quis esseiifiam csse darct, D , ,
ex dimicfia parle sui ipsius vilam soli principio
.
carenti subsi&lentem supponeret, ad id vcro quod
,
fiiiem non babet, non amplius per naturam se

exlendenlem, siquidem nalura, ingenili ratio pu \
tnrctur. Quod si ulraque essentias esse quis coge , ,
l e l , omnino necessarium essei, sccundum liadiiam
\
ab Eunoitiio definilionem, utrumque nomen secun- ; ,
dum impositam significaiionem, c l in esseniia? ,
ralione esse baberc, lantum illud cxsistens, quan- . \
tum eignificanlia appellationis dcmonslral : et sic ,
valida fiet Eunomii ratio, quia ncque qiiod princi- ,
pii expers esi, babct id qnod finn carci, nequc
,
quod flnem non habet, contincrcl id quod prin .
cipii est expers. Qiioniam sccundum cjus raiioncm corum qitaj d i c t a sunt, ulrumqtic cst C b S c n l i a , c t
1080
1090
duo baec inler se mutuis notionibus D O I T penuiscenlur, neque principium cura fine eamdem
rationem babel, ne.jue quae boec vim aufereiidi babcnt nomina, inler se significantiis compoiiunlur.
' \ ; , Ut autem suas ipse nugas agnoscat, ex illius
* .
diciis erit refuiatio; dicit enim nostris pugnans,
; , \
quod Deus el secundum id quod fine caret est i n , \
genilus, elsecunduio quod ingenUum est, est flnis
expers, ac si utriusque noniinis esset una signifi , calio. Si igilur ei secundum id quod finem non
. \
, \ babet est ingenilus, ct idem secunduin sigmlicatuui
(quod flnera non babel,) el
,
(quod est ingeiiitum,) Filiuin auiero etiam
\ ,
finem non babere assentilur, ex hac conscquendi
*
necessiiale eliam Filium ingenilum esse neccssario
, , ,
confltebitur, siquidem idem est, sicut d i x i t , flnem
. *
non habere, ctim eo quod cst principio carere. U l
,
enim in ingenito videl quod flnem non babel, sic
.
confilelur in eo quod finem habet intellexisse, i d
. * \ , \, quod principii esl expers, non enim in aequali no . * \ , minuin convcrsionem fecisset. Sed natura, inquit,
et non sxculorum appositione Deus est ingenitus.
\ ;
\ \ , \ , , \ Quis de eo conlendal, Deum non natura id omne
, esse quod eliam diciuir ? Etenim et justum, el polentem, et Pairem, el incorruptibilem ; neque saa ,
, \ , culorum apposilione Deum esse dicimus, neque
\, cum aUero eorum quae sunt relatione; sed in ipso
subjccto, quidquid tandem secunduro naluram e s i ,
* ,
o t n n e m piam opinionem contemplamur: ut si ex
,
, - supposiiione neque saeculum, neque aliud quid, , - quani eorum, quae secundum crealionem intelli. * , \, giintur, csset conditum, nibilominus esset Deus
, . qtrod nunc esse crediium est, niliil ut sit quod est
sscculis indigens. Sed ait neque adventiliam, ne, * , *
. \ - ^ que composilam , neque differenlem habere vilam.
Ipse euim est aelerna v i l a , secundum ipsatn vhara
,, \ ,
* immortalis, secundtim imniorlalilatem incorrupli. . bilis. Haec eiiam de Unigenilo didicimus. Nec est
qui conlradicati nlsi Joannis vocibus ex propatulo
, , .
repugnet. Neque cnim Filio vila aliuode ascita est.
, ,
Ego enim sum, inquit, vita . Meque ejus viia
.
composita, ncque differens, s<jd secundum baoc
; * , . , \ vitam est immorlalis. In quo enim alio quod i m . \ mortale est, prajterqnam in vila, conteinplaretur I Et
secundum ipsam immortaliiatem incorrupliWlie et
.
morte polenlior, nlque prorsus iiiteritus omiiis esl eipers. Haclenus serino noster diclis assentilur.
,
Ascriplum autem in sequenlibus griphum inler *
preienlur, qui in Prunici sapieiUia sunl exercitaii:
- cx illo eniin apparaiu mibi t i d d u r quae dicta sunt
. ; " proiulisse. Quid enim ail ? Cum $it principii exptrs
, ,
sine principio, ingenitut e$t tngeniU, inierminalui
,
' , ^ inlerminale, quod neque secundum alurpm^ n*qu*
* , .

ptopier allerHm , neque ad allerum diiilur. Qui
aurem purgatam babei, et intelligenlia esl aolers
, \ ,
ac perspicax , autequani quidquam dixerim, novit
\ ,
praiter verborura strepituni, quae mooeiraso ipso , rum complexu crepuii, D U I L U U I scienliain gigoenUfl
,
inlelligentise vesligiuni in bis diclis inveniri. Qood
.
si aliqua nolionis umbra io boc verborum aUrepitu
, ,
f
Joan. x i 25.
f
1091
S. GREGOKIINYSSENI
\M2
inventa fueiit, vel quod invenlum fucrit, omnino , .

impium e r i t , vel ridiculum. Quid enim intelligens ; . "
hoc dicis? dic Tnihi. Quod priucipii expers sine , \ .
; *
linc est, ei line carens absque principio. An idem
, \
pulas. csse principium cuin fine ? de uno sensu
diias voccs posilas esse, ul Pelri cl Simouis ap- * ,

pellaliones unum quoddaru subjeclum declarant,
,
huju&que gralia quemadmodiim prineipium cum
fine idein esse pulas, sic copulans ad unam signi- ,
,
iicauliam duas voces borum ulrumque lollentcs,
iinem dico et principium, cx converso inlelligens
,
idem esse cuin priucipii experle, id quod fine ca- . \
r e l , duas voces confusas inter seunam fecisli. A t oot ,
que baec libi nominutn vult comniislio, cum dicis
, \
ingenilum esse sine (inc, ei fine carens ingenite.
.
Quomodo in his diclis non advertisti, quod i m - * ;
piuin csl simul et qnod ridiculum ? Si eniin ex
aiquo pcr banc novam misiionem noininum iit i u - ,
versio, ila ut ingenilum sil interminale sive sine ,
fine iiigenilum, et inlerminalum sive fine carens ,
6ii ingenite iiiterininatum sive fine carens, omnino , . \
necesse est omne inlerminalum non aliler esse nisi
, ,
ingenite fiterit. El sic tibi invenitur, amicissime, ,
pcrvulgala el mullum Irila , quae solo , ,
tuo judicio Palris essenliam notat c l exprimit,
\ \ ,
comnjunis facla cuiii omnibus qua3 inleritu carent, > ,
el oimiia faciens Pairi consubslanlialia , propierea , , , quod omnibus similiter appareal, quibus r i m -
niorlalilalem vila in inlinilum procedil, archan- , \ .
gelis, angelis, bumanis auimis : forlasse eliam

ipai poleslati quae defecil, diabolo et da3monibus.
\ , *
Si,enim inlerminalum sive flne careus, et incor .
ruplibile, ingenile, u l tu loqueris, plane est, i u oinni interminalo et incormplibili ouinino oportet
ingenilum considerari.
ln haec incidunlel revolvunturabsurda, quiprius*

quam didicerinl qiwe discere decel, per quac docere
aggrediuntur suam insciliam publicantes. Si etiam
aliquam dijudicandi scientiam haberel, non ignoraret sensum peculiariier recondilum in eo quod
principii esl experg el quod fine arel. Et quod
quidem inlejrminalum stve fine carens commune
est onmium quacunquc credila sunl posse viiatn in
inflnitura protendere; principii vero expers solias
est qui absque causa esl. Quomodo igitur quod
omnium commune est, ajquivalere illi licet existi- ^
mare, quod solius Dei, nempe praecipua quadam
raiione esse ab omnibus crcdilum est, Ua ut per
hocvel ingenitum commune facial omnibusimmorlalilatis participibus, vel nibil immortale esse concedat, siquidem solius est flne carentis ingenile
esse, et conlra, si solius est flne carentis ingeniie
esse ? sic enim existimarentur inierminala omnia
esse ingenita. Sed haec omittantur, et ejus convitiandi consuehtdo quam in sua dicla infudit, cnm
his sileotio involvaiur. Ad lecitonein consequeniem
pergamus.
Forlasse aulem mibi videtur praciare babere
ctiam plurima quae deinceps sequuntur inexcussa
pratercurrere. In omnibus enim idem esi, non cum
ol \ &
, * .
,
* .
,
, \ .
, ,
* ,
,
, \
; , \ ,
\ ;

. * , \
,
.
.
, \
. *
' ,
10 3
1004
iisquae a nobis dicunlur manum consercns, eed eane

, ' sibi ipsi dans velut ex noslro sermone ad opponen, ,
dum se occasioncs, quibus subliliier iraciandis

operam ponere quispiam eorum qui considerale
, noverunl judicare, vanum ct superfluum essedixe .
r i l , cum unusquisque eonim qui in ejus scripta
.
inciderinl, ex ipsis diclis calumniam possii arguerc.
, Dei dignilalem doctoris noslri commentalione
, '
anliquioretn autumat. Neque nos coulradicimus :
, \
siquidcm Dei dignilas, quam quidem etiaro hanc
.
existimare oportet, non solum aetate noslra prior
, ,
est, sed eliam omni creatura, et ipsis saeculis su \
perior eminet. Quid igilur ex his serinoni accidit,
; , ,
si non Basilio solum sed cliam omnibus rebus su
. \ ,
perior el anliquior Dei censelurdignilas Nae, inquit,
, \ ; d boc nomen dignilas esl. E l quis demonstravil
, , , idem esse cum dignilate appellaiioncm, ul etiam
, nos dicto assenliaraur ? Nostrae nalurae, a't, lex
. docet in rebus quae nominanlur, non in noniinan ; - tium polestaie nominum digmtatein csse posilam.
; , Quaenam baec naturae lex ? et quomodo non in om .
nibus sancta et rata est babita ? Si enim calura
,
quid lale lcge sanxit, de onmibus ratum esi. St
, \ enim natura lale quid edixit, in omnia ipsam ba . bere iiuperium oporlel, quai naluram parlicipant,
^
quemadmodumaUaomnia quse sunt nalure propria.
,
Si igilur natura? lex ex rebus appcllationes enasci
, .
faccret, sicut ex scminibus ve) radicibus germina,

nec bominum instiluto et arbilrio qui res ipsas de , ,
clarant, signiiicalivas rerum nominationes permit .
tcret, omnee bomines essemns inter nos unius et
, ejusdcm lingux. Si cnim nomina rebus imposita
.
non discrcparent, neque nos in sermonis specie
" , \ ) - dissonaremns. Sanctum inquit esse, et providenlia
,
legi cognalissimum, voces desuper rebus imponi.
. , Quomodo igilur propbetai boc ipsum sanctum igno , - rarunt, nec providentice legem didiceruni illi qui
, , - nunquam sccundum luum sermonem
; \ deificarunt?Quomodo ct ipse Dcus lalem sanctitatis
, * speciem ignorat, qui non desuper animalibus a se
* creatis appellationes imponit, sed Adamo fin ' ; gendi noinina poteslalein graliflcalur? Si eniro pro , videnliae legi cognalum, sicut loquilur Eunomius, et
, \ sanctum est desuper rebus voces imposilas esse,
, profanum prorsus, el impium atque incongruuro
ab bis qui sunt infra vocabula rebus accommo .
dari.
U . U ' , \,
Sed inquit, omnium curator, opipcii lege noitris

- animis eas inserere cequum centuu. Et si baec ant. \ mis bominuin sunt inspersa, quomodo ab Adamo
, ' usque ad luam iransgressioncm hujus vanitalis

fructus non prodiil, animis hominum, ut tu loque , , ,
ris, insilus, ut noinen essenlise vocarelur
- , illud quippe dixissct etiam Adamus, et qui
. \ *, \ deinceps ab illo exorli sunt omnes, siquidem a Deo
' , tale naiurae insiium erat. Qucmadmodum enim qtias
. " ex lerra fundunlur, ex scminali successione aprima
creatione semper permaneni, nullunique eemen a

\ , \ nalura io prsesentia inaovatur sic et bic acriuo
0
8 e
10%
siquidem eseet, u i t u ais, nalurac a Deo insitu.% ,

* , ,
cum prima parentum prjmigenarum voce pullulas ,
get, el cum posterorum successione prodiisset. Sed
quoniam hoc ab inilio nou erat, nullus qnim p r i - , \
. **
morum fuit usque ad homines bujus aetalis, ad
,
quos lale loculus esi, perspicuum plane est quod
adullerinum quid ei perperam invenium cx boc
loliorum salu enalura esl, non ex pulcbri iilis , *
semiiwbus q u nalurae agro, ul cum Evangelio ,
loquar , Deus mandavil: quae eniro plane sunt in
, , conimuni naiura, non nunc ut sint principium ba- , . "
bent, sed ex prima consliluliono cum nalura appa- \,
rucruni: sicut senliendi instrumentorum funclio,
, *
et cum ad aliquid homo cupiditale incilalur, vel
* , \
alienatur, et. si quid aliud tale conceditur commune
,
nalurse, quorum nibil in poslcris vila innovavit, sed ^ , \
in ipsis proprielalibu a primis usque ad ulltnios , conservalur semper quod bumanum est, nihil na- , *
lura neque eorum quae a principio insunl abjicienie,
nequc corum quae non insunt assumente. Sicut
videre, naturae quidem munus esse ncmo non con ,
fitelur, sed arliliciose videre ex iuduslrta et artifi- . "
cio iis qui scicnliis el disciplinis operam impendio , daderunt advenit. Mou enim omnium dioptra? scien- tifica cognitio, vel geomelricarum liueaniin demon- . slrativa contemplalio, vel si quid tale aliud a qui ,
bus non videie, sed ad aliquid uti videndi actu, , , *
ab arte invcnlum est: sic ralione utendi munus ,
commune quidem esse bumanae naturae dixerit et
*
proprium, desuper cum nalura et substantia con- Q ,
situm. Sed rebus quae sunt voces invenire et appel- . .
lationes rerum signiflcativas bominum esse qu* \
raliocinandi facullalem a Deo in eeipsis habent,

qui semper, ut ipsis placet, ad eorum quae decla- , *,
ranlnr explanationem dictiones aliquas rerum ipsa- ,
rum indices et notas excogitant. Sed si baec robur habeant, duorqm inquil allerum astrui, vel his qui . ** , >comminiscuntur commenlaiionem aniiqiiiorero, vel , Deo secundum naluram convenientes appellaiiones

ct omnibus praeexsistentes bominum generalione
\ ,
posteriores. Ergo talibus repugnandum est et ob . " scandum, et ad tam nioleslam amenliam per ralio , \ &
nem conserendum. Ecquis ita simplex ut per talia
. \
lajdi pulel et exislimet, si vcrba raliocinatricis esse
\ ,
facullalis credantur, ideo eliam confiteaiur verboD , \ \>rum voces loquentibus esse antiquiores, vel in
Deum se peccare exisiimet, si homines, postquaio
, ,
genili sunt, pro captu syo Deum nominanl? Quod
,
enira supereipinens natura non indigeat verbis, quae
, ; ^
voce el lingua exprimuntur, jaoi dictu-n esl; atque

superfluum fuerii per liacc molrstiara et fastidium
, , \
orationi inserere. Nam quod natura nuliius rei i n .
dignum est, el perfectum ncc reduudaiis, nihil non
\ ,
babet eorum quae suat necessaria, neque quidquam
, .
liabet eorum quse non suni neccssaria. Quoniam
\
igilur non ei opus esl nonainaliva appellalione, ex
, \
precedentibus sermonibus den.onstraluin esi, atque
,
9 0
Matlh. ., 28, sqq.
i<M7
COSTRA EUNOMIIM, L I B .
1098
ex conimuni sapienlium consensu ei confessioi.e

.
comprobatur, nullus contradixerit, extremae impietaiis esse Deo atlribuere ea quae non convcniunt.
'
Sed in bis moram facere ct tempus lerere non
' oporlere arbitror, ncque deinceps qua? suiil dicta
.
subtiliier redarguere: abunde enim aitenlioribua
, sermo ab adversario elaboratus decretorum inipie . taiis patronus esse mauifestabitur. Asserit enim
ipsam essentiam incorruptibiliiatem esse et i m
roortalitalem similiter. Ego vero, sivc bacc divinaa
. , ,
\, natura insunt, sive haec ipsa sccitndam significa tum sunt ipsamet essenlia , nibil arbitror oporlere
, cuni ipso pugnare: quudcunque enim diclorum
. vicerit, nostrum omnino sermonem confinnabil.
, \ ^ Si enim essentise adfuerit, non posse corrumpi.
. \
ipei procul dubio aderit, el non per genoraiionem
. essc. Et sic serrao extra signiftcantiam,
, , quae esft secundum essenliam, repudiabilur. Quod
, \, si, quoniara non corrumpitur Deus, incorruptibiU tatem quis dicit essentiain esse, et quia morte po \ , lenlior esl, idcirco ipsam naluram iraroortalitaiem
\ \ . esse deflniat: incorruplibilis autem eet Filius et
, , immortalis, igitur incorruplibilitas et immortalilae
, fueril Unigeniti essenlia. Si igitur incorruptibilitae
, ' quidem Paler, incormptibililae vero Filius, essen , ' tia aulem horum utrumquc, nalla autem aecun . dum incorruplibilitatis nolionem inlelligilur diffe , , rcniia, nulla in re prorsus essentia ab essentia dif , - Q fert, aiquidem cx aequo in utrisque natura alienata
Cctto ' ,
"''
~
inevilabilibus,
*-*:.
. ut
.
esi. Eisi
eadem
rursus - resutnen*

,
pulat, dilemmaium necessiialibue irrelit, dicens:

,, Si discernerelur nobis quod inest ab ente, compo

.
silum Numen id enel aitruere; quod $i limpiicitas
. e*J, essenlia siynificatitam incorruptibititatem et
, prorsus manifestam fore. Rursus ipeum
, nostrorum sermonum atixitiatorem demonslrabimus.
,
Si enim omnino divinam essentiam facit composi \ * \ tam, quia dical ipsi inesse aliquid, neque paterni , ialem peoiius exlra essemiam rejiciet,, sed natura
* Patrem confitebilur, ul incorruplibilem et immor , talem. Et sic eiiam invttits Filium ad naturae simi . litudinem admiltet; uam fiert non polerit, si illius
\, ,
natura sit Pater, ut a naiurali cum ipso relalione
* D Filius separctur. Quod si exlra naluram Palri adessc
dicit, quia in hoc simplicilas ejus minime laeditur,
;
8i exira essentiam qood eecundum
, \
, '
significetur; quod si incorruptibile et ingenilum
, ipsam eseenliam aignificare, el uiraque nomina
, eadem vim ac signiflcationem haTaere conlendal,
, , \ quasi nulla in ipeia sit differentia, quia ideni utris . ' que insit aignificalum, eC unam dicai inconruptibilis
\ . ,
et ingeniti nolitiam, qui est horum nnum et alle , \ , rum prorsas et. Verumtamen incomiptibilta Filius
, csse el ab his non dubilabilur. Ingenilus igiiur,
^, aecundum Eunomii ralionem, et hic eet, slquidem
, - idem significai incorruptibile quod ingeniti ratio,
| \ $ ita ut duoruin alterum, vel aliud quidpiaro pneier
uicorruplibiliialcm injenitum eignificare asseniio*
,
PATBOL. G B .
XLV.
Vt
35
S. GltEGORM NYSSENl
U00
lur, vei iiiaiieus in decrclis, iiiullifariaui de uuige- , ^ nito Deo impie el irreligiosc loquelur vel corru .
plibilem ipsura faciens ne ingeiiimin dical, ve) ingenitum esse aslruens ne corrupiibilem demonslreu
' ' , *
Sed nescio quid convenial agere : utrum ordine
fingula quae ab eo proposita sunl slylo peisequi, ,
nn bis conleirtus, adversus vana isla pugnam ter- ".
miuare debeam. Quemadmodum euim bis qui lela- \ ,
lia vendunt vencna, in exiguo facta experienlia
lotius medicamenli vim ac faculiatem ad inleriluin \
ci necem inferendam facile spondel; nec ulius est ;
qui dubitel, cum ex aliqua parle perniciem illalam ,
rxperienlia didicit, quin lotum quod veiidilur le- \
tale sit ac mortiferum pharmacum : sic oporlere
> ,
puto hoc sermonis mortiferum vrneficiutp per ea
qu;e sunt superius exaroinaia demonsiratum, non , ,
aniplius ambiguum esse bis qui menlis sinl com- .
potcs, quin sil per omnia (ale quale pcr prseredenlia cst oslejisum. Quocirca expelibilius esse dnco . ' in bis vanilatibus dfrtilius immorando non prolixitts
seunonem producere. Sed queniam multis ex locis , quod cos persuadere potcst erroris prasides eibi , *
,
ipîs commlniscuMur, ac metus est ne quia aliquid

ex liis quae ab ipsis sunl elaborata despectum ftierit,
speciosa calumniandi coittra nosoccasio proebeatur, ,
ut quiquod fortius e&t el valentius rcliquerimus: , '
idcirco oralos velim eos qui nobiscuin in boc sludio . !
ve sanmr, nulla neglecta garrulitalc, alacri animo
pronipte sequi oraiionem, quocunque neccssario ,
\
advereus mendacii aggreesiones contra sese ferat.
, \ ,
Quoniain igUur vix landem de commentatione som . "
niuro in profundo somno conltngere desiit, absur ,
dis illis insanis aqjumenlis eeipsum armans,
. \
sermonem ad allerum eomnium transferl, niulco
,
praecedenle visione absurdius et amentius. Laboiis
\ '
aulem.vanilatem ei absurdilatem licei dignoecere
ci qui de privatione captiosuni ejus sermonem di- . 5k
gnoverit. Sed universa? kmic garrulitati et nuga- \ , ,
lioni coneeri el iniplicari, boc proprium Eunomii
.^
fncrit el ejus seetaiorum qui nullam rebus maxinie
.
'
scriis et etudio dignissimis curam et operam adbibenl. Nos aolem concise el summalim dicla percurremus, u l neque quidquam triiiiihum relmquamr, neque qaid inane el vanum ad inuiilem ptolixiiatmi eeruionciu producai.
Etenim proposilurue banc prseclare conlexlam

oralionem debis noroiaikiue quie privaiionem eignt- ^ , f p * ficant, se demonstralurum professus est nostropum
^ , ,
decreiorum absurdilalem, u l ipse loquitur, insana- \ \ . *
, .
bilem et reugionem quamdam siinulaUm ac repre , ; , , rtrwr,
bonsibilem. Pollicitaliorigtlurbaecest: boruin autem

, **
ciiminum demonsiratio quse tCumquidani dixerint,
inquil, privaliontgenerationis Deum eue ingenilvm, -, ^^ ^

\
.
noh ad reptthemtontm horum neque-ueocongruer* ulio - ,
modo hanc *ocem> neqtte nolmtem diverimus: de- , " **>
, monslrel scrmonis priinum auclorem, si quis post
bominea naios, sive apud bavbaros sive Graecos,
, ' " quid tale locutus demonetralur, et nos tacebimvs;
, \ *
scd poet hominum memoriam nullus deprebewsus
fuerit Ule quid dixisse, nisi quis insaniret. Quis
, .
enim hic temulentue, quis adeo vel insania, vel
,
pbrenilide sive delirio e sede mentis euadepulsus
, 4
4101
CONTHA EUNOMIUM, LIR. X I I .
| jfli
tov ,
,
, ,
; ,
, , ? *
\ \ ,
\
, , ,
. \
, \
.
, \ \ . '
\ -
ut liunc scrmonem proferal, quod ingenilo Deo secunduin nalurain quidem est generatio, privalus autcm eo quod eslsecuuduin naturam ex gonito Deo
quod prius erat, factus est postca ingenilus? Sed
liaec sunt rheloricae artificia, nempe in his in quibus
repreheudunlur quibusdam accersilis pcrsonis rcprehensionum dedecus subterfugcre ; sic et de iila
defensione defendit, judicibus ei accusatoribus
accusationis culpatn et causam ascribens, non accusatores, non judicium, non judiciale forum valens ostcndere. t nunc ut alienam sluUitiam et
fatuitatem corrigeos, se in necessilatem sic loquendi venisse dicit. Haec est reprebensio noslra
insanabilis absurdilatis, el simulatse alque reprehcnsibilis religionis. Sed nos indigos dicil non ba ,
p
i qoonosvertaimis,
*
quin ctiam penuriam noslram occullare; ac illiini
. "
quidem ex verbis obmundi sapicnliam calnmniari :

ipsos vero sancii Spiritus doclrinam nobis vindi, . care. Aliud boc somnium, lantum sibi ipi adesse
\ , \ cxterna? sapienlhs putare, ut proplerea (erribilis
,
Basilio videaiur. Sic quidam eliam cum regibns
, '
shnnl eodem in solio sedcrc, cl alliore dignilale
, \ .
csse sscpe se dignos sdniniarunt, falsa soninioruiu
, , , imagine ex vera cupiditale hanc ipsis opinioiiem
, \ .
inserente ; non babentem, ail, Basilium quid ad
,
dicta respondeal criminari ipsum ob mundi sapien , \
tiam. Magni quideni talcm (riminalioncm fecit, ul
,
exislimelur lerribilis verborum copia cuilibet, nc , . ~ .
_ .
, . . . . ,
. . .
.. .
. /,
.
.,
' . . i i diim Basdio el alicm discipnlorym, si qiudem quis
,
r
. . .
pcnilus est secundum ipsum yel fuit. Sed intermc , \ dium sermonem, si quidem sermo cst servile ipsiqs
, ' ,
, - convicium, et indu^ta aique inepta sconimata, per
qux in nostra iocurrere arbUratur, omnia prseler ,
miuam,cxsccrabi|e
et abominandum exislimans, tot
\ , Untisque polluliouibus sermonem noslrum inferciri, qtieinadmodurn qui prajtumida et teira ulcera
, \
abominanlur, aegreque ferunl spectaculum eoruni
", .
OV , qujeex aliqua gravis buinoris rcplelione per vcrrucas el clavos immulata sunl, in culis superflcie.
.
SeiiMim ipsoruni cum paucis exposuero muUam ipsorum graveolenliam prselcrcurram.
" ' Eril aulem mihi pro liberlaic sermo qui produ,
cilur, qui non ad caluinniose discerpendum quid . quani eoriiui q u dicunlur, convertitur. Oaini
;, '
scrmo qui vere esl sermo, significativa esl vox im . piilstonum quae in menle (iunt. Omni9 autem sanse
\ ;, cogitalionis fuuclio et agitalio ad rerum cognitionem
\ , , . - ei contemplaiioiiem quoad potest spectat. Rcrum
, \ aiiiem natura biparlita esl; altera mente cernilur,
sensu altera percipiiur; sed ejus quae eensui pa * "
let, quia sil in senja et facile cognoscatur, commu, ,
\ nisomnibus proponilur cognitio, nullam de subj.ecto
anibiguilaleni facieple sensuum judicio: colorum
, \ enim difTercntias et reliquarum qualiialum varieta , \' (es per visuni el audilum, velodoralum, vcl taclum,
vcl guslatum dijudicamus, unanimi conscnsu omnc
;, , ,
qui naliirx commtints Bunl participescognoscimus et
,
, nominainus. El reliqna quaecunque comprchensioncm
i c r e
q l l l d
i n
r 3 e s e i U i a
*i<>3
S. GRfcGORII NYSSENI
4104
exleiiorem, magisquepersuinma appareuiem haberc , \

videntur.qiiae in viia noslra versanlur,el quaj ad c i , , \
viltiin viiam et ad moralem vilae scopum peniucnl.
.
vero in contemplatione naturae inteliigenlis, so ,
laque menle perceptibilis, quia ipsa supra sensuum
,
comprebensionem sita cst, conjecluraliier intelligen ,
tia appetenlc ea quae sensum cffugiunl, alii aliter ad
id quod quaeritur movemur, eecundum eani quae i n - \ , \
\
generalur cuique de subjeclo inlelligenliam quoad
, , , fleri potest mentis conceplum enuntiamus, appro
pinquanles, ut licel maxinae, ad intellectorum facul .
talem per verborura dilucidam significationem.
\ '
ln his autcm saepe licet per utraquc quod quaeri
lur oblineri, cum nec inleJligentia aberret a re
, \ quaesita, et vox directo meniis conceplum per nativam inlerprelalionem enunliet. Inlerdum fortasse . \ ,
accidil ab ulrisquc vel horum allero aberrare, cuin
,
vel comprehensiva inlelligenlia, vel inlerpretativa
faeultas ab eo quod convenit, Irausversim et perpe- ,
ram ferlur. Gum igitur duo sint quibus omnino . '
, ,
oratio dirigitur, nempc cerla confirmaiio sive secu\ ^ ,
ritas, quae fil in menle el intelligentia ; et quae est
in vcrbis prolalio, pr^sianlius scmper quidem fuerit ' . ,
,
quod per utrumque probaltir. Non minus aulembo . " \
num a convenienli opinione non aberrare, quamvig
\ .
inlclligenlia oratio sit inferior. Cum igitur in
\ ;
excelaii et aciem oculorum eflugientibus inlelligentia sludiuni et operam ponit, ad qux sensus \ * \
,
non pcrvenit : loquor autem de divina et incffabili
natura, in quibus audax facinus esset prompte et , ,
,
Vito inlelligcntia quid capere; scd audacius quibus ,
libet vocibus commillere ejus quse nobis ingeneralur opinionis interpretalionem, tunc valere jubentes, , otavotav +
qui est in verbis, sonum, sic vel aliter loquentium
, , ; , viribus enunliatum, solani q u verbis signiticatur
. , inleUigeiUiam exquirimus utrum sane, sive aliier
habet, has verbales vel norainales subtilitales gram- .

matislarum artibus concedentes : quoniam igiiur
iola quae cognoscunlur per nominalera appellalionem ,
signamus ; quae vero cognilionem superant, noiivis ; .
;
quibusdam appellationibus complecli fas non est.
'
Quomodoenimquod ignoraiur notareiur? Propterea
, ,
cum nulla io ipsis nativa inveniatur appcllalio,
, , q u subjecium plane exprimat, mullis el diversis
1
nominibus, quoad fieri potcsl, de divinitate inna- D *>

.
lam nobis opinionem revelare cogimur. Verurata, , ,
men qua3 in noslram comprehensionem caduni,
; ,
talia sunt, ut omnino, vel in aliqua inlervallis d i , *
stincla extensione considerenlur, vel localis capa , apyijv \
citalis noiiliam praebeanl, in qua singnlaria esse
cotnprchendunlur; vel in principii ei finie deacri- plionîn noslro conspectu fiunt, ex aquo secun- , , -
ditm ulrumque leiminum eo quod non est incipil,

el in id quotl non est desinit; vel quod omnium esl
, , \
poslromum, per corporaUuro qualitatum composi ,
lioncni, quod apparel comprebendimus, cui et i n - 6*
lcriius cl perpessio, et conversio, et iinmuUlio, et
, , \ , \ , \
qu.t' luijusmodi, copulaU sunt. Quamobrcm ut
, .
uullain cum rcbus bis iufltuis cognationen babcre
;
1
CONTRA EUXOMIUM, L l B . X l i .
4I0Q
, - supereiniucns illa nalura videalur, notionibus el

vcrbis quas a lalibus secernant, in divina usi
. , aunins nalura. Quod supra et ante sajcula est, boc
, \ , , , (vlemum dicenles, et quod supra prin\ , , cipium, , priucipii expers; el quod nullo
>\ , fiite lerminalur \ iniermina , , tum incorporeumque,{\no\ absque corpore subsislit;
, \ \ et quod non inleriil , incorrupiikile sive
. , - inleritus expers; et quod conversionis vel perpes*
, sionis, vel immutationis sive allerauonis non est
\ - capax, impatibile, inverlibile, inyariabile, immu ', , - tabile. Talia aulem nomina solerli artificio couGn.
gant qui volunt,ut ipsis cordi fuerit, aliaqne nomiua nominibus bis applicent, privandi vel auferendi vim babentia, vel quod ipsis lubebii, iiomiiianies,
^
Nos auleni docendi vel discendi lalia percupidis
. , - liberlalcm concedentes, solam meiilem exquiramua
, \ si piam el Deodecoram opinionem in se conlineat,
, vel contra. Si igilur vel non erat prius Deus, vrl
, , non erit aliquando, non proprie neque
. , , i d e s t interminalut, si\e fine carent, ncqtro
, , \ , prtnctpii expers dicalur. Eodem modo ne, , , , . que immutabilis, neque incorporeus, nequc i n \ , corruplibilis, siquidem in rpso cogilelur, vel
; - corpus, vcl inleriius, vel immulatio, vel quid tale.
' , ; Quod si sanctum est, nihil boruin in ipso cogi , tare, lmpium csset prorsus verbi quae dissenta , \ nea el abhorrenlia ab ipso separani, u i i , ei lisec
\, dicere qtue jam sa?pe diximus , incorruptibilc
, - el inlerminatum sive infinilum et ingeailum, et
, Q quaecunque bujus talis speciei, cum imposila cui . que eortim nominum significalio separationein
eorum quat nobis prompla sunt ad cognilionem do , ceal, noi* rero ipeanimet uaturam quae a non con-
, . \ venienlibus secrela est, interpreleiur. Nam cum
, eJuSDiodi nominum signifieatio quid Deus non sit
\ , , praemoRSlret, quid illud esl secunduro naturain,
' - qttod bsec non esl, in obscuro manet; sed reliqua
, nomtna quonim significatio alicujus posilionis ct
\ exsislenlia? index est, non ejusdim divinae naluraj,
, sed eorura quse in ipsa pie cernuntur denionstra, tionein babent. Cogitanles enim qucd nibil eortim
, quse sunt, et quae apparent el intelliguntiir, for
luiiam et temerariam qiianidani babet subaislen, \
tiam, sed quidquid in rerum nalura comprebendi , \
r
\ ,
tur ex supereminente omnium qua3 auiil natura

dependet, et illinc exsistenliae causam babet, pul cbritudinemque et magniludinero miraculorum q u
, , \ sunl in creatura animadvertenles, ex omnibus et
- lalibus alias noiiones in Deo animo capienles,
6. - propriis nominibus notioncs, quae in nobis conr
, - cipiuiilnr, singulas interpretamur; Sapientix consilium sequentes, quae dicit ex magniludine cl
,
specic reruin crealurum, proporiione habita om*
. ,
nium genitorem oporlere coiitemplari . Opilicem quidem factorem martalium appellamus; potcnleni
autem eum qui lantaiu creaiuram suo dominio conlinet, cui saiis fuit polenua, ul essentiam
, f
Sap. xiii, 5.
If07
S. CREGOMl NYSSEM
;
iacerel rolunialcm. Alque cl am viue no$lr;e bo- ^ , .

njeiitccotilemplaii, consequenter bujus diicem

el auclorem boni, appellalione nominamus. Judicii
quoque foluri quod incorruptum est et integrum, , \ a divina Scriplura i n s l i t u i i , judicem ipsuru et j u - . \ , \
slum per haec nomina vocamus. Atque ul in pauca ,
coolraham, omnes quae de divina nalura in noslris ,
\ animis ingeneraqlur notiones, iu nominum formam
'
. ,
revocamus, ita ut nullum vocabtilum absque propria et pficuliari aliqua notilia in diviua natura .
dicatur. Quin etiam hanc vocem inspectrice , \ , \
operatione sive conlemplandi aciti invahiisse com- ,
prebendimus. Omnibus enim (Deum) adesse, ,
omnia videre, omnia penetrare persuasi, talem co- . ,
,
\, *
giiatioiicm boc nomine signilicamus, ad boc a
t.ancia voce deducli; qui enim d i x t l : Deu$ meu$
'
*
intende mihi , et, Vidit Deu*
et, Deut cognoscit , , cordis abdila , manifesle buic voci iinpositam
ecntenliam interpreiaiur, qnod nominaiur , , \ ,
, videndo sive speculando. Nihtl . \ \ ,
iuiteni difleil dicere iutende, et vide, et spcculare. ; . " \
Quoniam igitur quod spectabile qtu spectat videt, ;
mcrilo ejus quod videlur, qui spccial dicilur. ,
Qnare peF boc eliam panicularem quatndam d i - ,
vinae naturae operalionem edocli, essenti.x ipsius ,
.
per banc vocem intclligentes non facli sumus,

liou tamen quoniam noininis congrucnlis penuria
, ;
laboramus, Deum idcirco glorise detrimenli aliquid
, , :
passtun esse nos existimamus : impoleulia enim
, \ *
cuunliationis eorum quas eminliari nequcunt, ac%
91
f i
rusans nobis natura innaiam penuriam, majorem

gloriae Dei domonslrationem babet, docens nos,
: . *
, \ $ ,
.
sicul inquil Apostolus, quod solum esl Oei nomen

Ccngmeris, ipsum crederc esse quod esC supra
omne nomen . Quod enim ipsc omncm cogiiationis moiuin
supcrcl, extraque nominalem
riMnprehehsionem invenialur, certissimum arguroentum inexplicabilis majeslatis bominibus constituilur.
\ \ * V*
Jl.ec quidcm de nominibus quae de Deo qiia* ^,
cunque forma proferuniur cognoscimus, quorum
exposilionem rudem cl simplieem benignioribus \ ,
auditoribus apposuimus, contra imbelles EunomH
\ ; ',.
adversum haec pugnas, turpc simul et indecorum
\ ^
nobis ipsis judicanles animosc el valide resistcrc.
.
Quid enim quis diceret ei, qtii ait nos formam

noimnum fingere majorem ct poleniiorem rcrum
,
quae nominantur dignitate, nominibus contra res
m
donantes pr<crogalivam,
et itKequalibus aaqualem D , \ :
honcrem tribucntcs? Ha3C sic illius voce dicta sunt.

Jndicet autem qui judicare consideraie polcst, si
quid opportunum contra nos habet vehementer
instiluia contra nos sycopbantae accusatio, ob quam
eliam defcndcre dignum stt, qirod nominibus contra res ipsas privilegium indulgemus, omnibus cum
sit perspicuum, quod nullum nomen essenlialem
per
snbsistenliam habet, sed omne nomen
quoddam est alicujus essenliae et sentenliae indiciuiu et signum, quod ipsum per se neque exsisiit,
neque inlelligitur.
M
Psal. LIV, 5.
0011. 1,4, sqq.
Psal. vn, 10.
;
>. ,

, ' \ ,

, ,
* ,
\ \
, * ,
.
%
9 8
Tbilipp. 11,9, sqq.
110!)
C0NTRA '', LIB. .
10
, Ei autero quod non < se subslal, quomodo

licet dona Iribuere doceai erroris discipuloa, qui
, \ ^.
nominibus el verbis adbxse et congruenler se usum
* , '
fuisse ccnset. Ilorum autem nullara omnino
15 \
menlionero fecissem, nisi per ipsa imbecilliias
.
tam mcnlis quam dictionis hujus scriptoris essct
\
demonstranda. Qus&cunque auiena a divinilus inspi ,
rata Scriptura inconcinne et iueple nec ad scopum
\ , ,
pertrabit, angclorum et bominum immortaliialis
, \ .
difTerentiam pertractans, nescio quo spectans, et
, \
quid pcr boc praeslruens, etiam lwec dicere su .
pcrscdebo. Quod euir immortale quandiu immor
talc fueril, magis et minus comparalive non acci
pii. Si eikim subiraclionem aliquam per compa .
rationem eoruro quae apponunlur pars altera in
, ^ ratione immortalitalis baberel, necesse oroivinoesse
; \
neque quod lale est, imnioriale appellari. Quomodo

euiin amplius proprie dicereiur immorlale, cujus
\
ivvotav,
morialilatem facla per comparationem contraria
> , ,
opposiiio accusavit?et illam accuratam sublililatam,
,
quod non jubeai incorruplibilem ease, et mediain
; *,
privalionis noiiiiam, sed prsestanliorum quidcm
* ,
separalionem privalionem dicere, delerioruro vero
, \
abscessionero sive distantiam non oporlere boc
. (
nomine signiGcarc? Quod si baBC proevaleant, non
, ,
amplius secundtini ipsum vox aposlolica vcra pro\ . \
babitur, quae dicit solum ipsum habere iimnor \ ,
lalilatem
el aliis praebere. Quid enim babet
, \
commune ab ipsa inducta dictio ad eum quem i n f e
, \ , \ ducitsermonem,nequenobis,nequealiis quibusdain
- i
z.-....
- L
: . I . H : .
^ ,
\
,
qui
menie sunt. p r a di i: l. i: , intelligere
concessum csl.
, Et quooiam isla docla et subtilia oon poluimus
perspicere, rerum judicii el usu norainum inscios
, \
et ignaros uoiuinal, sic ad verbuoi scribens, ct
'
omnia quae sunt ejusmodi, u l quae nullam conlra
, ,
veritatem vira babeant, indiscussa praitercurram,
, ,
ct quod a nobis expositam incorruptibilie et i u * * , corporei intelligenliaiu calumnielur, quod uiiaqiic
. \ ,
baruni appellalionuni una quidem, quod dimen ^,
sionccaret, inquo Iriparlita corporum non cernilur
, .
disiantia; allera vero quod inlerilus non esl capax,
,
significel. El quod ipse dicat bis verbis, proplerea
, * , \
quod jusle non accipiuius oominum formam, in
, \ ,
absurdas * l inconcinnas notiones exxidimua. Et
* D
quod
ipsi esse vcl adesse borura unumquodque
.
exislimeiDus siguificarc, scd ipsuiu e*se, bx*c cliaiu silculio el profunda oblivione digna esse judicans
preleniiiilam ipsls legenlibus in seipsis dcprebendere raistam cum amenlia impielatem.

Ut qui censeat corruplibile ab incorruplibili non
* ,
differre, ncque abscessionem eignificare delcrioris
,
abstraclivam significationem, sed ipsum esse per
, *
subjectui significari. Si igilur intOrruplibilis si .
gnilicalio interilum non abslrahere ab eo qui ha?c
, , inaoiler el incassuni arlc sua conftngit existimatur, conirariuni oinuino per oiuuem necessitaieiii

. demonsirabil ejusmodi nominis forma. Si enim in , - corrupiibililas non iulcrilus est alienatio, proiecto
assensio c i i t dissontanci : haec cnim esl oppOri
:,
**" 1 Tiinolb. vj, J , i .
S. GBEGORH NYSSENI
lorum nalura, tit imius ahlatione ulletius opposili
poaiiio coiiseqiialitr. Scd el acerbain illam asiruclioncm quod Deus naiura sil capax mortis, ut
qui contrariam de his babeat opinionem, valere
sinamus. Nos enim in oppositis nibil differre putamus, vel dicere aliquid esse, vel conlrariura
non esse, ut jaiu rn prsescnti sermone vilani asscrentes Dcum esse, hujus confessionis vi ac poleslaie veiamus mortem in ipso cogitare, elsi
iion per vocem eminliamus. eum ipsum monts
non capacem confessi fuerimus, eadem oralione
ipsuro vitara eese affirmaviinus. Sed non video,
inqirit, qooniodo ex his qua non insunt, Deus
super suas creaturas emineai. E l hoc erudilo argamento 91 ?e cottalu eum impietate bardum sive
,
.
,

, . ,
, , \
,
\ ,
. \
,
. ' , ,

. , ^
sloliditm noniinat magnum Basiliutn, qui lalibus

verbis uti ausue est, adversu3 quero dixerim non
valde effuse contra eos qui haec dicuni conlumeliis usura fuisse, ae iisdem imprudens seipsum
probris afficial; fortasse enhn neque ipse contradixeril, iit hocdivtnae natura? roajesiaiem cognosci,
in quo ntrilam habet cam bis communionero, quorum natnra infima particeps osienditur. Si enim
tmum quid borum essel, neque plus haberet, sed
hlem prorsus esset cum unoquoque eortim quae
proprietatis communionera habent. Quod si supra
hxc est, quia nimirum haec uon habeat, supra ea
qtwe baec babent, eminct : qiiemadmodum dicimus
peecaii experlein prxstantiorem esae bis qui peccaiis contatninanlur; naui a malo separalum e s s t \
m optimis divitcm esse, denionstratio efficitui
Sed bic quidero contumeliosus conviciaior sua naturaulatur, nos amem cum exigutim quid eoruni
significaverimus q u * sunt iu bac parte dicia, ad
proposita oralioneiu redueemus*
~ Simililer ait, ipsum saperare quae sunt morialia ut immortalem, et corruptibilia ut incorruptibilein, et his quae sunt genila supereminere, ut
ingenitum. An non ointiibus perspicua esl bujus
Deo rebeliis iinpielalis assertio, an oratione irnprobilatem convenit revelare? Quis ignorat quae
eadem mensura superata sunt, aequalia omniiio esse
inler se ? Si igitur similiter a Deo superaiur corruplibite et gcniium; geniius auteui est etiam
Dominus : Eunomius conctudat ex posilis emer-
geus inexpiabilc scehis. Perspicuum enim est quod
gciteraiionem idem exisliinat cuminteriiu eimorle,
ut idem in pauto superioiibus sermonibus cum
incorniptibili ingenitura pronuntiavit. Si ergo in
asquali cernil imeritum el generaiionem ei simiIitcr asserit, ab bis duobus Deum abesse, gcnilus
autem Dominus : nulius a nobis exigal, quod ex
hac oratione consequilur, proponere, sed ex eeipso
coitclusionem colligat: stquideni ex sequo ct secuuduni eamdem ralionem a genito el corruptibili Dei
naiura dislal. Sed nou licet, inquit, morlis ei inleritus absenlia dicere incorruptibilem ipsum ct immortalcra. Fidein habeanl dictis, qui naribus trahuntur, ct ad id quod cuiquc vidclur circumaguutur,
,
,
,
,
. *

, ,
.
, * ,

. ,
,
. , . '
-
^,
.
,
, ,
. Apa
,
;
, ;
\ , \
.
\ ,

. \
, \
, \ ' , *
'
\
. '
, \, \ ,
\ .
^ , \
, \
\
r
CO.NTKA EUNOMliM, LIB. X I I .

\ . \
,
, , 6

.
, , , , , ,
, , \ *
,
.
,
,
\
.
,
\ ; ' -

,
,
, ,
. . 0 .
1HI
el dicant Deo interilum et mortem adesse, ut iromortalis et uicorrtiptibilis dicalur. Si enim mortis
et tntcritus absenliam, sicut ail Eunomius, sub*
slraclivae horum appellalionesnon significant, omnino ei adesse comraria el aliena boc ariilicio
a*lruUur. Unumquodque enitn eorum quae inielliguniur, vel abeslprorsus ab aliquo, ?el non abest,
ut lux, tenebrae, vita, mors, sanitas, morbus, et
quaecunque ejusmodi : in quibus si alteruni eoTora qua; intelliguntur abessequis dical, proculdublo allerius pracseniiam construei. Si igUur asseril
mortis absentia Deum non dici nnnioilalein. manifesle aslruel mortis praesenliam ei adesse, alque
idcirco immortaliiatein in Deo universorum negabit. Quomodo enim vere immortalis et incorrupli-
bilis ille fueril, a quo ille non abesse inleriliim

ei mortem autuinal? Sed dicet ahquia, nos hiiestius
ei calumniosiiis sermoni adbserescere; non enim
sic quemquam insanire, ut Deum non esse i m morlalem aslruat, scd eorum quidem q i i * . in occulto a quibusdam inlelUgunlur, nullus hominum
cognitionem babet, siquidem per ea quae dicunlur
in nobis abdtiorum sit conjectura. Ergo ileruin
quod dictmn est resirinumus.
iVo/ absenlia mortn , iuquit, Deus immortalis
, \, 6
dicitur. Quoinodo quod dicilur accipiemus? quod
. ;
, ; a J)eo inors non abest, etsi immoilalis dicilur?
, Igitur si bocjubet intelligere, erit pcnitus morlalig
Eunomii Dcus, el interitui obnoxius a quo enim
, \ $ .
Q mors non abest, immorlalis ut sit naturam non *
habel : verunitauicn si neque mortis neque corru , \
plionis absentiam ba? appellationes (privativse) si-*
, . gnificant, vel Trustra de Deo universorum dicun . * tur, vel alium quemdam intellectum in ipsis coin , , plectuntur. Quis igitur intellectus interpreletur
, \ artifex. Sed nos, ul inquit Eunomius, qui sumus et
, , rerura judicii experles, et D o m i n u m usus inscii,
, ' \ sanum dicere didiciraus, non a quo robur, scd a
, quo morbus separalus esl; et incolumcm, tion
\ ,
eum qui est extra convivia, sed qui nullam in se
ipso babet muiilationem, ei cauera omnia simili , , , , , \
ter, vel ex praesente, vcl ex non prsesenle nomi . '
namu9, fortem, efleminaium, somnolentum, iiisom * nem, ut quaecumque suni hujus cousuetudiiiis. Sed
\ , \ - D haud scio quid lucri aflerat, bas nugas animad, ,
vcrsione dignas censere; viro enim in canitie
\
vlvcnli, ei ad verilatem respicienti, non parva ad
. , \
condemnalionem-culpa, ridicula ei pcrfidias advcr .
, sarti ainbiliosa conlenlione malediclis inseclari.
\, .1;,
- Quaproplcr et illa pranermitlam, et quae deinceps
.
,
illis adjacent. Nulla, inquit, tentaU Deo nalutalem
, ,
conjunctionem altribuente. Si eniro boc diclum non
, essel, quis Deum esse biforniem diceret praeter ic,
\ , *
qui omnem nominis notiliain Patris esseniiae coa\ , - lescerc facis, nibilque extra adesse dlcis, sed sin; , \, * gula nomina de Deo celebraia, in Dei essenlia velul
\ ~ in ceniram adducens ? Deinde, inquit, neque ctrte
.
exlrinsccus ei nobis conficlam tuiem notitiam pte , iate legibus Uncribtnte. Sed de dictis ruisus preca-
5 '
S. GREGORli NYSSENl
b<r, ut credant, me non ul legentibus risera move- , '

, *
reiu, bas ridiculas voces exposuisse, sed ul audi , &
lori persuaderem, a quo isle apparalu sermonum
incilalus, noslraro simplicitalcm d i l u i t , deinde , .
oonlra veriialem audacter loquitur. Quisnam raiione ,
et qualia proferi, auditoribua elephantino corio
,
obductis usque ad delicias ostentabundus ei jacta ,
bundus, qui ejus arrogantes bas sicci oris voces
, *
mala compositioue trajicientes, lanquam oranium
,
dicendi facullale viclorem praedicanl, sed ipsain
; ; ,
iniaiorlalilaleni esse dicil esseutiaui, Uuigeniii
aulem essealiam? Quid ais? ad ipsum dixerim, , ; \ \
immorialiialem, an non? quoniam ciiaui in bac :, , .
siuiplicilas, nullam, sicut ais, connexionem nalurae ,
appelil. Siquidem negal immorlalitatein esse C9sen- .^^
B
liam, perspicnuro ad quid respicit. Quod enim i i n - \ . .

mortali ex advcrso opponitur, non esi suUilis nieniis cogitare. Ut cuim quod non corruptibile corrupli- , \ \
liile consequentia opposilae divisionis denionstrat, , .
; ;
ci inulaiioni esl obtioxium quod non est i m inuiabile: sic eliam moriate proraus, quod non est ;
hnmoriale. Quid igitur uovoruiii dog:natum expla- . \
nalor? Quid de Unigfniii essenlia nobis proprio , .
nominc dicei?Rursus enim camdcm scriplori inler- , *
,
rogalioneai proferara. lidbil el hanc imroortalilatem
. esse,vel non assenticlur. Si igilur non approbet Inlii
, \
essentiam immorlalem esso, uecessario conlrario
, 4
aslipulabilur, per prsestanlioris ablationem, ipeam
csae morlem praslruens. Quod si absurdum fugiens . :
, immoi talitatem eliam Uuigenili esseiUiam nominet, ^ \ , nullam ex necessitale proplerca secundum essenliam
\ , \ * *
diflerenliam esse conlilebitur. St enim ex aequo et
\ *
Palris et Filii nalura immorlalitas esi, imniorlali ;
tas aulem iu seipsaui nulla ralione difierculiu* d i scindiiur, nunquid etiara ab ipsis inimicis conccdilur, nuilain diflereulia? ralionem in Palre el F i l i e
ficcundum essentiam definiri?
' *
Sed jam lempus fuerit acerbam ipsius coutra
, \
proponere accasalionem, quani in fine oraiionis
,
fccil, dicens i.os ex nibilo pcnilus Pairein dicere,
dictiouem aliquam ex coniextu sulTuralus, ipsam , \
<ue exilem et inordinalam ex reliquo corpore de , .tractam vellicare conatur, el slomacbmn faccre
,
insanis dculibus dilacerans, vel potius salivans (id
esl velut salivam seriiioneioexf:putiiis):primum qui- .

<lem dicani sentenliam eorum quaB a doclore de boc
praeclare sunt oraliene dislincla, deiodu ipsuui * ' , \
seruioncm ad verbum apponam, i t l onmibus flat
:^wanifeslarius in conlumeliam vcritatis in sludia
^. ^
piorum perniciose irrepere. Nos enim adducens ad
ingenili signiflcalionem per suos sermones docior - * ,

nosler, lalem nobis iusinualioneiu ad cugiiilioiicm
,
<fjus quod quaerilur, subjecil, dcmouslrans longe a
nolitia quae e&t secundum cssentiain, csse ingenili si- . gnificatum. Gum evangelisla, inquit, Domiui gcnealo- , \,
gia3 quacesl secundum carhemex Josepb principium ,
fecissct
deinde semper progrediens ad tempore \ ,
.
aniiquiorem, lcrminiiHi gencalogias in Adamo deiinis" Luc.
III,
23 sqq.
ff!7
C >NTRA
MJM>MIUSI, LIB. .
- set, cl quia non primo formalo superior csset corpo Uarspi . !< rtusPaler, bunc Deiessedixh. Promptum essc inquit
,
cujusque noiioni de Deo illud accipere: quod Deus
", * - osl, ex qno Adamus, non ad simUiludinem eorum
\ quorum genealogia bumano more descripla est,
> ipse ex alio subsianliam habel, quoniam euiin om , nia percurrenies narrando Deuui post omnia mento
. - capimus, omnium princtpium inielleximus. Princt , .
piam aulem omne si quidem ex alio quodam pen ' dcat, priucipium non est. Igitur priucipium uni . \
versi Deus ; nequc quidquaiu esl quod supra prin . \
cipium omnium conslilui possil. Hsec docloris de
' ,
ingeniti significalionc cxposiiio. El quod nihil ex \ \ - tra veritalem ipsi a nobis aUribiitum est, ipsam
.
de boc ad verba dictioncm exponam.
Lucas evangelista, inquil, genealogiam secundum
, \, ,
\ carncm Dei et Servaloris nosiri Jcsu Cbristi expo , \ nens, et a postremis ad primum repcdans sive re / , - . trogrediens, a Josepbo quidem orsusest: cum d i \, xissclaulem bunc Heli, ct bunc MaUatb, elsicpcr
\ ' - ascensum ad Adamum narralionem adduccns, deindo
cum venissel ad summos, et dixisscl Sctbtun ex
\ ,
, ' , Adamo, ipsuin aulepi Adamum cx Dco, bic ascen . " dendi finem fecit. Quemadmodum igiiur ille dixit,
, " , - Adamuin ex Deo, nos ipsuin interrogabimus, Ipse
vero Deus ex quo? Anhon promplum esl cujusquc
; ' \
; cogitationi quod ex nullo? Quod aulem ex nullo
, cst, id vidclicel pfincipii expers. Qtiod atitem principii expers, ingcniluin e s l : ul igilur in bominibns
\ ,
\ , ^ essenlia quod est ex aliquo, sic neque in Deo universorum esscntiam licel diccre, quod ingenilum.
.
Quibus oculis adbuc ad ducem vestrum aspicitis?
; ,
ad vos dico, pereuntium gregcro. Quomodo aurce
.
inclinalis ei qui faleiit columnam suse impudci!li&
;
per bos sermones elaluil? Non eliani vos pudei
\
; nunc sane, si eliam non prius , lali manu \ duclore ad verilatem utenles ? n o n boc uiemini
, signo insaniae de decretis ipsius, quod sic advcrsus
vcriialem scriptorum impudenler se ipse opponal?
;
\ ; sic nobis divinas voces interpretalur? sic veritatis
; ' - decrctorum dcfensor et asserlor prostat? u i
Basilium reprebendal, qui ex e o quod omnino n o n
\
esl gencalogiam Dei, qui esl in omnibus, recenseal.
' ,
Dixerim ipsoruin dictiunem, exposuerira impuden , ,
* - verba, prxlereo conluraelias, non accuso convicia el probra, non culpo cum qui olet ore, quod
, ,
, . olcvil, nequc corpore vitiaiuin el inulilaiiim quod
luuiilus esl. Talia cnim sunl nalurae inforlunia,
, ^ . , qux vituperium a prudeniibu9 eflugiunt. ErgoconItimelia ailiciendi nludium raiionis csl iiisania, al ^, ,
que auimi sana ralione vitiaii infortunium. Nulla
. \
igitur mibi sit ralio cjus conviciorum, sed ?ebcmiu; , \
) , ' ; * lcin illum et inexpugiiabilem ratiocinatiouis nexuni,
per qi>em contra nos accusalbincui ad scopum per ;,
duxi^ iisdcm verbis aperla scribam. Cl eiiim, in
.^ ' ,
\, quii, noii piobibilutii sii Filium direrc cx parlicipalionc ejus qui est, latuit ipeuin dicerc Deum, qui
, , \
. est in omuibus cx eo qitod pcnitus non o t . Si
, cuim nibil idcm csi ciim coquod pn;rsns csi,
i!I9
S. CREGORII
NYSSENl
secmiduin significalum ; eorum auteni qua* a?qua- ,

,
pollenl libera est Iranssumplio, ncque probibeltir ; qui dicil Deum ex nullo, cx eo quod fun- .
dilus non est dicit Deum esse. aliquod eorum
q\i* sunt dicla prius oculos converlainus.
Quod ex participatione Bei Filium putat, liis . " , ,
etiam qui non hoc accipiunl oris sui graveolenliam ;
hispergit, vel turpem etsomniosatn, sive tui bulentam , \
sopliismalis compositionem, sive siruciuram disqui- . "'
remus. Sed quidcm ex partkipaiione divinse naturae , '
,
asciscere fllios, solorum poeiarum et fabulalorum
csse nemo qul vel paululum prudeuii et menlis . \
babeat, ignorat. Sic enim qui carininibus fabulas ,
connectunt, Dionysos quosdam et Hcrcuies, el M i - , \ , \
nocs ex daemoniorum complexu in buinana corpora
cottOngunl, atqne caeteris bominibus tales euperiores ^ , \
et atigusliores suo carmitie celebrant, ut parlicipa- , ;
lione preslaniioris nnturaeplus babenUs. Ergo bunc , .
quidem scrinonem ut e domo amenliae et inipietatis \
reprebensionem babeniem silentio involvere decet. , .
. , Scd potius inexpugnabiletn illum syllogismuiu
, \
adjicere, ut nostri simplices ct iinperiti discant,
quale ci quanluin qui arlificiosas iusinuaiiones .
dtdicerttnt, damnum ei deirimentum pasit stint. Si , \,
enitti nibil, inquit, cum eo quod prorsus non esl, , ,
idem esl sccuudum sensum : aequipollentiuin auteiu
non probibelur iranssumptio; qui dicil ex nullo .
e$se Dcum, ex eo quod non omuino est dicil esse " ,
Dcurn. Quis dedil ei qui in nos Aristolelicaru cu ,
spidein vibrat, dicere aliquem palrem non babere Q ;
idein essccum eo quod est ex eoquud nullu modo esl ipstim esse? Qui enimeos qui in genealogia re- , \
ccnsentur a sacra Scriptura ordine numcravit, . ,
semper ejus qui memoralus fuii, supeiiorem pa- 1\, " , ' \
Ircm e*se nimirum inlelligil. Quid enim eral Ileli
\ , \
Joscpho, quid aulem Matlalhus Hcli, quid cliain

Adamu9 Selh; an non etiam puerulis valde inani- ; ,
festuin et noium, quod pairtim esl emimer.itio co- ^ .
rum qui roemorati sunt, boruin uominum reccnsio? , \ ;
Si enitn Selh lilins Adami, pater cjus qui ex ipso , ^ , ,
geniius est procul dubio esl Adamus, sic dic uiilti quis paler Dei qui est snper ouinia, dic interro- "
ganti, run.pe vucem, responde, oninciu disserendi
. ; ;
luatn artetn ad hanc inlerrogationein couimove. " ; . "
invemes aliquam ralionem qu<e sopbisinatis lui D , \
capiionem eiTngiat? Quis ingeniti paier? Potesne , . , ,
dicere quis? Non igilur ingenilus. Sed conlrilus ^
dices prorsus, quod eliam necesse *?si, quod
; ,
nulius. Quid igilur, amicissime, an libi sic soluta ,
est ba?c niollis sopbismatis complexio? non iniel- ; lexisli te in tuos sinus conspuisse, quod ait magnus , ,
Basilius, quod ingenilus ex nullo esl patre? Nain ex
.
patribus iis qui prius in genealogiae descriptione . \
sunt re&nsili, cousequenlia per id quod siletur, dal palris addilioneni pro confesso haberi. Tu cx
.
nullu patrc, uiliil fecisti. Et coiitra nibil ad id quod omnino non est complexus, solulum illuin
. ; , ; ,
syllogismum confecisli. H igitur docla? solertia? el : .
artiikiosae ad le Iransfercntur. Quis ingcniti palcr
; . %
CONTBA ! I NOMllJM, LIB. XII.
11*2
, OVUFI. / i ^ t r interrogo ? nullus, dices nceessario. Qui enim ingeniltis, palrem omnino uon habet. Si igilur mitlus
* 6
ingenili paler, boc aulein, neinpc millus a le ad
// cJrr* .
nihil iranssumptuin est, boc autem nihil secundum
, ;, .
, luam raiionem idem est cum eo quod non esl secundum sensum: minime aulem prohibeiur aequa \ .
liier pollenlium, sicul loqueris, tranfestimptio. Et
, ,
qui dixit nullum esse ingeniti patrem, ex eo quod
,
non est prorsus dtcil Deum, qui est super oiunia.
* Tale, u l par est, Eunomi, malirm (tuis eniui utar
, , \
\ \
verbis) non videri esse sapientem, antequam talis
.
habeatur et honoretur, parvuni foilasse boc esi in \ ,
fortunium, sed seipsum ignorare, et nou cogno , scere quamum sit discrimen inter Basilium in su ^ ,
blime volanteni, et lerreslrem besliam. Si enim
, * yitam noslram exploraret aculus ille et divinus
, ' \ oculus, si vilam bumanam circumvolarel sapieiuius
- ala, in le involans iropetu el slridore, serinomiui,
'. *
ostenderel quali tcsla demenii:e congeitiuis. in quein
\ . , per error&n lcipsum concilasti, contumeliis et pro*
, , .
bris in ipsum conjcctis, dum apud aniculas et spa , dones venaris, ut aliquis esse videaris. Verumlamcti
{5 , ! non tibi desperanduni est ab unguibus illius. Quod
.
enim nostrura esl, ut quidem cum illo, si uuguis
porlio judicelur, mulium iueril. Tecum autcm Untum est qiianium satis esse possit ad "erroris iiivolucrum prorunipendum, et ad abslrusam in lesta demoastrandam inverecundiam.
(144
S. CKF.GOIUI NYSSENI
S. . . GREGORH
EPISCOPI NYSSENI
ANTIRRHET1CUS
ADVERSUS
Ioterprele el scboilaste
A P O L L 1 N A R E M >.
LAUHEIUIO ZACAGXIO
Y. C.
1. Apttim convenicnsque sermoni nostro exordium A

ertl Doniini vox, quae jubet cavere falm prophetis, qui veniunl, inquil \ ad vo* in vestimentis
nvium. intrinsecu* autem sunt lupi rapaces; frnciibus eorum cognoicelis eos. Si igitur veras oves
ab ovium pcrdiiore, qui mansucludinem prac sc
ferente babilu securus irrepii in ovilis coclum, fructus discernit et sub mansuetudinis spccic latens
os inimicum omnibus palam facit, fructuum qualilatem, lam bonorutn quam malorum, preslal expenderc, quordm ope dece.plionis larva detegiiur; ait enim, Exfruelibus eorum cognoseelU eos.
Oinuis ilaque doctrinae bonus quidem meo judicio
fruclus cst, cum ad eorum numerum qui in Eeclesia salvantur fil accessio; uoxius vero atque perniciosus, cum i i qui in ea jam permanent dissi-
pantur. Si igitur quis praedicatione sua gregem
adaageal, el ad omiiia domus lalera vileai exlendal
1
GALLAND.
Yet. Patr. Bibl. loiu. VII, ^Jl.

, yfrsv,
,
\,

( i ) ,
.
, \ ,
(3)
, \
, \ , \
, '
\. ,
avrUtr
-
.
?: ,
*>
. -
Maltb. v n , 45.
(\) Egregium hoc sancli Gregorii Nysscni opue

adversus Apollinarem ex Yal. &eplirgentorum circiicr annorum cod. eruimus. lllud aulem valde
iioianduin habet bic codex, quod que veleri manu
a scriplorum forsau codicum correclore alque
emendalore (quem vocal idem Nyssenus inier epislolas infra edilas),
ad aliud cxemplar ea caulione collalus fuerit,
ut qua* in prioris lcclionis locum poslmodtim ab
ipso superinducia fuere, adeo eleganler cinnabari
8Cripta fuorint, u l prior eiiam Irciio atramento
delineaia non ublilcrarclur. Nos ilaquc priorc le-
clione inronlexiu pleruingue servata,antiquashasce

eniendationes, variasque leclioues in nolis r e u i l i mus; nisi lamen lanlt pouderis exstilere, ut i n
oralionis coniextuni eas Iransferre necessarium v i suin fuertt; iunc cnim leciionem a correclore i n dicalani in oralionis coniexium rctuli, indicata l a men iu tneis uolis lectione, quae prius in codice
reporiebatur.
(2) Forlo. , ul in lextu Grxco S. MatIbvi.
Coi . .
ADVERSLS APOLLIKAKEU.
, \
circura Doniinicam inensaui plaiUel, crralico&
* - oleaslri ramos in olivarum uovellas Iransmuiait*,
my&licas denique virgas in duicia el grata ao. () ,
clrinae fhienta tnjicial, per quas itagreges fecundan {5) , ; litr, ut Laban poseessio minualur, abundel vero
(5: *
pars Jaoob, et insigru elu niultipliceiur ; si quis
, * ,
lalem doctrinae suae frucUun oslendat (frucius
, , enim, ut dixiaiue, verilalis increaientuni esi), bic
vere propbeia esj, utpote qui iuxla Dei consilium
(6)
( , legem spiritu injerpretelur. At e conlrario si quis
vitis ramos evellat, divinain yero roensain, exstit , ),
, f>ala plarUaVuwie, desertaip reddal, el insidias cir. - cuui spiiiiuale aquarium iendal, ut non amplius
, (7) , - Ttxves antc p a u i a r c b virgas cowcipiant, et insigni
feû augeanijgregem, sed ab aUbilibtis pascuis, pa ,
, (8) lernis videlicel Iradilionihus, abigal el exira man6 , dram siabulaitf Xaciat, et pcr aliena pascua dis , * pergi : quajulo, vnquam, lalem doctrina frticmm
,
prolulerit, tauc utiquc lupina fonwa, sub ovis pelle
, \, , \
laleus, niaiitfeslabttur.
* * ,
, .

I I . luquifamus crgo quid nobie Apoltiitaris Syri
, .doctciita protulil, incremenlurone gtcgie an ditni , 6ts
milionpin, riispersoninine collecliooein an collecto , - ruin dispcreioneiu, defensioneome paiernqrum dognialum an eubversionem. Si ilaque ad jd quod
.
meltus esl Apolliiiaris sludium respicil, ovis uiique,
, ,
et non lupus e r i t ; si vero conlra : Altendile (aisis
, \ ,
,
\ - ^ prophetis, ail Dominus : non lateal os illud, per -5
aculis novilalis denlibus in daniuuin pernicicinque
; appropiuquaiitiuni armalum el sanum Ecclcsi Dej
corpus lacerans. Nc auleni, quod dicinius, cofivi . 11; '
ciuin esse videauir, unum ex ejus, qni circiuuCe , * runiur iraclalibui subjiingamus, cujus iuscriplio
,
talis.csl, Deiuonslratio, inquil, diwntB xncamalionh
, \, ad simUitudinem hominis. El forusse qui.lein acou '
. rale patefaclo inacriptionis seasu, jion esacl ube * * rius alicui laborandum, in dogmalie absurdilale
pcr aingulas ipsius tractalus parles redarguenda.
, *
IhmotiMlralio, inquit, divinv incaruationU ad tmi ( 9 ) .
UludinetnMominis. Verumsaiius Um:\i divinas voccs
',
\,
' . * appouere in novae bujus licttotiis jioiiiiuuui coiifulationem. Verhum, a i t c a t o facium ul , el, GLu ;
. , , , jy ria inhatritavit in Xttxa twilra *, el, Dev* <waHtfe,

- \,
statut et in catm
u l e x unoiyiiOfpie liorum dklo*
, *
ruin.disuaiiius divhiUaioi, quuv $oBapor sui^laiaia
%
* Gcn. x x x 5 7 s q q .
t
Joan , 14.
* P&lm.
LXXXIV,
t4) corr. male anlea .

