4

ROLOGIiE
C U R S U S

G O M P L E T U S ,
8

HBLIOTHECA

m m

UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA,

OECONOMICA

SS. PATRIM, DOCTORH, SCRIPTORIHMQH: ECCLESUSTICORII,

SIVE L A T I N O R U M , SIYE G I L E C O R U M ,

QUI AB jEVO

APOSTOLICO

ET AD PHOTU

AD JRTATEM

INNOCENTIl

', (. 1216) PflO

TEMPOBA [ANN. 865) PRO GRJSCIS FLORUERUNT

R E C U S I O

LATINIS

CHRONOLOGICA

O M N I L M QILE EXSTITERE MONUMENTORUM C A T H O L I C J E TRADmONIS PER DUODECIM PRIORA

ECCLESLE SiECULA E l AMPLIUS,
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNOLLIS CODICIBUS MA5USCR1P-I1& COLLATAS,
PERQUAJI DILIGENTER CASTIGATA;
DISSERTATJONIBUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTlONIBuS CONTINENTER ILLUSTRATA;
OMMIBUS OPERIBUS PQ6T AMPLISSMAS EDITIONES QU/E TRIBUS NOVISSIMIS S^CULIS DEBENTUR ABSOLUTAS
DETECTIS AUCTA ;

LND1C1BU8 PARTICULARlBUft ANALYTICIS, SlNGLLOS SIYE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI
8UBSEQUEFSTIBUS, DONATA ;
4P1TCL1S IMTRA IPSUM TEXTUM RITL DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM
DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM 81GNIF1CANTIBCS, ADORNATA ;
OPERIBUS CUM DUBHS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA YERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
MJCBNTIS ET AMPLIUS INDICIBUS LOCUPLETATA; SED PRJESERTIM DUOBUS WMENSIS ET GENERALIBCS, ALTERO
SCILICKT RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAH UNUSQUISQUE
PATRI7 ARSQUE ULLA EXCEPTIONE, 1N QUODLIBET THEMA 8CR1PSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR;
ALTERO SCRIPTURiE SACRiE, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET
IN QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM 8CRIPTUR VERSUS,

PRIMO GENESEOS U8QUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATl 81.

EDITIO ACCURATISSIMA, CJETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIBUTA*,

CHARTJC QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS
TUM MJltERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE TOTO PATROLOGliE DECURSU GONSTANTER
61MILIS, PRETII EXIGUITAS, PR.CSERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CIIRONOLOGlCA,
8EXCENT0RUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM ,
PRIMUM AUTEM 1NNOST.RA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AO OMNES JETATES,

LOCOS, LLNGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES GRiECA
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLfiSIiE GRiECiE
S. BARNABA AD PHOTIUM,

ACCURANTE J . - P . MIGNE,
Bibllothecae C l e r l nniYerMe,
SIVE
CURSCUM C O M P L E T O R U M I N SINGULOS S C I E N T L C ECCLES1ASTICJ5 RAMOS E D I T O R B .

PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESIJE, IN DUAS PARTES DIVIOITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GRJSCO-LATINA ; LATRfA,
JAM 1NTEGRE EXARATA, YIGINTI ET DUCENTIS VOLUMIMBLS MOLE SUA STAT, CENTUMQUE ET HILLE FRANCIS VENIT. GRJECA
DUPLICl EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRJECUM TEXTUM CUM VERSIONE LATINA LATERALIS COMPLECTITUR, ET
FORSAN CEaNTUM VOLUMINUM EXCEDET NUMERUM. POSTERIOR AUTEM VERSIONEM LATINAM TANTUM EXUIBET IDEOQUE INTRA QULNQLAGINTA CIRCITER VOLUMINA RETINEBITUR. UNUMQLODQUE VOLUUEN GR.CO-LATlNliM OCTO, UMUMQCODQUE
MERE LATINUM QUINQUE FRANClS SOLDMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRETII HUJUS BENEFICIO FRUATUR EMPTOR,
COLLECTIONEMINTEGRAM SIVE GR.CCAM 81 LATINAM COMPARET NECES8E ERIT ; SECD8 1, CCJUSQUE YOLUMIWIS AMPLPTUDWEM MECNOH ET D1FFICULTATC8 VARIA PRETIA JEQUABUNT.

PATROLOGIM

GRJECM

TOMUS

EUSEBIUS P A M P H I L I C/ESARIENSIS

XXII.
EPISCOPUS.

E X C U D E R A T U R E T V E N I T A P U D J.-P. M I G N E E D I T O B E M ,
VIA DICTA PAUBOISE,
PROPE PORTAM LDTETLE PARISIORUM VULGO VENFER
NOMINATAM
K

SEU PETIT-MONTROUGE.

L1857

/I/

'-5

SJECULUM

!,

EUSEBII PAMPHILI,
CiSAREi PALiESTINiE

O P E R A

O M N I A

EPISCOPJ,

Q I L E

E X S T A N T ,

CtTRlS VARIORCM, IfEMPK :

BEJfRICi

YALESll,

FRANCISCl

VlGERl,

BERNARDl

MONTFAUCONU,

CARD. ANGELO

MAIi

EDITA;

C O L L E G I T E T D E N C O R E C O G N O V I T J.-P.
B I B L I O T H EG/B

C U R S U U M C O y P L K T O R U M I N SINGULOS

C L B B I

f CIBNTIU

MIGNE,

DHIVBB0JB,

KCCLRSIAITIC RAMOf

BMTOR.

TOMUS QUARTUS.
wmnm m

V E N E U N T SKX V O L U l I I f t A

60 F R A N C I * G A L L I C I S .

E X C U D E B A T U R E T V E N I T APITD J.-P. M I G N E E D i T O R K M ,
I N VIA WCTA PAMBOISE,
PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM YULGO PENFER
NOMINATAM,
SEU

PBTIT-MONTROUGB.

1857

E L E N C H U S

AUCTORUM E T OPEHUM QUJE I N HOC X X I I CONTHfENTUR.

EUSEBIUS P A M P H I L I CJESARIENSIS EPISCOPUS.

APOLOGETICA.

Demonstratio evangelica.
Liber contra Hieroclem.

col.

9
795

EXEGETICA.

De nominibus Hebraicis.
Quffistiones evangelic.
Quffistiones ad Stephanum.
Qufiestiones ad Marinum.
^ *
Supplementa Qusiionum ad Stephanum.
Supplementa Qustionum ad Marinum.
Supplementa minora Qustionum ad Marinum.
Eclog prophetic.
Fragmenta de yitis prophetarum.
Fragmenta ex libro Eusebii deperdito cui titulus : Generalis elementaria introductio.
Canones decem Harmoni Evangeliorum.
Canones.

Ex lypis MICNE, au Pelil-Mot;lM>uge.

877
877
879
937
957
983
1007
1017
1261
1271
1273
1277

EUSEBII
D E

PAMPHILI

D E M O N S T R A T I O N E
L I B R I

E V A N G E L I C A

D E C E M

INTEHPRETE BERNARDINO DONATO, VERONENSI.

( edlt. Ptrit. 1618, Coloi. (Lips.) 1688; Oxon. 1842. Accedit sopplementum a J. A. Fabricio erulgaUun,
procemium scilicet et capita 111 priora, cum ipsius operis eptlogo.)

EPISTOLA

NUNCUPATORIA.
(Ed. Paris. 1C28.)

Illuslrissimo ac integerrimo viro domino D . Macquevilleo, auguslissimi Gatliarum $enstus primo Prcetidi S.
Bene ac feliciier nobis universaeque Galliae cessisse omnce existimaverunt, iUustrissime Praeses, cum ah
excessu amplissimi senalus principis, pairia diuluraiore, quam consueverat, lempore conslernaia, subiti
ioctum ae desidcrium lanli Praesidis tua in ipsius locuni promolione deposuit. Ex quo rerum omnium
a^endarum tempora sic illuxerunt, lanta in animos omnium irrepsit laetilia, ut vix aliud oplalius quod
veUent, aut quod prislinas segritudines ex recrnti jactura conceplas vehementius allevaret, conlingerj
poluisse crederent. Ulque reipublicae rebus quondam perturbatis animadversum est, post Cannensem illam
cladem secundo Marcelli ad Nolam praelio, populum RomanUm primuni erigi, ac deinceps ad optalos exilui
aiDante fortuna provebi ccrpisse : sic post unius viri amissi calamitalem, simul atque ad augustiorem illam
priocipemque senatus dignilatern, non favitoribus, ut ait Comicus, sed virtute ambiendo pervenisli, lugubria omnia procul eliminata, et prosperae res deinde permultae consecutae sint. Quae aliig inde accesserint
commoda, magis ipsis quibus illa conligerunt fruenda, quam pluribus praedicanda relinquimus. Noster vero
ordo, nostra socieias, et veluti liileraria (juoedam sodalitas, quasi ex longiore veterno revocata, in eam
pcm erecla est, ut le sacrum Themidos clavum tenentc, bonarumque litterarura cuslode, doctorum omnium fautore, ipsiusque humanilatis assiduo vindice, prtetinum vigorem, decus ac celebrilalem brevi se
recepturam auguretur. Quae noseo res adduxit, ut quem prae raanibus habemus auciorein diem aspicere
geslientem Eusebium Paniphili De dcmonstratione evangelica, hoc est de fidei Christianas veritate graviter
dissereotem, luo poiissiroum noroini consecrarc, non tara e re nostra esse, quam publicar congraialalionit
interesse putaremus. Nam cum buraani te juris as3eriorem acerrimum et alias, nunc Yfero maxime ad
premum curia? regni fastigiura peromnes bonorum gradus evectus prabeas, cui pietatie et sincerse reiigioois cora magis incumbat, si a te abierimus forlasse reperiemus neminera. Sic Eusebius nosler Pamphilo
eoo in fide ioenda fidus adbxsit coroes, ut Pampbili eliam cognomen sibi adjungi volueril. Nec aliud di*
gnilali toa? morumque suafilati nomen aplius potuii occorrere, quam istius, quod omnium communem aaiorem ac benetolentiam ftidicaret. Qoare sl io tam propensi omnittm m le amoris, tuseque in omnes cbari*
tatie pnblicum testimoniiim, singuloruro ordfnom ac socielatum congralulationes cerlalim in le fleri nuoer
Tidimoe, poetquam in excelsissimo illo purpuratorum Palrutn culmtite contqliftLi, quid tandem nobis anlmi t 4 munuecula undique comparanda, flosculosqut et serta musarum bortulis colligcnda, Uueque
PATBOL. G B . X X I I .
1

\\

E U S E B I I C j C S A R I E N S I S OPP. PARS If. APOLOGETICA.

i l
:

celsitudinie pedibus admovenda esse debuit, quomm spes omnis prope el ralio, imo praes dium portusqiie
lutissimus in tui inuneris amplitudine atque sollicitudine videlur esse conslitutus. Accipies igitur, illustnssime Praeses, quo studio, quaque consuevisli humanitate, sacra doctrinae veraque piclalis monu mcnta, id quod nunc ipsa nobis objecil occasio, Eusebii sciiicet Pamphili Caesariensis De evangelica demotutratione utilissimas tommentationes, quae honorarii cujusdara muneris instar essepossint, quale magistraiibus novissime in provincias a principe mis3is, animi benevoli testandi causa offerri solebat, ut
tanlo studiosius et diligentius reipublicaa consulerent, quauto majore et publicis omnium votis illius admlnistrandaB curam susceperant. Vale,
Anno salutis 1698.
<

Celtiludini tucs addiclissimi,

Micbael SOICNIDS.
Sebastianus CBAUOISY.
Carolus MORRELLCS.

GALLANDIUS

LECTORI.

(Bibliotheca vet. Polr., tom. IV, Proleg., p. xxn, et p. 461.)

I.

Eusebii

Ccesariensis Dcmonstratio
supplela.

evangelica illud Sapientise v n , 26 : Splendor est luminis um~

pilerni, speculumque immaculatum dtvinw efficwitiv,
et imago bonitatis illius; illudque praeterea Pauli
Quandoquidem tcmporum ordo ad Eusebium
Cresariensem nos deduxcrat, nostra lnteresse een- ad Hebraeos i , 3 : Qui cum sil splendor gtoricB e l
figura substantice ejus : his, inquam, relalis docet
auimus, ut prooemium et capita 111 priora libri I
Eusebius atque evincere nilitur, substantiam et
Eusebianx Demonstrationis evangelicce una cum
Ipsius operis epilogo. quae in bactenus vulgatis edi- deitatem Filii aliam esse a paterna et diversam acsetionibus desiderabantur, typis excudenda tradere- paratam/ipsique mulio inferiorem.Sic eniin l\\e(b):
Sed a sensibili quidem lumiire splendor separari
mus. Ea vero accepta referimus eruditissimo Joanni
Alberlo Fabricio; qui haud ita pridcm istbaec prae- non polest : Filius vero seorsum Patre per se
clnri operis supplementa ex ms. codice bjbUolhecae ipsum subsistit,
celsissimi Walachiae principis Joannis Nicolai Mau- * (leg. ). Ac luminis
rocordati desumpta, bonis lilleris bene cupitns, quidem splendor locum efGcientiae obtinet : Filius
aulem aliud quidpiam quam secundum eflicientiom
cum sna interpretatione evulgavit ().
I I . Permullis in locis Demonslrationis evangelicse est, per $e ipsum $ub$tantia prvditus, &
Arianum se prodit Eusebius. Hac de re nonnulia * , '
proferunlur specimina Arianica. Ettsebii placita . Rursum splendor simul cum luuiine
interpres de industria ad catholicam sententiam
exsislit, illudque quodam modo complet; nam sine
-detorquet.
Hic porre lectores monitos velim, Demonstra- splendore lumen nequaquam substileril, simulque
cum illo ac secundum illud subsistit : at Pater
tionem Eusebii evangelicam proptcrea mibi diciam
prwclarum opus, quod multa plane in eo libro prae- prius quam Filius exsistit, et ante generationem
ejus exmlebat, quatenus solus ingenilus erat: *
clare dixeril auctor, veritalemque Christianae religionis adversus Judaeos polissimum ex sacris Vctc- YioO,
, ^ , . .
ris el Novi Testamenti litleris maxime propugnarit.
Complura vero ejusmodi loca eo in opere Arianica
Yerum in permultis ejusdem operis locis haud oblabe
notata videas apud viros doctissimos, Marascure prodit semet Eusebius Arianorum seclae adnum (c) et Monlfauconium (d); quorum alter pnediclum; quoriun placila subinde inculcat et urget,
terca animadvertit (*), Demonstrationis evangelicce
nedum sibi probaia deinonstrel. Quod quidem ut
pateat, unuin lantumnaodo locum in medium profe- interprelcm de industria Eusebium ad calholicam
sententiam delorsissc. Sed pro miinere nostro satis
ram, quo auctor propalam Arianae bsereseos virus
efliindit. Siquidem poslquam ad Chrislum retulit C baec sunlo.
(a) Fabric. in Delect. 'argum. pagg. 1-22. Hamb.
1725.
(b) Eiieeb. Demonttr. evung. l i b . rv, cap. 3,
pag. 147.
\c) Maran. Divin. D. \ J. C , Hb iv, cap 27,
y

3, et cap. 28, 4, pagg. 584, 598, 601.

{<*) Montr. Praelim. ad tom. lCollect. PP.
pagg. xv-xxix.
[fi) Id. ibid. 5, pag. x n .

Grac.

DEMONSTRATlONiS E V A N G E L I C j C L I B . I .

&

EUSEBII PAMPHILI
D E M O N S T R A T I O N I S

VIGINTI,

LlBRl

LIBER

E V A N G E L l C i E
DECEM.

PRIMUS.

PRIMO LIBRO

710
- HMC INSUNT
LICJE DE SALVATORE
NOSTRO


STRAT10N1S.

EVAXCEDEMON-

Proxmium.
1. Quccnam et quanta in hacce tractatione promitlentur.
2. Quisnam $it modus cotendi Dei ex Christianismi
pr. Tdr

prcccepto.
.
3. Quod conditio reipubliciB Motaicce non fuerit om7 . "
nibus gentibus conveniens.

.
9. 8
A. Quanam de cau$a, cum omnium Jndccorum oracula uccepcrimuf, eorumdem vivendi itntitutum
, *
.
recusarimus.
5. Quisnam modus Novi Testamenti, eujus ChrUlus
t \
etl auctor.
.
6. Qucenam $it ea, qum in Novo Testamento omni\
bus hominibus Chritio denuntiata isf, vita.

.
?.
R 7. Quomodo Christus, pottquam ea quie Mou tra,

dita sunt, piene observavil, novcc ralionis et legii

introductor txstitit.
.
if.
/ 8. Quod quie Christianismum amplexa est vila in duas
species divisa est.

.
9. Quam ob causam non ut prisci itli, Ua nos quoque
0 \ ^
numerosas soboli operam damus.

.
*. xaXawtc 40. Quade causa non ita nobis, qttemadmodum prt
$ci$ incendere, et sacrificare Deo Urrestria per.
mUsum e$i.
.
1 PROUEMIUM.
, , ,
Ecce tibi, sacer hoino Dei ac divina rcs inter
, \ episcopos, Theodote, post prius opus De prvpara*
* ,
tione evangelica quod totis quindecim libris elabo ^
ravimus, Dei atque ipsius Salvatoris noslri Deique
Verbi auxilio, etiain prescns magnum hoc a nobis
,
. , G perficiendum suscipitur. Petitioni igitur itostra,
cbarum caput, locum conredito, precibusque Ini*
, , \ laborem nostrum adjuva, quo deinceps demonsiia^
**, &
.
af.

EUSEBll CESARlENSlS . PARS . -

APOLOGETICA.

16

tionem evangelicam ex praedictionibus quae a p r i - * 0

Qia origine apud Hebreos proniulgatae exstant, ex- . , \
ponerc instituimus. Quomodo autem et qua ratione? , ut ncrape illis Deo charissimis, quos nosli omnium , ,
decantalos vocibus, Mose, inquam, et qui post bunc ' , \
exsplenducrunt divinis beatisque propbetis ac sa- \ ^, cris scriptoribus lestibus ulajpur, atque ab illis , '
praenuntiata oslendamus, quae multis post demum
, \
sieculis in lucem prodita, atque per Salvatoris evan- gelicam demonstrationem in rem deducta sunt, , "
quaeque adhuc praesenti aetale in conepectu noslro
pcrflciuntur, longe prius ab iisdem, divino Spirilu , \
docenle, percepta; ita ut absenlia tanquam prasen- , \
tia, et quae nondum usquam erant, lanquam evi*, \
denter jam cxsislenlia inluerenlur; nec hoc solum, \
sed etiam posteris scripto qua olim essent futura \
prasignarent : ut jam alli quoque ex illis scirent , ^ futura cognoscerentque, et quotidie oraculorum . ; ,
illorum tfvenius et ellectus praslolarentur. Qualia , ,
vero illa ? inflnila sane, aliaque omnivaria, et do , * , \
omnibus communibus pariter et parlicularibus, \ *
quacquejam singulos speclarent bomines, jam inle- , \ Sij
gras universitates; proprieque de rebus Hebrao , , \
, ,
rum, atque siniiliter de exiernis gentibus ; ut sunt
\ , ,
eversiones urbium, temporum, mutaliones, rerura
vicissiludines, adfuturorumquc bonorum pnesen- , , *\ * * \
tiam, et contraria inimiltenda mala, ut genlium
eubjugationes ac serviUilem, ufbium obsidiones, ; , integroruin regnorum eversionee vel insUuraliones, . ' &
atque alia inlinita longis post temporibus eventura ^ ^
praenuntiavere. Verura baic singula enumerari a no- ,
\ bis, praesenlis inslituti ralio neutiquam postulat.
Ilaque quamplurimis inlcrim in aliud lempus dila- .

t i s , facile vcl ex boruin quae afieremus verilate, ctiam illorum quae silentio prelerimus, fides demonstrabitur.
A'.
CAPUT 1.

*
Quanam et quanta inhacce tractalionepromittantur.

Qu* igitur nobis in praesenti cx propbelicis va
liriniis ad cvangelicam demonstralionein persequi
, .
-t re videaiur, cummaxime opportunum est expo ^ , \ ,
nere. Edixerunt niniirum propbetas fore ut nominatim Christus, idemque Vcrbum Dei, ipseque Deus
,
nc Dominus, et magnus quidam Angehis consiHi
inter bomines versalurus essel, universo orbi, gen- \
liumGra3cariimparileretbarbararum fuiurus Docior D ,
ene cognilioim Dci et pielaiis in Deuin, universi , ^
opiftcem, sicul evangelicum profiletur praRconium : * \
illumque ipsum futurum puerum, filiumque bomi- , \ ,
nts \ocalum i r i , ul qui genus ab lioroinibus ductu*
rus sit, nasciturusquc ex yirgine, nova quadam \ ,
5
atque inusitala generalionis ralione. Et quod ma ,
xime dignum esl admiratione, ne locum quidem
nativitatis ejus Belhlebem. omnibus etiamnum bo- , ,
die qui ad illuro spectandum extrcmis ab lerra i l - \
nibus accurrunt decantatum, sileniio involventes , *
prseterierunl, sed et luinc claris vcrbis proclamave- , ol \
runt : sicut eliaro lempus adventus et apparitionis . ,
ejus, quo praecise ille inter homines versalus est, ,
lidem veluti rebus praeverlenles divino ore nunlia- ^

EVANGELlCiE LIB. I .
48

vere.
Licebit
etiam
libi
studiose
admoventi
operam,

: videre ad oculum in propbeticis q u * prodila? suul
, pradiclionibus, universa simul comprehendi testaia
\ \ divinis evangelistis ipsius Salvaloris nostri Jesu
. \ , Cbrisli stupenda miracula, divinasque ejus et ple , (I) nas omnis virlutis de vera pietaie doctrinas. Et
^3atv , ^ - quid mirum boc, cum et novam ralionem pietatis
, , \ omnibus bominibus ab eo commcndandam perspi ; \ \ cue pradiceut, vocationemque discipulorum ejus
, ac Novi doclnnam Testaruenli. Nec minus cerle
, , prelerca Judaeorum in ipsum incredulitatein et coniradictiones, principum insurrecliones, doclorum
$, , ,
, , invidiam, unius discipuli proditionem, calumnias
, , - hoslium, sycopbaularum accusationes, judicum
\ - condemnationes, turpes ignominias, flagella gravie, , B sima, infamia probra, ct super omnibus hiscc mor . leoi conturacliosam. Ipslus ad bacc admiraiidum
\ , \ stlcnlium, leiftialem et constanliam, incredibilem , ' - que quanlam palicntiam nialorumque loleranliam*
, , - llaec onuiia diserte de uno quodam in poslremis
- olim vonturo temporibus atque inter bomines talia
, - exanllaluro perspicue pracDuntiant, traduntque an, * liquissima Hebraorum oracula; simulque testanlur
, eunidem post morlem ilerum reversurum in vitam,
, - discipulis suis apparilurum, divinumque Spirilum
. \ in illos emissurum. Reditum itcm ejus raemorani
\ in coclos, firmamque in throno regni Patris sedem,
, \ - alque in cousummalioae saeculi fulurura iterum al, - terum ejus advenlum gloriosum. Super omnibus
- ^ biscc tbrenos percipies atque ejulatus singulorum
propbelarum niuUifariam quiritantium atque deplo, ,
, raniium quanla populo Judaico ob impietatem in
hunc patralam suslinenda cssent mala : quod reol ,. gnum ipsoruro a patrum temporibus usque ad iilo ,
rum aetatem continualum, fundilus esset everten ' dum posl ea quae in Cliristum ausi fuissent : quod
, patriae ipsorum leges dissolvenda?, quod ipsi veteri
, - cullu suo religioso privandi, atque libcrtate avita
\ \ exuendi, quod pro liberis servi hoslium fulurt es sent : quod regia ipsorum metropolis tradenda
(4*) - flammis, ei religiosum illorum el sanctum templum
, " conflagraturum alque extremam experlurum soli, * tydinem : quod pro avitis incolis urbs eorumalie, 6- uis inbabiianda nationibus, quod in omnes gentct
, \, , D per totum orbem terrarulh dispergendi, quod nulla
,
amplius a malis requics, oeque a calamitatibus
, - respiratio speranda illis Jforel: quse ca?co, quod
, . aiunt, manifesta, eliam nunc vcrborum vim rebus
* \ - ipsis demonslrant, cum a prima illa die q\ia impias
^ , manus iudaei iu Chrislum lulerunt, raalorum i n i lium ia se contraxcrint. Non libuil autem divinis
, propbelis pracdicliones suas in moesus iinire, neque
\ ulira trislia extendere vaticioandi facullatem, sed
, \
1* ad pulchrum conversi iidem vicissim bonorum
\ - signiQcaliones magno nuroero, omnibus boiqinibus
, \ , Christi advenlu imperliendorum prasnunliaverunt:
, \ - fore scilicet, ut pro unius genlis rejectione, omncs
17

UEMONSTRATIONIS

(1) Sic corrcxirous pro * EWT. PATROL

( l ) Leg. >.

EUSEBII CESARIENSiS OPP. PARS.II. APOLOGETICA.

20

populi et nationes bominum per Evangelium edo- oi

ccaoturveri Dei cognitionem, daemonas deseranft,
,
ignoranliainque exuant et errores, lux autem ac pietas longe laleque resplendeai: ut a Christi disci,
pulis univereus orbis replealur ejus dogmate, ut
\ '
Evangelium ab illis doceantur omnes bomines no- , \
vam miramque compleclens pietatis rationem : al- que ut Ecclesiae Christi per eosdem in omnibus
\ \
gentibus constituantur, et unus populus Cbristianus

uominettir per universura qua patet incolis orbem
,
lerraruin. Futurura esse etiara, ut quae subinde a
, .
principibus regibusque contra Ecclesiam Christi
* ,
excitandae sint persecutiones, nihil ad evertendara
illara valeant, utpote quae Dei robore firmatur. Haec
, ;
et tanta cum ab Hebraeorum theologis proclaraata
* ' \ 1

fuerinl, atque etiamnum omnibus palara illarum

rerum eventus se ostendal, quis non divinum illo ;
ru*n virorum spirilum admiretur ? quis non disci- , *
plinam et dogmata religionis ipsorum et philoso- ,
pliiae fateatur genuina ac verissima esse? siquidem \ , \
drtmonslrationem prae se ferunl non quidem com-
ptis alque ornatis verbis, neque v i dicendi aui p e ^ \ ^versi artificii argumentationibus ad decipiendum
.
comparalis, sed simplici et remoto a fraude doctri- genere, cujus genuina? sinceraeque veritati fi- , dem facit virlus et cognitio Nurainis quae in divinis , \ \ illis viris fuit. Qui igitur potuerunl res, quae lon- ;
gis saeculis post evenerunl, tot niillenis ante annig, , ,
non bumano sed divino videre spiritu, quidni digni \
lide sint ut dogroala quae discipulos suoe edocue- ,
runt, vera esse credantur? Probe etiara novi usita- C ^fSnw ,
tuiu esse omnibus, qui Salvatoreni ac Dominum
\
uoslrum Jesum eumdem vere Christum Dci esse,
* \ ,
ita ut par est, instftuunt demonstrare, ante omnia *
facere iideru, quod non aliler in eum quam propbe- (&
licis testimoiiiis de eo edilis congruenler credant: . " * ,
Ueinde et boc ipsum coram omnibus cum quibus in ,
sermonem desceudunt, baud difliteri, quod singu-
laris sludii ac laboris sit, singula capita Evangelii *
ppsse demonstrationibus suis firmare. Unde neces- .
sario ad boc ipsum delatus. Dei auxilio tenlabo , , ,
secundum praeountiata ex ipsis illis Hebraeorum
\ , theologis, integram universae evangelicae dcmonstra- ?, *
tionis tractationem tradere* Quod vero studium
^ , *
praesenti opere a me impenditur, non Judaeis op- ^ * pugnandis, ut putet aliquis, est destinatum, apage; . *
laiitum enim ab hoc abest, ut potius pro illis, si
, ,
sanam ipentem aflerant, facial: firmat siquidem
,
Cbristianam rem petilo a longis ab binc pnndiclio- ^
nibus lestimonio : rem JudaDorura autem, ex pcrfe- * cla propheliaryni quas illi babent impletione. Ju- , \ vabit quoque Graccorura Olios sive eihnicos, qui
,
animis bene constitutis accesserint, per admiran- ol
datn fulqrorum pracnotionem rerumque secundum , *
praedicliones evenium, siniul ostendendo divinaai
. ^ alque oertissimam dogmatum nostrorum veritatem,
* ,
siuiulque solidiore demonstratione obturando l i n . \
guas paironorum mendacii, quam nusquam nobis
suppeierc contendunt sycophajilae, etiam alque
; . \ \

DEIIONSTRATIONIS

21

EVANGELICJE

*
"
~
*

.
\
,
, ' .
,
,
, \ ,
. "
\ ^ *
, *
,
,
\ ,
,
* ,
* \
*
,
,
, , ,
, * , ' \
,
, .

22

LIB. I .

eliam quotidie omnibus viribus quando adversui

nos disputant, huicce insistenles causalioni, ut dicanl, nibil nos posse demonslralione Grmare, sed
tanluro ab iis qui ad nos accedunt fidera habendam
exigere. Cui calumniai retundendae non inopportuna praesens Iractalio futura est, sed et ostensa
novorum cum veteribus concordia impiarum baeresium, falsas oplnioneS et blaspbemias adversus d i vinos prophetas profecto revincel. Longiorem autem et uberiorem prophelicaruni vocum explicatiooem praesenli opere praiermiuam illisque relinquam, qui has altius scrutari voluerint, atque ad
boc perGcieudum fuerint idonci. Ego autcm divino
praecepto magistro usuius sum, quod < paucis
multa comprebendere > jubel, idque sectari omni
1

studio annilar, tanlummodo additurus, quae ansam

praebeanl considerandis el intelligendis locis, perspicuanique eorum quae ad proposilum faciunt i&terprelationem exbibere queani. Sed prooemioruni
quidem salis : jam demonstruliones ordiri juval.
Cum enim frequens nobis insultaverit sycopbanlarum mullUudo, affirmantium nihil nos posse evidenti verilatis ostensione deinonstrare, sed tanium
telle, ut credanl qui ad nos veniunt, alque ila atlendanl : neque aliud quidquatu illis persuasum
i r i , quam ul brutorum pecorum more, caeco impelu,
nibilque examinantes strenue obsequanlur oinnibus quaecunque a nobis dicuntur, unde eliam fideles sive credulos ab bruta credulilale appellari
contingat. Hinc non ab re dividendas qua3 nobis

* , C objiciuntur calumnias existimavi, alque in prepa, ,

& ralione universi operis, primo quidem loco, illani
genlium mullos colenliura deos exposui, qui nobis
, "
, \ - vertunt vitio, quod patriorum deorura desertores
, - facii sumus, el tanquam magnum aliquid obje' \ ctant, quod barbara Graecis praetulimus el Hebraeo, \ , rum oracula fuimus ampleii. Alteram vero criroi \ nationem illatam a Judaeis, qua el ipsi videntur nos
\ . haud injuria reprehendere, quod ipsorummet sa , \ cris usi litleris, non lamen eamdem vilae rationem
* - sectaniur; Gum haec igitur ita distincle exposiia a
, \ , nobis iuerint, priori quidem criminaiioni, ut res
tulit, in Praparatione Evangeliea occurrimus, con
. , fessi elhnicos iniiio nos fuisse atque ex caetcris
\ ' - ^ gentibus, Graecos eorumque opiniones pratulisse,
, - ' atque a parenlibus errori multos colent* deos ecrviisse. Neutiquam autem insano impetu el sine
, *
examine nos mulasse senteniiam, sed judicio so *
briaque ralione, etudiura Hebraicorum oraculorum
.
1

amplexos prudenli cognilione et. sano consilio i d nos fecisse decuimus. Adversus alteram porro criramationem jam nos armaFC lempus esf, et quod superest certarainis ooire: esl antem boc cum iis
qui ex circumcisione sunt, nondum adbuc a nobis exantlatum, prxsenti autem Iraclatione opportunc
in bis qui prae manibus sunt, Demonsirutionis Evangelicos libris absolvendura. Age igitur, communi illo omniura Judscorura pariter ac gentium Deo, per ipsummct Salvatorem nostrum invocalo,
primum illud inquireraus, quinam modus oX quae ratio cultus nostri sit quo Deum prosequimur:
cum hoc ipso enim et friugulorum quae possunt in quaeslionem venire, solutionem adjungemus.

Eccli. x x x i i ; al; xxxv, 11.

S3

E U S E B I I CJCSARIENSIS OPP.
CAPUT

II.

PARS I I .

24

APOLOGETICA.
,

Quinam tit

modus colendi Dei ex Christianiimi

tbr

prtncripto.
.
\
Jara prius quidem a nie in Praparation$ Evangelica dictum est, quod Cbristianismus nec etbni- ,
cismus sit nec Judaismus, sed propriam quamdam ,
* \ , gerat in se nolam propriumque characlerem pietat i s ; neque novum illum aut absurdum, sed longe , * , \ izph
antiquissimurn, Deoque charis et pielalis ac justi- '
tia? laude illuslribus viris, anle Mosis tempora usi- \ \
talum perspectumque. Ycrura juvat etiam nunc bre- . *
xiter videre ac considerare quid sit etbnicismus, \ \ ,
quid iudaismus; alque utrum allerutri horum addi* ,
ctos invenire liceat cbaros Deo iros, qnibus Mo* ,
ses ipse divini amoris atque pietatis perbibet lesli- , \ ' *
roonium. Judaismum non sine ratione dixerit ali- . *
quis rempublicam secundum legera Mosis consli- tutam, ab uno summo dependentem Deo : elbnici- , \
, ,
emum 1 " vero sumroatim dixeris esse superstilionem ex palriis gcnlium quarumlibet ritibus plures colentem deos. Ecquid igilur dicluri sumus de viris . \
illis Deo cbarissimis, qui ante Judaismum cxslitere, , 6
quorura Moses nienlionem facit, ut de Enocho, , , \ , $
cui bis verbis pnebet lestimonium * : Enoch pla- > \
cuit Deo. > Atque de Noe, de quo rursus ail : Noe \ , \
bomo justus in generatione sua
> De Setbo i t i - , *
dem ac lapbeto, de quibua ila scribit: c Benediclus \ , \ *
Doiuinus Deus Selh, et dilatet Deus Japbetb \
c \,
Ac praHerea de Abrahamo, Isaaco et Jacobo, qui- 6 * > \ \
bus eliam Jobum annumerare consentaneum est,
, \ , \ , \
,
-t -

- *
et si qui alii similem bisce Yilam fuere sectati. , \
Oportet enim bosce vel Judacosexsiitisse vel Eibni- ; " ^
coi. At enim Judaei quidem dici jure non possunt, , ". '
,
cum eorum temponbus lex Mosis nondum in bominum vitara fneril introducta. Si enim Judaisraus .

nibil exstitit aliud quam Mosis legum observalio;
,
Moses autem longo post illos de quibus dixi, lempore claruit: evidens est, quod Judaei haud fuerint I , :
qui ante Mosis tempora lestimonium pielatis lule- ol '
. '* ,
runt. Sed neque etbnicos eosdero existimare con . "
vcntf, Naraque de Abrabamo dicitur , quod domum palriam et cognationem reliquerit, unique soli Deo adhacserit, quem etiam profitetur, cum a i i : \ , \ \
c Extendam (manum roeam) ad Deum altissimtim. , \
e

qui creavii co&lum et terram. De Jacobo autem TQ \ *

apud Mosen scriplum esl \ quod domui auae et
omnibus suis praecepit: c Tollile deos alienos de * "

medio vestri; el surgentes ascendamus in Belhel, et
faciamus ibi aram Domino, qui cxaudivit me n
, \ ,
die Iribulaiiouis, qui fuit roecum et salvavit me in - , *
Yia qua i v i . Et dederunt Jacobo deos alienoi, qui
\ . *\
eranl in manibus eorura, et inaures qiue erant in
, ol
auribug eorum. Et abscondit ea Jacobus sub tere- , \
bintho quae eral in Sichimis, et perdidit ea usque in \ , \ hodiernum dieni. Si igilur e( ab idololatrarum
, \
errore alieni fuerunt, et sicut deraonstratum est,
. > \
exlra JudaUmumconsuluti: tamen qoanquam nec
, \
Gee. , <. ?4.

Gen. , 9,

Gen. , 26, 27.

Gen, xn, Gen. , 22.

Gen. x x x j ,

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJB L I B .

i5

, ethnici essent nec Judaei, Deo charos nikilominus

" , jusiosque si ulli unquam alii, el pios exstilisse,
, \ \ , lestimonium babuerunt. Convenit igilur lertium
* , * quemdam mente concipere cultus divini modum.
. , secundum quein recte vivere poterant. Vide igilirr
vm , sitne haec illa ipsa tcrlia deroonstrata nobis inter
, , Judaismum et etbnicismum media ratio, antiquis \ , \ sima quidem omnesque alias aetate antecelleng, sed
- quara receuter omnibus gentibus Salvator noster
. \ ' ,, annuntiavit. Atque haec Cbristianisraus utique
, , fuerit, utpolequi nec elbnicismusestiiecJudaisimis,
, , \ inter utrumque media aniiquissima quaedam cullus
, \ divini adminisiratio ac slalus, genusquc philoso * phiae vetustissimnm, sed recens omnibus homini \ - bus per universum lerrarum orbem sancitura : ita
* \
ut qui ab elbnicismo ad Chrislianismum transit,
- non in Judaisnium cxcidat; neque rursus, qui re, - ceditab Judaico voluntario cuitu, statiui fiat ethnicus: sed qui utroque ordine rclicto, etbnicismum
, \
deserit atqae iudaismum, is inediam subil legem
\ \
piov , Titamque priscorum cbarissimoruin Deoct juslorum
6 \ , virorum, quam Salvator ac Dominus noster, ciim
, per longum illa tempus consopiila jacuisset, excila \ vit iterum instauravitque, ita uti Mosis et caetero . rum propbetarum vocibus hoc ipslim praedictum
, fueral. Nam et in tracuHs, quae Abrahamo edita
, ol divinitus Moses teslalur, scribilquod ftituris olim
, ' temporibus non Abrahanii posteri et ex semine ejua
\ , \ prognati Judaei. sed omnes Iribus terra el omnes
* \ genles per similem cullus Dci rationcm quo Abrabamus, benediclionem divinam esscnt obtenturl.
, .
c \ Ita enim ail : c Et dixit Domimis ad Abrahain :
Exi de lerra lua, et dc cognatione tua, et ex domo
\ ,
palris l u i , ct vade in terram quam libi demonslra , \ ,
vero. El faciam le in genlem niagnam : el benedi . \ \
, , \ cani te, et magnificaba nomen tmun, et eris bcne. \ , \ diclus. Et beuedicnm benedicenles le, ei maledicam
, \ - maledicentes le, et benedicentur in le omnes iribus
/ \ . \ terrae. Atque ilerum dixit Deus : Ntinqnid abcv
condam ego ab Abrabamo servo meo, quae ego
c
facio? Abrabairi autem flet in genlem magnam et
& ;
\ . \ " mullam. El benedicenlur ineo omties gentes terrae.
. * Quomodo aulem iu Abrahamo benedicendx cssent
omnes genles el onines tribus terrae, si quidem
, \
foat al \ , D nulla ratione eum contingerent, neqoe animi ra , ,
lione, neque cognalionc corporis? Nam quod ad
; - corporis cognalionem aliinet, quaeiiain quaeso, cum
* , Abrabamo intercedil propinquilas , Scylbis verbi
, , , , gratia vel iEgypiiis, aui iEibiopibus, Indis, Brilan, ; | \ nis vel Hispauis? aut quomodu bse gcntes vel ab
his etiam remotiores, benedicenda fucrunt propter
; cognalionem cura Abrahamo, quod ad caruem per'' - tincl? Sed neque quod ad antmorum cognationem
. ; erai congruens gentes oinnes de benediclionc coru* i \ - muni cum Abrabamo participare. Qui eniro ? cum
, ' aliae nefandas malrum nuptias vel Wiaruui concu^ , - bi^us probarent^ ali polluerunt sese incesta mare
%

Gcn. x i i . 1-3.

Gen. xvni, 17.

EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

27

*S

cun) maribus libidine : alii cullura Numinis in ho- j i , xa\ ,

\
miuibus immolandis, vel divina veneratione brutis

animantibus aut idolis, ex inanima materia fabri &catis exhibila ponerenl, vel in spirituum mulliplicis
erroris auctorum superslitionibus collocarent: aliae , *.
vivos exurerenl aeiate provcctiures, aliae etiam cha- .
rissimos non dubitarent flammis Iradere, alix vita
, *
spoliatorum vesci carnibus pulchrum et pium esse
,
exislimarent. Quomodo igitureosqui tam belluinam
;
ducerent viiam, consentaneum erat bencdictionis
\ \ ,
\ i r i Deo cbarissimi fieri consortes, nisi utique belluina illa vila abjecta el relicta, consimilem Abra- ,
hamo pietatem aliquando essenl amplexuri? Nam et \ ,
, ,
itte alienigeua el alienus perbibetur ad eam quam
, , deinde professus est Iransiisse pietatera, avitamque
supersiilionem deseruisse, domura, cognationera, & , \
mores patrios et vitae, i n qua genitus erat, ralio- .
nem roissam fecisse; Deo autem esse obsecutus,
,
qui etiam oracula scriplis prodila illi edidit. Si igi- * "
tur Moses qui posi Abrabamum exstitit, et rem- ,
publicam per promulgalas a se leges Judaeorum
, '
genli condidit ac fundavit, ejuscemodi leges san- , xisset, quas viri Deo chari anle eum recte agendo

observassent, et quae omnibus gentibus congruere, , ,
u l omnes tribus lerre et omnes genles secundum

Mosis conslilulionem Deum colere.nt: fas erat affir- , mare, quod omnes ex oinnibus genlibus Dcum ex
, ,
lege Mosaica pie colentes et Judaisnium seclanles,
Judacisque secundum legem conjunctos, Abrahami
.
benedictione benedicendos esse divina oracula prae- * . \
nuntiaverint. tebat etiam nos lcges a Mose san-
citas observare. Cum aulem conditio reipublicas * , \ ,
Mosaicae non fuerit cacteris congruens genlibus,
\ sed tanluimnodo Judaeis, neque hisce universis, sed
*
solum versanlibus in lerra Judaica : necessarium
, * ,
omnino eral aliam conslitui ralionem, qua prseler 4 * ,
legem Mosaicam possent genles ubique terrarum
.
incolenles, qua consiniilem Abrabamo vitam ducerent, eamdem cum illo bencdictionem obtinere.
(

1 * " CAPUT I I I .
Quod condilio reipubliccu Mo&aicw non fuerit omnibus
gentibus conveuiens.

.
" Jr

Quod autem conslilutioncs Mosaicae Juda3is lantttmmorio, u t d i x i , neque bisce omnibus (nonenim
iis qui iu dispersione viclilabant, sed solis in Pa- J
laestina versanlibus) arcommodatic fuerint : evidens libi eril ita coliigeiUi. A i l alicubi Moses Iegeque prsetipii : t Tcr quovis anno apparebit
omne masculiim tuuin coram Domino Deo luo.
Aiquc adbuc magis perspicue, ubinam triplici per
aninnn lempore universos convcnire oporlerct, detcrminat cum a i l : < Tiibus temporibus anniapparebil omnc masculuin luum coram Domino Deo
luo, in loco quem delegerit Dominus. > Vides, quod
non in ivitate quarunque, nec quovis ubi sors tu1 pril loeo convcnire jubet, sed c in loco, quem deiegerit Dominus Deus tuus
Ibi tribus per an-

" *,
, \ \ ^
, ' ), . *
\
. > \ ,
,


, ,
, , '
, *
, .
\ , \ -

1 0

1 1

, e

Exod. , 17; Exod. , 23.

1 1

Dcut. , 16.

1 1

Deut. , 26.

50

DEMONSTRATIONIS EVANGELlCiE L I B . I .

& , * ; , num temporibus, coiigregari in unum jubet, temporaque delerminal quibus convenire oporteat loco
* *
cou , quo divini cultus officia obibantur; unum quidem
\ \ Pascbalis, alterum post dies quinquaginla, feslo
quod Pentecostes inde venit nomine, el lerlium
, * mense seplimo post Pascba, die expialionis, quo
. etiaranum Judaei bodie omnes jejunium celebrant.
Diris autem Moses eos devovet, qui legibus suis
.

sancita non observaverint. Atqui bos, qui triplici
, \ , vice per annum deberent Hierosolymis convenire,
, '
ritusque legibus constitutos ad plenum obire, non
* 0 procul a Judaea babitare oporlebat : qui vero circa
- exiremos Palaestinae limites, aut longius a Palaestina
, , \ degebant Judaei, praecepla legis periicere nequi ' .
banl; tantum abest, ut omnibus gentibus et u l t i - mas terras incolentibus hsec poluerit congruere.
, * Audi quoroodo idem rursus legislator mu, c \ lierem a puerperio accedere et sacriliciuni Deo of , ,
ferre jubeal, cum a i t : Locutusque est Dominue
\ ,
ad Mosen et dixit : Loquere filiis Israel et dices ad
\ , .
eos : Blulier quaecunque conceperit semen et pepe , c - rerit masculum, immunda erit septem dies.
& ' \ Deinde interjectis nonnullis subjungii : c E l cum
,
impleti fuerint dies purificaliouis ejus, pro Olio aut
\ , pro filia, offeret agnum anniculura in bolocaustum,
\ . et pullum columbae, aut turlurem pro peccalo ad
Upia . \
bostium tabernaculi testiroonii. Ad sacerdotera of\ , \ feret ea anie Dominum. Et exorabit pro ea sacer . - dos, et puriGcabit eam a fonte sanguinis ejus. Haec
. > \ _ est lex parienlis inasculum et feminam. > Prselerea
\ idem contaminatum ex funere et contactu mortui,
' precipit non alio modo purificari quam ger cinerera
, . - juvencaB, diebus inlegris septem, negotiisque con "\ \ suetis abstinere. Ait igiiur : c Et eril filiis Israel
- el proselylis accedentibus in raedio eorum legilivwv. muoi seternum. Qui tetigerit cadaver bominis cu - jusque anima exulum, immundus erit seplera die - bus : puriticabitur die tertio et die seplimo, el
. mundus erit. Si vero non fuerit puriiicalus die
!) , . terlio el die septimo, non erit muudus. Omnis qui
, \
teligerit cadaver hominis morlui anima exulum,
,
et non fuerit purificatus, tabcrnaculum Romini
. , polluit. Exlerminabitur anima illa ex Isracl, quo ^ ^ '
niam aqua aspcrsionis non circuinaspersa esl su , ' . \ - j ) per eum : immundus est; immunditia super eum
TO; . " , erit. E l haecest lex. Homo si niorluus fuerit i u
, \
domo, omnis ingrediens in dumum, e( omnia quae
, . \
sunl in domo, inimunda sunl septem diebus. E l
, \ ,
oinne vas apertum, qusccunque non vinculo (oper . \ \
culi) alligaia sunt, immunda erunt. El oninis qui in
- , ,
agro tetigerit occisum gladio vulneribus, vcl mororriw , ,
tuum, vel ossum bominis aut sepulcrum ; inimun . \
dus erit diebus sepleni. El sumenl pro immundo,
, \ dc cinerecombusla^ {juvencw) puriiicalionis, elef (2), \
fundent eum in vas, et sumenl hyssopum, el linget
\ , \ ^ \ vir purus et circumaspergel super domum el super
1 1

1 8

11

Levit. x u , 1,2.

" Ibid. 6, 7.

JNum. xix 10-2i.

t

{2) Leg. ^ ' , et effvndent super tum (cinerem) aquam viventem in VQS.

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

31

Ta$a et taper animas quolquol fuerint ibi, et super , \ , \ ,

, \ \
eura qui tetigit ossuon bominis, aul oceisum vulnere, aut morluum, aut sepulcrum. Et circum- , , ,
, \(& \
isperget mundus super immundum die lerlio et die
5 , \ ,
seplimo : et lavabit vestimenia sua, et corpus
\ , \
suiira lavabit aqua, et impurus erit usque ad ve, \ . \
speram. Et homoqui.inquinatus fuerit, et non fuerit
, \ , purificatus, exlerminabilur aniroa illa ex synago ,
ga, quoniam aqua aspersionis non circumaspersa
^ ^ * . \
cst super eum. Et eril vobis legitimum boc sem
. ,
piternum . > Haec ubi sancit Moses, etiam inodum
( *
aquae aspersionis praescribit. Jubel enim juvencam
^ ,
mfam quae non babel in se vilium, cremari totam
\
et de cinere ejus inspergi aquam, qna purificari
contaminatos a mortuis oporlet. Quo autera in Ioca fas sit juvencam coinburere, vel ubi puerperara of- ; ,
ferrc sacrificta, el ubi caetcros lege prascriptos r i - ,
tus obire dcceat et exsequi, quod boc non per- , :
missuni sit facere promiscue quulibet in loco, sed , * \, , *
in uno quem ipse deierminal; perspicuum esl ex *
,
iis qua3 iege pracipit cum ail
: c Et erit locus
querocunqoe elegcrit Dominus Deus tuus, ut invo- , ,
cetur nomen ejus ibi, iiiuc feretis omnia, quae ego . > ,
niando vobis hodio. Hinc accurate illa cum ex- * c ,
posnisset, subjnngii *" : Attende tibi ipsi, ne , , *
offeras holocautomata tua, ubicuuque aspexeris, , $
scd in loco qtiem delegerit Dominus Dcus tims, in , ,
una civilainm luaKim, ibi ofleres bolocautomaia. \
, \
tua, el ibi fanesomnia quaecunque e^o mandotibi

; ,
bodie. > Addii porro " : c Non poleris vesci in
u

1 7

civi atibus tnis qniluislibei dcciinationrm frumenU C \ , \ ,

lui, iioc vihiltii aul olei t u i : primogeniia boum luo- , , \
rum el ovhtm liiariiin, ei oninia voia tua qua?cun- , \
qne voverilis, et confessiones vestras et priinilias , \ *
,
niaiiuum vesirariim. Sed anlc Dominum Deum
luiitn comcde itla in loco, qucm delcgerit Do- 6 , oi ,
, , \ ,
miniis Deus ttms sibi, lu et filii tui, iilia tua
ct servus tuus, atque ancilla tua et proselytus \ . *
,
iu urbibus tuis. Dcinde oratione progressus,
c & ,
quod dicium esi conflrmat, dum sic a i l : Verum , ,
Umen sancia lua currt fuerinl tibi, et cum vota lua
susceperis, venies ad locum quem elegerit Domi- . \
mis Dens lous s i b i " . > El rursus : c Decimam
[] * .
decimabis universi felus seminis t u i ; feium agri lui
quotannis comedes ipsum in conspectu Doroini Dei \ ,
tuii , eo in loco quem elegerit Dominui Deustuusad
^ ,
invocandum 2 noraen sutim ibi " . Deinde ubi . * ^,
rcptitavil quid facere oporteal, si is locus de quo ,
agil::r remolior fuerii, frugum aulem proventus , ,
multus, ul vidclicet doroo ad locum Dei aflerre
, \
oporleat annuos fructus sacrilicalionis, de hoc item

banc constituit lcgem : t Si Yero longe a te fuerit

, \ ,
via, neque possis ea repraesentare, proplerea quod
, ,
longe a te fuerit locus, qticra elegeril Dominus
Deus tuus ad invocandum nomen suum ibi : tibi- , ,
, *
que benedixeril Duminus Deus tuus, vendes ea ar, \ ^ , *\ gento, et capies argcnlum in raanus luas, et venies
D

Num. . 2.

Deut. , 11.

& v

Ibid. 13, 14.

I f

Ibid. 17, 18.

" Ibid. 26.

Dcui.

DEMONSTRATIONIS evancelic^ lib. I

53

51

, i n eum ipsum locum quem elegeril Dominus Detis

, \ * luus, et dabis argentum pro omni quodcunquecon^ , \ \, * , cupierit anima lua, pro bobus, eive ovibus, sive
, \ , \ vino, sive sicera, sive omni quodcunque coneupierit
, anima tua, et comedes ibi inconspectu Douiint Dei
ow. \ , lui **. Tum rnrsus locum quasi signo impresso
* c comroendat, liis fere verbis : De primogenilis quai
eoy, \ , - nala fuerint in bubus aique ovibus, mascuiina offe . * res Domino Deo tuo, Non opus facies in vitulo pri , \ roogenilo, et non tondebis primogenitum o?ium
. ) tuarum. In conspectu Doroini Dei tui comedes illud
., singulis annis, in loco quem elegerit Dorainus Deui
luus, tu et domus tua*\ fost baec rursus inspice,
, \ .
, * \ quonam modo ea quae ad feslos dies pertinent dis , , * tinguit, ut ne alibi lerrarum, quaro in eo uno loco
^ , . * c - de quo agitur, fesios dies agani. A i l igilur : c Ob , \ serva mensem novanim frugum, et facies Paecha
! , \ , , Domino Deo luo, oves el bovesvin loco quem ele> Rursus admonet hie
u h ; . geril Doniinus Deus tuus
:, verbis : c Non poteris sacrificare pascba in aliqua
& , - urbium luarum, quas Doaiinus Dcus luns dederit
, * tibi, sed in loco duntaxat quem elegerii Doniinus
. - Deus tuus. Illic immolabis pascba a yespere ad
, ? ; - solis occasuin, in tempore quo egressii6 es de terra
srav * , ^ jEgypti : el coqucs, et cumedcs in loco quera 6 . - cunque elegerit Dominus Deus tuus " Lex igi*
lur de solemni die, qui Pascha diciltir, hujusmodt
, c - dcscripia est. Porro autem de Quinquagesima quid
, * dicat, audi : c Totas septem bebdomadas nume, \ > rabis tibi ipsi, ex quo falcem in segctero immiliere
cocperis, el celebrabis diem feslum hebdomadarum
, , ,
\ - Doroino Deo tuo, quanlum poierit manus tua,
, \ ex omnibus quaecunque dedero t i b i , propierea
ew, \ , , \ quod libi benedixerit Douiinus Deus tuus, et
eou, \ , , \ - epulaberis coraiu Domino Deo tuo, tu et filius
, \ , \ , 3 luus,et01ia lua, servus tuus elancilla lua,el Le , vita, qui fuerit in urbibus tuis, et advcna, et pu . > * * pillus, et vidua quaeapud vos fuerit in loco queui
, t elegerit Dominus Deus luus sibi, ad invocanduin
, nomen suum ibi " . > Tertium vero solemne ubi
\ iroperet celebrandnm, audi: c SolemneTabernacu . \ , , lorum celcbrabis tibi ipsL septem diebus, ubi de
fcio; , \ , , \ - area tua et detorculari luo collegeris, cl epulabem
in solemui tuo, lu et fllius tuus, et (ilia tua, ser&5 , \ ,
. ^ vus tuus el ancilla lua, el viduain locoquemcunque
, elegerit Dominus Dcus tuus s r b i . Cnm igilur
\ \, eura locum tam multis signis oslendat, toliesque
\ \ , illuc cum tolo genere , totaque donio venire opor ' ; tere praecipiat, qui Oeri polest, ut ea quae dicil, vel
iis convcniant, qui brevi intervallo a Judaja d i , stant, nedum genlibus, q u in toto orbe terrarum
, ^ - degere intelligantur? eo magis quod ne veniani qui^ dem ullam tribuit iis qui transiliant quaecunque
prascripla sunt, ac potius exsecralionem omnibus,
*$ .
quicunque non omnino omnia servaverint, denuu
liet, ad verbum sic dicens : t Exsecrabilis quicuu*. \
$

>T

11

Dewt. xiv, 24-26.

" Ibid. 15-15.

I b d . x v , 19, 20.
1

t v

Ibid. x v i , 1, 2.

Ibid. - 7 .

Ibid.

9-11.

EUSEBII (LESARIENSIS OPP. PARS I I . ArOLOGETlCA.

S$

, \
que non steterit omnibus quse in bac legft scripta
, , '
sunt, ut faciat ea. > Coniemplare deinde quam
omnes vires hurnanas superent, fierique nulla ra- \
tione possinl, quae in lege Mosis posita sunl. Siqui- t
dem itbi distinxit quae voluntaria peccata, qiueque , ,
difficilia sunt et poenas unicuique eorum adjunxit,
quae maximo supplicio digna sunt, tum vero leges , \ ,
ponil, quibus alia quadara ralione eos iiem qui , \
, \
inviii peccaverinl, convertat; quarum una quidem

,
sic se habet: c Si anima una peccaverit nolens ex
populo terrae, dum facil unum ex oronibus pnece- , \ ,
ptig Domini, vel dum non facit, et peccal, cogni- \
tumque ipsi fueril peccatuni, quod peccavil, et of- ,
ferct niunus suum capram anniculam immaculaiam, . ,
, " id ofleret pro peccato suo quod peccavit, in loco
ubi mactant sacrificia, et accipiet sacerdos desan- ; . *
,
guine . Et sane considera quemadmodura bic quoque eum qui imprudens peccaverit, ad locum veni- , ,
re oporleat, ubi mactant sacriOcia. Is autem est, ,
de quo multis verbis jampridem meminit dicens : '
. > \ ,
c Quemcunque elegerit Dominus Deus tuus
>
Quod quidern cum ab omnibus, quicunque sunt c ,
in terra borainibus plane effici non posse, ipse \ , ,
quoque auclor legis videret; tum perspicue si- , .
gnificavit lcgem inducens non iniinite adversus , * ,
; , '
omnes, sed adjiciens : Si anima peccaverit nolens,
, ; \
ex populo lerra . > Alteram vero legeui ponit,
, ,
quae sic babel: t l Quod si anima audierit vocem
juriijcrandi, atque bic testis aut viderit aut con- ,
scius fuerit; si non tndicaverit, peccatum susci- , ' , \ ;
piet . Quidnam igiiur aliud bunc facere opor- , \ ;
teat, quani sumpta in manus hostia, propere abire , , , '
ad expiandum? ubi porro expiabil, nisiio loco iu
quo maclanl sacrificia? tertiam quoque dum scri- . > \
bit, c Anima, inquit, qua leligerit quidvis immun- , * ,,
diim, sive quae occisa fuerint de pecoribus iinmun- , \ \
dis, et sumpserit ex eo, ipse pollultis est, et pec- , , ,
, \ ;
cabil, si atligerit immundiliam hominis ex omni
immunriitia ejus, quam quis attingens pollui eolel, \ ,
,
et obliius fuerit, et postea cognoveril et peccave ' , \ ,
rit . Ergo quid tandem bunc etiara qui sit pollutus facere conveniet, nisi rursus ad locum ve- \ , \ \
ntre et offerre pro peccato suo quod peccavit, aut , \ ,
ovem, aut agnara, aut capram anniculam rile? Ea- \, ,
, \
dem vero lex est eliaro de anima quae juraverit,
, .
dum ipsis labiis distinguit vel male se facluram,
\
vel bcne, secundum omnia qusecunque enunliare
,
solel homo cum jurcjurando, et oblitus fuerit, et
, \
idem posl cognoverit, et peccaverit unura aliquid

ex iis, et prodiderit peccatum quod peccavit :
, < etiam hic, inquil, eadem sumpta hostia, festinet
. ,
ad locuni, et orabii pro ipso sacerdos, et peccato
, \
ipsius, et dtmiileiur ei peccatum * \ AUa praeter , , ,
ea est lex seorsum ab eis, quae expositae sunt, quae
in bunc fcre modutn pr&scribil : < Anima quae obli- \ , \ , \
, \ izapi
vione oblita fuerit, et imprudens peccaverit in iis
, \ ,
quae sancta sunt Domini, ofleret Domino arielem
k

, 8

s o

I f

1 1

Levit. , 27-50.

" Num. xvi, 7.

Lcvit. , 27.

" Lcvit. , 1.

Ibid. 2, 5.

5.

DEMONSTRATIONIS EVANGELTCiE LIB. I .

57

58

{, \ . pro peccato suo *; offeret autem rursus adPon , \ - tiflcem, in loco videlicet de quodictum est. Sexlaiu
) , \ quoque legem prioribus adjungit his verbis : c Ani , raa si peccaverit et feceril adversus unum ex omni, , - bus praeceptis, aliquid eorum, quae non oporlet ia, \ \ , \ cere, et non cognoverit, et deliquerit, et accepe\ , rit peccalum suum, rursus offerel PontiGci arietem
, \ et orabit pro ipso sacerdos, pro ignorantia ejus
\ \ - quam ignoravit, et hic ipse non novil, et diraitte, , - tur ei * \ Septimam item scribit legem hoc mo, , do:Anima si peccaveril, etcontemnens contempse , \ r i l praecepta Dominietmenlita fuerit proximo suo
, \ in deposilo, communicalionis aut rapinae causa, vel
\ . > * - injuria aliqua affecerit proximum suura,* vel inve , , - nerit rem perditam, ac de ea ipse menlita fuerit,
&tv , , et juraverit inique pro uno ex omnibus quae , \ \
cunque faeil bomo , et peccat : et quandocun * \ \ que peccaverit ac deliquerit, et reslitueril rem
, \ .
quam abstulii, aut injuriae a se illatae, satisfecerit,
\ \ ,
5 aut depositum quod suae fidei commissum fuerat,
, *
reddiderit, aut rem perdilam quam invenit, ex om, , ni re pro qua inique juravit solvet ipsum tolum, et
ejus insuper quintam partem .Caeierum oporle , ' \
bat poslquam prodiderat peccatum ac solverat,
.
omnibus negotiis posthabitis propere, abire ad lo ,
cum, quem elegerat Dominus Deus, et offerre pro
,
delicto arietem immaculaturo, et sic orare pro co
.
sacerdotem apud Dominum, et dimilii ei. Haec sane
, \
Moses ille admirandus tam de iis qui inviti pecca \
verint, quam de iis qui per ignorantiam, diligentis * , \ - Q sime Iractavit seorsum ab iis quae volunlarie pecpov ; canlur, quibus eliam inexorabiles irrogat poenas, ut
, , , suos ila cobibeat, ac refrenet. Qui enim iis ,
, qui invili peccaverint non prius veniam tnbuit,
quam peccaium annuntiaverinl, ac deinde ei qui
peccavit quasi levem poenam per indiclum illud sa , ;
- crificium irrogal, et pcr accessionem sine mora ad
, , - locum sanctum, studium siraui ei religionem eorum
inlendit, qui se auclore in divino cultu uti velint,
, " , \ qui iieri potcsl ul non uiulto prius ab iis quae vo ; luntarie commitluntur, cobibueril appetilus ? Quid
, ad haec igitur argumentari oporlel, quando, ut dic \ , - tum est, cuncla redigcns in sumraain Mosee, sic ira , precatur ? Exsecrabilis onmis quicunque non stetcril omnibus, quae in lege scripla sunt, ut faciat
' ,e

; , D ea * . Ergo etiam in extremis lerrai Onibus

, - babitanles, si ritus Mosaicos servare volebant, nt
talemexsecraiionem vitarent, promissamqueAbrahse
,
benedictionem contingcrent, liaec oninta facern
, ; ' , oporlebal ? ac ter singulis annis Hierosoiyma pelere ? ex omni praeterea nalione, qua3 lales sibi r i \ \ ,
tus servandos proposuisset, feminas parlu modo
\ \
6 ac doloribus levaias lam longuni iler ingredi , ut
qaod imperassel Moses sacrificium , pro singulis
\ ().
u

Lcvit. T, 15.

" Ibid. 17, i 8 .

Ibid. \ i , 2-7.

(3) kdrecL. t Nedum tale ut posset a reliquis gentibusobservari, verlit Donatus, male; mens enim
usebii est multo miuus boc vivcndi inslitiilum a

" Deut. xxvu, 26.

Judieis apud alia$ gentes degentibus potuisse observari. Legeiidum igiturevToI; , el posi
addcndum forte , verieniumque: nedum l.u.
p. aJu'wh apud aiias gentes degcnfibus observari.

EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS 0 . APOLOGETICA.

40

ptierperiis oflerrent ? item qui aut mortuum corpui 6

aitigissent, aut pejerassent aut inviti aliquid fe cissent, eos ab extremis terrae finibus venire, ac
properantes excurrere ad eam quae lege sancita es- , ,
set, purgationem, ul exiecralionis pcenam effuge- .
rent ? Sed plane perspicii u l vel ipsa Hierosolyma ,
incolentibus, alque in utna Judaea versantibus ac * . ,
degeniibus Mosaicum illud vivendi instilutum ser- . \
vatu difficile esset, nedum tale ut posset a \ ol |) \
reliquis geniibus observari. Proinde Salvator ac
Dominus nosier Jesus Filius Dei posl reditum a - ;
morte ad vitam, $ cum ad discipulos suos dixis- . A i ' *
set: Ue ac docele orones gentes , > tum raerito adjunxit: c docentes eos servare omnia, quae- , \
cunque pracepi vobis
Non enim quae in Mosis , ol
Iegibus sunt, docere omnes genles imperabat: sed ; \

quaecunque ipse praecepcrat. Ha?c porro sunt, quae , '

in illius Evangcliis continentur Merilo igilur el dis- ,
cipuli ejusdem, el apostoti, cum kabere gentium *, ,
ralloneni vellent, in boc inler se convenerunl : ut
quse in Mosis legibus conlinenlur, nequaquam gen- , \ c
tibus possent accommodari, quippe quae neque ab
ipsis, nequea pitribus ipsorum servari polius con. *
. , ,
slaret. Ergo in Aclis Pelrus ioquilur : Nunc ergo
quid tentalis Detiiu, imponere jugum super cervi- ,
cea discipulonun, quod neque paires nostri, neque . \ ,
nos porlare poluimus * ? sed eliam ipse Moses , ,
, *
propler haec ipsa quse diximus, merito et aUernra
prseter se surreclurum ait Prophelam , et hunc ip- , , , ,
sum legum auciorem fulurum cunctis gentibus , \ \ \ .
nucitiat, Cbrislum eo raodo significans, et eidem ut C \ .
pareant, suis oranibus imperat : quam rein his , \
ferine verbis d i v i n a l : Prophetam vobis susciiabil , \ . > '
Dominus Deus ex fratribus veslris tar.quam me, i l , ' lum audielis in omnibus qua? loquelur vobis. Quae- ,
cunque vero anima non audicril Propbctam illum,
*
delcbitur dc genere suo >. Porro aulein propbe,
lam hunc Cbristum ipsum videlicct a Judaeis o r i - ,
undum, alibi ilem omnibus genlibus iraperalu , \
rum, enunlial his verbis-.cQuampulchrae domus luae , ,
Jacob, tentoria tua, Israel; ut sallus umbrosi, ut
. > ,
hortus juxta lluvium , ut tabemacula , quae fixit * \ Doininus. Prodibit homo ex semine ejus, et do- ; uiinabitur gentibus mullis, et exlolletur regnum
\ ejus
Quin eiiam, cum duodecim omnino apud
.k
._:
: . . hic " ,
__
r..
--
_
_z

Hebraeos
essenl. tribus,
ex qua :
illarum oriturus
4

" ,
apud genles leguro auctor, qui canitur a propbcta,
. ,
et quibns lemporibus futurus esset, quod de Iribu
Juda vidclicet, quodque tunc, cum defecerint qui a ,
.
majoribus sibi iradiium Judaicae genlis imperium
tenere consuevisscnt, planissime indicat his verbis non deficiet, inquit, princeps de Juda, neque d u i
de femoribus ejus, donec veniant quae reposila sunt ipsi, et ipse exspeclatio gentium : > sed quaenam
hBSC exspcctalio erat prater eam qua Abrahs quondam promissa fuerat ? quud videlicet in ipso omnes
gentes terrae essenl bcnedicendae. Uaque eiiam ipse Moses visus est oplime inlell.gere fuiurum esse
aliquando , u i lege 7 <l & ' P tuusset, omnibus gentibus accommodari non possenl. Ad ea vero oracula comprobanda el conlicienda quse AbrahaR reddila sunt, allero opus esse propbcta, eed bic erat
quem de tribu Juda proditurum, mullisque gentibus dominaturum superiori testimonio confintmerat.
M

ua

^ M a i t h . XXVIII, 49.
Gen. x u x , 10.

s e

Ibid. 2. * A c l . xv, 10,

1 1

Deul. x v m , 45, 49.

4 t

Ni?n. xxiv, 5, 7.

DEMONSTRATIONIS EVANGELlCAl LIB. I .

41

'.
Ji ,
,

CAPLT IV.

Quanam de causa, cum omnium Judworum eracnia

acceperimm, eorumdem vivendi imtilutum recusarimus.

Ata \
*
,
,
' , \ ol *
.
b , ,
' , , .
\
. -

His igilur de causis sacros Hebraorum libros,

utpote qui de nobis genlibus oracula conlineanl,
quasi proprios nostros, et accepimus et amplcxi
sumus : eoque magis quod non unus Moses de legum auctore apud gentes post seipsum fuluro est
valicinatus, sed etiam ipso Mose posleriores prophetae, ut breviter dicam, universi eidem illi similia
cecinerunt, ulDavid, qui ait : Gonslitue, Domine, legumlalorcm super eos, agnoscani genteg, quod
bomines sunt . > Vide, quaeso, ut bic quoque alterius legunilatoris nieminit. Quocirca alibi ideni

, ' hic genlibus imperat canere non antiquum amplius

illud, el Mosaicum canticum, sed aliud quoddam
hrpov , '^
novum, in hunc modum : Gantale Domino can*
, .
ticum novum, canlate Domtuo omnis terra. Annun ,
liate in gentibus gloriam ejus : in omnibus populis
. "
mirabilia ejus. Quoniam roagnus Dominus et lau \
dabilis valde : terribilis est supra omnes deos.
. " oi \ , *
Quoniam omnes dii gentium, dsemonia : Domintis
& .
auleni coelos fecit. Afferle Domino tribus genlium,
\ ,
aflerie Domino gloriam nomini ejus". > Et rursus :
, \
c Dicite in gentibus quod Dominus regnavit Et, * \
eniin correxil orbem lerrae, qui non conimovebi
, . *
' , - lur . Et a l i b i : Canlate Domino canlicum novum, quia rairabilia fecil. Notum fecit Dominus
. ;
salutare suuni, in conspectu genlium revelavit
. k t

cov C jusliliara suam. Viderunt omnes flnes terra salutare Dei nostri . Hoc eliam loco considera quem+,. > \
admodum novum canlicum non uni Judaicae genti,
,
sed omnibus omnino genlibus indicit, quando i l - , lud antiquum Mosaicum solis convenicbat JudaVis.
. ,
, * , Hoc sane DOVUHI canticum 8 Jeremias alius apud
Hebraeoe propheia Novum Teslamentum appellat
, ,
bis verbis : c Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et
, \ , ra\
disponam domui Isfacl, et domui Juda Testamen *
lum Novum, non secnndum Testamentum, quod
, disposui palribus eorum : quo die apprehendi ma ,
num eorum, ul educerem eos de leria i E g y p i i : eo
* \ ,
quod ipsi non manserunt in iis qtiae erant Testa~
, . "
menii mei, cgo item neglexi cos, dicit Dominus.
, ,
quod disponam Israel,
-^ , \ \ \
Quoniam hoc Testamentum

, \ ,
dicit Dominus, dans leges rneas in interiorem sensum eorum, el in cordibus eoruin dcscribam, et ero
xi\ \ . \ ,
ipsorum
Deus, et ipsi erunt mlbi populus * . > Ccr ,
Tiis iiem hunc, dum duo Testamenla distinguil, ut
, ;
boc quidem velus, illud vcro novum appellei? et
, novum dicat non vcteri illi quod palribus condidit
;
simile futurum ? illud enim lapsis a majorum pie , \
late Judacis vitamque jEgypliacam ac mores aemu, ^, , \
lanlibus, et ad errorem colendi muitos deos, 6iiper
\ stilionemque gcnlium, qux siraulacra veneraban ,
tur, decliuantibus legis loco imposiium esl, ut et
\
cos qui ceciderant excitaret, et routuis intcr ipsos
* t , \,
4 7

44

Psal. ix, 2 1 . "

Psal. xcv, 1-7 .

PiTnoL. GR. X X I I .

" Ibid. 1 0 .

* Psal. xcvn, 1-3.

* Jcr. , 3->5.
2

EUSEBIl C j E S A I U E N S I S OPP. PARS !!. APOJ.OGETICA.

43

dorlrinis confossos , atque prostratos erigeret. , \ .;, \

Justis enim, inquit, lex posila non cst, sed i n i - , *. >
quis et pervicacibus, ct impiis, et peccaioribus, et \ borum sirailibus . Novuin autciii eos, qui per
\ \
SalvDtorem noslrtim Dei beneficio ac muncre con- , siirrexerinl, ad promissum Dei regnum ut cant ol
\
propercnt, quasi niantidiicil, atqne insiruit, oinnes
/.
aeque homiues vocans in unani atque eamdem bo ,
norum coinmuniiaicm. Hoc igilnr Nuviim Tesla- " , c
weiUum,legemnovam vocalalius ilemjapud Ilebncos
, \
propbela Isaias dicens : Nam de Sion exibil lex,
, \ : , \
cl vcrbuin Doraini de Jcrusalcm : ct judicabit i n - , \ !
ler penles, cl venient omnes gentes, ot congrega- \, , \
bunlur oimics populi, et dicent : Ycnile, asccitda, \ . "
im;s in nionlem Domini el in domum Dci Jacob .
6 , \
Scd qiire landem lex dc Sion prolicisccns, diversa ^ , * ,
dunlaxat ab ca quae in inonte Sina per Mosem dala
est rcpericlur : nisi ipsum Evangclicuni verbum, \
, ;
quod per Salvatorem noslrum Jesum Cbrislum, perqne cjusdcni apostolos de Sion profcclum est, per- , \
,
que omnes genles disscminatum? constai enim dc
Jcrusalem ac de eo qui ilH conjunrtus est, monte \
, Sion, ubi Salvator ac Doininus9 nosler, ct inullum
, , versalus cst,ct plurimum doclrinae susc cdidil, Novi
Teslamcnli legcm ab iniiio profectam in cunclos ,
, * c liomines suam luccm cffudisse, qua; quidem ivs
,
consentaiica iis voiibus fuit, quibus ille ad suos cst
usus discipylos, dum dicil : < lie ac doccle orancs . >
gcntcs, doccnles cos servare crania quaecunque , *
praicepi vobis. Quamam porro bacc eranl, nisi ^ \ ; *
, *
Novi Tcstamcnli insiilula ac praecepla? quando igi , \
lnr baec sic se habcre oslensum esi, uunc jam lem$ \ .
pits fuerit inspicere hujusce Novi Tesiatnenii, ejusquc quod prccdicluiu fuerat canticinovi, novscquc logis rationcm ac inodum.
CAPUT V.
E'.
Quisnam modus Novi Testamenli, cujus Christui cst

auctor.
.
Ita quidem osicnsum jam cst, quemadmodiim
\
Vetus illud Tcstaiiicnluin, lexque Mosaica tuii Ju , \
daica? genti, ct huic ipsi propriam lerram inco , ,
lcnti accomniodari posset, ac neque reliqiiis gen * ,
libus, quai toto lerrarura orbc lcnereutur, nequc

alienas terras incolcntibus Judaeis convenircl: quod - $quc Novi Teslaincnii ralionem ila oporlerel insli- [) ,
tui, u l oronibus gcnlibue ad viiam prodesse possct,

ut ne prorsus ullo inodo, nllave ralioue, qui boc , ' , ' , '
viiae inslitutum ingredi vcllent, impedirenlur : ne- , .
que aul regionis, aul gcneris, aut loci, aul allerius vecujuspiam rci omnino causa, possenl cxcusari. , \
Talis porro et lex, ct vila plane oxstitil ca, quse a
, *
Salvalore nostro Jesu Cbrislo inslilula esl, qua
, \
prisca illa, et ipso Mose antiquior instauralur re- . *
ligio, ad ciijtis normam el Abrabam, el ejus majo , \
res viviftse facile dcnionslrantur. Quod si velis
Cbrislianonim vivcndi ralionem, alque eani quam
* \
Chrislus per omnesgciilos disseminavil religionem,
, \ cum co et roligionis ei jusiilise instituto comparare,
. ,
61 contenderc, quo ct Abrabam ct Abrahae similcs
\ \
w

10

81

I l l m . , 9.

lsa. , 3-4.

Maltb. xxvni, 19, 20.

DEMOXSTRATIONIS EYANGELI&E L I B . I .

45

, \ ^os divtnie litteric priedicant, facile unura alqud

Irasav , ' , ,
iilem agnosces. Siquidem illi a mullorum dcorum
ctiltu, alque errore recedcntes, et ab ca, quas simu , '
laeris addicla erat, superslitione avcrtcntcs scip.,
\ , \ - sos ( 2 ) , mentis oculos supra omnem , quaccunque
oculis cerni possit, naturam sustulcrunt : neque
irojstv
, * - vero illi aut solcm, niit Itinain, aut aliam quanipiam
universi partem pro Dco unquani coluere : sed ad
: ,
unum supremum, ipsurn uiiquc altissimum cocli et
riv \ > \ terrae opificem, 10 scipsos attollcrc non dubitarunt.
/,
Quam sanc rem ipsc eliamMoses in suis antiquilatii
, bisloriis commcndat, dnm ipsutn Abrabam sic i n * ,
ducil dicentem : c Exicndam manum meam ad Deum
; ! \ . '
nllissimum, qui condidit coelumac terram " >: dum\ ^ , quc anle buno, Melcbisedec, quem ail saccrdotem
TOV. ' , , , Dei altissimi fuisse, ipsi Abrahse his ferme verbie
, ,
bcncdicentem: c Hcncdictus Abraham Dco allissimo,
qui condidil ccelumel tcrrani . > Invenics aulcni
,
et Enoch et Noc eadem raiione qua Abrabam, el
\
evasisse justos, el Deo placuissL. Quin rliam Job,
:' ,
vir el juslus, el verus, el inculpabilis, el ab omni
\ '
, ) ^ mala re abstinens, ante Mosis tftalcm celcbratur,
qui cum piciatis erga Dcum universi gralia, pcr
,
omnium bonorum subitam adcmplioncm vcxatus,
\ . ,
conslanler omnia sustinuerit, maximum vera? rcli , \ *
gionis exemplum pmni suae postcritati rcliquit,
^ . >
quippe qui vere philosopbicura illud verbum oliin
, ,
6 , * c - acclamaveril: Nudus egressue sum de venlre ma, \ , ' Iris meae, et nudus abibo. Dominus dedit, Dominus
4

h, ^ abslulit: sicut Doinino placuit, i u factum est : eit

, \ , ; nomen Domini bencdictum . > ldem vero commu . > nem omnium Dcum colens, voccs e:iam illas pictalis emisii, quas ipse longius progressus explanat,
, \
dum a i t : c Sapiens cnim est mentc, fortinque el
,
magnus, qui conculit lerram a fundamcniis, ct co ,
lumna? ejus contremiscunt : qui dicit soli, et nou
\
oritur, et slellas quaei signo impresso claudit: qui
,
cofclum extendit soius " . Si igiiur eumdem illum
**, \ .
xai , - quem prisci, ac ipso Mose anliquiorcs, Dei amici
, *. - viri coluerunl Deum, naper itidem ut illis eolum
pie colcndam esse, Cbrisli doclrina gentibus uni%
versis demonslravil, baud dubiuro est, quin ejus \ . dem cum iliie divini cullus facli simus parlicipes :
;, comiDUDem porro babentes religionem, communern
> :, \
; , \ - D qoque benedictionem sortiluros eese, palam esl.
Sed nec mious Dei Yerbnm, quein Cbristum appelpw, Osnk %k \ / (3)"
lare nos coDSuetimas, illis cognilum fuisse qaam
^ \ nobis, sacrarum lilleramm testimonio oiiensum esi:
->. .
Aiu ^ >? ^ c - qoippe qoi longe excellentias ad illiuf ti manifestom adTenlfjm, el diTinam praetenliara i^rnendam,
6 * , , \
idonei babili senl. Aodi igilor, ot rorsos ipee Motxd*
* \
MS, enm qui amicis Dei seipfam oslenderit, quiqne
i f e j , ; & , \ <
Witem oracala publicit monomeolis commeodaia
b -G -* , ,

Gm. L T ,

" Ibid. 49.

Job , 2 1 . Job , 5-?.

(? fm%m m earodrm eum Ctetnente, Jostino,

* ,
QrrrsACM*. senitnltam conccdil auclor, qui ista
^^ ^ yltt . Jolerpre vidHnr aliqnid
*m \wGLi\y\* m d r b a a l ad sahrtcm, Cbristi coeju$midi in saii codicibos inraiisfe. AriaaUJl a#'
tio^imm i d ^ r . ^ r a l , minifne requisita.
^ Fasft - ^ ^ : bxc ms. add;l : >

EUSEBII CiESARIENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

48

reddideril, mo<!o Deum., ac Doniinum, modo Dei ,

angelum appellel : sic quidem planc declarans,
, \ ol *
non hunc fuisse ipsum Palrem, eed ejus Filium,
\ * .
qui idem el fleus ac Dominus araicorum Dei,
* , *
vt supremi Palris Angelus dici consueverit.
, \ ;
11 Dicit igilur his fere verhis : c Et profeclus esl
'* ' , \
Jacob in Charan, venitque in locum, et dormivit in
\ \
eo : occiderat enim sol, et accepit lapides de. loco, > c \
et snpposuit capiti suo, ot dormivit in loco illo, et
* , \
somniavit: et ecce scala fixa huini, cujus capul at- , \ .
tingebal coehira, et angeli Dei ascendebant ac de-
scendebant per illam, et Domimts innixus crat e i ,
\ , .
et dixit : Ego Dominus Deus Abraham palris l u i , et
* \ '
Deus Isaac, noli timere, tcrram hanc in qua lu
. ; > \ ,
dormis, libi dabo et semini luo : et erit semen
, \, .
tuum, ut arena terrae . > Quibus deinceps adjun- ^ ,
g i l : c Et surrexil Jacob mane, el accepit topidero,
, . > '
quem supposueral capiti suo, et erexit illum in l i - , \ \, \
l u l u n i > Oratione deinde progressus, bunc ipsum,
,
qni illi se ostenderat, Demn ac Dominum, Dci an , \
gelum nominat. Loqititur ergo Jacob; c et dixit
, \ . *>.
mihi Angelus Dei in soronis: Jacob : Ego aulem
\
dixi, Quid esl *? > Ac dcinccps : c V i d i , inquit,
, .
omnia qu&cunque fecit Laban. Ego sum Deus, qui
\
visus suro tibi in loco Dci, ubi unxisli mihi lapidem,
,
votumque vovisti * . Hic sime idcm, qui cliam
,
Abrahie visus esl, Deus ac Domimis appellalur, qui
c , , . *
per mysteria, bominem Dei amicum, sui patris jus , \
et polestalem docet, ac nonnulla inlerim quasi de .
> e

alio quoJam refert, quae sane nos suo loco conside- Q , \ , \

rabimus. Quin eliam eum, qui tum demum ipsi , ,
Job, post satis longam exercitationera respondit,

alitim praler bunc dicere ncfas. Nam qui antca, de ; \
turbinc, el nubibus illi se ostenderat, Dcum uni \ ,
versi se esse indicabat. Porro autera progressus,
; '
ita seipsum prabet videndum, ut ipse Job tum d i \ \ \
c a l : c Audi me, Dominc, ut eliamego loqnar. So- ,
nitum quidem vocis l u # audivi prius, nunc aulem

oculus meus vidk (e . > Quod si fieri non po.
tcst, ut allissimus Deus invisibilis et ingenitus, et
, \ \
rex universi a mortali natura cernalur, quis lan- . \
dem bic, qui sic visus est, alius fuerit, praeter Dei
,
Verbum, quod seipsum ad lempus de propria ma , gnitudine demiserit, ut alibi quoque dicendum est?
. \ ,
Caeterum quid plura de eadem re in bunc locum D
congerere opus esl, cum barum rerum confirmatio- , * , \ nes e sacris libris accipere haud difficile sit ? Quas
,
ulique etiam nos in materia proposita per otinm , , \
,
collecturl sumus, ut ostendamus nullum alium
fuisse nisi Dei Verbum, qui ab antiquis Dei amicis
, \ patribus est visus. Ilaque ( rerum omnium opi- . \ ,
ficis nomen, 12 etiam ea qtiaj ad Christum perli, \ ,
. " \
nenl, asque nobis, atque i l l i s , communique ratione
^ .
prodita sunt. Quam ob rem christos quoque eos
ipsos qui anie Mosem amici farailiaresque Dei fuerunt, siculnos Cbrislianos, appellalos invenies,
ged audi, qua so, quid de illis oraculuin in Psalmis dicat: Cum essent numero breves, paucissimi ct
incolae in ea, ei transierunt de gente in gentem, et dc regno in populuoi alterura, non dimisit homie o

Cen. xxviii, 1 0 - 1 4 .

8 T

lbid. 1 8 . Gen x \ x i , 11*. " Ibid. 1 2 , 13.

f e

Job XLII, 4 , Z.

18

D E M O N S T K A T I O M S E V A N G E L I C j E LIB. I .

50

em nocere eis, el increpuil prcfillis reges diccns : Nolite tangere cliristos meos, etin prophetis meis nolite
nutlignari". Haee sane de Abrabam, el Isaac, et Jacob edita esse oracula, tota compositio et conlmualio
oralioois ostendit. Quocirca CJiristi quo^ue appellatioaem nobisnum conimunem pariler babuere.
10 q \

CAPUT V I .

Kairiyr
Quamam $tl ea, quos in Xovo Testamenlo omnibus
fwminibus Cliristo denuntiata e$t, vita.

.
Sed et ea qua? virlulem seclalur vil& ralio, et
\ ' ;, ietov , quae pietalem amplexa est civilis inslitutio, sicui
absque Mosis conslilutione, oninibus gentibus,

Chrislo monilore patefacta est, iia p!anc eadem
, \
pietatis ac religionis apud priscos illos complebatur
. *
raiio. Neque igitur u l corpus circumciderent, ncqucs
, ' ,
ut ab borum, aul illorum animalium carnibus abs ,
tinercnl, ilU curabanl : quoniam ne nos quidem.
. '
Etenim prolinus Mekbisedcc inducit Sloses, sa , ,
, cerdolem Dei altissimi, qui neque corpore eral cir ' \ , ' cumcisus, ncquc unguento comparato ex lege
Mosis dclibutus, ncquc quid gabbalum essct, ul!o

, - modo edoclus, neque praetcrek quidquam omninu
. *
eorum, qua? universa; Judaeorum genlt per Mo \ & - sem descripla imperalaque sunt, intclligcns aut
, \ ' . sciens , sed plane ut Cbrisii Evangelium prae . \ , - c i p i l , vivcns. Altaineu ipsum bunc sacerdolem
, , Dei altissimi fuisse, idem Moscs ailirmat , i p
soque Abraham prscslanliorcm. Proinde indu , \ , citur qui Abrabaiu bcucdicat. Talis enim Noe
w<uv . fHU, borao sclaiis su% juslissimus, qucm qtiast
,
scinlillam cxslincli ignis, ct quasi senien quod, ' dam buniani gcneris, in ipsa diluvii grassalione,
, , ;, 13 *' omnibus reparanJis, qui in lcrra perieranl,
:n. \ , \
Deus universi conservavit. Ilic igilur quamvis co , \ ,
rum, quae ad Judaicos mores spcclanl, nibil scircl,
. \
neque incorporis circunicisionc, aul aliis, qua2 au^, , (*) - clore Mose constiiula sunt, degerel: tamen jusius,
& , , si quis iinquam alius, est appellalus. El anle bunc
\ . * praterea Enoch, qui el Deo dicitur placuissc, et
, ,
iranslatu esse, ut nusquam mors illius appareat.
* ,
Igilur bic quoque cum talis essel, tainen neque
, corpus circumcisum habebat, ncque in iegibus a
,
Mose pusiiis ullo modo versalus fueral, scd Chri ,
sliauo prorsus more, non Judaico vixisse perbibe \
tur. Quin etiam ipse Abrabam post eos, qui dicti
sunt, nalus, el illis ipsis ralione leioporum j u , \ , \ (3") nior, senex vcro, atque aitaie proveclus, propler
,
eos qui orituri ab ipso erant, quasi signum quod , \ '
dam primus circumcisionem corporis lulit, bocque
, * \
ipsum su<e dignosceudie sobolis signum, ils qui a
s

>

. D .se ratione sanguinis gcnus duciuri erant, feren*z\ , \

dum t r a d i d i l : anle vcro quam susciperei liberos
, atque anle quam circumcidcretur, ipsi quoque,
propterea quod a simulacrorum culiu secesserat,
>. *
iinumque supor omnia Deum confessus fuerat, cl

unain eam, quae cum virlute est, vitam seclaba, \
tur, Cbristiano more vixisse, non Judaico deraon'^/ , ' ^
slratur. Idcirco illi teslimonium cxbibetur, quod
" , \ praecepu et mandala et ca?rcmoiiias, et quae i n le^ , , ;,!

P s a l . eiv,

12-15.

. Forte ; nisi tamen qiis malit legere,

' . ; vel addere,, u t . 51D. EDIT.

(3**) Dcsideratur , vcl , ut el iniVa ( p . 5 3

P) legilur, ^^:. .

51

E U S E B I I CJESARIENSIS OPP. P A R S I I . APOEOGETICA.

gibus poslta sunl D e i , ante Mosis constitutionem , .

servaveril. Dicit igitur ad Isaac, is qui oracula illa
, >.
reddcbat Deus : t Ft dabo semini luo omnem ler- , ,
ram banc, el bencdicenlur in seniino tuo omnes \ \ , ' .
genles lerrae, co quod obedierit Abrabam pater
" ' ? tuus voci mex, et custodierit pra?cepla ct mandata
, ,
mea, et caeremonias meas, el quae in legibus posita
c , , \
fiunt
Erant enira etiam anle Mosis legem nftn- ,
data Dei alia et caeremonia), non similia iis quae a , ,
Mose tradila sunt, legesque alise, ac praecepta Do .
raini, per quae illi juslitiam adepti sunt. Porro au- * \
tem quod non eadem essenl cum i i s , quae per Mo , .
sem in legibus posita sunt, Moses ipse perspicue
\
dcinonstrat, ubi ait ad populum*: A u d i , Israel,' , \ justificaliones, et judicia, quaecunque ego loquor
. *
in auribus yeslris in die bac, et discclis ea, et ser- , .
vabitis, ut ea faciatis. Dominus Dcus vester con- " , \ ,
didil vobis in Cboreb lestamenlum, neutiquam pa- .
tribus vcstris condidit Dominus tcstanientum boc,

14
* ^obis *. Et sane spccta , ul plane dicit
, \ Tes|amentum boc, proplerea quod uon idem illud
, ' .
palribus eorum conslituit. Quod si absolule non "
dalum esse palribus eoFum teslamentuui dixisset,
, '
in mendaciura sane illi recidisset oralio. Dalum est

igilur Abrahae lestamenlum, daliim est eiiam Noc, , . *
sicut sacra testanlur oracula. Alque idcirco cum
, \
adjunctione dixit Moses, non hoc datiun essc pa- *
tribus eorum, sic sane allerum signiiicans prsestan , \
tius alque excellentius, pcr quod amici, dilcclique
\ , . $f

se<

Deo agniti, dictique sunt. Nam prolinus ipsi Abra- q

bae, eo quod sumino Deo crediderit plene servassc
justitian), exhibilum est (eslimonium ab ipso Mose
sic dicente : < Credidit Abrabam Deo, el reputalum
est illi ad.iustitiam . Quod aulem posl illam j u stilire plenam observationem, ct posl illi rcddilum
de pietatc lesiimonium, ipsum circumcisionis signuin acceperit, et nibil boc illum ad pieiaicni ac
justiliam consequcndam adjuverit, perspieuc verba
ipsa demonsirant. Invenics porro ctiam Joseph anic
Mosis lempora in regiis aedibus ^Egypliorum, sinc
Judaicaruni observatioiium solliciludine incuriose
versatum. Postremo, si v i s , poies ipstim quoqne
summum Judajoium legishlorem Mosem, a lcneriori adbuc oelaie apud rcgis ^Egyptii filiam degeu4

* \
, *
. , \ \ ,
\ , . , ?
, , ,
; \ ;
; .
, ; , )
, \ * ;
v

tcm agnoscere, qui quidem yEgyptio planc more D * ^ Y*P , \ , \

absquc Judaicis observalionibus apud eamdem sit
. ' \ ,
educatus. Scd quidnam dc bealissimo Job, de illo,
,
inquam, vero bomine, illo inculpabili, justo, pio,

diccmus? Quse laudem illius suqirase pielatis et j u . ' ,
stitiac causa exslitit ? nunquid prxcepla MosaicaY
, <
minime. Num diei Sabbali, aut allerius cujuspiam
, \ ,
Judaici ritus observatio ? undc illi hoc, qui et a?tate
, .
ipsum Moscm aniecedit, el ante leges ab illo positas
, .
est nalus? Etenira Moscs septimus numeratur ab
, ,
Abrabam, bic aulem quintus, ut sic Mose ipso
.
anliquior duabus iiiveniatur aelalibus. Contemplare
, igitur hujusce \ i l a m , q u de legibus a Mose po*
Gcn. xxvi, 5-5.

Deul , .

" Gen. x v , 6.

DEMONSTRATIONlS EVAXGELIC LIB. I .

54

; . " sitis nihil inducit, ab evangelica aulcm Salvaloris

\ ) . > nostri doctrina non fbliorret. Dicit igitur ipse,
, ! , ,
ubi suam ipsius vitam exponit, et arguentibus se
\ , < , amicis respondet: t Scrvavi enim inopcm de manu
, - polentis : et pupillo, cni non eral adjutor, sub , pqj veni. Os aulem viduae mibi benedixit, ct justitiain
,
induincnli loco accepi. Adornavi aulcra me j u & \ * dicio, quasi dtiplici vestimenlo; oculus fui cae . , corum, pes claudorum : cgo fui pater inopuin .
,
15 ' P
hax igitur documcnta plane eadem sunl
\,
cum iis, qux omnibus nobis per evangelicam do \ ctrinam tradi nunliarique solita suut : quinetiam
srv , ,
veluti is qui bene illud nossel: Flcre cum flenti .
bus : > ct illud, Beali qui logent, quoniam r i , , , debunt , et illud : Si enum membNim palitur,
'* - cwm eo simul omnia membra p a l i u n l u r . Qua
in disciplinae evangelica; docunienlis conlincniur,
,
* * humanum et misericordem crga miseros in vila
, > animum demonstravit dicens : Ego autem super
, , omni inope flcvi, et suspiravi cum virum vidi in
> Deinde rursus cum imniodeslos
, * - necessitalibus
, * \ , risus doctrina evangelica respuat, bealus bic vir
\ lanto ante pronunlial: Si vero ambulavi c\im derisoribus, et si festinavit pes meus ad dolum, con > \
sliti in statcra justa, el novil Dominus simplicita c
iem meam . Quoniam vero Mosis verba illa legis

loco proponunt: Non adullcrium committcs
et
\ ' ,
| . \ - morlem contra adulleros prcnam conslituunt: qui
autem doctrinae evangelicae legem describit, ila a i t :
c \
Dictura cst antiquis : Non mccchaberis ; ego vero
, , \

s a

67

6S

70

^ \ , , * ,

,. \
c , ffiv ;
, :
afrnj . c \
, \\
, . \
t \ ) \
- \ '
. > \ - "
\ , \ ;
, ^
, \
.
, >
. \
\ , \
, ,
.> \ -1 ,
\ , \
w

d i c o

v o b i s

*b "l"> quidem cupere : speclemus probe hunc, de quo sermo est, quemadniodum sccundum Christi Evangelium vivens, ne cum
cupiditale licenlius aspiceret, cavit, in quo eliam
gloriabatur, dicens : t Si vero oculum secutum est
cor meum in mulicre alterius v i r i * : > et rationcu
assignat deinceps adjungcns : Animus enim viri
dissolutus ad inquiaandam viri mulierem, ignis
enim est ardcns in omnibus parlibus
: quodcunque aulem invaserit, radicitus perdere consuev i t ; > sedetiam incornipios injudiciis mores indinit,
sic : c Si autem manibus meis altigi munera, seram
ipsc, et alii comcdant, et sine stirpe exsistam in
lerra . > Quomodo aulem seerga domesticos gere7

7 8

rel ex iis licet intueri qua3 docet, cuni ait : t Si conlempsi subire judicium cura servo meo, el ancilla
roea, cum disceptarcnl adversum m e " : et deinde
ralionem assignat: c Quid enim faciam, si judicium
conlra me exercuerit Deus ? nunquid non quemadniodum ego faclus sum in carne, et sic illi facli
sunt? facti pprro sumus in eodem utero . > His
adjungit : < Viduac oculuro non liquescere feci: si
aulem el buccellam meam cumedi solus, ei non cum
pupilio couimuuicavi: el si vidi nudum pereuntem,
et non veslivi . E l deinceps progressus sic dir
c i l : c Si vero et in lapidc prelioso iiduciam babui
w

7e

Job x x i x , H ^ 6 . Rom. X I I , 15. Matth. v, 5; Luc. v i , 2 1 . " I Cor. x n , 26.

Job xxx, 25.
Job xxxi, <i, 7.
Exod. xx, 44.
Mailb. 27, 28.
Job >xi, 7-9.
lbid. 12.
Ibid. 7-8. Ibid. 13.
ibid. 14-15.
ibid. 16-19.
7 9

7 1

7 1

7 7

7 1

7 i

7 1

55

EUSEBil CiESAlUENSIS OPP, P A R 5 U . A P O L O G E T I C A .

ct tetatus sum, cum multxraihi divitiae essent, et si

ail innumerabilia posui nianifm meam
> \Q Ralioneraque item adjungil: An non videmus solem
criri ac deQcere, lunamque dcsinerc"? Rursus
cum doclrina evangelica dicat: < Dictum est antiquis : DiHges proxiinuin tuum, et odio habebis i n i micum tuum. Ego autem dico vobis, diligite inimicos : > admirabilis bic vir innata doctrina
praveniens, ipsum opus complevit. Ergo sic loquit u r : t Si gavisus sum super ruina inimici mei, et
d i i i t cor racura, Eitge, audiat sane auris mea exsecralioncm n:eam . Tura adjungit : c Foris autem non mansit Peregrinus, et oslium meum omni
enienti p a i u i t , > eo quod non alienus cssct ab
co qui d i x i l : c Peregrinus suro, etcollegislis me
Qualia porro sisit, qnae idem senliat de peccalis,
quae praner voluntatera committuntui\ audi eundem dicentem : c Quod si nolens ipse peccaverim,
et peccatum meum occultaverim, non enim borrui
lurbulenlian) muititudinis, ne enuntiarem in conspectu eorum : si vero permisi inopem abire sinu
vacuo, et manura Domini si non extimui, syngrapbam autem, quam babui adrersus quempiam, &i
non scissaro eam reddidi, nibil accipiens a debilore". flaec igitur aique hujusmodi cranl in i i s
qui ante Mosero fuertuit, viris sanctis (de vita
enim unius reliquorum item conjicere vitam licct),
pro religione videlicet divinis laudibus cclebranda
certamina, per quae et amici Dei, el propheta? ut
fxsisterent, digni effecti sunt. Tales autem cura
c&sent, quid illis praccepta Mosis prodessepoterant,
quae vulgaribus alque insolentibus viris descripta
el tradita sunl? Ex bis tgilur omnibus qtiod veluslissitnum primorum Patrum religionis morem,
cuticlis geniibus Cbrisli verbum denuntiaverit, malufcstissime apparet, ne Testamenium Novum aliud
f sse putemus quam antiqtiis&imain illam Mosaicortira tcmporum religioni conjunctam civilem orationem, u l et vcius pariler, et idem novum possimus
dicere : velus quidem propter ea qxae demonstrata
stint: novum autem propterea, quod longo post inlen*allo quasi bominibus absconditam, rursus per
Salvatoris nostri doctrinam revixerit: toio vero boc
medio de quo dictum est teropore, quandiu Novi
Tesiamenii mos, ut bomines lateret, ei quasi quietc
ac siletitio teneretur, evenit: Mosis inierea lex D
M

83

55

, \ .
\ ,
c \
, , .
\ xoV
, ,
, 0 , . >

( & \
), ^ , '
& \ . ;
* , (
\ ; ; ,
,
airc, \3* *)

,
,
, ; ;
,
;.

,
,
, \
, \ ;, \ ^

, \ .
'
,
, \ , ,
, ,
, , *
,
,
, \
, ,
; \ ^,
4

. " , ,
ingressa quasi puerilium imperfeclorumque ani- , , ^ ipptw
, , , marurn curatrix qusedam, ct gubernalrix, aui
, *
cliam medici cujusdam inslar, gravi iEgyptiaco
, ; .
que 17 morbo laboranti universa* Judaeorum nationi, ipsis videlicct Abrahae nepolibus, el ab eo \ \ <
,
genug trabcntibus, qui non qnemadtnodum prinii
, patres, ila ipsi suam, qnx subsecula est imperfe \ .
ciiorem Titam dirigerc poterant, tradiia est. Nain
,
quia eum iEgyptiis versanles post sanctnrum Pa \
Irura mortem, iEgypiiacomm roorum similiudine
43^
41. " J i b
xxxi 20,o0. " Ibid 32. Biallh.
Job xxxi, 2425. ibid. 26.
Maltb. v,
i x T , 55. Job xxxi, 55-35.
(3** ) Ov6\ Forte legendum /.. EDIT.
f

i l

57

DEMOffSTRATlONlS EYANGELiCiE LIB. f.

58

dhrwv , allecti erant, et in mullorum deorum, d*xi, su^3 * - persliiionem decideran^ adeo quidem, ut iEgyptiis
, amplius nihil habere, et illis in omnibus similes,
- tuin in errore simulacrorum, tum in aliis quoqjie
, * , - facinoribus evasisse vidcrentur : meriio quasi ex
*
profundo malorum ipsos hauriens Moses, ab impia
* * deorum mullitudine amovil, et ad opificepi universi
' \ Deum reduxu, pcrfectiorum illorum vilam, quasi
|* in ingressibus et veslibulis, pro primo gradu pie , , talis objiciens. Deinde non occidere, non moecbari,
j , ,
non furari, non pejerare, non mares ia maribus
, \
insanirg, non malribus, non sororibus, non filiabus
, , misceri : nec alia hujusmodi quaecunque impune
, ,
ab illorum tempomm hominibus eommitli poterant,
. \ permisil: acceptara vero ex immili et fera vila,
, rationi magis conjunctam, bonisque innilentem le , gibus, per illa tempora civllem inslilulioneui p r i mus in terris scriplo commendavit, qui sane moe
, ^ c "
8] , omnibusboniinibus nondum salis noluseral. Deinde
, . quasi imperfectis illis, siinulaciorum cullu inter , dicto, per quaedam arcana seorsum signa, aul re , , ligioneni quam ipse probabal compleclerentur, cdicens, sacrificiis et quihusdam corporalibus caerc , \
, * moniis, unuiii supra omnia Deum ut colerent, praecepit; quam sane religionem cum admirabililer di ' , ,
, \ vino monilus spirilu, non in perpeluum scrvari
, ' ' oporlere inleUigerct : unum dunlaxal circumscri * , \ psit locum, addilo praecepto, ne usquam alibi eos,
- qui ab ipso Iradebanlur ritus, quam cerlo illo iu
) . loco perficereot : hic aulem eral Uierosolymis, ex , - C Ira bunc vero neuliquara : ex quo adbuc Hebraeis
, nefas est, extra ipsorum eversam meiropulira usquam, aut ex lege sacrilicare, aut fanum, aramve
,
, erigere, aut sacerdotes regesve inungere, aui cele - britates solenuiaque per Mosem inslilula perGcere:
, non abaliqua immuuditie purgari, non solvi a pec, cato, non offerrc Deo munera, non ad propiliandum
aliquid facere ex legibus. Quocirca in Mosis cxso , crationem merito relapsi inlelligunlur, quippe cuni

. - i4i parle 18 quidem observare nonnulla concnlur,
4 in universo autem a legibus suis aberrent, ipsc
, - plane Mose pronuniianle alque aifirnianle: c Quod
& , exsecrabilis sit omnis quicunque non stel omnibus
quae scripla suol in lcge, u l ea faciat . > Lapsi
, , \ \
auten) jam sunt in baec omnia, cum et ipse Moses
,
8e

* , \
,
. > , \
,
' , \
,
,
\
, *
,

\ \ ;
w

Deul. xxvii, 2 6 .

divino Spiritu afllatus, providerit novo per Christum

instaurato Teslamenlo, universisque genlibus nuntiato, supervacuara futuram esse, quae ab ipso posila est, legum observalionem, quam uno dunlaxat
loco, nierilo terminavit, ut si quando ex eo loco
pellerenlur, el palriam liberlatem amitlercnt, non
amplius iliis fas esset, quasipse posuisset, leges aut
riius servare : u l jam confitendum sil, alterum testainentum quod per Cbristum sit denuntiatum,
necessario essc iutroductuni.Curo itaque Mosrs hos
ipsura fulurum csse prsedixissct, moxque et Chr>
slus
bujus peregrinationem expleyissei, ci pa-

EUSEBH CESARIENSLS OPP. PARS I I . APOLOGEHCA.

59

60

riter ad omnes genles Te&lameali doctrina * .

perferretur, luin protinus Rftniani, cum urbem ob- ,
, ?tidione cinxi&scnl, Hierosolyma ipsa, el quod iLi
ertt lemplum evertemnt, solutaque esl confesliin , , *
omiiis Mosis conslitulio, et quxcunque de Velere \ , \
Testamento servabanlur, sublaia sunt. Exsecratio ,
autem ad iklos venit, qtiia cum ea qnae a Mose prx- , \
cepta sunl praeler legem facere vellenl, in eam ip- . ' \
sam exsecrationem vi quadam coacli sunt recidere.
* ,
contrario aulcm simul et eodem tempore ejus, , \ qiiae in Novo perfectoquc Teslamenlo conlinelur do- *, ,
ctrina?, ct leges, et ritus inlroducti surit. Quare .
merilo Salvalor et Doniiitus, ad cos qui pulabant , \ \ >, in sola Jerusalcra, aut in nionlibus quibusdam,
,
eive ccrlis detcrminalisquelocisDeum adorari opor- , \
lere, sic ait : Venit hora, et nunc est, quando , * , \ ,
veri adoratores adorabunt Palrem, neque in montc , \
boc, neque in Jerualcm. Spirilns enim Deus, et
,
ipsum adorantes, in spiritu et veritale oportel ado- . > \ \
i a r c . > Quibus rebus ita ab illo praedicMs, conti- , ,
iiuo nec longo post tempore, Hierosolymis obsidione , '
oppressis, el ejus loci sanclificatio, eiad eumdem
, , \
Uaiim conslnictum allare, el adoratio, quaj a Mose , * , *
tiadila fuerat, sublata eversaque sunt. Eodcinque , * tempore in omncs bomines palcfacla est, et emicuit
;
ea, qua; anle Mosem viris sar.ctis a principiu daKi ^, ,
iuerat, pielas el rcligio, ct qinc per illam oumi- \ "
bus genlibus promissa fucrat beiicdiclio, qua> a
, \ 1
priino ascensus gradu, el a ptimis ilhs adoralionis ,
8 7

19 Mosaicsc elemcntis, eos, qui ad se accedunt, q , \

ad meiiorem pcrfectioremque viiam adducit. lta- , ,
que prolinus quando bcatss illos, Deoque atnic03. , \ . \ viros, eos dico qui Abrabamo similes cxbtiterunt, , , \
lion in aliquo ccrto dolcrminaloque loco adorasse
,
conslat, ncque sub ullis signis aut figuris, sed
, \
quomodo Salvator nostcr ct Dominus oocel, in spi- ritu et vcritale, eadem adorandi ratio per cjnsdem
; \ '
Salvaioris noslri adventum omnibus genlibus insi(5*"*j ", \
nuata est. Quod quidem futurum, cltam propbetas
veteres taulo ante cognoverant. Dicit itaque plane \
Sophonias : c Apparebil Dominus supcr eos, ct per- , \
det omnes deos genlium lerne, el adorabunt eum , * ^inusquisque de loco suo . Malacbias auiem si- , \
mul, et ad eos qui ex circumcisionc sunt, sermo- , ' ,
nem dirigit, ei de genlibus talia pradicii: Non esi D ^
^ ^
voluntas mca, dicit Dominus omnipotens, ct sa.
crificium non suscipiam de manibus vesiris, quo , \ <
niam ab ortu usque ad occasum nonien meum glo .
riiicaium est in gentibus, ct in omni loco i n , \
censum oflerlur nomini meo, et sacrificium mun. \
dum
Quod enim in omni loco dicit, incensum

\ '
et sacrificium o0erri Pco, quid aliud significat,
,
'
nisi c non Hierosolymis , > neque deflnite in hoc
"

aut in illo loco id futurum? sed in omni rcgione et
in omnibus genlibus, qusc quidem et oralionis i n - . ; '; \ ; censum el sacrificium, quod muudum diclum esi,
non per cruores, sed per pias actlones, summo ' , *
Joan. , 25-2i. " Sophon. n, I I . Mlalach. , 1 0 , 1 1 . Joan. iv, 2 1 .
(3-'] Ov6\ Fortc . EDIT.

>0

8 7

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. I .

62

(4) * Deo essent oblaturae ? Clamat autem palam et vo \ , ciferalur Isaias vaticinans simul, ac dicens : < Erit
^ , - altare Domino in terra yEgypii, et cognoscelur Do \ , minus ab jEgyptiis, et miltet eis bominem qui sal . KaV vos faciei eos, e( cognoscent iEgyplii Dominum in
, \ die illa, et facient sacrificia, et vovebunt vola Do , \ mino, et reddent, et converlenlur ad Dorninum, et
, exaudiel eos, el sanabit eos
> Ecquid libi vide , * mur veramlegis Mosi conversionem dicere? an po , , tius flnein et solutionem enuntiare, et propbelicis
vocibus vaticinari ? Elenim Moses allare et sacrifi * cia nusquam terrarum in sola Judsea el in bujus
, - una dunlaxal civilaie conslitui, lcge a sc posiic j u . bet: propbetia auiem in terra iEgypii aii aliare
& , * * Domino struendura dicaudumque esse, et iEgyplios
;
, , - " ipsos
non amplius diis palriis rem sacram, sed ipsi
, '(4')
prophetarum Deo facluros : et quod verum Deum
.
sint agniluri, non Mosen illis neque alium ex pro, ,
phetis quempiam auclorem iore, sed novum quem , \ - # dam divinitus missum boiuincm. 20 ^orro aulem
rav, \ - translalo commulaloque altari pra?ier Mosis con, * *
stilutiones alque dccrcta, necesse est peniius eliam
, \ >
legis Mosis fleri muiationem. Quod si summo I)eo
\ ^* sacrificaluri sunl ^Egyptii, prorsus eliam sacerdu. * \ , * tii rounus sunt adepturi. At jEgyptiis ad tale mu * nus, assuniplis qusede Leviliset Aaron successori^ , ' (4**)
bus a Mose sunt conslilula, nulli plane usui jEgy * ptiis amplius csse posse perspieuum esi. Tempus
. * \
igitur jara tum fuerit, legem novam ad ea qua? d i ,\,\\, ^ cta sunl confirmanda, ponere opus esse. Quid igi\ , tur? teniere haec enuntiata sitnl? ancxitum invenit
\ - oralio? inspice igilur si non bodie, boc est noslris
, interim ipsorum temporibus, ipsis oculis cerimnlur
( \ non solum iEgypiii, verurn etiam omne gcnus ho ), niinum qui anlebac simulacris addicii erant, quos, \ \ que iEgypliorum appellalione prophetica pr&dictio
. signiiicat, a muliorum deorumac dsemonum impio
cullu liberalum, ei verum propbelarum Deum i n ,
, \ , \ , vocans ct adorans. Yota aulem faciunt, uon pluri, \ , - bus amplius dominis, sed uni soli Domino, quem, \ , \ , \ admodnoi sacrum pradtxit oraculum. huic qui % dem altare incruenlarum et ralionalium bostiarum,
, , ul nova Novi Teslamenli inysteria postulant, per
lotum terrarum orbem ercctum esi : et cum in i E ,

, \ - D gypto, lum in reliquis genlibus, quae mores iEgypliorura imilanLes,superslilionisenore lenebautur:

,
bac ipsa aelale uosira cognitio veri Dei relucens,
; \ \
, \ fidcm iis quae a prophelis praedicla sunt, indubita , tam adjungil. Haec autem cum reipsa iulerim perfici videas, nec amplius, ut quondain audila ex ,
spectari, si tempus quseras unde principium ejus , *
modi rcs acceperil, non aliud invcnies, quam cum
, ,
Salvalor noster advenil. Ipse igitur illc fuit, quem
\ ,
oraculum
significabat, cum dicerct Deuiu et Domi^, num universi, missurum iEgyptiis botuinem qui
, * ,
'
,

Ua. , 19,20.

(4\ Forle leg., * :, ; ',; . T.DIT.

(4') $\ Forte . .

(4* ) 0<F. Forlc . EDIT.

EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS 11. APOLOCETICA.

63

C4

salvos faciat eos, quem et Mosis vaticinia perhibe- , *\

bant, ubi a i l : Egredieiur bomo de semine ejus etdo- ,
, \ , \ ,
minabiiur gentibus multis ; in quibus sane genlibus ct jEgypiios numferari par est. Yerum de bis qui- \ , \ , \ , \ *
dera longior esset oratio, et per olium buic ipsi rei
dicaium, ab&olotius reddenda Quod auteni pne- , , *
semis loci sil propritim, illud teneatur : ea quae , \
\ , t \
praedicla sunt, non alias quam posl adventum Jesu
, , >
Salvaloris noslri csse completa. Ab ilk> enim ad
\
buuc usque diem apud iEgypiios, apud Persas ,
\ , \ ,
Syros, Armenios, apud extremas terrarum oras
* , \
incolenles barbaros, et cum 21 &pud has ipsas
' , \ \
prius iimnanissimas ct ferissimas ualiones, tum
\ . \
vero eliam apud eos qui insuias colunt (quando
,
ct de bis propbetia uon indignum putavil facere
.
menlioncm) ipsa illa , qux auclore Abrabam
,
comprobalur civilis ratio, et omnium anliquis .
simus colendi Deum mos, celebratur. Et quis non
,
ipsa rei mirabilitale obsiupescat ? cum eos qui a
,
condito aevo, lapidibus, et lignis, ct daeinonibus,
, c ,
belluisque bumana carne vietilantibus et reptilibus
, ,
renenatis, animalibusque oranis gencris, et feris
, iaiormibus, igtiiquc, et l e m e , et ipsius universi
.
inanimatis elemcntis, divinum bonorem el cullum
.
tribuebant : allissimum Deum , et coeli ac terrae
' opificem, ipsum ulfque propbeiaruui Dominuin,
.
Deumque Abrabam, ct avorum ejusdcm, posl Sal
yatoris noslri advenlum, videat invocantes : eteos
\ , qui pauio antca malvibus el filiabus libidinem non
, *
abstinebant, seque muluo inter se corrumpebant,
* , '
el omnis gcneris cruenlalionibus et caudibus inqui .
nabanl, qui nihil ab immanibus feris, victu ipso
, \ \
diflerebanl, nunc per Salvatoris nostri diviiiam virtuteiu mulatos, et quasi ex aliis alios faclos, ser- ,
mones de virlute, modestixque praeceptn ut dis- , * , ' ^
cant, in communes scbolas assidue convenientes ?
^. ' ,
alque adeo quidem, ut lam feminae quam viri, lani
\
pauperes quamdivites, tain vulgarcs cl ignartquatn
, *
docti etiam pucri, el mancipia, non inagris,
quamin urbibus, in loca cerU conveniant, ttt su- , \ ,
premam illam pbilosophiam cdiscant, quae adnionet,
ne intueri quidero pelulanlibus oculis fas essc, ne- *
\ que verbum emiltere oiiosum, neque ea qiue conw
, muiiia sunt, et omnibus cousuela pairare, et do, '
ceantur vcrum illum inorem, queni ubiquc locoruin
* ,
in culfu et obsequio sumini Dci servare convcniat,

sicut dixit prophelia : c El adorabunt eum unus * *
quisque dc loco suo
Adoranl igilur summum
, \ '
Dcum oranes barbari el Craeci, non Hicrosolyma
,
currentes,ncque cruoribus aul sacrificiis placanics,
.
sed dorai suae apud seipsos in spirilu cl ventute,
\ ,
incruento puroque obsequio illum colenles. Eiboe
\ *
fueral ipsum Novum Tcslumenlum.quod non inslar
\
prioris illius, et veteris facluni est. Yetus atiicm i n .
i^lligitO; non sanctorum bominiHn qui antc Mosem
, \
licre, sed quod legis locouniversx Jiiddeorum na\ , * ()
tioni ab ipso Muse posilum est. Quocirca oraculura
M

Dcut. xviu,

,JI

Isa. xi.v, 14.

65

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. I .

-. , , ipsam 22 adjungil ea, quibus planum laciat, quod\ , nan Velus illud dixerit esse : cui quidem itovum
, * ,
nihil similehabiturum ostendit, ubi d i c i t : Condam
" ,
Testamentum Novum, non secundumTeslamcntum
quod condidi patribus in die, cum cgo apprehendi
, \ ,
illos manu, ut educerem eos dc terra ./Egypti .
llaque cum secundum hoc dicit, secandum id quod
, \ * legis loco a Mose positum est, intelligil. floc enim

illud est, quod Judaeis, quo tempore de ^ g y p i o
\ , egressi sunt, tradilum est. Visus igitur esset No\ ', \ Ttim Tostamentura introducere, lanquam ejus rilos
, contrarium, quem sancti illi Abrahae similes viri in
* - divino cultu sequebanlur, nisi plane ipsis verbis
. \ , *
significasset, ubi d i x i l : c Non secundum Tcsia P menlum quod condidi patribus eorum, quo tempore

cdtjxi eosde terra iEgypti i . Ergo non secundum
,
illud quod legis loco a Mose posilum est, cura
, * ,
egressi sunt, et cum in deserlo morabantur, No \ , vuro boc futurum rcspondil, sed sccunduin illud
.
videlicet, quod primis temporibus in viia civili se ,
ctanles, qui anle Mosem floruerunt, tanquam i i qui
\ ,
plene oificio suo functi essent, comprobali snat.
\
Quas quidem ob res, jam lu plane confidens post bac, cura seulentias el proposita eorum, qui divi \ *
num aliquem cullum profilentur, non in duos, sed
\ * , in tres diviseris ordines, unuin eorum qui prorsus
\ ' .
simulacris addicti, in muliorum deorum errorem

dccidcrunl: altcrum eoruni, qiii de circumcisione
* per Mosem in primum pictatisgradum ascendemnl:
, \ >,
, - , supremum locum per doctri
, * nam evangelicam obiinuere. Et hunc quidem, si
. , medium duorum consliUieris, ne putato amplius
\ , - eos, qui a Judaeis discedant, in Graecos riias opor, , lere ullo modo rccidere, neque qui a Grsecis abdu canlur, JudaBos fieri necessario, sed ubi teriium
* * acceperis, et medio loco consiilueris, eminentem
. * supraque alios exsiantem invenies, et quasi super
c ,
celsissima quadam specula sublimem collocatitm,
,
reliquos duos inferius utrinque despicere. Etlaigii
, * \, , enim et Grxcorum impiam, aique erroribtis plenaia
. *
superslitionem , dissolutasque fornicaliones, at
qire insoleniias : el Judaeorum ilidetn, quae a Mose
, \ , \
peiTecta est, imperfectam el quasi parvulis atque
\ " , - inOrniis accommodalam observantiam. Domesticam

,v

9 8

l e r | i u m

e o r i j r a

qu

, * ^ \ D
alque ab initio propriam non soluni Judsis,
,
sed et Grsecis, et barbaris, ct qusecunque sub sole
\ ,
stmt, gentibus inclamans legem, vide quid dicat:
, . > *
bomo, et ijniversum mortalium genus, 23
,
Mosis quidera lex ab uno genere homiuum i n * \
opiens, omniura primura Judaeorum genus, illius
, ,
promissionis gratia, quae ad pios Deique amicos
, ipsorum patres, facu esl, ad unius Dei cognilio \ ,
nem cultumque vocabat, ut dicto atidieates, ab
\ , \
inlolerabili dajmonum tyrannide liberarel. Ego au \ . \ \
tem omnibus bominibus, et quae ubique lerrarum
, \
sunt, genlibus subliimus provectim Dei cognitio
,
* Jerem. x i , S l , 52.

e e

I b i ! . 52.

E U S E B I I C J E S A M E N S I S OPP. PAKS I I . APOLOGETICA.

6t

ccxn, et pietatem apporlans, ut ad regulam eorum,

>
qui cum Abrabam vixcrunt, quique ante Mosis aeta- \
tem degentes, ipso quoque Abrahamo antiquiores

cxstitere, vilae suae modercnlur adbortor, in quibus
. \ ' (
ab exlernis gentibus profecti, qui de laude pietalis \ , ,,
gloriam adepti sunt, plures mcinorantur. Et rursus : . \
Mosis quidem lex, in unum terrai certum ac defi ,
nilum locum, eos qui religionis proposilum com- .
plexi essent, ex aliis omnibus locis currerejubebat:
,
ego aulem cOndunala omnibus liberiate, non in , quodam leme angulo, nequc in montibus, aut qui- * c ,
busdam manu factis teniplis, Deum quaerere, sed

domi suae unumquemque illura colere atque adorare
> \ , \ pnecipio. El rursus : Vetus quideni lex, sacrificiis , ,
et animalium csedibus, thureque et igne, et aliis
, , ', \
quibusdam ejusdem generisptirgationibuscorporis, \ ,
summum Deum colere horlabalur : ego autera sa \
cra animae iradens, mcnte purissima, animoque
, \ nilidissimo, cum modeslia virlulunique sectatrice
* vita, reclisque sententiis, et pietatera pra se feren , \ ,
tibus,divinitalemvenerari impero.Et rursus: Moses
\ , ,
qu dem illorum temporum hominibus, quasi iis qui
. \ caedibusinquinari solili essenl,non occidere inipcra , bat:ego autein iis, qui boc ipsum anlea didicerint * \
ctpriinoiUipnEceptosatisfecerint,alterum perfcctius
, ,
impono, atque u l ne irae quidem perlurbalione vin- canlur, praicipio. El rursus: Mosesquidem aduheris
,
dissolulisque bominibuslegem posuit npn moechari,
. H maribus non misceri, voluptates praeter naturam
, non sectari, et supplicium mortis iis, qui non
\
obleroperassent, adjimxit: ego autem meos disci- ^ ,
pulos volo ne intuerl quidem mulierem cum pe ' tulanti cupiditate. Et rursus : Ille quidem d i x i t :
, ol , \
Non pejerabis, sed reddes Deo quse juratus iue, ris : ego autem dico vobis, non jurare oranino,
.
sed erit 9?rmo vester : est, est: non, non: quod autem bis abundantius est, a malo est , Etrursus : Ille quidem injurias ulcisci, et infcremibus easdem referre borialatur , dicens : Oculum
e
oautein
pro oculo, ct dentem pro dente:
dico yobie,
resistere malo, sed si quis te percusserit in dexteram maxillani tuam, convertitoad illum et alleram : ct qui velit lecum judicio contendcrc,
et tunicam luam tollerc, diniiue ci el pallium
> Et rursus : llle quidem docebal amicum diligere,
et immicos insectari odio : ego autem ex abundanlia bumanilalis et clemenlia, ut inimicos vestros
diligatis, el pro persequenlibus vos oretis, legem vobis pono, ut sitis filii Patris vostri, qui in coelis
esl,qui solemsuum oriri facit supcr bonos et malos, et pluil supcr justos et injustos . > Ad baec : lilc
quidem se ad mullorum duritiam accommodabat, et iis apta, qui pcrturbaiionibus pleni essent, pnccipiebat, atque immuialum quemdam a vetere illo, inferioremque religionis modum iradebat: ego autem ad piam, religiosanique vilam eoruni, qui priscis illis temporibus sancte vixerunt, revoco universos. Denique, ille quidem terram fluentera lac et mel, quasi parvulis promitlcbat : ego autem iis
qui capcre possint, regnum coelesle concilio. Haec atquc ejusmodi alia, Novi Tcstamcnti ratio, docenle
Cbristo, omnibus genlibus nuntiavil. Et baec ipsa sunl, qua? suos discipulos Christus Dei, ut omni*
bus geniibus nunliarenl, boriabatur dicens : < Euntes disciplinam vestrom Iradile omnibus gentibus,
docenles eis servare omnia, quxcunque pnccepi vobis
> Quae etiam cunctis honiinibus, tam barbaris quam Grsccis cum observanda iraderel, plane quidnam sit Chrislianismus ostcndit, ci quinam
simus nos, et ciijusmodi lalium sefmomim ac disciplinarum magister, ipsc utique SaWator ct Doininus noster Jcsus, qui Chriaus est Dei, qui novam banc ct oranes amplexam virtutes rempublicam
in toto orbe consliiuil* adeo quidem, ut talia disccre, philosopharique, (am feminaB quam viri, taro
pauperes quani diviles, taro servi quam domini possint. El tatncn nova3 hujusce legis introducior,
T

24 S

9 7

9 7

' Exod. xx, 7; Lcvit. x u , 12; Deut. , 1 1 ; Maltb. v, 53-57.

Exod. xxi, 24; Levil. xxiv, 20; DcuJ.
;x, 21 ; Mailh. v,
Blallh. , 45.
Matth. xxvm, 49>20.
9 9

9 9

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE L I B . .

70

uuquam is qui in omni viia legfiin Mosis semverit, introductus est : quod sane ipsum admirari
opera? pretium est, qui videlicet fieri possit, ut nov rationis et legis auctor futurus, Novi utique Testameoli per Evangelium, non tanquara ininiica et conlraria ca, quae a Mose tradita sunt, recusaverU Si
caim boc fecisset, ipse vicissim Mosi adversa existimatus esset praciperc, ex quo impiis impiarum
seclarum auetoribus contra Mosem et propbetas, oblreclationis 25
malediccntiae plurimam pra>
buissel materiam, iis aulem qui ex circumcisione sunt conspirationis conlra se juslam et probabilem causain, qui utique ei, quasi qui conlra legem faceret, atque ab ea deficeret, insidias ad hifcrcndam nccem construxerunt.
e l

6,
,
^.

Z*.


-

CAPUT V I I .

Quomodo Christus,
postquam
ea qum Mose
Iradita
sunl, plene observavit,

rationis
et tcgis
iniroduclor
exslilil.

Nwl
,
* \ ^ , '
- ; \ , \ \ <; *
, '
, , \ \
/,. \
* < , -

Nunc auiem poslquam in omni vila Mosis legem

comprobavit, fipostolis suis usus est nov.e suae legis administris, in boc illc qnideni simul doccns
ca quai a Mose tradila sunt, nec a sua rcligione
abborrentia, nec eidem inimica exisliniare opoitere,
el simul auclorem se atque inlroduclorcm n o v
ct cuuctis bominibus salutaris logis, conslitucns :
ul nullo pacto dici possil quidpiam ilhim adversus
Mosis lcgcs aut decrela fecisse: quin poiius iinem
illis priusimposuisse, eademque perfecle observasse,
el sic ad insliiulioncm evangelicx legis transiisse.
Et qui modum quidem hunc ab ipso observalum
. > dical, non alius audiendus esl quam ipse. c Non
, \ veni, inquil, scindere legem, sed complere *. > Et* ,
eniiii si conlemplor Mosis lcgis cxslitisset, quamvis
.
illam existimatus esset probabiliter scindere, con, ,
Iraque eain facere : improbam lamen quamdam, et
\ ; * a legibus alienain naluram prae se fercns, Christns
;
esse creditus non esset. Porro autera rescindens
\
ea quae a Mose posila sunl, quoniodo potuisset exi, \ slimari is esse, quem fulurum Moses ct prophetae
. ,
nuntiassenl? quomodo autem novis legibus ponen ' , ,
dis auclorilaiem babuisset? mcrito cnim videri po, , '
tuissel, derogandae legis gralia, ad novalionem re\>
rum vcnisse, ut delictorum, qux contra legcm
(
coniniisisset, supplicium evaderct. Nunc autem

nibil dc lege omnino derogans, et plcnc quac in ca
, \ ), - C conlinentur servans, alquc, ut sic dicam, ad regulara Mosis perfecius, postquam non amplius fieri

polerat, ut ea quac sunl in lcge Mosis rcliquis ac
commodarentur genlibus, propter eas causas quae
,
, * diclae jam sunt, (et oportebai mmirum bonilate sumnii Det omnes bomincs salvos fieri et ad cognitia , ,
nem \eritatis venire) quae oninibus apta accommo , \
dataquc essenl, legibus suis sancivit; ac ne illa
.
quidem quse a Mose pnecepla sunt, suos apostolos

denunliare cunctis 26 bominibus probibuisset, n i , \
si ea res inipcdimenlo fuisset, quod illa fieri non
, possent, quemadmodum Aposlolus docet, ubi a i t ;
, & \
Nam quod impossibile erat legi, in quo inlirma .
batur, Deus Filium suum millens in simililudinem
?)
carnis peccali , et cselera. Impossibile aulem
,
erat nimirum, ut omne9 genies ler singulis annie
\ ,
ex lege Mosis nierosolyma convenirent, el mulier
& , \
le?ala parlu ab exlremis terrsc iinibus illuc propc^ , ,
1

Mauh. y l l * Rom. T I I I , 3*
t

EUSEDII CiESARIENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

71

rarcl, ul qusD pro purgaiione instiluia sunt, ibidem *

^pk
deponeret, et alia innumerabilia, qua; per otium
6ta
unusquisque potest per seipsum cotligere. Quoniam
. \
igilur bsec genlesa Judaaprocul babitanles, eliara
, ,
si voluissent, servare non poleranl : merilo nibil

borum pcr seipsum resctndens Salvator, el DomiTUIS noster, scd plene servans, et efficiens ea quae ,
. , \
in ipsa lege continentur, et spectanlibus fidem fa ,
riens, quod ipse esset Cbrislus Dei, de quo prisci
, \ ' .
Jud<orum propbetoe leslimonium protulissenl; tum

ideiu omnibus gentibus accommodata pracepla, per
, ,
discipulos suos proposuit. Idcirco nos Judaeorum
\ . ,
proprios ritus recusavimus, lanquam eos qui nobis
\ ,
lege posili non sint, et genlibus accommodari non
*
possint. Aleorumdem prophetias libcnles accepinius, t&nquam eas quae pradictiones dc nobis fa- , * ,
ctas compleelantur. CaRtcrum ipso Salvator et prae . >
ceplor nosler, alia quoque ralione complevisse le- ,
gem Mosis et prophetarum qui post Blosem fucrunl,

agnoscitur. Quoniam enim iis quae divinilus praedi- .
cta fuerant,consummaiiones deerant, el oraculorum
, ,
evenla desiderabantur ; nimirum ipsa quoque bacc
( , , ;
ab eodcm compleri oporluit. Exempli gratia : apud
, >),
Mosem est propbelia quac sic ail : t Propheiam vo,
bis suseitabil Dominus Deus vcster, tanquam me,
(4'**) ; ;
illum audietis in omnibus quaecunque dixerit vo- \ . \ bis
> IIoc igilur cum decsset, itle complevit,
, ,
aller videlicct posl Moscm lcgumauclor, qui verani
.
pielatem in Demn universi, hominibus indicavit.

Q.iod enim Moscs non simpliciler dicat propbc, \
lain surrecturum, scd cura addilione, lanquam se C . ' ,
( propbetam enini, inquii, vobis suscilabit Uominus
* , ;
Deus vesler lanquam rac, illum audietis >) Qnid aliud
,
intclligi Yult, nisi eum qui praediceretur ipsi Mosi
, adaequalum essc venturum? Moses autem legem,
ut summus Deus colcrctur, posueral. Ergo propbe- .
tam bunc de quo vaticinia feruntur, quod Mosi
,
similis fulurus esset,legis auclorem illi similemex ,
stilisse par est. At enimqtiamvis innumerabilespost
, \ . 1
Moscni prophctaexstitei int, dcnullo lamen lale testi- *
moniuiu prolalum csl, quod Mosi similis exstilerit.
, *
uncl
* ^
ipsos remiltebantaudien ,
les. Et sanc ipsum boc lestiiicalur Scriplura, non
* \ , '
surrcxisse propbetam Mosi similem. Ncque igitur
\ > * \ Jcremias, neque Isaias, neque alius quispiam pro, \
pbctarum illi similis fueril, propterea quod ne le , gum quidem auclor fuit illorum aliquis. Cum ergo
\ . Mb \
cx valicinio Mosis, propbcta et legislalor suscilan ( , ,
dus exspectarclur, advenil bic Jesus, qui Cbrislus
c ,
csl Dei, legem cunctisgenlibus ponens, cl quae su . \
pereni ipsam legem perliaclans. Illud cnim : D i ^
cluni esl anliquis, non moecbaberis; ego aulem dico
\
\ob:s non concupisceic \* et illud : Dictum
\ , \
cst antiquis, non occidcs; ego autcm dico vo.
bis, ne irasci quidem
> c l Ulud : Non ain , ^
plius Hierosolymis, sed in omui loco adorari \*
\ ^
et illud, non tbure et sacrificiis, c sed in spirilu,
, ;
Deut. x v n i , 15. Matib, v, 27-28. Ibid. 21-22 Joan. , 21.
(4***) Desiderari videiur , vel . EDIT-P

27^ '

ac

73

DEMONSTRATIOMS EVANGELICJE L I B . I .

71
7

rlnv et veritale Deum colerc : ct alia qnaecnnqtte

his similiain illius doeirina ferunlur, sapienlissiiui
, \
, - plane fueruut, et pcrfectissimi legum auctoris. t Ex
quo faclum est, ul audienles stupescerenl, queiti^. " ,
admodum Scriptura divina commemorai ; t pro^ *
pterea quod docebat eos tanquam poieslatera ha i(0ov , , \
bens,et non ut Scriba? illorum et Pbarisaei. Hoc
, ! . > '
igUur iiem complevil oraculum, quod Mosis pro' ,
phetia? deerat: cadem porro ralione civtera ilenr.
,
prophetiarum, quae de ipso et genlinm vocaliont
r ; ;
scripla sunl vaticinia. Constat ergo illura compleairsO ,
,' - visse et lrgem et prophetas, quando ea quae de ipso
feafv. " . \ pradicta sunl ,ad exitum perduxit, et priorem legem
sv usque ad seipsum slare jussit, dux veroel princeps
allerius legis exslilit, quaj in Novo Teslamonlo
, *
, cunctis genlibus denunliala est, ut simul legie
principatusque auclor duorum propositorum, Ju,. * \ daismi
videlicel Cbrisliamsmique fueril. Quod qui & ,
dem ipsum admirari operae pretium est, ul divini-
tus praedictum sit. c Ecce, inquit, pono in Sioa
:*
\ ??, \ lapidem electum, angulareni, preliosuin, et qui
* credii in eum non confundelur . > At euim qnis
\ - tandem fuerit angularis, nisi bic vivus et pret o sissimus, qui ex duabus struciuris unam faclam
, sua doctrina suslinet? tlum cnim Mosaicaru, quai
usque ad ipsum protenta est, slare jubct, ex altera
. , ,
tix is\ , ,
parte noslram per Evangelium adjunxil. Ex quo
, \ - angularis meriio dictus esl; sed in Psalmis quoque
,
legitur : c Lapidem quem reprobaverunl aedifi ,
canies, bic factus est in caput anguli : a Doraino
f
.wr ># .w rv wr ..vrr. . w.- r, .
,
X

Sv. \ ' - factum est islud, et est mirabile in oculis no

? , ' - etris . > 28 Q ^ qintlem oraculum plane etiam
, \
indicavit, quas a JudaMs insidias, de quo vaticina , * tur, passus est : quando illum a Scribis elPhari ^ " ,
sscis, et sacerdolum principibus, el omnibus Judaeo * , , * rum magistratibus, qui vetcrem parielem construe , > - bant, rcpudiatuin fuisse, divinavit. Sedtamen post , - quam ab illis conlemptus sit ct abjccius, fuluruni
?".> ,
illum in capul anguli, et ducem principemque Novi
. ,
Testanienti consiituendum non lacuil, consenlanea
^, * iis proferens, quse a nobis superius demonslrata
Vti , |sunl. Nos igiur quanivis a Grxco rilu rccesseri .
raus, non recidimus in Judaicuin, neque delinqui , - mus, licet Mosis legem et Hebnuorum prophelas
' - [) acceperimus, non Judaice aulem, sed ad niorem
atque inslitulum sanctorum qui ante Mosem fue \ ,
- runt* virorum, vivaraus. In hoc enim ei Mosem ei
prophclas veros fuisse vales ostendimus, cum illum
^ , 7] Chrislum accepimus, et iHius legibns auscultamus,
^, \ et per vesligia doclrinae ejusdem incedere eliam voJc/ .
lisexpcliinus, quem illi venlurura praedixerunt. Eo , \ *" , - dem uiique proposilo ipsi quuque Mosi rem gratam facientes : qui cum praedixeril, propheiam
** , \
a Domino Dconoslro sibi similein suscilaudum, ad , ' f
' , jungit : c Omnis vero anima quae non audiel pro-.
pbelara illura, delebilur ex genere s u o . Conli ,
nuo enini Judaei, poslquam illum propbetam non
. ,
Vb

, 0

110

Joan. , S5.
in, 19.

Maub. v u , 28,29. . Isa. xxvin, 16; 1 Pctr. n, 6.

PArnoL. G R .

XXII.

" P s a l . cxvii, 22,23.

4 1

Deut.

75

EUSEBH CiESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

acceperuni, nec sanctis illius verbis paruerunt, ex- , \

tremum pcrtulemnt interitum : qui quidem illorum
* &
casus iis oraculis, quae de illis edita sunt, consenta- , *\
neus accidit. Nam nec Christi legem quae Novo , ,
Testamento continelur, susceperunt, neque Mosis
\
preceptasine legiscontemptu servare possunt. Quo ,
circa in ipsius Mosis exsecrationem relapsi sunt:
quando fieri nullo modo potest ut quse in legibus c ,
illius sunt postta, perficiant, quippe cum el ipso
rnm melropolis sublata sit, et Mosaica religio ex , clusa, qune illic solura perfici concedebatur. Nos
, \
auiem qui illuni suscepimus, quem Moses et reli , \ , \
qui prophetae nuntiaverunt, et ei parere eiiam vo\ .
tis expctimus : edictum Mosis coinplevisse invenimur, quo edixit, illum audiendura esse, omnemque
animam quse illum non audiret, delendam esse de genere suo. Quae autem sint, quae prophela ille inslituerit, quibus obedire necesse sil, paulo ante audivimus, omni videlicet sapienlia referia, et perfecta, elcoelestia documenla. Quae quidem neque tabulis lapideis, ut Moses, nequeatraraentoet charlis
commendari voluil, 29 sed purgalis animis suorum.et intelligentem naluram oblinenlibus : in quibuslegcs Novi Teslamenli describens, \ reipsa complevil Jeremiae propbetiam quae a i i : Instiluam Testtmentum Novum, non insiar Teslamenti quod posui patribus eorum : quoniam boc Teslamenlum, quod
ponam domui Israel, dans Ieges roeas iu interiorem sensum eorum, et in corde eorum scribam eas, et
ero illorum Deus, cl ipsi erunt mibi populus .
l e

CAPUT VIII.
H ' .
Quod quct Christianismum amplexa est vita, in duas

.
species divisa e&l.
' \ , b V
Cseterum ille quidem in tabulis inanimatis, bic

autem in menlibus vita pnedtlis, perfecla Novi
ot \
Testamenti documenta descnpsit : ejus vero di~

scipuli ad Magisiri sui nutum, auribus mullo ,
rum doctrinam siiam accommodantes, qusecumque quidem veluli ultra babilum progressis, a

pcrfeclo ipsoruin Magistro proecepta fuerant, ea iis
,
qui capere poterant, tradiderunt: quxcumque vero
, \
iisconvenirearbitrabamur, qui animas adbuc aflecii , bus obnoxias gererent, curationisque indigentes:
,
ea ipsi ad imbccillUatem multorum se JemiUenles,
, '
partim litteris, parlim sine lilteris, quasi jurequodam
\
non scripto servanda, coniroendarunl. Quocirca in
, \
Ecclesia Dei duo etiam virendi modi instituli sunt: C \ ,
aller quidem naturam nostram, et communem bo- , , ,
mimim vitae ralionem excedens, non nuplias, non
,
sobolem, non substanliam, non opum facultalem
\ reqnirens, totus autem prorsus a comimmi et con- , \ soela cunclorum hominum vita abhorrens, et soli
' ot
divino cnllui, ex immenso terum coelestium amore ,
addiclus : qui hunc modum amplexi sunt, quasi ab , \ \ ,
hac mortali vila sejuncli, ipsumque duntaxat cor- ,
pus in terra gerentcs, cogitalione vero atque animo \ , ,
in ipso coelo degenies, quasi quidam coeliles, reli- \
quornni bominum vitam despiciunt: quippe qui , , \
pro universo generc, supremo omnium Deo sacrati , ' \ ,
sint, idque non boiun niactationibus , non cruori- ,
bus, non libationibus, aut nidore ullo, neque fu- , , \
* \
mo, aul ignis devoratione, consumplioneve corpo,
rum, sed reclis verae pietaiis sentenliis, et purgati
.
animi afleclione, ad baec opcribus quoque ac ver
bU, quae a virtute proiiciscantur, quibus rebus di

Jerem. xxxi, 31-35.

7?

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB, L

* . * , ^
* \ ,
,
, ,
, \
, \
,
. ,
,
,
\ ,
.

78

vinitatem ipsam placantes suum et pro seipsis, tt

pro aliis, qui ejusdem sint generis , administrant
sacerdotiurn. 30
quidem exsistil in Cbristianismo perfectus vilae niodus. Alier vero remiasior atque bumanior; bic et modesto conjugio, et
sobolis procuratione implicalur, et rei familiaris curam assumit, et juste niilitantibus, quae sint agenda, describit: agros quoquc, et mercaturam, aliumque magis civilem vivendi raorem, adjuncta religione non negligit : iis autem qui bunc modumclegeruni, et cxercitalionum tempora , et discendi,
verbumque divinum audiendi, cerii dies assignati
sunt : et bis qnidcm secundus pietaiis atlributus
estgradus, dum aptam buic ipsi generi vitse prabet ulilitatem, ut- nullus plane ab advenlu salutari
separeiur, sed omne genus bominum tam barbarorum, quam Gnccorum, evangelicse doclrinae fructom percipia*.
E t

& .

uii xatf

.
, ,
W] \ ,

, \
&\
,
. \ \ , , .
, , '
,

t a , i s

CAPUT IX.
Quam ob causam non ut prisci t/ti, ita nos quoque
numeroue soboli operatn damus.
Cum bsec ila se habeant, raerilo aliquis quaesierit, si vere dicimus ab evangelica Salvatoris nostri
doctrina, eara divini cultus rationem doccri, quain
prisci illi, qui ante Mosem religiose et sanctevixerunt, secuti sunt : unamque esse cl nostram, el i l lorum religionera, eandcmque de Deo senlentiam :
qusenam causa sit , ut illi quidera in nuptiis ct
procrealione liberorum plurimum sludii p.osuerinl,
nos vero hanc parlcm negligamus. Ileni cura deillis
scriplum sil, quod aniinalium caedibus Deum placarent, cur ila nos istud faeere, quasi nefarium
quidpiam et sacrilcgum , probibeamur. Ha3c

> . C enira duo dunlaxat , quae sane haud parvi momenli sunt, pulaverit qiiispiam , iis quae a nobis

{'] dicta sunt, adversari, nosque non onini raliono
' , eundem cum priscis illis, colendt Dci morein
\ , servare. lgitur eliam adversus ha?c, talein Hcet ex
* . ipsis Hebraeorum oraculis rationem colligere.
' Quicunque anle Mosem de lautfe pietatis nomen
, * , \ - adcpli sunt, hi tunc inilium babente, tuncque p r i , - mum exsislcnte vita , fuisse ipemorantur : q u
, vero ad nos perlinent, tcndere ad fincm. Quarj
illos magna cuin cura, sobolis incrementum quae \ ,
\ , ^ sivisse, cum per illud tempus et numerus hominum 31 augescerel et multipliearelur , atque i n
fiou ,
dies rubur acciperei gcnus bunianum : nobis vero
, \
, ^ non admodum curae esse boc, ulpoie cum res jam
, . Mia - inlerire ac desinere, alque ad extremum finem
lendere credanlur : quando plane dicitur, ante vita*
5 ' . consummalioDcra, evangeUcam in foribus adesse
, \ ,
doclrinam : et renovalio ac generalio aiterius sae \
culi, quod brevi inslel fulurum, denuntiatur. Una
*\ , , \, \
igilur defensio haec, altera autem crit bujusmodi.
, \
\ Priscis illis qui remissiorem ac libcriorcm viiain
' , agebant, nihil erai inipedimento, ne domui libcris , - que praessent, ac pariter divina? quoque rei vaca
, - renl, quando una cum usoribus el liberis, et domo,
tavta . religioni assiduam dare operam polerant, el nusquam ob ollas res externas a mclibre propoeiki
Ttpuv avellebantur. Rcs vero nostrje innnmerabilia ba , , \,
)

1*

EUSEBtl CiESARlENSlS OPP. ?ARS I I . APOLOGETICA.

gft

bent, ijuac exlrinsecus premani, et qua

in alienas \ . < , \
, \ curas undique trahanl, ei ab earum rerum studio,
quae Deo placent, abducant. Hanc igitur causam ' , \
esse, cur nubendi ralio contrabitur , evangclicae , , \
doclrinae verbura demonstrat, ubi ait : c Hoc au- .

lom dico fratres, tempus breve est. Reliquum est,
ul et qui habcnt uxorcs, lanquarn non habentes
sinl : el qui flent, tanquam non flentes : et qni ,
, \, \
gaudent, lanquam non gaudentes : et qui erount,
. \ , \
tanquam non possidentes : et qui uluutur boc
, ,
mundo, tanquam uon abulenles. PraUeril enim ft \ , \ *
gura bujus mundi; volo autem vos sine solliciiudine
, .
esse : qui sine uxore est, sollicilus esl de iis quje
, Doroini sunt, quomodo placeat Doinino. Qui autem
, \ cum uxore est, sollicitus cst de iis, quse sunt mundi, quomodo placeat uxori, et divisusest. Et mulier
ionupta, et virgo cogitat quae Domini sunt, ut placeal Domino, ut sit sancta et corpore et spiritu : quae
autcm nupta est, cogilat quae sunt mundi, quomodo
placeat viro. Porro hoc ad utililatem vestram dico,
on ut laqueum vobis injiciam , sed ad id quod
bonestum est, et quod facullalem pnebeat, sine iin
pedimenlo Dominum obsecrandi **. > Palam igitur
in bis causam, cur a nuptiis sit abstinendum pro-'
p u n i t , ubi lemporum reruroque extrinsecus i n gruenlium stolidilatem reprehendit: quorum nibii
priscis illis accidcbat. Ad haec, tertia quoque ratio
adjungi potest, propler quam veteres illi Dei cultores, in procrcaiione liberorum plurimuin studii collocarent. Cum reiiqui homines in morum perversi-

. > ^
, , \
,
. \ ,
*
.
,
\ ,
\ ,
\ \

, \
. " ,
, ,
tate majus in dies incremenlum accepissent, atque C , \ , \
. "'
in immanem, 32
humanitale alienain,

et plane ferinam vitam relapsi essent, et in impium

, ' \
prorsus, omnique religioni inimicum morem, facile
*
corruissent; valde pauci, et facile numerabiies, qui
supererant, ea seclantcs, quae prius a nobis dicla , \ , \ \ eunl, a mullorum consuetudine et a communi cum
reliquis hominibus victu, se amovebant. Porro au- , \
tcm cum seorsum ab aliis gentibus , singularique more viverent, novam quandam Reipublicae raiio- . "
nem, vitamque studiosam sapienliae, vereque ipsius , \ , ' \
,
Dei cultricem, et reliquis hominibus impermiscuam,
instituerunl. Ut igilur posteris quoque illorum pro- .
,
priae reli^onis, lanquara scinlilla quaedara reparandi
,
* ,
ignis, ita aliquod semeu servaretur, neque una cum
ipsorum decessu ipsorum pielas deficeret, atque in- ^ \
teriret, meriio et generandie el alendae sobolis cu .
ram inlroduxere, ut sic doctores atque magisiri
,
propriorum liberorum exsisterent: quippe qui j>o' :
slcris successores pietalis, propriseque virtulis haeredes relinquere, pulchrum atque honestura judi-
carent. Hinc sanc propbets innumerabiles, et viri , \ , \ , \
j u s t i : quin ipse quoque Salvator ac Dominus no $
sler, ejusque discipuli atque apostoli, ab illorum
, \
disciplina profecti sunt. Quod si qui eliam viliosi

ab iisdem prodierunt, quasi paleac siinul cum tritico
\ '
tMibnaecenics, non ob id tamen culpandi qui ge ,
e t

I Cor. YII , 20-35.

83
DEMONSTRATIONIS EVANGELIOE L I B . ! .
11
tsti , \ . nuerint, aut qui enutrierint: quando etiam de d i scipulis Salvatoris aliquos novimus libertatc volun *
talis aversos, a recto aberrasse. Causa igitur ob
*
, & \ \ - quam viri sancti priscis lemporibue magno cum
fesoiixv , , studio liberos susciperent, reddila est : quae non
&' ,\ amplius in nobis locum habere dicenda est. Quippe
cura, Deo favente, per evangelicam Salvatoris no ,
stri docirinam, innuraerabiles gentes, ct populos,
. \
, in urbibus, et regionibus, et agris liceat nobis ocu , l i s i n l u e r i , codem animo feslinanles, et ad sancta
evangelica? doctrinae praecepta coDCurrcnles, quibus
,
. - quidcm saiis supcrque sit, si doctores ac praedica , - tores divini verbi omnibus et vitae vinculis , el
sollicitudinibus liberati, possint suflicere. His
oyaoXa,
aulem ipsis maiime in proesenlia, ut melio , \ ribus studiis vacent liberius , sejunctus a re uxo . \ , - ria victus adamatur, veluli iis, qui divina el incor, porea sobole propaganda, occupati teneantur :
\ $ et non unius, neque duorum liberorum, sed
, , acervatim innumerabilis multitudinis educalionem,
sanclamque disciplinam , ac reliquae instituendne
. \
, vii curam susceperint. Postremum omnium,
< I ' priscorum illorum vilas, de quibus nunc
, 33
. \ \ * loqtiimur, diligenter explorel : inveniet eos initio
, quidem aetatis, soboli augendae, conjugioque vacan , . tes, mature autem abslinentcs alque cessanies.
quod placuerit Enoch Deo
Scriplum est enim
* - postquam genuit Malbusala. Ubi Scriplura plane
post genitum filium, Deo placuisse illum, dequo

loquitur, memorat, neque ilb poslbac nlios genilos
.
\ ; , C s prodit. Noe quoque vir juslus post susceplionem liberorum, solus cuin familia, cum reliqua
, '
, . - omnia qugcunque cssenl in lerra, periissent, incolumis conservalup, pluriniis postbac superfuisse
\ - annis inducilur, neque tamen usquain genuisse
alios filios. Dicitur et Isaac poslquam ex una uxo, \
\ , ' 4 re geminae prolis pater faclus cst, desiisse cum illa
\ , - consuescere. Et Josepb, cum praeserlim apud iEgyplios versatus sit, non plus quam duorum filiorujn
, \
paler exsiilisse inveniiur, quorum malrem unam
, ,

dunlaxal in matriinonio habuerit. Ipse ctiam Moses
. - atque ejus frater Aaron, antequam ipsis Deus appa . >
rflerit, flJios genuisse memorantur; poslquam au \ \ - tem divina oracula acceperint, non amplius genilos

ab illis (ilios invenias. Quid porro de Melchisedec
. " est dicendum, cujus omnino non filius, non gcniis,
, non successio refertur? neque item Jesu, qui in
Mosis locum successit, neque plurimoruiu aliorum
\ ^ ,
c \ ,
prophetarum. Gum aulem de Abrabam, et Jacob
^ \ . >
quaeri soleat, qui multipliccm sobolcm propagave^ .
runt, alibi nos otiosius bujusce rei rationem reddidimus : ubi de sanctoruin veterum virorum multiplici conjugio inultiplicique sobole disseruimus. Ad quae
ripta nostra pnEsenli studiosos lectores remitiimus, hoc unum admonentes, ne Novi quidem Teslamenii
l^gibus, quae ad susceptionera liberorum pertinent, otnnino interdici, sed in boc quoque iis consenlawa, qua de priscis illis sanclis viris memorantur, instituta baberi. c Oportere enim, dicil serino divinus , c cpiscopura unias uxoris virum esse. Verumtamen eos, qui saerali sirit, alque in Dei m i ntsterio cultuque occupati, contir^ere deinceps seipsos a commercio uxoris decet: qui autem non ad
S l

fl,i

! l

Gen. % , 24.

1 5

I Titn. m , 2.

83

EUSEBII CiESARlENSIS OPP. PARS . ,."

84

laatum assumpli sint sacerdotii munus, iis idem sermo divinus indulget, ac propemodum palam
omnibus praedicat, quod ulique c bonorabile sit conjtigium, ct torus immaculatue, fornicalores et ad'il.
teros judicaturus sit Deus . Haec ilaque nobis ad primam dubitalionem dicia sint.
1

34 CAPUT .

V.
Tln /4? '
(/ de causa non ila nobti, quemadmodum priscis

incendere <?/ sacrificare Deo icrre.&iria permissum
.
est.
\ \
Sed cur non summo Deo, ipsi quoque aniraalia
tacriQcemus, cum veteres illi Dei amatores, quo- , ,
rum nos pielatem imitari dicimus, hoc faclitave- , ,
. "
rint, talis a nobis ralio reddalur. De ipso cullu
quem veteres et primi bomines divinae naturce exhi- , \
, \
berenl, non idem quod Gracis visum est, et quod
in sacris Hebraeorum libris invenilur. Nam illi qui- .
,
dem putaveruiU primos homines, nullum prorsus
, ' , \ * ,
animalis genus, neque sacrificare, neque incendere
\
solitos diis, sed eos soli et reliquis coeli sideribus,
ubi viridc gramen, et quasi quasdam fecundioris , \ \
nalurae quisquilias roanibus sustulissent, berbam -
,
cum foliis et radicibus igni comburere. Posteriores aiitem bomines procul a tam recto institulo ab- ( I ) . , \
errantes, fcedasse aras animaliura csedibus. Porro , \ .
hoc esse impium el injuslum, et nusquam Deo acce-
ptum sacrificiura. Nam brutorum animam nibil ab \
, \
bominuin rationali anima differre. Quapropter caedis
\ *
accusandos esse eos, qui animalia sacrificarent,
. ' \
dicebant : non secus ac si eadem, similisque, ct in

homine et in bruto anima inesset. El talis quidem
deanliquis bominibusopinioGrecorum exstat. Quae .

autem in scriplis Hebraeorum legitur, non talis. I I .
lico enim factos primos bomines, ut primum in
vita conslilerint, animalium sacrificiis Deo hono- * t \ ' ,
rcm exbibuisse commemorat. Dicit itaque : c Et fa- . *
clura est posl dies, ut offerret Cain de fruclibus ^ *\ *6 \
terrae sacriiicium Domino. Tum Abel ipse quoque . \ \
\ \ \ \
obtulit de primogenitis ovium suarum. Et respexii
. ,
Deus ad Abel, ei ad munera illius. Ad Cain vero,
et ad sacriOcia ejus non aUendit . Ubi jaro i l -
.
lud considerabis quod Deo acceplior dicttH sit, qui
animalia sacrificaverit, quam is qui ab agro sacri- \
llcium obtulerit. Etiam Noe protinus de cunctis pe- , \
\
coribus mundis, et de cunctis volucribiis mundis,
, \ . '
obiulil perfectissima munera super altare: odora ,
tusque est Dominus odorem suavitatis. Abrabam
quoque sacrificans describitur : ut, si divinae Scri- ,
.
pturaetestimonium sequimur, primum omnium 35
ex animalibus sacrificium, priscis Deo amicis viris
excogilatum fuisse, nos dicere oporicat. Quam sane D * , *
excogilationem temere exstitisse, aut bumano more
. ,
exortam, putaadum non est, sed divino potius nutu
, insiouatam. Etenim cum morum sanclitale prjesta ,
rent, Deoque penitus addicli essent, et ob eam rem

quasi divino Spirilu illustrali vidcrenl, magno sibi
, , \
opus esse obsequio, si sua ipsorum bumana delicta
\
\ $
dilaere vellent: prelium pro salute sua ei, qui v i 1T

Hebr. , 4.

1 7

Gen. , 3-5.

( 1 ) Sunt ha?c desutupla e primo libro Porpliyrii

ss

DEMONSTRATIONIS

EVANGELICJE

*6

LIB.I .

, \ tam alqueanimam praebuisset, se debere pulabanl;

sed cumnibil praestantius aut pretiosius anima soa
,
- haberent, quod dicarent, pro hac interim brulorum
, * , animalium vitain oflerebanl, ita suae ipsorum animae
sacriflcium illud comparantes : neque se in boc aut
\
delinquere, aut injuste facere arbttrabanlur : quippe
, '
, , \ qui hominum ralionalis, atque intelligeiilia praeditae anima; neuliquam similem brutorum auimam
? , \
esse didicissent, nequealiud quicquara quara illorum
\ .
2 , sanguinem, vilalemque in eo vira esse eam, edocti
, \ essent, bocque unum prsebere sequasi animam Deo
\ , - pro anima offerentes. Hoc autem ipsum Moses quo \ . dam loco planissime indicat, ubi a i l : c Anima omnis carnis sanguis ejus est, el ego dedi vobis san .
guinem in altari ad expiandum pro peccalis ve
!. , slris : sanguis enim eorum pro aniraa expiabil. Id*
circo dixi filiis Israel Omnis anima ex vobis non
, \
Altende igitur diligenler,
\ comedet sanguinem
quomodo in his dictura sil illud : < Ego dedi vobis
\ . \
$
in altari expiare aniraas vestras ; sanguis enim pro
. \ \
anima piaculum erit. Plane enim pro humana ani
ma, mactalorum animaliura sanguinera piaculuui
. offerri dicit. Hoc idem etiam lex de sacrificiis ad , monet inlelligendum, si quis modo consideralius
,
attenderit. Nam capili vicliniae unumquemque dum
\
sacrificat manus babere injectas irnperat, el ad sa . ' '
cerdotem animal ipsum adducere capite compreben , \ \
sum, atque detentum, quasi qui pro suo ipeius ca . > '
pite Bostiam exhibeat; dicit igitur de unoquoquo :
*: ,
c Adducet illud ante Dominum, et imponet maauj
. ' , ^ snasin caput muneris . > Qnod sane i n o m n i v i
ctima observatum est, cum aliter nullum sacrifi
cium offeratur. Ex quibus utique vcrbis sermo d i \ vinus illud inlelligi vult, humanarura animarum
( pretium, quae sacriGcarentur animaiia exhiberi so \ ,
lila esse. Porro autem qui docet brutorum anima\ . *
lium sanguinem, ipsorum esse animara, is ncqua quam ea cum ralionali 36 *q e inlelligcnte sub , \ stantia, sicul bomines commerciuro babete signi. c ficat. CoDstare enim ex ea materia et corporibus,
, \ , \
sicut pullulanlia omnia plantaeque cousiant. Uno
, " , , \
ilaque sermone rursus Moses Deura usum inducit,

cum ait : Germinet terra herbam foeni seminan \
tis semen, ut lignum fructiferum
. E l eadem
. \ , , f) rursus ratione : Producat terra quadrupedes, et
. ,
replilia , et bestias terrae generatim
Ul om \ , \ nino ejusdero et generis el nalurac et subslantiae
, ,
bruta esse dicendum sit, cujus et geroiinanlia omxa\ nia et planlaB sunt. Proinde neuliquam errare,
\
qui animalia sacriflcant. Dictum igilur est eliam
, \
Noe, ut comederel carnes, quasi olcra agri. Proinde
,
dum nulla praestantior, neque major, neque pretio , \
gior, neque Deo convenientior viclima hominibus
^ , \ aderat: sacriflcia interim ex animaHbus, pro sna

ipsorum vita redimenda, et quoddam quasi nalurai
^, ,
propriae animatum preliiMH, ipsi Deo reddere illos
- - \
convenienter oportebal : sicut eliam l>ei vetercs
1 8

1 9

s 0

Levii X V I I ,

11,12.

Lcvit. m , 3, 8, 13; iv, 4, 21, 29, 53.

1 0

Gen. , I I .

1 1

Ibid.

17

EUSEBIl CiESARlENSIS OPP. PARS . APOLOGETICA.

ss

aiuid et cukores faciebant, qui venerabilein quam- \ . * 6

dam, Deoque acceplam, et magnam hosliam, ven- , :
, \
luram olim ad bomines, divino indicante spiritu,
tanto ante didicerant, quae totius mundi expiatio * \ *
exsisterei : cujus etiam signaquaedam et notas ipsi
\ , \
iuterea obircnt atque perficerent : quippc qui et
propheta; essent, etejus, quod fulurum exspectare- . \ -
tur, iigurani in se quandam anle gerentes. Ubi au- , \ \ \
,
lem quod perfeclum erat advenii, quemadraodum
vaticinia propbetarum praedixeranl, priora illa de-
, \
sieruni, et praestantiore verioreque sacrificio illico
sublata suut. Hic aulem fuit Christus Dei, is de quo . '
,
anliquitus, a primis usque temporibus dictum est,
quod ad homiues esset venturus, a(que instar pe-
, ' . >
cudis pro toio genere humano interficiendus, ut
"
w
~

1 '
"
"

apud Isaiam prophetara scriptum legimus, ubi ail :

Sicut ovis ad occisionem ductus est, et sicut agnus ,
coram londenle obmutuit " . Uem d i c i t : Hic pec- .

cata noslra fert, et pro nobis in dolore est: el nos
\ \
repulaviuius eura essc in labore, ei in plaga, et in
aflliclione : ipse aulem vulneratus est propter pec- . ,
Oata nostra, et lulit languorem propler iniquiiales ,
c " ,
nosiras : disciplina pacis noslrae super eum : livore
. "
ejus nos sanati sumus, et Dominus tradidit eum
peccalis noslris : ipse enim peccalum non fecit, ne- \
que invenlus est dolus in ore ejus. Similia bis, \ , , ,
flem Jeremias alter Hebraorum propheta inducta
\ , ,
persona Ghrisli palara enuntial dicens c Ego sicut
\ ,
agnus innocens, qui ducalur ad sacrificandum \
D

1 1

37 Claudit horum praedictiones quasi signum iis ^

imprimens Joannes Baplisla, iu ipsius Salvatoris
nostri adventu. Gum enim illum vidisset, el iis qui
aderant indicasset : ut videlicel ipse esset, de quo
propbelaB loquerentur, acclamavil: < Ecce agnus
Dei, qui tollit peccaium mundi
Quando igitur
secundum testimonia propbelarum inventum est
niaguuiD, magnique aeslimandum pro redimendis,
el Judaeis pariler el Graecis pretium, illud videlicet
pro toto mundo piaculum, illud pro aniroa cunctorum hominum sacrificium , illa pro omni roacula,
et peccalo purissima hostia : ille ulique agnus Dei,
iila Deo accepla , et mundissima ovis : ille agnus,
de quo prophela? tam roulla dixerunt, per cujus d i vinam ac myslicara docirinam omnes nos, qui de

, \

, \

, \
, \
\
, * \ \ ,
, '
\
, ,
,

gentibus assuinpti sumus, remissionem priorum , \
peccatoru n invenimus, ex quo etiam Judaeorum
. \ \
quicunque in illo spem habuerint, a Mosis exsecra
lione iiberantur, inerito sane, quando illius memo, riara, corporisque ejusdem et sanguinis recorda .
tionem quotidie celebrant, et ad longe praestantius,
<
et sacriGciura, et munus assumpli sunt, quam i l hid anliquius fueril. Quando igilur omnia ita se ha- , .
\, ,
bent, non aitiplius fas esse pularaus in prima illa
.
et infirma elementa recidere, quae utique signa qua>
, ,
dam, el imagines, non ipsam verilalem corople< Itintur. Merito autera ipsorum quoque Judacorum \ \ , \
,
qukunque ad Ghristum Dei confugiunt: si modo
1

t e

h$a u i i , 7.

Ibid. 4 9.

, v

Jer. x i , 19.

" Joan. i , 29.

DEMONSTRATIONIS

* ; " ! \ &, ,
/. \ cxz'., \ , \ \
0? , .
, \
; ,
% . *
, , pr^ \ ,
, : \
,
, \ ,
,
(i;t c
\ >), *
* \
* * c \
, ,
'
, \ \ ,
\ ,
; . , \ \ ^,
, \ , \
. \
i , c ,
-^, \ \ , ,

* , , \ kv ,
. \ , ,
\ ,
* \
. .
,
swjaai, , . . >
\ t
, ' \
, \ ]
,
,

Ttovjj .
,
\
,
\ * . ,
* .
^^ \ M

Cal. i i i , 13.

" JI Coi\ v, 21.

Luc. x, 2 i .

EVANGELICJE

LIB. I .

90

non amplius de Mosis praceplis solliciti sint, sed

ita vivant, u l Novi Teslamenli ralio docel: eain,'
quae a Mose definita est, exsecrationem evaserint:
quippe cum Agnus Dci non solum peccalum mundi.
sed etiam eam exsecralionera, quae iis debetur, qui
conira Mosis legem aliquidcommiserint, in seipsum
receperil. Factus igilur est Dei Agnus et peccatuiu
et exsecratio. Peccalum quidem pro peccaloribtis
bujus mundi : exsecraiio autem pro iis qui noluut
a scriplo (egis Mosaicae recedere* Quocirca dictft
Aposlolus: c Cbristus nos redemit ab exsecralione
legis, factus pro nobis exsecratio . Uem : Eum
qui non noverat peccatum, pro nobis fecil peccalum
> Quid enira non fulurus fuit is, qui mundi
piaculum factus est ? is qui pro peccaloruni anima
pretiuna ? qui lanquam ovis ad occisionem ductug
est? qui exisiimalus est sicut agnus, qui ducalur
ad sacrificandum? atque oninia haet, et pronobis,
et propter nos. Ex quo quidem prisci i l l i , Deoque
grali v i r i , cum prestautiora non baberent, merilo
signa ipsa attendebaol. 38 Nam eliam hoc ipsum
Salvator nosler docet, cuin ait : Multi prophetx
et justi cupierunt videre, quae vos videtis, et non
viderunt: el audire, quae vos auditis, et non audierunl
nos, qui ea quae vera sunt, atque
ipsa imaginum principia per rcfertam magni*
mysteriis dispensalionem Ghristi aceepiraus, non
amplius ea, quae vetera faclasunt, desideramns.
Solus igitur ipse eorum omnium qui unquam fuerint, cum sit Dei Verbum, ipso auliquius niundo,
ponlifexque omnis ralione alque inlelligenlia pra>
dilae creaturae, eum qui noslris casibus esset obnoxius, quasi ovem aul agnum ab boininibus se*
gregans, et buic noslra omnium ascribens pcccala , eidemque exsecralionem, quae inulctae ioco
in lege Mosis adjuncla esl imponens, siquidem
ipso Mose proloquenle, t exsecrabilis omnis qui
pendel in l i g n o boc ipsum pertulil, faclus
propter nos ipse pro nobis cxsecratio : qui seipsum
quoque propter nos peccalum facere non vcrilus,
esl: quandoquidem < eum, qui peccalum non irovit,
prd nobis peccaluiu effecil, > eideraque propter nos,
omnia quaecunque nobis impendebant, supplicia
imposuit, vincula, probra, contumelias, flagelia, c l
cuin his, verbera deformia : postremumque oinnium, ipsum exsccralionis lropha3urn. Ilaque posl
oninia, quasi mirabilem quandaro viclimani, sacriftciumque exiroium patri suo opcraius pro noslra
oninium saiute obtulit, ejusque rei nieiuoriam ut
nos ipsi Deopro sacriflcio oflerremus, inslituit.
Hoc eliam prophetarum praecipuus David, qui quod
futurum erat Spiriiu divino providerat valicinatus
est, ubi a i t : Exspeclans exspeclavi Dominura, et
inlendit raihi: el exaudivit preccni nieain, el eugiulit me de lacu miseriae c l de luto fa?cis : et staluit
supra petram pedes meos, et direxit gressus meos,
et imroisit i n os meum Canticum r.ovum, carnien

Dcul. x x i , 23.

1 6

EUSEBH CJSSARIENSIS OPP. PARS . APOLOGETICA.

91

Deo nostro . > Quod porro sil hoc novum canti-

cum declarat deinceps ubi ait: < Sacrilicium et
oblationem noluisli, corpus aulem perfecisli m i h i :
bolucausta et pro peccalo non probasli; tunc dixi,
ecce venio. In capite libri scriptum est de me, ut facerem, Deus, voluntalem luam, volui " , et adjung i l : < Annunliavi justitiam in Ecclesia magna .
Sic plane docenspro antiquis sacrificiis etbolocauEtis, Ghristi adventum per assuinplionera humani
39 corporis, ejusque corpus perfectum, Deo oblalura esse : ipsuraque boc Ecclesiae suae nuntiat cttm
gaudio tanquara ingens mysteriura, quod prophe*
tica voce in capite libri propositum expressumque
sit.Gura ergo hujus sacrificii memoriam signis quibusdam in mensa celebrandam, corporisque item

, \
, ' , \

.

\ . *
\ , ,
,
. \ ,
, * c
* , , .
* \ .
\ ,

illius, salutarisque sanguinis, ut novi Testamenli & \ , ,

iastitutum babel, acceperimus : rursum a propheta *
David instriiiinur ad dicendum : c Parasti in con- \
.
ftpectu roeo mensam contra eos qui aiDigunt roe.
,
Pingue fecisti in oleo caput meum, et calix tuus
,
inebrians quaro praestaiHissimiis
> Palam igitur
.
in bis mysticam significat uiictionem, et horrorem
affcrentia mensae Ghrisli sacriflcia, quibus operan- , \
tes, incruentas et rationales eique suaves viclimas,
, *
in tota vita supremo Deo oflerre, per erainentis- c , \
simam omnium ipsias pontificem, edocli sumus.
, \
Hoc ipsura magnus quoque propheta Isaias mirabi- , \ , . > \
liter divino Spirilu indicante providit, et anlequam
< . >
fleret prsedicavil; dicit igitur sic : c Domine Deus < meus, gloriflcabo te, laudabo nomen tuum, quo- ^ vov. ,
niam fecisti res mirabiles * \ > Et quaenaro hae sint
,
res mirabiles, plane deinceps oslendit dicens :

Faciel Dominus Sabaoth conviviuin omnibus gen,
libus : bibenl laetiliam, bibent vinum: ungentur un- , ', guenlo in roonte i l l o ; trade haec omnia gentibus. Con- , *
eilium enim hoc in omnes gentes *. > Hujusmodi
, t
sane eranl Isaiae mirabilia, quae bonae cujusdara

fragranliae, unguenlique unctionem, non Israel, sed
,
omnibus gentibus promillebanl: ex quo non imme- , \ , .rito propter unguenti unclionem Cbrislianorum
\
appellationem consecutae sunt, sed vini qtioque , , \ *
laeliiiam gentibus vaticinaiur in eo, Novi Testa-
meuii, quod a Cbrislo conditum est, my&ieriuni,
. c
eubobscure significans : quod sane apud omnes \ *
genles in praesenlt tempore perspicue celebratur. j> . \
, \
Porro has rursus incorporeas intelligenliaque prae
ditas hostias prophetica nuniiant oracula, sic quo ,
dam loco habentia : c Immoia Deo sacriiicium lau. ,
dis, et redde Allissirno vota tua, et invoca roe in
* t
die tribulattonis, et eruam te, et gloriflcabis
i n e . E l r u r s u s : < Elevatio manuum mearumsa- . \ , \ *
,
criiicium vespertinum . Item a l i b i : SacriGcium
Deo, spiritus contritus". Hac igilur oronia, qua3 ab , \
initio divinitus pradicta sunt, in prasenti tempore *
\ *
per evangelicam Salvaloris nostri doctrinam 40
(1) , \
ab oranibus gentibus celebrantur, prophelicae voci
Psal. , .
Ua. xxv, 4.
lbid. 6 J .
Psal. x x x i x , 2-4. Ibid. 7-9. Ibid. -30.
Psal. XLIX, 14,15.
Psal. CXL, 2. * Psal. L, 9.
ae

(l)Forte lcgendum

ve! . EOIT PATROL.

DEMONSTRATIONIS EVANGELKLE U B .

91

aitou , \ . teslimoiiium afferente verltate,' per quam vocem

/
Deus, Mosaicis rejectis sacrificiis, quod fuluium
,
eral nostrum ipsorum instilutum, divinrtug nuntiat
xol
dicens : c Quoniara ab ortu solis usque ad occajpr , sum, nomen meum glorificalum esl in genlibus, et
, \ , - in omni ioco incensum offerlur noroini meo, et
.
bostia munda
Sacrificaraus igitur Deo allisctai , \ ,
simo sacriiicium laudis : sacriflcamus Deo plenum,
\ , .
et horrorem afflerens, et sacrosanctum sacrificiura,
iacrificamus novo more, secundum Novum Testaraenturo, bosliam mundam. At sacriiicium Deo,
spirilus contrilus dictus est : cor igilur conlritum et bumilialum Deus non despiciet. Jainque etiam
incendimus propbeticum illum odorero in omni loco, et offerimus ei bene olentem fructum omni
finuie abundanlis Ibeologiae, hoc ipsum oratiouibus ad eum directis facienles Quod sane ipsum
ilinsquoque docei propheta, qui ait : Fiat oratio roea sicut incensum in coospectu t u o " . Igilur
ctucrificamus et incendimus, alias quidem memoriam magni illius sacriiicii, secundum ea, quae ab
ipso tradita sunt, mysleria celebrantes, et gratias Deo pro salute noslra agentes, religiososque hymnos et oraliones sauctas illi offerentes : alias nosipsos totos ei consecrantes, ejusque ponlifici,,
ipsi otique verbo, corpore, animoque dicantes. Proinde ab omni obscoenitate corpus intactum a l & iinruaculalum eidem conservare studemus, omnique affectu, atque omni fteditate, quae a raaliib proftciscatur, purgalam mentem i l u reddimus, cogitalionibusque sinceris, et affeclione non ficta
wiutisque decrelis illum coliraus. Grata enim illi baec esse magis quam hostiaruni magnum nume
rum,quarum sanguine et fumo el nidore operemur, edocti suuius.
Malacb. i , 1 1 . * Psal. CXL, 2.

EUSEBII PAMPHILI
D E M O N S T R A T I O N I S
LIBER

E V A N G E L I C J E

SECUNDUS.

TQ
41
HjEC
INSUNT
IN
SECUNDO
PPAMMATI

EVANGELICjE
DE SALVATORE

0." * *

.
. '. "

ol *
.
'Axb .
9. ' .
. ' .
* ' .
*\xc ' .

LIBRC
NOSTRO

DEMONSTRATIONIS.
PRO0EM. Quod non casu, neque temere propheticos* Hebrasorum libros, omni studio complexi sumu$.
CAP. I . Quemadmodum meliora de nobis externii
genlibus Propheta illorum ante venienles nuntiaverunt.
1. Gencsi.
2. Ab eadem.
. Ab eadem.
. Deuleronomto.
5. ptulmo.

95

EUSEBtt C J E S A R I E N S I S

OPF. PARS H. APOLOGETTCCA.

ti. XLVI psatmo.

7. Ab LXXXV psalmo.
8. xcv psalmo.
9. Zacharia.
10. 6 haia.
11. /tem.
CAP. I I . Quemadmodum itdem fore ul in adventu
Chri&ti, ejus Oei qui oltm Judeeh solis cognoscebalur, coguitionem el eultum omnes genle* uccipereni, vuiicinati sunt.
12. ptalmo.
45. LXXI psalmo.
42 14. xcvn psalm*.
15. Gerie&i.
16. Sophonia.
47. A6 eodem.
48. Zacharia.
49. A6 /ata.
20. A6 eodem.
21. /tem.
25. Jlidem ab eodem.
L A P . I I I . Quemndmodnm tn vocathru genimm, qnm
per Christum facienda erat, Judtrorum gentem
ritu proprio, culiuque Dei cadere oportebul.
24. Jeremia.
25. 6 eodem.
26. 6 eodem.
27. Mtchoea.
28. Zacharia.
29. Malachia.
50. 6 /*aia.
51. A6 eodem.
52. Similtier.
55. J/em.
54. Jtem.
55. //<?m.
CVP. IV. Quoa* non in omnem genlem Judworum,
$*d in paucos Jud(EO* quos ad divinas $&nes spectant, pervenerinl.
9

36.

haia.

57. 6 eodem.
58. 59, 40, 41, 42, 45, 44, 45, 46, 47, 48, 49,
eodem similiter.
50. Afic/iaa.
. A6 eodem.
52. Sophonia.
*>5. Zacharia.
54. Jeremia.
55. 6 eodem.
5o. 6 Ezechiele.
57. A6 eodem.
5S. eodem.
59. 6 eoaem
60. A6 eodem.

\ '
,
. * ,
'. ^e* ,
&.
.
. ".
**. '.
. '. " ~

/

.
U?.
/.
*.
ut.
*.

'
? ,

,

,

.
" ,
'.
.
0\ ".
'. ,
'.
'.
&. ".
*. " .
. *. " \,

,
*


.
'.
,
*. .
'. ,
. .
.
.
.
.
'.
.
'. .
&. ".
*. ",
. ".
*. ".
. \ "
,
"
.
1

- .
.
AC
(, ', \ *, /*6\ -f, $ *> >, , *(,
,
*. .
\ ,
. *
*.
,
.
,
. ,
*.
.
'. ,
'. .
(/.
,
'. *
$

$.

.
43 PROOEMiUM.
Qnod Mon fasti, we<7?ie femere prophelicos Hebrceo- " \ , *

>
rum lioros omni sludio complexi sumus.
.
Ctiin verae pietatis ralloncm, quae omnibus horai6 nibus per Evangelicam docirinani proposita cst, et
,
>ivendi in Cbrislo inslilutum, Libro priore tracta\
verim, necnon in medio posueriro, ac, ni fallor,
, , \, .
persuaseriro, ut fieri nullo raodo potueril, ut oiunes
,
gentes, etiam si voluissent, ex Iegibus Juda^orum
\
viverent : jam nunc ad propbeticarum vocum te . , \
stiriionia revertor, paulo altius orationis inilium

fcumens, ut sic cos, qui ad circumcisionem perli
aentcs nos aceusant, abundanlius plcniusque re*
. *\ *^

DEMONSTRATIONIS EVANGELICC LIB. I I .

* - fellam. Quonlam igllur dlcere lolent, flirum promiseionum, q u in t u i i ipiontm l l b r l i nprrto <logcriptae babcntur, finllo modo noi CHAC pnrlMpi t
8U08 enim fuieae prophelai, aibl Iptl (lbnlmn
nunliari, qucm libcnlor cl Salvaloroni f l Rfdoitiptorem vocant: l i b i i p i i * promitilonet Hta, quai
aperte de&criplas habent, cxliibeiidai al<|iits rod*
dendas cxspeclari: not autcm jutlo ipioriim numnro
eupervacancos accedcre, tilpota qui gmcrfl ahiiua
diverso, et quibiu quasi extenti, dctorrinia ln
omnibus propbetiit rctponta i l u t : jam nunc bl
obviam ex ipsoruiu prophclici l i b r l i euuiu, QIMMI
igitur apud illos promiuurii exitet, ClirUtum D<-I
ejusque adveolum redeinptionem hrn\ iiiifiiisre,
inflciaturi ne notquiiJem t u m u i : quippe curnftbt

,
,
1 \
& , )6, . , ,
*
.
, \
, *
,
*
* ! ,

fexv , \ - qne controverfia in omnibui illorum ftcrfpilt boe

, ,
palam inveniri conftel : ut autem genfc? ab i i l ,
: .
qua* Cbriftto esftpeclaulur bonift, ciiltjdanl ;
ab i U qoae luii Urael, noo autem eiiam genlibut promista *, non iitm avjoe jutUqo* i l l i f
estcoaeakaauB : utpote cum boc illi praeter diviaoram librorom aucloriutem Jastent.
* .
44 CAiMT I .
U u ^ r*
dJUcpvJLur
Qutmadmodum nutiora dt nobit ezUrnh Qtntibu$
itorvr
cl xap

Prophtut UUnum anU unienle* nunliuurunt.

PrifliwB tgUor, qt*oU pro **ipis mtYtw**
, >. opUbilioretqoe ioct% totbgere vAni, m ea
*4: , -Ji
imt crebroqee jaelare,
<wm*mn%
qnm
%% ^ : ^ , 6
im i i l o n u i propbeiiift etUuA de %puti\t*% att&m ! > ^-/ ttntiomt*, qoar palaxn ptipytmnHl,
f4\l
. ^ ^ , ^ -^ ^^^
riU
3rrf^ea E^eorv ^^,
^ ^ : - ^
i:Vr> i c i
pthuhm* fnmtw
%m*i ttHmm
n*'*m
r r y r / r r ^ . ^ ^ *, brafji* mmvm Cknui *A%tMmm i&Uutt*, 1}**m
Er-jir,
?3JA&9 txurj^ > ^
i a b i r i * Xpirrb
'zys&jxzr* xyf

fBJj-

y^ut^Ts^

& TEJUT-X

: '^..^r>w 5 =/%,

jcrir ^* ^ : ^
UWD
X a t r i u i auAr >-*
5^
^ ^^^~>- ; i ~ -rtC X ^ r r s ^ =.

r^wu." . ^ 2T3xrr3uGT ^. n ;

,
>f-^a i*ar;in *l-ru

ci*3b

rai-r

d V * -^** ^UiiCiu* ^r-VMJ^ 4^UVMi'

^--1 ^T-

irvr

n:>u U
a^2>
u- iitm, >:* J3L .~ rr^r-ie ieir,*t^ . fiut^ ^ b. JCBL * . f -s s ^ i . -: ^ -3t&

^
: 4

WW ^ku^H

UUAItyyfts

utt

*4

. 5irsAu r s a r r ^ &>%^ TSL

"ot /r-n_ ar ,f - T^gcr-j^a. JCB-IK -^-^WEfc ^TfcC 2: rriui'iE> m. - -npumsv

:*
, - T^-JV

%m v n .

r.jrr.
fi-iri;

-rzsr

is^*

. -: TurtfC^^t^ar- -r-ot*
uzrr*~
i r s g i i r w * >*

wt f j r ^ i < w L

rvrm*

MIII r

iK^tirjfii^

99

EUSEBII CiESARIENSIS OPP. PARS 11. -

APOLOGEIIC^.

100

cesserint beneticia soli susceperint, tempus jam cst, conlra illosaddircere, illisque opponere ea

tjuae ip&ig

quoque gentibus proinissa sunt, q u videlicet apud prophetas ipsorum ferunlur. Uoc a u i e m sic
45' AGenesi.Quemadmodumbenedicenturgentet ', .
*
lerr(B>inmodum wnilem appellaiwnti Abrahanu

.

fiet.

.
j

Dixitque Dominas : c Non celabo ego Abrabam
, & .
puerura meum, qua? faciain. Esl auiem Abrahara
futurus in genlem magnam et multain. Et benedi* \ centur tn eo omnes genies terra* . Occullimi mul- . \
losque laiens myslerium , non se occultalurafn ait
\ , .
oracutum, sed amico Dei indicatunim. Id autem
\ ,
eral de benedi&iene omninm gentium , qnod olini
quidem latebat, eoquod Abraha? temporibus omnes ,
gentes infando superstUionts errore ienerentur :
\ * nuuc autem id in aperlum prodiit, cuin illie per
,
vangelicam Salvateris nostri doctfinam , eundem
cum Abrahamo divini cultus rilum servantes, ejusdem cum illo benedictionis parlicipes exsislunL R . . " '
Quemadmedura vero fieri nullo modo posset, ut ex

legibus a Mose positis, gentes universae vivendi
, normam acciperenl, plenisshne libro superiore dis- ,
eeruimus , ne quis forie suspicetur de advenis, qui
.
apud Judxos degebant, illud fuisse prolatum ora ,
culum. Iiaque cum in eodem probaverimus, quod

iis solis , qui per Cbristum de cunctis gentibus as- \
sumaalur , benodictio omnium genlium Abraha? di, ' \ viniius reddila , convenire possit : studiosos le.
otores ex boc loco , ad illa reinillimus.
1

I I . Ab eadem.-Quemadmodum
benedicenlur omnes
genles iertat in eo semine , quod progressurum est
de subole haac.

' . .


.

Dominus autem ad Isaac respondens, post alia

eliam hsec dicit : Et conGrmabo jusjurandum ^
mcum Abrahae palri t u o , et muliiplicabo scmen
tuuro, sicut stellas coeli, et dabo semini tuo omnem
terram hanc , el benedicentur in semine luo omnes
genles l e r r a " . Dominus et Salvalor nosier Jesus,
qui Christus est D e i , ex semine Isaac nalus el ratione humani corporis, in quo omnibus genlibus
terrs benedicitur, quae ab illo commnnem universi
Deinu edocue sunt, didicerunlque item, Dei amicis
viris benedicere. Ex quo vicissim ipsis quoque benedicitur , qu$ in boc videlicet eundero curri iis
quibus ipsiB bcnedixerint, beuedictionis fruciuin
percipiunt, quemadmodum Dei ad Abrabam responsum h a b e t : Qui libi benedicunt, eis benedicUira est. >
I

' ' 5, \
c \
, \ ,
,
\
.
\
,
, *
,
. \ *
,
t .

46

1H* ^b eadem. De plurimis gentibus , genliumque collectionibu$ quie ex Jacob con$liiuenlur,

quamvi$ $ola Judaica gem ab eo pro[ecla sit.
9

Dixit autem illi Deus : (conslat aulero dixisse

Jacob) c Ego Dominus Deus; cresce el raultiplicare :
genles et congregaliones genlium ex te erunl *. > Ex
eo quidem quod apparet, ac perspicuum esl , una
dnnlaxai Judaica gens ab Jacob exslitit. Quonam
modo igitur verum sil oraculum, quod numero
k

4 1

Gen. ,

1 7 1 8 . * Gen. , - 4 .

.
,
^

.

( , )
\
, \ \ . >
,
. ; \ 5

Gen. , 1 1 .

D E M O N S T R A T I O N I S E V A N G E L I C J E LlB. I I .

I0J

, * , - ^ multitudinis utilur ? postquam igitur Chrislus l)ei.

^ ^ - qui ex semine Jacob natus esl, multos genliuin
, , \ *
conventus per evangelicam suam constituil doo
, Irinara, merilo in eo , et per eum; quae ad prophe\ .
tiara pertinent, jam ante exilura invenerunl , el
posthac item raagis invenient.

IV. Deuteronomio. Dectaratio loctilice gentium

secundum Deum.

t , , , \ * , ,
. \
. , ,,
, > , \,
> \ ,
, . >

t Laetamini, coeli, cum eo, et adorent eum

omnes filii Dei: laelamini, genles, cum populo ejus
et forles efficiant eos omnes angt-li e j u s . Proeo
autem quod est: c Lanamint, genles , cum populo
ejus, Aquila, Vociferamini, inquit, gentes, cum
populo ejus; et Theodolion, cExstiliale, genles ,
populusejus. >

'. ' .

. xaf. ^ V. psalmo . Quod extremorum terrie, et

cunctarum gentium cuitversio erit ad Deum , gene ,

ratioque ventura, eipopulu* qui

nauelurjuslitiam
, ,

ejus accipiet.


*
.
,\
& ,
*
, \ .
<
, \
, .
, " .

c Reruiniscentur, et convertentur ad Dominum

universi fines lerrae, et adorabunt in conepectu ejus
iwiversae familiae gentiura : Quoniam Doiuini esi regnum , et ipse dominabitur in gentibus , > ac
deinceps adjungit : c Annuniiabilur Doinino generatio ventura, et annunliabunt jusliiiam ejus populo, qui nascetur, qucm fecil Doininus * . Plana
sunl haec , el nullius inlerpreiationis iodigentia.

. \

,
.

V I . psalmo XLVI. Pieaiis pariter et laltiim

promistio geniibus , el Dei regnum in gentes.

, ,
, ,
. \
c " ,
. \ .
. "
". > \
, \ ' .

c Omnes gentes plaudite manibus, jubilate Deo

in Toce exsultalionis, quoniam Dominus aliissimus,
lerribilis , rex niagnus super omnem l e r r a m , r
ac deiaeeps adjungit: Quoniam rex otnnis 47 terra)
Deus, psallile sapienler. Regnavil Deus supei gentes.
Deus sedet super sede sanc-ta sua Principes populorum conveneruntcum DcoAbrabam
Etbaec
ilem plana , nec inlerpretalionis indigenlia.

\ ' - '.
.

VII.

, , \
. ,
, \ , ,
, \
* .

4 7

psalmo LXXXV. Declaratio

tium.

pietatis gt*~

Non est sirailis libi in diis, Domine, et non est

secundum opera fua. Omnes gentes quascunque fecisii, venient, et adorabunl coram te, Domine, el
glorificabunt nomen luum : quoniam magnus es tu,

elfaciens mirabilia : tu es Deus solus^*. Haecileno

non minus perspicua sunt.

. , ^*.

, ,
,
.
" ,
. " ,
,
,

\ \
. \

V I I I . psalmo xcv. Declaratio omnium gentium

pietaiis, et caniici, el inlelligenltie, et regni Dei
et orbis Xerrm correctio.
c Cantate Doinino cariticum novum, cantate Domino omnis terra. Cantale Domino, et bencdiciie
noraini ejus, annunliate de die in diem salulare
ejus, annuntiale in genlibus gloriara ejus, in oninibus populis mirabilia ejus : quoniam magnus Doininus, ct laudabiiis valde: lerribilis est super
omnes deos ; et adjungit: Afferte Domino ft

Beut. , .
Psal. x x i , 28-29.
u u v , 8-10. Psai. xcv, 5.

* Ibid. 32.

" Psal. XLVI, 2-3.

* ibid. 8 40.

Paal.

105

EUSEBll C J E S A R I E N S I S

OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

10*

miliae gcnlium, afTerte Domino gloriam nomini i *

ejus , > ac deinccps : c Dicite in genlibus, quod
. > \ c
. \
Donnnus regnavit. Elcnim correxit orbcm terrae,
, . \
qni non commovebilur . > Eiiam haec aperla
.
sunt.
S 1

B t

'. . ,

, , ,



.

IX. Zacharia. Cunctarum gentium, tl qui omnium superslitiosissimi sunt, ASyypiiorum, unins
et veri Dei, el in spiritu, ex divina lege, adorationi$y et celebritatit soUmnis ayniiio.

\ ,
c El erit, quicunque reliqui fuerint ex universis
gentibus, quae venerunl conira Hierusalem, ascen- ,
dent quoiannis adorenl Regem Douiimim omni- *
, \
polentem, el celebreni solenne labernaculoram. Et
. ,
erit : Quicunque non ascenderint ex omni iribu
terrae in Hierusalem, ut adorent Regem Dominum \ , omntpoienlem, et ipsi illis adjicieniur, non eril su- , \ \
per eos iniber. Quod si tribus ^Egypli non asccn- .
, , \ ,
derit, el non venerit, et super bos erit ruina, qua
,
perruliet Dominus omnes gentes, quxcunque non
ascenderint ad celebrandum soiemne tabernaculo- . ,
,
rum. 48 H
peccalum jEgypti, ei peccalum
omnium geniium, quaecunque nun ascendcrint ad ,
celebrandum solemne tabernaculorum . Plane . \
liaec vocationem omnium gentium conlinent, sisen- ,
sum duniaxal speclemus eorum, quie de Hierusa- \ ,
lem, et celobriiaie labernaculorum dicla sunt, quae , \
quidera suo lempore aptam interprelalioiiem habi- .
tura suat.
e r i t

8>

. b haia. Declaratio ut elecli sint aposloli, et

. . *
vocatce gente^
* '

.
c Hoc primum bibe, cito fac, regio Zabulon,
terra Neplbalira, et reliqui qui inaritiraain habitatis trans Jordanem, Galila?a geutium, populus sedens in tenebns. Videle lucem magnam qui babitatis in rcgione el umbra morlis, lux splendescet
super vos . *

, , ,
\, \
", , d
. " \ , ' .

8 i

X I . Ab eodem. Declaratio

vocalionis genlium.

'. .

7 %
.

< Audiie me, insulae, attendile. gentes. Multo

c , , \ , .
tempore slabit, dicit Domintis . > Qnibus dein , .
ceps el de gcntibus pariter, et de Christo adjungil: \ \
Ecce dcdi te in teslamenium generis, in lucem ,
gentium, ul s'i3 in salulein usque ad exlremuiu j , .
terrae *. Cselerum innumerabilia ipse quoque ' \ *
,
venies, quibus ea, q u gentibus promissa sunt con ,
linentur, per otnnee prophetas dispersa, quibus
eane in presentia, neque colttgendis, neque inter- , . ' pretandis lempus adesl, lamelsi muila ad demonstrandum id quod proposilum est, in superioribus ' \ ,
babentur. lloc autem fuit oslendere eis, qui quo, \ niam ex circumcisione sunt, seipsis valde glorianlur ct superbiunl, quasi se unos Deus reliquis gen- ,
libus proposugrit, seque unos dignos existimaverit,
. "
quibug quae fulura erant, divinilus promitlerentur,
,
nibil ipsis seorsum a cxteris omnibus, in divinis
8 8

Psal. xcf, 7. " ibid. 10.

* Zacb. xiv. 16-19.

e v

lsa. ,

8 8

lsa. x u x , 1.

8 8

ibid. 6.


<05

DEMONSTRATIONIS EVANGKLlGiti Mlt. II,

lw|

xa\ * \ pronils&ionlbiw f |*. Qtlrtiitto ' \W

0 , .
inoiiHlraluiii , gntl 1 ) 1 1 0 1 ) 1 1 0 illvluonitii |thtititft
s o r m i i beiiolleluiit < ' < ( | , I I ^ O J I I I M (b>hi
\
c c p n q t i b l i i n m l l l m l nlt, \ *1* <*! u K i j l l t t
. *
n i a D c l < ilivliMiriim
p r n i n U t o i i u i i ||<<*
, * \
; . d i c u n U i r , | . I N i k l i t i t m
Cl raiiH.im < ' * , qiun lnllit !
, \ gpiitibiin r o i M i l i t u r n , < | *
' (I) ,
teco, , l i a x , ijnani C l n h t l i w l v r n H u 7 pi<r < | I H M H ||(
q u i (* cirnim<:Ulom< , M I I U I lomt *
.
dciripiioricin r o f i A t a u l i i r 7 E U lf<iiur
IUWWIHIInmhtm
/ ,
eiftpwlnlioriMri
Mu^vtuh
gffthmM

qiiaifipiarti fuUni', i|ii;m 40'l'* '" ' I M ,
iriv \ qtii no/i ftolitrn Jifl
u | Hbim > > ^ m i b u
r^trt .
Safraforem se feerii exbibiturns. Uiar vcro ntinc uwli* propl< l;nwi t*'tUunmtt* tthn<\w uUn \H
11

itrfttUuooe* ot.o pos: llbcriore uDumquodqtsc corurri taliu* iiitorprHaftiMi*: qn;rfd"qM}<b'm,

ifceuia q v s dt? genliba pradicla mnt in unjrn ro^gcro, i p ^ Uw, ntUrptHnu

'.

hdrm

coqnittoptm el
r''/

yrzJ,ic'

' JL* .*

i\

Ifrti,

;; ,
Qtutmadmodnm

bT.

IHINU*

fininitlul

fort,

f*llm

ui

in

(tmntt

(tHtttttH

(,hthtl

tpnli>* ftttifififfni

- /; '"

JJjiT ^'> -

T * i ~

~.

^,:

i^:^iri

5> ^ ^ " / >

~. .">' . -

".">-

>

*>, i " *

7* Xti/nvT^r Xjyrr-rr *~

j<l

v'f*

PTTT^

* /

irtuw**q ,rr>iT^ > n ,

vmn**

'ir-.n*

^ r ^ /i->>-

tmtr*

4 y...'

> 1-

-1. *

'

407

EuSEBII CALSARENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

10S

viriemiii omnes fines lerra? sabnare Dei noslri, j u - ^ ,

biiate Domino omnis terra
Et adjungit: Com , . \
movcalur mare et plcnitudo ejus, orbi3 terrarum,
< , \ ,
et omnes qui babitant in eo. Flumina plaudent
).
manu simul , montes exsultabuul a facie Domini,
\
quomam venit judicare terram : judicabit orbem
,
terrae io justilia, et populos in sequilale . >

, \ . >
M

X V . Genesi. Quod ubi defecerit regnum Judieornm, ipse Chrittus adveniens genlium erit
exspectalio.

'. .
,

.

4 Non deficiet princeps de Juda, nequo dux de

,
feraoribus ejus, donec veniai cui reposilum esl,
, ,
el ipse erit exspeclaiio genlium **.
. >
X V I . Sophonia. Declaralio adventus Chrisli,
IC7'. .

el $ublaitunis cullus simulacrorum, et genttum , ,

erga Deum pielaih.

.
c Ad\'eniet Dominus super eos, el perdet omnes
deos gentium , et adorabunt eum , unusquisque de
loco suo, omnes insulse gontium . *

* , \
, \
, ,
,

X V I I . Ab eodem. Declaratio diei resurrectionis

Christi, Uem genlium congregatio, omniumque
hominum agnitio Dei, el modus unm pieiatis :
ci quod yEthiopes sacrificia iUi offerent

'. . }/
, ,

,
* .

c Idcirco exspecla me, dicit Dominus, in diem

resurrectionis meae in testimonium : 51 quia judicium meum ad congregandas genles, ut admiltam
reges, et eflundam cuper cos iram meam, omnem
iram furoris m e i : quoniam in jgrtc xmulalionis Q
meae consumelur oinnis tena, quia lunc convertam in populos linguam , in gcneratiouem ejus, u l
invocent omnes nomen Domini, ad serviendum ci
sub jugum unum : a ftnibus Quviorum iElhiopiae
ferent sacrificia mihi . >

, ,

,
* ,
\
\ ,
,
*
.

XVUI. Zacharia. Declaratio Chrisli adventus,

ei quod tnullce gentcs ad eum confugienl, quodque
^runt Domino ex genlibus constituendi populi.

. " .

,
* *], *

Gaude et lsetare, filia Sion, quia ecce ego ve i o , e l habitabo in niedio t u i , dicil Dominus : et
confugicnt gemes multae ad Dominum i n die illa,
ct erunt ei in populum : et babiiabunl iu medio
l u i , et cognosecs quod Dominus omnipolens roisit
me ad le .

\ , ,
, \ ,
* \ *
,
, \ ,
.

6 7

XIX. Ab Isaia. Declaratio ortus Christi, qui sil

ex radice Jesse prodiiurus,
el vocalio per illum
omnium gentium,
Egredieiur virga de radice Jesse, et flos de radice ascendel, et requiesccl supcr eum Spirilus
Dei , el quae sequunlur, quibus adjungit: c Et
eril in die illa radix Jesse, el qui suscitaiur ut imperet gentibus; ineo gentes sperabunt . >
7

7!

X X . Ab eodem. " Declaratio Christi adventut, et

beneficii quo per illum afficiendcB sunt omnes
genie*.
4 Ecce pucr meus, suscipiam eum : elcclus meus,
" Psal. xcvu, 1-A. " i b i d . 7-9. "Gen. XLIX, 10
i i , 10. " Isa. xr, 1-2..
ibid. 10.
T 1

\ ' .
, \
,

' .
^ \, \
, \ *
, > \
(5 \,
\ *
.
'. ' .

.
i *, , * 7

* Sopbon.ii, 11.

"Sophon. i u , 8-10.

fcacb.

DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. I I .

110

, . " admisit eum apud se anima mea : dedi 6pirilum

* , \
meum super eum, cljudicium geutibus proferel:
. , ,
non clamabil, nequeremitlet, neque audielur foris
* - vox ejus : calamum collabefaclalum non franget,
, \ , * el lignum fumigans non exstinguet, scd in veritate\
, proferet judicium : resplcndebit, el non frangelur,
, \ \
donec ponat in lcrra judicium : et in nomiDe cjus
- . > \ * genles sperabunt ; ac deinceps adjungil: Ego
, \ Dominus Deus vocavi le in justilia, et appreben , \ * \
dam manum tuam, et coniirmabo le, et dedi tc \:\
, ; ,
leslamcnlum 52 generis, in lucem gentium. u i
,
aperires oculos cttcorum, et de vinculis educeres
:.
vinctos, et de domo carceris, scdentes in lenebris,
, ,
Ego Dominus Dcus, hoc meum esl nomcn, gloriam
,
meam allcri non dabo, neque virtutes meas sculpii74

* , & , libus, quae ab inilio cranl, ecce venerunt: nova q u

\ .
nunc annuntio, antequam nunliaverim, indicarta suut
Tobis

'. .

.

7 8

X X I . Ab eodem . Declaratio Christi tutn ortu$

lum vocationis gentium.

, , \ ,
, *

, \
, \
. * >
,
.

Audite mc, insulae, et attendile, gentes : per

tempus mullum consistet, dicit Dominus : ab ulero
matris meae vocavil nomcn mcuni, el posuit 03
meum quasi gladium aculum, et sub tcgumento
maniis suae occultavit mc : posuit me quasi sagittain eleciam, el in pbarelra sua prolexit me .
Et adjungit deinceps: c Ecce dedi le in lestameclum generis, in lucem gentium, ut sis in salulem,
usque ad exlreinum lerraa . *
7l>

78

*.

--- .
^ .,

. \b

eodem. Cfiristi adventus significatia

voculionis genlium.
c i

c Sic dicit Dominus, qui liberavil te Deus Israel;

,
sanclilicate eum qui negligit animam suani, qui
* ,
abominabilis esi gentibus, servis principum : regee

vidcbunt eum, ct surgent principes, et adorabunt
, \ ,
, \ * * e u m ct quac sequuntur; quibus adjungu :
c Teropore accepto audivi lc, et in die sahilis ad , \
juvi
te : et dedi te in testamentum gentium, u l
\ ,
constiiueres terram, et consequereris haereditates de , \
serlas, et diccres iis qui in vinculis sunt, exile:
, , * \
el iis qui in tenebris, ut in lucem prodeanl: et in
* \
omnibus viis pasccntur, el in omnibus semitis pa , \
stio eorum; non esurient ncquc silient, neque
. , ,
percutiet eos aestus, neque sol, sed qui miseretur,
, , '
, \ * \ D consolabitur : etper fonles aquarum ducet eos, et
ponam oranem muntem in viam, et omnem semi \ tara in pabulum eis : Ecce hi dclonginquis venient
. ,
illi ab aquilone et mari, alii vero ex terra Persa pa , .
rum. La3lamini, cceli, et exsultet terra. Erum, , \ . pant montes in laliliam, quoniam raisertus est
,
Dominus populi sui, ct humiles populi sni conso , \ lalus e s t .
.
79

77

53 XXIU. Ab eodem. Declaralio Chrtili, et voca*

tio gentium.

, \
, \

Altendile auribus veslris, et sectamini v i a i

meas, el audiel me, et vivet in bonis anima vesira

. .

T i

Isa. XLII, 1^4.

7 1

ibid. 6-9.

7 V

lsa. XLIX, 4-2.

" ibid. 6

" ib;J, 7.

7 7

ibid. 8-43.

EUSEBII C,ES\R1ENSIS OPP. PARS I I . -

4*1

APOLOGETICA.

412

cl conriam vobis Testanirntiini sempilernum, san- , \

, .
cta David fidelia. Eccc lesliinonium gentibns dedi
eum, principcm el iinperantein gentibus. Gentes , \
. & , , \
quse non novemnt te, invocabunl te : et populi qui
, \ ,
nesciunl le, ad te confiigienl propter Doiunum
Deum tuum, sanctum tuum Israe), quoniam glori- ,
flcavit te. 1 Quando ergo ab bis quoquc didicimus . \ ,
,
Chrisii advenliun praeparari, ul non solis Judaeis,
sed omnibus genlibus salutaris forel : age terliuiu
, \ ,
quoque illud oslendamus.queinadmodum in adventu
ejus, non solum meliora gcntibus per Propbeias
, \ '
nuntiabanlur, sed eliani iis qui ex circumcisione
. ^
sunt conlraria. Siquidcm plane ruinam, et rejectionem Judaicae gei*tis futuram, propter eoruin \ , , , *
erga Gbrislum incredulitalem, oracula quae apud
ipsos babenlur, pronunliaut : ut jam non aequales , , \
nos cis, sed eliam longe superiores videamur. Cas- . \
lerum nunc quoque utar nudis Proplietarum loiis,
nec ea ullo modo conteniplabor, cum propler eo- , 5 ,
, \ \ rumdem perspicuilatcro, tum quod liberiore olio,
.
plenissimam corum expositioncm edituri sumus.
.
CAP13T I I I .
78

Quemadmodum in vocatione gentium, quce per Chrislum facienda erat, Judmorum geniem rilu proprio, culluque Dei cadere oporlebat.

" )\,
,

,

.

'. .
'
,
.
Hajc dicil Dominus : State in viis, et videle,
< * , ,
ct rogate semitas Domini sempilernas, ct videle ^ \
qusenam sit via bona, et ambulale in ea, ei invc , \ ,
nielis purgationem aniniis veslris. El dixerunt: \ . \
Bon ambiniabiraus. Constilui super vos specula- . ' ,
iores, audile vocem lubae; el dixerunt : non audie- , \ *
mus. 54 Idcirco audierunt geutes, ot qui pascunt . , \ greges in eis.
.
XXIV. Ab Jeremia.Declaralio
rejectionis gentis
Judceorum, et adoptionis gentium loco eorutn.

XXV. Ab eodem. Pietatis gentium declaratio, el

gentis Judaiccc impielatis accusatio* et prwdictio
malornm, ouoe posl Christi adventum invasura
erant eos.

'. .

,
.
$$

t Domine, forliiudo mea, et auxilium meum, et

, \ , \
refugium meuin in die malorum. Ad te genles ve- , *
ient, ab m r e m o terrae, el dicent: Vere falsa pos- , \
eederunl paires nostri simulacra, et non est in eis , \
ulililas : si faciet gibi homo deos, ct bi non suttt ^ , \
dii. Idcirco ego oslendam cis in lempore boc : no .
lam faciam eis maiium meani, cl virlulem meain,
, \
t cognoscent, quod nomeu inibi Doniinus. Pecca \ , .
tum Juda scriplum est stylo ferreo in ungue ada
manlino, exaralum supcr latitudine cordis eoruni.
,
,
Cum recordata fueriut neuiora eorum io ligno con\ \ \ , \
denso, et in collibus excelsis, el monlibus, in agro.
. \
Forlitudinem tuam, et Ibesauros tuos in direplio , \
nem dabo, el excclsa tua, propter peccala lua, in
\ ,
oronibus finibus tuis : et relinqueris sola, et bu\ ,
miliaberis ab baereditate lua, quam dedi tibi, ct
8
servire (e faciam inimicis luie in terra, quam non
" I s a . LV, 5-5.

79

Jer. , 16-18.

113

DEMONSTRATIONIS

EYANGELICJE LIB. I I .

* , nosti : quoniani ignis incensus esl in furore m^o.

.
usque in aHernum ardebil* .
0

. '.
,
^

, *

. '

X X V I . Ab Amos. De dispersione genlis Judairat

xn omnes genles, el de renovalione advcntus, el
regni Christi. ei de vocatione omnium gentium,
qu(v in eo facta esl.

c ,
i Ecce ego mando, et ventilabo in omnibus gen , tibus domum Israel, queroadmodum vcnlilatur in
, *
vanno, et non cadel contritio in lerram; gladio
1* nioricnlur omnespeccaiores populi mei, qui dicunt;
, Ncui appropinquabunt, neque venient, super nos
* .
niala : in die illa suscilabo tabernaculum David,
, \ quod cecidit : el instaurabo quae ceciderunt ex
, *
eo, et quae dirula sunt ejus suscitabo, et instau, \ , - abo illud sicut dies saeculi, ut exquiranl me, qui
,
reliqui sunt ex bominibus, el omnes gentes, super
, *
quas invocatum esl nomen meum super eas : dicit
* ,
Dominus, qui facil ba?c o m n i a .
. >
r

81

'._ .


,
^
,

,

55 XXVII. Michwa. Accutalio magistratuum

genlis Judatorum, el significatio desolationis meiropolis eorum , advenlusque Chrisii, et domus
Dei, qumest Ecclesia ejus , verbique, et legis pro*
gressio, el gentium cunclarum vocalio.

c Audile nunc deimim baec, qui praeestis domui

' ,
Jacob, et qui reliqui estis cxdorao Isracl, qui abo\ ,
, , - mirnamini judicium, et oninia recia pervertitis, qui
, \ aedificalis Sion in sanguinibus, el Jerusalem in io. , juslilfcs, qiii ci praesunt, cum muneribus judicave\ ot , C runi, el sacerdotes ejus cum mercede responde \ , \
r u n l , ct propbetae ejus cum argento divinarunl, et
* ; *
super Dominum requieverunl, dicenles : Nonne Do. ' minus nobiscum est? non venient super nos mala.
^, \ , Idcirco propier vos, Sion quasi ager arabilur, et
\ . \
Jerusalem quasi pomorum custodia e r i l , el mone
*
domus Dei in nemus silvae. El cril in novissinio
, \
dierum, manifeslus mons Domini, paratus super
, - verlices niontium, et cxtollelur super colles, el fe * \, , \
stiuabun! ad illum populi, ct ibunt gentes mullae,el
, * ,
dicent: Venitc, asccndamus in montem Domini, ef
\ *1,
iu doiuum Dci Jacob, et osiendcut nobis viam ejus,
, - el ambulabiraus in semilis ejus , quoniam ex Sion
, , \ egredielur lex , et verbum Donaini de Jerusa ,
^ lem .
I
'. .

X X V I I I . Zacharia. Declaratio de Christi ad^

ventu, et JwUcorum bellici apparaius pernicies,

,

gentiumque pax, et regnum Domini usque ad ter
minos orbis terrat.
.
M

, , ,

, , , \ , \
, \
, *
, \
' .
Jcr xvi, 19-21;

XVII,

1-4

8 1

Amos ix, 9 1 2 .

t Gaude vehcmenter, filia Sion praedica, filia

Jerusalem : ecce Rex luus venit tibi justus, et
Salvator : ipse mansuclus, el sedens super jumenl o , ei pullo adolescenie, et perdet currus ex
Epbrem, et equum ex Jerusalem: et perdet arcum beilicum, el abundanlia pacis ex genlibus : et
principatum obtinebit a mari usquc ad inarc , et a
fluimnibus per exporrcctiones lerra& * . >
f

Micb. m , 9-12;

iv,

1-2.

K3

Zacb. ix, 9-10.

EUSEBU CSAUIENSIS OPP. PARS U. APOLOGETICA.

116

XXIX. Malachia.- Recusatio genlis Judaica, el \ \ .?

,
corporalis ipsorum ex lege Mosis adoralionis re ,

jectio, spirituali introducta in omnes gentes ado
ratione per Christum.

.
,
56 < Non estinoa voluntasin vobis.dicitDominus
, \
omnipotens, et sacrilicium non suscipiam de manibus vestris ; quoniam ab ortu solis, cl usque ad oc- ' \
casum, nomen meum glorificatum est in genlibus : ,
e t i n omni loco incensum offertur nomini meo, et \
, \ *
bostia mimda : quoniam magnum nomen mcuin in
gentibus, dicil Doniinus omnipotens, vosaulem pro- ,
>
fanatis illud * .
v

'. \\ .

,
,
,

.

* Rclinquctur Glia Sion ulumbraculum in vinca,

, \ ,
el sicut fructuum custodia in cucunierario , sicui
civitas in obsidionc " ; ac deinceps adjungit: . \ *
;
Quomodo facta est meretrix civitas Gdelis Sion? iu
qua juslilia somnum cepil in ca, nunc autem in- , . * \ "
< " ,
lerleclores . El ad baec : Erunt eniin sicut
. \
torebinthus abjeclis foliis, et sieut borlus aquam
,
non babens. Et eril forlitudo corum ut stipula
ttuppae, et quaestus eorum, ul scintilke ignis ; el , \
, \ , . >
comburentur iniqui, el peccalores simul, el non
* \ crit qui exstinguat . > Hisomnibus adjungit: t Et
, \
erit in uovissimis diebus manifestus mons Domini,
et domus Dei in summis monlium, et extolletur su- ' , \
. \ *
per colles. Et venicnt ad eum omnes gentes: et
ibunt genles mulUe et dicent: Venite, ascendamus C - \ ,
, \ , \
in montera Domini et in domum Dei Jacob : ct

\
aitnuntiabit nobis viaiu suam, et ambulabimus in

, .
ea. Nam de Sion exibit lcx, et verbum Domini de
, \
Jerusalem : el juJicabit inler genles **.
, \ ,
XXX. Ab Isaia. Judaicce gentis ruina , verbique
Dei, el legis novce ejusque domus divutgatio , et
pieiatis omnium gentium declaratio.

87

'. .

, \

, ,

.
Haec dicil Domiuus Sabaotb : Ei erit queniad *
moduin si quis colligal spicam io convalle solida, et
,
relicta in ea sit slipula, aut tanquam si baccac olivae \ ,
duae vel tres in summo sublimium, vel quatuor vcl
' ,
quinque in rainis eorum relicta? fuerint. Haec dicil ^ .
Dominus Deus lsrael : Die illa confidens cril bomo *
in eo, qui 57
psum; oculi autem ejus ad san \
clum Israel respicient, cl nou conGdent in allaribus,
\ neque in operibus nianuum suarum, quae fccerunt
\ \ ,
digiti ipsorum : neque aspicient ligna, el abomina \ ,
liones suas die illa. Eruni civilates lu% reliclse ,
* \ ,
quemadmodum defecerunl Ainorrbaii cl Ev;ei a fa . "
cie iiiiorum Israef, el erunl deserla : quoniam de ., seruisti Deum Salvalorcrn luum, et Domini Dci lui
\
non recordatus cs. Propierea plantabis plantalio * \ nem iniidelcrn : quacunque autem dic planlaveris,
. \
decipicris . >
. * .
XXXI. Ab eodem. Sublaiio glorias populi Judeeorum, el geniium couversio timulacrorum cutlu
inDcum universi.et de desolatione Judaicarum urbium, et de incredulilate eorum erga Deum.

f e c i t

e i

* Malarh. , 0,11.

Isa. , 8

" ibid. \.

h l

ibi I. 31.

I s a . n , 2-4.

^ Isa. xvu, firiO.

117

DEMONSTRATIONIS

AB\ .
"
-
~ -

*"
?\.

418

EVANGELICJE LIB. I I .

XXXH. Ab eodem. Exposilo eversionis Judaica

rum vrbium, et gentium lcetilicc $eeundum Deum.

< ; , , ,
, ,
. , , ,
, .
.
}, * . \
\
, ^, olvov,
.
\ . \
,
.
,

Domine Deus nieus, gloriGcabo le, laudabo nomen luum, quoniam fecislires mirabiles, consilium
antiquum, verum. Fiat, Domine, quoniara posuisti
civitates in tumulum, civitates munitas, ut cadent
earum fundamenta. Impiorura civitas in aeternum
non sediGcabilur : proplerea bcnedicet tibi populus
inops, et civitales hominura injurias ferentiuin benediccnl libi. Faclus enim es omui civitait humiH
adjulor, el moerore affeclis propier indigentiam,
prolectio : et faciet Dominus Sabaolb omnibus genlibus in monlc boc, bibenl Jseiitiam, bibent vinum,
ungentur ungucnlo in monte boc. Trade ha?c omnia gentibus, consilitini enim boc in onines gentee:
devoravit mors invalescens . Et rursus : < Abslulit Deus omnem lacrymam ab onini facie, probrum populi abstulit Deus ab omni terra. Os enim
Domini loculum esl haec . i
9

.
*

.
,

XXXUI. Ab eodem. Bonorum promissio ad olim

deseriam ageniibus Ecclesiam, et Judaicm gentis
desperaiio, et redargutio peccalorum eorum, et omnium gentium vocatio.

Ne recordamini prima, el anliqua ne compu , \ late : quoniam ecce egofacio nova, quae nuncorien
, \
tur, et cognoscetis ea : el faciani in deserto viam
, \
et ubi non esi aqua, fluvios : et benedicenl mitoi
.
besliae agri, sirenes et fllise passeium : quoniam
, \
dedi H I deserto aquam, ul potum darem generimeo
,
4 - Q eleclo, populo meo, qucm acquisivi: virtules meas
. ,
uarrare. 58 Non nunc vocavi le, Jacob, neque la . - borarevte feci, lsrael. Non obtulisli raihi pecudes
,
holocausti tui, neque in sacriGciis tuis gloriGcasti
, ine; non servisii mihi in donis, nec labore le affeci
, in thure, neque comparasti mihi argenlo incensura,
, , ' neque adipeni viclimarum tuarum concupm, sed
\ - in peccatis tuis, et in injustiliis luis praefui l i b i " i .
.
El in sequenlibus a i l : c Converlimini ad me, et
, \ * . salvi erilis, qui venilis ab extreino terrse. Ego sum,
, * , el non est alius, per me ipsum juro : vere exibit de
. ore meo jusliiia. Verba mea non reverienlur: quo * \
niani roibi omne genu curvabitur, el jurabil omnis
, \ lingua Deum verum, dicens : Juslitia et gloha ad
, eum veniet, et erubescent omnes, qui disjungunt
, - D seipsos a Domino
.
.
8 J

'. .
. ,
.

XXXIV. Ab eodem. Declaratio Ghristi ad hominei adventus, et redargutio gentis Judccorum, et

cunclis gentibus promissio bonorum.

,
; ;
,
- ,
h , \ ,
* ,

i Sic dicit Dominus, quis est hicliber repudii

malrts veslrse, in quo einiei eam ? aut cui debitori
vendidi vos ? ecce peccatis vestris vendili estis, et
iniquitatibus veslris emisi matrem vestrara : quoniam veni, el non erat homo : vocavi ei non erat
qui audirel"; et reliqua. Quibus adjungit : cAmbulantes in lencbris, et non est eis lux : confidite in

Isa. xx?, 4 8.

11

Ibid. 8.

" Isa,

XLIII,

48-24.

Isa.

XLV,

22-25,

* Isa.

L ,

4,2.

{19

EUSEBU CiESAWENSIS OPP. VARS I I . APOLOGETICA.

120

nomine Domiiii, el innilimini Deo ve.stro : ecce \ \

> omnesvos ignem incendiiis, corroboratis flammam: , \ .
\
cmbulale Itiniine ignis vcstri, et flamma quam ac \ , \ >ccndislis. Propler ine facla sunt hacc vobis, in t r i ( . '
slilia dormielis * , el quac seqiiuntur; quibus ad, \ ! ..
jungil : c Audite me, audite me : populus meus ct
, , , *
reges, ad ine aiues intendite : quoniatn lex a roe
,
* , \
cgredieiur, et judicium meum in lumen gentium :
.
appropinquai cito jusiitia mea, et egredictur quasi
, \ ,
lux salularc meum, et in bracbium meum gentes
\ . >
spvrabunl .
9e

XXXV. Ab eodem. Redargutio impiarum injuriarum gcnlis Judaiav, el reliqionis eorum ru na :

rocatioms autem omnium genlium patefactio.
;

' ,
."
,

Nunquid non robusla csl manus Domini ad sal-

*
^
, vaaduni ? aut gravala esl auris ejus, ut nou audiat?
;
sod peccaia vestfa dividunl iitlcr vos et Dcuni, el \ ,
59 propter pcccata veslra, avertit facieni suam a

vobis nc miserealur. Manus enim vesli\e foedatx
' , . sunt saiiguine, ol digiti vestri in pcccalis : labia
, \ .
autcm vestra loeula sunt iiitquitalem , et lingua
,
veslra injuslilinm mediUlur : nullus loquitur jusla,
* , *
ncquc cst jiidiciuin vcrum : confidunt in vanis, et
- \ , \ loquunlur iiiania : quoniani concipiuiit laborem, et , \
pariunl iniquitatem : ova aspidum frcgerunt, et te- , \ -,
lara arancx lexuni, et qui vult cx ovis eorum come- \ , ,
derc, ubi contrivit, lotium invenit, et in eo regu- , \
lum; lela eorum non erit in veslimentum, neque ,
operienlur ex operibus suis. Opera caim eorum , . . *
opera iniquitatis, pcdes autcm eoruni, ad iinprobi \ . ,
lalem currunt, veloces ad eflfundendum sanguineni;
. ot cogilaliones corum, cogitalioncs insipientium. \ ; Contriiio ct miseria ia viis eorum ; semitae eorum
, , \
dislorUe, per quas iranseunt, et nesciunt pacem. * '
Idcirco amoluin est judicium ab eis, et non com- , \ .
prebcndit eos juslilia. Cum cxspcclarent lucem,
, laclae sunt eis lenebrae * exspectantes splendonni, , : in obscuriuie noclis ambuhvertint; manu explora: \ , \
bunt ut caeci pariclem , et quasi ipsis ocult nnn
, * ,
siiu. conlreclabum : cadenl in meridie, quasi in
*
raedia nocle : laiiquani niorientes, ingeniiscent, et
\ , , \
quasi ursiis et columba simul incedent, l e l qute * <
seqtjuntur ; qnibus adjungil: c et timebuul qui
,
ab occasu cxsislunt, nomen Domini, et qui ab onu ^
. '
solis, nomengloriosum -> Gselerum, cum pluriiiuc ,
ejusdem argumenli sinl propbetiaB, lcsliinoniis bis ,
ce, quaB hic apposuimus, conlenii erimus : atque

ea suo lempore rursus repetenles, cxplanabinius. l n - , \ lerea vero, quaodo ad verbum abunde talibus lesli,
moniis usi sunuis, satis nos ostendisse arbilramur,
.
nihil aiuplius quam reliquas gentes, babere Judseos.

Sive enira illius amici Dei Abrahae benedictiouis se
,
solos diciutt csse parlicipes, proplcrea quod ab illo
, \
sint oriundi : jam Deus palam pollicilus esi, genti, *\ bus quoque parem uon modo ipsi Abraliaa, sed et
^
Ixaac, et Jacob beiicdiclionem se inipertiiurum :
, \ ^

M i j 1

97

9R

Jsa. ., 18,19.

,;

" Lsa. u , 4-5.

9 7

Isa. L I X I - I I .

p a

ibid. 19.

DEMONSTRATIONIS EVANGFXlCiE LIB. .

ls

\ \ quippe qui benedicendas esse ilidem, ut illos

,
ncsgenles praedixerit, et sub unam eandemque cum
* > " ^ beatis illis, Deique amicis viris keliliam, reliquas
* \ ,
quoque genles invilet , juxla illud : Lactamini,
, ,
genles, cutnpopulo ejus : > Et illud : c Principcs
populorum congregali sunt cuiu Deo Abrabani :
* t , , ,
sive de 60 regno Dei, quasi illius facii baeredes,
. * glorianliir: jain in reliquis quoque genlibus regna * \ \
lurum Deum, divina oracula oslendunt : Dicite
, enim, inquit, in gentibus, quod Dominus regna - vil .> Et rursus : c Regnavit Deus super omnes
, c
gentes : > sive ad sacerdolii raunus, et ad cultum
, \
Deo exhibendum seelecios dictitant, demonstralum
, \ erit; quemadmoduni gentibus quoque, aequale rai \ ,
nislerium sermo divinus se impertiturnm promise * "
rit, ubi ail : c Aflerte Domiiio, familiae genlium,
, \ ,
aflcrle Domino gloriam el bonorem : lollite bostias,
, \ ,
et ingredimini in alria ejtis : > quibus etiam illud
. . \ apud Isaiam oraculu n adjungere poteris, quod ila
; \ babel : Et allare Doniino in lerra j-Egypii, el co , \ gnosccnt iEgyptii Dominum, et facienl sacrificia,
, ;, \ , et vovebunt vota Doiniiio, el reddenl \ Ubi itcin
. \ ,
illtid tibi eril considerandiiiii atleuliits, quod exlra
\ * , Jerusalem in iEgypio altare Doiuino constitucndum,
, , \ et illic saerilicaluros iEgyptios, votaque Domino et
facluros, el reddiluros propbelia signilicel. Non er -
go in iEgyplo solum , sed in ipsa quoque vera Je . rusalem, qua-cunque ea intelligaiur, omnes gen. \ ,
tcs, nicnon ipsi oninium supersliliosissimi jEgy9 9

, \ Q * - ^ **
senlenlia, iion ex scriplo imerprelandum sit, labcniaciilorum solenne, calebrau ; ,
dum, invilantur. Qtiod si olim factus esl < pars De * ,
mini populus ejus Jacob, fuiiiculus baiiedilalis ejii3
& > J U ) . \ Israel , > al in posterum, gentes quoque omnes.
, '
Domino in sortem esse tribuendas, diciuin esl: ubi
?; , \
* t , \ videlicet illi sic ail Patei*: < Postula a ine,et dabo
libi genles baeredilaleni luam . Eteniin domina \ . >
turuni csse iton in Judaa solum, scd a mari usque
, (1)
ad mare, et iincs orbis lerne, propbelia clainal ,
^ . omnesque illi genles esse serviluras, bcncdiccndas ,
que esse in eo omnes Iribus lerrad. llac auleiu causa

boc factum est, ul Deus universi in conspcctu om, ,
nium genliuni, salulare suum lioium faccrel * :
\
nos vero jam anle nolavimus nomen Jesus, si ex
.
\ , , D llebraica lingua in Graecam convcrtatur , piov significare, quod Latinc dicitur salutare, ulnihil
, , ,
aliud sil Salutare Dei quam Salvatoris noslri Jesu Cbri* c , ,
stiappellalio : buic rei fidem facil Simeon in Evangetar.i ^ ,
lio, quiacceptopuero, ipsoulique Jesu, intramanus,
,
sic oravit : c Nunc dimitlis servum iuum, Domine,
, .
seciindum verbum tuum in pace: quia viderunloeuli
,
* c ^ , 61 mei Salutare tuuin, quod parasli antc facicm
,
omnium populorum, lumen ad revelationem gen' ' t i u m . Uoc ipsum igilur Salutare, Psalinoruin
, quoque auctor significavit, cum d i x i t : c Notum

fecil Dominum Salutare suuin, in conspeclu gcn1

a (

10

99

Psal. X L V I , 10.
Psal. xcv, 10.
Psal. X L V I , 9.
Psal. xcv, 7,8. Isa. , 19, 21.
Psal. xcvu, 2. Luc, u 29-3i.
9. Psal. , 8. Psal. L X X I , 8, I I , 17.
(I) Dcsidoratur E D I T . P A T R .
7

U X H ,

* DeuL

125

EUSEBII C1SAR1NSIS OPP. P A R S II. A P O L O G E T I C A .

1 0

tium revelavit justiliam suam . Simililer apud \ \

Isaiam omnes homines, hoc ipsum salulare intuen ,
tes, Deum universi dicunlur adoraiuri, qni Salu* ,
tare suum omnibus abunde sit largilurus : et ado * \
raiuri, non in hac inferiori Jerusalem, quae esl in
PaLrstina, sed unumquemque ex loco suo, el omnes , , \
quicunque sint in insulis genlium : quo lempore , ,
oraculum Hlud finem accipiet, quod aflirmat omnes
,
bomines invocare non amplius Deos patrios, neque \
simulacra, aul dxmpnas, sed nomen Domini, et

servire illi sub jngo uno, ct illi a lerrninis flumi- , '
num /Ethiopias ralionales et inrrucnlas hoslias
), '
per Novum Cbristi Testamentum, non in inferiori
. \ ,
Jerusalem, neque in eo quod in illa est altari,
, \
sed in ejus iElbiopiai finibus, de qua jam diclum
, *
est, oblaturos. Quod si niagnum quiddam esl, Dei \ * t , \
populum et esse, et ceuseri, et unum hoc divino
ruin promissorum niaximum cst, ubi ab ipso Deo
\ *
de iis qui seipso digni sinl, dicilur : c Ero illorum
\ , ,
Deus, et ipsi erunt populus meus , > ineritoque
, *
anlea gloriabalur Israel, quasi qui solus Dei popu, \ Uis essel, hoc quoque bonum, tum cum ad popu \ , \
lum illum advenerit Doiniuus, genlibus se largilu . \
rum pollicelur, dicens : Ecce cgo venio, et babic \ * \
tabo in niedio l u i , et confugient gentes niullas ad
. >
Dominum, et erunt ei in populum
De quibus
* (1) , p
illud iteiii saiis apte dicelur : El dicam non po- , \
pulo meo, populus ineus cs lu : et ipse dicet, Do , \
minus Dcus m e u s c s t u . > Si \ero non alius, scd
\
ipse est Cbrislus, qui de radice Jesse or turiis a
,
propbetis pnedicitur, el boc ipsis quoque Hebneis ^ , ' ,
babetur tndubitatum, adeo, ut nullo pacto quis- *1 ,
piain de hoc arobigat: considera jam queinadmo *
dum bic surrecturus ad imperandum non ipsi , \ * \
Israel, sed gentibus paiam s i l dicius, ncc ipse * ,
Israel, sed gentes in co spera habilura? dictae siut,
\ ,
quippe qui essel exspeclatio genlium : quapropter
\
ct gentibus prolaturus judicium, et futurus lutnen
\
gentium valicinio declaretur. Et rursus, dictum sil, < " ,
in nomine ejus gentes speraturas, eumdemqiie in
, , \ salutem dalum i r i non solis Juda?is, sed omiiibus
,
bominibus, usque ad exlremum lerne. Quorirca
,
et ab illo, qui ipsum misit, Patre, diclum est ei : \ ,
Dedi te in Testamenlum generis, 62
lucem
, \ , genlium, ut consliluas lerram, el conscquaris bae ,
reditates desertas . iTeslimoniuro autem genlibus ^ ' . \
dicit, ea dc causa, ut oinnes gentes quaecumque
,
dcChristo nibil unquam didicerint, ubi ordinis ra , , \
tioiiem, quae ad illum perlinet agnoverint: et quae, ,
nam in eo sil vinus, invocalurx sint eum : et qui
,
anlea illum populi nunquam viderint, ad illum con- ,
fugiluri. CaHerum, quid pluribus opus est verbis ?
,
cum cx ipsis propbelicis vocibus liceat, tum quas , , , \
posui, tum quas plus oiii nacltis exponam, quae in ; divinis libris feruntur, si cui modo plaeeat coltige- ,
re dicia propbelarun:, facile iis, qui ex circuinci- , * sione sunt silentiuiu imponere, siquando jaclent
.;,
11

,a

, n

"Psal. xcvn, 2.