(5) El ba:c corr. ciuoudaiiu esl; piius euim eral
.
(6) tam bic quani infra aliquis
forsiian verteret varii coloris feius, vel diverso co respersus fetus, ul sacrae Scripturae narralioni
prorsus res|K)udcat ; sed inibi alia vcrsio magis
arridel.
(7) In Vat. cod. inflcxione Auica, nescio
an aiinili cxcniplo.
(3) O r r . .
(9) NysseniiR in loto bnc opere Apollinarcin ojusque De Incarnatione tractalura -
40.
I Tiin. m , 46.
vocai; quin.et Eimomium ejuaqne scripta

, et iiidem vocal lib. adversus eumdem, et alibi. Yidelur aiiiem iis nomi nibus verboaoe atque prolixos uiriiisque baeniici
libros supgillare voluisse Nysseuus. NainGregoi-ius
alterNazianzcnus episcopus in oralione 54, prope
fiiiem, Apollinarem inter alia redarguil, quod
scripserit, cadcmque cie Eiinomii liht :s
Nysseni querela estlib. adversus cumdem, prope
iniliuin. Dlilur et vocc malo s>-ns<i
l>emo$tbcncs in orationc ve fnlsa legalhne, . 22,
Hervagian:i! editionis quarla Gncco-Latina?, ciim
iEscbtni exprobrat, quod cl ;
It27
1UA
S. GKEGOKH NYSSENI
inimutabilis esl, mutationi obnoxtam induisse na- \

turam, ut propria immutabilitale noslrae in ma- , \ , \
, *
lum mulationi medereiur. At bic Deum asseritnon
fuisse in carne maniieslaluin, quod idem est ac . \
si diceret, carnem factum non fuisse Verbum, \ ,
quod in bommura forma el eimililudine per servi (10) , ,
lcm babitum cum hominibus conversatum est *; ,
sed divinam quamdam incarnalionem Verbo affingit, idque dubio adeo sermone, ut incertum mihi \
sit uirum mutationem divinitatis esimplici ejuset , ,
compositionis experte natura in carneam solidila- lem transformalae intelligal, an polius, manente
in se ipsa divina substantia, aliam quamdatn appa- ,
\
ruisse dicat incarnationcm divinam, in bunianee et
divinae nalurae conGnio positam, quae nec Deus , , ,
essel, nec bomo, sed ex ulroque quodammodo par- , ()
(12) ,
ticiparel; el proul incarnatio est, humanitali
, (13) ,
alSnis atque cognala exsisierel; prout vero divina
\ , ' .
esl, longe multo bumanae naturae modulum superarcl. Verum enimvero subslanlia hujusniodi Deus * I
eese non potest. Divinitas enini res est ex sui na- * ( U ) ,
\ . "
lura simplex et a compositione proreus aliena :
a qtio auiem simplicitas abest, ab eo aeque eliam . , \
divinilalem abesee necessarium prorsus e&t. Con- , * <
,
tra vero neque homo esse pole&t. Homo enim d i ; , \
citur qui ex corpore el anima intellectuali componiiur; ei autem, in quo baec duo simul conjuncla , ; '
. ,
non intelliguntur, quomodo bominis nomen con\ , .
veniet? Hominis enim corpus el animam hominis
1
dicimus, quoad in ipso horum utrurtique consideratur. Harum aulcm duaruni rerum concursus
bonio et est, et dicitur.
III. Quid sii iiaque divina incarnatio, qua? nec C
,
bomo est, neque Deus, quam in iraclaltis tilulo , ,
coniminiscilur auctor, non licel nobis per ea quae (15), .
, \, ,
accurale bactenus indagavimus invenire. Demongtratio, inquil, divinw incarnaiionis ad similitudinem .

hominis. Rursus quid sibi vull illud, ad similitu- , , ' ; " dinem hominis ? Divinam, ucnipe, incarnalionem
. ;
simili modo, atque bunianam conslare. Et quan- "" * ; *
donain factum est boc? In uhimisne diebus? t
; *
ubi virginilatis mysierium? Neque enim ad simili- , \ ,
ludiriem bominis incarnatus est Doininus, quemad , ,
modum scripior nosler a i l ; sed divina potestale,
, . * *
et Spiritu sancio, quemadmodum in Evangelio ;
dicilur . An polius anle nacciila? E l quomodo rei
* (16)
non pxsislenli quod exsislit assimilaiur?Postremus
.
enim omnium reruni, secundum creationis ordi- D
nem, homo est; Dominus vero rex ante saecula. ^; '; ** .
* ; \
Ad cujus itaque bominie similitudinein divina illa
, iocarnalio, si omnia eaecula proecessit, facla fuerit?
^ ;
Adami forlasse? At hic uondum exslileral. An
9
* Puilipp. , 7.
Luc. i , 26, sqq.
alios per conlumeliam cognominare solitus essei,

cuin ipsum lalem esse constaret. Verba Demoslhenissunl : \
, , . Wolfius verlit, Curo
auiem orationum scriptorts, et sophislas alios cognomtnel aique exagitare sludeat, eum ipsum talem esse
constabit.
%
(10) Ita corr. eraC aniea.

(11)
.
( Corr.
(12, 13) Ita corr. antea utrobique.
( U ) l t a corr. aulea obscuro scnsu
, .
(15) Ua corr. anlca
.
(16) Corr. ilerum, .
U29
ADVERSUS APOLLINAUEM.
1150
- potius ad allerius hominis simililudinem? Et qui** (17)

nam confictus iste Adamo prior homo, ut juxla
proposilum exemplar, ei divina incarnalio siiuilis
, cfficerctur? Quod enim simile est, rei exsistenli,
' / (18) ,
iion aulcm rei uon exsistenli assimilaiur; quare
. * duo in eo Apullinaris scrmone absurda appaienl:
,
nam vel rcs condila antiquior suo conditore dc * , ' prehendilur, vcl rei non exsistenii incarnata divinilae similie esse diciiur; ab iniiio enim divinitas
. *
. exsistebat, Adara vero non erat. Itaqtie si ad simi (19); liludinem bomtnis divina natcrra carnem aesumpsil,
rei non exsislenti dmna incarnalio ateimilalur;
* , \ quod aulem ret non exsisienti comparatur, id i p , (20) siira nequaquam exstetere neoesse eat. Sed alio quam
, * \ , bumano modo incarnaiionem illam factam fuisse
1
* ( dicet. At qttaenam inter res divers nalurac similitudo iaterccdil? Si iiaqite ante saecula divina i n (21)
carnatio ad liotninie similitudinem iieri nequit,
.) , * atqoe eliam in pfoniiudine temporum, quando

benigna Dci erga Itomines dispensatione Verbum
. "
carne indtiUim apparuit, nuilo pacto ad sitnilitu\ ,
dinem homiois divioa incarnatio facta fuil, id eniiu
.
senlirft conccplus virginci raystciium non sinitt
fruslra et inepte eecundam allerutrum boram sensuom eam operi inscriplionem auclor prasfixerU.
Itaque ex his quae hactenus dixirotie probc inlelligcntibus satis liquere aibilror quid sibi b*c inscriptio velit, certo indagari non posse, tilpote quae nulli secum constai.li mentis concepiui innilatur.
(22) * * \ IV. Tempus aulem essct u l ipsum qtioqttc exd (23)
niini traciatum subjicerem cujus argtimenlum tali
. , C inscriplione designalur. Verum nieis primrnn verbis
* ,
eoruro quae in ipso operc continenlur, sensum pau cis pcrcurram, ubi lamon nullum pcriciiluin est.
. , \,
ne quidquain incxploratum omillatnus. Solum, i n (24) *
quit, piam fidem bouum quid esse censendum est,

neque enim Evam quidpiam juvisse indiocussam tn
,
exploralamqiu pdein ; qttare et Chrislianos in. ip?o rum relirjiouem aceurate inquirere oporlet, ne alioqui
(25) imprudenter in Etlmicorttm, et Judaorum opinione*
. iticidat. Haec ubi pluribus in traclalujs proocimo
, , disserliit, statiui baec subdil, Apud infideles elhmre

ticos jamdudum promultjatum (uit Deum homhteni
, fieri nonposse, neqUe tn humanis passionibus versari;
,

quod quidem ab hwrelicis vercc fidei speeie in Eccls
,
siam inducitur, dum Christum per ortum ex virgine ,

(26),
. R et per qUos perlulil cruciatu*, dititwm hominem exsti*
, , lisse dicunt. Porro quasnain sciat baercses qua:
; , * Chrisluni divinum boinincui dicant, ipsc noverit,
; ) , * el si quis ejus falsa dogmaia callet: nos vero mulia
| , per loca peregre profecti, elcum iis qui communis
nobiscura sentenlia? sunt, et cmn aliis qui a nobls
,
,
circa qilaesliones de Verbo agitari solita, dissidcjit,
* , siudiose Conversati, nondum quempiam audif iitiul,
(17) Corr. .
(18)
(1 lta
' corr. antea scriplum fueral '
.
(49) Corr. et mox .
(20) Ita conr. pritii entW ' . F. .
(24) Ha?c leciio a corr. est, priraseva enim maiiu
scribitur .
(22) Corr. .
PATROL.
GR. X L V
(23) Ua corr. antea .

(24) Corr. .
(25) Sic Icgendiim : In cod. Vat. scribllur,
Corr. \ . Sed legendum
nam diversissim;e sunt etbnicoruia
et Judxorum de religione senlcrti.
(26) Corr. .
3S
S. GREGORU NYSSKNI
f 151
qui talia dc boc mysiciio piOferrot, Cbrislum

ucntpc diviiwni bomiacm cssc. Erraules ilaque
c itoa dogmata opiuiones corrigere corunique
loco niligiosiorcs imlueere cogilanlem, non dccebat
sibi coiiiingore qnae sunt, cumquc rebus uniiiitne subsislcnlibus pngnarc, sed advcrsiis ca quae
ab adversariis revera proferunlur, armari. Ncquc
rnim p< riius quisqiiam mcdicus morbis qui mni<;iiaiu cxslilemnl aricn opponit, sed invaiescertli
) scienlia qita pollel, occurrll. Vcl itaque proforat qucmpiaiii qui Deutr. in earne Ren apparuisse,
scd divijwtn liominem Cbmluui caee afJtrmavern,
vi limc I r a c t a l u m istuui iwfl" abs re
caescnpCuQi
:ib ipso fitisse ialebinuir; vol qtuw&que bttjuecemedi

morbus tnveiiialur, stHliani csse OIDBCS iateUmitir cuni iis qui non exsislunt, erroribne coufiiciari.
V. Verwmenimvero talcm scribendi neo6S*4aleni n o n lemcrc prxtextiU ApoUiiiaris; e e d iH ad
propriufn suum dogma astruendtim, gradutu
quemdanj atqne adilum sibi faicrci, qnod a ncniine diclum fuil, lanquam dtchim soppostiit, Mt
ditm adversus banc iinagiitariam bajrcsim cerlarc
videroiur, siniHlalacoiUradictioncdivinitatem mori
possc iirmaret : lota quippcejus scrtplio colcmiil,
111 unigenili Filii diviuUaleiu nioilalem csse, eumdemque n o n i n bumanitatc passionem suseephse,
scd impassibilcm cjus immutabilemque naltiram,
ad passioucin parlicipandain mulalam fuisse astruai. Quarc ad quainnam ulilitalcin Apollinans
scrmo rcspicial qui ejus callciU mysleria nosse polerunl: quae aulem cx ejii9 dictis consequi vcl ipsf
infantcs aguoscunl, lalia sunl qualia ncc irivligiosiores Elbuicorum dixeriut. Si cnim ipsa Uiiigcnilt
diviuilas nbiiL, ncccssario una ciitn ipsa morlcm
subiit cl vita, c l vciilas, et juslilia, ct boniias, cl
hix, el poicnlia; ba?c enim omnia sccuudum d i vcrsas notiones unigenilus Deus ol esl et dicilur.
Cum aulcin siniplcx ct divisionis atquc composiliouis expere sil, quodcunquc cx iliis rcbus esse
dit-alur, tolus illud est, cl non in parlc boc, in parle
aliud ; ila ul siuna ex cisdem rcbus cxsisiat, omiiia
in ipso cxsisiere inlclliganlur; sin aulcai una
oxsislat, oainia simul perimanlur. Si igiiur per
morlcm iiucricrit Cbrisli divinilas, pcr eamdem
quoqiio niotiem onuiia inlcricrint qua? conjunola
cum cjiis divinitale iiilelligunlur. Atqui mm simplicitcr poicslas esl Gbristus, scd Dci poicstas, ct
Oci sapienlia. yuaudo igilur b;cc una cuin Cbrisli
divinilata per tnorletn exsltncta suiil, non erat
apiid Palrcm sapienlia Dci, noit polenlia, rion vila,
lioii aliud quidpiani coruiu qua boni noiuiiic appcl1
(-27) Corr. , !.
(28) Corr. ; &.
(29) Ila , anlea oral, .
(50) l l a C O I T . , prius cnim scriptum fucral * sed foilasse non nemo legendmn cciisuel i l , .
(51) lia corr. nain anloa eral, ; .
(52) Corr. .
(53) Totambanc Nysscni argun:enlationcm usqu^
&2 fincm capUis in cpiiomvn reilaciain Kinbyuiiiis
1152
iivOeo; 6 ; . 7\
, ^ ,
,
,
.

. "H
\ ^, , (27)
, (28)
;, (29)
.
1
'
(30) * '
(31) \
' , , , ,
. "
,
, \ \
,
. " ;
(52)
& \
, '
. (55)
, (34) ;
\ , , \ , \
, , \
\
\ . \
, , \, ,
\ (35). " ; ,
, \ , . :3,

.
, , \
. "
,
, , ,

* (36)
, , ;
, ,
Zigabcnus inscruil in parle secunda Panoplite dogmalicw adversus hcereses, tit. 13, pag. 629, vcrs.
Si quemadmodum, cum seqq.
(34) Ita corr., antea cniin .
(55) lia corr , anlea scriptuni 3,
.
(5G) Corr. ^ \
, ;. Fort. ,
.
1133
ADVEHSUS APOLLINAREM.
1154
. (37)
, ;
/ ,
,
;
\
(38). ,
, -
,

;
, ,

,
(30) ,
lairtur : nam Dei harc omnia propria esse, el cuncta

qurePalris sunlFilio quoqueincssc credimus. Quae,
si Filitis quidem exsistat, et ipsa exsisiunt; sin
minus, nec ipsa cxsislunt, proplerea quod jn ipso
oiuuia qua* Pairis simt conlineri fatcmur. Si igitur
pcr tnortcm exstinria csl potcniia, Christus autcm
Dei polenliaêst, qualis ergo cx r.o qdod non cxsislil, reslaurala cst potcnlia, cum ea qua; cxsislebat
morte stiblala si(, atia vero ab ea diversa non supersil? Palris eiiim polcnliam in Filio csse adversarii etiam noslri non *iiffilcntur. Si itaque itna est
Dei poleatia, b?ec aulcm a mortc opprcssa, in n i bilwn lempore dispcnsalionis a Deo per Filii passioncm inslilulae, redacla fuit, quannam alia nb
Apolliaari effingilur poienlia qu;e banc a morte
, ? (40) poienliam revocct? Si enim dicalur aUam quideai
.
potcntiam morlem subiisse, aliam vero imnioria , \
lem perniansissc, nequaqiiam in Filio Palris po (41) , ! (42) tciHiam esse fatebunliir, et consequenter ejusdem
, ; \ Docnini voccs vebiti falsas cxplodunt, quas cuncla
.
qua; Palris siint Filii qtioqtic csse lcstantur : qui
, (13)
cnim cunita quae Patris sunl, babot, Patris qo . quc itmnorialhatem omnirro possidci; immortalilas
, (44) vero, quandiu id esi qtiod csse dicitur, nullam <um
morie communionem atquc mistioneni habet. Si
. \ pia igitur morlalem csse dicuut Filii divinitatem, ipftnni
;
in fte non habere Palris immortalilalcm aslmuni.
, \ Atqni verum asseril Filius qui tolmn in se ipso
, Pairecn babere d i c i l ; Uaque iuenlilnr qtii morlalcin
, Q illum esse probare conalur in quo lola Palris aeter
niUs conspicitur. Quoniam igilur juxla pic crcdcn.
I ,
senlenliam una Palris el Filii polenlia osi,
iu Palre eniin Filiura agno&cimus, el in Filk) Paireni; hinc manifesle oslcndnur id qnod mi naturu
paii polerat, morleiu adniisisse : quod autem pae&ioni non eral obnoxium, impassibilitaieiu in eo quod
passioni obnoxiam crat operatum fuisse.
1
V I . ScJl ad illa quaj in Apollinaiis Iraciatu se (45) .

quunlur, progrcdianmr, cujus scnlenliam, in cpi ,
tomen redaclam, propriis ejusdom vcrbis rttrsue
. \ ,
rcferam. Utrisinm enim ir.quit, divinum hominem
,

Mtncupare, apoilulicic doclrinai conlrarium el

sijHodornm tenleniia alicnnm esse, Pauliim autem

, ,

Samosatenum, PliolitiHm, alque Marcellum perver

.
siiaiis hujus auciores fuis$e. D<-iiu!c acerrimorum
, alhlelaruai insl r.cum colloqurnlf vrluli iiiipliratus
( i 6 ) , \ , , ct senlcniiae illius aslipulalorem nactus, iia sub
ju!)git: Quomodo terrenum dices homincm qttem e

fd/o descendisse Scriplvra icstalur, quiquc Filius
,
/(47);
hominis appellalur? Rursus in bis pra?c(dMitis ora
tionis conlirmatio altcrius absurdilatis inilium esi.
\ .
ISam t ostendat Deunimoriem subiisse, niliil pror ,
sus nalura? lerr^na; in ipso speciari posseconccdit,
\ ^. (48)
t
(37)
(38)
(50)
40)
41)
m
()
Corr. .
Corr. .
Corr. .
Corr. delct poslremiim .
Corr. .
Corr. .
Corr. !>>/ .
(44) lla corr., priiis .

(45) Corr. .
(46) <-0. .
(47) Corr. legit, Yi >v , vz\
.
(48) Vidclar lcgciidiun, \ ' >.
?
1135
'S. GREGORH NYSSEtfl
HSS
sed quoniam mortis -perpcssio suaple natura adAy?! ,

terram omniuo videtur, e$t, inquil,
, , ,
liomo terrenus, qui coelo de$cendil; $ed nihilominui . " ,

homo, quamvis ex coelo descenderit; neque enim in

Evangeliis nomen hoc Domiuui respuit. Quoinodo

.
igitur in diclU suis sibi consentaneus est? Si non ;
, '
terremis liomo, scd e coclo ad nos descendil, quou.oilo Filius bominis qui e coclo descendit nuncu- ,
patur? Illud enim omnino conccdet, quemadmoduro ; ,
iti terra priores filiis patrcs esse intelligimus, iia ,
euam in homine qui, u l ipse putat, e coelo venil, \ \
quandoquidcm Filius borninis dicilur, non teroere , ,
a palre nomen aumere; sed ejtis patrem in coelo ' ,
,
ossc alium liomincm, quem humane moro priorem
. (49)
osae Filio iiilclliganms. Si enim verbis illie inni
tiuir, Nemo ascendit in cmlum, msi qui descendil 0 ,
dc coeto Filius hominis *, et idcirco Ulum a lerreni* , ,
\
bominis cognalionc sejungil, el e coelo ad nos ve-
nissc Filium bominem dicit: aliquem alium prorsus ,

riabil in ceelo boimnem patrem illius bominis qui
ad nos descendit, ila u l in coelesti vita naliones
bominum, el populi, et omnia quaecnnque in bac \
vita sunl, reperiri arbilremtir. Si igilurqui e cado , \ , \ (50),
.
Tcnil, Filius bominis est; qui atilem ex Maria de
fietntne David secundum carnem natus esi, quam- , \
,
vig e coolo veneiit, Filius bomiuU appellaiur, falso
sccundum ipsoa Dei Filius dicitur, cum nec tcr- , '
reslris, nec coeleslis ille Filius cum diviuilate com- * , ,
niune qnidquam babeal. Scd in summam veluti . "
eolligcns quae ab ipso dicia sunl, bisce verbis ser- , ,

oni finem impopil: Si auicm el e cvclo Filius lio ,
minis c4 ex muliere Filiu* Dei, quomodo non idem ,
Deusei Iwmo censetur? Ego sane el eiiiiklem Deum ;
alque bomimiui crederc, omnibus reciae Itdei asser- \ ^ ,
,
iorilius convenire aio, non lanicn sccundum Apollinaris sonle.itiam; ncque eiiini diviniiasjcs tcrre-
na, neqtie bumanilas coeleste aliquid exsislil, qucm- , ,
ndmodiim illc opmatur; sed e coelo quidcm virlus* '
Altissimi per Spirilum saiictum bumanx nalura? ,
, , ,
obumbravit, boc cst, in ca cflormata fuii; cx
*
immatulala vcro Virgine carnis porlio coaluii; ct
,
boc paclo, quod in ca nalum esl Filius Altissiini
3
voealus cst, divina quidcm potenlia bumana? na1
turai cum Allissiino affmilatem, carne vcro cum ^

bo:aine cognationem Deo concilinntc
V I I . Sed Dcus quidem est, iuquil Apollinaris,
per spiiiius incarnationem, homo autem per cartiem
abeo attumplam. Quid esl rursus incarnalio spirittts pra?tcrquani unio cum carnc noslra inila? El
undenam assuinplus csl liomo, nisi ex primo bomine cujus primam generalioneiu e terra, non c
< oelo faclam Tuisse a Moyse cjue gcncalogiam dcsciibenle, didicimus? terra eniin Deus pulvere
acceplo, Jwminem finxil; aliam atileni hominis cone
Jo;:n. , 13.
" ,
.
, ,
'
. ,
;
,
( (51), ,
) ; ,
Luc. , 55, sqq.
(49) Locum biinc iisquc ad illa veiba,

, laudat Etilbyniius Zigabcnus in Panoplice
l i t . 15, parl. , pag. 524
(50) Corr. \ , \ , \ .
(51) Qu-& includunlur addita sunt a corr.
137
ADVERSUS APOLLLNAKEM.
.< : (52; ' slructionein e coelo cxsiidsse, nemo unquain nos

. ,
docuit. Deinde bis diclis subjungil Apollinaris,
* , Mysierium in came mani[e*latum fmtse; rcclc qui \
dem, naui ct nos idcm dicimus, addilque \crbum

\ tarnem factum fuisse secundum uuionem; qua&
. quidcm cliam sanc loquentis sunl verba; qui enini
, carni unilum fuisse Yerbum dicil, nil aliud quam
. * , \, - duplicis rci concursum aeseril. Sed caro inquil,
,
non carel anima, mililare enim adversus tpiritum
(53). - diclum e&t ac repugnare Ugi legem mtnlis . 0 nii ! raui insciiiam! Non inauimem Deo affingit carnein.
. ,
llaquc iulerrogeuius au animata caro a Deo Vcrbo
,
fueril assumpla, quemadmodum noster scriptor aii,
' \ auima amem pradila cssc diclmua et aiiimaliuni
, \
ralionc careniiutn coipora. Qui autem humanam
, , ,
carueiu eainque aiiiniatam Ycrbo allribuit, n i l

aliud quam inlegruin bominem Vcrbo copulal; nihil
, euim lam propriutn est bumana? auimae quam i n
lclleclu pra-dila nalura, eo quod in aliis omnibus
. , , cominuniooem cum brutis babeamus. Concupiscou , , , , - lia, ira, cibi appetenlia, salictas, sonmus, digeslio,
, , alleratio, excreaienlorttm cgeslio, baec omnia lam
in nobis quaai in animalibus ralione carenlibus per
.
quamdani aniniae facullalem cx acquo dispeneanlur.
, ,
Qui igitur dicit bominem essc qui asauniplus esl,
\ (54)
eumqitc anima pracdilum essc conccdit, nil aliud
,
quam uilclligendi facullatcm leslimonio suo ipsi
, , , iinpertilur; quod bumance taulum animae coave . ,
nirc, vcl cx ipsis, qux nabis in mediuin adducil,

Aposloli verbis apparcL Qui enim dicit, Sopien*

liam carnis inimiciliam esse in Deum, legi enim
Dei non subjicilur " , manifeslas eligcniis ct cogi, ,
tanlis poleniiae proprielales cxpriroil. Nam obscqui
,
legi vel repugnare cligentis proprium csl volun .
talis, ipsumque , boc est, sapienlia vel
(55), '
hiielligentice nomen ncmo a cogitandi vel iulclli gcndi facultale sccrcveril. aulcm idem esse
, \ ,
ac inlelligere el animo versare, nec parvorum i n ; (56)
fanlium quispiam inficias iverit, el qui alieri re ,
piignal, cumqtic in servitulem rcdigit, quomodo
,
intelligcndi acluosiiate carcbil? Ncque enim quod
, \ \
libora cligcudi facultas ad uiala in improbis move, \
Utr, p r o p t c M c a illos uieute dcslilutos esse dcmon^
,
slratur, sed bcne quidem non cogitant, at nibilo , D i i u u s cogilaut. Quare et scrpeiis ille, quem ma .
D Irtiae principem, invcnloremque fuisse Scriplura
iios decct " , non caruisse rocnle a Deo inspiratus aermo dicii, qtii prudeutiorein cseteris aoimaniibus
ipsum fuisse teslatur.
k
,0
, '
, \
* .
(57)
, ,
* Rotn. VN, 23.
1 1
Uom. , 7.
YUI. Prolala itaquc a nobis in mcdium ejusden)

verba quibus opinionem suam confirmari pulat,
iuipietalem dogmaiis ab ipso praedicati palam redarguunl. Ncque cnim in bisce solis vcrbis spirtttii carncm inalum videlicel proposilum honeslae
" Gen, , 1 sqq.
(52) Corr. .
(53; Primaeva nianu in Yat. cod. scribiUir, \
\ . Corr. auieu) yelus
emeodavit, \ . Yide tainen an Legendtim sit, ' . vcl pulius,
{) , ut babct .
Paulus.
(54) Ilacorr., prius .
(55) lla corr., prius .
(56) lia corr. .
(57)
COIT. .
S. GREGORH NYSSENt
1139
probaeque vitae opponii Apostolus ; eed et in Epi-

stola ad Corintbios eisdem exprobrans, quod anirrii pcrturbrttonibtis succunibereui, Carnales, in;uit, esiis K Nunquhl eo tempore quo ita Corin1' ios alloquebatur Apostolus , mcntls operalionnm
ompotos noiterant homiaes illi secundum iriperlilam homtnnm divisionem ab Apollinari excogitaivw ? Yel peiitts cx immodica ad carnis opera prailivrtale carnales a Paulo vocati sunt, appcllalione
( \ eo quod in ipsis atwndabat desumpla ? Saiic
p o s t r e H r a m banc illius d k l i veram esse raiioneni
qua? irno leiiore eoriemquo cousilio stalim nddit
Apostobis, taculenler oeleiidmil: Cum enint,
, ; \,
, .
, *
,
,
;

,
/; \
" ,
, , (58) ;
\
. ,
iiiqurl, sii inter vos zelus et conlenlh,
nome car
nales estu ? Zetore autem f l oonleadere ad meniis
, operaliones pcnmel. Caelertim qu in verbosa & , , *
Apollinaris scriptioae seqamitor, id unuin fcre
. \
ycr lesliroouia plura demonsirant, ex tnbus, vide- , \ *
iicct, robui constare bontinem, carne, anima at , \
qu<5 mente, quae quidetn a nosua sententia m i n i m e
\
riislanl. Ex corpore namque et anima intelleclu
. ,
prrediia compositum essc hominem dicerc, idem
* ,
cst atqiiescparatim mcRlcm persesolam uumeran , \
da, triplicilerqu in boiume consideraniur dividcrc;
. " " \
tamelsj mtiltas ba3c loqueadi raiio ba?rettcis er ,
randi ansas praebâl. Si eniin partem ralionalem
(59) \ \
pfM- se solani quis cnujneraveril, aliam irascibilis
.
partcm a caelnis scgregalam asserere poterit, el concupiscibilrs rursus aliam, et fortasec
non
ncnio rcliquos etiam auimi molus ratiouc dinumerans, bomineni nun tribtis, 8<d quodammodo longe
pluribus composilum parlibus ct in muhas pariler pailrs dissecluui ostendcrit.
IX. Scd baic missa faciamus , nc singiilis un- Q
' , '
inoranlcs in longum phis spquo confulaiioiu m
/^^,
nosiram extcndainu?; ad ulteriora autcm progre ) . diamur. Dum cnira irrpSicis naturas, vcl tiiperli , ,
tam, vcl quocunque alio quis nuncnparc volucrit
,
jiomine, bominis compositionem pluribus astrucre
\ (6)
conalur, quarumdani eiiam syno;!alnira dcfinitio ^ ,
num incnltonem facit, carum nempc sym> ,
(),
Krptcr*
ix' adversus Pauluiu Sainosatcnum cullocl;e fue\ , ^
runl, in ipiarum uiia dicitur, ctU Dtum fa\ ,,
cliun (uisse Chrhlum ; ilciu alierius fidei drfini' ,

(G2), \
tiouis apud Nicaiain promulgalae, cnjus diclum
.
, biscc diseiiis vcrbis coiuvpium allegal, Qai de
,
coclo descendil, el iucarnaius cst et fiomo faclus
'/,
esl. El ubi buc disil, quasi jam anlca aslruxisseC
, ,
qiia mox dioturus erat, proposhi sensum boc ^ (63) ,
paclo apcrit, el vcluli dcmonslratis jam rebus

,
sequeiUia acconunodans, baec ad vcrbum a i l : Spi,

.
rilum sane, lioc est, mentem Peum habens Chri ;
" I
(58)
(59)
(00)
lcnum
Cor. iif, 2.
i b i d . 3.
Corr. .
Ua cori., antca .
Piures synodos adversus Pauluoi SamosaAniioclii.c babiias fuisse lestalur Eusebius
lib. vii llist. etct. cap. 18 et 19.
(61) Paulus Sainosalcnus Cbrislum uon e coelo

drscondi^se, et itl cietcros boinines, , hoc
cs!, e brrra orlum dnxissu aflirmabat, ut in synodica? Antiocbein conrilii liaginentis apud Eusebium
I:b. vu tlist. eccl. c. 19, lcgiimis. Qnarc vel le-
gendum bic esl , vel vox non ad

Paulum Samosatenuro , sed a d poslremam fortasse
synodicarum adversxis e u m d e m P a u l a m de8aitionum, cujus Eusebius meminit, referenda cst.
(62) Nit\cnum symbolum babcl a o h i m
\ , tam
apud S o c r a i e m ,
quaw iu cod.
eafioiiiiiii
Ecctesia
Afriranae.
(63) Gorr. , .
ADVEUSLS APOLLINAKEM.
;
* (6) .
,
* , ;
,
, ;
, , ,
.
\, , ,
, (65) ,
; : \
,
, .
' , , ^

' ; ,
\
, , ,
(GG)
, , ,
> .
, ,
.
\
*
, -.'. (67),
, ,
1142
*tus una cum anima et corpore, jure merito homo

e cwio veniens dieitur. Qiiid liaec dicta cum praicedenlibus comiuuue habent ? Ubinam boc congregala adversus Samosatenum synodus definivit ?
Sed q u circa nosirum dogtna vclustiora suiii,
oiniltamus. Qtiidnam lale vcrba i l i a , Qui de coelo
detcendil, et incamatus esl, in Nicaeni coitcilii dogiuatibus signiiicare fides ostendit, nisi quod ut
non anle Filii e ccelo descensum caniom exsiitisse,
scd posieriorem eodein dcscensu esse intelligamus ? Hoc iu Ecclcsiis ab omnibus praedicatur ,
incainaluiu nempc el bumineui faclum fuisse Cbrisium; el bic jiosler, iuio potius Ecclesiae sermo
est. Ubinaiu igilur in diclis concilii Nica?ni
dogmaiibus reperitur, gpiritum , boc est, menleiu
Deum, una cum anima et corpore babenlcn
Cbristuiu, jnre mcrilo venicntcm e coelo bomiocin vocari ? Sive enim, prout nuda vcrba sonant,
banc ApoUinaris scnlentiam examines, sivc in coruiudcm scnsuui inquiras, neulro modo id quod
ipse animo inlendil, in illis synodi verbis invenies. Verba emni synodi ab Apollinaris verbis tan
tum diflerunt quanlum, ul Psalinorum vci ba usurpeiu, oriens dislal ab occidcnte ; eorumdem vero
sensus quidnain coimmiwe cuui bis quae synodi
vcrba prce se fcrunt, exprimil ? A i l bic, incatnaiom
bumana carue Cbiisltuii in sc ipso Douiu baberc
qni ejus spirilus, lioc esl, niens cxsisiat; et haec
illc ideni asseril qui divinam hoiuiittm Cbrislum
l 5
Q dici vctai, el euwdeiii (Ihraluin in se ipso Deum

babere, lauqitam alium in atio, primus omnium

(68) , conalur aslruere : synodi vcro vox ait, Qui de
cozlo descendit. Intclligal ilaque eximitis hic atquc
\ , \
^ sincerus vir tlUrisli e coelo ad nos desccnsum ;
; , , iii uullo caim circa boc ad invicem discrepabimus,
* . quamvis sublimiori bcnsu bxc iiileUigenda sint,
, , nou quasi diviailatcm qua3 ubique esl et cuucia
creala coriiinel, localilcr ad noa descendisse dical,
(60)'
scd quod eo loqueudi niodo De\ ad nosirjc naluraj
; ,
buinililatem coiidesccusio sigiulicetur. Sed quo ;
cunque modo quis volueril desctiiisioneui islam
\,
accipcre, syuodi lcxlus stibjungit, Qui incarna , (70),
tus e$i, puldire et boc ipeum as&erens; quouam
, ' enim pacio inagis proprie iialivilaUiiD ex muliere
*
inlcrprelalaesset? Non caim, proul Deus est, ipse per semclipsum ex mulitirc gcuiius eal; nam qui
anle crcatarum rerum coiiditiouem exsiilebat, per carnis ualivilalem uoopit csse; scd Spiritu
saucio viani ad ipsius virluiis wgressuni praeparans, ci nialeriai subsidio ad proprii babilaculi conslructionem nibil indigens, juxta illud quod de Sapienlia dicilur, jEdificavit
sibinutipsi domum \
lenam cx Yirginis utero acceplam, per quara cum birmaniiaic coiuaiisius fuil, io bouiiiiein cfformans.
, \- D . Ubinam igilur in bis verbis synodi sermo
/ , , ,
asseril, quod ApoUinaris censet, ncmpe spirilura,
\ ,
boc est nienlcm Dcum, una cum anima alque corl
1 8
Psal. cn, 12.
" Prov. ix, 1.
(64) lla corr., antea 2a.

(6>) Corr. .
(6U) Vide supra.
(67) Similia iiabcl Ny$scmid iu orat. De dciiate
Illti el Stdriiu nuncli'.
^S) T.orr :/:7(.).
(60) ln V;,i. cod. scribilur, uli edittun csl. Corr.

laiiien anlitpius cnicndavil boc paclo
. Scii lcgenduiu videlur *
:./..
(7 <'iirr. / .
1113
S. GUEGORH NYSSEM
! 1 U
pore babeutem Cbristuni jure merito coeleslem - ; '

iiiiiiem vocari ? Si enim ipsi fas est pro libitu ad
,
ea qiKE sibi visa fucrint divina eloquia pertrabere,
\ , ,
et, soniniorum interprcUim more, quamcunque
,
volucril significaliooem sacris Sciiptis aplarc, bos
\
aliosque bis gimiles sensus divinis aeriuonibus
. , ascribal. Si vcro anile fabuUs ei profanas vocum

novilate$ oinnimodis cxplodi oportere ait Aposto ,
lus , non csl ipsi permiiicmlum ea simul juagere
, \ quaa inter se dissident, el inviceiti componere qiiae
. \ * *
coiiiiiiuntonem secum babcre non possunl. Sed el

ralionibus i l l i s , quibus sua dicla tibcrius confir (71) \ \
marc conatur, nobis ad suiiucl ipsius dogiuaiis
'
subversionera auxiliuui poiius opeiuque suppedi , \
tat : ait dnim Pauluin q n o q u e priiuum boroinem
. ,
Adam, eisi corpore prxdiluui, auiniaui vocare, ,
pulcbrc quideiu ct perquam vore id asserens
, ;
Nuuquid ergo prhuus bomo in aniniain viveutcin
faclus, uli Paulus conimeinoral, aliquaiu ratioiiis ,
cxpcrlcni aniniam, brutoruiu inslar, babuil?At- ,
qui noii vulgarem inlclligondi vim alque faeullatem
\ .
in ipsum collatam fuisse sacra lcslalur llistoria:
, \ , \
Deus enim cuacla quidem animalia ad euin adduxit, \ , \
,
ipse vcro quod ad aingulorum oaturam designandam aplucii conveniensque esset, anlnio concipiens, .
iiiiicuique nomcn imponendi arbilrium babuit .
8cd el inobedienlia, t l ad ea quae noa decebat \ ; "
Iteri proclivitas, ei male factorum pudor, el deli- , ,
, *
ctorum excusalio prompie adinvenla, bxc omnia
nientis facultutem saiis stiperque demonslrant. \
t T
Curnam igilur inlelligcndi vim Adamo Pauhis ^ ,

silemiu prateriil? Num tcilicet unius parlis deno,
minalione quod reliquum esl coaipleclitur, ul ia
;
i l l o , Ad u omnis caro veniet , per carnem David omne huaiannm genus significat; et Jacob cum eepluaginla quiuque aniinabus ab iEgypliis bospilio cxceplus , nec carne, nee mente per illud teropue ia
sacra Scriptura destitutus exbibetur ?
, >
X I . Sed inquil Apollinaiis : Secundus homo de

,
ccelo tpirituatii didiur
quod ulique liominem qui
cum Deo commistut eil, mente carere iignificai.

.
Vertira ex bis quae mox apponil verbit, facile bujus incplis confutalio deaumilur. Qui eiiira a i t ; , , .
Qualit cookitis, talet el cmUstes, longo ab hujusce- , ,
ltiodi opinalione uos removel. Si entm qui iii ve- , .
,
nienlem e coclo credunt, a Patilo et ipsi coalestos
\ ,
vocanlur, ulpote qui in coelos, ut alibi a i l , per
\iiai institulum l r a n 3 U i i g r a v e r i n l , e t qualis ille coe- , , , \ , *
leslis esl lalcs et bos coelestes dicil Aposlolus ; ne\ \
DIO vero corum qui iidcm amplexi sunl, menlis est
\
expers; necessario ilaquc ex bac comparatione

demonsiralur, Cbriskum in siiuililudinem hominuin
factum esse, adcoque ei nienlem inesse. Qualis *
\ . , ,
cnim , i n q u i l , oa-ltsiis, lalet el calesla : ila ul vel
omnes niente pra:dilos esse, vcl nullos neccssario ,
fatendum sil. Qucrnadmodum enim lerreni bominis , \ ' . " proprietatcs iu bis qui ex tllo proêuili suul, con, 0
1 1
1 4
" 1 T i m . , 7 ; , 20.
I
Cor. xv, 45.
I Cor. xv, 47. Pbilipp. , 20.
1 8
1 1
(71) Ua corr., antea .
* ,Gcn. , 10.
Psal.LXiv,i.
1 1
Gen. x t v i , 7
ADYERSUS APOLUNAREM.
tltf
1UG
, spiciunlur, ita etiam juxla Aposloli dietum, qui

,
per omnia qua ad nostram vilam periiiient, tenla , * , \
lus i u i i pro simililudine absque peccato fmens
( ) autem peccaium non est), necessarium omnino est,
.
eum cum omnibus nalura proprietatibus conve, ' , - nientiam conjunctionemque servare. Nam boc pacio
' ,
illud Aposioli verum esse monstratur, nos videlicet
, .
similes illi csse, si fateamur ct illuni similem nobis
factum fuisse, u i ex eo quod lalis faclus esl qualee nos sumus, nos laies eflicerel qualis est ipse.
' (& X I I . Sed et Apollinaris verba ilerum conimemou
'
remus : Quemadmodum et
prwditum,
cat,
Adam
corpore
Paulut
animam vo-
qum tamen ioti denominationem
impcrliatur,
licet et hcec per $e sola,
priorem
non vero carenlem,
secundum
quod
spiritum
- ^ comprehendit, anima nuncupetur. Qui bacc d i c i l ,

tria per complexionem aniinae noiuine desi
gnari faietur, ac si spiritus el corporis significa, ( \
tionem simul involvat. Sed poitremum Adam, i n [ 7 2 ] ) . '
q u i t , Spirilum vivificanlem, Paulus vocal * . Qtiod
,
\,
. " * igitur osleudit, Adamura ex eo roaxime denomiua tum fuieif!, quod caHcris rebus ex quibus dominari
poteral prastanlius essel, illud idem prorsus in
, \ \
Christo pari ratione oblinet. Si enira Adam quo (73) . , ,
niam peccavit, dicilur anima, homo Dco commi , \ ,
stus * \ qnoniam peccatum non
(ecit, nec
intentu*
, . '
\
etl dolut in ore ejut, spirilus absolute appcllalur.

Vcruni Apollinaris banc inlerpretaiionem non rtv
c i p i l ; ail enim illum qnidem e lerra
, , Q quoniam
\.
corpus e
limo
formalum
tcrrenum dici
animam aect*
pit.- Nonne
- mcns, quam spirilum vocal, cfforraalo

Adaini corporo conjuncla fuil? Quanain itaque hi
re ipsi siinililudo cum Deo inlerccdit? Ecquod ia
ipeum divini epiraculi eflluvium, iiisi mens hoc
ipsum eese credalur ? Hunc autcm secundum Adanium ait Apollinaris coelestein proplerea vocari,
quoniam coelestis spirilus incarnatus est. At in quonain sacrse Scripturoe loco dicilur? cuinam sacrorum auciorum acceptum reftrt
Apollinaris
(quod ipse asserit) Spirilum nempe incarnaium
fuissc? Istud sane ex Evangeliis non bauaimus; non
ila a praeclara Apouoli voce edocti sumus, sed
Verbum quidem camem factum iuisse aposiolorum
praedicalio asseril * , et in columbse specie Spiri \, 'U ' \, D tum in Jesum dcscendisse refert Evangeliorum h i
' \,

storia
Incarnationem vero Spirilus nemo eorum
,
\ .
dixit qui spiritu fidei nosirae mysleria percepcrunt.
.
Gloria liabilatil %n ierta nottra ; Veritas e terra orta
; (74) ;
(75) ^ ,
; \ \
,
. ;
( (76) ) ,
;
*, '
, ,
.
\
.

\,
'
- . ,
(2.
13.
1 1'. ,
* 1 Tiiu.ui 1 6 .
" Psal.

.
1 7
esl
45.
Isa. L I I I ,
LXXXIV, 12.
9.
(72) Qtia? seiuicirculis includualur adjcda sunt a

CQIT.
(73) Corr. .
(74) Corr. .
\75) Corr. .
Deu$ manifettatut ett in carne
El Justitia
e C02I0 protpexit
; et alia mnlta liujus gcneria lc- ^
gimus; Spiritum vero incarnalum divino afllalu
edila Scriplura non novil. Et autea quidem eui1 1
Joan. 1,14.
M a l l h . u i , 16.
* Psal.
LXXXI\,
(76) Ha corr.,prius aulcm in textu deerant vcrba

iuclusa, quac laincn scrmoni sirics noccssario
sibi poslulare videiur; nam Scriptura* PaUcs adjungii.
1147
S. GREGORIl NYSSENl
1143
stil, iiKftth Apoilinaris, homo Christut, non ac si \ .

Spiritus, hoc esl Ihus, aliud ab ipsoes&el; sed ac (77)
si Dominus Dei homini* natura divinus Spiriius
foret. Ifec ad verbura snnt cjtis dicla. Quoniam vero prse quodam elocetoriae facultalis torpore,
, *
quid in bis sibi veUt non admodufn palet, primum
.
verborum caligine discussa, insituiu tpsts sensum in tucem proferam , ac deinde ejus senlenliara esaraiui
subjiciam.
X I I I . Antea quidem, inquit, exsistit homo Chrittus.
,
, .
Ilaec duo tanquam simul conjuncia inlelligit,
Verbum quod in principio erat, et hominero qui
, ,
apparuil in lenipore, quasi anle exsliiissci, quam
. \
manifestarelur, ct clarius in bie q n aequuntur
' ,
mcntis suae sensum apcrit, dum ait AUud ab ipso
,
tsse Spirilum; aslruens bisce verbis ipsam
,
Filii diviiiilalcm ab inilio bomincm csse : quod \ ,
manifestius dcincops dcclarat, dum inquit, Domi , .
nus in Dei hominis natura divinus Spiritus erai.
/
Unani Dei el bouiinis naluram constituit, el dno, \ (78) ruin bominum confusiunem vocal. Ejus ilaquc . ,
verborum scnsus bic cst, illuni scilicet qui per
,
Virgincm manifeslatus esl in carnc, non modo
eccundum deilatis aeterniialetn , quemadmodum , ,
omiies credimus, scd ei secundum ipsam caniem
(79). cunclis creatis rebus priorem inlclligi. Mox enim
,
subjungil ad liaac suam opinionein conlirmandaai
,
\
illud Cbristi, Antequam Abraham fieret, ego sum ;
, , \, illud Joannis BaptisiSR, Prior meera( ;
et illud ,' \,
Apostoli, El unus Domittus per quem oronta"; et,
(80), , Ipuest ante onmes**; ac pr&terea alia qusedam , Zacbari;e prophetse verba, quae ulpole pcr vim ad
. hunc ejus scopum pcrtracla omillemus. Equidem ,
%\ aliquo scnteiiliarum involucro absurdae bujiis
\ \
opinionis probalio legerelur, reclc utique in con ^ ,
fulandis quae occulla forenl operam ponerem; quo .
ntam vcro apcrlc iinpietalcm vocifcratur, non ?i- , , dcoquid atuplius noslris sermonibus conficeretar.
, (81) gi antc sxctila caro est, si antcquam Abraham
* \ ' .
(ierct jain crai quod de Virgine natum esl, ergo ; , ,
Nacbor aelaie prxcedit Virgo; ergoct ante Adam , \ Maria. Vcruin quid bocdico? vel ipea, ul videtur, . *
j L t m n i u m rt rnm creationc aniiquior eril, ipsisqne

soeculis vetitslior. Si cnim inoarnatua, est in Vir- * ,
gine; caro aiMem Jeus d i d i u r ; Jesum aulem anle ,
omnia esse aflirmat Aposlolus; ul Mariam co;cler- ry . \ natn Palri tnleUigaitius, cgregios isle scriplor suis,
,
ni fallor, argumenlis eflicil. Sed iiicredibilia valde
(82) foot
ptane absona,ad quae in operis progrcssu bujiis
,
novitalis vocum pcrversitas provcbiltir, silcntio
(83).
prielerniilio; sagacibus enim viris facile crit absurda bac cx iis qtta? inde consequunlur cognosccre,
quaravis corum tarpiludiuem nostris verbU noii c.%pliccmu$.
" Joan. , 58.
Joan. i , 15. " 1 Gr. , G.
Coloss. i , 17.
1
3 6
(77) Part. corr. add.

(78) C.orr. .
(70) Simiiia rclerlcx boc Nyssoni ojyerc Eutliymius Zlgabenus in laudato Panopltw i-ap. 13, pag.
525, vers. Vt probct, licct pra?cisa Nyssi-ni vcrba
non scrvel.
*
(80) Dc bis agit infra.
(81) Naebor Abrabaiui avub, ct Na.bur altvr
Abrabami frater cx Thare prioris Nacbor filio, meiuoianlur \\\ libro Gonescos cap. xi. Q larccum Cbristus anlcquam Abrabam iierct sc exsiiiisse aflirmei,
Mariam socundum falsani Apolliuaris hT|M>lhosiiii,
Nachor Abrabami avuin aiiate pr*ecessisse a Nysseno
diciuir.
(82) Corr. .
(83) Corr. ^,^^.
1149
ADYERSUS APOLLLNAHEM

, (84)

c&
,
.
\
(85)
'
, ,
, ,
1150
X I V . Sed bojusmodi scDlCiUiaruo) fetorem pra>

tereamus, boc lanlum obiter adnolantcs : si anlc
eaxula caro fuil, non eiinanita est diviniias, non
erat in Dei Corma Filius, non servi formam i n d u i l ;
ged quod erat naiura id nonc apparuh, non hu miliaUis fuit. Ignoscat aotem meia vcrbis Verbuiu;
sed qood reliquum est stlentio pretereo. Si anle
omnitun rerura creaiionem caro fnit, ergo per i o ftnmtatem, non per potefttiam cuncla creata sunl,
Sptritus enim promptus e$t, caro autem
17
infirma .
Ergo et bnc usque hominis isiius incptiae procedunl. Et quisnam qeaj his consentanea sunt, ex
consequeniits quae inde deducuntur, non animadverterii? Cuncla enim quse carni sunl propria, in
eo qut ante saecula carncm babuit, omnino simul
, \ (86.) - intelligere oportet, laborem, tristitiam, lacrymas,

silim, somnum, famem, et si quid bis absurdius.
.
,
Quoniam vero Parvulus natus e$t nobis , queniad (87), \
modum Scriplura dicit, et pannis involutus a pa , (88)
storibus visus cst Dominus , ct siculi Lucas i n ,
quil, Jetu* proficiebat cetatc, sapientia et

gratia,
, ^/, (89)
et tunc in perfectttm hominem evasit, cuin per
,
consuctos nalorse gradus ad virilitalem perveuit,
, ,
quid dicenl qui ante saecula carnem in Christo
;
conspiciunt? Quouam in corports statu ante sarcula
*
eral? nam dum in bumanis ageret, oranes humana)
. ,
vitas ai-ialcs peilransiit. Nunqoid paer erat homo
, , ille, omniuin rcrum creatione felnstior, vel parvos
, & ; '
infana, vel adolescenlutus, vel slatim perfecto cor , \ ,
M
\ - ^
; ,
(90),
;
;
;

; 6 ' ,
; '
,
(01) . \ ;
(92) ' (95),
pere praedilus? At piiernm si dicunl, omnino cau9am eos adjcmgere oportet, cur tot lamorumque
saeculoruni traiiscursii ad perfectam non perveneril
aHatem. Sin vero perfcctum boinincm dicunt, hoc
petimus, ut nos doceant, quomodo dum e Virgino
nasciltir, in infanlts corpuscnlum conlrahilur?
Ubinam residuam corporis pariem reliquit? Quomodo ejusdcm molcs sic cst immintita ut lcrminis
exiguis circuiuscriberelur ? Dcinde qnomodo rursus in pristinuin statiun camdem corporis molem
reslUnil? Eamne quam ab inilio babebai carncin,
paulatim crescendo, itcnim suniens, an aliam sibl
ipse pcr nutritionem adjungens ? Si pristinam dixerint, ostendcnt planc supcrvacancum illi fuisse
mitrimcnlum; sin vcro Dominum nutrimcnti par . ^ licipcm fuisse conccsscrinl, quid diccnt dc camc
\ \ ,
in coelo relicia ? Magnam cniin, ul par est, parlcm
> , ' rcliquit; et lanlum ex iila sibi dunlaxal rcserva*
' vit quatilum Yirginis ulcrus capere poierat. Sane
(94).
porlentosum ali(|uid de ipsa quoque eflfuiient, ei
cx asserlionibus islis gradum vel inviti sibi facient ad alia conflanda dogmala quae ex bujusiKodi
fabularuin vanilale ncccssario consequunlur.
Mallh. xxvi, 41.
" Isa. ix, 6.
L u c . u , 12, 16.
(84) Hic locus usqne ad illa, laudatur totidem vcrbis ab Euthymio Zigabcno ubi
supra, pag. 521, in sequenlibus autem usqiie ad
Terba C 2 , sensum tautum quonimdam Nysseni argumcniorum, nou eliain verba rcfcrl.
(85) Corr. \ .
(86) l^ge pro .
(87) Corr. .
(88) Corr. \ .
" ibid. 52.
(89) Corr. .
(90) lluiic eliam locnm usquc ad vcrba iila,
, ad vcrbtim adducit fetitbymuis loco mox Itudalo. pag. 525, lin. 1.
(91) lla corr. autca .
(9i) lla torr. anlca .
(9.1) l u c o r r . antca .
(fH) Tria ba?r proslicma verba corr. add
S. GREGORll NYSSENI
XV. Scd el baec missa faciamus. Hoc autem ab
i!52
" .
(95)
isiis qui divioam illam incarnaiionera saeculis anteriorem predicant, qutspiam jure roerito postula- (96).
vcriu Si eniin carnem in ipso scmper exstitisse \ , (97)
opinaniur, Deum utique carnem esse d i c u n l : om- (98)
uis aulem caro taclui renililur; quod autem taclui /
reniliiur, cx maieria conslat et coroposilum est; \
, \ quod aulcm composilum est diasoliKtoaem adaiit,
l i t . Necesse ergo omnino esi ul bis omnibus ipsum
.
ex matcria constare, et diversis e rebus e*se <H>mposiium el dissoluiionem naiuraJker exspeclare ,
coufirmenl. Neque cnim ignoramus qiitbus e i re-
bus Gbrisli corpus; quando buinano more cum \ * hominibus conversatus est, conslaret; nam ex , , \
carne, ossibus, sanguiue, alioruiu bominam instar, ^

et iilud c o D f l a l u m fuisse, ex clavorum veeiigiis et
,
ex profuso per lancece vulnus sanguine apcrle , , ,
colligiraus; ac prxscrlim quod illis qui post rc- ' ,

,
surrectionem apparcnli non crcdebant, Dominus .
,
dixeril, Palpate me, et vidcte, el cognoscile, quo , \ (99) ",
niam spiritut carnem, et osta non habet, sicul me
\ , ,
videli* habere . Igitur si divina incarnatio, ul Apol ^ \ linaris ait, itiilium non babuil ex Virginc, sed anle
(1), \ .
Abrabatn et a n l e omnium rerum condiiioncm exsta \
bat: talie omnino fueril necessc est, qualis a
, , >
discipulis visa fuit, solida nempe et tactui renitens,
, el carne ossibusque conslans. Haec iiaque omnia
. , nunquatn non exstitere nullusque ad bumiliiateni

noslram Cbrislo descensus, scd quod eo usque
manebat occullum, cum divinum quid sua nalura G , ;
cssei, in incarnationis lempore inanifeslalum fuil.
Qtiitl tale Arius, quid etiam talc Ario pejor Euno- , \ ,
, \ \, \ ,
mius ad dolcndam Unigeniti gloriaiu excogilavit
qnalc in boc suo Iraclatu Apollinaris nobis cona- \ ,
, j
lur astnicre? Deus quidam anle saecula carne et
ossibus consians, capillalus, et ex pclle, nervis, , , ,
carnc el piuguedine coagmenlalus, ex ditersis rcbue
' (2)
cnmposilds, el siinplicitate destilulus, dictlur esse
Verbum illud, qnod tn principio est, el apud Deum
, , e$t, el Vcrbum el Deus esl
; qui in ultiinis die0\, (5) bus, commurtione cuai naUira? noslric bumiliiale
, inita, caro prae ainorc quo bumaniim gcnus com (4) , :
pleciitur laclus est, el propierea cum buntaniiale

.
tcmperalus cst, ouiiicm in seipso naturam noslram
k %
SMseipiens, ulhumanilas cum diviniiatis admistione iu ipso conspkerclur, el

uaturai noslrae massa sanclificarclur.
per primitias iilas
loU
X V I . Verum praHercunda ccnsco quae ex sitigulis D

sacra Scripturaa Iocis male intelleclis in sui dogma tit coiiOrmalionein Apollinaris adducil; nam in iig

qnaft ultro sesc produiU disculicndis confulandis , 1
Luc. xxiv, 39.
4 t
Joan. , 1.
(95) Ita omnino videtur legendum, licet in Vat.

cod scribalur contrario seusu .
(9B) llaic iicruin Eulbyniins ibidem reicri usque
ad illa vcrba, .
(97) Corr. delcn.luin esse inoncl , quod antc
*, eral in tcxtu Val. cod.
(98) El lii* dcleiidiim cssc a i l . moncl t o n .
(99j Corr. .
(1) Gorr. , ^
.
(2) Ua corr. antea .
() ('. \ .
(4) Corr. emcndavil , qux \ecl\a si

magis arridcl, verlcnduit. esl, per mhthnem
cum divinitate,
humana natura
quodammodo paiticeps ficrel.
ejus
dirinitatit
1155
ADYERSUS ArOLLINAREM.
. \
, , , '
, , , . "
,
.
,
(5) (6);
,
. \
\
, '
, \ *
,

1154
qite, supcifluum esset in longum prolrabere scrnur

nem. deinonstrandiim eniin nucquaro Verburo
carne el sanguine caruissc, Apostoti verba proiert,
quibus inquil, Per ipsum nos aecepisse redemptioncm per sanguincm ejus, remissionem peccatoium
per carncm ejus ; quse verba alio respiccre , neminem sanae menlis dubitalurum fore arbilror. Quis
cnim divinum myslerium ignoral, quod videlicet
princeps auctorque salulis nostre errantcm ovem
i n q u i r i l ? llla aulero ovis nos homines sumus, qui
a ccnteno illo ralionalium orcalurarum grege, quo
bumanum omnc gcnus significatur, per pecnatum
erraviimis. Stiinit aulem suporliunieros suoe totain
ovcm ; ncque enim in parle ianlum aliqua ovis error erat, scd quoniain lola abcrravit, tota ad greu
'
, ' .
gem reducilur : non pellis a pastore portatur, et
quod inlra pellem esi deserilur, qucm?dmodum vult
, ,
Apollinaris. Haec aulem pasloris bumeris, boc est,
,
Doniini divinitate , gestala, una per assumplioncm
, , \
cum illo eflicilur, ut co paclo quxrerel atque sal . , varet quod pericrat. Postqtiam aulem ovein quam
'
qurcsiverat reperil, eanidem in semeiipso assumpsit.
\, , ,
Ncque enim propriis qui seroel erraveranl pedi* .
bus ovis incedebal, sed a divinitale geslabaiur. Et
, , , .
proplcrea quod quidem apparcbat, o\is, boc est,
, , .
bomo erat; ejus vero vesligia, juxla id quod scrU

plum est, non cognoscebanlur .Qvii enini ovem in
, '
ecipso portabat, nullum peccali aut erroris in bu'
niana vita vcstigium impressit; scd qnalia par erat
, , ,
\ , , \ Q Dci vesligia in vilce cursu fieri, lalia re ipsa appa
UR1
. '
rebant, salutares vulelicet doclrina?, iuorboiun
curationes, morluorum ad viiam revocalio caete\ . raquc miracula. Hanc igitur ovem in se ipso pastor
assumcns, unum cum illa evasit, et propterca ovis
; ', '
vocegregem alloquilur. Quomodo enim buoiana iin, , bccilliias divinae vocis impressionein susVi;icrcl ?
\ \ . ' Sed humano, el ul quispiam dixcrit, ovium more
\ ' nobiscura disserit, dicens : Oves mecc vocem meam
audiunl . Pastor igitur, qui in sc ipsuin ovem as, \
sumpsil, el ejtisdem ore uobiscum loquitur, ovis est
, ,
simul ei paslor; ovis quidem, quantum ad illtid
.
perlinel, quod in se assumpsil; pastor vero quatenus assiimosit.

X V I I . Quouiam vcro oporlcbal bontim pastoiera
(7) , ' animani pouere pro ovibus, u l moriendo monem
, abolerei, ideo salutis nostrae auctor in bumana na tura ulruniquc simul evasil, saccrdos scilicel, et
, , \ ,
agnus, in id , quod passionis capax e r a l , viin morti
,
alque eflicacitatem impertiens. Naui cum mors aliud
(8).
non sit quam animae a corpore dissolutio ; cum
, \ , (9)
ulroque, anima, inquam, et corpore se ipsum
, , \,
unieng Cbrislus ab eorum neulro sejungitur: Sine
\ , ' ,
pcenilentia enim, ut ail Apostolus

sunl dona Deu
k5
4 1
Epbes. l , 7.
" Luc. xv, 4 ; Matlb. xvm, 12.
(5)Corr. .
() lltinc looum in epilomcii rcdacliim laudat
Kutbymius Zigabenas sanpe laudahis pag. 528, in
Si nos homines.
(1) Corr.
Psal.
LXXVI,
20.
* Joan. x. 16.
% t
Rom. x i , 29.
(8) Siniilia prorsus de Cbristi passione, de latronis salulc, dequc paradiso babcl idem Nyssenus
in oral. 1 in Chri&ti resurrcctionem, panlo post
mcdium.
(9) Corr. ;.
S. GREGORIl NYSSENl
1155
1156
Quin iroo corpori ct animae sc ipsum impertiens

aninia quidem latroni paradisum apcrit, corpore
autcm Y i m atque cfTicaciam corruptionis iufringit:
oi hoc est mortem perimere, corruptionis scilicct
vires, per vivificantem nalurara e medio sublatas,
irrilas rcddere. Quod eniin corporc animaque opernitir in commune nalurac nostra? beneficium grainmque cedit, eoque paeto omnia disjuncta resurgcndo conjungil, qui cx utroque-, boc cst, corpore
et anima conslal, qui polestatc sua corpus quidem
iradit in cor lerroe * \ qucmadmoduin scriptum c s l ,
animam vero a sc ipso posuil , ut Patri quidem
,
' xai ?> \
, ;
,
\
, ,
\
\
\
;, , *
,
(10), ' ,
dicit , // rnanus tuas commendo Spiritum meum,
; ,
ut autem ad latronem a i l , in paradiso, vera uiro-

,
bique asserens ; neque enim divinam illam mansio- * '
nem , cum Paradisus dicaiur, ullo alio in loco esse ^
crcdendum est, pnctcrquam in amplissima Palris , (11) , ~
nianu, uii propheta ait, ex Domini persona cccle- (;) , ;
slctn Jerusalem alloquens, In manibus meh descri- ,
,
psi muros tuos, coram oculis meis seinper . Sic
igiltir cl inorteiu o b i i l , el n;ors ei non dominalur. , (12)

. \ ,
Quod enim composilum esl dividilur, quod aulcm
.
composilionis expers e s l , dissoliiltonem non ad
njHlil; sed in divisione quidem composiii inlcgra

nalura permanet, qua composiiionem non recipit,
animaque a corpore separala , ab eorum newtro se- , \
jungiiur. Hoc aulem iia se babere indicio alque ar- , ' .
gumcnlo esl vis atque potcslas illa, quae in corpore , , \
quidem incorniplionem , in anima vero paradisi i n - , \ :
Vf
1 1
colalum operalur: verumlamen qui simplex esl et Q

ab omni composilione alicnus, boruni separatione
nequaquam una cum ipsis s i n d i l u r ; imo c contrario unum quid ex eis cfficit; nam insita sibi indivisibilitalc, quod secrelum esl u n i l ; idqne venun
cssc oslendil Paulus , cum i n q u i l , Deus susciiavil
ipsum murluis ; ncque enim sicut Lazarus, ant
alius quispiam eorum qui revixerunl, atlerius ope
ad viiani rcdiit, ila fas esi de Domini resurrectione
opinari: scd Unigenitus Dcus suam a corpore aniliiam propria poiesiale separando, et rursus cum
corpore camdem conjungendo, ipse suscilavit bontinem sibi commixtuin ; eoque pacio lolius na(ura3 nosine salue peragiiur, unde el vitae auclor
ac princeps vocaiur; nam per eum qui pro nobis
morlem obttl ac resurrexit, mundum sibi ipsl reconciliavil Unigenitus Deus, nos oranes qui cum
eo carne ac sanguine communicamus, veluti caplivos quosdam, proprio sanguinc qui ejusdem
alque nosler nalura est, redimcns : ad id enini
rcspiccre videtur Aposlolus, cum iuquit per ipsum
MOS aocpisse rcdemptioiiem per sanguinem ejus,
rcmissionem peccalorum per carncm ejus **. ILcc
eU sentcnlia noslra quam sccus alque Apollinaris
4 9
" Matlb. , 40.