1 1

Levit. xxvi, 12; II Cor. v i , 6. " Zacbar. , , . " O s c . n . i A .

(I) <\ Forle .

EDIT.

PATB.

lsa.

XLIS,

6, t.

{25

DEMONSTRATHVNIS l l V V M i t t K \ X

II.

\Xk

, i j prvuiUa \\\\iim tiltt vnUilaU onn,

m* \\\\\
\ *tlo tfvitUlmn thtumumM , *\\\ \ \\\*
, 6 t i ^,
alquu " Ihliiin pnllu iUlumlw* 0* imy \.\*\\u\\* ,
\ \
(oiunulu it|tn^i * ! , | - * *
, *
n i l l i I || 11, * 11. t<h ( ItiMI

, 1 JtiilmnHii ' Hitw.i it
' ,
| * \ <
| t
|<-
-

*7 ^ ^
pioplor lp*0Hiiit - *- I | h .

('. ' . < <
**-*# * *lw
\ . %\ .'
i*t
* >

./

- : 6/>0 > ;/*/

pi"M'U>.ww > | , < ^ , / , >> >
, , \ /',,*
*, *|ulru *
/ I H M M < t^tht^n ^ |/
/
<
;~ ^ L T - * . t 6* ' ) { , ' # \f>
'law I ' / / / *>'
I -.< * in n>,,h tt . <4
>^ # * aVro^ ; , / / Kf,
ltt*<\
*t 1>*<ti hn,,,n*
i, ,/,, ut^ J / /
^
#

_2
-

^,*; >^, -./ ># aW/,,

-Jim

r>

1L;I

r:

/.'/'V,

-*/

lr*

h* *i f^t t
,

,%

f/

+
tt*,

, * ** >. ,
:

< < t>>t

'

i'

[EUSEBII C^SARIENSIS OPP PARS I I . APOLOGETICA.

t e

fuissemus . > Exordicns magnus dmnusque pro- j

pheta suum opus, primum docet quemadmodum
universum suae propbeiiae proposilum, nihil aliud
continet, quam visionein et contemplationero quae
feratur conira Judaeam et contra Jerusalem :
deinde cunctani Juda?orum nationem redarguil, p r i mtini haec dicens : c Agnovit bos possessorero, et
asinus prasepe Domini sui; Israel autem me non
agnovil, et populus non inlellexit . Deinde universam geniem deplorans, adjungit : Va? genli
p^ccatrici, populo pleno peccalis, semini pravo,
iiliis iniquis . Hisce initio operis ubi contra iilos
usus est objurgalionibus, et proposuit causas ejus
vaiirinii, qnod conlra illos feralur, tum inilium facit,
diceris . < Terra vestra descrta, quae tamen dcserla
non erat, eo ipso quo prophetiam edebat lempore. I
Civitates vestrae succensa? igni: cum tamen ne
boc quidein adbuc faclum esset. Sed neque regioneni ipsorum tunc alieni devorabant, 64 um tamen ille sic dicat, regionem vestram, in conspectu veslro alieni devorant, et qine sequuntur.
At enhn si ad Salvaioris nostri Jesu Cbrisli advenitmi transieris, el ad ca quae subsecuia sunt usque
in bunc diem lempora, faciie inveneris ea quae dicla
sunt coniplela esse. iNam et lilia Sion (baec autem
erat adoralio quae in monte celebrabalui% qui vocatur Sion) ex qno advenil Jesus Salvalor noster,
relicla est nt umbraculum in vinea, et quasi fructuwii citetodia in cucumerario, aut si his qnidqnam
eogituri polest deserlius, lvgionemque ipsorum,
alieni coram ipsis devorant, nunc quidera vecliga- (
Ha, ac trihula ab Hlis exigentes, nunc vero proprium ipsoruiit praedium, cam quse olim Judaeoriim
erat, lerram facienlos. Sed et leinplum illud admirabile, quod ciat in coruiii mclrnpoli, in terram cecidil, a populis aJienis eversum : el civitates eoriim
igni succcnsa? sunl : ei facta est Jerusalem vere
civitas in obsidione. At vero quia poslquani illis
haBC cvenerunl et cborus aposlolorum, et qui ex
Hebraeis in Cbrisluni crediderunt, fecundi instar
eeminis ex illis ipsis servati sunt, el per universam
lcrram, atque tn omne genus honiinum pcnetranles,
omncm civitalem, ac locum, et rogionem proprio
aiqut Israclilico somine iniplcvernnl, adeo quidem,
ut ex illis quasi spica, quae iti nomhie Salvatoris j
nostri fimdatse sunt Ecclesiae, sint enaia : merilo
divinus prophela, iis minis, quibus conira illos est
usus, adjungit : c Nisi Dominus Sabaotb reliquisset
nobis semen, quasi Sodoma facli esscmus, cl sicut
Gomorrba siiniles fuissemus. Qnod quidem in
aperticrem sensum contrabens sanclus Aposlolus
iu Epislola ad Romanos inlerpreialus est : Isaias
aulem clanial pro Israel, si fucril numerus filioruiii
fsrael sicut arcna maris, leliqnae salvne iient. Vcrbum enim perficiens cl contrahens faciet Dominus
in terra. Et sicut pradixil Isaias : Nisi Dominus
Sabaotb reliquissel nobis scmcn, quasi Sodoma
t

l f

s o

Jsa. , 5.

s 0

ibid. 4

128

. " \
,
, \
\ *
, */
" ,
, \
. ,
*c ,
, , \ ,
' , \ ^,
,
' * * . '
\
* ,
, \ .
,
\ ,
. "
( \
)

, \ , \

,
\ ,
.
\
,
,
\ . * \, \ ,
,

,
,
\ \
,
* *
*
,
, \ ^
. " \

* *

, .
\ \
.
,
, ^ .
,
; ! 1

29

DEMONSTR VTIOMS EVANGEtlCiE. LIB I I .

130

\ ; . faeti essen.us, et sictil Gnmorrba similes fuisse , *

mus . > Quibus rursus ba?c adjungit : Num!) ,
quid, inquil, ivpulii Dous populum Mium?Absil.
; ,
Nam el ego lsraelita sum ex semine Abrabani,
,
tribuBcnjamiii.Non repulil Deuspop-iluin suiiin quem
;, \
pnescivit: an non nostis in Elia quid dical Smplura?
, .
quemadmodum inlei-ccdil apud Deum cuitlra Israel?
; - 65 Domine, proplutas luos ocoidenml, allaria
,
lua suftbdcrunt, et ego relictus sum solus, el quae. \ * runt aniinam nieam ul aufemileani. Cxteruin quid
. " * dicit ei responsutn divinum ? reliqui mibi seplcra
, *
niillia virorum, qui non curvaverunl geuu aule
, :,
Baal. Sic ergo el in hoc tempore , reliquhc se ,
cundum eleclionein gratise facla sunl
NV vcro
, , \ in aliud lempus propbeliam eventimi suum dirige , re suspicrris, quam in adveulum Salvaloris noslri
^ ,
Jesu Ghrisii, veiba quae sequuniur posl illud d i ,
clum, Nisi Domiuus Sabaolb rebquissel nobis
, \
semen, quasi Sodoma facli cssemus, el sicut Go morrba similcs fuisseimis, > universiira Judaicum
, ,
populum, Gomorrba!, popuhiin appellamia, el eo*
\
ruin duccs, principes Sodoiiiorum, adjungunt
^ .
rejeclioiieiu Mosaici lilus, el ejus Testamenii iuo, , ,
dum, quod pcr Salvatorcm nosli omnibus homi ^, ;
nibus denunliaium esl (cum Testamenli dico, ejue
\ *
regcneralionis, qtuc fit per lavacruin inlelligo) ver , bumque planc nuvum ac legcm iHlroducunl, ubi de
, 6ta * , talibus pradicuiil. Sic igitur babenl : c Audite
\ ' , Terbum Domini, principes Sudouiorum, attendite
,

, , ^
, \ .
\ ^ * , *
. > \
f ,
. * , ,
,
\ .
; * \ *
.
f

legem Domini, populus Gomorrbx. Quid niibi mullitudo vitlinianun veslramiu " ? et cailera : quae
ul propria legum a Moyse posilarum auferens , corum loco alium reiniUendi peccata ipodiim introducit, eum videlicel qui per lavacrum salulis cl per
eam quae cum boc pradicatur vilam celcbraiur sic
dicens: c Lavainini, niundi eslote, auferle pravitates
ab aiiimis vestris , et quaesequunlur.Cur autein
principes Sodoniorum et populum Gomorrhae eos
nominaverit, idem illico exposuil, sic dicens : Manus enira vestrae plenae sanguine
El rursus ubi
paulum progressus esl, ait : c Iniquilatem suam
ul Sodomorum nuniiaveruni alque indicaverunU
> v

V* animse illorum : quoniam cogitaverunt consiliutn

juslum, quoniam iuulilis nobis e s l

> e

pravum conlra

seipsos diccntes : Ligabmius

: > ubi cum de quodam sanguine ct de insidiis adversus juslum

quemdam meniionera fecerit, quera hunc tandem inlelligi vult, nisi Salvatorem nustrum Jesum Cbri6tum ? propter quein et post quem otnnia in illos quaecunque dtcta sunt, redundarunt.
'. . " [) XXXVII. b eodem haia. Quod propter Salvatorem notlrum Jesum Chrislum, cl post ejusdem
advenlum, omnia quct dicta sunl Prophcta, illis

.
acciderint.

\ , \
). , \
, \ '
, < */ 1 1

Rom. , 27-29.
" Rom. , 1-5.
Sap. , 12. " Ua. iv, 2,5.

i ln dic illa, illucescel Deus in consilio cum gloria in terra, ut extollat et glorificet id, quod reliquum fuerii ex Israel, et ei it illud reliquum ex Israel in Sion, et quod rclicluin fuerit in Jerusalem;
66 sancti vocabui.*:ur, omnes qui scripli sunt ad
\itaui in Jerusalem . > Quodnam vero sit illud
reliquum ex Israel, ipse prophela explanavil, cnm

Isa. . 10-11.

t7

ibid. 16.

" ibid. 15.

Isa. , 9,10;

EUSEBH CJESARIENSIS

OPP.

d i x i t : c omnes qui scripii sunt in Jerusalem, c et [

qui vocati sancli. Quae aulem sit dies illa in
qua Deus glonficaturus, et in sublimi collocaturus
dicilur, id quod reliquum fuerit ex Israel, et
eos, qui vocandi sunt sancli, el scribendi ad vitam,
*i lotam bujus seclmnculae narraitoncm percurreris, facile disces. Inilio igitur totius libri, cum adversus Judreain, ac jLrusalem visioncm vidissct
propheta, et pluribus verbis lolius Judaiccc gentis
impia facinora numerasset, cumque minabundus
dixisset de illorum eversione, deque extrema Jerusalem vastilate, tum fineni ci, quae contra illos
versabatur contemphiioni imponit , bis verbis :
c Erunl enim nt terebintbus, abjectis foliis, et lanquam borius aquam non babens, et erunt vircs
eorum lanqtiam surculus sluppae, et qusestus co- I
rum, ut sciiUillae ignis : cl combureolur iniqtii et
peccalores simul, et nou erit qui cxstinguat
Ubi
cuin adverstis illos vaticinium circumscripscrit,
tum reprirnit se, cl novo initio faclo, allcrani materiam aggreditur, exordioque ctiam (ul dicebam)
tali ulilur : Vcrbum quod factum cst ad Isaiam
filium Amos propholam de Judxa el de Jcrusalem *, vel, ut Symmachus inlerpretatus est, supcr Jndxa et super Jerusaleni. Ex quo forsan
illum suspicetur aliquis, de quibus trislia prius sit
vaticinatus, de iisdem minc commulala ralione,
melioia quaedam prsndicere. At vero eorum, quae sequunlur conloxlus, nequaquam isluc dici permiserit : qtiippe qui super Judaica gentc, el super eo
qui vocatur lsrael, nibil omnino boni contineat, '
neque ilem super Judaea, ncque super Jerusalcm :
conlra autcm innumcrabiles adversus Israel que*
rclas, atque accusationcs, minasquc adversus Jcrusatem tiistes recenseat: quodquc universis gcnlibus salutare contigit, voc&lionem, alque agnilionem surami Dei fuluram divinet: el ad ba?c, novi
cujusdam montis prodilionem in Iucem, et allerius
domusDei, pncler eam,quacest in Jerusaleni, construclioncm nianifeslani proponat, itaquc ubi de
Judxa ct dc Jerusalem locutus est, tiinc sic d i c i l :
c qtiod erit in novissintis diebus manifestus mons
Domini , et domus Dci in verticibus inonlium ,
67
exlolletur super colles , et venient ad eum
omnes genlCs, el ibunl gentes mullae cl diccnl : Venile, ascendamus in monteni Domini, eiindomum
Dei Jacob : ac de genlibus quidein ciinctis lalia
d*yinat : de Judacis veio deinceps cujusmodi sinl
ea , qua adjungil, nunc audi : dimisit enini popnlum suum , domuni Jaeob : quoniam repleta est,
ut ab initio regio corum boiuinibus , sicut regio
alienigenarum : ct lilii mulli alieni nali sunt illis.
Repleta esl enim rcgio illorum argento et auro , ct
non fuit numerus ibesauris eorum , et caitera
quae sequunlur , qu;c mullo plura sunt; quibtig adjungit : ei adoraverunt ea , quae fecerunl digiti
ipsorum. Et declinavit se bomo, et humi se abjecil,
t

e l

3 0

8 1

Isau , 50,51.

ha. , 1.

ibid. 2-5.

1 1

PARS I I . APOLOGETICA

132

, \ . ,
, \
, \ , \
^, ,
.
/ \ ,

, \
\ ,
, *
, , \
\ , ** , \ ,
\ .
* ^,
, , \
,
,
, \ \ , ,
, c "
. "
,
. '*

, ,
,
, :: ",
,
\ ,
, , \ ,
, , \

. * ,
, \ \ , c
,
\ * , \
, *
, ,
\ \
, \ . > \

" , * <
, ,
,
. ,
, ,
\ , * \
, \
, \ , \
, \ , \ .
\ ,

ibid. 6-8.

155

DEMONSTRATIONIS KVANGEMCAC U B . I I .

. ' <*1 dlfnUlnm <* <1

ct >*( oiNlifiilfil h r n i m |u< | Mmorl* DomlMl ,
&: . iv 7*
cl a farif Rloriin * , nim / | * *
\ 6
* .. : \ , * t r r a r n * . Q I I U H I ^ <)** pl.imt / H M H
DouiirMifn irnhrat tMHtfMfjm I M M I H I M H U J H

daira* <|it;m:it<ir<HH : di* J H V I J \% ihint hinh)% *tnu4i

, \ * * / , ',
^-. , '.
** . , '.> \y,<-Seu\U%\*hUi\u\ hAfth\U %U\t*f tHttftttlt \*Ui\m-.**# r x r i - ^ ^ ^ ;
t > ^ ^, , ^'. >
liliff.ffrt * \ i j - i ^ p i ' J , u 4 ih<*\*% ti,uvhl*i,*4
tit
> - tntilir. Ut i*A<, /Utf *, ttt >'4 %*tnt < Unu% ktt
f

* # itn-rrca^T ''

/%

.**.

1*

!S5

EUSEBII CJESAMENSIS

OPP.

PARS II.

APOLOGETICA.

106

tum his omnibus ea quac ante exposuimus verba ,

adjungit , docetque ex omni Judaica genle , quae a
.
vero Dei culiu casura sit, superfuluros quosdam ,
\ , \ qui non eadem cum omnibus mala sint subituri,
, \ quin conlra potius , tanqiiam cx pravis alque i n - ,
juslis rHicli supersliles , compiObatamque ac sin . cerani pielalem aniplexi , ea scriptura qu;e a Deo * (
proiecla sil, riigni sinl habcndi, ac servi Dci sancli \
>ocandi, quibus sane vcrbis plane signilic.it Salva- , \ tor noslcr , aposlolus ac discipub>s , alque evangc- )
lislas , reliquosque oinnes , qui de circumcisione \ , \
assumpli in ipsuin crediderinl, quo lcmpore gens , \ ,
eoruin universa cecidit. Porro baec illcsermoinnuit,
\ ,
qui sic habel : c In die illa (in qua videlicet ea
, '
qiia? predicta sunt omnia dc vocalione gentium, et
\ de Jud;i'oruni ruina fulura sunt) illucescet Deus () ,
in cousilio cum gloria in lerra , ut extollat et
, \
glohficet quod reltclum fnerit ex Israel , et erit " \
qitod relictum fueril iti Sion , et quod rclictum
. \
fticrit
in
Jenisalcm , sancli
vocabuntur :
\
(59 omncs qui scripii stmi ad vitam in Jerusa- , *
laera , propler quus prodiluros de Jerusalem vt , \
delicel ac de Judasa, merilo super Judaca, cl super , \
Jerusalem, propbcliain illam dici, procrmium ipsum

oslendil, aul eliam propler verani Jerusalem, et
\ , \
propler Jiida?ain illaiii, quae si ex senlcnlta, non ex
' : scriplo considerelui', buic alieri proportione re, ,
spondeal. Qua dc rc cum cril tempus, videbimus,
, \
r l quis tandcni divinam aposlolomm Salvaloris
\ w

noslri, et evaiigelislarum cernens virlulem, se- ^ ; > \

\
cundwn quam in otiinem terram exivil sonus eo ; '
rum, et in fines orbis terric verha eorum, omnesque
, c
ex illo ad hoc usque lempus Cbrisli Ecclesias, qua?
, \
erba eorum in ore praeceptaquc babenl, et Novi
Testamenti per eos publicalas Christi leges non
, liuic prophclise teslimonitim veritalis exbibeal?
, \ \
utpole ei quac manifesle dical, c in consilio, > et
,
c cutn gloria, > in omnem lerrani Deum in sublimi
.
oUocaturuni et glorificaturum id quod reliclum fueril ex Israel? iteni quemadmodum c id quod
relictum fuerit in Sion, et quod relictum fuerit in Jcrusalcm, sancli vocabuntur, omnes qui scripti
ad vitam? pro eo auleni quod dicitur apud L X X , < io consilio cum gloria : > Aquila el Tbeodotion,
inter se concordanles, in virtulem et gloriam, interpreiati sunl : sic ulique eam virtutem qux a
Deo aposlolis dala esl, et quam post taleni virtulem apud Dcum habiluri crant, gloriam indicantes, juxla illud : c Doniinus dabit verbum evangelizanlibus virtute mulia .
u

XXXVIII. llem quod re ipsa faclum cst : f au- D '. \ < " ,
dilu audielis, el non inlelligelis, el aspicienles aspi\ * \ , \
cielis, el non videbilis. Crassum enim lacluin est
. ,
cor populi bujus, et auribus graviler audicrunt, et
\ \ , \
, ,
oculos suos clauserunl, ne quando videant oculis ct
\ >, \ , \
auribus audiant, el converlanlur, el sanem tos. Et
. * , : \
dixi : quousque, Domine?ei dixil : Donec vasten" lur civilales, adeo, ut non habileulur, et domus,
, \ ^, *
adeo, ut non sil boino : ct lerra relinquetur de . \
serla. Et post ha?c amovcbil prornl Dcus bomines,
, \
et miiUiplicabuulur, qui rclicli fuciinl in lcrra *. >
\ . " \
Considera igitur bic quoque, quonam modo, qui
\ ,
relicli sint rursus in terra, cum reliqua univcrsa
lsa. , 2-.
Psal. L X V I I , 12.
Isa. , 0-12.
(l)Decsscaliquidpalet,tumex pbrascos, lum excollaiioncLatinaiinlcrprclationis.EDiT. P A T R
k

4 1

4 t

157

DEMONSTHATIONIS E V A N G M J C J K L I H . I I .

ni

, - vaiuiloncm pMur , toll dlimiltjr M M I . I I | I I I I < M M

(/ . 8" \
d l . Erunt autwn Itl, lpl HnlVNtorU imMrl ilUilpull,
\
qul ab llelirwl, <l liottiWi< profwU,
, 2 Infttar MmlnU n-llrftl, ub<rnn 7 0 ' ^
n l i i f i f i _ ,
r u f i l , ftfifiafi K#'filiiiffi in litln I' '
I > U <
* *^ ; et inspfrf! n i t , f|tf0flM4flMMhifll I O O V M I ^wpor* bo
xil , H O I O * 4ijd.j"*nio M U O M iifjfmrttt#4 HfiilJlphf nhim Irl
*
afflrmat, lllo* aul/m koUimlnnw \,< oitut,

Uone*ujitt pvmurm, Terra **>m, Iwfwll, ittrtfffl
/, ,, .rtVinatttUif <i*wti* > tOfto I* i\%utu * o p * M O <
': / ^
fjMorjo* uUAmti -M, *U ftfant *\**'4 ***%*,
: - ~
-:
-yszr-rs^
: , r
\\U Uptjn : Uxt* **ut 4***fU rtfvUix* ******
ipMi -* j i j y i i r r ^ ' / vtrsAnw. t%t.% i f*$*n*m *n4t*to, ih Wr**f**i*
t o irwri kmteam i^tr zjuuyzys/. >#
vt*U* %U*m 4*I**7H4 *S # ii*lrt*4# ****** k#4
ricf^ V s ft z x i vz*?y&m

>; iMg ai> > -^*

vsmieizs.
',', f-> #
t

um
n- 2 ^ >*, *k" ^ ^ rfsriz Vzzrfric

4***ru -, mym *>''4*4** ****** msmm

**,
&0**$ &0** Ifatcto m6**f& *9%*%* 1
10091*rf$&*M1*090* 0*0% 1^*'*^0 f tfa**t^
y w &*%4 iy*yA **0*** ffwtf

K s i - - s~
3^2< *C-*5i
Ca
^ ^rtiV*.Mn ^ v ^ i

1X11* _

f.,m W #

IS9

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S O P P .

PARS I I . APOLOCETICA.

140

riroum faeiet lac : comedct butyrum, et mcl com- , .

\ .
edel quicunque relictus fuerit in lerra*. > Hic si
,
illam diem quam propheta significat quaesieris, tem .
pus adventus Salvaloris noslri invenies. Ubi enim
, <
dixil propbeta : c Eoce virgo in utero concipiet, et
pariet filium : > plurima interponens, divinat de iis, , \ ,
quae per eamdem diem, hoc est, Salvatoris nostri ad- \ , *
veotus tcmpore, futura sunt. Yirtuies enim invisi- \
biles, el quosdam inimicos, alqne bosles, muscas .
et apes allegoriae legibus nominans, ingressuros , \ , \
esse lerram Judaeorum dicit, atque ila Dominum,

hostium ipsorum novacula, lanq'iam magni cujus- \, \ ,
dam corporis, ipsius Judaicac geutis caput, et pilos ,
pedum, et barbam, el denique omne ornamentuin
, \ , \ ,
eorum abrasurum. Cum vero baec in illa dle, de
\ , , qua agitur futura sint, in qua videlicet ille de quo . * *loquitur nascetur de Virgine, (um eum bominrm,
, qui relictus fucrit de lotius genlis inleritu, hoc est,
,
omnero quicunque ex illis in Cbristuiu Dei credide*
rit, nutriturum juvencam bouni, et duas oves prae , , \
dicit : etex eo quod plurimum faciei lac, buiyrum
,
et mel coraesurum. Porro haec si mystice contem, \ . \
plaberis, intelliges in Salvatoris nostri aposlolis,
\
suum finem accepisse. Quorum singuli in iis Eccle .
siis, in quibus virtute Cbrisli constilerint, binas
,
oves, hoc est, binos ordines instar ovium, ad gre , gem Christi convenientes, allerum quidem in p r i , *
mis adbuc elemenlis versantem, allerura vero qui

jam per lavacrum sit illustratus, ac praterea j u
vencam unam, ecclesiasticum ulique eorum, qui
\ , prasident principatum, divinis et rationalibus cibis C ,
nutrientes : fecundum x illis lac, ct mel, ejus v i - . "
delicet cibi, quem ipsi elaboraverint, fructum per-
ceperunl. El quod quideni eam multitudinem, quae , ! ,
ex imperfectioribus constat ovibus, divinus sermo . \
comparare consueverit, non est opus ut dicam, cum
,
lioc omnes divinae liltere ostendanl. 7 2 Quod vero , euin, qui perfectior sil, et multos, quasi bonus
, ,
agricola exerceat, Ecclesiaeque prasideat, ruslico ' ; '
boum labori item conferre saleat, sanctus nobis ^, , '
demonslrat Apostolus, ubi a i t : c Nunquid de bubus
. > curaest Deo? an propler nos omnino dicit? quo, ,
uiani debet in spe, qui arat, arare : et qui irilurat,
, , ,
iu spe, ut sit particeps
Quod si quis isliusmodi , {
liguris loquendi ofleudatur, idem poterit et niuscas,
\ .
et apes, de quibus dictum est, et novaculum, et & '
barbam, et pilos pedum, nou ex sententia, sed ex
, \ .
scriplo contemplari, atque ita plane in ridicula et absurda fabularum deliraniema recidere. Si veio
non aliter baec accipere necesse esl, quam ad sensuni quenidam interiorem, baud dubium est, quioeliain ea quae scquuntur, simili ratione.
X L . c lu die illa exslinguenlur montes, et colles,
M \ ,
ct silvae, el dcvorabuut ab anima usque ad carnes:
\ \, \ \, \
et erit qui fugiel, lanquain fugiens a flainma ar \ ,
dente : et qui relicli fuerint ex illis, erunt nume \ *
rus: el puer parvulus scribec eos, et erit in die
, \
l i l a : non ultra adjiciet quod reliquum fuerit ex
\ , Israe), et qui conscrvati ex Jacob, non ullra confi , \

" I$a. , 51-52.

* Ibid. 14.

I Cor. ix, 9, 10.

DBIOSSTRATKftl* ISkSi.mCA

^zrn

zzZ

IZVXTA

bzfst Wf>/m

un. I I

brmm U*\*m : tn*nt **.% U,v<tum \*9'M

u*m *r*m mnm,
/* t*h*t %u
\mm *utm *\m f**tt4, t\m */**$** >* i+UtU* ;
y**x*m %*xi0%m *J*U%*U-%X
m H4S*

'*

%**& 4tf6 * |
#

****** :rt m*i$*u

145

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S OPP. PARS 11. APOLOGETICA.

144

condonaretur, sicut affirmat Apostolus, ubi ait : c Isaias aulcm clamal pro laracl, si fueril numerus , . >

ftiiorum Israel sicut arena maris, reliquiaesalvaeftent
*. Nam cum duo sint q u Abrabae Deus respon- ,
,
dens promisit de iis, qui ab illo orituri erant, unuin
,
quidem quod fuluri essent sicul stellse coeli, alterum
vero quod tanquam arena roaris, Dei quidem ami- , ,
ci, quales fuerunt illi veteres, ei prophetae, et Sal- ,
valoris nostri aposloK , quibus ipse illud teslimoniam exbibuil, vos eslis lux mundi ' \ > lumini- \ feus coeleslibus ipso splendore comparantur : reli- ,
qui vero, terreni scilicet, atque in humum spe-
ctantes, arenae similes habentur. Proinde meriio \ , '
tibi tota multitudo Gliorum Israel, q u a digaitate
, sua 74
virtulis maguificeniia casura erat,
e l

undecunque spcctans in terram, ut sermo de his , \ . ,

propbettcus habel, areiwe maris comparata fueril:
, *
luro videlicet eorum reliqui duntaxat salv;e fienl,
,
dc quibus sane reliquiis plurimum esl a nobis ela, ,
boratum : alque hsec fulura esse dicit, ubi ipse Do \ minus conirahens et perficiens, verbum per lotum
, ,
terrarum orbem fecerit, sic ulique Evangelicam
,
praedicationem perspicue significans, in qua omni
.
Mosaico ambilu sublato, qui imaginibus, el signis,
ei corporalibus adorationibus constabal, brevitate prxditum Evangelii verbum in omnes homines
emissum, prophelia? veritalem comprobavk.
MA'. c \
X L l . El eril in die illa, radix lesse, el qui surget
, , '
imperare gentibus, in eo gentes sperabunl: el erit
, \ .
requies in honore. Et erit in die SUa, adjiciei Domiiius dcmonstrare manum suam ad oemulandum, et ^ \ ,
, \
quxrcndum quod remanserit reliquum populi sui,
quodcunque relictum fuerit ab Assyriis, et ab , iEgyplo, et a Babylonia, et ab lEtbiopia, el ab Ela- , ,
, \ , \ ,
inilis, el a solis o r l u , et ab insulis maris : et extollei signum in gerues, et dispersos Juda cortgre- \ ,
\ , \
gabit a quatuor alis l e r r a e > Cum saepe quaxiaro

iutura dicaniur in quodam insigni die, boc est, ubi
maiiifeslum leinpus advenerit, nos ratiocinatione .
colligenles, eanun rerum quae signiiicenlur, exi- , , tuni in ipsuni Dei adventum recidere demonslravi- ,
mus : in quo cum otmiis Judaica gens casura es- \ , * set, paucos quosdam servatum i r i , qui ex illis re, linquendi eranl, divina oslendunt oracula. ls ta . *
men locus, qui uunc in manibus eet, et ipsam diem,
el quod per eam significatur terapus, et quae in eo \ , \
cventura essenl, planissime demonstrat: cum enim
, \
canat ex semine David faluruin Cbristt ortum,cum

eo simul Judaeorura iiem ruinam praedicil; dicit au ,
lem sic : t Ecce dominalor DDminus Sabaotb,con \ *
lurbabil gloriosos cum robore, et excelsi humilia ,
bunlur, cl cadent excelsi gladio, ei Libanus cum
,
cxcelsis cadci . > Porro bic Libanum ipsam Ilie, \ /
rusalem inlelligi v u l l , sicut iri aliis demonstravi .
u u s : quam cuin omnibus suis fasttim, et vencra- , tioncm prae se fercutibus, et gloriosis casuram, bic

prophelac lotus niinatur : qui quidcm ubi priora
\
iila explicavii, bacc deinceps adjimgit; El egre , \ > e

Rom. , 27.

8 4

Mallb. , 14.

Isa. xi 10-12.

* Isa. 33, 34

145

DEMONSTFUTIONIS

IVANCELICAE LIB. .

Uti
e t

A ^ radice ejus
tai \, \ V dielur virgade radicc J.essc, 75
ascendel , > et caelera. In quibtis manifrstissime,ex
\ , \ .
radice Jesse (pater aulem hic fuil David) oituiu
\ \ ( \)
Ghristi signiflcat, in quo orlu, vocalioneragenlium
, *
prius per quamdam sermonis obscuritatem, more
* prophetico explicat. Illud enim : < Pascelur simul
* , lupus cum agno, et pardus cum hoedo simul quie ' , s c e t , et qusc sunt hujusmodi nihil aliud quam
, \ ,
genlium indomitarum, et immanium, et in nulla
\
re a belluis diiTerentium, ad pios et mansuetos, et
, \ \
\ * omni charitale referlos mores, conversionem futu , * ram indicant. Sed hoc ipsum docet aperlius in iis
quae sequunlur, sic dicens : c Replela est univcrsa
,
lerra cogniiione Domini, sicul aqua mulia ad co , \
operienda m a r i a . > Pneterea ipse seipsum inier *
, \ \ pretans sermo prophelicus sequitur? c Et erit in
, * die illa, radix Jesse, et qui surgil ut imperel genti\ Jj . bus, tn eo gentes sperabunt : el erit requies ejus
cum honore , Quoniam igilur superius Judaicse
, gentie ruinatji involute significavit, post vero gen , , - liuin vocatiooem, nunc quidera involulius, nunc
* , autem explicatius: inerito rursus. eumdem repe lens sermonem, de iis qui ex circuincisione in
Gbrislum credituri sunt, mentionem facit, ne omni
,
* * c " , \, * ralione a Cbristo spem illorum excludat. c Eril
eniro, inquit, qui surgit, ut iraperet genlibus. .
, *
* , *\ Sed quis laudem hic est qui surgit, nisi radix Jesse? quem eliam genlibus non ipst Israel imperatu, * ;
rum affirmat. Quoniam ergo varie docuil baucgcn \ \ \
tinra conversiunem, ad cum qui de radice Jesse
\ ,
* * nascetur, et pullulabii, necdum boni quidquara de
iisqui in circumcisione sunt, prolulil: tnerito quod
^ ,
pradiclioni ejusmodi decrat, reddil, dicens : < Et
\ , '
erit in die illa, > hoc est, in illo tempore in quo

adveniet isqui orlurue est de radice Jesse, adji*
, c , ,
ciel Dominus demonslrare manum suam, ut x m u , \
lelur, et quaeral quod remanseril reliquum populi,
, \ .
. * '' KaV quocunque reliclum fueril " , > aul ab bis, aut ab
illis boslibus. Quem quidem locum Aquila ita con ,
vertit: Et erit in die iila, adjkiejt Dominus se , ,
cundo manuiQ suam ad acquirendura residuum po , puli sui, quod relinquetur ab Assyriis, et caelera.
, \ . \
Caiterum haec quoque te considerare oporlebit :
\ ,
bostes popuii Dei censendos intelligibiles quosdam
,
et spirituales, boc est, nialos daemones, sive po , ,
, - " testales, quaeVerbo adversentur. Hi porro sunt i l l l
sunl
, qui olim iis genlibus quae bic nominala?
, \ invisibililerpraierant.eianimas Israel vastabant,cam
. eas in varios cffectus inducerent, et caplivas face}) renl, et ad morem victus, alienarum genlium viclui
, - similem, altraherent. Cum igilur hic universus,
propo dixerim, populus, animis factus esset capti \ \
- vus ab iis, quos diximus bostibus, qui servati, reliclique sunl sine yulnere, non spoliati suis rcbus,
, \
promissum illud, de quo propbelia loquitur, obti , * t
nebuQl: utpole qui visuri sint roanura Domini, et
,
illius possessio futuri; quemadmodum illud habet
. > 87

76

17

Isa. x i , i . Ibid. 8.

Ibid. 9.

Ibid. 10.

6 1

Ibid. 11.

447

EUSEBU CJESARIENSIS OPP. PARS I I . - + APOLOGETICA.

148

oraculum quod Uc ait : c Adjiciet Dominus de-

; .
roonstrare manum suam, ut aemuletur ob id quod
remanserit reliquum populi, > Quid autein adjiciet , \
Dominus? nempe, iis quos semel quondam per pro- , plietas oslendit : Adjecla est manu3 Domini, ut his .
ipsis veluti de totius populi ruina servalis, quae , prioribus deerant, adjungerenlur. Haec porro erant .
Novi Testamenli mysteria, quae manu Oomini . ' ostensa sunt ei parii quae de populo relicia est. Sed
\ , , \,
etiaiu, iit aemulelur, inquit, ob id quod remanse- ,
rit reliquum populi. Pro quo Aquila et Theodo \ .
tionconcordiler, adacquirendum, >inquiunt, re- ,
siduum populi sui, quodcunque reliclum fuerit ab \, '
A&syriis, ei a reUquis inimicis gentibus. Hoc au- lem qnod relictum fuerit de populo, c extollel,
\ ' inquit, sigmim in gentes : > per oos eniru plane ^ , \ ,
\ ,
Dominus signum suum in cunclis gentibus patefecit, et per eosdem collegil eos, qui ex Israel perie- *
rant, et qui ex Juda dispersi erant, postquam a
qualuor alis terrae, ad Cbristum Dei, ex prsedica- \ >
\ .
lione aposloloruin ipsius, confugerunt: sic sane
collectos esse intelligeos eos, qui quondam ex Israel ,
etJuda, secundum sentenliam consideratis alque \
acceptis, abducti procul, separatique fuerant. Mos
, \ 0 *
aulem hujuscemodi animarum, verum Israel Dei . *
demonstrat, sicut e contrario, vitiosa pravaque , \
affectio eum Israel, qui ratione corporis eam appel- ,
lationem soriitus est, principes Sodomorum, et po* , \
pulum Goraorrha? appellare in oraculis facil. Reli- \
quiae igilur secundum electiooera gratiae, et quod
, ,
in prophetia dicitur, relictum re&iduum populi,
signura Domini apud cunctas gentes praedica- .
runl : et istiusmodi gentium animas ab interilu,
\
ad Doimni cognitionem irabentes, unum Deo. \ \
populum confecerunt, qui a quatuor alis terrae , ,
hodie quoque una Christi virtule conlrahitur. \ 77
P * de Judaicae gentis interitu con,
servati discipuli, et apostoli Salvaloris nostri, ex
, ,
diversis tribubus oriundi, una-vocaiione, unaque . \ |\
gralia, atque uno sancto Spirilu digni effecti, om- , , \
nem amorera, quem olim erga ipsos Hebraicae t r i - ,
bus habebant, abjecturi erant, ut ait prophetia. \ Cum.igitur eadem inlellectu eademque senlentia
,
perfecti essent, non solum continenlem terram,
c \
sed el insulas genlium pervagati sunl, et omnes ^ , , \
undique hominum animas depraedati, eas duccnles
' , \
captivas, u l imperio Cbristi subjicerentur. Qui qui ,
dem in hoc conseutanea illi oraculo egerunl, quod
, \
a i t : c Et volabunt i n navigiis externum raare si\ ,
mul deprapdantes, et eos, qui ad solis orium spe ,
, .
cUnt
Reliqua vero ejusdem propheliae, his
\ ,
item proportione rcspondere intueberis, si unam .
quaoique diciionem tecum ipse diligenter perpenv e r o

deris, et quod quidem ex ea inconstans vel humile visura fuerit, rejeceris, spiritus vero ipsius intelligentiam perceperis, quatenus ipee tibi Dei spiritus contenip\andum suppedilaverit. Nobis enim lempus
non permillit diulius i u his locis immorari, qui materiam propositam abeolvere festinamus.
h a . x i , 14.

149

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE

LIB. I I .

10

MB*. \ , XLII. c Et mandabe orbi universo mala, el impiif

\ , \ peccat ipsorum , el perdam iiijiiriain iniquorum,
, \ .
et contumeliam superborum buimliabo. Et eruiH
qui renianserint pretiosi magis, quam aurum quod
\ iguem non sentit: et homo pretiosus ertl inagis,
. \ quam lapis in Suphir , ac deinceps adjungit:
c c Elerunt > qui relicli fuerint, quasi capreo'a
, \ . \
fugiens, et quasi ovis errabunda : > alque in hi*i
quidcm paucitatemeorum, qui superfuiuri sint tem
pore interitus wnpiorum, hic sermo planiasime
ostendit: ex quo id inteliigiraus, sine ulla exce , ptione, carituros esse propria regione omnes omniuo, qui ad circuincieioneni pertinent, atque om, .
nem Judaicani geulem, proimssa, divina non esse
consecuturam.
. c \ .
X L I l l . * Et eritin di illadefectus glorise Jacob,
, - et pinguia gloriae ipsius quassabuniur. Elerit quem. \ admodam si quiscolligat inesseni stantem, et semeo
, \
spicarum metat; el eril quemadmodum gi quis col
ligai spicas convalle solida, et 78 ralicta fue, \ rit in ea stipula; aut quasi baccae olivae diue, siY3
& , ' , , tres in cacumine sublimi, seu quatuor, seu quin4 . que in ramis ipsis reliclae fuerint. Haec dicit Domi nus Dcus Jsrael : ln die illa confidens erit bomo in
-
eo, qui fecit ipsum : oculi autem ejus ad sanciuin
- Israel respicient, et non erunt confidenles in alla, \ - ri)us, neque ia operibiis manuum suanuu, q u fe \ , cerucu dtgili ipsorum.. in his quoque evidenter
. canitur; quemadraadum gloria Israel, et cuncta,

pinguia eorum auferenda sini, et pauci rursus m i ,
nieroque comprehensibiles relinquemU : atque bi.
\, , quidem erunt, qui ex.ets in Dominum nostrum cre * diderinl. Deinccps aulem post ea quae de illis dicta
. sunt, de universo genere hominuni, quod aversu
, rimi se sil ab errore s^raulacrorum, Deumque Isracl.
agnilurum, valicinium sequitur.
, *
, .
6 I

e i

XLIV. c Audite, insulae, qui relicli esiis et do.ortf.

'. , ,
, , cruciamini: audile quae audivi a Donino Sabaolb .
- 6 . " Deus Israel nuniiavit nobis . Specta quemad
\ - modum hic quoque non omnes, qui ad circumcisionem spectant, ad ejusmodi arcana audienda in ^ ,
* , > vitet, sed solos eos, quos dicit relictos esse, ac dor
lore c m c i a r i : quales erant, qui, ut ait Apostolus,
,
\ . gemebanl ac deplorabant maliilam vitai horainum.
.
XLV. c Luxerunl excelsi lerra?, ei ierra mique
'. ,
. egit propler babitanies eain. Idoirco inopes eruut
, inhabiiantes i n terra, el relinquenlur bomines
. \ pauci . > Ln his quoque ubi eos reprebendil, qui
, ^ ex populo circumcisionis legera Dei, et testamen . - tum contempserint, el eis minatus est ea quae scripta sunt; lum ex illis paucos boniines esserelin ,
* quendos valicinalur. Hi vero sinl sane illae, quae no ( / minantur apud Aposlolum c reliquise secimdum
ele^tionem gualise .
<' ..
M

6 7

6 8

I s a . x i n . I I , 12.

" Ibid. 14.

" Isa. xvn, 4-8.

Isa. x u x . 1. 2.

e7

fsa. xxiv. 4 0.

0 8

Rom. x i . 5.

151

EUSEBU CiESARlENSIS OPP. PARSJ I I . APOLOCETICA.

X L V l . Relinquenlur civitates desertse, et domiis (7'. , \

o( oi .
quae reliclx fuerint, inleribunt. Haec orania erunt
in lerra in medio geiilium : quemadmodum si quis
,
colligat paucas baccas, qus in oliva remanserint,
sic colligent eos; et si 7 9 cessaverit \indemia, hi \ , , -jj
voce clamabunt : qui autem relicti fuerint in lerra, \ . > \
l&tabuntur simul cura gloriaDomim . > Hicquo ,
que soli qui relicli fuerint, gavisuri dicuntur, cum
reliqui omnes his, q u in valicinio continentur, .
sint tradendt.
'. ,
X L V l l . t Conculcabitur corona contumeli, mercenarii Ephraim : et erit flos, qui decidet de spe \ * >
'
glorise in cacuroine montis excelsi, quasi praecox
fieus : qui vidit eum priusquam in manus acci- , ,
\ , piat, vellel cum devorare. Die illa Dominus erit
corona spei, contexla gloriae ei, qui reliclus sit de .
,
populo ipsius : relinquenlur enim in spiritu j u
dicii. > Etiam hic ei, qui reliclus sit dc populo, non
. > \ ,
universse illi genli, solis ulique illis, qui reliquia\ ,
rum nomine signiiicantur, Dominum coronam spei,
, et gloriae futurum, vaticinatur : alios vero praeter
\ ,
populi reliquias, coronam contumeliae, el mercena
rios Epbraim nominat.
\ .
X L V I I I . Et erunt, qui relicli fuerint in Judsea,
*, \
mittent radicera deorsum, et facient fructum stir, (5 , \
sum quoniam ex Hierusalem eruut, qui relicti
,
foerint, et qui salvi futuri sunt ex monte Sion :
. .
*
temulatio Doiuini Sabaoth faciet baec : eos, qui
0 , \
secundum electionem gralise relicti fucrinl ex Ju ,
daeorum gente niissuros radicem deorsum, et factu \
ros semen sursum vattcinaiur. Ubi iuanifeslissime
. , apostolorum et discipulorum Salvatorie nostri electionem signiiicat. Siquidem h i , ex iis qui ad cir- ,
, , \ *
cumcisionem pertinent, relicli, deorsum in terram
doctrinse suae radices miserunt, adeo quidero, ut
\
Mla ipsa eorumdem doctrina infixa sit, et radicibus
. *
firmala per lotum lerrarum orbem : sursum autem
,
ferre semen et fructum ad promissa coelestia ex , .
hortali sunt. Hi vero ipsi de gcnte Judaeorum relicti, caHeris pereunlibus, solt servari dicuntur. . , Ua?c autem omnia, ncmulatio Domini fccit. Nam
,
aemulatio Domini qua3 hos ad provocanduro eos

iinpios, qui in circumeisione manserunt elegit, illos

6 >

7 1

provocavit, utesl illud apudMoysem dictum : < ipsi

me provocaverunl in eo, qui non est I>cus : ct ego
provocabo eos in ea, quse non est gens : in gcntc
XLIX. c Sic dicit Dominus : Quemadmoduro 80
invenietur acinus in racemo, et dicenl, ne dissipaveris eum , quoniam bcncdictio Doinini est iit eo,
sic faciam propter eum, qui servit mibi : bujus
causa non pordam omncs : et educam ex Jacob semen, el e\ Juda : et ba3redilabit montcm sanctum
nicuni. cl bseredilabunt electi mei et so.rvi mei, et
babilabunl illic. Et erit in silva stabulum gregura,
et vallis Acbor in requiem armentoruin boum populo meo, qui exquisiverunt rae. Vos atiiem, qnt
4 9

Isa. xxiv, 10-U.

7 0

Isa.

7 1

' ,
* * ,
stulla irritabo eos *. >
*. "Ov
, \ ,


\ ,
* \
* \
, \ . \
, '
) <7) , .

Isa. 31,32.

7 1

Deut. xxxn, 2 1 .

155

DEM0N8TRAT10NIS

EVANGELIGJE

8k oi \
, \ , \ ,
. * , \ ,
, \ &
. >
,
*
, , \ "
, * (1)
*

, \
,
,

" '
*\
n
, ' \ ,
- c \
, ,

, * c

* * *
. ,
I ,

*
;
1

154

LIB. II.

reliquistis me, et obliviscimini montem sanctum

roeum, et paratis forlunae mens&m, et impletis d moni poculum mistum : ego tradam vos ia g|adium. Omnes in occisione cadelis ; quoniam vocavi
vos, et non auscullaslis, et fecistie malum in cpnspeclu meo, et quae nolebam, elegi&tis . > Cum i u
bis divisione quadam sermo divinus utatur, tum
exiguuio quoddam semen Jacob, ea quae promissa
sunt consecuturum aflihnat : electos auiem esse
eos, qui babileut in silva. Nam sic vocationem
genlium nominal, in qua elecli Domini, et semen
Jacob eint, sane ipsi apostoli et digcipuli Sataatoris nostri : prater quoft qui reliqui sunt, omnes iii
eas, quae expositae sunt, minas reciderunl : quandoquidem ipsa oratio prope apertissime demon*

strat, non casu quodam in cunctam Judseprum

gentem promissa divina esse venlura, sed in id
solum quod semen est nominatum, et in eos, qui
vocari solent clecti D e i : < multi enim sunf, vocati,
pauci vero electi . Quibus etiara nomen novura
imponenduin deinceps oraculum canit, sic ad i m pios dicens: Relinqueiur enim nomen yestrum
in satietatem electi* meis. Yos autem inlerflciet
Dominus : i i vero, qui mibi servient, vocabuntur
nomine n o v o . > Atqui novum islud nomen, quod
anliquis ignotum fuerit, quodnam quseso fuerit,
nisi Ghri&tianoruni ? quod a Salvatoris nostri Jetu
Gbrisli appellalione deductura in tolo orbe terrarum laudibus et favore celebratur?
7>

7t>

7e

'. .
Q
81 L . Michcea.
2
c Ei erit de siilla populi bujus, qui congrega * . - tur : congregabitur Jacob cura omnibus. Excipiens
* excipiam reliquos ex Israel : in unum ponam con . > - versionem eorum *. Gonsenlanea iis, qux ab
\ - lsaia accepla sunl, supraque a nobis expoeiu, M i , cbaeas quoque indicat : qui Deum non simpliciler
. " omnes, sed solos eos, qui reliqui fuerint, exceplu ,
rum narrat: ei quemadtnodum apud lsaiam
se - men nominabatur ipsum illorum residuum, ita hic
. \ slillam eos nominat, qui ex iilis supersliles futuri
, \ sunt. Significatur aulem his verbis ipse chorus

apostolorum, qui quasi stilla quaedain, et semen
*
Judaicae gcntis exstilerunt : de. qua slilla omnes
, \ quicunque ex tolo orbe Gbrislum Dei cognoverint,
voi, , D et doctrinam ejus acceperiot, ea quam oraculum
.
canit congregatione digni effecti sunt, el liberationem ab boslibus nacti.
'. \ , , L l . c Et l u Betblehem, domus Epbrata , minima
cs, u l sis \n millibus Juda; ex te mihi egredietur
, ,
qui praesit, ut sit in principem ipsi Israel, et exi\ ' .
tus ejus ab initio ex dicbus saeculi. Propter hoc
,
dabii eos usque ad tempus parientis: pariet, et
\ : .
reliqui cx fralribus eorura converlentur . > E l
* c \
post pauca adjungit: c Et crit quod rdiquum fue ,
r i l ex Jacob in genlibus in medio populorum mul**, ,
toruni, quasi ros a Domino cadcns, et tanquam
r

7 7

7 8

7 1

Isa. L X V , 8-12
* Matth. xxii, . Isa. L X V , 15.
, 2, .
() Forte corrigcndum
pro
'.
EDIT.
PATR.
7

7 6

Mich. , I I , 12.

' Isa. L X V , 9.

T e

Micb.

155

EUSEBII CJESAHIENSIS . PARS I I .

APOLOGETICA.

156

lagni super g r a m e , ut non congregetur aliquis, * , ,

* \
neque subsistat in filiis bomimun f et erii quod
, ,
reliquum fueril ex Jacob in gentibus, in medio
, \
populorum multorum, tanquatn leo in jumentis
, , \
silva, et quasi cnlutus leonis iu gregibus ovium,
, \ -
) queraadmodum cum transierit el disperticns ra \ , \
puerit et non sit qur c r i p i a l : exlolletur manus
. * (I)
tua super aflligentes te, et omnes inimici tui per , \ denlur : his profeclo nihil Ueri posset lucidius,
, \
quae et orium Satvaioris in Belhlehem , et ejusdcm
,
ab aeterno propagationem, el Yirginis parlum, et
, \ \
apostolorum et discipulorum ejus vocationem, el
, \ *
praedicationem de Christo, qui iu lotum orbem pcr
* eos importata est referunt. Cum enira is princeps
. ,
de quo propbeiia loquitur, et cujus exitus ex diebus aeternis esse declarat, de itethlehem sit pro- ,
,
fecturus , buncqtie ipsum ea qua pariens nomina , \
lur, sancta Virgo sit parilura: non omnes qui ad
, ,
circumcisionein spectant, sed solos eos qui reliqui
\ ,
fuerint, salvos futuros affirmal, quos ct residuum
fore Jacob, et roris instar in omnes datum i r i na- \ . ,*
\,
tiones. c Erit enim, inquit, residuum Jacob in
, \ "
genlibus, u l ros a Domino cadens, et quasi agni
super gramei), pro quo, < quasi stilke in her- . '' , c \ \ ,
, , c \ \ \ bam, > 82 Aquita; Tbeodotion auleni, c tanquam
, . \ , " nix super fenum, reddidere. Uem pro i l l o , c ut
,
uon congregeiur aliquis, neque subsistai in filiis
, \. , t "
bominum, neque olfendat filius hominis, Tbeo, \ .
dotion reposuit, c qui non exspeclabtl hominem,
, \
et non sperabit in filio hominis. Aquila vero, Q \ *,

qu; nori exspectabil v i r u m , et non crga fllios * - > *
(2) , *
hominura : in quibus, omnis aposlolorum Salvatoris nostri spes, quae non in bomine, sed in Sal- -
. t \
vatore, et Domino suo futura sil demonstratur, qui
, ,
utique Salvator Dei Verbum erat. His vero dein ,
ceps adjungit: c et erit quod reliquum fuerit ex
, \ Jacob gentibus in niedio populorum multorum,
, \ - *
quasi leo in jumeniis silvae, et quasi catulus leo \
nis in gregibus ovium : queraadmodum cum trans .
i e r i l , et dispertiens rapuerit, et non sit qui eri ,
p i a l : > quibus verbis, ut arbilror, confidentia et
inlrepidum robur praedicalionis apostolic decla- , . ,
ratur. Siquidem instar leonis et caluli, i n silvam
*
genlium , et i n ovium bumanarum greges, illi i r ruentes, et disperlienlee dignos ab indignis, eos D c
Chrisli verbo subjecerunt. Ad quem deinccps pro- , \ - \
feruntur, qtie ab ipso siut inanalura: c extollelur
, >
nianus tua super affligentes t e , et omnes inimici
,
lui perdentur : quod ipsura sane eliam oculis i n . \
lueri licet. Quamvis enim rauKis, quamvis innu
merabilibus, Cbristi verbum anlehac alfligentibus,
,
ct hodie quoque oppugnantibus, altius tamen i p sum abiit, et poieniius cunclis effeclum est. Sed , .
t

19

eliam in sublimi collocata est manus Cbristi, conlra omnes qui ipsum afflixcrinl : ejusque iniiiiici
universi, variis lemporibus contra ejus Ecclesiam insurgentes, perdendi esse dicunlur.
L l l . Sophonia.
NIT. .
c Quia lunc converiam in pooulos linguan, u l i a
" \
Mkh. , 7-9.
[\ \ Forte . . P A I R ,
3 ) . Forte . . P A T R .

DEMONSTRATlOf-US EVANGELICA LIB. I I .

15?

i5$

, . noinine Domini senriant ei sub jugo uno. flnibus

fluminum iElhiopiae suscipiam supplicanles m i h i :
dispersorum ferent hoslias niibi. In die illa non
\
. erubesces ex omnibus sludlis luis, quibus impie
, egisti adversum me; quia tunc auferam a le proa bra conlumeliae luae, et non ullra adjicies gloriari
, \ - super monte sancto meo, el relinquam m te
, \ pulum mansuelum et bumilem, el cavebunt i n
' \ \ nomine Domini, qui reliqui fuerinl ex Israel,et
, non facient injustiliaui, et non loquenlur vana, et
, \ , \ non invenielur in ore eorum lingua dolosa; quo * niam ipsi pascenlur et cubabunl, et non eril qui
ilera reliclvrum sibi
\ , exterreal eos . > 83
. \ populum mansuetttm et bumilem Dominus polHcitut
- est, non alium utiqite significans, quam eum, qui
, , de circumcisione in Gbrisium ipsius sit crediturua.
. \ Et rursus eos , qui reliqui fuerinl ex Israel, solot
salvos futuros, cum reliquarum genlium vocalio
, ne, quam initio prophrtise signiftcavil.
*. .
4

8 0

, n

h i s

L l l l . Zacharia.
. 6
.
c Ecce dies veniel in te, et dividenlur spolia tua
\, \
\ in te : et congregabo omnes geutes in Hlerusalem
ad bellum, et capietur civitas, et diripientur do\ , \ ,
\ , \ - rous, el mulieres inquinabuDtur, et exibit diiuidimn
, \ civitatis in captivilate : reliqui vero ex populo laeo
* Don perdenlar de civUale . Gonseutanea sunt
. > \ ba?c iis qua* proposita sunt de inleritu univerfse
\
nalionis Juda*orum,qui ad illas posl Christi adven , Q tum pervenit. Haec enim Zacharias post redifrum
- .
de Babylone vaticinatur, canens extremam illam
,
populi vaslationem, quae a Roraanis inferenda eral,

in qua cum tota Judaica gens in hostium potesta , ' tera veniura esset, solos eos dicit, qui de populo
, reliqui fuerint, salvos fore : sic sane aposlolos Sal ,
valoris noslri aperlissioie signiflcans.
.
t

ei

'.
.
t , \ ,
, \ ,
, \ * \
, \ ,
\ , ' .
\ , , \ ,
, * ^

\ , , \
. * \

, * ,
-, , \ \
,
(1), \
* * , , - *
fap ^^
* Sophon. !, 9-1 .

Zachar. xiv, 1,2.

LIV. Ab Jeremia.
c Convertimini, fllii, qui defecistis, dicit DomiD U S ; quoniam ego dominabor in vobis, et accipiam vos, uniim de ciritale, et duos de familia, et
adducam vos in Sion, et dabo vobis pastores secundum cor meum, et pascent vos, pascentes cum
scienlia. Et erit, cum multiplicali fuerilis et creverilis, dicit Dominus, in diebus illis non dicent
amplius : arca Testanienti Domini Israel, non
ascendet in cor, neque nominabitur, et non flel
amplius'*. In hisquoque conversionem Israel, in
adventu Salvaloris nostri Jesu Chrisli futuram ca
nit, in qua, cum unum de civilale el duos de familia, et valde paucos et numero cxiguos elegerii,
earum quae in ipsum crediderinl gentium pastores,
cumque in lerra gentes in sua ipsarum futura vocalione creverint : c Non ullra, inquit, ab eis d i cetur, arca Testamenli Domini; non enini aniplius ad Moysis corporalcs adorationes recurrent,

" Jer. I I . l i - 1 6 .

(1) Decst aliquid ad suffulciendam sententram, forte . E D .

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

utpote

cum eis

novum tradendum

sit Testa- , .
*. .
84 .
eodem.
c

, Multiplicaverunt impielates suas, inyaluerunt

. ;
in aversioiiibus suis. Quanara ex his propitius ero
, \ ,
Cibi? filii tui dereliquerunt me, et juraverunt in
\ , \ , \
lis, <pii dii non sunt, et saturavi eos, el mcpcbati
stint, eC in domibus scortorum habitaveront, equi ,
libidine perciti evaserunt, unusquisque ad uxo- \ .
rem proximi hinnitum emisit: nunquid non super \ , ,
;
tais visiubo ? dicit Domimis, an in gente tali non
' ,
ulciscetur anima mea? Ascendite propugnacula
.
ejus, et jugulate : consummationem vero ne fache,
.
relinquile fulrimentaejus, quoniam Domini s u n t " . >
, >
In his simul, et accusatio totius nationis eorum,
et quae eos oppressil obsidio indicatur : et prae- , \
terea reeiduum, quod fulcimentum ejus nominai : ,
cum ipsius Domini $it. Hoc vero residuum fuit, .
quod ex flde quam in Ohristum Dei habuit, confir- \ ^^,
inalum solidatumque est, ut ne iis similia patere- ,
tur, quae universa illa gens perpessa est.
.
L V I . Ab Ezechiele.
NCp. ".
c \ , \
c E l cadent vulnerati i n medio vestri, et cognoscetis quod ego Doroinus, cum abierint de vobis, , ,
qui liberabuntur a gladio ad genles, et cum vos ,
dispersi eriiis per regiones, et recordabuntur mei, . \
qui liberati erunt ex vobis in genlibus, ad quas
captivi ducti s i i H " . > Yidetur sane bic inibi quo- , . > que concordare iis, qui a reliquis propbetiis acce- .
pta sunt : eos enira qui liberati erunl, quosuam
alios dixeris, iiisi quod in cseteris, residuum, seu ^ , \ \
uientum.

reliquum, et stilla, et ros, populi illius nominaiur?

quibus utique denominationibus, apostolorum Salvatoris noslri conveotus indicatur. Ui ergo liberati
ab interilu uiiiversae illorum nationis et a disperBione illorura, recordali sunl Dei, ul sit conGlendum, ea quae scripla sunt, de his fuisse dicta.

, *
; ,

, \ , ,
.

L Y I I . Abeodem.
Hsec dicil Adonai Dominus : Expellam ece ad
genles, et dispergam eos in omnes nationes, et d i spergam eos in omnem terrain : el ero eis in sanCliOcationem parvam in regionibus, quocunque i n gressi fuerint illuc. Hic quoque alio nouiine eoe
ocavit, ubi saiiclificationem paryaro dixit, eos qui
6* illis superstites mansuri sint et incolumes . > D

\ *
t '
, \
,
\ ,
.
, c
.

L Y I I l . Ab eodem.
omnes suscipienles eos 85 dispergam in
ooinem ventum: et gladium effundara a lergo eorum, el cognoscent quod ego Dominus, dum d i spergam eos inler gentes, el dissemfnabo eas in
regionibug : et relinquam ex eis viros in numero
J X gladio, et ex fame, et ex morte: ut eoarrent
onines iniquilates suag in gentibus, quocunque i n ^rcesi fuerint illuc : et cognosceiit quod ego Doroinus
In totius populi dispersione, eliam bic
sibi ip$i relicturuni ait paucos numero, non alios
Uique signiflcans, quam cos, qui praedicli sunt.

'. .
c \ , \ ^
, \ , , ,
\
(, \ , \ ,
>
, *
, \

, ' [f. ] .

e e

' Jer. , 6-10.

Ezcch. , 7-9.

8 5

Ezecb. , 16.

8 e

Eze:b. , 14-16.

iet

DEMONSTRATIONIS

EVANGELICJE LIB. I I .

\ .

L I X . Ab eodem.
\
c Haec dicit Adonai Dominus : Quod si etiara
, ^,
quaiuor ultiones meas malas, gladium, et faraem, et
\ , \ , \ - bestias malas, et raorlem emiseru super Hterusa \ , lcm, ad perdendum ex ea hominem et jumentum,
\ , \ et ecce qui relicli fuerinl in ea, qui conscrvali * >
-jj, . > - et caetera. Hsec quoque nibil plane ab iis quae pra>
.
dicta sunt, differunt.
'. .
L X . Ab eodem.
c , ,
i Sic judicabo vos, dtcit Oominus : el deducam
, \ vos sub virgam nieaoi : el adducam vos in numeio
, \ Teslamenti mei : Et eligam ex vobis rebelles c l
\ impios, quoniam ex peregrinatione eorum educam
, \ eos, et in terram Israel non ingredientur **. Jn
. \ his quoque perspicue, extguos numero stib virgam
0 , ^ Del venturos affirmat, dfum reliqui ex Israel a pro missis cadenl. At enim cum deinonstrattim a nobis
, . , sit non fortuito, neque indiscrele omnibus simpli citer Judaicae gentis cum viliosis alqtie impiis, lum
\ , \ eliam iis qui tales non sint, oracula divina, illas
bonorum promissiones cecinisse, sed paucis eorwu
, \ ,
duniaxat et facile numerabitibus, iis videlicet, qui
\ in Salvalorero et Dominum nostrum credidetfnt,
, - aut iis qui ante ejus adventum justi tiffecii sint.
, , Abunde nos arbitrur declarasse, quemadmodum
ea qiiae ad promissa dtvina perlinent, non indiffe , \ , renter in omnibus Judaeis, Oneni acceperrot: et qucni $ admodum non ipsis magis, quam iis qui de gen . libus assumunlur, ubi Christirm Del susceperunt,
, - Q prophelaruid responsa conveniant. Porro qnsfenam
.
fuerit divinorum prooiissorum 80 seniemia, ubi
, *
tempus erit ostendam. Haec autem prope necessario
- a mecollecta sunl, ut redarguani eos qui ad circum, / \ cisionem perlinent, quadam inani jactantia elatos,
, et ad se solos Christum, non ad oranes homines
, venlurum pertinaciter gloriantes, nec non ut osten
* \ - dam magna cum ralione esse studium noslrum
, \ - cum libros illorum el oracula versando traclamus.
9 . \ Conslituta est a me libro superiore causa, cur i n
, - morem Judaicum non recidimus, tametsi prophetrtis illorum scriplis gaudemus, nec item minut,
,
, , . cujusroodi ea sil viia, quae Cbristo auctore, omni * , bus gentibus nuntiata praedicataque sit, quaraque
anliqua sit evangelicaB reipublics ratio, in eodem
, \ T

\ D explanavi pro viribus. Quapropter qui haec aliquando landem absolvimus, jain nunc tempus ar , \ ,
* , - bilramur esse, ut de occulta el mystica ratione
quaa ad Salvatorera et Dominum nostrum Jesum
,
, ; \ Chrislum, qui Christus est Dei, pertinet, occultiora
ilem quaedam attingamus, ut cum hoc pariler iU
, ,
lud discamus, quam ob rem nunc, et non anlebac
^
ad omnes gentes advcnerit, el quaenara causa sit,
\ \
ut non multo ante, sed nuper duntaxat post ma , \ ,
gnum numerum sseculorura, vocare genles incw , perit : tum alia ejusdem generis, quse arcanae illins
, .
1

iheologiae propria sunt, quaeque ad illum spectant Iractemus : itein, qua ratipne ille boroo factus sii,
quae sane eiiaro prima omnium novo quodara assumpto cxordio, quasi ad boinines incredulos ip*um
bei vcrbum invocantes, ut nos adjuvet, age jam consideremus.
11

Ezech. xiv, 21,22.

Ezecb. xxx, 6-38.

EUSEBII CvtSARIENSlS OPP. PAIVS . APOLOGETICA.

164

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICJ1
LIBER

TERTIUS.

H^C 1NSUST1N
TERTJO LIBRO
EVANGEL1CA5 DE SALVATORE NOSTRO
DEMONSTRATIONIS.

TAAE
7 TPITQ
1 UMQN .

I . Quod Hebraorum Prophetce Evangelium prmdica

verint.
I I . Quod de Chritto vaticinia ediderint.
I I I . Quomodo re$pondeamut iit, qui illum teduciorem arbilrantur.
IV. De illiut divinis gestis.
V. Quod non finxerint illius discipuli, ted vera narraverint, qua miracula ab itlo gesla $unt.
V I . Quod non prcc$tigii$ quibutdam, $ed virtute et
poieslate divina, ea miraculc gesserit.
V I I . Quod eflicacia ipsa atque etidentia illius divince
virtutit vim penpicue ostendit amatoribus veritalis.

'. " *

,
'. "
.
'.

.
'.
.
\ " ),
vx

.
*. " ,

.
71.

PROCEMIUM.
Cum ea quac praefationis cujusdam locum oblen-
tura erant in Evangelicam Demonsirationem,
abunde traclaverim, modumque etiam Evangelicae
Salvaloris noslri doctrinae demonslraverim, causasque reddiderini propler quas, qui Judxorum
amplexi sumus oracula, vitam illoruro recusarimus,
ac praelerea planum fecerim, quemadmodum 88
prophetica illorum scripla, id quod futurum erat anie
venienlia, n o s t r per Christum futurae vocaiionis
menlionem fecerint, ut sic tanquam propria illa,
non tanquam alicna vindicemus, tempus jara adtnonct, ut aa propos<tam maleriam accedam, et
eorum quae promissa sunt iniiium faciam. Porro
aulcm b&c erant, quae ad rationem humanitatis
iesu perlineut, qui Cbristus est Dei, item ejus
(beologiae qnae de illo est documenla, qute apud
propbetas Hebntorum exstanl, tum quae illi de advenlu iliius ad booiines, pradixcrint : quae utique

.

,

, , '
, * , \ 2 \ * \,
, ,
, '
, .
* \
, *
\ '
, \ \
^ ; &

^.

87

1*5

DEMONSTRATIONIS EYAXGELICJ5 LIB. .

166

* ol \ illi uni poese accoramodari, ex cveotis ceriissiinii

.
jain jam comprobabimus, si, quod necessarium
csl, prius illud conteroplati erimus, quemadmodum propbelae Evangelii mentionem in Chrislo non praetennisorint.
ci r

.
'. (
; ,
' , , ,
\ ,
*
\, > \ . g
'
,
, ,
\ ,

, ,
\
, ' *
,
. \ ,

, \
(1),
3. \ - C
.


* ,
. >

,
,
,
\
; "
,
,
{*
. > \ c *
, ,
^ *
, , ,
, , \
* *
, \ * ; , \
,
, ,
9

99

Isa. L X I , 1. Luc. iv, 18.

Ua. u . 9-11.

9 1

(t) Interpres ltgit, .

Matlb. , .

9 9

Quod prophela in ipso Chmto Evangelii mentionem

assumpserint.
I . Hujusce veritatis teslis ad verbum sil Isaias,
qui ex persona Christi clamat, c Spiritus Doniini
super tne, propler quod unxil me: Evangelizarc
pauperibus misit mc, praedicare captivis remissionem, et ca?cis visum : > quam sane propheliam
Salvator nosler olim, in conventu apud utuiiitudinem Judseorum cum legissei, librumque post leclioncm plicuissel, sic loculus e s l : t bodie impleta
est sciiplura haec in auribtis veslris , protinusque binc suara doctrinam exorsus evangelixare
coepii pauperibus, eos in commendalione beatorufii,qui apud se futuri sint, reliquis anteponens :
c Reali, inquil, pauperes spirilu, quoniam ipsorum
esi regnuiu coelorum . > li pra lerca qui a malis
spiiilibus vexarenliir, quique a damionibus, caplivoruxn instar, jam diu teiierentur, dimissionem
anle nunliavit, omncs ad liberlaiem et solutioneui
a malitiae vinculis invitans, vcrbis illis : c venile
ad me, omnes qui laboralis el onerali estis, el ego
reficiam vos . > CaBcis vcro, qui corporeos oculos
baberi nl corruplos, inlegritatem restilucns, visuin
largilus csi, ut sic signilicaret, se iis qui olira verilatem parum intuerentur, virtutem qua lumen verjs
pictalis respicerent, erogare. Christum ergo iu primis auclorem et ducem futurum omnis provincia*
evangelicx, ea qua? exposita est, propbetia declarat. Al post illum ejusdem propositi ministros fore
illius discipulos, idem propheta canit dicens :
9 < Quara speciosi pedes evangelizantium boua
quain evangelizantium pacem . U b i valde accurate speciosos dixit fore pedcs evangelizantium
bona Cbrisli, qui enim speciosi fuluri non erant,
qui in exiguo brevique tempore lolum orbem eraiit
percursuri, cl omncm locum sancla illa de Salvatore niundi doctrina implcluri ? Quod autrm humanisverbis non utercnlur ad persuadendum audieutibus, sed Dei virlus essct quae cum illis faciebat,
dum Evangelium praedicarent, alius rursus clamat
propbela : c Dominus dabil vcrbuoi evangelizantibus virtule multa ; et rursus Isaias. Super
montem excelsum ascende qui evangelizas Sion;
exlolle quanlum potes vocem luam qui evangelizas
Hierusalem : extollile, ne timele; dic civitaiibus
Juda, ecce Deus vesier, ecce Doniinus cum robore
venit, et brachium cum potestate : ecce merces ejus
cum co, el opus ejus coram ipso : tanquam pasior
pascet gregem suum, et in brachio suo congregab t
agnos, et eas quae in uiero babent, consolabiiur *. >
Caeterum haec quonaro sensu accipienda sinl, pro8 9

9 1

9 1

9 9

9t>

Matth. x i , 28.

9 9

Isa.

LII,

7.

Psal.

LXVII,

EUSEBH CiESARlENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA

167

gressi longius in doctrina evangelica videbimus :

inlerim illud constilit, et ipsum Evangelium, et nomen Evangelii propbeiicU vocibus comprobatum
fuisse : habes* praHerea evidentes perspicuasque demonstraiiones unde initium esset accepturum Evangelium, ab ipso videlicet Cbristo, nec non per quos
foret praedicandum, per illius ulique apostolos :
sed etiam qua viriute esset superaturum, non humana scilicet. Quod ipsum sane ex illo constitit,
c DoOiinus dabit verbum evangelizantibus virtute
multa. > Rcliquuro igiinrjam est, utex multisquae
apud Hebraos anliquius ac remotius de Chrislo divinala sunt, pauca anlicipemu9, ut discas quaenam
illa essent, quae posterioribus temporibus Evangeiium iiuntiarent futurura, simulque miraculum prophetarum, qui quidem tanto anie fulura cognove-
r i n l , itemque ipsorum oraculorum eventa, qoemadnaodum ea in Salvatore et Domino nostro Jesu,
qui Chrislas est Dei, completa consistant.

, \ , ?, \
, ,
, ' ,
* \
, . " \
, 0
. > \ /,
*
\ ;
,
, \
, \
.

IL Quod de Christo vaticinati sunt propheta Hebrceorum.

Primus prophetarum Moyses, alium prophetam sibi
ftimilem euscilanduni denunliat. 9 0 Cum enim
leges ab ipso positae soli Judaicae genii convenirent,
idque in terra Judaea dunlaxat, aul circum eam,
non autem ei quoque genti, quae longissirae in terris remoiissimis degeret, quemadmodum ex iis quae
prius a nobis iractala sunt cognosci potuit, et eum
qui esset non solum Juda3orum, sed etiam aliarum
gentium Deus, oporleret ad se cognoacendum et
colendum vilae hominum suppeditare ea, quae cun- ^
ctis item genlibus utilia forent, merito alterum propbetam, qui nulla in parte suae ipsius ralioni atque
instituto cederet, de Judaica gente suscitandum,
oraculo exposito divinat, in buDC modum illi ipsi
Deo respondenle. c Propbetam suscilabo eis de
fratribus ipsorum tanquam te,etdabo verbum mettft
in os illius, et loquetur eis juxta omne quodcunque
raandavero i 111: et bomo omnis quicunque non audierit verba ejas quxcunque loquelur propbeta in
nomine meo, ego ulciscar ex *. Similia vero
ipse quoque Moyses boc oraculum inlerprctans ad
populum a i t : c Propbetam de fralribus vestris taitquam rae suecitabit Dominus Deus; illum audietis
in omntbtis qusecunque postulasti a Domino Deo
tuo in Horeb, in die concisionis". > Nuin igiiurex
lis qui post Moyseu exstiterunt Propbetae, Isaias,
exempli gratia, aut Jeremias, aut Ezecbiel, aut Daniel, aut alius quispiam de cxteris duodecim legum
auclor Moysi conferendus exslilil? nequaqaam. Sed
cx illis tandem, quis unquara Moysi similia effecil?
nusquam poleris dicere. Sed quisque illoruni aprimo ad novissimum quoscunquc insliluebant ac do~
cebanl, ad ipsum Moysen remitlcbant, atque in
itoc pnpulutn reprebendebant, quod Moysis legerji
non sctvassel, sed conlra illam fecisset, neque
jllum ad quidquam aliud hnriabanlur, nisi ad ea

'.

Peul,

XYIH,

18,49.

" Ibid. 15,16.

"

.
rpof^njv
.
*
, \ \ , \
, \ \ ^^ , ,
\ , \
\
* *
, c
, ,
\ |& , \
* \
,
\ , . \
, .

,
. > *
, , , , ,
, ,
; .
; .
, \ , \

,
. , \ .
tfc*

(09

DEMONSTIUTIONIS

EVANGELICJB LIB. I I I .

; flmiiler tenenda, quae in lege Motis posiU sunt.

Nullura igitur borum illi siroileni dixeris : atqal
' ,
Moses de uno duntaxat certe ac definite loquiiur.
.
Quemnaro igilur alium Mosisimilem fulurum prophe
tam canit oraculum illud, nisi Salvatorem el Domi, ,
nuro nostrum Jesum Cbristum ? Quomodo aulem boc

dictum sit,diligentius conlemplari necesseesi.Primas
\
Moses genli Judaicse praefuil: cumque eos deprehen, , dissel iEgyptiis supersliliunibus, mullorumque deo*
\ rum cultu iinplicilos, primus ab iis illos averlit, inevi*
,
\
tabilibus supplicnsculloressimulacrorum deterrens:
. \
91 et primus eis tbeologiam oslendil, eam qua
, \
unius principatum docet, pracepilque ut unum opU
* ficem auctoremque rerum oronitini colercnt : p r i \ *
mus eliam religiosa? vitaj illis instilulionem quam * dam disponens alque assignans, piae sanctaeqiie
\
reipublicae illis auclor el priiuus et solus apparuit*
,
alqui Jesus quoque Christus sicut Moses siinililer,
\ ac mullo quidem excellenlius : qui primus ejts
\ . \ doclriine, quae veram religionem insliluit reliquis
\ , \ \ gentibus, auctor et magisier fuil, et primue per
,
lotum terrarum orbem simulacrorum cultum ever , - tit, primusqu^ unius .omnium regis Dei cognitio - nem et reverentiain cunctis ostendil boniinibus ,

nov&que vitae ac piis hominibus accommodaUe,
\
reipublica? primus iniroduclor, legisque lator exsli ,
lit. Ad haec, ea quae de mundi orlu, et quae de ani , ?\ mae iinmorlalitate feruntur, aliaque omnia pbiloso t , , phica piiEcepta qu&cunque ejusdem sunt generis,
' , . >
primus Moses Judxorum tradidit nationi. Sed baec

'
r
\ multo divinius, p-imus caeteris gcnlibus Jesus
.- Christus per suos discipulos demonslravit, ul sane
. *. ,
merilo Mosem primum solumque pielati* legutn
latorem Judseorum appellare sequum sit, Jesuoi
,
autem Cbristum gentium universarum, sicut pro .
phelia quaede illo esl, canit : c Conslilue, Domine,
* legislatorcra super eos, agnoscant gentes quod
\
bomines sunt'*.> Moses praeterea geslis mirabilibus
) \
ct prodigiis, religionem a se inftliiutam el traditara
r-
confirmavit. Itidem Christus iis rairaculis, qua
.
etiam scriptia tradita esse omnes novimus ad flde \
lium intiieniium usus, novis suse docirinse evan*
*
gelicae praeceptis, siabililaiem ac perpetuitatem
, c , \, c
adjunxit. Rursus Moses gentem Judaicam ab inlo, \ . Q lerabili servilute, qua ab iEgypliis premebatur, in
, \ \ , \
liberialem vindicavil. Gbrislus quoque, oinne genus
\ ,
hunsanum, ab impio alque .Cgyptiaco eimulacro, *
rum cultu, quo sub malis dainooibus lenebalur,
, revocavit ad liberlaiem. Denique Moses tenaiii
. \
sanclam, et in ea vitam Deo graiam et beaiam
, iis, qui leges servarenl, promisit. Simili ralione
.
Jesus Chrislus, c Beati, inquil, miles, quoniam ipsi

possidelmnt terram **, > longe utique meliorem ter ,
ram, vereque sanctam ac Deo graiam, non eara
\ . \
quae est in Judaea, quse plane a reliquis nihil diflert,
, eed Dei amalricibus in coelo animabos confenien, * f \
lem, 92 "* Q i c n d i rationem a se positam
1

ui

Psal. ix, 21. Matth. v, 4.

pATnOL. G E . X X I I .

471

ELSEBIl CiESARlENSlS PARS 11. APOLOGETICA.

plene observaverint, pollicitus. Quod qnidem aperlius indicans iis, quos apud se bealos fuluros pra>
dicabat, regnuni coelorura appellavil. Caelerum, alias
qaoque res a SaWatore nostro gestas invenies, qua?
virlute longe praesfiterint iis, quas Moscs edidit,
magnam tamen ci:m Mosaicis illis babenles simililudinem. Exempli gratia : Moses lotos quadraginla
dies jejunus fuit. Nam Scriplura boc illi teslimonium exhibet, c et fuii, inquit, Moees illic in conspeciu Domiiii. Quadraginta dies et quadraginta
nocles panem non edit, el aquam non b i b i t : >
itidcm eliain Cbristus. Etenim sic scriptum est :
c ci agebalur in descrtum quadragiula dies, et tentabalura diabolo,el nibil comedit in diebus illis*.
Rursus Moses in descrto alimenla populo praebuit.
Nam Scriptura sic habel : c Ecce ego do vobis
panes de coolo*. > Et paulo post: c Factum est,
inquil, cum subsedisset ros circuni castra, el ecce
super faciem deserti minututn quasi coriandruin
album, quasi gelu super ierraro *>. Salvalor quoque
ac Domiuus noster ad discipulos suos: c Quid, inquil, cogilalisin vobis ipsis, tnodica? (idei, quod pancs
non accepislis? nonduni sciUs, ncque recordainini
qtiinque panes quinque millium ? et quot copbinos
recepislis? neque seplem, qualuor millium? ct quot
sportas lulisiis? > llem Moyses per medium mare
ingressus est, populoque iltneris dux fuil. Sic eniin
babel Scriptura : c Exlendit Moscs inanum suam
in mare : et subduxii Dominus mare venlo ausiro
violenlo lotum diem, et fecit mare siccum, et d i visa est aqua, el transierunt filii lsrael per medium mare in sicco,et aqua eis raurus a dextris, ei
murus a sinistris* : simili poteslate, ac Deo
eliam convenieutius. Jesus qui Cbristus est Dei, in
superficie maris ingrediens Pelrum ilem ad se i n cedere super eadem fecit. Nain sic scriplum est :
c Quarta autem vigilia noctis, venit Jesus ad illos
ambulans supra inare, el cum vidissent illum ambulantem supra mare, conlurbati sunt . > Et paulo posl:
c Respondens autein illi Petrus, dixit: Doinine, si lu
esjubemeveniic ad te superaquas: ille autemdixil,
Vcni : et descendens de. navi Petrus, ambulabat
supra aquas". > Rursus Moses, venlo auslro viotento niare solidum fecit. Nairi Scriptura : c Exlendit, 9 3 inquil Moses manum super mare, et
stislulil Dominus mare vento austro violcnto > ac
subjungil: t Stelerunl undae in medio mari '.>Eadeih ratione ac multo quidem praestantius, Salvalor
iiosler < increpuit ventuir. cl niare , et facta est
tranquillitas magna . Mosis ileni vullus, curo de
monle descenderet, cernebatur plenus gloria. Sic
eniin scriptum est: t Descendens autcm Moses de
nionte, ipse nesciebal quod glorificatus essel aspectusculiftfacieisuse,dumad ipsum loquerelur : el
vidil Aaron, omncsque seniores Gliorum Israel
Mosen , el erat gloriiicalus aspeclus culis faciei
1

1 0

17

\ , , \
. > .
t
, ,
. \
. *

. > ' * c ,
\
, \ .
\ \
; t , ,
;
,
; , ;
, \
. ' *
\ , \

, , , \ \
, \
, .

,
' .


\ \ ,
. \ ' * t
, !,
\ . .
\ \ . >
.
t ,
\ > (
. \ *
. \ \
, \ .
,
. *. ' *
, ,
,
* \ , \
,

.
,
, ,
,
. 1

Exod. xxxiv, 28.

Luc. , 1-2.
Exod. xvi, 3. l b i d . 1 3 , U .
Matlh. , 8-10. Exod. v
21,22.
Malth. xiv, 25, 20. lbid. 28,29. Exod. xiv,21,22. Malth. v m , 26; Luc. vm, 24.
7

#
3

DEMONSTRATIONIS E V A N G E L I C ^ L I B . 1

171

spfcv . ' < \ - ejus

Simili ratione, et longe quidem excellenlius , Salvator uosler < cum duxissel suos discipu . > \ * \
, , los in mootem excelsum valde, Iransfiguralus est
coram eis, et resplenduit facies ejus ut s o l , vesii, . > \
menla aulera ejus facla sunt alba sicut lux .
,
\ , t , - Moses ilem leprosum mundavit. Siquidem scriplum

, , \ - esl : Et ecce Maria lepra candens sicut nix

. > Et paulo post : El claroavil Moses ad Dominum*
. * dicens : Deus, obsecro* sana eam . > Simili ergd
\ , ralione , scd longe majori poleslatc Cbristus Dei
6 , cum ad eum leprosus accessissel, dixissetque
,
c Si vis, potes me mundare. Kespondil: , muiv*
*. * dare, et mundata est ejus lepra "< > Rursus Moses
c . digilo Dei scriptam esse legem aflirmavit. Nempe
\ ^ sic scriptum est : c E l dedit Mosi, cum desiissei
< & loqui ad eum in monte Sina , duas tabulas testimdnii , tabulas lapideas scriplas digito Dei . El i i i
. *
Exodo : t Dixerunt igilur incantatores Pbaraoni *
. \
> liidem Jesus quoque, qui
. *\ digitus Dei csl bic
. * c - f.bristus est D e i , Pbarisaeis dicebat : c Si aulem iu
, digito Dci ejicio daemonia . Ad hxc omnia Moscs
, \ denominavit Jesum Nave. Pari ralione eliam Sal*
co\, \ * \ vator Simonem Pelrum. Atque item Moses consli , \ - tuil populo , qui praeessent sepluaginla. Siquidem
dicil Scriptura ; Congrega mibi sepluaginla viroa
, \
.' \ de senioribus Israel, et auferam de spirilti qui ijl
* le est, et immittam in eos : el congregavil seplud-
> Sic eiiam ipse Salvalor < designa \ ginta viros
vil suos discipulos septuaginia, ct misil binos anle
faciero suam *. Rursus M O S P . S duodecim viros
.
, , . > emisii terram exploraturos . Noslcr j ) 4
Salvalor, mulloque etiani prsesianlius duodecini
, , ,
\ aposiolos emisit, ad inspicicndas onmcs genles "
, * Rursus Moses ponit legem quae dicit: < Non oc-*
, cides, non mcechaberis, non furaberis, non pejera*
bis . > At Salvator noster lege proposita, non oc*
6 , ctdere solum, sed etiam irasci probibet*\ et prrt
. - eo quod dictum est, non moBchari, ne inlueri qiii , - dem mulierem cum pelulanli cupidine admonei"!
\ et pro eo quod esi, non furari, res proprias indU
gentibus elargiri imperat
: etiam illud longg
; , , \
. \ - transiliens ^uod est, non pejerare, ne jurare qui-*
, dem ullo modo i n s l i t u i l E l quid me oralione loiw
gtus provehi necesse est, u l demonslrem similia
l f

l e

1 S

11

f l

l i e m

f i

t e

. D finilimaqite inter se, Mosen ac Salvaiorero, Dumi*

\ , numque nostrum fecisse? cum unicuique volenli,
,
in otio lalia colligere facillimum sil? Etenim C U I I I
, \ * *
Mosis mortem novisse i>eminem dicanl, ac ne se , *
pulcruro quidem ejus, neque ilidem Salvaloris no->
stri post redttum suuni in vitara, roulalionem in
, ,
speciem divinam qnisquara scire poluil. Si igilur iu
\ * \
lam multis rebus alius nemo, scd solus Salvalof
, . \ nosler, qui cum Mose similitudinem factorum ba , buerity proferri polest, superesl jam ut in illuin
\ , unuro spectemus. Neque vero ad alium quempiam
. ,
reieramus propheliam, quae apud Mosen exstat,
Exod. , 29*30.
" Matlb. , *~3.
" Num. x i i , 10.
Ibid. 13.
Malth. v m , 2,3"Exod. xxxi, 18.
" E x o d . v u i , 19.
Luc. x i , 20.
Num. X T , 16, 17, 4 .
Luc. , 1
* Deut. i , 23.
" Maitt. x, 1-5.
Exod. xx, 15-16.
Mattb. t , 22.
" Ibid. 28.
Ibid. 4*
" ibid. 34.
1 1

1 8

1 9

1 1

tff

175

EUSEBII CiESARIENSlS OPP. PARS 11. APOLOGETICA.

176

In qua illi similtm suscitaiurura se Deus respon- ,

det, dicens : Prophetam e i frairibus eorum susci-
tabo eis, tanquam le, el dabo verbum meum in os .
illius, el loquetur eis quemadmoduni niandavero
i l l i ; el omnis bomo quicunque non audierit
, "
verba illius, quaecunque loquetur prophela in \ nomine meo , ego ulciscar ex eo * : ipseque , ,
Moses Dei vocem ad papulum interpretans, ait : ,
Prophelam ex fratribus vestris suscilabit Dorai- ,
nus Deus vester, illuni audietis iu omnibus qua?- \ .
cunque postulasti a Domino Deo tuo in Choreb in \
die concionis
Quod autcro post Mosen anle , \ *
Salvatorem noslrum nullus propbetarum Mosi si- milis purrcxerit, antiqua Scriptura perspicue do- . cet, ubi a i l : < El non surrexit ultra propheta
in
. .
. hracl sicul Moses, quem noverit Dominus facie ad ^ ,
faciem, in omnibus signis atque porlentis . >
, Conslat igitur divinum spiritum per Mosen de
,
Salvalore nostro cecinisse: siquidero unom ipsum, , \
nee aliutn quempiam Mosi similem exstitisse, qua- ,
lem ipsius Mosis verba describunl, jam comproba-
tum est. Caeterum , specta aliam quoque prophe ( ),\
tiam 95 publicae scripturae commendatam. Nafti
, \ . >
cinn Salvatoretii et Dominum nostrum, hominem

ralione bumanitatis de semine Israel orluin, innu (
merabiles convenlus in omnibus gentibus Dominuni
) \
appellent, propter divinam ejtis virlutem banc ei
\
appellationem tribuenles : Moyses quoque, qui,boc , \ ,
divino Spiritu afflalus, cognoveral, enunliaVit in
, *
bunc modum : c Exibil boino de semine ejus (di- Q , \
cit aulem de Israel) et dominabitur geulibus, et
; "
exlolletur regnum ejus". > Quod si nullus unquam
, ' \ alius e i iis principibus et rcgibus, qui in circum- ^,
cisione regnaverinl, multarum gentium Dominus
conslitutus esl (nulla enim historia hoc habet), , \ \
clainal autem et vociferalur veritas de uno Salva- , \
lore noslro : illum utique jam Dominum, neque id ,
labiis tantum, sed affcctione sincerissima, innume- * , ' rabiles omnium naiionum conventus conuleri : \ \
quid ullra jain impedil ne illum esse dicamus,de ,
quo propbeliae exslanl? Quod autera Moyses hasc .
non indeQniie praedical, neque immenso quodam el * , inconstanti lcmpore valiciniura adumbrel, sed valde . , * \
providenter evenlum rerum quas praedixerit, deter-
1 0

minatis lemporibus circumscribat, illa planissime D

indicant, quae de hac quoque re canil : c Non de- , \
ficiel, inquil, princeps de Juda, neque dux de fe- * \ .
, \
moribus ejus, donec veniat cui reposiium e s i : et
.
ipse exspectatio gentium *. Quibus verbis non
\
defuluros deinceps duclores ac principes, qui stbi
,
inter se coniinuata serie succedant de gente Ju,
daica, usque ad ejus, qui exspeclatur, adventuro,
enunliat. Quod si principcs apud Judaeos defece- , ,
. \
rint, advenlurum eum, qui ex oraculis exspectatur.
, \
Judam vero hic non ipsam tribum intelligil, sed
\ . "
qaoniam denominatione quadam posterioribus
, \ teroporibus a regali tribu Juda, omnis Jud;eorum
**
Lalio dicta est, ila quideni u l hodie quoqne Judaci
11

Deut. , 18,19.

" ibid. 15,16.

Deul. xxxiv, 10,' 1.

" ibid. 10.

" Gen.

XLIX,

10.

177

[DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. I I I .

17*

* , \ noininentur, valde mirabiliier c l propbetice omuem

, ' - Judaicam gentem Judaru nominavit, sane ut nos
,
quoque Judseos appellare consuevimue : tunj aflir . * ot ,
mat non prius defuturos de gente ipsorum princi * ,
pee ac duces, quain is adveniat, quem propbetia
^ * \
significal. Porro bic simul atque advenerit, Judaeo

rum quidem principalum esse dissolvendum, ipsum

vero non Judaeorum amplius, sed genlitim fore
* . \ ,
exspectationem : quod quidem ipsum nulli unquam
\ \
propbelarum accommodare, sed uni duntaxal Sal \
vaiori Dominoque noslro, poteris. 96 Nara simul

atque ille ad homines veuil, Judaeorum regia sub
lala esl, continuoquc illorum princeps defecit, qui
, * t
quidem majoribus suis succederet, atque ex legK0 , \
bus propriis illis praeesset. Tunc enim Augustus
, * *
Romanorum primus acceptt imperium : et Herodes
ab externis gentibus accitus, illorum rcx consli , \ *
. ' tutus esl. E l illi quidem defecerunt, hic autem gentium per tolum terrarum orbem exspecialio, sicut
\
, divinilus praediclum fueral, declaralus est : adeo
\ \ quidem, ut nunc quoque omnes quicunque ex
. omnibue genlibus in illum credunt, exspectationis
* - suae secundum Deum, in illo spem repotianl. Et
, , \ - Moyses quidem haec aliaque bis plura de Cbrislo
, , \ , > \ omnibus nobis feliciler nunlial; ei vero gennana
Isaias quoque definile de uxio certo rege, qui ex
, \
seflHfle ac succcssione David sit susciiandu*, haec
,
c a n i l : c Egredir.lur virga de radice Jesse, et flos
, ' . >
\ de radice ejas ascendet, et requiescet super eo
, Q spirilus Dei, gpirilus sapietilia? et intellectus
- et reliqua. Tum longius progressus, more prophe * ' tico, exlernaruro gentium et barbararuin, nec uon
\ , * cum Graecorum, tum asperrimorum ac ferocissi roorum bominui, fuluram in miles roansuetosque
^ * , mores ex doctrina Christi mulationem, pradicit.
Sunt aulem ejus verba haec : Et pascelur simul
' . >
lupus cum agno, el pardus simul quiescet cum ba>
, c do : et vitulus ct laurus et leosimul pascenlur",
, > ,
et alia bis similia : quae eliam e vestigio planiora
, \
> \ , * efficiens interpretatur, ubi aii : < Et erit, qui sur~
git ad imperandum genltbus, in eo gentes spera, * ,
. > , ' b o n t . > Plane enim irrationalia illa jumenta, et
, , ; * quas illic praedixil belluas, nullas esse aliae quain
ipsas gentee propler earum ferinos mores, decla
u

, ^
, ,
, \
, \ . "
\
, < *
. , \
. \ 6>.,

\ * , *
. > \ \ * \
, \
Isa. x i , 1,2.

ibid.6.

ibid. 10.

ravil : quibus sane genlibus imperaturum affirmat

eum, qui surgit de seniine Jesse : ex quo semine
SaWator et Dominus nosler oriundus praedicatur, in quem genlee, qua3 in ipsuro credunl,
etiam nunc sperant, ipsi ulique vaticinio cunsentanea facienles, quod ait : c Et eril, qui surgil i m perare gentibns, in ipso gentes sperabunt. > lloc
igilur apponito iis qua apnd Moysen ferunlur, ac
disiinguito. El illud quidcm : t Erit, qui surgil i m perare gentibus, > cum illo componilo : t Egredielur bomo de semine ejus, et dominabilur genlibus
roullis. > El illud : c In ipso genles sperabunt, *
cum illo : c ipse erit exspectatio genliuiu.

EUSEBir CiESARIENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

480

Quid enira interest dicasne, in ipso gentes spera- . \ *

c , bunt, 97
P
exspcctatio gentium?
Rursus vero idem Isaias, oralione progressus, de \ \ . \
Cbriglo haec divinat : Ecce puer meus, quem
elegi: dilcctus meus, in quo complacuit sibi ani- < \ >
ma mea : judicium genlibus proferel " , ac dein- , ,
ceps adjungit: c donec ponal in terra judicium, et ,
in nomine ejue gcnies gperabunt : in his Pro- * \
pbela jm secundo genles in Christo speraturas . ponii, cum guperius illud d i x e r i l : i n ipso gen- ,
, \ >
leg g p e r a b u n t . Hie vero : c in nomine ejus gen \
tes sperabunt. Etiam ipsi David dictum est
de
fructu ventris ejus suscitandum esse quemdam , de . , quo deincepg aii Deus : Ipse invocabil me, pater * , \
meug es t u , et ego primogenituin ponam eum > , (1),
Nam de boc rursus dicium cst : Et dominabitur * c , , \
mari usque ad raare, el a fluminibus usque ad
}
tarminos orbis terrae
El rursus : c Omnes gen , .
les servient e i , el benedicenlur in tc omnes tribtis
' t \
lerrae . Praeterea autcm locus quidem certus a
^ ,
Michsea canitur, in quo is orilurus sit, de quo fe- \ >
runtur tot valicinia : c Et tu, inquit, Beihlehem,
, \
domus Eupbrala, minima es ut sis in millibus Ju- .
da : ex le mibi egredietur dux, qui pascet populum
,
meum Israel, et exilug ejus ab inilio ex diebus , , > \,
gscculi : et omnes confilentur, in Bethlehem Je \ , \
gum Cbristum esse natum. Quin eiiam incobe ejus
( .
loci speluncam ibidem monslrani i i s , qui ab exler \
nis terris venennl ad spectandum : et locus qui \ dem hic ubi ortus cjus futurug fuit, predictus est.
? , ,
Ipsius vero ortus miraculum, nunc obscure ac ft* , ,
gurate, nunc plane el aperte ponil Isaiag : obscure , \
quidem , ubi a i t : c Domine, qtiis credidit audilui
.
noslro? et brachium Domini cui revelatum esl? ;
annuntiavimus coram eo, quasi puerulug, quagi , '
radix i n terra gilienti
> Pro quo Aquila quidem
, \ , \
eic interpretatus est: Et prsedicabitur tanquam
' . >
quod ubere nuiriiur in faciem ejug, et tanquara
c .
radix dc lerra invia. Tbeodolion vero : Et ascen- ' '
det sicut quod lacte alitur coram eo, el sicut radix
. ,
in tcrra silienli. His enim verbis cura menlionem ,
fcceril propbela de bracbio Domini, quod eral Dei
, ;
Verbum : c Coram eo, inquit, annuntiavimus quagi * . *
puerulum lacteniem, el qui ubere nulrialur, el , \ ,
quasi radicem de terra invia.; ubi pucrulus qui- ^ * ,
dcm ille, qui ubere aique lacte nulrilur, plane or- ' ,
Itim Chrisli declarat. Terra vero invia et silieng,
, *
98 virginem quae illuin enixa est, quam sciljcel
* \
inillus vir adiit, de qua quamvig invia, laudata iila
, \ \
radix prodiit, et qui ubere, lacleque nutrirelur

puertilus. Verum haec adumbratc admodum signj . ", , \
ficavit: aperlius vero idcm propheta senleniiam
, , \ .
guam interprelalur, ubi a i t ; Ecce virgo in utero
\ ;
papiet, et pariel filiuip, et vocabunt nomen ejus
, \ , \ ,
a i 1

v e r o

: !

s e e r i t

tT

, e

4 1

' Isa. X L I I , \. ibid. 4. " Isa. , 10. I I Reg, , 12.

ibid. 11, 17, Mich. , 2
Isa. u u , 1,2.

*' Psal. uxxxvni, 27,28.

Psa!.

LXXI,

8.

(1) Mss., ,
(4> ' ., "{

, ' , . . ., et gic legil

iuiei pvcs.

DEMONSTR ATIONIS EVANGELICiE LIB. .

181

189
44

\ , Nobiscum Deus, hoc enim significatc Emmanuel .

Talia de Christt apud homines origine antiqui He .
\ ; ", braeorum prophelae meditabanlur. Nunquid igUur
illustrem quemdam principem, aut tyrannum, aut
, , ,
\ . alioqui unum eorum, qui plurimum possunt in
, * \ * \ v i l a , eum de qtio vaticinanlur describunl? non
polest d i c i : quoniam ne apparuit quidem aliquid
, \
tale. Sed qualis ipse visus esl vita, talem item eum
fore cecinerunt, hac ulique in re nihil a veritale
, \ .
aberranles. Poslquam ergo lsaias d i x i t : Annun * ,
. , liavimus coram eo, quasi puerulus, quasi radix
* in lerra sitienli , deinceps adjungil, diccns:
c Non est species e i , neque gloria : et vidimus
\
eura, ct non habuit speciem neque pulchritudinem:
, ' \ , \
, et fuil species ejus fine honore deficien3 prse filiis
; bominum. Honio cum plaga essct, sciens ferre laa > \ .
guorem contemptus est, et non compulatus .
, , Qiiid ad haec igiitir superest ? Nam cum illius et
, Iribum, el genus, et modum nascendi, et Virginis
. lniraculum, et vitae morem predixerint, sequilur
\ \ deinceps , u l ne movtem quidera ejustaciti praeler , * . \ ierint. Sed quid landem canit eliam de hac lsaias?
, *
< Homo, inquit, cum in plaga essei, sciens ferre
\ \ languorem, contcmplus est ei non computalus : hic
, , - peccata noslra fert, et pro nobis esl in dolore, et
, \ nos existimaviraus eum esse in labore , et in plaga,
, et in aflliclione : ipse aniem vulneratus est propler
. * - peccala uostra, et inflrmalus est propter iniquitaies
, . nostras. Doclrina pacis noslrae super eum, livoreejus
Q nos sanali sumus. Omnes lanquam oves erravimus,
, ^ , \ et Doroinus Iradidit eum peccalis nostris: el ipse cuna
\ c ' vexaretur, non aperiebat os suum. Quasi ovis ad o o
. ' \
cteionem duclus esi, et sicui agnus coram tondenle
, \ uon aperuil os: generationem ejus quis enarrabil?
quoniani tollitur de terra vila ejus
> et reltqua.
, - Nam his verbis signiiicat Cbristum ipsuro quidcm ,
, c \ \ quamvis ab omni peccato alienum, tamcn peccala ho , \ \ . > niinum pro ipsis hominibus in seipsuro suscepturum.
- 9 9 Quocirca etiam ea patietur, quaj qui pcccave, riut pali solent, et pro nobis dolebit, non auiem
\
pro seipso. Quod si vulnerabitur et verbis probrosis
, \
ferietur, boc item noslrorum peccatorum causa
, \ ,
flel: nam intirmus quoque factus csl propter pec; \
cata nosira, u l nos videlicct, cum ille delicta no . , D stra, nostreque maliliae vulnera assumpseril, ejus

livore sanemur : et eorum quidcni quae ille insons
,
ab hominibus passurus erat, b& fuerunt causae;
. > ' ,
Judaeos aulem qui illi raortem attulerunt, nusquam
, \ >
veritus propbeta mirabilis, boc ipsura qtioque
\ , c , \,
perspicue redarguit, plane deplorans, ac dicens :
, \ ;
Ex iniquitaiibus populi mei ductus est ad mor , \, ,
tero . Deinde vero, quoniam cito, neque ila
5
roulto post nefarios adversus Christum ansus, ex ,
tremus ad illos ex obsidione Romanorum inlcritus

erat venturus, ne hoc quidem prseteril silenlio, ged
. adjungit: < Et dabo sceleralos pro sepultura ejus, ei
5 ,
divites pro inorte ejus : et poterat quidera bis
w

48

49

4v

lsa. vu, 14.

4 1

Isa.

LIII,

2.

* i b i d . 2-4.

Mbid. 4-8.

" ibid. 8.

ibid. 9.

EUSEBtl CAESARIE.NSI* OPI . PARS I I . APOLOGETICA.

185

propheliam tenmnare, si nihil ampliua futurum

post Cbristi mortem vidissel, sed quoniam, brevi
mora interjecla, erat a morte sive a sepultura reniigraturug, atque in vitam restituendus, de hac
quoque re deinceps bac addit, sic dicens :
Dorainug vult purgare eum a plaga si tradilus, sit
pro peccalo. Anima veglra videbil semen longxvum :
et vull Dominus auferre a labore aniniae ejug, ut
oslendat ci lucem . > Qui superius dixil : Horoo
in plaga conslitulus, > et c qui novit ferre languorem, > nunc posl morlem ejus et sepulluram :
Dominus, inquil, vull purgare euui a plaga, > et
quf boc flel? si Iraditus, inquil, fuerit pro peccato, anima veslra videbit gemen longaevum ;
non enim omnibus concessum est longaevum Cbrigii seroen intueri, sed iis solis qui confiteantur, et
niunera offerant Deo pro peccatig. Horum enim
riuiUaxat anima videbil semen longsevum Christi,
hoc esl, aul aelernam vilani ejus post moriem, aut
ejusdcin verbum per tolum terraruin orbera disseminatitni, quod longa?vum fulurum est, semperque
duralurum. Rursus, qui supcriue dixerat : c
nos putavimus illuni esse in labore: nunc post
caedeni morlemquc ejus, ait : c Et vult Doniinus
auferre a labore animae ejus, ul oslendai ei l u ceoi. Quooiam igilur deliberavit Dominus, qui
Deus est universi purgare illum a plaga, 1 0 0
ogtendere in lucem : necessario ulique, qui voluit,
id faciel quod voluit. Nihil enim est eorum quae
vull quod nou fial : voluit aulera purgare illum, et
ostendere illi lucem ; fecit igitur haec: et cum purgaverit illum, oslendit illi lucem : et quoniam voluit, el volens abstulit laborem ab aniina illius, et
ostendil illi lucem , merilo Propbela sequilur, et
aii : c Propler hoc ipse haereditabit multos, et
forlium dividet spolia
: ubi (quod reliquum
fuil) jam haeredilatis eliam Chrisii mentionem facit, illi psalmo consentanea dicens, in quo de insidiis adversus illum conslructis noininalim canens
oraculum, ubi a i t : Astiteruni reges lerre, et
principes convcnerunl in unum adversus Dominuin
et advergus Christum ejus " ; > deinceps adjungil:
c Dominus dixit ad me, Filius meus es tu, ego bodie genui te : postula a me, ei dabo tibi genles ba>
rediialem tuaro, et possessioncm tuam terminog
terrae". > Has igilur genles, etiam propbela intellexit, cum d i x i t : c Propler boc ipse ba?reditabit
muilog, tet adjungit : < El foriiuni dividet gpotia.i
Siquidem a polestatibus conlrariia, quae prius i n ter genteg dominabantur, ubi subjectas aniraas l i beravit, lum quasi spolia quaedam suis divisit digcipulis. Proinde lsaias ait de illis : c Et laetabuutur
coram te.sicut qui dividunt spolia \ > ElPsalmorum auclor : c Dominus, inquit, dabil verbum
evangelizantibug virtule mulla : rex virtutum d i lectu apcciei domus dividere spolia". Merilo i g i tur bic quoque de Christo ail : Propter boc ipse
so

e t

1 1

Isa. Lin, .

1 1

ibid. 12.

" Psal. u , 2.

484

i , , ,
*
, \ \
, \
, \
, * * ,
. ,
, \
, , .
\ *
\
. \ \ , \ \
, \ ,
J ,
, * . >
,
* \ * \ , c
, \ \
,
,
* , \
, \ .
* \
> *
c \ , ! , ! ,
^ , ,
.
\
. > \ *
#
,
. >
\ \
c , \
, ,
, * **
, \ \
'
. *\
\
, .
\
, \ , , \ , .
, \
. .
\
, \
, \

" ibid. 7,8.

1 4

Iga. u , 3.

Psal. L X V I I , 12.

DEMONSTRATIONIS EVANGELICifi L I B . 111.

185

186

, haredttabil muUos,et forlium dividet spolia. Quam

, \ * , \
autem ob rem boc illi dalum sit, docel deincepe,
, \ ubi a i t : c Pro eo quod tradila est in mortem auima
; \
ejus, et cum iniquis depuiatug est: el ipse peccata

imiltorum tulit, et propler peccata eonim Iraditug
*
est . Pro his enim remunerans illum Pater, eo
),
quod diclo audiens fueril susiiniieritque, donavit
. > \ ,
illtira iis quae exposila sunl. Faclus enim esl obe ,
diens Palri usque ad morlem : quare niuUoriim
. > \ * c
quoque hsereditalem consecuturum illum canit,
,
non prius tamcn quaro Iradiu fuerit anima ejiis in
.
morlem, et cum iniquis sit depulalus. Propter haec
.
eniro dicturo est, illum haereditaluruni niultos, el for
lium divisurum spolia. Puto autem indubitale re \ ,
versionero ejus a mortuis gignificari lalibus oraculis:
, 101 qul enim iieri potest, ut aliter de eo inlelli . gamus, qui tanquam ovis ad occisionem git duciug,
' 6 , et ab iniquitatibus Judaici populi traditus sit ad
^ * t - morlem, el cum iniquis deputatus , sepulturaque
6 , (5 \
commendatus , deinde purgatus a Domino ? el l u * cem penes se visurus aii, et mullortim baerediiatein
. * congecuturug, el suis gpolia divisurus ? Sed arliier
quoque de illius reditu in vitam, post morlem dicit
, quodam loco vaticinans David ex persona Christi :
, , \
c Non relinques aniraam meam in inferno, neque
\
, \ dabis sanclum luum videre corruptionem . Et
, - alibi :i Domiiie, eduxisti ab inferno auimam meam,
* \ salvasti me a descendentibus in lacum **. > E i
a l i b i : Qui exallas me de porlis morlis, ut annun*

tiem omnes laudaliones luas *. Contra om,
,
,

r
*
-
< \ ,
nia baec inlendere ullara aciem, ne inimiciggimof
, quidem alque ingralissimospoese arbilror. Verumtamen ejus propheliae couclusio, cujus auclor lsa \ ' .
8* \ - ias, gterilem illam quondam-et desertam a Deo ani \ . \ niara, aul polius Ecclesiam de gentibus colleclaui,

laelis vocibus, bonoque nuntio prosequitur, cura
.
illis ulique recordans.quae jam coniemplali aumus.
Nam cum propter eam Christus omnia pertulerit,
^, \
merilo post ea , quae de illo p r e d i x i l , adjungit:
,
c Laetare, inquit, sterilis quac non paris, vociferare
,
et clama, quae non parluris : quoniam iuulli filii
, \ desertae magis, quam ejus quae babet virum. Dixit
, , \ , \ enim Dominus : Dilata locum lenlorii t u i , el pel, * ,
les labernaculorum tuorura fige, nc parcas : dilata
\ , \ , \ , \ D funiculos tuos, el clavos luos corrobora: amplius
4 , \
ad dexiram el ad sinistram extende, el semen luuui

gentes baereditabit . > His aulem verbis Eccle \ .
siam de genlibus collectam, el loto orbe lerrantin

diffusam, el ab ortu solis ad occasum exteiitam,
* oraculum laitari jubet, planissime boc ipsum gigni ,
ficang, ubi a i t : c Et seinen tuum gentes baeredila*
, \ bit. Cum autem longiorem explanalionem deside * , rent ea, quae ad hunc locuro gpectant, abunde no ,
bis baec compendii locum explebunt. Nani tu quo
, \
que per otium multa piura colligerepoteris, quae ad
\ idem propositum gpeclent. Sed ipsum quoque evan, ,
gelicae demongtraiionig propositum quod nunc ia
f T

Isa. L I U , 12.

i T

Psal. xv, 10.

Psal. x x i \ , 4 .

" Psal. , 1S.

!ea. u v , 1-"S.

187

EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

488

manibus est, tradel suo tempore atqne inierpreta- \ 8 \ * ,

bilur singula. Interim vero quod ad pradictionem
\ , . \
divinationemque propbeticam de Salvatore nostro
\ perlinel, quodque item ad id quod ea praedictio om, \ nes homines eorum bonorum 102
advenlu gau , , , \
dere jubebal quse exspectabantur, iisqua? jam dicta
sunt contenti esse possumus: quae quidem plane , ,
, \
enuntianl propbeta? ctijusdam adventum, el legum
.
auctoris plelatem qui Mosi similis futurus sit, necnoii ejusdem genus, et tribum, et locum unde exilurus , et tempus quo venturus sit. Valicinatur
praelerea el ortum, eimortem, el reditum in vitam, et principatum in omnibus gentibus, quae sane jam
evenerc omnia: et magis etiam deinceps ei iis, qua dicenlur constabit, in uno Salvalore ac Domino nostro ea linem accepisse. Sed haec quae de sanclis oraculis accepta vides, iis qui credunl, exposita sunt : iis aulera qui non credunt, seorsum obviam scriptis prophelicis ibimus, alqtie interim
tanquam de communi viro, et qui reliquis fuerit simiiis inquirenius : ul cum omnibus qtii unquani a
condilo aevo inter homines celebrali s i n t , multo praestantior el incomparabili quadam emineniia str
perior apparueril, cum ea quoque quae ad diviniorem ejus naturam spectant pertraclcmus : el quod
virtus quac in illo erat nulla buinana natura conslarel, certissimis deroonslralionibus comprobemus :
ordine deinceps sequelur, ut ea proponamus conlemplanda pro viribus, quae ad eam Ibeologiatn perlinenl, quae illum complexa esl. Quoniani igitur inajor pars eorum qtii non credunt, vocant illuro praesligiatorem ac seductorem, abasque innumerabiles calumnias in illum exsecrabililer jaciant, ac ne
nunc quidera desinunt ejusmodi probra eonfingere, tempus jam videtur esse ut etiam islis respondeamus, de nostro quidem nihil afferentes, sed de doclriua quain ipse publicavil assumenles, quod bic
apponamus.
v

T0V

I I I . Advenus eos qui Christum Dei seductorem fuisse

? C \

.
exislxmanl.

Interrogandi igitursunt, nura quis unquamalius
, ,
huic similis seductor ex historiis ipsorum proferri
\
possit, qui mansuetudinis, probitalis, temperanlise,

\
omiiisque reliquae virlutis iis quos seduxerit raagisler et auctor exstiierit: et utrum fas sit iis no-

minibus vocare eum: qui ne intueri quidera mu lierera cum petulanli cupidilale perraittit: et num

is seductor, qui sumraum philosophiae fastigium
tradideril , discipulosque suos docuerit , quae- , \ \
cunque possideant} bona, indigenlibus imper- *
l i r i , el laboris sludium ac beneiicenliam
103 , \ , \ , \
plurimi faccre : el ulruni seductor is, qui in
muliiludine populari , in plebeio lurbulentoquc . grcge versari prohibet, sulum autem rerum divina- Q , rum sludium sua doclrina commendat. Qui porro * ,
" \,
fieri poiest, ul is merito norainetur seduclor, qui
;
et ab omni mcndacio delerreat, et ad verilatein
prceier cuncta alia amplectendam adkorlelur? ut ne ,
jure quidein jurando vclit nos indigere? quanto '
aulem minus perjurio? t Sii enim sermo vester :
, * ,
Esl, est: non, non : et quid me plura colligere
, , \ , *
oportet, cum ex iis, qua jam dicta sunt, plane l i - \
ceat discere, quodnam fueril ejus reipublicae insti- ;
tutum, quae ab illo intcr homines ad vitac uttlila
tem dissemitiaia esl? ex qua, non modo non sedu- ,
ctorem, sed vere divinum quemdam, et divinse pie- \ , *
taiemque amplexae philosophiae, non oommunis i l -
lius el vulgaris introduclorem, omnis veritalis
amator sit confessurus. Nam quod illud vivendi D \ '
institulum , qo Hebraiorum anliquissimi, Dei
\
ainici, -#iri utebanlur, quodque jam ex boniinibus
, \
1

6 1

Matlb. , 37.

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC. LIB. I I I .

430

. quodammodo interierat, solus ipse renovaverii

.
neque in paucos et modicos, sed in totum orbem
diQuderit, in primo hujus operis libro satis a nobi
. ' \ ostensiim est : per quem ulique licet hominibus
, , jam lurmalim in loto orbe, illius vitae, religionem\
que amplexae reipublieie, quam el ipse Abraham
\ - et qui per idem tenipns vixere seclali sutit, innu ; \ merabiles non solum ex Graecis, sed eliam ex bar \ baris, semulalores osteiulere. El illius quidem do , - ctrinse pars quae ad mores pertinet magis, ejus . ,
modi. Nunc videamus utrum seducloris nomen, illi

in eo gencre praeceptorum convenial, quod maxime
dominalur. Nonne igitur de illo palam scriplum
; , ' esl, qucmadmodum soli omnium regi Deo, et coeli
, * - ac lerrae, mtindique universi opilici, et ipse deditus
cxv , ^ fueril, el commendare suos discipulos consueveril?
,
'
Sed nonne etiam nunc illius doclrinae praecepu
, omnes, et Graecos el barbaros ad supremum Deuin
. \
sursum mente animoque percipiendum, et omnem
L ,
visibilem naturam despiciendam exlollunl? nuin

igitur hic fuit sednctor? an vero quod plures colere
deos ex suprema et sola vera Iheologia eum, qui revera in errorem preceps sil lapsus non permiU
l i l ? al bic non recens, neque illius proprius scrmo, sed ex mullo lempore priscis Dei cultoribua
braeis consuelus, qucmadmodum et in Prccparatione ostensum est, ex qua jam nunc cum recenles philosophi magnam ulililalem acceperint, ipsum doctrinse genus comprobaverunt. Cseterum ipsorura
etiam \Oi Graecorwn dociissimi suoruni deorum oraculis glorianlur, de Hebrseis in hunc modura
merUioneni facienlibus : '
t

Mcvroi \ ' *E6pawt

.