Joan. , 18.
ThcsR. , 10. " Epbes. , 7.
.
, ,
, '
\ ,
(15),
. ,
,
, (14) \
. '' ,
, \
, \
, \

, \ ,
,
D , ,
\ ,
^, ,
*
.
,
(15) , \
: (16).
Luc. xxiii, 46.
( 1 0 ) Similia qoqc habet Nyssonns iu oral. 1,

inChristi returreciionem circa iiieilium.
( 1 1 ) Forlc lcgeiidum : .
( 1 2 ) . \ .
(13) Gorr. .
ibid. 45.
" Isa. XL^X, 16.
"Colosa. , 12;
(14) Corr. .
(15) Corr. .
M6)Jn marg. scribilur cadcm corr. raanu,
\ ' .
!157
ADYERSUS APOl.LINAKEM.
1158
, - cx allegatis Aposloli vetbis cxprcssimus. Per ,

pcndal aulem qui liac de rc judicium ferrc poiie
, \ \
cst, ulra cx bisce opinionibus pia magis s i l , an
, \.
scilicel ul nos diciituis, divina gloria pcr dispeusaiioncm in terra noslra babiiavcrii, an vero , qucniadinodum ille pulal, caro non ascililia
divinitnti i;d benefaciendum bomhiibus, sed cidcni consubstanlialis alque connuluralis exslilcril.
(17)
XVIII. Au autcin in altcram ex duabus bisce
,
seiitenliis Zacbarias propbcta suis obscuris locu, ,
lionibus propendeat, supervacancum essc arbilror
. , ',
noslris sermonibus inquircre, sivc ad ipsum Doriii ,
.
j*um, sivc ad alium qucmpiaui ejus vcrba speclcnl:

ail oniin, Framea, suscilare super paslorem meum,
- et super virum cohccrenlem mihi .
Kos cnini verba

isla in illos qui crga conlribulcs et populares suos
injusle se genint gladium inlentarc putauius; Apolee
,
, \ ,
*
,
,
\ , \ (18)
. , '
,
, \ , \, \,
,
\ , " "
linaris vcro ob pasloris uomcn frawcam adversus

Domijtum excilare ait, ignorans eos qui in principuni ordine censoulur paslorea in muliis Scriplurae locis nuncupari. CaUeruni quaj e\ Epistola
ad IJebrapos rursus ad id probaudum per vim
tiabit, manifeslain adoo in argutnenlis inde deduclis .absurditalcm comiircitl, ut cam unicuiquc,
etsi modicuin sapiat, facile sil dcprcbendere Quonlam cnini scriptum est,in iiovissiinis dielnis nobis
in Fiiio locuiuin fuissc Deum, qni mullifariani
imiltisque inodis olim loiulue fueral paribus iit
propbetis ; hoc, inquit ille, luculentcr ostendil,
Dei qiii nobis apparuil, bumaniiatcin anle saxula
exstiiisse; iia enim discrlis verbis Aposiolum
5 6

,
.
, Q scilicel inlerprelans, ail, Ptr luvc antem mamfe

slum est Ulum Iwmviem qui quce Pairis tunt nobis
,
loquilur, Deuiu esse saculorum conditorem, splen-
* ,
,
'
' \
dorem glorite,
qui
el /iguram
subbtanliis
tpirilu proprio Deus exsistal,
eju$. ttipoU
el non Deum
in
se ipso diversum se habeat, ipseque per se ip$um,
, * hoc esl, per carnein, muudum peccaiis pvrget. Ihec

. (19)
iisdeni verbis Apollinaits, nec quidquam a nobia
, , \
in ejus diclis niulaluin fuil. Sl igilur lioiuo qui
, \
loquitur, saiculorum, ut scriptor isaecciiscl, condilor vsl, cl caro palcrox' gloriai spleiidor cst, ot
,
servi forma subslaniiaw Dci rcprseseiiial, non ain ,
plius advergus bacc ejus dicla pugnanduiii tialii
,
vidctur, sed salius exisiimo eorum dcflcrc Klolidi (20). "
talem qui ejtismodi novilalibns sese abduci paliun ,
(21), \ , - D tur. llomo, qui nobiscum bumano more nostraque
voce loquilur, qoi oie exspuk et manu lulum facit,
,
qui digitos in surdorum aures inferl, qui u?grolos
^ \ ,
el morluos tangil, qui eomno et sessione a la \ (22) , \
borc requiescit, qui lacryinalur, qui niocrorc et
, \ , \ , \
iristilia afTicilur/ qui faine laboral cibumque ap , \ ,
pclil, el aquam poscil; bomo iste, quanium ad
* \ '>ipsam carnem et bumanilatcm perlinel, prior oni, , \
nium rcnun crcalionc cssc inlclligilur, Dcusquo
, \ ^
dicilur carnis nalura, quai roniposila ac solidacst,
;
' Zarb. xia, 7.
Hebr. , 1.
(17) Corr. .
(18) Corr. (,'. !. '.
(19) Con*. ;.
(20) Corr. .
(21) Ita corr., anua (.
(-2) Corr. .
MS9
S. GREGORH NYSSENl
taciuiqne reniiitur? Obsiruanlur omnium pie crc- ,

denlium aures, neque divina c i incorrupia dogmaia

ab bis toedentur qui pctulanter elali, carnalium
(23) .
aflectionum allributis divinilatem dedecorant. Quis (21) ,
cutm ignorat Deum qiri in came nobis manifesla- ,
lus e&i, juxta piae quidem Iradilionis ralionem \ , \ , \
incorporeum, invisibilem, simpliccm, intinituin, , \ (25) , ,
circumscriplum et fuisse semper et esse, ac ,
ubique exsisiere, ei creala cuncta pervadere, juxia
; ,
id vcro quod apparebat, ut ca?leri bomines corpore .
circumscriplusconspiciebatur? quippe necessarium
(96)
prorsus esl omne corpus superflcie quadam con- * tineri. IhecUaque superficies corporis in ipsa con- (27), \ *
lenli lerminus est; quidquid aulcin aliqua re .
tcrminaltir deilnita quadam quanlitate concludilur: ,

quod aulem deflnitura est, inflnitum esse po- . , 6 tcst. Atqui Propbela tnquit, Magnitudinis ejus , *
non est fini$ . Si igitur divina nalura, u l scriplor
*
noster a i l , caro est; ha;c aulem nccessario su . perficie lerminatur, quomodo Dei inagriitudo, ut
; ,
Propbela ait, in infinituui procedit? vel quomodo ; , x a l
e i finila re quod infinilum esl cognoscilur, et
,
immensum ex eo quod lerminum babel intelli- ; , ,
giiur? vel potius, quod et stipcrius jam diximtis,
, (28),
quomodo ex morte forlitudo ? 8i enim, ui ail, bonio
, * , ,
ipse qui locutus est s&culorunt est , ct idem
, ,
ille est qui per semeiipsum, videlicct pcr carnem,
. "
ut Apollioaris inlerpretatur, cuncta creavit; caro
* , ,
autem divino oraculo infirma ei imbecillis vocalur: , \ , \ , \ nibil aliud quam poientiam, forlitudinem, virtutem,
, (29) et quotqtiot sublimes Deoquc dign;c notiones animo ^ .
concipi possunt, ab imbecillilateel infirmilalcorluin
ducere Apollinaris opinatur.
\ (50),
X I X . E l istud quidem non adeo impium esl, sed
ad ulieriora progrediens oratio, in ca qin poslmo- ,
duni scquilur dispuialione, Palrcin ipsum blaspbe- .
miis appctit. A i t enim homineoi esse Dei gloriae
splendorem, el in carnali Deo, qucm inauibus sua- , \ ,
,
rum rationum conunenlis, laoquam simulacrum a
se eflietum oblrusil, Dei substanliam repraesenlari (5!) .
ait. Qtieniadinodum igilur radius cognationem babei " (52)
citm sole, el cum lucerna lumeu quod ex ea re- , \
plendet,et bomiuis flgura substanliam refert hu- (55) , \
manam, ita plane si quod per Incarnalionem nobis , ,
apparuii, a Palris* gloria resplenduii, et figura ejus ^
, \
Palris subslantiae caro esi, eflicitur profeclo ut
, \
cx consequenli carnalis quoqiie sit Palris iialura.
. Neque cnim dici polesl incorporeum a corpore
9
5 7
5 7
Psal.
CXLIVJ
5.
(23) Corr. .
(2i) Cofr. .
(25) Corr. ; .
(20) lla C O I T . ; prius erat ,
nullo sensu.
',
(27) C o i r . ' .
(28) Pleniiis inlra cap. xx,

, qui locutus esl nobis, qitir Pairis suut.
Yide autem au Apoilinaiis respexcril ad lonun
loan. , 40.
(29) Corr. \ .
(50) Eadcm in nonnullis bfeviora legunlitf apitd

Etilbymium Zigabenum in tolies taudato Panopli*
cap. 13, p. 52C, vers. Dicil prvlerea.
(31) Gorr. .
(32) Hac cadem raiione Patrem Filio sccniidum
diviitilalem a^qualem csse probat idem Mysseuos
in oralionc De deitaie Filii tl Spirilus sancli noa
lonao nb inilio.
(3">) Ediia inier Nysscni opera legunl, ;*
* 161
ADVERSUS APOLLINAREM.
116*
(34), exprimi, el ab invisibili id quod oculis ccrnitur

. '
resplcndere; sed qualis est gloria, talis nimirum
, , et splendor ejus, et qualis figura, lalis utique et
, ,
subslanlia; quare si corpus est boc, nec illud
, .
quidem ullo pacto incorporeum censendum est.
\ ,
Sed et fidei apud Nicxara conscriptae mentionem

facit, in qua communis Palrum convcntus bo. , mousion magna voce confessus est. Nemo autem
* \ ; ,
quod diversi generis est bomousion el consub .
staniiale appellavii ; sed quibus una eaderoque
, \
subslanliae ratiQ est, iis prorsus consubstantialis
(35) -^ nomcn convenit. Si igitur carnem babens Deuscst
\ \ ' - Filius, idque ipsum propria sui nalura cxsistil,
ufpole qui caro fuerit juxla nomen quod ipsi ab
(36). ; ,
aelerno competit; consubstanlialcm autcm essePaf ri
. "
\ ; , ' , ? *
, (57), ,
(38) ,
\
\ \ , \ . *
3 ,
\,
,
,
\ \ ' ^' ,
, . " *
, , ,
nec Apollinaris ipse dubital; illa aul&n inler sc

consubstantialia sunt quae una eadcmque subsiantiae deGniiione declaranlur : crgo bumanam quamdam el carncam Palris naluram Apollinaris pouil,
u t i n ulroque, Palre videlicetet Filio, consubslantialis nomen servet; quare ex duobus absurdis
alterum sequetur, vel enim Patrem quidem inccrporeum, Filii vero diviniiaiem carneam asserens,
iie utique adslipulabitur, qui divereae a Palre substantiae Filium csse dicunl; ve! si Patris ac Fdii
unam eamdemque osse divinitatem atque substantiam fateatur, carneam quoque in Patre facict
diviniiatis naturam. Sed ineptias hasce vcluti
corrigens superius, ubi Zacbari veiba, proul sibt
visum fuii, interpretaiur, ex persona Patris ait
, - ^ de Filio dictum iuisse , quod idcm cst
, ,
ac connaturalem atque eonsubstantialeni. Recfe
itaque an non id opinatus fuerit, alterius ost
. \
inspectionis ; quod autem adslrucre conatur, boc
; "
est, Ostendit, inquit, hte terbis $ermo propheliats
(39) ,
non secundum carnem, sed secundum spirilum, qui
. *
carni unitus fuit, comubstanuaUm e$$c Filium Dto.
. \,
Quonam igitur pacto carualis ejus Dcus antc mundi

; * cOnslitutionem carnt uniiurf Nam quando sxcuta
non erant, nec ulla eiiam alia creatarum rerum
. \ , ,
exstabat. Atqui caro eorutn quae in creaiione facta
,
sunt miniina atque posircma pars cst. Cuinam
; igilur carni unila fuil divinitas, huinaua natura
;
nondum e nibilo educla? Sed aiiam quantdam
, \
carnera praelcr hominem novit Apollinaris. Ei quo, \ ' (54) Hic iti edilis inter Nysseni opera lacuna e*t;
ibi enim Ha legilur,
.
(35) " bic accipi videtur pro , ut
idem sil ac divinae nalurae proprielas, qujc nomine aliquo designattir. Sane ulramque vocem in
uno eodemque sensu simulJttngit Timotbeus Apollinarisia episc. Beryli iu Epistola ad Homonium
ilidem episc. ApoliinarUtam apud Leontiuin Byzantiniim in libro Adversus fraudes Apollmari$iarum lom. IV Aniiq.Lect.
Ganie. pag. 419 ex Turriani Latina versione; Graeca ontm videre nobi*
non licuit, ubi sic inquit, Quia igitur tiaturam
carnis recte con(e$$ut e$ nobis es$e homoution,
nullo autem modo, , id e$l e$$e faclam
cctuMbstantialem dmniiaii, tcripsisti.
ted solum
vnionem nominasti, qualis til homntis sancii cum
t
PATIIOI. GR.
X L V
Deo, non in unam mtam et hypottasim copulali,

$ed divina nalura tcparati; cum lamen beatus
episcopus magister noster Apollinarius dicat in
variis iibri$, carnem Domini communia habere
nomina et proprietates Verbi, manere aatem in
unione carnen neqne muiatam, nec naiura
propria alienatam ct Verbum etiam notnina carnis et
praprielaies habere commuuia, manereque in incar
natione Verbum et Deum, neque mutalum, nec in
naluram corporis lran$fusum.
(36) Corr. -.
(37) Biceps boc adversus Apolltnarem Nyssoni
argumenluin usque ad illa verba, ,
laudat Euihymius Zigabenus in eaepe mcmoraio
cap. 13 Panoplia pag. 525 in tinc.
(38) Corr. .
(39) Corr. add. .
37
H63
S . GREGORIl NYSSENI
4164
modo illuin ipsum bominera qui nobis q u Patris , suiu loeutns esl, Dcum esse saeculorum condi .
torem dicit ? Quis nobis jiovorum islorum aenigmatnm ineplias cxplicabii? Homo anlequam homo
taYret, et caro sui crcalionem anltquilale pnrccdcns, el antcrius sa?culis, quod in ullimis temporibiis faclum esl, et quotquot alia bis consentanea in suo traclatti confuse cdisserit.
XX. Scd scriptor nostcr, prout sibi visuin fuerit,
*
per suariim raliocinatioiium salebras pro libilu
, ' aberrcl; nos autem poslquam apostolicam doctri ,*
nam, cujus et ipse raeniinit, ad impias ejus opi , .
niones confulandas in medium adduxerimus, ad
* , \, . ,
alias ejus tractatus parles properabimus. Qui cum
, *
in forma D e i , " inquii, esset. Non aii, cum formam
, *
Deo similem baborel, quod dc co qui ad simililu
dincm Dci factus esl dicitur, sed cum in ipsa Dci
forma essei, nam omnia q u Palris sunt in Filio ^ . \ , \ , \
ropcriunlnr. llaquc ct aelernum et quanlitalis, ma
, \ ,
teriac corporisque experlem esse, ut per omnia pa-
lernae figure forma in Filio servetur. Et cum e$set
- ,
i n q u i l , (vqualis Deo. Ecquam diffcrcntiam vel
; '
discrcpanliam inter Patrem Filiumque nos intclli- * ;
gere sinil xqtialiias? Qua ralionc eiiam rebus se p*?V ,
cundum naturam inler se discrepantibus aequaiiias
,
convcnire poteril? Si enim aller quidem nauna ; , \,
caniius cst, tlter vero carnis expers, quomodo id

. ;
quod lale czi ci quod lale non esl xquale quisquam
facicl? Exinanivil, inquit, semetipsum formam servi
. , ,
accipien$. Quxnarn esl servi lorma ? Corptis ulique;
,
ncquc cnim aliud quidquam prxtcr boc eam csse a
,
Pairibus acccpiinus. Ergo qtii Filium scrvi forniam
.
acccpisse dicit, quae quidem fonna sit ipsa caro, Q ,

ille profeclo etiam asseril eum, cum aliud quid
, ' ^
essel divina forma, servilem formaui, quae itidem
, , ,
nalura aliud quidquam Dci fornia sit, assumpsisse.
\ , Sed ct verbum Exinanivit clare oslcndil ipsum non
' (40)
id semper fuisse quod nobis apparuil, scd esse qui , ,
dem in divinilalis pleiiiludine aequalem Deo, el oinni
,
prorsus crealurae inaccessum inultoquc niinus \ ,
brcvi et anguslo bumanae nalurae anibilu compre , \ \
bensum; tunc aulcra a fluxa fragilique carnis na- , (
tura circumscriptum fuisse, cum, ut Aposlolus ait,
, ,
iueffabilem divinilaiis sux gloriam exinanivil el ad

,

(41)
nostra? naiurae moduluin imminuit, iia ul quod
,
quidem perseeral, magiium essct, atque perfectuin,
.
et incomprehensibilc; quodaulem assuinpsil, nalurae
nostrae modulum non exccderel; ail eniin, In si- ' ; ,
.
militudinem et habitum hominis facius, utpote qui
.
ab iuiiio non babueril in se ipso bujuscemodi naf
lurae similiiudineoi, neque ad ullam corporalem formara conOguratus sit. Quomorto enim rei incorporeae a l i c u j u 9 iigurae fonna iinpressa fuisset? Sed tunc &n corporis speciem faclus est, cum ea *e
ip$um induit: haec autem est ipsa corporis bumani nalura.
\ \
X X I . Invenlus itaque ut homo. Nam et bomo
, \ ' , ' ,
eral, qtiamvis non per omnia homo, sed ut bomo,

ob materna! virginitaiis mysterium, ut nempe hinc
, ?
manifeslum esscl ipsum non omnibus humanse na ,
lurae legibus inserviisse, sed ea quae Deum de , \ *
cereiratione viiam ingressum, ct ad proprii corporis
9
Pbilipp. i i , 7 sqq.
(40) Corr. .
(41) Corr. \ .
4*65
4166
(42) - constitutioncm nupiiarum opere non indigenlem,

reperiri non ut omnino vtilgarcm boininem, eo quod
, ,
diverso a caetcris hominibus opificio conditus esset,
, '
scd ut buminem, eoque paclo humiliavit scmel
. \ ,
ipsum, sine ulla sui mutaiione facius bomo. Si
. ' ,
eiiim ab inilio id exslitisset, quanam in re humi ; "
liaius essei? Nunc autem Aliissimus per unionetn

. \ cum naiurae noslrae bumilitale inilam se ipsum hu, , \ , miliavit. Nam fonria? servi, quam assumpsit, unilus
ct unum quid cum ipsa factus, servi passiones sibi
, \ \
proprias reddidit; et qucniadmoduhi ob raembrorum
,
inlcr se connexioneni nobis evcnire\solet, u l si quid
, mali in summitate unguium accideril, lotuni una
, ' cum la?sa parle pariter aflicialur, dolore per uni , ,
vcrsum corpus pcrvaganlc: ila nalurie nostrae
, ,

) , unitus, passioncs nosiras proprias sibi fecil, et
, ,
quemadmodum ail Isaias, Ipse infirmitales nostras
accepit, et cegrolaiiones nostras porlavit " plagas
, ' \ (45) pro nobis suslinens, ut ojus livore nos sanare ,
m u r ; non quod divinitas vibices ex vulneribus
(44) , contraxerit, sed brec passus est bomo, qui per
^ .
unilioncm ipsi divinilati conjunclus est, quique
(45),
sui nalura vibicibus accipiendis patet: hoc aulem
(46) ( ,
lit, m pcr easdem rursus vias anliqua peccaii
) .
scmila everlatur. Quoniam enim per bominis i n , oberiienliam niors ingressa est in raundum, pro (47) ( ) plerea per secundi hominis obedieniiam Himina
lur . Et ea decausa obediens fil usque ad mor . tem , ul per obedienliam quidera inobedienlix pec - cato medcretur, per resurrectionem vero a morluis
(48) , \, ' C mortem destrueret, qua? una cum inobedienlia
.
mimdum ingressa csl. Deslniclio enim mortis est
. , bomiuis a morte resurreclio; Propler quod inquit,"
, ei Deus exaltavil illum. Hoc velut quaedam prae , (49), . cedenlis sententiae confirmatio est. Nemini enim
latct allissimum exallalione non indigere, al vcro,
, \
quod humile est, si Oai quod aniea non fuerai,
sublimilalem acquirere. Natura cnim bominis Dco
, conjuncta ad divinilalis celsiludinemevebitur, illud
\ . \
autem exallatur quod ex humili sublime fil; bu mile aulem quid est forma servi, qua3 per exai , talionem Cbhslus Dominusque evadii: et quoniam
, \ , Christus, qualcnus bomo erat, proprio, ut bu , manac nalurac conveniebat, nomine debuit appel; l a r i : ideo bumanilas Verbi in divini myslerii
\
annunlialione a Gabricle ad Virginero iacia Jcsus,
.
uti diximus, vocata fuit; cumque divina natura
(50) , \
nullo explicari nomine possit, et alioquin duo
, ,
per commislionem unum quid fiant: hinc est

quod et Deus in Cbristo ex eo quod bumanum
e o
Isa. L I I I , 4.
Rom. , 49.
Pbilipp. , 8 sqq.
(42) lta corr., anlea cnim erat \

, manifesio velem librarii errore.
(45) Corr. .
(44) Corr. adilitiii ; el mox .
(45) Corr. * . Forte legendum,
.
(46, 47) Qnac scmicirculis includunlur a corr.
t u n i addila.
(48) Haec verba super illis aliis, ,

de more scripsit corr.; incertum tamen an iis subslilucnda, an polius una cum eisdeni in conlextum
referenda esse censuerit; sed utrovis toodo legalur,
integer est atictoris sensus.
(49) Corr. .
(50) Verbum add. corr. illudque babet elfem
Apnsloltis.
1167
S. GREGORH NYSSENI
itC8
esi denominelur. In nomine eniin Jesu omne . , * gcnu flectetur, et homo est super omne nomen ,
, . .
quod divinilatis proprium est, quae nulli deno* ,
minationi tubjecta esse potest, ut quemadmodum
quod subtime esl in bumili subsistil, ita vicis *
sim quod humile est sublimes proprietates susci
, \
ptat. Nam siculi per hominem divinitas noinen
oblinet , iia ipra nomen fll quodfcxhumili stalu , ,
, \
una cum divinitalc exaltalur, et quemadmodum
servilig formae vilitas ad Deura cum servo com-
\ (51) \ , \
mislum refertur, ila et adoratio, quae a cunciis
,
crealis rebus Deo exhibelur, ad eum qui cum
. .
divinitale unitus est dtrigitur, et boc pacto i n
nomine Jesu Gbrisli omne genu flcctilur, coelestium, lerreslrium et infernorum, et omnis l i n gua confiicbiiur quia Dominus Jesus Cbristus in gloria est Dei Patris " Amen.
X X I I . Sed veluti de semelipso erubescens, et * , ,
prae suorum diclorntn ineptiis pudore affectus Apol- ,
,\ (54)
lin&ris, subverlere quodammodo, quae variis argumenlie aslruxeral, neque in Filio aliam bominum 'srmilitudincm quam adventitiam adniittere velle v i - (55). \ ,
detur.
Ait eiiim : Ecce
ejusdem Jesu Chruti cum
Vairt aqualitas prccex$hten$ et cum hominibm
simu
' /
,
tiiudo supertenien*. Eorum qtiae antea dixit poenitcre videlur, et ulinam hoc fiercl, modo absurtfam opiuioncm cx aniroo dimillercl, et nos ab
ejus confutalione desisterenius. Sed ex bis quse facit apparet per bonam quam tn his p r a se fert
mentem sibi ad alleram abeurditatera gradus moIirl. Ita enim ad verbum alt, Et quid hit mamfeslhts
(54). ,
\ ,
, \ . ' ,
. \ ,
,
ad ostendendum,
non allerum
cum allero
unitum
wse, hoc est perfectum Deum eum perfeclo homine ? C

Sane serroonem 1iunc ullaoi cum precedentibus
connexionem babcre, clarum utique cril iis orontVis qiii scriptorura meirtem assequi sciunt. Qoomodo enim praeexsislens aequaliias cum Patre, et
similitudo cum bominibus superveniens, quemadmo
dum loqui amat, illum minime perfecluin e&se homhiem ostendil, per quem perfectus Deue homo
factus esl? Perinde enim est ac si quis distare coeInm a lerra dicens, deinde ex eo manifestum fieri
aeserat, gravius slanno in aequali mole plumbum
csse, el gravitatem idemesse accoeji a terradistantiam existimet: slc tmpeiTectam esse humanitalem,
perquam naiurae nostrae pariiceps efficitur Deus,
nemo unquam dixerit ex eo demonslrari, quod Filii
cum boininibus similitudinem de novo ei advcnisse
concedatur. Sed impielalc atque stultilia hujuscemodi opinionis demonslranda paulisper supersey
'
" (55)

,
.
, \
, ,
, ' ; "
,
-
(56) ,
, * ,

.
\ avotav
, .

,
debo : nunc aulem quse dcinceps ab eo scripta D . \

. (57)
suni ad verbum persequens, cjus tractalum refutare
, , \
conabor, ubl tamcn in promplu est quod redar"Pbilipp. n , 10.
(51) Parlicula bscc cum sequenii additx snnt a
corr. ct cxstanl in sacro lexlu.
(52) Secuti bicsumus corr. emendationcm, quam
veliiti cx ejus ingenio profeciam, in niarg. adnoiavil loc pacto . ; nam in operis
contexlu erat, \ , nullo, ut patct, vel
ad minus pnrum obvio sensu.
(53) Corr. .
(54) !n contextn scribitur, ,

. Sert satius ?isuui e$t
corr. emendationem scqui, utpote quae paulo post
in ipso eliam contexln retincaiur.
(55) Gorr. addidit part. .
(56) C.orr. .
(57) Corr. .
MTC
1169
. guam : ait eniro non esse Dcum pfcrfeclum cum

homine perfecto. Hactenus ulrum e i duobus istis
, \
(58) , \ iroperfeclum vocaverit, incerlum reliquit, et pra?
signilicati ambiguilate ad ulrumque ex aequo mens
, , \
respicit, nec ex bis quae audivimus discere licet
. \ (59) ,
utrum coruni iuiperfectum esse censeat, Deumnc,
*
an horoiiiem, an vero de utroque p:\riter sequali .
terque id dici opineUir. Ipsum esse ait spirilu
, \ , (60)
* quidem Dcum, Dei gloiiam possidenlem; boroinem
, vero corpore ignobilem, bominuro formarn gestan , \ tem. Dixil Deum, dixit bominem ; oinuibus autem
, (61) nolum cst non eamdem esse noininum istorum significationem, sed aliis verbis divinilaiem, aliis vcro
. , (62)
bumanitaiera explicari. Deus eienim esl bonorum
oronium causa semper una et eadem, et sui simi, \ \

lis, quae nunquam non fuil, el nunquam non erit :
at bomo alia quidem cum animalibus ratione caren ,
tibus communia babet, et non secus ac illa carne
. ,
sensibusque regitur, sola vero inenlis accessione a
'
brulis anicnantibus secreius, inboc posilam natura*
\ (63)
, s u proprietatem habet.Nemo enim bominem definilurus, carne, ossibus atque sensoriis deflniet;
\ (64) ,
nec aliquis comedendi, ciburoque alterandi facul.
tatem recensens, bumanae unquam nalura pro , .
prietates designavit; sed cogitandi alque disseren* ,
di facultas bominem denotat. Idem ilaque esl a l i ,
cujus naturam vel solo nomine, vel ex eo quod
(65). *
peculiariler illi naturx convenit, explicare ; nam
\ , (66) *
qui
hominem dicit, quod rationis capax eat exprtmit,
, ' Q et qui rationale vocat, bominem bac voce significat. Apollinaris itaque Deum el horainem noroinans,
. '*
si earum rerum significationes qus L D divinilate
, , \
conspiciuntur bac voce complectitur, profecto nec
, , . id quod boroinis vocaTaulo signilicatur suis inlerprctationibus adfmere poterjt. Sed si borao dicitur,
, ,
veroprorsus et non emenlito nomioe sic appellatur;
' ,
veram aulem hujus nominis signiiicationem esse
.
exeo demonstralur,quod ralionale aniroal illud sitquod.ilaappellatur.Ratio autemex menleprorsusontr.r,

ita ut si homo est, necessario mente praeditus esse dicatur; si vero menle careat, neque hemo esse poiest.
'
(67)
\,
.
X X I I I . Sed homo, ioquil, trat
corpore
vilem ho-
minum formayi gestans. llaec de suo noo ex sacrae
, \
* \ * , ,
^,
\ . , \,
Scripiuns doctriua nobis obtrudit. Verum ut hasc

quoque ApollinarU effata in conlrariura atque ipse
inlendit convertamus, ita ecrmonem instiluemus.
Ignobilem, inquit, gestit hominum fopmam. Quamam
hominum gloria sit primum videamus, eoque pacto

quaenam eoruradem ignobilitas sit consequenler intelligcmus. Vera itaque hominis gloria, vila est ad
virtutis normam instiluta ; effeminatorum enim erit
ex quadam coloris venustate, vel carnis flore aut
e converso ex corporis deformitate bominum gloriam vel ignobiliiatem roetiri. Si itaque gloriam
^, \
.
, .
, ,
,
, .
(58) Lego .
Iia corr.; prius enim erat, .

(59)
60) Corr. add. particulam .
(61) Adverbium, corr. add. ulroque in loco.
62) Ila corr.; priuscrat, .
! 63) Seculi sumus hic antiqui corr. lectionem;
naw in Yat. cod. teitu scribitur,
, nullo, ut mihi videtur, sensu, naiu ex

morte nulla oriri potest in homine .
(64) Corr. .
(65) Corr. .
- (66) Corr. .
(67) Corr. .
11
8. (jREuORIl NYSSENI
1172
bominis fatcmur osse virtutem, corum ignobilitas * (68),

prorsus erit vilium. Vcrumtanien Appollinaris ait
(69). \
ignobilem hominum formam Dcuiu suscepisse. Si

igilur in vitio ignobililas, vitium aulem eligentis . ,
voluntatis lurpiludo est, eligi.l auiem cogitatio, ea- *
que menlis quidam motus est; qui igitur buniaaani
, (70)*
circa Deuro ignobilitalem agnoscit, boiuinem, per
quem in bumana vila conversatus est, iuente non
, '
spoliat. Et boc sane cum divinaruni Scriplurarura
. \
eloqniis convenit, ipsum nempe propter nos pecca- , *
tum csse factum , hoc est, peccalis obnoxiara
,
liominis animam sibi ipsi copulasse. Dominum,
. , , inqurt, in servili forma apparentem : servus iste,
(71) ,
cujus formara Dominus induit, oiunibus ne nume , , ;
ris absolulus erat, au depravatus ? quod enim man \
tuin e&t ac partibus ad animalis perfeclionem ne- ^
cessariis orbatum, non immerilo quis depravatum
nuncupaveril. Non homo, \nquit, sed ut homo, quia
consubstanlialis non erat homini ea ex parte quce
potissima est in homine. Si non consubsianlialis,
ergo diversae omnino substantiae; in quibus auleru
ratio est diversa substanlix, bis neque eadem natura, neque idem nomen. Alia est ignis, et alia
aquaesubstantia, el horum quoque diversa sunt nomina: Petrus aulem el Paulus, quoniam unius
ejusdemque naturae sunt, ideo et comroune eorumdcm substantiae nomen babent; uterque enim borom bomo est. Si igitur aliud quid Chrislus substantia crat, non autem homo, et specie quidem
, . , \,
,
()
* ,
,
, . ,
, \ *
\ , , \
. , \
, (73)
,
,
\ , ' -
lcnus hominero referebal, re aulem vcra secundum

paluram differebat ab boroine; dicat omnia, quae
de Chrislo narranlur, vanam quamdaro speciem
falsamque visionera esse; non verum juxta ejus
senlenfiam cibura, nec verum somnum ccpit, quotquot etiam in curandis morbis miracula perpetravit,
Inanes exstitere visioncs, cruciflxio ncquaquain
fuit, nec in monumenio depositus csl, nec resurrex i l ; sed ista omnia ita quidem esse videbaniur, re
autem vera, juxta scriptorem nostrum, eorum quae
conspiciebantur nihil omnino erat. Si enim homo
non erat, quomodo quae de ipso narranlur exsiilere? Qua ralione autem quis eum esse hoininem
dixerit qui ab humana subsiantia alienus esi ? Neque enim, inquit, consubstantialis est bomini secundum potissimam ejus partem. Qui autem polis-
simam partcm, hoc est, mentem aufert ab homine,
is quod supercst jumentum esse definit ; jumenlum aulcm non est horoo. Deinde inquit: llumiliatum in carne, superexaltalum vero Deo divina sublimitate. Hoc rursiis, ultra impietatem, iis qua3
aniea protuiit dementius cst. Aliud dicilhumiliatum
fuisse, et aliud supeiexaltalum. Caro, inquit, bu I I Cor. v, 2 1 .
, ,
, ,
,
,
.
, \
; * ,
; , \ (74),
*
,
, * ,
. , (
75)*

.\\
.
" \ , \ . , \, ,
,
* , \
. , , \
;
, ,
.
(68) Corr. .
(69) Corr. \ .
0) Corr. .
(71) Locum bunc et niiilla qtiac sequunlur partim
ad verbum, parlim ad senlentiain, saepe laudalo
Panoplice t i l . 13 inseruit Eulbyimus, pag. 528,
ver$. Dominum in tcrvili fvrma, cuui bcqucnti
cujus iniliura : Qui quod maxime.

(72) Corr. .
(75) lla corr.; prius erat , vel \
. Forte legendum,
.
(74) Ita corr.; anlea .
(75) Corr. .
1173
1174
miliata fuit, cum taraen qua suaplc nattira bumilis eai bumiliari opus non uabcat; divinilatem vcro
stiperexaltari dicil, quamvis quod altissiuiuin est exaltatione non egeat. Ubinam igiiur superexallaia
est divinilas, q u omnia supereminet, omnemque subliiuilalem excedil? sed quod sui nalura huraile
e i i exaltalur, velit nolit scriplor noster, ut in pauloante habito hisce de rcbus sermonc disserui.
,\ XXIV. Sed rursus illorum iiislar qui in somniis
,
perverse loquuntur, eo praHermisso quod conscquens erat u l probarel, verba nostra usurpat, ct
, \ , \ quac recle de fide scnlienlium aliquis diceret, b&c
. - el ipse propriis immiscel serraoiiibus. Id enim
, \ , , quod glorificatur ab eo qui gloriam possidet discer\,
,
'
(.76) '
' , .

. \
,
\ , \
* , ,
" ' , B
,
, (77)
, \
, (78)
,
' ,
, , , ,
. ; ,
,
\ ,
\,
' \,
.
; , ,
(0 , '
, , ,
, , ,
, ,,
, , ,
, , ,
, (79), , ,
, , , , ; ;
,
, , \
, , ,
n i l . Clorificatur
habet anlequam
enim, ait, ut homo; gloriam vero

mundus
condcretur,
ulpote Deus
unie icccuia extisteru. Haclenus quidem recte senliens; alqui ei inira hosce lantum terminos scriploris dicla consisierent, fortasse aliquis ipsum
poenilemia ductum ad reclae fidei magis conforincs
accessisse sententias censuerit; nunc vero illorum
instar qui per flexuosas et in se redeuntes vias
incedunt, sanam hanc rectamque senientiam verboruni conversione coniplectens, mox in idcm
erroris stadium recurrif, multisque adversus nos
convitiis usus, et cum Judaeorum, tum elhnicorum
erroribus fldein noslram aequiparans, sordes quas
in anteccdentibus evomueral seqitenli sermone
resorbet, dum carnem sxculis antiquiorem suorum
vaniiate verborum Chrislo aflingit, dicens, Filium,
qui carne pradila meitt erat, ex muliere genitmu
fuisse ; uon quod in Virgiue caro faclus fueril, sed
quod per ipsam, quasi per canalcm transiens, lalis
tunc exterius apparuerit, qualis ante sxcula erat,
carnalis videlicel Deus, e t , ut ipse loquiiur,
inens carne pradila : quamobrem subdil ipsuiii
cruci suffixum Dominum gloriae nuncupari, ct a
propbela Dominum poteslalum d i c i ; indequc ficri
ui vocesillas imperii ei polestatis imlices proferat,
ncmpe, Ego dico tibi *, el Ego privcipio tibi * \ e t
Ego operor
et qaoiquol alia sublimiorem specicm
prae se fuerut. Quid igilur eximius isle vir dicel ?
Ubinam ponet malerni laciis haustum, pannos quibus involulus fuit, crescentcm alque decrescmilcm
vilatn, corporis incrementura paulaiim factum,
somnum, laborem, parentibus oblemperationetn,
moerorem, iristitiani, Paschalis comedendi desidcrium, aquae poslulalionem, cibi sumptionein , v i n cula, alapas, plagas flagellis inflictas, spinas capilc
gestatas, coccineum iadumciitum, contumcliain
arundine illalam, lanceam, acetum, clavos, fof,
sindoncra, scpulluram, monumentum, lapidcm
, , , , , - eidem siiperimposilum? Quomodo haec Deo apta, , , , ,

bit? Si enioi carneus cjus Deas id semper erat,
M #
Luc. v , 14.
* Marc. ix, i 4 .
Joan. v, 17.
(76) Corr. eroendasse videtur, ; ejus

cnini emendaiio, obscuris quibusdain Jinearuro
ductibus exprimitur, nec polesi clare legi in cod.
Vai.
(77) Corr. .
78) Exsiat apud Eutbymiiim Zigabcnuui in partc
ânoplite dogmalic<v l i l . 13, inlcr alia cxccrpla
ex boc Nysseni opcrc, locus quidain, pag. 527,
vers. JSunc ait, cujus nouuulla lantuui vcrba bic
reperiuntur, csetera vero nec hie nec in reliquo

opere apparent : al nihilominus censendum est
multa ibi de suo Eulbymium addidisse , cum suspicari nemo possit, niulilum aut inancum esse
excmplar illud, ex quo egrcgium hoc Nysscni opus
priini in iuceni ediinus.
(79) Con. priiuo loco ponit , sccuiido loco
.
H75
S. GREGORII NISSKNl
*176
quod ex Mxria apparuit, el qaod apparuit dmnitas * , (80)

erat; h$c omnia divinitas patitur, lac eugit, pannis \ ,
involviiur, nulritur, laborat, crescit, impletur, ex- , \ , ,
crementa egerit, dorrait, tristilia atque moerore (81), (, ' ,
, , ,
afficitur, guspirat, fa nem silimque sentit, ad Gcum
curril, arboris illius fructus, eorumque tempus .
, \ ignorat, diem atque horaro nesrit, verberaiur, vin, ,
culis constringiiur,alapis cxdilur, clavis configitur,
sanguinem fundit, morilur, sepelitur, in novo mo- , (82) ,
numento collocatur. Nunquid haec omuia divinitati ; \
ante saecula exsislenli propria et conuaturalia esse \
concedil, eamque corporis incrementum receplu- ; ,
rain non fuisse fatetur, nisi lactasset, nec prorsus (83)
vivere.potuisse,ni vires collapsae cibisumptione re- ; ,
; ; parassci ? Quoinodo eliam carneus ejus Deus diem
;
horamque illam ignorat? Quomodo nescil ilcorum
; \ , \
tempus, et qnod imniinente Paschate fructus ad
vesccndum aptus illa in arbore non iuveniretur ? , \ Dical, quisnam est ille qui ignorat? Quisnain I r i - ; ,
atitia aflkiiur? Qujsnam consilii inopia in anguslias
adduciiur ? Quisnam se a Deo dereliclum fuisse \ , , .
clamat? Si cuim esl Palris Filiique divinitas,aquo- ;
(84)
nam dereliiiquiUir, quemadmodum in cruce clama- , \ ,
vil ? Si una patiebaiur divinitas; unam autem esse ,
Palrie el Filii divinitatem reeiae fidei cullores con- (85) ,
fitenlur; ct qui patiebalur a i t : Deut meus, Deu$
;
meus, ut quid dcreliquisli me ? quomodo una divi \ , \
niiaiis subsianlia in passione dividitur, et alia qui ; ,
dem derelinquit, alia vero derelinquilur; alia quidena
, , ,
moriUir, alia in vita permanct; alia quidctn neca- Q *tur, alia vero quod obiil a mortuis excilat? Vel
. ' \
enim unam non csse fatebitur Palris el Filii divi- \
nilatein,et per baec Ario adslipulari deprehendetur; , \
vel si Arium oppugnans unam earademque divinila- ,
lcm uiriusqiie esse dicat, a se ipso prorsus dissen- . \
tiet, cuin nullo pacto possit eiBcere u i ne fabula a se \ ,
conficla undique nulet. Sed bumiliores basce et ad
^
,

concitalionem motumque animi pertinentes tura

.
voces lum affectioneshumanitati adscribei; dmaani
,
>ero naluram in ipsa humanarura affectionuni com , \
niunione omnis perlurbalionis affectusque immu
.
nem nullique mutalioni obnoxiam perstitisse consenliei. Hujus autem rei testis est vel ipse A p o l l i
liaris qui de Filio loquens a i l : Glorificatur
guidem
ut homo,
ex ignobilitate sursum
vero possidet anle mundi opificium, ut Deus ante omnja exsittens. Nani ignobilitas
evectus ;
prorsus
esl
gionam
patibilis
natiira carnis : aHerna iiaquc gloria erit impaiibilis potentia, alque immortalis.
XXV. Veruni ne quis nos in his qua3 diximus D *
calumniari exislimet, ipsiusmet Apollinaris verba
, (86) referam in quorura sensum modo inquisivimus.
\ /-- (87),
Ethnici
enim,
inquit, I Judcci manifeste
infideles
\,1
tunt, utpote qui Deum ex mulure genitum vel fando
audire renuunt. Cur nunc de parlu loquens, carnem

gilenlio praetoriit, quamvis quod natum est ex carne
Marc. x i , 13.
" Matlb. x*vn, 46.
(80) Corr. .
(81) Curr. .
(82) Corr. , et mox . Sed polius legciidum videlur
, clc.
(85) lta corr. antea, .

(84) Corr. .
(85) Corr. .
(86) Corr. .
(87) Corr. .
1177
ADVERSUS APOLLINAUEM.
1178
el
; ' - caro omnino eit, ul alicubi Doniinus a i t ? Scd

, \ - quoniam ipsam carncm, quae ex muliere tiata est,
\ , divinilaiem esse v u l l ; ac insuper adslruere intendit
, Deum in rarne manifeslatum non fuisse, idciico
, \ dicit : Scd Deum carne anle sxcula prxdilum ,
, \ (88) postea ex muliere geniium fuisse, ct ad passionum
. \ ,
experimcnla, caelerasque bumana* nalurae necossi ; tates subeundas in mundum venissc. Haee aulem
, . asserens nec ipai bominem essc largitur, sed pas ; sionibus quidem subdit, ut hoiuinem, bumanam
vero naturam eidem non imperlilur. Quonam enim
, \ pacto bomo esse poterit, quod c tcrra non csse
. \ dicitur? Ex Adam enim ail Scripiura huuaiiutn
> , \, ', genus ortum babuisse, eumque primum e lerra
* creatum divina vjiiule fuisse. Quapropler el Lucas,
. Cbrisii qui puiabaliir Josepbi lilius esse, gencalo \, \ .
giain lexcns, ait, Qui fuit Adam *, per singulos pa ,
tres ordinata serie generalionis ejus initium repe
, , , iens. Porro qui ex hominum genere non oritur, non
,
homo, sed aliud quid omnino esl. Cuni iiaque car \ \ neus ille nostri ecriptoris Deus neque bomo sit,
.1.
, \, ",
tilpote qui nibil huniani geneps habeat; neque
,
Deus, cuin incorporeus non s i l ; quidnam revera sit

,
\ '
dicaut ejus erroris discipuli alque defensores. Sed
nobii assentirentur, inquit, Eihnici atque Judai, ti
; , eum, qui natus eit, divinnm homnem etse diceremns,
, , quemadmodum Eliam. Sed quis elbnkormu qua? dc
, \ Elia narratitur miracula pro vcris babuit, ignem
, \ \
nempe duplici forma indulum, alium quidcm cur , Q rus, alium vero eqiiorum spocie, e coelo deorsum
\ , ,
versus delatum,
dela
alieno ab ejus nalura impeiu mo ; - v e r i ; et Eliam, ignero aurigae insiar moderanlem,
' , ' flamdieo in curru sursum evecturo, illsesuni in igne
(89) - servari, igne ignem trabente, eo scilicet qui equos
(90), \ exprimebal, illum qui currus specicm repr.csenla > , bat? Si quis enim baec eo quo decet paciu acci .
piat, ex bac utique Eliae bieloria accommodaiam
, , ad suscipiendum incarnationi inyslerium raiionein
, eliceret, quamdam de Chrisli incarnalione proplie , \ tiam in eadem narralione, pcr ea quae Elise conli * (91) , gerunt, prsefiguralam agnoscene. Nam quemadmo , dum ignis, cum suapte natura sursum tendat, divina potestale contrario molu terrani versus deferltir,
\ ,
, \ - et ipse Elias coelesti igne, naiuralem molum sur
* D sum reclpienie, circumfusus, cum illo in altum

, * tollilur : i U materiae et cujusvis forma expers es sentia, AUissimi videlicel virtus, gervilem fonoam,
, '
eam nempe quam ex Yirgine habuil subsUMiam
.
accipiens, illam ad propriain eibi sublimitalein evex i t , in divinaro aique immortalem naturam transmutans, ita ut qui baec non credit, oeque eliam
EliaB miraculis lidem habiturus sit, qui vcro in eodem Elia adurobratara fuisse veriulem anlea d i d i c e r i t , ipsimet veriuti non admodum sit rcpuguaturus.
' ,
,
M
Joan. i n , 6.
Luc. , 8.
(88) Corr. ,
(89) Corr. .
X X V I . Deinde adversus nos, qui fabulam ab ipso

confictaro explodimus, sua convicia converlil l:s
IV Rrg. , 9 sqq.
(90) Corr. .
(91) Corr. .
1170
S. GKEGORU NYSSENl
1IS0

V i T b i s : Qui auksm fidei tpecie infideles tunt, Deum 01
ex muliere geniium, et Judaei* crucifixum, tmi,

( [ 9 2 ]
liier atque ethnici erubeseunt; quare et ipse eos eru
).

betcet. Alqui roalediclis conlra adversarios uli quis

iguurat eorum esse qtii quod sibi proposuerunt perficere non possuni? Nos vero tantum dicimus, duo- \ ;
,
bus proposilis errorum baralbris, e i una quidem
partc Apollinarig, ex allera vero A r i i , aeque illos \ , ', " ,
bedi, qui in allerulrum cadunt; nisi quod i n malo* (93) rum delectu, minus la?di videantur, qui in Arianum
* ,
crrdrem dilabuntur. Uterque enim immortalem
" .
llnigenili naluram ad id quod bumilius est deprim i l : sed Arius quidem incorporea? angelorura na-
-'
turae Dominum angelorum aequiparal, ct lam bunc
quam illos per creationem exstitisse, et incrcata
natura ex aequo minores esse pronunliat. Hic autcm ,
, \
eo usque iusaniam promovet, ot Cbristum non am. (94)
plioris quam hominem, qui angelis inferior est,
, \ * dignilatis esse judicet, ejusque naiuram carneam
, \
esse definiat. Quanto aulem prastantior est corpo . "
ribus incorporea natura, tanto minug absurda
, "
Apollinaris errore est Arii impietas. Quisnam igilur
est, qui dum Incarnationis ex Virgine mysterium ' .
, (95;
exponit, fldei specie infldelis apparet? Omniura
antem oculis nosiram fidem, ab Apollinare derisam, ;
ejusque opinaraenta subjiciam. Nos eiiim dicimus
Deuro curo eua substantia maleriae expers, invisi- , \ . ,
\ *
bilis, el incorporeus exsistat, benigna quadam erga
komines dispensatione, vergenle ad consummatio- (96) , \
ncm saeculo, malitia jam ad suminum provecia, ,
(97) ,
tunc ad peccalura delendum cum humana lempera , ,
tuni fuisse nalura, quemadmodum si quis solcm in
(98) tcnebrosani gpeluncam induceret et luminis prae, \
scolia tenebras dissiparet. Noslraênim sordes in
. semetipso assumens, earum spurciliis non inqui, * '
naiur; sed in se ipso sordes purificat. Lux enim,
( * , \,
inquit, in tenebri* luxit, et tenebra eam non compre : ,
henderunlId
quod et in medendi artc accidit;
iiquidem curationc morbo adhibita, aegriludo eva- . \ \ . ,
nescit, non i n medicam artem iransfertur. Hsec
^,
nostra sentemia est. A t iste carneum ab iiiiiio
. . *0
Deum esse ait, atque ita corpus visibile et palpa, (99; ,
bile, quod in ullimis diebus ex muliere genituro est
'
ct paulatim faclis bumano alimento accessionibus
crevit, non aliud esse putat quam illud quod ante D \ ,
creata cuncta cxsistebat, qaod hominem caeterasque * ,
, \
res tam visibiles qoara invisibiles condidit, quod
, \ \
el defaligationem sentit et in animi tristitia morlis
, \
experimentura capit. Nescio autem quomodo sapiens
. ,
iate, cum coelum, terra cunctaque alia admiranda
, \ , \
in rerum creatione condita gunl, nibil laboris eo ,
rum factorem subiisse leslelur, cum aulcm e Judaea
7 1
Joan. , 5.
(92) Quae gemicirculis includuntur corr. add.

(93* Corr. * .
(94) Corr. .
(95) Gorr. .
(96) Corr. .
197) Corr. .
^ (98) In Vat. ced. erat .

Corr. autem emendavit , et in marginc eadem veteri manu scribilur . \ ,
iil scnsus sil, lam quam co io loco
legi possc.
(99)Con. .
1181
1182
, 6 \ in Galilaeam i v i l , ipsum in labore fuisse d i c a l ; et

, \
Israelilis quidcm pctram in stagna aquarum con
verlis&e, eumdem vero a Saraarilana muliere aqua3
, - potum postulasse; ct qui per quadraginta annos
\ ,
cceleslem cibum l o l tantisque Judaeonim myriadi ,
bus profundens, non defatigatus fuit, illum ipsum
,
spe cibi, qui uon aderat, ad ficum cucurrisse. IIa?e
. '
cum sil ulriusque panis circa fidem scnlenlia,
, * prudens cordatusque audilor scciun ipse judicct
.
uter fidei specie sil inlidelis.

XXVH. Scd nos afficmare ait eom qui cruciQxus
, tb ,
fuit in sua ipsius natura n i l divinum babujsse,
. nec illud ipsuni quod potissimura esl, nempe spi .
ritum. Sed adversus banc calumniam pelita ex
, negalione defensio in promplu cst. Si cnim Apol *
liixiris spirilum mentem esse pulat, nullus Cbri , * .
slianorum dicit bominem Deo couteinperalum, mcdia
sui parle bominem esse, scd integrum homineui
, , , adjtinctum fuisse divinac virtuti. Quibusmnque
\
igitur quis hominis parles nominibus appellare
, kr ,
voluerit, sive menlcm, sWe spirilum, sivecor; hxc
,
\,
enim tria dc principali hominis parle dicunlur;
. (1), , ,
(I) .
,
,
, .
, C
. ,
,
.
. - ; \
,
(3) ,
(4) .
, ,
. *
(5) ,
( [6] ,
) .
,
7t
nenipe, Cor mundum crea in me, Deus ,

et, lnielligen* gubernacula possidebitet,
Nemo scit qum
sunt hominis, nisi tpirilus gui in ipso est " ; certe
quidem, nec sine spirilu,

corde per obumbralionem
perventuro Spiriliis sancli
Ad nos ilaque convicium
nec sine mente, nec sine

virlulis Altissimi ct suChristum fuissc dicimus.
non respicit, ac si horoi-
nem illum spirilu, boc est mente, destitutum iuisso

diccremus; sed ad illum ipsuni convicii auclorem,
qui injuriis quibus ipse merito aflicicndus esscl
nos impelit. Qui enim inentem spirilum vorans,
mentem non babere Cbrislum bominem dicit, ille
ipse Dominum non baberc spiriltim adslruil. Sed
quale nobis praeierea inlendil crimen ? A i i il!c i n i que agere nos, qui hoc dicamus; nempe quod
praeler suam ipsius naluraro bomo ille aliud quiddaoi majus habuit, babitantem scilicet in ipso cliviitalem. Si aqtem boc nobis crimini dalur, accusalionem non refugimus, una cum Apostolo r c j c c i .
Ab illo enim talia edocti credimus Christum, cum
Dei forma secunduro id quod mcnte percipitur
. ^ esset, in servi forma secundum id quod extcrius

apparcbat factum fuisse. Quod si divina forma ex, ,
ccllentior cst servili persona, profecio quod exle , rius apparebat nequaquam aequalis erai dignitaits
> .
cora eo quod intus lalcbat. Quod igitur sccundimi

carncm conspiciebalur, et cum hominibus conver

sabaiur, in scipso aliquid scinetipso praestaniiiis

, , '
babuit, quod tamcn scriptor nosler crimcn advcrsus
.
fidein csse fiugit. Atqui eliam in ipso ait Aposlo- , ,
Ius
inhabitare omnem plenitudinem
divinitads
eupux
T i
* Psal. i , 12.
" Prov. i , 5 .
I Cor. n , 11. Coloss. n , 9 .
( I ) Itacorr., malein lexlu Val. cod. .

<2)
. . \
<3) Corr. .
C o r r . .
(>) lla corr., inale antea .

(()) Qu.c semiciitulis includunlur addita simt a
concctorc.
1184
S. GilECORll NYSSENl
1183
corporaliter. Qulaulem in ipso dicit, non dimidium, . ,

eed inlegrum subjectum significalione complectilur. , (7).
Si igitur humanum corpus est, in quo diviniias "' ,
habitavit, corpus aulem non esl inaninium; ac prae-
terca bumanac tanlum anima? proprium est liabere , ,

.
partem inlelligentem et raiionalera; si enim Iiaec ,
a!) hoinine sejungatur, quemadmodum saipe dixt- , -rfj
mus, quod remanet bruiorum est: ergo non nos (8),
, *
egregius isie, sed Aposiolum potius maledictis i n cessil; imo vero Joannem ipsum clarc dicenlem, . * , \
Verbum caro factum est, et habilavit in
nobis .
. \ (9) , ([10]
Non enim in aliqua nostri parte dixil", sed omnia ) . *
pariler qnae in bumana intelliguntur natura plurali
, \ ,
voce signiGcavil; ei Vcrbum quidem prius a carne ,
separavit, dcinde vero eidem univil. Nam Verbum
. ' *
in semciipso eral, el apud Deuin erat, et quod ,
Dcus erat, boc ct Verbum eral, nam et hoc Deus
.
erat. Sed quando in propria venil, et in lencbris luxit, tuoc Verbum caro factum esl, propria r i r tuie in Yirginis utero caro faclum. Cesset itaquc noLis conviciari, ne sanctos eisdem contumdiis
involvat.
\, *
XXVIII. Porro pretermissls iis quae hic ab Apollinaii inicrjecta sunl, quibus lncamalionis mysle-
riuin inflcias ire dlos censet qui eadem ac ipse non ,
sentiunt, unam tantum earum rerum quas in accu- . \ , ,
gaiionis aestu ad conflanduin nobis caluniniam pro- ,

,
fert commemorabo. Ait enim, Not nisi ejut dicla ,
7t
approbemus,
necesu
esse ul dicamus Christum nec
* (11) ,
creaturam fuiae, neque etiam ejusdem ac Deum generis esse . Alqui Chrislum anlequam in terra nasce- C * , , \ \
retur jam fuisse faiemur, si modo ejus carnem
,
tcrreslris nalurss atque conslitutionis esse non
dubitaiur; ejusdem autem eum generis ac Deuui , , \
esse, absit ut dicamus: nerao Cbristianorum adeo . *
huniilia el a divina majestale aliena verba coniin- (12) .
xeril, ut qui revera Deus est, ejusdem cum Deo \
,
generis, scu cognalum Deo, et non verum Deum
esse pradicel. Nec Eunomius ipse ab hac tua de \ \ ,
Doinino voce usurpanda abborreret: nam et ille , *
veram in Gbrislo divinitatem negans, cognalum eo , \ (13), *
, \ *
modo ipsum Deo esse diceret, quemadmodum "
concorporales et comparticipes Christi Qunt, qui ,
ejus (idem ampleclunlur; non quod illud idem sint, ,
dnte terrenam
tuam
nativitatem, nec ante omnem
11
quod Dominus est, sed quod illi communicent, et ^ * ,

,
unum idemque cum eo cujus parlicipes sunt nomen
\ . , \,
obtineant: ita ut dum nobis crimiiii vertit quod

;

ea non dicamus quas apud omnes verae fldei cullo , \ , Dpbr
rcs in confesso sunl, eo ipso sententiam nostram
piam esse nullique reprchensioni obnoxiam conflr- (14) (15) . Oi
,
mat. Deinde u l carnem esse diviniialem probet,
.
baec eliam superius dictis addil: Quis enim, inquit,
T
* Joan. i , 14.
T T
Epbes. n , 6 .
(7) Lftge, .
(8) Corr. .
(9) Corr. a r l . add.
(10) Quae semicirculis includunlur corr. roanu
sunt addita.
(11) Corr. .
(12) Corr. .
(13) Corr. .
(14) Corr. .
(15) l n Vat. cod. male interpungitur post verba
illa . Vide tamen an lectio quam hdm
codtix bic exbibet antiqua sit, an potius librarioroe
oscilanlia omissa sint alia quaedam verba, q r a *
Vulg. cdit. et apud LXX inlerpr. kguolur.
1185
118
6 } \ , 6 - sanclus nativitate ? Perinde ac si, quod apud Jerc

miam scriptum est, ignoraret, dc quo dicit Donii, \ ,
nus, Priutquam te formarem, ex utero sanctificavi
\ ,
f e " . Non modo enim a nativilate, sod et antc

natWitatem illuin sanclitaie praeditum fuissc

. * \
Scripturae tesiimonio comprobalur. Quin ei infans
; ,
j l l e q u i i n matris utero exsultavit, qui salulalionem
, \ ,
matris Domini cum laeliiia snscepil , ipse quoque

a itaiivilale sancttis exslilit, quemadmodum angdi ,
cus sermo de ipso dcclarat his verbis: Spiritu
,
sancto replebilur adhue ex utero malris su<v *.
\ ^,
Sed et illud diclis modo relatis subjungit: Qui$

7
"
sapien$, nisi doctus fueril ? At nos Dei sapieiitiam,
' , (16)
quae Cbristus est, non ab alio quopiam edoclani
> , \
fuisse, scd alios docendi polesiale praeditam essc
* diciinus; eam vero carnis nostrae portOncm, quae
divinae Sapienliae unita est, sapienfiae bonum pcr
. ,
,
participationem suscepisse non dubitamus, Evan ;

gelii auctoritale freii, baec dc Jesu narranlis, Jesus

aulem proficiebal cetate, el sapientia et
gralia* .
;
Nain veluti in nostro corpore paulalim factum i n \ \ > (17) ,
cremenium cibi opera ad nalurse perfertiQnem pro# ; '
, cedil, iia et in anima exercilaiione Ot ul qui sapienliae sludio tenentur, ad apicem cjus fasiigium, , \
que progrediantur. Qui$, inquit ex potestale, qute
(18> , \
Dei sunt operatur? Quomodo puerilibusargumentis
, \
ineflabilem Domini magnitudinem deprimit? Nam
\ , "
ex poiestate quae Dei sunt facere, eoruin quoque
,
boininum est qui divina virtute digni babili eunt.

1
. " * Q cujusmodi erat Elias, qui pro arbilrio cadere ho \

ininibus alque cessare fecil pluviam, qui ignem
.
iinmisit in bosles, et in vase fictili farinam mira
gricolatione mulliplicavit, qui scatere fecit oleum in lecylbo et afflaiu viiam mortuo largiius est, et
quolquot alia de ipso in sacris paginis narranlur . Quamobrem nibil supra bominem, si quis Dei potestaie praeditus, aliquod miraculum ex divina virtute operetur; eed illud vere supra bomhiem, ut
quis sit ipsamct prima canerisque aliis superior poleslas. Quod quidem cum a nobis turo ab aliis
omnibas, qui in veritate verbutn Dei suscipiunt, de Christo Doinino creditur.
XXIX. Porro cum obscuram et incomprebensi , - bilem quain adjungit dislinctionem mininte deceat
, - nos accuralius confutare, illam doclorum judicio
. , examinandam relinquemus Quid enim sibi vult
illud,
Ditlinguent
carnem;
exaquam
quidem operalionem
seeundum
secundum ipiritum ? Quod
" ,
,
- D dictum hisce Evangelii verbis subjunxil,
/tai. Ef ^ , \ ,
, \ \
(19) " , \, &
,
,
' , \*,
,
, .
fap (20) \
, \ 4
f e
Jer. i , 5 . " L u c . i , 41.

J o a n . v , 17.
ibid. 1&.
1,1
meu* utque tnodo operatur,
Si
quis ptultorum cogilatis patrocinium praebere potis est, huic astipuletur sermoni et dicat qito
gensu allatis modo dictis similia ilerum addal,
quac ad verbum ila se babent, Qui quidem, inquit,
in
pole$late runus
ctionem operationii
non omna
ccqualilutcm
ttcundum
titificavit,
ud
obiintt, et
diilm-
carnem, qua, inquit,
nonnullot,
quo$
voluil.
Nos enim eimpiicem et obvium ex divina Scriplura
Luc. n , 52.
( I G ) C o r r ]} .
( 1 7 ) C o r r . .
( 1 8 ) Ua corr.; aulca, . Saccr laineii
Paler
et ego operor " .
I I I Reg. xvn, 11, sqq.; IV Reg. i , 10 sqq.
tcxlus habel, .
(19) Videlur bic legcndiim, .
(20) Ita corr.; prius crat, .
37
S. GREGOMI
NYSSENI
Iftf
sensum desumenlcs, ita de ejus dictis stamimus,

ut cuni Dominum in haec verba loquentem audii m i s , Pater suscitat morluot ei vivificat, et FUius,
quo* vult vivificat, baec non ila accipiamus, ac si
aliifui a vivificanle volunlate rejieianlur, sed quoniam omnia quae Patris sutit, Filii quoque esse
accepimus el credimus, ideo et Patris voluntaiem,
tanquam illorum omnium unum, in Filio conspicimus. Si igitur in Filio Pairis voluntas est,
Patcr autem, queniadmodum ait Apostolus , Omnes vuli salvos fieri, et ad agnitionem verilatis venire; profecio qui euncla Palris possidet tolumque
in se ipso Palrera habet, omnino una cum caeleris
Palris sui bonis, in seipso salvandi eliam voluntatcm babet. Si ilaque hac perfecta voluntate non
(21) '
, *0
, ,
;,
' ;
\ ,
\ , ,
. (22)
* ,
, ,

, \
, ^
, ! .
,
carel, manifestum prorsus esl, eos omues quos ^
,
Pater viviGcari vult, ipsum quoque vivificare et
, ', bcneiica i n hoiuines volunlatc Paire inferiorem
non esse, ut Apollinarig cettset, dum ait, non , (25).
omncs, sed aliquos lanliim salvari voluissc. Ne- ,
que enim divina voluntas in causa esl, cur alii * (44)
salvenlur, alii vero pereant, alioquin ad illam vo- *
,
lunialem, lanquam ad causam, horum perditio
. .
referenda essel; sed ex libera voluntale euseipienlium verbum Dei, alios salvari, alios per- , '
ire contingit. A l iste argumentalionibits suis baec , (25). \ ,
insuper addit, Nemo pro arbitrio suo mortuus e$t, , ,

aui resurrexit. Idque ubi dixit, illud Evangelii ' ' (26)
.
slaiim profert, Nemo tollit animam meam me; ,
poUstatem habeo ponendi eam, et potestatem habeo r (27) , ;
.
w*
.
..
.
1
* . \
.
iterum sumendi eam
Eoquam animam, rationa
, \ xbv
lemne, an irralionalem bic intelligere debeamus,
, \ ,
ex bis quacsierim qui animam menlis expcrtem Deo
; copuianl. Si ratione carenlero dicant, in Christo
\, ,
jumentum dicenl csse, non bominem ; sin ralionalem, quid aliud putant esse rationem quam menti* .
, \ * -
agitalionera, seu cogitalionem ? Nam ratio non
est vox obscura aut significaiione vacua, sedmen- , \ .
, *
lis motus inilium est ac fundamentum rationis.
; "
Quare qui ratioiialem animam dicit, eam qnoque
, ' \ cogitaiionis compolem fatetur; cogitatio aulem
ev
mentis est molus et operatio. Quomodo autem ry , ,

mens quae non aderat, opcrationes suas edidisset,
,
si Dornini animam menle destitutaia fuisse aifir \ ,
inaverit? ltaque si Dominus animam habet quam pro suo arbitrio et guroit et ponit, eamque noa
e pecudum genere et irrationalem, sed conditionis bumana? faietur esse; necessario conseqaUur t n manam animam a Christo assumpiam mente praeditam exslidsse.
e
^Joan. v, 2 1 . I Tiraotb. , 4% Joan. x, 18.
(21) Licet in Vat. cod. ait,

, quo pacio vcrtendum essel,
Nos enim, e l c , secus ac Apollinaris censuii, ita
staiuimus, ut cum, etc. : nos tamen einendandum
esse pntavimus, \
, cum isla lectio plamor atque commodior altei*a videatur.
(22) Ita corr.; arrtea, .
(25) Gorr. .
(24) Ita corr.; antea .
|25) Corr. \ .
(26) Corr. \ .
(27) isla Nysseni verba usque ad finem huji

capitis, nonnullis resectis vel rautalis,t<r sot
inseniil Eutbyroius Zigabcnus loco superius indicato pag. 527, vers. Ab istit ergo. In cod. aoter^.
Vat. legitur, , , ;
, eic. Corr. poslrcma baec vcrba
emcndanda esse censuit hoc pacto,
, quam leclionem sequiiur etiam Eutbymias,
ac praeierea pro , babet recte . Lcgit
enim *
, elc.
Us9
\ \ - X X X . ca quic de grano dicil, quod mo - riendo ita demum cum sui muliiplicatione reptil, lulat , quandoqnidem pro nobis faciunl nostrain ! , . que firmant sentenliam, lubens praterco. Qtiid
, \ cnim est moricns granum, el sua qua resurgit
; spica acervum granoruni in seipso simul susci - tans? Non arbitror quempiam usque adeo ignarum
, \ - divinorura dogmaium esse, ut in humanitate pas (28) . , sionis mysterium adimplelum fuisse non videat.
%\ , \ , Hujus autem assertiotiis veritas inde oslendilur,
. quod nos commoriamur cum ipso, el consepeliamur
- et simul rcsnrgamus. Nam ea qu;c ejusdcm generis
sunt, facile cst volentibus i m i i a r i ; iis vcro quo,
, \ \ longe supereminenl, v i i ac ne vix quidem ea qua
inferioris sunl nalure assimilari possunt. Quain,
. , brem si caro est quae morlem sustinuit, nobis
, ; \ ,
fcliam qui in carue vivimus, facilius utique erit
\ , ,
morte morleiu imitari. Sin vero divinitas mortua
, ' est, quomodo comraoriemur diviuilati qui carnci
, \
smmis? Caro oha cum carne morilur, ct una cum
* (29) \
carnc resargit. Si autem divinitas, ut Apollinaris
, \ , . vult, id passa sit, aliae divinitates inquirere oporiet,
; ,
quae una cum divinitate morianlur et resurganl:
\ , (30); - nam sicut Cbrislus mortuus esi et resurrexit, sic
, , \ ,
et nos, inquit Apostolus . Quid nos secuiidum
' ' . naturam nostram sumus? Divinane poteniia, an
* , ,
sanguis et caro, ut Scriptura dicit? Quamobrcm
.
communicavit nobis, nostri causa, carne ct sangtii
ne, qui proplcr nos similis nobis factus esl. Qnod
, . ^ ergo nos sumus secundum essentiam, id eiiam crat
is qui pro nobis morluus est, cujus imitalio nobis
, ; \ qttt ejusdem ac ipse generis sumus, proponiitir,
, , '
Porro impietatem opinionis quae mortalem esse
[ divinilatem asscrit, id quod nobis ipsis itsu evenit,
; clare demonsirat. Quid enim est illud quod in
, \ \
communi bominum morte occidil alque corrum (51) . pitur? Nonne caro quidem in lerram resolviiur;
, , *
mens antem cum anima permanet, neque in cor , .
poris dissolulione, quantum ad essenliam pertinel,

hjedilur? Huic autem rei argumento est quod eo \ , - rum qui adhuc in terris exstabani dives illc memi ) nit, precaturque Abraham pro bis qui sibi generc
(52); [(55)
conjuncti erant. Profeclo amentiae iwmio ascripse ], ;
rit quod aliquam propinquorum et necessariorum
\ , curara gerat, postquam de rebus suis actum ease
\ *
cognovit. Si igitur mens nostra citra detrimen , , \ ' tom ullum, aul roiitationem, post mortem qiioquc
, \ (54) permanet, quomodo consentaneum esl tripartktim
; illum Apollinaris Deum carnis mo^tem oppeliisse?
, , Quoiiaro pacto mortuus est, vel e x morte disso& .
luiionem est paesus ? Neminem enim prorsus latet.
raortem
esse uiutuam anima? et corporis separalionem; ipsa anteui anima tt mcns, qaomodo a
8 7
Joan.
xii,
24.
1 Cor.
xv;
1 T b e s e . iv, 14.
( 2 8 ) C o r r . , anlea erat,
.
( 2 9 ) E t hunc locum usque ad fiiiem bujus capi l i s , cruibusdam Umen resectis, Eutbymios rerert
p a g . 5 2 9 , in line.
iZO)
S e c u i i sumus corr.
emendationero,
Eutby-
mio quoque probaiam; nam in taxlu est .

(31) Corr. .
(32) Corr. .
(35) Verbauncinis inclusa corr. supplcvii.
(34) Corr. \ ev .
H9I
S. GREGOail NYSSENI
1192
semclipsa disjungitur, ut ct Spsa mortem euscipiat? Si igitur anima noslra roorlis capai 0 0
esi, quomodo mortem recipere possU, dicani illi qui Cbristura in plures dissecant parles.
X X X I . Sed tnrbantur, inquit, infidelium pertur- (35; ,
, batione. Adversus nos contumeliis ulilur, turbalos . :, \
infidcles nos vocans qui cvangelica illa verba citra
examen accipimus, Si potsibile e$t, Iranseat me , .
caliz iste ; verumtamen non mea, sed tua voluntas , *
fiat
His auiem sua propria adjungit verba, quae ,
iia se habent: Et non recordanlur, ail, voluntatem .
lianc non, sicul ipsi putant, terreni hominis propriam ,
\,
dictam fuisse, sed Dei, qui de coelo descendit. Quis- ,
nam lale commentum unquam protulii?Non homm ,

aliqucm dico qui ob bxresim dainuati fuere, sed .
nec ipsuin falsitalis atûe mendacii patrem aliquid ; \ adinvenire posse arbitror, quod alrociorem bis, * '
quae Apollinaris prolulil blaspberaiam prae se ferat. \
Putasne, quae loquilur noslrum ea scriptorem in- .
lclligere ? Deus, qui e COBIO descendil, propriain d i - ;
vinitaiis volunlalera circumscribit, el non vult
, \
effici, quod illa vult. Ergo diversae sunt Patris et
, .
Filii voluntaies. Quomodo ergo eril communis in
\ . \
uiroque voluntas? Quo paclo eamdem esse na ' ; *
turam ex voluntalum diversitate demonstrari
poieril? Necesse enim prorsus est volunlalem
;
congruere nalurae, sicut alicubi Dominus ait,
, ,
Non poiest arbor bona malot fruclu$, neque ar
,
bor mala bono* fructut facere. Nalura? aulem

fruclus esl volunlatis proposilum, ita u l bonae qui- * ,
dem bonum, malue vero sil malum. Si itaqtio
(56) , .
diversus i n Palre ct Filio voluntaiis esl fructus,
\ (57) \
necessario diversam esse. ulriusque naturam con, lilentur. Cur igitur oppugnatur Arius?Cur adEu-C (58).
nomiuin non acceduut, qui Patris ei Fiiii naluram
"; * ;
dividens, simul cum natura volunlalem dividit, et
\ ,
cx eo polissimum eoramdem euWanliaediversilalem
(59) ,
astruit, quia dum inferiorem subjecturaque, nempe
,
Filium, a praelato cunctaque excellente, boc est

Paire, separat, ipsam quoque divinilatig rationem
.
simul discerpil?
11. Sed quod ab eo dictum est iterum repe ' .
lamus. iVon recordantur, ait, voluntatem hanc non,
(40), \,
sicut ipsi putant, terreni hominis propriam diciMtn , ,
fuiste, sed Dei qui de cotlo descendit. De quanam
,
voluniate scriplor nosler loquitur ? De ea profecto

. \ ; ^0
quam Dominus Aeri non vult, dum ad Palrem ait,
(4!) ,
J V O I I tnea voluntas, std tua
fiat Intelligitne in ' , ,
qualem suus sermo contradiclionem incidal ? Ap- .
propinquat passio, et proditor curo armatorura
(42) ; ,
multiludine propemodum imminel, tumque hujus- (45)
modi precaiio fit. Qui ila deprecatur, homone est, , .
1
Luc. X X I I , 42.
Mailh. vn, 18.
* Luc. x x n ,
(55) Gapul boc com sequenti, inteprum reiertur

iiiler Palrum lestimonia de duplici in Cbrislo voJuittale, ab apostolica sede ad sextam generalem
eynod. transinissa, in cujus aclione decima reciiantur, el ad patriarchii Constanlinopolitani cod.
conferuntur.
(56) lia in cditis. Vat. vero cod. legit .
(37) Corr. \ .
42.
(38) Corr.
.
(39) Corr.
(40) Sexta
(4!) Sexta
(42) Sexla
et ad inarg.
(43) Corr.
. Sexla synod. . Ita et sexta synod..

synod. \ , ut supra.
synod. non habet adv. .
synod. ,
.
.
*193
ADÊRSUS APOLLINAREM.
llfll
, ; (44) an Deus? Si Deum esse qui dcprecalur cxislima,

,
parcm in ipso imbecillitalem alquc in hominibus
. ,
conspicit. Quomodo igilur erit Deus, qui nullum
, c i se ipeo bonuni babet, scd supcrno auxilio indi; \
get? Deinde quomodo diviniias propriam volunta ; , tem reprobat? Bonumne eral, an raalum, quod
(45); , volebat?Si enim bonum, curad exilum perduciiur
(46) ;JEl , [(47)
quod volebat ? Si vero malum, quxnam cum malo d i ] ; ' ,
vioitali conjunclio iniercedit?Sed, quod anteadixi,
(48)
non animadvertit auclor iu conlrarium ac inlendit
.
scnsura sermonem suum converli. Quippe si Uni , , genili Dei vox est, quae dicit : Non mea voluntas
, \ , \ - fiaty sed tua, sermo isle contrarietaie quadam sera
(49), \
per in seipsum veriiluret nullateaus sibi constai.
. (50) - Qui enim non vult propriam voluatatem ficri, bo .
, (51) , ipsum vult omnino, ut quod vult id nequaquam
.
Gat. Quomodo ergo effectum sortielur precatio d i , cenlis: Hoc volo, ut quod volo nou fiat? Sane circa
; - conlrarium prorsus ei quod intcndil prccatio ver~
(52) , * sabitur, et circa ulrumque haesilabit qui bujusmodi
. " preces exaudit. Quidquid cnini feceril, seinper pre
, - canlis volunlali contrarius erit eveutus. Faciei vo . (53)
luntaicm oranlis? Sed bic orat ul miniine Gai qut>A
; ' vult. Non faciet quod vull? Sed qui oral, sibi vult
(54). (55) ;
fieri quod non v u l i ; ila ut quocunque modo, et
(56), * quocunque scnsu accipiatur, nunquam ejus sensus
conslabil, cum eibimet rcpugnet, el a seineiipso
, , \
deslrualur. Porro pcrplexain adeo sermonis bujus
' . ambiguitalem explicare tanturamodo poterii vcra
, Q myslerii confessio, quod nenipe passionem quidem
formidare, bunianae imbecillilatis esi, sicul eliaia
, ^
, \, ait Dominus, spiriium promptum esse dicens *,
\ ,
carium autem infirmam; sufferre vero eamdem ex
dispensatione passionem, divini cousilii atque vir
}\ - lulis esl. Quoniam igilur alia est huroana volanlas,
(57) , \
\ \ . alia vero divina; qui proprias sibi fecit infirmi (58), \ , - tales nostras, loquilur quidem ul homo quac infir (59) , ; , milali congruunl; subjungit vero posteriora verba
quibus gublimein Deoque dignam voluntatem po (60) ,
* tius quam buraanam, propter salutem hominum
, \ - ratam haberi vult. Nam cum dixit, iVon roea, bumanam bis verbis signiflcavit; cum aulem sub
f
Maltb. , 4 1 .
(44) Corr. , et mox, .
(50) lla corr. et synod. sexta ; male in textu cod.

(45) Corr. .
Vat. ^.
(51) Et bic secuti sumus anliqui corr. et sexlac
(46) Corr. , u l supra. Haec lamen verba
desunt quidem in vulgalo sexuesynod. Grseco textu; syDod. leciionera; nam in Vat. cod. lextu esl
.
sed habentur in Lalina veteri versionc.
(52) Ua corr. et sexta synod.; sed in Vat. cod.
(47) Quac semicirculis includuntur addita sunt a
texlu legitur, .
corr. ei reperiunlor quoque in sexta synod.
(53) Corr. ; sexla synod.
(48) Veius sexlffi synod. Latinus inlerpr. vertit:
Sed quod dtxt, qui$ non intelliyit, quod in contrarium .
(54) l n sexta synod. .
circumvertil illum sermonem ? ac si Graece e&eet,
(55) Corr. el sexta synod. .
, etc; sed ejusdem synod. textus Grac(56) In sexta syood. legiiur .
cus cuai Val. cod. leclione concordat.
(57) l n sextasynod. 6.
(49) In lexlu Vat. cod. legitur, \ \
(58) Gorr. , ka etsexta synon.
. Corr. einendavil,
(59) ^
\ , et in mara;.
. Haec recitat S. Joannes Damascenus lib. De
add. . . Nobis buic postremaB similem leclionem, quae in sexta etiam synod. exbi- duab. volunt., cap. 35, opp. tom. 1, pag. 548, sq^
(60) . Damasc. .
betur, uipuia clariorem, sequi visum est.
38
PATBOL. G R . X L V .
S. GREGORH ISYSSENf
im
iunxit, Tua, conjunclionem divinitati suae cnm

Patte tlenolavil, in qua nulla est volontatis differenlia ob commiinionem naturse; nam cum Patris
volunlaiem dixit, Filii quoque volunlalem deaigna*
vit. H*c aolem est oranes homines velle salvo
fieri et ad eogniuonem verttalfe v e n i r e q u o d
aliter fieri non poterat, nisi morte absorpia, quae
ad vilain pervenire praepediebat. Humilia aulem
bmnari formidiBs verba atque affectiones sibt
asciscil Doniinus, ut oslendat vere in seipso volunlatem nostram babuisse, ex affectionum commtintone humanam in se ualuram esse confirmans.
,
. , (C1) *
. \ ,
, (62)
,
(63)
, \ .
,
*
, (G4)
. (65)
\ , \
, (66)
.
XXXIII. Atqmi, ait Apollinaris, lerreni hominh

ncn , sicul ipsi putttnt, quod in ejus unione aaKuniptum fuertt, sed Dei, qui de coelo descendk.
)n bisautetn verbis eloculionis defeelus ct obscuritas eflicil ui qui nuda verba attendit, aucloris
itientem aon assequatur, nisi quod sermonis conftwione. ejus scnsus ex toio non occoltalur. Non
$unt terreni homims, inquit, voces illcequce humana*
pQnionesexprimunt, sed Deiquideeoclo descendit. Ex
bis quat batlenus diximus, patet Apollinarem in
id uanm inlendere, u( sciltect divinilalem pas~
sibilem esse demonslrel. Mox loculioms absurdilate menti suae aensa confundil; nam postquam
4ixU, Dii quidtcash detcendit, statim subdit, Quod
t ejus unionem auumptum fuerat. Qtis verba non
nemo clariori sensu reddens dixerit,Non erat bomo C
qui loqucbatur, sed Deus per bominemloquebalur,
qui in sui ipaius unionem quod apptrebat assumpseral. Undenam igitur asstimplus fuil liomo ille?
Ex LerraTNegat. A l s i in coelis exslitit, cxhominibus non est. Superesl iidqae ut nullo e i loco adveuissedicat; qtia ctira asscrtione simul astruitur,
opinione laalummodo, non veriiate exstiiisse qnod
apparebat: quod enim ex nullo loco esl, id nee
prorsus exsistit. Atqui ex hisquas subjungit verbis,
boininem illuoi e cook> descendisse dicit. Et sane
inlerra exstilii Maria, et ia lerra spelunca cxstitit,
lerrenmn et pratscpe. Quomodo ergo hie bominem
e coclo in terrara deducil? Nara eum
omnis
Striptura faieatur Virginem, parlum, carnero,
, \ ,
, ,
, .
, \
; .
(67) ,
(68)
. , \,
,
.
,
. (69) ' . ,
, >
.
*
(70) ,
,
, . (71)
; ; .
, (72) . , ,
, , . ' . ,
.
\ , ,
. \ (73)
\ ; , , ,
, , , fascias, ubera, praesepe omnemqae apparaluiii
, , bumanum; bic omuibus istis rejeclis, alium nobis
^ \
confingil buminem cujusvis originis experlem aal .
laque aflmitale cuni natura nostra eonjuaclum.
' {^
XXXIV. Porro coovicia illa qua suis sermonibus inseril, ratus dogmatis sui falsiialero vcrilati
,
v r < v
9 1
1 Timoih. i i 4.
f
(61 \ Corr. , et niox, .

(tJS) In sexla synod. \ .
(63) In scxla synod. .
(64) lia corr. legit. lia et sexia synod., qnae taroen pro hal>cl (..
Val. aulcm cod. anlea erat, .
(65) In sexla synod. , ei mox,
.
^66) Corr. , aique ila legisse vidclur ve-
taa tynod. sexla? inferp. Keel in vulgatia ejaedem

exemplaribue sil .
(67) lia corr.; antea .
(68) Gorr. .
(69) Corr. .
(70) Ita corr.;aiilea legebator, .
(71) lta corr.; in cod. eei, .
(72) Legendtini videior .
(73) Corr. .
HM
4198
, - per ea praepollere posse, per qua? nos malediciis

(74), acrius impctit, conlcmnenda esse arbilror cuiquc
, \ sana mente praedito, ac leclorum judicio relinquen , dum, quinam vere apostolicam lidera adulterent:
,
nosne qui j u i t a Pauli verba cognovimus quidem
, secundum carnem Chrisium, mmc vero jam non
,
cognoscimus, an iste, qui seniper tum ante lutn
, \
post dispensationem quae bumana? nalurse assum (75) ptione facia est, Deum carne praedilum a sc confi '
cium praedicat. Addil autein his quae modo dixil,
, ' Judaeorum adxersus Chrislurn blaspbemiam, qua
ipsum voracem hominem el vini potalorem voca ,
bant, aitque haec necessario esse de homiue d i \ (76).
cenda. Ecquis igilur homo ille cst cui ab Judaeis
\ \ ; , ; ' polus cibique aviditas exprobralur? Cibone, poiu9V
, , ^ qwe utebatur, an secus? Atqtil si non ulebalur,

inanis ille et simulata species erat; sin autem ute. " ! balur, terrenus ulique erat cibus ille alque potus,
! quero capiebat; quod autein coelcsie est, lerreni
, rebus non alitur. rairam absurdarum rerum re (77). \ pugnanliam t U i circa uiiam earademque rem i n
, - contrarios errores delabiiurl Modo quidem asserit
. - oui, quicorpore praedilus apparebat,praestaniiorem
\ , bumana exslitisse natura. Mox vero eumdem ho
, \ minibus iufcriorem exhibet, ac poliorc sui parte
, ' molilatani. Cuncta enim quse in nobis sunt, mene
^ , dignitaleprayellil, cujus expertem esse carnem, i u
' . qua Deus manifeslaius est, asserit; idque niuliie
, deinceps conalibus palain astruit, in quibus modo.
' , - g ne quis slulta atque inepla accurate discutere su \
pervacaneum cxistimel, quae ab ipso dicta sunt
. breviler percurrcnius. Rursns enira magna injuria, , ' rum copia soam gcripiionem referciens, lalem
' ' adversus nos sermooem in medium profert, ut i m pie eos senlire dicat qui unum idemque esse aiunt,
. \
, \ carnis uniiionem et hominis susceptionem. Ego
, aulem eisi rusticius loqui videar,veritatem noa abs\ , \ , \ , \ , \ condam neutrum nempe eorum quse modo dicta
sunt nostrae lingu idiotismo exacte coroprobari.
, \ , (78)
Quid enira diflerant carnis unilio et hominis sus . ,
, (79), ceptio , haud ita i n proclivi esl verbis explicare,
. " quandoquidem multifariam variisque in rebus unio
, , \ , \ consideratur, in numero ecilicei, in specie, in natura, in inatitulis, i n doclrinis, in malitiae vel v i r , \ ,
, (80), (81) D luiis proprielalibut, et erga alterutram sludus. I n terpretum jtaque expucatione nobis opus est, ut i n . "
telligamus qusenam sit baK carnis unio, eive cum
\ (82) eemelipsa sive cum alio iuita. Hominis eliam eus ,
ceplio quomodo, ex quali, etunde fiat, ac prasterea
.
quomodo, undenam, et quanam ratione boroo
;
sueceptus sit, aeque ac pracedentia nobis ignotum

I I Cor. , 16.
(7i) Corr. .
(75) Corr. .
(76) Locum hunc usque ad illa verba
, laudat Euthymius in lolies laudata Panoplia adver$u$ hctreses parte n , t i t . x m ,
pag. 526, vers. Chritius.
(77) lia corr., antea aulem erat
.
(78) Ila corr.,priae erat :

mala leciio.
(79) llorr. .
(80) Ua corr. antea ^.
(81) Corr., \ .
(82) Corr. \ . El mOX
.
1*99
S . GREGORIiNYSSENt
1200
osi. ti.im fluandiu divinae Scrielura sale coiiditum , \ ; de lioc myslerio sermonem non profcrct, evanidiim
, , ,
exlernae sapienliae salem fidelibus conculcandum
, (83) ;
relinquemus. Ecquisnam evangelislarum carnis
(
imilionem
commemoravil ? Quaenam aposlolica
,
scripla hominis susieplionem bisce quibus ipse u l i , . :
lur verbis nos edocuere ? Quae lex, qui propbelse,
' , ,
quaenam a Deo inspirala Scriplura, quaenam syno */ dica sanclio lalc quid nobis cuslodiendum,comnmilt
. " , GaHerum ex bis duobus verbis, -unilione vidclicet

carnis, cl suscepliooe boininis, unum quidem nobis
(84), \
ascribil, aliud verosui proprium cssedicit; utrum
, \
aulem boruro sibi vindicct, adbuc ambigimus. Nos
.
enim velneulrum eorum verborum usurpomus, vel
utrumque; proplerea quod nulla in re alterum ab allero difierre deprebenditur. Nam et nnitio cum
aliqua re Ol, et susceplio non nisi alicujus rei eusceplio est; ulrumque autem relalionem ad allerum denotat; qui enira suscipil, cum susceplo unilur, c l quod unitur,ulique per susceplionem eopulalor.
XXXV. Sed duas personas, Deuin et a Deo sus-
' ,
ceptum hominem noe dicere illc asserit; se vero
\ (85) ,
haud iia prorsus senlire, quinimo dicere incarnalum fuisse Chrislum, eumque non esse ab ia- ,
,
corporeo diversum, scd unum eumdemque ad
\ (86).
siimliludineni noslrae quam* in carne vmiuus
vilas. Adbuc nugas suas per ea, quac stare ne- .
queunl, nobis edisseril. Garneus ejus Deus sim- *
,
plex nalura esse non potesl; ncroo eaim est qui in
. ' ,
carnc simplicilalem possit conspicari. Quod aulem
\ , , , \
simplex non esl, composilionis expers esse nequil.
A l isle unuua esse dicit, eodem prorsus modo ac \ .
unusquisque noslrum unus cst, qtii ex corpore, ,
iuquil, spirtlu el aniroa eonslaraus. Novum numeri . ' \
, .
genus nunc priiuum addisciinus, unum ea esso
1
"
'
cdocti quae in Iria diversi generis divtdunlur. Sed ^

\\ aliud lempus sermonem de spiritu, qtieoi Apol
linaris confingii, differamus. Nos vero crassiorem
bominis divisionem qua plerique uiuntur edocti, ex
nima inlelligenie et corpore hominem conslilui
fatemur. Qttomodo iiaque dicemus duo unum esse,
cum Aposlolus manifesle duos homines in uiioquoque nostrum observct, dum inqutl, Licet is, qui
foris e i l , no$ttr homo corrumpitur, corpus inlelligens, tamen i$ qui intus est, renovatur de die
in diem " , animim bis verbis subobscure innuens.
Alqui si Ires erant secundum Apollinarem homines,
dtios omnino invisibiles el unum visibilem aiatuieset Apostolus; ila ut quantumvis ille juxta divisiooem nosiram humana nalura etemplo ad fir- ^
mtndam suam uteretur, unum vocans quae duo
sunt, a Paulo nibilomiuus bominem duas in parles
dividenie refelleretur. Quoniam itaque exemplo ex
bumana naiura desutnpto proprium suum dogma
confirmal.boc semel everso, etillud quod de Cbrislo
censet, una prorsus confulalur. Quod autem asse-
^' ,
\ (87).
\
. ,
, \
, , / *
,
,
,
. ' ,
, '
, , , .

, , ^ ,
(88), ,
.
(89)
, \ , \ , \ , (90), -
I I Gor. iv, 16.

(83) Pron. corr. add.
(84) Corr. .
(85) lia cx corr. etnendaiionc; nam in texiu erat
.
(86) El bic coir. eincndalioncm secuti sumus;
anlea enitn eral \ .

(87) Corr. .
(88) Corr. .
(89) Corr.
(90\ Ua corr.; in cod. eninj cst .
ADVEhoUS APOLLINAREM.
02
, , , (91) r i l hujusmodi csl : Quemaamoaum homo unnm quid

, '
esl ex spirilu anima, et corpore constans. Equideni
,
ab Apollinare poslularem ut prius slaluerel,ex quo\ , \
naiu corpore, uudenain sumplo, quandonam con ' dito, et ex quali aniina, rationaline el humaiia, an
* , - irralionali, hoc est belluina, bominem illum com ' , positura esse arbilrelur, el an deinde inditam illi
, fuisse censeal iniellectivam partem quam diversam a
spirilu esse dicit, eainque in nobis quidem menlem,
(92) in Gbristo aulem Denm vocat. Si enim aliquod cce, , , leslis hoininis opiGciumad terreni hominissimilitu\ \ (93) \ dinem repeririprius ab ipso ostensum fuisset, conse \ quentit inde sumpla, adduci forsitan poluissemus ad
' . - fidem fabulae buic ab eodera confictae accommodan, , - dam,novae bujus sapienliae magislerioedocti lerrenum
, - hominuin genus ex anima iolellecto pradita atque
, \
corpore cooslare; aliud vero quoddam coelestiuro
,
bominum geuus esse, quibus ralione carens inest
.
anima, corpus auieiu buiuanum, et Deus loco meo, .
tis commiscelur aniroae, atque corporis cooslilo ,
tioni; e quorum numero bominem illum esse qui in
(94),
lerra apparuit Apollioaris arbilralur. Vcrum cum
, ; , isiud bominum genus nec esse ostendalur, nec re\, ,
vera sit, ac praelerea qui ex Yirgiue natus esi, tan, , . quani nulla i n re natura oostre pariiceps, rejicia ,
tur: absurdum el inconsequens esse arbitror corpus
, quidem vocare quod corpus non est, animam vero bo , , '
minis quae itidera anima non est. Nam si quis eaiu
, , menlepraedilamnonessefalealur, teprorsus neceam
(5$. ,
horainis esse concedet. Cura aulem haec nullaienug
, \ - ^ esse possint,cui bono est triperlita illa hominis d i visio, cujusduae quidem parles essenl bomo, terlia
(95); \
vero pars Deus? Neque enim, ait, in similitudinemho*
* ,
minum factus fuisset, nisi instar hominis mens carnt
'
. prwdita esset. Ego sane, an ille quideni borao per
quem Deus sibi mundum reconciliavit, menle ca ; '
rerel, non dixerim ; illura vero qui baec scribit,
, , ,
menle capliira eo quo scribebal tcmpore fuisse,
.
. quanquam ipse non dicam, ejus tamen scripta clamant. Quomodo in simililudinem. hominis fit qui
;
aliud quid ab hoimnediversum est et a nostra pror, (96) \ ,
sus nalura discrepat ? Nam si ex anima et corpore
\ ;
homo constat, et corpus boc animaque illa in ho~
; ,
mine quem ipse confixit, non reperitur; quomodo
, ,
gimile bomini esse poierit, quod a nostra natura
. '
alienum esl? Sed illum non essc hominem, dicit,
. (97) ,
sed instar hominis, menie desiilnlom, carue prae ; ; ' .
dilum. Hxc sunl q u mihi suadent inenlis non
;
esse compotem qui haec scribit. Quomodo nalura
(98) .
alicui assimilatur, quod ejusdem parllceps non est? Quaenam etiam est mens illa carne precdiia,
quae eidein carni congenita est. et ab ea eeparari non potest semperque talis exsislil? Nunquid
%
eiiam ex alia re sibi simili prorsus derivatur? Neque enim unquam caro gigni
(91) Ua corr., antea .
(92) Corr. .
(93) Corr. , \ .
(94) In lexlu Vat. cod. scribilur
, at marg. cadem, qua roliqiue corr., maou
adnolalur . \ , ui indicarelur otroqoe oiodo
l^gi posse. Nos tamen corrigendum ceosuimus
, ui sob inilium bujus tap. Nysscnus
potest,
nisi
ex carne
loquiiur.
(95) Supplendnm h\c vidrlur , ut
mox subdil. vel , aut aliqnid s mile, Ul
aurloris scnsns coiibiet(96) Corr. .
(97) Corr. .
(98) Parl. corr. add.
;
S. GREGOfUl NTSSEKf
*204
na*caUir,quemadniodura alicubi ait Domiuus, Quvd naturn e$t ex carne, caro . Sed inquiet, Mens
illadeinceps carne pradita esl. Qualem igitur camem inducuscarneprxdiia evadii? Quaejam exsislebal?
Sed
baec non nisi ejusdem
potest; neque enim ex re
generie esse polesi. Qua exsisiebat? Ergo carne praediu dici uoo
non exsisiente denoiuinareiur.
X X X V I . Sed videainus ineviUbitem ejus argu- ' ;

uienlorum vim, quibus nes cogit u l Unigeaitum
, * Deum meniem esse carne pnediiara concedamus. .
Si mens, inquit, carne pradita

non est Domi- , \, ,
nus, tapientia ulique erit* invincibilem proposi- . " !
tionem! AUeruni ex duobus omaino esae Domimim ,
< ensct, vel raeniem carne praeditam, vel sapicntiam : , (99),
, ' ,
proplerea, inquit, necesse esi eum illud eaee, nisi
, . ;
hoc esl, quoniam cum mens carne praedila non
; ;
sil, sapienlia Uaud dubio est, quodcunque bujus
\ ,
modi mens non esl. Quid igilur lapis?Quid scara
,
beus? Quid denique caHera omnla quae eub oculos
\ .
cadunt? Omnino eaim duorum allerun* dabit, vel
, \ ^ ,
eam meutem carne prasditam esse, vel sapientiam.
(1) .
Alqui neque mens, aeque saptenlia aliqutd borum
Corruit
itaque
scripioris
noetri
pfopositio
o.n
OMto & ^ *
est.
, ,
esque ejus machinaiiones dissolulae sunl, cum ip , , ,
siue principii gubvei sione loVa ejus argumenlaiione
(2) .
simul concidenle. Osiensum siquidein non esl baw
\ , \ ' .
duo ita inler se differre, u i si alterum liorum ex \
sislal, alleruai esse non posail, vel conlra, si unum
. ,
non exsisiat, alterum esse omnino- necesee sit. At
, *
nihil obstat quin vel eidem utmmque insit, vel
,
neutrtim, Sed et bsec proposilio quam inifrma sil,
\, . ' .
ex allera qua huic contraria ex parte respondet,'
,
videainua. Si enim lanqttam verum hoc asseritur,
* ,
si non est tnens carnc pf a?dila, aapieniia e r i t ; ve , *
rum quoque erit id quod e conlrario dicltur, nenipe
, \ , \
si sapientia esl, mens carne praedila non erit. A t , ' qu. eaptenliam esee Chrislum, quicitnque fldem
p
*
^
^
_
amplexus esi uliro concedil: ergo juxla sapientis
ptov . ,
bujus assenionem, eumdem Ghristum menlcm carne
. \
praeditam non esse faiebiinur; ita ut ex utrius () ; (4)
que rationibus, quas primo el scundo loco protu- ,
(5).
lit, et ex aliis quaa ad senienliam snam conflrman \ *
dam in praesenii subjungil, Dominum oon esse \ (6),
rneniera carne praeditam scriptor ipse demonstrct. \ , \
Talis est propositio, lalis el assumplio. Ecquid
, , vero ulraque dignum conclusro complectilur ?
. \ Christi ad m$ accestui non fuit adcentui Dei, sed
(7) ;
hominu ortu$. fla?e dicla illi rideant quibus , ;
aliena superbe conlemnere moris est; nos vero
,
c
eorumdem fallaciam et faluilatem lugere opporlunius esse jti(Ticantes, ab eorum prolixiori confutaiione, ne derisores esse videamur, temperamua.
Qiis cnim nequaquam sibi eobxreiilem syUogismi
&
% b
e I v a t
ln,
(8) . , -
,
(9).
*' Joan. U I , &

(99) Corr. .
(1) Corr. , et mox habef .
2) Corr. ,
] Ita corr. anlea \ .
) loxiu Vat. cod. nibil moneuic corr. legitur , sed legendum omniiio esse
cx integro Apollinaris argumenk) quod
K 0
mox eubdil manifesle apparel.

(5) Corr. .
'6) Ita corr., antea .
(7) llacorr., malc aalea .
(8) Ila corr. antea .
(9) Corr. .
1305
1206
, complexum jurc meriio riserit? Ipsa auUwi

, verba eo piorsus ordine quo ille disposuit, bic affe . \ ,
ram, quse ila se habent : Nisi Dominut mens t% , $el carne pncdita, sapienlia e$$et, hominis mentem
\,
Uluminaxs. llac autem in omnibus hominibus re,

perilur. Si autem Iwcttra
sunl, Chri$li ad not
,
occessu* non fuit advenlus Dei, ted honinis trtns.

. \ Atqni Dominum esse sapienliam cunclis metilibus
praecelleiHem nemo pius inficias iverit, sanctorum
, , \ , Patrum et apostolorum diciis ad id credendiini
\ , ,
adJuctus. Diserle namquc Paulus clamat: Faclus
(10) est nobis sapkntia Dto ; e t : Apparuit nobis gra , tia $alu(ari$, erudiens nos ul abnegemus quidem im , pietatem, tancte tero juste extpeclemus beatam

spem . B*c sane Aposlolum loquentcm audivi \ - * mus: fJnigenilum vero Filium qui super omnia, et
, ' (11)
per omnia et in oronibus, menlem esse canie p r a ditam, nec a quopiani sanctorum accepimus, ne (12), que inler verba diviais rebus significaudis accom, \ . - modaia reeensert banc a vera flde alicnam vocum
&, ,
(15) , n o v k a l e sinemus; eo vel muxiiue si ad scopum
(14) ^ ,
novi aujus scriptoris respiciarawe, qui frigido islo

- sui sopbismalis apparalu rejicere quidem vull eam
, . confesiionein quam de Domini sapientia babcmui
- el qua omuem huinanam mcnteni sapienteei effici
(15); , \, , credioms : in ejus vero locuui inducere absurdam
(16) , banc vocum noviutem ut Unigenims mens carne
" , pradiia, non vero sapientia appelletnr. Si entm ,
. (17); inquii, Dominum credamus esse tapkntiam, enm
, - Q nempt qnm in omnibus divince grntice coniortibus
,
; \, reperitur, nullo pacto Chruli ad no* accetsum, DH
; xa\ \
adventum fuitu fatebimur : ac si alieimm quid
, \ , \ essel a Deo sapienlia. Quis hominis hiijus iasaniae
, \ ;
non miserealur? Si sapienliam, inquit, eum esse
credemus, Christi ad nos accessus, Qui faciut es nobis sapkntia Deo , non erit Dei advenlue, eed
l.ominis orlus. Si sapientia erit? Non audisti prophetam ita clamanlem, Virgo tu utero concwht,
tl pariet fiiwm *; et, Parmilut natui eit nobit ? Quin ei ab eodem Tilius principaium auper bumcros
habens dicitur, utpote forlis ei polens, el non modo praHerili, sed el fuluri saeculi Pater .
'* , (18)
XXXVII. Sed omiltamus nugas basce somnian ,
Uumdeliriissimile8,quibusmenleni carnepraeditara,
, (19) - non vero sapienliam illuminantem, Christum dici
. " oportere, nec eumdem in vilam nosiram nascendo
, , Ad- ^ ingressum fuisse pronuntiat. En aliud argumentura:
, . (20) Nisi men$, inquil, carne pradita \trbum fuit,
tapienlia utique fuit. Qua in argumeoiatione quid
, \
causac rursus esl cur sapiens isle menlera a sa ; " pienlia dislingual, quemadmodum in opposilis fleri
,
golel! Verum qui accurale diflerentias rerum ex ,
plicant, aiunt, ea qaaB per opposiiionera distin , \ ,
guuntur inter se ejus esse natune ut praesenii
, , \
uno allcrura cedat, veluti morii viU et vilae vicis .
, T
1 Cor. i , 30.
Tit. , 11.
1 Cor. i , 50.
(10) Corr. in marg. . et mox .

(11) Corr. .
(12) Corr. .
(13| Corr. \, .
(14) Corr. ; .
(15) Corr. .
lsa, vn, 14.
Isa. , 6.
ibid.
(16) Ita corr., antea .

(17) Corr. . Ego Umen per interrogalionem locum bunc legenduro esse censeo.
(18) Corr. in lextu ' ememlavit, sed in roarg.
ilerum scripsil.
(19; Corr.
(20) Corr. .
1207
Ii08
sim mors, virliili vitium el huic vicissim illa, et .

[uoLquot alia eadem ralione dicuntur. Quomodo ,\ \
; , ( 2 ) ,
igilur hic ad inslar oppositorum ila mentem a
, \,
sapienlia dislinguit, quasi impossibile s i i in una
. ; , ,
eademque re cl cirea unum eunidemque duo illa
simul csse ? Nani ideo dicil, Si mens carne pradita , ,
nun esset, sapienlia essel, ac si quis diceret, . * !
n.orburu esse, si sanitas non sit. Qusenam ilaquc
esl argumenlalio isla ? Si in mente, inquit, - , ;
pienlia inerat, non descendit ad nos Dominus, neque , \ ,
*e ipsurn exinanivit. viin argumenti ineluclabi- , .

lcin ! Quomodo aslruit non descendisse ad nos
. (22) Dominum ex eo quod ostejidatur ipsum sapienliam
' (23).
esse? llaque si ex eo quod Dominus sapienlia
.
sit, ejus ad nos descensus rejieitur, necessario
sequilur eum qui descensum Doiuini ad nos coa- (24)
iilelur, eumdem Dominum nop esse sapienliam
,
aflirmare. Alqui Apollinaris Domioum descendisse
*
fulelur. Ilaque illuin qui descendit, non esse sa. *
pientiam idem eliam confilealur. Talia sunt egregii
\
birpis viri scila adversus verilalem argumenla.
, Deinde buic propositioni per ineplam consecu' \ *
tioncm subdit illationem aliara ex non concessis
, '
pelitam, quae ila se babet : Propterea et homo
, .
eral; nam homo secundum Paulum niens esl in
;
carne posita. Lcctores obsecro ne a nobis per jocum
;
talia ad risum provocandum, tanquam ex Apollina ,
ris persona, conlicla fuisse arbilrentur; ex ipsis
' .
cnim cjus scriptis discere licet memoralam modo
scnlentiain ad veFbum ab illo prolalam fuisse. Q ,
Sccunduai quemnam ilaque Paulum mens carne ,
pradita bomo dicilur? Dical an aliquem aliuoi ;
lateniem adbuc Paulum babeat?Nam servus Jesu . , \, Cbiisti vocalus Aposlolus, i n omnibus ab ipso , .
exaralis Episiolis nibil tale affirmavil. Si ilaque , , * ncque scrics ipsa sermonis, neque lestimonium
,
ullum cjus asserliones comprobat, undenam ab , ' ,
surda bac dogmatis conficlio fidem habet? Sed
\ ,
rursus reccnsitis jam argumentis aliud subjungit:
' .
Quoniam, inquil, terrenus homo iste, homo erat, , (25) , \ ,
ct quidem coelestis. llerum dico hominem bunc ,
oblilum essc Mariae cui annunliai Gabrie), super . " ,
quam venisec Spiritum sauclum credilur, cui ,
uouinbrat virlus Allissimi, qua? Jesum parii qui
, ,
principatum habet super humeros suos, boc est J} (26) , . -
qui in se ipsoprincipalum gcril. Principium aulem

cunclarum rerum Deus Yerbum est, qui el in
, . " principio eral, et principium crat, quemadmodum
,
alicubi ait Scriplura, nempe, Ego suni principium .
,
Vel ilaque oslendat in lerra Virginem non exsli . tisse, vcl homincm coelcstem fingere desinal; nec
v
Apoc. , 8.
(21) El hic .. emendalio nobis necessaria

visacsl; nain antca scriptum iueral,
, .
(22) Part. addiia esl a corr.
(25) Corr. .
(24) Ua corr., anlea .
(23)lla corr.; anlea enim erat, (Ua)

, elc.
(26) Corr. . Porro in sequenlibus legcndum ccnseo, , licet c o n irarium sensum prae se feral cod. Vat. qui negaf.iva parl. caret.
1209
ADVLRSUS A P O L L I N A R E M .
1210
, - de rudioribus sollicitus sit, quasi in divinitalem

, .
peccaturi sinl, ut qui humaiiitaltm admillenles,
, ,
simul eliaru divinitaiem in Christo n o n sint con.
fessuri. Nam ex muliere nasci bumanae conditionis
cst;
virginitas vero parlui inserviens, quod est supra humanam condiiionem ostendit, ita ut qui
natus est ex ipsa, horao quidem s i l ; generandi vero facultas non ex hominibus, sed ex Spiritu
sancto et Altissimi virlule profluxerit. Secundum veram iiaque rationem et bomo et Deus esi, eo
quidem quod cernitur homo, eo autem quod mente percipiiur Deus. Iste autem hoc i n sui argumcnti
conclusione non dicit, divinilatem eo quod cernitur, n o n co quod mente conlemplalur, definiens.
X X X V I I I . Sed ad argumentum, quod sequitur,
. , \, (27) ,
noslra progredialur oralio. Si cum Deo, ait qui
. .
tnem eU, humana quoque tnent erat in Christo. Haec
^ prima propositio. Nos aulem huic asserlioni baec
;
vicissim opponimus: Quisnam sanclorum metitem
, esse divinitatem statuit? Quaenam Scripturae unum
(28), Xptideroque esse Deum ac mentem nos docuere ut
,
ei assentiamur, dum ait bominem quidem , qui
; " \
Cbrislirs e r a l , menle caruisse, Deum vero cidem

mente desiiluto meniem factum fuisse? Oporleret
,
sane coDluineliosum boc argumentum inlcgre de .
scribere; sed vereor ne lecloribus irrisores esse
,
videamur, ac si scripioris nostri deformilalem
, (29)
o m n i u m cacbinnis cxponeremus. Verum ne i m , , , ,
perfecla remaneat propositio illa, conclusioneni
(30) ,
lanlummodo in mediuni proferendam censeo, quis
.
quiliis qnas auctor inlerjccit omissis. Si cum Deo,

ait, tnentis vicem supplente, hnmana quoque mens

vot, - Q erat in Christo, non ergo in ip$o covficitur incar,

nationis opu$. Si nutemnon conficitur incarnalionis
, * opus in menle, quce sua sponte movetur et nemine
cogilur, cerle in carne, quas per alium movetur et

, ' .
<* divina mente agilur, idem intarnationis vpus con ; ficitur, quod est abolitio peccati; hujut autem \ (31)
litionis noiira mens quie sua sponle movetur, par *, ,
ticeps fit, quatenus adjungitur Christo. Videsquam
affines primae proposilioni conclusiones s i n l ? F o r (32)-
, tasse aulem incanlalore vel gazaro aliquo opits
, (33) erit ad explicanda nobis bnjusmodi somnioruro
. * \
aenigmata, et u l nobis edisserat quid borum vcr ,
b o r u m novitas significel: Mens quoe per $e mo . ^ , ( 3 4 ) \ , ^
vetur; mens qum puUu alietio agitur; caro qua
, *

abolitionis peccad negolmm perficit. Sed et haec
- ^ juvenuin petulantiae deridewla relinquantur; nos
. ;
vcro ad ea quae in ipsius iractatu sequunlur discu ; ticnda procedamus. Si quid, ait, aliud plus alio
6 ;
acquirit, id exercitalione fit; nulla autem , tatio in Christo: ergo mens humana non est in
; \ ChriUo. Siccine divinitus inspirala? Scriptura ser\ ,
monum rerainiscitur? Qusenam exercilalio Beaeleel

9Xti V
^ ^ V
artes edocuil *? Undenam Salomoni lot tanlarumf
que rerum cognilio? Qui vero sycomoros carpebai Amos *, quo pacto armeniarius cum
Exod. xxxi, 1.
eseet,
lantam
Arnos v n , 55.
(27) Verbum corr. add.

(28) Ila corr., maleanlea, , ct
mox, .
(29) Corr. .
(30) Ila corr., male anlca, \ .
(31) Corr. \ , quam lectionem in versioiie noslra seculi sumus, quamvis quid vox isU
signiiicrt ignoremus. .Scripserit corr. ,

non . Quae nuidem vox occurrii apud L X X ,
Interp., 1>AN. , 4. IJbi Theodotio pro Gazarenii vcrl i l , sacrificulos. Videsis Nobiliuiu ad D A N . I , C.
(52) Corr. .
(35) Iia corr., anica enim cral, .
(54) Verbum corr. scitc add
1211
S. GKEGOIM NYSSEM
fuit prophelandi facuUatcm adeplus? Et tamcn nec eorum quisquarn ex ccfelo desccndil, nec i n prtneipio fuit, nec Deo aequalis.
XXXIX. Sed el boc argunienlum silentlo prav
\ ,
tereatnus, ea potisslmum ratione quod afline sii ei
quae ipsum praecedit conclusioni, cujus verba iia ,
' ,
e babeul: Ergo non salvalur humanum genus per
.
mentis et tolius hominii auumptionem, ted per car- ,
nis susceptionem. Haec quideui esl argumenti con- ' ,
(\ [55])
clusio; differenliam vero inier assumplionem et
susreptionem illi exponant qui sedulam gramina- ,
ticis frigiditalibus operam navant, ut pueris se- ,
,
cunduin artem edisseranl hujuscemodi parlium
sernionis quae propositiones vocanlur, in modico . \ , \ posilam discrepanliam; nos enini proniiscue, ei
ausceptum assumi el assumptum ilidem suscipi non
,
dubilamus, cuni Scriplura lalem islaruni vocum .
usiim nos doceal. Cum gloria susceperunt me , in- , \ * \ ,
quil David ; c l rursus alio iir loco, Elegit Vavid D
, tervum suum, et assumpsil eum de gregibus pairii

tit . Igilur qui cum gloria siiscoptus est, is eliam (36). \ asaumplus est, et qui de gregibus assumpius esl, , \ , .
is etiam susceplus est: ad unam eniin eamdemque \ (7) ,
rem significandani duo illa verba usurpal; ila u l , ,
quid sibi velil, qui Unigeuiiuro ait non assum-
piionc sed susceplione incamaiionis myslerium
, ' .
dispensasse, nec pse qui iis vocibus usus esl, fortasse explicaverit. Ego autein in ejus a b s u r d o - , ,
rum verborura coeno sermoDem refugiens immer-
gere, poliorem ejus nugarum partem
lubens , \*
oniitlo, ralus vel ex ipsa libri leclione ejus dicto , \
rum inepliam salia superque rcdargui, iia ut qui ,
acriter adversus hanc haeresiiu iuvebi velil, noo ^ ,
!am excogilatis a se arguineniis quain ex ipsismet
,
adversarii verbia, ejusdem faiuilatem coarguere .
possil; quibus enim rationibus mendacium aetruere , , ,
conatur, iisdem ipsis prae infinna el imbecilli de- . ,
fensione impietatcai dogmatis sui palaui facit. (58) ' .
Elenim $i homini, inquit, perfeclo unitus eit perfe,
ctu$ Dens, duo utique, non unum etscnt. lmperfe- ,
ctum iiaque cum perfecto conjunctum pro duobus
, ,
ab ipso non babenlur. Yidilne unquam eximius ; ; , *
iste y i r pueros manus digitos euumeranles, qui (39).
parvum una cum maguo nuiuerat, unum quidem
(40) \ ,
m i n o r e i D , majorem alierum noroinai? Sed duo
. ,
lamen esse dicil, si utrumque simul numeret. , ,
Oronis enim numeras unitatum esl aggregaiio,
(41)
eummatim quod ex iis coiigerilur denoians. Elsi D (42), \ ,

autero quod nuinerari polesl, qualecunque fuerit,
. "'
alteri, quod una cum ipso numcratur, adjunclum,
, * '
quanlitate superet id quod minus e s l ; nibilominus ,
' Psal.
LXXII,
24, Psal.
LXXVII,
70.
(53) Quae semicirculis includuntur corr. manu

sunt addila.
(36) Superverba illa, , corr.
scrip&il, , u l cuin L X X Inlerp. eJit. concordel, quae babtl. .
(57) Corr. arl. add.
(38) Patt. a corr., seasu ila poscentc, suut
additap.
(39) I U corr., anlea, .
(4 In
" marg. ,
*
'
(40)
nianu aeque veieri n o U tur.
(41) Ila corr., anlea .
(42) In inarg. cor. add. , qux voces
addendx suul foi le posl .
4
ADVERSUS APOLUNAREM.
14
(43) , ;, . unum quoque per se e i i l qiiod minus csl, qiiattivi

, magniludine superelur ab attero. Quando igiiur
, duo aequalis magniludinis suppulamus, duo pcrfe \ cta dicimus; quando vero quod minus esi nna
, , cuni majori numeramus, duo equidem tunc etiam
(44), dicimus, sed illud quidem imperfeclum, lioc vera
, \ perfectura vocamus. At iste in ariihmetica excel (45). , \ lens facullate, si utramque sua natura perfectum
. esl, duo dici a i t : si vero ununi quidem imperfe , - clum, alterura vero perfectum sit, ex utroque
, ununi fleri putat, nescio quo pacto imperfeclum
cum praeslanliori confundcns, et his qtise simul
.
stare non possuut, vel ex eo quod inler se contraria sint unioneni aflingeiis. Nam perfectum cum
perfeclo el imperfeclum cuiu imperfecio potius ob similitudinem copulanlur; qua ratione aulem conirarium cum conlrario, hoc esl imperfeclum cum perfecto junctum unum fiat, novae liujus arilhmeticae regularum condilor dicat.
(46) ' ' X L . Sed haud decere putat humanam menlem
in Unigenito Deo agnoscere, cujus rei raiioncm
\ , \
reddit quod scilicet raens hominis cst mulabilis.
, .
Atqui eadem ratioue neque carnem Dco concedei;

am et carnem mutabilem esse nec isie scriptor
, ,
negabit, cum ea, veslimenlorum instar, ab adole , ,
scentia usque ad perfeclum hominis incremcntum,
. " ,
(47) ' - varias aetates induat. Vel quomodo mutationi non
erat obnoxius qui prius in ulnis a matre geslaba, ,
(48), \ ' tur, el deinde infans, mox adolescens evasit, atque ita paulatim eo usque maturitatis provectug
, (49)
fuil u l ad virilis seialis slalum pervenerit? Uaque
;
si ob mutabilitalem mcns rejicitur, cadem quoque
(50), , '
de causa nec caro ab ipso admitii debet in Cbri , \ *
(51) , \ sto; eoque paclo falsum ex ejus senteniia esse
, . G monslrabitur omne Evangelium, inancui quoque
prsedicationem el vanam fidem. Ilaque si credit
, \ ,
(52) Christura in carne eaque mulabili maniiestatum
fuisse, pari quoque ratione menlem in eodero om (53)' \ , , nino debel agnoscere : sed quemadmodum caruem
assumens pollutus non est, ila ct menlcm susci). (54)
pieos, non esi in alium conversus. Rursus aulem
, \ .
, \, %' d r a - bac de re sermonem instituaro, sed anlea ejus
, - orationem eisdem verbis referatn. Ilumanum itaque
genus, a i l , per assumptionem mentit alque lotius
,
hominis non talvalur, $ed per susceptionem carnis,

,
eui natura ila comparatum est ut ab alio regatur;

dUt *
,
opus aulem carni erat imwutabili mente quce ipii

. ,
preetcicnliee defeclu non obsequeretur, sed eamderrt
, , ^ l itne ulla coaclione sibi ipsi aplaret. Quis ignoral iif
quod alterius ope indigeal diversum prorsus na ;
tura esse ab eo quod nulla rc opus habet;et cujii*

natura ila comparata esl, ut ab allero regalur,
, (55)
eom quoque ab illo prorsus diffeire quod ad re*
,
' (56). \ gendum naium sitTSimili modo pro esseniia d i 1
(43) Corr. .
(44) Corr. .
(45) Verba illa, , corr. add.
(46) Laudat hunc locum usque ad illa verba,
/ ^&^3 tamen oinissis, Eutbyiiiiu* Zigabeous, pag. 527, vers. Baud decet.
(47) Corr. .
48) Corr. .
49) Corr. , l iuox, .
(50) Corr. .
(51) Corr. .
(52) Corr. .
(53) Corr. .
(51) Corr. .
(55) Arlic. additur inaiiu divcrsa reieri.
(56) Leonlius Byzanlinus lib. conlra Euigchem
ct Dioseorum apud Canisium lotno IV Anliquarum
kciionum, pag. 28, inlcr alia lcstiinonia Patruui
1216
S. GREGORli NTSSEXt
veisilale instilulum esl ul antmalium ralione ca- , ', vtxbv , ,
renlium nalura humanse subjecta csscl, et bomo
,
non adventitium sed suae innatum nalurae in brula
, \
haberct imperiura. Si igilur ea carnig nalura esl
, \
ut ab aiio regalur, quemadmodum ait Apollinaris,
, \ ,
cunciis vero praeesse natura convenit Deo, quo ;
nam pacto, qui haec concedit, duo illa unum quid
, \
natura ab initio esse decernit, cum manifeslum sit
, ;
omnibus aliara subjecti, et aliam ejus qui praeest,
;
esse ralionera, aliud cui nalura inest ut ducalur,
el aliud e converso quod natum esl ad ducendum? ,
* Si igiiur conlrariae inter se proprielates in borum
, ' \ , \ \
allei ulro, carne, inquam, el divinilale conspiciun.

tur, quomodo duae istae nalura? eunt uua? Quomodo
, (57) ^-,
cliam divinam quamdam et co&lesleni carnem
Vcrbo aflingU? Imo polius, ipsum Verbum, anie- , . qtiam revcra incamalum fueril, camem faclum
, ,
faissc dicit, ac si in novissimis diebus per dispen\ ,
saiionem indulum non fueril formam noslram, sed
, *
sempcr id exslilerit semperque in eodem illo statu
,
pcrmanserit. Qui cnim immulabiUlale atque eiiam
duclore opus babere carnem ait, nostram procui (58) ,
, .
dubio carnera denolat, quae propler natura? mula
, ' (59)
bilitatcm in peccatuni labitur. Si vero coeleste el
,
divinum corpus, sicut idem ail, in Terbo conspi
c i l u r , mulabiHlalem reclorisque indigenliam ei
oninino, ut consequens est, non ascribii. Hic au> ,
,
tem non noster sed divini oris sermo est, qui non
!
opus esse dicil* valentibus medicum, sed male
habeniibus. l n coelo enini ortus ex peccalo inor- \ \
biis non reperilur, sed no* quidem illi sumus qui ^, \ , *\
peccatorum morbo laboramus, qui ex malitiae ad- ,
missione segroiamus; oos eo quod in nialuin mutali .
tumus, immuiabiUlale indiguimus, qui poslquam \ , ,
a via salutari aberravimus, ductore qui ad boni- (60) , ,
lalcin iier oslenderet, opus habuimus : ita ut si ,
revcra baec Dominic carni suo testimonio scri- \ (61)
pior iste triouit, ipsam nempe ct sua nattira sic ^& (62) (65) i
comparaiam esse ut regatur, el duce mutaiionibus , \
, .
ncquaquam obnoxio egere, nil aliud quam terre1215
nam nostram massam suo sermone designat. Sin v e r o c a r n e d i v i n i t a t e m c i r c u r a s c r i b i t , d m n i l a s

aulem, quousquc id sit quod esse dicitur, alio, qui eam ducat ac regat, non indiget, cum conversionem et mutalionem in pej-us non admittat : ergo incassum scriptor isle quae modo de carae dicu
sunt, consarcinavil; nam si divina baec aliqua carc fuit, ea ulique et immutabiiis; sin vero mntabilis,
divina oranino non fuit.
Matth. V I I , 1 2 .
De duabus in Chrislo naturis bunc Nysseni locum
refert usque ad illa verba, . Idem quoque, ut videlur, auctor in altero longe fusiori opere adversus eosdem monophysitas adbuc ined. quod cum alus seplem ejusdem libris exstat in ms. codice bibliolbeca? Vat.
breve argumcnlum ex boc ipso Nysseni loco rcpelil,
ab illis nenipe verbis, , elc.
usque ad illa, .
(57) In Yat. cod. est, , sed supra art. l i l teris a corr. ci totius etiatn cod. cluraclere divcrsis, sed antiquis, el airamento piclis scribilur, \
, quam leciioncm sccuti sumus.
(58) Verbura, , addilum esteadem mann

diversa veteri, ut in praecedenti emend.
(59) Et hic eadem manu corrigitur .
(60) Haec lcclio a corr. est; nam aotea erai,
.
(61) Adv. delenduro essecorr. adveriit.
(62) In cod. Vat. scribitur, ^, nullo
quod sciam, sensu, nibilque monentevet. corr. nos
emendandura censuimus, ^ .
(65) Isturn Nysseni locum usque ad illa verba
, laudat Eutbymius in Panoplia
pag. 526, vcrs. Si qua fuiu
4217
ADYERSUS APOLLINAREM.
1218
oSv(GA) . Quis unquara eaarrare poleril confusani

banc ininimeque sibi conslaniem dogmatuin fa\ , \
bulam quae unuique outal, et, ad instar iniagi ,
num quae in somnis conspitiuntur, minc hoc
, ;
nunc illo modo apparel? Siquidem nunc tarnem
! ,
Verbi divinam et ipsi coaelernam esse asserit,
\ ,
nunc ascititiam et aliunde assumptam, min vcl
, (65) \
uti diversam a nalura nostra quae passionibus
, , \
\ , \ subjacet, fluxaque el fragilis esl; nunc reclore i n digentem, nunc mutalionis et varialionis i l i o
, , (66)
obnoxiam, ac proplerea ipsara mente destilutam
*
iingit ut per divinilatem huic inalo medealur,
,
ratus buoianam menlem impedimentum quodam .
modo fore divinae erga bouiines providenli*, ec
, , ,
gratius id Deo esse quod mcnle eareat. Ergo
.
, ,
bealius esse putat menle destitui, si a Deo, quem;
admodum isie ait, quod sine niente est, assuraiiur.
Qtiidni igiiur Salomonem redarguit aientem, J M ,
telligens gubernacula potsidebit
? Neque enim alia
, ,
arbitror gubernacula hic proverbiali aenigmalc si\ , - gnificari, praeter quam naturam nostram peccnli
tempestale jactalam naufragiumque passam, qitae
. ,
yeri gubernatoris insptclione atque cura ad vo ; '
(67) ; luntalis dWina porluia dirigiiur. Si igilur pcr
ineniis carenliam boino salvaiur, quomodo intcl ;
ligens gubernacula possidebil ? Cuinam aptitis
, \
\ divinilas naiura convenict ? Cuinara magis rei
divinam naturam congruere ralio suggerii? Crassa
(68) \ .
quaedam res atque solida est caro, el cum ter rena natura cognationem habet; at vero mens
, \ , \
res est maleriao expers, nec tacium figuramque
;(69) ,
ullam admillil. Harum ulra ad conjunclionem cum
, ,
Deo babeodam apttor invenielur, crassane terre;
naque caro, an mens qnae nec Uctum nec figurara
; 1
admiltit? Quomodo eliam sine ulia sui, ut inquil,
, (70),
coaciioue caro Deo aplatur, qusa pura virtulis
, .
parliceps efficitur? Quis enim ignorat yirlutcm
,
rcclum esse eligeniis volunlatis faclum ? caio
. (71)
aulem est eligeniis volunlatis instrumenlum, mo , ,
; lioni meniis inbarens, et iis oumibus ad quae
movens agit obsecundans. Libere aulem eligens
.
voltintas o i l aliud quaui mens quaedam est, et ad
"*
aliqtiid agcndum afleclio. Si igiiur hominem, in
((,
quo niens non esi, purac virlutis parlicipem fleri
,
dicel, quidnam erit quod virtuteio libere admiilit?

Nisi forte quod v i cogitur, pro eo quod nullam
(72) ,
viia paiitur, scriplor iolelligit. Quaodo eoim corpus
\ \,
cilra ullam menlis ad meliora propensiooem alque
0.
assensuni honeslis i n actibus versaiur, non cx
(75) , \
iibera voluntate, sed ex necessitaie, recte facca
;
10
" Prov. , 5.
(64)
(65)
(66)
u*que
lia corr. ; niale anlea, .

Corr. .
E i hac idem Euibymins paulo aliter recilai
ad illa verba , pag. 28,
VITS. Si
divin*.
(67) Corr. in marg. scribit , nullo, quori

sciaiu, sensu.
(68) In lexlu Vat. cod. est . Corr. , cmendavil; sed legcndum vidct.tr ,
ut paolo post habel.

(69) Breve hoc Nysseni diclum usque ad illa verba
, laudalur ab eodcm
Eutbymio, pag. 528, vers. Utra magis.
(70) Forle Jegcndum .
(71) Corr. <^:.
(72) Corr. .
(75) Corr. -.
ffl
S. GREGOIM NYSSEM
provenient; quiverobonum exacio ralionis judicio , ;, \

eiigil, quacunque vi alqne necessiiale superioresl,
,
uipoie qui ex semeiipso ad meliora propensionem
, . '
liabeat. Quonam igiiur paclo scripior nosler eumqui
sine eleclioneac proposito operalur, libertale pollere , \\,

testalnr, quem nulla propria? raentis aclio ad bene- , , .
faciendum induxU?Quodenimquisnonliberamentie ,
; , \ elcotione peccati sit expers, nullam prorsus laudem
merelur; alioquin eos eliam, qui vincalis, e male
, \ , agaui, impediuntur, laudabimus, quos utique a ma (74), *
lis aclibus non volunias arcet, sed vincula : Aiqui .
carnem, ait, tine ulla ejutdem coactione divinitas sibi
,
asciuii; nempe non coaclum, quod voluntarium est,
(75)
vocat. Quonain ilaque pacio qui propria voluntate
, \ ;
caret, virtulcm suasponle capeeselTNam deliberare. (76)
el velle, utilia eligere, et noxia vitare, haec omnia & .
; " ,
cogitaiionie actionea eunl; cogitare aulem, qui
' , \
carent mente, non possunt. Si ilaque caro eine
. \
ulla eui coactione aptatur Deo, bac ulique asser , ,
tione scriptor testatur carnera eligendi potcslale
\ :\ ,
noo desliiui, iiec ieinere et inconsideraie quod
sibi commodum esi appelere; quod aulem tale ,
,
, \,
est, ratione carere nemo affinnaveril. Quomodo

.
cniui in eo qui ralione caret deliberalio aliqua
,
fieret? Quare non mentem modo inesse homini,
(77) ,
eed et prae caelcris iuesee diclis suis scripior
;
aflirmal; nam volunlarie aliquem el non coacte
,
ad bonum moveri, perfectam in eo meatem esse
testatur, el quod bonum sibi comparare sil co- , ,
(78) .
gilantis facullalis aclio in scquenlibus aperle demonstralur, quae ad verbum ila se habeul, Largientii enim, inquit, puram virlutem omni subjccta
nunti. Si igiiur in nienie virtutis puriiatem esse fatelur, quoroodo meniem ab illa carnc excludii,
in qua puriiatem agnoscil ? Necesse enim est alterum de duobus falsum esse, aut nempe roentem
virlutis participem esse posse, aut mente carere carnem, quae libcre eibi virtutem comparat.
X L l l . Porro quae praecedcniibus nec cohaerenter, C " (79)
nec consenianee subjungit, supervacaneum esse xa\ , ,
arbitror diligenler exculere, quae in hunc rooduin
, ,
se habcnl: Et omnibut, inqiiit,9ui secundum mentem ,

efficiuntnr simiUs Chrhto, el secundum earnem ei- . ,
dem non sunl di$simiUs. Quid eniin sibi velil nau- *
sea isla verborum admiratores erroris bujus edo- .
ceant; nos enim ad ea quae subinde sequuntur
, , , >*excuiienda progredimur. Et si homini, inquit, co- , , ,
pulalut ett Devs, perfeetus nempe perfeeto, uiique .
duo eisenl, aller quidem nalura Filius Dei, alter , (80) \
vero adopiione. Lobenter baec scire cuperem ab his , ,
qui talia callent: si meiile predilum perfeclumque ,
bominem filium adoptivum vocaut, hominem ; '
, ila enim mente prorsus deslituium mincupanl,
\ , &quoniodo appellabunl? Unigenitus enim Deus, D ,
ciim ex semetipso perfectus s i l millaque re defi (81) * cial, veri quidem Filii appellaiiouem oblinel, na- ;
iura ipsa verum illud nomen esse demonslranle ;
.
(74) Corr. .
(75) Corr. .
(76) Corr. .
(77) cod. Vat. esl , nps enieiidavimus
. Vide lamen an lcgendum sit .
(78) Ita corr.; prins crat .
(79) bsrc corr. emendaiio est; nam antea s c r i pttim fueral .

(80) Corr. Iia3c quoque emendatio esl; nam i n
lextu Val. cod. scribilur .
(81) fia COIT. ; antea cral .
1*22
\ 6 ; , ' , - addilamenliim vero imperfecti bominis qualc
\ ,
men habei? Si enim perfecius homo adopiivus
* filius juxta Apollinarem dicitur, iroperfeclus quo, , que bomo, qualenus boroo est, semiadoptivue
(82) , utique Olius vocabilur, cum dimidia tantuin ex
(83) parie adoplivi appellationem obiineat; iia ut, si
. " aplius loqui volumus, ille quidem perfcclus homo
, \ , adoplivus s i l ; hic verc semiadopiivus, ulpoie quf
\ \ * tertia sui parte ex eorum senientia deficiat qui
\ . tain multis seclionibus bominem in minulas divi (8), \ duni partes. Alqai si Deo non convenit adoplivum
; , \ babcre filiam, pari prorsue ratione tam de perfe , cio quam de imperfeclo idem dteeiur. Quin * l i d
\ . magis in raulilato absurdum esse deprebenditur ;
, ;
nam si integra alque perfecta bominis nalura,
; , um circa dmnilatem consideralur, vile quid et
ab opinione quam de Deo habere nos decet, alienum
, (85), \ , \
censelur, niullo magis turpe erit mancant muti , ,
lamque in eodem iniucri naturam. Neque cnim
, ,
caro, quod menle careat, idcirco peculiarem a l i
. qtiam cum Patris natura necessiludincm habet,
\ , - sed a Patris quidem eubstanlia Um loius bomo
\ \ quam ejus pars, ratione nalurae aeque discernilur,
. el neutrom eorum qua nobis insunt, boc est ncque mens, neque corpus, illi naitire quae omncs
, ;
(86) , dignitate superal substanliae raiione conveniel. Et
qnamvis coeleste quoddam carnis genus divinilatt

. * baec fabula afflngal, non ideo consubstanlialem
Deo carnem illam esse ullus rerttm aequus aesllmalor falebitur. Purro si caro aliena esl a Palris
, , \ \ .
1
, . C substanlia, qtiomodo Filius erit quod a Patre

; "
alienum est ? Necesse enim prorsus est cum qui
*
yere ex aliquo esl, non alind plane secundum es, ; * senliam esse quam quod est ille qui genuit: alqui
^ , \ Paier caro non est. Igitur neque ille prorsus qni
, - ex ipso est, erit caro ; quod cnim nalum est ex
. , spirilu, spiritus nliqoe, nou caro esse dicilur. St
. ; , . ilaque non est ex Patre caro, neque Filius profe, . cto erit ex Patre. Quid igilur caro Hla vocabitur V
\ , \ . Nam qualecunque nomen coelestis illius carnis
, quam fabulose fingit scriptor, excogitaverint, i d , (87) ,
ipsum nos carni ex hominilnis assumpiae, con\ .
gruenter imponcmus, el qnocunque nomine i\o , stram Tocabunt, eodcm prorsus et illa vocabilur.
\ . (88; "
Non esl Filius quod tcrrenum est. Itaqtte nec illud
, (89) *, - ^ coelesle omnino Filiua erit. Adoplivus est filiu
\ '(90) . (91)
qtiod lerrcnumesl; itaqueel illud coeleste taltserit.
\ * - Duo hic A l i i ; c l illic quoque duo prorsns erunl.
, \
Unus in ilto ceelesti Filius, earo el dmnilas ; islud
(82) Corr. .
83) Ua corr.; anlea .
84) Corr. .
! 85) Corr. ;.
(86) Locuni buiic usqne ad illa verba
, in Panopliam adversut hmreses cum aliis hiajtis antirrbelici exccrplie relulit Eiilliymius gabeJiiis, pag. 526, vers. Qui tere.
(87) Corr. .
(88) Eadcm ferc babet Nyssenus in Orat. De deitate Filii el Spirilus S. et De Abrahum, propc
finein.
(89) Corr. .
(90) Corr. .
(91) llanc simililudinem aceli gutla? mari immissx, in siiuili sensu, adhibet Nysscnus Ub iv
Conlra Eunomium el in tibro contra Apollinarem ad
Theopbiluiii.VidePctavium in ThgoloqicorHtndognuitum l . IV, qui est De incarnatione, lib. i , cap. i 5 ,
nnm. 8, el praserlim Hb. x, cap. l , n u m . 6 et seqq*
ubi Nysscnuin boc cxemplo Lulycbianoruin crroribus non praeiviese, erudile demonsiral; id quod
mullis ante Peiavium saeculis Anastasius Sinaiia Im
llodeyi cap. 15 erudilc prseslilit.
S. GREGORH NYSSENI
1223
cl hi lerrcno locum habet. Nain cuni crealar rcs , ,

uDiversa? a divina subsianiia scqualtter disient, \ ,
, \ ,
ideo a Palris nalura tam alienum esse terrenum
, &\ \ ,
quod esl, quam quod coelesie falemur. Supercst
aulem ul quidquid proposilo consilioque beneOciis \ .
bomines ailiciendi cnngruil, id ouine poiiorc jure (92), , (93) ,
de Deo opinemur. Restat quoque ut cum nomen
quod ei proprie convenial non reperiatur, ex eo ,
, \
quod in ipso eininel abundatque, appelletur. Et
quemadmodum in mari accidit ut si quis accti \
gutlam in illud iojiciat, gutta quidem illa mare , , ,
fiat, in aquae marinae qualitalein iransmutaia: iia
, ,
qui in carne bominibus manifcstatus est, verus , ,
quidem est Filius et unigenitus Deus, ilemque ,
lumen inaccessibile, et per se ipsam vivens sa
pieolia, el saucliGcatio, et virlus, el quidquid sub- . (94) "
lime dici aut cogitai i polest. At carne, quae propria ,
naiura caro est, in incorrupiibiliiaiis pelagus ,
transmutata, quemadmodura ait Aposloius , Ab , *
sorplum fuisse quod morlaleest a vita, una eiiam
.
cuin ipsa carne cnncta qiiae secundum eamdem
(95) , carnem tunc apparueruol, in divinam et iumior- talem naluram commutala sunt; nou pondus, non [96])
,
fonna, non color, non reniientta, oou mollilies, \, .
,
uon corporeae quanlilalis circumscripiio, non aliud (97) ).
quidpiam eorum quae tunc in ipso conspiciebanlur,
\ (98) , ,
permansil; eommislione scilicel quac cuui dtvini
iale facta fuit, carneae naturae bumilitaiem in pro- , (99) .
prietaium divinarum consorliutn assumenlc. ha-
que Dullum nobis pericultim esl, ne i n quaterna- .
riucn numerum Trinilalig mysterium exlendatur,
( ) ol
tit Apollinaris ait, neque angelos in bominis ser, (2) ,
vitutem redigimus, ut in sua advereus nos fabula

asseril. Non enim homini serviunt qui Domino se
ipsos inclinant, neque eum adorare erubescunt qui
(3). "
carne suscepta in boc mundo versatus est.
Nam
(4) ,
cum introducit primogenitum, inquit, in orbem ter ,
tcc, dicit: Ei adorent eum omne$ angeli ejus "
.
Porro praeier parium nulia prorsus est iu banc vitam ingredieodi ratio, nec polest quispiam ia
bominuin vila coinmorari, nisi bac via fuerii ingressus. E l hinc est quod ejus iu carne . naliviiatein ingressum in niundum Scriplura nuncupat. Si igiiur ipsum in orbcm lerrarura ingressum angeli
omnes adoranl, ac ejus ingressus ipsa esl in carne nalivitas, non ea quse Domini jam juris sunt nes
Domino subjiciraus; sed ipsa angelorura natura suam Doroino subjectionem non ignorai. Ilaque
sileat ille qui lemere ac inanilcr asserit nos ea quae sursum sunt deorsum vertere, duin deiieros
angelos bomini deifero uhmciparaus.
u
XLUl. His eliam scriptor addit: Si ille qui Deum D

,
sutcipit, Deu$ veru$ est, multi uiique dii essent,
, ,
quoniam multi Deum suicipiunl. Nos vero quid ad

. \
liaec? Quod quidem Deu$ eral in Chrislo, mundum
; " ,
" I I Cor. , 4.
(92) Iia
Hebr. , 6.
corr. antiquus; anlea,
(93) Gorr. .
(94; Locus isie nsquead Ancm bujus cap. edilus
esl in lomo I operum Nysseni,pag. 879, mnquani
frasmenliiiii libri cujusdain advcrsus Apollinarem.
(95) Edila .
(96) Uaec usque ad alium semicirculum dcsunl in
cditis.
(97) Corr. .
98) Gorr .
99) Edita
, .
(1) Edit. .
(2) Edil. .
(5) Edit. .
(4) Edil. .
*225
ADVEHSUS APOLLlNAhEM.
i2tf
, reconcilians sibi", testfs idoneus ac locuple* c&t

.
magmis Paulus. Si vero scriplor auluiual deoruni
$ ' , inulliludinem propterea a uobis induci, <|tiod pro () - fitemur Deum sibi in Cbrislo munduni reconciliare,
, \ quasi mullis cum bominibus se Deus conjtingerei.
, (6) \ defensionem nosiram ita inslituimus : Si mullae
, \
niatres siiuiil ac virgines fuere, si mullis mulieri, bus divinae incarnalionis inysierium Gabriel an, $ nuntiavit carumque singulis Spiritus sauctus eu \ \ (7) pervenit ci prcesto fuil Aliissimi v i r l u s ; praeierea
, , si in mulloa boniines tantani a l)eo gratiam colla (8) ( \ ), lam fuisse prophela? predicani nt in plurali numero dicant, Parvuli nati aunl nobis, (el filii dali
\ \ , \
sunt nobis ) ; el, Yirgines iu ulero concipient ;
etomnibus qitos pepererint nomen erit Eiiimantiel;
, \ * b i omnes pedibus super undas incedunl, et i n c f l a , ,
bili poteslate lol lanCaque boniinuiii millia in de - serlo nulriunl, edenlium salietate panem aitgemes,
in discipulorum manibus, veiuli agricultura qua*
dam muUiplicatum; si onines quatriduanos mor \ , \
, \ luos e lumulis etcitanl; si oranesDei agni fiunl et
pro nobis Pascba imuiolaut et affigunt cruci pecea, \ ,
lum ct mortis polentiam destruunt ct discipulis
(9)
, \ spectantibus coelos repclunl el ad Palris dexleram
sedent; si omiies venluVi suui judicare orbem
/
lerrarum in juslilia, et in oiuniuin noinine cicle,
, \ stiuni, lerreslrium et irifernonini lingua confltctur,
, , tUnc ulique dabimus inullos esse deos, si niullos
hujusmodi esse modo allaiis indiciis dignosceretur.
.
, ' , \ , At vero si unus esl Douiinus Jesus, per quem
oinnia, el ipto, et per ipsum, et in ipso sunt
,

,
\ \
el in ipso lantum bnjusmodi indicia a l - omnta
que insignia diviniiatis euumerare licet, ccquid
, ,
periculi osi ne plures dcos coniniiniscamur, cum
, ; " , dicimus Deunrbumaiia pixditum anima per carnem
uiatftfesiattim fuisse ? Quod enim id quod conspi ,
* ciebalur, bomo essel, quis evangelicae doclrinaa
usque adeo ignarus est ul nesciat dictum hoc

ipsius Salvatoris noslri ad Judaeos : Nunc autem

,

;
*$ (10) , quvrilis me interficere hominem, qui veriiatem vobit
locutut tum '? Vidcn' in bis Cbrigli verbis quid; ( I I ) , .
,
nain occisum fueril, manifeste significari, dum
, ,
* ; (12) ait, Quaritii me occidere, non verilatcni, sed Aominem per quein verilas loquebalur? Neque enim
, ,
u
11
D bomo, sed Deus profeclo erat, qui loqucbalur ve . * \ ritaiem; bomo vero propria ipsius vocc bujus
sermonis aputl boniines htlerpretem alque inier (13) \ ,
iiunlhnn agebat: quapropler medialor aeu inter (14)
, pres Dei boniiuiiiiique faclus esl, quippe bumanae
natune ad pura cum Dco colloquia fas non eral
\ , .' âccedcre, ac proinde aQini ac ejusdero generis voce
. \ ,
indigebal, cujue ope supernae virluiis scnsa posset
. , >II Cor. v, 19.
" Isa. ix, 6.
1 9
Ua. vn, 14.
1 6
5) lla corr.; inale anlea

Corr. .
(7) Praepos. corr. add.
(8) Quae semicirculis comprebendunlur, corr.
add., qiii eliain anle verbum art. dclel.
(9) Gorr .
! 6)
P I T R O L . GR.
XLV.
Rom. xi, 36.
17
Joan. , 40.
(10) Ila corr.; antea .

(11) Ihtic lectio nosira e s l ; iiam iu cod. scribi
tur, .
(12) Gorr. .
i l 3 ) Corr. .
( U ) Corr. ;.
39
S. GREGORH NYSSENI
1228
pcrcipere Scd el bis pr.Ttermijsis, ad ea quai se- \, , (15)

"Q
quuntur converiendus esi sermo : Niltil, ait, oeque .
! , ,
conjunetum est Deo, alque caro illa, quam assumpsit. cordalam hominis seutentiain ! Nil ila arcle , (16),
, \ ,
conjuncluni esl Deo, atquc caro, non bonilas, non
, ,
ftlcrnitas, non incorruplio, non omnipotenlia, non
, ,
alia qusepiam earum notionum quae Deo maxime
, \
convcniunt, sed haec omnia inferiora sunt carne,
. (17)
quippe qnae cum Deo commista et una cum ipso
, eflecta fueril, ob conjanctionein illam quae inler
.
dtvinitalera et carnem eidem ascililiatn interveu i l . Ifoc autem ipsnm scriplor fatetur; nam qui catneni assuniptam fuisse dicit, eamdcm utiqne
advenltiiam esse dcclarat.
(18),
. X U V . Sed, el bis ptwlermissis, ea cliam qua*
,
sequiinlui', silcntio obvolvimus, ulpote quae minime
^
lerloribus nocere queaiil, ei ia se habeanl uude
, \ (19)
fabulae nulta ex parle sibi constantis ficlto redar ,
guatur. Nani cuni primum slatuisset nullain aliara
, earum rcrura quue de Deo affirmanlur, aeque Do, , '
mino conjunctam esse alque carnem illam quatn
assuinpsil, mox in conclusione subjungil, ea qir
, *
bcc pacto conjuncia noa sunt, nec eodem paclo ad ,

.
oranda esse, quin el banc aliam coronidein addil,
\
Nihil autem ila adorandum est quemadmodum caro
(20).
Christi. Haeo vero, uipole qua? vel pueris ipsis ab ,
surda slatiui videantur, cousulio silebimus; ipsi
, 7?
enim qui sedcnl iu foro luduntque pueri, iia ra \
tiocinarentur: Si lam adoranduin nibil esl, sicut , , caro, ergo magis veneranda esl Christi caro quam ' , \ ,
ipsa Pairis majestas, et omnipotenlia, el summura
in res omnes imperium, ei ?i quid aliud natura

uosira de divitta polenlia eloqui valet, ila ul prae- , , ,
lerinissa Palris, Filii, ei Spiritus sancti adora- , \ tione, solam venerari, alque adorare antelalam
, \ (21)
caHeris omnibus ab isio carnetn, eidemque omni- ? . "
poiemiam ascribere debcamus. Porro antecedenli- (22),
bus similis est, qua? sequitur raliocinatio : Caro
, , ,

,
inquit, Bomini adoratur, quatenut est una persona ' (23).
et unum animal eum ipso. Duarum rerum mentio- (24), ,
nem faciens, Domini videlicet ol carnis Domini, ex
.
his duobus unum animal efficii. Nunc jam patct ^ ,
quid in Iraclalus inscriplione signiGcct, duin de \ ,
divina incarnatione, ad siniililudinem bominum ' *
,
facta, se nos dociurum esse proroiuil; quia namque
\ . \
anima ad corpus accedenle, ex copalatioae islaruin
(25) ,
ditersi generis rerum atque mislione, bominum
vita conslat, nec aliler nos conslilui quam per
\
ammae et oorporis conj.uticlionem jure merilo
,
t
(15) Tani bic quam infra corr. add. part. .

(16) Ila corr.; male anlea .
17) Corr. , .
(18) Corr. \ , et inlerpungil aiUe .
(19) Corr. .
(20) Corr. , cl ,
\ .
(21) Corr. \ .
(22) lioc Apollinaris argumenlum, cum Nysseni
rcspousione, e.x boc opere desumpla, refeil Eulbymius, pag. 529, vcrs. Cero, iuquii. Sed argumeu.
liim Apollinaris iisdem verbrs expressum ibi leînius ; iioii vero Nyeseni responsionem, cujns laoiiimiuodo sensum, non ilidem verba Eutbvmius relulit.
(23) Vide an inlerpungendum sit anle Ula verba,
' , ut sensus sit, carnem Domini adorari
eum ipso, qualeims est una persona, el unuin animal; nam proxinie sequens Apolliiiansargumeatum
huic inierpretaliont favere videlur.
(24) lia corr.; antea >.
(25) lla corr.; antea \ .
1219
ADYERSUS APOLLINARENL
1239
; - (juispiam affirmaverit; propterea hoc ipsum in di

, ' vina eliam nalura fieri, inepte animo suo flngens
; \ , scriptor, slalim et in ipsa tractalus hujus inscri (26) ,
plione demonstraturum se pollicelur, divinilatis
, , , - conjunctionem cutn carne ad simililudinem honii , ms speciandam esse; el nunc in bac ejusdcm ira (27),
ctalus parte manifeste astruere nililur, carncm ct
.
Dominum unam personam atquc unuin auimal
; esse, quasi diceret in Paulo ob corporis et animae
conjundionem idem esse quod latet, alque illud
;
quod omnium ocults cernilur. Quid ergo ea quae
. , ,
modo commemoravimus accurala disquisilione re
,
.
fellere conveuit? Quis etiam raerilo nos iusipicnlia*
non accusaverit quod hisce perperain excogttatis
;
arguincntationibue refutandis immoremur ? Ergo
quod sequitur, expendamue. Si nulla, inquit, res
; ' creata ccque adoranda una cum Domino tii, nc cjus
(28) - caro. Eqquis cerlamini praeerit praemiaque ponct
. Apollinari atque Eunomio inter se de impielatis
(29) , , priroalu certanlibus? Utcr eorum ob exanllato*
> (30) adversus verilatem labores, palroa dignus esse censebitur? Fortasse ob paretn in asserenda iinpie ,
tate certaulium ardorem, anccps erit, ac neutram
, ' (31) in partem inclinala victoria. Nam ille unigenitum
. - Deum faclura esse aitirmans, eumdem mente prse ' ' ^ ditum et a corporea natura alienum esee non nc gat; hic vero illum ipsura unigenilum Deum c.x
, , diversae nalurae rebus ab initio composilum fuisse
flngens, eumdem unum esse cx carnc ac dmnitnle.
, Q bumanae natura? inbtar, conflalum animal csse slatuit. Uierque eniin creaiurain a?que aJoral; sed
,
Eunomius quidem eam, elsi factam, nibilominus
.
incorpoream et intelligentia praeditam essedicit:
, (32)
hic vero non faciam taniuminodo, scd el carneam
esse affirmat eamqtie p r a caeleris crcaluris adorari
,
, oportere, quasi adoratio aliis quoque crcalis re
bus impertirelur, quod el illi qui Eunomii dogmata
- suspiciunt, impiuoi esse non diSUenlur. Viclorias
itaque adversus Eunomium prainia feral, coro,
nisque impielalis ornalus cxsullet; nam quanlo
,
in humana nalura corptis infra animam est, lanlo
* , ,
, . inter creaturarum cullores qui carnem adorandani
(35) , esse slaluil, illis, quantum ad impielalem, longe
ineplior est, qui iion nisi intelligenlia praeditam
, ,
. ' D crealuram colunt; praserliui si non unain ipse.
, , scd plures creaiuras adorandas esse dicat, quibu*
comparata caro majorem prae illis adoraiionem
(34)
coneequi mereatur : Nulla enim, inquit, creata TC<
. "
aeqoe adoranda est alque caro Domini. Nam ont
nia, qua? in rerum creataruro numero babentur,
,
sivecorporea sint, sive iacorporea, apque infra po
testalem divinam suni, at nihilominiis res creaia\
, .
si inler ee comparentur, aliae aliis plus minusvo

dignilalis babcnl, cum incorporea natura eam
.
(26)
(27)
(28)
29)
30)
Ita corr.; antea .