Solis Chaldais sapienlia contigit, atque

Hebrais, qui ex se genilum, regemque deumque
Pura mente colunl, atque unum numen adorant.

ocv, \ , .
\
, \ , \
;

\
\
,
, ,

Cbaldaeos aulem eosdem propter Abrabam noniinavit, qui, ut meinoriae prodilum est, genere Chaldaeus fuit. Si igilur eiiam ab anliquis usque temporibus, Hebrei, qui maxime ab oracuiis quoque
sapienliae teslimonium acccperunl, in unuin omnium reruui opifieem Deum adorationem dirigebant, cur seduclorem amplius, ac non potius m i rabilem religionis magislrum, buncjam fuissc fateamur? qui ea qua3 quondam solis Dei amicis
Hebrxis cognita eraut, in cunclos bomines invisibili, divinaque virluie prolulii ac delilavit? u l non
amplius, sicut prius pauci quidam el numerabiles,
reclas de Dco liabeanl opiniones, eed convenlus i n numerabiles tam bominuin barbarorum, qui olim

. ferissimi erant, quam sapienlium el Gracorum, qui

, * *
antiquorum propbelarum, juslorumque vii^rum
* , religionem amplecii, sola illius virtule edocti sunt?
( * \ \,
Sed jam lcrlium iliud contemplemur, num vere
- illum seducloretn appellenl, quod non sacrificiis
. \ boum, neque brulorum animalium maclaiionibus,
,
neque cruoribus atque igne, neque iis rebus quae
\ de lerra nascunlur incensis, divinilalem colere i n , ' stituit : nempe htimilia bd3c et t&rrena, immorla , - lique naturae nullo modo convenientia exislimans,
\ , judicansque omni sacrificio gralius jucundiusque
^> , ^ - heo naunus oiTerri, cum quis illius praBcepla pleno
,
observaverit, per quan ipso corporc, animaquc pur . , gatos, menteque nilida ac dccrctis religiosis imbu , ^,
los, dum ea imitari docet, quir siinilcs Deo homi-

91

EUSEBII CiESAIUEiNSlS OPP. PAKS I I . APOLOGETIOA.

i&

nes efficiant, suos palam insliluit, dicens : c Eslote , , \ *

perfecti, sicut Palcr vester perfeclus est . > Quod
, 8i quis Gr&corum haec reprebendat, is scial se
,
etiam preceploribus suis contraria senlire, qui v i - .
delicet, ut par esl, rmilta a nobis utilia edocti, quippe qui nobis etiam Cempore fuerint posteriores, dico autem ea doctrina quae nobis a SaWatore noslro exposita est, audi jam r.unc qualia sint, quac
scripto fateanliir.
105 Q^od nihil eorum quos de terra prodennl oportet "
.
summo Deo incendere aut sacri/icare. Ex Porphy (1).
rio De abslinentia ab animatig.
%

c , (2)
c Deo summo, sicut quidam vir sapiens dixit,
, * nibil eorum qtiae ad sensus perlinent sive incen, ( ,
dentes, sive denominantes (nihil enim esl eorum,
. '
quae maleria constant, quod non prolinus ei sit i
, ' , '
undum, qui expers esl omnis materiae. Quare ne
erbum quidem ullum, sivc id dicas, quod in voce ) \
. ,
consislit, sive id quod intrinsecus concipi solet,
\ ,
cum animi aliquo vilio est contaminalum, illi con
veniat), sed silenlio puro, purisquc de ipso cogita
tionibus illum colamus. Oportel igitur illi conjunctos
. *
eimilesque factos, hanc vita noslre rationem Deo
. >
afferre pro sacrilicio. Eadero vero et illius laudalio
erit, el nostra conservatio: afleretur enim cum siabiliiate el quiete virtutis animi. Ipsius vero Dei
contemplaiione hoc sacriflciuro perficitur.
llem de eodem ex Apoltonii Tyanensis Theologia.

" ,

. -

7Vo-

c Ex quo igilur maxime quis nalurae divinae con ,
venientein curam adbibeat, ex eo maxime illam
\ * propiliam benignamque obtineat. Hoc quidcro penes quemvis hominum vigel : idque ipsiim unus- C , , ,
quisque complebil, si eorum qux sub visum cadunt,
, *
qualia sunl haee, quse digilo demonslrainus, illi quae , , , ?.
una est, el ab oninibus rebus separata, sccundum
,
quam reliqua oinnia cognoscrre nccesse est, ntbil
oinnino sacrilicel, neque ignem incendal, neque '
prorsus quidquam illa postulet, ne a praestanliori- ,
\ ,
bus quidem quam nos suinus : neque ullum est
plantae genus quod ab initio terra parial, neque ,
auimalis quod eadem nutriat, cui prolinus immun-
. .
dilies non adsil, sed ulatur erga illam solo meliori
\ *
verbo, dico autem non eo quod ore emiltiiur, sed
quod ab oplimo eoruin quae suni proficiscilur, per ,
oplimum eorum quae in nobis sunl bonorum. Mens , *
autem baec est, quae instrumento non indiget. > Si ,
igilur Gracorum quoqtie illustres, tam pbilosopbi D *
; " , \
quaro tbeologi, haec confilentur, quouam modo se , ductor erit is qui non solum verba, sed facla
, multo prius quam verba suis discipulis, q u i .
bus fungerenlur iradideril! et quibus, ut recla
raiio jubet, Deum ipsum essenl veneraturi? Quo , ,
autem tnodo, el quibus rationibus usi in sacrificiis , \ ,
dicantur prisci Hebrai, in primo bujtis operis libro , , ,
,
disseruimus : atque iis quae illic dicla sunt conlenti
, *
esse 106
^ebemus. Yerum quoniani praeter illa
. \
quae jam disputala sunt, novimus (td quod a Chri
slo didicimus) factum csse niundum, coelumque
Matth. v, 48.
(1) Lib. n .

(2) Apollomus Tyaneus, ul ex sequentibus palet.

195

DEMONSTRATIOMS EYAttGELICAE LIB. I I I .

191

, \ , \ ipsum et solem, el lunam, et stellas opera Dei esse :

, , \ , neque h c , sed borum auclorem culere oportere
* - considcrandum esse videlur num decepti simus,
. , \ qnod in hunc modum de uatura rerum sentire ab
illo docli sumus : alqui non solum Hebraeorum baec
, \ - fuit oratio, sed philosophorum quoque, maxime
. ; \ \ illustrium : qui cum Hebrais consenlientes, ortum
, \ , habere el coelum ipsum, et solem, et lunam, et stel, \ , - las, universumque mundum ab auclore omnium rerum factum essc affirmaverunt: caelerum idem et
: , !> ;
" , consummaiiouem el mutationem in roelius, u n i versi bujus fuluram ut exspectaremus docuit, in hoc
* , - quoque Hebraeorum scripluris consenliens : quid
, , * , - igiiur? nonne eliam Piaio suapte nalura et ipsum
coclum, et solem, el lunam, ac reliqua sidera, so, ,
* * ^ lulioni corrupliomque obnoxia esse vidit, quamvis
* , ea non dissolvenda afljrmaveril, propterea quod
; norit ille, qui ea composuil? Quod si tali natura
constare nos, iramortalemque habere animam, nul \ ,
, , - laqiie in parle brutis animalibus similem, voluil,
, \ , ' et virtuium quse in Deo sunt simulacra in se conti, \ \ , nere illam arbitrari nos docuit, sicque habere atque
\ aflici et sapere omnes, et barbaros et vulgares i n - sliluil : nonne sapienles magis in loto orbe soos
, \ , sectatores reddidit, quam i i qui supercilia coitlra cta ostentant, si nibil plane ea parte qua est, differre a culice, aul vermiculo, aut musca animam
, ,
\ , \ himanam aflirmant ? aut si ne a serpenlis quidem
, , \ aut vipene, aul ursi, aut pardalis, aul suie anima,
Q trila prorsus in parle, suam ipsorum animam, qui
sapienlissiroi fuerint, qtialenus naturam habet at ,
que est, diversam esse ? ad haec, cum fori divini,

; - judiciique futuri assiduam roeniionem fecerit, sup pliciaque ac poenas ineviiabiles impiis descripseril,
, , justis vero aelcrnam a Deo vilam promiiii, el re \ , - gnuni coeleste, el fclicem cum ipso Deo victum,
, - docucrit : quem tandem decipere potuil ? nonne potius adhorlalus esl eorum praemiorum causa, quse a

* \ jusiis exspeclantur in virlulem incumbere ? ab omni
vero malitia delerruit, propter impendeoles impiis
,
pucnas ? Porro autem ex illius decreiis accepimus
.
' - e&se quasdam post supremiim Deum potestates natura incorporcae, intelligenles, rationales omni \
que virtule praeditas, quae circum regem universi
\ , \
, \ - D 1 0 7 choroe exerceant : quarum plures etiam
usque ad bomines ipsius patris nuiu, quadam aa, ,
lulari disposiljone mittanlur, quasque et cogno * \
scere, et venerari pro ratione, graduqitc dignilaUs
\ *
' \ - edocti sumus, ut soli Deo, qui rex est universi,
adorationis honorem Iribuamus. Ab eodem prae , '
lerea didicimus, bosliles quasdam inimicasque bu

mani generis, per bunc, qui circum terram versa. \
lur, aerem, volare potesiales daeir.onum spiriluum ,
que malorum, eorumque, qui in illis principatum
\ tenent, quae curo malis bominibus versentur, quas
. ,
u l omni conatu fugiamus, in preceplis habemus:
, , ,
tametsi vel quam maxime deorutn appellaiione e&
6 cullus sibi ipsis arrogant^ mulloque eliaro magis ab
illis esse declinandum, propter hanc ipsam cuin
;

tM

EUSEBH CiESARlENSlS OPP. PARS 11. APOLOGETICA.

106

l)eo repugnantiam, hasque adversus Deum inimi- ,

cilias : quemadinodum lalius in Praparatione'de \
monstravimus. Sane hujuscemodi sunt, quae in , \ .
praeceplis alque institutis Salvaloris noslri ferunlur, vere priscorum Hebneorum, qui Deo grati
fuere, tum virorum, tum prophelarum, pia sanclaque docunienta. Quod si baec gravilatem habent,
si utililaiem, si studium sapienliae, si denique oimii virlute referta sunt: quo tandem jure, quave
ralione ei, qui talia docueril, ascribalur nomen seductoris? et haec quidem tanquain de eo homine,
qui a caeteris nalura non diflerat, dispulata sint, quae videlicet et gravem, et ipsi vitae utilem illiuf
doclrinam exbibeanl: nunc ea quae magis divina sinl, considereiuus.
IV. De divinioribus Christi gesiis.

'.

\ , \
Ac primum omnium coniemplemur, quo tempore
versalus est cum bominibus, quot, qualiaque sini, ,
quae mirabililer gesscril, nunc quidem leprara de ,
corporibus ejiciens, eaque divinilus purgans, nunc ,
vero jussu verbi daemonas ex hommibus expellens : 3 , \ alias rursus segrolanlibus, omnique languorum ge .
nere laborantibus, sanilalem abunde suppedilans.
Quodam vero tempore eliam paralylico d i x i t :
, \ * .
f Surgens tolle grabaturo tuuin et ambula " , a l que ille quod imperatum est fecit. Rursus caecis
. " \ ^
alio lempore, videndae lucis facullalem largilus esi.
,
Olim vero mulier quee sanguinis fluxu laborabai,
, \
cl annos plurimos eo genere morbi vexabatur, ubi
,
vidit innumerabilcm circum illum multiludinem,
, )
qux liusquam permillebat ut ad illum accederel
,
ac supplicaret, liberationemque a morbo peterel,
, ,
exlremum iliius vestimentum atlingere duittaxat
,
cogilavit, 1 0 8 alque ila subiil; liiubumque cuni
,
apprchendissel, una cum eo curationem malorum
apprebendil, atque illico sana evasit, sic quidem C
divinaj Salvatoris noslri virlulis maximum signum
reporlans Alius aulem quidani vir regulus, cum ad
Jesu pedes cecidissel, filium qui segrolabat evesligio sanum recepit. Filiam Uem alius, qui Judaicae
Synagogae princeps eral, el bic quidem jam mortuain. Quid vero dicam, quod alius jaro quatriduum
moriuus, virtuie Jesu excitatus esl? vel quod in
mari tanquam in lerra qua publice ilur olim pedibus ingressus est, ipsius inlerim discipulis navigantibus? et quod iidem cum adversa tempeslate
agilarentur, mare, fluclus, ventos increpuil, atqiie
omnia proiinus lanquam Domini vocem formidanlia constiterunl. Cunt vero quinque millia virorum, una cum innumerabili feminarum puerorumque multitudine quinque non amplius panibus '
abunde quondam saluraverit, adeo, ut quse super~
fuerunt reliquiae, duodecim copbinos implere poluerint, quem non stuporc aflVceril? aut quem
non nierilo ad quaerendum de ipsius arcana occullaque virtute excilaveril? sed ne mibi nunc in
loiiguro nimis ducalur oralio, poslrema omnium
illius mors exponalur, q u non eoiumuni reliquorum bominum more exslilit. Non enim morbo consumplus, ac ne laqueo quidem* aut igne: neque
vcro ad morem reliquorum, qui ob scelera sua,
crucis eupplicio aflici solent, cruribus itidera ferro

Marc. , 9 - 1 ,

. " ,
, . \
, , *
\ .
; \
, \ ,
, ; \ \
\ , \ ,
;

\ ,
, ,
,
, \ '
^ ; '*
,
,
.
, * , '
\ ,
,
, *
,
, \

197

DEMONSTRATIONIS EVANGELIOE LIB. I I I .

198

luCi \ \ , succisis, neque omnino quldquain ab ullo bonii ^* , - Dum passus, eorum qui alios necare consueverunt,
, > \ violenue tuorlis genus ullum pertulit. Sed ubi
* ,
ipsuni duntaiat sponle praebuit inimicis insidian^i\ , . bus corpus, tum ereclus est a lerra illico. Deinde
, \ in ligno magna voce clamans, et Palri spirilum
,
commendans, atque bacc ad verbum dicens : < Pa , \ . \
ter, in manus tuas commendo spirilum meum :
, - ita solutus ac liber, ipse per eipsum a corpore
, , \ \ ,
secessit. Deinde cum corpus ipsius familiares ac , \ \ ,
cepissenl, atque bonesiaB sepullurae commendassent,
, \ - lerlio die rurSus illud ipsum recepit, quod videli , * cet sponte reliquerat. El sic rursus, ipse seipsum
\
in carne, in corpore, ipsum illuin qui pritts
,
tuerat, suis ostendit discipulis, quibus cum pau . cos dies versalus, et per aliquod lempus suo

eliam sermone dignatus, illuc reversus e s i ,
\ \ - unde oculis illorum se oblulerat, sicque iter ad
, \ 1 0 9 ccelum direxit. lisdem vero, cum pracepla
. ' quoque de rebus agendis tradidisset, eosdem apud
. \ oinnes genles supremae religionis doctores decla , ' ravit. Hsec sane sunt virlutis, quae in Salvatore
\ , nostro erat, apprime celcbranda miracula : haec
. divinilalis, qnae in illo erat indicia : haec ipsi quo \ , - que casta aeslimatione admirali sumiis, explorato , * que alque exquisito judicio reccpimus. Exquisila
sane baec a nobis, exploralaque sunl, aliis qtioque
,
, - evidentibus rcbus , omnemque aperienlibus rationem, quibus ipse Dominus noster etiam nunc iis,
, \
' . quos dignos putaverit, exigua quaedam suse virtulig
\ - * signa ostendcre consuevit. Quin etiam subtiliore ac
cerliore doctrina idem a nubis effeclum est: quam
,
quidem iis adbibere consuevimus, qui ea quae dicla
;
9

e i

sunt non concedunt, scd nullam prorsus iis fidem habent, neque omnino quidquam lale ab eo facluro
esse confitenlur, aut exstitisse itla quidem non ncgant, verum magicis prestigiis, ad errorem intuenlium lanquam a viro seductore tmposita, quod i ctiam in praesenli adversus tates pauca quaedam disputare opus sit, non deseremus studium incepluin alioqui vero quonam pacto ibimus illis obviam?
E\

,

T. Adversus eos qui non credunt Salvatoris nostri

discipulis, admirabiles illius res geslas narraniibus.

,
\
,
, ,
' , .
"
- \, , . \
, \
; \
; " ;
' ,

,
\ .
,
* Luc. xxin, 46.

Nam si dicant nihil omnino admirabile Salvatorem nostrum, neque quidquam quod supcret cogitaiionera bumanam (ecisse, qualia sunl quae iliius
familiares lestilicali sunt, videamus num illis talia
dicentibus credi ullo modo possit, quippe qui mtllam possint assignare causam, propler quani, bi
quidem illius discipuli, ille vero borum magisler
exsliterii. Nam el qui docet, alicujus disciplinae magislrum se proGtetur : et discipuli lalis disciplinse
cupidi magislrum adeuntes, seipsos illi instruendos
commiltunl. Quam igiturcausam isliafleirepossunt,
quare sui cum Jesu discipuli versati, frequenlesquo
fuerinl?aul quidnani illud, qua?so, eral, qnod illos
tali viro dare operam cogerel? quarum porro disciplinarum doclorem ilium fuisse dicent? an boc
quidem nemini dubium esse potest? plane enim
eanun rerum doctorem fuisse necesse est, quae qui
ab tilo didicerunt, ad reliquos homines attulere :

EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 11. -

APOLOGETICA.

alqui precepla erant haec philosophicae vilae, quam . *

illis describens dicebat: Nolite possidere aurum,
.
neque argentura i n zonie vesiris, non peram in
, , via *, ei alia ejusmodi. Seipsos vero jubebat pro- ,
, .
yidenlix, quae omnia gubernat, commendantes, ei ad
, .
illam refcrenles, nusquam sollicitos esse de rebus
necessariis. Admonebat eliam eos, ut altius sape-
, '
rent i i s , qua? Judaeis a Mose praecepta fuerant :
, (,
H O i l b i m e n i m legem illis posuisse, non occidere,

lanquain proclivibus ad occidendum : item non
,
moechari, tanquam iis qui lascivissimi, aique in
* libidinem propensissimi essent. Rursus non furari,
tanquam servile uiaxime ingenium prae se ferenli- ,
bus. Ipsos vero oportere arbitrari, has sibi ipsis * , ,
nusquam esse accominodatas leges, sed animi libe- * rationem ab omni inorbo plurimi facere, et ab imis ,
partibus ac de profundo cogilationis, lanquam a ra- , .
dicibue nialitiam pullulantem resecare, iratnque ' atqtie omnem minus honestam cupiditatein vincere , * ; '
coronari, ac potius ex summa aniroi tranquillitalc , ' ne irasci quidem, neque mulierem cum libidine. i n - , .
lueri, ac non modo non furari, sed contra, res ,
eliam suas indigentibus erogare. Neque vero in eo
\ , ,
gloriari, quod aliena inler se non auferrenl, sed . ,
quod eis, qui se primi spoliassent, omnem inju- , ,
riam remiiterent. Et quid opus est me omnia repe- , lere, quaecunque aut ille docuit, aut illi didicerunl? ,
nam piaeter cae.lera, illos ita verilalem amplecti hor- . tabaiJir, ut ne jure quidem jurando indigerent, ac ,
miilto quidem minus perjurio. Ita vero se viia ac , ;
inoribus coroparare, ut quod dicerent, omni jure- C \ ,
jurando certius baberetur, progredientcs ad id us. *
que serroonis ul pro aOirraalione dicerent, Eliam :

pro negalione, Nou : et cum verilale hujusmodi vo, ,
cibus uterentur. Interrogeraus igilur, quam proba , , ,
bilitalem babeal, lalium documentorum auditores,
, ,
ac polius jam magUtioseffeclos, suspicari mentilos,
\ \ ,
quancunque suuu) praceplorein effecisse testilicali
' , sunl? aut quam oredibiliter facianl, si pulenlillos
.
omnes sibi inter se ccnsensisse in mendacio? duo1

decim quidem de omni numero eleclos, septuaginta auiem reliquos? Quos etiam binos misisse dicilur
anie facicm suam, ad omnem locum et regionem, quo erat ipse venturus. Sed nulla unquam afleretur
ralio, quare lantae mullitudini bominum credendum non s i l , qui quidem religiosani gravemque vilani
amplexi sint, resque omnes suas aspernati, el pro charissimis, uxore, inquam, et Uberis et omni genere, inopem victum elegerint, ac de suo pneceptore concors lesiimonium, lanquam uno ore, i n omnes
homines prolulerint.
Princeps igitur haec el primael verasil ralio. Sed D
conlrariam quoque speclemus : in qua sallem p r i - . miim illud conslet, nobisque cuin illisconveniat,hunc . " , .
' ,
quidem fuisse praceplorem, illos vero discipulos.
, * ,
1 1 1 Deinde Ongamus illum non ea quae jam dicla
, , , ,
sunl, docuisse, sed iilis plane conlraria facere, v i delicel conlra lcges, impie injusleque agere, supe- , rarc, spoliare caeteroa, et si quid aliud, quod ad ,
maliliam pertineat, dici polesl ; lalere auiem iniis '
oiunibus conari, el ejusmodi morcs simulalione . 01
docirinae gravioris, et nova professione pietatis ob- , 1

Luc. , 4.

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. .

*0i

202

, \ legere. Ipsi vero discipuli et his exerceanttir, et

quam haec suni, etiam nequioribus. Propterea v i \ ^
, delicet quod magna esl ad maliliam proclivita? ,
\ eamque vel nullo praeceptore discere facileest : i n
sublime vero suura prseceptorem lictis verbis ex , \
lollant, nullique mendacio parcaut: omnia vero
\, \ ,
illi miracula et porlenia, cum simulatione, falsi . ,
lateque ascribanl, ut ipsi quoque in admiratione
.
babeanlur, beatique judiccntur, qui ejasmodi prae , * .
oeptoris discipuli exstiterint. Videamus igitur qui
potuerit illis lam audax incoeptum consistere, si
;
; - lales luere, quales descripli sunt. Nam raalum malo, aiunt, amii-um non est: ac ne bono quidem.
; \ ,
Unde igilur i n tanta virorum mullitudine, concor ; ,
dia nialitiae reperia esl ? unde in illis omnibus, de
\ . *
, iisdem rebus concors lestimonium ? et eadem us ; \ quc ad raorlem senieniia ? \ i r o autem praisligiis
, - ulenti el fallaciis, qui lalia docerei, ac lalia profiteretur, quis ab inilio sluduissei ? Dices, quod alii
, ; '
quoque illo praeceptore non ininuspresligiaruni cu* \ ;
\ - p i d i : ergo i l l i praeceptoris sui cxitum non vide, \ * , , runl ? et quali morte fuerit affectus ? cur igitur post
illam lurpissitnam illius necein, de eo qui morluus
. , \ ,
esselnovam theologiam conslautissime prottilerunt,
* ,
nec ab incceplo deterreri potuerunt ? aut quid ex ea
; \
re tandem pelebani ? nunri ut eodem supplicio affi\ ,
cerentur ? eed quis ullo unquam tempore, nulla spe
. ,
proposita ejusmodi supplicium manifesium elige^
\ ,
ret ? Caeteruni demus illos illum esse veneratos,
.
, , Q quamdiu cum ipsis versatus coiumoratusque sit,
el quamdiu fallaciis eos, ut sermone istorum utar,
, , ,
decipere potuerit. Cur igitur post raorlem multo
, \
magis quam ante, illum admirati sunt ? nani i n
,
bumanis degentem et deseruisse et abnegasse olim
\ ,
dicuntur, cum illi videlicet insidiae factae sunt.
, \
Postquam vero inter homines esse desiit, alacres
;
ipsi niori malebant, quara a vera de illo testifica \
lione amoveri. Si igilur praeceplori suo nulliusboni
, conscii eranl, non vilae, non disciplinae, non ac , ,
lionis, non operis alicujus laudcm meremis, neque
, ;
vero quidquam ab illo emolumenti perceperant ,
'
prsetcr unam malitiaiu et aliurum bominum dece *
plionero, H 2 quam ob reni latn prompte morie
bantur, dummodo de illo severa quaedam el insignia
, ,
\ , \ * D prsedicarenl ? cum inlerim illorum unicuique liceret oliose vivere, ct in propria domo una cum sibi
,
charissimis, ecuriorem mullo luiioremque vilam
, *
agere ? fallaces autembomines et in fraudibus ver, sanles, quomodo affeclassent mori pro alio, quem
. \,
ipsi omniuni hominum maxime cerlissimeque no \ , ,
visscnt ? praesertim qui ipsis, u l sermone isiorum
> \ *,
ular, nullius boni auclor luisset, sed conlra polius,
,
omnis malilise pra3ceptor?vir enira et rationis.usun:
, \
babens, et virlute prxditus, boni cujuspiara oOicii
,
gralia nonnunqaam probabiliter mortein cum bo ; "
neslate et gloria subierit. Qui vero moribus pcr \ \ ,
versis sif, et affectibus voluptatibusque tolus d e * \ ,
dilus, solamque hanc lemporariam vilam, et quse
\ ,
ad caro spectant libidines persequens, nunqu&m
, \ *

PITBOL,

GR. X X I I .

PARS. I I . APOLOGETICA.
204

profcdo Vitae mortem praposuerit, ac ne domesti-

; ;
corum quidem, et charissimorura causa suppHcium
\
tulerit, ueduro pro eo, qui nequitiae sit condemna
\ , '
tus. Qnam ergo probabile, ut illius de quo dictum

* *
est, discipuii, si modo ille seduclor praesligiatorque fuit, cum illura talem esse non ignorarent, at- ,
que ipsi eiiam improbiore flagilii genere animos ba- \ *
berent implicitos, a suae gentis viris omnia probra \
ferre non recusaverint, et omne supplicii genus ,
ptt> testimonio illi reddendo subierint ? non con- , ,
vcnit hoc cum natura improborum, longissime ab , ,
ea refugit. Cxterum boc quoque diligenter consi- \ * ,
dera : nam si ipsi et seductores et impostores , \
eranl, ei praterea imperiti omninoque vulgares, ut , *
constat, quin eliam barbari, et qut non plus quam
Syrorum linguara nossent, quomodo in totum pro- , ,
gressi sunt lerraruni orbem ? vel qua istod soler-' .
lia excogitarunt, ausive sunt ? quibus porro viribus \ , \
id quod ausi sunt perfecerunt ? Esto enim, viros ,
rusiicos in lerra propria versanles^ decipere et va- ,
; oi
gari, nec oiiose aut frustra rem serere. At vero apud
,
, \
omnes nomen Jesu predicare, admirabiliaque illius
gesta, ei in urbibus et in agris docere : et alios qui- , , dcm eorura, imperium Romanum, ipsamque om- , \
nium urbium reginam civitatem invadere : alios , \
.
Persarum regnum, alios Armeniorura, Parlborum
, , * ,
alios nationem : itcm alios Scytharum, quosdam
etiam ad ipsos orbis tcrra venissc fines, Indorumque , \
regionein penelrasse: alios porro irans Oceanum
evasisse, ad eas insulas quae Britannicae vocantur : Q , ,
haec sane ego nunquam humana vi affecta putave- ,
r i m , nedum conatu levium vulgariumque hominum, , \
; \
1 1 3 ac mullo minus seductorum, praestigiisque

,
uteutium. Qui vero flagiiiosum, versutumque ductoreni experti essent, ei ejus exitum vitae talem ; " , \
perspcxissent, quibus tandem verbis assequeren- , \ , *
tur, ut inler se de illo consentanea fiugerent? si- ,
quidem uno ore omnes et leprosorum purgationes, , ,
et ejecliones daeroonum, et excitationes mortuo- ^ * ,
rum, c l caecorum sanaliones, et innumerabiles alias
xgrotantium medelas, quas ille pnesliierat, lestifi- ,
cabantur; posircmumque omnium, quod primis ,
sibi post murtem, reditus illius in vitam sit visus. * , \ Hsec itaque, neque facta neque audita unquam suis , * . *'
temporibus, quomodo uno orc facla fuisse aOlrmare D , , , \
ausi essenl, roorle quoque ipsa compnjbanles quod
dicerenl? numquid olim congressi el conspiratione ,
ad idem seniicndum iacia, foedus inier sc pepi- , *
,
gerunt, quo fingerent emenlirenturque ea quae nus'
, \
quaui facia essenl? el quibus verisiraile dictu est,

\ ,
ilios esse usos verbis in focdere? num forsitan tali*
bus? Viri amici, quisquam fuerit ille qui heri ac , ,
nuper seduoebat, ac deceplionis crat magister, qui- . *
que in ociilis omnuim noslris extremuni dedit sup- \ 6
\ ,
plicium, ipsi planissime cxquisitissimeque omnium
,
novimus, utpote, qui et discipuli, et illius arcano, ,
rum conscii fuerimus : dignus ille quidem aliqua
teneratione a multis censebaiur, scd tamen oiunis
23

ELSEBIl C J E S A R I E N S I S O P P

205

DEMONSTRATIONIS

E V A N G E L I C J E LIB. UE

, * \ . -
* \ ,
* \
; ,
, \
; ,
, \ ' .
, \
, ' , ,

. , \
, \
, \
\ . "
B
* \ .

.
* , " * , ,
,
,
, \ *

, ^ \ ,
. '
\ , \
. \
' , ^
, , *
* , , ,
\ \ \, \
, \ , \ , , *.
. '
, \ *
\ , ,
,
, \ ;
, 3 , \
, ' * D
, , \
, \
, ' * . * , , \
, \
\ ,
, .
,
, \ , \
, \ , \
,
,
1

205

illius mens erat, ut omni rerum gcnere cxieros

superarel, ac nc inagnum quidem prorsus quidquam i l l i , aut rcdilu in vilam dignum actum esl,
nisi quis dolis omnique simulatione refcrlos illius
referat mores, et quod ipsos nos usum ver
suliarum, inanemque jactantiam per fraudem ac
dolum docuerit. Quocirca demus, qua?so, inler nos
dexlras, simulque omnes foedus paciscamur, ut do
illo in cunctos homines deceptionem consonam proferanius, narremusquc vidisse nos illum dum caccis
visuin largirelur, tameisi nullus unquam nostrum
hoc vidit, et dum surdis audituin praiberet, quod
quidem nulhis unquain noslrum audivil, et dum
leprosos purgaret, mortuosque ad vitam restilueret.
Denique ea quae neque facia ab illo novimus, n e que dicia audiviuius, tanquam verc gesta contendarous. Vcrum quoniam extremuin illius tempus,
celebrem babuit el perspicuum interilum, ut nus
quam ab illo occultari poluerit, nos huic quoque
incomraodo recla pergentes occurramus; testificemurque plane benc impudenter, illum poslquam
1 1 4 a morle ad vitam redierit, inler nos esse versaluin, focumque el cibum consuetum nobiscum
usurpasse. Conservetur aulcm ab omnibus iiobis
impudenthe immulabililalisque tenor, et maneat
haec menlis alienatio usque ad mortem; quid enim
absurdi babel pro nihilo mori, aut qqid quempiaia
offendat, nulla probabili causa, verbera tormentaque
in corpore, ei si opus sit, vincula quoqiie et carceres, nec non coniunieliasel probra nullius v e r
rci graiia experiri? Hoc igiiur jam nunc meditemur, mentiamurque omnes uno orc, et fingamus
ea, quac ueque alicui noslrum milia futura sint,
ncque alicui eorum quos decipiemus, ac ne illi
quidem qui a nobis mendacio extollihir. et pro
Deo commcndalur. Porro autcm mendacium intendamus non modo in nostne gcnlis homines, sed
in omne omnino bmninuai genus, tolumquc orbcm terrarum boc crrore, iisque quae de illo inier
nos composuimus impleamus. Jamque deinceps
leges alias cunclis gcntibus iniponaruus, quae omncs
omnium de palriis ipsorum dits opiniones oppugnenl atque evcrtant, quascunquc a condito aevo
habuerint, imperemusque primis omnium Romanis,
ne colani quos majores ipsorum deos arbilrali
sunt. I i i Grxciam quoquc penetremus, et sapicnlibus qui illic sunt coniraria publice doceamus, ao
ne .Egyplios quidcm oiniltamus, scd ipsorura quoque deos palrios oppugnemus, non Mosaica ampiius qiuc olim apud itlos gcsla sunl proferentos,
scd noslri pneeeploris interilum illis quasi quoddam insignc terroris objicientcs. Quaj vero opinio
el fama ab inilio ab illis, ad omnes boinines de diis
pervenit, lianc nos non voculis quibusdam aut rattonibus, sed praeceptoris cruciGxi v i diluamus.
Progrediamur vero etiam in reliquam barbaram
terraro, et quae apud omnes decrela sunt cveriamus : neque vero quisquam nostmm animi intctitionem remiuat. Non enim exiguura aut parvuio

07

EUSEBU CESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

208

riet liujus audacix praemium, siquidcm non vul- ^ , \ (

gares nos pro tanlis cerlaimnibus mancnt coronae,
, * , ,
sed quae supplicia videlicct a legibus omnium bo * .
minum, ut par est, conlradicentibus injuncta sunt, vincula scilicel, lormenta, caiceres : necuoti ignis,
ct fcrruin, ct cruces, el bclluae : ad qiue omnia promplissimo auimo est accedcndum, iisque obviam
maliseundum intrepide, qua? pra3ceplorem nostrum nobis proexemplo ostentam. Quid enim pulcbrins,
quam nulla ralione el diis el bominibus iieri inimicos; neque iilla unquam prorsus frui jucundilau,
115 "eque cbarissimis rebus oblectari, neque coniparare pecunias, nec ullius prorsus boni spcm
sibi reliquam facere : temere aulem ct iuaniler errare ac decipere? Hoc cnim pracipuum est quod
speciemus : ac praeterea omnibus naiionibus adversari, ct deos, qui a condito aevo apud orones ccrtissimi babili sunl oppugnarc. Prxceptorcm vcro, qucm oculis nostris supplicio albci vidiinus, pro
Deo el pro Dei Filio praedicare. Pro quo ei ipsi moii parali simus, lamctsi ab illo neque veri neqtie
ulilis aut commodi quidquam didicimus. Hoc enim ipso ille pluris est faciendus, quod nibil nobis profuerit. Oninia vcro nobis facicnda sunt, ut illius numen illustre gloriosmnque reddainus. Omiiia
probra, onmia supplicia fereada, omne genus morlis subeundum pro ea re, quae nulla in parle vera
est. Malum enim forsitan veritas, el niali conlraiium in memiacio : quare aftinncrr.us illum e i
morluos excilasse, el leprosos purgasse, el da-monas ejecisse, et alia incredibilia, omncmque fldera supcrantia fecisse, quarum quidem rerum nullius illi nos conscii sumus, s?d arbilratu nostro
cuncia fingenlcs : et decipiamus quidem quos possurous, si cui vero non persuaserimus, lum ipsi pro
iis quae inter nos composuimus erroris merccdem, adversus nos ipsos clicianius.

Videnlurne tibi credibilia b c , aut ulli vero si-

\ 16milia ? ignobiles vulgaresque bomines, postquam
, \ lalia finxerint, atque inter se composucrint, Roma \ ,
num imperium invasisse? aut huiuanam naturam,
" ; ,
qua? vilae amorem ac sludium quasi proprium , ' '
quiddain possidet, poluisse unquam ulla merccde
;
volunlariura subire interitum, quemadmodum Sal-
valoris noslri discipuli poluere ? Quos sic quidem
, '
eo sluporis venisse credas, Ht cum ab illo nihil d i - , '
gnum admiralionc gcstum inspexerint, ipsi lamen
, ^ \
composilo cuncta ejus generis confinxerinl? , *>
deinde nugis quibusdam de illo corrogalis, pro iis
; ; omne genus niortis subire parati, proniplique fue
r i n l ? l u vero quid ais tandem adversus baec? Nein , . \
pc illos neque opinatos fuisse, neque sperasse \ ; '
quidquam ejusmodi ob commendationem Jesu per- Q ' ,
pessuros. Quare lam inlrepide ad prsedicandum de
\
11 provectos : at istuc quonaro pacto concede ; \
tur? illos non sperasse pro illo se omnia passuros? , qui et apud Ronianos, el apud Graecos, ct apud
, ,
barbaros, deoruni evcrsioneni esscnt invecturi? At , ,
enim bistoria qua de illis exstal, aperte boc babet,
\ \
116 illos post Praeceploris intcrilum, ab insidia. ,
toribus quibusdam caplos fuisse, et priraura qui- \ ,
dem in carcerem conjcctos, deinde vero dimissos,
, \ . \
lum iis imperatum ne ulli bominum in nomine Jesu
bquereiitur. Poslea vcro cum illi hos vidissenl .
api'd mullitu.Iinein palara de illo ilerum loquentes,
\ , correplos verbcrarunl, eosque ob doctrinai genus ^, \
mcrepaiunt. Quo lenipore videlicet rursus iili re
spondens Petrus d i x i t : Obedire oporlet Deo ma- D . \
gis quam bominibus . Haud ita multo posl la
pidibus pelilus Slepbanus interlicitur, cum apud
, ,
Judaeoruin niultiludinem intrepide concionarelur,
>) .
alque inse. talio non nicdiocris orta esl adversus
, ol \
cos, qui nomcn Jcsu publice coramendabaut. Alio
,
rursus tcmpore Herodes, qui Judscorum rex erat,
\ Jacobum fralrcm Joanuis occidit gladio. Petrutn
. \ *
Act. , 29.

216
tm
DE3I0NSTRAT10MS EYANGELICJE L I B . W .
, vero in vincula conjecit, ut in Actls aposlolonnu
/ ,
scriptum est * . Et cum hi lalia pertulisseol, reli qui discipuli coosiantissime Jesu suo adtuertnles,
, , longe eliam magis quam anie perseverarunt in pro, , \
posilo, apud universos ubique el Ulmn tX miracuU
. \
Uiius pnedicaoles. Postea Jacobos fraler Domini
, , qui ab iis qui oliin Hierosolyma incolebant, ob vir *.. \ tutis excellenUani Justus \ocabatur, a poniificibus et
, , Jitdaicx gentis magistris intenrogatus, qnidnani de
* \ \ - Jesu seutirct, cum plane illuiu esse Filiuoi Dei re*
,
spondisset, ipse quoquc lapidibus ab illis pelilur
\
atque inlerficilur. Petrus autem Romae capite i n
. \ terram verso cruci afijgilur. Paulo \ero caput ab ,
scinditor, et Joannes in insulam relegatur. Hique
, cum talia passi essenl, nullus reliquorum ab incoa \ pto deslilit. Quin eliam volis unusquisque expele,
bat, pietatis divioique cultus gralia, sibi quoque
, ,
aliquid lale conlingere. Quo eiiam conslantius atque
* ,
ardentius el ipsi Jesu, et admirabilibus ejusdem
. ' \ gestis lesliinonium afferebant. Quod si mendacia
, * luec eraot quae iili ex composilo finxissent, opere
.
preliura eril admirari, quonara paclo lanlus nurae, \ ,
rus, con&ensum illura inlcr se iu rebus Gctis, vel
,
usque ad niortem ser\averit, neque ollus unquara,
,
earnm remm formidine quae illis, qui prius sublati
\ ,
erant accidissent, a societale dcsciverit, neque re \ liquis publice coniradixerit, prodens ea quae inter
; \ - ipsos composuisscnl. Quin et unus eorum, qui vivum
\
pneceplorem prodcre ausus est, illico manum sibi
. \ Q ipsi consciscens, debitum supplicium invenit. lllud
, \
1 1 7 porroqut Geri potest, ut non omnem babeat
,
sluporem, bomines seduclores atquc illitieratos,
(\ *
qui neque loqui neque audire quidquam, prxter
\ p), unam patriam linguam consuevissent, non solum
\ ,
excogilasse audaciara peragrandi orbera omnium
, , nationuro, sed cum peragraverini, perfecisse quod
,
cogitaverant ? Contemplare praterea quantum et
,
cujusraodi sit, illos de rebus geslis l e s u , nullura
, ,
usquam discrepans verbum prolulisse. Si enim i n
, \ \ omnibus rebus de quibus ambigitur, alque in j u d i , \ \ ; ciis qux ex legibus exercentur, communibusque
" * \ ,
conlroTersiis, consensus liistiuni cerlum ratumque
.
id elBcit de quo ambigitur (in ore enim duoruro vel
.
triura tesiium consistit omne verbum), cur in bis
, \ ^ quoque veritas nou consistal? cum et duodecim

apostoli fuerint, et sepluaginta discipuli, et innu, \ \
merabilis eilra bunc numerum multiludo, qni ad, , ,
mirabilera in omnibns consensum servaverint, et
\
de rebusab Jesugestis lestiraonium dederint, noo
, *
illud quidem sine sudore, sed cum tormentorum
\, omnisque injuriae ac denique mortis perpessione,"
et quos poslremo eliam Deus vicissim suo testimo*
, , nio comprobaverit, qui verbuni quod ab iilis prodi, , ,
tum vulgatumque est, ad hunc usque diem, et in
,
omne aevum continuat alque propagai. Haec igitur
\ .
satis ex cencessione tam absurdi principii, nobis
, \ , \ , *
nieditata sint. Conlraria enim iis qea? scripta sunt
, , \ . opiuari, et Jesum dicere noo lionestatis aul sobrie*
T

Act. , 2-4.

211

E I S E B I I C J E S A R I E N S I S O P P . P A R S 11.

APOLOGETICA.

219

taiis praeccptorcrn fuisse, sed injustilix el super- '

biae oronisque intemperantiae, et illius distipulo ab
, \
iHo talia edoclos, omni cupiditate ac scelere om , nes qui unquam fuerint bomines snperasse, cum
\ omnium quae absurda sunt, absurdissiraura sit. nos
, * , illud tamen disputandt gralia concedi posse existi .
mavimus. Quod quidem est simile, ut si quis, cum
, Moses i n suis legibas d i c n l : c Non occides , non
, \
mcccbaberis, non furaberis, non falsum teslimo . * nium diccs : ba?c in priorem sensum trabens
et calumnians, dicat, illum cum irrisione ac simu, \
latione alia pracepisse. Vellcenim eosquibus i m , ,
pcret, et occidere ct mcechari, et iis omnia contra ria facere quae ipse in legibus posucrit, sed interim
. * \ ,
fingere babitum se et personam vitae gravioris i n \ , \ ,
duerc. Caeterum eadem rationc Graecorum quoque ' .
philosophorum praecepta, et loleranliam vitae, planeque eorum omnium scripla unusquisque poterit
calumniari, cl dicere: illos quidem iis quae scripscrini, conlraria in animo babuisse, contrariamque rationi vitam vixisse, eimulasse autem quasi alia induia persona, pbilosophicum sibi vitae genus
placuisse. 1 1 8 Sic autem omnes quoque, ut in summa dicam, veterum bistorias calumniari sit facile, ct veritati quae in iliis est dctrahere, eamque nullam esse conlcndere, c l denique in contraYium ,
quaecuiique narrata sunt, vertere. Sed quemadmodum nullus mentis compos eara, qui talia dieat,
insauum aique amentem afllrmare vereatur, Ua eiiam in Salvaloris nostri sermonibus atque praeceptis, si quis veritatem conlorquens atque pervertens, contrariam iis quap docuit ille scntcntiara conelur
imponere, huic quoque a nobis, id quod falsunt est, illusirandae veritatis gratia, ut in dispulationibus fieri solet, concessum esto : ut cuua dederimus id quod dictu absurdum est, contraris rationis i n constanlia ccrnatur.

Cura crgo eum qui sic calumnietur satis abunde

, ,
Tcprehenderimus, tempus jam est, ut ad sacroruin Q \ ,
librorum verilatem rccurramus, et in illis discipu .

lorura Jesu roores contemplemur. Quis igilur men ; "
iis sanitate pradilus, non ab illis ipsis prolinus
argumcnlans, omni fidcdignos illos judicaveril? v i - , \ , \
, \ ros absque controversia ignobiles, litterarumque
\ , ,
ignaros loquendique imperitos, at in sancUe ac pbi \ , \ losopbicae doclriiKe amorem progressos, el slre , \
nuam laboriosamque vilani amplexos, quam qui , \ '
dem incdia, cl abstinenlia lum a vino, lum, a car \ \ nibus, plurimos itcm aliis afllictionibus corporis,
. ' , *
atquc oratiouibus supplicationibusque ad Dcum,
ac muUo prius, eumma temperanlia et casliiate
, \ '
corporis, pariler atque aiiiinae correxerint atque
,
perfecerint? quis non igitur illurum pbilosopbiam
stipra roodum admiretur, qui ct a legitimis uxori- D
; bus sc abduxertnt, rieque a voluptaic sailem nalu- , ' . rali delinili sint, neque liliorum ac nepotum desiderio fracti et subacli? quod quidem illis ideo contigit, ; \ ,
' , \
quod non oiortales ncpoles, sed imniorlalcs sibi
expeiiverint. Mores auiem eorumdem a cupiditaie , \

bmnis generis pecunia? alienos, quis non obslupescat?quiboc quoque conjccerit ex eo, quod non
fugcrint, sed seculi sint Praeccptorem, qui ipsos a \ possidendo auro atque argcnlo deterrueril, legemque .
( ' '
fixerit, ot ne usque ad duas quidem lunicas rem suam
), ,
augcrent: quod quidem vel auditui intolcrabile alii
cnipiam videatur, ob gravitatem imporii: at illos \ , ' ' \
etiam rcipsa coraplevisse quod dictum est constat:
, 3 ,
irgo quodam tfn^porc cuin quidam claudus a Pe" Txod. xxi, 3 1".

213

DEMONSTRATIONIS EVAKGELICAE LIB. I I I .

2U

\ . > f o , et ab i i f qut circom Pelrum eraui aliud po*lit'

, laret (bic porro U I I U erat eorutn, qui ob eUremam
** c * inopiain viciom ruendicabant) non baben* Pelrot
\ , quid daret, confessu* e * l , ab oioni w
6
, > * ftione aan atque argenli abbiimre, bi qnlAtm
rotbi,
^ , arzpW. \ , verbis : Argeotum ei aurem fioo ea
1 1 9 ** ^utetti babeo, boclibi ci/>; in ooiuiiK
-^ , *
; \ , JesaCbnsli surge et %mhu\**\ Cam tero illi a uo
. * \ Praeeeplore t m i u a u d i u perci^efent, * inodo ai . ! >. tesftdebant qttae ad ipw* dUj&ei, ln i*juf*io M.*tM*
, fteai kul*bias. Ex ntrsus : Lij^bitn. c* plomUti*
' ( I ) ^; vos, ouLdus autem gaudd^t : ' nh\*m de *mmi
\ sui m o n b m p b o e iBdkabaiu ? quod M ^ H J % vfo~
: , ^ , dion q*daiu ailvmqoe eaiara cuiibUrt**,
: \ \ ^, /* ? i bbore* oo fo*?re*l, At>got tolupUUan perse 8 , , qverertvr, qo4qoe if*&r%m mxpMt ftve fr**4tt~
* . >2: tV ^ *>,
. * ipw
^ j o i ^ t r e l * tod mprmnz
or^tM^e
>3 * ,
* atqae propo^luia, in Uiittus i i ^ r u a iul^***? T i i i ^
*> ^ .
i l e erojl qoae propier ftoees M H M B pabf urv$ J L J ^ U *

^ : , ^: ^
eb^eut, qood aiiie reget utAefioL qnod 4MUUUJ$
^, ^ ^ e r i t psta .', w i ob k^ean ra tliqvaie.
seqoe vb nllaui fnHiid>ileB caubota* wed id Ufluw
. " ^^, i ^ / r ^ r r
:: ^. ^ / ^
t^u&ip^, ^ auirrrcai >.>.- *d battc ofcfc diea cnsfikTi cenuuuiu> cf nue
Lujusoe evAlos fnbdkltuaeni bsiup^ecisuus ? uua

00

esxiB confe-sio nomiiii^ i ' ^ n . anhxK* conneTft aoceiidere principuia. \nm nibil rqiruUaifcWjiif
d gnnni adroisenl, qui Cbrisium cojtiessts etiL, e w tames jwiitum piecleiiVt* nunuuib iiiiu* caitsa.
tubus scelcslts asperiuE. 0 cd hi quib ean jrpj^Hatitnieiii aijun<verrt ne^veriique frt CiiTASti
disapnlam, dimiUitiiT Illcjo ac liberaiur, eiiaiue: iiiuunK-rdi^.UJUh picealit ouuyxius ieuealur.
ILx. : '
^ : . , ^- C
qtnd ae
aioris i*osiri apilulorttiB o i t f
d e s c r l b w couanUm, piura in umuu co^^re y p i r apr^jvTiuv '. -.Ir :: > leL, ctrai i i t q u dicU MtaL, abuu(k touVeul e^>e
^2:^ ; irr: ^'. : rxj/ov
po&>init>, ad .d demuiislrasiduiu quod a fiub*f pivcrlr^r ^J.IV^.
^^ } H ^ i i t t n i esi Ouibut cum pauca qiut ^ q u u i i i u r acU
&>*^ % S:ov -? ^ .>
didtru. ad aliud caluiuuiattititrai geno& Bft cunvcrrr ^. -> *. ^/^ : /^- tam. Kailb^ ut apueiuiue vitae peues. quod j r i u s
/^/. T ^ - T L oJo^ir . >-./.:
b^Oaiuf est. U U I K prrvioTe cUidio am c o t i s a d ^
0->^\.
^ ^^ - ^,. t,^^ dnie reierlimi bibi oViesiU b^rd inier p u b i < . I H M C .
-.
Masx^:. d : 31'^ - iayTsI rr^ /.> ! - qui pecumat coli.^-fijda' vacarait. Ifoc qu^^'
: . . ": ',^^ >:
ryj^rj^
deni fiui.TiK ^raii^iislartitt hidicsiva. uoo t u a ^ s U ^
rr:~rv
:
os--/ :" ^ > : ^
iub ^jot Juaiji**fE. noi. L u ^ t , inrti KaTcu&. a&i tytyt
: - / 2 . . &; -> ^: ^-/:^
Uatluj^b^ buans lpsint viUm noii d i s - i n j u - u i i . pi*iwrqtK; fe^ipsum a**;usMi!if. Aud i^ilor qu<fOMfQt>
L I I C . ^,. :,
-n/xi-v:^.. Vtsr^rx:'^
pa:an su, inni:ins xueijjiiiil. i i : J. quuc ifb!- ':. ': -" - *'-^(;2: : * ':
p-!'i Lvaiifeiic. I BiT*f> *- votatil . * tl
c.-rrta; -rL-Jj/Jr-tZzs. -*. *: i-.-i/rr.. a / 3 j c : y i v^. a_rr-T T o-^c^, '.
.'.: ':
l"iL L-ioiiic. uatUfirtttt iMmiiue. <1 d i \ i : i .
, : : ^ . 0 - -*: ^ ^ ' ' /-^
^ ^ - . . *. ^ ' .
ir^;. '>, ; r.^r.iufr"r
fsl. dt>';uii)i*frjU> ilit- i i dimw . w u f B i e i l |fUtui"jaiu
U

p-v^aioT** fcimu dibcuiui^Danl ttre i ^ s t ^

: ututkxa ,^/. * 'JV.-J&ZS.
, * ^ ^ 7 ^
Z - J A L T , 6 /^^- 1:^-.
>^^ i
- sirrow, "/.r ^ '-C :*,;-.
*iJ&.//-,
* Aci. i u . .
Lu'.. .
. * M/'.u n , 1.

Axr-'A

iuii* a.-r.

Lin

<Ji ' uUiaruu ijinuji^ iuiiMfrjiifc- ip? wii:

pu '.i'^uj. iiun*-i, -ii^uii^i:. ci^iWiittrr - < lniAMk^jdU
&

LI5

E U S E B I I CJESARIENSIS OPP. PARS H . A P 0 L 0 6 E T I G A .

0

qui diciltir Petrus, et Andreas frater ejus, Jacobus , \ , ;

Zebedaei, et Joannes fraler ejus, Philippus el Bar- xat . , *
tbolomxus, Tbomas et Matthaeus publicantis *. >

Itaque Maltha>us abundantia quadam modesliafc, stu- , ,
dium prae se ferens veritalis in suis moribus indi ,
candis, publicanum se appeilavit, neque priorein
.
suam vitam occultare voluit. Et sccundo loco post
, , \
aequalem suum se nominavii. Cum enim singuli sin, \ ,
gulis comparantur, ipse Matthaeus Thomae, Petrus , Andreae, Jacobus Joanni, Philippus Bariholomaeo,
,
Tbomaro sibi ipsi praponit, priorem illi locum, . " , ,
quarnvis coaposlolo, tanquam bonoratiori tribuens,
, , '
tametsi reliqui evangeli9ta3 conlrarium faciunt. , ,
Audi itaqueLucam, ut Matthxi mentionem faciens,
, ,
non publicanum dicil, neque post Tbomam col- \
locat, sed pnestanliorem iilum cognoscens, priorcm c ,
, ,
quoque nominat, Tbomam illi secundo loco subjun \ , , \ gcns, qtiod ipsum Marcus quoque servavil. Verba
igilur illius sic se habent : < El cum dies factus , \ , 7 \ , \ , \ ,
esset, vocavit discipulos suos, et Hegit duodecim
\ , \ .
ex eis, quos ct apostolos nominavil : Simonem,
, '
queni etiam Petrum vocavit, et Andream fratrem
ejus, Jacobum el Joanncm, Philippum et Bartholo- \
. \
maeum, Matlhxum et Thomam . Sic Matlhaeum
Lucas anteponit, quemadmodum ipsi tradiderant, .
, qui ab inilio ipsi viderant, et minislri fuerant sermonis. Joannem quoque similem Malthaeo invenies. , ,
Nam in suis epistolis ne nieminit quitfbm suae ap-
pellationis, aut seniorem se nominat, nusquam vero , \
" \
aposlolum aut evangelistam. In Evangelio autcm,
7

T l

cum stgnificasset illum quem diligebal Jesus, nomen * ' .

\
euum non posuit. Petrus vero ex nimia quadam
reverenlia, ne dignum quidem sc scriplione Evan- \ ,
gelii exislimavit. Sed ejus familiaris ac dtscipu- ' ,
lue Marcus, in comiqetitarium relulisse ejusdem , \ , \
de rebus geslis Jesu, narraliones memoratur. \, \ ,
, \ ,
21 Q
d Hlum bistoriae locum venissel, ubi
Jesus interrogavit, qucm se esse homines dicerenl,
ipsique sui discipuli quam de se opinionem habe- , ' ,
rent, subjunxisselque Petrus, tanquam de Cbristo, .
, '
nihil illi respondeolem Jesum aut dicenlem descri^ t , sed illis comminanlem duntaxat, ut nemini de ' .
4>eo dicant. Non enim interfuit Marcus iis qua* a
,
Cltrislo dicta sunl : ac ne Pctrus quidem, quae ad
ipsuro ac de ipso dicta sunl ab Jesu, proprio lesti- ^ ;

monio proferre aequum pulavit. Quae autem illa
sint, qux videlicet ad ipsum Petrum dicta sunl, Mat- .
ibxus bis indical vcrbis: cVos autem quem me dicilis , , \ esse? el respondens Simon Petrus d i x i l : Tu es Chri- , * ,
\ , \ \
stiis FiliusDei vivi. Respondens Jesus dixit ei : Bea ,
J U S es, Simon Barjona, quoniam caroet sanguisnon
$ * \
revelavil t i b i , sed Patcr meus qui est iu coelis, et
\
ego tibi dico : Tu es Petrus, el super banc petram
\ ,
xdificabo Eccleaiani meara, et porl# inferni non
\ ,
prxvalebunl adversus earo; et dabo tibi clavesregni
. >
caelorum,etqua3cunque ligaveris supcrlerram,erunt
, , ^,
Jigala et in coelis: et qua^cunque solveris super teru i

" M a t i h . 5 , 2 , 3.

T J

L u c . v i , 13-15.

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. U I .

2fb

* \ , ram.erunt solutael incoelis . Cum h*c tam mulia

dicla sint Petro ab Jesu, Marcus nibil horum cont
, ,
c memorans, propterea quod ne Petrus quidem, ul veri. \ , \ simileest talia in suis narralionibus emintiavit, audi,
\ . - quid dicat, pust Jesu interrogalionem : t Respon \ riens, inquit, Pelrus d i c i l : Tu es Gbristus, et comminalus esl eis, ut nemini dicerent de i p s o " . >

Ha?c sane Pelrus merilo tacenda judicavit : quaro
. \ ' .
etiam Marcus ea praieriil. Quae aulem ad negaiio * \
nemsuamperlinebant, iu omnes homines proiulit ac
t \ ,
publieavit: quoniam post illam flevit amare. Invenies
, \
, ilaque de eo narrantcm Marcura : < Etcum esset Pe\ . - trus in atrio, venit ad cuni una ex ancillis sumini
\ - sacerdolis, et cum vidisset Petrum calefacienlem
, \ . se, aspiciens illum, ail : Et lu cuni Jesu Nazareno
, * at ille negavit dicens : Ncque novi, neque
. scio quid dicas, el exivit foras anlc airium, et gal. - lus canlavit. Rursus aulem cum vidisset illum an " , \ cilla, conpil dicere circumstantibus : Hic ex illis esl,
. \ , at ille iierum negavit : El post pusillum, rursus
, \ qui astabanl diccbanl Petro : Vere ex illis es, nam
. > el Galilaeus es : ille auiem coepit analbemalizare,
\ et jurare, quod nescio bominein islum, quem d i cilis : et statim gallus iterum canlavil . 1 2 2
Ifarcus quidem baec scnbii, ac Petrus ba?c de seipso
.
testificatur : omnia eniro quae apud Marcum lcguntur, narralionum sermonumque Pctri dicuntur esse
, *
, \ commenlaria. Qui igilur ea quae polerant ipsis afferre bonam famam, recusant, criminaliones vcro
,

, ' - contra seipsos, sewpiternae memoriae in scriplis suis

coiiimcndaul, et eorum quae ab ipsis peccaia sunt
, \
accusaliones, quas posleriorum nullus iinquam co~
,
gnovissel, nisi ipsorum scriplis didicisset, publice
\
; ab omnibus lcgendas propoount, cur non ab omni
, \ - de seipsis opinioue, omnique mendacio merilo
, ; abhorrere crcdanlur? sludiiquc erga veritatem ar \ , giimenta cerlissima prabere? Qui vero tales viros
, tictionibus usos, ac mentilos putant, et tanquam
\ impostores htfamia probrisque notare conanlur, cur
, non ipsi polius el ridiculi sunl, el odio invidiaque
, - digni, tanquam omnis verilatis inimici babenlur?
, \ qui quidem vtros lam ab oroni malilia alienos, tam . - que sine fuco, vercque sincerum aniraum in suis
scriptis prae se ferenles, malitiosos quosdam et cal
, \ -D lidos audeiil fingere sopbistas, tanquam eos qui
quidquid scripserint commenti sint, el suo pneceotv , \ , '
plori, qua? ille nunquam feceril, ad gratiam tribue, \
- rinl? Sane commode mibi dicluin videtur : aut
prorsus credere oportcl Jesu discipulis, si reliquia

, - quoque scriploribus : aut si non his, ne reliquis
quidem. Cur enim, sisolis bis viris delrahenda sit
. \ ; ; , \
lides, non etiam reliquis omnibus, quicunque uo , \ quam aut apud Graecos, aul apud barbaros, vilas,
; - aut oraliones, aut coinmcnlaria conscripserunl, coffiov, \ ,
rum qui variis lcmporibus in aliquo genere virtuli&
\ ,
atque officii, praestiterint ? aat si dicis aliis quidem
, - crederc scquum esse, at bis solis non credere:

Maltb. x v i , 15-19

7 e

Ibid. 20

7 8

Marc. xiv,

S!9

EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

cur non hoc planc ad invidiam referalur? Quod si de- , \ ' mus illos de Praecepiore fuisse mcntitos, et quae ille , ,
nunquam feceril scriptis suis complexos, num eliam
de iis mentilos, quae idem passus est, dare possu- nius?dico aulem de unius ex discipuiis prodilione, , \ ,
de calumniis criminantiura, de ludibriis el irrisio- , \ 0
, , ;
nibus judicum, de contumeliis, de iclibus in facie,
\ , \ ,
flagellisque in tergo : dc corona spinca, qua3 illi ad
ignominiam imposita cst: de purpureo veslimento, ,
quod inslar chlamydis 111 circumdalum est : de illo ipso denique crucem quasi tropaeum aliquod bume- , \ ris gestante, et in ca infixo, manibus pedibusque . ,; ,
trajectis, de accto quod illi potus loco porrexerunt,
de aruodine qua illius lempora percussere, de con- ,
viciis quae in illura a spcclanlibus jactata sunl? \ .
123
eniin et haec, et qusecunque alia de illo
; ,
bis stmilia ferunlur, aut ficta esse oportet ab illius ,
discipulis, aut in his quidcm tanquam verissimis, , '
iliis credendum est, in reliquis vero, quae clario- , ,
rem illum venerabilioremque reddunt, non cre- , \ ,
dendum. Sed haec de iisdem sibi ipsi conlraria opi- * nio, unde confirmabilur? Diccre enim eosdem de \ ,

eodem, el vera prodere et mentiri, nibil aliud est,
. ,
nisi contraria in codem de iisdem rebus dicere.
Quomodo baec refellentur? Si enim boc illis fingendi
.
proposilurn fuit, ut mendaciis suum praeceplorem
ornarent, cur illi ea, quae modo diximus ascripse-
runl? aul cur posleris indicarunt, quod el Irislis ,
fuerit, el taedio afleclus, el anirao turbaius? aut , quod ipsi illum deseruerint atque abierint? aul Q ,
quod qui oranibus ipsis pracpositus fuerat apostolus
\ ,
illius, et discipulus Petrus, nullis neque tormentis,
.
neque tyrannicis minis , tcr illum abjuraverit ? , ,
Hc enim el si alii dixissent, neganda ab iis tamen
,
iuere, qui nihil aliud sibi in scribendo proposuis* , "
sent, nisi at reverentiain praecepiori compararent. , Quod si veridici in trislioribus de illo narrationibus
* ,
videntur, cur non in iis item, qu;e laetitiam, glo- * , ;
riamque habent, multo magis, quam sibi ipsis con- ,
trarii? Nam quibus unum propositura fueril men- ; ''
tiendi, ab iis si qua offendunc, ea in primis, aul praeteriri oporlebat silenlio, aul si id non poterat,
, , negatione refelli. Quis cnim apud posleros ea quae
* ; ';
lacuissenl, reprebcndcre unquain poiuisset ? Scd si
,
menliri decreverant, cur non illud quoque meniiti D
> , ,
eunt, Judam qui osculo illum tradidil, simul ac
, , proditionis signum ostendere ausus est, in lapidem
,
esse conversum ? el qui alapam illi infcrre ausus
;
est, ejus tllico dexlram aruisse? el Caipbam ponli
licem, propterea quod falsis contra illum crimini . '
bus consenscrit, oculis captum fuisse? Cur vero

\ non omnes menliti sunt, significantes nibil plane

\ illi quod possil oflendere evenisse? sed ipsum qui,

,
dem evanuisse, forumque ct judicia illorum visisse?
;
qui vero illum comprcbendereausi fueranl, divini
tus illusos,conlra illumse agerequae egcrunC, tam elsi ille non aderat, credidisse? Quid porro?
,
Nonne gravius digniusque scripsisscnt, nallum
> '.
plauc bumanum aut morlalcm casum, illum sub-

21

DEMONSTRATIONIS

EVANGELIGJE L I B . .

222

, Hsse? verum ubi vi divina res omnes suas confir .

massel, tum in cnelum gloriosius diviniusque revertisse? Cerle hoc multo majorcm venerationo.m comparassct, quam fingcre,ab illo ea miracula
facta quae novimus? 124
neque enim bis crediluri non fuerant, qui cxteris eormndem narrationibus
tdem habucre. Qui igitur in iis quae dedecus babent atque Iristitiam, veritatcm corrninpere ausi
non sunl, cur non in reliquis quoque, quac de illo protulerunt digni habcnlur, quibus absque suspicione falsitatis credatur, eliam si miracula . narravcrint ? ergo licet talium hominum de Salvatore
nostro testimonium, nobis abunde salisfacere dcbeat , lamen nibil me praHer propositum facturum
arbilror, si quasi ex abundanlia quadam, Hebrai quoque Josepbi teslimonio utar, qui in decimo octwo Judaicm Antiquitalis libro, Pilati tempora in bistoriam suam referens, de Salvatore nostro menlionem facit, his verbis.

Josephi de Christo.

t * c Exsistit per idem tempus Jesus sapiens vir, si

, . - modo virum eum (Jicere oportet, quippe qui earum
, - rcrum auctor fuerit, quae bumanam fidem stiperanU
xa\ , ^ Docebat porro hic bomines, si quos vcritalis slu \ -
diosos reperiebat: ergo multos sibi Judaicae, mul (1), \ toft etiam Grsecae factionis adjunxit. Ghrislus plane
,
hic fuil : siquidem cum magistratibus nostris ac . cusaniibus, illum crucis supplicio aflecissel Pilatug,
,
non destiterunt, qui ab initio complexi fuerant:
TUL\ . "
apparuit enim illis tertio die iterum vivens, quem - adrnodum divini propbela? el haec el alia innume. , rabilia de illo pradixeranl, ex quo ad hunc usque
, dicm Gbrislianorum nou defecit gcntis. > Si ergo
, historicus quoque teslificatur, non solos duodecim
, - apostolos, sepluaginlaque discipulos, ab illo sibi
, adjunclos, sed multos quoquc lum Judaicse, lum
. Gracse faclionis assumplos, palam est illum in se
aliquid excellenlius caeleris bominibus habuisse
, \ ,
xa\ , \ - C qua enira alia ralione el Judaici et Graeci generis
; \ multos sibi adjungere potuisset, nisi admirabilibus
, \ fidemque superanlibus geslis, et inaudiLa quadam
doclrina usus esset? fidcm etiam facil liber qui
, - Acla aposlolorum inscribitur, multa millia homi*
\ , num Judseorum credidisse, illum esse Gbrislum
, Dei, quem propbeise venlurum nunliassenl. Hislo ,
ria quoquc illud habet: grandem Cbristi Ecclesiam
* ' .
Hicrosolymis fuisse, quam Judxi comparasscnt,
durasseque usquc ad obsidioncm, quai Adriaui
, lempore facta est; ergo qui primi episcopi ex suc \ - cesione illic praefuerunt, Judsei fuisse dicunlur,
, quorum nomina ab ejus loci incolis etiam nunc
\ , , nicmorantur, 125 ut ex his quoque omnis contra
discipuios illius calumnia diluatur, quando el illis

' D cestificanlibus, ci contra, illis non teslificantibus,

' .
ipse Jesus, qui Christus est Dei, comprobatur :
\ ,
innumerabilem mulliludinem, tum JudaOrum lum
, , \ ,
Gracornm sibi ipsi aubjecisse. Caelemm cum ha?c
. - a nobis dicta sint advcrsus primum non credentium
, genus, nunc ad alterura convertamur, idqee refel \ , - lamus. Id autem est eorum, qui fatentur quidem
,
Jesum res gessisse admirabiles, sed pnesligiis ocu.
los inlucnlium delusisse, atque ut solent incantatorcs et venefici, in admiralionem sui traxisse
praiscmcs.
(4) Procul dublo glossema est cl marginalis Cujosdam Cbristiani lcctoris adnotatio,
tur in mss. et in Joisepbo.

Hcet habea-

23

E U S E D I I CJESARIENSIS OPP. P A R S I I .

APOLOGETICA.

V I . Contra eos qui Orcestigiatorem putanl Christum <7'. _\

.
Dei fuisse.
Ac primum quidcm isli interrogandi sunt, quid
ad ea quae antecesserunt rcspondeant? Numquid
ullus hominnm usquam excogilari potuit omni
gravitate ac virlute refcrtae reipublicae institulor,
sinceraque ac verse doctrime, qualis ea est <|iiam
ante cxposuimus, piscceptor : qui morcs praBsligialoris habuerit ? Quod si et magns, et veneficus, ct
iinpostor, et pracstigialor fuit, quonam modo talis
doclrina; apud oranes gentcs auclor cxslitit, qualem ad huncusque diem et oculis intuemur, et a u ribus percipimus? deinde quis tam sibi ipsi confidcns, ut aggrediaiur ea in uniim cogcre, qua? cogi
nullo modo possunt? Quis cnim vere praestigialor ^
est, cum et sceleralis sit el nefariis moribus, el
eas res aggrediatur, quae desperatis nefariisque
bominibus conveniant, omnia agere solet lurpis ac
sordidi lucri gralia. Numquid igitur Salvator quoque, ac Dominus noster Jesus, qui Christus est
Dei, lalibus rebus obnoxius sit? Atenim unde tcnebitur reus, aut quomodo, qui suis discipulis, ut ex
ipsorum testimonio apparet, praecepit ne possiderent aurum, aul argentum in zonis stiis, neque pc
ram in via, neque calceamenta? Deinde cur diclo
lllius audientes fuis&ent, et ea quse accepcrant in
commentarios refcrenda lillerisque comnicndanda
putassent, si periuvT stndiosum suum Praeceplorem vidissenl, ct i; \ ^onlraria quae alios docebat
tractantem? Non diu profecto se coniinuissent, C
quin illum habuissent dcrisui, verbaque ejus aspernali esseut, atque a disciplina recessissent : et
merilo quidem, si vidissenl illurn sibi quidem ipsis
scverissimas leges imponentein, ipsum aulem lcgum
auclorem nullo modo verba suarum legum scquentem. Dcinde qui vere prajstigiator est ac seductor,
desperatis nefariisque hominibus seipsum permiltit,
126
possil liberins sceleslas atque infandas
Toluptates persequi, ct praesligiis atque incantationibus subigere mulierculas et sub stiam maliliam
trahere. At vero de Salvatoris ac Do.nini nostri
temperantia ne dici quidem satis abunde unquam
posset. Rursus enim discipuli illum tesliOcanlur
prajcepisse, u l ne intuerenlur quidcm mulierem
cum libidine, his verbis : Dictum est antiquis, ^
moecbaberis, ego autcm dico vobis, quod quicunque intuebilur mulierem ad concupiscendum
cam, jam moechalus esteam in cordesuo . > Cum
vcro olim ex causanecessaria,ut multis ulique prodesset, cum Samaritana muliere loquenlem illuiii
vidissent, admirati eunt quod cum muliere loquo
retur, inopinatum quiddam hoc atque insolitum se
intueri arbitrantes, tanquam it qui nunquam antebac idem vidissent. Commendabat epim Salvaioris
nostri sermo nihil aliud, nisi in moribus gravitatem atque austeritatem. Canerum lcmporantiae cjusdem,illa quoque doctrina magno arguroento esse
f

u t

77

Matth. , 27, 28.

22*

,
.
, \
, \ , , ; Eife \ , \ ,

, \ , \
; \ '
;
\ ,
, \
. \ \

; , , ,
, <
, * ,
, * ; *
,
,
\ ; * , \
,
,
, *
.
\
, \
,
\
\ *
,
* \ * , * c ^
,

,
\ \

, ,
,
. \
, *
,
\
\*
\ \
. \
\
, \
\
\ , \ \
, ' \

225

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. I I I .

226

, ' potest: qua lurbulentos appelilus ex ipso cogila

lionis profundo rcsecare ac purgare jubebaldicens *
\ > , \
c Sunl eunuchi, qui sic naii sunt: et sunt eunu . chi, qui facti sunt ab homiuibus, et sunl eunucbi.
, ,
qui casiraverunt scipsos propter regnum ccelo , rum \ Deinde qui pnestigiator cst cl vere populi
\
dcceptor, oninia aggreditur alque agit cum jacta ; \ , ,
lione sui plerumque, ctad specicm, uon ad verila , tem, aique auiplius quiddam praeler caeleros nosse
' \ \ - se alque babere, cum oslcnlalione proillelur.
;
Salvalorem vcro Dominumque nostrum, non glorise
cupiditale aul arrogantia laborasse, neque ad spe ;
ciem cgissc qure cgit, vel cx iis constare potest,
'' quos a se sanitaii resiilutos, jubebat neraini d i , . e , neque scipsum in vulgus prodere, etiam ex

o quod in moiitibus plerumque degeret, el soliJu ,
dincs in iis locis seclarclur, fugeretque urbanas
, \
vulgi, quse noccre ssepenumero solent, consueludi; \
nes. Si igilur, neque gloiiae, neque pecuniarum,
. ,
neque voluptalis causa docuisse illum consiat, quis
, \ , '
praclcrea superest calumniae locus, qua ut dcceptor
\ . ,
ac praesligiator accusetur? Sed baec quoque videa
mus, quaeso. Iiem presligiator ubi alios sua malitia
\ ^ \ imbtiit,quos landern viros illos reddil? Nonne pra>
; \
sligialores, seductores, veneficos, sibi ipsi omnibus
\ .
quxagant simtles? Quis igitur unquam omne Cbri slianorum gcmis quod ab iliius doctrina profectum
,
est, aut praestigiis utens, aut veneficiisdeprebendit?
, ^
1 2 7 Nemo quidem boc dixerit : at contra, incuni , Q bens in sernioncs praceplaque sapientia?, sane de \ ,
prebeudet qui volct, ut demonstralum est. Qui i g i , \ ,
tur aliis severae castxque vitae, ac summae pietatis
,
auctorcxslitit, quisnnm racrilo censcbitur, nisi pbi \ lusophorum primus, et pietatis religionisque ma .
gister? siquidem is qui docet, absque coniroversia
praeslanlior quam i i qui docenlur. Pbilosopbus crgo
' vereque pius, nusquam vcro scductor, aul prajsti , ' ,
gialordici poterit Salvalor ac Dominus nosier. Si
, ' ,
igititr talis fuit qualem ostendimtis, qua tandem
\ .
aiia ratione miracuia edidisse credi polest, nisi d i \
vina quadam nobisquc ignota viitule, supremaqtie
; \ erga Deuni univcrsi pielale? Queni quod u l Pairera
.
venerarclur el coleret, apparelex iis in primis quae
\
de illo locutus cst. Tantum ergo abcst, ut qui illi

ab initio adhaeserunl discipuli, et qui postbac illis
\
discipulis successcre, ab illorum consueludine i n \
formati, pravae alicui aul pcrniciosae suspicioni ob
noxii babendi s i u l , ut ne segrolanlibus quidem per ; \
mitlanl, siculi irnilta mulli cflicere conantur, aut
; \
foliorum inscriplionibus , colligationibusve uti, aut
\.
eos qui se incanlaluros profilentur attendere, aut
\\ .
radicum bcrbarumque suffuuiigalionibus , aliisve
,
ejusdeni generis lioiinullis, nede!as sibi morborum
\ sufliccre: ha3C namque ornnia a Cbristi doctrina
. \ exclusa sunt: neque unquam inlueri lic.tit Cbri , slianum qui colligatione utcreiur, neque magicis
- nugaiouibus, neque foliorum quorumdam laboriosis
T

c e r

1 5

Matlb. , 12.

22?

EUSEBll (LESARIENSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

*28

inscripliouibus, neque cseteris siniilibus, quorum ^ . *

usura indifferentem plerique arbitranlur : qua; igi-
tur unquam ratio convincet, ut qui talis praeceploris
, .
discipuli fuerint, praestigiatoris aut imposloris d i , scipuii fuisse judicenlur ? atqui qualis sil omnis qui \ ,
cunque aliquid profitealur, nulla res evidentius probaverit, quara discipulorum consuetudo : nam si
v i r i sint artibus et scientiis prsediii, profecto qui ipsis ejusmodi arlium et scienliarura auclor fuerit,
eum longe se ipsis praestantiorem fuisse dcmonstrabunt. Exeropli gratia, qui medicinam ab aliquo
didicerunt, excellenlia praeceptoris in tali disciplina testes idonei habendi sunt, qui vero geometriam,
milluin alium se habuisse talis disciplinae magislrum quam goometram probabunt; nec vcro arilhmclici
alium quam arithmeiicum : eadem ralione, aliquem fuisse impostoiem optimi sane testes babendi sunt
qui ab illo didicerint, et qui eamdem cum suo praeceptore arlem exerceant. 128
Sed nullus adhuc in lara multis annis discipulus Jesu prastigialor apparuit, lametsi in divcrsis lemporibus et reges ei praesides per lormenla quidquid ad nos pertinet, diligentissime exquisiverint: ila porro nullus
praestigiator fuit, ut liber dimitleretur, atque extra oinne periculum constiluerelur, qui modo ab ipsis
coactus esset ipsorum ritu sacriGcare. Quod si nullus unquam nostrorum, tam illorum quos ipsi v i dere poluimus, quam illorum qui quondam ipsius Jesu discipuli fuerunt, vcneficii aut prasligiarum
damnaius est, ergo ne Praeceptor quidem talis l u i l . Carlerumne omnis noslra oratio, ex rebusnonscriptis proficiscatur, videamus item quid probationis ab historia quoe lilteiis contineiur, elici possit.
Prirai igitur ipsius Jesu discipuli, in libro qui

Acta ipsoruin continet, memorantur, quoscunque
,
ex gentibus in siiam disciplinam acciperent, cura
eorum plerique crimine praestigiarum infames es sent, indiversos mores adco commutasse, ut ausi , ,
sint quos libros illis interdixissent, ia medium pro .
ferre, et in conspeclu omnium comburere. Audiamus itaque quid Scripiura illa conlineat. Multi c
autem eorum qui fuerant curiosa seclati, contu- , ,
, ,
lerunl libros, el combusserunt eos coram onmibus,
,
et computalis pretiis illorum, invenerunt pecuniam
\
denariorum quinquaginla millium
: lales sane
erant Salvatoris nosiri discipuli, tantaquc oralionis
,
eorum vis erat, cum suos audilores alloquerentur,
utintimas animi partes penetrarent, tangerentque ,
ac vulnerarent uniuscujusque conscientiam adeo, C , , ut nemo ampliusoccultare posset, sed unusquisque ^,
i n aperlum proferrel, si cujus arcani conscius si-bi esset, indicemque suoruui quse prius commisisset \
flagitiorum, seipsum praestaret: lales item qui ab , \ ,
illis instiluti sunt, puris ittiquc, sincerisque animis
,
prsediti, ut nihil in illis simulali, aut fraudulenti ^ \ lalerel : sed conlra polius ipsi mutatione a dele . 01 \
riorc vilaad meliorcm, gloriarentur atque confide , \ reut: qui igilur magicos libros iuccnderunt, et ex, ,
ternam illorum pcrdilionem publico judicio suo
\ comprobarunt, cur non de seipsis apud omnes cer- , *\ \
tissimum poslhac prxbeant argumentum, nullo se ; "
prorsus magicarum rerum sludio leneri ? sed
,
contra polius, ex illo jam purus se esse, et ab ;
omni ejusmodi suspicione remolos? Si ergo jam ^ , ,
conslat Salvaioris noslri discipulos tales cxsti ,
tisse, cur Don ipse Prseceptor fuit multo anle?
,
129 Q d si de discipulis qualem pncceptorem
,
nabuerint vis cognoscere, babes bodie quoque i n , & \
numerabiles verborum Jcsu discipulos, cx quibus
, , \
plurimi virorum conventus cxsistunt, qui tum con ,
tra naturales corporis voluptatcs quasi in acie con 7 9

Act. xix, 19.

DEMONSTRATIONIS EVANGELlCiE LIB. I I I .

229

259

. sistant, tum menlem ab omni minus honesta per , \ *

turbalione invulneraiam conservenl; qui cum ona ' ,
nem suaro vitam usque ad senectulem continentie , , sime egerint, instilutionis quae de verbis illius ba , beri soleai, cerlissiroa argumenta praeslare possunU
, ,
Neque viri solum sub illo duce ad bunc modum
, pbilosopbanlur, sed feminarum quoque tot millia
\ per totum orbem, ut quam multa sint non dicen, \ - dum esse videatur, qua* quasi quaedam sacerdotei
*. " Deum universi colentes,supremainquephilosupbiam
- amplexa?, atque amore coelestis sapienlisc capiae,
* prolis quidem ac liberorum, utpote qui ad corpus
\ * perlineanl, nullara habenl rationem, animam vero
, , - ooini diligenlia curantes, lolas seipsas ipso corpore
, , ,
atque animo, regi omnium universique Deo dedica ^ r u n l , ut sic inlegra perpctuaque castitate ac virgi, ' , - nitate funganlur. Et Gra3ci quidein eum qui olim
, \ , jactatione pbilosopbix regionem suam ab hoslibus
\ , ; , depopulatam atque vastatam reliquit, verbis buc
, ' atque illuc circumferunl atque exlollunt. Democri .
tus bic csl apud illos, el Crates unus apud eosdem
, \ , admiralione dignus putatur, quod, re sua familiari
\ , civibus euis relicla, ipse seipsum Crates Gratetem
, in libertatem vindicasse jactaverit. eniro verbo\ , rum Jesu aemulatores innumcrabiles, non autem
; unus dunlaxat alterve, divenditas possessiones pau , - peribus atque indigenlibus imperliverunt, quibus
, c \ eliam nos testes adsumus, qui versaii S U D I U S cum
, \ talibus, quique faclis, nedum verbis, eorum officio . > Q rum facti conscii, quae illi in Jesu disciplina praesll
\ , \ terint. Gaeterum quid me oportel dicere, quam multa
miilia eliam hominum barbarorum, non modo Grae, corum, ex praeceptis Jesu omnem colendi multos
, , deos errorem transilierinl alque despexerint, et bu \ jus univer&i parenlem atque opiGcem Deum unum
\ 0 , se agnoscereaffirmaverinl ? Quem antiquorum philo , - sopborum vix unus Plato ciun cognovisset, non au \ , \ dere se eflerre in omnes palam professus est, plane
, affirmans, c parenlem quidem atque opificem uni \ versi hujus, el invenire difficibi csse, et cum inveneris,
, \ prodiin vulgusnonposscVerum illi quidemeiinve, , \ , nire diHicilis visa est res et revera ingens negotium
, - est. At vero idcm publicare in omnes, enuntiarcquc
130
potuit, proplerea quod non tanta illi pietatis
\
n o n

, \ , \ - D erga Deum vis aderat, quanta Jesu discipulis, quibus

. * \ - ope auxilioque praeceptoris, parcntem opiiicemque
* - universi,el invenire,elagnoscere,illaboraium acfa * \ - cilecontigit;elposlquaminvenerunt,etiameffeiTein
, ' , .
omne genus hominuiii, prodereque el complere, et
publiceenuniiare omnibus quod cognoveranl, adeo quidem, ut ex illorum disciplina usque inpnesenstempus,
per omnes quae sunt in orbe lerrarum gentcs, convenlus innumerabiles, non virorura solum, sed
etiam feminat um, et pueromm, et servoruro, el agreslium hominum, lantum absit, ut Plaloni obtempereni aut credant, u l auctorem, opificemque universi hujus, solum Deura agnoscant, solum colant, de eo1o per Chrislum, u l de Deo ioquanlur. Hi sunt novi bujus ac recentis prastigiatoris suct*ssus : talia ejus, qui existimatur seduclor incantamenla, talcsque ipsius Jesu discipuli, de quibus
praceptor qualis fuerit cognosci debeat.
* , .
Caetcrum alia quoque raiione, id de quo quaerhur
, \ - videamus. PraesUgiatorem sarfe illum dicis fuisse :
\ . '
quineliam veneficum calUdissimum deceptoreroque

351

E U S E B H CJESARIENSIS OPP. P A R S . I I . APOLOGETICA.

*5*

vocas. Numquid igilur primus ille et solus hujusce xa\ ;

rei inventor exslilit, an vero de more, ad ipsos
praecepiores initia referre oporiet ? Nara si nullo ; , ,
docenlt; ipse primus solusque inventor hujus fuit \
, ' , .
incoepii, ifa ut niliii prorsus ab aliis usquam didicerit, neque ab anliquis compitaverii, cur non d i - ,
vinam illi naturam tribuere oporleat, qui nullis l i - , , \ , \
bris, nullis prxceplis, seu pr&cepioribus, sua sponte , , \
edoctus per seipsum, omuis disciplinae capax, ta- ; \
lium rerum inventor cxsliterit? Atqui neque sordi- , ,
dae alicujus artis, nequc ralionalis cujuspiam scien- \
, \ ti, ac ne primorum quidem elemenlorum discipHnam ut pcrcipias, sinc duce ac pneceptore aliquo .
fieri polest, nedum ca quae naturani communem ,
superant. Nullus cerlc unquam per se doctus gram- , ,
malicae praeceplor nobis occurrit, neque rhetor, qui ^ , ' .
\ .
non ab aliquo didiceril, ncque qui suopie ingcnio
medicus evaseril, neqiie arcbitectus, neque alle , \
rius cujuspiam rei artifex : et baec quidem exigua
, oninia atque humana. Verae aulcm pielatis inier ho ,
niines doclorem, dicere prscstigiis quibusdam talia
, , '
ihlroduxisse, eo quo vixit tempore, ejusmodi pro , \
digiosa admirabiliaque facta edidisse, cujusinodi
,
nuper ipsi exposuimus, talemque illum suapte
\ , \
1 3 1 nalura suaque sponte exstitisse, ncquc ab
anliquis compilasse, neque a uovis magistris adju;
tum fuisse, qui paria ac similia anle ipsum exer, ,
cuerinl, quid aliud, qua?so, esl, nisi lestificari et
\ * ^ ,
fateri, divinum plane quiddam fuisse, oranemque
hominum naluram superasse illum de quo quaeri- ^ ' ,
, . ; *
mus? At enim magislros illum dicis habuisse i m postores,nec ab iEgypliorum sapienlia abborruisse, , \ ,
, ' ' , *
necqux illorum antiquitas babuit arcana ignorasse,
a quibus cum collegisset, qualem faina ferl lalem ; \
evasisse. Gur igitur alii nulli illo prjestanliorcs ; \

rnagistri, qui ct illum aetale antecesserint, el sua
; ' ,
joclrina instttuerinl, aut in jEgypto, aut usquam
fclibi, visi sunl? Cur igitur non de illis quoque ante ,
bujus accusaiionem, in omnes bomines faraa per- , \ ,
venit? cur non ilera illorum sicut nostri hujus, ;
\ ,
etiam minc gloria canilur?Quis vero unquam praestigialor eorum qui fuerint, cx quo res buraanae ,
coepere, aut apud barbaros, aut apud Graecos, tales ;
instituit discipulos, aut talium legum taliumque . \ , \
praceplorum auctor fuii, qualium fuisse Salvalons D , \,
noslri virtus oslenditur? aut quis unquam tain
,
multis roedelis, tam mirabilibus beneficeniiis,quam
, ,
bic noster functus mcmoralur? Gujus aulem familiares ignis ferriquc probalione earuin rerum quas ;
" , '
lestificarentur veritaiem ita coiiiirmarunl, nt nostri
SaWaloris discipuli, qui omnia quidcm probra per- ,
lulerunt, orania vero tormenlorum gencra tolera- \ ; ,
runt, et denique proprium sanguinem efluderunt, ut
qua? ipsi iesliiicali essent conlirmarent ? Praeterea \ ,
; , \
quicunquc buic nostrx ralioni adversalur, dical,
, \ ,
qua*so, quis unquam presligialor sallem in aniinum induxil, de proprio nominc se novas cujus- * dam gentis factionem comparaturum ? Uoc au- , , \
,
tem ipsum qucmpiam non modo cogitasse, sed
1

233

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC^ L I B . I I I .

231

; \ cliam pcrrecisse suo arbitralu, cur non lotam ho , *

minis naturam efiugial? Decrclis vcro ct regum,
, \
et corum qui leges priscas condiderint, et philo\ sophorum, ct poAarum, et iheologorum contrarias
lcges ponere, quae simulacrorum cultum oppugnent,
,
quaeque quod volunt obtineant, easdemque inexpu , , gnabiles, ei invictas in pcrpeluum constituere, quis
ex omnibus qui unquam fuerint, pracstigiator co\ , \ - gilavit? At enim Salvator ac Dominus nogter non
, sic quidem cogitavit hoc, ut postea aggredi non sit
\ \
ausus; neque vero sic aggressus est, ut postea non
, \ , perfecerit : sed uno verbo unaque voce cum dixie \, - set ad suos discipulos : 132
Ite inslituite
\ "
omnes gentes in nomine meo, docentes eas ser* ,
vare quaecunque mandavi vobis , verboreui atque
,
,
r
7
'
R
^
<\ . eflicaciain adjecit: atque evesligio in disciplinam
venit brevi tempore omne genus et Graecorum et
, \
barbarorum : et leges in cunctas nationes dissemi , ,
natae sunt, antiquaesupcrslitioni adversantee : leges
'
daemonum oppugnatrices, et omnis i n multorum
; *
deorum cultu erroris inimicae : Ieges Scytbarum et
(\
),
Persarum et aliorum barbarorum moderatrices, et
\ ,
quae damnaverint omnero ab omni jure alierutn
ac ferinum victum : leges quae everterint quaecun . \
que inslituta habuerint Graeci ab initio humani
.
generis, el novam veramque pieiatcra induxen n l . Cur igilur anliquis prastigiatoribus ante Jesu tempora, aul eliam post, nihil tale aut simile
incopptum esi, ut probabililer aflirmare possimus, iliutn ab aliis in iis quae ad prastigias pertinent adj u t u m fuisse? Quod si nemo illi sirailem qucmpiam profcrre possit (nullus enim illi tantae auctor virloiis), jam ergo faicndum sii, inusitatam quamdam divinamque naturam inter homines csse versal a m , quae sola ct priina ea quae nunquam bunianis auribus audila sinl, perfecerit. Et bscc quidcm
bactcnus.
\ ' , , C Nunc rursus contradiccnti adversario obviam
, \ eundum, isque inlerrogandus : ccquando suis oculis
viderit auribusve perceperii, praesiigiatores ac ve \
aeftcos homines, sinc libationibus ct sacrificiis.
\ .
dxmonumque invocalione ac prasenlia, quidquam
\ ,
operalos? Nunquid igilur aut contra Salvatorcm
,
nostrum, aut contra illius pracepla, aut eliam
, ; \ \
, contra eos qui hodie quoquc illius vilam imilantur,
, possil aliquis talem jaclare caluiuniam? Nonne vel
erecutienti perspicuum nos quicunqtie Jesum sccla ,
mur, islis plane contraria onwia operari alque
amplectt, ct cilius pali ut morli animam, quam u l
; ,
dxmonibus sacriGcium ofleramus : cilius vcro susti \
nere de vita excedere, quam pravis daemonibus in
scrvilutem dari? Quis autem ignorat nostra esse
;
\ ' ^ consuctudinis, ipso Jesu nomine, el purissimis precibus, omncm daemonum vexalioncm abigcrc? Sic
-ipsius Jesu vcrbum, ejusdcmque doctrina, isto
, \ , *
potestatis invisibili genere, ut omnes nos longc
, ,
polcntiores cssemus, effecit, daemonuni uUqiie
\ .
hostes alque inimicos, non aulcm amicos aut
, familiares nos reddens; quanlo ergo minus
; ' eorum diclo audientcs, aul subjectos comparavii?
; 133 U igitur nos lales produxil, qai fieri polest
,
ul ipse dxmonibus fuerit addiclus? Quam porro
,
80

U 1

Mntlh. XXVIII, 19,20.

PATROL.

GR.

XXII.

^235

E U S E B H CJESARIENSIS OPP.

PARS. H . -

APOLOGETICA.

25

credibile sit illum, aul improbis spirilibus sacra \ ,

fecissc, aul daemonas ad atixilium vocasse, dum
, \ miracula edcrel, quando bodie quoque oninis dx : /;
mon, omnisque impurus spiritue, ila Jcsn nomen
* ,
exborret, ul uuuin aliquid eoruin qune ipsius natu , * ,
ram casligandt ac torqucndi vim babeanl, aufert \, ;
quc sc illico, el concedil: tanlam sentil illius no ; ' '
minis vim. Sic sanc olim quoque, cnm inlcr bomi , nes degerct, non fercntos illius pracscntiam, alius
, *
aliunde, clamabant: c Age, quid nobis et libi, Jesu
, \ , \ , \ , \
Fili Dei? vcnisli anle lempus lorqucre nos ? Vir
; , \
autem prjesiigiis prorsus intentus, et planc despe , \ ,
ratis rcbus omnc suum sludium impendens, nonne
, \ \
vel imprudens ipsc de scipso indicio sit, quod i n \ ;\
,
fandis moribus, quod scelcslus, quod obsccnus,
quod religioni inimicus, qnod injuslus, quod im- ; , \ , \ , \
pius? Qui vero lalis sit, unde aul quomodo ea q u
ad religionem pertiner.t, alios doreal? Quomodo \ \ ;
iiem qua3 ad lemperanliam, quac ad Dci cognitio- \ \ \
, * * *
ncm, quae ad divinum forum ac judicium summi

Dci? Nonne bis omiiibus contraiia potius commendel ac praeferat, suas ipsius ncquitiae consenlanca , \
peppeirans? Nonne Dcum, Dcique providenliam ac , \
Dei judiciuin ncgel? Nonuc oimtia de virlule, oni- \ , \
, \ , ,
ria de immorialilale aninia? verba irrideal? Quod
si quid lale cliam in iis quae ad Salvatorcm Domi- \ ,
> *
nuroquc ncislrum perlinetU, intucri licuisset, nibil

sane fuissel diccr.duni. A l verocuin in singulisrcbus et vcrbis, universi opificcm Deum Palrem i n - , " ^ ,
Yocare solilum conslel, lalesque quos in discipU- ; '' natn acciperel, comparasse : cum el ipse lcmperans Q , , ^
,
fueril, et vcrborum quse ad temperanliam perli, .
Tient praceptor : cuin auclor, prxdicalorquc jusli' . ,
tiae, verilalis, bumanilalis, virlutis univcrsae : cum
, ,
religionis dux ct magister, quac omnium regem
,* \ ^
Deum colit : cur non bis consenlancum sit pularc,
nibil eorum quoc in illo admiramur, ab illo pcr do- . '
lum prxsligiarum, aut per fallaciam geslum? cur '
, \
non polius arcana quadam v i , vereque divina con ,
fileri?Quod si eo vecordiae proveberis, ul ncque
.
ralionee incorruplas, neque verborum ncccssilalem
8 1

velis atleodere, neque vero probabilibus areumenlis auscultare, quia forlasse nos quasi causam dicentes babes stispcctos, ai lu tuis saltem dxmonibus, ipsis, inquam, 1 3 4 oracula reddcnlibus diis
ausculta, qui Salvatori noslro, non ul tu pracsligiarum fallaciam, scd pielatem et sapientiam, et
ascensum in coelum suo teslimonio tribuunt. Quomm quidcm quodnam libi dignius cui fidein ba.
beas leslimoniura \is dari, quam iniinici noslri confcssionem, quam in teruo volumine posuil eorum qua3 inscripsit, De philosophia seleclorum, ubi haec ad verbum refert.
Quod efficacia ipsa alque emdenlia, iilius divimv r i r - D
tulis vim perspicue oslendit amatoribus vcriiatis.
Oracula dc Christo.
VII.cMirum forsitan nonnullis vidcbilur, quod d i cluri sumus. Siquidem Chrislum dii sunime religiosum immortaleinque fuisse prodidcrunl, deque
illo cum laude menlionem faciunl; > cl sermone
progressus adjungit : c Igitur de Christo inlcrrogantibus, ulrum sil Deus, respondit :
e<

Mallb. , 29.

^
\ uvrdv
.

.

\<.
' . \ , . > \ *
\ ,

237

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. 111.

,


,

258

Immorlalem animam post cassum incedere corpus,

flioscere honoratam sapientis luee, sed iilam
Imignis pietate viri mentem esse decoram.

, ,
\ , , .
,

Sumroe ergo religiosum iilum dixil, el aniniam i l lius siculi aliorum, post morlera iinmorlaleni factam, camque colere, ignorantcs (hrisiianos;
deinde interrogantibus cur supplicio aiieclus esset,
respondit:

*
' .

Esse quidem semper modico cruciamine tortum

Corptis, al wthereh mentem clare&cere campis.

E l post oraculum adjungit deinceps : c fpsc igitur

, \ - pius, et in ccelum, u l pii selent, subveclus. Quare
bunc quidem non exsecraberis, miseraberis vero
. * ,
homimim ignoranliam? Haec etiam nunc Porpby .
rius. Quxso igilur, niu.quid impostor ille? at sal. ' , ;
. " B tem tuurum amicorum verba tibi blandicnlia, le
flectant. Habes igilur noslrum Salvatorein Jesum,
,
\ qui Christus est Dei, ctiara virorum tleslimonio
, ' \ \ coinprobamm, ul non prasligiatorcm, aul venefi . cum, sed ut pium, et justissimum, el sapienlem,
orbiumque cODleslium incolam. Qui igitur lalis
fuit, quanam alia ratione admirabilium factoruni
; \
auctor esse potuii, nisi virlute divina ? quam ciiam
, \
sacra oracula testimoniis suis illi tribuunt, quai qui \ , *
dem Dei verbum Deiquevirtulera supreraam, in bomi\ \ , \
nis furmaalque babilu, ac polins in ipsa carne, ipso .
quecorporebabitasse, oranemque bumanam disposi\ ' \
tionem, gubcrnalionemque absolvisse, testiOcanlur.
,
135 Tu quoque facile discas divinilatem virtutis
\ : \
, ^ quae de illo ferlur, si cogiles qua ille natura, et
\ cujusmodi praeditus, viros ignobiles de piscalorio
. , aique bumili victu acceperil, sibique adjunxerit.
\ - Deinde iis usus sit adminislris ad illud inconptum
, perGciendum, quod omnem eflugial ralionem. Cum
\ enim cogitasscl id quod nullus unquam cogita, \ v i t : proprias leges novarnque doctrinam in omnes
disseminare naliones, omnequc hominum genus
.
eam docerc pictatem, quae unum supremum Deuni

. , venerareiur, hujn que rei se magistrum exbibere,
, omnium maximc agrcslibus maximeque ignobilibus
pulavit sibi utendumesse bujusce consilli ministris:
; '
ulpotc cum verisimile sit illum censuisse, praeter
; '
omnem ralioncm bacc se faciurum. Quo enim pa , \
clo, qui ne diducerc quidcm os idonei erant, sal .
, c , D lem uuius cujuspiam bominis pra3ceplores ficri potucrunt, nedum virorum conventus ? quomodo au, \ .
lcni mulliludinein alloqui nul inslruerc, qui ab
,
, \ - omni eruditione abborrcbant ? At boc quidem fuit,
quod et divinum consiliiim, et vim divinam quse in
, \ { \
illis, el cum illis ipsum opus obibat.declararct. Ergo
, ,
\ , - cum illos vocassct, lum primum dixit : < Vcnile,
sequimini rae: el faciam vos piscatorcs bominum **.
, , , , \
Cum vero jarn Hlos scclatorcs csset adcptus, i i v i , ,
naquc sua vi afflasset, roboreque atque animi con\ ,
fidenlia complesset, jamquc veluli quoddam vere Dei
\ ,
. \ - verbuni, ipscquc Deus tantorum auclor miraculorum, inlelligenlium ralionaliumqne animarum ve, \ )
nalores illos constituisset: remquc ipsam alquc ef,

",Matth. , 18.

239

EUSEBII CiESARIENSlS OPP. PARS. I I . APOLOGETIGA.

240

licaciamadjun*issct voci illi, quadixerai: Vcnile, , , ,

, , ,
scquimini mc, eHaciam vos piseatores hominum,
, * '
simulque ct operarios et magistros pietatis illos fe ; , \
cisset, tum in oinnes gentcs dimisil, suaeque doctriiKT prseconcs declaravil. Quis autem non obslu* , \ ,
pescal, quis non tncrcdibile merilo exisiimct id
* *
quod omncm fidem supeiai miraculum ? Nullus
\
ceile corum, qui unquain alicujus clariiatis inler
, bomines fuerunt, uon rex, non legum invcntor,non
\ pbilosophus, non Graecus, non barbarus, bujusmodi
t .
quidquain cogitasse narratur, ac ne somniassequi ,
dein aliquidquodad boc proxioie accedal. Saliseiiim
, ' ;
superque unusquisque taliuui semper babuit, dum
', , ;
modo in sua regione inslitutum suum propositum; que coraplcrct ; el quae bonac ulilesque visae cssent
legcs, eas in una sallem sua ipsius gente, saucire , ;
\ ", \ , \ ac tueri posset. At bic noster , nibil moriale aut
huinanuni niolilus, 1 3 6 considcra, quaeso, nuui , , \ , ;
,
rursus tanquam vere Deus vocem emiserit, ubi suis
;
illis adeo ignobilibus ad verbum dixit discipulis :
, ;
c Euntes, docete omnes gcntes . Quid ? si d i \ , dcipuli, ut , suo Praeceptori respondissent. ac d i
xissent: Quo Undem modo istud a uobis lieri po ; \
lerit ? Quomodo Ronianos, exenipli gralia, publice

;
docebimus?quomodo aulem /Egyptios alloquemur?
,
qua vero lingua , bomines unam Syriacam voceru
,
audire soliti, apud Grsecos ulerrtur ? qua apud Per ,
sas, Armenios, Gbahbeus, Scyihas, Indos, ac deni, c .
que omnes quascunque oflendemus barbaricas
\ gcntes ? Quomodo iilis persuadebimus u l dcos quiC , , ,
dem patrios deserant, unum vero omuiurn qua>
,
cunque sunt opificem Deum colant ? qua porro d i ,
cendi vi freti, tanlum facinus aggrediemur? Quae
, ,
autem perficiendi spes aderil hominibus qui leges
,
iigere audeant, contrarias lcgibus quascunque om \
nes gentes de patriis diis a condito aevo servave ,
rint ? Quibus taudem copiis, aut qua vi nobis Hceal
,
isti audaciae supercsse ? Haec ne diccrenl, qttemad
modum dicluros fuisse credibile est, aul etiam co . > \
gitarent Jesu discipuli, ti.na verbi adjeclione ipse ,
Praeceptor illos omni diflicultatc liberavit, cum d i -
xit, illos in nomine suo voli compoles fuluros.Non
.
enim simpliciler aut indeGnite ut docercnt otnnes
, \ 5 .
genles imperavii, scd cum adjunclione neccssaria,
,
in nomine, inquit, meo . Cum enim vis illius n . / . . - . , - -. n
~~
. *m

\ ut Aposlolus dixeril
.
. : c Quod
r\ *
*
DOininis lanla sit,
donavcrit illi Dcus uomeu, quod esl super omne
; " ,
nomen, ut in nomine Jesu omne genu flcciatur,
. \
eoclestium, lerrestrium, et infernoruin , meriio
,
excelleniiam virlulis noniinis sui, qure multas latet
,
indicalurue, ad suos dixit discipulos: c Ite, docele \
omnes gcntes in nomine mco. > Deinde canit bene
.
admoduui ccrlc alque exquisile quod fulurum eral
)
dicens : c Oporlet enim pradicari Evangelium hoc

in lulo orbe, in lesliniouiuin cunctis gcnlibus .
"
Porro cum verba quidem haec, tuncin angnlo iervx
.
dicu sint, et qui lunc aderanl soli audieriut, qui
,
M

8 i

Uat:b. xxviii, 19.

* ibid.

Pbilipp. , 10.

Marc. x n i , 10.

ii2
241
DEMONSTRATIONfS EVANGELKLE L I B . I I I .
; ; lieri polcst ut hoc dicenti illi ercdeieul, nis
, ' <
cx aliis ejusdem divinis gcslis, vcracem illom
, \
in verbis cxperti essent ? quod enim verbis H, ; \
lius credercnl, ratiocinanli tibi confileri neccs ,
se est. lmperanli enim illi nulliis non paruit ;
; \ 137 * <l protinus auscullantes illius mitui quem/ , \ ;
admodum ipsis praeeeptum fuerat, ac de palriis se ,
dibus ad omncs gcnles proecli, omne bominum
. \ \
genus docuerunl, brevique tenipore intueri licuit
; \
respondenlia verbis iacta. Pradicalutn itaque est
, in exiguo temporis spatio in tolo orbe Evangelium,
. - in tcsliuionium cunclis geutibus; ct barbari et
, \ Graeci quse de Jesu scripta crant, patriis litleris
, \
patriaque voce exceperunt. Caetenuii, quis non
, \
mertlo ambigat quacnam fneril Jesu discipulorum
, docendi raiio, qnis modus? Niinquid iu inediam
'
progressi civilalem, deinde slanles in foro, vocem , que atlollenles, convocabant eos qui accedebanl ? et
; , \ qine landem illis concionandi ratio, cui quidem ve *
risimile sit auscultasse audicnlcs? quomodo auteni
. '
concionabantur viri sermonis impcrili, et omnes
. expertes eruditionis? atqui non mulliludinem, sed

singulos adcuntes alloquebanlur. Qua igilur cl cu , jusmodi oralione ulcbantur, ulaudicniibus per&ua, \ derenl? non cnim parvum illis propositum erat
;
ceriamen , non dissimulanlibus probrosam ejus
\ , \
morlcin quem ut Deum commemlabant. Nain si
\ hanc dissimulassenl, ncquc qualia quanlaque pas
,
sus sil a Judaiis apud omncs confessi esscnl, sed
; ; * Q qusn rcverentiam boimni glorianique addcrenl, ea
,
sola proluTissent: dico aulem prodigia ct miracula
,
ab illo edita, necnon pbilosopbica ejusdem docu ;
menta : ne sic quidem illis cxitum cclerem inve \ *
nissel oralio, ut facile consensum audieniium eli , cerent; qui quidem audienles aliena lingua uieban, \ lur, ac tunc primuni ab bominibus nihil fide d i , \
gnmn aflercnlibus, inaudita sibi prius verlta perci ;
piebant, ad ca quap illi dicereut coinprobanda. Ve \ \ \
rumiamen si talia dixissent, aliquanlo probabilius
. '
diccrc visi csscnt. Nunc aulcoi cum dicerent illuiu
,
queni ut Dcura commendabant, modo in corpore
, , ' ,
bumano versatum, nibilque aliud nalura quam Dci
*
Yerbum esse, quocirca eliarn talia miracula tan
.
quam Deum edere potuisse, modo his contraria,
, \ D injurias illiim conlumeliasque tulisse, el denique

probrosisstmuni, el omnium hominum scelera \
lissimis injungi solituni crucis suppliciiun : quis
, ,
non merilo illos ut conlraria sibi ipsis dicenles
' delusissel?Quis aulem usque adeo fatims fuissel,
, * '> ,
iit facile crederel dicentibus atquc aflirmanlibus,
; - \ , *
vidissc se post morlcm illum a mortuis rcdiisseac
\ , \ ,
revixisse, qui nc luncquidem cum-apud vivos esset
\ ,
scipsum tulari poluissel? 138 Quis vero imperitis
\
illis, alque ignobilibus unquam paruisset dicenli , \ bus, oportere deos quidem patrios contemncre,
\ et stultitiam omnium, qui unquain ab initio buma \
ni genoris fuissenl, daninare : solis * sibi pa*
rere, cl iis quae crucilixus praccepissci? buncenim
. > -' * ; ,
essc solius suprcini Dei soluin dileclura aiquc

213

EUSEBll CLESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

214

uimum Filium. Sanc duin ego meeum studio veri- ^ \ ^ tatis hujusce rei ralionem exploro, nnllam plane
.
in ea vim ad probandum idoneam, neque grave
\ '
quidquam aut iide dignum invenio, ac ne proba , ' \
,
bile quidem usque aiieo, ut faluum sallem queni\ \ piaiu illi in suam senlenliam Irabere posscnl. At
,
rursus, dum ad ipsius verbi potcntiani rcspicio, ut
,
innumerabilibus bominum convenlibus persuaseril,
, * ,
atque ul ab ipsis illis ignobilissimis ol agrcslibus
. >
Jesu discipulis, numeiosissiinx Ecelesiae constilutse
sinl, non in quibusdam ignolis alque obscuris locis, sed in clarissimis civitalibus crectae, in ipsa, i n quam, aliarum urbium regina, Romana urbe, in Alexanilrina, in Antioebensi, pcr totam yEgyplum
ac Lyciam, per Europam alque Asiam, in vicis el regionibus, omnique niodo variis genlibus : relro
('Ogor neccssilale quadam, ad ipsius rei causain inquirendam recurrere, falerique non aliler ipsos
faciaus tani audax oblimiisse, quam diviuiori quadam longeque bumanam superaiuc polentia, opeque
atque auxilio illius, qui dixcral: < Docete omnes genles in nomine meo. Siquideni cum boc dixisset, adjimxil proinissum, quo essenl accepluri conlidentiam, et proinple tradiluri seipsos iis quae
ucnimliata ipsis iuerant; dixil igitur ad illos : c Et e,ce ego vobiscum sum omnes dics, usquc ad
coDsummalionem saeculi . Quin eliam afflasse illos divino Spirilu dicilur, nccnon divinam quamdam, et qua res admirabiles cflicerent, polcnliam illis ingencrasse, nunc quidem illtid dicens : c Accipile Spiritum sanclum
, nunc vero illud : Inlirnios curale, lcprosos mundate, damionas
ejicile, gralis accepislis, gralis date .
Vides igilur jam lu quoque, quonam modo su-
;
peraveril illorum ratio :quando eiiam liber, qui Ac* \ \ laiiloruin cuniinel, convcniens bis el consenlancum
\
profert lestiinoniuin : ubi ipsi quoque nicnioraiilnr' \ \
ipsa rerutn admirabilium eilicientia, quam bene- '
iicio noroinis Jesu oblinebanl, eos qui inler- .
, ,
erant alque spectabanl attonilos rcddidisse.
'
1 3 9 Priinuii) eniui verisimile est, eos qui cerue \ , *
bant, rebus ipsis el iaclis in sluporem ab illis csse
conversos, ita dcinde eosdein alacres comparalos .
ad interrogandum, quisnam ille essel, cujus virlule '
et nomine miraculum elTectum esset. Deinde do- . ,
rendo iidem ab iisdem deprebendebaiUur fide, , $ ipsorum docirinam anlevenisse. Non enim verbis .
\
persuasi, sed rebiis et faciis pravenli, ad id quod
RT

8 8

89

verbis ipsis oblinendum erat, faciles comparaban- C

tur. Jam idcirco dicuntur nonnullis ipsis Jesu disci ,
puiis lanquam iis qui dii essent viclimas et libalio
nes obtulisse, el alium quidem ex iilis Mcrcurium,
. \ "
aliuni vero Jovem cxislimasse, usque adeo illoruin
\ ,
inenles slupore affeceral ipsa miraculorum evidcn- \
l i a ; acproiinus iia afTcctis autlitoribus, qusscunque
'
ilU de Jesu nuntiabant merilo vera essc poslbac
, ' * ,
ccnscbanlur; illiusque post niorlcin reditum in v i . \ \
t a m , non simplicibirs atque iiidc.monslrabilibus
verbis testiOcabanlur, scd ipsa faclorutn evidcnlia
\ , \
cornprobabant; quippe cum vivenlis illius facla de , \
monstrarent. Quod si ct Deum illum, ct Dci Filium
, ante asceusum in coeluin degenteni apud Palrem
,
luintiassent, cur non huic oraiioni facilius assensi
, ; ' \
essent, qui ejus rei conlrarium , tura iiicrcdibile,
, Itini praHer naliiraai merilo arbilrarentur, ipsaque '
ralione colligereiit, non posse putari mortalis natu, "
rae i!la opera essc quie fiebant, sed Dei alicujus,
* ,
ctiaui si ncnio dicerel? Iloc igilurcrat, nequc quid ? \ 1

4 7

Ibid. 20.

f s

Juan. xx, 22.

R9

Matlh. , 8.

tio

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC^E III

6 *\ : quam aliud, ipsuin ulique illud quod qu&Tebaiur,

quanani vi discipuli Jesu, eorum qui ab initio au.
diebaut victores fuerint, el quomodo tam Gracos quam barbaros, ut de illo tanquam de Deo senlireiit
adduxerint, et quomodo in mediis urbibus ac pcr ouines rcgiones, religionis qua unus supremus Dcus
colitur, scbolas atque auditoria consliluerinl.
Caclerum, quis non obstupcscat, secum cogitans
, \ , alque animo versans, non bumanum boc fuisse
* ' opus, vel ex eo quodminquam alias sub uno Roma , * norum imperio plurimae orbis gcntes esse potue ; - runt, nisi secundum Jcsu tempora ? Nam simul ac
' - ille admirabiliter ad bomines veuit, alque inlcr bomines versatus esl, eliant rcs Homanas ad summum
,
pervenisse contigit, quo priinum tempore videlicel
, ' , ,
Auguslus, plurhnarum gcnlium dominus evasit. Id
'
* , \ ' vero fuit cum cl Glcopatra capla est, et Plolemaeo, , B rum successioin iEgypto dissoluta, atqueex illo in
\ hunc usque diem, quod ab inilioorbis, 1 4 0
b
' , ipsa, ut ila dicam, hominum origine, stelcral ^ g y , \ ,
pti regnum, eversum cst. Ex illo Judacorum quoquc
, \ , \ natio a Romanis in servilutem rcdacla, Syroruiu
' .
item, ct Cappadocum, ct Macedonum, et Bitbyno \ :\ - ruin, ct Gracorum, ac denique reliquorum ouiniuni
, , ,
qui Romano imperio cesscruni. Hoc aulem non st ne Dco, una cum doclrinn qu*e de Salvalore noslra
,
fcrrclur, imroiisse in orbem, quis non fatealur, rc, \ :
pulans non facilcm Jesu discipubs exlcrnaruui re * ,
gionum pcragralioncm fuluram fuisse, si gentes in ' ,
ler se divisie discordesque fuissent, neque ullum
:\ ,
prorsus, ob mulliplices principalus, intcr illas con>
*.1< mcrcium; quibus sane sublalis principalibus, i n ; ,
trepide jam atque impune ncgoiium propositum
, \
compleverunt, cum supremus Deus ct iter illis ex pedituin ac facile compararet, el superstitiosorum
, \
in civilatibus animos terrorc majoris imperii cobi , \ bercl ? Rcpula enim lecum parumper : si nulla res
, * - impedimcnto fuisscl iis qui crrore colendi mullos
' . \ dcos tcnebantur, ne doclrinam Cbrisli oppugna \ ,
renl, quain multas antebac civiles scdilior*es, et in
, > - urbibus ct in agris vidisscs : quol vexatioues, quot
. , \
bclla non mediocria illa quideni, si superslitiosi
.
illi suae ipsorum polestatis fuissent, ac pencs se
jus imperii babuissent. Nunc auleni boc quoque su ,
premi Dei fuit opus, majori quodam terrore supre , \
mae alicujus polenliae, proprii verbi inimicos babere
D jam domilos : id cuim proficeio in dies, et apud
,
cunclos homiiies crescere volebal : rursus autem
,
ne putarelur ex concessione ac veuia dormnanlium
, * persevcrare, si quando borum ipsorum quispiam
.
nialignilatc quadain correplus, adversus Chrisii
;
veibum puguarc deliberatum in animo habebat,
\ ctiam hoc suo ipsius arbilratu illum facerc permit ,
tebat, simul ut eorum virtutem oslendcret qui pro

pietale pugnabant, siniul eliam ul cunctis boniini - bus planum faceret, quod non humano consilio,
, , \ sed Dci virtute nileretur ipsa verbi propugnatio.
*
Elenim quis non continuo obstupescat ea, qua illis
teroporibus accidere passim cefnebanlur ? Nam
.
ipsi piclatis defcinores, prnnuni apud cunclos
^,
boniincs clari illuslresque flebanl, et cerlamie l

247

E U S E B I I C J E S A R I E N S I S O P P . PAltS I I . A P O L O G E T I C A .