Ita corr.; anlea .
Ua corr.; antea .
Haec leclio a corr. est; nain anica cral .
Corr. .
(31)
(52)
(33)
(34)
Yerba ' , a corr. stml addila.

Corr. .
lla corr.; prius erat .
lla corr.; aiiti*a .
IZZi
S. GREGOllll VfcSSElSl
qua? corpore sensihusque

ris, qualenus
pares sunt;
quideni
pradila
esl, longe anlecellat.
res creatas cultu
divino
quo
Apollina+
4
dignas censcnl, in impietatis certamine ac pagn *
at vero qui carnem intellectivae nalurae prefert, impietate alterum
crroj is bujus discipuli cum
V&i
Quamubrem Eunomius alquc
superat. Audiarr
et quibus de rebus magistro corum contentio sit.
XLV. Videamus ntodo compedes illas, ut cum

Apollinaris magislro loquar, indissolubilibus syl
logismorum caieitis insiructas, quibus lectores conslringere nilitur. 9i hominem, inquit, magrt quam
arieros kvmines, alque angelos, cum Veo conjungi
quis putat. Operae pretiora itaque esset, borum
quoque verborura scnsum expendere, sed in allaiis modo verbis sensum aliquem, si non bonum
et exquisilum, at certe ad iropii sui dogmalis
confirmalioncm nonnihil saltcm conducentem i n vcsiigare, perinde omninu esset ac in lapidtbus
animam, aul in ligno inlelligenliam quaererc.
Q.iin cl cx bis qua? itao tenorc codemquc consilio subjungit, quam incomprehensibilia sinl ejns
verba, poteril confirinari. Angelos, inquir, ae /10mines arbiirii libertau spoliabit, quemadmodnm el
caro libertale destituitur. Corruplio autem est animalis libero arbilrio praditi, non esse sui juris
suceque poteslatis : natura aulem ab ejus conditore non corrumpitur : Itomo ergo nequaquam Deo
rvnjnngiiur. Papae, quae argumenlomin vis 1 Quam
indissolubilrs syliogismortim laquei ! Libemm boinini angel'i9qite arbitriwn tollit q u cum diviniiale tiitikie, et ejusmodi 1'ibertale carere corHipMo csl animalis libero arbiirio prsedili; et si
pro veris baec iH babeanlur efleceTit, bominem
Di*o conjungi non posse ex boc ipso demonslraMir. Quid lalc uiiquain veiHriloqui cffirtiunt ? Quid
eltam bis unquam simtte bariolanttir, qui e lerra
' , *
,
(35) (36)
. , , ,
. " \
' ,
, ^^
, ,
.
(37)
.
(38)
,
,
oie
.

.

. ! '
!

, $
,
.
; , ;
,
(59) . \
,
, ;
voces ediutt, et ex iino pcclore vaticinia Tundere Q

didiccrunt ? Homines el angcli arbitrii libcrlale
spoliantur, si Deo bumana nalura conjungitur.
Nunqnid homo non erat, qai dixit, Nunc aulem
quwritis me inlerficere hominem, veritalem
vobi$ loculus sum " ? Nonne divina fuil cuin nalura r.ommistii6 qui nmnem sibi incsse divinam
virluiem oslendil, dum quidquid lubet propria
efficil potestatc ? Alqui si non ila res crat, explodalur Evangelii iesiimonram, inendacit omnino convineentur tum Paulue, lura propbela*, tuui
eliam ii omnes qui mirabitia de Doinino pronuiUiarunl el <|ui pairata dcinceps ab ipso n i i racula enarrarunt. Sin vero ita omnino res
l u i l , ut Deus ifi carne maMifeslatus sit, et caro
(40)
, '
;
(41), , ,
,
,
. ,
, , ,
,
, .,
, (42)
. " !
(45) ,
divinae nalurae eomnmla, unuiu quid' cum

,e
ipsa ^ (44)
Joan. , 40.
(35) Ita emendandum censco Val. cod. in quo

lcgilur, , nullo sensu.
(36) lla corr.; anlea , manifcslo librarii errore.
(37) Corr. * .
(38) In lexlu Vai. cod. tam bic, ,
quam infra, . scribiiur, scd iilrobique corr. emcudalio necessaria nobis visa esl.
(59) Corr. .
(40) lla corr.; aiilea .
(41) Corr. scripsit in niargine sine ella nota,

- ; quare incerlum est, an baec verba
subjungenda slaiim sint post, , an polia
adnotalione ifla uos monere voltierit, ut legamus,
.
(42) Corr. .
(43) Corr. ! .
(44) Seculi bic sumus corr. cmendationem; nam
i u texluVat. cod. l e g i t u r ^ ,
* .
35
AtfVERSUS APOLLINAREM.
1234
; , eflecta fuftrit : crgo quoniam ila sese ree babuit,

, periit juxta pocticam fabulam, in bumana nalu ; - ra liberlas arbilrii, ct servi facli sunl angcli. l i , (45) beri arbitrii cadcm dc causa jacturam passi.
.
absurdam vocum noviiatem I Qualis eliam illa ,
tio est dicere, Corruptio autem animalis arbilrii
^, libcrlale prandili, est eadem liberlale privalum esse.
; , Nunquid servos ex animalium albo lollit, quo4 , \ - niam hi sub dominorum poteslale positi, por vitae
, \ ; cirrriciilum ab aherius arbitrio pendenl? Nam
,
illitm qui liberi arbitrii cowpos est, animal essc
. ,
scriplor decernit; at vcro qui libcro volunlaiis
, molu dcstituitur, bunc neqoe animal ccnscndum
. \ csac statuil. Igitur moriuus crat Chanaan illc
11 - qnando ob petulantiam scrvus eiTeclus esl fra, , , R truin , mortuns crat Abraliaini famuhis, wior , \ Hiiis Giezi puer Elissei, cl in posterioribus tem
poribus morluus erat Onesiruus, mortui ctiam
0, . \
ccnturiones omncs sub alterius potestale consli , * , ' ,
l u l i . Yerum quid haec aio, morlui suni omnes,
.
qui principibus reritm dominis subduntur, quorurn voluntalis liberlas iinpedilur. Scd et illi quos
; .
Paulus mandai summis polesialibus subdi, mor , ;
tui. oaanino sunt, tamclsi anima praediti, quod
, ;
liberlate arbitrii carentcs perierint, neque amplius
* , ' ,
ifiter animanlia locum habere possint. Hoc cnim
' .
ronficta ab Apolliuari fabula jtibei, ut carnenv illam anima deslitulam, Deo qui cnncla superminet, jungat, sive anima sive menle orbala sit caro illa, utrumque enim a?que respicil fabnla. At
< cadaver quidem est, quod anima carel; quod vero animam sine mcnle babet jumentum uiiquc
oel; id quod nec scriptor iste tanquam absurdum refugit, ab illa carne tollens libertalcm arb t t r i i ; irraiionalinm quippe animalium propriuni cst, bominis iinperio subjici, non vcro sua? poiesiatis esse.
X L Y I . Sed, el bis omissis, ad alia pcrgamus ,
' \ , ; ; C
meis aulem verbis adversarii senleniiam rcferam ,
-
. breviiaiis causa. Ex tribns rebus conslare bominem dioit, spirittt, anima et corpore, quasi boc
, , \ , \ ,
Aposlolus i n Epistola ad Thcssalonicenses definial
; subditque hanc trium pucrorum canliei
'-, \ partem , nempe, Btnedtcite, spiritus el aninne ju (46) , inquit,
., \ , storum*'; deinde et i l l t i d , tpiritu,
servirt Dvmino " ; ct itla Evangiilii verba insupcr
,
, ' \
addil, quibus doeemur cos qui adorant Detim, in
, ' spiritu adorare oporlcre. Hspc nbi pluribus dis, (47)
seruil, aliud quid prsterea subdlt cxsistcrc, car. , (48)
nem videlicet repugnanlem spiritui ; banc aulem
,
non inanimem esse dicit, tit co paclo ostendat
* ,
teriium quid praHer animamct corpus essespirilum.
(19)
* . , \, Si igitwex tribus, inquit, bomo constal, Dominus
autem bomo esi: ergo ex tribus prorsns constat
, .,
el Deminus, spirilu nempe, anima ct corpore. Ui
\ , , \ , \
autem manifesiam fiat quibiis tn rcbus non rccto
. "^
divinanim Litteramm sensnm assequaiur, breviicr
\ ,
de singulis quos allegat Scripture locis traclabi ' .
inus. Et primum quidem in illud Pauli apostoli
\ .
1 0
* Gen. i x , 25.
I . , 25.
" Dan. , 8 6 .
lijy) Diciio, , gupervacanca videlur esse.

( 4 6 ) Gorr. .
< 4 7 ) Gnrr. .
Rom. i , 9.
. . ;.
(49) Gorr. (48)
*3
S. GRECORH NYSSfcNl
1236
inquiramue ; nequc cnim in ires illas in quas nos **

disiribuimus partes, hominem dividu Paulus, dum
,
ad Tliessalonicenses sciibens, Dominum orat, u l ,
i|>si per omnia in corpore, anima et spirilu san , , \ .
ctificentur . Sed quaedam Ionge sublimior de no- \
strae vitae inslitulo philosopbandi ratio est non so- ,
ium boc in loco, sed et ubi ad Gorintbios verba
, \
facit. Novit enim ibi carnalem quemdara bominein, . ,
rursus spiritualem alium \ et medium inler
\ , \
bos duos animalem bominem; eum quidem qui , \ ,
pcrlurbalionibus obnoxius est, lerrenisque rebus *
inbsercl, carnalem vocans; eura vero, quem cor- , '
poris sarcina non aggravat, sed in excelsis men-
tem habcl positam, spiritualem uominans ; illura
\ (50) ,
landem , qui neutrum eomm prorsus est, el ta . ,
men cum ulroque communionem babet, animalera
appellans. Hxc aulein asserens, nec carnalcm ho
minem mcnlis vcl animae aciionibus destilutum
,
esse dicit, nec spirilualem a conjunclione cum
, , * *
anima et corpore alienum esse osiendit, neque
animalem bominem vel menle, vel carne carere . " '
statutl; scd shiguHs vilae inslilutis ex eo quod i n
,
, \
mioquoque eorum magis eminet, nonicn impo- , \ \
n i t . Qui enim judicat omnia, el nemine
judi calur, et ei carnem atque animam babeat, spiri, , *
xilualis nibilominus nuncupalur; et qui libidinis
\ , \
furore abreptus, cubile palernum invaserat , nec , \, \
aniuia, nec mente orbatus erat: sioiiliter etiam ,
, \ ,
qui inter probam atque improbara vitae rationein
, e
, e
mediiim lcnel, neulra caret, quippe qui el raenle (j ,

pracditus est, c l carne circuniveslitur; sed quem- , \ admodnm diximus, ex eo quod in unoquoque vitae ,
genere magis apparet, nomen apie desumens Apo- , \
slolus, eos quidem qui voluptatibus ac intempe- ,
*
raniiae scrviunt et ad rixosas contentionee proclives
sunt, carnales vocat; illos vero, qui omnes qui- (51) ,
dero dljudicant, nultam vero judicii de se ferendi , (52) . *
ansam aliis praebenl, ob vitae subliroitatem, spi
riluales nominal; dcnique animaleni nuncupat q u i ,
,
in bortim medio poeitus, tanto spiriluali inferior
, , cst, quanto superlor carnati. Quoniani igitur eum ,
,
qui virlule profecil, non solum vull vilas sublimi- . , \,
(55) , ,
talis teslimonio comprobari, sed el insuper ad
\ (54)
Deum respicere, cum Yel corporis neccsaitatibus
scrvire cogilur, ac praHerea , gi quid aliud agat, D .
quod tam ad animae, quam ad corporis facullales ,
pertineai, nec tunc quideni Dci vull oblivisci; Sive
,
enim, inquit, manducalis,
$ive bibitii,she
aliud
, , quid faciiis , omnia in gloriam Dei facite " , ila ut
, . .
corporis eliani necessilalibus vacanles gloriflcando
,
, \
Deo sempcr incuniberent. Idcirco Tbessalonicensi- , \
l u s , qui jam per omnia ad perfectiora niti crede. .
i a
I Thess. v,25.
** I Cor. n , 15; m , i ; xv, 45. " I Cor. n , 13.
(50) Corr. xa\ .

(51) Ita corr.; anlea .
(52) Gorr. .
(53) Ua corr., et sacer lcxlus ; malc Yat. cod.
K i i p l o r omiseral .
I Cor v, 4. I Cor. x , 31.
(54) lia Yat. cod. ; scd cuni intcr part. et

art. vestigium lilune pauc;vrum quarumdam
liueraruin appareat, nos pra?p. bic expunciam
a corr. fuisse conjccimus.
4S37
ADVERSUS APOLLINAREU.
1*38
, , banlur, inlegrani sanctificationcm sua benediciionc

\ - largilur, inquiens: Deu$ aulem sanctificet tos per om (5) ' , nia, et integrum corpus vestrum, et anima et xpi , ,
ritu$ ; boc esl corporis, animae el Spirilus cura
; - atqnc studium omne ad sanclilalem respiciat. Haec
' \ - nostra de boc Apostoli loco senlentia est. Quod si
, \ Apullinaris dicat, propterea mentem seorsim a cae ; leris, atque itidem corpus eC animam privaliin be , - nedici, ul in unoqwoque eorum propriae benedi , \ clionis vim eflfeclumque discernal: quomodo corpus
; , , integrum permanet, quod in morte usquequaque
^ , concidit Quomodo integrum erit, quod abslincnlia
exlenuatum redditur atqtte rugosum et prae duriori
(56), captivilate contabescit? Quomodo aliquis dixcrit

pauperem i l l u m Lazarum benedictione hac non
- fruslralum fuisse, qui lot plagis affeclus erat et
,
sanie coneumebatur? Sed , licct mirum dictu v i ,
deatur, in iUo tamen corpore , quod ulceribue difiluebat, Pauli benedictio plenum sorliebatur effectum ; nam ejus corpus ab anima per spiritualis
viUe disciplinam integrum servabalur, quoniam a sublimiori spe ad inbonestum aliquid cogitandum
violentia carnis non fuit adductus ; nani caro animam ejus oon distraxit, neqtre cjus nrcmem uUa
corporis perturbationcs exagilarunt.
*H , \
. Canlicum quoque Irium puerorum, in
quo spirilus el aniina? justorum ad Iaudes simul
, ,
Deo canendas advocantur, aniinas privatim , item\ , que spiritus seorsim ab animis Dcum laudare nou
. jubet, quemadmodum censet Apollinaris. Ecqua
, $ (57) ; enim laude anima sola, sine ulla menlis aclione,
, Deum prosequi polerit ? nani anima, mente ca, \ C rens, quemadmodum jam saepe diximus, jiimentum
. , est, raliocinandi el cogitandi facuhale deslitutum.
, (58), Quoniam igitur juxta scriptoris noslri sentcnliam,
ab anima nostra mentero Scriptura sejungit, con , . cedalur ergo fleri posse ut a spirilibus Deo laudalio
, reddatur, cnm ipse spirituum nomine mcntem i u ; (59) Celligat. Si aatem animam aliud quidpiam a meme
; * diversum esse p u l a t , quomodo laudabit Deutn
, \ menlts expers? Quomodo hymnus Deo placebil,
(60) ' , \
quem roentis carentia concintiaveril ? Praeterea quid
; ' mente opus erit aninix, si Deo laudibus celebrando
. ' sibi sola sufficiat, per se solam hymnum canens, c l
\ (61), - menlis ad id peragcndum auxilio nibil indigens?
, , Atqui talia a sacris interprelibus nunquam didici - ^ m s. Sed quoniam anima? corporeis soluue vincu *
l i s , aequales sunt angelis, quemadmodnm ait Do ,
minus , propterea dum in illo Iriuro puerorum
; ,
'
cantico spit ilibus animac jungunlur, animarum pa \
rem esse cuni angclis dignilatem Scripturae sermo
.
dcmonstral: quippe angeli spirilus sunt, juxta
,
Prophctam dicentem, Qui facit angeios $uo$ tpiri , tu$ " ; quibusf um tres pueri juslomm quoque ani1 8
I Tbesa. , 33.
Luc. xx, 36.
Psal. c m , 4.
(55) Corr. ; sed fortasse legendum,

, ; facile enim fuit librario
ob similem vocis antecedentis terroinationem parl.
illam omitiere.
56) Corr. .
57) Corr. .
58) Supra , corr. scripsit . \
, quod indicare videtur legi eliam posse,

.
(59) Ha corr.; amea .
(60) Ita corr.; amea .
(64) Corr. ,
el mox .
1259
S. GRECOW! NYSSEN1
mas hymnum Deo canerc posluJant. Denique Sal- ; (62) \*> .

-*
vator dum ait, Deum adorari oportere in spirilu ,
mentem spiritus appelJalione non dcoolal; sed nil , ;
(65),
copporeis rebus conyenieng de divinUate opinari
\, ;
oportcre significat. Cum enim Samaritana mulier
dixissel ad Dominum, in monte adorandum esse , (6),
Deum , veltili is loco circumscribcretur ; qua3 as, \ , (6$)
scriio illi opinioni consona est quam de corporeia
,
rebus babemus; proplerea ad aberrauteiaa veriiaie ' \ niulierem Cbristus ait Deum esse spirilum, hoe est
.
incorporeum, et eos. qui adorant eum non posse , . , .
corporaliter ad incorporeum accedere, sed in spi- .
ritu et veritate adoraiionem adimpleri debere. Ad \ , .
monitionem qtiippe suam , juxta duplicem mnlieris
, ' \ ,
ignorantiam Cbrisltis dislinguiti, dum yerilatem
. ,
quidem a figura, spiriturn vero ab opinionibus , ad ^ ,
res corporeas accommodatia, discemiit. Qtia,propter
-
Pauhis quoque veritaii assensum prxbens , dioit,
, \ , \
se non in figura, nec in corpore, s p d i q spirilu
, \ , ,
servire Domino . Quod autcm idem Paulus a i t ,
. , $"
Carnem legi Dei non subjici, id ipsnm ad eorum. ;
tc.ni dogmatis errorem redarguenduin apprime facil;
(66) \ ,
nam rcpugnare, ct caplivare, et non subjiri ,'alia . ,
que omnia bis similia, ad libere eligenlis iaculiatis
(67) *,
aclus periinent, Qaod si mens non s i l , profeclo
>
nec eliam libere eligendi facnllas erii. Quam igifnr
, (68).
carnem Apollinaris anima el libere eligendi facultate pradilam dicU, eam uliqiie nec menle deKlitutam ease faietur. Sed q u a m y i s c a r o (antum dicattir, nihilominus cuncta, quae humana natura
convenjuni, iji se ipsa continere dicendum est; i l a utbomodici nonpossit, si aliquaex iilis rebux
dej^cial, quae ad ejus. nalurant omnibus numeris absolvendam requiruntur.
XLVIJI. Afqui ex Iribus, inquit, rebut homo con- C
, \, d . ttat. Concedauir boc, quamvis ralio ista necessa- , ' rio noa ad assentiendum non adducat. Sid el Do- . , ,
mtnu$, inquit, cum homo dicalur, ex tribus et illg
9\,8
,
rebu$ contlat, spiritu 0empe, el anima et corpor*. . Iêc luiic sentenlia? admodum repugnabimus; nam
,
oniuia, qna) nadiram noslram complelam reddunl,
\ \ , .
ai qnis in homine illo, exstitis&e dicat, non aberra- .
,
bit a vero. Sed et cceleslis homo est (de Cbristo ha?c \ , >.
dicil) UtmqM *piritu$ vivifican$. E l ista quoque \ ,
probamus; nam el baec nostra senlentia est, si ta- (69) . \
inen ab ipo in eum, in quem decei sensum acci- , \
piaiur. Qui enim cnm eo quod coeleste esf, com- , (70) ,'
miscelur, et per hanc cum re praistaatieri com . \ (71) *
iuislionein, quod terrenuinest in melius transmulat,
' ,
is jure merilo npn lerreslris, sed coelestis dicelitr. ^ . ' (72) ;
Idem de vivilicanle Spiritu dicendum; qui autera . , ,
bonos actus innobis operatur, el ipse spiriius vivi- 7
ficans esl. Sed videamns. ad quid probandum alla- (75), ( )
tolis modo rationihus scriptor utatur. Si ex illis
u
I e
1 1
Joan. , 2A. " ibid. 20.
Roni. f, 9.
(62) In texta Yal. cod. legilur

; ;; sed uobia melior visa esl corr.
pieudatjo.
(65) Corr. .
(64) Corr. ; .
(65) Necessariam parl. corr. add.
(66) Corr. I .
(67) Gorr. .
t^8) Corr. *.
(69) Corr. .
(70) Corr. .
(71) Awl hic iionnntla desuni, aut niendosa fet
Ijujus loiii leclio, cnjua Lalinani versionem iia con*
riDiiavioius, l inieger, vel nulla in re depravatu*
esse videalur. Caeterum inlerpunctionem anle part,
onrr. add.
(72) Corr. .'
|75) geniiciftMiIis inclusa corf, add.
ADVERSUS APOLLlNAREM.
* 2
H4*
. \ , omnibus, inquit. rebus qute in itotf, <;' ftrniM

ftimtfs, pariter crqnaliterque reperiuntur, cvlestk
(74),
homo conslat (ila ut spiritum quoque, perinde ac
^ . \
, ! (74*) terreni homines, habeat\ non calestis erit, *ed leit, , lum ccelettis Dei receptavulum. Mulla quidero in
, (75) hisce verbis obscwilas, nec qiiid sibi velit aucior
. pra abaupda ejusdem eloculione disternitur; sed
nibilominus facile eril ejus sententiam palam fa ;
, cere. AU enim, bominem illum, si menle qwdem
* careat, coelestem esse; si vero nulla sw parte deiiciat, non awpliiis (XEleslem, sed coeleeti* Dei
*
$, - receplaciHum esse. In hocce Apollinaris effato,
, , mrtimnam quis magis abominetur? Perfectionemne
' (76) \ divinitaii impedimentoesse censere , quominus
*t ; , \ (77) rarni conjnngatur, quasi caro mentedesliluta, ap, , ^ tior convenienliorque ad recipiendam dmnilalem
, * exstileril; an Deum quidem coeleslem essc rredere,
eum vero, qui coelestem Deum in semctipso reci (78) , \, \ piat, nou ibi esse ubi Deus manere credilur; sed
. \ ' ,
alio potius in loco quam in coelo exsistere, ct alio
{ (79),
polius nomine, qiiatn coplestrs hominis nunciipari?
,
Nam si, juxta Apollinarcm, cmlestis Dei recepia .
tulum bomo est, Oetis autemin ccelo sursum, quem*admodum Ecclesiastes ait : ergo q u i i n semelipso Deum recipil, uno eodemque in 1oco est in quo ilfe
tnanet quem recipit et pro terrestri cortestfs proprie vocatur. Quamobrem si cohaerenter loqui velit Apollinaris, suismct dictis palam astruit verum dogma, quod vel ipsa adversariorum sapientia confirmalur.
. ,
. Sed quae deincepssequuiiturcipendamiis:
, ^
Si auiem not quidem, inqnit, ex tribut conslmvns,
, .
) Q ipse rero ex quatuor, homo eril, ud Homor
\
Deut. SlulCitiam alque deinenti*ni, qnam poslre * muno boc verbtim redo!el, lcclor ne rideat; sed
). polius voluntariam eorum cxcilatem deploret qui
inepiiis bisce mancipaiilnr. Si bumaua natura,
, ' ( 8 0 ) dum divina virtus in ipsa inbabital, intcgra pcr , \ ,
manserit, Dens Verbum vocabitnr flomo-Deus; ct
, , \ qnemadmodum fabnla?, diversas simul jiingentes
, \ , , \ , naturas.animal aliquod monstruosum comminiseun\ \ , tur, (iguras, et nomina, eqtiicervos, et bircocer \ vos, altaqne his sitnilia (Ingenles atque nominan ,
les: ita et novus iste fabularum inventor, juxta
\ .^ , ( 8 1 ) magisCrog qui eum talia figmenta docuerunt, divi , num mysterinm subsannat; et cum Aposlohts alla
, ,
voce clamet , Per aominem rewrreclio morttto rum; qiiibus verbis non diinidium bominem, nec
, - paulo plus dimidio habcntem intelligtt, sed abso lme hominem dicendo, integram esse naturam quae
(82), illonomtne significatur osiendit; bic minotauruin
, * , irobis per turpem banc nominuni (iciionem incar .
tiationis mysterium esse prodigiose confingii, muU
\ , ta suis in vcrbisad deridendam fidem nostram
(83) ,
ilHs qtti ab eadem dissenlhint, ansas prebens.
u
Ecle.v,2.
l o r . xv.Si.
(74) Itacorr.; aniea eral . Vide autem

an legcndum sit , quod vt>rbuiu apud
Stiidaui reperilur.
(74') Corr. ' vot , .
j[75) Grr. .
( 7 6 ) lôrr. .
( 7 7 ) Corr. ; .
(78) Corr. \ .
C O I T . .
(80) A r l . corr.add.
(81) Pra*p. corr. bic eliam add.
(82) Corr. . \ , indicana
)<: cliain modo ^ p>ssc.
(83) iJorr. (.
( 7 9 )
S. GREGORll NYSSENi
i45
Nullo cuiro pacto iieii polcsl, ulquinostra dogmala * , * ,

dmdenda cunclis praebcre voluerit, absurdam hanc
vocis coniposilionem praHermiilat, sive scriptoris
aenlonliam, sive nosiram meliorem esse censue* . (84) ,
r i t : uliam enim sentenliam verara esse dixeris, *
nunquam efficics ut duarum naturaruro composi- (85) \ ,
lio noniine illo non exprimalur. Nam qui e coelo , *
,
carnem esse dicil, eam uiique veram carnem esse
astruU: caro aulem, quae ab animata quadam na- (86)* , .*
, '
lura regitur et \ivendi in semetipsa facullaiem
habel, queinadraodura etiam vult Apollinaris, ap- (87) *

pellationem bouiiois proprie obtinet: qui autem
. ((88) 3
ipsam assumpsit perque earo se ipsum manifesla ), ,
vit, diversum prorsus quid ab illa carne natura
esl; nam el ipsum assumplionis nomen diversitatem
naiuraetaniassumptiquamasaumenlisosiendit. Quid ^ ,
igiiur veiabit, eiiam s\ baec locum habeant, Deum
qui in carne apparuit, absurda illa nominis i i c l i - ; (89),
one iraduci, ul qui Ua conslilulus est juxla teme- ,
rariuro Apollinaris vocabulum Homo-Deus nuncu- \ ,
pctur? Nam nec bircoccrvo, quoniam cervo inlegro ,
,
lucdia ex parle species hircina adjuncta fueril,
vel e conlrario in illorum animalium mistione
acciderit, ul integro birco cervina pars accesserit, . "
, ,
tale idcirco noroen ei fabula imposuil; sed illura
ulriusquc nalurae participem utcunque csse ca no- , ;, \ (90) ,
tuinis composilione denolalur. Quamobrem si, ut
scriplor cxistimat, in uno eodemque bomo et Deus cst, qualemcunque duo ibta inler se connexionein . \ '
iiabcant, sive lota utriusque nalura, sive pars ,
Unliim in ea misiione concurrat, nunquam efficiel
, (91), *
ut illa nominis composilio non sil absurda. Quod

!
si eibnici ab ipso lalia edocli, mysleriuin nostrum
deriserinf, qui blaspbemandi ansam praebuerit is propbelicis nialediclionibus prorsus eril obnoxius,
quc inquinnt, Vce illis, per quos nomen mtum blasphemalur in gentibut !
L . Scd ei ea q u rursus prseccdenlibus addit,
,
perpendamus. Si ex duobus, ail, perfectis constal;
. , \, ,
nec in quo Deus est, hi eo homo esl; tteque in quo
, ,
homo e$t, in eo Deus est. Alqui si ex perfecto
, . \
el impcrfecto juxta Apolfinarein conjunclio illa
),
fieri concedalur, nonne ab bis qui talta effulire
(92), ' \
audeni simililer dicerelur, boniinem in eo non
^,
csse iu quo Deus cst, et Detiin in eo non essc , \ ;
in quu bomo csl? Sane alia prorsus divinilalis
" \ , \
atquc alia bumanUalis est ralio, et nemo unquam D , \
,
divinam naluram humanae nature muiilatione de ,
finiri posse censueril; neque eniui divinilatis ratio
(93), ' ' in eo siia esl quod vel buinana nalura non sit, vel
, . "
iniperfecta bumana natura sil, sed ulraque rcs,
, \ ,
6i seorsira menle comprebendalur, propria sibi
, \
unaquaeque noiione inlelligiiur. Nam et qui Dei
aomen audit, quotquol de Deo par csl auiino con ,
** Isa. u i , 5; Rom. n , 24.
< 8 4 ) . . art.
(85)
(86)
(87)
(88)
(89)
add.
Corr. .
Ua COIT.; antea erat .
lta corr.; antea ' .
Corr. add. quae seinicirculis inclndunlur.
basc leclio a corr. cst; nam anlca scri-
ptum fneral
(90) Corr. ,
(91) Corr. .
(92) lla corr.; o)ale antea * * .
(93) Corr. .
1245
1246
ADVEKSUS APOLLINAREM.
, \ - cipi, appellatioite illa dignosctt, e! qui hominis

(94) ,
n o m e n audil naturam eju? o m n e m animo percipit,
.
iiullamque confusionem patilur diclionum illarum
, significatio, ut in eorum alterutro allerum intelli , ' galur. Nam neque illo nomine istud, nec boc
, \ (95) '
nomine illud signiflcalur, sed unumquodque uo . men convenienlein nalura suae sensuin oblinet,
, \ (96) , - et nullo pacto eorumdem signiflcaiiones inviccm
. commuiari possunt. A l imperfectum et perfeclum
* diversas prorsus notiones in audientium animis
. '
imprintunt; perfeclurn enim dicimus quod secundum
, , , ' propriae naturx ralionem complelum absolulumque
(97) , , est; imperfectum vero quod buic contrarium est;
, (98) neutrum autem horum, si absolute proferatur,
. , , hominem, aul Deum significal; sed cuicunque rei
, vel n o m t i i i adjungatur, facit ut q*iod vocibug illis
,
exprimilur, perfectum vel mancum esse intelliga ;
mus. Quomodo igitur st imperfeclus esset bomo,
Deum in eo esse quod imperfeclum est Apollinaris astruit, quasi natura noslrae muiilaiio d i \inilali magis convenirel?
,
L I . Rursus auiem ad alia pergens, sic ait :
Mundum salvare non potest qui homo quidem e$t
(99), et communi hominum corruptioni obnoxius est. Haec
.
\ * el mea asscrtio e s l , nam si bumana natura ad
bonum sibi comparanduin sola suQkerel, supcrvacaneum ulique incarnationis mysleriuni fuisset.
, .
, Quoniam vero moriem evadere non polcrat, si
, Dcus salulem ipsi hnperlilus non fuissel, pro , ' ptcrea lux in lenebris per carneni lucet, ui pcr
. , \, ^ earadcm carneni ex tcnebris orlam perdilionem
,
. eliniinct. Sed neque salvamur, ait, Deo, $i nobis
, \ - comrnistus non til. Hisce in verbis recle setitire
* el ad saptentiores cogilaiiones animum convertere
scriptor videtur ; nam qui mistionem dicit, rerum
secundum naluraro discrepanliuni uniiionem
. , \, ,
,

, gnifical. Miscetur aulem nobiscum, inquil, cum
,
. caro, hoc est, homo faclus fuit, quemadmodum in
Evangelio dicilur, tunc carnem faclum fuisse, cum
; ,
habiiavit in nobis. Nec isia a recto serinonc dis (1)
sona sunl, nisi slaliin ab ipso aliqua dcinccps
. ; ,
, (2) , superseminarentur zizania. Nam bic nosler, iiuo
poiius ipsius veritatis scrmo est, lunc nempc ba, \ , ,
(5). ' bilasse in uobis, quando caro faclum est, et e
contrario tunc carneoi faclum esse, cum habilavit
,
, ;- D ; in nobis. Si igitur ex illo tcmpore caro fuit cx
* \ - qito habilare cocpil in nobis, c r o Verbum nequa ; (1), ( \ quam caro erat anlequaro Gabriel Virginem an ), ' nuntiassei; et qui dicit humanilaiein Verbi ad
nos e coelo desccndisse (el ante creatam huina . 'A.IV
nam naluram jam illud homincm exsiitisse), per
, \,
,
quod bunianae natura divinilas commista fuii, men (5) ,
r
(94) Corr. .
(95) Parl. xefcorr. add.
(90) hic ari. corr. add.
(97>Corr. ' .Lcgo' .
(98) Corr. .
(99) Corr. , , quo
ikCiiau vertendum esaet: Mundutn talvare non potett
htomo, qui homo permanet, ei communi, clc.
(1) Lorr. -.
(2) Ila corr.;maleantea .

Hunc locum usquc ad illa Apollinaris verba
' , referi Eulbymiusin Panoplias p i r t . ,
t i l . 13, pag. 526, vers. Si lunc Verbum.
(4) Quse semicirculis includunlur corc. add., et
apud Eulbymium quoque hal>eiiiur.
(5) Forle legendum , u l mox iu allcra bujuf
pci iodi parle babcl Nysscnus.
. ?(5)
)
W 7
. GREGOIUl OTSSENI
d a i cst. Std neque, ait, peccala hominum delet,
, ,
mst impeccabilis homo faclus fuerit : neque morlis
. * ,
ti omnes homines imperium detlruit, niti ut homo
!
niortiius sit, el re$urrexerit. Ulinam usque ad finem
,
recia eaperet, quae Ecclesiae sunt, loquens I Sed
, \ ,
ilerum ad ingenium redit, el Ecclesiae doctrinain
accusans, nos propriam solius humana* iu Cbristo \ , ) , *(6) , ^.
naturae fuisse mortem, existiinare aii, et rationem
, . quamdam a se excogtlalam, ad senteiuiam nostram
; " (7)
conlutandam subjungil, q u ita se babet: Mors
, -,
autem hominis, inquil, mortem non destruit. Quor8um auclor ieta profert? Nempe ut ipsius U n i -
,
geniti divinilalem, ipsani veriialem, ipsam vitam
, , , .,
in crucis passione inleriisse ostendat, ita vt in
, .
4riduani illins Xeraporis periodo vila non exsll
lorit, non vinue, non justilia, J M M I lux, non ve- D , .
ritas, non ipsa demum dWinilas. Neqne enim una \
divinilate jnierempia, alleram divinitatem super- ,
etilera fuisse ait, quandoquidem niultis in locis , , ipsum hac de re adversus Arium dimicare unam- , . \
( 8 )
que csse Trinitalis deitaiem aslruere apparet; quae
, .
quidera divinilas, cum in Cbristo occubuerit, alia,
' , '
nt ipse 8iio arguinenlo confirmat, ncqtiaqiiam su>

perfuil. Porro non video quomodo quis dubitare
, \
possit quin divinitatem morti obnoxiam ille non
,
facial. Nam niors altud in homine non cst quam
compositi dissolulio; bumano siquidem corpore .
, , !
i n illas ex quibus conslat, partes dissoluto, ani .
ina siimil cum corpore non concidil; sed quod
romposiluni esl dissoJvUur; quod autem ab omni composUione alienum est, integrum permanet. Si
igilur anima ruorli obnoxia non est, qtionam pacto diviuitas inlerire queat dicant qui nescinnt qutd
loquantur.
,
L l l . Caeterum quae deinceps ad id probandum C
, . ,
eubjungit, lubens omillain; nam in seqtienlibtts

Ipsam Unigeuiti divinilatem morlem obiisse con,
firmans, ait, Ilominis mors movlem non destruit,
neqne resurgit qui mortuus non est; ex quibus, i n , ,
q*iil, omnibu* patel ipsum Deum interiisse, quan\, ,
doqmdem, inquit, fieri non poteral, ut Christus
, , \,
morti tuccumberct. Qu* oninia, utpole manifesie
. *
absona et absurda, minime bic disculieuda esse
,
arbitror, cum quisquis mente non caret, per se
, '
valeal illius impielalem alque dementiam perspi (9) \
ccre, qui Deum ipsum, mortem in propria natura
,
jperpeseum, interiisse pronunliat. Verumtamen H .
lud lantummodo baud aliennm erit advertere, nec
,
omnia quse lanquam a nobis dicla scriptor pro , i e r i , mendacio pura atque immunia csse, quin- , * , imo in ipsis nonnulla reperiii, qnac sycopban \
tarum more ad noslra fidei conmmeliam con. '
finxit. Ait enim, nos dicere Cbrisluni ab initio
, . $
non fuisse, ita tit solummodo Verbum sil Deus. '
08 aulem in novissimis diebus pcr carnem ina- , \ , \ ,
nifestalam fuisse Dei virlutem, et sapientiam, et
, "
luccin, et viiam, qua? omnia Cbristus est, nequa ,
(6) Ab boc loco usque ad finem capituli biijus,

qnaedam .excerpsil Eulbymiiis Zigabcnusubi stipra
png. 5 i 9 , vers. Mors inquit.
(7) Corr. .
(8) Locum luinc sine part. negativa legendun

^sse, cx sequenttbus, ni f.illor, clare colligiiur.
(9) (lorr. , \ ' ^
.
12JH)
, quam kificias imus; dicerc aulem liaec omnia a l i \ , quando non fuisse, Cliristum et Dominum, qui
> .
nominibus tiisce nobis mnolcscii atque denorai (
natuf, a3que inlolerandum ob impielatem csse
, \ , - jiidicamus, ac si absolutc planeque ipsununct
^ ), ' ,
Cbristi ac Domini nonien negarel. Quippe cum
. "
Cbrisius Dei virlus sil Deique sapiealia et quod ,
cunque magnificum divinaeque majeslati conveniens
, nomen dici aut excogitari potcst; qui ab inilio
*
Gbristura non esee dtxeril, is profccto nco aluid
,
quidpiam eorum ab initio esse dixeril quee aiigusto
\
boc nouiine significanlur. Qiicraadinodum cnim
* ( 1 0 )
quis boroinctn esse negaas stalirn alque hominis
, , ,
iiomen abolet) cxleras quoque bumanae nalune
,
propridates sustulerit necesse est, propterea quod
' . bominis appellatione ratiocinandi vie el discendi
, \ , , facilitas coiilinctur, et si q<ue alia proprielas est
.
qua naiura bumana a caeleris dislinguilur. Ila
, \ Cbrislus est virlus, sapientia, figura el splendor,
(11),
el qui illum ab inilio non csse dieit, is ulique
\ \
de inedio ea penilus tollit quae ad illius naluraui
, \ , \ , peninere noscuntur. Quapropler divinas Scriptura
dtOiov ,
seculi, semper Cbrisium esse dicinnis, quippe qui
, .
ejusdem ac Pater aHernilalis essc intelligaiur. Nam
,
sicui unigenitus Deus non divinilatis facius cst
\ , ' parliceps, sed ab inilio semper Deus est, nec pro (42)
gressu aliquo ad divinitalera ex humiliori siatu
.
pervenii; ila et virtus, el sapientia el quolquol
,
alia apte congruenterque de Deo dici possuni, d i
vinilati coaeterna sunt; ila u l quod ab. inilio non
. ^ ftieril, id poslea ad nalure divinae gloriam ne ' ,
quaquam possit accedere. Cbrisli nomen in
. , \,
Unigciiilo eujleris cjusdem nominibus exceltenlius
, , esse dicimus, ab ipsa nominis bujus significatione
,
.
in banc senlenUam adducli. Doclrina siquidero de

,

sancla Trinitale nomints bujus- confessione conli , ,
netur, cum singuhe personse, quas TiiiiUalis esse
,
credimus, bac appellalione convenienler designen
tnr. Nc autem quidpiam de nostro diccre videatuur,
.
propbeliae verba apponemus: Thronus tuus, Deus,
. ,
in saficulum* tacuti; vtrga directionis, virga regni
. ,
tui. DUexitli juslitiam, ei odhti iniquUatem; pro~
, ,
plerea. uniit le Deut, Deu% (uu$,oUo extullalioni*
, . prie coniortibut tuit . Hia-eniui verbis per ibronuni
. ,. ^quidom cunciarum reruoi impcrium designalur.
, ,
Virga aulem directioms reclitudinem judicii SH
, *
guilical. Oleum aulem exsullalionis virtuteni Spi , ,
rilus sancli dcnolal qua Deus a Deo ungilur,
.
nempe, a Palre Unigenilus, quoniam dilextt jusli , ,
liam, el odio babuil iniquilalem. Si igilur tempus
( 1 3 ) , \
fuil, quo jusliliain non dilexil el iniquilaiein odio
. ( 1 4 ) , non babuii, consequcns erai ut nec aliquando illum
ttncluin fuissc affirmarel qui propleret uncitts
, . "
fuisse dicilur, quoniam dilexit jusliliam, el odio
17
'MCor.1,2*.
(10)
(lij
12)
13)
** Psal. ILIV, 7, 8
Corr. .
Corr. > .
lla c o r r . ; anUia .
Corr. , .
(14) Corr.
; in marg. .
, quibus verbis uiroque modo legi potse t i g n i fical.
t?5i
S. GREGORIl NYSSEXt
!252
bahuit iniquilalem. Qnod si scmper justiliain d i - \ (15),

Itxit, neque euim fieri poluit, ut se aliquaudo
, (46), :odio haberet, cum ipsamet juslilia soroper exsii .
leril, utiqiie nullo ab iniiio, sed ex omui tempore unclus, id esl Cliristiis esse inlelligitur. Qnemarimodutn itaque juslue injusius neuiiquam est, ila etiam nunquam sine unciione unclus, sive
Cbristus, esse poleril. Quamobretn cum qui ungil, Patrem esse, unciione.u vero Spirilum saucluni esse
nemo negavcrit, itisi qui cor Judairo velameulo babel obduclum.
L l l l . Quomodo igitur ail nos ab inilio Gbrislum

non fuisse dicere? vero quia Chrislum abaeterno Xptorov ; !
esse faleniur, non idcirco ea quam Apollinaris , \ *
\ , '
coniingil carne, ipsum nunquam non pra?diluin
\ \ , \
fuisse arl>itraniur, sed eum novirnus el ab anerno
(17),
leinporc Gbrishim el Dominum csse, eumqtie rursus posl passioiiem illud idem csse coiifileniur,
; ,
quemadniodum inqtiit ad Judseos Petrus : Qnia et
, Dominum eum, el Christum fecit Deus, hunc Jesum ^ ,
.
quem vos crucifixinis* .

Hoc aulem ila dicimus, \
non quod duosGbrislos, vcl Oominos in ena Chrisli , '
, \ , \
persona conspiciamus, sed quod unigeniius Deus,
cum sui nalura Deus essel ac mundi Dominus, et , \ , \
crcaturanim omniuin dominalor, rcrumque condi- ,
lor, el lapsorum erector, naturam noslram ex pec- ^, \ (18)
,
cato collapsam non solum a sua commtmione non
repelli, verum eliam in vilam denuo recipere pro , .
suHima beniguitaie sua dignaltis est. Porro ipse
Cbrislus viia esl; ideoque, vergente ad iinem hu- ,
mano genere, nialilia noslra jam ad sumrouni pro- , (19)
vecla, lunc, ne ullum malilix genus remedio carc- ,
, \
rei, cum noslra nalune humililale commisceri
9
non recusavil, el in se ipso hominem assumens Q , \

, ^,
ipseque in bomine exsislens, quemadmodum dtsci, , ,
pnlie a i l : Ego in vobis, et vo$ IJI me
bominem
sibi commislum, id quod ipse eral effecit, cumque \ , * *
ipse semper altissimus fucrit, idcirco quod buniile
;, .
erai, exallavil, nam super omnia allissimus nulla
\ , \ exaltaiione indigebat. Verbum auiem erat Cbrislus
\ \ *
el Dominus, idque ipsum ille eliain evadil, qui
,
assumptus fuil, et ciim divinilale commislus; nam
, ' *
qui Dominus eel, ilerum Dominus non conslituilur,
sed servi forina ad eamdem Domini dignilatem
\ ,
,
sublevalur, quamobrem unus Dominus Je$u$ Chri , (20) ^
Hus per quem omnia
dicilur simililer Christus,
(
qoi anle saecula Spiritus gloriam fnduit (id eniin
),
symbolice unclio significal) et post passionetn ca ,
dem unclione unilum sibi hominem decorans, D , *
, ,
Cbristum facil; nw.Clarifica
me, ail, quasi dice- \ , , , , )
rel, Unge me gloria quam habui apud te priutquam . ,
mundut eitei .
Gloria auiem, qtiae anle inundum \ , \ (21)
el universarum rerum crealionem, el ante omtiia , ,
, (22) ,
sscula esse dignoscitttr, quaque unigenitus Deus
(23) * dariilcalur, noslra sane senicnlia, non alia unquam
kt
J e
A c l . , 36.
* Joan. xiv, 20.
" I Cor. , 6.
(15) Ct>rr. .
(46) Iia corr., anlea .
(71) Ua corr., male anlea
.
(i8) liaec correcloris esl emcndalio; nam anlea erat .
" Joan. xvn, 6.

(19) Ila corr., anlea male .
(20) A r l . hunc, cum pnecedenii interpuncl., corr.
add.
(21) Corr. .
(22) Corr. .
^23) Corr. .
1253
mi
erit a Patris gloria ; solaui enim Ttinttatem sa?cu1i

priorem esse vera fides nos docet. Qui est ante
. , \
\ . \ sivcula. de Patre ait Propbela *, ct de Unigenito
Filio, Per ipsum, ait Aposlolus, scccula facta sunt ;
, , , \
ct gloria, quae anle saecula in unigcnito Dco esse
\
intelligiUir, sanclus utique Spiriluscsl. Quod igilur
, . "
proprium cratChristi, dum apud Pairem, antcquam
, ,
mundus condcrelur, cxsisterel, hoc ctiam proprium
, , \
fil hominis, qui cum Christo in sa?culomm flnc
. , \,
, conjunctus esi; nam Scriptura inquit, Jesum
Nazaretli, quem unxit Deus Spiritu sancto * . Qnam'
,
* obrem senlentiam non calumnictur, quasi unigcnilum Deuro non semper Christnm esse dic&mus, sed
(24) , \ \
semper quidem est Cbristus, tum anle Uim posl
, \
incarnationis dispensationem; homo vero neque
, , *
. ^ anle illam, neque postca, sed in solo dispcnsaltonis tompore. Neque enim bomo fuit anle naliviia,
(25) . - tein ex Virgiue, nec amplius posl cjus in cn-los
rediiuin caro suis in proprielalibus perseverat;
, \,
,
.
(26) nam inquit Apostolus: Et ti cognommm lecundum
carnem Christum; ted nunc fam non novimus .
, *
, Neque ctiam quia Dcus in carnc apparuit, idcirco
caro immulata pennansil; sed qiioniam immma,
; , (27) ( bilis quidein divinitas est, bumanitas vero mulabi , ) lis, proplerea divinitas quidem nullis mutationibu*
(28) obnoxia est, nec in delerius converlilur; nam quod
, pejus est non admiilit, et quod melius esl oblinere
, uon polest. At vero buniana nalura in Cbristo
, , mutationem in melius sortiitir, dum e corruplibili
kK
\ - Q in incorraptibilem, e fluxa fragilique iu stabilem ac

(29).
perniancntem, ex lemporanea in immortalem, e corporei et figurala in incorpoream nullaque figura
expressam permalatur.

LIV. Quoniam vero asserunt nos dicere bomincm
, , * ,
passum fuissc, non Deum, baec a nobis audiant:
(30) divinitalem quidera in eo qui passus esl inesse
, , .
fatcmur, non vero impatibilem naiuram evasissc
* , patibilera. Ul autem quod dicimus ftat manilesiius,
* Peal. L I V , 20. " Heb. i , 2. Act. x, 38. " I I Cor. v 16.
t
(2i) Corr. hunc arl. delet.

nerenlur, quemadmodum Nvssenus ipse inferius
(25) Uc Nysseni verba inlelligenda sunl non
cap.
57, lestalur, binc factum esl, u l idem
de proprietalibiis carnis, quae a Graecis ,
Nysseoue adversus Apollinarem dispulans, Christi
Lalinis speeific dicuntur, sine quibus caro
carnem in coelos assumptam, nec in suis proconstare non polcst; sed de proprieiaiibus illis, v pri^lalibus perseverasse, nec corruptibilem, ncc
quas accidenlales vocanl,.puta corruplibilein ,
corpoream, nec figuralani fuisse ailirinaveril;
mniabilein et passionibus obnoxiam esse. Poslnoo quod ipse Cbristi carncm in aeibeream ct
Iremis lantum bisce proprielalibus Cbristi car- divinam qualitatom conversam fuisse, cum O r i nem post resurrecliooera caruisse censuit Nysse- gene ejusque asseclis pularcl; sed quod non ita
nus ; non vero specificis illis q u carnem n*- corpoream et figuraiam esse diceret, quemadcessitate naturae comilanlur. Apene enim faie- niodum Apollinaris aulumabat. Non ncgat crgo
lur lum hic, lum altbi, Chrisii carnem post re- absolute Nyssenus in glorilicato Cbrisli corpore
giirrecliouem
mutationem iu mclius sorliiam
subsiantiam ftguramqiie carnis, sed ab eo<leni
fuisse. Quin c l in resurreclione faclam fuisse ani- corpore excludit duntaxat crassiliem illam, alque
nue C U I I I corpore unilionein ait, c. 55, et posl figurara magis sensibilem, quae Chrisli bumaniresurreclionem Cbrisium Doniinum in ooelo car- lati in siaiu mortalitatis compeiebat, quamque
nem collocassc, el Cbrisii corpus in coftlis exsi- in eodem corpore adhuc perdurarc putabat Apolsiere, diserlis vcrbis aflirmal in fine bujus antir- linaris.
rbetici. Sed quoniam Apollinaris ita unam eam(26) Corr. .
dcmque carneiu tam ante quam posl resurreciio(27) Itacorr.; anlea contrario .
oem Cbrislum babui$>e putabal, ut non modo
(28) Corr. .
eubslanlia carnis, sed et eadetn corporis iurma,
(29) Quomodo bxo inUligcnda sint, videin noU
crassities atque moles cneieraeque passiones, quas iupcriori 25.
accideniales voca!il,gtori(icala Cbristi carnc reli(30) Corr. .
v
3 . GUEGORU NVbSEXI
1*55
1256
I U R V nostra sciileiilia cst: llumana natuia ex anima ,

inlelleclu praulila, curpori conjuncla, subsislenliam , ,
hab t ; bsc aulem ulriusque conjunctio fil, male- (51}
i iali quadam subslanlia, veluli quodam fundamcnlo, . &
,
anlc ipsibs constilulionem posila. Materies autem
illa, divina virtute in animal efformala, bomo fit, , , ' ,
ita ul si quis ad aniinal efformanduni condilricem
Dei virlulem noff inlervenire, ex supposilione, con- ,
\ ,
cedat. oiiosa prorsus alque iinmutala maneat matna, uipole quae vitani ab effectrice virtutc non . " '
accipiat. Queuiadmoduin igilur in nobis vivifliain , '
qiiaindam virluletn maleriae supervenire intelligi- \ *
inus, per quam bomoex anima eicorpore conslans \ ' ,
cflbrnialur: ita in Maria Virgine factum cst ut A l -
, \ ,
tissiuii virtus, per vivificanlem Spiritum in imraacalalum corpus immaterialiter insinuala, et incor- * ,
ruplam Virginispurilaiem in carnis materiam assu, \
luens, parlein illam ex virgineo corpore ad eflformauduin fetuni collalani susceperil; eoque pacto , \
' ,
conditns fuerit novus revera homo, qui primus
solusque talera subsislendi nioduoi in se ipso mon- \, ,

slravit, qui divino, non liumano more formalus est,
divina virtule aequaliler per tolam coagmentationis , ' (32)
illius naluram iia pernieanteui neulruiu divinilalis , , \ ,
cxpcrs fuerit, sed cuui ulroqtie, aninia iiiquam el , (33).
corpore, juxta ulriusque modulum coalescerel atquo . " ,
congruerel. Quemadinodutn igilur, dum bomo g i - ,
gaebatur, opus non babuil gigiti divinilas otanibus \ , '
(34) ,
s*culis anliquior el in aeternum pennanens, scd
seme\ in bominis geueratione alque slrtictura, uuum (55)
4
cuiii ipso facia, in ejusdem eliain bominis ortu una C ,

cuin illo iki lucem edilur; ila nec resurgere opus ; babet qua nunquam morlua est, sed in eo qui vir- , (36) (
), ' luiediviua ad vitain redit el ipsa resurgit, nonquod
. , (37)
divinilas a utorluis suscilelur, neque enim cecidit,
sed quia in setpea eum qui cecideral excilavit. 8i , \ ;,
igilur divinUas, ulpote quae semper exsislat, neque , , '
nasci ncque resurgere opu9 babet, consequens esl , ,
Cbrisli quoque passionein ila perfici, non quasi , .
divinilas passa sil, sed quasi ipsa divinftas in eo , * (38),
qut paltebatur exsisleret, ct, per unionem cum eo- , \ .
(39) ,
\,
dein initam, illius passionem sibi qiioque propriam
,
[40]
eiTicerel. Divina quippe nalura lum auiiiue lum
torpori, uti dixitnus, promiscue in&inuala, uiium- & . -
que cum ulroque lacla, quoriiam, Sini p&niientia, ^, *
inquit, $unt dona Dei", ab eorum neulro reccdit,
,
scd jugiler pennanet. Nibil enim est quod bominem
(41) .
quempiam a conjunciione cum Dco separet, praeter peccalum: cujus aulem vila ab omni peccaii labe
immunis est, Imjus cuiu Dco conjunctio nullo unquain paclo dirtmi poiesl.
LY. Quoniam itaque in neutro, boc esl, in anima
\ * ,
el corpore, peccatuui locum babuit, iti utroqnc pro
; ,
" . , 9.
(31)
(32)
(33)
(34)
135)
(3()
(37)
lia corr. : inale anica .

Gorr. .
Corv. .
Ita corr.; male anlea .
Corr. .
('. .
Corr. , \ , .
(38) lla corr.; anlea .

(39) Corr. *
sit unumque cum uiroque per comminionetn
facta.
(40) Corr. > .
(41) Corr. .
J2.\7
1258
AbVER&Uft APOLLINAREM.
* .
ulriu$que modulo prxsens crat natiwa divma. Sed
ubi mors ut a corpore auima sejungerelur edecit,
,
quod quidem conipositum crat dissolulum f u i l :

compositionis vero expers dissolulionem passuui
, * (42) .
non est, sed io ulroquc inlegra diviua nalura per (43) ,
niansil. C&iecum divinilaiem in corpore quideui

pcr&iiiissc arguraenlo e*l, quod posl raortcm cato
\
* 4^XiC
, ' iocorrupla permanseril; oam Deo maxiine proprui
$ . est incorruplio. Eaiudciu vero divinitaiem ab anima
, (44) lunenon fuisse secrelani, inde palelquod per illam
lairooi ad paradisi ingre&suoi via palefacla fu*ril.
, \
' - Poslquam igilur iwpletum fuit royslerium, cum
scilicet divina virtus duabus bumauai nalurx par , ,
tibus sese inge&sit, c l per tilruraque, animum scili , \
cet ei corpufi, unicuique parti, eUdem aifiui alque
( \
) , cognalae, vivificantem virlutem indidit, nempc per
\ , \ ,
carnem quidem corpori, per animain vcro aiiua\
, \
animam inquain menle pr&dilam ei non raliouis
,
expertera; nam quod mente caret, belluiutiui esi,
, \
non bumanum; tunc q n ab inilio corpori atque
,
animse commigta fuit diviaitas semperque peroian , sit, in re&urrecUone ejus, qui occubuit. su$cUalui\
\ , [45]#c
alque ila Cbristus a morluis resurrexisse d i c i l u r * \
, \, ,

qui quidem el jamdudum Chrislus eral el Cbrisius
,
tiim demum faclus fuit: erat quideoi juxla suuui
\
ab inilio ei ante omnia saecula regnuin, faclu* vero
. \ ,
est quando pagtoribus aogeli aaauntiavctunt gau (46) \ *
dium roagftum, quod fuliuruna erai orami populo in
,
Salvatoris iutivitate, qui , inquit Scriplura",
.
Chrisius Dominus, ajfcpoeile et congrueater boc
, \ , , C insignilus nomine, juxta Gabrielis verba qui ait
.
Spiritum sancium iu Virgjnem supervcaturum et
, \
AUisakui viriuleoi eiêia obnmbraitiram . Qut
, . , igitur boc pacto geirilMêst,, tum Cbrislus lum
\ \ ; " Dominus jure raerilo dictlnr; Dominus quidem ob
\ , virtuicni Aliissiuu, Chrislue vero ob Spiriluro sao, (47) , cium. Neque enim lunc ungitur qui seternus est,
, ,
sed ille de quo dicilur, Filius meus es tu, ego hodie
ge.nuite* . Vox cnim llodie signiiical quod intcr
, - duas lemporis parles, praeteriti videlicel el fuluri,
,
mediura est. Sasculorum vero condilor quoniodo in
, aliqua temporis parte nasci atqui ungi polesi?
' ,
Quaroobrem divinilas et non interilt, et Umen re . \ '
surrcxit; non uiteriit, quoniam quod composiliouis

expers est non dissolvitur; resttrrexil vero, quo * (48) / niam in eo quod dissolutum fuil exsistens, id quod
,
secundum bumanae natune leges cecidcral, uua
,
secum ut suscitaretur effecit, ut, in ulraque parte
nalurae sua3 propriclates exliibenle mancns, cor \
pore quidem corporum iiatura?, anima vero aninia\
rum ilidem nalurie mcderetur; et rursus, quod
scparatum erat, pcr semetipsam unicns, in eo qui
vo
" Rom. Y I 4 .
9
"Loe. 1.
ibid. 35.
Psal. n , 7.
(42) Corr. , ' ,

(45) Corr. .
(44) Corr. > ,
.
?
, GR. X I . V .
(45)
(46)
(47)
(48)
Corr.o , secus atquc saccr lcxtus babet.

Corr. .
Corr. , .
Corr. add. .
*239
S. GREGOflH NYSSENI
cxnllalnr, ipsa qooqae reaargit. El quetnadinodam

si arundo (uil enim vetai quominiis simifiludine
e i corporeis rebus pelita mysteriam dlspensattoms
qirae per resurreclionem facia est explicemua) in
duas ptrtee suindatur, et quia in una exlremitate
snminUau-s bujusraodi duarom paHium anradinis
onjunxerit, necesae eet u l una pars tota artmdinis
t m n altera tota parte coptilcltir, quia nimirum per
titiins extremilatis commissuram alque conslrictlonem altera quoquo extremitas simul aptalur. Tta et
m Chrfsto anim cum corpore unitio per rcsurrectionem facta, lotam, quaienus tnmm qnid esl,
bunianam naturam, in aniniam et corpus per roortem biparllto ectssam rursos coatescere facit, dum
spe resurrecfionls disjunctarum rerum concorsum
efficit; et hoc est qnod a Paulo dicitur, Christura
nempe resurrexisse a roorlttis, prtnulias dormfcniium
et sicut in Adam orones morimur, ita eC in
Christo omnes viviflcari . Nam juxta allatum modo
arundinis cxeniplum, ex ea quidem extremitale qua
ab Adamo initium sumil, naiura nostra per pcccatam scissa ftrit, anima videlicel a corpore per morlem separata; ex ea vcro parte qua Cbristum pertingit, eadem bumana nalura in prisliqum slalum
restituilur, dnm in Cbrisli bominis resurrectione
scissura jam facta peniins coalescit. Propterea igilur simul cum eo qui pro nobis mortuas esl morimnr, non banc dico necessartam communemque
nafura nosir* mortem ; hoe cnim el invitis acci-
ttfO
,
, (49)
, \ ,
, $ * *
,
, , \
' ,
. tou
, (50) '
, ,

,

. ,

' *

(51), ;
.
, :
, \ , , ^

(54)
,

.
del, sed quoniam par est ui ei qui volunlarie mor- Q \,

ttius esl lubentes YOlefHesque commoriamnr, idcirco
(53) \
Tolimtaria et qtiae tn poleslate nostra posita sft,
.
aKqua nobis reperienda mors est, oim fleri non possil ut eo quod invite ac repugnanler fit, q r a
volunlaria sunl imitentur. Quoniara igitur mors, uipote quae naiurae lege omnibus deftniu est, laoi
volenlibus lum nolenllbns omnino accidU, el quod necessario fit voluntariura nemo unquam dixerit,
propterea alio diverso modo, sponte morienti commorimur, mystica nerape in aqua per baatlmwn
acpulll; ham, Contepuhi, inquit , sumut cum illo per baptismum in mortem, u( aiortis initaUAy tesurrectionis quoquc imilalio respondcat.
L V I . Sed ad alja pergamus. Qugmodo, inquit,

,^

Detis fit liomo, Deus e$$e non dctinent, si men- ,
lis loco non statualur in homine f Inlelligitne , ; *
; ,
ipsc qua; loquitur t Diviniiatem
inimutabilem
\ (54) \ .
esse dicit, idque recte ; nain quod semper
unum et idem el sui simile est, aliud ab eo D ' , , * '
, .
quod est fiori suaplc natura non potesl; sed in
alio quidcra esse potest, aliud vero fleri non po- , (55) ,
tcst. Quid igilur, ut ApoIIinaris ait, mens illa in ; ^
bomine fuil ? Nunquid immulabilis natura? ma- ,
,
jestatem relinuit, an vero e sublimi illo slatu ad
, \ ,
humilem Iransitu faclo, Ua bumana? nalur an (56) ; (57)
gustiis
ipsara inclusit, ul'quanta haec est, tanla
ev
I Cor. xv, 20, 22.
" ibid. 22.
" R o m . v i , 4.
(49)Adv. corr. add.

(30) Gorr. . Mox addidi, sensu ita poscenle,
prop. quae perlibrarii erroreoi oroissa fuit in
cod. Vat.
(5!) Gorr. .
^
(52) lia corr.; anlea, .
(53) haec corrccioris emendatio cat; antca enim
eral .
(54) Cofr. .
(55) Art. corr. add.
(56) Gorr. .
(57) Hunc locum in epilomcn conlraclum usque
ad illa verba, ; , refiTt
Eulbymius Zigabcuus iu Panoplia, pag. f>29 ver*.
primo.
9
WX
ADVEaSUS APOLLiNAftEM.
H62
, , el ipea evasenl? Igilur divinilali aqualis e

',
mens humana, si, qucmadmoduui ait Apollinarit,
. ,
inens hominis facta cst divina nalura. Si c o i a
, , peraeque hrnnana natura vel nosiram meaiem vcl
, meiitfe loco Deum rccipii, raagnitudiue acqualaa
, \ - ac pares inter se essent diviuitas ci mens bama^ (58) , na, quandoquidein in eo quod mcntcm capU dt n , initas quoque conlinerettir. Veluti si quis vaje
"W* *1 , aliquo vacno frumenlum vcl quodpiam aliud se - mea dimefiatur, nemo utique dixcrii id quod ea, dem mensura quatur quantiiate ab alio difterrc;
(59) . aequale enim est frumentmn avcnae, cum evacua , ttw tttis semlnibus modius, ad aliud opus ad
,
hibemr. Igitur si mentis locuni divinilag occupat,
\ .
neino utiqire dixeril divinitatem mente excellen*H , 'liorem cssc, cum islam perinde ac illavm buma
, \ na natara capiat. Vcl igitur aequalis cst mens
, ^ - 6 divinitati, u l Apolttnaris c6nset, ct e suo slalit
, *> (60) , lit Hlam conversa , non immuiata f u i t ; v d divi> . nitcle mens est inferior, et quod in eam coa \ ersus est in deierius est corumulatum. Atqui
(61) " , cuttttis noUim est natura illa quam neroo attio (62) , , $cre aui aequare potest, inferioris aeque coudiiio ; " (65) nis esse quidqmd in crcatarum rerum numeto
tabelar, ita ut par sit mulatto, si quis Deum vcl
' (64) ,
, in hoaninte mentem, vel ia aliam quamcnnque rcni
' crealam motaiam fuisse afllrmaverii. Quam (65) , , obrem ei tx Apollinaris sentenlia, non mulalur
, divinitas, dnm bumanre mcntis locum subit, pro . , fecto nec eliam mutabitur, si cuiu homine raeulc
, deetitulo conjtingatur; sed ei Vcrbum caro factum
> mutatnm fuit, mullo magis immulalum per.
manstt, dtim mcnti commislum fuit. Quod si mtaiioncoi fieri ex co argnilur quod ia menlis locum setotittiaiar, eanidem prorsns mutalionem fieri,
ex eo quod carnem sibi copulaveril, conelabit.
u
L V I I . Pneterca inquil ( nam qu:e iii madio eaiK.

\ ( )
, praeicrmillo): Si posl reiwrftctioum Dext iwmsit
, (66) &
el non amplius konw etf, Filitu homi ; nit mittet suot 1 qutmedo miUbmus H ;
iium liominit venientem i* nuk&u* cmii * QUQ , * modo prtutquam UHUS cxm De* fittt*, tl
< & ; deificarelur, o i l ; Eg el PaUr uuum sumut * ?
, (67), Haec ille ut agtmat, bumaoi corporis nalurani
- nunatentts in magis divinum quemdam sUtum
' , ,
Iransiisse, sed ungaes, caailioe ^ Ofnram, babi (99), , , D tiuii molcmque corporig, dcniaoe oaleras tive
MaUb.
XXIY,
50, 31.
Joan. x, 30.
(58) Ua necessario mibi lcgendum vidclur, licet

cod. Vai. eil .
(59) Vox corr. a M .
(60) lla corr.; raale anlea ; ecd legeudum
vidoiur xul .
(61) Corr.
..
(62) Corr. .
(63) Ha corr. malc antea .
(64) Lociis islc sinc parl. negativa lcgitur iu
cod. V a l . ; srd cam iiccrssario bic repoiîidain
essc, non modo subscqucns sialim ncgatio indical,
sed lola Nysscui arguinenlaiio, ac poUssimom

postrema ejus pars, aperte declarai.
(65) Ha corr. antâ .
(66) Corr. .
(b7) l n marg. Val. eoA. manu diversa a rcliquo
lextu, sed vcleri, ad bunc locum leclor monelur
bia vcrbis, , ^ . , dictnm hoc \al*nltim fnhse. O
crba dc ApoUinaris nc, an Nysseni tcxtu intelligenda înl, ignoro.
(68) Corr. .
u : e
1263
. iJRBGORH NYS5ENI
204
exteriores sivc inlcrioresejusdemcorports parses in , , , (691

'Cbristo adliuc imnmlalas pcrroanere. Ego vero nen .
oponere humilia adeo alque abjecta de Deoopioari,
(70)
pluribue probarc sopervacaneum arbilror, cum ipte- \ ,
met adversariorum sermo, quam absurda &it bsac , (71) ,
sententia palam faciat. Veruna ne divina eJoquia ' . * *
ad farbuia hnjus confictionem quidpiam gibi can- ferre censeat, brevibus singula quaeque ejug dicU
, percurram. Quoniam-, ait, qui in universi con (72). , ,
snmmatione angelos mittit, Filius boinioie dici-
tnr, hinc credcndum esse pulat illum in its ,
[ (73) ]
quae humano corpori propria s u n l , nuaquaai
non esse per lotani aHernilatem pcrmansuruoi; \ ,
nec Hfrangelii verboruni uieminil, in quo mul- ,
.
toties Christus Dominus ore proprio Deum qui
est super omnia , bominem appellavil.Honao eral , paterfamiUas, qui vineam agricolis locavit, et fa, , \
cta servorum caede, unigenilum quoque filiwn
,
suiim misit, quem iidem agricolae exlra vmeaoi \ . ejicientes occiderunt . Ecquis fuit bowo ille qui
;
fllium unigcnilum misit ? Ecquis etiam fuit Qliue ;
ilte qul extra vineam necalus fuit ? Quin el sub ,
illiue parabola qui tilio nuplias fecit % nonne
; \ [] ,
htinc ipsum, lanquam bominem, Scriplura de-
scribil ? Quid si diceremue Cbrislum eorum ie- , \
firmilati consultururo, qui sibi ip&is siuulem in ,
eo naiuraro deapicientes, ad ejus diviuitalem cre- *6 ,
dcndam induci non poleranl, idcivco Filium ho- ,
miuis in ultimo judicio niissurum angelos dixisse,
, *
quo imbecilles infinnasque eorum raeates liisore ^ correptas in Gde roborarel, ac terribllium rerum
.
,
exspectaiione eorumdem circa ea, quae suisMet
, zdrYldr
oculis aspiciebanl, incredulilali mederelur? Sed

et videbilis, inquit, Filium hominis tenwileoi in . \ ,
nubibus coelx cum virlute mulla el maje&tate . Hoc sane apprime convenit cum iis quae anlea
, \ (74) ,
tradidtmtfi sive de bomine illo qui viueam pilan- . \
lavH, el de alio homhie qui ftiio suo nuplias fc- *
c i i , sive de een$u ifuetn illis Scriptura locis i r i - , \ (75) \
bni dbere docuimus. Quin. ct evangelicum sor- ,
ntofiem nequaqiiam abjcctee huic Apoltinaris opi- , nioni favere, neque nos in eam senlcntiam ad- \ ,
dncere, ut cotporettm quidpiam in Cbristo esse

censeamus, cx eo chire demonstratur quod post , (76),

sermonem illtim quo ejus in ftne saBcalorum ap- D \ .

parilio slgniflcaler, aiatim subjicrat, cunctos tunc ,
visuros ewt Dominum in gtorin Pairis sui ; ut (77)
ex dicli necessario censendum s i t , vel Pairem , ,
quoque bumana praditum essc forma, ut Filius ,
,
qui in specie bumana videndus est, in gloria
Pairis appareat; vel si paternse gloria3 majestas . , *
\ . , ,
quacunque forma aut specie visibili caret,faleri
e i
Rom. , 5.
" MaHli. , 35 aqq.
Matth. x x n 2 .
i69) Corr. \ .
(70} Necessariam part. negalivam corr. add.
(71) Art. quoque corr. add.
(72) Corr. .
(73) Duo b?ec verba uncinis inchisa corr. add.
(74) lla corr.; niale anlea
Mailh. xxiv, 30. Mailh. x v i , 2 7 .
(75) Ha?c Nysseni verba eo modosunt intelligeitda,

quo superius in nolis ad cap. i . m , hujns operis s i milia ejusdeiu verba inlelligi debere monuimos.
(76) Corr. .
(77) Corr. .
ADVERSUS APi)JXIHAREM.
, \ e t i a debemu* Filittin bwnana specie figoraltim
nai .
noa aase, qaem in gtorta Palris appartairtiiii
, Scripttira polliceliir; aJia eei enim gloria homiiM*,
, , - ei aliagloria D e i , qui eet auper omata, *f,
! inqttK, per carn$m komines alloculu* e$t, dnm aii:
, Ego ei Paler urmm sumus*. demeniiaia Uemi6 \ \ . itia qui Cbristum in fioe sseeaK bHmna* forma
(78) , appariiurum ex eo demonetrari paiat qaod i i t
, , came positas d i x e r i l : Ego tl Paier unum swmttt!
' *, ,
Ergo sua hae ratioctflaiiotte prorsue conttrmat
, Palreoi quoque ia earne plane Tivere. Si emm
. ' qui a i i se ipeuna uauw esse cum Patre, tnii laiem illam aon apiriiuali, scd htHnaoo modo,
, ut ApotiinarU censet, iiUelligendam esse aignifi cal, ergo Paler Hld ipeum eat qnod laee scctm , g d v n bumaeam natiirara ErUus ese apparebafe
, &
Aloui divtaitas ab oroni noiioae, qaam corporea*
.
rttai rerum babeimis, leage aiiena esk Ergo non
,
secundum hamanam formam Filii etiia Patro
,
I U H U S erat, sod eecandum comimmionem diviw
nauirae atque virtulis. Haec aatera iia se babere ex eo pousamww apparebU qtiod ad Pbiltppam
a t i , Qui videt tne, wdel et Paltem *. Nani qui perfccte Filii magniludkiem anttno p e r d p u , is
facile ipsem primigeoittm ejus exeuplar, boc est P a t r e , qvasi ia imagiue conspictl.
\ ,
L V H I . P u i t e e o r u m qvae seqttonft*? inconciiHth
, - Uiem obscuritalemque, ne slultis in rebus imiuo, ' rari videar, praterniiitam : quippe qui adco con . fuse atque Sneple scribat u l ne erudilus quidem
,
*
doclusque leclor quid slbi velit inlelligenlia *t

anioiadversione aseequi possit. Quid enira ipsi ad
, * \
senlenliara suam confirmandam conferat, (Juod

%\,
ail, neminem scilicet ex ejus manu oves
11 , , C posse qua? ipsi a Patre tradilae sunt, inlelligere
,

nequeo, quemadaiodum el illud, Oves od se ipsum
; patcrna divinitate trahit; ac praterea quod inqtiit ;
, - St unus cum Patre ante resurrectionem factus est
, ' ChrUlus, quomodo unus cum Deo, qui in ipso est,
* \ . ,
factus non fuit ? Hoc t n i m (anquam data opcra
,
fabulosas flctiones suas ipsemet redarguere vellet,
; (79) \
propriis probalionibus inserit, quibus oslenderc
conatur qua ratione humanitas in Cbristo et a
, ,
Dco separetur, et cum eodem conjungatur. Nam
. ,
qui a i t : Si unus cuno Patre faclus esl Cbristus.
\
, * quomodo unus cum Deo qui in ipso est uon evasit?
Ita et homo Christus, alius exsistens, Dco qui in
, \,
, , ,
, ipso esl conjunctus fuit. His igitur praetennissis,
uipote quse ex semelipsis, solaque leclionc, do . ; *0 , \
, , ^ gmatis liojus errores et inconslantiam ,
illud lantummodo commemorabo : Salvalor passus
, . , , (80) est, inquit, famem, sitim, laborem, atigorem, et
, * tristitiam. Quis est Salvator iste? Deus est, fnquit

, , m pnecedentibns, non duse personae, quasi una
persona Deus esaet, altera homo. fgiiur Deus illa
. ;
paasus eal, quaa eumdem passuin fuisse dixil,
, \
palilur, qui pattionum nequaquam capax e$t, non
;
repugnantii natwos ncunitaic, qucmadmodum Ao * ,
9
" Joan. , 30.
4 1
Joaa. xiv, 9.
(78) lla corr.; antea .