248

num pramta apud Deum conscquebantur; pietatis , *

vero bosies, divinilus c#si alque agitali, ac l o , \ to corpore gravibus molestieque doloribus impli , citi atquc consumpli, debila supplicia pcndebant,
, '
1 4 1 <)eo quidem ut profanaro contra Christum
,
voluntatem conGleri, jam tum cogerenlur : at cae *
teri onines qui appeilalione sacrosancla digni i n - ,
venli fuerant, et se parlibus Gbrisli esse gloria- \ * \ \
bantur, cum ad breve tempus exercitaii essent \
molesliie, atque ingenuilatem sinceriiatemque ani- ,
mi prae se tulisseut, propriam rursus recipiebaui ' , \ ,
libertatem , ac salutare inierea verbum majore in
,
dies claritate nitebat, atque in ipsis mediis bo- '
gtibus dominabalur, ac non niodo in iis qui sub , \ visum nostrum cadcnlcs adversabantur, sed in iis quoque qui visum mortalem effugiunt, si qui forle . eranl in hoc qui terraro complexus csl nebulo aere
, \
daemones, qui alteris illis imperarent. Namque
, \ ,
ctiara hos ipsos ver-i Ghristi discipuli, et vilae
puriiate, et ad Denm directis precibus, et sacro , .
sancta illius appellalioue fugabaut, in hoc quoque admirabilium signorum quae ab illo edila esse memorantur, ac divina3 qwx in ilio erat virlulis argumenia cerlissima pne se ferenles. Cietcrum, cum in bis
pro teropore ipsi non ipsos anlehac exercueriraus, ordo ipse jam postulat, ut occulliorem de illo theologiam aliingamus, Deumque ipsum Yerbum, quodnam fuerit, quod per illum boniinem, qui vidcbatur,
prodigia et ruiracula efliciebat, contemplemur.
a

BIBAJON .

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE
LIBER

QUARTUS.

1 M
WMC IJSSUJST
/* QUARTO
LIBRO C TQ
EVsMSGEUC^E
DE SALVATORE
JSOSTRO

HMQN
DEMOJSSTRATIONIS.

.
1. De occuliiore secundum Salvaiorem ac Dominum
noslrum, qui Cliristus est Dei, dupensatione.
2. Quemadmodum itlutn anlc omnem creaturam F i iium Dei fuissc dicimus.
3 Quod non plures $upremi Dei Fitii, sed unus so~
JMS de Deo Dcus , jure nobi* prcedkari solcat.

'. n V

.
fi. " Ylbr

.
. " **,
>
.

2f9

DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. IV.

250

&.

4. Quod ad conittiutionem unhcrsi, necessaria unici
~ -

~
^_r.
f . - -i * /
Fnji antecessio assignetur.
.
5. Quod innumerabiles quidem faiemur es$e creatat
*\

divinas polestales, unam vero duntaxal ipsius

, , *
FHii, propier quam inducitur, imaginem Dci Pa,
-*
tris esse, theologice demonstramus.
C*. - 6. Quod prima con&litulione univerd,
occulta

auadam ignolaque ratione, Christus Dei religiotis

.
Deoque gralis animis prmidel.
C-
7. Quod solis Ilebrccis anliquitus cogntiio Dei uni

versi prodita sit, quos Chnsto seipsum exhibente

.
perciperelur.
if. '
8. Quod sola azli sidera el lumina reliqvue
143

gentes colerent, quce seorsum quibusdam angelis
,
a$signat(B sinl.
(.
9. De inimica ac ipsi Deo adversante potestate, et eo

,

qui in hac dominatur, et quemadnwdum per hanc

omne hominum seductum genus.

.
1
10. Quemadmodum necessario Dei unicus Filius ad
t \
homines devenil.

.
11. Quemadmodum inler homines vitam egcril.
t o \ "
.
\ .
oiyjo
- 12. Quod usque ad eos qui anliquitus mortui erant,
leges humanitatis illum vocabant.
A O W
.
*.
- 43. Quod iu ea natura quoe nec pati nec lirdi polesi,
quceque incorporea est perman$erit, etiam quo tem
, *
.
pore facius est homo.
%&. , ,

44. Quemadmodum, renovato homine, omnibusvobis

wternorum bonorum spem prcubuerit.
.
c f .
, 45. Quid sibi velit, quidte sigvificel ipse Christi adventus, eiquod Deut,el Dowinus, et PontifexDei

universi, per prophetas Hebrworum Christus **<
*

.
appellatus.
10. Quod prophetica scripla nomnalim Christum
'. .
( \
ante nunliuverint.
' .
i i psalmo.
iff .
xix ptalmo.
' .
ptalmo.
* .
LXXXIII psalmo.
' .
Lxxxvm psalmo.
! .
cxxxi psalmo.
.
Ab Amos.

.
Ab Ambacum.

\.
Jeremiis Lamcnlalionibus.

.
primo Regum.

.
Ab eodem.
? .
XLIV psalmo.
"
47. Quod etiam Jesu nonien apud antiquos Dei fami*

.
liares venerabile fuerit.

.
Ab Exodo.

.
Zacharia.

olxo.
\
,

,
, \ ^ , \ . \
\ , \ \
, \ \ \
\ \ *
'
, ,
1

144 >
De occulliore tecundum Sulvatorem ac Dominum W K
strum qui Chrislus esi Dei, dUpensalione.
Cum libro priore, qui Evangelicm Demonstrationis tertius est, de assunipta a Salvatore noslro
humana natura, satis abunde a nobis sit disputatum, tempus jam esl, dc ea quae ad eumdem pertinet, abdiliore theologia minus vulgarem quamdam altingere doclrinam. De priino igitur ac sempilerno, soloque non genito, ac supremo auclore
universi, omniaque et gubernante et rcgente Deo,
communis est cunctis bominibus ratio : peculiaris
vero ac rursus communis cl Hebracoruin et nostra
de Christo, quem illi nunc quidem, ut nos, sua
ipsorum scripla sequentes adhuc confiteiilur : nunc

251

EUSEBll CESARIENSIS OPP. PAUS I L APOLOGETiCA.

2. i2

autem ab eodem procul labunlur, quippe qui et ,

divtnam illius naturam ignorent, neque causas ad- , *
venlus perspieiant, ncque ilem quibus tcmporibus .
venlurum illum prophcU pradixerint, compreben- \ ,
dant. Nam illi quidem illum etiam nunc venlurum ' - * \
exspectant: nos autem jam semcl dunlaxat vcnisse *
contendimus, necnon altcrum ejusdemcum majcstate advenlum, et oraculis et praceptis propbelarum, . '
qui divinitus afllati fuerunt, auscullantes inlueri * , ,
cxoptamus. Cum aulcm de illo duplex sit ratio, al- \ ,
lera quidcm lecentior fuerit, quippe quae hcri ac .
nuperad homines inlroducta sit : altera vcroomni
,
tempore, omnibusque saeculis antiquior. Nam cum \ , Deus vellet, uipote qui solus sit bonus, omnisqiie *
boni et principium el fons, diviiiarum suarum ibe ,
sauros pluribus iinpcrliri, essclquc jam jain om- , \ ,
nem rationalem creaturam in Iuccm produclurus, \ ,
incorporeas videlicct quasdam atque intelligcntcs . \
et divinas potestates, angelosqtiealquearcbangelos,
\ materiaequc expertcs, et ab omni parie puros spi- ,
ritus, animas praeterca homiiiiiin , quae solulam ) , ,
ac liberam volunlatis alquc arbilrii, tam ad bo- \
num quam ad boni conlrariuni, naluram acci- - ( ,
perent : el quaecunque bis ipsis convenientia cor* ., \ 0porum instrunienta, varias vivendi formas educe- *) ,
rent, 145 sedesque his omnibus, locosque iribuc- , , ,
re proprios (uam iis qui boni pennanserint , me\ liores : conlra aulem, alioqui convenieiiles, in qui,
bus videlicet proclivilalis ad contraria poenas da- \
r e n l ) ; cumque idquod futurum erat, tanquamDeus Q , \
cognitione prxciperct, scnlirelque haec univcrsa
' > ^\
anlequam liercnl, lanquam in magno corporc ali- * ' ,
quod capul posluiatura, uutim omnis opificii dispen , \
salorem, eumdemque cl ducem et rcgem univcrsi
, \ ,. \
prxGcienduin putavit: cujusmodi oraculorum quoque
, ,
divinorum, quae ab anliquis apud Hebraeos, cl tbeo^, , , ,
logis ct propbelis rcddita sunl, inslitutio csl : a
, , /., quibus quidem discere potcsl qui vult, unum esse
, , \ ,
omnium rerum principiura, ac polius principio su , *
perius et prius, primoquc antiquius, et gignendis
\ \ . " ,
rebus ipsa unitaie velustius, omnique appcllalione
\
praestanlius, quod neque dici, ueque enuutiari, ne \
que excogitari potest: bonum quod causa est om . ,
niura rerum, quod vim efllcicndi, juvandi, provi. ,
dendi, servandi, insebabet :qui unus ipse ac solus D
. , * \ cstDcus, ex quoomnia, per quem omnia sunt : in
\ , \ illo eniin vivimus et movemur el sumus. ltaque
\
quodcunque vult, id cliam esi coniiiiuo, ex qua so\ ;,
la causa, oinnia quae gcnita suul, id acceperunl ut
\ \
essent, utque exsisterenl, ac durarcnt, sunt cnim
\ ,
illo volenle. Vult autem idcirco quod suapte natura

bonus e?t. Bono vero nihil nalura conjunctum ad . .
i.cxuntque est, nisi ul ea qua? bona sunl velil. At
' ;
enim cuin bsec velit, idem etiam polcsl: quare cum
\ ,
velit simul idem et possii, nulla re neque probi , \ , c \ ,
benie, neque impediente, quidquid pulchrumel utile
* , *\ ,
est, lam in iis qtufi sub aspectum cadunl, quam in

iisqnac non cadunt, ipse sibi ipsi confccit : quippe
qui quasi inatcriam quamdam alquc essenliam ge- : , ^ *

253

DEMONSTRATIONIS EVANGELKLE LIB. IV.

254

, , \ neratiouis constitutionisque universi, suum consi \ .

lium suamque polcntiam pratulerit, ut nulla jain
raiionedici possit, denibilo esse quidquam eonim quae sunt, neque enini esse quidpiam potest ex eo
quod ipsum oon sil. Quomodo eniro id quod non est, alleri ut sil causa eril ? Omne autem quodcunque esi, ex uuo qui solus est, el anle omnia est, quique olim etiam illud respondit, Ego sum qui
sura, ut esset et accepii el habet. quippe cum qui solus est, et semper est, is omnibus quaecunque ex
ipso id qnod suni accepcrunt, ut cssenl atictor exsliierit : alque ex eo quod et velit et possit, rebus
universis el esscnliam, et potestates , et fonnas, luculente ct copiose de seipso largiius sit.
'.
"
Quemadmodum illum ante omnem creaturam Fi
.
lium Dei fuisse dicimus.

llaque omnium quaecunque sunt, fetum euuni
,> ' priinum subminislrat, primo genitam videlicet sa, \ , \ , ,
pienliam, loiam usquequaque intelligentem, et ra\ , \ \ - ^ tionalem et penitus sapientem, ac potius ipsam
\ ,
intelligentiam, ipsam rationem, ipsam sapienliam :

nccnon si quid ipsum pulcbrum, ipsumque bonum
, excogilare iniis quac genila sunl fas esl, id primum
, \ , ipse cx se ipso eorum qux postbac futura erant
. , fundamenlum prsefert, perfeclum perfecti opificium,
' , \ sapicnlis sapicalem fabricationem, boni parentis
, \ , \
bonani sobolem, et quidnam aliud fuerit pralalurus,
; quam illum ipsum eorum quse postbac per ipsuni i d
" - quod sunt acceperint, perfectutn, curatorem, coo , servatorem, medicum, gubcrnalorem ? eum vide
licet qui creationis universi gubernacula compre, ' \ bensa tenerel ? itaque non inimerito oracula Ibeo , logice loquentia, Deum genilum illum enuntiant,
- tanquarn eum qui eloculionem omnem , omnemque
, , ' C cogiiationem effugienlis divinae nalura solus i n
, \ , seipso fuerat imaginem, propler quam Deum quo , \ , que et esse illum el dici, ejus videlicet, q u quod
\ , , priraum esl refert, expressae similitudinis gralia.
Quocirca illura bonum aiunl adminislrum a Patre
, \
suflecluni esse, ut quasi per unum pcnilus sapicns,
\ , ,
vivensque instrumentum, arlificialeniquc ac omnis
\ \
scieniiae vim in se babentem regulam, universa ab

ipso regerenlur, lam corpora ipsa, quam quae cor* ,
poris cxpertia sunt, tam animantia quam inanima,
\ , .
tam ralionatia quam bruta, lam mortalia quam immoilalia, ac si quid aliud una cum his exiil in naturam, unaque quasi eonlexlum est: necnon u i uni rerum omnium poteslali, unique viventi alquc animatae I<?gi, ac ralioni qua3 in omnibus essct, perque omnia penetrarel, omnia convenirent, sub
unum utique perfecte sapiens vinculum, ipsum scilicet Dci verbum ipsamque lcgem, coacla et colligata.

146 "

147 !
" vlol , '
.
, \ ,
, \ , * .
\ . , \
, * '
\ , \
. \
, \
\ ;
\ .

Qucd non plures supremi Dei filii, sed unus solui

de Deo Deus, jure nobis prccdicari soleat.
CaHerum, cum unus sil Paler, Filiuni quoque
unuin, non plures esse oportct, unumque perfectum
solum genitum Deuni de Deo, non aulem plures. I n
pluribus enini diversilas eril ac diflcrentia, dcteriorisque inlroduciio. Quare unus Deus, unius F i l i i
perfecti alque unici, uon plurium deorum neque
filiorunt paler; quoniaui cum luiuinis quoque una
sii essculia, ipsam iiem quac ex co generelur, perfeclam unain ponurc, omnis cogit necessitas. Quam
cnim aliam praelerea sobolem luminis cogilare possumus, nisi unum ipsum, qui ex ipso proficiscilur,
omiiiaquc complet atque illuslral, radiuiu? Qiiid-

255

EUSEBII CiESARIENSlS OPP. PARS 11. AFOEOGETICA.

25G

quid enim ab hoc alicnum fucrit, tenebre erunt, . \ , ^

non lunicn. Idcirco etiam supreim oirinium Paren- , * otieciov
tts cum lumen sit, quod nullis verbis comprehendi , ,
potest, ne simile qnidein ullum propriumve excm- \ \
, \
plar fuerii, prxler ipsum boc solum, quod quidem
ip&um dicerc, item de Filio, fas esl; splendor enim , \ .
est lumints 9empiterni, speculumque inimaculatum " \ divina? evidcnlia?, ct imago bonitalis ejus. E.\ quo .
illud dictum est : Qui cum sit splendor glorix, et , "
* . \
figura subslanliae ejus . Caelerum a scnsibili
,
quideui lumine splendor separari non potesl : F i Iius aulcm scorsuni a Palre per scipsum subsislit , * et lurainis quidem splcndor locum eflicientiae obli- . \ \,
nct; al Filius alind quiddam quam secundum effi-
, \ * (ienliam est, non pcr seipsum utique essentiam
. . \
nactus, sed a Patre. Rursus splendor simul cxsi , .
slit cum lumine, illudque quodammodo complet
(nam sine splendore non consislit lumen), simul- \ * \ , ,
\ , que citm illo, et secundum illud subsistil : at a

Patre Filius procedil, et illum gencrat, at ipsc non
genilus est: el ille quidem pcr se ipsum pcrfectus * ,
ac* primus tanquara Pater, et qui auctor sil ul Fi- , \
\ . \
lius consistat, nibil a Filio accipiens, quo suam
naturam qua Deus est compleal : Iiic autem tan- ,
quam ex causa profectus Filius, alius ab illo cujus * ' \ .
est Filius exsistit, quippe qui a Patre ut et sit et
, \
talis sit acceperit. 1 4 8 Rursus splendor quidcm
non ex proposilo el voluniate luminis splendet,sed .
' > ,
secundum quiddam quod ad essenliam illius inseparabiliter accidil : Filitis vero ex sententia et pro- , \
;
posilo imago Palris cxsislit. Volens enim Deus Fflii
' \ ,
Pater exsistil, el alierum lumen in omnibus sibi
\ ;
ipsi simile eubsliluil: cum ergo non genitum scmpiternumque lumen unum sit, qui fieri potest ul hoc , \
, '
diversum sit ab illo veluti imago quaedam? ac non
, * \
potius splendor quoque, quod acque lumcn sil, in
\ , \
omnibus similitudinem primi exemplaris conser \
vans? Quomodo vero illius item quod unum est
loiago i u e r i l ; si non ima ipsa qttoque sit, ut vide- . "
\ . \
Hcet non solum essenlisc ejusquod primum est, sed
\
etiam ejus qui ad quaniiiatein pcrtinet, numeri
, '
simililudinem inducat? ita quidem ut unius setnpi \ .
terni luniinis unum sit perfectum luinen, autem
\ , diversa et plura, id quod prirmttn cl unicum geniluin, ediiumque est, ipsum ulique illud perfeclum , \
, , '
bonum, de quo uno nos quoquc, post eam quae ct
principio, et ortu caret cssentiam, de Deo loqui- . \
\ ,
inur. Unius ergo Palris unum esse Filium oportcl.
;
Nain si fragrantiae genus unum ex aliqua subjccia
. \
re proficiscatur, unum quoque el eumdem, qui in
, \ , /.onines diffundatur suavem odorem, non diversos et
.
plures fateri par est. Cuin igitur primum illud so, , \ ;
lumque bonum, qui est oinnium regnator Deus, divinam vilalemque fragranliani, quseanimo ct cogi* , \

taiione duntaxai comprehendi potcst, produxerit,
, \ \
unam hanc fas est intelligcre, plures ncfas. Quid
, ^,
eniin cssc potest, qtiod quidem ab hac divcrsum sit,

* Hebr. , 3.

257

DEMONSTRATIONIS

EVANGELICJE

258

LIB. IV.

, . quae in omnibus Patri similis est, quod non submissius sit ac dcterius? quod neuliquam nobis in Filii
, \
theologia introducendum; vapor enim est virlulis
^ , ,
, Dci, ac dcfluentia mera gloriae Omnipotentis. Nam
, ex bene olenti corpore, verbi gratia, ex ungucnto
, - aliquo, aut etiaro ex floribus atque odoramentis,
. ' \ \ quie de terra nascuntur, bene olens quidam flatus,
\ . praler illud primum subjectum corpus, in omne
quod exlrinsecus ambil, profunditur; ac dum latius
refundilur, ipsum quoque aerem complel, non sane
, - privatione aliqtia, aut diminutione, aut seciioue,
, , aut divisionc ejus, quod priraum subjectum est
, , \ - corporis. Sed illo manenle in propria sedc, ot
, \ , \ eaindem penes se conservante naluram, fragran , ' tiamque illam procreame : nihilo deterius prio , , \ I re, ipsum quoque quod procrealur bene olens
- ot fragrans genus, cum propriam habeat sedem
atque naturam, hac ipsa, quam maxime fieri poleRt,
, ^ \ idquod simillimum sit naluraprocreanlis, imitalur.
, 149 Verum baec quidem terrena et morlalia, et
, \ . inferioris naturse quae corrumpendi vim habel, ac
, c , \, terrena est, particuLe quaedam. Quaeaulem ad propositam a nobis tbeologiam pertinent, eum omnem
; \, "
, \ \ exerapli coniparationem exsuperent, nibil ta!e,
quale ex corporibus manat, prae se ferunl; sed co . >
gitalioni solertissimae intucndum, quasi in speculo praebent, docentque esse F i l i u m , qni genitus sit,
non illum quidera, qui certis temporibus non fuerit, poslerius aulem sit nalus, sed qui sit ante lempora aeterna, atque anteeat, et tanquam Filius una cu.n Patre seinper degat; neque vero qui non sit
genilus, sed ex Patre non genito, genilus : qui unicus sit, qui Verbum, qui Deus dc Deo, non diremptione aliqua, aut seciione, aut divisione de subslanlia Patris produclus, sed qui de Patris consilio
ac virtule, omnem elocutiouem, omnemque cogitationem superanie ab svo, ac potius ante omne sevum
essentiain sit nactus, modo quodam, qui neque verbis comprebendi, ueque ratione colligi a nobis
possit. Si quidem generationem eju*, inquil, quis enarrabit ? el quemadmudum nemo novil PaIrem nisi Filius, sic Filinm qooque nemo novit nisi unus, qui gcnuit illuni, Pater . >
91

'.

,:

.
Quod ad comtilutionem univcrsi, necessaria unici
Dei Filii antecessio, assignelur.

' xxt
\
\ \ ,
\ \
\ , , ,
( ),
\ ,
\ ;
.
\ ^
\
\ , * \ , ,
, , , , , , ,
, , '

Verumlamen opiimus Pater unum judicavit Unigenitum ac dilectum Filiura, oinniuin rerum quae
creandaR essent, opificio praefici oportere, quippe qui
unum quoque mundum, quasi unum quoddam atque ingens corpus, ex pluribus diversisque roenibris ac pariibus, jamjam essct produclurus, caputque hoc non praeesse ipsum qiiidem, de superiori
aliquo, lanquam de allero majori capite, divinilale
ipsa Patris suspensum (caput enim Ghrisli Pater),
sed quod anteiret, anleque omnia post ipeum genila
essct: altamen idem praeslo essel tum ad imperium
Palris, lum ad opificium earum rerura quae pastbac faciend;e erant. Quare jam diximus, illum omnium primum a Palre, quasi quoddam singulare
instrumentum omnis essentiae et naiura? producium
esse : inslrumenlum, Hiquam, animatum et vivens,
ac potiusdivinum, vitaleinque vira io se habens, et
sapientissiinum; 150 ** i > omoia gignerct,
quod lumen praeberel, quod coeluin moliretur, quod

Isn.

L I I I , 8.

9 1

Mallb. x i , 27.

10

na

259

EUSEBU

C J E S A R I E N S I S OPP.

PAUS I I .

APOLOGETICA.

200

mundum consirueret, quod angelos cflficeret, quod , , .

spirilibus imperaret : instrumentum quod animas
conservaret, quod corpora augeret, quod omnia providercl, guberitaret, curnrel, quod vim baberct
regnandi, quod judicandi, quod Patris cultum et revcrcnliaiii denunliandi.
V.

E\

Quod iunumerabiles quidem fatemur esse creatas divinas potestates, unam vero duntaxat ipsius Filii,
propter quam inducxtur imaghtem Dei Pairisesse,
Iheologice demonstramus.

'. /

^
, , '
,
.

\
Quare in universum supra omne opificium, unam
, *
opus est divinam potestalem adinirari, non plurcs

existimare: una enim oronino mundi efleclrix po,
lestas, et unum universilatis opifei Ycrbtim' in
. " , \
principio apud Deum. Siquidem : c In principio
crat Verbum, et Verbum erat apud Deum, el Deus ^ , \ '
,
erat Verbum ; quod quidem oportel re vei a
non ignorare, colere autem et bonore proscqui pro '
, \ , \
dignitate : quandoquidem omnia per illud , non

modo ab initio rerum omnium cxstitcre, verum
etiam in perpetuum semper et facla sunt, et fiunt: ,
' \ c et sine illo factum est nibil . > Sive enim vita
, , ,
quaedani est in iis quae sunt: quod factum esl, in
, , , ,
illo vita erat. Ex illo cnim ac per i l l u d , universa
, \
et vitara et animam accipiunt. Sive numerus, sivo
pulchritudo, siveconvenientia, sive ordo, sive tera- , \
peralura, sive essentia, sive quaiitas, sive magni- . \
ludo : cuncta unum rerum omnium continet, ac \ ,
disponit Verbum, etuna Dei mundi effecirix virlus, (
omnibus prseest. Sicut enim in noslro corpore plu- ,
res sunt et variae partium differenliae, una autem Q , , ),

universi opifex vis (non enim alia quidem Dei vi
, \
capitis exstilit natura, alia vero oculorum, et alia
aurium, pedum ilem alia), ila quoque cum universo , , \ , \ ,
\ ,
mundo, nna omnino divina virtus praesit, eadem erit
*
et coeli, et asirorum, et auimalium qusBCunque, aut
in aere, aut in terra, aut in mari degunt, et elemen- \ ,
, \
torum lam omnium simul,quam singulorum seorsuin:

151 praeierea naiurarum omnimodo variarum tam
, \ qu<e genere aliquo continentur, quam quae specie
\6.
distinguuntur, opifex. Neque vero alia est ignis, et
,
alia aquae, lerraquc rursus alia, alque aeris ilem

alia effeclrix virtus, sed una atque eadem rerum
\
universaruni arlifex sapientia, quodque mundum
. *
effecit, boc ipsum, de quo nos ut de Deo loquimur,
9 9

9 i

universi opifex Dei Verbura. Fidem bis facit elc- ^ ,

, * ,
menlorurn iuier se amicilia, quae ex eo quod cerlis
temperamentis commisia sunt, cognatum ac ger- , \ \
.
nianuiu, et lanquam unius arcbilecli opus, reruin
naturani oslendit. Nam et lerra, quse grave est ele- ^ , ,
naenlum, oumaquis innatet, neque soliditate naturae
iu profondum irahalur, sed icratur semper sublimis, * ^ ,
neque submergalur, Dei Verbo Deique consilio l i - . ,
\ , \
dem facit. Humidae iiem nalurae cum arida commu , \
nicatio, quae nihil corruplionis prae se ferl, neque
conferiim universa reslagnat, sed Dei nuiu occul- , ) \
,
lissimo colligala tenetur, uiium rursus atque ideni
, , * Dei Yerbum esse demonstral. Quid porro ignis? qui
Joan. , .

ibid. 5.

261

DEMONSTRATIONIS EVANGELKLE U B . I V .

26*2

, \ Iicet comburentis corrumpenlisque naiura sil, ta \ , \

men cum in lignis lateat, et omnis generis anima , \
lium corporibus certa temperatura connexus sit
, ,
lcrraeque, atque aquae, aique acri conscciatus,
, ,
dcinde ralionc ac mcrisura quantum unicuiqucopus
, \ , \
sit.qiianlumqueulilitas postuiet, omnibus suQiciens,
, \
propriarum virium obliviscalur : nonne tibi rursus
, \ \
Dei Verbo, ac poteslaii inscrvire videtur ? Diei pr# ,
letva noctisquc vicissiludines, qua; lerminatis mo , , \
tibus constant, borarumque ac lempcslaium, nunc
, \ , ' ;
quiilcm augmcnta, nunc aulcm diminuliones, orbes
\ \ .) . \ ilemannuos, accircuilus lemporum,aslroriimque in
' ,
orbem molus, tum solis cursus, lunseque conversio , \ , \ nes, lumconsensusinlerseomniiun ac rcpugnantias,
\
unumque c i iisomnibus muiidum, cum inlueris, nun " ^
quid libi csse fas pulas, imprudcntiam, sive lenieri, \ ,
lalem, sive fortuilam aliquam causam, auctorem uiii \ ,
versi cnuntiare; an Dei Vcrbum revera, el Dei sa \ *
pientiam, et Dei virlutem, et banc ipsam unam, non
\ \
plures. efferre laudibus ? Nempc eliam in borair.c, aui ,
ma una, unaque vis rationalis, plurimarum pariler
rerum potest essc opifex. Nametagrum colereeadem,
. ,
ei aves construere,et gubernare, et andificare audebit,
\ ,
postquam talia multa didicit. Sic una mens in ho& , \
mine, unaque ralioRis versatio imiumerabilium re, \ , rum scientias percipiel, atque idem boino et geo, , ,
metriam, ct astronomiam exercebit, dispulaiiones \ * ,
que et de grammalica el de mcdicina proferet,
\ \ \ ' 152
disciplinis et in iis qua3 manuum
, \ - Q niinislcrio conficiuntur, excellet : nec unqnani la ; - xien quisquam adhuc plures in uno corporc essc
\ $ - animas ccnsuit, neque vero plures admiratos cst
ob multarum disciplinarum perceplionem, bominis
; ,
facultales. Quod si quis ubi infonnem limi maleriam
, ;,
, \ nactus esl,ac deinde manibus mollivit, tum animalis formani adjungat, ut alio quidem babilu caput,
, \
\ , \
manusque el pcdes alio, et alio rursus oculos, tum
- genas ilidem, anresque et os, et nares, pectusquc
, \ atque bumcros informel suo illo fingendi arlificio :
( ; \ num propterea quod multos habilus, et membra,
\
et parles sub uno corpore fabricavit, tolidcm opor , , ,
lel fabricatores arbitrari ? an potius universi a r l i , , .,
ficem illico ei conferlim, qui uno consilio unaque
, , ,
facultatc lotum est arcbileclalus, extoll re? Cur
\ D igitur in hoc universo quod unum est, quamvis
niultis partibns constet, multos oportet confingerc
, \
opificcs, et rnultos deos nominare, ac non polius
, \
unam fatcri rpvera Dei virtutem, el Dei sapientiam,
, , ,
- qiue una facullata unaque solertia cunctis rebuset
natuiam qua sunt et vitam largilur, necnon orani. \ , \
bus varium dc seipsa uberlatis fontem submini, \ , \ slral? Sic etiani solaris luminis una et eadem ac',
ccssio, simul codcmque lempore acrem quidem i r \ , , , \
- radial, illuniinat vcro oculos, atque aflicit tactuni
calorc, terranique fertilem reddit, pianlas augel,
,
lcmpus producit, pra?est sideribtts, coclum ambit,
, rmindum cxbilaral, Dei vim manifeslam quae in
universo iucsl, coinmendal : et omnia hxc uno
\ ,
momento
naAurae administrai ac perficit. Ignis quo , , , \ ,

i n

263
E U S E B I I CJESARIENSIS OPP. P A R S I I . APOLOGETICA.
264
que natura et aurum purgat et plumbum liquefacit, **\ ,
et cunTceram dissolvat, limum tamen exsiccal, et
, \
materiam adurit : et ha?c tam multa, una duntaxat vi comburendi efllcit. Eadem ratione coeleste Dei
, \ , \ ,
Yerbum, quod et solem ipsum, et coelum, et mun- \ , , ,
dum universum fabricavil, cum efficaci vi suis cun- \ , \ , \ , rlis rebus inlersit, el pe.r omnia penetret, soli qui- , ,
dem ac lunse alque aslris, de propria semper af- , \
fluenti facultate, instar pluvise lumen jnfundil; ccc- \ \ lum autem, cum suai magnitudinis ab initio appo- ,
silissimam imaginem protulcrit, in omne sevum
\ ^, suflicit conlinetque ; quae autem supra ccelum,
^. .
supraque mundum degunt polestales , angelorum
\
utique ac spirituum inlelligentes ralionalesque na- \
turai, eas et vita simul et lumine, et sapientia ,
, * 1

153
et universse probilatis atque honestatis uni- \
versa virtute, dc suis implel ihesauris, idque uno
, \
eodemque artis opificio, elcraentis vero naturas
\
quibus sint, praebere nunquam desistil; misturas
.
aulem et temperamenta, et species, el formas, ct
, ,
iiabitus, qualitalesque innumerabiles, tam in ani- \ ;
malibus quam in plantis, lam in animis quaiu in
, * ,
corporibus,tam in rationalibusquani in brulis, alias
.
aliter varians, et cunctis simul omnia una vi sub, \ . \
ministrans, et super omnia mcnlem hominibus,
\ , , ,
suaeipsius cognilricem contemplatriceinque sapien \ , \ , \
liae douans, perspicueque atque evidenter cunclis
, , ,
assistens, unum munduin ostendit unius artificis
\
Yerbi opus. Talem igitur unicum Filiuni, sui con.
silii ,effectorem ac magistrum, et cunctaruin rerum opilicem, supremus alque ipsius opificis Oeus et
parens primum omnium genuit, per illura et in illo eorum quse futura erant opifices ralioncs sufticiens,
seminaque coustilutionis gubcrnationisque universi in illo cuujecla babens. Nonne oculis intueris mundum universum, qucm ccelum unum complcclilur, innumcrabiliaque circum Iiunc Iripudia
et astrorum conversiones? Sol item unus duntaxat, non plures, abundantia luminis omnhtm occultat
splendores. Sic sane cum unus sit Paler, unum etiara Filium esse oporlet. Quod si quis id reprcbendat quod plures non geuuerit, hic jam illud quoqiie accusare poterit, quod non plures soles,
et lunas, et mundos, et alia inumerabilia condideril, el more insanienlis cujtispiain, quai recla
saiit. beneqye in natura se habent, pervertere moHri.
VI.


Quod prima consliiulione univer&i, occulta qnadam
ignoiuque ratione, Christus Uei reiigiosis Deoque
.
gralis animis prwsidet.
'
liac igitur ralione, quemadmodum in rebus quae
, gub aspectum cadunt, sol unus universum illustrat
hunc scnsibilem mimdum, ila in iis quse inlelligen- C \ ,
tia sola capiuntur, immorlales et incorporeas po- \ , \
, \
testates, et intelligentes ac ralionales naluras, quasi
irmumerabiles slellas lucisque fontes, unum Dci \ \ * ,
pcrfecluni illuminal Verbum. 154 Siquidem opor- \ ,
luit unam quoque super omnia csse omnino legem, \
atque in omnibus et per omnia penelrans Dei ver- , ,
bum, ut etiam in boc imaginis similitudo cum Patre , \ , \
usqucquaque servetur, tam in eo quod ad virtulcm, ,
quodque ad poleslalem atque essenliam pertinel, ,
quam io eo qirod ad unilatis singularitatisqtie nu- \
,
meruni. Cum autem alioqui mulliformis ac niullimoda gignendarum rerum nalura, innnmcrabilibus- ^ '
\ que ac variis alias aliis mutalionibus, ob suam
, \ ipsius imbecillitalcm obnoxia futura essel, nec non

?3

200

DEMONSTiUTlO.MS EVANGELICLE LIB. IV.

, - ^ a snpremi Patris virtule declinatura, ob illius natune superlalionem, quae nec dici polest. el oinnino
infiniue roagnitudinis est, ncquc unquain ad id
facultatis perventura, u l ipsa oilum habens, aut
illiua divinilalis parliccps fieret, quse nec ortum
babct, nec capi comprebendive potest, aut intucretur sursum, intenderetque aciem cooira illos lumints seinpiierni radios, qui nullis verbis exprimi
possunl,nimijrum neccsse fuil, nec injuria, ut oplimus parcns el universi conservator, ne omnino
rerum piotinus gignendarum natura, si cum ipso
nihil prorsus comntunicarel, maximis bonis privaretur, mediam quamdam unicc sui primoque geniU
Filii divinam, et omnipoteulcm, et omnibus virlutibug exuberaoiem vim interponere, quae certissimc

, \
^ ,
\
,
, ,
,
\ \
\ ,
\ \

, ,

,

\ , el quatu proxime el quam famiUariesime cum ipso

Patre versaretur et colloquerciur, aequaliierqne cum

eodem arcanis fruerelur, benignissime vcro demit . ,
terei se, el quoquomodo fieri possei, conformaret
,
ad eos qui a summo deficiunt, quique propler suam
,
inipotenliam quai alteram manum desideraut, ct
,
profectu atque adjumcnto indigent, quo solis splcn \
dorem sensim ac benignc se ad nos dcmillenlem

intueri queant : alioqui purae merequc l'cis v i
\ '
propter infirniitalem corporis frui non possint. Fin, \
gamus eniin, inveniendae verilalis gralia, nilidis ,
siroum illum solem ipsum scipsum de coelo dcmii , '
tere, el cum bominibus in tcrra versari : num libe ,
rum sit alque indiderens carum rcrum, quae ad
. ; \ terram perlinent, cuipiam permaiiere? Minime id
quidem : naro correpia omnia aftiinala siinul cuni

inanimis, assidua nimiaque lnris immissfo cor , \ , ,
rumperet, ciliusque oculos iuluenliuni caecaret,

longeque mngie noxaj ei corrupiionis auctor
,
omnibus fieret, quaro juvaret quempiam, qui ipse
* \ ,
\ - quidem nalura lalis non est, verumtamcn erga
eosqui propter imbecillilalera ipsorum propiiam,
*
155
n u s idonei essent ad ferendum , atque ob
,
id nimii superantisque splendoris minime capaces,
,
talis evaderel. Cur ergo similia de Deo audiens
, ,
admiraris, cujus quidem et soi est opos, et cceltim
, ,
universum, et mundus ? Siquidem illius virtulis
, \ ,
atque essenliat, quae nullis verbis nullaque elocti \ , \
ttone cxprimi polest, nibil eorum qux sunt, in
, '
; \ - D partem aul conirounicalionem v c n i l , prarter onum
duniaxat, quem ipse Paler, cunclis rebas provi , '
dens, ante alia cuncla conslituil, ne omnium quae " \
cunque facta essent penilus nalura corruertt, quae
,
propler infinDitatem atque impotentiaiD propriaro,
\ '
louge recedit ab illa Pairis esseiilia, quae neque
. ''
genila est, neque tapi co nprebendive poiesl .
\
aed u l roaneret, crescerct, nutrirelur media illa
,
fruens largiiione, quam uuicnra geniium Dei Ver \ \
butn, nunquam universis sufficere desinit, ad om ,
nia vero penetrans et undiqoe omnia pcragraas,

salulein oniDium aequaliler proridei,el rational*om.
^ 0* ,
, , et b m t o r u m , et mortaliom et imfnonalioin.
rcElcslinm cl ierreslritam, dnrinatram qooqoe po, , '
\ , -/ - tesialniQ, alquc carum qtix aspectus nosiros effaf

Dl,

,, G B . X X I I .

2157

El SEBII C^ESAIUENSIS OFP. PARS I .

APOLOGETICA.

203

giunt, dcniqu^ omiiiuni quxcunqiie pcr illum id . ^ \

quod suni aceepcre, kmge lamen ainplius ntque
.
\ "
extrllentiu* inlelligcnlB ralionalisque naiurx, pro, \
pler quam ne humanuin quidem aspernatus est ge , nns, sed honore potius et-cura ingenti prosccutus,
\
ob appositam peruliaritiT ad seipsum rationis et
, ,
verbi necessitndinein el conjunctionem, in qua
\
etiam ad ipsius imaginem, formam accepisse in
\ . ) sacris oraculis dictnm est. Sed ille quidem suam
, ,
ipsius imaginem, tanqiiam Dei Verbum cunctara
, \ ,
intelligentiie et ralionis capacem naluram , ab i n i tio fabricalionis universi substituit, atque idcirco \ \
, \
principcm regemque omniinn quaecunque in terra
,
sant animalium, consliluit hominem, eumque Hberuni el 1133 ipsius potestatis dimisit, qua et ad bonum, el ad boni contrarium ferri possel. Hic vero
iion bone sua ipsius polestate usus, ei a recto ilinere abiens diversus, in conlrarium delatus est, non
repulans quid Deus el Dominus, non quid jus et fas, nosi quid pielas poslularet, sed instar belluarum,
qux rationis expertes sunt, oiones inhumanas alque immodeslas actiones aggrediens. Oplinms igilur
atque omnium regnalor, ipse Altissimus, Beus universi, qui semper ea quac seipsum deceant facil,
ne absque cerlis principibus ac prxfectis, instar jumenlorum irralionalium essent, qui in lerra versabanlur boniines, lulores illis ei curatores quasi quosdam armenlorum duces atquc pastores, divinos
angfilos dedit, principe omnium declaraio, 156 oranibusque praefccto unico, primoque genilo suo ipeius Verbo. Huicque ipsi sortem pracipuani, angelos ipsos atque arcbangclos, divinasque potestales ,
materixque omnis expertes, ac ipso coelo superiores spirilus, necnon cx iis qua?. in terra versantur,
reljgiosas hominum animas seorsum allribuit, qua eliam appellationibus Hebneorum, Jacob atque
Israel.nominantur.
VII.

Z\
Quod solis Bebrccis anliquilus cognitio Dei universi

?)
' .

prodita tit, qtue Christo seipsum exhibente per
.
ciperelur.

Hoc sane mysleriomm omnium maxiroo, primus

,
Ibeologorum Moyses in arcanis, Hebraeos veteres ^ initiavil, sic diceus : c Inlerroga palrem luum et t \
juinunliabil libi, majores tuos et dicenl l i b i : Quan- aot, \
do dividebat Allissimus gentes, ul disseminavit " ,
, *
filios Adam , conslituit terminos genliuni juxla nuiDcrum angeloruni Dei, el facla est porlio Domini , \ ,
pqpulus ejus Jacob, funiculus brere.ditatis ejus Is- . >
r a e l > llis quidem verbis : Altissimum eum, quod " , \ \ ,
Pater esl, quique supra omnia, Deum universi ,
nominal: Domiuum vero bujusce Verbum, id sane \ quod nos a Patre geniluin, appellaiione Domini Q . vcneramur. Caeterum praefectis quidem ac tuloribus , ,
geiitium, visum nostrum effugientibus, ipsis utique \ '
angelis, cunctas gentes et fllios hominum quos G- , \
liofi Adam vocat, ipsius allissinii Dei judicio, el ^ *
nobis occultissimis ralionibus, a4t diAlrlbuios fuis- , \ ,
se : omnium vero eminentissimo prasidi ac regi , , universi, ipsi utique Cbrislo, tanquam unico F i - , \ , \ .
lio, ex ipsis hominibus Jacob atque Israel, boc cst
omoe quodcunque et visu percipi potesl, el cul- * ,
Uim Dei amplexum est, tradilum fuisse genns :

nain qui ad vtriutem proposito certamine exerce lnr, aique adhuc pugnat el luctatur in gymnasiis
,
pietatis, bic Hebraeorum vocabulo dicitur Jacob :
, \ qui vero jaro victoriae ac prsemiorum apud Deum
, \ .
loinpos est factus, Israel appellalur, qualis vide

Deut, , 7 9 .

*70

DEMONSTRATIONIS EVANGELlCiE LIB. IV.

- ucet fuit illc ipsc nolissimus tolius ilcbraicas gintis auctor, ejusquc vcri ac lcgilimi fllii, atqtie
, \
rum nepoUs : vcleros item propbeue oinnce, ct qul
.
DL*O grati fuerunl viri : 157
rolbi, <l P "
4 \
tnre Judxorum couvciUum bac appollaliono signl, \ ,
licari, el cos solos qui npud priorcs olim vhittle
,
ac pietaie pcrfecli cxsliierinu: hos ilaquo assu, \
mcns ducinr omnium ac princops Oci Vcrbtim ,
, \
ad ituius Patris, ipsius Altiseimi seilicct cultuin
, , \
revocabal supra.omnia quae gitb visum oadunl, nt .
que ullra coelum, ullraque omnem quaecunque facla sit naturam, eos qui gibi jubcjili paruigscnt cnsim benigneque invitans, solumque illis eum, qui gcnitug non Cr>t, univcrsi eoridilorcin Dctum altiislmtim colendum iradens.
n o , i

s0

H\
Vllf.
*
Quod hola caeli $idera ei lunihia rtliqna
gentn

- colerent, qum seornum quibutdam antjelt .
gnatCB $mt.
01 \
Aliarum vero gcntium prrcfaeli angcli atquo pa , stores, eos qui menle, illum qui vigu morlali ocriil
' ,
nequil, inlueri non poterant, ncquo tam altc ob do " ,
mesticam imbecillitatem asrcudcre, oa qtitt in ronlo
\ \ gpeclantur conlemplari guadebant, solem, ct lunam,
, \ - et siellag. Quae quidem cuin vel in cadcnlc itib vi
eum noslruin universi nalura prxnUcant, iingum
, \ atque oppido quam proptcr lanquam fn ipeii oni nimn regis vcstibulis, ipsos inluenlium uipcctui 1 . liciunt, alque cx earum rerum magniludine ac gpe , > , t cie, qua cum factas lint cernunlur oculig, propor ,
tione quadam, auctoris parcnltique omaiuin cognt \ . > tionem, contemplationemque prae te fcrunt: . C visibilia enira i p t i u i , ui ail divinug ApOfctolug , a

creatura mundi, per ea quae facta sunt inUdleirla
,
conspiciuntur, sempilernaque cju virlue, cl dlvini * , tas. Hoc quoque magnu Moytei rurtt ut arca,
num et sacrum inducit, naro Domini sortcin adbor*
. > * ,
tane, ut mente lucida animoque purgalo ea quau
. gola inlelligeniia capiunlur, t t corporie ixpc-rtia

sunt, concupiscat: probibei ea qu^ in cu^lo %\r
,
clanlur admirari,upra a tedicli adji-ngcrtft,
, \
liaec disiribuit Doniinus Deu* luue cunclit gciiti , */
bu& * : cur autem dinributa fuie d h e r i t , co/jcipw ,
gtioscere opera* pretium t%i. Cum multiplki errorc
vagelur, et nobis baud c^rnenlibu iircum Uuur
* */ urrem qoi ierram ambit, lerreHri qua*Jam voliUit
. Aior , , ac dsemoniea natura, 158 '{ttatn bominee ttrqnc
/ *>,
cognotcere, neqne ditcernere idonei unt, cumqtm
':

bonoruro item ftpirituuto ac potetuturo, f t

$&2 -
deoiqtse diTioorom aogelorum natura, ab ea q u ^ \i%
- deieriuf lapsa e*4, continfnUrr ditideal: t>on aliurr
/ , /
iis qoi a wjpreini omriiuni fiegif cuiUi *\ei\in*%%tni,
zr , / / ^ ^ ,
te% bcoe poterai ced
, quiio t i eorum q u ^ in
?|>.
ccdo ipcttanlur, qiw; pratvtaotfuinia wiiit tWpts ^ t : ptmtBium enioi D O B aediocre e r a l , necubi L)ciffB qcaereole*, ei r
qitae ad aepectoin IMMI
w a i m iadagames, difficaltole earan reram q i Uteot oUearzqoe soot, ad coolrarbt d^nnocka ^ t i l r e i verteresiar: ex us igilar qax cemunlor oeolis omtiia D d cpera, ta^de f w r f w i ^ ^ t
Bikil praestOBtns coaaipisceresl, q t m i t mime ccmmeuazl* r * v q^;ppe <ue#
, > ,
csfas c<fw M I pofesi, qaasi m qoodan ^ f u l o cotaettpLh
apparr~L
M

EUSEIMI OESARIENilS 0 . PARS . APOLOGETJCA.

271

IX.

272

*


, ,


.

IU inimica ae ipsi Deo adversanle potestate, et

eo qui in hac dominatur, et quemadmodum per
hanc omne hominum seduclum cst genus.

\
El haec quidem sic se babebant: adversanlis vero

, \ ac rebellis polestatis faclio, sivc dacmonum ea sit,

\
sive aliorum eliam depravaliorum spiriluum, qui et
plus et minus de malitia reporlant, gravis praeterea , \
cujusdam magnique dsemonis, qui omnium princi- , 61,
,
palum inler eos oblinet, qui p r m i in divino cultu
nutaverunt, alque ob id proprium vocabulum ami- ,
sere, saluti hominum invidcus, in contrariam par-
tem Irahebat, omnisque generis malilix machinis , ,
.
cunclis genlibus, ipsique ctiarn sorti Dumini, ex

invidia bonorum, insidiabatur; proinde Deo advcrsara inipiamqiie magni iilius daemonis cogitatio-
, nem, propbclicus spiriltis in Isaia sic propemodum
reprebendil, dicens : c Dixit cnim, in fortiludine , \ faciam, el in sapientia intellectus aufcram lerminos , \ \ *
gentium, elroburearum dcpraedabor, clqualiam civi- \ ,
tatcs qua? habitaniur,et orbeni terrarum totum com- , \ prebendam manu quasi nidum,etquasi ovaderelicta , . lollam, ct non erit qui effugiat ine,aul conlradical mi- \, \ , \
b i . > 1 5 9 H sane illius impii et contra Deum pu-
gnant.s voces, qui in robore malitise gloriatur, et , \ , , \
angelis ab Allissimo Iradilos gentium lerminos,
direpturum se et confusuruin minalur , orbemque , \
depradalurura, et omne genus bominum excussu- . \
rum, ejusque priorem ordinem imitalurum jactat. ,
Si vero quo animo lalia de seipso mentiretur, scire
c
vis, audi eamdem propheliam sic rursus de illo , ;
dicenlem : c Quomodo cecidit de coelo Lucifer, qui

inane oriebalur ? conlrilus esl in lerram, qui mit- .
tebat ad omnes gentes. Tu vero dixisti in mente ,
lua : Iu coclum ascendam, super asira coeli ponam . ,
scdem meam. Ascendam supra nubes, ero similis . Altissimo. Nunc auteni ad infernum descendes, el , \ .
ad fundaraenta terrae . > Sane plurima simtil bis
,
verbis declaral oraculum; nam ct iliius de quo lo- , \
quitur amentiam, ct ejusdem a meliori stalu ad de- , .
terius ruinam, el ipsius ruinse exitum. Qui quidem ,
cum gravia alque odiosa cunctis gcnlibus minalus , \
csset, alia ralione capi posse bomines, in ipsis \ ' machinandi exordiis deprebcndit: quippe qui faci- .
lcm atque ex sua ipsorum senlentia lapsum ad ma- > , \
ltim, proplcr libertatem arbitrii, possidcrenl. Qua \
tere igilur a meliori stalu civilalcs, voluptatisque
, blanditiis muliorum animas trabere in omnegcnus
, \ \ nequitiae, omnesque adbibere macbinas, turpesque
\ de diis fabulas aique obscenas narrationes comnii '
nisci, et jucunda omnia ac voltiptatera affercntia iis

quos caperet, arlibus ac fallaciis dajtnonum injicc, , \
re : atque his rationibus, orbem universum caplum
c , \
ac subactum coniinere, atque ita delere et confun , \ dcrc terminos genliuro, quod etiam se faclunim
, \
minalus fuerat verbis illis : t Auferam terminos . >
gentium, et rubur earum depredabor, et qnaliam
, \
!

9 T

9 7

Isa. , 13,14,

Isa. , !2,13

273

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE L I B . IV.

, \ , \ civilates qiue habilantur, et orbem leUim comprebendaro manu quasi nidum. Inde jam ille posU
\
bac per errorem, in omnes horaioea imperium
\ \
obtinuil; ac mali da?raones in omni loco, et civi ,
tale, et regione, sub cerlo principe dispositi i n ^ * \ - struclique sunt : itaqne lerrestribus polestatibu
ac spiriiibus malis, pro prioribus Dei minislrig
, ,
omnis vita hominum addicla est, omnibus certalim
^, \ ,
ac proclivi alacritale i n lubrico voluptalis proQ ,
"
, \ cientibus, adeo quidem, u l jam nalure 160
- minos transilirent, et roodo se mutuo ardore cor. , rumperent, modo quae dicenda non sunt, patrarcnt,
, * \ * el quae ne cogilatione quidem concipere fas est,
, ea non solum facerenl, verum eliam opinionibus
quas de diis suis habebant, consecrarent, hocque
,
.
.

, -|
R
. , ,
eliam amplius tanquam diis grata cl jucunda, lasciva omnia cum deliciis plurimis perticerent. Inde

, jam, quemadmodum scribit sacer Aposiolus, non
\ , " - conlenli iis Dei operibus quae in coalo illustria
t \ sunt, c Evanuerunt i n cogitationibue suis, el ob , scuralura cst insipieos cor eorura, dicentes se esse
, sapientes, stulti facli sunl, et mutaverunt gloriam
* iitcorruplibilis Dei, i n simililudine iinaginis cor , ruplibilis horoinis, et volucrum, et quadrupeduin,

- et serpentium . Quod autem amiquissimis tem , , poribus, sola cceleslia lumina mortales aitendereni,
, * ' - neque ulla simulacra cognita baberent, neque i a
errore ac fallacia daunonum versarenlur, abunde
, \ eatig demoustraveril testimonium eorum qui ab bac
. "Upa C i o n e nostra alieni sunt : quod in prinio Prmpa\ , - rationU, ante hoc ipsum opus exposui, ubi plane
, , \ demonstravi non manu elaboratis signis, quae ex
- inanima aliqua maleria ipsi fabricassent, ac ne
\ daimonibus quidem visum noslrura cffugienlibus
. \ anliquissimos bomines servire solitos, eed illis so . lis quos gentibus dislribulos fuisse divinae liiterae
* . affirraant. Quare jam lempus esl, ut Graeci quoque
ipsi, quorum voces illtc exposui, fateantur rccen *
, tiorem ac peregriuam, alienamque a religione an , \ c tiquorum, inlroductara esse ab ipsis simulacrorum
, , supersiitionem, et visura nostrum effugientium spi \ - rituum superfluam observantiam. Id aulem omne
ille, de quo dlcluro est, Dei inimicue, dum oroni*fo"v\ ,
D bus, qui i n lerra sunt, insidias facit, molitus est.
,
t e r

9 9

ral

Adjuvabat autem illum omne impurorura daemonum genus. At vero ipse malitiae princeps baec faciebat, ameniia iramensi fastus adduclus, ut quae conctis bomiuibus minaius fuerat re ipsa coinplerel, ac nefariara illam vocem, Ero similis Allissimo, vebemenlius intenderet, atque impuroruni,
Dialorumque daemonuin ministeriis, oracula et cullus et alia ejusmodi, prasligiis ac fallaciis boiuinuon objiceret.
.

.
$
\
, , ,

f 9

B o m . , 21-23.

161 xQuemcdmodum necessario unicui Dei Filius ad

homines irantiit.
Gum igilur in larito malilia? provcntu, qui prius
angeli praefecii gontibus fuerant, nibil suis quisque
auxilii ferre possent, ac reliquum quidem opus coodiloris Dei curarent, cerlieque mundi partibus
praessent, atque omnium opilici Dco, de more ad

275

EUSEBU CiESARlENSIS OPP. PARS.

APOLOGETICA.

2"C

nutum pnesto e9sent, morlatium vero niinam neu- , tiquam apprebenderenl, propler ipsorum bommum

in malis eligendis liberam potestatem, diuturnus ,
quidam at ;ue immedicabilis omnes, qui terram in- ,
colcrent possidebat morbus, genlcsque stimulis ,
alia? aliis, mali spirilus in furias agebant, quibus \ . "
illae agiialne in profundum insanabilis malilix vol- \
rebantur. Jam enim quidam more belluarum, quaeet
,
\ , , \
crudas et bumanas carnes devoraie consueverunl,
vesci cbarissimorum sibi carnibus pulcbrum existi- , ,
\ \ . mabant, oroniqae pudore abjecto, et macribus, et
& ,
sororibus, et filiabus commisceri, aique eos qui
consenuissent strangulare, et mortuos canibus , ,
Tolucribusque projicere. Jam vero quid libi cora- ; \
memorem, et maxime deorum, ipsortnn utique
malorum daemonum, omni crudelitale atque imnia- .
\ , *
nitate refertas bumanas victimas, in quas bumanum genus insanire coegeranl? flaec igitur in iis, , * qua? opus boc antecesserunt quod nunc in manibus , \
cst, ipse prxparavi. Eteniro cum tot mala a perni- , 6
ciosis et pravis spirilibus, necnon ab co, qui in iis , ,
tolius orbis tyrannidem occuparat, propositaessent, ,
,
nullusque eorum angelorum qui prxfecii fueranl,
malis subvenire essel idoneus, merito illud Dei \ ,
, \ *
Verbum, ilfe Salvator universi, salutari nutu Patris
,
qui humani gcneris est amantissimus, ne boc ipsum
illi lain charum genus, in impictaiis profundo ver- .
*
earelur, anlea quidem exiguos quosdam, atque ob *
ecuros propriae lucis radios, per prophelam Moysem,
, q> * .
pcrque eos Dci amicos viros, qui et ante illuni, el
post illum floruernnt, emisil, sic utique hominum Q \
, \
malis rcmedium, in sacrosanciis legibus afferens.
Proiude sic ptane ipsum Dei Verbum, ad Hcbrai- .
, \
cam gentcm dicil, ubi pcr Moysem leges illi dat,
\ .
162
secundum instiluta terrae jEgypti in qua
, ,
babitaslis, non facielis : et secundum inslUuta
, \
tcrrae Cbanaau , ad quam ego imroducam vos, non
iacielis : ei in legibus illorusn non ambulabilis.
, .
Jutficia mca facielis, el praeccpta mca servabitis :
, ego sum Dominus Deus vester *. > Deinde ubi oro- \ , \
nia interdixit, et infandas nuptias, et omne iiupu- \
dicum facinus, ne feminae cura feminis, maresve * , \
cum maribus miscerentirr, adjungil : Ne pollua ,
mini in omnibus bis. Nam in omnibus his pollutae
, stmt gentes, quas ego expcllam a facie vestra : c l
\
polluia est terra, el retribiri injustitiarn rlli : cl D ,
abominala est lerra scdenlcs iu i p s a Et alibi \ , , \ ,
rursus dicit : c Gum vcro ingrestus fueris iu ter- \, , ^, ,
ram quaro Dominus Deus tuus dat l i b i , non disces \ , \ .
facere secundum aboininationes gcnlium illarum : .
non invenieluf i n te qui lustrcl filium suum aut
"
liliam suam in igne, divinans divinationes, aut
.
bariolus, aut augur, veneiicus, incantalor, pylho .
nica mulier, prodigiorum inspcctor, aut qui per \
'onteiur mortuos : est enim abominaiio Domino
\ ,
Dco uno omnis qui facit ha?c. Nain propler istas
abnminationes, Dominus Deus tuus dclcbit illos a
, 1

Levil. , , 4.

ibiv!. H, 2.

278
DEMONSTRATIONIS EVAKGELSCiE LIB. I V .

, { facie tua : perfectus eris in conspectu Domini

\ Dei tui *. Haec quideni, aliaque innumerabilia
* , , religionis documenla ei praecepla, per Moysem
\ * illis Dcus Verbum, antea in legibus dabat, aiquc
ut in rudimentis fieri solet, religiosae illis viuc
* ,
, elementa, per signa cl umbralilem quamdam cor \ - poralemque adorationem in corporis circum * \ - cisione, perque alia qiuedam ejusmodi quae in
, \ terra conficiuntur, tradebat : cum vero procedente tempore nulliis lam potens, ne prophetarum

quidem qui posl illum exstitcrinl, ut remedium
, *
, malis vita. aiTerrct, ob nimis abundanlem malil i a m , csset : ac daamonica efllcacia quolidie in
c *
, . * majus impelleret, usque adco u l ipsa quoque Hebraica gens, eadem cum iropiis perditione ra, \ ,
. * perelur : tum denique Salvalor ac medicus universi descendit ad homines, u l vel angelis suis

pro hominum salute opcm ferret, cum boc illi se
, ,
largiturum Pater antea promisisset, et quideni quem \ ,
, \ - admodum ipse in Psalmis docet, ubi a i t : c Dominus
, , dixit ad me: Filiusmeus es tu, ego hodie genui le.
Postula a roe, et dabo tibi genlcs baerediiatem
\ , \ tuem, et possessionem luam terminos terrae *.
1 6 3 Non g
ille amplius ut eura solum Israel
\ \ , \ c quijuslus quidem esset, sed idem visu comprc , hendi posset, neque ut solam propriam sortem,
, * sed ul omnes in terris gentes, quae antea pluribus
. > - angelis atlribulae erant, el in omnis gencris impie, \ , - tatibus versatx alque implicilae, sub suam pole * , \ stalem redigerel, atque omuibus notitiam et ami , ' citiam cum suo Palre denuntiaret, solulionemquc
ac rewissionem ignoranliarura ac peccatorum se
,
, \ exbibiturum promilteret, venit, quod quidem ?el
ipsemet perspicue docuit dicens : < Non indigent
, \ , \
, bene valentes roedico, sed male babenies: non veni
ut vocarem justos, sed peccatores ad poeniien , \ \ ,
. * tiara *. Cum itaque prasens a propriis angelis,
illis inquam, qui prius gcnlibus prefecti fueranl,
\ - visus essel, illi continuo suuin adjulorcm suumquc
Dominum oppido quam certe atque explorate agno ,
scenles, maxiina cum laelitia accessenint, eique m i ,
\ \ , Distrare coeperunt, queinadmodum vel sacra Evangelii docet Scripiuraubi ail :Angelos accessisse,
,
\ \ - eique ininistrasse: > itein ubi commemorat c mulii , \ , tudinem uiilitiae coeleslis, laudamium Deum ac
c , \ , ;. dicenlium : Gloria in allissirais Deo, et in terra
pax, in bominibus bona voluntas . > Hos igiiur
;
tanquam proprios angelos, sui ipsius indigenlte
, * ,
* , auxilii sic sane recepit: qui vero jam diu in uicdiis
\ , bomuiibus versabantur et volitabant, quique et obsture et evidenler in terra , potentiam atque impe \ ,
rium obtinebant, eos ingenti divinaque potestate
\ , \
fugatos stibegit, dxiuones utique perniciosos, ac
,
spirituum agreslium atque immitium genera, una
,
cum eo qui inler bos maliliae principatum oblinet,
,
callidissimo videlicel illo, alque iinpurissirao dac \,
mone, sicut eoruui nonnulli senticntes dixerunl:

c Quid nobis et tibi, Fili Dei? venisti ante tempu
, 277

, t u r

Deul. , 13.

Psal. n, 7, 8.

Luc. v, 51, 52

Matth. , I I .

Luo. u , 15. I I .

EUSEBIi CASAIT.ENSIS 01 . PARS. 1. APOLOGETICA.

579
8

torquere nos ? el bos quldem per ea cjuac et fecit et docuil vaUdissimc cecidit : omne autein humanura genus allocuttonum mansuetis ac plactdis,
quasi medicamentis, suisque ipsius blandis exhortationibus ac documeiilts sanavit, et abomnis generis moibis ac peilurbalionibus, non minus corporum quam animorum liberavit: cumquo ab antiqua superstilionc, ac lerroribus quos error multiludiuis deoruin aflerebat, atque a turpi petulanlique victu, omnes
adeuntes solutos dimilieret,
traduceretque ac inutaret eos, qui seipsum obscrrarent, a luxu ad modcsliam, ab inipietatc ad pietateni, ab injuslilia l ( J 4 a d justitiam, ac praterea
a crudelium djemonum polestale, ad divinam vcrie
pietalis comprebensionem, postremo cocieslis vilae,
doclrinxque pielalis porlas, gentibus per toluui orbem apertas oslenderet, usque adco seipsum demitlebat, ut non solum laborantibus, gravilerque animo
xgrolanlibus saluiarem dcxlram porrigerel, \crum
cliam de ipsis jam porlis mortis semimorluos, vel
eos quoque qui penilus inleriissent, jamque diu
sepulli esscnt, a mortis vmculis solvcret: propler
quam maxime cau&am, 11i fuit opus ad illa usque
loca eiUcaciam agendi propagare, ut videlicet non
solum in vivis, verum etiam in mortuis-dominarettir.
Dum igitur cura Patre est, atque universi providentiam divina virtute adininistrai, coelum ipsum una
cum lerra, et naluras q u in illis contincntur, atque eas quae snpra coelum intelliguntur, divinas el
incorporeas tuetur el curat, Dei Yerbum, et Dei
ftapientia, et Dei virlus, et princeps, et dux, et
rex. Quin eiiam el Deus et Dominus in divinis oraculis cum laude et gloria nominatur, el illuminator
quidem incorporearum intelligenliumque iiaturarum. Sol vero jusliliae ac lumen verilalis est diclus,
qui subservit atque operam siram immiscet patemis disposilionibus* ex quo et Patris minisler ct
opifex nuncupalur. Solus vero certo ordine novil
Deo obtcmperare, qui eiiam medicus iniercedii,
inter Deum qui genitus non cst, et eas res qua? post
ipsum genilse sunt, qui universicurationein asaump*it, et Palri pro oroiiibus qui illi parent cst coneec/atus solusque illum omnibus mitem propitiimique reddit, qui Ponlifex aeternus, ac praHerea
Cbrisius Palris voeatur. Sic enim apud Ilebreos
obni appellabantur, qui irnaginem primi per qusedam signa referebant, ac dum angclorum quidem
ordinibus imperat. alque iis pnnest, niagni consi lii angelus esse dicitur, et nii-litiaB coeleslis dux,
ac maximus copiaruin Domini impcrator. Dum
vero ad kaec nostra desccndil, nostramque ipsorum rationalem naturam, et suac imaginis causa,
et bonitale Patris assumit, ex quo sane parYulis
alque insipientibus , ac propemodum pecoribus tmperarc videtur, paslor ovium diclus est.
Qualenus vero animamm &grolanUum medelam
pollicclur, inerilo Salvator ac raetlicus dicilur.
*Malili. , 29.

280

L , \ , \
\
*
, *
*
* ,
\
,
\ , \
*
\ , ,
\ . "
, \
* , \ \

> xc\
, \ , \
\ \ .
" \ \
, \
. "
, \
,
\ . * \
,
\ * ,
, \
\,
\ , , , \
,
. \
, ,
\ ' ,

, ,
, ,
, ,
\ ,

, \ .
*
. \ \
, \ ,
\
,
, , *
.
\ \ , ,

, \
^ %

22!

DEMONSTRATIONIS

2S2

EVANGELICJE L I B . I V .

, , 165 Hoc enira apud Hebrxos Jesu appellalio si * , gnilicat. Caeterum, cum ipsi bumano quoque instru mento opus esset, qno etiam boniinibus seipsun
. oslenderel, Patrisque sui agnoscendi et colendi ve , \ , ram rationem docerel, ne bunc quidero rccusavit

modum, sed strenuissime naturam nostram iugres . * sns, ad bomines accessil, ac Deuro bominis specie,
\ * tngeus miraculum oslendit, ut non solum obscure
. ,
ac lalenler, sine carne et sirie corpore praesset, ve~
, rum ipsis quoque corporeis obtulibus palcns, bo* . minumque oculis miracula quae supra bominem
\ sunt exliibens intuenda, sic quidcm ad corporig
- eliam aures, liiigiiae, vocisque articulatse fungenr
, , \
ofllcio, documenta bominibus praberet, divinum , ' que revera atque admirabile spectaculum, quale
, , \ , ^ nullum aliud adbuc visum esse memoralur, quippe
\
quod 4 salulare, et ideni beneficium omnibus sen .
tiretur, ipse seipsum oslenderet. Sicqueetiam Deus
Verbum, lilius honiinis dicebalur, et qualcnus ad bomines venerat, u l animis bumanis niedicinam,
sanitaieraque aflerret, Jesus nominabalur. Nam ipsius Jesu apud Hcbraeos appellalio, Salvalorem
p a n e significat. Iiaque coromuni morc i*e versari quidem nobiscum, bnud indignum *ua maiestate
judicavit, interira tamen nusquam desinens esse quod erat, sed in bomine pariler Deuni conservans.
Uaque slaiim in primo ad homines desceusu, cum Dco divinam conmiiscct noslri ortus admirabilitatem : quippe, qui raore nostro sit editus, et mortalis instar, hominem indulus, sed non tanquam
botoo, verum ut Deus de purissima, nullasque experta nuptias Virgine, nequaquam vero ex concubitu aui corruplione ortuin ejus, qui ipse apparebat, accepeiit.
1

XI.

1A\

\ , , ,
, \ , \ ^, \
[ \ ],

Quemadmodum inter homines vitam egerit.

Dcinceps vero reliquam vilam omnem eadem ratione peregit, nunc quidem simiiem natura noslne
inQrmitalem, nunc vero ipsum Dei Verbum prae se
ferens, dum ingenlia quxdam atque admirabilia
tanquam Deus efficit, ac quai fulura cssent lanlo
anle praedicit, ct qui a 166 ntullis non cernilur
Deus Yerbum, eum ipsuni faclis planissime dumon*
gtrat [paria et similia initiis].

\
_

cl
.

XII.
Quod usque ad eos qui antiquitus mortui erant, leges
humanilalis illum vocabant.

. \ , \
,
\ *
, \
,
. \ , , .
, \ \,
, > , *
,
\ ,
, , -

Vilae ctiam finem exlrcmum, cum ab bominibns

discessit, inilio ejusdem parem ac similem prseslit i l . Elenim usque ad inorlem, aique usque ad ipsos
morluos, leges erga bomincs cbaritaiis ipsum vocabant, ut eorum quoque, qui anlca niorlui erant,
animas revocarct: quandoquidem omnium quicunquea condilo aevo fuissenl, salutem ipsc curabal :
necnon, ut sua morie delerct eum, qui ijupcriuin
morlis babebat, quemadmodum divtna docenl oracula. Alquc iu boc quoque proiniscuc rursus dispensalionem obivit : quippe, qui lanquam homo
corpus de inorte scpeliendum reliqueril, ab eodem
vcro corpore tanquam Dcus discesserit. Cum enim
allius vorem emisissct, c l Patri dixissel, commendo spirilum , > solutus a corpore abiit: neutiquain exspectans dum roors ad ipsuni acccderet, sal

" tbr ir . .

Luc. x x i i i , 46.

<

283

ELSEBII CiESAKIENSlS OPP. PAKS. I . APOLOGETICA.

2Si

illam eunctantem ac veluti cessantera, ac potius ^, \ conjicienlem sein pcdeset fugiianlem, ipse a tergo
\
iasequens atque impellens, aHernasque a!>dilioruni
. *
lenebrarum porias reCringens, et mortuis qui illic \ 6 , \
catenis morlis implicili eranl, renieandi ad vitam ,
iter retrorsum apericns. Hac sane ratione ipsius ,
< ttara corpus morluum excilatum est, et multa cor- * pora eoriiin, qtii dormieranl sanclorum, surrexe- . > *runt : unaque cum ipso in sanrlam ac vere coile- . *
\
slem civitaiem ingrcssa sunt, ul roerilo cx bc in
sacris Lilleris diclum sit : c Absorpsit mors qtiae , ,
^ invaluerat - . Et rursus : Abstuiit Deus omnem
lacrymamab omni facie . Ipse vero universi Sal- , \ vator ac Dominus nostcr, qui Gbristus esl Dei, v i - , '
, 0
cloriaeque reporiator dicitur, in propheticis vaticiniis
mortem objurgans inducitur, cl animas solvens, quae ,
. , , ; ,
illicvinclse delinrbanlur, ubi victoriae bymninn pro
, ; \
nuntial, ipsa h c plane dicens : De manu inferni
, , .
eripianieos, el a morleliberabo eorum animas. Ubi
\
tna, mors, victoria? ubi luus, raors, sitmulus ?
Sliniulus autem mortis esl pecciluui, potesias autem , , \
pcccali, lex. 1 6 7 Talis sane illius vel usque ad mor- .
lem fuil dispensalio, ctijus non nnam causani qui , \ \ *
voluerit qua:rere, sod plures inveuiet: primain nam- , ,
que illam ipsum Yerbum docel, ul lam in nioriuis \, \
quam in vivis dominaretiir : alteram ut noslras abs- * , \
lergerel maculas peccatorum, qui pro nobis sacrifi-
* ,
caius, et pro nobis exsccratio factus s i t : tertiam ut
\ ^ tanquam Dei viclima alque ingens sacrificium, ipsi
supremo Dco oflerretu r pro universomundo :quar- Q * ,
ic daiinonicae eflicaciae ever \
lam ul sic fallaciosae ac

sionem molirelur : quinlaui ad bajc, ut suis fami\ , , liai ibus ac discipulis vitae, qua; post morlem apud
,
Deum futura esi spem, non oralione neque verbis
\ , \
aut vocibus, sed faclis ac re ipsa reprasentaits, ct
\
quod verbis polliciius fuerat.oculis ipsis intuendum
snbjiciens, confuienliores cos atque alacrioresprae- *
staret, adeam qu# ab ipso insliluta fuerat, religio- \ ,
sae vilae ralionem, oinnibus simul et Graecis, el
barbaris nuntiandam : protinus iiaque bos ipsos \ ,
familiares ac sodales, quus ipse sibi de oplimis , '.
lectos asciverat, aposiolosque suos ac discipulos ,
dcclararerat, sua ipsius divina virlule complevil, \ ut quam ipse nuntiaveral Dei cogniiionem, illi omne , \ ,
hominum genus docerent, unam interim omnibus, D
,
tam Gra?cis quam barbaris, religionis instiluens ra- \ ,
tionem : ea porro erat, ut a da?monibus procul rece- , *
, *
derent, eosqne fugercnt, deorumque mullitudinis
\
fallaciam declinarcnt, atqueunum solum supremum
.
Dcum vere cognosceroni : prxtei ea liberalionero ab
11

fl

iis, quaB prius ignoranter commiserant, dummodo ne in iisdem perseverarent, et unam omnibus salulisspem, per illud quod ipse posucrat sapicnlissime, ac cum omni viitule vivendi instilulum, polliccbatur.
XIII.
ir.
Qnod in ea natura, quas nec pati , nec /rrdi potest,
.
, 6,
^
qucvque incorporea esl permanserit, etiam quu lemJ**
*
& &
xarpdr.
por facius esl hotno.
ire

Cum igitur baec ila se babeant, non oporlet le

u

ksa. xxv, 8; 0*e.

.\, U .

1 1

Isa.

xxv, 8.

" Ose

a i

,
XIII,

14.

285

DEMONSTRATIONIS EVANCEL1G L I B . IV.

, \ , \ , \
*\ .
' *
, \ ,

* , * , * ,
. ; \ \
* , \ \
, \
, ,

, ,
, ,
\
,
, , , ,
, \ , \
, \ , \ \ , *
, *
, ;
,
\ ,
\ , , \
, \ , *\
'
^
\ , ^ . ,
! , *
.
, , ,
\ ,
\ * ,
,
, \
, , \

\
, *
, \
I
\
.
, \
|. \
, \
* ,
.
,

,
\ , \

" Luc. v, 51, 32.

MaUh. x i , 28.

i animoperturbari, laroetsi et oriuro, et corpus, el dolores, etmorlera, de mal*ria?experliatque incorporeo

168
Verboaudis. enim solaris luminis radii,
licet omnia compleanl, el corpora morlua sordenliaque altingant, ipsi lamen nibil paliuntur, sic eliani
mulloque magis Dei vis incorporea nalurse suas
nullum neque incommodum neque nocumenlum
accipiet, neque unquam seipsa deierior fict, quamvis incorporea quadam ralione corpus altingat.
Quid enim ? An non absque eo in quo homo factus
est corpore, semper atque usquequaque per lotam
elementorum ipsorumqueplane corporum niateriam
penetrans, tanquam is qui Dei sit ralio qua*dam opifex sapienliae qua ab ipso proiiciscitur, in ea ipsa
rationes et claudil et signai? dum videlicet inani* mis vilara, informibus vero et nullam naturae speciero babentibus, formam figuramque i m p r i i n i l ;
quasque in se babet pulcbriludines incorporeasque
species, corporum qualitalibus immiscet, movetqne
ea quae sua ipsorum ralione inanima immoiaque
sunl, lerram, aquam, aerein, ignem, sapiemissimo
quodam omnique concinnilate referlo molu ; atque
ordinat omnia qusecunque inordinala suni, eademque auget ac perficit ; ac sua ipsius divina ralionaliquc viriute accedil ad omnia ac pcr omnia peneIral, omniaque allingit, neque tauien nocumenli
quidquam ex earum rerum aliqua t r a b i t , neque
suam ipsius naluram coinquinat? Eadem ilaque est
ralio, dum eliam inter bomines degit, illos quidem
anlea paucos el numerabiles, solos ulique eos, de
quibus scriplum esi, prophetas justosque viros, itsque alias aliter se oslendit: novissiine vero jam
omnibus malis impiisque el Hebraeis simul el Graecis, ex abundanli optiiui Palris bonitate amoreque
erga homines, beneGcium seipsum salmaremque
exhibet, plane. hoc ipsum ac publice denuntians.
Non indigent, inquil, bene valenles medico, sed
niale babcntes : non veni ul vocarem juslos, sed
peccatores ad poHiitenliam *. > Vocabat ergo Salvalor omnium diceiis : Venile ad nie, omnes qui
laboratis el onerali estis, et ego reficiam vos .
Vocabai ac sanabal liberaliter, per illud bumanum
histrumcntuiu quod prae se fcrebat, veluti quidam
musicus vir, qui per lyram quam sil doclus osieodit, ncc non acgroiantibusaniinis iis, quas in corporibus degebant veluli oplimus quidaminedicus,dum
cognata congruenlique ope ipsum hominem curat,ipse
seipsum exemplar omni sapientia omnique virtule
referlaj vilse pracbebat,docebalque inlerim veritateua,
169
<iuam ab aliis compilasset, sed cam q u
a seipso et a Patre, priscis illis, qui lam niultis anle saeculis a noslra sRlale procul vixerant,
Dei amicis, qui anle Mosem floruerunt Hebrais, veluti lcx quxdain exposita cssel : ct corpora ipsa
non minus curabat quam animas : nam corporeis
quidem bominiiro oculis, quac per corpus ab ipso
fiebant, intuenda comparabat, rursusque corporcis
u

*87

281

EUSEBII CiESARiENSIS OPP. PARS. I . APOLOGETICA.

1

atrribus doctrinani, per corporeara itidem linguara \ , , insonabal, nec non omnia perficicbat per eum \ ,
quem assumpserat horainem, iis qui non alitcr \, qiiam sic dunlaxat ipsius divinilalem senlire pole- , *
ranl. Uaec nainque oiunia ad usum alque uliliia- , *
lem oinnium noslruro, btimanuin genus onini prose- ,
qucns amore l>ei Vcrbum, pateruis consiliis admi- . * \
uistrabal, ipse iuterim rur?us el inaieriae expers, * , ,
\ , \ , \
el incorporcus ina.iens, cujusmodi eliam pridem
apud Patrem cral, neque mulans esscnliam, neque \ *
perdens, quod suae ipsius nalura proprium erat, \ , neque vero aut corporis vinculis impeditus, aut ,
a sua divinilale dejcclus, ac ne domeslicam qui-
dem Verbi potestatem amittens, sed neque iis, qut , *
\
illic quidcm ubi ipsi humanum vas aderal, degeret
tantum, in aliis vero universi pariibus esse pro- ,
. *
biberelur. Eteuim ttinc quoque cum inter homines
, versabalur, nihitoininus omnia complebat, inlerim
clcuin Paire et in Patre idem eral, et omnium re-
, , , rum pariler in eodem tempore, tam cueleslium
, *
quam lerrestriuui curam gerebat; nusquam ab illa
priescnlia, qua cunclis rebus adest nostro raore ,
exclusus, neque diviua, ne agerel more suo, impe- ,
dilus, sed illa quidem a seipso commiinicans bo- , .
IJ
inini, baec vero a mortali ipse non accipiens. llcm

luoriali quidem vim divinam suppeditans, a morlali
,
vero ipse non contra in partetn aut communitatem
^
addnclus. Neque igtlur in panu a corpore ipse in\ , \ corporeus inquinabalur, neque ilem qui pafcbilis
\ .
nalurae expcr eral, aliquid a inorlali secundum
\
csseniiam paliebatur. Nam neque, verbi gratia,
* lyra pulsatur, aui uervi convelluntur, pati
, ,
veriftiinile esl eum qui ita preludit; neque duro
cujuspiam viri sapicnlis corpus lorquelur, illius sa- .
. *
pientiam, aut quam in corporegerit ammatn, caedi
aul puniri merilo dicere possumus : eadem ratione , \
neuiiquain, raultoque eliam minus, quod Vcrbi aui \ ,
\ , \
natura, aul vis, detriuienti quidpiam ex 1 7 0
~
. \
poris alFeclionibus trabat, aflirmare par esl. Nam
supra ne luminis quidein illud apposilum exem , \ ,
\ *
plum, pollui solares radios, i t i m coelitus in terram
* -,
dcmiituntur, et lutum ac cocnum, atque omnis generis sordes altingunt, concedebal. llluminari qui- . \
dem etiam bcec ab ipsius luminis radiis, nihil sane , , c o r

nos aflirmare probibcat; solem vero ipsum foe- D

, \ ,
dari, aul luiosum lieri, dum ejus lnmeii corporibus

*
* ,
iinmiscetur : nequaquam. At ista tamen non sunl
,\ ,
a natura corporum aliena. Illud vero omnis expers maleriae incorporeumque Dei Yerbum, quod ipsa
vita est, et ipsum lumen intelligibile, et alia qiuecunque prius enumerata sunt, quidquid divina atque incorporea sua vi attigcril, vivere id degereque cum lumine raiionali, necesse est. Hac sane
ipsa ratione, qiiodcunque eliam corpus atligcrit, sanctificatum protinus id illuminatumque est, ab
eodemque acgriludo omnis omnisque inilrmitas, aliaque ejusdem generis universa refugiunl. Privatio autem illius pleuiludinem adipiscilur. Sic sane eliam mortuum illud Yerbi corpus, ubi exiguum
quiddam, virtuiem illam Verbt alligit, (um excilalura est illico ac revixit, et mors vitam cffugit, el
ipso lumine obscuritas dissolula est; et quod corruptibile erat, induit incorruptionem; quod moi*
tale, immortalilatcin.

< 5

DEMONSTKATIONIS EYANGEUOX U k t I V .

IA\
U.

XIV

' , rcr ^,

^ / u r rifr
.

i>4* flfrnvrnm ^vMuinm *p<*m

Cieterum, quidnam aUud tandom, qum quod
tolus ho:no ab ipsiua I V i inUura nlhoipiua
rursus Deus iuit, Deus Veibuiu, cuju^iuoill IMCIMI
eliain anteqtiam bomo florol, et^Mtuin l ^ u m bu
niinem fecit, spei nostra) primliln; buno ipaum
inlerim ad illius vit anornw, quam p^ucti M* b
bet, atquo id dignllatU lii diviullalo, no buudhMlliid
communltalcm asmnntMiH, nubUquu Uiili*m ouinlbus, futurroapud ipntiui ui cum lp*o iiuiuoilulilalltt
tc rcgni, maximum boc pru)boun ludiciuia.

\ ,
, \
, \ \ , \
' , \
fcv $ ,
' \
\
.
*.


,
'

.

171 xv.

,

, \ ,
,
t \ , *
. , ,
\
, ,
* */
, ^
,
^-. "
&, &* *
XST&Zteu&zht. ^, W ^ ^ > ^. ^ ^ ; 4 /ir
- ^ ^ ,
^

Quid %\bi vetit, quidve tipuficei ipie Chrhtl ndvtn*

tui, et quod l)iu, et Uominut, $i Pomifej
Ihi
unfomi, perpruplntut Ueuraiorum Chritlu upp$l*
latu$ e$l.
IIoc gane fuit i l l i m ad bomlnee occi*ioiiie
iremum, ut ic eum qui ab Ipklu PutrU eognillniie
aberraverat, ad eam \p%am rvamrral,
nivnghmm
alque amicuin iuaque Ipiiu donoturn oriMluiuqHe
imagine, proprlac viUe gaudiii ae pofc^iouit d^mrei, amicumque lllum ip#uio V*ir\% c f^ioilid^in
efficerel, cojui cauia tdc*in
VerbuMi w
bo
ininem patftum t%i. H.c a ^ , ul pau<i# bMilvMii)
ba?c SaUalori ac Dottiifii m>%ir\ IrMi QHMI
t'i#wsideraiio Hm%Utt\2 variaMi bab^M d b ^ i t M i ^ i i i ,
ex propbetkift \\A>r*i*ium OIMMU*
amtirthMiur,
%*nt ducmadmodtfm paob> p<Hi M J ^ ^ A UU
Usumoufa defutmUrziruttt, rtutHUwtUu* Uiimt*
%Hen tomprobMaiUu*,
c i %u%r\\% ut*tiuum>%
prof4elica q*a*4 ccrla Mwpf^f IMA^
HHHUMUA+Hubm. Cxtamm, %***4* k**. *u k*b**i, u-m^u*
#

qiudttm* l J+**ft
(J*rtU+* di*% kti, u**u**n
q ^ fnt^ktcu% wm\u**m 4***uU'+'

5^ ^^^ *
xps*zi>
& *9**. &;* /^ * IJMMB Ck/)bti # V U 4 A 4 ^ J f ^ ^ ^ # 3 * J A ^ V ^ < J^^yb>
uv.^
fr/i*JBC:f ^** Uta 4e ftf^K^JUt JA>bJ^i>K*i*r 4**cv^4 ^A>J
cxpfrptjrzx: * yvccz>. 4 > ^
* " - C ^)***- ~**
>, * K J L ac * jcsif ^ ^ ^ .

^^. ?>* ^* ?9-< I>

A^u^
**
^f^
-^ ^ / i / ^ f c a i , t > v |uura Miil *& qv*. *4 AA*
iit;v
2 ^ 3u'ii3=3. *2- ~ ~y^r rssrysj -{*** djabt*^ KvtA:to |Kiinuu vttaim. *u A-,yi0vb
^ * STJL- *=3> , ^ *.*5-; JOL saott/ap- fmmx&vt* *i* CUJ l>^ ^ V I * * ^
^v^nl
-veL. sOnv. uc *-* -^
5

r=r

- ^ - ifev C L &~;- r r - r - j z : ^ ^
<yi
Mft wtryir uiitt. ^kqu<
4i*3Mr \>y>>r+**c
*. ^ : t j i ' T*M?>S > i ^ a itjcvSi
: i * " wii-jcsfc-r-aB irrvu^
~..+>*~
pZMUu TJ tnpu^. xa~ . -r3^"_r /^/^. fex amiJtmu *: cwu*r> muU^rait iAHiiui, ^tiroc^
a^^^ar -;
/^I^J^/-^'/,-'
cooiqut i*^rsnjliatt aofg . ^
e i ^ . t:
TXf ocrrx.aLrx g^uixa u : ^ a u
^ ^ i t i j :>
* i iuujipiirtitiiuut jwmjKfcii: aC <iiwrfi<<ii>Tit 1.
l i KB 3?^: jr*..<nir^. JCOot Xacirsu. . ' ^
tttu^c
; r=sfrt:. Tirr : - rr ^ux tr- ^-.yr*. cr

ltr.

e qujuquit tLut^ ii*r

*^UL

o^*u-niU*

2*2
EUSEBII CiESARIENSlS OPP. PARS. I . APOLGGETICA.

, \ banc ipsam causam eliam unguentum odoratissi -

\ *, \ *
inura, ad unguenti usuru unguenlaria arte compoiii
.
solimm, ut eo ungerentur qtii communibus rebus
,
publice pra?ficiendi (mssenl: et Cbrisli noinen pri\ .
mum Moysem iis quiita ungereniur, imposuisse : id
, \ ,
aulera unciionis geuus , non solum pontiiicibus
\
fuisse traditum, sed et propbetis ei regibus qui
, posiea fuerint, quibus etiam ipsis solis boc un , '
guento ungi fas esset. Ha3C igitur diclu quidem
,
faciliora fuissent, longe tamen remola a divina ct
, \ ,
sublimi prophetae ipsius inlelligentia. Siqnidem ad .
niirabilis ille, atquc ingens revera sacrorum admi , * *
nislralor, qui omnem terrcnam et corpoream nalu \ \
ram, in solis noverat qualitatibus discrelam, nullo
*
modo aliam alia bonore aut prelio digniorem judi. ,
cavit, utpole cum omnia nossetex eadem ortama-.B
, \
leria, quae ueque unquam sist.it, neque stabile
, \ ^
quidquam in natura habet, semper autem (luit, et
*
ad propriam corruptionem festinat. Non igilur
, ,
quod suave esset in corporibus elegit, neque ipsum
, \
per se quod sensus ipsos deraulceret, praetulit; boc
, \
namque Miimae vitiura fuisset quae in bumum et ad
, corporum voluptatem declinaret. Etenim innume\ .
rabiles effeminaia corpora babentes, et alioqui v i ,
tiie obnoxii, el inlemperanles, qui unguentorum
*
operosa varielate uti soleni, animas inlerim omni
, ,
foeditale oninibusque sordibus male olentes circum , \ * ferunt: sicul e conlrario qui Dci amici sunt, ipsam
. " * \ virtutem olenies, et multo praestanliorem a mo , "
deslia atquc a justitia et ab omni pielate halanlem
.
fragranliam, quam de lerrae odoramentis irahentes,
, odorem corporum quae maleria constanl, nibili
, , .
prorsus faciunt. Haec igitur cum egregie admodum
\ ^
pcrcepla ei cognita baberel prophela, uiiguenlorum
, , ,
atque incensorum liullam pracipuam gerebat cu \ ram : meliorum vero ac divinarum rerum imagines,
, \ ,
quantum poterat per corpora iis qui sic duntaxat,
, ' *
ueque usquam aliier divinas res doceri polerant,
,
cxbibebat. Nam quod ipsum hoc divinum quoque
" \
oraenlum responderit, palam descriplum habetur, his
. \
verbis: Vide ut iacias omnia ad exemplar quod tibi
\
inonstratum esl in monte". Igiiur alianim rerum
\
cum perficerel liaec qua? exemplaria nominare consue. \
vil/illum unguenli usum illamque unctionem sancivit.
.
173 Sublimior taraen earum rerum, et quae de ry
, \ ,
arcani3 proferri solet ratto, pro mea dicendi facul" ,
late, la!em habebat sensum, quod solum est bonum
, , solumque revera fragrans ei pretiosum, atque
, ,
omnis quidcm vitae principium et ions, onmibus
, aulem una cum eo ut siut, eliam id , u l bene sint,
,
largteas, unum sane illud Hebreorum ralio noverat
, t
qui quidem universi prinms est auctor, ipsum u t i . 6
qiic altissimum ac tolius regem, omniumque rerum
, \ opificem Deum. Hujus ilaque supremae atque i n ,
genitac divina? essenli virtutem illam, quae omnia
\ , \
valet, omne bonum preslat, omnem pulcbriludinem
\ subministrat, dmnus Spiritus, proprio et conve, \ ,
nienti exemplo conferens atque accoramodans, Dei
Exod. x\Vf, 30.
291

1 1

S03

DEMONST R l S EVANGELIC^ L1B IV.

204

oleum appellat. Quare et Christum et unclum eum,

, \
qui illius paniceps sit, vocat. Oieura vero in liis
.
noli raiseralionem accipere, neque in rebus adver
6is niocrorem, sed id quod certse planlae fruclu*
,
emitlit, quodex humida materia nibil babel admi,
slum, quod Iumen auget, quod fcssos sublevat,
. ,
quod labores aufert, quod eos qui ipso uiiguntur
\
bilares facit, quod inslar luminis de seipso vibrat

splendorcs, nitidunique ac micanlem eorum qui
.
ipso utnntur coniparat vultum ; quod ulique ipsuiu
\ .
eliam divinae litterse produnl illis verbis : Et exbilaret faciem in oleo
> Huic igilur exemplo
\ \
stipremam ejus Dei, qui omnium cst princeps om , * \
niumque rex, virlulem oomparans oraiio, eum qui
,
ROIUS hoc tolo unctus est, quique divinse atque ejus
^
quae cum nullis aliis coimnunicalur palernae fra , granliae particeps faclus, el qui solus ex illo ge , \ , nilus Deiis Verbum, comiiiunicatioiie gignenlis i u ,
genili, Deus dc Deo esl declaralus, Chrislum alque
,
unctum vocavit. Quocirca in Psalmis ad hunc
,
ipsum, qui a Patre unclus est, sic quoddam ora \
. - culum d i c i t : Sedes tua, Deus, in saeculum saeculi,
virga direciionis, virga regni t u i . Dilexisti justi, aizop ,
tiam, et odisli iniquitatem, propterea unxil te
\ \ \
DetisDeustuus oleo laelitise prse consortibus l u i s . i

A l vero una quidem est olei nalura, sed unguenti
,
qoae esl, ea ruultarum in idem concursum signifi cat. Proinde eiiam prima illa et ingeir.ta omnium
,
regis Dei virtus, qualentis quidem simplex atque
'
incomposita, nuilique alii natura? conimista inlel. - C Hgilur, simplici olei loculioni collala est; quatenus
aulem plurimas in eodem considerationes conipre, , * bendendi vim babet, u l quod facere polest, quod
, \ ,
regnare, quod providere, quod judicare, 1 7 4
I

amore prosequi homines, quod salulem aflerre,
, \ ^ ,
aliaque innumerabilia quae intelligentia conside * ,
ranlur : unguento rursus haec ipsa quae et multa et

bona comprebcndere polcsl vis, merilo comparata
,
est, quo unguento eum qui Deiet vcrus et solus est
. ponlifex, unctum esse divina nos docent oracula.
. \ \
El primus quidcm ipse Moyses, qui iu arcanis d i * *
vinarum rerum inspeclione ac mysieriorum, quae
ab ipso in iis visionibus quibus Deum praesentem
.
agnoscebat, de primo et solo uncto, et pontifice
.
Dei perlecla sunl, dignus habitus est, inia-ines
\, , 1 7

u o J

\ \ - D jubelur in terra t* notas conficere eorum qua; iu

lllis l'ei visionibus inteUexeral, ut qnl lalibus notis
ac signis djgni babiii erant, ea possent lantisper
mediiari iisque se exercere, dum quae vera essent
inspiccre non dabalur. Is igilur selcclum interim
ex bis hominibus, qui in lerra versanlur, virum ad
sacra Deo facienda idoneum, primus Chrisluni
nominavit, appcllalionem ad ea referens quae sola
inlelligentia considerantur; qui sanecuro bimc quadam fragraoli unclionc praeslantiorein cseteris bominibus declarasset, verissime et plauissime denuntiavit, omnem naluram qu?e creala est, multoqueetiam magis butnanam per se, dum a viriuie

, ,
. "
,
\
,
. *
, \ , \ , \
,
, \
, ,
, , imppofyf.
,
Psal. cin, 15.

1 7

Peal. XLIT, 7-8.

29a

E l S E i M CESAIUENSIS CP

increata relitiquiuir, preslanliorts cujuspiam fragrantiae indigore, ed quae Palris quidem illius ct
ingenili est, eam atlingere nemini fas esL Uni enim
duntaxal unico primoque geiiilo, lioc reservatum
est donum. Qui autem posl illum exsislunt, i i non
aliter quam per ejusdeai Unigenili coromunicalionem, bonorum compotes fieri potcrant: Spiritus
orgo divini id quod apud Moysein fertur, noia quaedam erat. Divisioucs porro donorum sunt, sed
idem esl Spiritus, cujus maxime ut fieri participes
sludcrcnt, el sacerdoles ct propbefce et rcges, opus
esse arbilrabalur, ulpoie qui non proseipsis soluin,
vcrum cliam pro lota genle Deo sa< rati essenL
Quod aulem rerum magis divinarum Mosaica illa
nolai quaedam esscnl, et quod fieri possct nl eliaro
sine lerreslri unguento divino Spiritu aiOali essenl,
chrisli noittinarenlur, agedum aliquanlo diligenliug
consideremus jaui nunc. David igilur in psalmo
civ , dum qtue ad Abrabam, cl Isaac, el Jacob perlinent, bislorias repelil, ipsos plane illos vetere*
Patres, et qui ante Moysis selaiem fuerunt, cbrislos
vocat, nullam ob aliam causam quam propler d i vini Spirilus, cujus parlicipcs erant, influenliam.
1 7 5 l expositione igitur bistoriarum, quemadmodum bospilio ab exlernis suscepli, et quemadmodum insidiis circumventi, salulem a Deo consc(uti sunt, sicut Mosaica uarralione proditum est,
propbetas illos simul el cbrislos nominat, lametsi
nondum Moyses in hominibus degebat, neque unguentum ex lege ejusdein comparatum adhuc fue- ^
rnt. Audi igilur quid dicat psalmus : Memento
inirabilium ejus quaefecit: prodigia ejus.et judicia
oris ejtis. Semeu Abrabani, servi ejus, fllii Jacob
electi ejus. Ipse Dominus Deus nosler, in univcrsa
lerra judicia ejus. Memor fuit in saaculum lestaroenli sui, verbi quod mandavit in inille gcnerationes, quod disposuit ad Abraham : et juramenli sui
ad Isaac, et slaiuil illud ad Jacob in pricceptum, et
ad Israel in leslamentum actenium, diccns : Tibi
dabo terram Clianaan, funiculura baerediialis vestrae : el iransicrunt de gente in geniem, el de regno
ad populuin alterum : non permisil honiinem nocere eis, et corripuil pro eis regcs: nolile tangere
cbrieios mcos, et in propbctis meis nolite iiialignari *. > Hactenus quidem David. Moyscs vero, '
cliam quos reges corripuerit, narrat, dicens : < El
casligavit l>ominus Pbaraonem plagis maximis, et
domum illius, propier Saram uxorem Abraham".
Et rursus de eo rege qui regnabat in Geraris, scribit : c vcnil Deus ad Abimclech in sorcnis noctu, et dixit : En morieris tu, propter mulierein
quam t u l i s t i > (baeo autem erat uxor Abrabam).
Porro dcinceps, sermone progressus, de eodcm
a i l : Nuncautem redde viro suo uxorcm, quoniain
propltela esl, et orabil pro l e " . Yides ul boc loco
' veteres Dei amicos el propbetas David, ac polius
|icr illum dmnus Spirilus, christos appellaverit
!

11

Vers. 15. " Psal. civ, 5-15.

Gen. x n , 17.

PARS. I . APOLOGETICA.
206
^ \ ,
,
,
,
. "
t ,
\ .
,
. ,
.
,
, ,
\
, , ^ \
. \ , \
.
: , \
,
.
\
t \ , \
\ ^ .

\ ' *>
, \ \
, ( )
t
, \, \ \ .
\ \,
' ,
; ,
; "
\ , \ ,
, \
.
,
\
, ' ,
. '
c , .
,
, \ . >
, \
,
\ \
, ,
\
. , ,
\ \ .
. ' ' , , ,

1 1

Gen. 3W, 5.

ibid. 7.

29S
t97
DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. I V .
. , \ nullo tcrreslri unguento unclos? Qui enim, cuoi
Mosee poslei ioribus teroporibus id inslitueril ? Gai * (4)
lerum, audi nunc Isaiam quoque ila de Gbristo
' raanifestissime cancnteiu, tanquam de eo qui ei
. '
Redemplor ei Salvator a Deo sit miUendus ad bo ,
mines, quique veniurus ut caplivas animas gerenl.' , \
bus, liberationem, menles vero obeaecatas, visus
\
rccuperationem nunliet. Hunc cnim rursus propheia
, *
non comparato unguento, sed eo quod paternae d i *
vinilatis sit proprium, el sola intelligentia capiatur,
.
, Deumque ipsum maxime deceat, Gbristum exstilisse
docet, qui non ab hominibus, sed ab ipso Palrc
*
unctus s i l . 1 7 6 Dicit 6
**
persona: Spi ,
ritus Domiui supcr roe, propter quod unxit nie,

evangelizare pauperibus niisit me, sanare contritos
. ,- ,
. t corde, prsedicare captivis reraissionem, e( caeeis v i sum
> Primum igilur boc teneatur: Isaiam, sicnt
\ , ,
David, quem venturura dixerit ad bomines, et prse ,
dicaturum caplivis reraissionem, ac caecis visuni,
, hunc non comparalo unguenlo, sed eo quod inge , \
nitse palernaeque atque omni bonitaie referta v i r m ,
. c , \, c . tis sil propriura, Gbrislum exstitisse, vaiicinari. Ex
quadam vero prophetica consuetudine, quod futu' \ , \
, \ \ , rum est, propheta quasi preleriium enunliat, et
\ . ' lanquam de seipso vaticinante significat. Hactenus
igitur, eos qui ab ipso Deo et non ab borainibus,
* \
et spiritu divino, non confecto oleo ungerentur, re
.
vera cbrislos nominari didicirous. Sed jam tempus
\ .
est ut videamus, quemadmodum divioa quadam
, \
virtute, et prsestanliore quam nalura hominis fert,
; '
verum Dei Ghristum exsistere, Hebraica ralio do. ' ' ceat. Audi ergo rursus David, qui aelernum queir . ,
dam sacerdotem vidisse se ait, aiquehuac Domi\ * .
num suum appellat, et sedere eunidem cum Deo
*
Patre confitelur, in psalrao cix, ubi sic a i l : t Di
x i l Dominus Domino meo : Sede a dextris meis,
\ donec ponam inimicos tuos scabellura pedum luo* t , \, t ,
rum. Virgam viriulis emitlet libi Doroinus ex Sion,
,
el dorainaberis in medio ininiicorum luorum; tecum
.
priucipium in die virlutis luae, in splendoribus san ,
ctorum tuorum, ex ulero ante Luciferuin genui le :
, *
, juravit Dominus, et non poenilebit: tu es sacerdos
in aclernum secundum ordinem Melchisedec. Et
\
sane inspice quemadmodum in bis verbis David,
* " * \
qui lotius Hebraicae gentis rex erat, et praeter re , ,
, \ I galem dignilatem etiam divino Spiritu ornatus,
agnoverit quemdam ila magnum, atque ila supra
,
raodum admirabilem,eum utiquede quo ipse loqui* \ ,
lur, et quem in spiritu viderat, ut Dorainum illum
(, , suum appellel. c Oixit > enim, i n q u U , c Domino
, ,
meo. Quin eiiam pontiflcem alernum euradem in

telligit, et sacerdoiem Dei altissimi, et consessoren?
\ Dei Palris et prolera ejusdem. Alqui sine unctionc
,
fieri sacerdos Dei apud Hebraeos nerao prorsus po, \ ,
Cerat; quocirca illos omnes noroinare cbristos iidert
\ *
libenter consueverunt : Christus ergo etiana \%
, ' . \
, * < ulique de quo loquilur psalmos sacerdos ril.
e r

>>us

"

Isa. , . Verg.14.
( i ) " ArOpuxtcv. Forle , , ul paulo infra. .
PATEOL. G n .

XXII.

10

299

EUSEBII 'CiESAMENS S OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

300

177 Quomodo enini tcslimonio prophela? saccr- ^

dos esse diccretur, nisi idem prius Christus cxsti- , tisset? Sed eliam in aelernum sacerdos esse dici- , ,
tur. Porro hoc amplius nalurae hunianae accoramo- ! ,
dari non potest : neque enim bominis acternum
\
durare, quoniam inortale et fragile plane nostrum
\ , \ ,
est gcnus. Excellenlior ergo quispiaio quam ut in- " , \
tra hoininis naluram consistal is, qui iii his verbis ,
significatur, Dei sacerdos erit, qui cum jurisju- .
raudi aflirmatione, perpetuo duraturum atque inii- nilum sacerdolium a Deo acceperit. < Jaravit enim,
, , inquit, t Domintis, et non pwnilebit eum: lu es sa- * \
cerdos in aeterrniin securiduni ordinem Melchise '
dec.: quoniani enim Melcbiscdec Moses sacerdo- , ,
lem Dei allissimi fuisse conscribit * , nullo ariifi- ,
croso unguento inunclum, el multo ante lcges ab ,
ipso scriptas eo munere funclum, ac virmte longe , ,
praslaritiorem illo tam dccantalo Abrabara (sic
\ , \
enim ail, c et Melcbiscdec rex Salem, sacerdos Dei
\
altissimi benedixit Abraham
: > planeque sine
. omni conlroversia, Aposlolus ait , quod inferius
\
sit a siiperiore benedici) : quoniam igitur hic Mel- , '
cbisedec, quicunque ille fueril, ita inductus esl, ut
,
millo artificioso ungucnlo unctus inlelligatur, sed
. \
altissimo Deo consecratus, merito ettam is de quo ' , * ' \
vaticinatur David, < sccundum ordincm Mclchise- ,
dec, > magnus quidam esse, et nalura omnibus su- .
perior dicitur, ulpote qui et supremi Dei sacerdos ,
increalae polestatis consessor, el ipsius propbetae \
, \
ac regis Dominus el sacerdos, non simpliciter, sed
i n iPternum silPatris. Dicil aulem divinus quoqne * '
apostolus, explorans ea quae ad hos locos perli- , \ . "
nent. c In quo, inquit, abundantius volcns Dcus oslendere haeredibus immobililalem consilii sui, h i - >
; terposuU jusjurandum, u i per duas res immobiles,
\ ^ quibus impossibile esi menliri Deuro, foriissimum
,
solalium habeamus ; et rursus : c Alii quidem sinc
\ ,
jurejurando sacerdoies facti sunt, bic autem cum
\ ,
jurejurando, per eum qui dixit ad illum : Juravit
Dominus el non pcenilebil eum, tu es saccrdos in \ .
\ ,
aeiernura, secundum ordinem Melchisedec; c i alii
, *
quidem pliires facti sunt sacerdoles, idcirco quod

iiiorte probiberenlur permanere : hic auiem eo

. " , \
quod roaneal in selernum, sempiternum habet sa8

t e

> 7

, e

terdolium : unde et salvare in perpeluum potest ^ , ,

accedenles pcr ipsum ad Dcum, semper vivens ad Ttva , '
interpellandum pro nobis * ; sane per hx.c coui, * \ roendalur quaedam quae est in iis, quae sunt, et quae .
consislit in iis quse sola intelligentia capiunlur, 1 7 8 divina virtus, quae Deo universi, ut in oracalis Hebraeorum legimus, consecrata est: neque voro lerreno atque humano unguenlo, sed allerius generis quod Deuin deccat, divinaque virtute ac potestale ad munus sacerdotis obeunduin, Deoque
Palri preslandum, confirmala consistit. Eum igilur de quo Psalmus valicinatur, apparet proi*sus sacerdotem quemdara esse seropilernum altissimique Dei Fiiium, lanquam ab ipso allissiino Deo genitum, et illius regni consessorem : est etiam ostensum, ut qui per isaiani significalur Gbristus, non
ab bominibus factus sit, sed ab ipso Palre per Spirilum divinum sit unctus, et ad boiuines qui
caplivi tenereniur redimendos, missus. Hunc igilur divino Spiritu inluitus Moses, dnm imagines ac nof

1 1

Gen.

xiv, 18.

* ibid. 19.

1 7

Uebr. v n , 7.

Ilebr. v i , 17, 18.

Hobr. vn, 20-23.

DEMONSTOATIONIS EVANGELICJE LIB. IY.

502

Us ipsius, ul ia hominibus, conslituit: compnrato unguento interim divini Spirilus loco, quem in
bominibus pnelulepat sacerdotem inunxit, Christumque eum et tmclum, relatione ad eum qui verus esl, appellavit. Quod autem haec ita se habeam, quis, cui fides babeatur, teslis ipso Mose
dignior? l n iis cnim quae ab ipso scripla sunt respondcnlem sibi Deum ac Dominum, palam sibi
imperaese docet, ut secundum exhibitam sibi intclligibilem ac cocleslem illius visionem, corporea
specie adorationera in terra conslitueret, quae rerum intelligibilium atque incorporearum imagineni
coraplecteretur. Itaque coelestiura angelorura divinarumque polestalum ordines, adumbratione ac
figura quadam dicilur descripsisse, cum ipsi utique oraculum dixissel : Facies omnia ad exemErgo quemadmodum reliqua, ita et Ponlificem in4>lar quod tibi demonslralum est in monle
duxil, quem terreslri unguenlo ungeret : ilaque umbralilem qiiemdam ac simulalum, non autcm
verum Christum et pontificem, iltius tamen coelestis Cbrisli et pontificis instar cxpressit.
*' ; , Cxterum, ut proprie quidem Gbristus non homo
fuerit, verum Dei Filius, qui dexira paternae divi , uitatis sit decoratus, et multo prastantior, non so , \
lum mortali humanaque oatura, sed etiam onini
- , \
, iiilelligibili in rebus creatis cssenlia intelligalur,
' plane me arbitror demonstrasse, praeler unum i l lud, quod ad ea qiiae antehac dicta suot, addendwnt
*
< \ , csse arbitror, ab eodem ulique David in quadragesimo quarto psalmo inscriplione praposila,
\ \
illaquaeesi, c pro dilecloet iis qui irarautabuntur,
, , Deum simui et regem clGbrislum unum et eumdem
quemdam appellari, bis quidem verbis : 1 7 9
.
ctavit cor raeum verbum bonum, dico cgo opera niea
*
* * < regi : lingua mea calarous scribac velociter scribenlis : speciosus forma pr# fdiis hominum
Qui , , *
bus deincep3 adjungit. Seles tua, Deus, in ssecn* *
lum saeculi : virga direclionis virga regni l u i : d i , \
lexisli justiliam, el odisti iniquilalem : proplerea

unxit le Deus Deus luus oleo exsullationis, prse
. > * ,
participibus tuis **. Gonsidera rgo diligcnlius

quemadmodum secundum psalmi inscriptionera,
,
tum pro dilecto se verba facere inilio staiim osten
dat, turo eliam ut ad inlelligentiam eorum quse di
\
cenda sint, auclitorem commoveai, signiGcat prae, *
terca qu33nam sit hujus orationis ita disponendae
. >
causa, cum ait : irt finein pro iis qui immula
buntur, ad intelligentiain, pro dilecto " : porro
,
quosnam alios dixeris imrautandos, pro quibus bic
\ , \
psalmus sit diclus,iiisi eos qui mutandi sint a prbre
;
1

TIV , \ - Q
.
* , ,
\ ,
\ * c ,
,
,
, \
, \ . \
, >
,
,
* * , , , ,

E r u _

vitaac moribus transferendique, etexaliis alii futuii

per eura de quo idero Psalmus vaticinatur ? Hic autem est dilectus Dei, pro quo in ipsa propbctia i n telligentia esse opus psalmus ipse inilio nobis prav
scribit. Quod si dubites quis bic landem sit dilecUis
de qiio in boc psalmo tale habealur vaticinium, e
vestigio tibi ipsa oratio declarabit, quce initio slatim
ila a i l : c Eructavit cor ineum verbum bonum.
xerii autem quispiam ipsum illud significari in principio apud Dearo Yerbum, de quo ibeologice s<:ribens magmis evangelista Joannes, sic loquitur :
c In principio erat Verbum, el Verbum erat apud
Deum, et Deus erat Yerbum ; illud vero :
Eruotavit cor meum verbtim bonum, > si quidem ex persona Patris et Dei universi dicatur.uni-

, D
genilum Dei Verbum signiOcaverit, tanquam
xa\ .
Filium qui de Patre exstiterit, non projeclione
c

Exod. xxv, 40. " Psal. XLIV, 2, 5.

" Ibid. 7, 8.

" Ibid. 1.

* Joan. , 1.

503

EUSEBII CiESARIENSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

304

aliqua, aut divisionc, aut sectione, aut diminu-

lione, aut alia quapiara ejusraodi ralione, cujus, ,
modi in corporibus agnoscere consuevimus. impia
,
eirioi illa et oinnino procul abducla , longeque se- ,
mota ab illa gcneralione ineffabili. Gaeterum, se- . .
cunduni ca quae prius a nobis excogilala sunt, \ ,
ctiam ha?c oportet assumere, quod quemadmodum
, >
quidem, ubi de utcro Dci et ante Luciferum genitus , * \ [
dicitur, figurate nos talia inteliigere oportet, ct se* * \
cundum cunsiderationem iilam duntaxal quae de iis , \ (5
rebus habelur, quae sola inlelligentia capiunlur, iia
; > \ etiam illud accipere debemus: < Eruclavit cor \
meum verbum bonum : > 1 8 0 Q
quidem d i - , \ vinusSpiritus secundum solam inteliigenliam enar- .
rat. Quibus sane nos verbum illud , pro clausula
, * addere possumus satis commode, quod etconsue- * \
vimus in omnibus dicere quae de illo Lbeologice fe- ,
runtur, et omni pietaie refertum est. t Generaiio
nem ejus quis enarrabit " ? > Quamvis mortalibus
' \ *
bamanisque vocibus consueverint nobis litlene di, \ \ .
vinae etiatn illius ortura exponere, et uteri vocabu
lum in to usurpare : haec enim sola contemplatio , Adne secundum intelligcntiam capiuntur, nec aliter
,
quidem quam si legibus allegoriae, quae permutatio ,
dicitur, subjecta fuerint; qua quidem ratione etiam
, ,
illud : c Eructavit cor meum verbum bonum, > de ,
jiriini Verbi constitulione illiusque propagatione d i - , *
clum esse, quispiam aflJtrraaverit, quando non ali- , ' ' \
ter cor, secundum illud cor dunlaxat quod apud
\ .
nos inteiiigitur, in Deo Patre accipere fas est : Et
*
sic quidem alius quispiam : Verbum quod erat ^
. ' \ *>
in principio apud Deum, id dixerit habendum de

,
quo psalmus loquitur, quod ctiam bono nierilo d i ;
ctum sit, tanquam de Patrc optim^ geniluro : nos
,
aulera in psalmo si longius paulo progrediemur,
, ,
bunc de quo lale vaticinium fertur, hunc, inquam,
.
ipsum diiectum Dei, unclum fuisse rursus , non
, sicuti a Mose aut ab alio quopiam homine, sed ab
, ,
ipso ingenilo el omnia infra seipsum habente Deo,
,
aique ejus ipsius Patre, inveniemus. Progressus
. \ igitur deinceps sic a i t : < Proplerca unxit te Deus
,
Deus tuus oleo exsultallonis pne participibus
,
tuis : > eum igitur qui hujus quoque psalmi teslimonio unctus esse dicitur, quonam alio nomine
, , ( qiiis appellavcrit quam Cbristum? Habemus igilur j> ,
jain ituiic in bis verbis, duas hujus, qui tali \att- \
cinio praedicatur, denominationes, Gbristi et dile- .
cli, cum ipse unctionis auctor unus et idem sit d i ,
clus : quocirca unctus esse dicitur is, de quo sermo , \, , ,
cs(, oleo exsullatioiiis, ul ea causa intelligalur, quae ,
percurrenti tibi pauca, vel poiius, omnem talium
, \ (5
. \
verborura sensum dispicienti, constabit. Profert
igitur psalnius ipsum plane de quo interim vatici- , \ ,
, \ natur, ipsmn, inquam, Dei dileclum, alloquens, ea
verba quac pau(o anle exposita sunl, in quibus dic- . ,
tmn est: c Scdes tua, Deus, in saeculum saeculi,
', ,
virga direclionis, virga regni l u i ; dilexisti j u s l i u o d

> e

" Isa. , 8.

Psal. XLIV, 8.

505

DEM0NSTRAT10N1S EVANGELICiE L I B . I V .

06

\ !* - tiam, et odisll iniquitatem: propterea unxit te Dcus

. ,
Deus tuus oleo exsuliationis prae participibus tuis.
* \ (1)
181
lnspice igitur Deumne in his alloquatur
. > \\
planissime, an non : nempe < tu, > ioquit, < Deue, >
, > pro eo quod est, c Deus, sedes tua in saeculum
, , , ,
saeculi exstat, et virga directionis, virga regnl
, , , \ - l u i : et quoniam tuipse, Deus, dilexisti justitiam,
6 \ , , et odisti iniquitalern, proplerea unxit le Deue
\ \ , Deus iuus, et Cbristuin te pne omnibus congli \ , tuit. Sed longe his clarius Scriptura Hebraeorum
, \
idem demonstrat, quam Aquila accuraiissime i n . \ terpretaus, bis verbis edidit: t Sedes tua, e Deu,
.
in saeculum et ulira : sceptnim directionis, sce, * , , ,
ptrura regni tui : dilcxisli quod justum est, et odi \ ,
sli iinpielatem ; super boc, unxit te, Deus,
. Deus luus oleo laelitiac ab amicis luis. Pro eo igi
\ , , , > - tur quod est, Deus Deus tuus, Hebraicus ipte
, , , contextus habet, Deus, Deus luus, > ut lotum
\ , ' s i t : Dilexisti, Deus, quod juslum est, et odisli
, , impietatem: proplerea ob banc ipsam causam,
, unxit te, Deus, i l l e , qui tuus quoque esl Deus,
' , ut sit et qui ungilur Deus, et qui ungil, qui qui, , , , dem sit oranium Deus. Hoc aulem ei qui Hebrai , cam linguam diligentius attenderit, plane admo , dura consiabit. Nam in prima denoiuinalione, ubi
. Aquila, c sedes tua, Deus, > interpretalus est;
, \ qui plane pro eo quod est Deus, Deut, euuniia v i t , ipsum Hebraicum habet Eloim. Porro bic i l i .
dem in i l l o , propterea unxit te, Deus, ipsuiu
Eloim inlelligitur, quod vocativum casum, DtKM*
\ , , * gignifical. Pro recto vero nominis casu, ubi d i , * ctuni est: t propterea unxit te Detis Deus tuus, t
.
ipsmn Hebraicum babet Eloach, admodum accu , \ \ rale atque exquisite : ut sit, ipsum quidem Eloim,
\ .
vocativo casu , significans, Deus; ipsum vero
' , Eloach, Deut tuu$, rccto casu : ut baec sit exqui , sitissima inlerpretatio, quae babet : propterea
unxit t e , Deus, Deus luus. > Clarissime igilur
; \
in bis Deum alloquens oraculum ait ipsum un .
\ - clum esse a Dco, oleo exsullationis prae oinnibus
qui unquam ejusdem cum ipso parlicipes fuerint
\ , ,
, * appellationis. llabes igilur in bis planissime, Deum
qui ungitur, et Cbristus ellicitiir, lion unguenlo
^ ,
composito, neque ab bominibus ad id dignitatis
.

proveclum, ac ne cadem quidem cum cacteris bominibus ratione. Porro bic idem est et dilectus Dei, et
ejusdem proles, et sacerdos aeternus, et consessor palris dictus. Sed quis bic tandetn e r i l , nisi primum
genitum Dei Verbum, qui in principio apud Deum, Dcus cral? 182 * * tolam divinam Scripturam
pradicalur ut Deus, queinadmodum deinceps oralione longius progressus, pluribus vcrbis oslendam.
Cam hajc igilur a nobis baclenus considerata siul de Cbrisii propagalione, deque ejusdem appellalione,
agedum, propositum argumenlum rcpctamus, et quain mullis propheticis praedictionibus Cbristus Dominatini sit anlea nuntiatus, contemplemur.
51

XVI.

'. '

,

,

psalmo . Quam multis $cripluri$ Cliristus

nominalim, qui regibus et principibus et gentibttt
el populis circumvenilur, et ab ipso Deo gignilur, l Filius liominis appellatur, gentiumqne et

(I) Ilic ut sajpc Eusebius arianizat. Nam bunc

locum non de boniine assumpto sed Dco exsisienle

intcrprelalur, ct sic majurem et Diijiorem Dciutem

slatuit.

507

EUSEBIf CiESARIENSlS OPP. PARS. I I .

APOLOGETICA.

308

,

.
c Quare frcmuerunt gentes, et populi mediiaii
c " , \ \ ,
sunt inania ? Astilerunl reges terrae, et principes ; , \
convcnerunt in uiitun adversus Dominuro, et adver- ,
6U9 GbrUtum ejus : t quibus deinceps adjungit:
\ >
c Ego aulem consliluius sum rex ab eo super Sion
' \
monte sanctoejus, nuntians praeccptum Doraini : ,
Dominus dixit ad me : Filius meus es t u , ego .
bodie gcmii l e : postula a me, et dabo tibi genles , . ' ,
haeredifaiem luam, et possessionem tuam lcrminos \ ,
tcrraD " : > planissime etiam in bis divinus Spiri- . >
lus Gbristum appellat, Deique eumdem Filium
,
vocat, sicut nes docuerunt ea qua?. superius dicla
smit, simulque et circumventionem quamdam fu, \ ' aCn
turam conlra illum signiflcat, et gentium per ' , \ ' eumdcm futuram vocalioneui anle denunliat, quae ^
quidera re ipsa palam m Salvatore nostro Jesu
\
Ghrislo ipsc rerum eventus declaravil. Nec duin
.
igilur genlcs, et populi, el reges et principes de\ \, \ ,
sislunt, tum adversus illum tum adversus ejusdem
\ . * \
docirinam convenire. Quod si basc Judaei ad futurum ,
referant lempue, jam illos faleri oporteat, eum
qttem ipsi exspeclant Gbristum, rursus cireumve- , ,
nicndum, sicut praesens habet oraculum, quod ait:
, \
183 * Asliteruot reges lcrne, et principes conve \ \
iierunt in unum adversus Doniinum, et adversus
> ,
Chrislum ejus : > quud sane daturi nusquam sint,
\
quippe qui niagnuin quemdam principem, regem .
que aeternum, Redemptoremque suum fore eum, Q .
qui vetitums sit, Chrisium exspecteut : nara si et
\ ille cum venerit eadem patiatur quae jam passus
; Ei , , \
ct qui venit, quid causae sit cur ilii polius quam
\
luiic credendum aut non credendum? Quod si inde
, \
exclusi, ad David, sive ad quempiam ex illius nepo- , 6\, '
tibue Judaica? genlis regem, oraculum referant, jam
* ' erit deinonslrandum quod neque David, neque alius , ' ,
quispiain eorum qui unquam apud Hebrseos i l l u - , '
stres fuerint, memoratur, qui aut Filius Dei sit \ , \
aliquo oraculo dktus, aul ab ipso Deo genilus* sicut
. ' ,
ille de quo Psalmus vaticinatur neque iniperans
* , \ ).
cunctis gentibus, et regibus et principibus, et po , \ \
pulis, qui sit msidiis circumventus. Sin aulem illo \ , \ , rum nullus talis ostenditur, et re ipsa cuncta bccc
, \
ConGrmanlur, tum quidem quod olim illa suslinuerit, l> t , \
tum vero quod adbuc atque hodie quoque, a regi \ \
bus, el prl.icipibus, ei gentibus, et populis Chri ; \ slus Dei opptignetur, quid jam impediat nc ipse sit
*
de quo oraculum illud valicinalur quod a i t : c Asli ,
terunt reges terra* et principes couvenerunt in
. ' , \ oot
uoum, adversus Dominum, et adversus Gbristum
, \
ejus ? > uni etiam eidem qu% in eodem psalmo se . \ \
quunlur cuaveniant, in quibus diclum est : c Do minus dixit ad nie : Filius meus es tu, ego bodie
, genui te : posmla a me et dabo libi gentes hxredi , \ ca
talcm tuara.et possessionem tuam terminos terrae;
. > ^ ^etcnim haic quoque indubilatum in uno illo evenfitiinm te* rrc sortem aceipit Palre,
enuntiatus.

3 7

Psal. , 1 2.

ibid. 6-8.

antea til

500

310

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE L I B . I V .

,
lum propheliae nacta sunt, quando illius discipulo , ,
rum in omnem terram exivit sonus, et in flnes
c , orbis terne verba eorum *. > Plane aulem Gbristuiu
\ noraiuat quae anlecedit oratio, lanquam ex ipsius

persona docens, illum cssc Filium Dei, ubi ait *
6 *,
c Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego bo | , * die genui te; cui adjunges etiam illud quod in
,
Proverbiis" ex persona ejusdem prolaluni est ad
. , \ hunc modum se habens : < Antequam montes lir mareniur, et ante omnes collcs gignit me, > et quod
\ *
in cix psalmo a Paire ad illura diclura est, boc
^ , \ mudo : Ex ulcro ante Luciferum genui le. > 184
,
Sed attende, quemadmodum unum ei eumdem no\ \,
rainatim Ghristum siiuul et Filium Oei, qui ab ho , *
minibus sit circumveniendus, et sorleoi gentes acce \ *
pturus, et Gnes terrse possessurus, sacrae liUerae
.
fulurum canant, duobus signis illius inter bomines dispensalionem significantes, et conspiratione adversus illum fulura et gentium sub eumdem subjectione.
s

iff. psalmo . Chrhlus twminalim qucecunque

posiulet Patre impetrans.

.
c Impleat Dominus omnes pelitiones tuas : nunc
<
, , - cognovi quod salvum fecit Dominus Gbrislum suum,
. >\ exaudiet illum de coelo sanclo suo**. Quoniaiu
nunc proposilum est demonstrare io quam raultis
' ,
, locis nominatim Gbristus apud prophelas sit dictua,
." merito adjungam hac quoque in quibus planissime
Cbristus nunliatur. Gxterum lolus psalmus ex persona sanctorura virorum preces emiitit in ipsius
.
Ghristi
personam. Cum cnim propter nos et pro
* \ nobis
factus
bomo, omnes acceperii contumelias,
,
, * una curo illo supplicanle etPalrciu pro nobis deprecante, ipsi quoque docemur orare, tanquam cum
, \ ,
eo
qui bella adversum nos, sive visibilia illa sint
. *
C
invislbilia, propulsel. Quare a psaJmo
verba illa accipientes ad illum dicere solemus, quae

sic babent : c Exaudiat te Dominus in die tiibula , \
. > * \ tionis tuae. Protegat le noroen Dei Jacob: mitiat
, , tibi auxilium de sancto, et deSion suscipiat te**. >
\ Deinde quoniam illi proprium est, tanquam ei qui
, \ magnus sit pontifex, spiritualia in glorificationibus
\ , ac pradicationibus de Deo, sacriflcia pro nobis coaficere, quoniamque ut sacerdos et semetipsum ipee,
*
, et quem assumpsit de terra hominem, pro nobig
\ . > \
perfeclum atque inlegrum sacriQcium Deo et Patri
, \ obliriit, idcirco ad illum dicimus : < Memor sit
, , c omnis sacrificii t u i , et bolocauslum tuuin pingue
, > , t \
faciat^. Et quia omnia quaecijnque deliberat,
.
salularia sunt atque ulilia mundo, jure et merilo
, '- D sic illum alloquiimir : Tribual tibi Dominus secundum cor luum, et omue consilium Uium i m .
pleat^. Ad haec deinceps ejus a morte reditum

, ' \ . ad vitam conlilenles, diciraus : c Exsultabiraus in
; " \
salutari iuo
Etenim Gbristi sahitare quodnam
\
aliud intelligatur tandem, uisi Hlius a mortuis ad
omnes qui cecide . > \ vivos reditio, 185 P^ Q
rant in pristinum slatum rcstituit? ex quo etiam
, , s i v e

e l i a m

"Psal. XVIII, .
* ibid. 6.

*Prov. vni, 23.

" vers. 3.

"Psal.ux,7.

11301

* ibid. 2, 3.

4%

i b i d . 4.

" i b i d . 5.

Z*A

EUSEBH C.ESARIENSIS OPP. PARS. I I APOLOGETICA.

312

illud drchnus, f et in nomine Dei noslri magnifi- , > , <

cabimur : et impleal Dominus orones pclitiones
,
tuas . > Post haec omnia, doceraur illud quoque
.
dicere : f Nunc cognovi quod salvum fecit Dormnus Ghristum suum ; > quippe qui non prius boc
iniellexerimus, quam ubi salutare ejus agnoverimus, et re*urrectionis illius virtulcm perspexerimus.
47

*.
psalmo . Clirisins nominatim Dominum
Palrem et protectorem adeptus.

.
Dominus contirmatio populi siii, et protector
< ,
salvationum Christi sui e s t . Hic quoque psal . > .
iiius, qui nunc est in manibus, ad Gbristum referri
,
,
solet, quippe qui eam precem contineal quam Gbri .
stus, quo tempore passurus eral, precatus est.
* , , Proinde initio psalmus baec habet: c Ad le, Do , ,.
mine, clamavi : Deus meus, ne sileas a me, et siniilis Gain descendentibus in lacum. In fme vero, Q \ .
illius resurrectionem a mortuis canit, dicens : < Be- ,
nediclus Dominus, quoniam exaudivit vocem de- ,
precationis mese. Dominus adjutor meus et prole- . \
ctor meus; in illo speravit cor meum, et adjutus ' ^
sum, et refloruit caro mea : et ex vohintate raea \ , \ *
. *
confitcbor e i . Quibus divinus ct propbeticas
\
Spirilus adjungit : t Domious confirmatio populi
, \ *
sui, protector salvationum Christi sui est, qui
nos instruit quemadmodum omnia quae in divinis ,,
litteris babent admirationem, et Christi nomine i n -
scripta sunt, el ad salutem bominum gesla, sive , \
pracepla, sive negotia, sivc ad rcsurreclionem i l - , , ,
lius a morluis perlinentia mysteria, cujusmodi ea
, \ *.
sunt, dc quibus nunc agiiur, nutu ac virtute Patris
gesta sunt, qui in cunclis admirabilibus ac salula- C
& *
.
ribus et verbis et faclis suum Gbristum protegit.
%

a o

psalmo LXXXIII. Christus nominatim tutorem

sibi Deum ascribens. Unusque resurrectionii illius
die$ : et una domus Dei, Ecclesia ipsius.

*. *
,

,
.
,

< , , , \
c Pfotector noster aspice, Deus, ot respice in fa\ . "
eiem Gbristi ttii. Quia melior est 1 8 6
. in atriis tuis super millia : elegi abjectum esse in
^
doroo Dei mei magis, quani babitare me in taberna, ,
culis peccatorum . > Qui norunt Ghristum Dti

esse Verbum, et sapienliam, et lucem veram, et
\ , \ , \ ,
vitatn, deinde eumdem factum esse hominem i n telligunt, admirantur hoc quod omnem fidem su- , , .
perat propositum, adeo quidein, ut in verba illa
prorumpant. Et vidimus i l l u m , et non babuit D , \ *
specicm, neque pulcbritudinem; sed fuit species , \ ,
ejus sine bonore, et deficiens prae fdiis hominum : . cv. ,
homo cum in plaga essel et sciret ferre languorem, ,
,
quoniam averlit faciem suam, contemptus e s t :
itaque merito Deum precantur, ut respiciat i n fa- '
,
eiem Gbristi, qurc propter nos el ignominias et
,
conUimelias passa est, et propter illum nobis fiat
\ . * , propitius, quando is peccala noslra tulit, et pro
\ \
nobis in dolore est: haec autem supplices pecunt
, \
propeir.oduni cupienles, atque in votis habentes,
. laciein gloriae Christi videre, el diem lucis illius
d i e s

51

1 4

* Psal. xix, 6, 7.

* ibid. 7.

Psal. xxvn, 8.

* i b i d . 6, 1.

8 1

Psal. txxxnr, 10, ! i .

f t

Is. t m ,

DEMONSTRATIONIS EVANGELIGiE LIB. IV.

314

, , contemplari: porro hic fuit cum a raorte ad vitam

reversus est, quem sane, cum is unus bit et solus
,
revera propriua ac Dominicus, meliorem esse aiunl,

aliis innumerabilibus diebus, sive qui communiter
,
, inlelliganlur, sive qui a Mose in solcmnibus el noviluniis et sabbatis lege sanciti sint, quos utique
, '
non dtes, sed dierum umbras esse divinus aposto \ , ' lus docet. Uic autem solus ct uous Dominicua
. * Salvaioris nostri dies, non in oroni loco lucere, scd
in solis atriis Domini dictus est. H c vero alria

, , erunt per lotum orbem terrarum Cbristi Ecclesiae,
$ \ ^ quae unius donuis Dei locum obtinent. I n quibus, oplat atque eligit se polius abjectum esse, qui la~
lia novit, longeque meliorem in iis babiuiioneui
enumiat, quam in peccalorum labernaculis : nisi
, \ g forte Judaeorum, qui Christum Dei negant, aut
, \ ,
alioruni diversa opinantium, nullumque Deum co
lentium, reliquarumque a fide abborrentium natio .
num conventus, multo mefiores esse quam Cbrisli
Eccleeias, quicunque haece eligit, proflietur.
'.
, psalmo LXXXVIU. Christus nominatim de$pe
,

ctus, atque omnia probra passurus : commutatio

que ejm, populut ejusdem, qui ab inimici* expro.
bratur.
\ ,
1 8 7 T u vero repulistl ct despexisli, distulisli
, Cbrislum tuum : everlisti testamentum servi sui.
, Profanasli in terra sanctuarium ejus , et quae
\ , , sequuniur, quibus adjungit: t Meraor eslo, Domine,
,
opprobrii servorum tuorum, quod continui in sinu
, , - meo multarum gentium, quod exprobraveruut i n i , , . C mici l u i , Domine, quod exprobraverunt, coramuta tionem Ghristi t u i . > Perspicue vero etiam m hig
, \ Cbristi nominatim mentio fit, et fulura in passiooe
. \ - ejusdem affliclio memoratur. Ubi vero plus otii
, \ , nacii erimus, tolum psalmum explorantes derooii \ slrabimus, nulli prorsus alii nisi Salvatori ac Do. \ mino nosiro accommodari posse quae in eo propo, , ,
sita sunt. Sed enim ubi Gbrislus iterum nominatur,
, quis landem alius significetur nisi ille ipse, cujus
; commutationem, boc est Ecclesiam, el exprobra
& - verunt et adbuc exprobrant, qui dicuntur GbrU:i
, , inimici? siquidem Salvatoris noetri cruciatus, quos

ipse pro nobis suscepit, ac praecipue mortem et
.
crucem, quicunque Gbrisli doctrinam oppugnat,
,a

exprobrare nobis consuevit.

'. - D . p lmo cxxxi. Chrislu* nominatim de $cmine

_ 3
*>,
David turgeni, qui cornu David nominatur, qni
,

,
,
Judceot inimicos confudit, qui $ancti/icalionem

.
Palris renovat.
%

ga

" ,
' . > '
c ,
. \
, \ \
,
Psal.

LXXXVIH,

39, iO.

Mbid. 51,52.

c Juravit Dominus ipsi David veritatem et i r r i - '

tam non faciet eam, de fructa ventris tui ponam
euper sedem tuam
> Tum progressus inferius sic
a i t : c lllic producam cornu ipsi David, paravi lucernam Gbristo meo, inimicos ejue induam confusione: super ipsura autero efflorebtt $anctificatio
mea . Hic quoque de eo qui ex semine David
oriatitr jurat Dominus, quod quidero scmen ejusdem, cornu n o m i n a l : ct cum iterum nominatim
>c

Psal. cxxxi, 11.

l e

i b i d . 17, 18.

315

EUSEBII CJSSARIENSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

316

(ibristum appellet lucernam dicil se illi paravUse, , , ,

, ,
propbeiicum utique, ut verisimile est, verbum, quod
*
ipsum Christum antecessil, qui solus instar solaris
.
luminis, omnibus qui lotum orbem terrarura inco , , \
lunt hominibus, exortus est. Sic ipse quoque David,
, , ,
Chrisli lucerna paratus ante illum fuit, utpote
, , ,
qui soli perfectoque lumini comparatua, lucernaj
.
locum oblineat. lllic vero, inquit, producam
\
cornu, locum videlicet indicans, ubi signiiicat
, , < Cbristum oriiurum. Cum enim precatus esset Da ,
vid, ut sibi spirilu 1 8 8 liceret anle contemplari
, *
illius natalein locum, dixissotque verba i l l a : Si
,
inlroiero in tabernaculum domus m e , si ascen , ,
dero in lecium strali mei, si dedero somnum ocu .
Hs meis, et palpebris meis dormitationem, et requiem temporibus roeis, donec inveniam locum
Domino, tabernaculum Deo Jacob , divinus spi > ( ) c
rilus ei locum, qui cst in Betblebem occulium de- .
tegit. Itaque subjungit, dicens : Ecce audivimus , *
eam iu Epbrala; > (porro haec est ipsa Bclblehem) .
invenimus eam in campis silvae, introibimus in
tabernaculum ejus, adorabinius in loco ubi slete . *
runl pedes ejus . > Quare merilo poslquam baec

aperuit atque indicavit, adjungit : Illic producam
*
curnu ipsi David, paravi lucernam Cbrislo meo. >
^
Forlassc ctiam ipsum in Belblebem a Cbrislo as ,
sumptum corpus, alio quodain intellectu his verbis
significans : quando per corpus tanquam per testa .
cctim vas, inbabitans in illo divina virtus, quasi per luccmain, divini illius ct ralionalis lumiius radios, in omnes emisil bomines.
17

B 8

Ab Amos. -- Chri&tus nominatim Deo denun- C .

tiatur, et ab
vero
" omnibus agnoscitur,
"'""" Judctorum

,
genlem repudiat.
,
6' .
u

c Parare ad invocandum Deum Israel, quoniam

ecce consolidans tonitru, el creans spiritum, et denuntians bominibus Cbristum suum, faciens mane
ct nebulam, et ascendens supra celsa terrae. Doiuinus Deus omnipotens nonoen e i : audite verbum
Doinini, quod cgo capio super vos, lamentationein.
Domus lsracl cecidit : non ullra adjiciet ut resurgat. Virgo Israel lapsa est in terra sua : non est
qui erigat eam '. Jam seplimo loco Christum nominatiin denuntians hominibus Dens, consolidare
tonitru, et creare spiritum evangelicae prsedicationis dicilirr, quae tonitru nomioe, proplerea quod
8

exaudienda sit ab omnibus bominibus, appellatur.

Nara simili modo etiam spiritus quo Cbristus aposlolos suos afflavit, significatur; quod quidem perspicue in Salvatoris nosiri adventu completuin eet,
in quo facturus Deus mane simul et nebulam canitur,
iis quidem qui salutare lumen susceperint mane, iis
vero Judxis, qui in ipsum non crediderint contra.
189 Nara
extremam quoque denuntiationem oraculum apporlat, dum lamentaiioncm Judaicse gentis adjungit, quae ad ipsos slatim pervenic, posl nefarium adversus Salvalorem nostrum
3 ( 1

i , l o s

Psal. cxxxi, 5-5.

" ibid. G, 7.

,
\ , \
,
, \ }<
. , .
, '
, . .
,

, ,
, ,



, '
\
, , . 0
,
, -

Amos , 12, 13; , 1.2.

W7

DEMONSTRATIONIS EYANGELlGiE LIB. I V .

318
. Jesura Cbrislum scelus. Ex illo euiui vcl ad hunc
usque diem domus Israel cecidit, et visionem semel
\
Deus ac denuntiationem protulit, de casura illorum
, \
domo in Jerusalem, adversus omncm illorum raul \
tiludinem, veluli eorum qui non amplius erigendi
, \
sint, eo quod non adsit, qui ad illos crigat: non
, ' , , > , ,
est, inquit, qui erigat eam. > Postquam enira Ghri . > \
stum, qui ad illos venerat, non susceperunt, merito
, ,
illos et deseruit, et in omnes translulit nationes,
\ , quietiam lum prius rainae causam illos edocnit,
, ' , \
ubi prope cum lamentalione se excusavtt, dicens :
c ,
c Jerusalem, Jerusalem, q u occidis propheias,
\
et lapidas eos qui ad te missi sunt, spe volui con
gregare filios tuos quoroodo gallina pulios suos sub
,
alas, et noluistis : ecce relinquilur domus vestra
, \
deserta .
. >
B

eft

Ab Ambacum. Christus nominatim Domino Peire

servatur, et christos suos servat.

,
Egressus es in salutero populi tui, ut servares
,
christos tuos: jecisti in capila iniquorum mortem

t , - Aquila: c Egressus es ih salutem populi tui, in ealutem

.
luam cum Christo tuo. iQuoniam Aquila in plurali edi \ ,
dit singularequippe, qui cum Ghrislo dixeril salutein
, populo fecisse Deum universi, jure ipsa verba ap , posuimus, quseperspicue, quod bic proposilum est,
.
luentur. Erunt autem ex inlerpretalione ipsorum

LXX plures ab illo et per illum, qui christi appcl* " , C lentur, de quibus dictum est: Nolite langere
* , \ cbristos meos, et in prophelis meis nolite roali , - g n a r i " : > qui quidem et in illura crediderunt, et
/., \ sancta regenerationis inChristo unctione digni ha , \
biti sunt, et una cum sancto Apostolo dicere pos sunt: Parlicipes Cbrisli facti sumus . >
. >
e s

. \ ,

19Q JeremicB LamentationibuF. Clmstus nomtnatim ab Judicis circumvenilur, el gentibus

agnoscitur.

c Spiritus vultus nostri Gbristus Doniinus, com , *
prehensus est in corruplionibus eoruro, de quo
. 01 diximus, in uinbra ipsius vivcmus in genlibus \ >
,
Admirabiles illi Dei propbetae, cum divino spiriiu
,
inluerentur quod futurum erai, victuros quidem
, , D seipsos, verba autera sua,quasiipsonim viventium,
' , .
non fuUira oliosa, non apud Israel, sed apud gen\, , ' \
tes, canebanl: Cbrislum autem rursus nominaliin,
, quasi illum Cbrislum a quo propbelicus ipsis sup . ;
peditaretur spiritus, comprehendendum dicebanl iu
.
corruplionibus ipsorum. Quorum? Nempe Judseo , rum, qui illum insidiis circumvenerunt. Altende
,
vero hic quoque, ul oraculum Cbcistum pradicit
,
comprebendendum, quod sane"Cbristi secundo ad
venlui accommodari non possit, quem gloriosum ct
:. cum regno divino fuluruni, propbctica oracula
, \ ,
enuntiant. Quapropler nccesse est Jud&os aber \ ,
rare, qui ea qusc ad sccundum Hlius advcntum per*
fl

Luc. x m , 31-35.

61

Ilabac. , 13.

e i

Psal. civ, 15.

* Hcbr. , 11.

" T b r c n . iv, 20.

5J9

EUSEBII CiESARlENSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

520

tincnt quasi de primo solent accipere, cum idmts- ,

quam ralio concedat: quippe cum fieri nullo modo \ \
possit, ut et pariter ct secundum idem, illum et \ \ , \
gloriosum et abjectum flngamus : praHerea cum , '
honore et regno, et contra non habentem neque \ \ specicm neque decus, sed conteroptum prae filiis ,
liominiiro : rtirsus Salvalorem et Redempiorem Is- , \ * ,
rael, et contra circumventum ab illis, et quasi ovem .
ductum ad occisionero, et ab antiquis, qtii inler * , eosdem sint, traditumad mortem.Gum autero satis , \
commode ex nostris ralionibus, quemadmodum , \
ipsa rerum inspertio declarat, vaticinia de Christo m duo genera dividantur : ea quidem quae ad bu- , * \
nianam illius naturam spectant tristioraqtie sunt, . ' ,
in priore illius adventu compleia esse confitemur ;
quae vero niajorem, gloriam babent, ac diviniora '
sunt, adhuc usque ad secundum illius adventum
, exspectantur. Prioris autem demonslratio eviden \, , , ' ,
lissima Dei utique per illum in omnes gentes pro *
gressa, el reipsa declarata cognitio, quam variis
. >
diversisque niodis innumerabiles canunt propheticae voces, gicut vel ea quamproxime cilavimus, in qua
verba illa continebantur, de quo diximus: In uiubra ipstus vivemus in gentibus. >
191

.
.

primo Begum. Cliristus nominalim Dott>to Palre exaltaiur.

Dominus ascendit in coelos et t o n u i i : ipse j u dicabit exlrema terrae, qai dat fortiiudinem regibus
noslrts, et exaltabit cornu Christi s u i . > Reslitutionem in coelum rursus nominatim Cbristi aut
eliam Dei oraculum intelligit, ejusdemque doctrinam, q u instar tonitru ab omnibus exaudienda C
eit, ilem quod postea futurum est ejusdem contra
omnes judicium. Post haec autem ipse Dominus datunis robur dicitur regibus nostris. Hi vero erunt
apoetolt Chrisli, de quibus babes in LXVII psalmo
ibiid * : Doniinus dabit verbum evangelizantibus
virtute muha. > In hoc quoque nominatim de Christo mentionem facit, qui ut bomo, Salvator nosler
inlelligatur, cujus ait cornu extollendum esse, dum
Tirtutem in illo invisibilem et regnum illtus significat. Consueverunt ergo divinae liitere ipsum regnum
cornu appellare. ldem vero positum est etiam in
Lxxxvm psalmo : c E l i i i nomine, inquit, meo
exallabitur cornu ejus. >

, *
, \
, \ .

\ , ,

.
.
' , \
' , < . >
,
, \ , , \ . . '
, \
.

primo Begum. Christus nominatim domum /idelem Patre accipit Ecclesiam suarn, et sacerdotem ftdelem in omne tetnpus, qui Eccltsice sue
cum Dei cognitione prasit.

.


,

1 7

c Ecce dies veniunt, et perdam semen tuum, et

semen domus patris tui : et non erit seoex in domo
tua . > Haec postquain ad Heli dixit oraculum,
praeter alia nonnulla, baec eiiara adjungit, dicens :
Et suscitabo mibi ipsi sacerdoiem fidelem, qui
omnia juxta cor meum et animam raeam faciet, et
iedificabo illi domum fidelein, et ingredietur coram
Christo meo omnes dies . Cum mutationem ac
rejecttonem iis qui non recta ratione operenlur, di
6S

* Reg, , 10.

vers. 12.

" vcrs. 25.

n
D

, > , \
, \ *
. >
\ , *
* \ ,
, \
, ,

. > \

" I Reg , 51.

ibid. 55.

321

DFMONSTRATIONIS

EVANGELICJE

322

LIB. IV.

, vinum minetur oracuhim, alium ex alio genere

constituturum se sacerdotem pollicetur, quem eliam
, c dicit ingregsurum in cotigpeclu Ghrisii s.ui > vel
c inambulaturum in faciera uncti sui, > quen.ad, ^1) , modum Aquila interpretaius est, vel, ul Symmacbus,
c versaturura anle Cbristum suum. > Sed quis tan,
. > ' ; - dem bic eril ? Omnis nimirum quicunque ad sacerdoiium Chrigii Dei cum pielale accesserit. Gui qui
,
Ecclesiae domum, tanquam sapiens ar , \ dem 192
, - cbileclus atque aedificator ipse uuiversi Deus, se
, ' ' asdilicaturum pollicetur, non aliaro utique domuiu
signilicans quam earo qua noniinatiai Gbrislo per
totum orbeni terrarum erecia est, Ecclesiara : ubi

\ eane omnis quicuhque per Christum Dei consecratus esl, secundum spiritualia minisleria, quae pla , ' , \ , cita sint, et ex animo ac sententia Dei dicilur fa , cturus : quando i i qut per sanguineni taurorum
^ . - atque bircorum, juxta vclerem in figura ritum, sa * \ cra perficiebant, in odium Dei incidisse, per Isaiani
prophelam sine controversia dicuntur. Hacteiius ea
' \
in quibus nominaUra Christus prediclus fuerat.
, Venimtamen quta pluribus verbis quae Gbristo
' ,
' adversa ac tristia comigerunt, illius appellalioni
, adnexa sunt, necesse est, quae antea dicla sunl, de
, ' illiusdivinitaterepelere, de qua in n i v psalmo, qui
iiiscriptue Pro dilecto , >tractari supra demon \ t
stravimus,
ubi oraculum in primis de illo tanquam
. de rege tractans, post alia nonnulla haec de Ghristi
, \ diviniiate adjungii: c Sedcs tua, Deus, in saeculum
saeculi : virga directionis, virga regni t u i : dilexisti

Te

. > , ^ jtistiliam, et odisti iniquilatcm, propterea unxit te

, \
Deus, Detisiuusoleo exsultaiionis, prae parlicipibus
,
luis . Plane enim iu bis, ut jam antea demonstravimus, cum unus ipse quoque sil is de quo agi*\ . '
lur, Deus esse dicitur, qui jusiiliam dilexerit, ode \ ,
ri(quc iniquitatem, atque bujus rei graiia, ab ipso
\ ,
. Deo ac Palre suo unctug sil oleo praestanliori aique
\ , , ' excellentiori, quam esset figuratum, eo, inquara,
, ' ' , oleo, quod exsullationis vocatur. At enim quicun ; que hujusceroodi oleo, non ab hominibus neque per
honiineg, sed ab ipso Deo Patre sil unctus, quid
\ ,
. aliud merito quam Christus sit nominandus ?
crgo eumdem etiam Deum simul nominari jaiu
* ,
constat, queoiadmodum quidem suis locis antea c ' ,
, demonstralum est. Verum quae apud Isaiam scripti

*
. . . . 1.
. _ _A...
...
C .
tltm
AilAnimna
Kist
_ . ^ i
oliin
cilavimus
, hic
quoque repelenda
sunl,

. . .
ubi illc ait : c Spiritus Domini super rae, cuju
, \ . causa unxit me, evangelizare pauperibus misit
, nie, ganare contritos corde, praedicare caplivig
\
remissionem, et cascis visuui
> In bis quoque
,
demonglravimus, quod qui quondain sarerdoieg
. \ - ex hominibus, ad rei divina3 cultum accedebant,
, hi unguento arlificiose comparato ungebantur.
quero prophelia significat, is virtutc d i , , 193
vina unclus esse dicitur, el*boc lotum ad Salvato , \
rem nostrum Jesum, qui solus verus Cbrislus esl
,
Dei, referebatur : qui quidem Salvator in conveulu
. , , Vers. 1.
Psal. XLIV, 7-8. " laa. L X I , i .
(1) . Lege . EDIT.
T 1

A t

f e

3J9

EUSEBH CiESARffiNSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

520

tincnt quasi de primo solent accipere, cum id nus- ,

\ \
quaui ratto concedat: quippe cum (leri nullo modo
\ , \
possit, ut et pariter ct secuiidum idem, illum et
gloriosum et abjectum Qngamus : praHerea cum , *
honore et regno, et contra non babentem neque \ \ specicm neque decus, sed conteroptum prae filiis ,
boininnm : rttrsus Salvalorcro el Redemptorem Is- , \ \ ,
.
rael, et contra circumvenlum ab illis, etquasiovem
ductura ad occisionem, et ab antiquis, qui inler ' , 6 , \ ^
eosdem sint, traditum ad mortem.Cum autera satis
, \
commode ex uostris ralionibus, quemadmodum

ipsa rerum inspe:tio declarat, vaticinia de Ghristo

, * \
iu duo genera dividantur: ea quidem quae ad bu nianam illius naturam spectant tristioraque sunt,
. ,
in piiore illius adventu completa esse confiteniur ;
quae vero majorem, gloriam babent, ac diviniora & *
sunt, adhuc usque ad secundum illius adventum
, exspectantur. Prioris autem demonslratio eviden\ \, , , ' ,
lissima Dei utique per illum in omnes gentes pro $
gressa, el rcipsa declarata cognitio, quam variis
.
divcrsisque modis innumerabiles canunt propheiicae voces, sicut vel ea quaniproxime citavimus, in qua
verba illa coniinebantur, de quo diximus: c In umbra ipsius vivemus in gentibus. >
**** Regum. Ciiri$tus nominalim Do- .
.
mino Patre exaltaiur.
c

c Dominus ascendit in coelos et t o n u i t : ipse j u , \ 7

dicabit extreuia terra, qoi dat fortitudinem regibus
, \ .
noslhs, el exaltabit cornu Ghristi sui
Reslitu
lioneui in coelum rursus nominatim Gbristi aut
\ , eliam Det oraculum intelligit, ejusdcmque doctriuam, quae instar tonilru ab omnibus exaudienda G ,

eii, ilem quod postea fulurum est ejusdem contra
omnes judicium. Post haec aulem ipse Dominus da- .
.
tunis robur dicitur regibus nosiris. Hi yero erunt
apoetolt Chrisli, de quibus babes in LXVII psalmo * , \
ibud
Doininus dabit verbum evangelizantibus ' , (* . >
virtute mulla. > In hoc quoque nominatim de Chri ,
sto mentionem faeit, qui ut homo, Salvator nosler
, inlelligaiur, cujus ait cornu extollendum esse, dum
nrtuiem in illo invisibilem et regnum illius signifi, , \ cat. Consueverunt ergo divinae liiterse ipsum regnum
. cornu appellare. Idem vero positum est etiam i n . \ '
Lxxxvm psalmo
: c Et iu nomine, inquit, meo
, c \
exaltabitur cornu ejus. >
.
191

1 7

primo Regum. Christus nominatim domum / I delem Patre accipit Eccleuam suam, et sacerdotem fidelem in omne tempu*, qui EcclesieB sum
cum Dei cognitione prasit.
t Ecce dies veniunt, et perdam semen tuuro, et
semen domus patris tui : et non erit senex in domo
tna
> Haec postquam ad Heli dixit oraculura,
praeler alia nonnulla, haec etiam adjungit, dicens :
E i suscitabo mibi ipsi sacerdotem fldelera, qui
omnia juxta cor meura et aniraara raeam faciet, el
sedificabo illi domum fidelem, el ingredietur coram
Cbristo meo omnes dies . > Gum mutationem ac
rejectionem iis qut non recu ratione operentur, d i " Reg. , 10.

vers. 12.

vcrs. 25.

c i

N
D

.
, > , c \
, \ *
.
\ , '
' \ ,
, \
, \ ,

, \

I Reg , 5 1 . ibid. 55.

32!
DKMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. IV.
322
, vinum minetur oracultim, alium ex alio genere
constituturum se sacerdotem pollicetur, quem eliam
, dicit ingressurum in couepeciu Cbrisii $ui > vel
, c inarabulaturum in faciera uncti sui, quen.ad ( I ) * , modum Aquila inlerprelatus est, vel, ut Symmacbus,
,
versalurum anle Christum suum. > Sed quis tan. > ' ; - dem bic erit ? Omnis nimiruro quicunque ad sacer ,
dotium Christi Dei cum pietaie accesserit. Cui quU
, \ dem 192
Ecclesiae domum, tanquam sapiens ar, - cbtlectus atque aediiicaior ipse uuiversi Deus, se
, * ' aedilicaturuni pollicetur, non aliam utique domuiu
signittcans quam eam qua nonjinatini Cbrislo per
* ( tolum orbeni terrarum erecta est, Ecclesiam : ubi
\ eane omnis quicuhqtie per Chrislum Dei consecra , *
tus est, secundum spiritualia minisleria, quae pla, \ , B cita sint, el ex auimo ac sententia Dei dicitur fa ,
ciurus : quando i i qui per sanguinem taurorum
. - atque bircorum, juxta vclerem in figura ritum, sa ' \ cra perficiebant, in odium Dei incidisse, per Isaiam
' \ prophelam sine controversia dicuntur. Haclemis ea
, in quibus noroinatim Christus praediclus fueral.
6 \ ' ,
Verumtamen quia pluribus verbis quse Cbrislo
* c adversa ac trislia coniigerunl, illius appdlaiiom
, adnexa sant, necesse est, quae antea dtcla sunl, de
, ' illiusdivinitaterepelere, de qua in I L I V psalmo, qui
\ < - inscriptu Pro dilccto , >tractari supra demon - stravimus, ubi oraculum io priiuis de illo tanquam
. de rege tractans, post alia nonnulla haec de Christi
, \ divinitale adjungii: c Sedcs tua, Oeus, in saeculum
^ saeculi : virga directionis, virga regni t u i : diiextstt
. , * justiliaro, et odisti iniquilaiem, propterea unxit te
,
Deus, Deustuusoleo exsultaiionis, prae parlicipibus
,
luis . Plane enim in bis, ut jam antea demon*\ . \ '
stravimus, cum unus ipse quoque sit is de quo agi \ ,
lur, Deus esse dickur, qui justitiam dilexerit, ode \ ,
rilque iniqiiitalem, atque bujus rei graita, ab ipso
. Deo ac Patre suo unctus sit oleo praestanliori atque
, , ' excellentiori, quam esset (iguratum, eo, inquara,
, ' ' , oleo, quod exsultalionis vocatur. At enira quicun ;
que hujugcemodi oleo, non ab bominibus neque per
\ ,
homincs, sed ab ipso Deo Patre sit unclus, quid
. aliud merito quam Chrislus sit nominandus ?
* ,
crgo eumdera eliam Deuin simul nominari jaiu
' , constat, quemadniodum quidem suis locis antea , - ^ ^ demonslraium est. Verum quae apud Isataiti scripfe

oliin cilavimus , bic quoquc repelenda s u n l ,
, \ . ubi ille ait : c Spiritus Doniini super me, cuju
,
causa unxit me, evangelizare pauperibus misit
\ nie, sanare contritos cordc, praedicare caplivis.
,
remissioncm, et caxis visum
> In bis quoque

demonstravimus, quod qui quondaio sacerdoie*
. - ex hominibus, ad rei divinae cultum accedebant,
, hi unguento arlificiose comparalo ungebaotur.
, , 193
quem prophelia significat, is virtutc d i , \
vina unclus esse dicitur, eflioc lotuiu ad Salvato ,
rem nostrum Jesum, qui solus verus Christus esl
. , , Dei, referebatur : qui quidcm Salvator in conveutu
Vers. 1.
Psal. X U T , 7-8.
Isa. L X I , i .
(J) .
Lege . EDIT.
T e

T 1

T l

T t

313

EUSEBH CJESARIENSIS OPP.PARS. I I .

Judaeorum quondam, cum proplieliam accepissel, et

locum exposilum legendo percurrisset, in seipso
completum esse, quod lectum erat, edocuil. S c r i plum est enim, ut cum legisset librum ac plicuisset, ministroque reddidissel, deinde sederit, utque
omnium oculi in conventu in illum essent intenti,
atque ut dcinde cceperit dicere ad iPos, quod < hodie corapleta esl Scriptura bacc in auribus vestris
Hisce omnibus ad extrenuim illa rursus
quae apud Mosem legimus addenda censemus, qtii
cuin, ad exemplar sibi demonslratura, Aaron fratrero suum ponlificem constiluisset, sicut oraculum ipsi praceperat, quod dixit, < Facie.s omnia
ad exemplar demonstratum tibi in monte \ >
plane significavit, quod nienlis oculis, divinoque
spiritu magnum universi pontificem viderit, verum
nlique Christum Dei, cujus dum imaginem cum
alia corporali figura aque adoratione describit eum,
qui sibi sit demonslratus, alterius veri Christi appellalione adornavit. Ipsum hoc divinus quoque
Aposlolus comprobat, ubt de Mosis legibus dicit
illud : Qui exemplari atque umbrae deserviunt
stipercoelestium . > Et rursus : Urobram enim
babens lex futurorum bonoruin
> Et rursus :
c Nemo igitur vos judicet in cibo aut potu, aut in
parle diei festi, aut neoraeniae, aut Sabbaiorum,
quae sunt umbra futurorum . > Nam si quae ad
ciborum indifferentiam perlincnt, et quse de diebus
feslis et sabbatis lcge sanciia sunt, quasi umbram
habentia, picturam aliarum et verarum cl occullarum rerum conservabant, non immeriio sis dicturus, ponliftcera quoque allerius ponlificis inslar
assumptum fuisse, eumdemque Gbristum denominatum, ad allerius et solius et veri Ghristi imaginem. Qui tamen a vero tanlisper relinquitur, dura
verus quidem Cbristus, ab universi Deo audit :
Sede a dexlris meis, donec ponam inimicos tuos
scabellum pedum tuoruin . El illud: c Ex utero ante
Luciferum genui l e ' . El illud: Juravil Dominuset
non poeuilebit eum. 1 9 4 Tu es saccrdos in aHernuin secunduin ordinem Melchisedec . > Per quae
plane cum soboles Dei ac Filitis ante Luciferum,
aique ante omne opificium exsliierit, poutifex aeternus est declaralus. Mosis vero Gbrislus, tanquara
iu ecenica aclione, ad breve adornatus simulatusque
tempus inler mortales positus computatusque est,
alteri, qui solus est verus, tradita verilale : el verus quidem Cbristus, neque Mosaic unctionis,
iieque olci artificiose confecli, lerreslrisve alicujus
niateria? indigcns, lamen virtute appellationequc
sua totum terrarum orbem implevit : quippe qui
denominatum a seipso in omnibus gonlibus Christianorum instituerit genus. Mosis vero Cbrislus ne
in hominibus quidem, quod unqnam nomen habuer i t , perspicuum f u i t , nisi qualemis ipsius Mosis
scripta prodiderint. Et bic quideni sero tandem
7

7 S

1 1

8 0

7 a

L u c . , 21.
, 1. i b i d . 5 .
7

7 t

i 0

Exod.xxv, 40 .
i b i d . 4.

7 5

524

APOLOGETICA.

, \
,
,
,
. \
,
,
,
,
, ,
\
, ,

,
.
\ , \
, , \ . \ *
, \
, ,
, , , &
, \ , \ \ \
, ,
,
\
, \ ,
\
,

* < ,
* f \,
* , c
* \ " ,
\ *
. > ' , \
, \
, .
, , *
,
, \
\ \
, ' \ ,
\
,

), * , , .

^ \ \ '
, ,
* \
, *
, * , \,
, \ ' ,

Hebr. \, 5.

I I c b r . , 1.

7 7

Coloss. , 16,

7 1

Psal.

525

DEMONSTRATIONIS

EVANGELICJE

52G

LIB. IV.

Mk ' , \ post exitum de jEgyplo, vasis quibusdam puris

cruentisque sacriflciid pnrgatus, oleo unclus est
. \
comparato ipsum Mosem sortitus unctorem. Ille
*
, - vero omnis formae arcbelypa et verus, ab initio i n
infinitum usque aevum, tolus per totum, ipseque

' * c - sibi in omnibus similis, nusquam quidquam muta . > - tionis accipiens, Gbristus sempcr fuit, etiam prius, \ quam ad homines venerit, atque ilidem postea,
non ille quidem ab bomine, neque ulla maleria, quae
\ ,
inter homines reperialur, sed a suprerno Deo i n ,
genita divinilate uncius. Et quoniam de illius ap ,
pellatione in prasentia disserinius, omnibus quae
, .
, , \, , dicia sunt quasi signuni iroprimalurillud, quod apud
. - sapieniissimum Salomonem exslat, oraculum, sic ea
habens in Gantico canticorum : < Unguentum eva ;
, * , * - cuatuui nomen luura . > Nam bic quoque divina
, .
sapientia donatus, ct digiius babttus qui quae secre, \ ,
tiora sunt de Cbristo ct de ejus Ecclesia contem .
plaretur; idemque cum unius quidem tanquam
, , \
sponsi supercoelestis, alierius lanquam illius spon\ .
833 menlionero iecisset, et quaerereiur quodnam
ipsi sponso nomen esset, vocern emiliit quasi ad illum dicens : Nomen tuuro, sponse, unguentum
est, el unguentum non simpliciler, verum evacuaium Porro autem quodnam tandem aliud sii nomen
unguentum evacualum significans, nisi ipsum Cbrisli noroen? nara alioqui neque fieri neque nomiiiari
possit Christus , si unguentum infusum non sit. Quale vero hoc esset unguentum, quo unctus is,
de quo agitur, Ghristus est declaratus, in iis quae superius babes, a nobis oslensum est.
1 9 5 Gum igitur de Ghrisli appellatione baclenus tam multa locuti sumus, agedum, de Jesu qooquc
disseramus.
1

'.
*Ort xaX

XVII.
C Quod eliam Jesu nomen apud priscos Dei famitiaret
in prelio fueril.

,
, .
< ,
, \
,
\ . > "
\ ,
\ \ *
, \
, , '

,
* . \ - ^
, \
, \
,
\ \
* ,
,
,
, .
,
,

. , 8 1

Cant. i , 2.

" Num, M I I , 17.

Primus rursum Moscs, cum ad suum successorem

alia uleretur appellalione , Jesum eum denominav i t : Scriptum esteniro, < haecsuni nomina virorum, quos roisit Moses ad inspiciendam lerrani, et
denominavit Moses, Nausem flliura Nave, Jesum, el
misit eos". Considera, quaeso, parumper, ut
prophcta qui non parum docius naturam nominum
erat, sed plurimum, bac quoque in parle philosophatus, ut ex iis sanctis viris constat, quos ipse
denominavit, et ex causis propter quas denominavit, quippe qui inducat Abrabam, qui pramium
virlutis a Deo accipit, suaro ipsius Abraham inlegram appellationem , quod sane quidnam sibi velit
non est nunc demonstrandi locus, et eadem rationc Saram denominel Sarram, et Isaac, eum qui
antequam nascerctur, risus dictus fucrat, et Jacqb
enm qui praemio luclae, ex cognomine Israel decoratus: cumque idem alia innuroerabilia de vi el natura
nominum, dmniore quam ut ea honuni conveniat,
Spirituque Dei afflata sapientia ac scientia perccpt?
ct cognita baberet, nec alius quisquam ab iniiio ante
ipsiiro, Jesu nomine usus esset, primus divino
Spirilu moderanle, quem sibi in populi principatu
successorem erat declaraturus, alio prius nomiiie
vocatum, ipse immutans, Jesum nominavcrit, u l -

527

EUSEBIl CAESARIENSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

328

pote qui appellationem illi a majoribue dum nasce- ol * ' ,

retur adjunctam, non satis idoneam fore censucrii:
,
siquidem Nausem illum parentes vocaverant: at
*
vero ipseDei propheta, immutato nalali nomine,
,
irum illtim divino Spiriiu annuente, Jesura vocat,
\
non aliter illum post mortem suam, omni populo , \
praeesse oporlerc ratus, cum utique futurum vide- ,
ret, quas leges ipse posuisset ut eae aliquando
miiiareniur, 196 Hnemque acciperent, et eadem
.
cum ipso Muse ralione quodammodo, inlerireiit,
,
neque alium quempiam, quam unum Jesum ipsius Dei Christum, alteri reipublicse, quae priore longe ,
melior, longeque prsestantior foret, praefulurum.
' Itaque Moses quidem omnium propbetarum maxime , \
adimrandus, cum utraraque Salvatoris nostri Jesu
\ ,
Christi appellaiionem, divino Spiritu inslruente y ' , * , ,
distinctam, cogntlamque haberet utraquequasi duobus regiis diadcmalis eos, qui apud se omniura es , .
sent principum praeslanlissimi decoravit. Ilaque

cum duobus principibus, duobusque ducibus po
puli pontifici ipsi, ac suo ipsius successori, Chrislum et Jesum appellaliones pro meritis tribuissei:
ipsum quidem Aaron, Christum, Nausem vero, quasi eum, qui post morlem suam sibi essct successurus, Jesum nominavil. Uoc igitur modo ipsitis Mosis Scriptura, Salvatoris nostri Jesu Cbristi noDiinibus insignita est.
#

,
,

,


.

Ab Exodo. Quemadmodutn Mosis tuccessor Jesus,

qui angelus est vocatus, et populi duxfuturus erat
reddentis oracutum Christi nomen ferredictus est.
t

c Ecce ego mitto angelum meuni ante faciem

<
tuam, ut cuslodial le in via, u l introducatte iu ter- Q , ,
ram quam praparavi tibi : observa euiu, et au- , . , \
iculla i l l i , ne fueris adversus illum conturoax, non
, * enim vcrebilur t e , oomen enim meum est in . \ ' . ,
i p s o > Meo, inquit ipse Dominus, qui baa; , \ ,
tibi respondeo, nomine inscriptos est, qui popu- ,
lura introduclurus est in terrara promissionis : quod * ' ,
si Jcsus fuit, non alius, constat jato tum Dominum , , \
hic dicere, nomen suum illi esse impositum : non
. , *
igitur inirum est, si angelum quoqtie ipsum vocat,
, \
quando etiam de Joanne, qui bomo fuit, plane d i - ,
ctum est illud : c Ecce mitio angelum raeum ante ,
faciein tuam, qui prseparabil viam tuam ante te >
.
Zacfiaria. Quod etiam Jetus filius Josedec sa . cerdot magnus, imaginem ac figuram gessit Sal
vatoris nostri, qui veterem, qucc jam ium invalue- .
,

ral, humanarum animarum servitutem, ad Deum

.
convertit.
f
u

197 Et oslendit mibi Domintis Jesum sacerdotem roagnum, slanlem aute faciem angeli Domini:
et diabolus slabat a dextris ejus, ut adversarelur
ei, et dixit Doininusad diabolum : lncrepet Dominus in te, diabole, et increpet Dominus in te, qui
elcgit Jerusalem : nonne ecce bic, quasi torris
eruius ex igue? Et erat Jesus indutus vestibus sordidis, et slabat aule faciem angeli Domini, et
respondit, et ait ad siantes ante faciera , dicens :
Auferte veslimenta sordida ab eo, et dixit ad eum:
Ecce absluli a te iniquitates tuas, et induite eum
" E x o d . x x i u , 20.

" M a r c . i , 2.

\ , .
, .
* .
\, , \
\, .
; \
^, \
, \ ,
, *
' * \

DEMONSTRATIOMS EVANGEUCjfi L I B . I V .

32D

, \ , \ tunica talari, et imponlle cidarim mundam euper

, \ - caputejus, et induerunt illura vestimenta . > Ac
. > * t " deinde adjungil: < Audi jaro nunc, Jesu sacerdoa
, , \ ,
magnc, tu et proximi tui sedentes anle faciem
, - tuam, quoniam viri prodigiorum inspeciores sunt:
* . quoniam ego adduco servum nieum, Orienlem ;
\ , el post pauluin, his qua; dicta sunt adjungit, d i
cens : c El factum est verbum Domini ad nie d i cens : Sume ea quae sunt ex transroigralionc a
, ,
principibus ci oraculis ejus, et ab iis qui cogno\ - verunt cam, el ingredieris in die illa in domum
,
Sopboniae venientis de Babylone, et accipies ar\ , , \ geniuni atque aurum, et facies coronas, et imponcs
\
super caput Jesu Glii Josedec sacerdotis magni, et
, \
dices ad eum : Haec dicit Dominus omnipolens,
, , \ ecce vir, Oriens noroen e i , et subler eum orielur,
, \
et aediflcabit domum Domini, el ipse accipiet v i r , \ , ,
tutem, et sedebil, el priucipatum oblinebit in sedc
\ * sua : et erit sacerdos a dextris ejus, et consiltum
,
paciGcum erit inter utrumque . Uoc quoque in
.
loco propbela magnus sacerdos, qui dicilur Jesus,
, ,
aperlissimam imaginem et noiam evidentissimam
\
scrvaremihi videtur Salvatoris nostri Jesu Christi,
,
quando el illius nomine decoralur, et populi de
, \
Babylone redeuntis, qui captivus iUic fuerat, duclor
. \
exsistit; nam Salvalor quoque nosler Jesus Chri\ slus per lsaiam propbetam dicitur missus ut nun ,
tiet captivis remissionem et caecis visura, console, \ ,
turque omnes qui in luclu sint, detque lugentibus
,
Sion, gloriam pro cinere, alque uoclionem laetitiae.
\ ." - j g g Habes igilur jam duos magnos pontiflces:.
,
Ckristum quidem apud Mosem, Jcsura aulem eum
, ,
de quo nunc agilur, qui veritatis circum Salvalo \
rem ac Dominum nostrum Jesum Cbristum nolas
' . '
et signa in seipsis perluierint: sed eniin Aaron qui
' ,
apud Moscm Christus est, cum jEgyptiaca scrvi , ' \
tute populuro liberaverit, el ad liberlalem et curam
' profeclionis ab ^Egyplo illorum dux fucrit: probe
, ,
servabit iroaginein ejus, qui verus est Dorninus.

Nam hic plane nos omncs, qui de geutibusassumpti
'
sumus, ab jEgypliaco simulacrorura cullu libera \ v i t : at vero qui apud propbetam est Jesus sacerdos
, \ magnus, redeuniibus dc Babylone in Hierusalem
, praefuit, signum ipse quoque ferens, Jesu Salvato , \ ,
ris noslri, quem babemus sacerdotem magnum.
D q * quidem CODIOS ipsos penetraverit, a quo nos
, etiani ipsi quasi de Babylone, hoc est de confu sione ac servilule vilae praesentis liberali, ad c<K. '
leslem veramquc Hierusalem contendere instrucli
0 ,
suraus. Porro aulem menlo qui verifatis imaginem
\ ;
in seipso ferebat Jesus, sordtdis indulus ve&libut
\
fuerat, diabolusquea dexiris illius slelisse, eidem , ; que adversatus esse dicitur : nam verus ilem Sal, , valor ac Dominus noster Jesus, cum ad nostram
0 ,
usque descenderit servituiem, peccala nosira sus .
tolit, atque bumanas sordes abstersit, et qwe illi

in passione probra illata sunl, et mansuetudine
M

8T

Zachar. m , i-A. ibid. 8.

PATROL. G R .

XXII.

>T

Zach. v i , 9-13.

331

EUSEBII C J E S A R I E N S I S OPP.

PARS. I I . APOLOGETICA.

332

charitaleque crga nos sua suslinuit. Quapropier II , \ , \ , \ Isaias sic ait: Hic peccala noslra fert, ct pro nobis

est in dolore, et nos existiniavimus eum esse in lajorect in plaga et in afflictione: ipsc aulem vulnera- , \ .

tus est propler peccata nostra, et inOrmatus estpropter iniquitates n o s l r a s : > quin etiam Joannes <
Baptista, cnm Doroinum vidisset , ait : Ecce , \
Agnus Dei, qui tollil peccata mundi * . Pau ,
lus quoque liis similia scribens de illo inquit :
t Eum qui peccalum non novit, pro nobis pecca- \ ,
c
lum fecil, u i nosefficeremur justitia Dei in ipso ';>
item : Christus nos redeniit de raaledicto legis, , . >

factus pro nobis maledictum . > Haec igilur
univcrsa dum canit propbeta, aperliue ea ipsa si- '
*
gnificai ubi a i t : Et Jesus erat induius vestibus
>ordidis * ; verumlamen , tis dcpositis quo lem- * >, \ **
porc in ccrlum ascendil, ac de servitutc 1 9 9 ,
noslra ad ea quae ipsius propria sunt, reversus , \ /est, tum vero paternae divinitalis diademale esl
,
coronatus, et paterni luminis splendidissimum ve- , stimentum indulus, ridarique divina, atque aliis * \
pontiliciis ornamentisdecoratus. Non est aulem d i i - ,
iicile cliain ea quae ad diabolum spectant interpre- , \ *
lari, qui quidem eliam nunc dum Chrisli doctrina?
' ,
adversalur, atque illi Ecclesiae, quse a Gbristo per
, \
iotum terrarura orbem erecta est, ipsi Salvaiori
, *
nostro adversalur, utpote qui antea quoque conlra
^.
illum steterit, duin is adest nos a servitule quam
\ , \ ,
sub hoc ferebamus, libcraturus : nempe illum hic
. ' \
tenlavii et semel prius, et iterum postea, cum sub
\ '
ipsam passiouem illi insidias comparavit, ad exlre- ' \ ,
mum ille cum el ipsum diabolum , et eos qui sub
, \
ipao degunl, universos, el inimicos et hostes. visum
, ,
nostnim eQugtenles, in fugam vertisset, nos qni
,
captivi tenebamur, suos eflecit dooieslicos, alqtie
de nobisipsis, tanquam de vivis lapidibus, doinum , \
Dei, ipsanique pielatis rempublicam struxit, uljure , \ \
ac merito illi oraculuin sit accommodandum, quod
, \ , \
ait : Ecce vir, Oriens nomen ei, et subter ipsum
, * ,
orielur, et aedificabit domum Domini , el ipse acci- \
piet vlrtutera, el sedebit, et principatum lenobit in
, , ,
sedesua *. > Attende igitur diligenter, quemadmo , * &
dum hic quidem spiriluali quodatn more dc anti ,
quo loquens Jesu, qui imaginem vcri ferebat, sic c ,
dicat: < Eccevir, Oriens nomen ei. >Paululum vcro | , \ ,
progressus, quasi de alio qui sit Oriens, ipsi illi qui
,
luncaderat, Jesu dixerit: c Audijam nunc, oJesu,
.
taeerdos magne, et tu, et proximt t u i , quoniam viri
,
prodigioram inspectores sunt. Ecce ego adduco
,
scnrum meum, Orientem * . Si igitur sermo eratde
, , \
alio qui veolurus esset, ac verius quam ille, qui
,
tnnc aderat, Oriensnominandus, certe imago venturi
, , , Orientis i l l e e r a t : ulpote qui in imagioenoneolum
. \ %
Jesus, sed eiiam Orieqs dicerelur, si quidem tan ,
quam ad ipsum pneseutem, verba illa : < Ecce vir,
.
Oriens nomen ei, > ad illum dicta suat. Meriio i g i
88

8 I

l s a . L I I I , -5. Joan. , 29.

12-13. *Zacb. S.

f e

I I Cor. , 2 1 . " Gal. , 13.

8 1

Zacb, , 3.

88

Zacb.7i,

533

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE

LIB. Y.

334

* ' , tur imaginis gratia bic quoque Salvatoris nostri ap .

pellalione dignus habitus est, nimirum quemadmo , dum etiam Orientis. Nam ipsum Jesu nomen in no, " slram linguam conversum, satulare Dei significat. El
, * (\) enim Josua apud Hebraos salus. Filius aulein 200
. Nave apud eosdem Josue nominatur. Josue vero est
\ \ Jao salus, boc esl Dei salutare. Itaque nienito sicubi
, Dei salutare in nostriscodicibus leclura fuerit, nibil
, \ aliud prorsus quam Jesum Hcbraica lingua signiO .
cari pro coraperto habeas. Cum hac baclenus de
Salvatoris nostri appellalione a nobis dicta sint, ab alio rursus principio oralionem rcnovantes, ad pcrfeciiores de eodem propheticas demonsiraliones transeamus.

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICJ1
LIBER
7 1
01.
, * ol ,

.
'. .
'. *.
\ &.
\
'. '.
*.
.
*.
.
'.
.
'. .
'.
'.
.
*.
,
vf.
,
w.
.
'.
.
*.
.

.

*
.\
ifr.
'. .
', V .

.
.
<

() \

Forte E D I T .

QUINTUS.
201
MSONT
0 1 / i A T O
EVANGELICJE
D E SALVATORE
DEM0NSTRAT10N1S.

L1BR0
NOSTRO

Quisnam modus fuerit, quo apud Hebrceo* prophekv

futura providenles canebant, et veram thcologiam
illuminabant. Item quam mutlce prophttxcm voces,
de divina, etmnnia quai facta svtt antecedenie, Salvatoris nostri naiitra, menlionem fecerint.
4. Proverbiis.
2. psaimo x u v .
3. psalmo cix.
A. Ab haia.
5. psaltno xxxn.
6. b Isuia.
7. Genesi.
8. Ab eadem.
9. b eadem.
40. Ab eadem.
44. Ab eadem.
42. b eadem.
43. b Exodo.
44. Akeadem.
45. 6 eadem.
46. Ab eadem.
47. Ab eadem.
48. AWumem.
49. 6 Esaia.
20. Ab Job.
24. psalmo x t .
22. 6 O M .
23. Ab Amou

535

EUSEBU CiESARlENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA

24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.

Ab Abdia.
Zacharia.
6 eodem.
6 eodem.
Malachia.
eodem. .
Jeremia.
202
PROOEMIUM.
Cum quibus roodis de Salvatore noslro Jesu
Cbristo Iraclenius, i i duo nobis in proximo t?engelicce Demomtraiionis volumine ostensi sint, unirs
quidem eorum, nalura nostra superior est uliraque
illam excurrit. Hoc sane modo ailinnamus illura
csse uiiicum Dci Filium, sive Dei essentiam referens
Verbum, universique hujus auclorem, sive essen(iam intelligentem, ac Dei primogenttam virtulem
atque naturam , vimque divinam, quae omnem ha-
beal virtulem, ei omnia quae facta sint, aulecedat,
sive ingenita? naturae intelligentem imaginem. AUcr
vcro modus nobis magis cognalus, magisque familiaris agnoscitur. Iloc enim definimus illuni esse
Dei Yerbum, quod i n bomine paternam piclatem
denuntict : quo quidem modo quondam ille apud
priora sascula in borainis habitu, iis qui cum Abrabain, iis, inquam qui cum ipso illo principe genlium
apud Dei amicos tanlopere celebraio vixere, apparuit. Qui tum rursus apad bomines visendus exspeclabalur, el qui jam anle per borninis ortuni, et
nostro corporis simile corpus, omnia probra passurus dicebalur. Ilaque nobis de illo propbetica
exposituris testimonia, recta via, rectoque ordine

\
'.
'.
'.
'.
'.
'.

330

.
.
.
.
.
!
.
.


" \ *
, ,
, , \
,
, \ , \
, * ,
,
*
\ * ,
' , \
, * \
\
,
, , , \
\ .
'
piocedel oratio, si jam nunc in primis, quemadmo- Q , '
jm quae promissa sunt, poslulant, id quod primum
.
e&t, exploremus, et quse in Evangeliis de illo exstat Ibeologia, banc a veterum propbctaniro testimonio
comprobemus. Sed ante necesse est considerare, quisnam fueril modus, quo prophet apud Uebneoft
Dei Spiritu implerenlur, a quibus utique etiam quae pradicla sunt, antebac edocli sumus.
Quisnam modus fuerit, quo apud Bebraos prophetw,
* cl *
simul et quce (ulura e&sent canebant, et sotam ve
,

ram tkeologiam illustrabant.

.
Loca in quibus et valicinia et oracula accipe "
rent, in orbe terrarum passim inslilula fuisse, \ . otv \
lam Graeci quani barbari proGienlur. Porro ha;c

aiunt, providenlia ipsius Opificis, ad usum atque
ulililaiem hominum prodita esse et concessa. Ua- '
. '
que propbetis Hebneorum nihil excellenlius 203
, \
contigisse quam reliquaruro gentium oraculis.

Ut enim Hebraeis per ejusmodi propbclas, sic re , .
liquis gentibus per diversorum locorum oracula,
, \
supremum Deum respondere, et conducibilia mo \
nere solilum. Non cnim tanlummodo Judaeorura
* ' ,esse, sed reliquorum quoque oninium hominum
Deum, neque bos magis quam illos curare, sed om- \ , *
, \
uibus aeque providere. Sic enim ne soltm quidem
suum invidere cuiquam, sed omnibus abunde lar- , ,
g i r i , non Hebraeis solis, annuosque rerura necessa- , \
riarum proventus suppeditare, alque ofhnibus si- .
mile corpus conslruere, unumque nascendi modum
, ,
omnibus, unam oninibus animae ralionalis nalu,
,
raro. Ilaque eadcm ralione provrdendi quoque cogitoscendique fulura scienliam, omnibus hominibus , * , ,
,
abunde sulbcere, aliis quidem per viros propbeias,

557

DEMONSTKATIONIS EVANGELICA LIB. V .

538

; , aliis vero per oraculorum responsa, et aliis per

.
' * '
.
, ,
,
, ,
, \
' \
, \
" , ,
;

\
\
,
, ,
,
, '
\
\ \
, \ \
, \ , \
, ,
& \ ' , \ \
\ *
\ -

avium volatus aut per extorum H I sacrificiis inspc

clionem, aut per somniorum iromissiones, aut per
ea quae dicuntur, omnia, aut pcr concussiones ac
tremores, aut per alia quaedam ejus generie signa :
haec enim aiunt Providentia divina cunctis hominibus esse donala, itaque nibil amplius babere videri
Hebra3orum propbetas : haec sane illorum est ratio :
nos vero illius sic obviam ituri sumus. Si ulla quidem ratio convincit, re vera deos, seu divinas potestales, sive bonos aliquos daemoncs praesse eorum, dc quibus dictum est, oractdis, vel auguriis,
vel caeteris quac aniea diximus : possumus sane a l i qucm locum illis tribuere, tanquam illo quoque supremus Deos iis qui lalia usurpent, largitus sit;
vero perfectis deraonstrationibus, et ipsorum Graecorum confessionibus, jam anlea, daemones esse
non illos quidem bonos, sed omnis perniciei nequttioeque auctores convicimus, qui fieri potesl ut Dei
propbetae habeanlur? Etenim illos esse malos per
Evavgelicam Prazparationem ralio deprehendit, cx
eo sane quod priscis teroporibus in omni loco, et
civitate ac regione, humanae illis viciimae sacriflcarentur; ilem ex eo quod reruni fulurarum ignoratione sciscitantes deciperent, et quod in mendacio
millies ac millies deprebcnsi sint, modo quidem
aperle ac palam, modo vero ipsorum oracuiorum
ambiguo sermone, per quem eos qui ad se confugissenl, plurimis sacpissime malis atque incommo Q dis involvisse, convicti sunt: necnon quod jam
aniea demonstralum sit, illorum genus foedum ira
muhdumque esse, ex eo quod obscenis ac lascivis,
,
de feranlur, caniicis gaudere con\ , \ 204 4
suevcrint; item bymnis ac fabulosis narraiionibvs
. , \
bisloriisque inboneslis ac perniciosis, quas quod
, * \

- contra seipsos ralas babuerint et lanqua/n vcras
. - coroprobaverint, jam plane redarguti sunt. Deniquc
, \ illorum inertis imbeciilxque naturae maximum argumenlum, quod exslincla sint oracula, neque am ;
* ; piius ut olim respondeant; et exstincta non alias
quam sub advenlum Salvatoris nostri Jesu Ghristi;
\ ^, , \
ex quo enim illius in omnes gentee evangelieae do, \ ; \
\ , - ctriDse penetravit verbwni, ex illo item oracula dc, , , - ^ fecerunt, el daemonum mortes memorantur. Omnia
; \ ; ^ igiiur baec et bmumerabilia atia his siraiUa iueruot,
ex quibus illos, de quibus nunc agimus, malos
.
esse daemones Evangelica demoDStravU.
;
Quod si lales illos esse jam constat, quae ratio un \ \
\ - quani oblinebit, ut supremi Dci illas fuisse divioaliones censearous, quae daemonuna sorles perhiben ,
, , - tur, aut quae de illis feruntur, Dei prophetarum va , \ ticiniis esse comparanda ? Gaeterum quanti tandem
illoruni praedicliones faciendae, quas, cum staro

. " videbantur, sciscilantibus respondebanl? Nonne de
, inbonestis atque humilibus et nullius pretii viris,
, \ ^ pugilibus, exempli gralia, aul aliis lalibus reddi
solilas novimus, quos quidem homines sacrificii.n
, \ , * - boneetari jubebanl? Qualia porro quae de bumanb
U X

EUSEBII CiESARIENSlS OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

539

victimis feruntur, censenda ? Gaput enim hoc omiiiuro e9rum quae dicla s u n l : ntim igilur ulla re
prava locum novae absurditati reliquerunt? Quod
ei isti hominum conservatores, cl dii et boni daemones, qui ad se suppliciter et cum pietale confugieDant, eos quaecunque charissiiua baberent, quasi
reliquis similia pecora maciare iroperabani, plana
quod humani sanguinis supra omuem ferinam naVuraro silibundi, neque quidquam aliud quam potores sanguinis et devoratores hominum perdilionisque amici essent, ipsimet declarabant : aut dicat
niibi sane quivis, num de illis possit bonesti quidpiam, aut quod cum virtute conjuncluro sit, ostendere : aut divinationes, ac pradicliones, qnae ad
omne bominum genus spectaverint: aut leges, i n sliliitionesque civiles, quae quo modo oraoes bomiiies vivere oporteat, praeceperint: aut pbilosophiae
decreta ac disciplinas, quae pliilosophiae amatoribus ab ipsis diis unquam proposila fuerint : atqui
nemo est qui possit affirmare tale unquam quidquam vel celeberrimorum oraculorum beneficio,
305 ^ hominum contigisse ; nam si talia fuisbent, nunquam homines, quibus a diis leges tradiUc
&unt, diversis usi essent alque inier se pugnanlibus legibus : nam qui dii essent et dii boni, qui
fieri posset ut non aequis institutionibus uterentur,
quare autem non modeslisslmis ac justissimis legibus? Quis ergo aut Solonis, aut Draconis, aut
aliorum qui vel Graecis vel barbaris leges descripserint, usus fuisset, cum in proximo adessent dii
f i u oraculis possent quae honesta et necessaria v i dercnt, praecipere? Quod si quis dicat plane illos
ipsos noa alios fuisse, qui per singulas gentes hominibus leges dederint, dicat etiam, quaeso, ecquis
itle aut cujusmodi fueritdeus, qui Scythas, exempli
gratia, devorare homines docuerit, aul qui nonnul)is leges dederit, ut mairibus ac filiabus miscerenittr, aut qui eos qui consenuissent, canibus projicere, quasi rem bonam imperaveril, aut qui soroves babere in matrimonto permiserit, aut mares
maribus comniisceri. E i quid me oporlet, narrationes a legibus et omni jure alienas de iis quae aut
apud Graecos, aut apud barbaros fierenl, numerare,
ut auctores illos oraculorum mirabiles, apud utrosqtic non deos, sed pravos ac sceleratos daemones
fuisse demonstrem ? qnippe qui infelicissimum mortalium genus, in absurditates ab omiji natura alienas coDJecerint: quando ne d i i quidem illi et vates,
qui apud Graecos fama celebrantw*, ut couducibile
quidquam et suo pretio aestimandum, ad animae u t i litatem iis tradiderint, qui ad oracula accederent,
demonstrari possint? Gur enim tmquam Graeci homines, relicto illorura usu, barbaram terram peterc soliti sunt, ut mercatorum inslar, disciplioas
extrinsecus aliunde conquirerent, cum in proximo
issenl dit quibus magislris uterentur? Si enim
dii aut etiam boni dxmones respondissent, el
aliasquidem divinationibus aliisque miraculisosienv

l a e

(1) \

Forte . EDIT.

540

;, , \

. ''
.
, \ *
\ \,
; ' ; ,
, , ,
\ ;
\ * ( I ) *
, \
, , , , ,
,
\ , \ , ,
, \
; \

, \
,
, \
; *
' ' " \ \
\
. "
1

, , ,
' ,
; \
, \
\
,

, * , '
,
;
*
, * \
. ; ,
I . '
, , ,
, ,
, ,
, ^

, ,
* , ,
\ , \
^, , \ , \ ,
\ ,
\ \ ,

341

DEMONSTRATIOMS

EVANGELICJE

LIB. V.

342

. dissent vim suam alias vero ex constanti et ne \ , ' cessaria disciplinarum verilate, veram docuissent
,
sapienliam, quid landem iropedimenlo fuisset ne
, .
ab illis pbilosophorum fllii instituerentur, ut ita
\ , illis inslilutis, nusquam alise ab aliis opiniones ,
, \
aliae sententiae, alia decreta traderentur, neque
;
vero ex looga diversitate, variae philosophorum
.
eectae nascerentur ? Quod si illos popularis tur , \ ba non atlendebat, at saltem piis religiosisque
, ;
bominibus, qui illos consulerent, conslanlem quam , ,
dam doclrinam, beneiicio illorum suppedilari opor tebal. 206 ^
<"
*ndem ? nam quoscun * \
que dlxcris lales, eos ut erranles redarguunt qih ,
cunque diversa aut contraria sentiunt. CaHerum ut
, ' ,
par est, daemonum crant oracula, quae usque ad
, , - furis compilalionem, aut supelleclilis interitum,
. - aul aliud quidpiam ejusdem generis vira suam por \
rigerent, quarum sane rerum baud incredibile est
.
illos, utpote qui in boc aere qui terram ambit, va ,
gari consueverint, babuisse scientiam; bonestaeauxa\ ,
tem el cum sapientia conjuncla? rei, sive eenlenliae
.
atque arlis inventores fuisse, nunquam oslendee;
non reipublicx, non legis a recla ralione jrofectae, non instituti cujuspiam Iaudabilis , imo vero ei
aliquanlo liberius dicere oportet, illos omnium malorum auctores el principcs exslilisse aflirmare
necesse est : qui de seipsis adulteria, et impudicos marium abusus, ei cum matribus el soro.
ribus nuptias, concubitusque nefarios, et alia innumerabilia quae deorum nalure adversantur, i u i luiciliasque et bella deorum adversus deos, in ipsorum bominum canticis atque bymnis et narralioni*
bus et sacronim arcanis ritibus, ferri noii recusarent, ac potius libentissime audirent. Gerte nunquam
eonim quisquam se contra bomines indignalione corrcptum ostendit, quod qualia dicta a nobis sunt,
talia ipsis aut cogitando aut dicendo- quaw nequitia plena neque ulla modestia referia tribuerun*.
Et quid me oportet oratione progredi longius? cum plane de uno omniura exemplorum maximo, lice&t
ei crudelitatem et immanitatem et tetrum re vera inslttutum illorum intueri? dico autem dc maciandorum hominum rtlu. Quod enim non solum brutorum animalium sacrificiis gauderent, verum
eiiim bomtnum ipsorum interitu, cujus landem crudelitatis excessura non superaverit ? Haec enim
erant, ut dixi, quae in preeparatione et pbilosophi et bistorici apud Graecos menioriae prodiderint: ex
quibus maxime quam perniciosi sint daemones, quamque mulliplicibus macbinis, modo qnidem oraculura, modo vero auspiciorura, aul signorum, aut bostiarum, aut alioruro sirailium, hominum pcrvertant atque implicent genus, demonslrabantur. Quare affirmandum, illomm oraculum nequaquara
eopremun Deum auctorem habuisse. Neque igitur illa prophelis Hebrseorum comparare fas est, quorum primus iniliator ac theologus exstilit Moses. Qui quidem quantorum qualiumque bonorum in
ila auctor fuerit, jam binc facile conieraplari potes.
d

s u n l

,11 l

\ Q 207^ imuni senlentias, opinionesque evangelicai

\ , ac veras protulit, de omniuro rerum auctore atque
* \
opifice Deo; tum de ejusdem F i l i o , ralionalium i n , \ tenigentiumque naturarum auclore, earum ulique ,
,
quae post ipsum exsistere intelliguntur: ile.m de
, roundi atque bominis crcatione, Scripluram sa ,
cram exaravit atque edidit. Praeterea cum histo * - rias religiosorum hominum , et qui olim Deo grati
\
apud Hebraeos vixerinl, qua&i quaadajn viitutum

cxeraplaria eipresseril, eoa qui sibi diclanli pa \ \ rerent, ad imilaiionem virorum bonorum excita ^
vit. Legi vero divinac, atque i i * qui lunc ulercntur
'/, .
accommodalae, primus oralionis splendorem adhi\ \
buit adorationeraque religtosam ac veram introdu' ,
x i l . Postremo iis, qui posl se niullis saeculis futuri
, erant, praedicliones cnuntiavit, sicut paulo post a
\
nobis commemorabitur : ct bic ^uidem lalis. Ad

543

KUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETIGA.

3lA

eumdem vero modum eliam propbetx qui poslillum ; . \ exstiterunt. Caeterum eitra proposium existime- \ ,
lur, sicubi eorum quidpiatn quae in diem qnaeri so- \ ;
lent, ipsi respondissenl sciscilantibus. Suroma au- * \
tem ouinis illorum prophetise in rebus magnis con ,
sumebatur. Non enim in divinatione renim quae in
, \
diem aut in praesens tempus quaererenlur, iieque
, \ \
parvis aut humilibus negoCiis suuni, quod a Deo ^ ,
acceperant, munus, dignum putabant. Sed supcr
, *
omni genere bominum divini in illis Spiritus illo- \ ,
stratio ingens amplexa erat argumenlum non illa
,
quidem ut de aegrotantis bominis corpoFe, neque ! (* , , \
de temporaria hac et omnibus morbis obnoxia vita,
,
divinationem profiterelur : nec alioqui de quibus- )
daro mediis atque indifferentibus, quae neque, si
. !
adsint, ad profeclum animae conducibilia , neque , ^ * , \
si non adsint, damnuin aliquod aut pemiciem affe * , \
r a i i t , lametst nonnunquam baec quoque pnedice , baiil, non priinaria quadam ratione, sed quod re,
unn graviorum perceplionem comitarentur, cisque
, essent adjuncta. At vero quae in causis divini ab
, ).
illis accipicndi Spiritus, ad valicinandum princi ,
pem locuro obtinerent, ea majus quoddam contioe^ \
bant argumcntum, quam ut ad ea quae dicta sunt,
, ,
pertinerc possent. Quod si quis toium quasi corpus
' \ ,
eoruia quae a Mose et aliis post Mosem propbelis
, \
aci ipla sunt, diligemissime explorct, profecto ea
, \
nihil aliud amplexa inveniat, quam adliortaliunem
, \ atque doctrinam divini cullus, qui Deo universi,
f

Ipsi utique opifici rerum omniiim sit exbibendus , ^ , * , " \ ,

cogmtionemquc ac Iheologiam supremam de Filio.
qui una ciiro Patre ipse quoque reriiin sit auctor.
. , \
2 0 8 Praeterea debortationcm atque eversionem a
,
fallaci tnultorum deorura, cultu, ad haee veterum
. \
sanelorum virorum, qui primi talem religionem
, observaverint, memoriam pradictionesque et re
, \ \
tponsa de iis qui raultis post sseculis ad illorum
\ U regulam, suam ipsi vilam directuri erant, per \ ,
ndvcnliwi Det ad homines atque praesentiam, ipsius, , \ ,
inquam, Filii, ct ipse cjusdem docenda pietalis mu
nere functurua, et ad salutero yilse hominum affe- , \
rendajn vcnlurus, in responsis dicebalur, cujus be- , \ .'
neficio iJK cunctis gentibus e( Graecis simul el bar-
baris, eumdem divini cultus morem, quem vele-
res Hebraorom religionis amalores servaveranl, D \
. , & \
prodendura esse canebant. Haec Moses, haec reli , ,
qui ilem prophetse, qui omnes in uno ore, quod
erai fuiurum, ounliabant; alquehaec eral causacur ^
, divinuftSpiritus afikret homines et corriperet, ut
videlicel Dei cogoitionem ip^os, supremamque de
Patra ac Filio theologiam doceret, iisdemquc t,ra- \ ,
, \ ,
deret verae illius pietatis morem , et ad memoriam
redigcret eos qui quondam omnes bone^tatis partcs ,
coniplevissent, necnon eos qui posterioribus tem- ,
poribus a pietate rituque majorum suorum excidis- ,
^
sei\t, eosque longa oratione reprehenderct: item
,
canerel adventum Salvaloria ac Docloria universi
humani generis, et per illum in cunctas gentes an - , \ ^
\ , , , *
tiquaeHebraeorum rcligionis propagationem fuluram,

313

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC^ LIB. V.

346

, nuntiaret. Haec sunt quse ab initio el tilulus et Hbris sacris propbetarum , concordi voce enuntiata
\
* fuerunt; ipsa, inqiiam, baec, quae eliain uos postlon , gissimum tempus, hodierno ipso die compleri oculis noslris intucmur. Hi vero orones uno ore, divino
, \
Spiritu afllati, cunctis bominibus lumen verae pietatis aperiebant, atque aniniae et corporis castita.
tem perfectamque mentis purgationera commenda . - bant. Quam cum ipsi prius exercuissent, iis qui sibi
auscultarent, proponebant, et ab omni minus bo , ,
, nesta actione eos qui ad se accederent, probibebant
deterrebantque, ne studia illa nefaria imitarentur

, * - quaeab errorecolendi mullosdeos profecta fucrant:
' , * - tucn prcecipiti quodam cursu docebanl, u l fugcrent
omnemdaemonicam traditionem.priscasque illas om \ * \ ,
, * ni studiocelebralasbominuro mactationes,obscenasque dediis et nefandas narrationes: a quibus cum
\ ,
, , - homines probibcrenl, unum universi opilicem Deum,
praesidcra ac judicem oninium quae ab
, \ 2 0 9 Q
bominibus aganlur, ut allenderenl, borlabanlur :
, \
alque inlerim ne ignorarenl eum, qui vjenlurus
, \ , erat ad homines, Cbristum ulique Dei, Salvalorem
\ universi bumani generis, ac Ooclorem uon minus
* \ barbaris quam Gracis verae pietalis destinaluro.
, \ - Haec sane erat diflerentia inter eos qui Spirituro
Dei receperanl, et cos qui dxmonico inslinctu d i , \ \ vinationem proGlebanlur. Deindc pravum quidem
unumquodque dxmonium tanquam lenebraruoi
.
, - amicum, animum tenebris et caligine involvcns,
, \ < accessu suo quemcunque sibi subjecerat, naturali
usu ralionis deturbatum, quasi mortuum dislende ,
\ bat. ltaque illelanquam omni sensu spolialus, fa, \ clusque amens, quid a se vel diceretur vel agere, \ \ \ \ tur, neuliquam intelligeiUia consequebalur. Ex qua
, , \ \ \ re meriio istiusmodi alienationi nomen imposuerunt, quod cum divinalionem significet, a furore
, ,
\ , videtur esse deductum. Yerus aulem divinusque
, \ , Spiritus cum lucidissimus, ac polius ipsa lux sit,
, ' - ad quamcunque animam accesserat, in ea conlinuo
\ novum ac splendidissimum lucis diero compar*bat, eamdemque et nitidam et ad coniemplandum
. *
, - idoneam, mullo amplius nunc quaro prius esse consuevisset, reddebat. Uaque cum maxime et eobrii
,
eranl, et vigilabant, et prae aliis oranibus quae ca , ' * ,
\ , I nebant, ipsi intuebantur et eoroparabant. Ex quo
mibi bene vereque videmur eos qui tales exslite - r i n l , vocare prophetas, quod divinus in eis Spiritus
ante oslendere, et lumine suo anticipare, non prae . * seniium modo, verura etiam fulurorum veram,
\ ceriamque ognitionein consueverit. Gaeterum, con \ , \ templamini, quaeso, longene melior haec et verior
\ oratio, quae ail divinum Spiritum in animas expur , galas, et ad suscipicndam Divinilalem inlelligentia
\ ct ralione nitida comparatas, ingredi solitum, an
\ eorum qui in materia inanima et tenebricosis se . * cessibus, divinum quod sit, includunt: alque in
, feminarura viroruraquc impuris animis, neenon in
. " , corvis alque accipitribus avibusque cxteris, pra>
terea in capris et reliquis animalibus, quineliam in
< \ , * u a s i

347

EUSEBII CiESARlENSIS OPP. PARS. U. APOLOGETICA.

348

aquarum collectionibus, in exlispiciis, in cruoribus , *

odiosarum ac defornnum belluarum, i u venenato- , ' ,
rum serpentium corporibus, ut draconum et muste- \ \ , *
larum, et aliorum ejusdcm generis, per quae futu- , rarum rcrum cognitionera a supremo Deo indicari . * ,
ei prodi, admirabiles isti el egregii aticlores, contra ,
quos dicimus, pulaverunt. 210 Porro isluc ho- ,
minum fuit nullara divina? naturae rationem baben- .
^
tium, neque vero quxnam sit d m n i Spirilus vis,
considerantium, quae nallo modo inanima brutaque c ,
animalia incolere gaudel, ac ne ralionalia quidcm , . *
cuncla, sed ea tantum in quorum animis virtus i n - , \ \ . *
sit perfecta, quales paulo anlc propbeias Hebraeo- * , \ , rum oratio noslra descripsit, quos diximus magna- \ . \ ,
rum rerum causa, divino Spiritu dignos esse ha- , bitos, uipole qui orbis universi hominibus ea pro- JJ , *
derent quse ad ipsorum in virtute profeclum con- , ,
ducerent; quod si quando illos inslar umbrae,
, \
riiara rerum prseseniium ac mediarum alque i n - , , , \,
diflerentiuni cognitio comilata esl, usque adeo ul . * ,
eciscitantibus quse ignorarent, ad lcmpus quoque \ , * ^raedicerent, eliam boc ipsum necessario illis qui
. > \ \ .
ad ipsos accederent, pra?bebant : nimirum ne isti \ '
curiosi ac perquam avidi divinalioiium, jure ad
,
extrema aliarum nationum oracula, penuria dome-
sticorum prophetarum, seccdere viderenlur. Scd
. ,
haec hacienus dicta sint, ad illam vim divinam de- \, \ \
monslrandam quae in propbetis Hebraeorum inerat.
Tempus igitur jam cst ul illi tanquam i i qui viri
, \
divinf sapientesque, non humano more, exstile- , . *
runt, sed afflaii divino Spirilu, quae credenda essent, c
docuerint, sua ipsorum decreta, et cum pielate ,
conjunctas incorruplasque tbeologias, sine omni
.
prorsus ambiguitate nos doceant, u l videamus num
,
usquam quidquam a virtule ac verilate alienum
,
irnportent. Agedum igilur jam deinceps, novo , *
quodam dicendi inilio assumpio, quae in Evangeliis
de Salvatore nosiro Jesu Cbrislo tbeologia conti. , \ netur, eam propheticis quoque leslimoniis com .
probemus. Evangelica igitur lestiOcatio talem de
Christo profert tbeologiam : c In principio erat Verbum, et Verbum eral apud Deum : omnia per
ipsum facla sunt, et sine ipso facmm est niliil . Vocat porro illum lucem inielligenteni, vocatctiara
Dominum, sicut interim Deum quoque. Divinus autem Paulus, lanquam Cbristi discipulus ct apostolus, eidem Iheologiae concordat, ubi de illo hac narrat: c Qui est imago Dei invisibilis, primogenitus omnis crealura, quoniam in ipso condita sunt univcrsa, in coelo et in lerra, visibilia et invisibilia,
fiivethroni,sivedorainaliones,
sive priucipalus, sive potestales, omnia per ipsum et in ipso creata suirt, et
ipse est ante omnia, et omnia per ipsum conslanl *. Vocatur atitem el Dei virlus et Dei sapientia.
211 H-^c ' P
igRur hoc tempore de propbeticis HebraeortiiD monumentis, quasi de variis floribus
colligenda nobis proposila sunl ut per ulriusque partis consensionem demonsiralio constet veritalis.
Cseleruro, ignorare ncutiquara oporlet, quemadniodmn divina oracula, cum mullum quod, tum in verbis, tum in sententiis, miriGce excellat, Hebraica lingua comineant, variam diversamquc in Graeca l i n gua interpretaiionem, ob difficultatem contemplandi, eorlila sint. Sed cum olim viri Hebraei mulli
simul convenerint, et una eademque voce illa omnia converterinl, eos maxime sequemur, quandoquidero Christi quoque Ecclesiae iisdem u i i placuil. Sicubi aulero usu veneril, ne juniorum quideni mlerpretum novas ediiiones, quas eliam nunc Judaei libenler usurpant, recusabinuis : u l oa quae ad noslram banc demonslralionem pertinent, ex omni parte stabilius Ormiusque consislant. Cum baecbactenus praefati simus, reliquum jam est, ut in ipsas divinas voces insistamus.
Joan. i , 1-3. "Coloss. i , 43-17.
e

s a

349

OEUONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. V.

'.

CAPLT .

xap* ,
,

,

.

Quemadmndum apud HebraO sapienlissimus So/omon, in Proverbiis ncvit quamdam primogenitam

Dei virluiem, quam et tapientiam Dei, ei ejutdem
sobolem appellat : sicut inlerim nos quoque eamdem glorificamus.

, \ ,
.
, \ , \
. ; .
\ , ,
. ,
* ' , '
\ \ , \
\ . \
.
,
,
, \
' ,
.

, ,
\ ,
, ,
.
\ ' .
, ,
\ '
, \
' ,
, \
, * .
. ' , \ ,
, \
. \
, \
, \
, , \
, \
\ .
, \ , \ , \, \ \
.
\ ,
* ,
,
. \ , \
\
\ \
* '
, \ *
' , -

c Ego Sapientia babitavi consilium, et cognilionem, et cogilationem ego invocavi: timor Boroini
odit injuslitiam, contumeliamque et superbiam, et
vias pravoruro : odi vero ego perversas vins roalorum : meum est consiliiim et slabilitas : mea est
prudentia, mea aulem foniiudo : per me reges regnant, et potenies scribunljusliiiam :per me magni
viri raagniftcantur, et tyranni per me obiinent terram : ego aroantes me diligo, et qui quaerunt me
invenicnl gratiam : divitiac et gloria mihi adsunt, ei
possessio mullorum justitia. Meliuseslfrui me, quain
auro et lapide pretioso mulio : mei vero fetus, meliores argento electo. 2 1 2 ' viisjustiliae ambulo,
et iuler vias veritalis versor, u l dividam diligentibus me substantiam, et ibesauros eorum impleara
bonis : si annuntiavero vobis quae quotidie fiunt,
memoravero qii a saeculo sunt ad nunierandum.
Dominus creavit me inilium viarum suarum in opera sua : ante saeculum fundavit me, in principio
antequam terram faceret, et antequam abyssos faceret, antequam prodirent fonles aquarum, antequain montes suis sedibus Grmarentur, ante omnee
colles gignit rae: Dominus fecit regiones,et e a s q u
non habitanlur, et verlices qui habitantur, ejue
quae sub coelo est: quando parabat coelum, simul
cum eo adcram, quando segregabat sedem suam
super ventos, quando fories faciebat superiores
nubes, ct ut stabiles ponebat fontes ejus, quae sub
coelo esl, duin poneret mariconsummalionerasuara,
el aquae non praeieribunt os cjus, quando forlia faciebal fundamenta lerrae, eram apud ilium componens : ego eram apud quam gaudebat, quolidievero
laetabar in vullu illius in omni tempore: quando
lxtabatur quod orbein lerrarum perfeciasel, et 1tabalurin filiis bominum . > Divinam et oranem
in se habens virtutera, quae cunctis rebus gcnilis
anliquior est essentia, quae inlelligens et primogenila ingenila? naltira? iinago est, legitimus atque
unicus maximt Dei Filius, qui mullis nominibus dicilur , de quo ut de Deo pluribus appellationibus
loquimur, boc in loco Sapientiae digmlatem atque
appellalionera, bonoris et amplitudinis gratia accepii, Yerbum autem Dci eumdem, el Lucem, el Yitam,
el Veritatem, et postremo Cbristum Dei Virluteni,
el Dei Sapienliara appellare jam didicimus : jara
igitur in his quse nunc in manibus sunl, ipse de seipso, tanquam Dei vivens Sapienlia, et quae per seipsam consislat, per sapienlissimum Salomoncm
vcrba facit, dum dicit :c Ego Sapientia habilavi
consilium, et cognitionem, et cogitationem ego
invocavi, et quae his adjuncla sunt. Sed etiam
quasi is qiii ipsius uaiversi administralionem tl

9 7

Prov. fiu,

i?-31.

9 T

531

fiUSEBlf

CJfcSARiENSIS OPP PARS. U . APOLOGETICA.

532

providentiam acceperii, adjungit, c Per ine reges ,

regnant , et polenles scribunt justitiam , per me * <
magni viri magnificanlur; * deinde ubi dixit se * -
memoraturum quae a sasculo sunt, adjungit dicens: ' \ , \
' , f Dominus creavil me initium viarum suarum in
;,
opera sua, anie saeculum fundavft me.
213
Quibns verbis inlerim seipstim genilum, neque . "
* c "
tumdem cum Ingenito docet esse, eum sane qui
,
anle omne aevum cssentiam acceperit, et in modum fundamentt cunciis genitis rebus praemissus , \ \
sil. Ex quo divinum Aposlolum argumentnm acce- .
pisse credibilt est, ul de illo diceret, c Qui esl ima- , , c
go Dei invisibilis, primogenilus omnis crealurae, * > *
quoniam in ipso condita sunl universa, in coelo et , in lerra " . Siquidem primogenitus omnis crea- . , *
tura* dictus est in illo : Dominus creavit me i n i - ^ , \, c
tiura viarum suarum in opera sua. > Jure autem
. "
imago Dei intelligetur, utpole qui genitura sit
, \ ingcnilae naturae. IIoc igilur in his qiiae in ma* . "
nibus sunt confitetur, ubi a i t : < Anlequam montcs ,
suis sedibus flrmarenlur, et, < Ante omnes colles, * \ , ,
gignit me. Inde illum Filium unicum, ct primum
, ,
gcnilum Dei Yerbuir. appellamus, qui quidem idem
, [5
sit cum ea Sapienlia de qua dictum esl. Quomodo .
auiem genituram illum esse Dei dicaimis, alius erit
^ \
r.t proprius indagandi locus, quoniam neque sccun- \ ,
d-rtn projeclioncm, neque secundum diductionem,
\
aui divisionem, aut diminuttonem, aut sectionem,
\ '
aut oronino secundum aliquid eorum quae in genilura ,
moriali exigi solent, ineffabilem illius procreatio- Q \
nem cogilamus : neque fas est ullis geuilis rebus
. ' ,
illius aut gcnituram, aul propagationera, quae qui- , , ,
dem nutlis neque verbis, neque nomiiiibus compre- , , , ,
bendi poiest, similem arbilrari, nequc vero aliquam
,
illi eorum quae teoiporaria el morlalia aunt, com- , \ .
parare imagiuem : quoniam neque secundum eas
, , ,
animalium procrealiones, quse apud nos visuntur,
, essenliam de essentia, eanique divisibilcm atit se ,
parabilem, Filium de Patre, paliendo aut dividcndo , \ ,
prudiisse, pie dicere possumus : partes cnim nullas ,
kabet, insecabileque est, quod divinum est, non se- , ,
calur, non dividilur, non extendilur, non corripi , .
tur, non diminuitur, non majus, non pejus, non \ # \ \.
melius l i t ; non habet in seipso aliquid quod a seipso , \
8)t aliud, ut illud possit abjicere : quidquid enim D \ ,
in aliquo cst, aut est tanquam accidens, nt albuui
.
in corpore, aut tauquam afiud in alio, ut in prae- ,
gnante fetus qnem in utero geslat, aut tanquam
\, , pars in toio, in corpore manus, vel pes, vel d i - \
gilus, qua3 toiius sunt parles, quarum si abscissio- * \ *
nem, aut sectioncm aliquam, aut divisionem pa- , \
tiantur corpora, imperfecl.jm ac mutilum ipsum . \ ;
totum, veluii iumma parle amputala, relinquiltir. ;
A l enim in ingenita maximi Dei nalura, 214
\
in unici ejusdem primoquegeniti Filii procreatione,
, " \ \
talem usurpare imaginem aut similitudinem, om- , .
nium quae impia sunt, inaxime impium eit. Non igi- " ^ \ ,

e t

Colot. , 15.

553

DEMONSTHATIONIS

EVANGELICJE

LlB.

354

V.

, ; \ ttir unquam aliud in alio, ex infinitis et principio

. carentibus saeculis, erat Filius ingenilus in Palre,
, c - qui pars illius quaedam esset, quse quidem poslerius
; \ comniutaia et ejecta extra illum secesserit: jam
, \ enim istud conversionis proprium forel, et sic sanc
duo essenl ingenita, unum id qnod projecisset,
, \ alterum quod projectum esset! Et quinam, quaeso,
. slalus melior? Num is qui ante conversionem fuil,
quo per projeclionem diduetio facta est? Ergo quasi
, , pars vel membrum antea sexnper ingenite adbserens,
,
deinde diductum et seorsum abiens a tolo, sic F i , , c lius a Paire cogilari poterit. Sed cnim infanda et
> \ prorsus impia baec, quae inaleriae quidem corporum
, \
conveniunl et adhacrent ut propria, ab incorporea
, \ , vero et materiae experle nalura, abborrent aliena , \ que sunt. Quocirca inerito quispiam hoc in loco et
\
opportune rursus iilud proferel : Generationem
, cjus quis enarrabil ? > Siquidem in contrariam
\ ^ \ abire pariem, et simpliciler sic enuntiare, ex nibilo
, , genitum csse Filium eadem ralione qua reliqua quse
\ , * facta sunl, non absque pericuio s i l : alia est enim
, \ , \ - Filii generaiio, et alia perFilium aliarum rerum
\>!> , > creatio. Qtiare cum divina Scriptura modo qtiidem
, - priniogenilum omnis creaiurae FiJium appellet, ex
\ , \ - ipsius persona sic dicens : Dominus crcavit mo
\ iniiium viarum suarum, modo autem genilurani
, > Palris dicat, nbi a i t : Et ante omnes colles g i \ \ gnit me, > banc ilem nos sequi sani judicii sit,con ; fiierique anle omnia saecula esse Verbum Dei crca - - toris administrum, esseque una cum Palre, ei uni
*
* / ,
.
*-i
_
.._
, . t .
c : i : . . qui: Patri
n~._: del
J ^ . operam,
cum esse maximi Dei Fiiium,

\\

ejusffiie
sit
sorius,
duni
omnia
qune
sunt,
facit ui
2tv
, \ sint, eadcmquedisponit. Elenim si iicm aliud quid , piam, quod neqne d k i , nerjne comprehendi a nobis
possit, in nalura universi rcmansit (sunt autem
, ,
\ \ \ innumerabilia hujuscemodi), quale ulique babelnr
, \ \ , ' quod Dei amicis promissum est, c Quod ocuhis non
, vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascen . dit, ul sanctus ail Apostolus *, mulio prius supra
onmem cogilalionem ierantur ac neqxte dici neqne
,
, \ denominari, neqne intelligi, nec animo concipi pos \, - sint, quse ad primam unici Dei Filii generationem
* * pertinent. De quo sane nibil babemusamplius quod
dicamus aut cogitemus quam iHud: c Gcnerationeni
\ ,
9 9

***

\, ' D * 215 <ls ei>arrabil ? > Quod si quis hcc ullerius

progrediens co provebalur audacia?, ut quaj nuIU
pforsus intelligcntia comprebendi possunl, ea visi ,
, * - bilibus et corporeis exempiis assimilet, forsitan
dtcat, ingeniti Patris natura? atque ineflabilis es ,
senlia?, quasi fragrantiam quamdam, ac lucis splen .
\ ; . dorerti, ipsum Filium ex infinitis sxculis, ac polius
anle omnia s^ecula exslitisse; duniqtie exsislit si
imil essc, neque Palrem unquam relinquere, sicut
,
\ , \ nec ungoentum bonus odor, nec luccm splendor
, . \ - rebnquit; verum exempla hacc non omnimodo integram praestant siraiiiludinem, sed quomodo jaru an , .
lea dictum est: nam corpora inaDimaba ipsum ae ^ \ , ^^
9 9

l$a. v i u , 8.

l C o r . i i , 9.
I

555

EUSEBH

CJESARIENSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

556

eidens in qualitalibue rclinent; splendor enim,cum , , \ *

ipsam lucis naluram comitetur, nec ipsam unquam
, \ , \
Incis essenliam relinquat, exlra ad ipsum, in quo
, '
est, stare non polesl: at vero ipsum Dei Verbura
' , *
per seipsum et essentiam oblinet et consistit, nec
, , ' ,
absqtie gignendi ratione cum Patre exsistit simul,
, \ .
eed tanquara unicus Filius, qui solus anle omnia
*
saecula ex Patre sit genilus : bonus item odftr, cum
^ \ \
subjecti corporis emanatio quaedam sit, ipsa quo \ , ^
que corporea, neque seorsim a prima causa per
, \ ,
seipsum impleat id, quod ipsi proximum esl, nihilo .
minus eliam ipse a natura corporea non recedit.
, \ . " \ \
, \
Non sic jgitur a nobis ea quae ad primam Salvato
ris noslri propagalionem pertinenl, intelligenda
;
sunt; neque enini ex natura ejus qui ingenitus est,
partiendo aliquidaut dividendo naturam est nactus : ^ " ;
neque vero absque principio cum Palre simul ex- , \
t t i t i t , quando ille quidem ingenitus, hic vero geni- , \ ,
lus est, et ille Pater, hic Filius : al vero Patrem , ,
exsistere, el naturam suam oblinere non a Filio, \ .
uuusquisque facibj confttebhur, eadem porro ratio- ne iinago Dei eril, iia quidem, ut rursus nullis ne- que verbis, neque ralionibu3, quomodo s i l , com- ,
prehendere possimus, quippe cuin viventis Dei v i - \ ,
vens ipsa sit et per seipsam consistens, sine mate- , ,
,
ria, sine corpore, nibil prorsus habens admislum
contrarii; neque vero cujusmodi ulla sit apud nos \ \ ,
, ,
imago, quae et aliud essenliae subjectum habrat,
\
el aliam speciem, sed quae tota ipsa sil species, et
, \
ipsa esscntia, similitudinem referens Patris. Sic
autem Palris quoque fragranlia erit, quae eificacis \
, ,
simam largiendae vitae vim habeat, sed iia rursus
\ ^
oeque dici a nobis, neque rationibus colligi possil:
siquidem omnia quaecunque de illo vera sunt, inef- , \ , \
,
fabilia sunl boniinum vocibus, et mortalium cogitalionibus, secundum exquisitam rationem incogi- . >
\ ,
tabilia. 2 1 6 ^
* Quoquo modo audire nos
\ , '
|uvat, itidcin sacra nos erudiunt oracula. Annon
Cbristi bonum odorem ipse seipsum, et sui similes \
c sanclus Aposlolus , proplerea quod Spiritus Chrisli
particeps esset, appellavii ? Nonne unguentum eva- ; , , \
cuatum ipse cocJestis Sponsus in Canlicis dictus
, est, idcirco quod cum illam ipsius evacuationem,
, \ \
cum omnibus tam visibilibus quam invisibilibus,
lam corporeis quam incorporeis, tam ralioualibus j ) ,
, > \, ,
quara brulis communicaverit, tum ea secundum
proporlionem digna effecta stint, quae in partem ac- \ c \ ,
, \
ciperentur, ct divini Verbi ltberalitate quadam
\ ,
fruerentur? Hujus quidem divini afllatus susceplionem, iis qui ralionales sensus diminutos non ha- , ^
,
bent, universus impertit niundus, usque adeo ut
\
quae terrena et corrupltoni obnoxia sunt corpora,
, $ .
omnis materia? expertem incorruplamque fragran" \
tiam redoleant, dum quidero superne, instar fonlis

c ,
roanat Deus universi, qui cum unici Verbi sui sit
. \
Pater, idem sit primum re vera bonum, quod boni
\ , !
gignendi viro habeat, dumque genituram obtinet, et
0

e n

II Cor. . 15.

Caiit. , 1

&7

DEMONSTRATlONlS EVANGELIC^ L I B . V .

* c * *
*
. \
, \ , \
0 , \
,
, ,

,
\ \ , ,
*
t , .
,
\ ...
.

558

quasi a primo et ingenito Palre sufllcilur Filitif,

qui eliam solus paternae essentiae Iragrantia qu<edara dictus est a nobis, qui oraculo obsequimur
talera de illo doctrinara tradenli : Vapor est, i n quil, virlulis Dei, et emanatio gloriae Omnipotenlig
sincera, et splendor lucis aeternae, el speculuni siue
roacula Dei efficaciae, et imago bonilatisejus \
Yerumlamen haec que loco quis velit, ibi utique
ponal: nobis autem salis superque sit, verum illud
ac pium rursus verbuiu repetere, quo etiam eorum
de quibus quaesitum fuerit, diflicultates dissolvemus,
ipsum inquani illud, quod anlea saepius effali sumus : c Generationem ejus quis enarrabit? Ro
vera enim non solum a nullis hominibus, sed ne
ab ullis quidero polestatibus, quae ultra omneni
naluram evaserint, unici Dei Filii generatio poiest

comprehendi, sane non aliter quam ipse Salvator ac Dominus nosler, hisce ipsis rebus suos initians
discipulos : Nemo, inquit, novit Palrem nisi Filius ; ei adjungit protinus : c Et nemo
BOtil Filiam, nisi Pater . Gum ergo tbeologia de Patre et Filio aeque omnibus, pra3ler unos ipsos, i n cogaila sil,quasi inarcanisin illis Salomonis verbis quae superius apposuimus, Sapienliam audire oportet
dicentem: < Antequam monles suis sedibus ftrmarentur et informaretur terra,et anle omnes colles, gignil me. >
217
pneterea, ee una cum Patre fuisse, cum coclum instrueret : < Quando, inquit, parabat coeloui, ana cum eo aderam. Deinde aeternam ab infinilis saeculis cum Patrc mansioneni signiftcat, ubi
adjungit: Eram cum illo componens, ego eram apud quain gaudebat, quotidie vero lsetabar in vultu
cjus. Porro autem abyssos et fontes aquarum, et montes et colles, et alia quaecunque communibu*
verbis boc in loco denominata sunt, aut de roundi conslitutione, ita accipere oporiel, ut a parte toturo
intelligatitr, aut alio genere figurae interprelari, transferendo siguiftcata eorum ad intelligibiles essenlias, potestatesque divinas : quas omnes ortu suo anlecedil Sapientia, quibusque omnibus anliqtiiue exslitit unicum, primoque geniluni Dei Verbum, quem nos Ghristum appellare consuevimus,
edocti a magistro Aposlolo dicente: c Ghristus Dei virtus et Dei sapientia . Sed bic appellaliono
Sapientiae merilo vocatus est [sicut solius sapientis Palris, sapientissimas c l sciemiae parentes universoram contemplationes]... Reliqua desunt.
8

'.

CAPUT I I .
CAxipcUor.)
(Sine principio.)

In secundo aulem, sceptri regalis bonore donat:
, * - in tertio vero perfeclae virlulis illi dal testimonium ,
' \ \
postea ipsum hunc super iis et Deum et regem, a
,
supremo Deo unctum esse docet, et ea ralione
\ . \ - Cbristum exslilisse : quid enim aliud quispiam nominet eum, qui non ab hominibus, sed ab ipso
' , *
supremo Deo sit unctus? de boc igitur ait :
\ ; \
Deus, ad eum qui unctus est sermonem dirigens,
t ( ),
cdilexislijiisliliam, et odisti iniquitalem : propter , \ *
. \ - ea enim unxit te Deus, Deus tuus . Ul si dice \ rel, Dcus Paler unxit te oleo exsullaliouis, prae
participibus tuis : ita neque commune et lerrenum
*
, esl hoc de quo agitur unguenlum, ncque illi siroile
) \ ^ quod apud Moysem lege sancitum est, et ex corru<
,
ptioni obnoxia inateria comparatum, quo sane moris
\ .
fuerat veteres Hebraos et sacerdotes et reges inun->
,
gere : inde nobis merilo, et Deue simul el Chri ' , * ,
stus appellatus est, tanquam is qui solus, non por
\ boraines, neque ab hominibus, ab ipso vero uni \ *
versi Auclore divinae ltitiaB atque exsultationis,
\
incorporeo et Dei majestatc digno unguento sit un c l u i : quapropter juste solus, sine malitia sobis,
. 0 1 , bene et 2 1 8 proprie, prse iis qui ipsius parlicipes

Sap. V I I , 25-36. Matlh. x i , 17.

ibid.

' I Cor. i , 24.

Psal. XLIV, 8.

S5V

EUSEBH CiESARIENf 1S OPP. PARS. APOLOGETICA.

560

nominanlar, Christus appelletur. Parlicipes vero t ; \

cjus quinam quseso sint, nisi i i qui dtcere possunt: ,
Partioipes enira facti sumus Chrisli ? De quibus .
dictum est : c NolUe tangere christos meos, et in , \ ,
prophelis mcis nolite m a l i g n a r i Uem igilur \ , ,
cum in his plane Clirislus apparuerit, et dilectus, , \ , \ , *
et Deus, ct rex, lempus de illo ut quxramus, quo- , 0( , ' , *
modo, qui tam grandis sit, iniroicos habere dicalur,
et quosnam istos, el proptcr quam causam, adver- \,
.
sus quos suas sagiltas, suumque gladium exacuit,
et quo pacto nullis armis instructa acie, sed pro- , \
\ ,
pter ventatem et martsaetudinem et jdslitiam, innumerabiles sibi ipsi subegerit populos. Qtii igilur \ \
baec diligcntius q u x r i l , hunc oporlet ea transferre , * \
\ .
ad Salvalorem ac Dominum nostrum Jesum, qui est
Chrislus Dei, et ad ea recurrere quae de illius ad
,
homines adventu a nobis exposiia sunt : ubi cura
bostiles.et visum noslrum eflugtntes flagitiosorum
ac noxioruro daemonum pravorumque atque impu- ,
roruni spirituum poicstales dare lerga coegerit, per- (
quam innumerabiles sibi ipsi ex omnibus nalioni- \ ), \ , ' \
bus populos comparavit : quem inde etiam veruin
t ' , .
Dei Cbristum appellare conveniat, quippe qui non
" \
communi oleo, ut prisci consueveranl, sit unclus
(neque etiam lale quidquam de illo memoriae pro- *
dilum esl), sed prxslantiori quodam divinoque , \
unguento, ex quo utique etiam per Isaiam, sic a i l :
Spiritus Domini snpcr me, propter quod unxit . " ,
, , me . > Quocirca inter omnes polissimum, quicunque unquam apud Hebreos corporalius uncli Q '
sunt, solus in tolo orbe terrarum apud univorsos \
Cbrisli nomine celebiatur, el Cbristianorum ab , >
ipso deducta appellalione, totam quae babitantur
terram implevii : quodammodo aulem illura nn- , ;
ctum esse dicamus, ct quid hoc sit ungueiUum, ct ,
quisnain unciionis modus, abuude satis libro , \ \ ,
priore iractavimus. Porro in bujus labiis atqtie .
doclrina tanta eiTusa esl gratia, ul brevi tempore,
\ \, ,
ea quae ab ipso denunliala est, sanclimonia et pic- \ \, ,
taie, omnem locura imploveril. llaque jam nunc in , \ ,
omnibus gentibus apud eos qui doctriitam ipsius \
accipiunl, comprobaia ejus propbetiae, quae nunc
in manibus est, veritate , et rcgis et Dei . ,
gtoriam adepttis esl, ct apud omne boiuinum
, , \
genus Christtis appellatur. Sunlautem ejus quuquc ]> , \ , inimtci manifesti, non modo qui prius exslilerant,
,
ted eliam qui seinper ipsius verbo adversanlur, \ , ,
2 1 9 sive illi in hominibus, sive in eflugientibus
, , \
visuin noslrum polestalibus sint, quos ille invisi- , \
bili occullaque virlule ex omnibus genlibus aufe , , \
rens et subvertens, omnis generis populos sibi

ipsi auscuiunles effecit. Quae vero in eodem psal*
mo sequuntur : Myrrha, et gutla, et cassia a
.
9

, l

l f

vestimentis tuis , et caelera deinceps, quae dicuntur quasi de regina ct fllia, quae paternam domum reliquerit, quaeque ei Cbrislo, el regi, et Deo de quo dictum est, desponsala sit, Dominuroque illum
appellet : ad eam qux de gentibus collecta est Ecclesiam, a patrio dxmonicoque errOre aversam expurgataroque, ac divini verbi communicatione connexam et composttam referri poterunt, ubi per otium
accommodatam sibi inlcrprctationcm nacta fuerinl.
Hebr. m , 14.
Psal. civ, 15.
Isa. LXI, 1. " Psal. x u r , 9.
1 0

1 1

3G?

D E M O N S T R A T I O N I S E V A N G E L I C J E L I B . Y.

CAPUT I I I .

&

, ,

.

,
,
, .