(79) Uic nonnulla decssevidentur.
(80) Corr. \ .
S. R f i C M I I IWSSENf
nalurt? coMiqmenum aiqu* comiiaiUm. 'Ap&o\Mviaxi.Tbv ,

Nuoquid a U q u i s ineplits h i s c a redargucadit par
eril ? g u o i i a i a i a i * dtfferve v4lat ntecmituoin
naiwavel o*iiaeetioaeiu qaiunrt Reipaa enim
tma e a d e m q t M eignificaiio in i i w q t M deprobead i l w r , M l M A i t t M i d i c o , Couotywas oti t t t * t
ocalontai otorbo tatarat, aegre vttteat; et rorst
U ipstHB a i a , d n m mquio, Nocesearittro eet ut q n j
* . \ ,
, ,
\ . '
; " ,
*
\, .
, , '
* o u U groUt, ia bebelei*ttk>fwa a c t e n baWat.
5* (81)
NtMîiii DOB ideai eal tttrwafiia dkti setvMe f ; ">*, , Oboi q u l nttoeaeUatem dixil, id ood * eoaaeea - . " Hei <*2) ,
t i o a e cooliof i l s i g D i f l c a i ; oi j n a rei tueaiiiiii ; (83)
qtue a a i t t i N i proprielate eoa&qu<&i eoi ul acckta, ;
a ipad M c e a e a r i D i n est d e o o i a v i t Cur igiiur .
aapiaus aealer tcriplor, moa natara aectosuaie
\
aed aaiurae coaseqweuU* aioaa coauUatia, nostf . \ ( \ ;
naturat paesiMta Sakaieri vuk aacriber ? 0p#r , {] ,
ttbaty ioqait, ad Mit/ifiMfuiem iinuBnm *# ? .
eri. Qut dixil, oforubai, noaot ififoate tocftft* K a \ d , (84) ,
sarHiRi 6 pronuttiavU ? Nanae laic ScHptur
^ .
8ua eal? Quin ei Efaageliie iptig m pr+inotu eet tocutionio biijua^prubaikmes desaroere : necoeaariuai e*t yl woiaat acaadala
nani cl \\mt esae oporlet". Nutme ona utHaeqna dicti aementia
cet ? qui enim ail neceacarMim oasa tU veaiaM scandala, h oporiere m eeandaki veniam verbU
UUa A a a i y i l ; t l ooi ait, He Oeri optctat, qod necaasario ad effocUfli d e M prodoci sigaiAcal.
B
LIX. Sed el nugft confusc, ac temere in stultis

\ ,
ejua raiiocinaiiouibus coogeetas, quas deiuceps , \ *> , ,
profcrl, ruraua ^raelermiUaBi. Verum prope t r a . . \ ,
clatitt (faieitt ila a i l , Corpore etiant in caelis exti- , '
Henie, nobUeum est uiqu* ad contummationem
Q fl&Zf W . 6 *
UBculi. Quisnan ille s i l , qui nobiscum e&l nescii
,
ecriptor, apcrte separans quod di^jungi nequil. . (85) Nani si corpus quidcm in coalo c o l l o c a t , nobiscura
, * ,
verb ea&e Donuuum dicii, disjunctiooeai quamdam ]
aique wparaiionem bac sua dislinclione palam .
kmlucit. Nam non iaquit corpus ejus el in coelo , \ ' ,
manere et nobiscuin esse, sed corpore in ccelis ex- [(86)
sistenle. Ergo cum nos in coelis non simus, aliud ]. (87)
quid ab co quod in ccelts esi, corpore diversum ' \
Mobiseum qui i n lerra degiaius esse credidit. Hsec . -*
sunt sublSmcs Apollinaris doclrinx. Nos aulem . , dicimus Cbrislum, poslquam ea dixissel, assum- , (88) ' , \
plum fuissc in coelos, et eum qui assumptus fuil, , ' (89)
nobiscum esse, nullaraque in eo divisioncm repe- , , \ ,
r i r i ; sed queroadaioduiu est in uobis, unicuique \ (90) \ ,
aslans, et i n medio Rostri manens, ila et per o m - D .
nes pervagaior creatarum rerum lerminos q\ in (91) , ^
omnibas scque muadi partibus nianifeslatur. Si . \ ,
nobis eorporeis incorporaliter adcsl, ccelestibus , atique corporaiiler non aderii. Nunc auiem ait, ,
ka divisum Dominum, in gubjectis sibi rebus, sinc (92), .
Ua congrueniia ordineque prorsus conlrario, esse ,
1 T
" Malth. xviH, 7.
Luc. xvn, 4.
81) Verbumty corr. add.

82) Corr. .
(85) Corr. \ .
(84) Corr. .
(85) ha corr.; aulea .
(86) QMX unciuis includuutur curr. add.
87) tta corr.; nale auleatopov ,

88) A r t . corr. add.
89) Corr. ' .
(90) Corr. , \.
(9!) Corr. .
(92) Corr. .
1269
ADVERSUS
APOLLINAREM.
. -
* [ (95) ,
] , * ,
* *
"
. *
,
, . ,
, ' (94),
, .
H 7 0
corporcU Lncorporcum, iucorporcis voro

o o r p o r e u i n . Naiu coilocala in coelis carnc semiiipeuro spiriiualiler bomiuibus inimiscct. CoHeruu)
qtue animara veluii efflaos, in Iraclalus 6 u e , infirmis wils argunifiiUationibus, velut exlreaiis quibuedam balilibua, congerit, ubi et consilii inops
Eibaicos ip&os in euarum fabularum conllrmalio*
i i e m advocal, et quotquut alia sunl bis similia sine
alta discussione prscleraiiuenda esse arbilror.
Quicanqiie haresis hujus iulilitalein penitus cognitaua, alque perspeciam babere cupit, is ejus
e c r i p i a p e r e v r r a l ; n e b i t e n i n UDUm o t u noa s u p p e i i i , ul multum immorari possimus in bujuscem o d i s e r m o t t i b u s Aisculie&dfte, qui i n M i a e u p e l a n a n i f e g i e p n e s e ferunt, u n d e eorum ineplias a i q u e
c r r o r e s , o R r a e x a e e a alluao,
(93)
Qu*
qnktem
redargeas.
inokidattiiNr
c o r r . addliameftia
(94)
Corr. ' .
8uni.
EJUSDEM
1.
S. GREGORI1
ADVERSUS APOLLINAREM
AD THE&PHIUJM
EPISCOPVM
ALEXANDMNV.
Froatooe Duca*> ioterprele.
sateuiaris l a a i u m
s a p i e a i i x ferax e a l I U A \
g a a c i v i i a a A l e x a o d n n o r m i ) , sed e t ipsius veras
' ,
a t q u e g e o u i t t s a p i e n l i c e fooies a p u d vos j a m inde
,
a p r i a c i p i o w a o a n L Quamobreoa recle, u t m i b i
. , '
, - q w d e m v i d e t u r , s o s e c e s b a b e b i l , s i quibus a d e a
qaas r e c l a s i w t prouoovenda plus suppelit viritim,
a b iis ad m y s l e r i u m yerilalie l u e n d u m plus s u b \ > ,
Mii
e o u f e r a l u r : u t e n i m a i t uspiam
siiblima
p , .
E ? a n g e l i a , c C u i m u l t u s n d a t u m e s i , plus repe
l e l u r a b e o ; > i l a q u e m e r i t o feceris, s i omneni

q a s e i o t e e s l ex g r a l i a d i v i n a e t i u Ecclesia l u a

, v i r l u i e m f a l s o n o u i i n a l a e scieuliai opposueria eo , r u r e q u i seuoper aliquid o o v i conira verilalom
c o m m i o i s c u n l u r , a quibas ea qu& a e c u a d u m D e u m

e s t s o c i e i a s d i r i i o U u r , m a g n u i o a u i e a i e l veuera \ , C b i l e C b r i s l i a a o r u i w aomeu s i l e u u o i a v o l v U u r , al
q u e i o b u m a n a a a p p e l l a l i o a e * Eccle&ia d i Y i d i i u r ;
.
q u o d q a e o m n i u a i e s l i n d i g u i a s i u u i m , Uiin gaudeiiJ
,
b o m i n e e , c u m a b iis quos in o n r o r o d u c e s sc \ ,
quuniur, n o v u m sc nomcn invcnissu c o g u o v e r i a i 1
Luc
xii,
43.
1271
S. CRECORH NYSSENI
1272
Ac * i quidem Ocri posset ut omnino Yottim prophe- ^, pov. 61 ol ~

ticum perficeretur, et dcficerent peccatores a lerra
,
et.iniqui, i u ut non eseenl , res ea foret omntims
*
praferenda. Postquam autem praevalenl iiiiquonini
, \
sermones, qoibus conlra vcrrtatem ab adversarK
.
adjumetitis ?ires daniur, praeclare nobiscom agi
;
videbUur, si mala saltem immhiuere atqire impe, ' dire possimus, ne q u in dies eflferuntur, deterto
,
rum rernin incrementa fongius provebantnr. Qttid
,
anlem haec verba sibi volunt? Qui ApolKnaris do . ,
gmalibus favent, reprebensionibus in nos paratte,

res suas stabilire conantur, carnale Yerbum,
alque saeculomm conditorem hominis FHium et , ,
, % , morialem Filii deitatem facientes. Proferunl enim
. ' , \
tanquam quibusdam in catbolica Ecclesia duos
filios colenlibus in dogmate, unum quidem secun- woiov *>
dtim naiuram, allerum autem secundum adoptio .
uem. poslea acquisilum. Ncsclo a quo talia audientes, aut cum qua persona luctantes; nondnrn t n i m
cognovi qui talia effuliret.
' trjv
Verumtamen quoniam istam proponenles adverfom no6 causam, ex eo quod videnlur tale flagi- , tium impugnarc, suaa opinionos eojroborant, bo- , ,
ntiro est ut lua in Cbristo perfeelie, proul iibi in ,
\ ,
mentem injecerit Spirilus sanctus, eorum occasioncs auiputel qui qttserunt adversus nos occasiones, ' ,
el persuadeat eis qui per calumniam haec Ecclesiae
Dei crimini vertunt, nullum ejusmodi apud Chri- ,
, . ,
aiianos esse dogma neque pnoritoari. Non eaim
propterea quod in novissimis diebus in lerris visus *
1
fcSl ooridilor sseculoruQi, el Ciin) bominiJ)ua cou- Q Yfc , ,

\ ,
veraatus esl, ideo duo filii in Eectesia nuraeran
, \
inr, unos condilor saeculorum, et allcr qui in confittmmaiione saecularura per earnem hwnMo ge-
.
neri apparueril. Elenim si quis e i unigeniti Filii
!
Dei apparilione in carne, qaae dispensalionis causa
facia est, colligat editum fuisse filium alterum, ie ,
ilinumeratis eliam omnibus quse so viris eanctis
obtulemnt apparliionibns anie uaigeniti Bei Filii ,
,
incamationem, et \\s qa* posi itlam sanctis r u r m
oblai sunt, pro numero divine manifeslaHonis
mallitudmem statuct illiorum, erilqtie illi onire , ,
quidcm filioa, ille qui cnm Abrahamo coHocittta , ,
* , *
est, altcr vero qui lsaaco appamit; et qtti cum Ja,
,
cobo pugnavit; alius etiam et diversus, qui variis
apparilionibus Moysi se ostendit in himine, m
**, ^ , , , * ,
caligine, in columna nubis, in Tisione facie ad fa - \
ciem, in posterioribtis; alius rursas fiHns qtu enm
, - 6
Moysis successore in acie steiit, et alius qui Jo *Hoata , bain per turbinem allocutus est, quiqae in excelso
tbrono Isaiae apparuit, et qui humana specie ab
*
Ezecbiele oratione dcscriptus eet; quique post Hla
* , .
Pauhim in luce circumfulsit, et qui anie tettid m
.
monte Pdro in cxcelsiore gloria apparutt.
,
Quod si hoc absurdnm planeque impium esl ut
^
p r o numero diversarum apparilionum nnigeniti
,
Filii Dei tol etiam filios assignerous, parem fMofecto absurdliatem incurrit is qui cx apparUioac

* Psal. cui,
ADVEHSUS APOLLINAREM.
vtoG . ,

, \ , ,

. ?
. * ,
, ,
, ,
,
$ ,
,
, ,
, , ]
. ,
, ,
, cAv , ^,

) , .

,
, ,
&(>(* , <,

, , , '

, , ,
,
* , ,
,
,
,
,
,
, {>^ ,
, ,

, ,
, ,
,
,
,
,
, $ ,
,
,
*
. -
1271
per carnem ad constituendum allcrum Oliuro arripU occasionem. Sic enira censemus pro modulo
iaculialis eorum qui divinas apparitiones excipiebant, semper illius supremae ac praestantissim
naturae oblalam esse visionem, majorem qttidcm
ac Deo digniorem liis qui assequi eublimitalera
iltam poterant, minoreni vero atque ordinis inferioris iis qui majoris capaces non erant. Quocirca
neque simili ratioae atque in precedcnlibus apparitionibas in dispensatione secundum carnem generi bumano sese offert. Verom quoniam omnes,
ut inquii P r o p h e l a , declinaverunt, eiinul inotilet
facti s u n l ; neque erat, sicut scriptum eat\ qoi
possei intelKgere, et perquirere sublimitaleni d i vinitalis, prupterea, ut magis carnali generattonf
appareat unigeirilus FHios, caro fit, seque pro exiguitate ejus a quo cxcipitur contrahil; ?el potitis,
ut cura Scriptura loquar , seipsum exinanit, o i
quantum capit natura, lanCum exclpiat. lllaro
enim generalionem, praeter caeteras quae pneceseerant, datnnationi obnoxiam faisse palam ex Domini
voce didicimus, cum iis tolerabiliores Sodomitas
ac Ninivitas fuisse dicit , et reginam Aostri generationem iltam in resuirectione condemnatirram Boniinus pronttnUavil . Enhnvrro si onmee vti M07ses caliginem tngredi potaissent, in qua vidtt Moytes
quae spectari non possnnl*; ant queroadmodura
subtimis ille Paulns, supra tres ccelos attolli, atque
in paradlso de secrclis doceri rebos, qase verbis
effcrri non posstml*; atil cum IHo xelo ardente
Elia curru igneo in locam setheream irtnsterri,
neqoe corporis mole ac pondere g r a v a r i ; vel cnm
Ezechiele' atque I s a i a " sedenlem in gtorte
tbrono contueri, aut eupra Cbembim eublatuni
aut a Seraphim cottaudatum, nibil pcnitus
ftiisset bac Dei secundum carnera apparitione, ai
tales omnes fuissent. Sed qooniam, ut inquit Dominas '*, generatio prara et aduTlera erat illa generatto: prava quidem, quod, skut att Evangellum , totus mundus in maligno tum positue esset; adullcra vero quod oplimum suum eponsaro
deseruisset, eique qttl per improbitatem aniaias
adulterio polluil, fuisset eommista: eam ob causam verus medicus qui male habentes carat, proai
inedlcinam morbos exigebat, ita faboraDti aplltdtudinem tuam c l curatiouem adbibait, ot qaodammodo simul aeger ipse ad natnne nostrae aegriladincm se confonnaret, el caro fleret qoa naturac
saa3 ac substantise insitam habet inflrmilalem, u i
nobis Dei ipsias verba teetaotur: c Spiritas quidem
promplue ett, caro autem inflrma . 1 Eaimvero si
qood dtTimin erat cum io bomamtate pMilam
fuissd, et quod e r t l immortak in n o r U l i , ei quod
polens in inflnno, et in maiabtH alqoe corroplibili quod immutabile eral et incormpcibile, manere pennttit in mortaliiate mortale, cormpiitnle
9
,#
Psal. x i i i , 5.
Isa. x t , 15.
Pbilipp. 11, 7.
Mallb. x, 15.
Mallb. x n , 42. Exod. xx, .
I I Cor. x i i , 2 qq. IV Rcg. 11, I I . Ezccb. x, I . Isa. v i , U Mallb. X M , 5 9 ; X T M , 16.
1 Juan. v, 19.
Mallb. X X M , 41.
k
14
1 1
illg
6.
i a c o r r u p t i o n e , et a l i a
in alus codem
GO&GORH NYSSENl
roodo,
m e - vov,
riio quis binarium n u m ^ r u m in Filio Dei observaril, cum
utrumque eorum
spectaolur
autem
separatim
se
imuiorlalilas
; \ ,
faclum est, parilerque corruptibile in incorruptio-
\ \ , \
n e m mutatum est,
aliaque omnia
pari ratione in
impatibililatem quamdam divimlateraque
et
incarnaiioDem
ante
i i e m q u e D e u a et a n t e f o r m a m
ei
\
,
|| ,
.
i i i d i f f e r e m i a m d u o r u m id q u o d u n u m e s t d i v i d u n l ?
euim
conversa
sunt, q u i s locus r e l i n q u i l u r a o r u m coraraentis qui
Verbum
Sia
nunueraverit.
moriale in immortali posilum
xaX
&
q u conlrana raiion*
apud
post
dispensationera
carne Yerhum
t e r v i , e l p o s i i p s a m e s l D e u a veraooque l u m e a
[et
et
e r a t et
aaieqaam
ett;
iUuceteat
i n lenebris e l postea].
S i 6*go i n i m o b i l U e i i i n m u u b i l i a D40
vmais
noiio de Unigenilo semper
esi ips
idem, eodew modo te
cwnreaieiu
et c e r a i u r , I
4,
babeos apud
q u i Geri poteet u l ab illo c o g a m u r e j u s a p p a r i l i o a e a i

per c a r n e m binariuai
periade quasi
eaecula,
ille
flJiorum
bic qaidem
autem
nomeruoa appellare,
FilUu s i t q u i e r a l a n i e
per carnem alius Filius
fuerit i n l u c e m editua? S o s e n i m
buiuauani Yerbo
CODJUACUBI
slorio didiciouis
ei
serTatam e a s e ex my-
credimu.
Filituu
a u l e m Dei
c a m a l e m eese e i p r i v a i i n apud se spectan

dtdtcitou,
neqoe unde i d
BMii; nam
acque
colligi
posiii,
quod peccaium
p r o p t e r , n o a f a c l u a s i i , u4
Deo
naiurao) quidera
Reque
inlelligi-
et m a J e d i c i u m
i e
inquU Aposiolus
et
inflrmilatoe noalrae acceperil, ut Isaias lestatur " ,
"
'
"' - '
, \ *
% "*-|
p e c c a l u m a p u d s e s a n a l u m , et m o l e d i c l u i n e i
iftCwuilaiem d e r e l i q u i t , aed m o r U l e q u i d e m absor-
vila
p i u i s est a
vivitex
virlule
MMUaium
IOUOI
est,
c s i et
evaaii qaod
, cruciOxua
1 9
autem
ex
inortmiate
caducuiu,
ipea
eat
ia
nalura
aoatra infir-
diviaitali c o m m i s i u m i n id
divinUas. Uude
efgo
fleri
ipsa
\ , \ \
, \ , \ ,
p u l s o ? Q u i o n i m s e m p e r e&t i n P a i r e ,
Pairein
geipao b a b e t ,
ipsique
ab
d i e p o i i s a i i o n e in c a r i i e a d e j u s m o d i o p i n i o o c m i r a t
t a a q u a m o x nece&atlate
, ,
p o l e s t , u i a l i c u i b i n a r i u s ifite Q I I O P U O I n u m e r u s i n
menieoi veaiat,
* 6
, * -
, e l m a l e d l c l u m Ui b e n e d i c l i o n e m
el quidqoid
E i
\ ,

* ,
,
, ;
,
\ *
* , ,
* * ,
6 , , \ , ,
,
semperque
unilus, sicut
el
\ , \
, , .
o l i m ecat^ i l a et eet e t e r U ; e l a l i u d a b i l l o F i l i u s
neque e r a l noque fuit, neque adeo erit.
, -
Primiliai
vero nanirae b u m a u s , quaa j a m omnipoteus d i v i - ,
, -
u i ( a s a s a u m p s i l , ut d i x e r i i q u i s p i a m a p t a s i m i l i l u -
d i o e usuft U o q u a i n a c e l i g u t l a q i u e d a m
immenso
uiari c o m o i i s u , sunt ilbe q u i d e m i n divinitale, n o n
l a m e u i n peculiaribus suie proprietalibus. S i c enioi
binarius
, ,
b i l i i n d i v i n i i a l e F i l i i d i v e r s i g e n e r i s n a l u r a quae-
, * , ,
\ ,
plan) peculiaribus
filiorum
n u m e r u s c o l l i g i p o s s e l , e i ineffa-
suis insignila nolis
ttir, ita u l boc quideu) infirmuin esset,

p o i e n a et
m a g u u a i , et
agooscereaut
\ .
p a r v u m , aut c o r r u p l i b i i e , aut
momenlaaium;
Quando a u l e m o m n U m s imawilatie i n divinitalie
# ( a i u c e r o i poa&unt,
i n nullo diflereoiia compert-
: quidquid enira F i l i i videt q u i s q u a m , divinitas
esi,
, , *
sapicnlia, virtus, sanctiGcatio, impassibilitas:
Cor. , 21.
illud
vero
iacorrnplibilQ aLque aelernura.
p r o p r i e v a t i b u a q i u e c u a q i i e i n o i o r l a l i cuna m o r l a l i
1 1
Isa.uii, 4.
11
1 1 Cor. . 4.
1 1
, \ , , -
I I Cur. x m , 4.
1278
ADVEWaUS APOLUHAREM,
1277
, A p o t y o v q u i l i e r i p e t e a l , u l q u o d u u u m e s l , i n n o U o e e m
; , dopliceiu dtwdaiur, cuto n o l l a s i t d i f f e r e n t i a , q o a
** atMueri d i o u o c l i o a i t a i u r ? D i v i o i l a s e n i u i q u o d
* \ , b u r a i k ftiit, e n p e r e x a U a v i l , t l e i q u o d b u n i a u o
. , m a r e n o m i f i a b a i u r , l a r g i l a e&t, u t s u p e r o m i t t
^. - noneo e o o e t ; q u o d s u b d i t u m e i s e r v u i u e i a i d o , m i n u o i rogeinque fecil, s i c u i e l P e l r u a i u q u i i * ,
, , e u m e t ChristiMn f e c i l D o u a . P e r C b r i , ^* eiun o u i t a j - e g o o a i t o l e U i f k y u s , e t p r o p t e r e x * , a c l a m u o i e n e m a w u m p l a i c a m i s e i a & s u u i e n i i s d i . - v i t u U i i d comauiMcairtur e i n i u l u o d a u l u r n o i n i n a ,
% i t a u t e t b u m a n t t m e \ d m n o , e l d i v i a u u i e i b u * AIOBO d o n o m i n e l u r . Q u a p r o p l e r e t q u i c r u c i G x u *
eot D o o i i i i u a gioria? a P a t d o v v c a t u r " , e l i l l e q u i
, \ ,
ato o m n i c r e a t u r a c c e l e a i i u m , i e r r e a l r i u m e i i n f e r
>
& florura a d o r a l u r
*, ,
,
, , \ ,
.
, \,
,
, * *
'

;
' ,
\ ,
,
'
.
vera
Jesue
noaiinalur.
H i s eoim
iodividuaque uuio declaratur, ex eo quod e l
ineffabilis gloria d i v i a i l a l i s F i l i i appellatione
dcsi-
gnelur, cum oninia caro coauteatur et lingua, quia

Domi&us Joeus C h r i s l u s i u gloria
ita ut q u i c r u c i a tormenta
coiifixus,
a c lancea vulueralus,
Doiuiuus appellctur.
est Dei P a l r i s ,
s i t p a s s u s , et
clavis
a Paulo
gloriar
S i ergo quod b u m a n u m c s i ,
n o n i n p r o p r i e l a l i b u s naturae e s s e
o l e n d i l u r , sod
glorise D o m i n u s e s t , n e q u e i d e o q u i s b i n o s gloriae
dooiinos auderet aflirmare, c u m u m i m
cisset Jesum
quaeso ,
ciunt,
quam
nobis
Cbristum,
per quem
binarium
numeruu
a u l confictam
speciosam
opiiuones
fensionem noslram
filiorura
illis ansa
afferre
stabitSendas
p o s s u m u s : a l u a vero
lidem subsidium
ad veritalem
qui ex noslra
obji-
Haec s u n t i g i i u r quae a d d e -
in Cbristo perfeclione majus a c pcrfcciius

pugnandam
didi-
in nos accusalionem, tan-
occasionera ad suas
pra3lexunl?
esse
omnia : unde
ad pro-
exlgimus : ne
inseclandam
qtia
relinqaatur,
reprebeasioue s u a commenta c o r -
roborant.
Acl. , 36.
1 C o r . ,%.
" PbHipp. , 10.
APsGU
PRÊFATIO
LN OPUSCULA
DUO SEQUEJSTIA.
(BibL nov. t. IV, Rom. 1847.)
I.
Foit
b o c com*plariiin
teo> p o s t
inventos lypos
proat
singula
80
opera
anctomm
baud
veterum fatvm,
etotim
qua?rentibus
tutegra
o b i u l e r u n t . C e r t e et
poot m i a a l i o r e s a H q u o t e d i t i o n e a , dttobee
corascus
apparebat,
a m ex Germanorum
n t i p s o n n n H b r i , iit codtdboo antea
edttk>no p r o d i r e n t , s e d i u > n i i d e m
demnni
vmH
m a g m i e Hlo G r e g o r k s
exeilabat; quan
Graieorttf
lypograpboo P o r i o k n s i i
laolani
lectantorum
manti*.
1618 raptim
L . A.
Zacagnius
p r a e f e c t a s , n o v a a i q v e oopiooa N y s o e n i i n o r e m e i i t a e x h i b o i t i a e n o - j m o d a r o C o / -
v o i u m i n e , anno 168 Romae vulgalo. D e n k j a e I . B . C a r a c c i o h i s
iDedilaa N y s s e n i
epioeopos
Nysooni
MoreHos a a n o
r e c a s a m , l o m i s u i p o s x c r i o r i s ^ p p e n d f c e e i l o e i t . Y o m a t e a i o n o s roo o o n s t e l i t , e t e o i i n
bibliotbecae V a t l c a n a e
Nyosa)
laloiH
inlmalla,
c o H e e i v s , P a r W i e o m o 1 6 1 5 o p l e n d i d l o r e \nce
S e d e c c e r n o i , aoqueoto a n n o 1 # I 6 , J o t o b o e
codiciboa
e i per
cpisiolas, i n Mediceo
Pieanua
anteeeotor
septei
codtce i n v c n t a s Floreniiae typig iradidit. N u n c noo p o s l r c m i
ad
1*279
&
G f t e M f t H NYtJSENi
c u w u l a n d a s N y s s e n i c d i l i o n e e a c c e d k n . e s , d a e b u e adfcuc a d d M s
ri,
12
tanli P a l r i s traHattbug dogaaaiki
q u o s V a t i c a n u s c o d e x 1 9 0 6 b o m b y c k t t i e , f e t e , a m p k t * 61 N y s s e n i o p e m r a p t a r a s ,
l a v i i . Qiiae duo s c r f p t a c u r a G r a e c e t a n t t i m
feeltft*ftterqe, atoque ulla
deelaratione, sub
s c r i p t o r u m v e l e r o n v o l u m i n i s s u p e r t o r i b a e annia k n p r e e e e r i m u s , I W H C , c e d i c e
sublaiis, particulis suppleiis, inlerpretaikme
rarsua
atiqnot
n o a i r a L a t i n a c u m eeboliM
e l i a m l e s t i m o n i i s c i t a t i s , ex c a l c e illius vaterie a d b u j u f novi Tetamima c a p u i

I I . U t a u t e m a e r m o o u a i h o r a n i juftlam f a c i a n i
lectoroe a i e u m a t f o n t r a ,
alqite Valetrte, q u i e b o r l b o d e x i a a i
geee-
aappediBoslri
finem
inepecto,
addiia, S 8 .
meudk
BibUoren
revocaoHis.
a a e n u w a , qiweso, c o o w e r i a i u a d
e a tempora q u i b u s v i x i l G r e g o r i u e , A r i a n o n m i aliorunaque buereiicaram p l e n k e i m a ,

raloribus Consiantio
nobis
preugandajD b a e r e a t a i q v e
aub Ariaoia impe-
telemtaera
etabiliea-
d a m v i r e s p r o p e r o o d t t e i euHuai U a p e r n e x b a u r t e b a a l . T a n c a d c a H e r a * m t a e r i a s a c c e a e i t i m p i M t M a c e d e n i o s , qui bis occtipaia B y z a a H n a eede,
yirus
StttMn
advenna
pnaet|rae
sa*eli S p k H v s d i v i a a n
tem effudil. S e d e c c e , m a g n o T h e o d o s i o p r i n d p e , GonataatbiopeUiaoiiin p r t m u n c e l e b r a t w i

3 8 1 g e n e r a l e e o n c i l i u m , s e d e n l i b u s H>i,
Grcgom
C i r c a illa y i d e l i c e t t e n t p o r a , s e r m o n e s b i N y s s e n i , et
Elenim prior
anno
l n i e r a H o e , iUesirieftifftis E c c t e a t e P a i r i b t i e e i h a e r e l t c o r o m
lemporis matleis, Gyrillo Hieroaotymitano, Gregorie Nyasene,
uiensi.
dtgaiu-
fuit
quidam videtur ad certura
posterior
h<HBinem
Naziaoieito,
presertitn,
missas,
site
Autphilochto
conscrtpli
smi
lco-
faenmt.
o r t b o d o x u s fverit a i r e
in b o s l i u i n c a s l r i s c o n s i U u l u s , c u f F i l i i d i v i n i l a l e m a u c t o r s u a d e t . N a m p r o p o s i l i s s l b i A r i i a c S a b e l B i ,
praBgerlimque
Achillii
dissoWit eas peracute,
ArianoTum p r e c i p u i , objectionibus
fideique
veriiatem quaqueversus
ex
Evangelio
Panloque
aposiolo
communit. Atque boc statim p r i m a
smnpiis*
in
pagina
notabile o c c u r r i t , q u o d N y s s e n u s a i t a S a b e l u a n l s P a t r e t n d i c l u m , q u i a c o n f u n d c n t e s P a i r c m
cum
F i l i o , illa v o c a b u t o m m conjunctione u n u m e u w d e m q u e
Patrem esse ac F i l i u m
denotabant.
Nequa
a sc d i s s e n t i t N y s s c n u s i n Orat. II contra Eunamium t . I I , p . 7 3 3 , u b i a i l : Q u i v o c a b u l u m F i l i i n o a

p e r s o n a r o , s e d ad n a t u r a m r e f e r r e n t , e o s i n h a e r e i i c o r u m e r r o r e r a i n c u r s u r o s q u i d i c u n l u r H y o p a t o -
ad
res.
N i m i r u t n quia c u m sit u n a P a t r i s F i l i i q u e n a t u r a , j a m d i s t i n c l i o p e r s o n a m m n u l l a s u p e r e r i t . C l a .
r i u s adbuc C y r i l l u s
in Joan. c a p . , p . 2 4 3 : Alius e$t Pater aFilio, nec ut quibusdam inernditis viium

esl hcereticis, Byiopator seu Filiopater inducendus est. l l e m c a n o n v n C o n s l a n t i n o p o l i i a n u s : S a b e l b i a o *
q u i b y i o p a l o r i a m d o c e n t , e t c . D e n i q u e A m m o n i u s i n Calena ad Jobum , 1 : SabelUi, i n q u i t , harresim per
hoc evertit, Palrii ac Filii hypottaiim designant; non enim hyiopatoriam Ecclesia admiuit. R e f e r t haec
o m n i a l e t l i m o n i a , novo uostro e x c e p l o ,
S u i c e r u s , qui l a m e n a Nysseno dissentii, a c fallilur, d u m F i l i o
p o t i u s q u a m P a l r i d a i u m H y i o p a l o r i s noroen a S a b e l l i a n i s p u t a l . E t e n i m
auctoriias
perspicua e s t ,
aliunde est. V e r u m t a m e n
Sabellianos
roulto
Filium
non
admisisse,
eed
prsetcr
gravius qiiam S u i c e r u s falli mibi Allatius
causa, s i b o c i n t a n t u m v i r u m licet a u d e r e , s u p e r i o r a t e s t i m o n i a
quam
quod
Palreoi tanlunimodo,
videtur
Nysseni
exploraium
(cujus
emendasdi
Creughi.
' h t e r e s i s . T u m p . 1 3
i l a g c r i b i t : Sub Damasi papatu exorta h<ere$i$ est, sive ab Arianii disseminata, itve ab aliis cnata, qu&
uti Palrem Filii, iia Filium Spiritu$ $ancli genilorem asteverabal: sicque duos filios in TrinitaU
s*4s!ituebat, Filium et Spiritum ianclum ; et duos pairet, Patrem ac FiUum. E t r u r s u s p . 1 8 7 : Auctores ergo
generari Spiritum Filio; ideoque Filium, Spiritm Patrem auercbani; et hac re duos m
Trinitate patres, Patrem ingenilum, et Filium genttum introducebant; et duo$ filio$ Filium scilieel ei
e x e r c i t . 1 0 , i n a r g u m e n l o p. 1 6 5 , d e f i n i e n d u m
invocavi.) Is enlm
conira
s i b i p r o p o n i t qua? s i l
Spiritum
kcnctum. F a l l i , i n q u a m , n i i b i V i d e i u r A l l a t i u s ; n a m praediciie I n l e s t i m o n i i s n o n q u a r a d e S p i -
r i l u sancto a g i l u r , n u n q o a m quaeritur u l r u m S p i r i l u e s a a c t u s
d i c i l u r a praediclis sacrie a u c t o r i b u s d e F i l i o t a n q o a m
Filii
Spirilum
ail Filius.
lgitar byiopatoria B O O
taaetain gignente, sed
tanlum de er-
r o r e S a b e l l i i q u i u t F i l i u m c u m P a l r e c o n f u n d e r e t , P a i r e r o c o p u l a l i s T o c a b u l i s
Q u o d s i baereai a D a m a s o damnatae ( L a b b .
Coneil.
nancupabat.
i . I I , p . 8 9 5 e i 9 0 1 ) h y i o p a t o r i * n o m e n i r o p o n e r e
A l l a l i u s , is certe s e c u n d u m N y s s e n i , G y r i l U , aliorumque tnenlem non loquitur ; apud quos byiopalor esl

Pater c u m F i l i o confusus, non F i l i u s Spiritug sanctl paler. Y e r u m l a m e n de b a c vocabuli coulrofersia,
dociiorum eelo j u d k i u n u
IH.
Poslerior prolixiorque Nyeseni serino
S p i r i t u s s a n c t i m a j e s U l e m , et c u m P a t r e
l i U l e t o , adWersua M a c e d o a i a n o s l u e U i r ; o b j e c t i s s i b i r e f n i a t i a q u e
intuper de suo additis
gra?U
poaderie
coflfirmaiMHiibus.
PneumalomacbomiD
Filioque
afcqua-
afgomenlis,
J a m vero seeundi bujae eermoiiis contigu
u i t e s t i r a o a i a q v o q u e a n i i q a o r u m n a n c i s c e r e r , q u p . 2 0 {coi.
1 3 0 7 ) i n S c h o l i o e x p e a u i .
ei
aibi
quod ad A l l r
t i u m aliiftet i b i p a r i t e r a l a a l a a d a t u n , l e c l o r e a m a i i e u * t e a i i m o i i i u m i d e m a b e o r e p e t i i j i s y n o d i E p b e a i M
ViodiciU
cap. 7 0 .
A l q u e u t s e p i i e B o s l r i a patilo e t e e d a m u s ,
L a a r . G r . 1.111, p . 3 2 4 , a a r r a t ,
pta
legi eliaat
iDquan,
narral
aiiam
BandiiiiiM
in Calalogo
h i Mediooo codiee o c l a v o , P l u l . 8 6 , U u e r xaxia P a l r u m
Gregom Nymni fragm&uum es oralions de Spkiiu $*ncto conUa MacedonUnot.
Nuro i d
vero in c i l a i u m ab aliis G f w c i a ( u i i n a d u . a o a r a ) i o c i d a i , a n d i v e r a u m s U , equidem siao codicie

r c n i i n i inapeciione
defliiire n e q u e o .
S c d e l i a n i s i td f o r i e n o s t r i s i n pagina* n o a l e g e r e l u r ,
pereel iu lacuoa io quam Valicani sermonis
flnis
demergilur*
locua
Bib.
excer-
Fte*
c i &ih
ADVERSUS ARttJM E T SABELLIUM.
.
S. . . GREGORH
SERMO
ADVERSUS
ARIUM
*, c (1),
.
"Apetov \ (2)
,
, \ . 01 ,
,
-
, (3) *
*
\
, *
, .
( 4 ) , , -
\ .'
, ,
*

\ ,
, .
* *
' , ,
\ , \ .
,
\
, \ * Pgal. XLIV, 2 .
* Joan. , 6.
SABELLIUM.
i . c ErucUvit oor rneun verbmn beaum, nuper
Pealnaiaia dixil*. Hoe bonum lerbum Arii el
Acbttlii asaecl irreligiosiseimo eflau ausi sunl
creainram facluramque pnedicare, niuliogque in
errorem SIHHB perlraxerunl. Sabeltiani aalem,
eoniraria big scalieoiea, Filii qnldein pergoaam dc
niedio lollere cenaniur; ipsum vero Pairem, unum
duobtis nominibus pradiluoi puianles, byiopalorem,
id est Filium simul Patremque, appellanl. Utraquc
quidem seotenlia, ceu duplex laqueus, a praediclisiulejiditur; inedia vero incedil aagusla qiuedam et
arcta via, quae ad viiaai, ut ail Evangelium, ducii;
a qua inulti bomiaeg declinanlee, in allcra graasaiionem patiunlur. Tu aulem niibi videris in
ulramque parlem lapwira tiaiere, ideoque et ipsani
defugere veritaiig viaro, dum ceoses non oporiere
de Dee verba fieri. Cave igitur ne, dum )n utraque
via errorem meluig, irreligiosilalis poanam incurrag: namque ipse Servator in verse vUe capile congUluttia clamavit dicene : Ego aum via el v e r i laa . Cave ia dexleram siBietramve parlem devies, ae forte in neulra consistag. t r u r s u t :
Ego 8um osiium o v i u m . Qui per me non iotroierit, sed altunde eubierit, iur eel et l a l r o > qui
eliam laqueo capius peribit. Audiaat ergo qw ad
alleruirum Arii vel SabolliLenOrem meAtem saam
eonverterunl, audiant, inquam, Servaiorem noairum Jeeum Cbristum Daluralem Dei eaao Fiiium
et appellari, noo auleai oeu creaturaai, abusione
Joan. , 7.
(1) Hanc psalmi locutionem intellexerunt de C

Verbi selcrni generaiione Atbanasius in comroentario, nec non Cyrillus ilem \m sua explanatione
apud nos; denique e* Ambroeius De virginibus
lib. i i i , cap. i.Quia vero alii Palres non de aeterno
Vcrbo, sed de prophelico, hic cogilarunl, idcirco
Augualinus in gtia psalmi hujus x u v enarratione
a i t : Qui$ dicit ? Pater, an Propheta f
Inieiltteruni
enim quidam Pairi$ penonam dicenlis : c Eructavil,
c t c , commendantii nobisnativitalem quamdam ineffabitem. Ntinc ad priorem itlam nobilioremqtie
geotemiam accedit nogter Nyggenug. Sod cur a i l ,
, id est naper, PtAlmisla dixil ? Netttpe quia

thema veluti scrmonis sui coiilra Arianos, bunc
psatmi versicalum sumpsisse rtyssenns videtar.
(2) Achillius, sive Acbillag, diaconus Akxan*
drinug, inier pnrcipuos el ferveatioreg Arii godales atque consecianeos, apud Socratem Hist. i ,
3, ct Theodoretum ilcm Hist. i , 4 .
th) Adnolemug vocabutara Sabellianum kyiopatot.
( 4 ) Loquilur Nyssenug cum aliquo, cui peteiiii
hoc tractatu respondet; yel polius dubilanleai in
religione bomioein, aut orauiuo baerelicum objurgat.
84
quadam, bumano more Filitim nomiaari; nequeJk , , \ |,

eum babuiese initium, sed teternura esse; ideoque
per infiniia siccula in propria h$poataoi cum Patro * .
regnaturum.
'. " * ,
2. Atqui dicet fortasee aliquis : Omne quod iirA tio carel, erii ilem ingenûm. Qnomodo ergo F i , \
lius rccle diciecur $se absque iftitfo cujufi *e!
; * . ipsum nomen fnilium demonstrat ? Natn Fillus e t
* , eo quod sit genitus nominatur. Qood autero gene. ,
raiio noiionem inilii contineat, nemo negabtt. St
ergo Filius est, jani nobis constat eujn ex genera- * ,
lione inilium esse sortitum : et fortasse otiam i l * *

nem esee babituruai, dicet aliquis pbilosophicam
,
ralionem eecutua. Qain adeo Aposlolus a i l ipsum
\ *
fore snbjeclum illi qui eidera cuncta stibjectt,
Patrique Deo reguuini tfadHurum : quamobeem ai*- %fi , / .
bitrari licet ipsum haud exstilisse anlequam g i - , gneretur, rursusque in nibiltiro fore diseoWendura.
Agesis, mecum conscende in tuiam fidei arcero,
, 6 ,
ne, quaof vioienfo ffaln ab horum argamenumini
* .
fraude abreptns, ptftvoris inetar quem venftte rapti,
\ ,
extra angustam rectamqno viam i n pcrdfetonis
, * *,
baraifara projiciaris. Nam ai ttttwersalie Pater i a ,
gcnHes esl et l e r n u s , eapiens potensqtte, Apo- \ ,
stokt* autem, dem fldem erga Jesam ntmtiai,
, \
ipsnfo omtiibus praedfcat cen Chriatum Dei virta- ;
lem et Dei sapfenitam *, quomodo attdent tem
perie limtiibus conchidere ejusdem generationem,
,
neque aelernam et absque iatlfo ropalare Nam si
, \
secHiHJhnn noitnvtlorfim ophitonem apailo lemporis
.
Servatoris nostri getteratio cohibelur, violattir C , * > ,
, , \
bonor noti Fllit tantwmmodo, verum etiam Patrte,
. * juxta ipsius Ftlii dtcium: t Neqae me scRie neque

Patrem . Qui non honoriHcat Filium, nec Pa, \ ,
trem quldem hotioriflcat ; vidclicet quasi Hle
\ ; \
non exsiiterit aniequam gigneretnr, ! quasi Kic
, \
virtutem sapientiamque non habaeril pritisquam
\ , , '
FiKos ipsi esset. Porro consentaneum erit ut hi
.
existknent ne Doam quidem exslitiwc, anteqvam
Fftii Palor evatteret: nam quo pacto Deos fuerit, nisi virtutetn ac sapiemlam possederit f Jam vero si
Detim ab ?terno eisislentem riivfoa? nobis Scriplune testantar, is sapientiam semper atqne viiiaiem,
id c*t Cbrfaium, aeetim habwisse credendus est.
5. Memini atitem me anlea promittere, fore ut
*.
PatrrB imaginem atqae Fftii lanquam i n spectrio
* \
vobis domonstrarem, quandoquidem bnmano ser- \
moni res diviiwe nattir non subjacent. Nani etipge . '
Deus hatid sccundnm propriam magnltudinis vh*-
lutem nobiscum toquKor, sed suam hnmanig
- - - - audf
-*"
,
tibus vocem atlemperat, quo fieri possit ut divinam
,
voceni auribus pcrcipiamus. Quemadmodiim eiiam
. \
immRsam et incomprehensibilem magnittidinem
euam humauis accomiuodal visibus, et cum sit
, ,
Deue, homo apparail; exii>onivit enim aemetip- *
enm, forinam eervi acirlpiens*, at possomus honil- , ^ .
ncs Dcum videre. Sieuli ergo credimus Deum, etsi
" ,
bomo oon eu, bomiaem apparaisee, quanquam
, \ ,
suapte naiura Deus fueril t sil, quia immensara ,
bilem suam magnitudincm corporc circumscripsil,
\ ' , * , 1
I Cor. xv, 24,28.
I Cor. i , 24.
Joan. v m , 10.
* Joan. , 5 , . , 7,
VJW5
fftt
ADVER&U8 A M U H B T S M E H J U M .
, IV
t q o o i n s e i p o o , l a o q o a n i i n ftpeeufo, l o t a m nobte
, \ - ctx&v
Doi mogatCudlflion ootefidit, o t e o v e l m i
a t e n l e o , P a t r i s qiioqtte s p e c c a l o r e s
c , *
eom
c K x i t * : c Q o i v i d i t m e , v i d i i P o l r e m : > H a eum
p e r e a quae i * S o r i p l u r i s i d o a e a
* ,
imogo
nootro
Dei invisibilis sil,
conspidlto
fleremoo;
n m
teoto A p o s o o l e %
qtridcm
d f c w i t o r , q u i n t a m e n dt-rimtafti
andiiai
ptoumeao
titt
pcoportionati o d o
ipsara mentc
o t c n i Bem
c i r c t i n w c r i p a i e n o s t r i a s e ofe-
, .
coagrea,
ob oermooio nostri
corpere
infirmitatem
intueniur;
INHB
tttJit o b l t i l i b a e , H a etiafli s e r m o , q u i s a n e i o f r a
d t g n K a t e m e e t , awrtfeus n o e l r i s p r s e d i c a t i t r .
*.
, ,
#.
BenFHmsiratam k a q a e
eai, m
lesumotHo
Seripieras hujae
diximus,
eernoiwm
ej*je aequtparare. N a m
* . -
boitd
q v i a n u H a n o b i e s u p p e t t t p a r s o e r n t o n t s , quas F i l i i
posoe D e m n
jara
faumantim
retque
, -
aetemilatem
\ * *-
proul seqiritar, tanqvara n i g n i o t e
lefnperalem
* \ , c
\ .
denotet,
verbonmi
eese P a t r i
eircumloculione,
Fitittm
videlicei : t Ante locifemm
significat c o * -
Sciipitira,
dicene
genui le " , > nec noir,
Ante
* , \
gignH e
, , ,
p t u r a F l U f i m a b s q a e i n H i o e s s e d e c l a r a C ; n a m qwod
[ ] ( 5 ) *
oollee
et
qoamlibet
crealuram
fiac a d j e e t a s e r m o n w p a r l e , S o H -
o m n i a e x c e d i t , p r a s e n i m c u m ef a n t e saeenla esoe
otnwee
iiiuuqne
d i c a t u r , i d Snquatn a d e e m p H e r n i t a t e m
**,
negationem mentem
n o s l r a m cofivcrtit.
Qiiomodo
igilar qui c u m Patre
et g e n i i i i s t i t t t l c l t i r , e x e m p l o r e
; ''
r e i Bntaram s e r m o n o n a s s e q a i i i n r , b i a o K s
rsternaliler considel,
libi,
, ,
p r o p o n o . Q o t d n i e l i a m d l e a s p o r i a n oose a
, - .
liicoro ? S e d a i c u t t
n o n e s i antoa
, * \ -
radiue ;
ctmi
Vfboovov , ,
solia, ct eol e l gigmlnr r a d i o s ;
c e r n a , tnx qooqne e x a i s i H ; e i qued
'
s e d stwnil
Filttia
qtiandoq-iidem
radio
tocorm*
a o ) , posfe*
eobstantia
naiuraque
e l eiroirt c u m >
a I v c e r a a 4-
, , *
g n K u r , n o n p o s t a U q a o d l e m p - j s , ood e u m i p s a p o -
, , \
riler
toa v e r o
sapienlta
omniuni
D e o , q i semiper
eliam sapionita,
. , <
^
g e n i i u m a p p a r o l : s i e n o n anieo Deuo e s t , p e a e j u s , oed m i a c u r a
Sd oot
CbrtelHS,
gi-aua a Boo f u k , redoqao
oaotkil,
etoisleme
orat
olMfue
q u a a a i i a n i reapoe
g e n i v u r a afipeUaotir s a -
. \ , c
p t e l i o illhM q u t i p s a t t o o i e n d i l . V o r b a a m o A , c K t
, \
a m e oomeo oollet gigoU B M , > d e a t o a a i r o a i p w r -
* ,
o a s geoHrMD h o m t a i b u s a P a i r o S o n r o 4 o r e m . T u m
o i v e r b a , < Hodie genai te
, ,
Si
onMiivm
judex arbileraae sedeui vivorum
'. " \ , c

oeinfer
qtjoiido
Hjne
ilhiM,
amom
lamen
genrto ot
veoabokin
traWi
jpfooodentibao
Scrb>tufo,
ox ordinc
hodh p r o a o O U o b k u r .
Aodto HHiadi
i n o ooncMkHur,
h a o d dtfMioo g ^ n i i o r , o e d a o m e l e u a c i i e j a o i
o c moHaorttrn,
5.
> de jaoi
dmm
a l i U , f i g n i , doooo p n o d i o i u i n
.
geuiuit, o l
otjb temttorio e o a d M o f i e i u
declorat
' -
, \ \
* * * * * efcetoieate d i c w t u r ;
hodk
ftoofniwm
aHoraallter o a m P o i r e
regao-
aotom eo vorba : D o n i i u i s creavit
H M u o t vioraoi o n a r u n a d epora tiia
, a ralio*
, . (
otnia iltorom c o h i o r b c n t q a i moiiteiacorrrip4ani go-
r u n l , ne idquidcra praelereaodum
Col i , 4 . Joon. xiv, 9 .

(5)
U a cud.
1 4
Peal. c n , 3.
Prov. vra, U.
19
Pal. n , 7.
Eienitn lnter-
Pfot. ,
8. GBECtRH NYSSENl
***7
prelcs parum quid ab Hebrakoi scriplufc accarato

scosu,
duni i n G r a c u m . converiereat,
comperiee.
Q u a n q a a m d i c l i o q a o q a o cr#fW
a w , a i s e d u l o e o u s i d e r e t t i r , h a u d diffef r e a k x s u l i e a e
creuvH me,
qtueaiioneni n o n a o H i s
iiijeoieoet;
inUium viarum $uarum ad optra
aed q u i a addidti
(6)
fecil we v i d e b i i u r . N a m s i d i x i s e e l l a a i u m f f i o d o , Bofttiafu
, " , " .
" \ ^,
, ,
, , . ,
, , *
,

fcok
d k e r u a i * r * a i * ; eed r e a p a e i n e i i t u i o e x a m i a e
docli&a&loe
oao, p e r s p i c u e i n t e M i g i h i r d i c e r e : D o a i i n u a i o c i l m e ,
* t praesim o p e r i b u s e j u e , e l i u i l i i n A v i a r u m e u a r u w
oaihi c o m r o U i t Q u a a d o a a a i
viarum
guaruro
enim
babuit
P a i e r ? vel quaado
iuUJum
\ ; \
oporator o n
* ,
fuii? vol a qaonain poiemiam eieficaoiajii aecepU?
'
M a m t i q a i s dietiur non o a m i a eeraper
feaiese,
ab atiquo alio
a p u d ae b a -
accopiftse c o g n o a e i l i i r , U a u i ^
>
a l i q u i s alter antiquior ipeo Deuo m l e U i g a t a r . Q u i e
' ,
aulem prior dedtl, ot roiribuetur e i ? > ioquU S c r i -
, ' \ .
ptura
. J a m a i a b e o s u i u offluia, p r o f e c i o i n i l i a m
ood o p e r a l o r e m s e m p e r e a m f u i s s e c o n s t a b i t . Q u o d
I o m a i a per F U i u m faela sunt, c l aioe ipso f a c l u m
^,
viarum
ejue
esi nihil
alque
opertim u a n q u a a i
invenieUir,
sompor uUque aperatricem
aapientiam
'
a f d ae b a b u i s s e prorous apparot. J a r a e U i s e m p e r
, . , "
operauir
Pater, sine Filio
creatum fuiue
aequaquam ob dictioaem
ideo poelea f a c i u n
esse, u l e x i a
exislimeai,
niibi vias suas comaiisisse,

principaium
significat,
vero baud teaiporis
fecii
Caciaram
e l creatioaem
fecerii,
ram
Gbriiluei.
rex,
BOIDO
. ,
^*
fecii
placuerit,
',
, ,
significat
",
nuacupetur
duas
. \
, . >
D o m i n u m , aite-
Qaod aotem cbrielus
ignorai, sed lamoa
, '
,
Quod si
deaoiare
allorum quidem
\ , \
dicil, sed
Deo faoium esse o l C b r i s t u m
duoa sane
ut aub priucipatu meo
fwteniia. Namqae et apoeloli aiunt iptum e l D o m i am
operareuir. S e d
Cr$a*il me imlium viarum tuarum
loculio
oiiil;
autem racium cst nihil,
, [] .
poiesiale* a Paioe i l l i i r a d i U s , D o a i i n i c a m ocilicet
o l regatem, vel p o l i u a n a m potoaialem
duabus vol
i n f t b u ^ appe*latioiiibu8 p r i e d i U m . U i r i q u e i g i u i r
. ,
sMi pertuadeaBi q u i a U e r u i r o e r r o r e Sttnt i r r e l U i ,
F H i n m aemfier o u m P a t r e exstitiase, g e a i i u m s t m u l
et aboqtie . N a n s m e m U i o
est, quia
ooia
'
roapse
c u m Patro a b a*erno e x s i i l i l ; geoilua
-uileaa,
a Patro v t esset eoriitue o s t : veluli dixkmio d e k i ccrna,
qu
caosa
spleiidoria
, ' \
e r t , jieqoe
men ante apienderem eet, sed cORieiapora- D ,

lis. S i c c t i o m in aHeriMiin B i a o o b U , et a u n q u a a i
, *
r e g n a r e d e s m e i ; q u o n d o q u i d o i n b a u d iecofMt, sed
, <' '
s e e a m P t i r e a e n p e r oporari d e d a r a l , c u m ait :
, [ \ } ,
%
c Pator
ror
meus
n s q e e i o d o o p e r a i u r , e i e g o opo-
> Sed qoia
locuiio usqwi modo
r e f e r t u r , aenape ex QUQ ; q u i a
versatur,
modo
omissa
Jesus
tanUim dicens,
ex
a d altoram
quo iu
ieropore
l o c u i i o n e ex quo, e l usque
domoiieiravii
ae
oaniia
Rom. ix, 55.
* J o a n . , 5 .
Act. n , 36.
otium,
4
(6) Hebratoustextiisrrjp , C h a l d a i c u s , vulg.
%. A u g u s l i n i creutit.
cufli P a t r e e e s e o p e r a l n m . O p e r a l t t r o n i m o s q o o m o d o
, '
oenper
noc unquara dooinol; neqee eniai D e o c o w r e o U
. , ,
produceae,
fivUicaag, ougens,
neqoe laeaabtiur
opoTaos,
cuneia
gubemano;
i u u l ei requie opus ,
Joan. v,17.
L a l . pouedU,
ftala
velus
apud
noo i a
Spf*/o
\m
ADVERSUS ARIUM ET SABELLIUM.
4290
*. ' - 6. Opinor aulem illos qui Arii errore laborant,

ceu patrocinio quodam uli Evangelico lcstimonio
(7) >
diccnle : c Qui misit ine, major me est * ; ex quo
\ . \
dicto arguunt Christum essc creaturam alque fa * \ ctnram. Insupcr quia Jesus ci a quo inagister bonus
,
fucrai appellalus rcspondcril : Neir.o bonus, nisi
, fiolus Deus * ; bincsibi opinioncm iujeclam aiunt
. , \ []
illum cum bomo csscl, noniiisi abusivam Filii ap , ' ,
pellationem babuisse. Itemillud: < NemoDostmiiani
, r , diem boramve novit, nc angeli cadoium quidein,
, >
nequc Frtius, ut est apud Alarcum " , scd solus
.
Piiler, > id, inquam, alicnum cum fuisse a paterna
01 , \ *
subslantia, ipsis crcarc suspiciomm arbilror. Sa\, , * \ ,
belliani aulcm, dum locutiones : c Ego el Palcr
" \ > \ ]
. ,
j
. Q
|j
j |
' ., ci Palrcm
ei dcniquc aliam : Cuni tradide , ^
ril ngnuin Pairi D c o : bas iuqiiaiu diclioncsdum

sine accwralo judicio lcgcrent, in maxinium inipie , lalis errorem prxcipiltis dcciderunt, cxistiuiantes,

propter bomiuis a Deo dcfeclioncm, Filium a Patrc
\ .
processissc leir.poraliler, sed cumdein rursus post
, , \
bumanorutn pcccalorum correctioncm, reversum
, ;
celasse semel el cum Palre commiscuisse. Nonnc
\ ' c
vero legisli, Sabelliane, bunc quoque apostolicae
, ,
Scriplurse locum, qui opinioni tuae conlradicil? Ait
, enim posl alia : Sectindum operationem potenli.e
\ virtuiis ejus, quam operalus cst in Cbrislo, susci \ \ \
tans eum a mortuis cnnstilucnsque ad dexleram
, , \
suam in coelcsiibus supcr omnem principaium <t
1
8 u r n u s
UI
v i c
l f
i l
tv
. ' C potesialem, virlulemque ac dominaliouem, ctomne

, * \ [- nomen, quod nominalur non solum in boc sa?cu ; lo, sed etiam in futuro
Nequelibi Evangelica
c , \, * vox pcrsuadel, non essa lemporalecnFilium, sed i n
, futuro quoque saeculo traditum esse judiciuin de
* \ oronibus Filio? Nam c Palcr, inquit Scriplura,
* c ,
non judicat quemquam, sed omnc judicitun dcdii
, ' ' , Filio, ut omnes bonorincent Filium sicut bonori \ ,
ficani Patrem . E l alibi Aposlolus: In revclalione Domini Jesu, ait, de ccelo cum angelis
\
virtulis ejus in flannna ignis sumentis vindiciam
' , "
, \, , de iis qui non obeditinl Evangelio Domini nostri
Jesu Cbrisli * . Yidesis quomodo coutumaces
. ,
D perferenl, inquil, poenas, exiiium ecilicct sempiter .
n u m , cuni venerii gloriOcari inter sanctos suos. Puenas, inquam, eolvcnt Filio, qucra l u baud anr
plius cxsislere optnaris.
'. , "
7. Si vero cognoscerc avcs quid significcl dictio,
\\ (8-9), t Cum tradideril reguum Patri Deo *, ne boc
, \
quidem lc celabo, quanquain baud facilc vcritaluit
11
4 1
xv,
t f
Joan. xiv, 28. Malili. xix, 17.

Marc. x m . 52.
Joan. x, 50. " Joan. xiv, 9.
24. Epbes. i , \d.
Joan. v, 22, 23. * II Tliess. , 7, 8.
1 Cor. xv, 2 i .
u
(7) S. Gaudentius Brix. ep.tolum scribii sermonem suum 19 de boc divini Servatoris diclo,
aitque snb inilio : c Ilanc babenl bxretici Ariani
faniosissimani qua?stionem, qua Filium Dei ore sacrilego minorcm Potre suo esse conlendunt, ipsius
testimonium proferentcs, Quoniam Pater major me
e$t. Excascavii eos nequiiia cordis eorum, ctc.
De hoc itcmdicto babes apiid nos Script. vet. t. IV,
celcbratiim a Grscca Ecclcsia conciliun?. El quideiu
PATROL. G n . X L V .
' I Cor.
e e
locus csl liic m velere alque bodierna ibcologia

apprime Iritus ; de quo a me plura vcrba lieii snpervacaneuiu cst, prscseilini posl ca qua; scripsi
oliin ad Ariana fragmenta t . I I I .
(8-9) Dc boc Pauli diclo iiitegram et prolixani
scripsit oralioiiem Njrsscnus, qua? oxstat in Opp. I ,
p. 838-853. Ilcin Zeno Veronensis traciatum suuia
sexium.
41
S. GBEGORU NYSSENI
1*93
recipis; mibique quoinmus id agam aJversari vide-

lur effalum i l l u d : Nolite projicere margarilas , c
vesiras anle porcos . Scd tamen Deum i i m - . , ,
tans, spem bonam relinebo, et ne irretigiosos quidcm verilatem celabo. Pluil enim acque Deus, . ,
diurnamque lucem aeque affundit just s et iiijusiis * . \ .
;
Tu v c r o tharilalem lanlam experlus, T e r i t a t e r a non
exqulres? Non praebebis mentis audilum, u l per- . suadcri tibi possit n u l l a m Scriplura partero alieri
conlradiccre, sed oinnia invicera consona essc ct , \
consentanea? Itaque non est ad sententiae tuae nor- \ ;
roam intelligcnda dictio : c Tunc ipse subjectus , \, c "
erit ei, qui subjccit sibi omnia ; itera, < Et cum
tradidcrit regnuin Palri el Dco " . Nam si in om- \ \ . >
nibus faclus cst stmilis bumano generi, et compas- > \ ,
:
S 1
sus est, u l ail prophcla : Ipse iniquilalcs nostras , \

:\ , \
porial, et pro nobi9 dolel; et languores nosiros ipse
\ , \ \ excepil, ct infn niilates nostras tpse porlavil ; >
quandoquidem capacem htijusmodi maloruni car- , \ ,
, , , ' nem induit, et pro nobis pcccatui exslilil , baud
, ' \
cquidem boc cxpertus, sed spccie lenus peccalor,
ut nos justificaremur; factusque esl pronobis ma- , ,
lediclio, u l nos de malediclione redimeret, ct ma- , ledictus appellatus est , compassione sua par no- !
stro nonien sponle assumens. Alque ila, bis on>ni- ,
bus in se rcceptis, bumano gencri simiiis facttts,
, ,
ipsaque servi forina suscepla, ceu ipsc peccassct,
,
proque bitmano generc propriam oflercns ullro per- . \ sonam, Pairem placuvit atqiie ad misericordiam
,
inflexil. Sed quia non universtim bominuui genus \ Filio cral subjectum, ipsc vero quanquam reapse C { ,
subjeclus, altamcn populi inobedienliara videbatui,
' ( etcredebatur coram Palre sibi inscripisse, si omnia
' ), *
Fiiio tandem aliquando subjicienlur (nondum cnim
. ,
cuncta subjccta ei vidcmus), lunc dicet : Omnia

liiibi subjecta sunl. Cunctis vero ei subjectis, lunc * ,
deiuuin ipse videbilur ei subjeclus, qui oinnia ei- \ . E i *
dcm subjccil * : nam si nos omnesChrisli esscmus,
, \ ,
Cbristus quoque Dci essel, eique forel subjeclus. ." ,
Quod si nos nondum Clirislt sunius, ne Chrislus \ , ' quidcm adbuc Dei est, qui pro nobis doiet. Cum \ * ,
ergo omnes Chrisli erimus, lunc et Cbristus Dei
. >
erit, pcr semet cunctos subjiciens Patri quos an- , '
tea ab eodein acceperat, c u l sil Deus omnia in \
omnibus *. > Interim non videtur quodammodo . ,
Palri subjectus, proptcrea quod homines ei com \ \
missi et quorum geril imaginero, nondum ei subjc (10).
cti sunt. Sed cuni denique orania ei subjccta

fuerint, lunc vidcbitur Deo Palri regnum traderc.
,
Porro regnum non esl intelligenda dignitas sceptri:

non enim Paler indigel ut regalem dignitalcm a
. .
Filio accipiat, quarn ei antea ad usum indulserit,
,.
postea vero rcvocant. Hoc eniro mibi innuere v i - , \
deris. Insuper non adversus Filium tanlummodo

impie agis, dum ejus bypostasim destruis, veruni , ' etiam aJversus Palrcni, quem regem esse negas;
.
11 Cor. ,
Matth. v i i , 6. Mailb. v , 45.
I Cor. xv,28. ibid. 24. Isa. LUI , 3 sqq.
21. Galat. m , 13 I Cor. xv, 28. ibid.
(10) Parscnlentia est apud sancUim Cyrillum in Thesauro l . V, pari. , p. 256.
M
, f
a %
2*3
ADVERSUS ARIUM ET SABELLIUM.
iV)l
, ; , , si quidem aliquando rcgnum Filio tradidit, ab oo

' \ .
idem deinde rcceplurus, ccu Iiac dignilate indigcn*.
\ ;,
Tradel autem ipsi non regni dignilatem, u l antea
, , ,
diximns, sed regnaios ab sc bomincs el sibi snb \, \
jectos. Hujtismodi regno cxltibito Iraditoquc, dicel:

Haec regalis dignilas, boc sacerdolium, g ns san, * cia, populus acquisilionis mcae ; nec non : Ecce
, \ /
cgo ot pueii, quos mibi dcdil Deus \ > llle eiihu
.
bns ci dedil, dum cunclas eidem gcnles supposuil:
< Da. libi genles lucredilalem luam, el possessioncm luam lerminos tcrra * \ >
\ \ , \ ,
8. Scilo instiper, vcrba, < Ego et Patcr unum su
rnus " , ncqnaquam Filii byposlasim dcslruere :
, , ,
uua cst enim ipsorum substanlia, una scnlentia,
, .
una voluntas, non lamcn uua byposlasis. Dcmon\ ir \ strabitur anlcm cliam cx Apostolo , vocabiilum
, , * xmum baud propric dici de unaeadcmque bypoblasi,
\ \ (11). '
quod s;vpe cvenil, veluli de planianle el riganic.
" Nam distribulivum polius nomen revcra pe.rsonam
- distiuguil, veluli : c Unusquisquc autcm propriaui
meroedcm accipicl sccundum suuni laoorcm *.
. Itaque vocabulum unum non ila intclligcndum csi,
^ , - ul bypostasiin alleram perimat. Cum ergo neutram
, ex bis loculionem inviccm repugnare demonslralum
, , \ sit, imo vcro utramque ad reclam fideui asscrcn . \ dam conspirarc, omille Sabellianum errorem, dcclina a prava scnlcnlia, et fac bonuni vcrilati crc .
dens. Hxc libi vcl sola sufficiant ad demonslrandum le pcrverse senliie.
'. xx\ (12).
9. Nunc tu quoque mecum Ariano plcnum furorc
C Achillium cognosce. Cur lu a fide infeliciier deO cieus, recla via dcrelicla, in baralbra dcdecoris
, \
contra Filium incidisti, facturam exislimans ipsum
;
ci a Dei subslantia alienum? Nonne tibi salis dc \ ,
monstrabant ctim de Patre csse gcnituin, \el so!
\ ; \
nomina, quod nempe sapientia el virlus Doi appel \
latur ? Qnod aulem sapienlia el virlus neque niaini
, \ \ \
nequc ajio instrumento Gani, sed animas dotcs sint,
^ ,
ctquasi fructus menlis, in saptcntiae stipite fundat;r.
. ' \
plane conscnties. Quod si creaia fuil ct fabricata sa, , ,
pientia aliquo leinpore, u l ais, illa quac oinni lcmporo
, ,
creaturaque vetustiorcst,nempeFiIius, caveneforic

dissonum a tua senlentia illud pronunliare videa, . "
ris, c Elsinc ipso faclum e s t n i b i l " . Yel si batic
(13) , \ adoplivam pulas, nobis perspicuc demonslrarc n i . , & titor, aliam quamdam esse bac antiquiorem, a qna
, ' .
isla allera formala fuerit. Nam sine sapicntia i n i . possibile est aliquid fabricari. Idcirco apud Palrcm
\ \ sapienlia primogenila fuit omnis creaturae, ut pcr
, ' . \
caro cuncla eflicerenlur. Et quidem Filius vocabulo
Yerbi appellalus est, u l gcnitus denionslrarelur,
, \
non
aulem crcatus
existimarclur. Yerbum
, ' , - enim paritur, non creatur, orc quidem p r o l i , .
t u m , scd ex corde exciiatum. Tcstis mihi P.v
17
, 7
w I Pelr. i i , 9.
' Hebr. , 13.
Psal. n , 8.
(41) *0 \ > Qui

autem p/onlal, ei qtti rigat, unum sunt (/ Cor.
l t i , 7).
(12) Ita cod. quario in cas. Alioqui exislimas-
Joan. x , 30.
1 Cor. m , 8.
Joan. i , 3.
sem Nyssenum aposlropben ad Acliillium foccre.

(13) lla cod. Quanquam in scqucritibus adbuc
de creala sapienlia sermo cssc vidctur.
*95
129G
S. GREGOUH NYSSENI
ler qui a i t : Eructavit cor meum verbum bo- niim * . Confiletur pariler Filius : f Ego cx ore
. \
Allissimi prodivi*\ Quomodo ergo inctis tna lale
(14).
lanlmnque audacix pondus suslinel, ul Filium crea- ,
luram esse opineiur?
;
10. Audisli supcriora de Filio, audi jam sc'. ,
qucnlia, nempc quod vcrbum erat impcrfecto tcm- \ ,
pore dictum, auerurlalis babcl significationcm : ) *
In principio crat Vcrbum . Dei vero princi .
pium nulhmi bumana mcns imaginari polesl. Id . ,
circo, l in pnccodcntibus diximus, banc scrmonis , parlieulam a sacra Scriplura adhibitam, nenipe ,
in principio fac inlclligas principium divinum quod
. \ 7 / > \ ,
a*erniim sil. Idcmvero significari existima cliam a
,
vei1>o erat. Dcnique vocabulum Verbum consubslan-
tralein Palri bypostasim declaral : ne antcin pute- ,
intis Filium aliqnando fuisse occultum, ccn in
\ ,
Patrc htcnlem; nequc prolatum Verbum, sed re- (
rondiltim cxislimcnitis, (namquc ejiismodi Verbum
, * ; )
quomodo cogilari qucai aul dcscribi, siquidcni non
\ , ,
babct pcr se byposlasim ? ) idcirco ait Joannes : , , >
Et Verbum crai, > non in Dco, scd apud Deum :>
.
propriam byposXasira descrifccns, qnae in Vcrbo ex
\ patcrna subslantia subsisiit. Simili modo, nc arli- , \
ficialis sapientia inlelligalur, qua3 exsislenliam
/ffr ,
suam in rc aliqua babeai, sive liominc sive crca- . ,
turaalia, dixit, Eralopud Deum, ut mtclligatur Dcus fjr -
cx Dco cxsislens. Insnper appcllalioncm quoqnc * \
sumpsil, vidolicet : Et Deus erat Verbum. Deus cst
, \ /.
i V
aulcni, qui inilium non babei; alioqui non essct ^

Dcus; quam rcm haud nos lantummodo, sed eliani
,
pbilosopbi ralam babenl, qtiibus non le dccet deteriorcm circa Deum gercre scnlciiliam.
'. " ,
I I . Ut auicm credcrcmus subsislentem essc
,
Deum, cum scilicfct dc se iiatnm, bumanam eidem
flguram fecil Paier, carnc circumscribens, ul bu- , \ ,
nianis obiuiibus Filium objicercl. Nunc qutim scias . \
ipsum rcvera subsistenlem csse Deuin, cavo inia- ,
guicris dcleriorem esse aul minorcm, quia is dixe- , ,
. >
r i l : t Qui misit me Paicr, major ine esl . Nam
.
que decebal ipsum bominem faclum, niodcslis
, \
sermonibus magniludincm suam patcfaccre. Ipsemcl eiiim dixerat: c Laudei te proximus, ct non os . > ,
tuum
> Elcnim qtiidni oportcbat luimililcr sc ,
dicere minorein Patre iiicircumscriplo et omnia ^
, \
complcnle, eturi qui lunc eralearne circumscripltis, \ ; -
\
cl buir.ani visus modulo definitus? Insuper illum,
qui sibi causa cxsislendi fuisset, appellare majo- , (15).
rem, non abborrebal a vcritale. Nam nisi Deus , ; 6 , ;
" \
cxstilisset, ubinam sapientia? Et nisiPater fuissei,
, ,
ubinam Filius? Jain inecum observa, Filjum ubiM
% t
Psal. XLIV, 2.
Eccli. xxiv, 5.
Joan. , 1.
(14) En Ecclesiaslici librum inter divina auctoritaie pnllenles cilal Nyssenus.

(15) Confer nostrum in sermone De ftde, ct in
lllo De deilate Filii et Spiritus sancti. Iiem prxdiCtum concilium anobis edilum, pra?ser('iin actionc
k i
Joan. xiv, 28.
Prov. x x v n , 2.
quinta, in synodali palriarcha Hicrosolymonini

scnlenlia. Nonnulli eniin Palrcs ila de Filio eliam
lanquam Deo locuii sunl, quatenus ncmjie Paler
auctor illi subslanliae est. Sed lcgcsis circa Palruia
menlcra Pelaviunt De Trin. lib. v, 4.
I2J7
ADVKRSUS A M U SABELLUJM.
1293
^ \ que prorsus modcslc agcnlcm; el taiucn di\iuam
magniludinein siiiml oslcndcnlem, prinio ciini dixk
c ;
adolcscenti a quo bonus fueral appellalus : < Cur
, . > \
me dicis bonum? nemo bonus, nUi unus Deus * .
* , ,
Et rcclc ita respoudit, videlur cnini tlixissc : Tibi
,
quidem, adolcsceus, bomo visus sum, tu vcro
, , .
, lauquam unum de scribis magistrum me appcllasli,
. adjecto eliam boni cpilbclo. Alqui nuilus bomo
. , bonus csl, scd Dei solius propria csl Uxc appellalio.

Tcmerc igiiur, bonum nuneupasti eum qui hacle\ , . , nus bomo libi visus sum. Hoc ilaque responso,
\, \ ,
niodesliani suam bomini dcmouslravit diccus:

Nemo illorum bonus esi, quos tu putas. Quod au,
lcm addidit, c nisi unus Dous, ipscquidem cl Patcr
. , * >
unum sant; scd myslicc inodcslequc' veriialem
\ , \ , > exponcits, participem se palernx bouitalis demoii* .
slravit. Igiiur vcrba : < Ego c l Paler unuin etr .
m u s ; ct illa : Ego in Paire, cl Patcr in n\e
cst
aiqualem eum Palri demonslrant. Neccssc esi cniin perfecluni csse Filiuni, qui cx Palrc pcrfecio csl.
T
'. ' \ '

,
; \
\ t > ,
, , \ .
,
. ' ,

. * C
.
.
\ , * .
\ , . "
, \ . \
, * \
,
\ ,
\ ,
(16) , * \ ^
, , ,
\ \
, \
, ,
, \
, . * , ; , *
* , .
\ , \ ,
i Y
Marc. x , 17, 18.
(16) Ita cod.
" Joan. x , 30.
ibid. 38.
12. Sed practerea fortasse dices : Si Paicr cuni

sil perfeclus onmia iinplet, quid superest Filio
pcrfeclo similiter quod conlincal? Atqui cgo aio
ambos inviccm essc recipicnlcs el conlinentcs
< Ego ciiim, inqnil, c iu Palrc, el Patcr in inecsl.
Jam qui invicem conliiicnt, pari crunt itrlcr se
magniludine. Quanatn ergo ralione aller in altero
insint, cognoscere amnirta stitde. Sane oportel f iu
Immanis } aUerum at> allero contincri: crgo coutentiim in eoniinente crit, coBlinens aulem a contcnto vicissim uon conlincbitur. Porro cavc in Deo
cxislimes quamdam esse vacuitatenv* iibi conlcnlum recipialur. Nain dc bomine boc polius cxislimandum esl; neque eniui aherius capaccs sunuis,
neque in allenim contincndi transimus. Quod si
transiremus, vacuo scilicct contincremus, itcmque
comprebenderemur. Verum enimvero de Dco d i vcrsa ratione cogilandum est. Sicut enini in bominis anima dua? vel plurcs scienlix, si simul sint,
medica aut pbilosopbica, et (piaevis aliai, invicem
non angustanlur in mcnlc animaequc scdc, niuIUu
licct numero, commode inbabilantes el mutna
omaia coinniunicantes, quanquam animam compleant, neque allera ex altcra rccedat, ita ut unicam subslanliaB pbaatasiam aculc ctiam considerantibus viris pntbeanl, quoniam in una cadcmque menle consistunl; inviccm aulem diflcrunt,
quatenus altera quidcro cst scienlia mcdica, altcra
pbilosopbica : sic sane etiam PaUr ot Filins cadom
coRsistentes scde, et allerutruro conlinentcs, alqtio
unum ci&cienlcs, ut patilo ante diximus, so!a ipsoriun persona atquc appellalionc alter ab altcro distinguuntur, muluo lamen allcr in allero sunt. Sicut
cura ungucnti odor pcr aercm diflTundilur, quoniam
codem in toco turo odor turo aer consistunt, specia-
S.
G R E G O R U
NYSSENI
, \
qiiidcm suut coiiiusi, rc tamen vcra allerum e*se
\
comperies aercm, allerutn odorem. Insuper et lux
.
de sol\ el venlorum flalus, ingesli invicem, et in
specicw misti, niultam tamen babent divcrsitatem; , \
uain lux et venti non parum inler se differunt. Uis ,
conipara deilatcm ; ct simul majus quid, quam ser- , \ ,
mone declarari polest, cogitans, invenics ambos , \
unurn substantia volunlatisque concordia; ct hoc . . . (47) .
uiium, in Palrcm ac Filiuni, sicuti jam diximus,
persona ctappellalione distinciuni.
1
45. Omnino ct aliam difiicultatem mibi objicies:

Si omnia roplet Paler, ilemque Filius, quinam adversariae potestali relinqitilur locus? Nam secum
babere adversarium, baud Deum decet. Si autem
ubi maliliae princeps consislit, ibidcm forle non
esl Deus, sequilur ul circumscriplus et partibilis &
Dcus sit. Alqui ego aio etubiqueesse Deum, nultumqtie locum Deo carere, eliamsi princcps malilia?
alicubi sit. Nam neque solis radii in lutum tabnmve
incidentes sordidanlur, sed ea purgam potius calore siccantes : sic eliam c Deus nosler, ignis coneumens dicitur ; et, c Ignis ante eum exardes c e t " , uidilcctis quidem lucerna luxque sit, i n i micis autem flamma devorans : Inflammabit
enim, inquit Scriptura, c in circuitu inimicos
ejus *. > Quamobrcm cl maliliae princeps vilare
volens ignea Dei lela, omnia loca circtimit " : ubiquc. tamen Deum coinperiena, disciirril per uni\ersos homines: quos inier si quos Spiritu fervenlcs naclus fuerii, borum quoque fugit calorem.
Compcrlo demum laiibuio apud aliquem Dei Spi- Q
ritu carenlfem, mundalo scopis atque ornato, brevi
tempore illic divcrsalus, una cum bospile suo peribit : seqtte enim hoslis videbitur etiam bospes,
qui Dci adversarium ad amicitiam receperit.
1 0
*. \
, \ ,
;
' ,
. ' \ ,
\ ,
.
, \ , \
.
\ , \ * \ <
> & \

\ ,
, , c
. \
, *
, ' , \ *
. *
\ , '
\ (18), , .
\ \ 44. Salis muUa ad proposilum demonstrandum

. ' , *
disscruisi>e vidcor. Yerumlamen ne boc quidem
oblivioso mibi excidat, vel ad alia properanli et
violenta quasi procella abreplo, nempe quomodo , ' 6
Filius cliam, ajqne ac caeleri homincs, diem exlre- , , >
iram ignoraveril , qtianquam in se Patrem habe (49);
bat, ei ipse eratin Palre? Verum cnimvero id quo- (20) .
que modcsiiae ejus excessum oslcndit. Oporlebat
,
fnim Dci Filium semet maximopere humililare, ^ \ \ *
quoniam reliquam vivendi bumano more ralionem
. , apprime suscepcrat. Dum crgo dixit se nescire,
. "
bumiliialem suam audientibus patefecit. Ne tamen
, t
mendax vidercttir, subdidil, c Nisi solus Palcr : >
, > ,
ita verbo quidem ncgans se scire, vi tameu aeni
gmalig conscium sc affirmans. Nam quam rem
, , \
solus scil Paler, eam Filius quoque novit, qui
.
IV
c o
Hcbr. , 29.
1 1
Psal. XLIX , 3.
Psal. xcvi, 3.
(17) Spalium vacuum in cod.

^ 8 ) lla cod.
^19; Confer sanctmn Cyrillum in Thesauro p. 222.
p.vshim enini tatbolici Patrcs bas Arianorum objc-
" Mallb. x i , 44.
" Marc. x i u , 32.
clionos dissolvcrunt.
(20) Cod. . Yidcbalurscribcndum aut .
ADVERSUS
MACEDONIANOS.
, \
, * .
' ,
\ ;
c ,
, ,
\ ; \ .

,
. , \ ,
, ,
, \
, , , .
\ZiA
unura ciiin Palrc est. Duo vero hinc bona bumaao

gencri eveueruni, nempe et bumilitatis fundamenlum, et tnundanae fijiis ignoratio, quae ad viUe reeiitadinem summopere conferl. Utrum porro diflieilior cognilu fueril, dies mundi cxlrenia, an ipse
Dcus Paier? Jam si Filius Patrem noverat, quia
d i x i l : c Ulcognoscatis me, sicut cognoscil oioPaler,
ei ego cognosco Palrem ; quomodo dicin illam
nesciebat, cujus etiam crealor ipse exstilii? Nam
sine ipso factum cst nibil. Qua? cum ita breviter a
nobis demonstrata fuerinl, nemo a rccia fide lenenda impediatur. Vos itaquc, Arii cl Sabcllii asseclse, qui tanlopere a nobis dissiddis, cogniu
oroni ex diclis noslris veritate, mectim in concordiam convcnile, ei inlcr ulrumque laqueum incedcntes, vcrilalis viam nantiscamini, qua gradienles, artcrnam vilam videbilis.
0 8
" Joan. , 15.
T O T
005
EJUSDEM
S.
GREGORII
SERMO
DE SPIRITU SANCTO
ADVERSUS
PNEUMATOMACHOS MACEDONIANOS.
'. G
*
,
*
, \
,
,
-
, * \ . , ^ * ,
1
Prov. x x v i , 4.
* Foriasse nc respondere quidem oportet sloltis sermonibus; nam sapiens Saloraonispraeceplum

buc spectare vidciur jubenlis, ne elullo respondeaturjuxla stulliliam cjus *. Sed quia periculum
est ne silentii noalri causa, raendacium veritali
prevaleat, multumque bac putrlda baereseos gangrxna incrcoienlum capiens, sanam fidei doclrinam
corrumpal, necessarium mibi visum esl, haud equidem secuodum illorum stultitiam respondere qui
lalia adversus reclam rcligionem inlendunt, scd
pravarura apud eos opinionum emendalionem curare. Natnque el proverbiale prxccplum videtur
niibi non ad silenliuai, scd ad insipicnlium correclioncm adborlari; ita ul lesponsioncs baud
propositionura stulliliae coosonenl, sed insaiua
S. GREGORII
NYSSENI
!3C4
potiuset erroneas illorum circa dogmaia opiniones everlant.

.
2. Quid ergo nobis objiciunl? Impie se gereie
\ ; ' causanltir eos qui de Spiritu sanclo subliiniler
senliunt, el quxcunque nos, Palrum dogmalibus
adbaerenles, de Spirilu contileuuir, ha3c isli pro ,
suo libito intelligenics, ansam inde capiimt ad di- , cara nobis irrcligiosijatis scribendam. Eleniin nos ' .
\
Spiritum cum Palre ac Filio co gradu ponendum
proGtemur, ui is nulla re differat ex iis quae reli- ,
\ \
giose de divina natura cogilanlur alque dicunlur,
\ ,
exceplo quod hyposlasira babcre propriam san'
ctum Spiritum conlemplamur, quia ex Deo est, et
, , ,
Gbristi est, ut scriptum legimns*; neque ilem ut
* Pater, esl ingenitus; nequc ut Filius, unigenitus,
,
.
n

'
ita ut cum iis possil confundi. Itaque ob aliquot \, .
peculiares proprietales ipse per se speclatus, in
\ ' reliquig omnibus, ul d i x i , sequalilatem* parilatem , . .
que seAare a nobis credilur; secus aulem adver \
sarii alienuqi ipsum a Palris Filiique naturali \
communione dicunt; el proptcr nalurae diversiia- \ , \
depressum minorenique generaiim esse, po- , \ tentia nimirum, gloria, dignilale, cunctisque sum- \ \
malim qua3 Deo digna dtcunlur, sive vocabuli*,

sive mcnlis conceplibus : proptereaque majestaiis \ \ ,
non participem, atque indignum parhate bonoris
cum Patre Filioque pronuntiant; lantum vero po- ,
tcntiae ipsi inesse, quanlum ei salis est ad desii- \ ;
natas quasdam peculiares operaliones, verumta- ,
men creandi certe polenlia prorsus esse alienum.
. *
Quae cum praevaleai apud eoe scntenlia, conse- , *
qnenier concludunt, nibil in se habere Spirilura
sanclum eorum quae de divina natura praedkanlur \
atque credunltir.
.
3 . Quid ergo nos dicimus? Nibil nos novtim,
*. ;
neque arbitraiu nostro, his qui lalia objiciunt re- ' spondebimus, sed divinx Scripturae de sancto ^,
Spirilu teslimonio conienU erimus, ex quo san- \ ,
ctum Spirilum ei divinum, esse et dici didicimus. '
Si ergo el isti in boc consenliunt, ncque divinitus
^. \ \ ,
inspiralis Scripluris resislunt, dicanl sane i i , qui
\ ,
' ,
ad bellum contra nos sunl alacres, cur non potius
adversus Scripiuram quam contra nos proelien- , ; 5 tur?Nequc enim nos quidquam praeier banc aiftrinarous. Porro divinae nalurae, quam confilemur, D .
nullam cognoscimus neque ex Scripturamm magi *
slerio, neque ex communibus notionibus praedicta
\
in rc differentiani; nempe quod divina et excelsa
iiaiura secum ipsa sit divisibilis per extensionenr ,
altquam aut conlraclionem, et ob majorcm mino- \
. \ \ >
remve gradum a scipsa difleral. Nam quia simplex
el uniformis atquc incomposila creditur, nullus- , \
\ ,
qne cinnus aut dissimilium composilio in ca ccrni ,
tur, proplerea postquaro divinam naturam semel
\
animo cogiiavcrimiis, cujuslibet Deo digni concc \
pius pcrfeclionem bac Dci appellalione complecli .
uiur : nam deitas universae rci bonse notioncin pcr
* Joan. , 2G ; Galat. , 6 .
4505
ADVERSUS MACEDONIANOS.
433<>
\ , ^ feciissimc continet. Quod si partiin forte dcticeret,

\ , aul paruin quid perfectiouis desiderarel, ob bunc
.
ipsum defectum ratio deilatis claudicaret, ila u i
\ , \
hac in parle deitas ncque cssct r.equc diceretur.
Quomodo enim qnispiam rei iinpcrfeclae el inulila?.
;
el aucno additamento inctigenli, talem tantamqne
appcllalionem accoromodarei ?
\
4. Profeclo corporalibus ctiam exeniplis sermo.
nem hunc coniirmare liccl. Nanique ignis iialura
, cunctis ejusdcm condilionis rebus calidum sensum,
\ ptiv
si modo ab bis langalur, acqne communicat, neque
^,
alia quidem rcs vebcmentem flammam expcrilur,
. ' , alia vcro remissiorem scntil calorem. Sed quau diu ignis cst, lolus univcrsini proplcr efHcaciae
!. ,
parilatcm firmitcr sibi conslat. Quod si aliquan ^ , tum aliqna in parte frigcscal, jam non vocabilur

ignis id quod friguil, mulato cum calidac efRcaciae
\ .
in contrarium bypallago ctiam rei nomine. Simili \ \ \
lcr et de aqua, aere, cunciisque elementis singil ' 4aiim dicendum est, quin incrcmcntum ullum aul
, - deminulio admillatur. Nou eniai in aquac nalura
.
plus vel minus dici polest; nam quandiu a:que
, \
bunior est, aquae quoque appellaiio iu eo vera
* * - esl; sin in conlrariam qualitatem rcrtalur, nomea
,
simul ejus prorsus routabiiur. Ilem aeris molliiics
' \ . \
cl in alium elatio ac levitas, aeque i n cunclis i l \ \
lius parlibus cernilur; contra Tero densilas et
* \
graviias et in tellurera devexius, ab aeris appella\ (5 \ .
lione abborrenl. Sic divina quoquc oatura, quan \ / ,
diu constanter ac religiose nolioiiis conceplusque
\ C sui perfectionem tuetur, verum obtinet notneu j u x U
,
bonilalis suae perfeclionem: sin forte aliquid dc
trahatur eorum, quse ad perreclionem ipsius perli , '
ncnt, jam falsa eril, quod ad eam partcm, appel , \
laiio deitalis, neque subjecto suo congruel: aque
* , \
enim, vel magis eiiam Impossibile est Dtum nomi, nare id quod perfeclionis notio non comiletiir,
, \ ;
quam arido corpori aquae appellationcm altribuere,
\ \ ,
el igncm dicerc id cujus frigescat qualiias ; et ae\ ,
rem denique vocitare rem duram ac resisieolenj.
.
'. \
5. Siergo vere et nor. noroine lenus Spiriius
\
sanctus a Soriplura Patribusque noslris Deus nun , \
cupatur, quid jaro dicere babent i i qui bonori Spi ;
riius adversantur? Nam si Deus esl, prorsus et
, \ - D bonus est et potcns el sapicns, ilemque gtoriosus
\ , \ ac scmpitcrnus est, el quidquid bujusmodi lilulo \ ruro mentcm nosirar* ad magnificentiam exiollit.
.
Porro haec nequaquam ex pariicipatione quadam
, eum habere, simplicitas ejusdem contesialur; ne
,
fortc aliud qniddam exislimelur ejus natura, aliud
*
Tero ei actidere ob praedictarum quaHtatum pra>
.
sontiam. Esl enim id proprium earum rerum, quse
- compositam naturam sortiue stinl. Simplicem ati, \ .
lcm esse sancium Spirilum, uno cuncli orc, nemine
,
conlradicenle, falentur. Si ergo simplex csl naturos
, ' , \, ,
cjus ratio, non habei acquisilam bonilalero, sed
, , , , ,
ipsequalis quanlusquc est, bonitas esl, sapicnlia,
\ *
polcntia, sanclilas, jUdlitia, scmpitcrnitas, incor-
!>07
S. GREGOUH iNYSSENl
mS
r:pUbiliias, excelsa oinnia et superemineiilia no- ,

inina possidens. Talem ergo tanlumque, qua nicnte
confingunt non esse gloriosura i i qui diram blas- ;
,
pbemanliuiii in Spirilum damnalionem non per , bon escunt ? Manifesle cnim boc affirmant, non
csse bunc exisiimandum gloria dignum. Sed nescio , .
certe, qua ratione b i freti uiile non judicent, euiu qui suaple nalura glorioxus est, pro merUo s u o
conGteri.
*. ,
6. Neque enim illorum defensioni suITicil, quod

quia ipsum tertio loco Botmnus discipulis rcvela ,
veril, idcirco a divince dignitalis notione alienus
( I ) . (*
videalur. (Etenim in quibus bonitatis operatio nul
lam deininulioncm aul diversitalem babet, quomodo
!, , ,
consentaneum ralioni fuerit existimare numeri ordinem esse indicium minoralionls alicujus vel dif* ,
fercnli.c ? Veluli si quis tribus in lampadibus sub- ; " divisam flammam cerncns [supponamus aulcm, ter- ( 4 ) , [
lii luminis causam csse primam flammam, quaeper
mediam influens, accendat extremam]. posimodum (3) ,]
\
cxislimarel priina in flamma abundarc calorem, in
sccunda vero dccrescere, atquc in minorem com- , (4)
nuitari; deniquc tcriiam ne igfiem quidcm jam essc
appollandam, cliamsi q u e ardeal, luceal, clcuncla (),
ignis oificia praestet.) Jam si nihil impedit, quominus ignis sit lertia laropas, eliamsi cx pra?cedente [6.])
incendilur flamma, qua?nam sapienlia esl illorum, , ,
pii ideo sancti Spirilus dignilalcm impic dclcndam

cxistimant, quia is post Patrem et Filium a divino , *
oraculo numeralus fuii ? Sanc si qua deest digna- \ ;
rum Dco rcrum in naluralibus Spirilits allribulis, ^
recleejus niajeslatem negarcnt; sin poiius inagua un- ,
dique apparel sancli Spirilus di-nilas,cur cavillan *
iur de rmajestaiis confessione? Perinde esl ac si

quis, postquam aliqucm esse bomincm aiTirmasset,
, \ ;
minime lulnni fore judicarel fateri siniul bunc esse
" ,
ralionaleni atque mortalem, el quidquid aliud bo \
imnis propriura dicilur ; alque ila quod jam con ,
((sseral, denuo subverieret. Nam nisi raiionalis
\ .
(!) Non semel mibi contigit ut rcpertorum in
codicibus operum, qua* deperdita eatenus fuerant,
conllrmationero deprebenderem in librig aucloruni
ediiis, qui ea olim roami scripia legerant, el pro
re nata citaverant. Iiaque et nunc naclus in Valicano codice bunc Nyaseni contra Macedonianos
scrmonem, forte poslea fortuna cognovi quater
saliem in impressis ab Allalio neotericorum Grae< orum libellis appellatum, cura ejusdem sennonis
particula, q u cum sit eadem apud omnes, per-
spicuum esl posleriores auctores a prioribus exscripsisse, ul Byzanliui faciilare passiiu solenl. Priinus ergo, qui bunc Nysseui locum, a nobis unciunculis circuntscripitiin, protulit, Nicepliorus
BlemDiides csl, x i u eaculi bomo, in secunda de
pjOcessione Spirilus sancti Oratione, apud Allalium in Gracia orihodoxa l . 1, p. 56 : , \
,
,
' e t c , usque ad \
; . Secundus Joh. Vecus ia epigrapbe 1 de Spiritu sanclo, cod. Vat. 606,
f . 245, et apud Allat. Gratc. orth. | . I I , p. 557 :
\ -
etc. Tertius G<*orgius

Trapezunlius de eodem argqmenlo in Grac. orih.
t. I , p. 550 :
, etc. Qitartus denique ipsa Leo Allalius in
Enchiridio suo de Spiritus S. proe. , p. 103, qoi
praecedentia (oslimonia sine dnbio exscriptiii, non
aulem ipso Nysseni ex scrmone hausii; alioqui
vir erudilissintus noliliam nobis el inediti operis
el codicis Vaticani non invidissel; qui certe cmlcx
vel cjus oculos fugit, vel sua mole non modica
reni occultavit, vel iiondtim fortasse, viveiUe A l latio, in ponliiiciam bibliolliecam fueral illatus.
Eadem fere de alio Nysseni fragoienlo postea narraturus sum.
(^) . .
(5) processioneni a Patre per F i l i u m ; cujus
eausa banc auctorilaiem Nysseni auctores praedicli
recitant. Sane nibil evideulius boc exemplo triuai
lucernarum est pro dogmale de processioae ab
ulroque.
(4) . .
(5) Hinc Ariani apud Luculentium a nobis editum dicunt Patrem , Filium minortm;
Spiriium sanctum perminorem.
(6) AL .
)9
ADYERSUS MACEDONIASOS.
, . , est, ne homo quidem prorsus esl. Quod si boini - nem csse conceditur, cur de illa re dubitalur, quae
bomini inbaerens esse inlelligilur? Sic ergo si vere
; \
, \ dc Spirilu loquitur, qui Deum bunc dicil, ne illc
\ , * qnidem meiililuT, qui bunc gloriosum, bonuro, po tentcmque esse deGnit: nam deiiatis nolionem
cuncta bacc cogilala comilanlur : ita ut alterulrum
, , - e duobus sit necessarium, ve) Deum non diccre, vel
^ * . nullani Deo dignarum nolionum subtrabere. Pro * , \ plerea oportet uiramque rem simul complecii, nem , pe et divinam naturam cum congruo de ea judicio,
\ \ \ el orthodoxas circa divinam aique omnia excedenT
lem naturam nolioues.
.
'.
7. Quia igiturdicluin est, ei recte quidem, diviua
, \ ,
Spiritum pollere nalura, qualibel autcjn magnifica
Ivvota - notio cum hujusmoili appcllalione, prout dixiinus,
, , - elucct: qui banc ei concedit virlulem, conlilelur
, \ \
el rcliqua, nempe el gloriosuoi esfc et poteiitem,
. el quidvis aliud melioris rei signiticalum babcl.
\ Neque cnim possibile cst non confilcri bauc de Spi - rhu, propier contradictionem illorum qine bis
, uniur vocabulorum. Nam qui gloriosum eese
* \ ' , non concedet, inglorium aflirmabit; qui polenliaan
. \ ei negaverit, contrarium annuet, Idem uet de bonore
* \ , ac bonitate; ac nisi majora quis aduiiltat, contra . , ria onmino fatebilur. Quod si hoc borrendura esi,
%\ \ , ei supra omnem absurditatem alque blaspbemiam,
\ \ conslai sequiim esee ut gloriosioribus lilulis atque
,, conceplibus circa Spirilumsanclum orlbodoxi utan ,
l a r ; dicanlque id quod nos inculcavinws, euui
, , , , \
essc bonorabiicm, potentem, gloriosum, bonum,
.
ct quidquid aliud ad rectuw cultuoi spcciare vide ,
lur. Ilaec aulera baud imperfecla Spiritui iiuunt,
, ' \ neque definitam habenl excellenli quanliialem,
scd in immensum appellationes suas exlendunt:
, , ' \
non enim aliquateous bonorabilis Spiritus esi, et
. \ , \
deinde aliud quid in co citra honorationem sequi ,
tur, sed seinper bujusmodi est. Et si saecula rctro
, reputes, el si fulura prospiciae, nullatenus eum
, ' . desiderasse bonorem aui gloriam aut poleslalein
' , \ comperies, ita ut vel addilamenlo augeri, vel sub. ' \
tractiooe imnui potuerit. Ergo si quaqueversus
, ' perfectus est, nulla in re minorari polest. Elenioi
* iu quo circa hanc sui notionem minorabitur, illic
, , j) ansam prebebit indigniori de se opinioni; nam
quod perfecte oon est honorabile, rem conirariam
xa\ ,
aliquanlum participare videbitur. Quod si boc vel
\,
in menlem tantum adraittere summae insaniae cst,
\ ^ \ -* bene est ot omnino conOteamur inAnitam esse in

Spiritu et incircumscriplaro, ac nullalenus mulilara
.
bonorum oronium perfectionem.
'. , \ \
8 . Quod si lalis est Spiritus, deinceps de Filio
, \ \
quoque pari ralione, itemque de Palre, dispiciamus. Nonne perfecluro lura bujue tum eliam Ulius
. *' \
bonorera eese iaiemur ? O i n n e s existimo, qui m e n t e
' ;
suat prediti, dicto buic asaensuros. Si ergo per .
fcctus est Patris bonor, perfeclus item Filii, et
, \ , sanclo quoque Spiritui perfectus bonor confcasione
\
nostra Iribuitur, cur hi ncolerici dogmatisU nobis
, \ -
ir.il
13i*
S. GREGORll NYSSENI
piaecipiunt non oporierc parem illi bonorem decer- * *1

'
ncre ac Palri el Filio ? iSos cerie disquisilioni no- ;
Hlra conscnlanei, id quod nuHo additajiicnlo ad , peiTeclionem indigeal, minus honorabile quam ,
quodvis allerum, neque dicere possumus nequc .
cogitarc. Cujus enim exccssum raliociniumnoslfum \ , >
iion invenil, quanquam niliil ei perfectionis dccsl, . 01 . quanam in re minuiioncnj ejus comperiet, non ,
video. Qui aulem bonoris parilaiem ncganl, i i . \ [] \
prorsus roinorem bonoris gradum decernunl. Si-
mililer consequenlerque, deminuta ex compara- , \
tione cum reliquis persona Spiritus, cunclas de , ,
eo religiosas senienlias in conlrariuiii veneiil, et , \ \
neque bonitalis, neque polenliac, neque alius .
, \
cujusvis, quod pio de codcm dicitur, allribuli per
rctlionem confiicbunlur. Quod si roanifeslam i m - **
pietatem vitantes, id quod generalim bonura csse , \, repuialur, perfectura falentur; dicant hi sapienies []
quomodobaberi possit perfecti perfeclum, vel perfe- ,
clius,vel niagissenipilernum.Nam quamdiu perfeclio- (7)
nis definiiio in rem quampiaro cadit, ibi neqweplus .
ncque niinus hi perfeclionis notione ratio adluiuit.
'.
9. Si ergo per omnia perfeclum cssc SpiriCum sancluro concedunt, simulque in confesso ,
csl orihodoxum esse credere Palris quoque \
ac Filii in omni re bona perfeciiouem; curnuin , '
consenlaneura ralioni judicent Spiritum perimere, , (8)
jam demonslrarunt; nam perimere pari honore ,
fruentem, perinde est atque opinari eum perfectio- ^ .
nis non parlicipera. Genus aulem bonoris divinae ,
natura Iribueudi quodnam esse opinanttir, qno ca- ;
rere Spiriluni sanclum volunl ? Utrum bunc ipsuin \ honorem, quem invicem bomines largiuntur ser- ,
inone blandienles el corporis geblu, obscquium ,
comitalu prebenlee, et quotquot alia per vanam
; "
f iue conaueiudinem bonoris officia frequenlanlur ? qtise quidem omnia epontaneo fungentium moiu ' ,
Jiunt; quaeque si omillere velint, nullus ex pro-
pria nalura bomo causam habet, ut sit prae celeris ,
honorabilis, qui similiter omnes eodcm natttrae .
modulo comprehenduntur. Res esl explorala, nul- \ *
lique dubilationi obnoxia; nain qui bodic propter , ,
magislratum quem gcrii bonorabilior caHeris vlde- ,
tur, eiim postea comperiemus in illorum numero D \ ,
qui obsequium exhibent, dignilate in aliuni trans- . '
lata. Num boc igilur bouorie geaus in divina quo- \ \ ,
que nalura esse pulant, ita ut volentibus nobis
,
houorem cxbibere, t e l ab honorando cessantibus, | ,
pro arbitralu nosiro ccsset divinus bonor ? Nonne ; " ^
ridiculura potius impitintque foret talia opinari? ;
Non-enim propler nos Deus bonorabilior evadit,
, ' \ ,
scd eemper in eodem slatu est, nequc in pejus aut raelius iransilire potesl: quorura alterum non ad- ,
.
uiittit, alteriu possibililatcm noo habet.
10. Quanam ilaque rationc Deum honorabis?
'. ;
Quooiodo exiollea Allissimum? Quomodo glorifica ; ^
(7) Sic (crlaase in cod.
"'
(8) Ita videtur in cod.
1313
; ;
, ,
,
;
,.

, , *
,
.
\ , \ ,
,
,
;"
,
-
. ,
; "
, \ , \
\ , \ ; ,
, , , , , ,
, ,
, \ .
\ ; ,
;
;, , \
,
, .
, \
' '
; \ . \ ;
, ,
u
4314
bis qui omiicm gloriam exccdil? Quomodo latulabis inintelligibilim ? Qtioniatn omnes gentes qiiasi
slilla situlic sunl, ut Isaias ait *, si forte univcrsa
bominum vita uno concenlu consonam cniittat
laudaiionem, qua?nam fiel accessio ci, qui naturaliter gloriosus cst, a guttac gratia ? < Coeli cnarrant
gloriam Dei , *exiguiquc censentur dignitatis pracones ; t quoniam exaliala csl inagnificcnlia ojus
non usquc ad coelos, sed supra coclos \ qui lentii
divinilalis parle, quae pabnus tropice nominalur,
comprebcndunlur. Ilomo aulem, temporaucus bic
et brcvis a?latis autmans, rccleque feno comparalus, qui bodie esl et mane non subsislet, dignc
sc bonorahirum divinam naturam confidel? Vcluti
si quis accendcns tenucm siuppae fibram, addilamcnlwm aliquod se putaret solis splendoribus bac
sua scimilla largiri. Quibusnam vcrbis, dic mibi,
bonorabis, &i quidem bonorare omnino voles, sanctum Spiritum ? Nempe diccs prorsus cssc imniortalem, invcrtibilem, immulabilem, sempcr bonum,
nullo alieno beneficio egentem ; el quod rtincla in
cunctis operalur prout v u h ; ilem, snncttim csse,
dirigentcm, recium, justum, veracem, profunda
Dei scrulantem, ex Patre proccdeniem, a Filio
accipicntem, et si quid praelcrea est. Quid porro
per haec et alia bujusmodi ei largiris? Eanc qunc
habet dicis, an ob ca, quae non babet, laudas? Si
qtix non babct dc eo pradicas, vana esl gralia,
nibilque emolumeMi conferens; nam qui amarum
dicil esse dulce, ipse quidem menlitur; el quod
'
"
auvituperabilc est, reapse laude non ornat. Sin
(em vera dicis, ea suaple natura talia smit, sive tu
confilearis sive sectts. Ait enim Aposlolus: Si
non crediinus, ille fidelis permanel .
44. Quid ergo sibi vult bxc pusillaniraitas eimiil
ct magnanimilas honiinum, qui Palnm quidem
honorare ccriant, parcmque Filio gloriam atiribuunt; erga Spirilum autem tanloperc laudis sunt
avari ? Cerle dcmonslratum cst, baud a nustra voluntatc gloriam confici, qua? proprie divinx nalura
inest, scd innaiam illi inliscrere. Et iiigralorum
quidem hominum vccordia bac ipsorum pravilatc
eenteniiae coarguitur: Spirilus aulem suaplenalura
vcncrabilis, gloriosus, polensque csl, cl quidquid
'. \
, \ ,
\ , \
;
,
.

, ,
, \,
. ^ excclsum oogitari po:est,eliamsi bi nolinl. Ulique
aiunt; sed tamen Patrem crcatorem esse a Scri
plura cdocli fuiimis: ilcm pcr Filium omnia facta
\
didicimus: nibil vero bujusmodi de Spirim saccr
, \
scrmo nos docuit. Quomodo auleni aequuin sit, a I
. \
parem bonorcm evcbcrc sanclum Spiriluin ilii, qui

per crealionein tanlam polenlix maguitudiuem
;
; " - cxprompsil? Quid ergonosad baic dicimus? Neinpe
quod vana loculi sunl in cordibus suis, qui cxi \
slimant non semper cuin Patre cl Filio Spiriium
\ ,
fuisse, sed cenis lemporibus niodo per se solum
' spectari, modo conjnnctim comperiri. Nani siabs, .
qne Spiriiu faclum esl cadum ac lcrra et crealio

Isa. X L , 45.
Psal. x v m , 4.
* Psal. v u i , 2.
I I Tim. ,
43.
S. CREGORH NYSSBNl
4ai5
umversa pcr Filium solum ac Patrem, dicant qui \ , ol ,

sic loquunlur, quid agerel Spirilus sanclus, dum
,
Pater cum Filio crcationeni operabatur? Num
ad alia opcra incumbelat, ac proptcrea universo ; " \ ,
reando non vacabat? Qtiamnam, oro, peculiarem
; \
Spiritus occupationom demonStrare qncunt, inlc, ;
rim dum crealio peragcbalur! Certe siullum esset
\
ait|ue insanum de alia aliqua crealione cogitare,
prseter illam quae a Patrc per Filhini conficieba- .
lur.
'. ' , \
42. A l enim Spiritus (brtassc non occupabatur,
\ \ \
sed pigritia et olio ac laborum fuga a creandi
sludio abslinebal. LTuiam nobis condonet hanc . *
\
vcrbonnn iusaniam ipsa Spirilus gralia! Elenim
.
nos absnrditatem talia dogmalizanlium presse sequentes, inviti sensibus itlorum, ccu quodam luto, *
sermoncm nosirum sordidavimus. Porro ortbodoxa
.
sentenlia ila sc babct: Ncquc Pater absque Filio
(inquani cogifalur, ncque Filius sine sancto Spi- ,
r i l u inlclligitur. Sicul cnhn impossibile ost venire .
*
ad Patret nisi quis per Filium exlollalur , ila
,
impossibile est dicerc Dominum Jesum, nisi in

Spiritu sancto . Raque convenienter atque con \
junciim Paler ct Filiuset Spiritus sanclus seinpcr
\ \ *
mtiluaqiie cum relalione in perfecta Trinitate con , ,
tiderantur; el anteoivnenl creationem, ante omnia
srccnla, ante quamlibet intellectus noslri cogilatio- , \ ;
, \ , \
nem, Paier semper Pater est, ct cum Filio Spiritus
sanctus. S'iergoinseparabiliter,baccsimul muiuoque , /.
T
cxsi8lunt,quaenaminsaniaestillorumquiseparareni- ' , ;
l u n t u T individuum ct dividere inseparabite,ita ut d i , \ , V T >
ccraaudeant,8olnmfecisse omniaPatrem per Filium,
,
Spiritu sanelo sub crcationis tcmpus vel non prae
eente Tel nibil agcntc ? Nam si non adcral, dicant
, ;
ubinam esset, cum Dcus reapse omnia occupet,
, , num videlicet pceuliarem aliquani Spiritai stationem assignant, ila u l apud se seorsum crcalionis ; " (9)
lempore cssel? Sin adcral, quomodo inactuosus
, '
cratY Num quia nibil eificerc polerat, an quia no- * ; ,
lebat, eponlc oniittens, an aliqua validiore ne- ; , ;
cessitale repulsus? Nam si sponte olium praeopia ,
v i i , ne in alia quidem re qualibel is agerc patere- ;
tur; mendaxque ex liorum senlenlia cvadcrcl ille , \
qui aii ipsiim operari omnia in onmibus prout
\ '
vult .
^ ,
.
43. Quod si Spiritus qnidem ad operandum
'. .
sponle iinpellUur, superior aiuem quaedam pole, slas huic pioposilo obslat, dicant sane quaniobrem
, .
Impcdimenium boc Hat. Num mvidia gloriac quae
,
ex operibus parilur, ne videliccl in alium quoqne
,
transeat recte faclorum admiralio, an quia non fi , \
dat coopcranli, quasi detrimentum rei pracsentis
;
falura sil illius opera ? Prorsus harum quoque npi \ ?\
nionum causas hi sapienles nobis palefacietU. Sin
.
v ro neque intidia divinam attingit naturam, neque
, \ ^
r
2 i y
Joan. xiv 8.
(9) Cod. cl.
I Cor. x u , 3.
ibid. 8.
1317
AJ)VERSUS ACEDONIANOS.
, ; error aliquis in infallibili nalura cogitari potest,

, qtiid sibi vull lta?c istorum seslimandi morositas,
, qtix crcalricem causam Spiritus potenlise negai,
\ cuni conira oporleal sublimibus sensibus liumiba
, ct bumana cederc, et pro cxcelsi dignilaie subjecli
\ cogiiarc. Nam nequeis qui oiunia exccdil Deus, ob
, alicujus cooperal.onis nccessitatem, cuncta per
, (10) Filiuin fecil: neque unigenitus Filius, ideo quod
minorem conatu suo viin babeal, in sancio Spiri . " tu omnia operatur. Scd fone quidem putenlia?,
^ , (11), Paterest; potentia vero Palris, Filius; polcnlias
spiritus denique, Spiritus sanctus est: crealura
\ . , aulem omnis tum scnsibilis lum incorpoiea, divinnc
. \ potentice eflcclu* csl. quoniam labor nullns csse
inlelligilur in iis qua3 divinain naturam consiiln \
, , , B u n t ; nam volunlaiem stalim sequilur actio, etsiuc
mora proposilum in rcm confertur; omnem, qtta?
,
, , creando fU, substantiam, voluntatis molum, pro , \ , posili aggressionem, polenliae comrounicaiioneni,
recle diceiuus a Palre incipere, pcr Filiutn procc , \
[' , \ - dere, et i n sancto Spiritu perfici.
.
14. Hanc nos populari morc constretaque nobis
\
, - ratione sentenliain gereiiles, sapienlia ista adversa , \ - riorum argumenla non admittimus : credimus eniin
\ \ el contilemur in omni re mundana el supramimda , \ \ - oa, leinporanea aique aelerna, cum Patre ac Filio
Spirilum sanclum csse consociandum; et nequc a
,
, , , voluntalc, neque ab aclione, neque a re quavis q u
pie credilur bona excludendum : ideoque, excepia
\ , ^ ordinis person&que differenlia, nullius rei diversi \ , \ tatem aduiillimus, sed lerlium ordine dicimus post
,
Patrem el Filium nurnerari : terlium ilem ordine
\ * Iradilionis. In reliquis vero omnibus inseparabilc.m
\ . nexum fatemar, naiura wdelicet, boaoris, dcilatis,
gloriai, magnificentia?, uoWersaiis poleslalis, rcli , \ , \ \ \ giosae deniquc apud nos confessionis. Quaienu9 vero
|, \ \ , \ sapienles bi eavillantur de cnltu et adoralione ct
. \ \
rebus hujusmodi, boc nos affirmamus, ncmpo
\ - omni quod nos bumanie conatibus prseslamtis oflicio
\ ' , , cxcelsiorem esse Spiritum sauclum, adoralionem
* quoque nostram infirniiorem esse debito bonore, ei
* \ - quidquid bumana consuetudo venerationis exprirait,
\ , inferius esee Spiritus dignilate: nam qui iramensua
\ , D nalura eet, major esi orani obsequio, quod ei ab
\ exiguse ei eircumscriptae vilisque facultatis conatu
, \ \ exbibetur. Hacc caUeroquin illis dicimus, qui reli \ giosiori de sancto Spirilu senleniise adhav
.
rent, qiiod nempe Deus sit, el diviua nalura p r x *\ diius.
, \
.
'. \
,
\
,
15. Quod si quis boc vocabulum eC suppositum

cidem vocabuio significalum deilatis delcat, dic; t
autcm id quod a multis ob abolendaoi Spiritus m a jcstatem jactaiur, ncmpe quod non ex facienlibus.
(10) Cod. , scd fortasse emendatum fuit in

Ipso codice .
(11) I d csl Filii, qui est polcntia Pairis. Nam
Spiriius sanctus dicilur a Paulo, Gal. iv 6, Sinritus Filii.

y
1319
S. GREGOIUI NYSSENl
1320
sed ex faetis credeadus sit, ncque divina nalura, , \, \ \

sed crcaia; banc nros orationem iniprobamus, quia ,
hoimncs ila opinantcs in Chrislianonim nttmero ba , ,
herc non didicimus. Nam sicut imperfeclum etn . "
bryonem nemo bominem dicerel, sed inchoatam
; vim quamdamsi quando ad hominis aativilatem de- * ,
venerit, quandiu laraen imperfectus est, nondum
, *
esse homiaem; gic eum qui tolius myslerii verani
, \ '
ortbodoxamque forinam non exceperit, bunc esse Cbristianuni doctrina noslra non agnoscit. Namque ^; , .
elJudaeoe audirc esi Deum, ct quidem noslrutit, \ \
contilenles. Goncedit quippe illis in EvangÎio Do- . IIHRUS, quod non alium exislimcnt Deum, nisi Cni- \ ,
gcnili Pairein, Quem vos, inquit, Deum vestrum
, " , ,
dicilis . Num ergo Chrislianorum nomine iiuncu /'
pandi surit Judari, propierea quod adoratum a no- , ' bis Deum ipsi quoquese fatentur colere? Scio et
vov, \ \ ; \ Manicbaeos nomen Cln isli celebrare. Quid igitur ? . ;
Num qui venerabile his quoque babelur adoralum a
' nebis noonen, idcirco hos etiam in Cbristianorum
,
nuniero halxibimus ? Sic et ille, qui Patrcm quidem
; \
, \ ,
couGtetur, Filiumque admiltit, Spiriltis lameii
, ,
abolet raajeslalem, fidem negavil, et est inOdeli de\ , \
Urior , Cbristianique noinen mentilur. Perfectum
. "
etse hominetn Dei jubet Apostolus. Perfeclio auletn
. " "
eril in cointnuiii quidero homine, si absolutam qua\ \ queversus naturam habuerit; nam rationalem esse
, ,
oportel, mentis scientiaeque capacem, vitae comp>
\ , *,
tem, siatura erectura, risibilem, latis unguibus pnc , , . dilum. Quod si quis hominem nominet, quia dicta
natura* indicia prjestare queat, frnstra eum bac bo- G ,
, norat appellatione. Ita etiam Cbristianus, fldein
.
Palrcm ci Filium ac Spiritum sanctum distingukur:
, \
baecforma cst ejus qui veriutis myeterio conforma \
tus fuerit. Quod si aliler forma se babeat, haud
*.
agnoscam diflormis rei naturam : cohfusio est polius figura?,et naluralis forraae alteratio etindicativo- ,

ruin bumanilalis signorum pervcrsio, cum ad
\ \
fidei dogina Spirilus sanctus non sinml recipitur.
,
Verafx cst enim Ecclesiasta? diclum : Non est hic
hoim> yivens, scd ossa, u l ipse ait, in ventre prae- ?)
.
gnantle". Nani quomodo confilebilur Gbrislum,
\ , ,
nisi cliTisina cum uncto siniul iiitclligal? t Hunc,
\ , \ .
inquit Scripfura, cunxit Deus Spirilu sancto. " i
, ; t , ,
.
' .
16. Dicani crgo nobis qui Spirilus gloriam ab- D
, \ o l c n l , et i n ordincsubdilarum naturarum collocant,
cujiisnam rei symbolum unctio sit. Nonne regni ? , . \
; ; \
Quid porro ? Nonne propria nalura rcgcm esse
;
credunt Unigenituro ? Sine dubio non negabunt,
qui cerle Judaico velo cor obvolutum non habeant.
. ,
Si ergo Filius Deus naluraliter 6sl, regni vero s y m ,
boliiiTi cbrisma, quidnam, oro, tibi consectanea
; "
raiio demonstrat ? Nempe cbrisma non esse alic ,
nm ab eo qui naturalitcr rex est : neque u l i
\
peregrinum et exlraueum cuni sancla Trinilale
f
ioan. , 1 1 .
11 Tim. , 17. Eccl. , 3 .
A c l . , 58.
ADYERSES MACEDONIANOS.
1521
. Spirilum coopiari. Nam rex est Filius ; rcgnum

\ \ aulem vivens, et aubstanliale, et inluercns, Spirilus sanctus est, quo unctus (Jnigcnilus, fit Chrislus
, \ , \
. , atque universi niundi rex. Si ergo rcx cst Paler,
0 , rex ilem l . nigenilus, regnum aulcin Spirilus san, \ clus, una esl omnino regni in Trinilale ratin. Un. * ,
ctionis autem acniginatica slgniGcatio est ut nullam
* inler Filium et sanclum Spirilum dislanliam essc
^ ptitemus ; nam siculi inler corporis culcm el olei
, \
unclionem nihil intcrroedium nec ratio nec sensus
, novit, ila mdivisa est f i l i i copulalio cura sancto

Spiritu, ila ul opus sit cum qui Christum flde velit
,
altingere, antca acccdere ad unguenti conlaclum :
,
nullum est enim membrum illud, quod Spiriiu

sancto sit nitdum. Propterea coiifessio de Filii do . i n a l u , in sancto Spirilu a recipicntibus llt, quibus
, - per fidem accedcnlibus undique occnrrit sancius
, - Spirilus. Si ergo naturaliler rex est Filius, digniias
. aulem regni ipsc sancius Spiritus, quo Filius inuti , gilur, quxnani rcgni jam excogiialur naluralis a sc
, , ipso alienatio ?
;
*. "
1. Deinde et hoc coiisidereraus : Regnum i*x
. dominatu in subjeclos proreus dignoscitur. Quid
; ergo regnanli naturae subjeclum est? saecula pro fecto et quaacunque in eis sunt ratio noslra imagina , , c tur. ftegnum tuum, Scriptura inquil, c rcgnttm
. , sajculorura . Saeicula Vcro dum ait, universum qui

circumambil crcalum mundum comprcbcndii, visi \
bilem ct invisibilem : namque in saeculis ereaia
_ JL _ Z
.
o
V . ab
. ipsorum ssecuiorum
^_
c:

- . 171

fuerunt oiiinia
auctorc.
Si
^ , ergoregmim unacum regesemper intelligitur, sub jecla aulem creatura divcrsum quid essc a domi, , - nante in confesso esl, quxnam insauia est istorum
qui cbrisma quidem ceu dignitalem quamdam
, addunt ei qui suapie naiura rex esl; simul tamen
; ? idem chrisma ad subditorum ordinem deprimuiit,
, quasi diguilate infcrius? Si enim de classe subdi lorum nalura propria Spiritus est, quomodo regali
; Filiidignitatedeponitur,dumunctio regni iit? Sin po^ tius principalus ejus ex assumptione ad parlicipan , dam regni majestaicm oslendiiur, cur opus sii li.x-c
\ - omnia pessumdarc, dum ad privatam servilemque
;
tyimilUalem depriniilur, iamulaeque creatura? adnu\ , - D meratur? Neque eiiim bsec duo deeodem stibjcclo
, \ .
pronuntiata, ujraque vera esse queunt, nempe ut
, ,
sit Domimis atque subditus. Nam si dominaiur, do .
minium nou patilur; sin famulatur, jam non cum
,
regnante naiura sociamr. Nam sicut bomincs cum
, \ hominibus, angeli ciim angelis et caitcra omnia
, ' cum homogeneU spcclantur, ila cum uno ex aller , utris necessario Spirilua sancius agnoscendus cst,
, .
vel n i m dominaiUescilicet vcl cum subjecta nalura.
,
Medium aulcm in bis ratio non agnoscitquidqnam ;
neque cxistiinari potest, aliquain esse nalura pro \
prielalcm intcr crealum ct increatum , novo modo
excogilalani, qna ulruniuiic parlicipcl, ncuirum
, \ , m
i a
J.
1 1
Psal. euv, 13.

PATROI.. Gn.
XLV.
kl
1325
13*4
S. GREGORH NYSSENI
lanien perfecle sit. Non enim licei admiltcre mis- .

tionem quatudam contrariorum atque connexionem
\
, \
rei creatae cum incrcata; neque duo increaia in

unam hypostasim confundi queunt: elenim non
fiolum evaderetcompositum id quod cx hac absurda
mistionc compingeretur, verum eliara dissimilium , \
compositio fleret, et quae aelaie non congruerenl : , \ *
naro quod ex crealione cxsistenliam naticiscitur, ,
omnino receniius esl illo quod increaiam subsisten- , .
liam babet. Si ergo Spirilus naluram ex utraque
re mislam dicunt, utique rei antiquioris cum recen- , \ '
* \ '
tiore mistioneni quamdam sibi aniroo confingent :
ritque, ex horum senleulia aliquid se ipso anli- , \ ,
quius simul atque recenlius, ila ut qualenus i n - \ ,
crealuro antiquius sit, quatenus vero creauim re- . \ ,
centius. Quod quoniam in rerum natura iieri ne-
, \ .
quit, necesse est unum ex bt s in Spiriiii verum evadere, id cst increatum.
'. \ 18. Sed jam et illud quanta scaleat absurditate
.
, *
epectemus. Gum creata omnia pari honore sint,
propterea quod parem exsisiendi originem habue- ,
rint, quaenam erit causa Spirilum a reliquis rebiis ,
ita seccrnens, ut t\im cum Patre ac Filio possimus \ \ siuml ordinare? Poslulal enira recta ralio ul id a ;
reatione non sil, quod cnm incrcata nalura cerni- , l u r consociatum : qnod si nihilominus a crcatione ,
provenerit, nihil niagis valebit, quam reliqua? sibi ,
faomogenese creatura, neque cum superiore polerii . \
,
nalura componi. Quod si forle dicanl crcalum
quidem esse Spirilum, sed tanren plus posse quam
, \ \
rem creatam, rursus comperiemus eamdem contra
*e ipsam pugnare creatani naluram, atque inter de- , , ,
\ , \
minatum serviliumque bifariam divisam, i u ut

pars cjus benefaciat, pars vero beneficium recipial,
pars sanctificet, pars atttem sanctificelur; et quot- ,
quoibona a sancto Spiritu donari creatursecredun- ,
tur ipsiquidem affluenler adsinl scatentia el in alios \
, \
ffusa, sed tamen quatenus crcatura est, idem egeat
beneficiis illinc mananlibus aique gratia ; nec nisi
participalione aliqua communionein bonorum per- . \
ipiai ex homogenea natura profuaorum. Habet ,
enim eleotionis cujusdam el personalis praelalionis , * *
spcciem, si cum milla sit bonoris in natura prae- . slanlia, haud paria possinl i i quorum substantia
mutuo non differt. Quara rem nemo sana menle D ,
, ;praeditus, u i pulo, comprobabti : nanMel aliis non
. \
praebel siquidem naturaliter non habel; vel si darc
, ,
redilur, jam in confesso erat prorsus babcre.
.
Porro hoc uniue divinae naturae proprium est et
pecntiare, nempe u l bonorum sit donatrix, ipsa autem nulla re adventitia indigeat.
. \ , 19. Deiade et hoc observabimus, nempe in sancio baptismo quid studemus? nonne ut viiam impe- . * \
;
ircmus niorti ulterius non ebnoxiam? Neniinem
sermoni buic conlradicluroro pulo, qui quomodo- \
cunqae Ghnstianis aecriplus siu Quid igitur ? Num . ; '

vitiflca vis inesl aquae, qute ad baptismi graliam
; .
adbibelur*f Nonne cuivis potiue exploralum est,
aquam corporalis minislerii caasa adbiberi, cum
c
I32:>
ADVERSUS
ttACEDONlANOS.
*~2
., ' * reapsc nihil ad sancliQcalioncin conferat, nisi pcr

, * sanctiGcationcin vis cjns immutelur? Qui autcm
baplizalos vivificat, Spirilus esl, sicut ail de
, ,
\ ipso Dominus suao vocis oraculo *. Spirilus est
qui vivilicai . Vivificai aulcni non ipse solus
, , t . )
ad hujus gralia? perfeclionem iidc susceptus, sed
, oporiet fidem erga Oominum pra'ceuere, per quam
; , * vilalie graiia credcntibus conciliatur, sicul a D.;eum nempe quos vult vivili , mino dicium cst
care. Sed quia gratia quoque per Filium niinistrala,
, *
' \ abs non genilo fonte pendct, idcirco Iradil doclrina
,
nostra praciniitendam esse Gdem in Palris nomen,

viviftcanlis omnia, ui ait Aposlolus , ila til illinc
, , oborta, tanquam ex fonle quodam vilam fundcnte
, ^ - per unigenitum Filium qui esl vera vita, operanle
, - Spirilu, in bominibus dignis perficialur. Si ergu
vita per baptieniuin fit, baptisinus aiitcm ia nomine
,
Patris et Filii c l Spiritus sancli perfccius denium
,
evadit, quid aiunt isli qui minislrum vi(ac Spiriiutn
. ,
flocci iaciunl? Si enim exiûa gratia est, dicant
\ \
quid vila sil preliosius. Sin quidquid est pretiostim
,
' ; vilius est vita, illa, inquaro, excelsa et bonorabili*
, - quam nullatenus pariicipat irrationalis natura,
quomodo audent tale tanltimque donuin, imo ipsom
. *
, \ , ' doni dalorem, suis cogitatibus imminuere, alque
ad subdit mi naturam deprimere, ab excelsa illa ei
,
divina abstrabentes ? Deinde eliamsi tenue dixerint
,
- vitae donum,Ua ul nibil inde augustum ac magnum
de natura douaniis rerelelur, quomodo non consi
,
\ ; \ derant rei conscquenliani, nempe quod eadcm raliocinalio cogel de Unigenito qnoque e( de ipso
,
Pairenihil magnum,ob ipsamvitam censere, quani
\ per Spiritum babeiuus a Patrc, mcdialore Filio,
, ,
snppeditatam ?
\ \ \
lv
, ,

;
20. Quauiobrom si forle exiguum aestimanl
\ "
donum bi viiae stiae conlempiores et hostes, idco\ \ \ , \
que dalorem graltae bujus deboircstandum jnclt

canl, noliin nesciant se batid adversu3 unam per, \
, sonam esse ingralos, sed blaspberoiam suani per
- sanctuni Spiriium ad sanclam Triailatem exlcn. " derc. Sicul eiiitn gralia indivise a Pairepcr Filiiim
: \ ac Spirilum de< tirrens fcitor, sic eliam blaspbemia
, retrogrado velut cursu revoluta, a Filio ad u n i , b versalem Deum pergit. Nam si causa bominis imkiz\ . ' probati, is qui misit improbatnr, tantum licct i u tervallum sil inler hominem illum atque mitten ,
tem, quis dicat quanla darouatio porlendatur iis
\ ,
qui adversue Spiritum audent ? De U l i fortassc

blasphemia iaveniabile iltad decernitur a legislatora
;
(12) judiciuna : quandoquiderotoia per Spiritum beata
ac dtvina naiura, voluntaie tdasphemaiilis, aimul
,. ^
iiijuria afficitur. Nam sicut qui pie Spiriium recepif,
\ < ognoscit in ipeo Spirilu gloriam Unigeniti; Fillum
. "
; uicm noscens, imaginem noscit infinitt, et per
*,
lT
f t
Joan. v i , 64. Joan. v, 2 1 . I T i m . T I , 13.
(13) Cod. .
1 1
Maltb. x n , 32.
S. GREGORU NYSSENI
1323
imaginom menli SIMS arcbelypum i m p r i m i l , ita \ ,

, \
scilicei ciam liic maledicus atque contemplor,
, \
t\im audet aliquid advcrsus Spiritus majislalpin,
consequentcr ad Palrem usque, iniermedio F.lio, * : (13)... \ , ., :
Uaspbcmiam intcndil. Quamobrem pavcant. si
\
cerlc sapiunl, ne quid bujusmodi leniere audeaul;
,
rujus rci finis crit omnimoda audenlis pernicies ,
, scd pro viribus potius cxlollant verbis suis Spiri,
lum, imo et r.me verba, mcnie cuin subliment:
* ,
ucqiie oniin fieri potest, u l nonnisi cum veibis
, \
incns exiollatur. Gumque in summum bumanartim
virium cacumcn consccnderis, i d est quaicnus
iHens bumaiia iiilellecturu suuiti in sublimes . \ \
;,
magnosquc conceptus dilatare polest, tunc pula
\ ,
ic inicriorem essc illa eximia dignitatc, proul d i cilur in psalmodia, nempe poslquam cxallaverhis , Ocum nostnim, lunc demum vix adorabilis sca- ,
bellum pcduni ojus . Gausa vero cur ejus digniias
,
sii incomparabilis, nulla est alia nisi quia san *
<ms est.
\, ; .
'.
21. Si ergo quilibct bumananim v i r i u m cumulus
\ (
bumilior esl adorali majestale ( i d enim Scriptura

signiGcal per pedum scabellum), quae dementia eet
),
cxislimaniium tanlas se babere vires, ut a r b i i r a t u
, ' *
suopossint inacslimabili nalura congruum bonorem
decernere ? Proptereaque nonnullis etiam honoris ,
,
significationibus pirilum sanclum indignum j u ,
dicare, quasi ipsomm vires p!us valeant, quam
,
Spirilus tancli dignilas capil. miscrandam isto; " ruiu infclicemquc insaniam: non intelligentium
,
quinam ipsi sinl qui talia obloquunlur, et quinam
Spirilus sanctns cui se ob superbiam conlcndunl! , \ , *
I
Quis dicat bis populis quod homines sunt spiritus
\
iransiens et non redicns, i n malris vulva impuro
,
conccpiu compacli, cunciique in putrem lerram
, \ ^
dissoivendi, feno comparabilem v i i a m sorliti qui
, .brevi leropore in mundano errore florentes rursus
, ' arescunt, flosque eorum defluens evanescit, qui
, , \
neque aliquid anle generaiionem fuerunt, nec quem
^ ,
ad locum binc sinl migraturi certo sciunl, quia
, \ ,
nempe anima fuluram sedem suam, quandiu in
, , corpore manet, ignorai? ilaec vidclicet bonihium
\, ; .
conditio est.
1 S
22. Spirilus vero sanclas, p r i m o quidem quod

ad nalura3 sanctitatem attincl, tantumdcm est ac
Pater suaple naiura sanclus,parilerque Uuigenitus.
Iteuique Spirilus sanclus sequc viviGcans est,
incorruplibilis, immutabilis, aeternus, justus, sapieiis, recius, dirigens, bonus, potens, bonorum
omnium dalor, ubique exsislens, singulis praesens,
lellurem lomplens, in coelo permanene, insupernis
Tirtutibus diffuBus, cuncla implens pro cujusque eapacilate, el ipse lamen 4>lenus manens, cum omnibus sanctis vcrsans, neque tamen a sancta Triniuie
sejunctus. Is Dei profunda semper scrulalur, semper
a Filio accipit, mittitur et non separatur, glorificalur
1 1
Psal. XCVIII , 5.
(13) Sic bial cod.
'. '

, .
\ , \
\ , \ , , ,
, , , ,
, \
, \ , \ ,
\ ,
, ,
, ,
\ . \
, , \ -
1"30
\ , \ \ et laruen jam glorlam apud sc babebat; nani qui

, -nlleri gloriain conferl, cxploralura est cum in
.
pleniore gloria versari. Quouiodo enim glorifica ; ,
rel qui gloiia est expers? Nisi ipse lux sii, quo . ;
modo lucis graliam oslendei? llane glorificam qui , \
dem virUteni pra? se ferel, nisi qui per se ipse
sii gloria et bonor, magniiieenlia alque niajeslas.
\ \ .
\ . *' - Glorificat Uaque Patrera stc Pilium Spirilus. Porro
, < ille non mcnliliir qui d i x i t : t Ego gloriftcanUts ine
glorificabo . c Ego le glorificavi, ail Patri
, \ ; \
D o i m n u s ; et rursus, t Glorifica ine gloria, quam
, '
babui ab iniiio apud te, anleqtiam mundus iierel. >
. >
Rf spondet divina vox : c Et glorificavi, ct itemin
c , \ . *
glorificabo Viden' encyclicum gloriOcationis inter
;
parcs gyrum ? Glorificalur a Spiriiu Filius ; glo

rilicalur a Filio Paler ; vicissim gloriam accipil a
Patre Filius, el gloria Spiritus Uuigenilus fil:
,
nam quanam alia gloriiicabilur Paier, nisi vera
,
Unigenili gloria ? Rursus quanaui ro alia glorifi ;
cabilur Filius, nisi a Spirilus magnificenlia? Ita
,
pariler in gyrum pergcns oratianosira Filiuoi qni; \
dcm bonorat per Spirilum, pcr Filiuin vero Pa ,
truni.
.
le
10
'. ,
, \ *
,
,
;
;
; -
,
;
\ ;
\ ,
,
;
\ , \
. *
,
; . \
, \
23. Si ergo tanta est Spirilus majestas, el si

quidquid pulcbri bonique cst, a Deo per Filijum,
in Spiritu qui oninia in omnibus operalur, pcrticilur ; cur sibi infensani reddunt propriam vitaui ?
Gur a se- alienant servandorum spem? Cur sibi
prxcidunt conjunctionem cum Deo ? Nam cerle
quomodo quispiam cum Domino conjungelur, nisi
Spirilus eam copulam efliciat?Cur rixantur nobiscum de cullu et adoralione ? Gur vocabulum derident cullus erga divinam nuJlaque re iiidigam
naturam. Quasi vero non sibi magis benefaciant
pelcndo saluteni, * i certe salvari volunl, setl bonoreio aliquem largianlur ? Lucrum luum csl pclcntis oratio, non bonor annuenlis. Gur ergo quasi
graiificaos bcnefacienti astas, imo vero ne benefaclorem quidcm, eum qui bona praeslat, appellaie
dignaris ? Sed vitae cupidus, nibilominus viviftcanteni spcrnis, el sanclificationem quaerens, falsam
geris de gralia? distribulore senlenliam. El cuin
bona largiendi facullatem ei non neges, lamen a
quo postuletur, indiguum judicas. Neque hoc re-
, - D pulas quanto majus sit dare aliquod bonum, quam

. ,
ab aliqtio id postulari. Etcniin ei a quo poscitur,
, . non lesialur magniticenliam posiulaiio; fieri cnim
,
potesl, ut poscalur aliquid ex eo qui non babcl.
* \
Nain poslulatio quidem pro arbilrio p< slulantis fil;
. \
qni vero bonum aliquod exbibet, indubiam facil
6 , - bserenlis sibi facultatis demonslralioncm. Gur ig * . -,
tnr, cuai de sancto Spiritu id quod lnajus fatcaris,
6 ,
nempe eum possc bonum aliquod suppedilarc,cur,
,
inquam, ceu magnum quid precuin bonoreiu denc , ,
gas, quanquam hoc sa?penuniero, ul diclum csl,
, \ '
etiam crga nullius rei polenlem errore supplicaaiis
- . \
fil ? Eccc cniiu pclunt eliam ab idolis vanilatis U*
w
1 Ro;
, 30.
1 9
Joan. xvn , 4 aqq.
8. GREGORII NYSSENI
1331
itmli, qua? sibi optanl, neque lamen gloriam ali- , *

i|uam idolis aspergii poslulatio : adoraiores autem
errore decepti, exspecUlioni consequcndi quod spe- *
*,
rant indulgentes, a postulando non crssant. Tu
vero cum satis persuasum habcae quol quanto- . ^
rumquc munerum dator sit sanclus Spirilus, ^ ,
, \ postulare negligis? Confugisque ad Mosaicam legem
,
jiberitein Doniinuro Deum adorare, el ei soli
cullum exbibere ? Quoroodo laincn ei soli cullum, ; , ,
\
uaeso, exbibcbis, dum eum scindis a sna rum
; ' Unigenilo Spirituque proprio conjunctione ? Pro.
fcclo bic Judaieus culluscst.
\ ' , , '
2 i . Sed dices : Ego dum Palrcm cogilo, Filium
tmnul hac appellatione compleclor. Alqui, oro lc, . , ,
, ' \
dum Filium mejile geris, nonne simul Spirilum
aanctum comprehcndis ? Sane conlradiccre nequis. ; .
, ;
{Juomodo enim Filium, nisi in Spirilu sancto
, /,
confiteberis ? Quandonam igitur a Filio Spiritus

sejungitur, iia ut adorato Palre, non simtil fiat
.
Filii ac Spirilus adoralio? Ipsam vero adoratio ,
neni quidnam, oro, esse existimant, quam ut
, \
cximium quoddam rminus supremo Deo largienlcs,
' , atque ad ipsum usque Uuigeuitum, bunc qiiandoque bonorem Iransferenies, Spirilui lamen id mu- ;

nus ncganl ? Huroana quidem consuetudo buini
inclinalionem, qua subdili potcutioribus obse- ,
qiiunlur, adoraiionem appellal: sicut enim conslal ,