Quod idem Propheta etiam in cix psalmo bis Dominum evidenler confilelur : semei, cum de eo loouiturqui et Deus et Pater esl; ilerum cumdeeo
quem ipse suum nuncupai Dominum. Et quod iiunc
Vominum ipsequoque novitgenitum esseantemundi
eonstilutionem, et quod wternum Palris sacerdolem, el supremi Dei con$es$orem, similem utique
opinionem in hoc nostrce fidtide Christo prw se ferens.

c
,
. '
, \
. ,
.
. " ,
. .
,
, ,
,
, , \
, \
, . ,
,
\
,
,
, \,

Dixii Dominus Domino meo, Sede a dextris

meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedura luorum. Virgam virtutis emittet libi Dominus ex Sion , et dominaberis in raedio inimicorum
tuorum. Tecum principium in die virlulis I U . T , i n
splendoribus sanclorum tuorura. Ex utero ame
Luciferura genui te. Juravit Dominus et non pcenitebit eum : Tu es sacerdos in aelemum, se

cundum ordinem Mclcbisedec. Dominus a dextris

luis . Salvatorem ac Dominuin nosirum, ipsum
primogenilum omnis crealure Dei Yerbuiu, sapientiam quae est ante aevum, inilium viarum Dei,
primogenitum et unicum Palris germeu, 2 2 0
qui Chrisli appellalione bonoralur, praesens quoque psalmus Dominum vocat, docatque earo esse
coDsessorem simul et Filium supremi Dei, rerumque omnium Domini, anernumque Patris sacerdotem. Primum ergo sic habeto, quemadmoduru
progenies illa secunda Dei nominaia est, et quoniam divino quoque spirilu illa prophelia* verba
iidei nostrae coromissa sunt; vide num et ille Spiritus sancius in propheta, suimet ipsius Dominum
c . ^ gecundum post eum qui Doimous est universorum
,
vocel. Dixit enim, inquit, c Dominus Domino
,
meo, Sede a dexlris. > Sicuti rerum etiam univer
sim onininm Dominum, Hebraei inenarrabili el cx
' , * . quatuor elementis coroposita dictione vocaverunl;
\
nec jam amplius eum simili ralione secundum,
6 ^, ,
sed proprie Dominum appellaverunt. Merito igilur
c \ ; ;>
Salvator ac Dominus nostcr ipsc Jesus qui Chri, , ,
stus est Dei, inlerrogans aliquando Pbarisaeos,
, ,
c Quid vobis videtur de Chrisio ? cujus est l i ; > \
lius " ? cuni respondissent, Davidis , subdit,
, 6\0
c Quomodo igilur David in spirilu Domiiium etim
, \
vocat, dicens, Dixit Dominus Domino meo : Sede
.
a dexlris meis ? > propemodum interprelans d i ( )
clionem , quse non modo Davidis, verum etiam
Kuptov, 8
,
h e t t exsistentis, Dominuiu appel , \ , \
. Si vero spirilum illum propbeticum, iliuiu
, \ *
certe, qui fide noslra creditus cst Spiritum san \ ,
c i u m , annuit esse Dominum, quem consessorcm
, \
Patris esse proGletur, nec absolute, verum sui i p , 1 S

e u i u

1 8

,'
, ,
, ,
\ \ , .

, \
. ,

u

P s a l . cix. 1-3.

Mallb. xxu, 42.

PATBOL. Ga.

XXII.

i r i t u s

p r o p

sius Dominum secundura id quod ut piuriroum et

roagis diccrent rationales facullates post Spirilum
sanctutn, alque omne opificium aspeclabile corporeis et incorporeis constans, cujus tolius jore
merito demonstraretur Dominus unus Patris consessor, per quem cuncta facia sunt; quia nimimm
secundum admirabilem Aposlolum, < in ipso creaU

ibid. 45,44.
12

3C3

E L S E B U CJESARIENSIS OPP. PARS I I .

r.Mi;t omma, tam quae sunt in ccelis, quam q u

sjnt supra terram, sive visibilia, sive invisibilia. >
jEquum igitui* est, solum eum paternae similitudinis
habere doininium, sicul et solum esse Patris consessorem declaratum esl. Patet igilur nulli creaturarum fas csse sortiri dexteram omnipoienlis principatus ct imperii, nisi ei uni spli quem ex premissis
varie et theologice demonstravimus. 2 2 1 Aliende
igitur, quemadmodum hic unum et eumdem su*
premus el omnia sub se babens Dominus, voce
ilia donat, t Sede a dextris raeis; > ct i l l a ,
< anle Luciferum genui te. > Deinde cum jurisjuvandi confirmalione, inconcussum atque immutabilem in inliiiitum aevum permansuri sacerdolii
bonorera ei largilur : Juravil Dominus el non
poenitebil eum: Tu es sacerdos in celernum. At
t

enim quis hic tandem imeUigatur? nempe non

vir morlalis ullus, ac ne angelicae quidem naturae
quispiam, qui a Deo quidem sil factus, in aeternum vero sacerdos conslitutus, sed solus ille
qui iu iis , quae antea citavimus oraculis, d i x i t :
c Creavit me initiuni viarum suarum in opera
sua. Ante saeculum fundavit rae, in principio
anlequam monles stabilirenlur, et anle omncs
colles gignit me
> Adbibe vero animum diligenler, et cogitationem inlende, tum ad praesenterii
psalroum, tum ad eas quae antea expositae sunt
voces. In hoc enim ingenitus Dus eum qui ab ipso
est,et noster Dominus e s l , sedere secum una
jubet, dicens: c Sede a dextris meis. l n altero
vcra, quem ante hunc ipsum cxposuimus, sedem ^

364

APOLOGETICA.

" \ , \
.
, \
\ \ \ , c
, , \ ,
. ' , \

< " , \
. * ; ,
, .
, , \

. ,
,
. > \
, ,
.
,
, ,

, ,
' ,
, ,
, ', \,
' ), c '
. >
* c ,
, \

t , , \

, ,
\ , * ,
,
, \
,
, \
, \
, ,
,
; >

in saeculum saeculi manere, oraculum affirmabat,

Deuui interim illum appellans in illis verbis, ubi
a i t : < Sedes tua Deus in saiculum saeculi * .
Rursus in eo qui nunc inler manus versalur,
c virgam, i n q u i l , virtutis emillet tibi Dominus
ex Sion * , > in illo autcm, virga directionis,
virga regni tui
> Et rursug hic quidera a i t :
c Sede a dextris roeis, donec ponam inimicos
tuos scabellutp pedum t u o r u m , et dominaberis
io medio inimicorura luorura . llle vero, c sagitta? tuae acuts, poientes in corde inimicorum
regie. Ergo etiara ea quae ad ejus, de quo agimus,
inimicos perlinent, in utroque sibi ipga consenllunw Quis crgo modo suis oculis cernens in me- ^ , diis urbibus, in vicis ac regionibus, in tuto orbe
'
floreiiles Salvatoris nostri Ecclesias , et cos in
,
quibus dominalur populos, el innumerabili viro \ , '
rum mullitudine rcfertos conventus, qui illi con
secrali sunt, quique undique tum ab iis qui inter
,
homines cernuntur, liiin ab eiTugienlibus visum
.
nostruro, et occultis inimicis atque bostibus ejus
,
doclrin qua3 a Cbristo tradila est, circumsessi,
, ,
non adinirelur pra?sens oraculuin, quod ad ejus
,
personam enuntialum esl, el dc quo hic canilur,
' *
illnd utique : c Dominare in medio inimicorum
, \ ,
tuorum ? Deindo quoniam in eo qui antecessit,
\ \
dii tum esl illuin uncluiu esse 2 2 2 ^ exsulta (.
7

e o

i e

Prov. v i i i , 2o-25.

1 7

Psal. XLIV, 7.

Psal. cix, 2.

, e

Psal. XLIV, 7.

t 0

Psal. cix, 2.

363

DEMONSTRATIONIS EVANGELICA LIB. V.

5C6

, tionis prae participibus tuis, et sacerdotum id erat

\ . ' * proprium apud Hebraeos ut ungerentur: merito in
,
eo quem nunc tractamus, jam clarius et certiua
* - illum consecrat sacerdotem , plura etiam de illius
, doctrina proponens, per quam ipsum solum pne
. "
bominibus qui unquam aut fuerint aut fuluri siut,
, , aelernum sacerdotem esse demonsirat, quod sane
nusquam ut ulli natura? hominis accommodetur,
\ ,
fieri poterit. Secundum ordinem Melcbisedec sa \ , cerdotem constilui illum a i t , ut ab eo diflerat
. (
qui secundum Mosis constitutionem erat sacerdos,
, ,
qui quidem aut Aaron sit accipiendus, aut alius
, , \ quispiam ex iis qui ab illo oriundi s i n t : quorum
, , , quisque cum prius sacerdos non esset, posterius
, aliquando per bomines unguenlo quodam a n i l i , , * ^ ciose confecto ungebatur, et sic figuraie , u l iia
. dicam, et per signa quaedam , adumbratus quidam
' , et imaginarius Ghristus efliciebatur : prseterea tan , (I) quam is qui morlalis esset, baud ita mullo post
- \ ,
sacerdotium deponebat. Adde quod apud unum
, \ Judaeorum populum sacerdotio fungebatur, non
, . autem apud alias item uationes. Neque vero cum
\ jurejurando D e i , ad talem funclionem accedebat,
,
sed judicio hominum electus. liaquc nonnunquam
* ; eliam aliquis ex illis inventus est tali ininisterio
, \ \ ,
non dignus, qualis Heli plane descriptus est. Ad
\ .
baec, vetus ille sacerdos, qui a Mose insiiiuiut
, '
fueral, ex sola tribu Levi eligi poterat: et oporle, \ , .
bat omnino illum genus quoque trahere de suo * g
. > , \, * * '
, * ,
, , \
. \
, ,
\ ,
, , \

' ,
.
,
,

\ . "
, ,
,
^ca\ ,
\ ,
ot

, \ ,
\
, , , ,
t \
D

" Exod.ni, 1 4 .
(I) . Anne ?

EDIT.

cessione ipsius Aaron , sacriiiciisque brutorum

animalium et cruoribus, corporalique adoratione
rei divinae inservire. At vero, qui Melcfaisedec est
norainatus, quod nomenln noslram linguam conversum, regem juslitiae eigniOcat, et qui fuit rex
Salem, quod ipsum item sit, rex pacis, sine pai r e , sine matre, sine gcneris serie, non babens
in historia, neque initium dierum, neque viiac
finem, ac ne referena quidem cum Aaron sacerdotii r i i u coromune quidquam invenitur. Nam neque ab hominibos electus fuerat, neque oleo composito unctu6, neque de genere illorum editus, qui
nondum exslilerani: et quod omnium maxime admirabile est, ne corpore quidem erat eircumcisus, et
tamen ipsi Abrabam benedicit, tanquam is qui illo
sit longe praestantior. Adde quod neque sacriticiis
neque libationibus , aUissimo Deo operabatur, neque vero in tempk) quod Hierosolynus esset, suum
munus obibat: qui enim in eo, quod nondum erai?
2 2 3 Et merito sane, quando ne nostro quidem
Salvatori Ghristo, eventurum quidquam erat ipsi
Aaron simile. Nam neque qui prius non fuissei,
posterius est aliquando sacerdos declaratus ; neque
is qui exslitisset sacerdos, sed qui est. Diligenter
euim atlendendum esl illud : Tu es sacerdos in
seternum. > Non enim, eris, ait, qui olim non fueris, ac ne fuisti quidem aolea, nuuc autem non es,
sed ab eo qui dixit, c Ego sum qui i m , l u cs,
1 1

5C7

EUSEBI CiESARlENSIS UPP. PARS I I . APOLOGETIGA.

368

el sacerdos in aeternum permanes. Quoniam igilur . , \

neque a lempore, sacerdotii inilium accepit, neque
. > '
de Iribti sacerdotinn cxorlus est Christus, neque c
arlificiose inslruclo corporalique olco inunctus, ne , \ , > ,
flnem quidcm illum sacerdotii est habiturus,neque , . *
ilenfi solis Judseis, scd omnibus gentibtis conslilu- \ "
endus. Propter iiaec omnia, merito illum a ntini- ,
sierio Aaron libcrat, quod figuram gerebat, cl se~
cundum ordinem Melchisedec sacerdotem futurum
, ,
aflirrnat. Et sane oraculi exilus admirabilis ei qui
, , contemplelur qucmadmoduin Salvator noster Je . > \
sus, qui esl Christus Dei, ipsius Melcbisedec ritu,
c ,
ea quae ad sacerdotium in bominibus gerendum spectant, per suos ministros perficial. Nain queinad- * ,
, . "
modum ille qui sacerdos genlium erat, nusquam
videtur sacrificiis corporalibus funclus, sed vino R
' ,
solo et pane, dum ipsi Abrabam benedicil, ita sane
prurnis ipse Salvator ac Dominus nosier , deinde . \ , , , ,
qui ab ipso profccti sunt, sacerdotes in omnibus
genlibus, spirituale secuadum ecclesiasticas saa- , \
, \ c \
ctiones sacerdotii munus obeunles, vino ac pane,
et corporis illius et salularis sanguinismysleria re- , ,
,
prascntant, quae sane mysteria Melchisedcc tanlo
, ,
anle spirilu divino coguoverat, et reruin futurarum
, ", .
imaginibus usbs fuerat, sicul eliam Mosis Scripiura
, \
tesiifieatur, ubi all : El Mclchiscdec rex Saleni,
prolulit panes et vinum. Erat aulem sacerdos Dei , f
tUissimi, et benedixil Abrabam
> Merito igilur , , et cum jurisjurandi adjeclione, uni ei de quo bic \ ),
aginius talia promissa s u n l : c Juravit, inquit, Do- , ^ . "
niinus Deus, et noti poenitebit eura : lu es sacerdos ^ '. >
^ , \,
aeternum sccundum ordinem Melcbisedec. >
Audi vero qualia sint quae dc iisdem rebus etiam , ,
i , , *
Apostolus dicat: c l n quo abundantius volens Deus
. \ ottendere baeredibus regni immutabilitatem consilii
, , .
sui, interposuit jusjuranduui , u( pcr duas res i m mutabiles in quibus impossibile cst meniiri Deum, , ,
224
forlissimum solalium habeamus, qui con- ,
\ , , ,
fugimus ad oblinendam proposilam spem " , > et
adjungit : c Et alii quidem plures facti sunt sacer- , ,
doles, idcirco quod morte probiberentur permane- , \ ,
, \ , ,
re : hic aulem, eo quod ipse maneat, sempiiernum
babel sacerdolium. Ex quo etiam servare in perpe- , ,
tuum potest accedenles per ipsum ad Deum, sem- , \ .
per vivens ad inlercedcndum pro illis. Talis enim ^ \ , >\, c ,
,
decebat nos ponlifex, sanclus, innocens, impol
iulus, segregatus a peccatoribus, et excelsior eoe- , (/,
lis factus * \ > Deindc adjungit : < Capulaulem su- .
per iis qudb dicta sunl. Talem babemus pontilicem, . \,

qui scdet in dextera majeslatis i n excelsis, sau , .
ctorum minisler, et tabeniaculi veri, quod fixit
,
Deus, et non bomo
Haec quidem Apostobis.
.
Psalmus vero, inferius progressus, eliam ea quae
passurus eral is, de quo vaticinalur, aperte significat, dicens : De torrente in via bibet, proplerea
exaltabit caput
> Torreniera porro, teniationum tempus iniclligendum alius indicat psalmus dicens:
t Torrentem pertransivit anima nostra. Forsilan perlransiit anima uostra aquam intolerabilem .
t T

Gen. xiv, 18-19.

cxxui, 5.

He.br. v i , 18.

* llebr. vu, 23-26.

t e

Hebr. v m , 1,2. Psal. cix, 7.

PeaU

36*

D E M O N S T R A T I O N I S EVANGELICJE- L I B . V.

370

In torrenle igStur bibet, inquit, calicem videlicet, quem ipse sub ipsum passionis tempus significavil,
dicens: t Pater, si possibile cst, transeat calixiste a me . Et rursus : : Si non possibile est illum
irausire, nisi illum bibam , flat vohinlas tua . Cum igitur hunc calicem bibissel, tum exallavil
caput. Et eicut ait Apostolus, quoniam factus est obediens Palri usque ad morlem, mortem autem
cracis, idcirco, inquit, < exaltavit illum Deus * , suscitans illum a mortuis, et sedere illum fecit in
dextera sua, eupra oinnem principatuin, et poteslatem, et virtulem, et dominationem, et omne nomen quod nominetur non solum in boc saeculo, sed eliam in futuro. Et oronia subjecit, inquit, sub pedibusejus", secundum eam, quae ad ipsum facla est, promissionem, quarc in psalmo declarat, d i cens: < Sede a dexirie meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Dominare in
medio ininiicorum tuorum. Constat vero planissime, quemadmodutn hodie quoque Salvatoris nostri
virtus, ac doctrinse illius verbum, in medio inimicorum et bo&tiam suorum, oinnibus quicumque in
ipsum credunt, dominator.
e f

10 .
,

, .

CAPUT I V .
225 Quod etiam haias, prophetarum maximus,
plane novit Deum esse in Deo, idque affirmat,
sicul etiam nos qui Palrem in Filio, et Filium iit
Paire glorificamus.

Ego Dorninus feci terram, et hominem super

t , \ *
, ea ; ego manu mea consolidavi coelum, ego omni , bus astris mandavi, ego suscitavi regem cum j u stitia, et orones vise ejus rectas. Hic aedificabit ci , \ .
, \ - vitalem meam, et caplivitatem populi convertet,
, , non pretio, neque muneribus, dixil Doramus Sa, . baotb . Interira quidem baec univcrsi condilor
, Deus, de quodam rcge ac Salvatore, qui aediiica , turus sit rempublicam pielatis, el condilionem qua
homines a daemoiiico errore caplivi lenebantur,
, & dissoluturus, pcr propbctam respondet. In iis vero

qux sequuntur, exlernarum quoque nalionum ob ,
sequium, quo ei sunt obsecuturac qui venturus
, \ canilur, proplielicus significat spirilus : necnon
,
quemadmodum illum tanquam Dcum adorabunl i l l i ,
, qui ila ad obsequium venerint, et quod Dcum ora , , bunt in ipso: proplerea quod in co ipse babitet
. t Oeus supremus, videlicet Pater, universique Deus.
, Locus autem sicsc habet ad vcrbum : c Sic dicit Do, \ \ \ \ ininus : Laboravit jEgyplus, et negotiatio jEthio, \ \ , \ pnm, et Sabaim viri excelsi ad te transibunl, et
, , - tui erunt servi, et a tergo le sequentur vincti ma , \ \ , \
nicis, et adorabunt juvenes, et in te orabunt: quo , \ . niam in te Deus est, et non est Deus praeter l e : tu
, \ , . ^ enim es Deus, ct non noveramus, Dcus lsrael Salvator. Erubescent et confundentur omnes qui ad \
, \ . vcrsanlur ei, et arobulabunt in pudore
Hacie . nus ipsa prophetia. Gaeterutn, neuliquam arbitror
, ,
quempiam contra id, quod tam aperte et perspicue
\ ,
dicatur, vel oculos directurum, quamvis adinodum
,
sit ingratus, ubi ila evidenter et plane inducitur
c , \, , \ Deus lsrael Salvator, et in illo Deus: Adora\ , \ , \
bunt te, inquil, justi, et in te orabunt, quoniam
* , \
in te esl Deus, el non est Deus praeier te : tu enim
, . ,
es Deus, et nesciebamus, Deus Israel Salvator-
, - Porro i l l u d , c nesciebamus, quod ex persopa
, eorum qui prius illum non agnoverunt, 226
P
,
solos LXX dictum est, in Hebraico aliter babet;
,
quod sane Aquila convertens, sic a i t : c Deus ergo
a

" M a l l h . xxvi,39

ibid 42. "Pbilipp. n , 8-9. " Epbcs.i, 20,21. Isa. xi.v, J2,!5.

u d

"ibid.lWB.

571

EUSEBII CAESARIENSIS OPP._ PARS I I . APOLOGETICA.,

ST3

fortis occultus, Deus Israel qui salvos facit. > Tbeo- >
.
doiion vero : < Propterea forlis absconditus Deus
\
servans. Ubi sane valde mirabiliter absconditum
Dcum Gbristum nominat: necnon causam quoque , *
planissirae docet, propter quam unum ipsum, qua- \ , ,
c
lenus inter ea quae genita sunt, nominalur, Deum
, ,
vocat, ob Patris videlicet in ipso babUationem : In
ipso enifn, > ut divinus docet Apostolus
cora- .
" \ , \
placuit omnem pleniludinem divinitatis habitare.
Hoc ipsura verba ipsa declarant, quae sic se ha- . > *\ ,
, c , , *
b e n l : c Quoniam in te Deus est, et non est Deus
,
praeter le. > Pro illo vero quod est, t prseter te, >
, ' \ .
Tbeodolion, c praeter ipsum interprelatus est, ut
hoc modo vcrba se babeant : c Non est Deus prater \ ,
\ .
ipsum, eum videlicet a quo es, per quem tu
quoque id babes, ut Fiiius sis. Sed Aquila ila in- & , .
\ , \ ,
terpretatus est : t Yerumtaraen in te forlis, et non
* ,
est amplius apud te. Deus ergo fortis et latens,
. *
Deus sataos faciens. Symmacbus vero solus sic:
c In te Deus, et non esl amplius, neque adest Deos: , .
\ \, \, \ ,
vere tu Deus absconditus, Deus lsrael servans.
\ .
Ubi quod Deus sit Cbrislus Dei, verba ipsa plane
\ , ,
declarant. c Nam propterea quod in te, inquit, est
Deus, tu sane Deus fortis et abscondilus. Ergo
,
5 bis, Deus unus erit, qui bujus appellalionis est
' ,
Dominus. Filius aulem quoniam Pater ci seipsum
, ' ,
commijmicat, de communicatione veritatis illius
\ \
dignilatem accepil, quippe quinequea seipsosit,
, \,
neque ab eo, qui ipsum genuit, Patre deseraiur, sed
boc ipsum totum, quod est, quod vivit, qued sub- Q , \ ' ,
\ ,
eksiU, ab eo a quo est Patre, obtineat, qui neque
.
Patrem deserit, et ab illo gignilur, ct lum u l sit,
, lum dt Filius sit, non a seipso, sed a Patre habet.
,
Ouocirca, bonore bunc quoque utDeum prosequi
docli sumus, quemadmodum, quae nunc Iraclan- . '
tur, propbeliae declarant. Ut enim alicujus regis , \
( , ,
imago veneratione aflici solel, propier illum cujus
lineamenla expressa ct similitudinem fert (caete- \ . ,
r w n , quamvis et imago regis, et ipse rex honore \ , \ \ , * * , ,
afficialur, unus tamen erit qui bonoretur, non duo.
JNon enim duo reges, unus, primus et verue : al- \ \ ),
,
ter, qui ipsa imagine sit expressus, sed unus in
utroque non modo intelligitur, verum etiam norai- , , ,
namr aique honoratur), sic sane unigenitus quo- ,
que Filius, cum solus sit imago Dei invisibilis, D , , *
2 2 7 mcrito propler eum cujus fert simililudinera, et imago appellalur Dei invisibilis, et ab .
ipso Patre eflicitur : quippe qui tali existat et
, \ ,
natura et essentia, indeque ex qiio primum exstitit,

non acquisililiam, sed naturalem Palris imagi .
nein referat. Quare idem natura Deus, et idem
unigenitus Filius exsistit, non autem ut i l l i , qui \ ,
exlrinsecus assumunlur, adoptatus, quique adven- , , \
. \ \
tiiium divinae appellationis bonorem possident. At
,
enim ctsi nalura unigenitus Filius, Deusque nosler
celebratur, non tamen a seipso Deus, eed ex Deo , , *

Patre unigcnitus Filius, et idcirco Deue. Tolumque
1

Coloss. , 19.

573

DEM0NSTRATI0NI5 EVANGELlCiE LIB. V .

374

, , boc sane causa e r i t , cur ipse quoque sil Deus,

.
quod solus sit natura Dei Filius, et unigenitus ap \ , \ pelletur, ct quod usquequaque conscrvet ejus, qui
, \
solus est Deus, animatam et vivani et intelligeniem

imaginem, et in omnibus ipsi Patri assimilatam, et
,
eaoi quae Dei ipsius subslantiae similitudinem prae

se ferat. Hac ergo de causa ipsum quoque, tanquam

eum qui solus Filius, et solus Dei imago sit, et i n ,
genili ac principio carentis Palris essentiae, v i r t u ,
tes secundum exempluro assimilationis indutue, et
,
ab hoimnum arliflciosissimo el scientissirao vita3
, ' . designatore et auclore Palre, ad amussim et ad
, * certam exquisilamque assimilatiouem expressus,
, \ \ , \
Deum meriio divina appellant oracula, ut una cum
* cseleris ad banc quoque appellationis dignitatem, a
, \ Palre proveclus sit, eamque acceperit, nou autem
, , *
ex proprio jure possidendam habuerit. Namque ille
,
quidem dat, bic vero accipit; ilaque suo jureunus
' \
ille est Deus, qui non ab altero accepit. Hic autem a
, , * \ ,
Palre babet ut Deus sit, tanquam Dei imago : utpote,
. \
cum una in ambobus, juxtaexemplum, divinilusintelligatur, elunus silDeus,qui per seipsum sineprin , cipio,et sine generalione exislat: perFiliumautem,
, *
tanquam perspeculum el iroaginem, consideretur.Hoc
\ > , ,
. , , est, scilicet, quod spirituale docet oraculum, quod
non alias dicit eum, de quo sermo est, Deum esse
\
adorandiim , propter inbabitantem in ipso Patrem.
\ c \ , \
l n te eniro, inquil,i orabunt: quoniam in te Deus
. > , c
est. Sed tu quoque ipse cum Deus sis, Salvator
, > , \
Israel exsistis. Proinde fortis et absconditus Dcutj
, c , , '
. . .

'

:i

* c \ , \
/. , , \ ,
, > * , ,
\ , \

.
, ,

' \
. \
\ , \ ,
. ,
> -
, ' ,
* , \ , \ * \ .
,
.

es: t quoniam in le Deus, et non esl amplius praeter ipsum. 2 2 8 ^ro

< l * laboravit iEgyptus, > Hebraicum habet, et reliqui omnes
inlerpretes reddiderunt, < labor j E g y p l i , ut id
q-iod dicitur tale s i t : c Te adorabuni, el lui erunt
servi, labor i E g y p l i , et negoliatio iElbiopum, et
Seboim : > quibus verbis barbaras ego arbitror et
ignotas quasdam nationes signiOcari, et omnes
quaecumque antea quoudam daemonica superslitione
vexabantur. Nam propterea quod jEgypiii visi sunt
omnium nationum superstitiosissimi esse, primique errori, quo simulacra colerentur, portas aperuisse : merito eos primos collocat, qui Christo
sint subjiciendi: deinde per eos , quae ad reliquo*.
e

U0(

e s t

simulacrorum cullores pertinent, ut aperta sint

cflQcit. Et haec quidem Ln Salvatore ac Domino nostro exspectalum exitum nacta sunt. Jam eniro i n numerabiles, per. orbero terrarum, nalionum conventus, in omnibus.genlibus illum adorant illiquo
serviunt. jEtbiopas vero ac Seboiro eos, qui bic
adoraturi Cbrislum canuntur, LXXI quoque psalmo
tignificari pulo, ubi diclum esl : < Goram illo procident iElhiopes, et reges. Arabum, et Saba dona
adducent: et adorabunt eum . > Constat vero ex ipso conlextu, Chrislum esse adoraturos eura, qui
in illis quoque^ ut renturus canitur a propbetit.
l e

Psal. LXXI, 1 0

EUSEBII C^ESARIENSIS OPP. PARS l i . APOLOGETICA.

S75

CAPET V.

j ,

57

E \

psalmo xxxii. Quod Dei Verbum tuam habens essenliam ju$$u Patris, David wque ac nos
opificem universi novil; et quod idem Dei Verbum, idem propheta ad hominum medelam esse
mistum Palre testiftcatur ; et quod brevi tempore
uriiverwm terram sua doctrina impleturum canit.

*.

^
,

'
\ *

t Vcrbo Domini coeli firmati sunt, et spiritu

oris e]us omnis virtus eorum. > In psalmo vero cvi
hic dictum e s l : Misit Verbum suum et sanavit
cos, et eripuit eos de interitionibus eorum. > Et
rursus CXLVH : Qui eroiltit eloquium suum terrse, velociter currit sermo ejus. At enim e i ,
qui nunc in manibus est, psalmo dicenli, c Verbo
Domini coeli iirmaii sunt, concordat sacrum
2 2 9 -quoque Evangelium, palam dicens : c
principio erat Verbum, et Yerbum erat apud Deum,
et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud
Deum, omnia per ipsura facta sunt, et sine ipso
factum esl n i h i l Sane merito Evangelium Deum
fllum nominat : quando etiam per ea quae prius
dicta sunt, idera hoc, quod nunc ut Deus celebratur Verbum, et sapientia, et germen Dei, ei Sacerdos, et Cbristus, et Rex, et Dominus, et Deus
imago Dei, appellatum est. Porro, ut qui et alius
eit quam Pater, et ejusdem administer fuerit, adeo
ut jussu illius ipse omnia condiderit, in praesenli
deinceps Psalmo adjungit : c Timeat, inquit, Dominum omnis terra : ab eo aulem commoveantur
0"mes inbabitanles orbem. Quoniam ipse dixit, t (
facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt

Constat enim quod qui dicit, ad alteruin dicit : et

qui mandat, alleri prseter se mandat. Perspicue
vero post ipsam Salvatoris nostri bumanaB natura
assumplionem, eonventus ex omni terra, hoc est,
cx omnibus, qux terram incolunt, irtlionibus, i n numerabiles, non itidem ut antea uilos daemones,
sed ipsum Domioum Jesum limueruni, et omnes
babilantes orbem commoti sunt, i n ipso Christi
nomine, sicut prasens oraculum canit : c Timeat,
inquit, Dominum omnis terra, ab eo autem commoveantur omnes inbabitantes orbem. Hactenus
quae de u et xxx psalmo accepia sunt. Consimilia
vero bis et consona in psalmo quoque CXLVIU i n venies, qui docet non ea inodo, quae ad terram ^
duntaxat, sed etiara ca q u ad ccelum, et breviter
ad universam creaturam pertinent, ipso Deo u n i versi jubenle exslitisse. Dicit igiiur : < Laudate
Dorainum de coelis, laudate eum in excelsis. Laudate eum, omnes angeli ejus; laudate euni, omnes
virtutes ejus. Laudate eum, sol et luna, laudale
eum, Omnes stelkc et lumen : quoniam ipse dixit,
ct facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt
>
Quod si ipse mandavit, quisnam, quaeso, usque
adco magnus, ut mandaturo de tantis rebus susciperel prater Dei Verbum ? quod varie in pra>
senti opere, a nobis, lanquam Deus celebratur, et

, \

. > * *
, , \ ^
. \
' c ,
. >
, , c
\ , >
, ^
, \ , 6
. *
, \ .
\ \
,
\ , , \ , \ , \ , \ , \ , \
. ,
, , *3
,
t
' . " , \
, \ . > ,
, \ , >
' .
,
, * \ ,
, '

\
, c
, ' .
' \ ' .
\ ' ,
\ , \ * , \
, *
. * * c
,
. ,
.
\ , \
, \
, \ . ,
, \ , ;
ota
, \ ,

Joan. ,

1 7

Psal. , 8-9.

" Psa!. CLXVIII, i - o .

77

DEMON STRATIONIS EVANGELICAE L I B . V .

378

- Verbum Dei appellatur, merito illud quidem, pro6, \ pterea quod omnium rerum artificiosas atque effi\ . caces rationes, omnipotens i n ipsum conjeccrit :
, '230 quippe qui ratione atque ordine tinivcrsa
* \ , \
i l l i , et dispensanda et gubernanda Iradiderit. Nemo
igiiitr putet humanae, quse ex syllabis constat, et
* \ ,
cx nominibus et verbis componitur, articulaUe, at\ - que enuntiabili orationi, Dci verbum simile esse :
, \ , \ quoniam nostra baec oratio i n vocibus et syllabis,
\
et iis quae per ha;c signiiicanlur, quicquid ipsa est,
, *
oblinet: ulpote, quae per linguam, et arterias, et
, ' ,
fauces, et <is, proferatur : sempiternae vero atqqe

incorporeae naturse Verbum omni omnino ratione,
' ,
quae a nobis proferri solent verba pratergressum,
, , , ,
nihil bumaiue ratioitis prae se ferat, sed solam cum

. . . . .

...

\
* .
, *
, .
, \ ,
.
\ , *
",
, ' ,
\ , \
\ \
,
, \ \
. \ ,
*\ \ .

bumano verbo communera appeliationem possideat : quando neque vocem, quae ex aeris pulsu
conslet, neque dicliones ullas, neque syllabas, neque linguam, neque os, neque omnino quidpism
bumani sive morialis, i n Deo universi accipere,
sive inlelligere, fas est. Id enim verbum animae esset, quod nuilo modo per seipsum ab anima seorsura posset esse, aut consistere. Tale enim bumaluim est verbum, quod privalim quidem nullam,
ncquc essenliam, neque subslanliam habet, sed
totum libera quaedam motio est, et eflicientia cogilationis. CaHerum, ipsum Dei Verbum non lale,
scd per seipsum babens propriam substantiam, usqucquaque divinam alquc inlelligeiitem, quae p r i vatim quidcm subsislit, privalimque idem cflicit,

quidquid efficit, vcrum materiae omnis est expers, et incorporaa, et omni ratione primi et ingeniti, et
ftolius Dei natura assimilala, earum omnium rerum quae facla? sunt, rationes, et earum quae sub
Tisum cadunl, incorporeas et invisibiles species, i n scipsa ferens. Quare iliam et Sapienliam et Dei
Yerbucn, divina oracula appellant.
Cp.
C
CAPUT V I .

Quod Jsaias gimiliter ut David, dnos, Patrem et F i iium confitetur, et eorum alterum universi Opifi,

cem quemadmodum ipsi quoque credimus.

,
.
t Audi me, Jacob, et lsrael quem ego voco.
t , \ , .
Ego SUID primus, et ego sum i n aeternum, e l
, \ , \
, manus mea fundavit terram, 2 3 1
. , \ - tera mea consolidavit coolos. Vocabo eos, et
slabunt simul, et congregabuntur omnes, ct au , \ , \ , . dient, quis eis annuntiavit baec. Dominus qui d i Kgit te, fecit volunlatem tuam in Babylone, ut l o l , ,
leret semen Chaldaeorum. Ego locutus sum, et ego
. , \ .
vocavi ; duxi euiri, et direxi viam ejus : adducite
" , \ .
ad me, ct audite haic. Non ab inilio in occulto lo , . '
cutus sum. Quando fiebal, illic eram : et nunc Do . , .
y

\ , \ D minus Dominus misit me, et spirilus ejus . > Con. > "Ofa \ ,
sidera, qua?so, bic, quonam inodo qui d i x i l : t Ego
sum primus, et ego sum in aHernum, qui terrain
, \ ,
ct coelum condidil.iita planc se missum esse faletur
\ , >
a Domino Domino. Sic enim Patrem consuevit bie
,
Dominum appellare. Itaquehabes hoc quoque indu 0\ ,
\ bitatum, de eo de quo quapritur, teslimonium P r i mum vero illum bic dicit csse propbela , quein i n
. iis qux genila sunt pic c o l i t : nain quae ine prio , \
M

!$a. , 12-16.

579

ELSEBIl CAESARIENSIS OPP PARS I I . APOLOGETICA.

580

cipio est, qua?que genita non est, essentia, eam at-

tribuit Patri. Primum enira in aliquo majore nu , ?1
inero anlecedit, et honore atque ordine praeponi \ \
solet: quod quidem neutiquam Patri conveniat: &
non enim eorum quae geniia sunt primus est su- , *
premus Deus, quoniam ne principium quidem illius ' \ ,
\ \ ,
ullum excogitari polest, sed est ultra primum, ut
pole qui primum ipse genuerit, atque ut esset,
fecerit : quandoquidem solura divinum Verbum, . , , c
omnium eoruni qua* genila sunt, primura jure nun~ , \ , \
,
cupatur. Cum ergo quxrerelur in illo, < Ipse dixit
, ,
ei facta sunt, ipse mandavit et creata sunt " ,
c , \
cuinam creandaruru rerum mandaverit opiQcium,
nunc perspicue demonstratum est, quod videlicet \
,ei qui dixit : c Manus mca fundavit terram, et
dextra mea consolidavit coelum >qui etiam seaPa-1 ' , \ . *
tre missura esse confitetur ubi ait: c Nunc Domi- \ ,
nus Domious misit me, et spiritus ejus. Erit sra- ,
lem Dcus Verbutn qui baec dieal, c quando Yerbo . , \
Domini coeli firmati suut, > ex eo Psalmi loco qittta
, \
supra apposuimus : sed enim cum ipsum quoque
\ \
Dei Vcrbum, Domini appellalione ut Deus celebre, , \
tur, lamen ipsum patrem Dominum, maxima cum
> ,, ,
reverentia ac pictate bis Dominum appellat, ut in
,
eo diversiiate nominis utatur. c Nunc > enim, in*

quil, c Dotninus Dominus misit me, utpole cum
, \ ,
Paler el Deus sit, et tam sui unigeniti Verbi, quaui
\
eortnn omnium, 2 3 2 Q iN poslerius facta sunt,
quortim cum potestalem ac dominium a Palre ipsum ,
\ , \ dv
Dei Yerbum acceperit, tanquam is, qui et lcgilinnis, et unicus Filius sit, merito eliam ipse ab iis, * .
1

u x

* qui el pic et religiose colerc Deum volunt, appellabitur Dominus.

CAPET V I I .

'.

Genesi. Quod etiam maximus Dei servus Moses, in mundi fabricationt, cognovit Patrem
Deumque unioersi, cum altero commumcanlem de
hominis opificio, hoc porro divinum esse Verbum
ante didicimus.

_ ,


.

< Et dixit Deus :Faciamusbominem adimagtnem

ac simililudinemnostram", et rursus : c Et dixit
Deus, non est bonuin esse hominem solum, facianius illi adjutorium secundura ipsum **.iAc ne quispiam suspicetur haec ad Angelos dicta fuisse, continuo declarat eum cui imperatum sit, non esse an- 1
gelum Dei, diceos : Et fecit Deus houiinem, ad
iniaginem Dei fecit illum. *

c \ *
' > \ \

, * ,
,

, \
* ,
'.

CAPUT V i n .
Ab eadem. Quod quidem Mou$ bis planisiimt
Dominum, $ine ullis involucrii , theologice commendat.
< Sol orlus est super terram , et Lot ingressus
est in Segor, et pluit Dominus super Sodoma sulfur et ignem a Domino
Plane bis Doimnum
nomioat, ct buic docet ab illo mandatum esse, ut
impios debilo supplicio afliciat : etenim licet non
semel Dominum apertc dicamus, nou tamen simili
%

Psal. , 9.

* Gcn. , 26.

Gcn. , 18

.
,
.
c \ * \ , \ \
. > ,
\
. *
:, *
M

Gcn. i , 27. * Ccn. xix, 25,24.

381

DEMONSTRATIONIS EYANGELICiE. LIB. V.

381

\ * - ubique utimur theologia, sed pia quadam, ac reli , giosa distinctione utentes, illum quidem et Deum
\ \ , \ et Dorainum , hujus eliam Patrem esse edocli su \ mus ; hunc vcro ipsum, quem et Yerbi el Domini
, , ' appellatione significare consuevimus, eorum quidem
, . qui postipsum, et sub ipsosunl,esseDomiiuim,ejus
autem qui unum cum ipso est, neuliquam similiter :
, ,
233 neque enim Patris Dominus, neque Palris
, * , , \
, \ , * Deus, is qui est Deus Yerbum, sed illius quidem
iroago, et Yerburo, et Sapienlia, et virtus, eorura
, \ ,
vero quae post ipsum collocantur Dominum ha\ \ . "
bens, et Dominus et Deus : iile vero cum el Do
minus, et Deus s i l , eliam paler est hujus, sicut
.
bic illius est Eilius. Quare cum bi duo unum sint, merito ea quae ad religiosam theologiam perlinent
k i unum principium nobis recidunt, et in uno Deo consistunt.
' .

CAPUT I X .

.

,

^
.

Ab eadem. Quod idem Deum Verbum, significat

Deum ac Dominum prius nominatum et quod in
hominis forma, el figtira, et visum esse, ei anliquis responsa dedisse conscribit.

, \
c Apparuit autem Dominus Abrahae, et dixit e i :
> \ Semini luo dabo terram banc". > Et rursus : c Erat
, \ Abrabam annorum nouaginla novem, et apparuit
,
Dominus Abrabae, et dixit ei : Ego sum Deus :
. , \ , bene placilus sis coram me, et esto inculpabilis,
\ et ponaiu testaraentum ineum inter te et me, et
, \ . > \ " ixultiplicabo te valde". Et rursus : < Apparuit
,
aulem Deus ei apud quercum Mambre, dum sederet
\ .
in ostio tabernaculi sui, ipso meridie: cum vero
, \ C oculis suis rcspexissei, vidit, et ecce tres viri sle . \ - terani supra cum : el cum vidisset accurrit ob viam illis, ab ostio labernaculi, et adoravil". Ac
, \ . > \ deinceps post visionem adjungit: < Dominus aulein
c dixil, non celabo cgo Abrabacn puerum meum quae
facio. Abrabam vcro cum sit, crit in genlero maT&w. gnam et multam : ct bcncdicenlur in eo omnes
, \ genles t e r r a " . Atquc Iiis rursus adjungit tan*" . *
\ quam de allero: Novi cnim qjod constituet filiis
^ ,
suis, et domui sua^, cl custodicnt vias Uomini, fa ' , cere jusliliam et judicium ut inducat Dominus su, \ , - per Abrabam quse locutus est ad illum * .
. >
234 ^ i c plane scriptum est, eum Dominum qui
Abrahae respondebat, hacc dicere, ubi videlicet Do , ,
minum confitetur Patrem suuin, et Conditorem
, \ . " D universi : ipse tamen Abrabam, veluti propbeta,
,
exploralam et ceriam ejus qui respondebat cogita , tionera babens, deinceps cura veneralione eos, qui
< \ ' ,
ante expositi suni, orat, dicens: c Ne perdas j u \ .
stum simul cura impio, et erit justus quasi i m , ; pius. Si sint quinquaginta justi in civitate, perdes
;
eos? nonne diraitles omnem locum, propter quin 0 ,
quaginta justos?Nequaquam tu facies verbumhoc,
, \
ut interficias justum cum impio, et erit justus
, quasi impius; nequaqtiam : qui judicas universam
; ' ,
terram , oon facies judicium * ? > Porro haec ad
,
angelos, aut ad qucmpiam cx Pei ininistris dicla
u

G e n . xn, 7.

V6

Gen. xvn, 1,2.

i7

G e n . xvni, 1,2.

ibid 17,18.

; ?

ibid. 19.

ibid.24,25.

583

EUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS .

APOLOGETICA.

381

esse, consentanee dici non arbitror; non enira cu- . Y*P

juslibet sit,- judicare terram universam. Sed nec . ' " ,
angelus quidem est nominatus, quem superior scri- ,
plura significai, verum alius quispiam angelo prae-
stanlior, Deus utiquc ac Dominus, qui cum duobus . \
angelis in forma bominis, ad supra scriptam
quercum est visus. Pranerea ne Patrem quidem ,
Deum huuc fuisse putandum est, qui hujuscemodi , .
verbis indicatur : dicere cnim, id rautari quod d i - ,
vinum est, et figurari in speciem ac formam homi- , . "
,
nis, neutiquam pium est. Superest igittir ut confitcamur illum fuisse Dei Verbam, quod a nobis iu ,
iis quae antebac scripta habes, Dei nomine cele-
bratuin est: qua de causa bodie quoque a vicinis, , \ ct in proximo babilaotibus, quasi divinus colitiir, , ,
atque observatur is locus, bonoris illorum gratia . ' , , \ (I)
qui Abrabae in illo visi sunt} atque eliam nunc i b i , . dem perraanens terebinthus conspicilur : qui enim
,
ab Abrabam hospitio suscepti sunt, ut babet Scri ,
ptura, recumbentes erant duo quidem ulrinque,
medius autcm excellentior, et qui reliqnos ante- , ,
iret. Hic vero sit plane is, de quo diximus, ipse
, , \ utique Dominus ac Salvator noster, quem etiam

pertinaces et increduli, divina oracula coniirmantes, venerantur : bic ipsc igitur ex illo, pietatis jaciens ad horoines semina, bumanam speciem ac iiguram indutus, Dei amico atque antiquo Patri
Abrabae seipsura quisnam esset, qstendit, Patrisque sut iradidit sentenliam.
235

CAPUT

x.

Ab eadem. Quod idem propheta in Jacob, mant .

feitius eum de quo aqitur, indical Dominum :

, , , ~
quem zane et Deum et angelum supremum Dei
.
vocat.
C
Et profectus est in Cbarran, et venit in locum,
el dormivit illic : occiderat enim sol. Et accepit lapides, et posuit sub capiie suo, et dormivit in loco
illo, et somniavit: et ecce scala terrae infixa, cujus
caput perveniebal usque ad coelum, et angeli Dei
ascendebant pcr cam. Et Dominus innitebatur ei,
el d i x i t : Ego Dominus Dcus Abraham patris t u i ,
el Deus Isaac, ne timeas : terra in qua tu dormis
in ipsa, tibi dabo eam, et semini tuo. t erit semen tuum sicut arena maris, et dilatabitur ad mare, et Orientera, et ad boreani, et africum. Et benedicentur in te omnes tribus terne, et i n semine
U o . Et ecce ego sura tecum, cuslodiens te in omni
via, quacumque itcr feceris, et convertam te in
terram hanc : quoniam non te relinquam, donec
faciam omnia quaecumque locutus sum libi. Et experrectus est Jacob a somno, ei a i t : Dominus est
in loco hoc, ego autem nescicbam. Et timuit, e.t
ait : Quam lerribilis est locus bic 1 non csl boc
aliud, nisi domus Dei, et baec porla coeli. Et surrexit Jacob mane, et accepit lapidem, quera suppostiit capili suo, et crexit illum pro lituio, et effudit oleura in summum illius, ct vocavit Jacob notaen loci illius, domum O e i . Eum, qui hoe loco
tam muiiis verbis respondet Domimim, et Deum,
91

Gen. , 10-19.
() lolerpres legebat .

< \ ^ , ,
.
, , \
, \
, , , \ * . * ',
, \ ,
* * , %\
, .
, , \
.
, .
, ,
,
,
.
, , ,
, . ,
* !
' ,
. ' , \ , ,

DEM0NSTRAT10NI5 EVANGELlCiE L I B . V .

385

586

, \ \ angelum quoque Dei deinceps progressus inve * - nies : ubi ad inulieres ait ipse Jacob : c Et dixit
, . > mibi angelus Dei in somnis/ Jacob. Ego autem
, dixi : Quid e s t ? Et deinceps : t Vidi, > inquit,
, - 2 3 6 < omnia quaecumque Laban tibi facit. Ego
\
Deus, qui apparui tibi in loco, ubi unxisli milii
* * . ; >
titulum, et vovisli mibi votura . Ergo qui supra
\ * , > , c \ dixeral, < Ego Dominus Deus Abraham patris t u i ,
et Deus Isaac, > cui et titulum erexit Dei amicus,
. ,
ixit , \ . >"* Deus quidem erat et Dominus (ipsi enira dicenli
, c credendum), non tamen is qui Pater est, et a nullo
, , \ - est, sed qui ea, quse ad Patrem pertinent, horaini , ( bus subminislral et nuntiat. Quocirca eliaro an ), \ , *_^ gelum ipsum in prsesenli vocat Jacob ubi ait,
c Dixil mibi angelus Dei in somnis verba haec: Ego
,
\ . sum Deus, qui apparui libi in loco. > Ergo idem ei
angelus Domini, et Deus, et Dominus, plane in bis
c
appellatus est. Et apud lsaiam propbetam magni
*
consilii angelus, interimque el Deus, el princeps,
. >
et potestalem habens noniinatur, ubi ortus illius
\ \ ,
inter homines canitur, a dicenle, quod c pueru. ,
lus natus esl nobis, et filius datus est nobis, cujus
, \
principatus super humerum ejus, et vocalur nomen
,
ejus magni consilii angelus, princeps pacis, Deus
, * c " forlis, potenliam habens, paler futuri seculi*\ >
, \ ,
, \ , , , 11

, .
CAPUT X I .

'.

Quod etiam Jacob eum, de quo proxime dictum est

et Deum et Dominum, prccierea angelum similiter,
, , Q
ut Abraliam in hominii forma cvntemplatur, in ea


hisloria quat sic $e habet.

.
9

t ,
, ,
, \
, .
, *
. ,
, \ , *
,
* .
.
, . '
; .
* , D
'
, \ ' .
, \ .
\ " , ;
\ ?,
, .
, .
,
. \
, *
,
\ , Gcn. w x i , 11.

1 1

ibid. 11,13. Isa. i x , 6.

c Surgeiis aulem nocte illa, accepit duas uxores,

ac duas famulas, et undccim puerulos suos, et
transivit vadum Jacob, et accepit eos, et iraduxit
omnia sua. Et relictus est ipse Jacob eolus,
et luctabalur cum eo bomo usque mane. "Vidit autem quod non posset adversusillum,et attigitlatitudineni femorisejus, et lorpuit latitudo fernoris Jacob,
dum luctaretur hic cum illo. Et dixit ei : Dimille
me, ascendit enim aurora. Hic vero d i x i t : Non to
dimittam, nisi roihi benedixeris. Dixit autem ei
Quod esl nomen tuum ? At hic dixit ei : Jacob. Et
dixit e i : Non amplius Jacob vocabitur nomen tuum.
2 3 7 ^ Israel eril nomen tuum : quoniam invaiuisli cum Deo, etiam cum hominibus potens eris.
Inlerrogavit vero Jacob et a i t : Indica mihi nomen
tuum. Et ait : Quid iia quaeris nomen meum? Et
bencdixit ei in illo loco, et vocavit Jacob nomen
loci illius, Speciem Dei. Aspexi enim Deum facie
ad faciem : et servata est anima mea. Ortus est
autera illi sol, cum transisset species Dei
Et
Mosi quidem diclum est :c Nullus videbit faciem meam
et v i v e t " : > bic aulem Jacob vidit Deum no/i simpliciter, sed facie ad faciem : et cum servalue esset, non corpore, sedanirao, ad appelfationie Israel
dignilalea* assumplus est, quse sane appellatio ani-

Geo. xxxu, 2231.

Exod. xxxn, 20.

EUSEBU CiESARIENSIS OPP.PARS H.V APOLOGETICA.

587

583

inarum cognominis est: siquidem ipsum Israel no-

men, si interpreieris, videntem Deum significat.
Non igitur patrem Deum vidit, sed Deum filium, cujus eliam curiosius appellalionem quaerenti Jacob,
nondum erat enunliandi lempus : quod si querapiam ex angelis, aut ex iis, qui coelum incolunt,
divinis spirittbus, eum qui sanclis oracula ministrabat aliquis suspicetur esse, plane decipitur :
boc ex ipso probaturr, quod hic ipse de quo loquimur, et Domini et Dei appellaiione nuncupatur :
etenim el Deura ipsum divina Scriptura plane voitat, et Donjinum item appellat, ejus nominis honorem i 111 tribuens, quod apud Hebrseos quatuor
litteris nolatur, quod sane in una ineflabili atque
in inenuntiabili Oei appellatione ponere, pueri
Hebraeorum consueverunt: probatur etiam ex eo,
quod ubicumque Scripiura angelos appellare vult,
aperlehoc facit, angelosque dislincle significat. Sicut eos qui in Sodomis erant, cum iropii cssent,
is qui Abrahae responderat Deus ac Dominus, suo
adventu neuliquam dignos efficit, quemadmodum
rursus dicit Scriptura diviha : < Dominus quideni
^biit, poslquam desiit loqui cum Abraham. Duo
vero angeli Sodoma abierunt vesperi
Item
ipsi Jacob obviaui venerunt angcli Dei. Et cuin
vidisset dixit, Caslra Dei haec, et vocavit nomei
ioci illius, Castra . Sic sane Dei amicus visiones discernebai : proinde nunc quidem noraen loci
Casira appellat, ex eo quod illic angelorum castra
\iderit. Ubi aulem cum ipso Deo loquilur, vocal

, \ , , , ,
.
\ \ , \ , ." , \
. , '
,
, *
, \
\ \
^ , \ ,
' , \

* \
, 6
, ,

,
t ,
*
, \ .
, , \
' . >
, ,
, *
. " , ,

aomen loci, Speciem Dei, bis verbis : Vidi enim ^

Deum facie ad faciem. > Quin et Mosi quolies apparetangeius, boc ipsumdivina Scriptura signiflcat,
dicens : 2 3 8 * Apparuit vero illi angelus Domiiii
in flararaa ignis rubi
> Quoiies vero is qui jus et
potesialem habel, ipse utique oraculorum et responsorum auctor, ita boc planuin facit, ut illum
et Doiuinuni el Deum, nusquam vero angcluni nominet. Simili ratione etiam in mari Rubro plane
angelum Dominumquedistinguit, ubi ait : c Suslu-r
litque se angclus Dei qui aiubuiabat anle caslra f i liorum Israel, et abiit post eos. Sustulit autem se
eiiam columna nubis a facie eorum . * Quemadmodum in superioribus Dominus forma bominis
respondens antiquis inducitur, sic hoc loco per ^
nubem : itaque deinceps
deinceps verba sic habent : c Eactum est aulem in vigilia maluiina, et respexit Dominus in castra iEgyptiorum in columna nubis, ct
per lolam deserli regionem in columna per nubein , Deus Mosi respondet. Plane igitur quoties angeli naturam oratio signidcare vult, neque
Deuro, neque Domiuuro, sed absque ulla obscuritale angelura nominat: qnoiies vero Dominum et
Deum, eum qui apparet intelligit, his ipsis palam
utitur locationibus. Quod vero Doininum Deuraque non eum signiticet qui pater est, ipsa Scripiu-

. > *
\ , * , '
\ , * "
\ . >"
, ,
\ , .
\
\ , "

, \
.
. " \
, .
),
,
\ > *

.
, -,
, '
\ , .
,
,
\ .

Gen. , 5 5 ; xix, 1.

Gen. \ x x n , 1,

Exod. m 8.
r

e e

Exod. xiv, 19.

1 1

ibid. U -

3*1

DEMONSTIUTIONIS EVANGELlCiE L I B . V .

590

\ ra divinae locutioneft in superioribus evidentissime

\ * ostendunt, ubi angelum Dei appellant eum, qui
,
cum de Jacob sermo esset, Dominus et Deus et
,
nominatus. Superest igitur ut quaeraraus, quisnam
.
sit, in ris quae sunt, Deus et Dominus, praeter patrem oronium, et regem Deumque universi: erit autem hic Yerbum Dei quod est ante sxcula, supcrior quidem omni angelica natura, profeclus autem ab eo
qui pater esl.
I F .
CAPUT X I I .

Quod rur$us in Jacob genitum Deum, plane ipsa

.
oratio pras se fert.

c Dixit autem Deus ad Jacob : Surge el ascende
, \ , \ in locum Belhel, et babita illic, et fac aliare Deo
, qui libi apparuit, cum fugeres a facie Esau fratri*
. lui. Et dixit Jacob domui suae, etomnibus qui cum
\ ' ipso erant : Tollile deos alienos de medio vestri, et
" ,
purgamini, ct mutate habitus veslros, et surgamus,
\ , \ ,
ascendarausque in Bethel : el faciamus 239 HHc

altare Dumino, qui exaudivit me in die tribulatio ,
nis, qui fuit mecura, et servavit me, in via qua pro, ' , \
fectus sum . Hoc loco Deus ipse universi, qui
. * , solus, neque faclus, neque genitus, et supreimia
, ,
oninium est, non visus, sed invisibililer dans re , sponsa ipsi Jacoh, et virlute ineflabili seipsura mo0 ,
vens, de alio verba facil planissime. Dixil ergo illi
. <
Deus : < Fac altare Deo qui apparuit tibi. Quis
. > *
autem bic sit, qui scriplus est supra illi apparuift*
, ,
se, paulo ante exposuimus, ubi Deum Yerbum esse
.
demonstravimus.
< s

GAPUT X I I I .

. ,
*
,
, * ,

Ab Exodo. Quod Deus Paler, cum Mo$i retponderit per angelum se palribus apparuisse, non
amplius per angelum, sed per Filium docet.

t \
\ .

. ' ,
,
, , .
,
. > ' \
. t
, \
, , ,
, ,
^ , "
, , , \ , ,
, ota
, ' \
, ,
,

\

, ,

c Et Moses erat pascens oves Jothor soceri s u i :

et venit ad montem Dei in Cboreb. Et apparuit el
angelus Domini in flamraa ignis rubi " . > Et post
alia: c Et ut vidil quod accederet ad videndum ,
vocavit Hlum de medio rubi dicens : Moses, Moses, ne propius buc accesseris. Solve calceamentum pedum tuorum : locus enim in quo stas, terra
sancta est * \ i E t post pauca, et dixit Dominus ad
illum : Ego sum qui sum
Et rursus " : < L o cutus est Dominus ad Mosem : Et dixit ad illum :

" Gen. , 1-3.

Exod. , I .

* ibid. 4, 5.

Ego Dominus visus bum ab Abraham, et Isaac, et

Jacob,
Deus, *t
et nomen
J ^ h . cum
m m eorum
sim
elm
nnmn meum
m*nm non
indicavi illis, et constilui teslamentum meum ad
illos. > Quemadmodum apud propbetas in hominibue
versanles, verbi gratia, Isaiam et Jeremiam, ei similes, homo quidem erat, id quod videbaiur, Deus
autem qui per id quod apparebat, tanquam per i n slrumentum loquebalur ; et modo Christi persona,
modo sancti Spiritus, modo supremi Dei rat, quae
per propbetam responsa dabat; sic utique etiam
nunc Mosi, qui introducitur, supremus et omnia
sub se habens Deus, per euro qui apparet angelum,
ea quae proposita s u n t , canit. Quorum haec
240 sententia sit sane: Tibi quidem, propheta

ibid. 14.

Exod. v i , 2-4.

591

EUSEBII C^SARIENSIS OPP. PARS I I . -

APOLOGETICA.

59i

Unquam ei qui adbuc eruditur, el qui nihil visione , angelica amplius capit, interiin angelum meum ex- , oot
hiheri videndum volui; sed meum nomen tibi solum , , , \
notum facio, dum doceo te, me eum esse qui sum, .
et nomen meum esse Dominum. Tuis vero palri- , \ bus non boc solum indicavi, sed eliam hoc ipso * . '
amplius largilus surn : nam ab illis sum visus. Quis
\, \ \ , vero sit qui patribus visus sit, et quod non pater
, \
Deus, anlea demonslratum est, ubi Deum et Domi- .
num angelum Dei nominatum esse demonstravimus. ,
Gaelerum, quouam modo bic, ille qui pater sit Deus, , ,
et omnia sub se babeat, dicat se a palribus visum, . * ,
merito aliquis qiuerat. Explicabitur porro id , de .
, ,
quo quaerilur, si divinae Scripturae diligentiam at, \ , ,
tendamus. Nam curo apud Septuaginta ila dictum
sit: Et visus sum ab Abraham, et Isaac, et Ja- ^ \ , \ ,
cob, cum eorum sim Deus, > Aquila quidem sic \ ' '
, \ , ,
a i t : c Et visus sum ab Abrabam, et ab Isaac,
et ab Jacob in Deo saiis nmlto, > quibus verbis ' . '' ' ,
planissime indicat, non ipsuin illum qui Pater est, \ , ' , , ,
per seipsum apparuisse. Neque vero sicut Mosi, Ua -'
etiam patribus per angelum, aut per rubum , aut , ignem, sed iu Deo salis mullo oracula praebuisse.

Quare etiara palribus per Filium visus est Pater, * > \ '
quemadmodum in Evangeliis ab ipso dictnm babe- . '
lur * : c Qui vidil rae, vidit Palrem : > in ipso ( I ) ,
enim el per ipsum Palris cognitio prodebalur. Sed ,
cura hominibus salutaris appareret, tum per lilii
hwnanam formam videbalur a Dei amicis, atque ^. '
inler bomines futuram ipsius salulcm , omnibus Q , prxsentem, ex illo quasi arrham et pignus exhibe- , , '
bat. Cum vero impiorum ultor, et iEgypliorum
\ , \
caetigator futurus esset, non amplius in Deo satis
multo, scd in angelo supplicii ininistro, et in spe- . cie ignis, et flammse, quae cito instar agresiis ac
,
\ , senticosae materiae illos erat devoratura, appare \ .
bat. Dicunt igilur per rubum quidem significari
jEgyptiorum agrestem et immitem et feram pravitatem, per ignem vero viin illam ulciscentem el casliganlem quae illos invasit.
IA'
241
CAPUT
.

Qxiod quemadmodum patribus humana forma, sic
,
in specie nubis Moysi, el cuncto populo Deus Ver
.
bum apparuit.
c iDixil autem Dominus ad Mosem: Ecceego venio
ad te in columna nubis, ut audiat populus me lo- D ,
quentem ad le, el tibi credant ; > et quae sequun- , >\
tur : Deus aulem antecedebat eos die in columna * ,
nubis in via, noctu vero iu columna ignis u l luceret , ,
e i s . Et r u r s u s : Descendit Dominus in columna , . \
, \ *
nubis ' . El rursus: c Gum autem ingressus esset
' ,
Moses in labernaculum, descendit columna nubis,
, \
et stetit in foribus tabernaculi, et loquebalur cum
, ,
Mose, et cernebat omnis populus columnam nubis
slanlem in foribus tabemaculi, et slantem omnis \
popalus adoraverunt, unusquisque a foribus sui * \ tabernaculi . Populus qnidem cernebat colum- , . >
, oam Dubis hoc loco, cum Mose vero loquebatur.
T

T1

Joan. xiv, 9.
(1) .

Exod. xix, 9. Exod. x i n , 21

Forte . EDIT.

. , 5.

T l

Exod. , 9,10.

515

DEMONSTRATIONIS EVANGELICA L I B . V

$94

* . * , Quis porro loquebalur? columna nubis videlicei,

cum idetu Deus aiuea patribus in bominis forma
,
apparuisset. Supra vero jaro demonslratum est,
; ,
quod non Pater Deus bic esset, sic alier, quein noa,
, ,
cum Dei sil Yerbum, Cbrisluni nuncupamus, qui
\
tuuc propler multiliidinetn vulgarera, et ipsi Mosu

et populo in columna nubis cernebalur, proplerea
,
quod non itidem ut paires, videre illom in fonna

bominis, idonei esseul. Perfcclorum eniui boc erat,
.
posse illius advenlum providere, qui olim in bomi
nibus corpore buinano assumplo, futurus erat,
, ,
quem sanc, cum nc lunc quidem universus popu , ,
lus posset capcre, mcrilo alias quidem eis per ignein,
\ , ,
terrendt cohibendique causa, alias per nubem,

qnaM adtimbrate alquc involute dans illis leges
, , ' *.
B cernebatur, eademque ralione Mosiquoque propler
illos.
CAPLT XV

'.
*
i\r ,

' ^-.
*
, ,
, .
,

* . > c
,

. > *
* , ^
t .
,
, . ,
;
. ,
, , .

242
Quod angeliea non fuerit natura, quot Mosi
dabat respoma, $ed prwstanlior quam ut ad <m
gelum referri po$bit.
Dixit Dominus: Ecce ego mitto angelutn rneuna
ante faciem luam, ut cusiodiai ce in via, ut iutro*
ducat te in terram, quam paravi l i b i ; observa euni,
el audi eum, nec sis adversus illum conlumax ; non
etiim dimittet l e ; nomen euim aieum esl in i l l o .
Et in alioloco : c Dixil auteoi Dorainus ad Mosem:
Vade, et dux eslobujus populi ad locum quera dixi
libi; ecce angelus roeus antccedil l e . > Et rursug :
< E l dixit Doroinus ad Mosem: Abi, el ascende binc
t >

7 3

l u et populue, el caetera : c Et una millam onte

faciem tuam angelura meum
aane voces,
quod non angeli eed sotius Dei sint, unicuique facile constare polesl. Cujus porro Dei, nisi ejus qul
priscis patribus sit visus? quem angelum Dei plane
appellavil Jacob. Hoc autein oobia Dei Verbuin
fu.t, ulpote cum ei Dei Filius, ei Deus, et Domir.ui
ipse sit nomiuaios.

CAPUT X V I .
i q \
Quod idem Dominut de alio docet, scilkst Filio.

.
decem prteceptis legit.

.
c Ego sum Doniinus Deus luus, qui eduxi te de
c ,
terra iEgypti, de domo servilutis. Non erunt libi d i i
, .
alii prseter me, > et caHera. Ego enim suin Domi , *
, , * D nus Deus iuu& aemulator , > et adjungit: Non suines nomen Oomini Dei luiin vanum'*. Nec eidm
.
babebit insoiilem Dominus eum qui assiimpserit no*

men Domini sui fmstra. > Hoceliam loco ipse Dominus
.
ea quee exposila sunt dc alio docct. Siquidem cuin
.
dixerit, c Ego sum Dominus Deus tuus, > adjungit:
, ,
c Non sumes r.omen Dornini Dei t u i : > 243
*
cumde
Patre el Deo universi, isqui ab illo esl Doiui
nus, suum gervum sacris initict. Aliapraeteiea innu . ' \
lnerabilia invenics per lotam Scripiuram sacram,
' ,
quae eadem ralione qua baec enuntiala sunt, ubi
, * ,
Pater lanquam de alia persona, et ipse Dorainua
, , ,
tanquam de alio quodaui, oracula reddebat.
.

?a

f f

Exod. x x i i i , 2 0 , 2 1 .

" Exod xxxn, 34.

PATHOL. GR. X X i l .

Exod. xxxni, 1,2.

T l

Exod. x x , 2 - 5 .

T e

ibid.
13

J9S

EUSEBII CiESARlENSIS OPP, PARS. .

CAPUl X V I I .

Quod ts rursus Dominus, qui Moti responsa dabat,

alium quo erat agnoscens, Patrem uliquc, hunc
ip&uin suum Deum vocabat.

APOLOGETICA.

596

'.

,


,
.

t \
c Et dixit Dominus ad Moysem : Et hoc tibi ver , , .
bum, quod dixisti, faciam. Invenisti eniro gratiam
coram me, etnovitepraleromnes.* Et dixit Moyses: , . >
i Oslende mihi tuam gloriam. > Et dixit :c Ego anteibo < . >
prior te gloria mea, et vocabo in nomine meo Do- c
, \ ,
minuin coram le, et miserabor cujtiscunque misereor, et cleraens ero erga quemcunque sum cle- , mens". > Et posl alia adjungit, alque a i t : < Et de- . > '
scendit Dominus in nube, et adstilit ei iliic, et voca- , ,

vit in nomine Domini: et transivit Dominus in
nomine ipsius, et vocavit: Domine, Domine, Deus ^ , , ,
Clemens el misericors, longanimis, et multae mise- , ralionis, et vp.rax, el jusliiiam servans, faciens , , ,
misericordiam in millia, auferens iniquitates et
, ,
injustitias, etpeccala : et purgatione non purgabit , '
reum: ioducens peccata patrum in filios, ei liltos , ,
ftliorum, in terliam et quartam generationem : el ,
cum festinasset Moses, curvatus in terratu adora- , v i l . > Contemplamiiii, quaeso, quonatn modo etiam
. > "
nunc ipse Dominus, qui in nube descendit, el
, Mosi adslitit in nomine Domini, vocaveril alium
, ' ,
praeter seipsum, qui solitus sit ex conduplicalione ,
bis Dominus appellari, (anquam eum, a quo ipse
sit, reliquorum omnium jus potestatemque babens,
,
Dei nomine celebretur, suum utique Patrem ; atque
, ,
utin hU non Moses, sicut forsitan quispiara suspi- C ,

cetur, sed ipse Dominus alium suum Patrem vo ,
cat: ante enim is qui Mosi respondit, ait: Ego
transibo prior te gloria mea, et vocabo iu nomine
. > ,
Domini. Ubi igitur boc dixit, Scriptura deinceps

1Et
instar narrationis adjungil :244 descendit Donii , ,
nus in nube, et adstitil ei illic, et vocavit in nomine
. > Domini.i Igitur ipse Dominus dum est, quod pro- . ,
miserat, praeslaturus, descendit, et quemadraodum
, .
verba ipsa significant, progreditur anie faciera Mo c ,
sis. Ipse autem Dominus vocal dicens: c Domine ,
Dteus, clemens et misericors, > et qtise sequuntur:'
, ,
quibus verbis plane ipse Doiitinus suum servum,
.
et seipsum qttisnam esset, el ingeniti Domini noli , ,
tiara, quasi sacris initians docet. Hoc vero ipsum
,
ttbi planissime demonstrabit ipse Moyses, ubi orans D , , * ,
pro populo, supra expositas Domini voccs comme- , ,
moral: illic enim inlelliges, Domiuum haec dixisse,
fion ipsum Moysem, cum dicit: El nunc exlollalur , ,
manus lua.Domine, quemadmodum dixisti, dicens : ,
Dominus longanimis, et mult misericordia?, et ,
verax,auferensiniquitates et injustilias et peccala,
. >
et purgalione non purgabit reuni, qui reddis pec , tata patrum in filios, usque in tertiam et quartam
,
generationem. Observa autem quonaro modo in
, , c " bis ipse Dominus nbi Patrem longanimcm, et mullae
, >
misericordi appellavit, tum adjungit, ipsum esse
' .
v e m e m , qnod sane cura eo concordat, quod in
.
T 8

Exod. , 17-19.

Exod. xxxiv, 1, 5-8.

3>}

bEMONSTRAilONiS EVANCELICA L l & . V.

6 , Evangeliis dictum esl ab uno el Odeiii Salvalore

,
nostro: c Ut cognoscanl te solum verum D e u m .
.
Solum igilur verum Deum admoduro pie ac religiose Palrem vocat, ut sic naturae ingenitae conVenientera honorem et cultum allribuai, cujus nalura?
ec ipsmn imaginem esse et sobolem divina docent oracula.
19

'.
.
,

CAPUT X V l l l .
Numeris. Quod Deum ipsi Israol visihilcm e$$'t
divina docel Scriptura, qucc ipsum Dei Verbum
significat.

4 *
In Numeris Moses orans ait: c Quoniam tu ee
" ,
Dominus iu populo boc qiii oculis ad oculos vide" , > *
ris tu, Domine : > pro quo sane Aquila reddidit:
* " , ,
Quoniam tu es, Domine, in visceribus populi tau , ,
jus, qui oculum in oculis videris tu, Domine.
2 4 5 Symraachus aulem : c Quoniam tu cs, Do*
c " zl, .
* c , , mine. Et in Eiodo dictum esl : Et asuendit , ',
ses et Aaron, et Nadab, et Abiud, et septuaginia
, ex senioribus Isracl, et viderunt locum nbi steie*
> ' * ratDeus I s r a e l ; p r o q u o A q u i l a : < Et viderunt,
t , , >
inquit, Deum Israel; Symmacbus aulem : c Et v i .
derunt visione Deuin Israel. Cxteruni, propier il *, , " - lud : < Deum nemo vidit u n q u a m , > forlasse verba
- quae hoc loco posila sunl, salutari Yerbo contraria
,
esse quispiam suspicciur: utpote, cum visibilem
. ** ,
illum faciant, qui natura invisibilis est. Sed si baec
de Verbo Dei acceperis, qui multifariam mullisque
, ,
modis a patribus est visus, sicut nos in iis quaa
* .
supra ostensa sunt accepimus, ncutiquam in con*
* ,
traria videberis tibi recidere< Qui enim bic Deus
,
Israel cernitur, ipsum illum esse docent, qui el ab
1

8 0

81

8t

* , < C Israel visus est, quando homo luclalus esl cuni

, ,
ipso : quineiiam primus illius nomen mutavit, cx
f " , ($ Jacob in Israel, dicens: Quoniam invaluisti cum
, *
Deo **, > quo tempore divinam illius virlutem sen , ,
tiens Jacob, vocavit locura illum, Speciem Dci<
,
etim d i x i t : Yidi enim Deum facie ad faciem, et
, ,
Servala est anima mea *: > quem sane Deura nori
.
alium esse quam Dei Verbum, suo tempore de*
monstravimus.
8

W.

. ,
, ,

CAPUT X I X .
Jesu Nave. Quod Dei Vetbum, atiod Mosl noti
tecus atque antiqiiis patribui dabat respon&a,
etiam Jesu Mosis tuccestori in hominit (orniQi
tiius esti

, , - ^
,
{ . " , ';
*
, ,
;
^
' ,
. >
,
c ' , *

t Et factdm est, ubi fuit Jesus in Jericho, et rcspiciens videt hominem stantem coram se, et gla^
dius vagina exulus in manu ejus, et accedens i e sus d i x i t : Noster es, an adrersariortira ? Et dixit ei 2
Ego prinQeps imperatorum exercitus DOmini, nunc
veni. Et Jesus cecidit facie in terram, et dixit ei 3
Domine, 2 4 6
imperas servo tuo? E l ait
princeps iinperatorum Domini : Jesu, solve calceamentum pedum tuorum, locu9 enim in quo stas,
terra sancta e s t . Eadem sane haec Mosi quoque
initio Tisionis in rubo, ab ipso Domino dicta sunt,
sicut Scriptura indicat: c Ut vero vidit Oominus,
quod accederel ad videndum, vocavit eum Oomw

" Joan. XVII, .

Num. xiv, 14.
80. J o s . , 13*16.
M

8 1

Exod. x i i f , 9,10.

s>

* Joan. i , 18<

8 8

Gcn. xxxn, 38.

" ibid#

39)

EUSEBII CiESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

400

nns de medio rubi, dicens : Moses, Moses, ne pro- ^

pius acccssens huc : solve calceamentum pedum
, , .
tuorum, locus enim in quo tu slas, lerra "
sancta e s l . Unus ergo atque idem fuit Deus, . > \
qiii ambobus respom'it, quercadinodum ex ipso ,
praecepto constat. Sed nunc quidem per principem
. ' </}
imperatorum exercitus ejus: Mosi vero per eum , angelum qui visus fueral, oraculura exbibet. Mili- . ,
tiae Vi-ro coelum sub se baboniis, et exercilus ipso ,
mundo superioris, et spiriluum invisibiliura, divi-
norumque angelorum atque arcbangelorum regi, ( perfectoque universi Deo inservientium (sicuti apud
Daniclem dictum est: c Milie miltia miiiistrabant , \
ei, et centies mille millia assistebant coram e o ) ; >
) > >
oninium, inquam, taliuni supremus, quis tandem
, ,
sit alius, quam Dei Verbum, et primogenita Sa- ; \ pientia, et soboles divina? Merito ergo princeps
imperatorum excrcitus Domini boc in loco dictus ,
cst, utpote qui alibi, et inagni consilii angelus, el , consessor Patris, et aelernus ac magnus sacerdos . , \
esse, sil denionslratus. Sed illud quoque ostensura
,
est, quod idem et Doniiiius, et Deus, et Christus .
sit, qui aPatre oleo exsukationis est unctus. Abra- ,
bae igiiur apud quercum visus in hominis forma
, ,
quieta, habituque paciGco, seipsum ostendit, cum
ex illo usque lempore salutarem suum ad bomines ,
adventum exordiretur. Ipsi vero Jacob tanquam , '

exercitabundo ac certatori, qui adversus hosies, et
,
luclaturus, el praltaturus essct, vcluti bomo. Sed
Mosem et populum in specie nubis alque ignis du- .
ceb&t, terribilem interim atque adumbratum se- C ,
Ipsum osiendens. At quoniam Mosis successor Je- , , [
fttrs, contra hostes erat inslrucndus, qut antebac
terram Palaestinam incoluerant, exlernas utique , maximeque impias naliones, mcrito cum gladio ,
?agina exulo, el contra bosles acumen prae se fe- , , ,
rente demonslratur, tali propemodum visione signi-
ficans, quemadmodum ipse divina v i r t u l e , 2 4 7 " .
quam invisibili gladio, cum suis interim simul nri- .
8ft

8 t

t a n

litans, eisque opem assidue ferens, erat impios ulturus. Quare etiam opportune seipsum principem iraperatorum Doinini appellavit.
K ' .
CAPUT X X .
Ab Job. Quad similiter ipsi Job , qnemadmodum 76".
7,
patribui, xpte Opifex univerti Deus Verbum, tt
,
rapondisu, et oculii vi$us es*e dicitur.
.
c
Dixil autem Dominus ad Job de lurbine et nubi- D
buB : Ubi eras dum ego fundarem terram ? Responde ;
,
jam mibi, ufcruui noveris inlellectum, quis postierit
, ', " , > mensuras cjus si n o s l i , el caetera : Cuin facU
, c ,
sunl, inquit, astra, laudaverunt roe. voce niagna
. .
omnes angeli mei. Obslruxi aulcm inare p o r l i s ; >
\ .
ac deinceps quod scquiiur : c Num eras tu quando
conslilui luinenmatuiinuin? Lucifer autem despexit ; >
fiituni ordincm '*? > El rursus: < Num tu, acceplo ,
; ;
terras luto, fecisti animal? el ad loquendum ido ' ; * \
neura ipsum posuisli interra? abstulisli vero ab
impiis lumen ? bracbium autem superborum con- ,
8t

89

8 8

Exod. , 4 , 5 .

Dan. , 10.

8 8

Job. xxxvm, I , 45.

8 8

ibid. 7.

8 8

ibid. 12.

101

409

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. V .

; ; trivisli? venisti autem ad fontem maris , et in vesiigiis abyssi deambidasti ? aperiunturque tibi l i $ ;
more porlae mortis ? et janitores inferoruin videnles
,
le terrili s u n t ? Deinde in fine lolius oracull,
" , , .
respondel Job Domino, dicens : Audi jam mc, Do , . '
mine,
ut etiam ego loquar, et intcrrogabo te, et tu
, me
docelo.
Auditu quidem auris audivi le prius,
. ,
nunc attlem oculus meus vidii te. Quocirca vilem
. "
babui meipsum, et liqueraclus suai, et pulavi
\,
meipsum terram el cinerem * . Domini igitur re ,
rum Opificis exposilas modo esse voces, nou so 0 , c
, - lum ex iis, qua? proposila sunl, verum etiam ex iis,
quae tibi ipsi videantur, dignoscere facile est. i l ; ,
lud vero , Venisii ad fonlem maris, et in vcstigiis
; ;
abyssi dearobulasli? et illud, c Aperiuniut vero
,
tibi limore porlae mortis, et janitores inferorum
videnles le teniti sunt ? Salvatoris nosiri descen,
sum ad inTeros significare, suo tempore demon .
, ,
strabimus, simodo boc loco id unum noiaverimus :
Deo Yerbo roagis quam Deo Palri, quoe ad bunc lo , & ,
cum perlinent, essetribuenda. 248 J b ' g ' "
c " , , .
ut eliam reliqui palres, ipsuro hunc ab inilio de
, . '
turbine e( nubibus respondentem sibi Dominura,
., coramse intuituin esse testificatur, dicens : c Audi
,
vero mc, Domine, ut etiam ego loquar, et interro . '
gabo te, et tu me doceio : auditu quidem auris
, , audivi te prius, nunc autem oculus meus vidil te.
, Quocirca vilem babui meipsum, et liquefactus sum,
,
et putavi meipsum terram et cinerem. > Qui auiem
,
fieri poiest, ut supreraum Beuin, el eum qui est
, - C u
mnia, immulabilem ulique et ingenitam es
, seuiiam, aniraa indula corpore, et oculi raortaliuin
, '
intutti sinl, nisi plane boc etiara loco, egredi de
;
propria magnitudine Dei Verbuip, ipsum qui Do ; minus esse , variis demonsiratur modis, eoque
, niodo exbibere se videndum dixerimus, queniad , modum licet vel ex ipsis oraculis discere, in qui, bus rursus ipse Doniinus ad Job ea qnae ad diabo , , lum perlinent, tanquam de dracone enarrans in , '
stabat, c Non times quoniam paratus esl mibi ?
; ; Gui enim Domino, draconem paratuoi esse arbilrari
;
convenii, nisi Deo Verbo et Salvalori noslro, quem
; >
principem bujus sseculi jampridem genus bominuin
, - depopulantem suslulit, dissolulis morlis doioribus,
, , , ^ quod quidein ipsum, ipse quoque dicat dicens,
,
Venisii vero ad fomem niaris, et in vesligiis

abyssi deambulasti? aperiunlur aulem tibi tiinore
.
poriae morlis ? et janilores inferorum vidcntes te
terriii sunt? Haeq sane merilo ad Job loquilur, post magnam tentationem, poslque magnum certamen quod susiinuit, docens eum, quod pro parie cerlaverit, cuni interim raajus foriiusque bellum et
certamen ipsi Domino reservelur, sub lempus sui ad morteni adventus.
91

| l u r

r a

'.
V '.

.
" , , , "
. ,
:

' Jub XXXVIII, 12-17.

Job x u i , 4-6.

CAPUT XXJ.
\cpsalmo,Quodduas
per&ona* etiam propotttu* agnoscit psalmus.
i Quoniam tu, Domine, spes mea, Allissimum
posuisti refugium luum : non accedent ad te roala,
ct fhgellum non appropinquabil tabernaculo luo :

404
EliSEBU CifcSARlENSIS OPP. PARS H . APOLOGETICA.
. \
, .
,
.
.

c " , , ,
. ,
\, \, , ,
\
, '
, , \
.
,
, * *
, * ,
' .

, \,\
.

403

quouiam angclis suis mandavit de te, 249 *

~
pibus tollent le, ne quando offcndas ad lapidem
pedem tuum : super aspidem et regulum ascendes,
et conculcabis leonem ct draconem . > His sane
ulitur vocibus diabolus, in teniatione adversus
Salvatorcm nostrum. Contemplare bic igilur, quonam modo psalmus ad ipsum Domiqura ait: c Quoniam lu, Doraine, spes niea, Altissimum posuisti
refugium tuum. Tu enjm ipse, inquii, mea spes,
0 Domine, illttm a. quoipse es, Deum tpsum allisiimum et supremum et tuum Patrem, refugium
posuisti, propter quod non accedent ad te mala,
ad te, inquam, meum Dominum, et flagellum non
nppropinquabil tabernaculo luo. Nam etsi nefarii
bomines conabuntur le bomjnem factum ftagellis
c^dere, etsi mqrti tradere, neuiiquam tamen fla-
gellum, quod a Deo est, tuo appropinquabit tabernaculo, hocest, tuo corpori, quo vidclicet propier
nos bomo factus, indutus es. Ad eumdem rooduro
accommodabis ei, quae in toto psalmo dicuntur,
quae sane nos quoque suo lempore disquireraus, $t
conlemplabimyr,
N M A

CAPUT XXII.
Ab Oue, De Deo Verboel Palre, ticut de Dominq.

',
' ).

Non derelinquam ut deleam Jacob, quoniam

Dcus ego sum, et non homo in le sanctus, et non
ingrediar in civitatem : post Dommum ambulabo \ Hic et per alia bis similia, Deus Yerbum
bomofactus, ad eos dicit, qui virum quidem ipsura
sanctum, non autem Deum esse confitentur: c Deus C
ego sum, inquit, et non homo in te sanclus :
deindc ubi Deum seipsum dixit, Dominum ac Deum
et Patrem suum indicat, adjungcns : Post Dominum ambulabo: > illud autem : t Non ingrediar in
civitalera, > abnegantis sane fuerit communem, ac
popularem bominum rempublicain, a qna etiam
8UOS discipulos averlens, a i t : In viam genlium
ne abieriiis, et in civiiatcm Samariiaitorum ne i n traveritis .

. ,
, \ \
\ . \
,
* ,
, - >
,
, c
. , c , >
>
,
,
.

Kvplov.

?50

'.

CAPUT x x i n .

^ ,
Ab Amos. De Salvatore notlro, sicut de Domino,
el de Patre, sicut de Deo : et de Judasorum gen , , ) ,
tis eversione.

.
Everti vos, sicut evertit Deus Sodoma et Go- ^ ,
^ ,
morrba : et facti esiis quasi lorris ereplus ex igne.
Et ne sic quidem conversi estis ad me, dicil Domi . *
n u e . > Eiiam boc IQCO ipse Dominus, Deura quem , ,
dam ait Sodomorum eversionis auctorem fuisse,
,
cum alius sit ipse Piliug quani is de quo ipse lo .
quitur. Porro in ipsa Sodomorum eversione duo ap \
parent, quando pluit.Dominus ignem a Domino su,
pcr Sodoma tl Gonaorrha. Qualem igilur, inquit,
^ . , ,
Sodoma ob turpes atque absurdas impielates, ever
tionem perpeesa sunl; talia vos quoque patiemini,
, , , ,
ac ne sic quidcni conversi estis ad me. Consuevit
' .
autem Scriplura, tempus fuiurum quasi praetcntum
, ",
u

' psal. xc. 9-13.

" Ose. , 9,10.

Malib. , 5.

Amos , I I .

DEMONSTRATIONIS

106

EVANGELICJE

L I B . V.

, , ponere. Quare presentia quoque eadem ralionc

, , , oportet accipere, ut videlicet pro eo, quod evertam,
, , , futuri temporis dictum sit, everti, praterili, et pro
, . eo, quod est convertimini, conversi estis. Ha;c vero
sunt ad Judaeorum gentem direcie prolata, quapqui & \ *
. dem non alias, quam posl faclas adversus Salva \ torem noslrum insidias, in ipsos completa sunl.
, Elenim sacer ipsorum et prius sauctus locus ad id
redactus est, ut nulla in parte a Sodomorum ever . ,
, sione discrepet. Verumtamen, elsi ea passi sunt,
, ' , - quae in valictmo sibi pnedicta aperte perspiciunt,
necdum in hunc usque diem ad Ghristum Dei, propler quera talia pertulere, seipsos convertcrunt.
,
Ilaque merilo ab ea, qua3 nunc in manibus estpro* , ,
phelia, id divinitus dictum est: < Et ne sic quideui
conversi eslis ad me, dicit Dominus. >
'.
CAPUT

251

xxiv.

.
,
,
.

Ab Abdia. De duobus Dominis, Patre scilicel et

Filio, et gentium vocatione.

c " . - ' , \
,
.
.

c Visio Abdiae. Haec dicil Dominus ad Idumaeam :

Audilum audivi a Domino, el munilionem iu nationes e m i s i t . > Dominus Deus auditum audivil
a Domino. Is vero auditus fuit de gentium vocatione.
97

'.

CAPUT XXV.

Kvpiov.

Zacharia. Quemadmodum Deus Verbum, cum

$it Dominus missum se Palre conHtetur.

c Haec dicit Dominus omnipolens : Post gloriam

. misit me ad gentes, quae depradalx sunt v o s . >
' Deinde adjungit post pauca , dicens : c Et cogno . >
scelis quod Dominus omnipotens misit m e .
, - Quod si is Dominus qui m i l t i i , Dominus est orani , . poiens, et qui dicit se missum esse itidem, duo
, , igitur. Siquidem plane qui missus est, Dommus
, .
omnipotens, inquit, ad gentes misit me.
<7'.
CAPUT X X V I .
Idem, iterum de vocatione genlium.
, .
9S

9 9

, ,
Gaude et lselare, friia Sion, quia ecce ego venio,
, , et habitabo in medio tui, dicit Dominus. El conCu. gienl gentes multae ad Dominum in die illa, et erunt

illi in populum, el babilabo iu medio l u i , et cogno , , sces quod Dominus oranipotens misil me ad te , >
\ . etc. Quibus post alia adjungil : c Et corroborabo
'
eos in Doroino Deo ipsorum, et in nomine ejus
, - gloriabuntur, dicit Dominus . Hsec quoque prio, . > \ ,
ribus similia sunt, quae Cbristi ad homines adven lum, et salutarem futuram genlibus 252
P^
' ipsum vocationem, palam enuntiant :< Ego igituripse
, . \ Dominus veniam, inquit, et in meo adventu non
' , amplius ille antiquus Israel, ac ne una quidem in
3 , terra gens, sed multae^entes confugient, adpraestan , tiorem et magnum Domiuom, qui et meus ipsius,
, , '
et universi est Deus, ad quem confugienles na , liones lantum consequentur beueficium, u l c l
,
appelleiitur el sint populus Dei, et habitcnt in mal

9 7

Abd.

9 9

Zacb. n , 8.

99

ibid. 9.

ibid. 10. l t .

Zacb. x, 12.

401
407
EUSEBH C J E S A R I E N S I S OP ?. PARS I I . APOLOGETICA.
. (
dio ejusqutt vocaturfllia Sion. t (Sic enira Dei in
,
terra Ecrlesiam , quasi filiam quamdam ejus, quae
,
iu coelo est, sacra? Littera? vocare consuevemnt.)
.)
Ifanc etiam veluti bono nnnlio gaudere jubel oraculum, dicens : c Gaude et laetare, iilia Sion, ecce \ ,
ogo venio, et babitabo in medio tui. In medio , , \
enim Ecclesiae Deum Verbum babiiare ciedimus : .
quemadmodum ipse pollicitus est , cum dixil :
Ecce ego vobiscum suin omnes dies, nsque ad \ '
consummationem saeculi *, e l : c Ubi duo aut ires
congregali sunt in nomine meo, itlic sum in medio " " \
eorum .! Cum auiem ego, inquit ipse Dommus, , . ,
,
venero, et habitabo in inedio t u i , majorem lum
, cognitionem de Deo oninipolcnte accipies : dum
ego Dominus causam, cur ad homines missus sim, ,
Patri qui misit mc, aUribuam : c Cognosces aulem I
quod Dominus omnipotens misit me ad te. Ac . c ,
. \ \
deinceps in hunc sane modum ipse Dominus loqui\
t u r : c El corroborabo eos in Doroino Deo ipsorum,
, \
et in nomine ipsius gloriabunlur, dicil Dominus.
Sed qui tandem sunt qui in Domino gloriaotur?
, . >
;
4

C A P U T XXVII.

'.

Quod rursui Dominut de alio quodam, conttat owtem quod de Palre suo loquitur.

Kvplov,
,
.

c Et ostendit mihi Dominus Jesum sacerdotem magnum, stanlem anle faciem angeli Domini, et diabolue stabat a deilris ejus, ut adversaretur ei. Et
dixit Dominus ad diabolum : Increpet Dominus in
le, diabole, et incrcpet Dorainus in te, qui elegit ^
253
Jerusalem . Rursus boc loco Dominus
alium quemdam objurgaturum ait ipsuro diabolum,
ui)i sane non ipse, qui loquilur Dominus, increpat,
sed aiterum memorat: quibus verbis plane constare
arbiiror denionstralioneni de duabus personis, uno
Palre, allero eo qui a Palre omnium quae facla sunt,
poteslatem ac doininationeni acceperit.

, \
,
. \ , , \
\, , \

\,
, * *
\ ,
,

.

CAPUT XXVIII.

'.

Malachie. Quod angelum TeslamenftChrhlum,

et eumdem Dominum omnipoiem Deus vocat.

, *
&.

t Ecoe ego mitto angelum meum, el prospiciet

?iam ante faciera meam, et repente veniel ad templutn Dominus, quem vos quaeritis, et angelus Teslamenli, quem vos vullis, ecce venit, dicil Dominus
oninipolens, et quis suslinebit diem ingreseus
ejus*? > Etiam baec prioribus similia sunt. Ipseemra
Dominus Deus oinnipolens, Dominum venturum ait
in lemplum guum, interini de alio loquens : significat porro Deum Verburo, quem postea angelum
Tt&lamenti nominat, quemque etiam ipse Douiinus
oranipotens docet se miitere anle faciem suam, d i cens: c Ecce ego milto angelum meum ante faciem
meam.i Atqui eumdem bunc, quemangeluin meuin
vocavit, rursus deinceps Dominum appellat, ubi
adjungit illud : c Et repente veniel Dominug et an-

, \
,
, ,
, . ,
,
; " .

, .
.
, \ ,

. ,
, < *
, , \ -

Mtth. x x u i i , 20.

* Malih. xvm, 20.

Zacb. i n , 1,2.

Malacb. I H , 1,2.

409

. \
\
; > \
. ,
.

gelas Testamenti. Unutn vero et eumdeni cum

produxerit, lum addit: c Ecce vonit, et quis sustinebit diem ingressus ejus ? quibus verbis secundum et gloriosum illius adventum siguifieat. Sed
qui omnia haec canit, Dominus esl omnipolens universi Dcus.

* .

CAPUT X X I X .

254

c
, . >
, , ,
, \ , ,
, ,
.
, ,

. ' , c

.
$ , * ,
, ,
, ,

,
* \

.

le

uod

$ o l e m

tpie universi

CAPUT X X X .

,

.

Joan. %in, 12.

titi(e

nomen suum limeniibus, ut sic illis tirooris erga se

praemium, solis justiiiae det lumen. Eril autem bic
Deus Verbum, a quo illud diclum est : c Ego sum
lux mundi', quae erat lux illuminans omnem hominem venientem in bunc niundum *. Hanc itaque
lucem, non autem illuni sensibilem et manifeslum,
et ralionalibus el brulis solem, sed divinum atque
intelligentem,elomnis virtutis ac jusliii auctorem
solis ipsum limentibus orilurum, in prsesenli ait
Deus, illum iis interiin occullans, qui illo indigni
sint, de quibus eliam alibi d i c i t : c Et occidet sol
luper propbelas, qui decipiunt populum meum *.

Ab Jeremia. Quemadmodum Deus Verbum, ad

Patrem deprecationem emitlU, genlium conversionem fuluram significans.

, ,
,
* , ,
. ,
.
,
,
. > ,
,
4 , , .

* ^


. " '

,
, * ,
:,
.
Malacb. , 2.

J*
Ckrislum
Deus nominal.

c Et orielur timentibus nomen meum sol justitia,

ct sanalio erit in alis ejus'. Qui saepe nominalus
est et Dominus, et Deus, et angelus, et princeps
imperalorum, et Chrislus, et sacerdos, et Yerbum,
et safuenlia Dei, el imago: nunc idem sol justitiae dicilur. Hunc ipsum igilur, is qui genuit Pa,.
omnibus orituruni promillit, sed solis

'.

410

DEM0NSTRAT10NIS EVANGELICiE LIB. V .

Joan. i , 9.

c Domine fortiludo mea, elauxilium meum, el refugium meum, in die tnbulationis, ad le genles venienl ab extremo terraj, eldicenl : Yere falsa possederunl palres nostri simulacra, et non est in
eis utilitas. Si faciet sibi bomo deos, et bi non sunt
dii. Idcirco ecce ego ostendam eis in Iwnpore boe,
et notam faciam eis manum meam, 255
viriulem meam, et cognoscent qttod ego Duminus ". >
ln bis verbis Dominus alium precalur, Palrem v i delicet ac Deum universi, illic sane ubi incipieiu
ait : c Domine, fortitudo mea, el caetera. Perspi^ cueverogenlium ab errabundo simulacrorum cultu,
ad pietatem, religionemque erga Deiun commutalionem futuram, signilicat; et haec inlerim propbeli<t,
post Salvaioris nostri Jesn Chiisti ad hoiuines adventum evidenlissime completa monstralur. At enim
postquam hactenus ex tolis Iriginla propbeticis capitibus, Deum, Salvalorem, ac Dominum nostrum,
I)ei Ycrbum esse didicimus; ad alleruin ejus, qu&
ad eurndem perlinet, dispensalionis argumenluni,
deinceps iranseamus, et bunc ipsum Deum ad bomines venturum fuisse, ex iisdem sarris Hebraeorum libris comprobemus.

Micli. i u , 6.

e l

11

Jcr. xvi, 19-21.

411

E U S E B U C J E S A R I E N S I S O P P . P A R S . A P O L O G E T M A .

856

EUSEBII PAMPHILI

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE
LIBER

BJEC 1NSVNT SEXTO

LIBRO
LIGJE DE SALVATORE
NOSTRO
STRATIONIS.

EVANGEDEMON-

SEXTUS.

EKTQ
HMQN

Dc ejus commoralione inier hominei, et cum iis consuetudine, ab ii$ Scriptuw dmnte /ocii, qum i n ferius notata sunt.
1. psalmo .
2. psalmo XLVI.
3. psalmo XLIX.
. /mo .
5. psa/mo xcv.
6. psa/mo xcvu.
7. jwa/mo cvi.
8. psalmo cxvu.
9. psa/uio CXLIII.
10. pfl/mo CXLVII.
11. /teoum .
12. /teflttm .
. Michaa.
. Ab Ambacum.
15. 6 eodem.
10. Zacharia.
17. Ab eodem.
18. 6 eodem.
19. Barucli.
20. 6 /eaia.
21. Ab eodem.
22. 6 eodem.
23. 6 eodem.
24. 6 eorfem.
25. 6 eodem.
257 PROOEMIUVf.
Quod dePatreac Filio dicendum fuit, id plane
jam in quinto Evangelica Demonstralionis volumine,
definitum cst: el Patrein quidein Deuin unuro esse
constitit, alteram autem praeter illum et cum illo
personam esse, quae omnia quae facta stmt anlecedat, demonsiralum est: qnam et Sapieutiam Dei
primogenilam et untcuin Filium, Deumque de Deo,
el magni consilii angelum, et coclestis militise principein, c l Patris adjnimstruni, ad hacc et Dominuui

,
i p .
*.
. '.
\ *\
. ^ '
~ . \'.
. >
*.
. * *.
'. \
'.
'.
\ '.
6 ' . *.
\ .
g.
.
' rov at>rct/.
>. .
. .
'.
rov .
6'. .
. rou .
'. .
6 ' . .
\ rot .
.
'* ZOV ai*ro{;.

t e

.


, \ , '
,
, ,
, , \ * , ,
\ , ,

415

DEMONSTRATIONIS EVANGELJGiE LIB. V I .

414

, ol . universi, et Dei Verbum, et Dei virlutem, divina

ifrt *, ,
prius appellabant oracula. Si ergo boc tcropore.
,
prophetica eiiam testimonia Deum ad homineg
\ fuisse venlurum, praedixisse oslenderimus : tum
* ,
unicuique planum luerit, ad quero referre oporleat,
, \
id quod significavimus, cum per ea maxime quae antea
'
dicla sunt, demoiislravimus, Deum Verbum, habilu
\
quidem formaque hotninis, nomine vero Domini ac
., ,
Dei, et ipsi Abrabae, et exleris Dei amicis viris, qui
, \
Abrahae tempestale floruerint, seipsura videndum
praebuisse. Jam nunc igitur tempus est ut videa ' , \ .
mus qua ratione, nunc Dominum, nunc Deum ad
* ' ,
bomines dcscensurum, et rursus ascensurum, tam
. '
evidenter Hebraeorum oracula prius denuntiave
rint, et quaenain hujusce descensus caus fuerint :
" * ' g tametsi illud tibi notandum est, alia quidem obscu*
,
rius, alia autem apertius dicta inveniri. Aique ego

quidero arbilror, occultiora illa propler Judaeos, ita
.
involule atque implicile reddita esse, quod videll , *
eet tristia quaedam in illis contra ipsos canerentur,
' .
ob q u verisimile fuit, ipsos abolituros pcrdituros , *
que fuisse Scripturam, si aperle exiremum ipsorum

interitum significasset. Sic sane etiara prophelis
, * -r
infestos fuisse, memoriae prodilum est, propterea
. Qv ,
quod ab illis reprehenderentur. Quae vero apertius
\ .
loquunlur prophetia?, ab iis ulique gentium vocatio,
nullis involuia obscuriialibtis, conlinetur *: esedemque bonomm quae a pietate proflciscunlur promissiones, non uni Judaica? genli, sed omnibus per lotura lerrarura orbem hominibus, dcnuntiani :
quae cum sic se res habcant, jam nunc oracula quoque divina audire, tempus fueril.
T

'.
C
258 CAPUT I .
*.
psalmo xvn. Dei ad homines adtentus ostendi, \ .
tur, item vocatio gentium.
c , ,
c Et inclinavit ecelos et descendit, el caligo sub
* , \
pedibus ejus: el ascendii snper cherubim, et vola
v i l : volavit super pennas venlorura : et posuit te ,
nebras latibulum suum, in circuitu ejus tabernacu . >
lum e j u s Arbiiror cx bis planissime Dei de
.
coelo descensuro oslendi : postquam enim mullas
, .
tbaologias enuntiavit, tum ea quae exposiia sunt
, , adjungk. Porro dutn dicit inclinasse illum coelo*,
,
ei sic descendisse, conlractionem divinse gloriae si " ,
gnilicat,quam divinus Apostolusdeclaransail: c Qui
, '
cuin in forma Dei esset, non rapinam arbiiratus est
, , , c
esse se aequalem Deo : scd seipsum exinanivit, for , , D mam servi accipiens . Illud autem , c Ascendit
euper cherubim, et volavit, signiticare mihi vidc ,
lur, quod gloria Dei essel reelituendus, alque i n
lerim angelicis divinisque copiis constipandus :
* c
quod ilem ipihi declarare illud videlur : Yolavit
,
super pennas yenlorum. Quod autem tenebras la-1
,
tibulum suum posuerit, el caliginem sub pedibus
,
eju$ dixerit, nimirum boc sil, occuliam et ineliabi ^ , *
lem dispensationem indicanlis, secundum quam,
. ,
universa haec ab ipso pcrfecta sunl : quod aulein
,
In circuilu ejus tabernaculum cjus dictum sit,
, ,
; - nihil ego aliud inlelligi oportere arbitror, quam
sanctaui ipsius et catbolicam Ecclesiam, sive eain
, ,
11

Psal. XVII, 10-12.

1 1

Philipp. n , 6.

EUSEBll CAESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

415

416

quae in terris, sive eam quae in ccelo versatur acci- , &V *

pias. Deincepsvero in eodem psalmo ubi oratio l?r ,
minatur, simul et rejectionem prioris populi, et vo . , \
cationera genlium pradivinat,bis verbis : c Eripies
, me de conlraJictionibus populi, constitues me in
, ,
caput gcniium. Populus quem non cognovi servivit
,
mibi, in auditu auris obcdivit mihi : iilii alieni
.
menlili suni raihi, Mii alieni inveterati sunt, et claudicaverunt a semitis suis , Haec autem quou

nam scnsu accipienda sint, suo tempore inquirendura a nobis erit.

259

B \

CAPCT I I .

psalmo XLVI. A$cen$u$ Dei qui prius descende- *.

val: ac deinceps vocatio cunctarum geniium, qum
, ,
uuum el solum Deum erant cognitura:.

.
Omnes gentes, plaudite manibus, jubilate Peo
,
ir vace exsultationis, quoniamDominus allissimus,
, , lerribilis, rex magnus super onmem terram. Sub- , .
jec.it populos nobis, et gentes sub pedibus nostris :
, elegil nobis b^reditatem sibi, spectem Jacob quam
,
dilexit. Ascendit Deus in jubilo, Dominus in voce
, . ,
tubae. Psallite Deo nostro, psallite, psallite regi
. ,
noslro, psallite, quoniam rex omnis terrae Deus,
, , ,
, psalliie sapienter: regnavit Deus super gentes,
\
Deus sedet supersedem sanciam suam. Principes
.
populorum congregati sunt cum Deo Abraham ,
quoniam ipsius Dei fortes a terra veheraenter ele- ",
. vati sunt . Quid tandem aliud prae se ferre vult

is Domini ac Dei ascensus, qui hisce verbis expositiis esl, quain aiitea descendisse eum , qui nunc , ; '
ascendal ? post quem sane ascensum, prolinusgcn- ,
\
tium cunclarum vocalio canitur, hilaritalisque ac
laeiitiae signa, pobt eam quab exspectatur Dei cogni- ,
lioncm, naiionibus universis nunlialur ? quando- ,
, .
quidem ipsum Dominuio aliissimum, quem solum
Oeum ac regem univcrsa? terne confessus esi, sub- :
,
jeclurum nobis populos dicit : nobis aiilem, qui
bus ? bis sane, qui baec ipsa valicinaii sunt : quod
. ' \
ipsuin quidcm jam nunc completum plane inlueri
,
licel, quando genies, quae in Christi fidem vencrunt,
* c
omnes oraculis propbelarum abdictae unt. Haec
,
lamen eadem, etiam ex aposlolorum Salvaloris no ;
stri persona dici possunt, qui quidein id ila enun
t i e n l : < Elcgit nobis bxreditatem suam : > cseterum
, .
quam landem hrrnditalem accipere oporiet, nisi
* , ,
vocalionein gentium universarum ?quam ipse Chri

ttlus Dei cum significare vellet, ila ait : Dominus | )

dixil ad nie, Filius meus es lu,ego bodie genui te;
postula a me, el dabotibi gentes hderedilalemluam
el possessionem tuam lerminos terrae . > Quae i g i tur ipsa a Patre dala est bseredilas, banc aposlolis
suis alque propbelis 260
subjecil, dum quicunque ipsi crcdunl horum prsecoptis ac legibus parenl,
quemadmodumexposita valicinia prxscribunt : baec
vero cuncla, cum Deus Verbum sub advenlum suuin
ad bomines, compleveril ac perfecerit, de quo Deo
Vcrbojam plura traciavimus, tum ascendit in j u bilo, quod quidem cum Aposlolus interpretarctur,
ila ait : c Quod aulem ascenderit, quid est, nisi
I e

Pal. xvn, 44-46. " Psal. XLVI, 2-10.

([) Desderatur . .

,%

. >

, ,
, ;
.
,
,
. ()
, \ ;
,
.

" Psa). , 7, 8.

4JT

DEMONSTRATIONIS EVANGELICLC LIB. T L

I1H

quod et desccnderit primum in infimas partes ter o? \ c " , ,

3. ? qui dcscendit, ipse est el qui ascendit supra
}, \ , , \
ornnes coelos : > in jubilo autem illum dicit as ,
cendisse, ob divinas t t sacras erga ipsum voees,
,
ipsum dum ascenderet conslipanlium angelorum,
. qui etiam iJlud dicebanl : c Tollite portas, principes, vestras, et elovamini, porlse aHernae, et intro , ibit rex gloriae . > Vocem autcm lub non admo
dum aberraveris, si praedicationem dixeris evan \ gelicam, qiue in totum exaudita cst terrarum or
Lem : cum enim luba omni alio inslrumento mu , '
sico vocalior sit, salisaccommodalaconvenientique

Ggura dictum fueril illud, ad demonstranduin quod
,
oinnibus aliis quae a condilo aevo exsliterint, ro" , ,
buslior et vocalior cunciis bominibus denumiala
, >
, , silChristi doctrina, per quam veluti per tubain, us, ,
que adeo sanctus clamat, et vociferatur Spiritus,
\ , \, \
ut ab omnibus exaudtri possit bominibus, clamat
, ' 6\
vero ea quae in eodem psalrao sequuntur, in quibus
,
dicitur : c Psallile Deo nostro, psallite, psallite regi
, " , nostto, psallile, quoniam rex non amplius unius
' ,
Jitdaicae gentis, sed c omnis, inquit, terra? Deus,
, c ,
psallite sapienter. Nun enim amplius, inquil, illi
, qui prius da^mones, neque circuni lerram versantoe
. , "
fallacesque spiritus, sed ipse < Deus regnavil super
,
onnes genles, > ipse, inquani, Deus, c qui sedet

super sede sancta sua. Caelerum jam antea Dei

Verbi sedem super qua Pater ipsum sedere jusae , , \
rat, illis verbis : c Sede a dextris mcis, donec ponam iniraicos tuos scabellum pedutn luorum *,
,
, eo
^ qui hunc antecedit libro, proviribus declaravimue.
, lllud autem : c Principes populorum congregali
\ . fcunt cam Deo Abrabam, adbuc apertios denion .
slrat, commulatos esse in forlem ulerum religioeorum Dei prophetarum, assumplos de gentibus Ecclesiae Cbristi principes, qui eliam virtute Salvaloris nostri corroborati, in sublinie admodum evecti sunt, quippe qnos nemo ex omnibus boniinibus dejicere aut prosternere poiuerit, obeam, qui ipsos exlollil, forlesque facit, summi Dei dextram.
2 6 1 Cxlerum ha3C majus otium nacti, absolulius aliquando enarrabimus.
1 7

ie

CAPUT I I I .

.
&.
,

.

psalmo XLIX. Quod manifeste ad hominei ventnrus dicilur Deu$, et omne genus hotninum ad
sciptum revocaturus.

c Deus deorum Dominus locutus est, et vocavit

c , \
lerram a solis ortu usque ad occasuni. Ex Sion
\ .
. D species decoris ejus : l)eus roanifesle veniet, Deus
noster, et non silebit . Et post nonmilla alia
, , \ . > \
c Audi, inquit, populus meus, ct loquar tibi,Israel,
* * ", , , \
et teslilicabor libi, Deus Deus tuus sum ego. Non
, , .
in sacriDciis tuis arguam te : bolocausta autem iua
\ . \
in conspectu meo suni semper. Non accipiam de
. '
domo lua vitulos , neque in gregibus tuis bircos,
. ,
quoniam me* sunt omnes ferae sylvarum, jumenla
,
in roonlibus, et boves : cognovi omnia volatilia
, ,
cocli, et pulcbriludo agri mecum est. Si esuriero,
,
non dicam t i b i ; raeus est enim orbi lerrx, ei ple%\ * . ,
nitudoejus. Numquidmanducabo carneslaururum?
! , \
aut sanguincm bircorum potabo ? inimola Dco sa . ,
1 0

11

Epbes. i v , 1 0 .

, e

Psal. x x i u , 7-9.

1 9

Psal. cix, 2 3.
f

Psal. XLIX, 1-5.

 19

EUSEBTI C J E S A R L E N S I S

OPP, PARS 11. APOLOGETICA.

criticium laudis, et redde AUissimo vola tua, el i n - J

voca me in die tribulationis
Etiam hoc loco
divina praedictio plane Deum manifeste venturum
canit, q u quidem non alium , quam ipsum Dei
Verbum signiiicat. lllius vero advenlus causam manifestissime indicat, ac gentium rursus, quae in lota
tcrra conlinentur, vocalionem fuluram denuntiat.
ltaque < Vocavit, inquit, lerram, ab ortu solis usque ad occasum. Miro autem quodam urdine, post
advenium illius, el post genlium vocationem, rejiciendam esse vetereni illam corpori magis ihservicntem, quam spirilui, ex lege Moysis adorationem
docet, quas ipsa quoque suum conligit finem, posl
Dei Verbi ad bomines adventuro. Ex illo enim ad
bunc usque diem vocati jam sunt omnes de lolo
orbe terraruro homines , omnesque ab ortu solis ^
usque ad occasum gentes. Gessavit autem, sublalusque esl Judseorum ritus , ubi ex Novo 2 6 2
evangelics pradicalionis Teslamenlo, non aulem
ex lege Moysis, omnes bomines Deum colere, et cum
pietale vivere admoniti edoctique sunt. Attanien
eadem baec ad secundum gloriosumque Salvatoris
advenlum, referri item possunt.
CAPUT

430
; ,
,
. > <5
,
. \
* ,
*
, \, -
\ . *
, \
,
,

.
\
, \
\ .
,
, '
, . \ \ \ .
'.

IV.

psalmo LXXXI.I. Quod videndus in terra dxcere*

tur Deu$ per Chruti ad homines advenlum.

Xf.
6
*

t Videbitur Deus deorum in Sion. Domine Deus

virtutum, exaudi orationem meam, auribus percipe,
Deus Jacob. Proteclor nuster aspice, Deus, respice
in faciem Cbristi tui " . Postquam Deum deorum <
videndum praedixit, lum orat adventum ejus quam
celerrime adesse, modum quo videndus sit interim docens illis verbis : < Respice in faciem Cbristi tui, > non aliler quam planius, dixisset: Post
faciem Christi l u i praebe teipsuin videndum. Propterea enim, quod c qui vidit Filiiim, vidil Patrem
qui misil illum " : meriio per faciem Cbristi,
eum qui in Christobabiiat, Deum deorum videndum
denuntiat.

.
, ,
, * , !3,
,
. ,
, *



. \
,

.

CAPUT V.

'.

ptalmo xcv. Adventus Domini in lerfam regnumque ejut inter gentet , et novum Caniicum
non ipsi l$rael, ted gentibut exhibendum.
^

\*.
,
, *
,
*
.

c CantateDominocanticumnovum, cantale Domino, omnis^erra, cantale Domino, benedicite nomini

ejus, annunliale de die in diem salutare ejus,
annuntiate inter gentes gloriam ejus, in omnibus populii mirabilia ejus ; quoniam magnus
2 6 3 Dominus el laudabilis nimis, lerribiiis est
super omnes Deos . > Et rursu9 : c Afferte Domino patriae gentium \ > Et rursu9 : c Dicite in gentibus quod Dominus regnavit * . Ad extremum
vero adjungii: c Tunc exsullabunt omnia ligna siU
varum a facie Domini, quoniam vetiit: quoniam venit
n

e t

PsaL XLIX, 7-15.

f,

P s a I . LXXXII, 8-10.

"^ , ,
. " ,
.
,
*
,
,
, \
, . \ \
t
, , *

Joan. x u , A5.

Psal. xcv, 1-4.

i f

i b t d . 7

ibkJ. 10*

421

DEMONSTHATIONIS EVANGELICAE L I B . V I .

422

. judicare lerraro. Judicabit orbem terrae in justilia,

, . >
et populos in veritate sua
> Hoc ilein loco ventu
rus ad homines promitlitur Dominus, novumque
, \ $,
in advenlum ejuscanendum esse canlicum, Novum
, ,
videlicel TestameiiLum, non ab una Judaica gente,

sed ab omni terra, Evangelioque illustranduin non
,
amplius ipsum Israel, sed omnes genles : quando . '
quidem fore ipsorum regem ait eum, qui venluiu*
;
sit Dominus. Quis porro hic sil alius, quam Deus
, Verbum ? qui justitia orbem lerra?, et veritale
\ humanilalem judicaturus, ex aequo omnibus qui in
, , \
orbem lerrae essent bominibus, vocalionem euam,
.
et post vocalionem, salutem a Deo impertiendam
esse pulavit.
<7

CAPUT V I .

1. ^
,

\,

psalmo xcvu. Canticum notmm, genliumque cognilio jusiilice, venturtuque ip$e judex universi.

c " $ ,
, > *
,
. \ t
.
. >
,
, .
, .
\
-

c Cantate Domino canlicum novum, quoniam m i rabiiia fecit, > et caelera : c Nolum fecit Dominus
salutare suum, in conspeciu gentium revelavil j u siitiam suam . Et rursus : Viderunt omnes
termini terrae salutare Dei nostri, jubilate Domino,
omnia terra". Et ad extremum : < Monles exsultabunt a conspectu Doroini, quoniam venit, quoniani
venit judicare terram. Judicabil orbem terrae in j u stitia, et populos in aequitale" : multorum bonoruin eflectorem Doroini adventum gentibus conligisse, haec verba praedicunl , quae quidem bona.
18

- Q per eunidem Salvatoris nostri adventum, exitum

accepisse monstrantur. Non prius enim, sed ex
. ,
illo duulaxat, DOVUID Novi Testamenti canticum

, apud omnes homines canitur, et mirabilia ejus per

exau scripluram Evangeliorum 264

diunlur ab omnibus. Quinetiam salutare, quod se . ,
cundum reditum illius in Vitam percipilur, omnibus
,
patefactum esl geniibus, ei cum eo vera justitia,
, \ , *
per quam evidenier ostensura est, quod non Judaeo, ,
* c , rum solum sit Deus, sed aliarum quoque genlium:
c Quandoquidem, unus Deus, sanctus ail Apo, c .
slolus, c qui justificabit circumcisionem ex fide,
, " , ' et praeputiuro per fldem ".Illud autem: c Quod venit
.
judicare terram, eliam alierum iliius adventum
signiGcare poterit.
'
CAPUT V I I .
'.
n o l a

*- prf.

~
,
.
,
*
, .

,
,
,
. ,
*" Psal. xcv, 12, 13.