Jacobtim palriarchain, ut fratris iram compesccret,
imparilatoin suain et bumililaiem hoc babitu corporis, dum ei occurreret, demonstravisse. c Ad- | j , . <
oravit > cnim , inquit Scripiiira, pronus in lcrra
, < (14) \ . \
ter . Fralres quoque Joscpbi, iquandiu ignorabant, illeque ignoranliaiii coram ipsis simulabal , ,
ob dignitatis suae ampliiudinem, adoralianc potcn- ,
, .
tatum ejus b o n o r a v e r u n l A d o r a v i l ilem magnus
Abrahamus CheUseos lerrae incolas advena , si- " ,
gnificans, ut pulo, quantopere indigenae inquilinis , , , ,
easent poteniiores. Multa alia bujusmodi rccitare
, \ \
licerel lum ex antiquis bisloriia, lutn etiam ex
,
prasenlibua vilae excmplis. Num igitur ita censent
, ' \ \
ct isti de adoraiione ? Quidni vero sit ridiculum,
ne boc quidem obsequio Spiritum sanclum dignari, ; \
quo eliaro Ghanana?os patriarcba dignaius est ? An , \
; "
vero aliam aliquam, praHer banc, adoraiionem
esse existiraant, uv allera quidem hominibus, altera D ,
vero superemjnenli naturae conveniens sil ? C u r i l a - ,
;
que omnino quamlibet adoralionem Spirilui abjudicant, ne illam quidem quse boroinibus concedilur \ , . \
;
cidem largienles f
'. \
25. Quemnam vero judicant proprie Deo assi*
; ^,
gnaium adoraiionis modum ? Verbis prolatum, an
corporis babitu faciitalum ? Sane uterque modus ; \
apud homines quoque frequenlalur; nam et d i - \ \ '
, \ .
cuntur inler homincs verba, et corporum geatus
\ ; \
fiunt. Quid ergo apud Dcum pncstanlius ? Cerle
\ ,
cuilibct saao boinini conslat, nullum habere bu11
1 1
Dent. ?i, 13.
" Gen. xxxin, 3.
" Gen. x u i , 6.
Gen. x x m , 7.
( ) Vulgalus Lalinus teptie$. Uem Giaccus ct alii in polygloltie.
1333
ADVERSUS
MAGEHONIANOS.
1334
* - manam naturara quod digoe Deo exhibeat donum:

.
nam bonis nostris crealor noslcr noo egee. Nos
\ - aulem horoiaes honorificas bas atque amicai de . ' ,
monstrationes, quas invicem facimus, dum humi liores alternalim nos confitemur proximique majo ,
rcm esse gradum teslamur, bas ipsas, ioquam,
,
transferimus ad nobilioris naluree obsequium, ea
, . \ quua sunt apud nos bonoris signa, naturae inaesti,
mabili oflerentcs. Atque ideo, quoniam qui reges
,
adeuut vel dynaslas homincs, si quid consequi ab
,
his potentibus voluerint, baud nudas bis oflerunl
, ' preces, sed u l maxime ad misericordiam benivo\ ,
leniiamque conimoveant, humili sermone utunlur,
, ,
et proni adorant, et genua aitingunt, et sternuo, \ , \
tur huroi, ctomni re se miserab''les eificientea,
- patronum precum suamm prae ee ferunt, per ea
, ' ... quse faciunt.... Propterea qui verum potentatum
, *
agnoscunt, a quo cuncia administrantur... quao
... . ipsis cordt fuerint. Hi qui sunt depresso animo
\ ... - circa ea quae in boc mundot... Qtii ?ero excelsa
. \ menie suni circa aeternas reconditasque spee, qoia
\ ^ , nesciunt quomodo peiant, neque vaW humana
, - nalura oslendere, quinam sit honor ad roagniflcam
majestalftm perveniens, iranstulerunt tllud qnod
, (15) \
apud bomines existimatur obsequium, ad Dei ho .
norem. Atque haec esl adoratio, nempe cum sup\ , \
plicatione et humilitate rei alicujus optatae posta lalio. Ideo el Daniel flectit Deo genua, clementiam
. \ ,
ejns pro caplito populo cxorans . E l is qui no\
stras infirmilaies portavit et pro nobis inlercedit,
. \ , \
' in ea quam stimpsit humantlale, procidisse in fa ,
ciem precum tempore ab Evangelio narratur, atqoe
\ - hoc corporis babitu orasse " ; regulam statueas,
X*lC
,
ut reor, bumanae viiae, ne audacter noe geramut
, , ,
precum tempore, sed quaqueversus ad.misericor , \
diam commovendam coraponamor, quia Domi , nus superbis resislit, humilibus autem dat gra, c
t i a r o ; el alibi, Qui se exaltat, bumilia, & ,
b i t u r " . > Si ergo adoratio cea eupplicatio quar . dam est sive auxilium exbibitum scopo precum,
, postulatio auiem Doniino potentiae fit, quinatn
,
sensus est nova hujus legislaiionis, ut oe ab eo
,
quidem qui dat pelamas, neque ante principenn
; . . .
procidamus, nequc obsequium dynastaj exhibea, ,
) mus ?...
;...
i
ft>
tu
, T
4 9
Dan. , 5 . Mattb. x x t i , 39.
(15) Cod. .
" Jac. ,
; Ptal. v. 5.
" Maiib. x x i u , l i .
VARIORUM
IN
ORATIONEM
NOTiE.
CATECHETICAM.
FKONTONIS DUCifil
mjJE.
Calechelicum liunc Nyssem Gregorii libnnn La- \ . Expt/ni////r/s Igilnr

tinilale donavil erutum ex bibliotbcca V. G. Joan- ex vutgaia versione, In ea enim astimilaiione ad
nis a Sancto Andrea canonici Parisiensis Ecclesias imaginem omnino et enumeratio eorum qutv beum
Peir. Morellus Turonensis ann. 1563, iiemquo exprimunt, et quwcunque de hac mox uquunlur do>
Petr. Franc. Zinus et Gentianus flerveius, ncc ctrina.
Ibid. B. Ubi enim est formir. Haec duo memlamen in recenliori Basiliensi cditione ullima fuerat
bra,quae apud interpretcm ulrumquedeeraiil.ex i r i ad cajtera noslri auctoris opera aggregalus, quod
fortasse novae protestaniium doclrinai adversarelur. bus mss. adjuuximus; paulo post ex ms.Morelli addenMaiu cum ab aniiquissimo doctore Tlieodoreto duni fuit apograpbo Vulcobiano,
ac proDOiodum coaevo ipsi Gregorio phiribus in
loeis Diaiogorum adversus haereticos citetur, quse . Quod addilanientum el Hervcll
deinceps indieabiiuus, dubilandum ininirae luit, inlcrprelatio et illa Zini ut leffitimam agooscit in
quiu lanq 'ira verus ac genuinus ejus foelus uiagna Eutbymii Panoplia parte i , l i l . 6, Nemo illum cujus
essel in ^reiio habcndu,s. lllaiu ergo nacii Petr. procreandi causa bonilas fuit in malis procrealore
Ilorelli edUioncm, eam cmn hac vutgaia duobus- fuisse genilum merito $u$picelur.
que tuanuscriplis libris conlulimus ac reccnsuimus,
Ibid. G. fJt suorum bonorum. ftlultlum foisse
quorutn allerum Dn. Jacob. Vukobius, alterum oportel interprelis CQdiccin, cujug versio hic et illa
Fed. Morellus Professor Kegius ulendum dederunt; ^ i n i apud Eulbycnium sic explenda est, ad Aoc,
uiox eliaiu lertii codicis auctoritate, quem ex regia ut suorum bonorum illum parVcipem faceret, Aomtbibliolbeca serius obtinuimus, bujus illiusve lectionem procreavit, et semina virtulum ejus naluree. indin in coiifbmaviinus. Cuni illo priori conveniebat dit. Corrigendum etiam videtur in Graeco pro
jiilerprelatio llerveti pag 9. Fideli qui est secundum . Sequenli periodo doclnnpm sermoneadducente aure incredulorum,zi\v legitimum sensutn resliluimus, bac ex . Ita et Petr. Morellus, quod fiet
puncta versione, Regnanlis enim non regnans quemsi ad ftdelis sermonis doctrinam injideles velut QU- udmodumnominaretur imago* Deniqueillad iiurauribus aitraliantur; at in posleriori Fed. Murelli lego lavimus ad col. 25 A. 131 libere tollatur quod est
l el i i i llegio, - animo tuo gratum. Rcctius inlerpres Eiilhyraii :
* ad aures acccdat, vel auribus admoveatur, el Cum igilur libercs voluntatis hoc proprium $ti, ut
paulo posl non arbilratu $uo quod magis libet compieclatur, Detts
. .
qui liberam, etc.
Gol. 14 . Et sermo stab. In bunc locum
Gol. 26 D. Provterea /ocu*. Viliose legi roonueanuoiarat inlerpres eum corruptum videri, quod ram in Vulc. \ , unde
Gr.ice soripium sit , el verterat, ra- verlerat Hervetus. locut est ralionis parlieeps, metio qucc non permanet : nos in utroque nianuscri- lius in inss. Reg. et Mor. , undePelr. Morellus
plu leîmus '. , sermo $tabilis Petr. expresserat hasc vcrba, tenuis el agiiis tubttantia,
Morel, pclenlia inUabili, et verbo infirmo donali u- sed in ono riirsus pro mendose scrimus. Diciiur ;, quod coropactum ac sulidum
ptuni fuiC, itai|ue sentenlia ex ulroque coalesccre
noii est, unde postea sermonem bunc humanum ait debuit : auiem verlimus regioncm, non *or$$ fluxum, caducum et interitui obnoxium, tem, ut apud Gbrysoslomuai Billius llomil. 1, in M ,
neque permanere.autcumhumana nalura subsistere. ad Gorinlb. : " ,
Ab eadem mente illud esi Alhanasii orat. m , conlra Eum ad metiorent
Arrian.: \ regionem migraae, atque ad prcestaniiorem scdem
, \ tramilmse.
* El quia ex enle (actui est homo, ideo et
Col. 27 B. Qui ad nullum mafum. *Ilis duobus
verbum ejus desinit el nonperseteM; et rursus: menibris niulilala periodus a nubis rediulegrala cst
ope utriusnue Grxci manuscripli.
, *
Gol. 55 U. Animis, qui per comm. appel Hominibui multa et frequentia quo- lant Gra?ci, quos Latini lopbos, ul in detiniiionitidie verba enascunlur, el prmtereuni, eo quod priorabus medicorum ncn maneanl, sed evaneuant.
. Topbus esl subslantia callosa ct rcriitcns.
Nascunlur bujusiuodi calli iu oculis ei
in
Gol. 23 A. ln hac enim. Mutilus erat hic loctis in
ulroque codice Vulcob. et Morcl., sed ila lamen ul iislults alii.sque ulceribus, alque eliam in c u i e ;
conjunclis ulriusque iraginciitis ct symbolis in inte- de quibus Paulus ^Cgineia lib. n i , cap. 79, gium posset restilui, priori paite ex ms. Morel., dicunlur, boc ftSl in modtim calti obiiurari, quae ex cjusmodi morbo in corpore o r i u n l u r ;
posleriori ex Vulc. destimpia : quo factuin est ul in
ilervcii el Morclli editiombus truocala senlentia nndePetr. Morellus bic vertit callorum excremeui,
bil baclcnus exprcssa, qnod neuler satis inlegro sed mutilocodiceusus, quemadmodum el Ilervcius,
codice usus esset: quia lamen Typographus in bac integram senlenliain non exbibuit,quam babet ms.
V u l c , al in co lamen corrigendum esl ex altero
Graecolalina Parisiensi priora Nuiaruin noslrarum
inonila secutas non csl, eiiiendanclum bic restut ms. Mor. eui el Reg. suffragalur,
noo ut iliic esl , ct apud Hervc^
ax allcio isloruni \ , cl
%
VARIORUM M)T/E.
1337
t i i u i ; lainjiirwt pori qnidam malerialia exshlunl tncrementa in tempore crealionis. De judicio enini bic
lainen legitur, >, vnionci/t

et appropinqualionem cuguoscentes, non -
:<< 'itur non de creaiione animarum. Gorrige Uem

col. 30 l ) . .
Gol. 38 B. Ailenualur. Ut ex quo deprompta
essent Sciiptunc loco possel agnosci, vulgata edilionis Latimii vtrba stibslituimus in locum illorum
, el . non , et , quod lamcn minus aplum esl quam

.
Col. 42 A. Per $e bonurn. Aplius inlcrpres Eu-
interprclis, el liquilur iis qwr pro peccato fiunt reprchensiotiibus, propter in itno factam cum mnlo
niiur eniui lurpiludo poslra non bonilali, sed boucslali.

Col. 45 A./ conjunctionh. Ilic quoque sufTragadir
UtTveti inlerprelalioni ms. V u l c , >.
sed fruslra ; verior enini
](<lio uis. Mor. ct Rig. qiiam seqiiuiitur Pcl. Blorellus elZinus, \ , et coujuiictiunis
modum. Gonvcnil enim magis ciim eo quod subditur, .
Co/.46B. Secuta est cotruplio. Iiainaluimus,quam
ut imerpres. seculua e$t inieritus, u l facilius lector
agnosceret alltidi adillm! Psalmi x v i , 8 el Aclorum
i n , 31, , ncque
conjunciionem. Psalim xxxvm, 22, verba sunl:

, \
* incrcputwnibus propter imqnualem eorripui$li huminem,
el tabescere fecisii sicui araueam animam ejus.
Col. 39 C. Cuinam autem. Semtiis cst lc tionem

codicis nis. Vulcob. interpres,qua?. vcrior <st
^ , qiiam illa
cod. Morel. ct Reg. quani expressii Pelr. Moreltus
* Cujusnam intercral laptum
erigere?
Ita postca conjungil , \

, poleraly eumque decebat. Eulbymius ciiat bunc
ihyinii, n honestum ipsum per se eonsiderem. Oppo-
caro eju$ vidit corruplionem.
Eamdein vocem usur-
locum iu Panoplia par. i . l i l . 7. cui polhshuum conveniebal Inpsum excitare ? perditum reslituere ? Rur-
pat et postca Nyssenus, \ -
$us eiuendaiidtim bicestex ms. Mor. cul. 40 C. . Paulo post ibid. D.

babuil ulerque ins., sed Eulbyiiiitnu legisse constal
Pelr. Morelli inlerprclalio bic insignem babct lacunam cap. 12. pag. 27.
Ibid. D. Verumenimvero. Hic vice versa mr? Mor.
cum Herveti iuterprelalione tnulilus erai', Atqni
*x iiiieiprulc,r/!i!6ti< aispositiovis mutterium maxinte
inmtitur,
li.ne.
Ua poslea \
Conjecturam
sumere de diviua
dhpenta*
<Jo/. 40 B. Progressionem. Omissa fuerant ab i u lcrprclf, v * l cene a librario, qui Giiecum apograplium tjus exscripscrat, quaj scqimnltir usque ad
fliiein pmodi, et scripserai sub liiiem
apiiis, tu Deo minime consequi, ntui ul babel ulcrque iis. , miuime conveitire : vi
iii^rpres Eulbymii, qui honesta Deo asserunt non
convenire.
lbid. Quomodo autem. Hoc iiienibrum deerat

' iulerpreiationi Herveli, non duobus mss. ' appellabanl pbilosopbi iudividua corpuscula
Bcmocriti, quai Cicero u . De finibus atomos appellal. Hic ergo inlelligc corpus individuum
bominis, ul verlil eliam boc loio Zinus apud
Eutbymium, Quonam igilur pacto quod infinitum
eit tndividuo corpusculo concludatur? Justinuseliain
%
dixil,
, in evertione dogmalum Arisioielis
. 105.
, eiposl
mortem ad corruplionem venit.
major est natura, qui oslendiiur esse natus in iis

quai sunl supra naluram, nnllo peniliis cei4'sonsu ;
iii in Yulc. integer ei sanus oxslabat locu^ m edidiinus; in Rcgio lamen legebalur ,
ut videlur legisse Zinus apud Eiilbymiiiin, qui propter luuc natura superior (ttisse demonstralur, sod
, supra iiaturam oslmditur
fuissegcneraluh, <t ba;c verior l(Mlio censeiula.

Col. 47 C. Primum adeo. Hanc pcriodum el scqiientcm oniissaiu ab llervelo Murclli V I T S I O uua
C U I I I duobus mss. suppedilavil. quas eliaui
inlcrpres Eulliymii Zinus agnoscil, scd paulo post
minus apte lcgitur, quaui iu Mor.
.
Col. 51 G. ls generaliori. Iulerpres, Is generosiorem quamdam tnlelligenlem essenliam commiscuit
xensili principio, ut est consequetu ac consentaneum
recte ac (eliciter procedenle ad fineni. Post scqtirn-
tein periodum locus occurrit insignis a Tiieodorelo

prolatus adversus h;erelicos Dialogo 3, pag. 128:
\
El hoc quidem esl Dei riaiurak\
edit. Commel.
Jbid. Qni$ auiem boc. Cilal bunc lorutn Tbeodorcius Dialogo 2 , qtii inscribitur lnconfusus, ul
probet duas fuissc in Cbrislo naluras ; cum dicat
liregorius carneui circumscripiionc lanqiiaui vase
divinilalcni non contineri, sed illir lcgilur
; (mcndose pro ;) , el apud inlerpretein, injinitas carnis circum-
mortuis. Ex cujns loci couiparaiinue cum l<*\lu

Nysseni adducor ut crcdani p:o leuomJntu
apud Tbeodoretutn , rt apnd Ny^sciKim
\ pro , siquideiii
de inoiie ct resurrecliouc bic, et de duabus bis
divinae disponsalionis qtiasi partibus agcbalur.
Col. 54 B. Muliitudo bonit. Ilervelus ediderat,
scripta est corrige infinilas
divitiw bengnitutis
divinilaiis.
quod alii.iel ad oeconomiam de morie et rcsurrcctiuiie
Dei occullam habent uiililaiem :
quasi acripium oiTcndisscl, , sed ulcrquc laiiien ms. (-onslanter babuit,

ms. , subjeclam apprehendtns materiam. Apud Eulhymium, Sicut enim in lucejjta mo-'' ul esl apud Davidem, .
Psaliuo xxx, 2 0 :
teriam cireumplexum ignem aspicimus.
. , ! Quam
Ibid. 1). Quw subjerto. lu inss. Morel. el Reg.
magna multiludo dulcedinis luce, Domine, quam abserat , meiulose pro
* ul suggerit Yulc. qua tubjecto depcn- cendisli tinuniibusle! bonitalem eliam
v i T l i l Hieronymus c Gra^co in Commentario in cap.
del vcl subjecto adlueret. Non enim a vcrbo i i i , ad Ephehios: Quam infinita multitudo bouitaiis
deducitur, quod est tangcrc, ul inlellexit lleriua\ tt in Psallerio suo ex Hebneo, Quam multa
velus, qua tubjectum atlingil el apprehendit, ct
esl boniias tua: itemque Aquila ct Syiiimaclnis:
Zinus apud Etilbyinium, flammam attingere subje , ! Quam multa eil
ctam materiam, sed ab allero verbo vel
bonilas laa, quam abscondhu l Haec addcnda ccusui
quod est conjungi ac depcndere, u i d i x i l
propter eos, qui posterioris signiGcationis cxemDionysius, , tummilate depluni in Thesauro Grceca: Iwguce requirunl.
pendens. Potes eliam ad lertium vcrburo
rcfcrre quod sonat accendi, auct ex subjecta materia
Col. 55 A. Et incruenlum sacrif. ln hoc conveaecensa est, ut dixerat paulo ante niuul duo mss. tit bic leganl non , sacrili * materiam qucc aceendil ignem. Se- cium, sed , tacerdolium. Solcut qiiideni
quilur locus a Tbcodorelo cilatus Diabgo % ubi
sancti Palrcs sanclissiuium allaris saci iui ium Co\. 41 1). \.
Kmenda ex Mor.
YAMOKliM NOTiE
1339
1340
Col. 70 . Naturam incorrupt. Hic rursus ms.

appellare, seJ ei incruentum sacerdolium dici poiest dignitas sacerdolum, qui in- Morcl. icclionero suppedilavit apliorem quani altttr
Yulcob. etiuterpres Hervetus prae se ferunt,
cruenlas iiiuuolani hoslias. Gregorius Naz. in
. naluram purgationt
Poeiualib : (l ;
Tractant el bunc locuin ssepe iidem doclores, clo- afficil beneficio: fuit enim illud bcneftcium expoceotque ia iocum veleris legis sacriiiciorum sau- nciidum, et morli alque interitui, vel polius corruplioni, \ , oppoiiendum
ctissimum Eucharisiiae sacriikium successisse.
, unde ei Pel. Mor. naiuraque
lrenaeus lib. iv, cap. 52, Accepit panem el gralias
egil, el novi Tesiameuti novam docuil oblaiionem, corrupiione asseriiur. Dixcrat enim aulea c.o\.
quoniam prior populus cessavil offerre Deo. S. Joau. 08 D :
, \ ,
Chrysoslomus in Psalm xcv, citaio Malacbiae loco:
.
*
, Vide
Ibid. D. Cum autem Excerpla esl roagna pars
quam lucuienler, quamque dilucide myslicam inler- capilis bujus ab Eutliymio el inserU Panopiia
pretatusesl mciiram, qu<v esi incruenlum sacriftcium, dogmalica> . i , l i l . 7, qui nactus codicem videlur
et paulo posl : \
in quo cssel, ; , accedeniem ad not
, Deum in vilam ingredi, qiinoquam ea additio pottsi
,
oiuitli; scd paulo post Zinus ejas inlerpres non
' Omnitio magnus erat, et modo carens nu- omisil illud, , ncc ullut etiiorunt morbu*
mertts tacrificiorum iu lege: quce omnia nova graiia
ad summas illas cmli sede$ aspirabat. Deoique col.
tupervcniens uuo compleclilur sacrificio, tmam ac 72 B. emendandum
veram italuens Iwsiuim. Eusebius Gxsariens. De
CoL 72 D. Unum superest. Monucramus in ms.
demomlrat. Evaug. lib. , cap.:
Mor. legi, Sv .^ el buac
lextum ainplecli debuil typograplius, uon alienmi
Viilc. llervctus, Deum autem decel
Quo quidem $acrificio eunclis Iwminibns secundum ei qui opui hubei benefacere: al Pel. Morellus aslinova novi Ttslamenli mgtlerla lradito quiv veieris pulatur Vulcobiano, unum superest, quod Deo conpropria erant, tublata $unt. A i l Eusebius Cbrislum vcniat, nimirum egenli benefacere.
ea nocle, qua inysleria discipulis iradidil, omuia
Col. 74 A. Jam $i /. Pendet scntentia jaio
legis Mosaica?. sacra Gnem acriperc volnisse, verum
inde ab bis verbis usque ad illa, et abjectum et
id non ostendii ex eo, quod angeli luiu lemporis malum, quibus nota interrogaiionis est subjunin lemplo voccs illas ciniserint, genda, ut ex ulroque inanuscripio colligiiur, ex
. Trameamus ex his sedibus, ul puiat Jose- quo bunc locuni corrigendum monuerainus; sed
pbus Scaliger in Animadcer&iombus in Eusebium adhaesit tamen cx allero codice mcndum col. 73B.,
pag. 171 ; scd baec cilal Eusebius, ui oslendal insti- ubi ila scribendum, ,
luioillo sacrifieio cclera auliquaia esse, aclemplum . Hervelus in tres penoflos isiam di?iserat ut
fuisse prolaiium : Zinus apud Eulbymiuui iu duas : Siquidem soio
\ , vitio Deus est separatus, vitii autem non est ttaiura.
, \ Mysterium autem dicit Deum esse in hominc, non in
\ . vilio. 5t aulem hominis in vitam, etc.
\ >.
Ibid. D. Quippe quce faciant. Prava lectio codicis
Sublalo igiiur ex illo deinceps sacrificio ac libalione, Cracci totaiu banc sentenliani depravarat
qmv poslliac exi&limabanlur illic perfici tacrificia, , , ita ois. Vufsine gratia, rebus sncris alietia in profano loco cob. ei Hcrvelus, ul qui Deut est et homo non sii
pro(uni$ et re sacra alienis perftciebantur. Cccierum
quodammodo inefficax el iniililis, ad id semper quod
de his rcbvs etiam Josephi testimonium accipe. De aeficit, per eot qui sUcctdunt, elc. Kecl/us aiiiera
eo nimirum quod dixcral profanum deinccps lemm S r Mor. . , , et aslipuplum ftiisse, utpole a praesidibus virtulibtis dcser- latur Kegiuscodex, itemqueZinusapudEalbymium,
um, ct profanus saccrdoics in eo sacra facienles,
mortisque vim assidue uot oppugnantem quodam.icel id posl mullos annos diclum fticril. Falsum modo infringunt, debilitant, atque irritam (aciunt.
cnitn csl qiiod Ongit Scaliger pag. 250, Eusebiuiu
Scd in iine capilis bujus perperam illic est, ex pura
icripsissc ;, lempore passionis baec
Virgme Deus humance vitoe conjunclus esl; nihil
esse dicla, el pag. 251, , alque permi- enim lale nostri codices agnoscuul; ilaque vice
sccrc gesla Passionis cum cxcidio Hicrosolymilauo ; versa locus ille apud Eulbymium ex ista Gregorii
sed niinio reprebcndendi sludio praeceps aclus hic edilione resiiluendus est.
censor anliquilalis uon ut dcsullor abquis, cum
Col. 75 B. Piec Sodomilicw. Expunximus illaro
qtio Eusebium conlerl, ex equolabilur soluin, sed ul
interpretalionem, neque corporalis flagitii gravis
infelix quidam agilaloi famaj sua3 curruui ad iuelaiu
morbus fuerat nperius, ulpolc natam ex viliosa le\eneranda3 Palrum aucloritalis allidit.
clione ms. Yulcobiani
Col. 03 A. iVtsi aliquam. Legeral Hervelus ut in . In ejus locum substituimus ms. Morel. leVulc. , qui aliquam partem cliuneni: , et Pet. Iforellt
camis in seipso e&set contemplatus: sed menduin versionem, nec Sodomiticce iniquitalU, elc. sed quod
est; loquilur enim Grc-orius dc Gbrislo, in quo idem de iEgypiiis addit, nec singulare certamen
lnimani generis adversarius ualurani noslram con- jEayplioTum, ex viiiosa ilein allera lcctione manal
spicere poluil, non latcnlem sub ea divinilaiem: bujus codicis, *
iuelius Mor. el Rcg. . et Pet. Morel- quainobrem alteri matiuscripto facem iradal oporlusila vertii, utedidimus, et 6 $ , tel, in quo melius est .
quam Vulc. , legilur.
Solent enim iEgyplum appcUare Grasct
CoL G6 G. Quia ergo. lnterprelalionem Morelli Paires ul S. Joan. Cbrysoslomus in Panegyrico
rursus bic subsliluimus in locum islius, Cum ergo iEgypliis marlyribus diclo: \
via divina digressi, ab inilio. Ita scriplum exbi- ,
buit Yulc. , JEgypio prodeunt marigres, ex ASgypto cum
al in ms. Mor. secus eral, ct iu . \ Deo pugnante et insanissima. Post superbiam Assjrriorum ius. Morel. el Reg. addebant,
, quac leclio praeferenaa
, q u
visa esl, cum ila jungal Gregorius
aller Nazian. a Budaeo citaius, ex Pet. Morelli interpretatione jam expressa sunt.
Uiramque euiendalionem confirmal interpres Eu .
r
VAKIORUM NOTiC.
1341
1342
tbymii, qui totum boc caput 29. translulil in suam

Slrom.: , ' ,
Panopliam liluln jani a nobis indiealo.
* , ^
Ibid. In Gentilium. Leclioucm ms. Vulcobiaui \ , *
excudil lypographus, ex qua Hervelus edideiat, et
- Nec laudes, nec viiuperaliones, nec hoqucecunque hiUoriis non comprehensa in deinceps te-*, nec supplicia jusla sunt, si anima non habeat
qnenlibus facta sunl generatiortibus: ai cmendatio- liberam pote&tatem appetendi el aversandi, sed $U
rom proposueram textum nis. Morel. ct Reg. viiium involuntarium. " sumilur bic non
, ei quwcumque ex Gentilium pro impelu ct aggressione, ul puiavil iuterpres, sed
Imtoria consequentibns generalionibut gesia sunt. pro eviialione ac fuga. Gyrillus Aloxandr. lib. i x ,
Amant enim Gvxci Palres externas appellare
cap. 1U, in Joann.: ,
, \ )0 Gentiliuin historias, ailes ac discipltiias. Justinus in Exhorlal. ad Gr#- Si
cos, , enim verum id e*set, nihtl impediret quo minus etprofanis vcs historiis persnato$ el Qucest.% ad
cusationc $e tuerentur, qui, ut scripturw fawularenOrthodox.: iur, poceata commisis&ent.
; Unde cognosci potest islorum oracuia
Ibid. D. Sed in affeclionem. Interpres. sedin eos
profatiis esse prccstuniiora? apud Chrysoslomtnn qui per assensionem non admitiunt pmdicationom.
Homil. 1 ad Anlioclienos: Videtur legisse , quod ferri etiam
* Exlema doctrina mullas jaclant possct,lieet duonostri manuscripii negationeui
nugas. Uiram volct, eligal sententiam lector: nain
babeant.
et Pel. Moreltus priori favel, qui verlit, quce cilra
Col. 79 B. jEternus. Ila ms. Mor. , ct
historiam subsecuiis saculis detignala sunt, el Zinus Pelr. Morellus, cnjus versionem subsliluimus in
npud Eulbyutium, quce vel iiilerarum movumenlis locum istiiis Herveli, sequeulis alteram Vulcobiani
comignata, vel silenlio prccterita sunl.
lcctioneni . Neque enim opus habens ut r t Col. 75 D. Dislribuereturfide*.lnlerprescdiderai, veret, qui semper vivit, corporalem subil originem.
kbdicareturfides.Alqtic quidem dicunlur haec Tortasse non rejicienda cum alludere videaiHbxredes in PandectU, et apud Dioiiysitim - tur ad illud Hebr. vn, 25, esl impioB exhaeredes faoerc, sorte , Semper vivcns ad interpellandum
privare. Juslinus QucBst. cxx ad Orthudox.: - pro eit. ln periodo sequenti ex leclionc ulritisquc
, exhcercdes regno ms. codicis una couflata est, qnae Petr. Morelli i n Dei esse Paulus declaravit; el Arisloleli - terprelalionem aequaret. Nam in ms Vulc. si erat,
est sorlibus excludcre; verumlamen apud
, at
eumdem Dionysium notalBudaetis idein
Hervetus scriplum offendil, \
valere, quod altribuere : haque sentenlia; Nysseni T^f . Postquam ergo Yerbum ostendii noslrcc
baec magis quadrabit notio, m non peculiaiiler naturce futurum rursut morle reditum. A l Rcgius
liuic vel illi bomini tribui dicatur fides, sed omucs cum Morelii codiee reccptam lectionem tuelur. Scd
ex xquo genles ad Evangelium vocari.
bic non tam cadavcr, quam lapsimi v i Col. 76 G. . Morel. delur sonare, poslea Siov, utraque lcclio ferri poiesl, ai non inlerpretatio dixil col. 80 G.
Zini apud Euthymium : in reliquiis lamen suis vitam
Ibid. Quoniam enim. Gilat hunc locum Adocrsus
producit; non enim hoc vult Gregortus vivere se- hoereticos Tbeodoreius Dialogo 5, qui inscribilur
gmenta serpentis hujus, id est v i l i i , sed viue boc Impatibilis; sed variantes lectiones non abs re
esl generi bominum molcsliam exbibere. In sefuerit adnoiasse. Primuni enim >
quenti periodo mulla imrautaviinus, quodcum le- , Uomo qui Deum suscepit, vertitidcm Hervegisset inlerpres, ut babuit ms. Vulc. tus apud Tbeodoretiim, el ,
verlissel, Quid autem dicuni? et buic iavenl Regius el Mnrell. codices Nysseni,
Jvon ad omnes venit graiia; sed cum aliqui ad verbum alque adeo Petr. Morclli intcrpretalio. Quia enim
acceiserinl, non est parva pars qum reslal, cum aul
divinus ille Theanthropus, hoc esl Christus Deus el
Deus notueril universum abunaare beneficium, aul homoy qui resurreciionis inlermedio cum dmnilate
omnino, elc. inelius Morel. et Reg. surtum elevatu* ett.
. Atque ad banc leclionein i n lbid. G. Crux autem. Pro , quod eral
lerprelalionem accommodavimus.
in Vulc. emendandum ex Mor. et Reg.
Col. 78 A. Cujus unuqvi$qu$. Gonsenliunl in . Prioreai exprimens lectionem scripseral Herv.
boc duo nianuscripti, Crux aulem nobis aliquam eliam prof. cont. raU
, ut habuit interpres, cujus tolus esi Domi- dederinl ii qui res sciunt occulia.
nus. Locus aulein insignis est adversus cos qui neIbid. D. ln hae etiam. Terlius hic locus csl a
gant arbiirii liberlatem : sed observandum esl la Theodoreto cilalus in eodem Dialogo tcrlio, ex
men in ediiione Pelri Morelli mulilam esse senlen- cujus collatione coliiginius perperaro scriplum
liam, ubi ait pag. 51, el in amplexandafidenee ne fuisse in Vulcobiano . Unde
$ui juris eti. Omiserat fortasse librarius, qui apo- Hervetus, consequent nigligere, unum quidem
grapbum ejus calamo exaraverat, ba3C verba, quaB atpicere propter allerum ; sed recle edilum,
Hesuniel tn ms. Mor. et Reg., realituuniur aulero a . Ruraus in sequcnli membro varielas
V u l c , esl, * ^ ,
. \ . Her.
vclus apud Tneodorelum el bic apud Nyssenum,
Ibid. G. Peccare cuivis. Aliter Hervelus, vitium ted in morte quidem id quod ett humanum intueri,
est immobile, dijudieare non poleril vitas agendm in labore vero id quod ett divinius iulueri, quasi essei
ditcrimen. Quia nimiruin \ , iicet in Greco excuso legatur
, de imroobililate liberi arbitrii agit Nygse- , in icopo ei inslilulo; quemadmodum paulo
nus, Don potuil interpres me *dum tollere codicis ante dixit idem Nyssenus
manuscripti , quod etiam Yul- , semiperfcctum maruisut propotilum> et col.
cobiano adhaeserat, sed correciionein ad marginem
73 .
appictam incorta manu secutua est lypographus; , hauUmuoput e$t ui homo in vtla maneat,
, peeeatum vinei fQUtt : re- col. 72 .
ctius ros. Reg. el Mor. , perkulo Denique legisse videlur idem
earet peccuium, hoc eal, ut verlii Pelr. Morel. pec- Henretus cum hic verlerit, in modo autem pertcru*
tarecHivit impunclicet. Nam, utailClemeus Alexand, tari quod esl divinini.
%
VARIOREM NOTiE
1313
confirmarel, alquc boc tDliim una- cmn Liluigiis

Col. 80 . . Tbeodorctus
, Ad omnem conseu- sacris uiraque lingua esl editum Luietut* apud
gum secutn trahit idquod parli unilum esl; sed con- Guil. Moreliiuin an. 1509, qua ex ediliotie varianles
lecliones excerpcmus, ac priniuni illius loci bujus
cinniorcm cssc teclionem alteram vidii alius inlcrpres Theodoreti scribens, tottim hominem uniium paginai , nam legebalur
illic, ., et paulo posl
illi parti ud senliendum exsusciiat.
. Et Ua Morelli
lbid. C. . Facile abessc polcst
codex, ilcmque Ziuus inlerpres Eulbymii, kic elcoristud sicul a Theodoreti textu abesl, ut legapus UludquodaDeo factumest immorlale, in noslrum
mus, \ , Transit ad
universum, quod esl in natura conliuuum et unitum, corpus ingrediens. Emendandum igitur in uiroque
ex parte toii impurtila el communicata. Quid enim. texlu ,Uacorpu$ factum iinmorlale, cum
Col. 82 A. Ant utrorumque. " fuerit intra noslrum. Gyrillus etiam Alexaudriiius
in explanalione Anatbemalismi undecimi lom. I .
. Ita legilur in V u l c ,
Concilior. edit. Roinanae pag. 511, dicii in Eueha.
exquu intcrpres, aut eorum qum suntin altera universitalisparie consistentiam. Samorest duum alio- rislia suscipi,
, Ut proptium carpus effccium
rurti codicum lcxtus Reg. et Mor.
Verbi quod omnia vwificat.
. Quem secuCi sumus.
Col. 95 . . Edilio Ibid. C. Uoc in loco. Conjecturam in niargine
rellii . . . , et
apposilam expressit typograpbus Vulcobiani codicis; nam in lextu 3 * mendose, unde paulo posl, , nisi per cibum et poexpressil Itaec interpres, hic medium et fastigium una Ittm, ut iu eadem pagiua, .
covtplectilur appellatione, ut qui. Gorrigendum for- Ibid. D. . Edil. Mor. ' ,
et ins. Mor. ' .
lasse pulavit \ , vel a>cpavsed emendalior
Col. 9 5 G. Namsi cujusvis. Orones libri etcalaroo
ftiit liberallerMorel. Regiiaucloriiaie corroboralus,
exarati ct excusi ; leguut, ciir igilur i n $ alque adeocoditerpres sic edidil? Nam si cujuslibet hominis $ubcis, cuju obligiiusus Fel. Morello, utex ipsiusveritanlia seu cousislentia esi ex alimenlo, id auiem est
sione conslat, quani bic edimus ; igilur
cibus el polus.
iransvcrsum tigiuun appellal crucis, a simililudine
Col. 9 5 D. Etenim panis. Zinus aliler vcrtil, Ei~
, antenu* navium, quae el ipsa
enim corpus Ulud panis eral potentia.
transvc rsum est lignum, ex quo velum pendel.
Ibid. . MaMifeslum est fr.endum lolCol. 80 D. Nam quod omnino. Truncala exbibebatur magna sni parte in Vulcob. baec senlenlia, leiidum ex ms. Mor. et edilioue Morel
. Zinus, Quomodo umim illud ChritUi corpa*
queinadmodum et apud inlerpreleni : Nam quod
omnino simul uerselur, per diviuitalem leiianlur mi- omnium hominum inquibus est fides, naturam vitiracula, quamobrem quod Deu$ ad&il, per omnia nul-ficaret ? ilcm .
Col. 96 . " 6 . Edit. JHoreL
lam habenl dubitationem. Noseam integrara ex aliis
. Nec eadem lamen est omnibus.
duobus Reg. el Mor. expressitnus.
lbid. . .
Rectius edit.
Col. 87 D. Et sicut ilte. Vox idem valel,
quod , quemadmodum Joan. u i , 31, Morelliicumius. Morelli iiuiorpoTtsspe , Qui desursum venit : quod aliis ciem immulato, et non longe ab bis ..
. ha Mor. ms., at edit. Morelli
verbisdeinde repelil, .
Qui decoelo venii, super omnesest. Tcrtullianus qui- .
lbid. D. ' .
Eraendandtim ex
dem ila cilal lib. l)e bapiismo, cap.x, Qui de terra
est, de terra toquitur: qui de supernis venil, super edit Morelli, licel reclament omnes uiaouscripii,
onmes etl: et I Corinth. \\ tf,Sccuitdu$ homo de mlo , et astipulalur Zinus ciare tnlercccte$li$. Becle igilur iniuuilavimus illud interpre- pretans, quoniam punis in corpore exmiens corpui
lis, Et ticul ille qui homo erat, ei iuperius cum ac- evudil.
Ibid. .'. Morelii
C4pistct immorlalitatem.
Col. 91A. Sive lavacri. Conlrarium penilus asse- ^. Zinus, ita divinum illud corpus. et pro
, edit. Morel. , credimus imrebalanlea Nysseuus errorelibravii vcliulerpreiis,
eiiamti lavacrx gratiam non acceperit, el tn eo minimemutari.
Col. 97 . " . Edit. Mor. et ms.
fuerii iniiiaius. Oonseuliuut lamen duo mss. codd.
Morel. . Zinus, sanclum /fecit
in asserenda reccpta senlcntia.
illud corpus.
Col. 94 A. fer ulrumque. Monueramus omissum
Col. 97 . . Edit. Morel.
fuisse, quod duo mss. suggerebant, ,
, ad vhendum corroborelur; al Zinus rener ulraque hoc est por aniinam el corpus, sed in
cepiam tuctur leclionem in vila potest permanere.
Morel. quidem sic erat,
Ibid. . . Kdil. Morcl. .
, neceste
Ibid. C. '.
Edil. Morel. e t m s . Mor.
esl ul qui servanlur, per utrumque atlingant eum.
cum Hcrveio . Zinus, divina illa caro.
qui ducit ad vilam, cui leclioni favel cl Rcgius:sed
Col. 98 A. 2Vo)f eo quidem quod. Quoniam i n si reclius lamen Vulcob. ( . Pelr. Morel. ne- gnis bic locusest, valelque plurimum ad revincenJos
cesse esl, ul qui tervantur, ejus, qui ad vitam - cum haerelicos, qui Iranssubslanlialionem neganr,
monstral i/er, vesligia sequantur. Sinulis senlentia luin schiematicos, qui consecrationcm vi C b r i s l i
verborum iieri non ila ut par esi, admiUunt, i d apud Cbrysostomum Homii. LXXXIII, in Malih.:
circo ex collatione codicum mss. reslituendus, el
,
suppletis inlerpretuni defeclibus exponendus fuit,
* expunctis illis Herveti verbis, el orationem non
, .
Nam si tu incorporeu et&es, nuda ipsa dona incor- cibum et potum procedens od corpui Verbi,
porea iradidistet tibi: quoniam vero corpori conjunclaverbo, quemadmodum dictum est iransmutalus, nempe
eti anima tua, in sensibilibu* intelligenda tibi tr- tioc ett corpus meum. Dum enim verlil, sed a verbo
transmutatus, et Morellus, etatim a verbo in corduntur.
lbid. Quomodo enim. Ex hoc Ioco ad tinem usque pus, itemque Z^nue apud Eutbymium per verbum
in corpus mulatus, legisse videnlur, :
capiiis onima ferme sunl ab Eulhyniio cxscripla,
et in titulum translala 2 1 , partis u , Panopim do , eaque fuit leclio Regii cod. t
gmaticw, ul doclrinam de Iransmutatione Dominici Morel. ilcmque edilionis Morelli: at iu alteru Vulc.
sic eral, corporis ci sanguinis Gregorii noslri aucloriiale
%
13i5
VARIORUM NOT/E.
.,
sed quod statim in eorpu
Verbi
Iransmu-
15S6
scriplus alter Iiacc sic cxlulit,

,/if quccdam instattratio. Aplius qiioque
illud verlcrelur, demto qtifmadmodum
Joan. i i i , 3 : qui*
tctur. Priori leclioni suflragalur el Justimis marlvr.

Apolog. 2, pag,_77, edit. Commel.: \ V
*
Ad cumdem mo-
iiatus
fueril dcnuo,
nun ut
Joan. m , 51,
dum eiiam am quce per preces verbi ab ipso profecli

Oenedicia est, alhnoniam, iltius carnem esse edocii
$umus.
, qui dcsnrsvm ve/iit. Panlo posl nttingilur locus Isaiai ni fallor ex cap. i , 1G : ,
,
Ibid. B. Manifestaium. Verior lectio ms. Mor. ct

rdit. Morel. . Zinus, Deus aulem
qui nobis se paleftcit, ct ex iisdcm corrigendum
illud , $cribendumque .
Col. 99 B. Nam prout. Excusa esl lectio codiris Mor., nain Vulcobianus babtiit, \
, id a?q\ie Regius pra? se ferl, unde suspicabar
scribendum , quod internres
Laramini mundi
estoie, auferle nequiiias
ab animabus vestri*.
Col. 105 A. Animi lurpit. Interpres, non lurpi-
ediderit, iVam convenienter affectioni

qui accedit ad dispensathnem, est in
iram : ulpole natam cx iiiendosa lectionc

, pro , unde el Polr. Morellus, Christu*
tudo Ubidii.um. Quidquid legcril, , aul pro auimo, aul pro sola ira, vel furore sumi potcsi: at
, cupidiias vel libido.
lbid. C. Suavis Domiuus. Expunximus vitiosam
leclioncm, Christus
cordis ejus ,
potestate ejus
qui aignilur: et quod praecesserit,

, ilcmque scquatur paulo , \ .
Col. 102 . Si ergo homo. Immulavimus verba
inlerpreiis, qui negalionem non necessariam ad-
Dominus noninuniversos
irasciiur.
non
infert
Psalin. C X L I V , 9 ,
iram adducens persingulo$ dies,e\ btic alltisisse videlur
Paulus, non ad locum Job xxxu, 2, cum ail u i , ad

Roin. 5: ; iVtinquid iniquus esl Deus, qai inferl iram ?
Col. 106 B. Nunc quidem. Ilaec a prsccedcnlibtts

divulserant alise ediliones nova inciioaia periodo,
cum adeamdem pertincanl; qua finila Morcllicodex
Catecbeticum bunc librum Ouielal, allcr auiem
Vulcobianus Gracca subjiciebat, quorum inlcrpretatio sequilur altexta ex Herveti cditione; nam Pelr.
Morqllus ad suae calcem bscc annolavit. Hoc loco finem
transitu, sed quoniam dixerit anle debere Chrisiianuiu

, pr.oplerea Vulcob. ei Mor. codiciiiii lcctionem representandam el in versionc sequendam censuimus.
Ibid 1 B. Quod videantur. Ms. Mcrel. \
, el Petr. Morellus, errore seipsos im-
sorlilur hic major D. Nysseni Calecbetirus in

p\trisque exemplaribus : unicum quod est D. Herveti ea,
auce sequunlur adjicit quce quanquam non $unt , libri tamen aiicujus adversu* Severnm prtefalio poliusyquam hujut Calecbclici percralio esse
plicanles, dum $e regeneratos exislimant, nec re vera
iunt. Maluimus tamen inutalo numero insistere

vcrbis Herveli, qui lectionem alteram Regii et
Vutcobiani seculus scripserat, quod videalur tantum
et non $it re vera generatum,
. Horum nimirwm juslitia non est similis illi
quam in Arislide latidat Plutarcbus vcrsibus Mscbyli, , * .
ibid. C. Siergoquat fit. Legerat inlerpres, u l e d i tum est e Yulcobiano, quocirca scripserat, Si ergo
videniur. Regtus aulem nianuscripius appendicem

banc non babuit. Porro Severiis pseudomonacbus Eulycbianus, dux Accphalorum haerolicorum
circa annum Domini 513. longe post Nyssenum
vixil, damnalusque fuit in Synodo Constaminopol.
a Juslino lmperatore congregata. Vide Zonaram et
Cedreuum inJuslino.
fUdetuper generatio el reformatio hominis, al nianii-
EPISTOLAM
universis
Hieronymus, Donus DominusOmnbux. S. Augtisiinusquod sequilur ex psalmo vn, 12, ita vcrlit, iwn
jungebat, Si ergo homo quidem cum sil

creatus,
Spiritum esse crealum, et unigenitum Deum non esse
exitlimal, is una spe ducetur, ut qui se resolvnt
IN
Dominns
DE
PYTHONISSA.
CelebremCuifisc coatroversiam ct multisulrtnqiic

disputalionibus agilatam de Pytbonissa, quse Sauli
regi SaiPiielis animam cvocare conala cst, cum cx
sentenliis Palrum, quos enumcrabimus constat,
23. El post hccc dormivit (Samuel) et nolnm fecit

regi, et oslendit Uli finem viim suw,
et exallavil vocemejut de lerra inprophelia delere impietalem
genlis.
lum
Col. 107. ln l i t . A. De venlriloqua. Quani L X X ,

I Rog. xxvui, 7. dixerunl,
ventriloquam mnlitrem veriimus secuti Hieronymuiii
jam ciiatum, Augustintiin n . De doctrina
Lhritt.
cap. 23,et anliquiorem illis Terluiltaiium quilib. iv,
adv. Harcionem cap. 25, illud Isai, XLIV, 25,
, reddil Laline,
ex Hicronymo in Caiatogo $criptor.
Ecclesiast.,
quiMelbodium Tyri Episcopum Iradil adversus Oitgenem de Pylbonissa iibrum scripsisse, el Euslatbimn Anliocbeunm adversus etimdem De engastrimytho, boc csl l)e ventriloqua muliere;
sed
Nys-
seno qnoque Grejorio iribtiebal hanc episiolam inanuscriptus codex Collegii noslri Lotbariugici Ponti
ad Monlionem, qui nonnutla alia similis argunienli
opusctila complectebatur. Quod aulem ait non longo a principio quibusdam placuisse vcram fuisse, id est evocalionem animcu Samuelis, tesianlur eliam Origenes lom. xxvn, in Joanem,ci
Ilieronyinus in 7. Isai&\ alque idipsum aucloriiaie
snae opinionis contirmanl Joscpbus lib. v i . Antiquit.
cap. 15; Juslinus in Dialogo ciim Trypbonc. Basilius Episl. 80, ad Euslachium. Anibrosius in i . Luca?,
el Augustinus lib. De curapro mortuis pag. 15, idcm- j
que inler reccntiorcs doccni Lyraniis.Tostalus,l>ioivyeius Garlhusianus ct Gaieianus qui gravissimo
praecipue niluntur Ecclcsiasltci lcsiimoniocap. \ L V I ,
Disjiciei tigna ventriloquorum,
eodemque raodo Le-
vilici xix, 31, , tequemini ventriloquos. In quem locuni

annotal Tbcodoretus, quosdam a dsemonibus agitalos miillosdecepisse,perindeac si praedicerent,quos
urseci appellant, quippe quod ab i n tus videatur da*mon loqui. Ideni docenl Cyrilli ct
Hesychii lexica, dxnionem scilicet ex ventre mulicruin illarum loaui solitum. Apud Hebraos eiiam
Vnnili rationc videtur dasmonium islud yH et ITD*H
app llari, quod mulicruin rjusmodi a dacmone obsissarum venlrcs inslar ulres intuiiicscerent. Suniitur aulcm ca vox el pro mago quovis, qi pac
1
1348
VARIORUM NOTJE.
euu> d.xmone inilo divinnl; unde Vulgala illud

Levit. xix , 51 v e r l i l , Non declineiis ad magos;
et Isai. X L I V , 25. Irrita faeiens tigna divinorum. A l
I Reg. X X V I I I , 7, mulier Pythonem habens llebrak-e
dicilur aTN rbxi domina Pythonit, sic Actor. xvi,
16, , puella spirilum
Pyibonis babens : ut nomen isiud non magis Pylhonis serpenlis propriura sit, queni Apollo Pvlhius i n lcremil,quam serpenlisantiqui illius,qui vocatur diabolus el SatanasApocal. xn,9. Accommodat banc vocemillis daemonibus, qui videntur e sepulcris morluorum,velsiibterraneislocisedidisse responsa. V u l gala? aucior Isa. xxix, 4. Et erit quati Pythoni* de
lerra vvx tua LXX ,
, loquenle* de terra. Ubi Hieronyinusnotai Aquilamvcrlisse magos, et magorum i n telligil, per quam aniinas evocare dicuulur.
Ibid. U. Animarum evocationem. Sic reddidirous
Latine vocem , quasi , quam
et Gregortus Naziauzcnus iu Jttlianum conjungtt
cum , sit aniniaruni educlio seu evocalio, ut
ail Justiiius in Diaiogo pag. 260,
, evocatam esse
ventriloqua. Basilius epist. 80: \

,
qua Sipbanus vertil, Et Pyihonissa ventriloqua divinatiombut sui$ el animarum evocatwnibut oblectan*
SauUm ; reclius Mycraeus, ei mHlierilla Pythonica,
qua Saulem ab inferis incantaiionibus suis eoocavit
eum videret animas, qum requirebaniur, Ueos se videre dicebal. Sed corrigendum est in Grseco pro /
, , et apud ulruoique inlerpreleni,
quw Samuelem.
Cot. H 0 A. Hialum versus impios. Gorrigendum
est in Grseco , pro , caelerum vocem chaos reiinuirnus, ul alludere constaret INysscniiin ad illud Evangelislae Luc;e x v i , 26.
chaos magnum firmalum est, vel ut
alii legendum pulaitt, cha$ma magnum, lametsi
cunslauter apud Lalinos Palres scriplum reperitnus
thao. Hieronymus ia cap. u i , EcclesiasUe.
Evangelium chaos maanum iulerpo&ilum apud i n feros, el Abraham cum Laiaroel diviiem in suppliciit
ssse lestaiur. Ainbrosius in xvi, Lucx. Inler hunc
igitur diviiem el pauperem chaos magnum est, quia
post mortem nequeunt merila tnutari. Auguslinus ad
Simpliciauum quaest. 3. Cum Dominus inter divitem
ei illum qui ad januam ejus jacebal tnagnum chaot
interjeetum esse testelur. Terlullianus vero iv, adters. Marcionem, 34, Magnum ait intercedere regioties iitat profundum et transilum ulrinque prohibere;
Augiistiniis deraum lib. n . Quaestiontim Evang. 58,
joca iiiielligit, in quibus torquenlut- impii, ad quae
justi ctiani si velinl iransire non possint.
Jbid. G. Numinis instincltii. ln ms. legebatur
, sed emendandum ce^nsuiinus
idem valet, quod . l)e
quo vide Rudxuin in Commentariis pag. 867. Unde
apudPlularobum in Alexandroconjungi videmus \ . Gaelorum pru scribilur oliam saape , u l apud Gtemenifin
Ajexandr. lib. u i . Pmdag. cap. ,
, el in Palalino codice,
.
Col. 111 . Dii gentium dcemonia. Locus est
Psal. xcv, 5. Porro eodeai argutnento ulilnr et
Gyriltus Alexand. lib. i . Deadorat.in *pmlu. Quod
$i qnit puiei evocatam retera (uiste propheia animam
et muiieris verbis tribuerit veriialem : ergo quia
eadem dixil deos e terra asceudentes it vidtsic, non
divinationis moribus condonet (aUilatem, ud revera
deos es$e puiet quosdam ejnsmodi ordinu, qui exxitaut e terra; cum ille, qui secundum naturam Deut
est. unus ii ac totut.
Ibid. G. Crai tu ei Jonailian. lioc eodem libicine
coujccluram suain fulcirc nilitur Augttsltnus lib. ,
ad Simplkianum qutest. 5 ; Et fortehoc est quodcum

illa imago Samuelit SaUlem prnrdiceret morilurnm,
dixit etiam tecum [uturum : quod ulique faltum e*t.
Magno quippe intervallo post moriem separari bonos
mulit in Evangeiio legimus. Tuetur eniua banc
senienliam de spectro Samuelis a dxmone eflicto
praeter Gyrillum et Auguslinum jam cilatos, Terlullianus de anima cap. 57 : Nec enim Pylhonico
spiritui minus licuit animam Samuelii effingert potl
Leum mortuos consulente Saule. Justinus qua?$l. 52
ad orthod.:

,
* Veritai aulem dictorum
Deo fuit qui polcttalem dmmoni permisit, ul in
forma Samuelit Pythonittas appareret, et fulurum
evenlum significaret. Idem auctor quaest. Veteri$ et
JSovi qumt. 27, el aucior iibrorum De mirabilibut
sacrce Scriplura; lib. n , cap. x i , Anaslasius
Qucsst. in Script. 37 : Procopius et Eucberius iu 11.
lib.
Regum i Basilius in cap. vin. IUWB ,
lsidoms lib. 8. Etymolog. cap. 9. Scd illa
tamen ratio necessaria non est quae depromilur ex diclo imaginis Samuelis; poluit enitn ilkud
Mecum eri$, non ad aequalitatem felicitatis, sed ad
pareoi condilionem meiilis rcferri, quod uierqi:e
iiomo ftieril, ei ulcrque mmipomcrit, jamque ittorluus vivo mortem praenunliabat ut ail ibidem A u gustinus, et ad Duleilium qua>$l. 6. Itaque lulior el
verior eorum videtur senlcniia qui non a Pyibo*
nissa evocatam, sed Dei jussu venisse animani Sainuelislraduni ut pleriquc Palrum jam citali in prima annotalione, et Thcodorelua in I tiegum
qua:st. 62. Deus efformala ul voluil tpecie Samueltt,
proiulit tentenliam non per adver$ano* eum hoc non
poluerit facere venlriloqua.
Ibid. G. Hanc enim consuetudinem. lllustral hoc
exemplis Auguslinus Qua$t. 3, ad Simplicianum.
Imagitiariam illusionem proplerta Scriplura nomine
Samuelis appellat, quia tolenl imagines rerum earum
nominibui appellari quarum imagine$ sunt. Sicut .
omnia quoe pingunlur tt finguntur tx aliqua porte maiericB metalli aul Ugni, qumque tidentur t?i ouiftft, ct
omnes fere imagines earum rerum, quarum imagims
tunt, appellari nominibus tolent: Ua Cicero etSallustius appeltantur imagines Ciceronis el Sallustii, Cherubini quoque ccvlcttium potestaium fictaex metailo
imagines. Addunt alii solcre Scripturam non quod
ipsa sentit, sed juxta affecium eorum de quibus loquilur, sermonem inslhuere, ut l Cor. , dicit
deos esse multos et Doiainos mullos : et ila
exponit Pauli locum Cyrillus lib. i , conlra Julianuai
ex I I , Gorinlb. i v : Deus hujus saculi. ln eamdem senlcntiam profert et sequentem locum deBalaamNumcr. x x i i , 18. Basilius episl. 80 : \
\ \ ;
, . O t e r u m bic
apparet stmilis memorise lapsus in Basilio ei quem
nolavimus in ejtis fralreNys&eno libro De vitaMosis,
quem el reperies in Catena *n Pentaieuchutn H I lerprete Zepbyro, ubi dtcil in mauibiis babuisse
Balaam valicinia vel certe
, cum lcgainus Niimer. x x n , 7 :
%
, \
Tofecti iuui benalores Moab ei Madian, et diviuationes
in manibus eorum; uon Balaam, sed senalores illas babuisse, ait, boc cet prelia divinationis.
Augustinus aulem Qtuvst. 48, in Numer. veii Dei
inandalo prohibiium ail. Alii pulanl Balaam soUium
ronsulore daiiuones, sed iis iogatis praHer morein
ilii Deinii apparuissc; sic Tbeodoretus Quatt. 4 .
in Numer.
CoL 114 Canres porrigetent. Grjcco eral , ciim forlc b-gendmn
sil , ut ad corvog referatur, miibab praicipil Deus, ut Eliam pascei*ent. I I I . Reg. xvii, A
Nist de Dco ipso malis inlelligi carncs
v
VARIORUM NOT-E.
porrigeret, corvoruni sciltcel ministerio. Porro
quud ait porrectos fuisse panes quidem mane,
vesp*ire aulem carnes, non salis explicalur illa
aetiologia, quod iis qui incipiunt perfeclioribus sit
opus, aut sotido cibo: nam rudioribus opus essc
ait lacte Paulus Hebr. v, 45, perfeclorum autem
esse soliduiu cibum. ltaque vkletur bio
locus el niendi suspcclus, sic ul alterius manuscripli opem imploret.
Ibid. G. Non simpliciler angelum. Principem
iransgressorum angelorum sive daemonum, nonnulli recenliores, nescio qua de causa, lanquam
proprio nomine Luciferum vocant, ciim Isaix xiv,
sub figura principis Babylonis comparalione sumpta
a stella Lucifero casus ipsius dcscribaiur; alii
Salhaelem, ul auclor Homil. 5 in Genesim, quae
Chrysostoroo perperam tribuitur ; alii Leviathan
ut Albulensis Qvcesi. 62 in x n . Matlhm vocant ; a
Scriptura vero Diabulus dicilur; sed principem eum
fuisse lerreslrium vel mundanorum angelorum,
quibus lerrae cuslodia commissa eral, non cceleslium,
exislimarunt veleres quidam ibeologi, ut docet
Augusiinus lib. m . De Genesi ad liileram cap. 10
l 11, cap. 19, et Joan. Damaacenus lib. n , De
fide cap. 4, Terlullianus lainen conlra, lib. n , adterstu liarcionemc&p. 10, scribil cumedUum fuisse
amnium sapientissimum ; Et in per&ona, iiiquit,
principis Sor ad diabolum pronunliatur ab Ezechiele:
4 Tu es iignaculum similUudinis, corona decoris :
I N LIBROS
i3;;o
Hoc ul eminenli$$imo angelorum, ut archangeio, ul

sapienlissimo omnium. Origcnes Traei. 9 in Matth.
explicans illud, Novissimi primi, dicit eum fuisse
pnmum, quando incedebal immaeulalus inomnibus
viis suis, et factum novissimum.cuni in infernum
descendit: cl in eamdem sententiam trahunt quidam Augustinum lib. x i . De Genesi ad lii. cap. 15,
Gum lamen ibi tantum dical eum pneccssisst alios
angelos temporis antiquilate et principalu malitia?,
sed apertius banc opinionem ttietnr Gregoriiss papa
Homil. 54, in Evangelia, ei D. Tbomas i , paile
Qucusl. 63, arlic. 7 ; Auguslinus lib. i u , De Getie&i,
arcbangelum illum fuisse docel, ut ei apud Judam
aposiolum vcrs. 9, Micbael archangelus appellalur,
qucm lainen probabiie est ad supremuin chorum
angelorum perlinuisse, cum advcrstis draconeni
pugnarit, Apocalyps. x n , 7 ; el princeps Eeclesiie
Cbristiaiia? crerialur, u l fuil olim Synagoga: Daniel x.
Licet igitur Dionysius Areopag. De calesti hierarchia, cap. 6, arcbangelos nou in priina, scd in
tenia, bierarcbia collocct inferiores principaiibus,
recte tamen admonenl tbeologi nomina Iniposita a
duno, aul re alias communi omnibus aul pluribus
angelts, aliquando in ampliori siguificalione sumpia
usurpari ad signilicandos angelus alterius chori :
ita licet Micbael, et princeps daemonum fuerini ex
ordine priino primae bierarcbiae , arcbangeli lamen
vocanlur, quod uomen illud principaium inler angelos souet.
CONTRA
EUNOMIUM.
Variat restiluliones quasex codice Boico dederat Jac. Grelserus, textui subjecimus.
roV
'? t&
Str al
Ordo et dispositio librorum Gregorii Nysseni contra Eunomium, quorum h c sunl

initia.
A\
*.
\
'.
*.
Cp.
'.
'.
\
.
'.
'.
.
, , .
.
.
.
.
.
' \ \ .
.
.
.
'* .
.
.
.
.
.
' .
.
.
. \ .
. ' \ .
lioc Elencho librorum adversus Etinoniium

constat duodecim numero csse libros a beato Gregorio Nysseno adversus Eunomium conscriptos.
Quod autem Joannes Cyparissiotus iredeciin numcral, inde fottasse occasionem babet, quod ia quibusdam codicibus manuscriplis, cujusuiodi fuit ille
V. G. Francisci Piiboei, ex quo edilio Parisiensis
Graccum lexturo expressit, undecim lantnm reperireatur: qui u l duodenarium nuroerum explerent,
undecimus in duas parles divisus e s l : ac deinde
prafixus liber priinus, aliis duodecini est aggregatus, alqae ila tredecim libri snnt rcperti. Gaelerum
suflragaiur buic Elencbo Valicani codicis synodus
I.
II.
111.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.
.
!.
XII.
V 1. oecumenica actione 10, pag. 116 edit. RomaiKE

inilium libri i , conlra Eunomium sic eflerens:
f v , . Ilem
aciione 4, J>ag. 39, ciialur ex libro n . conlra Eu~
nomium: , qiias offendea pag. 56, edilionis Graecolatinae tomo . Gregorii, libro primo : unde liquci
non priiuuin, sed seiundum a primo, quem Appendix ista exbibet, esse librum illum nuiiieranduui.
Synodus vero Lalerauensis sub Marlino , pag.
1108 cdil. Goloiiiensis-nupera cilat ex sermooc i
eontra Eunomium : Sicul enim non esl Oroprietates:
qui locus est in cdilione Grxcolat. Nyssciii pag.
V A R I O R U M NOTJE.
1351
165: '
. Ac proiudc libcr ille
qui incipit, * , non quinlus, sed
quarius essel: verum emendandns polius Lalinx
syitodi numerus videlur, cuiu in cadem sexta occuinenica aclione 10, pag. 126 cdilioiiis Romanre
proferalur locus allcr:
, ,\
. , '
, queui babes png. 161 apud Nyssfimm
libro quarlo, qui iiumcraiidiis esl polins r|iiiuttis,
ul iu Elenclio Valicano. Poslreitio iu cailcm synodo
Quolnam
S. Gregurius
Nysscnus
libros
Alii aiunl duodecim : quot scilicet Bavaricus

codex conlincl; alii iredecim, quot iu Livineii
codice noiniiianlur : nam qui Bavarico codici duodeciutus est, is Livinciano est terlius decimus,
cujus initiiim : tov . Causa diversitatis est, quia codex
ivineii ct edilio Parisiensis librum quinlum, cujus
iniliuin esi : \
, dividunt in duos, sexti libri initio duclo
ab illis verbis : '
. Quem Bavaricus non divit l i i , soxli libri initio sumplo ab co, qui aliis est
sipi nris, cnjus exordium : \ ),
. Ex hac ergo libn quinti
divisione, neccssario tredecim libri conliciunlur.
El ul in posteruni omnis occasio dtibilandi vel ballucinandi ampuielur, prima singulorum librorum
vcrba aecribam : ediiio enim Parisionsis rectain nuuicri ralionem non i n i i l . Nam cum libro primo
omisso, posucrit pro primo secundum, nccessario
in iiumero errandum iuit, donec tandcm divisione
libri ejus, qui nobis ost quintus, omissionem primi
libri stipplcvit, el quinlo libro ab illis \erbis i n eboalo : ' . Tandem
cum Codice Bavarico m sexto libro, cujus i i i i l i u m :
, concurrit.
In codice doci

PG045

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PG045

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PATROLOGLE

SED B I B L I O T H E C A UNIVKRSALIS, I N T E G R A , UNIFORMIS, COMMODA,

OINllI SS. PATRll, DOGTORll SGRIPTORllQll ECCLESIASTICORll,

BlbllothecBe clerl aniTereee,

EXCUDEBATUR KT VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITOREM,

IV-V, ANNUS 4-01.

(Ed. Moreli. 1G38.)

ET ACCUtUTIUS EDITA BT MULTtS A U C T * .

VENBUNT TRIA VOLLMIIIA 33 FRANCIS GALLICIS.

Moniium in seripta nonnxdla qucc in duplici editione Gregorii Nysseni deerant

S. GRBGORII NYSSENI SGRIPTA DOGMATICA.

Oratio catechetica magna.

Parieiif. Ex Tjpil J.-P. NIGTOC.

(1) Zac., Collect. mon. vel. Eccl. Gr. . 123-287.

(5) Concil. tom. VII, pag. 822 edit. Yen. Labb.

Vcicrum Patrum Bibliotheca, V I , Prolcg. pa^. XIY.

Coielerius (15) e l Fabrictus (16).

Secundum fragmentum exhibet insignem locun

stes Tatiano inscripserit. Nimirum sanclus Basilius

(12) Petav. Doqm. theol. 1. I , l i b . n , cap. 6, 5.

Gtntiano Herveio interprete.

011 SS. PATRII, DOCTORH SCRIPT0RII01I ECCLESIASTICORII,

AB APOSTOUCO AD TEMPORA CONCiLlt TRiDENTINl

IN Ql)A rRODEUNT PATRKS, DOCTORES SCRIPTORRSQUE ECCLESLE GRjKCiE

ACCURANTE J--P. NIGNE,

EXCUDEBATUR KT VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITOREM,

GURSIUM COMPLKTORUM IN SINGULOS SCIENTIJE EOG'LIAST^tis *$ E^lT^tfB^

TENEUNT TRIA VOLtMlif 33 FRANCIS GALLICIS.

EXCDDEBATDR ET VENIT APDD J.-P. MIGNE EDITOREM,

S. GRKGOBIUS, NYSSENUS EPISCOPUS.

S. GREGORII NTSSENI SCRIPTA DOGMATICA.

Oratio catechetica iuagna.

Parisue. Ex Tjpi J.-P. HIGNE.

i l ) Z a c , Collect. mon. vet. EccL Gr. p. 423-287.

Vcicrum Palrum Bibliuthcca,

(5) Concil. toni. VII, pag. 822 edit. Ven. Labb.

V I , Proleg. pa^. xiy.

Petav. Dogm. theot. t . I , l i b . n , cap. 6, 5 .

ipsi prsetermiilenduserit ejusdem sancii Patris Dia

Gtnliano Herveio interprete.

necessario icllitur a dogmale deorum mullitudo,

cum q n csl per omnia, u l iia dicam, idcmilas

Sed quoniam pielalis raiio scil ctiam aliquam

' , \ C in impetu ejus quod dicilur consislcrc existimabi

quod non gil hac vi pr&dilum. Ilanc auleiu libe- . \

crcdendu Spirilum : eorum autem qui stanl a Grae- , , \ (

ejut omnis virtus eorum . Quo Verbo, et quo Spi- . \

TW . \ tionis, sialucut rationis et arlis egcstalcm ftiisse

vina natura, eet eliam aelernifcas, oporlebat omnino * , \

enim homo Dei esl opus, qui proptcr bonilalein C /

voijaai, . " Nullus mali ortus inilium duxit ex Dei voluntate

j ) vitium imniiscuisset, eflecit ut quodair.modo exstin/.

bus et morbis necessario obnoxia esl corporis na- C *

sit bonum. Quod autem non est, non consistit.

qui uon aspicii.

De iU qui indignantur quod ftomo moritur, cum hoe

Sed aegre fert et indignalur, qui aspicit ad dis' .

_ . - transigeret, ei longe praBSlabilius judicatur non esse

Quoniam vero opus est, ut Hlius qiioque qua* ex

, perturbationum carnnles erant reddili, superflua

Mallh i x , 12; Marc. n , i 7 ; Ldc. v, 31.

<subt natura id quod per crealionem non habet ori- * ,

, ' - admillilur proplcr morlcm qure non decel. Ego

, \ , augmentum, ad pcriectionein nalurae progrcssio