Psal. xcvii, 1,2.

ftuut

e t

psalmo c n . Verbum Dei ad hominet mistum

ad medelam el saluiem animarum, qucB quondam
vexalas oppressceque erani in malis.
c Confiteantur Oomino misericordiae ejus, et mirabilia ejus flliis hominuro : quia contriv:t purl&s
r e a s , et vectes ferreos confregit. Suscepit eos de
via iniquitatis eorum, nam propler injustitias suas
bitmiliali sunt: omnem escam abominata est anima
eorum, et appropinquaverunt tisque ad portas mortis, et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur, et de necessitatibus eorum liberavit eos : misiverbum suura et sanavit eos, t t eripuit eos de i n -

ibid. 3.

ibld, 8, 9.

1 1

Roin. m , 30.

423

4x4

EUSEBII C^SARIENSIS OPP. PAIIS . APOLOGETlCA.

11

teritionibns eoruin . Et post aliu : c Exaltenl , ^ / . \ '

eum : fin Ecclesia populi, et i u catbedris seniorum
laudeni eumjposuii tluinina in desertum, et exitus , ,
aquaruin in siiim, terram fructiferam in salsuginem, a malilia iubabitanlium in ea : posuit dcser- / ;
, \ tum in slagna aquarum, ct terram sinc aqua in
exilns aquarum, et collocavit illic esuricnles, el , \
. \
conslituenmt civilalem habUalionis". Plane liaic
,
quoque noiniiialim Dei Verbi dc coelo descensum
. ,
anmiulianl, prosperosque ejusdein adventus suc\, , \ .
cessus : c Misit, im|uit, Verbum suum, et sanavit

eos. > Verbum auteiu Dei nos planc lioc dicinius,
quod salulis causa ad omnes bomincs a Patre mis- \
.
sum cst : quodque ex sacris Evaugeliis celebrare
\
ut Deum, edocli suinus. 265 Significal praierea
illius usque ad mortem descensiini, quo propier ^ \
,
eos, qui ad hanc anle ipsuin venerant, iisus est :
etiam adventus ipsius causain docet, uiique ui eos * .

libcraret, qui per ipsum servandi erant. Nam eos
. \ ^ qui ante ipsum, usque ad pnrtas niortis pervene \
ranl, ipse solus scrvavil, atque eosdem sanitati

resliluens, de interitionibus ipsorum eripuit, neque boc aliter perfecit, quam eas niortis porlas , \ . \
conterens, qua? serex dicunlur, et vectes confringens, qui ferrei : ac deinceps post haec certo or- " , ,
dine diviuai, eos esse in soliludinem redigendos,
, \ , qui ipsum venientem nou susceperinl. c Posuit

enim, inquit, flumina iu deserlum, et exilus aqua. > "
rum in silim, terram fructiferam in salsuginem a
^
\ ,
malitia inbabilantium i n ea. Quae quidem plane
, \ ,
cognila habebis, si percurreris illam Judaicae gentis
\
antiquilus cclebralam Jerusalem, ejusquc gloriam,
.
ac divinae frugis pruvenium, eorum ulique san
, \ ,
ctorum hominuin Deique amicorum, qui in ea
\ , , , <
vixerint, quain utique in praesenti oranibus bis
. >
rebus privatara spoliatamque invenies. Nain post
Cbrigti advenlum,facta est vere infructuosa et sine
aqua, et omnino deserta, et, ut ait propbetia c iti \ ,
salsuginem a malitia inhabitantium in ea. > His ,
,
ndneclil deinceps, atque admoduin certo ordine et
& \ ,
propbetico ipore proponit, qjus quae oittn deserta et
c " , \ *
siticulosa erat, sive banc uniuscujusque bominis
' ,
aniroam, sive de gentibus colleclam Ecclesiam
\
dixeris, ejus, inquam, commutalionera in sanctos
, \ ; \ .
mores, necnon in divinis sermonibus proventuin,
4

quae etiam planius innuit, dicens : c Posuit desertuni in stagna aquaruru, > e i c , qoae utique iiitelligentia consequi ejus unius essc polest, qui apud Deum sit sapiens, sicut ea induclio babet, quae in
line psabni ait : c Quis sapiens, el custodiel batc"? elc.

CAPUT V I I I .
D
H \
vsalmo cxvi et cxvn. Centium vocaiio,
" * piC. ,
Deusque manifeste appurens, et benedictus qui
,


venil in nomine Domini.

c Laudate Dominum, omnes gentes, et collaudate eum, omues populi, quoniam 266 confirmala
est super nos misericordia ejus , > et caelera ;
c Dominc, salvum fac jam nunc, Dominc,
da prufecluin jam nunc. Bencdiclus qui venit in

c , , '
, \ : , -sv
, , .
, , \ &

18

" Psal. cvi, 45 20.

* ibid. 32-37.

ibid. 43.

1 1

Psal. cxvi^ i , 2 .

425

DEMONSTRATIONIS EVANGEEKLE U B .

426
st

. \ nomine Domini. Deus Doroinus et i l l u i i l n o b i s . >

. , ,
Enimvero de hac ipsa re,quemadmodum suum fineni
,
contigerit, etiam sacra Evangelii Scriptura mcntio
nem facit,quo lempore Salvator ac Dominus nosier,
' - *
ipse Christus Hierosolyma ingressus est, atque i n , ,
gens niuUitudo virorum el pueroruin, ipsum ante . , ,
cedebat, cum laetilia clamantiuni : c Hosanna filio
, ,
David, benedictus qui venit in noniine Domini,

hosanna in excelsis". Pro eo enim quodin psal, . ,
mo positum est: O Doniinc,.salvum fac jair. nunc,
,
illud : c Hosanna, Hebraico more acclamabant, id
, \ .
autem in nostra lingua, Salvum fac dum, reddi
,
solet. Illud vero : c Benedictus qui vcnit in nomine
, ,
Domini : ipsum diclarat oraculura, quod deinceps

ita ait : c Deus Dominus, et illuxit nobis. Dnus
. igitur, idemque fuit, qui seipsum nobis oslendit
,
Deus ac Dominus, Dei videlicetYerbum. Quod eliam
- c
idcirco cst bcnedictum,quoniam in nomine Domini,
, . "
qui ipsum misit, Patris, suum ad bomines adven , .
tum exhibuit. Itaque eos argucns, qui ipsi de cir ,
cumcisione non credebant, dicebat ad eos : c Egc
,
veni in nomine Pairis niei, et non accipiiis me.
.
Alius si vcniet in noinine proprio, illum accipiet i s " . Merito ergo Spirilus sanclus, non awplius ad Judaicum populuro, sed ad on*nes gentes, ea
quae in principio psalmi leguntur, enunliat.
CAPUT I X .
\
psalmo CXLIII. Dominu* de ccelo descendens
salulis hominum gratia, canticumque novum super
fiac re canendum, videlicet Tcstamenti.

,
.
.
C

, , ,
, ; ,
, \ , \ . ,
.
.
, ^
, :* \,
,
.
, \ .
, ,
, . ' ,
, . "
,
,
, ' .
" *
, *
.
,
. , " , \ , ,
* PsaL cxvu, 26.
Mallh. x x i , 9.
Joan.
10, l | .
8 7

PATROL. G R .

8 8

Domine quid est homo, quod innoluisli ei?

aut filius honiinis, quod reputas euin? Domine, inclina coelos, et descende : tange monles, et fumigabunt.
Et progressus, adjungit: c Deus, canlicum novuro cantabo tibi*. Hacc quoque cum proposito argumenlo esse conjuncia,sane ego putaverim.
267 Gognilionem enim hominibus Iraditam Dei
Yerbi admirans, ipsam clemenliam obslupescit,
propter quani infra divinam suam naturam desceudens, seque ipsum naturali sua magniludine m i norem efficiens, propria ipsius cognitione humannm
genus dignum exislimavii. ltaque boc loco orat,
dicens: c Domine, inclina coelos et dcscende. At
cnim in decimo septimo psabno diclum est: c Et
8 8

4 1

inclinavit ccelos et descendit, et caligo sub pedibus

ejus: et ascendit super cberubim, et volavit: volavit super pennas ventorumr In quibus verbis,
ea q u ad ascensum spectani, quo de terra ad
coeliim sc sustulit, divinal: quod autem descensum
alque ascensum Dei Verbi, non quosdam ejus per
locura transilus accipere oporleat, quandoquidem
in bunc niodum Scripiura divina, tales ejus dispensaliones appellare consucvit, suo loco otiosius demonstrabinius. Opormi autem in his etiam Novi
Testamenli menlionem facere, quod boininibus erat
Gbristi adventus conciliaturus: boc sane Novum
Testamentum illud est, quod a Gbristo post Veiue
alterum omnibus genlibus tradiium est. Proinde
45.
Psal. CXLIII, 5, 5.
ibid. 9.
vers*
8 8

XXII.

427

EUSEBII CiESARIENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

428

oraeulum quod nunc in manibus est, sic a i t :

c Deus, canlicum novum cantabo tibi * . > lllud
,
autem : iTange monles et fumigabunt, arbilror
, , signiflcare, quod omnium simulacrorum cultus sit .
incendendus ac delendus, qui apud antiquos in monlibus maxime frequentabatur; denique e t i a m
ipsi Jtwlai reprebendebantur, quod in omni roonle excelso, ad imitalioncm externarum gentium, e i mulacra colerent.

CAPUT X

p&almo CXLVII. Dei Verbum in ierram mitsum, ?.

el brevi lempore percurrem universos homines.
,

.
c Lauda, Jerusalem, Dominum, laudaDeum tuum,
Sion . Deinde paululum progressus a i l : c Qui
cmittit eloquium suum terre, velociter currit sermo ejus
> constat autein eom qui miitit, ab eo
qui mittitur esse diversuin. Habes igitur etiam hoc
loco, eum quidem qui m i l t i l , supremum Deum,
y e r 0
268 e u m
Q millitur sermonero: qui cum
tnulla habeat nomina, nunc Sapientia, uunc Sermo,
et interdum Oeus, et alias Dominiis in divinis oraculis nuncupaiur; quod si ailenderis queraadmodum brevissimo tempore, omnem lerrarum orbem
Sermo doctrinae illius impleveril, profecto vaticinii
obstupesces evenlum dicemis : < Velociter currit
sermo ejus. >
w

u i

, , , *
, . '
*
. ,
.
,
, ,
, , ,
.
, ,

, '
^ * 6
.

CAPUT X I .

'.

secundo Regnorum. Dominus de coelo descen- .

den$y qui gentium, quce prius illum non cognosce- , bant, dux exsislit, el Judaica geme seipsum est
,

aversurus.
.
C

t Et locutus est David Domino verba carminis

bujus * . Deinde progrcssus, ita ail : < Et inclinavit coelos et descendit, et caligo sub pedibusejus;
et ascenditsuper cbertibim, et volavit, volavitsuper
pennas ventorum, et posuit tenebras lalibulum
suum : tum in fiticejusdem carminis * : c Libera
me, inquit, de contradictionibus populi, couslilues
me in caput gentium; populos qucm non cognovi,
servivit m i b i ; in auditu auris obedivit m i b i ; fllii
alieni rejicientur \ Qui inclinavit coclos, et deecendit Deus, qui assumptura sibi bominem inscendit (quem sanc bominem, nunc oraculum cherubim nominai), volavit cum eo sursum, comilantibus
slipantibusque ipsum divinis spiriiibus, qui nunc
ipsi quoque ventorum peirnae appellaitfur. Obscure
vero baec et in abscondito facla esse, pcr quaedam
arcana ei latentia verba signiGcat, u b i a i t : c Et
posuit tenebras latibulum suum. Qua? vero sequuntur deinceps, assumpta? a Christo bonfmis
naturae consenlanea sunt, et conlradictionem quae
adversug illum facta est Judaici populi praecinunt,
necnon doctrinac Chrisli gcnles esse auscullaturas:
iisdem porro verbis similia invenies in psalmo deeimo seplimo: in quae quod nobis visum esl, ante
jani ditimus.
%

* P*al. i i X L i i i , 9

Psal. CXLVII, i 2 .

" ibid. 15.

\ 6\
. ' c
\ ,
\ , , . >
\ \ ' , ,
.
. , ,
. ^ . \ ,
,
,
, . , ^
,
.
'
,
.
^
, .

4 0

Psal. xvn, 1.

" ibid. 10-12.

4 T

ibid 44-41.

429

OEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. V I .

'.
. , *
.

430

269
CAPUT X I I
terlio Regnorum. Dem de coeio descendenc,
et cum homitiibm in terra habitans.

, 6 ,
, \

\ , \
. \ *

, ,
6\,
, .

\ \ ,
, \
, \
* , \
.
, \
. , \
. ' \
. * ,
, \ .
,
, \ \
,
. \ C
* \ "
, \
. \ "
,
,
,
. \
,
/ * \ ,
, , \
, .
' * "
, \ .
\ . > \ 6 , , *
,
*
. >
\ , ,
, \
, ,
, \
,

c Et nunc , Domine Deus Israel, confirmeltir

jam verbum tuum, quod locutus es puero tuo
David patri meo : quoniam si vere habitabil Deue
cum hominibus in lerra, si coelum, el coelum coeli
non capient te * . > Posila sunt eadem haec ad
verbum ilem in Paralipomenis : siquidem ipsi
David pollicitus fuerat Dcus, excitalurum se de
ventre ipsius regem, cujus palrem fore se, ipse
Deus dixerat, usque adeo ut is qui nasceretur de
semine David, esset Filius Dei nominandus, et
solium regni selernum habiturus. Etenim baec i n
8

secwido Regnorum, per Natban prophelam responsa sunt ipsi David, in hunc roodum : Et
erit, cum compleli fuerint dies t u i , et dormieris
cum patribus tuis, et suscilabo semen luum post
t e , et quod erit ex ventre l u o , el parabo regnum
ejus. lpse aedificabit mihi domum in nomine meo,
et erigam sedcm ejus usque ad eempilernum. Et
ero illi in Patrem, et ipse eril mihi in Filium * .
Eadem vero etiam in Paralipornenis, simili modo
dicla sunt
ln psalmo aulem octogesimo ociavo
dicium est: c Ipse invocabit me, Pater meus es t u ,
Deus mcus, ei susceptor salutis meae. E i ego p r i mogeniium ponam i l l u m , excelsum prae regibtis
terrae : in aeleruum servabo illi roisericordiam
ineam, et teslamentum meum, fidele ipsi : et
poiam in saeculuin sceculi semen ejus, et sedein
ejus sicut dies coeli . > Et rursus : c Juravi David servo meo: Usque in saeculum prxparabo semen tuum , et aedificabo iii generationera el generationem sedem tuam
Et rursus : c Semel
juravi in sancto meo, si David mentiar; semen
ejus in saeculum manet, et sedes ejus sicut sol in
conspectu meo, et sicut luna perfecta in sacculum \ > 270 Porro cnm eadem baec etiam centesimus tricesimuR primus psalmus commemoret,
ad Christum refert ea quae diclat. Audi igitur
hunc quoque : c Memento, Domine, David , ct
omnis mansuetudinis ejus : sicut juravil Domino, votum vovit Deo Jacob . Quibus post alia
deinceps adjungit: Juravit Dominus David veritalera, et non frustrabitur eum. De fructu ventris tui ponam super sedem tuam
Et paulum progressus deinceps, eum qui sit de fructti
veniris David euscilandns, planius noroinat d i cens : < lllic producam cornu David, paravi lucernam Chrislo meo, inimicos ejus induam confusione. Super ipsum autem eiDorebii sancliftcalio
mea *. > Itaque haec Salomon sapientissimus, qusc
patri suo respoiisa fueranl, cum intellextsset non
ita parva esse, sed majora quam u l naturae bominis convenire possent, Ikoque potius accommof l

et>

** III Reg. v i i i , 26, 27. * I I Rpg. vn, -32-14.

I Paral. xxn, 10.
ibid. -37, 18.
" ibid. 36,58. > Psal. CIXSI, 1 2 . " ibid. I I .
M

8 8

8 1

Psal. LXXXVHI, 27-30.

8 8

ibid. 4.

431

fcUSEBIl

(LESARlENSIS . PARS II. APOLOGETICA.

432

danda quam sibi, cum esset quoqtie friitis David, , \

vidisselque euixi, qui a Deo Primogenitus nonii- ^,
naretur, quippe plane filius ftei diceretur futurus * \ . *
, ,
valde talibus promissis gavisus cst : et simul
, \
exoptavil confirraari ea, quae ad hoc valicinium
perlinerent, necnon venturum illum de quo pro- I if:\
, \
phetia loqueretur, Primogenitum ac Dei Filium
.
iulerim illum appcllans. Quocirca sic ait : Et
nunc, Doinine Deus Israel, conOrmetur vcrbum luura, quod locutus es puero luo David p a l r i m e o :
quoniam si vere babilabitDeus um hominibus super terram, si coeluin et coelum coeli iion capient te.
CAPUT X U l .
I P .
Hicluea. De deseensu de ccelo ad homines, ac
.
(U futura in adcentu ejus Judaicw genlis reje
, ctwne, el relijiianim omnium genlium aduptione.

.
, , \ , \
Audite, populi omnes, et attendat terra , ct
. \
omnes qui in ea sunl. Et erit Dominus Deus vctter in teslimonium, Dominus de domo sancta sua:
, .
2 7 1 Huoniam ecce Dominusegrediturex loco suo,
, \
et descendet super alliludines lerrae, el comroove \ ,
buntur montes subter eo , el valles liquescenl ut
, cera a iacie ignis, et sicut aqua quae deferiur in de , ; scensum : propler impietatem Jacob omnia baec , *
et propter peccatum domus Israel . > Nunc quoque , \ ' , \
aperle Dominus Deus de ccelo descendens, deque
,
loco suo egrediens, in iis quae proposita sunt nuntia- ,
t u r : erit autem boc Dei Verbum, quod in iis, quae ' ,
prius dicta sunt, cum genitmn sit, eum csse Deum

ac Domiiium , et omnia sub se babentem deraon\ \ \ 87

glravimus. Locum aulem ejus non aberres, si coe- C . ' ,

lestc regnum esse dicas , gloriosamque divinitatis
ejus sedem, quam tbeologice exlollens Propbela
, psallebat, ac d i c e b a t : Sedes tua, Deus, in sa>
, , , ,
culum sieculi : > super qua ipsum sedere tan * ,
quaro u n i c i H i i Filium jussit Pater illis verbis : c $e,
de a dextris meis . > Nam ha3C plane jam antea,
. >
ad unum Salvalorem noslrum Deum Verbura re- \ ^
ferenda esse planum fecimus. Huuc igilur ipsum
.
presens oraculum canii egredienlem de loco suo,

descensurum quc super aUiludines terrae. Porro au- , .
lera quaenamba? sint, nisi, id quod ipsa verba sonant,
' , f
inontes lsrael et colles, de quibus innumerabiles
\ \, propheliae vaticinantur? ipsaque Jerusalera, et cim
, ,
ea mons Sion, in quo plurimum diversatus esl Sal \
vator acDominus noster? Nam fore lalium aliitudi ; \
nurn perdilionem atque interitum, canit in ipso D ^ \ j j
. \ ,
Chrisli descensu : et sane conslat, post Salvatoris , \
nostri adventum postque ea quae adversus illum
* , sunt ausi, universa illa, quae nupcr dicta sunt, de, .
populala fuisse, et ad extrcmain solitudinem reda \ ,
cla esse : verumtamen Juduicae quoque gentis priu' \ ,
cipes, et quod prius penes ipsos regnum gtabal, nec \ ,
DOU sacerdotiura, el prima docentium sedes, qui
, \
nunc monles (igurate nominanlur, commovenda
5 8

8 8

esse dici possunt in ipso Domini de coelo advenlu:

et hoc ipsum quidem Gnem suuro contigisse, quis
non landem faleatur, post Salvatoris nostri Jesu
Cliristi lempora, pum oronia illa videre possil, non
8 7

Mieb. i , 2-5.

8 8

Psal. XLIV, 7.

8 8

Psal. cix, \ .

. \
, ,
, '
, \ -

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. V I .

433

; solum commoia, sed ettam sublatade medio! Val \

les autem adhuc liquescentes, erunt qut pro Jeri*
*5 \, salem proque monle Sion, per omnem urbem con
\ , \
stituti sufilcoriim convenius, 2 7 2 plorantes aclu , \ gentes, et quasi ccra a facie ignis liquescenles,
, \
propter moeroris ac lucius excessum , ei propter
\ . \
loci palrii solitudinem, ct lougam atque annosam
servitulem. Alio praierca intellectu divini Vorbi
, *
super altitudines descensus accipi potest: quod
\ , * \ ulique non in bialibus et convallibus, neque in ab ,
. jeclis atque in humum speclanlibus animis et rogitalionibus, sed in altins sublatis et sursum ere \ . "
ctis versari vellet. Tali igitur (igura dictum est,
, ,
jpsum Dominum super alliludines terrae descensu ,
rum. Qui vero conculiantur subier eo monles, ipsi
" - ^ illi utique erunt, ad quos addiiclus est a spiritu, ut
. > " *
lenlaretur a diabolo : qtio tempore c a9surapeit i l \ ,
lum diabolus in monlem excehum valde, et erat
\ \
cum feris . Rursus eliam figuralius montes ac,
cipiemus, illum simulacrortim cultura, qui prius in
. ,
monlibus frequentabatur, et in iis eftkaciam suam
\ ,
ostendentes, invisibiles principalus ac potestates ,
quas non leviler Salvatoris noslri concussil com . > \
movitque doclrina. Talium enim longam et vele ,
rem contra homines potentiam, lalcnter delevit d i \ ., *
vinum illius verbum, et miriflca ct omnem in effi , c
ciendo fidem superans vis. Eadem vero ratione
\ , \ , ; * * etiam liquescenles, ut cera afacie ignis, valles, daemo , nes erunt infernietcircum terram versanles: adver1

6 0

, ^
. \
, ",
\, ;
; . >
, \ \
, ,
, '
, \ ,
, , \
\ . \
. "
c , \ *
\

sum quosignem, qui nequitiam ipsorum COmbureret, dimisil dicens : lgnem veni milterc in terram,
et quid volo, si jam accensus est* ? Quoigne correpti illi,cum invisibilisflammsetormcnta fcrre nonpossent, dehumanis corporibus recedebant, illudque ipsutn qtio interim cobibcbantur atque impellebantur,
pr# se ferebant magna voce clamantes: c Eia, quid nobiset tibi, FiliDei? venisti anle tempustorquere nos?
Novimus le, quis sis, sanctus Dei . Hos igilur
maxime verberabat, horumque principes auferebat:
quoniam non satis habentes quod reliquas nationes
corrupissenl, corruplasque irt errorem compulissent, quo deos plures colerent, anliquo etiam ilii
Dei populo, qui circumcisionis usum servabat, i u sidiari coeperani, huncque averienles a Deo, omnis
1

.- D generis impielatibus implicaverant. Quare etiam

,
maxiine de coelo descendil Dominus, ex quo ait
, \
deinoeps: c Propter impietatera Jacob omnia liaic,
, et propter peccaium domus Israel. Ad haec, Verbi
.
eiiam de coelo descensus causam deinceps exponit,
\ \
ubi ipsius Judaici populi impielales 2 7 3 COOBU c
merat,et ubi post impietatcs eum, qui ipsos iitvase
, \ * .
rat, inlerilum, ac gcnlium per totum orbem voca ; ; \
tionem enunliat. Propterea enim de coelo in terrain
; \ ; \
Dei Verbum profectum esl; sed verba audi: Prop<ep impietatem Jacob onmia haec, et propter pec
catum domus Israel. Quae impielas Jacob? Nonne
, \
Samaria ? El quod peccalum Juda ? Nonne Jerusa . \ ,
f

Matlh. iv, 8 ; Marc. i , 13.

Luc. x n , 49.

e t

MaUh. v i u , 29.

435

EUSEBII (LESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

456

lem? El ponam Samariam in pomorum cuslodiam \ * t \ , \ ,

In agro, et in plantationem vineae, et delraham in
profundiim lapides eju?, et fundamenla ejns ape- \ * ,
riam . Et adjungit : c Descenderunt mala a *
Domino super porias Jerusalem , sonilus curruum , , et equilanlium \ Et rursus : c Gtoria filise Je- . > \ c
rusalem, radc et tondc supcr fdios delicatos taos, ,
dilata viduitatem luam sicut aquila , quoniam ca- , .
\ \
ptivi ducti sunt ex te . > Ad ha?c: c Sion quasi
ager arabilur, et Jerusalem, quasi pomorum custo- , '
dia erit, et mons domus in lucum silvae. " > Porro ,
bsec, Sion et Jerusalem et quod vocalur rnons
<|omus, illa ipsa sunt, qure prius significata sunt illis , ' . > " , \ verbis : t Et commovebuntur montcs subler eo, e.t
, \ , \ valles liqucscent sicut cera a facie ignis, propler
impielalem Jacob, > et cxtcra. Nair. propter impie* ^ , \
lates quas contra ipsum gesserunt, illico nequesane
, \
mullo post, et montes, et qui in illis habitabant, . \ i j j
dcpopulali gunl, incendiumquc atque extremom so- \ ,
litudinem mons Sion pcrtulit: et faclus est mons \ ,
domus Dei in lucum silvac. Haec enim in Domini de
COBIO descensu ad illos venlura, praesens quoque
.
prophelia significat, qua* eliani evidcntem exitunv , ' consecula sunt post Salvatoris noslii Jesu Cbristi

advenlum. Quod si quidquam nostra quoque bisto- ,
ria valel, nostris ipsoruin temporibus , illam anli, , quifcus celebralam Sion junclis bobus a Romanis ,
viris arari, oculis nosiris inspeximus, cl ipsam Je- * \ * nisalem, quemadraoduui ipsum hoc ait oraculum,
,
instar pomorum custodiae desertae, ad exlremam re- . \ '
dactam soliiudinem, quae quidem ob niliil aliud eis, C
quam propter impietates ipsorum evencre, propter
,
quas eliam coelesle Verbum de suo loco progres- , \ siim est. Ob alias vero causas Dci Verbum de coelo

et descendisse clsuper alliludines lerraa pervenisse,
, prius jam diclum est, ulique ulqui olim extolleban- ,
tur, et 2 7 4 ' sublime crigebantur adversus co- , , gnilionem Dei montes, commoverenlur subler eo \
contrarioe videlicet poleslates, quae ante cjus ad- , ,
ventum una cum reliquis bomintbus, etiam genlem , \ Hebraicam, el impietalis et simulacrorum cultus
,
operalionibus addixeranl; utque pravi dacmones, ,
qui valles appcllantur, propterea quod in bialibus . \ ' ,
lenebricosis ct corporum cavis diversanttir, quasi
, ,
ceraa facie ignis liquescentes, ob Verbi divini vim,
, \
dc hominibus fugerent. Et alia vero praHcr eas
, ,
esse potesl causa, illa quidem non vuigaris, cur
, }Dominus de coelo descendcrit,quamoraculuin juxta
\ ,
signiiical, ui omncs in orbe lerrarum genies, d \ .
nionibus pulsis, el spiritibus qui principalum ba- > \
bcbant c o n c u s s i s a b anliqua sub illis el aspera et
ioimobili lyrannidc rcspiranles, agnitionem supre \ *
mi Dei reciperenl. Quin etiam ipsa bsec in hunc
, \ *
uiodum ejusdem propbelia? voces deinceps eadem
* \
' ,
alione sub unam sensus copulationem enuntiant:
, ,
Et crit in novissitnis diebus manifeslus mons I)o , , \
nini, paralus in summilalibus Dioniium ; ct extol3

r a

Wcb. , , 6. ibid. 12, 13.

* ibid. 15, 16.

'Micli. . 12.

DEMONSTRATIOMS EVANGELlCiE LID. V I .

, \
. ,
\ ,
, \
, ,

, \ .
,
\ ,
\ ,
;, \ \
, , \ , \
, \ . > \

. >'
,
\ ,
, \
,
, (1)
, ,
\ ,

, , \
* .
, \
( )
\ \,
\
.
' , , '
,
,

, \ ^ ;
,



. ,
, *
,
\ ,
,
\
. >,
' \
*
. ,
, \
\ ,
, *
; ;
,

0 7

Mich. , 2. Mich. , 2.
(I) Desidcratur . E D J T .

438

letur super colles, et festinabunl ad eiun populi.

Et ibunl gentes niultae, et dicent: Venite, ascendamus in moniem Domini, ct in doniuni Dei Jacob ,
et ostendent nobis viam ejus, el ambulabimus in
setnilis ejus. De Sion enim exibit lex, et vcrbum
Domini de Jerusalem, et judicabit inter gentes .
Talia sane de vocatione gentiuni dicta sunt : quae
quidem quo sensu accipienda sint, et quo pacto
ipsa quoque post Salvatoris nostri adventum, fineni
acceperint, pcr otium quis liberius discere poterit :
cum iis lamen concordans quae jam exposita sunt,
in ipso propbcliae exordio idem oraculum, non secus ac si ad salutem non Judaicne gcntis soiuni,
sed universarum genlium, Domini ad bomines de*
scensus futurus esset, ad omnes populos, ad orania
quae sunt in terra clamat dicens : c Audile, populi
omnes, et attendat terra, et oranes qui in ea sunt.
Testimonium vero quod contra ipsum DoiPinura d i ctum est, cura esset passurus, ila significai, Et
erit Domimis Deus vester in testimonium. > Tum
deinceps idem propbeta oratione progrcssus , tanquam is qui ante jam docuisset ea quae ad substan~
liam Dei Vorbi ejusque de coelo descensum pertinerent, et ianquam si ejus ad homines advenCus.causas
prcedixisset, ordine deinceps futurum ejusdem inter
275 bomines ortum, planeque eiiam ipsura locuiu
in quo futurum erat ut nascerelur, indicat dicens :
< Et tu Belblehem domus Epbrata, minima es, ut
sis in millibus Juda : ex te raibi egredietur quipraesit, ut sitin principem in Israel el exitus ejus ab
initio, ex diebus sxculi
> Atlende vero diligeuter,
quemadmodum ejus qui iu Belhlehem sit conspiciendus (esl autem Belblebem Judxse locus), exiius
dical desuper et a saeculo existere: ulpote, qul
principis de Bethlehem progressuri, divinam iodicare velit substantiae antecessionetn, propagalionemque persona?. Si quis igitur est qui oraculura
referre possil ad aliuin queinpiam, ne cuuclelur;
prodat sane hunc, quisnam s i t ; sed si alius praeier
Salvatorera noslrum Jesum Cbrislum inveniri non
polest, qui solus post talcm propheliam inde prar
fectus celebratur, quid tandein impedimenti superest, ne una cum ipsa propbetia verilatem fateamur, quae in unuin illura suam dirigit praedictionem? Nam solus ille omnium, qui uuquam exsliterint, ex eo Betltleliem loco, de quo jam dictiun esl,
manifeste post ejus propbeti tcnipora, liumanam
subiens formam, progreseus est; alque illico una
ctim ejus advenlu, ea quae jain pradicla fuerant,
completa sunt. Itaque e vestigio sine niora, quaecumque Irisiia el infesla Judaicie genli predicla fue>
ranl, cvcncrunt : ac rursus caeteris genlibus, oraculis consenlaBea, atque ipse bic Salvaior et Dominus noster in Bethlehem progressus, ejus Israel
princeps, qui ad inlelligenliam refertur, declaratus est: qutppe cum eo nominc populus omnis.quicumque Deum ei videre et pie colcre assuetus sit

439

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S O P P . P A R S 11. -

APOLOGETICA.

440

appelletur. Et sane inspicc quemadmodum suae d i - ; ;

vinae antecedentisque subsiantia3 exitus, ab ir-itio c EE

et ex diebus sseculi habere dicalur, quod quidem , , \ ,'
neuliquam bominis naturae conveniat. Post haec ' , , \
paululum progressa propbetica oratio, etiam ntinc
rursus veteris legalis ritus circumscriptionem atque ; * " \ abolilionem subostendit ex persona populi, dicens : t ln quo comprebendi Dorainum? tcnebo Deum
, \
meum aliissiinum ? num comprebendam eum in i n - * ,
tegris sacriGciis, in vitulis anniculis? num dabo , ,
pihuogenita ventrismei, pro pcccato animae rae? '
Ex persooa autem Dei sic eis respondens, ait : Si
\
indicaverit tibi, homo, quid sit bonuin, et quid
, , ,
Dominus requiral a te, nonne ut facias judicium, , , \
et diligas misericordiam, el paratus sis ambulare ,
post Dominum Deum t u u m ? > Habes igitur bic g
quoque in eo, de quo prophetae loquuntur, 276

Doinini de coelo ad homines descensu, plurima qiwe , \
simul in eodem significantur Judaeorum : rejectionem,
.
exprobralioncs scelerum eorum, inleritum regiae ipsorum o.ivitatis, rilusque Mosaici, qui apud eoe
olim prins servabalur, abrogationem : et e conlrario ad genles, pollicitationes bonas, agnilionem Dei,
novum cullus diviui ritum, novamque legem, ac Vcrbum quod de regione Judaeorum sit progressuruui, et in omnes gentes disseminandum, qune quidem cujusmodi finem, et cujusmodi orationis eiitum, post Salvaioris nostri Jesu Chrisli adventum oslendorint, tibi contemplandum relinquo.

69

CAPUT XIV.
Ab Ambacum. Quod veniens Dei Verbum, venturttm neqtie moraturum canerelur prophetis.

'.
6. ,
^
.

, \ * c Et respondil mLbiDominus, et d i x i t : Scribe v i , sionem nianifeste in tabella, i H perscquatur qui

legit ea : quoniam adbuc visio ad tempus, et orie- ^ * ,
, . , tur ad vesperani, et nou in vanum. Si tardius ve , \ niet, exspecia illuni; quoniam veniens veniet, et non
. ,
morabUur. Si sublraxeril se, non bene sibi placet
. . \
anima mea in eo. Juslus auiem exfide mea v i v e t .
^ Eliam hoc loco palam eum qui venit, de quo pro . ' ,
pbela3 loquuntur, venturum canit. Sed quis tandem
, , t
bic sit, nisi qui supra innoluit in illia verbis :
c Benedictus qui venit in nomine Domini, Deus , \ ;
, , ,
Dominus et illuxit nobis" ? Hunc vero tanqiam
\ . *
eum, qui ipsum lnmen sit, ad vesperam orituruni
, , , \
ait, in consummaliont videlicet sseculorum. Cui
. \ concordat ctiam Zacharias, diccns : c Ecce vir,
c
Oriens nomen ei, et subter eum orietur . > tdem
. , > '
vero propbeta etiam lempus significat, dum adjung i t r Ad vesperam erit lumen, si tardius veniet, D ,
, , . >
exspecla illum. > Pro quo Aquila sic reddidit: c Si
vero cunclabitur, accipe illum, qooniara veniens \ '
^ ,
veniet, et non tardabil. De hoc aulem meminil
.
etiam ad Hebneos Epistola, ubi a i t : Nolite igilur
, ,
adjicere conildeniiam vestram, qusetnagnam babet
. " ,
rerauneralionem. Patientia eniin vobis necessaria est, ut voluntatem Dei facienles, reponetis , \ .
,
277
promissionern. Adhuc eiiim raodicum, a l i . \ ,
quanlulumque, qui vemurus est veniet, et non
, *
tardabit. Justus aulem ex fide mea v i v e l ; quod si
,
subiraxeril se, non bene sibi placet aninia tuea in
70

71

7 3

Mich. , 6 - 8 .

Habac. , 2 4 . " Psal. cxvn, 26

1 1

Zach. , 1 2 . " Habac. , 3 .

441

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE L I B . V I .

442

. , - eo . Et sane specta , quemadmodum quod a

, \, < , . >
proplieta obscurius positiim est, propterea quod
c , per trajectionem prolalum sit, Epistola in sensum
, , planiorem transtulerit; verba enim propheliae sic
, \ , \ habcnt : Veniens veniet, et iion roorabitur; el
. adjungit: c Si sublraxerit se, non bene sibi placet
; '
anima mea in eo. > Quod quidem dum ita conjuo , gitur, facile referendum esse videatur ad eum qui
. , , venlurus est, et non morabitur; at id quidem per , \ , , quam absurdum. Qui enim fieri potesi ut illi ac . commodelur quod dicitur, non placere sibi in eo
, , animam suam, si de Deo sit sermo ? Sed distinclio
< , quae apposila est, ctim verborum structuram mu. " taverit, sensum conservavit. Nam post illud : c Adbuc modicum aliquantulumqne, qui venlurus est
,
$, \ ^ vcniet, ei non lardabit, continuo adjunxit illud
, (
c Juslus autem ex fide vivet, > Deinde illud quod
:\ , \ , > - in propbetia primi.m positum est, secundo loco
) subjecit, ubi a i t : c Quod si subtraxerit se, non
, - bene sibi placet anima mea in eo. > Cum enim *e , , ,
mcl oraculiira per ipsam prophctiam cecinerit, lu < cem oinnibus promissam gentibus per Ghristi ad: , . Tentum aliquando tandem et ad vesperuno oriluram,
^ " et non frustraluram (sic enira pro eo quod est,
, et non in vaiium , > Aquila est interprelatus);
, dcinde quod sero et ad vesperum futurus esset
, , ejus, de quo propbetia loquitur, adventus, ideo
, illis verbis, Si lardius veniet, exspecta illum,
vel, c si cunctabitur, accipe illum ; quoniam venient
. ,
, \ y^niet, et non tardabit, > ad palientiam vocans au & , , ^ ditorem , ut vaticinio fidem adbibeat, borlalur, di
, c " , , cens, euiu qui his rebus credideril, ubi ex sua ip' 6 , < sius fide justus declaratus fueril, vitam quae Deo

, > \ , placcat, viclurum, sicut e contrario, qui non cre , diderit, ubi subtraxerit se, non conftdens neque
. \ credens bis quae dicla sunt, futurum ut non bene
, , sibi placeat anima in eo. Ergo nos quoque ipsa haec
, \ -, sequentes, si commutaverimus ita ul quod prius
, , \ est, posierius, quod vero posterius c s l , transla*
tum prius facianuis, sensum verborum inlegruro
. >
1

conservabimus : sic enim post illud, < Quoniam venicns veniet el non morabitur, statim subjungemu*
illud, < Justus autein meus ex fide vivet, > el buic ipsi connectemus illud, Si subiraxerit se, non bene
silti placet anima mea m eo. > 278 ^
etiam Aquila concordat dicens : c Si cuuctabilur accipe i l l u m , quoniam veniens veniet et non tardabil; ecce si lardus s i t , non recta anima mea
in eo, et juslus ex fidc ipsius vivet. >
CAPLT XV.
'.
u n )

1 0 C v e r o

s e n s u

' .

,
,
te

b eodem. Quod terribilis sil audilus descensus

Domini de ca>lu, el facta illius cum admiratione,
quodque cum ipse venerit, universa terra ipshis
Jaude complebitur, et Novi ipsius Te.tamenti verbum ad omnes homines peneirabit.

, . , \ .
, , \
* ,
, ,

t Domine, audivi auditionem tuam, ct limui. Inlellexi opera tua, et obstupui : in medio duarum
vitarum cognosceris, dum aitni appropinquabimt,
nolus fies, dum aderit tenipus declaraberis. Duni
perlurbala ftierit aniroa mea in i r a , misericordiat

Hebr.i,5o-38.

EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

4*7

U8

281 Deinceps adjungit: t Cooperuil coclos virtus \ * *

, . ,
ejus, ct laudis ejus plena est terra, et tplendor ejus
c . >
ut lumen erit. > Quibus ulique verbis, simul et glo
riosuin ejus in ccelo regnum ostenditur, el quae
, \
posthac futura esi, longiusque duralura, atque in
, ?>
omnem terram penelratura, doclrinse, quae de illo
\ ,
feitur, laudalio. Iilud aulem : c Cornua inmanibus
ejus, regni ejus insignia et notas signiflcat, qui- ,
'
bus cornibus, invisibiles atque adversanles potcstaies repellens, el victas oblinens abigit. Ordine , * ,
bis deinceps adjungil: c El posuit dilectionem fortem roboris sui. Et sane vebementis aflcctionis \ . >
, \
ejus ac dileelionis erga bomines indicium maxinium fuerit, qHod anle facicm ejus incesserit ver-
, \ bum illud, videlicet salulare atque evangelicum,
quod etiam egressum prcurrerit campos, adeo ut & .
brevi tempore totum orbcm terrarum ea, quae per ipsum omnibus bominibus conciliaia sit, salule impleverit, couiprobata ejus propbctiae veritate, quae a i t : Ante faciem ejus ibit verbum, et egredietur
in campos. > In secundo autem ejusdem adventu, amplius quoque ac magis proprie Verbum ejus d
bis quae dicla sunt et iis q u deinceps scquuntur, finem imponel, quibus nunc explorandis alque indagandis tempus non adest.

CAPUT X V I .
Zacharia. Quemadmodum Dominus omnipotens
confileiur se mi&sum, ut auferat ea, qu(c vitiosa
sinl.

15".

zcv Zayaplcv. '

'
,

t :
c Haec dicil Dominus omnipotens: Post gloriam
, *
reisit rae ad genles, quae spoliaverunt vos : quo ,
niam qui tangit vos, quasi is qui tangit pupiilam
.
oculi ejus : quia ecce affero manuni meam super
^ , ^
ipsos : el erunt spolia iis qui servierint eis, et co , ,
j noscelis quod Dominus onmipolens misit t n e . . >
lpsc Dominus omnipotens in bis seipsum missum
\ ,
esse ail, et quisnam is sil, qui miserit, docct, ubi
, , * \
ait : Et cognoscelis quod Dominus omnipotens ,
niisii me. Igitur etiam hoc loco duos perspicue
. > \ , $
habes, qui eadem ulanttir appellatione, unura eum,
,
qiii misil Dominum onmipotcntem, allerum eum, qui
, \ ,
millitur, ejusdem cuni eo qui misit nominis. 282 . ' Qucm porro alium dixeris cum qui mittitur, nisi
,
eum queni anle nos pluribus appellavimus Deura
, Verbum, qui a Patre inisdum se confitetur, et qui
, , c
manifeste d i x i l : Post gloriam misit me, illud
, ,
inlerim signiiicans, quod qui anlea fuerit in gloria ^ \, \
apnd Palrem , posiea niissns sit ad gcntes
;
qua? spoliaverint vos?Cura enim ad eas genles quae
\
prius populo Dei adversae inimicacque erant, mis , ' ' ,
sum sit Dci Verbum, bas ipsas sibi ipsi subjecit,
,
easdem per suos discipulos depr&dalus, qui portio
, qu33;!am crant illius populi qui ad circumcisionem
, pertinct, quem quondam in servitutcm redegerunt
. * ,
gentes, qirje ipsum illum suo simulacrorum cultu
. ,
deprscdalae fucrunl. Haic igitur passuras dicit gcn ,
tes quas disposuit. Sicut enim illae populum Dei
,
a patria pielale ac religione avertentes, spolia pro
priis daemonibus facla? sunl, ita quandoque ctiam
, \ *
ipsnB palrio simulacrorurn cultu ab iis qui ipsis an . 6
?

79

" Zach. , 8, 9
1

449

DEMONSTRATIONIS

EVANGELICJE

LIB.VI.

450

' , \ tca servierint, spouabuntur, et sub jugum Hebrai . '

cae religionis traducentur. Iloc autem fnlurum ait
\ , Dominus per seipsum, qui ad lale munus praeslandum a Palre millendus sit. Caelerura, dixerit ali, , \
quis, etiam intelligibiles quasdam el invisibiles po , \
testates, gentes nunc nominari, quae spoliaverint
,
captivasque bominum animas egerint, quarum ani
. \ \
, ' - marum talem se curam gerere ait clementissimum
Dei Verbum, qualcm unusquisque oculi sui pupilke
, \
gerit, cujus seduliialis atque amoris erga horainum
,
genus, signura illud erit, quod cum Dci Vcrbum
\ ,
csset, ct sua gloria apud Palrem frueretur, non piguerit ipsum venicndi ad bomines, alque inter
eos versandi curam, dispensationemque susciperc.
CAPUT X V I I .

'.

* . Ab eodem. Quod ipse Dominu venlurum se de

,
caeio, et inler homiues habitalurum, gentesque ad

,
ipsum confugiluras, canil: et quod missumse este
>

Domino omnipotenie confitetur.

.
c \ , ,
283
Gaude et laelare, (ilia Sion, quoniam
, \ ,
ecce ego venio, el babilabo in medio t u i , dicit
, \
Dominus, et confugient gcntes niultae ad Domi , \ ,
num in die i l l a , et erunt ei in populum, ct babi\ , \ ,
labo in raedio t u i , et cognosccs quod Dominus
.
omnipotens misit me ad le . > Quia nuiic propo
situm est F i l i u m , auctorem rerum, apud bomines
, \ in terra versaturum , ex propbelis oslendere, ar, \
bitror bujusce rei demonslrandfe eificaciam habere
,
praesentem prophcliaic, adfo quidem ut ob ipsius
. , \
rei perspicuitatem, nulia ampliore explanalione
C sit opus : etiam illud observabis quod causam
\ \
rursus sui adventus significat, ubi a i t ; < Et con , \ .
fugtent gentes multae ad Dominum in die illa, ct
, ,
erunt ipsi in populum. > Haec aulem ipsi filiae Sion
,
nuntiat oraculum, sic intcrim Dei Ecclcsiam ap ,
peilans, proplerea quod coelesti Jerusalem lilia
,
esse vidcalur, qure, u l sanclus ait Aposlolus,
. "\
maler sanctorum esl. Aut etiam aliter filia Sion
,
Christi Ecclesia dici potcst, tanquam ea quas ex
, ,
priore eorum qui ad circumcisionem pertinent
, \
convenlu , per apostolos , atque evangelistas , id
^ quod esl, accepcril, qui etiam filii erant cjns raa, ,
t r i s , qua3 ob si:elera sua abjecta est, quaeque v i , \
dua facta est, eo quod cxpulerit virum , qui per
, \ ,
prophctas de ipsa conqucstus est, atque a i t : c Non
\ > \ j) lanquam virum roe vocasli, et Patrem et ducem
',
virginitalis tuae , > qui etiam iis qui de ipsa nafi
*
sunt, mores matris exprobrans ac vituperans, a i t :
, ; > \
c Ouis est bic libcr repudii rnatris veslrae-, in quo
c , ,
emisi eain ? El rursus : < Judicamiui : quoniam
, ,
haec non uxor mea , et ego non vir ejus
Me ,
rilo sane tanquam iis qui malrem abnegaverint

Gliam Domini, ipsius Domini advcntuni praesens
. *
prophelia nuntiat. Erit autcm baec Ecclesia de
,
gentibus, quae loco prioris Qliae per nostri Salva, ,
loris apostolos , babila est.
/^.
(

8 0

8 1

8 1

Zach. , 10, I I . " Jer. , 4.

Isa. xxx, .

" Ose. n , 2.

439

EUSEBfl CiESARIENSIS OPP. PARS I I . -

APOLOGETICA.

440

appelletur. Et sane inspice quemadmodum suse d i - ;

vinae antecedentisque substantiae exitus, ab initio
et ex diebus saeculi babere dicalur, quod quidem , , \ ,
neuliquam bominis naturse convenial. Posfc baec " , , \
paululum progressa propbetica oralio, eliam ntinc
rursus veteris legalis ritus circumscriplionem atque ; \ abolilionem suboslendit cx persona populi, dicens : In quo comprehendi Dominum? tcnebo Deura , \
nieuin allissiinum ? num comprebendam eum in i n - ,
lcgris sacrificiis, iu vitulis anniculis? num dabo , ,
pnmogenila ventris mci, pro peccato animaeraeae? '
Ex persoua auiem Dei sic eis respondens, ait : Si * \
, , ,
indicaverit tibi, homo, quid sit bonum, et quid
, , \
Dominus requirat a te, nonne ut facias judicium,
et diligas misericordiam, et paratus sis ambulare ,

69

post Dumimim Deum l u u r n ? Habes igilur bic

quoque in eo, de quo propbelse loquuntur, 276

Doinini de coelo ad bomines descensu, plurima qiwe , \
simul in eodem significantur Judaeoruni: rejeclionem,
.
exprobraliones scelerum eorum, inleritum regiae ipsorum o.ivitalis, rilusque Mosaici, qui apud eos
olim prius servabalur, abrogalionem : et e conirario ad gentes, pollicitationes bonas, agnilionem Dei,
novum cullus diviui rilum, novamque legem, ac Vcrbum quod de regione Judaeorum sit progressurum, et in omnes gentes disseniinandum, qu% quidem cnjusmodi finem, et cujusmodi oraiionis exitum, post Salvaioris nostri Jesu Cbrisli adventum oslcndorint, tibi conlemplandum relinquo.
CAPUT XIV.
Ab Ambacum. Quod veniens Dei Verbum, ventu
rtnm neque moraturum canerelur pruphelis.

'.
6. ' ,
.

c , * t Et respondit mUii Dominus, et d i x i t : Scribe v i

, sionem manifeste in tabella, itl perscquatur qui
legit ea : quoniam adbuc visio ad lempus, ei orie- ^ , \
tur ad vesperam, el no in vanum. Si lardias ve&k , \ . , , \ niet, exspecta i l l u m ; qnoniam veniens veniet, et non
. ,
morabilur. Si sublraxerii se, non bene sibi placet
. . \
anima mea in eo. Justus auieni cxfide niea vivet
^ Eliam boc loco palam eum qui ventt, de quo pro . ' ,
phelx loquuniur, venturum canit. Sed quis tandem
, , c
bic sit, nisi qui supra innotuit in illis verbis :
c Benedictus qui venit in nomine Domini, Deus , \ ,
Doniinus et illuxit nobis ' ? Hunc vero lanqiam , , ,
\ . (1 \
eum, qui ipsum luroen sit, ad vesperam orilurum
, c , " , \
ait, in consnmmatiomi videlicet saeculorum. Cui
. \ concordat ctiam Zacbarias, dicens : Ecce v i r ,
Oriens nomen ei, et subter euro orietur *. > Mem
. , > "
vero propbeta eliam lempus significat, dum adjung i t r c Ad vesperam erit lumen, si tardius veniet, D t ,
, , \ .
exspecta Ulum. Pro quo Aquila sic reddidit: c Si
\ '
vero cunctabilur, accipe illum, qaoniara veniens
^ ,
eniet, et non lardabit. De boc autem meminil

. *
etiam ad Hebneos Epislola, ubi a i t : Nolite igilur
> , ,
adjicere confideniiam vestram, quaeinagnam babet
. ,
remuneralionem. Palientia enirn vobis necessaria est, ut voluntatein Dei facicntes, reporietis , \ .
\ ,
277
promisstonem. Adbuc eiiim modicum, ali . > \ ,
quanlalumque, qui venlurus est veniet, et non
, *
lardabit. Juslus aulem ex fide mca v i v e l ; quod si
,
sxblraxeril se, non hene sibi placet anima iuea in
7

7 3

* Micb. , 6-8.

Habac. , i - 4 .

7 1

Psal. cxvn, 26

7 1

Zach. , 12.

" Habac. , 3.

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE L I B . V I .

4i2

. , - eo . sane specta , quemadmodura quod a

, \, , \ , \
propliela obscurius positum esl, propterea quod
* , per irajeclionem prolalum sit, Epistola in sensum
, ,
plamorem transtulerit; verba enim propbelix sic
, \ , \ babcnt : c Veniens veniet, et non morabitur; et
. '
adjuogit: Si sublraxerit se, non bene sibi placet
; "
anima mea in eo. > Quod quidem dum ila conjun , gitur, facile rcferendum esse videatur ad eum qui
. , < , venlurus est, et non morabitur; at id quidem per , \ , , quam absurdum. Qui enim fieri potesl ut illi ac *0 . commodetur quod dicilur, non placere sibi in eo
, , animam suam, si de Deo sit sermo ? Sed dislinclio
\ , quae apposita est, curo verbomm structuram mu. " laverit, sensum conservavit. Nam post illud : < Adbuc iDodicum aliquanlulumque, qui venturus est
,

,
, (
\ , \ , > " ) * \
, , , ,
<
, > \ -.
^
,
\,
, ,
,
. ,
,
- c
\ , ,
, " , \ , >
' , c
, > \ ,
c ,
. \
c , ,
, * , , \
.

veniet, et non tardabit, continuo adjunxit illud :

* Justus autem ex flde vivet, Deinde illud quod
in propbetia primi.m positum est, secundo loco,
subjecit, ubi a i t : c Quod si sublraxeril se, non
bene sibi placet anima mea in eo. > Cum enim *emel oraculura per ipsam prophctiam cecinerit, luccm omnibus promissam genlibus per Chrisii advenlum aliquando tandem et ad vesperum orituram,
et non frustraturam (sic enira pro eo quodest,
et non in vanum, > Aquila est interpretalus);
deinde quod sero et ad vesperum futurus esset
ejus, de quo propbetia loquitur, adventus, ideo
illis verbis , Si lardius veniet, exspecta illum,
vel, c si cunctabitur, accipe illum ; quoniam venien*
T^niet, et non lardabit, > ad paticntiam vocans auditorem, ut vaticinio fidem adbibeat, borlatur, d i cens, euiu qui his rebus crediderit, ubi ex sua ipsius fide justus declaratus fuerit, vitam quas Deo
placeat, viclurum, sicut e r.onlrario, qui non crediderit, ubi subtraierit se, non confidens neque
credens bis quae dicta sunt, futunim ut non bene
sibi placeat anima in eo. Ergo nos quoque ipsa hsec
sequentes, si commulaverimus ila u l quod prius
esl, posterius, quod vero posterius cst, translatum prius faciamus, sensuin verborum integruro

tonservabimus : sic enim post illud, Quoniara veniens veniet et non niorabitur, statini subjungemu
iUud, Justus aulein roeus ex fide vivet, > et buic ipsi coniiectemus iHud, Si subtraxerit se, non bene
sibi placet anima raea eo. > 2 7 8 Curo boc vero sensu etiam Aquila concordat dicens : t Si cuuctabitur accipe i l l u m , quoniam veniens veniet et non tardabit; ecce si lardus s i t , non recta anima mea
in eo, et juslus ex fide ipsius vivet.
CAPET XV.
I E \
.

,
,

b eodem. Quod terribilis sit audilus descensus

Domini de , el facta illius cum admiralione,
<uodque cum ipse venerit, unhersa terra ipsnm
aude complebilur, et Novi ipsius Te.tamenti verbum ad omnes homines peneirubit.

c , . , \ .
, , \ *
* ,
, - ,

Domine, audivi audilionem tuam, et limui. Intellexi opera tua, et obstupui : in medio duarum
vilarum cognosceris, dum aitni appropinquabunt,
notus Ces, dum aderit tempus declaraberis. Duni
perlurbata fuerit aniroa mea in i r a , raisericordiat

H e b r . i , 55-38.

/.43

PARS I I . -

EUSEBII CiESARlENSlS OP

APOLOGETICA.

444

memor eris. Deus de Thama veniet, et saoctus de . , \

, .
monle umbroso denso: cooperuit coelos virlus ejus,
, \
el iaudeejus plenaest lerra, et splendor ejus ut l u \ .
nien erit. Cornua i n manibus ejus, et posuit dile\ , \
<lionem fortem roboris s u i : ante faciem ejus ibit
,
Verbum, el egredielur ia campos . cum enim
,
ipse seipsum audisset propheta sanctus, ac potius
,
divinum qui ipsum aiflabai, quique in ipso canebat
,
Spirilum, de eo de quo ipsa prophetia loquilur, d i , , ,
centem : c Quod veniens veniet ct non morabitur,
justus autem ex fide mea v i v e t , cumque credi- \
, ,
disset illum esse justum oraculo, in bis verbis quae
,
nunc in raanibus sunt, ita a i t : c Domine, audivi
auditionem tuam et t i m u i , > et quae sequunlur; in , \ , \
.
quibus manifeslissime Deum ad bomines venturum
,
demintiat. Quis vero alius bic sit qui olim cogno , xat
sceretur, et post ajiquando dum anni appropinqua ,
bunt, esset agnoscendus, et per id tempus de quo
prophetialoquitur, declarandus : quis, inquam, hic 8).
, \ ^ ,
sit 2 7 9 " i s i
'P
anleadictus est universi
,
Dominus? qui etiam hoc comprobato valicinio, in
consummalione saeculorum ita nuntiatus est ac prie- ; , ,
dicatus, ut omnes bomines exaudicrint. Hujusce
, , ,
igitur ea, q u palam in sacris Evangeliis descripla
, ,
eunt, facta, corporis videlio.et, quod assumpsit de
, r
Virgine generationem, ilem quemadmodum c cum
,
esset in forma Dei, non rapinam arbitratus eslesse
'
se aequalem Deo, sed seipsum exinanivit formam
, ,
eervi accipiens ; praelerea qux miracula in homi
nibus degens ediderit, nec non quaecumque conlra
,
ipsuni ausa est Judaica gens, omnia, inquam, haec
\ et alia similia bis cum animae oculis providisset,
, t ,
quaeque evenlura in posterum exspectabantur, d i , \ ,
rino Spiritu docente, purgatissima intelligentia pcr, \ . \ ,
cepissct, ex iis quae boc modo audierat, se obstupuisse ac timuisse faletur propbela, dicens : Do- , )
\
mine, audivi auditioncm tuam, et timui : Domine,
, \ intellexi opera lua, ct obstupui. > Salvalor aulem
ac Dominus nosler, ipsum utiquc boc Dei Verbum, . ,
,
in raedio duarum vilarum cognitus est. Non enim
, . , duorum animalium esl legendum, sed duarum vila\, > .
rum. Duarum ergo vitarum, inquit, niediuni co , \ \
gnosceris. Cum enim una secundum Deum sil vila,
,
etallera secundum hominem, ctilla quidem niortaIis, haec vero sempilerna, merilo cum ulramque 1 , >
, .
experius esset Dominus, atque eo modo venisset,
, \ f
in medio duarura vilamm osse cognitus dicilur, ex
, , . , t
inlerprelationc quam Sepluaginta ediderunt. Nam
ex ea quam Aquila edidit, non item, sed sic: Dum ; r-. * \
, ,
appropinquant anni, vivifica illud. > Sed quidnam
est illud, nisi quod ail : opus luum ? > Theodotion , > .
vero ila ait : < In medio annorum viviGca ipsum. > > , ,
\
E l Symmachus : c lntra annos reviviscere fac ip .
8uni, inlerprclalus est. Cum igiiur onines, < vivi , ,
fica ipsum , > dixerint, plane non de quibusdam
,
veluti brutis, aut eliam rationepradilis animalibus,
Sfrmonem essc declararunt. Quaproplcr cum apud
T S

7<

s e

* Hibac.iu, 1-C.

Habac. , 3.

Pbilipp. , 6, 7.

U5

DEMONSTRATIONIS EVANGELICE L I B , VE

UG

, . Sepluaginta sit diclum, ( i n trtedio dnamm vitarum

t cognoscerie, iion ex sententia eorum, qui no9
, , anteccsserunt, boc accepimus, sed duas ejus, de

quo prophetia loquitur, vitas signiGcari diximus,
, . ' , ,
unam quidem divinam , alteram vero humanam.
, * ,
His quae dicla sunt, prophela deinceps adjungit :
-
c Dum perturbala fuerit anima mea in ira , mise ,
ricordiae memor cris ; > sic interim doccns, quod
\
cum spiritu tempus illud providisset, quo passurus
, .
erat is de quo ipsa prophelia texilur, perturbatus
\
sit. 2 8 0 Vcrumlamen in boc ipso tempore, i n , \ *
quit, iu quo animo perturbatus s u m , propterea
. quod alias nusquam talis hominibus ila impende
r i t , propter facinora adversus Dominum perpetra , * ta, misericordiae ipse clementissimus Dominus non
. \ \ irae recordatus est, utpote quiboni Patris sitFilius.
Proinde extremum illius supplicium salulis secun . dura Deurn, et misericordioe toli mundo causa exstitit. Sequitur illud : Deusdc Thaeman veniet.
\ \
Dictio autem illa Tbaeman, si in noslram linguam
*
, , convertatur, consummatio est, ut nihil intersit, si
\ , clare dictum fucrit : Deus in consummatione
veniet. Nam i n consummatione sseculi , et i n
.
Nozcr. hisce exiremis diebus per Salvalorem nostrum,
summi Dei nobisilluxil beneficenlia. Forlasseeliam
* c
. , \ secundum ejusdem, gloriosumque in his verbis ad, , , ventum canil, ul altero initio facto, legenda sint
* t , \ verba ab illo loco : < Deus de Tbaeraan veniet, >
tanquam si in consummaiione sacculi ipse venturus
\ ^ , \
sit ab iis, qui ad australes coeli partes spectant.
. >
\ ^|6, C Accipitur enim Thaeman pro eo quod est Auster.
Quocirca Tbeodolion ad hunc interpretalus est
,
modum : < Deus ab Austro veniet. > Quod autem
sequitur : c E l sanctus de monte umbroso denso: >
, ,
. poteris intelligerc, si quaein Zacbaria sic se babent,
apposueris voces : t Vidi per nociem, eteccevir as
\ ,
, \ cendens super equam rufum, el bic stabal inter
) , \ montes umbrosos . * Hunc igitur qui ascendit
. super equum rufum, el insistit inter niontes umbrosos, ipsum illum puto esse qui in praesenli pro \ ,
\ , . ' phetia significalur, quae ait, sanctum venturum
de monle umbroso denso. > Certe ulrobique monles
, wnbrosi habentur; et arbilror esse eos in paradiso
, , ., Dei, quem plantavit in Eden ad Orientem ; aut
etiain apud coelestem Jerusalem ; montes enini in
. .
7

*0 - D circuitu ejus, et Dominus in circuilu populi sui.

, \ - Hi ergo montes, eo quod divinis potestalibus et
, t , sanctis spiritibus referli sint, quasi consiti el large
*\ , .
his exuberantes, umbrosi dicunlur. El in Zacbaria

quidem plane vir cernitur, qui equo rufo invebilur,
, , cum sit interim Salvatoris noslri, et humana assumpta naiura, et corpus quo quasi vehicuio ule . '
batur, dcclaretur; at bic Deus et sanctus nomi ,
natus est. Tanquam enim is qui a Deo ad bomi
nes descensurus esset, et tanquam de divinio \ .
, ,
ribus locis profeclurus, dicilur Deus de Thaemai
*
vcnturus, et sanctus de monle umbroso deiuo.
" Zacb. i , 8.

EUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

447

ue

281 Deinceps adjungil: Cooperuit coclos virtus \ "

, . ,
ejus, ct laudis ejus plena est terra, et splendor ejus
c ,
ut lumen erit. > Quibus utique verbis, simul et gloriosum ejus in coelo regnum ostenditur, et quae
,
postbac futura est, longiusque duratura, atque in
omnem terram penetratura, doclrinae, quae de illo '> ,
ferlur, laudatio. Iilud autem : < Cornua in manibus , ejus, regni ejus insiguia et notas signiiicat, qui- ,
bus cornibus, invisibiles atque adversantes pote-
states repellens, et victas oblinens abigit. Ordine , bis deinceps adjungit: c Et posuit dilectionem for- c ,
tem roboris sui. > Et sane vebementis affectionis .
eju ac dilcctionis erga bomines indicium maxi- ,
mum fuerit, qwod ante faciem ejus incesserit ver-
, & bum illud, videlicet salutare atque evangelicum,
quod etiam egressum pe.rcurrerit campos, adeo ut & .
brevi tempore totum orbem tefrarum ea, quae per ipsum omnibus bominibus conciliala sit, salute i m pleverit, comprobata ejus propheliae veritate, quae a i t : c Ante faciem ejus ibit verbum, et egredietur
in campos. > In secundo autem ejusdem adventu, amplius quoque ac magis proprie Verbum ejus et
bis quas dicla sunl et iis qine dcinceps scquuntur, finem imponel, quibus nunc explorandis atque i n dagandis tempus non adest.
'.
CAPUT X V I .
.
Zacharia. Quemadmodum Dominus omnipotens
* Kvplov
confiletur se mUsum, ut auferat ea, quec vitio$a

.
$ini.

c Ilaec dicit Dominus omnipotens: Post gloriam
,
reisit rae ad gentes, quae spoliaverunt vos : quo ,
niam qui tangit vos, quasi is qui langit pupillam
.
oculi ejus : quia ecce affero manum meam super C ^ , ipsos : el erunl spolia iis qui servierint eis, et co , ,
f noscetis quod Dominus oninipolens misit i n e >
, >
Ipse Doniinus omnipolens in bis seipsum missum
,
esse ait, et quisnam is sil, qui miserit, docct, ubi
, ,
ail : c Et cognoscetis quod Dominus omnipotens ,
misit me. > Igilur etiam hoc loco duos perspicue . > , .
habes, qui eadem utanlur appellatione, unum eum,
,
qui misit Domimim onuiipotcntem, allcrum eum, qui
, ,
niiltitur, ejusdem cum eo qui misit nominis. 282 . * Qucm porro alium dixeris cum qui mittitiir, nisi ,
eum quem anle nos pluribus appellavimus Deum
, Vcrbum, qui a Patre rnissum se confilctur, et qui
, , c
manifeste d i x i t : Post gloriam misit me, > Hlud
, ,
intcrim signiiicans, quod qui antca fuerit in gloria
,
apud Palrem , poslea missns sit ad gcntes,
;
quae spoliaverint vos?Cum cnim ad eas gentes quae
prius populo Dei adversae inimicacque erant, mis- \ , ' ' ,
sum sit Dci Verbum, has ipsas sibi ipsi subjecit,
: ,
easdem per suos discipulos depradatus, qui porlio
, quaefani erant illius populi qui ad circumcisionem
, pertinct, quem quondam in servitutem redegerunt
. ' ,
gentes, qwx ipsura illum suo sinaulacrorum cultu
. ,
dcprsedatae fuerunl. H#c igitur passuras dicit gcn ,
tes quas disposuit. Sicut enim illae populum Dei
,
a pairia pielate ac religione avertentes, spolia pro
priis datmonibus facla? sunt, ita quandoque ctiam
, *
ipsrc palrio simulacroruni cultu ab iis qui ipsis an .
1

" Zach. , 8, 9
#

44D

DEMONSTRATIONIS EVANGELlCiE LIB. V I .

450

' , tea servierini, spoliabunlur, et sub jugum Hebrai . '

cse religionis traducentur. Iloc autem fnlurum ait
\ , Dominus per seipsum, qui ad lale munus prseslan, ,
dum a Patre mittendus sit. Caelerum, dixerit ali , \
quis, etiam intelligibiles quasdam et invisibiles po ,
testates, gentes nunc nominari, quae spoliayerint
. \
caplivasque hominum animas egorint, quarum ani
, ' - marum talem se curam gerere ait clementissimum
, \
Dei Verbum, qualem unusquisque oculi sui pupillae
gerit, cujus sedulilalis atque arooris erga hominum
,
genus, signura illud erit, quod cum Dei Vcrbum
\ ,
csset, ct sua gloria apud Patrem fruerelur, non piguerit ipsum venicndi ad bomines, alque inter
eos versandi curam, dispensalionemque susciperc.
CAPUT X V I I .

'.

* . Ab eodem. Quod ipte Dominus venturum se de

, ,

ccelo, el inter homincs habitaiurum, genlesque ad

,
ipsum confuyituras, canil: et quod missumse e*ie

Domino omnipotcnte confilelur.

.
c \ , ,
, ,
, \
, \ ,
\ , \ ,
.

, \ , \
,
. , \

283
^aude et laelare, filia Sion, quoniam
ecce ego venio, et babilabo in medio t u i , dicit
Dominus, et confugient genles multae ad Dominum in die i l l a , et erunl ei in populum, ct babilabo in medio t u i , et cognosccs quod Dominus
omnipotens misil me ad le . > Quia nuiic propositum esl F i l i u m , auctorem rerum, apud liomines
in terra versalurum , ex propbetis oslendcre, arbitror hujusce rei dcmonstrandie efficaciam babere
pnesenlem prophctiam, ad*eo quidem ut ob ipsius
rci perspicuilatem, nulia anipliore explanalione
sit opus : eliam illud observabis quod causam
rursus sui adventus significat, ubi a i t ; c Et con \ \
, \ .
fugient gentes mullx ad Dominum in die illa, et
, ,
erunt ipsi in populum. > Haec aulem ipsi filiae Siou
,
nuntial oracuhim, sic imerim Dei Ecclcsiam ap ,
pellans, propierea quod coclesli Jerusalem (Uia
,
esse videatur, qure, ut sanctus ait Aposlolus,
. "\
maler sanclorum est. Aul cliam alitcr fiiia Sion
,
Christi Ecclesia dici potcst, tanquam ea quac ex
, , \
priore eorum qui ad circumcisionem perlinent
, \
convenlu , per apostolos, atque evangelistas, id
^ quod est, accepcril, qui etiam ftlii erant cjtis ma, ,
I r i s , quae ob sielcra sua abjecla est, quseqne v i , \
dua facla est, co quod cxpuleril virum , qui per
* , \ ,
prophclas dc ipsa conqucstus est, alque a i l : c Non
XTX / \ - lanquam virum roe vocasli, et Palrem et ducem
',
virginitatis tuae \ > qui etiam iis qui de ipsa nafi

sunt, mores matris exprobrans ac vituperans, a i l :
, ; > \
c Quis cst bic libcr repudii niatris veslrae*, in quo
c , ,
emisi eain ? > Et rursus : c Judicamiui: quoniam
, . >
haec non uxor mea, et ego non vir cjus
Me ,
rilo sane lanquam iis qui malrem abnegaverint

Gliam Doniini, ipsius Domini advcntum praesens
. '
prophetia nuntiat. Erit autcm haec Ecclesia de
,
gentibus, quae loco prioris Glise per nostri Salva., ,
toris apostolos , babila est.
/^.
8 0

** Zacb. , 10, 11. Jer.ui, 4.

Isa

xxx, i . " Ose. n , 2.

451

EUSEBH C.ESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

284

CAPUT XVIII.

4S2

'.

Ab eodem. De Domini adventu , el de iis

quai in passione ejus evenlura erant.

.
,
,

t Eccc dies veniunt Domini, ct dividenlur spolia

tua in le , et congregabo omnes genles in Jerusa*
lem ad bellum ; ct capielur civitas , et diripientur
domus, et mulieres focdabunlur, el egredietur d i niidium civitatis in captivilate, reliqui vero de popuLo meo non peribunt, et egredietur Dominus, et
parabitur ad praelium in gentibus i l l i s , sicut dies
pradii ejus in die b e l l i : et stabunt pedes ejus in die
illa super montc Olivarum, qui est contra Jerusaleni ab Oriente, et scindelur mons Olivarum, dimidium ejus ad Orientem, el dimidium ejus ad mare;
profundiias niagna vehementer, el inclinabit dimidium tuontis ad Boream , cl dimidium ejus ad Ausirum : et oblurabilur vallis montium meorum, et
conglulinabilur convallis monlium usque Asael: ct
obturabilur, queinadtaodum obturala esl a facic tcrrae motus, in diebus Oziae rcgis Juda. [El adveniet
Dominus Deus mcus, et oranes sancli cum eo : ]
et erit in die i l l a , non erit lumen, sed frigus et
glaties erit die uno : et dies ille nolus Domino, et
non dies, ncque nox, ad vesperam erit . Et
erit in die i l l a , egredietur aqua viva de Jerusalem : diiuidiura ejus ad mare primum , et dimidium
ejus ad mare ultimum : in a;state et in vere erit
sic : et crit Dominus in regeni in omnem lerram.
In dic illa erit Domiuus unus, et nomen ejus
unum , circumdans omnem tcrram , et omnem solitudincm \ Posl primam obsidionem Jerusalem,
extremamque illius ruinam et solitudinem, qusc sub
Babyloniis aecidit, poslque redilum abboslili terra
ad putriam , qui sub Cyro Persarum rege conligit,
cum paulo ante Jerusalem instauraia essct, renovalumque sanctuarium, el quod apud illud erat
aliare, sub Dario Persa prxsens canil propbela,
285
postbac alterara obsidioncm Jerusaleni fumratu signiGcat, quam passa esl a Romanis nun
alias, quam post scelera, quae ejus habitatores contra Salvalorem nostrum Jesum Cbristum ausi sunt.
Manifestissime igilur eliam boc in loco, Salvaloris
uoslri, qui Dei Verbum est, advenlus, et quae illius
tcmpore acciderint, signiGcanlur: sunt vero bacc,
partim quae quo tcmpore ille passus est, gesta sunt,
parlim quae illico Hebraicam naiionem opprcssit
obsidio, et ipsius Jerusalcm cxpugnatio, ct post
ipsa ha?c, vocatio gcnlium, uniusquc ac solius Dci
apud omne genus hominum cognilio. Caelerum d i vino Spirilu afUatus prophcta, curn quadam commiseralione, lanquam is qui suos ad circunicisionem
pertinemes deploret, ab exclamalione contra illos
suae propbetia? inilium facil: dies igitur Domini,
sicut in aliis locis, boc quoquc in loco noniinat,
ut sic tcmpus Cbristi, ad bomincs adventus signilicet: planequc in eodem ostendil, quemadmodum

, \ \, \
* \
, \ , \
, .
.
,
, ,
.
\ ,
\ ,
, ,
. ,
\ ^, \
. \
, \
\
,
.
, , ,
. \ ^,
, \ \ ,
. \ ,

, \
. \ . \
\ ,
,
, \ .
, \
,
, \
\ , \
, , , \
\ ,
,
, ^

. \

, \ .
\
,
,
, \ ,
\
. " , '
, '
.
, \ , -

e t

Zacli. ,

453

DEMONSTR ATIONIS EVANGELICJE L I B . V I .

4*4

, - Dominus, tanquam lumen verum, proprio: om

aliquando auctor fiet dierum, et omnibus qui in
\ ,
, , terra sunt bominibus illucescel, quo lempore et
ipsura et luminis ipsius radios, universae gentes
.
suscipient, qua3 quidem dum illuminabuntur, juxla

, \ illud: c Posui te in lumen gentium, in lestamenturo
, , generis , > inierea Judaica gens, propter inGdelt , c talem adversus illum, in extrema incidet infortunia, - Tale igilur est i l l u d : c Ecce dies venit Domini, et
, . dividentur spolia tua in te, et congregabo omnes
gentes in Jerusalera ad bcllum, et capielur civitas
,
\, \ et diripientur domus et mulieres foedabuntur, et
\ , \ egredietur dimidium civilatis in caplivitaie.i Post
, \ , \ vero ipsius Jerusalem obsidionem, et eam quae i l , lico secuta est Judaicae geniis servitulem, deincept
. > bona omnibus adjungit comDiunia, sic canens:
c crit Dominus in regem in omnem terram. > Et
, '
rursus: c Erit Dominus unus, et nomen illius unum,
, ,
ambiens omnem terramet soliludinem. > Sedenim
\
> \ c cum valicinium enunliet, Judaicam gentem esse
, \ , talia perpessuram in diebus Domini quis non exi \ . > \ tum valicinii admirelur? Nam simul ac Jesus

Salvaior ac Dominus noster advenil, quique ad cir ^ ,
cumcisioiiem pertinent, nefaria advcrsus illuiu fa ^ ; " cinora perpetrarant, omnia illis qua3 prsedicta fue \ , - rant, quinquagesimo ab ipsa pradiclione anno,
6 , \ acervalim evenerunt, 286 Gnemque sorlila sunt:
, cum videlicel ab ipso Pilaio usque ad Neronem e i
^ , , - Tilum ac Vespasianum, qui civitaiem obsederunt
, \ \ _ nusquara illos omnis generis, et aliae super alias
ingruenles calainiiales deiecerint, quemadmodum
,
facile est ex ea bistoria quam Flavius Josepbus
\ ,
- scripsit, colligcre: lunc sanc credibile est, dimidium civitatis periisse obstdione, ul ait propbelia.
.
Haud vero ila mulio post, cum Adrianus impera ',
ret, Judaico rursus exorlo tuniultu, quae reliqua
' , '
fuerat pars dimidia civitatis, rursus obsessa ex, ,
, - pellilur, adeo quidem, u l ab illo lempore usque i n
hodiernum diem, penilus insiabilis oiunis iilis fa, >.
ctus sit locus. Quud ei quis dicat sub Antiocbo
. '
Epipbane baec completa fuisse, eliam atque eliam
, ,
\ consideret utrum possil reliqua ilem quae ex bac
' - propbelia supersunt, ad Antiocbi tempora referre,
cujusroodi illud est, quod populus servitutem s i l
, \
" , - D paesus, quod pedes Doinini in raonle OHvarum
\ , \
steterint, ct ulrum Dominus in die illa in regem
,
fuerit in omnem terram, ei utrum nomen Domini
, ' . \
ambierit omnera terram, el soliiudinem, quo tem ^, , ' pore Syriam Antiochas oblinuit: et quse reliqua
, ; *
sunt de eodem oraculo, quem lunc Onem sortita
, , \ * sint, aliquo modo conetur ostendere. At si quie
.
nostram rationem sequatur, vel ad verbura haec
, ,
evenisse demonstrabit, atque in alium item sensum
, \ , \ eadem accipere poterit: nam posl Salvatoris nostri
.
Jesu Cbristi advenlum, civitas illorum, ipsaque
Jerusalem atque omnis convenlus, iiislitulioqite
, \
civilis, quae ad riium religionemque Mosaicae legis
M

Isa. x t i x , 6.

455

EUSEBII CiESAIUENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

456

pertinet, eversa sublataque sunt: e vesligioque eam, ^ , quae ad inlelligenliam speciat, servilutem, adjuncta
eliara ea qine corporum est, perpessi sunt, quippe
, \ .
qui Salvalorem ac Liberator6m huraanarum ani
marum non susceperint, eum qui venerat, ut iis
, ,
qui malorum daeraonum servi facti essent, libera , \ , \ tionem nuntiaret, iis vero, qui mentis ocutis capti,
,
isus recuperalionem. Haec itaque cum ilii ob i n (\
credulitalem suam pertulissent, alii omnes quicum\ * *
,
que suuro Liberatorem agnoverunt, domesticique
, ^ illius ac familiares effecti sunt, discipuli ulique et
), >
apostoli, et evangelistae, compluresque alii, qui de
, \
circumcisione profecti in ipsum crediderunt (de qui .
basait Aposlolus: t Sicetiam nuncreliquiaesecundum
electionem gratiae factae sunl ; > el illud: < Nisi Domi- , \
nus Sabaoth reliquisset nobis semen, quasi Sodoma g , , \ ,
factiessemus,etquasiGomorrbasimilesfuissemiis ),i

2 8 7 iHius obsidionis, quaro nos ad intelligentiam
referimus, immunes expertesque sunt servati, ne- . * c
que hujus solum, sed eliam illius, quae ad verbum
intelligitur: nam ipsi apostoli ac discipuli Salva- * *
, \
toris nostri, et omnes qui ex Judatis ad ipsum credentes accessoranl, cum procul ab Juda?a lerra abes- ,
jent, et reliquis essent immixti genlibus : oronem
. >
eorum, qai ctvitalem incolebant, perdilionem atque ;
interitum effugere, per illud tempus facile potue '
runt. Quod ipsum sane etiam prophelia anlicipans , , \ cecinerat, illis verbis : c Qui autem reliqui fuerint , \
dc populo meo, non peribunt *; > quibus dein- .
ceps adjungil : c Et egrcdielur Dominus, et com- parabilur ad pralium iu genlibus illis, queraadmo- C . ; \ , \ .
dum dies praelii ejus in die belli . At vero in
, \
quibus tandem gentibus Dominus preliabitur, si
\ , :
non in bis quse Jerusalcm obsidebunt? imlicat
, , >
vero ipsum oraculurn, qucmadmodum ipse Domi, ,
nus auxilium feret obsidentibus, erilque inlerim in
\ ,
illis, et cum illis ad praelium comparabilur, qtiasi
quidam imperator, propugnatorquc illorum et ad- ;
, \
versus Jerusalem mililabil. Non enim dicit ora
tto, Dominum contra gentcs prxliaturum. Quibus
, ergo et conlra quos ? Nempe contra Jerusalcm, et
* ,
conlra ejus babitalores, de quibus scrmo erat. I I lud auiem : < Et stabunt pedes ejus in die illa su-
, per monie Olivarum, qui est conlra Jerusalem ad
, Orientcm , quidnam aliud signiiicel, quam
8T

9 0

-j

mini Dei, ipsius, inquam, Dei Vcrbi, in sua Ecclesia siationem et confirmalionein ? quam in presenti monle Olivarum pcr ftguram, quae permulatio
dicilur, nominai? Ut enim vinea exstilit dilcclo,
et fuit vinea Domini Sabaotb figurale domus Israel,
et vitis Judaea novella dilecta, sic eaJem ralione
dixeris, quod etiani olivctum facla sit Domino, collccta de gentibus Ecclcsia ipsius, quae sane Ecclesia cum aniea esset oliva qusedam agrestis, plantata fuit a Domino, qui eam post insuevit in apostolicis bonas olivae radicibus, post priorum ramorum excisionem, quemadmodum Apostolus do Rora. , 5.

8 7

Rom. ix, 49,

4 8

Zach. xiv> 2.

'

, \ , &
,
. >
, , ,
\ , ,
\
,
\ ,
, ,
\ ,
ibid. .

ibid. 4

457

BEMONSTRATIONIS EVANGELI&fi LIB. V I .

,
, *
\ ,
.


, \ * .
\ ,
, \ \
* , , >
\
. \ ,
; \

458

cet : Et planiavit, inquit, eam Dominus sibi ipsj,

propemodum per prophetiam dicens : c Olivam
speciosam umbrosam vocavit Doroinus nomen
tuum **. Postquam enim prior vinea, cum deberet facere uvam, fecit spinas, neque justitiam, sed
larnorem, merito tanquam ejus quae infructuosa
esset, sepem auferens ac parietem Deus, tradensque eam inimicis ad diripieudum et conculcandum,
288
propbelia diotum est, alium
ipse sibi agrum constituil in prsesenti, quod olivetum nominatur, quasi eum qui oleum et miseri
cordiam a Deo sit consecuius, et a Cbristo planti
semper virentibus consitus, boc est, sanctis lucisque allricibus animis, quibus liceat d i c e r e : Ego
autem sicut oliva fructifera in domo Dei . > Hic
s i c u t

i n

, s a , a e

, . \

. \ \, \
\ * \
' , , \
, \ \
, " \
\
,
,
, '
\
,
\ , \

vero Olivarum mons contra Jerusalem esse dicitur, quoniam in locum veteris ac terrenae Jerusalem, ac religionis quae in illa servabatur, succes*
sil, et a Deo constitutus est, posl ruinam Jerusa*
lem. Gum supra igitur oraculum dixerit de Jerusalem, c quod civitas capielur, quodque hostiles
atque inimicae genles convenieni adversus eam,
et spolia ejus divideiyur, merito non in Jerusalem
pedes Domini staluros dicit; qui enim id fieri poluisset, cum ea semel sublata essel? Sed migraijtibus ab ea in montem qui est contra Jerosalem,
qui OlJvarum vocalur, ibi slaturos docet, quod
etiam propbeta Ezecbiel, divino ante Spiritu edoCtus, contemplatur; dicit enim : c El elevaverunt
cberubiin alas suas, et rola?, quae eis adh&rebant,
, C et gloria Der Israei erat super eis, et ascendit gkf*
ria Domini de medio civitatis, et stctit in monte,
. " \ - qui est contra civitalem . > Quod quidem aliter
\ \
quoque licel intueri couipletum ad verbum quando
, , ^
hodie quoque omnes, quicunque Gbrisii religionem
cum fide susclperinl, ex oronibus terra parlibug
\ ,
concurrunt, non ut quondaro festae cujuedam laeti ,
tia* gratia, quse in Jerusalem celebretur, neque ut
\ \ ,
adorent in eo, quod olim in Jerosalem constilu
tum fuerat, sanctuario, sed ut diversentur cum ad
,
sciscitandum de expugnatione ei solitudine Jeru, salem, quam propbelia praedixerat, tum ut in monle
^ , ,
Olivarum, qui esl conlra Jerusalem, adorent, ubi
x o l
gloria Domini commuiala est, poslquam delevic
. \ 9V

, \ ^
, \ "
, ;
, \ '
, ,
.
t
, . * \
, \
.
, * , \ * c
, \
Rom. , 47.

Jer. , 16.

PATROL. GR. X X I ] .

Psal. u , 10.

priorem civitatem. Vere autem et secundum expo

silara atque ad verbum acceptam enarraiionem,
pedes Domini et Salvatoris nostri, ipsius u t i que Dei Verbi, per id quod assumpsit humanum corpus, in monte Olivarum steterunt ad
spcluncam quae ibi ostendi solet, et quo tempore oravit, et cum suis discipulis in ejus monlis cacumine, mysteria de coDsumroatione trad i d i t : ex eodem praeterea monte in coclum agcend i t , quemadmodum Lucas k i Actis apostolorum
289
docet, cum ait, illum [ i n monte Olivarum]
aposlolis suis et praescntibus et inluentibus, sublimem abiisse, nubeque ab oculis eorum sublalum
fuisse, ipsosque intentis oculis, illo in coelum al>"Ezech. , 22,35.
15

459

EUSEBII C/ESAKIENSIS OPP. PARS . APOLOGETICA.

460

eunte, mansisse. c Et ecce, inquit, duo viriaslite- \ runt eis in vestibus albis, qni etiam dixerunt : Viri
, \ ,
Galilaei, quid stalis aspicientes in coelum ? Hic Je- , \
sus qiii assumptus est a vobis in coelum, sic ve- ,
niet, quemadinodum vidislis eum euntem in cce , \
lum . > Quibus eliam adjungit verba haec : c Tunc
,
reversi sunl in Jerusalem a monte qui vocatur
, \ *
Oliveli, qui est contra Jei usaleni . > Esl igitur,
. > ,
eliam si quis ad verbuiu Scripturain veUt accipere,
,
conlra Jerusalem ct ab illa ad oricntcm spectans,
,
mons is, de quo diclum est Oiivarum; verunita- , \ ^ ,
men si sententiam, non verba sequi volumus, san- , > '
cta Christi Ecclesia, et mons in quo fundala est,
de quo loquitur Salvalor, dicens : t Non polest
, \ ,
abscondi civitas supra monlem posita , pro ea
\
quae cccidit, neque amplius surrexit Jerusalem, \ \ ,
structa atque erecia, dignaque babita in qua pedes
. ' \ Doraini insistant, non solum est conlra Jerusa, 0,
lem, sed ctiam ab ea ad orientem vergens, quippe

qusfe ejus luminis, quo Deum pie colimus, radios

excipiat, et multo ipsa Jerusalem anterior facta
\ \
sit, ipsique juPtitiae soli propinquior, de quodictum
,
est, timentibus autera me, orietur sol justi \ ,
tiae : > quia vero dicit deinceps, quod c scinde .
tur mons Olivarum : dimidium ejus ad orientem et
, ,
mare : profunditas magna vehementer, et inclina\ ,
bil dimidium ejus ad boream, et dimidium ejus ad
, \ ^ ,
austrum; potest boc quideni Ecclesix per tolum
\ ,
orbem, qui ab bominibus incoliiur, dilatationem
, \ ,
signiOcare : quac partes ad orientem solem spectan
. \
Uss, ipsasque aurorse Orientisque gentes ac natio- C \
aes complevit. Porrigilur vero eliam usque ad ma- *
re, quod est ad occidenlem, et ad iusulas quae \ , \

in ipso sunt. Porro ad austruni quoque ac meridiem pervenit, item ad aquilonem el septentrio- , *
. nem : ad Qipnes.^jiim. partes et ubiqjae gentium,
, \ ,
quod figurate significaiur Domini olivetum, quac
, '
est ejus Ecclesia, plantatum est. Potest eliam alio
, \, ^
eensu, quae anlebac faclae sint, quaeque eliam nunc

fiunt in Ecclesia Chrisli, scissiones et sectas, mo\ .
ralesque in vita, ubi scissa divisaque esl, lapsus
"
gigniticare; dicit enim montem esse dilapsurum,
,
dimidiura ejus ad orientem, et dimidium ejus ad
\ ,
mare : profunditalem magnain vcbementer, ei i n
,
clinabit dimidium moDiis ad aquilonem, el dimi .
dium ejus 2 9 0
auslrum; ut sic in quatuor
<
parles scindi videatur, duas quidem graviores ac
, \
prasiantiores, duas aulem contrarias : et sane vide
. ,
ne forte in bis verbis, illud quod dicitur ad orien
tein et auslrum, duos ordines significcl, corum qui
,
guccessu ac profeclu in divino cultu inslincli suni,

uniim quidem eorum qui in cognitione ac verbo,

et reliquig divini Spiritus denig proftciunt alteruni
, ;
eorum qui in moribua quidero et vita probe recte *
que degunt, ged taroen in suis seligendis ratiouit \ , \
bug deiinentur. Reliquas vero duae parles, q u a

, nsX
prioribus divis.e sunt, ad mare el aquiloncm, am, e

, e

, T

a u <

Act. , 11. ibid. 12.

Matlb. v, 14.

9 9

Malacb. , 2.

DEMONSTRATtONfS EVANGELlCit L I B . V I .

. '' bae erunt quae jam ad malitiam perlinent fa- !

\ , > cie, inquiC, aquilonis accendentur mala super om
nes babiianles terram
ei draco in mari diver , t \ * sari dicitur. Quapropler merilo bic quoque duo
. ' rursus genera iiHelligunlur eoraro, qui ab Ecclesia
\ declinant, ununi eorum qui in vita et moribus peo
; cant, alterum eorum qui a sana et recla scu,
tenlia labuntur, ut jani Oiiveti bujus tnontis, de
, quo sermo est, bae dua? sint, quae a propbeiia signi zotr\cir . , \,
ficanlur, separaliones. His deinde adjungil : El
, oblurabitur vallis moniium mcorum, etconglulina*
bilur convallis monlium, usque ad Asael : cl obtu , , \
rabitur quemadmodum oblurala esi a facie terrae,
, . motus, i n diebus Oziac regis Juda. A l enim in bis
verbis, quac tandem essc polest vallis moiitium
* ,
, - Dei, nisi quae olim anleacelebrabalur ex lege Moy sis in Hierusalem, corporalis et Judaica adoralio!
, - quam quidem occlusum i r i , quasi obturatione qua, * - dam, presens oraculum canit, dicens : c Et obturabitur vallis montium meerum, el conglutinabitu*
, \ . convallis montium, usque ad Asael, et obturabitur. > Pro quibus verbis Symmacbus reddidit hsec:
,
t Et obturabitur vallis monlium meorunj, et prae , \ '
. \ - terca c appropinquabit > convallis montium, ad id
quod apposilum est c et obturabilur, > ubi saic
. causam indicat, cur oblurata sil convallis. Q u
.
porro haec alia, quam eam appropinquare et vici ,
nam fieri ei, quod ipsi apposituro est? Hic autem
,
est mons Domini, qui Olivarum antea est appella , ,
tus, quique Asael dicius ab ipsis Septuaginla. Si , , \ , . \ ,
,
, ,
:
^ ,
\
, ,
.

'
. '
* ,

. , - ,
.

* , \
\ ,
* \ , \
^ . *
, \ 3 ,
< \ *
, , ,

(1) Anliq. Jnd. i x , 11.
Jcr. , 14.

gnificat vero apnd Hebra?os ea vox opus Dei. Sicte^

ro, inquit, vetus convallis monti appropinquans ei
Chrisli Ecclesiae, aique operi Dei, obLurabitur et
occludetur, quemadmodum obturata csl a facie tetum v e r o
rsemotus in diebusOziae regis Juda.
diu apud meipsum qiuesierim, et divinas Scriplura*
percurrerim, u l invenirem ei quando ea cunvallis,
de qua bic sermo est, in diebus Oziae obturala sit a
facie lerraemolus, in Regnorum bistoriis nihil sane
inveni : nam ncque lerremotum illis lcmporibus
ullum ex iis qui ierris et regionibus scdent accidere, neque alind quippiam tale de convalle aliqua
iactum esse, in illis scripium est : narratur autem
qtiemadmodum Ozias inilio justus fuerit, deinde
animo sublatus, per soipsum Oeo saorificare ausus
sit : quare de illius facie lepram effloruissc, hoc
qiiidem in Begnorum libris conlinelur. A l Josephus, praeterea quae in sacris libris scripla sunl.
eliam ea quae intrinsecus, quasi secundo loco, apul
JudaBos babentur, summa diligentia persecutus, u i pote qui Hebraeus ab llebraeis exsisleret, quas illius
regis lemporibus evenisse commemoret, jarn audire poles. Narral enim (1) quemadmodum turgei.tibus Oziam sacerdolibus, ut de lemplo exiret, ueque adversus Deum peccaret, iile iratus sit, illisque
raortem ininaius, nisf quiescerent : inlerea vero
molus quidam terram conctisserit, discissoquc

291 ^

463

EUSEBU G J E S A M E N S I S 01

templo, splendor ingens illuxerii, qui etiam regis

faciem invasertt, et sic evestigio illum in lepram
incidisse. Ante urbem vero ad locum qui dickur
Eroge, abscissara esse de monte dimidiam partera,
quae ad occidentem vefsa erat: convolutamque per
quatuor stadia, ad montem sietisse, qui orieniem
spectabat, itaque et aditus et bortos Tegios oblurasse. > Haecsaneego in libris Judaicce Anliquitatis posila, apud Josephuro deprehendi. Apud propbetam vero Amos, initio illius prophetiae inveni,
quemadmodum ipse vaticinari cceperit in diebus
Oziae regis Juda, duobus ante lerraemolum annis :
quem vero terrxniolum intelligai, misquam perspi*
cue subjungit. Sed arbitror eumdem prophetam
longius progressura, hunc terramolum describere,
ubi a i t : Vidi Dominuni slantem super altare, et
d i x i t : Percute super aliare, et cotnmovebuntur veftlibula, et caede in capita omnium, et qui reliqui
fuerint ex ea, in gladio interficiam * . Quibus i l lnm verbis cewsco canere terraefliotum, reruinque
Judaicae genlis et gloriae, necnon ritus, qui ab illis
in Jerusalem celebrabatur, eversionera, praterea
interiium, qui illos post Salvatoris noslri adventuro invaserit, quo videlicet tempore, recusanlibus
illis Christum Dei, 2 9 2
Q verus est sacerdos, lepra animis illorum oborta est, sicut etiara
Oziae lemporibus, quando vi quadam invisibili Doroinus altare insistens illorum, potestatem fecit per-cutienti, dioens : Percule altare. > Gerte eua
-ipsius potestate bec ipsum declaravit, dicens : c Relinquitur \obis domus vestra deserta . Protinus
namque dum ille patereiur, velum templi scissum
est, a summo usque ad imum, quemadmodiun Josephus narrat conligisse Oziae regis lemporibus :
4iim primuin qoidem commola sunt vestibula, cum
terra mota est passionis illius tempore. Deinde
baud nnilto post, exlremum quoque pertulit casum,
acceptaque potestate percutiens cecidit i n capila
omniura : hoc igitur tempore vallis monlium Dei
obiurata est, queraadmodura Oziae temporibus evenit. Quod si dictam quidem ac verba sequimur,
factuin sane id fuerit in ipsa obsidione Romaoorum, secundum quam puto quaedam talia accidisie; si vero sententiam, quo tempore corporalis illa
ei bumum specians Mosaicae legis adoralio exclusa
est, ut non amplius celebreiur, propler lerraemotum ex illo propbetice praedictum, qui Judaicam
gentera invasit, ac propter caetera quae palam memoriae prodita sunt. Post haec ad Domini adventura
revertens oraculum, in ipsum planius denuntiat,
dicens : c Et adveniet Dominus Deus meus, et omnes sancti cum eo, > ubi dum sanclos nominat, vel
apostolos ejus inlelligit ac discipulos, vel polestates
quasdara invisibilee et spiritus administros, de quibus diclum est : c Et accesserunt angeli ac miniitrabantei. > Deinde : In adveiUu Domini, i n quit, erit dies et non eril lux, sed frigus et glacies
e

ui

Araos i x i .
9

Mailh. xxiu, %.

. PARS I I . APOLOGETICA.
461
^ ,
\ \ ,
-
, c . > ,
* ,
, h

. ,
*
, ,
.
, j * 0 xaV,
' , *
, \
, ,
,
\ , .
*
,
, \ * . >
\
, \
,
, \ .
, c , \, , \
, \ \
. > '' , \
, \
, ,
, * .
\
,
, , > ,

, c \ , ,
,

^
, , ,
. \
, c
\ , T J V ,
\ . < , ,
, , \ *
, ,
\ ,
&,
, c .
" \ ,

)*'
.
\ ,

Mattb. , 11

466
m
DEMONSTRATiONIS EVANGELlCiE LIB. .
, \ , eril uno die. Pro quo Symmachus interpretalua

est : c Et in die illa non erit lux, sed frigus el gla , cies erit uno die, qui cognitus est Domino, non dice
. neque nox, sed erit ad vesperam lux. Et sane vi des quemadmodum in his verbis planissime diem,
, quo Salvator nosler supplicio est aOectus, signifi\ $ , cet, in quo die illud quidem, c Non erit lux, > cora < pletum est, quaodo a sexta hora tenebrae faclay
, , > \, sunl iu universam terram, usque ad horam nonam..
. , - Illud autem : c Sed frigus et glacies, quo tein \ pore, ut Lucas s c r i b k , comprehendentes Jesuro,
, \ - duxerunl ad domum principis sacerdolum. Pelrug

autem sequebatur eum a longe : accenso aulem igne
* ,
in medioalrii, sedebat, ut ait Marcus", cum reliquis*
, \ .
293 calefacicns se. Joannes vero plane eliam f r i - gus commeraoravil, ubi a i t : c Slabant servi et m i * , \
nistri ad prunas, quia frigus eral, et calefaciebant

se . c Gognilus autem, inquit, est bic die*
\ * c Domino, et non eril dies, neque eril nox, nonqui , dem dies : > propterea quod dictum est ante,
Ci*>v . '
c Non erit lux, quod sane etiam complelum est,
, quando a sexta bora tenebrae factae sunt super uni , versam terram, usque ad horant nonam : * Neque
item nox : propterea quod additura est, c Ad
, & \ vesperam cril lux, > quod ctiam ipsuro exilum i n \ , \ - venit, quando post nonam horam, rursus consue, * " , turo lumen recepit dies. Praeterea sententiaro quo, ,
quc si sequimur, baec completa erunt in w i i t \, , ^ erso quidem super Judaica gente, postquam adver , .
SUK Ghristum illud immane facinus ausa est, et te\ * #, , \
nebrae, et glacies, ct frigus facia sunt, quippe cum
.
illorum mens obtenebrala sil, adeo ut Evangelii l u \ men radios in corda illorum iinmiitere nequierit,
, * et cbaritas erga Deum sit refrigerata. Econtrario
, \ autein ad vesperam lumen cognitionis Cbriti or , \ >
lum est, adeo ut i i qui olim in tenebris et umbra
t , , , mortis sedebant, lumen viderint, sicul apud Isaiani
, \ , prophetam scriptum est : c l n ipso igitur Domini
\ . \ hujusceiriodi die, egredielur, inquil, aqua vivens
, \ , de Jerusatem. Haec autem est rationalis et ad bi . \ bendum suavis, et vitam suppeditans, ei salutaris
, ' * c Gbristi doctrinae potio, de qua ipse in Evangelio
\ quod Joannes scripsit, Samarilanam illam mu .
Kerem instruens loquebaiur, dicens : Si sciros
quis est qui dicit t i b i : Da mihi bibere, tu pelisses
. , ab eo, et dedisset tibi aquam vivaro . Ipsa igitur
, , , \
hsec salutaris potio de Jerusalem profluxit : inde
. ^' illius profectum esl Evangelium, et illius nunlii et
, praecones totum terramm orbem implevemnl, quod
, , c , \ quidem declaralur per id quod dicitur, I n mare
;
prirnum, et in mare ultimum, viventem aquam exU
\ , (5
turaro, quibus verbis universae terrse fines signili ; \
canlur, et i i videlicet qui ad Oceanum orientis
, ,
spectant, qui priroum mare nominantuf, et qui ad
; ,
occidentem solem, qui per ultimum niare iignifi . \
cantur, quos utique fines, salutaris evangelicaeque
* ,
doctrinae aqua vivens implevit, de qua rursys da4>

Cap. x x i i , 54-55.

Cap. xtv, 66^ Joan. xvin, 18.

Joan. iv, 10*

467

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S - OPP. P A R S 1 1 . APOLOGETICA.

46S

)jat praecepta, cum dicebat : iQuicuaque biberit ex

aqua quam ego illi dabo, non siliet in aelernum *.>
* c \
Et rursus : Flumina, ioquit, c de venlre ejus fluent , , .
aquae vivae salientis in vilam aeternam . > Et rur \
sus: Si quis sitit, venial ad me et b i b a t . *
\ *, .
1 ust banc igitur 294
Jerusalem irriganlem influeotemque super omne genus bomimim, salutaremratbnalemque aquam, quae quidem planius alio quodam in loco indicatur illis verbis : cExSionenim
exibil lex, el Verbum Domini de Jerusalem, et judicabit iuter genles
c Erit, inquit, Dominug
in regem. > Non erit autem in Jerusalem, neque super genle Judacorum, sed in omneir. lenram ia
die illa. Et cril Dominus unus, et nomen ejus umirn, ainbiens omnem terram. > Quae ipsa quoque concordant cum illis qtiae a Psalmis accepta sunt, ct liic apposita, ubi diccbalur : c Regnavit Dominus
euper gentes . Et rursus : c Dicile in genlibus, Dominus regnavit . > Haec autem uno lempore
omnia in diebus Domini fulura esse prophetia significat. Nam tolius propbeiiae iuitio : Ecce dies,
ttiqiiit, veniunt Domini, el erunt haec. > Quae porro haec alia, nisi obsidio Jerusalem? et ipsius Domini
translatio super moniem Olivarum? juxla illud, Adveniel Dominus,iet qua3 acciderunl eo die quo
Ipse passus est? et aqua vivens, quae iu lotum terrarum orbem effluxil el denique regnum Domiiii
omnium gentium obtinens principatum, nomenque ejus unum, complens universam terram? quseomnia, quem quidera exilum sortiia sint, jam ut iu compendio exposuimus. Conslat vero etiam illud,
quemadmodum ab appcllalione Cbrisli Dei derivalum Cbristianorum nomen, lolum terrarura orbeni
impleverit, quod ipsura sane, oraculura quoque declaral, cum dicit : t El nomen ejus umim, ambiens omnem terraro el solitudinem. Tibi vcro per otium licebit, cum singula verba exploraveris*
lalius quse intellexeris conleroplari.
9

10

l s

ia

C A P U T XIX.

Baruch. Quemadmodum ipseprophetarum Ueut,

eum omnem viam scientice per eam legeni,qua
Moyse dala est, iis qui ad circumci&ionem p e r i t nent. ordinasset, poslerioribus in terra otim contpiciendus, atque inler howines versclurus c a w t \
1

.
,



,
,
,

i s

295
Q ascendit in eoelum, et aecepit eam
,
(dicil aulem Sapientiam), el deduxit eam de nubi( ), \
bus? Quis Iransfrelavit mare, ct invenit eam, et
; , \
feret eara super aurum electum ? Non est qui co, ;
gnoscat vitani ejus, neque qui excogitet seroitam
, *
tjus. Sed qui scit universa novit eam, repperileam
prudenlia sua : qui instruxil eam iu sempilcrnum
, . tcmpus, implevit eam jumentis quadrupedibus; qui
? *
^ *>
eicittit luinen, et vadit, vocavit illud, el obedivit
. , \ ci cum iremore: et stellae splendueruot in cuslo- ^ , , \ ,
diis suis el lajtata- sunt; vocavit eos,et dixerunt :
"
7. ,
Adsuuius; splenduerunl cura laelitia ei qui fecit
, , \
ipsas. Hic cst Deus nosler, non repulabitur alius
.
ad ipsum: reperit oninem viam scientia^, et dedit
, eara Jacob puero suo, el Israol dilecto suo. Posl
' , \
luec in terra visus est, el cum hominibus versalus
\ , \
eel . Nibil adjungere oporlet divinis vocibus,
. ,
quae evidenlissime propositum noetrum conGrmant.
. >
, ;.

x a

0 1

1%

C A P U T XX.

'.

Ab haia. Quemadmodum Chrisius in JEgyptum

ilurui canebatur, et quacunque in adventu ejus fui
tura fuerant.
Visio ^Egypli.
Ecrc Dominus sedet super nube levi, et veoiet
iii iEgypluiii, ct commovcbuntur roanufacta iEgy| a lacie ejus, ct cor eorum superabitur in eis, et

,


.
" .
t \ , \
,
, \ a6riv

Joan. , 13.
ruch HI,29-38.

Joan. , 38.

1 9

ibid. 37.

1 1

Isa. n , 3.

" Psal. XLVI, 9.

1 1

Psal. xcv, 10.

* P^-

DQRtfTCmTfONlS EVASGELlCiE LIB. V I .

499

, excilabunlur jEgyplii contra iEgyplios, et belium

\ , - geret homo contra fralrem suum, et homo coutra
, . proximum guum. Civilas adversus civitatem, et lex
\ , \ \ \ adversus legem, et conlurbabitur spiritus jEgyptio . mm in eis, et cousiliuni eorum dissipabo, et inter . rogabunt deos suos, et simulacra sua, et eos qui
, \ , \ de lerra vocem emitiunt, et pytbones, ei iradam
, \ , JSgyptum in manus hominum doininorum, aspero> 296
, , ruro, et reges asperi dominabuntureis
, > quae sequuntur. Etiam nunc Deum et Dominum,
. ipsum utique Dei Yerbum, ituruni in iEgyptum
\ , pra-sens propbclia significat, el iturum oon obscure
neque invisibilitcr, neque sine corporali aliquo i n , ,
, ' , * duinenio, sed levi nube vectum, ac potius super
, ' \ - crassitudine levi. Sic enim babere aiunt Hebraicaro
, \ . vocem. Dicant ergo Hebrai quaudo post Isaiae tem \ .
pora Dominus apud yEgyptios sit versatus et quis
, Dominus, unus cslenim suprerous Deus, etquonara
, paclo super crassiiudine levi bic invectus esse d i ? \ catur, et particularem aliquem iocum terrae ascen , disse. Interpretentur pralerea crassitudinem levem,
\ . \ quid tandem ea sil ; ei quamobrem non sioe
, \, hac, dicatur Dorainus versari in iEgypto. Et quando
* memoriae prodilum sit, ea, quae in bac propbetia
\ coniirieniur, (ineiy contigisse: comroota esse, i n , , , quain, simulacra roanufacta iEgypli, et iEgyptios
, \ cum JSgyptiis pugnasse, propter Domini ad bo, - mines adventum, et deos illorum, daemones videlicel, qui imillum prius valebanl, nihil ampliui
\ , ,
posse, neque respondcre sciscitanlibus, propter
, ,
,
Domini limorem, et in quorum dominorum ma*
,
nus, qui aspen ex&Ulennt, quorunive regum, poet
- eum qui hic canitur Domini adventum, tradila sit
* \ iEgyptus. Et quaroobrem, Domino presenie, priii * \ cipibus asperis tradantur: et reliqua eadem ralioue
. cnm iis quae dicta sunl, qui velit, inlerpretetur.
Nos eoim non aliag baec dicimus exstitisse, quaoi
sub unum duntaxat Salvatoris noslri Jesu Cbrisii
. ,
ad homines adventum. Hicenim cum Dei Yerbum
\ , \ - sil, et Dei virtus, lam si ad sensum quam si ad
, verbum accipias, versatus in regione jEgypliorum
. - per nubem levem, domplevit ea quae praedicta fue ' rant. Nubem vero levem figurate nominat comnio \ ,
rationein ejus inter homines, qua per corpus quod
. \ ' - D de Virgine el Spiritu sancto assuinpsil, usus esl,
niniirum quemadmodum Hebraeorum babel scri \
ptura, el Aquila planius significavit, cum d i x i i :
, \ * >
Ecce Dominus ascendil super crassitudineni levem,
, . \ et venit in jEgyplum : crassitudiiiem levem, corpus de Spiritu sancto conceptum appelians. lgiiur
,
* < eiiam ipsa baec propbeliae pariicula ad verbum exi , \ , \
tum sortita est, quo lemporc angelus Domiui in
, \ .
somnis visus ipsi Josepli d i x i t : Surgens accipc

puerum, et matrem ejus, et fuge in iEgyplum, el
, \ eslo ibi , donec dicam l i b i . > 297
^
ig^^ur
, \
ipse Dominus Deus Yerbum, puerilcm a:latem i n
gressus, ct suo corpori, quod ex sancta Virginc
#

e l

'Isa. xix, 1-4.

18

Matlh. u , 13.

u n c

471

EUSEBH CiESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

acceperat, conjunctus (quod sane corpus crassum
quidera erat ob corporeae matcriae duriorem naturam; at rursus leve, eo quod praestantius esset
quam ea quae ad nos pertinent, ex quo etiam levis
oubes nominatur, propterea qtiod non ex voluptaria corrupiion*, sed de Spiritu sancto constabat),
in terra iEgyptiorum diversatur. Causa autem cur
iluc acceeserit, rationem hanc babet. Quoniam
eniro in jEgvpto inilium acccpisse ea quae ad errorem cotendi simulacra pertinent, memoraiitur,
et videbanlur omriium bominum superslitiosissimi
esse iEgyplii, inimicique atque hostes populi Dei,
longissimeque a prophetis abesse, merito primum
apud illos Dei virlus comniorata est: quapropter
plus apud iEgyptios, quam apud omnes alios homines, evangelicae illius doctrinae verbum invaluil:
ex quo ipsum Dominum ad illos accessurum, et
ettcn illis moraturum praesens prophetia divinat.
At non iEgyptios in terram Judaeorum venturos,
neque Ifcerosolyma, ut ibi illum adorent, neque
vero ibidem inter J.udaeos ex iis quae a Mose i n stituta sunt peregrinaiuros, neque sacriGcaluros
in eo, quod est in Jerusalem, altari: sed horum
uidein nibil prorsus ait futuriim, at ipsum Domini>m aditurum iEgyptios, d suo adventu bomines dignaturum, magnorumque bonoruin ipsis
auclorem ftiturum. Directuram siquidem periecluranique illius inler illos conmiorationem, ca quae
jam re ipsa post Salvatoris nostri Jesu Christi adVenlum, complela cernunlur; quae porro haec siiit,
inspiciamus. I i qui prius incolebant iEgyptum, v i liosi pravique daemones, per raulta saecula in siroulaeris latitanles, animasque iEgyptiorum omoi
superslilionis errori addicentes ac subjicientes, cum
sensissent novam quarodam divinamque virtutem
ad se accessisse, illico commoli sunt, et flucluationem ac perturbationem in seipsis pertulerunt,
cerque ipsorum et vis inlelligendt inlrinsecus ia
ipsisconvicta sunt, cesseruntque ac fugala sunl ab
ea virtuie, quae visuin eflugiens ilios compellebat.
et ignis instar ineflabili quadam ralione adurebat.
Et tunc quidem invisibiliter dsemones talia passi
sunt, cum Salvator noster Jesus Ghristus in jEgyplum cuni vlsibili corpore pervenit. 2 9 8
posiqiiam plane jam ipsius Evangelium ad iEgyptios, sicut ad reliquas gentes perlalum est, et invisibilis ejus virtus, una curo ejus apostolis adfuit,
quat laienler illos adjuvaret, et una cum illis rem
negotiumque gererel, ac per eos religiosam piamque ipsius doctrinam denuntiaret, unumque solum
ac verura Deum colere adhorlarelur, el eos a daemonibus averteret, qui prius decepli fueranl: hic
jam tum jEgyptiis sicut ctiam reiiquis genlibus seditio bellumque inteslinum exortum est, cum alii
quidem ab errore colendi plures deos recederent,
ct ad Cbrisli Dei Yerbum concurrerent, alii vero e
contrariobos ipsos oppugnareut,alque adbujusmodi
facinus a domesticis dapmonibus furore quodam
eoricitarentur, adeo ul fratres a fratribus disjunt

v e r 0

* .
, ,
,
. *
. \ }

,
,
,


'
. "
,
'
,
, ' , , ,

,
,
,
.
, \

.
, .
\ ,
, \
,
\ , ]
, \
,
\ , \ ^
.
\
-
\
, , ,

, \ , \ '
, \ *,
* ,
\ , \
,
, \ , ^
, \ ,
, -*
. \ \
* , \
, \
, ^ \
4

m
DEMONSTRATIONIS E V A N C E L I C JT L I B . V I ,
474
, gerentur, et doctrinse Christi causa, eliam charissic , mos sibi gladiis transfigerent. Ait enim oraculum:
, \ \ ,
c E l excilabuMur iEgyplii contra jgypiios, ef
. > \ * - belhim geret bomo contra fratrem suum, et homo
, , \
contra pioximum suum. > Confirmat autem pro, * *
pheticam praedictionem eliam ipse Salvator nosler
\ * \ \,
in Evangeliis, dicens : c Tradet frater fralrem i n
\ . \ ,
inoi-lem, ct paier fdium, et consurgenl filii adver \ \, \ ,
sus parentes, et inlerficient eos . Et rursus:
\ , \ ,
c Nolile puiare quod venerini pacem mitlere in
\ .
lerram, non dico vobis, sed separationem; erunt
, enim ex boc, quinque in domo una, tres dnrisi ad , versus duos, et duo adversus tres. Separabuntnr,
' , \ - paler contra iilium, et fllius contra palrem, mater
; \
contra filiam, el filia conlra mairem, socrus contrt
\ & nurum, et nurus contra socrura *. Haec enim
, in quo tandem a voce prophelica differunt, quas
, quo teropore Dominus in iEgypium adveniet, ail
surrecturos jEgyptios contra jEgyplios ? et bellum
. ge&lurum bominem contra fratrem suum? Tunc
* \ , \ \ . >
ero Novi Testamenti lex, cujus Christus auctor,
" \ - contra legem superstitionis, in qua plures dii cole, bantur, surrexit, cum videlicet genlium simulacra
, ,
adorantium lex, Christi doctrinam oppugnans et
\ civitas ac respublica ejus Ecclesia? quac in Ghristo
, , \ consistit, adversus riius atque inslitula non credentium naiionum suscilataest. Ex quo illud dictum est:
, ,
c Civitasadversus civitalem, et lex adversuslegem.

, \ Deinde licet plane iEgypiios et omnes siroulacrorum
, \ cultores, eumque qui in ipsis vim suam exercet superstilionis spiritum, inlueri etiam nunc perturbatos,
' 2
muUum quidem consultantes, et commini , \ 2 9 9
, scentes contra Ghristi doctrinam, ut eam exstinguant, alque ex borainibus deleant: dispergi au
,
tem ac dissipari a Deo, qui ait in ipsa prophetia :
. * < \
t Et conturbabilur spirilus iEgypliorum in eis, et
, \ , \
, ' , \, - consilium eorum dissipabo. Cumque innumera bilia sint quae iulerrogent ac sciscilenlur in oraculis ac divinatiooibus, adversum nos, quoiies
,
\ deos suos, et latitantes in simulacris daeioonas,
et eos qui priue in ipsis multum polerant, pytho, , \
' , nas , adeunt: nibil tamen amplius ex illis habent.
. " Quapropter oraculuin a i t : Et interrogabunl deos
suos, et siroulacra sua, ct pylhonas. Sed eflim,
,
D inquit, nullum plane obtinebunt auxilium, qui ' , cunque ad eos qui ipsorum dii esse videautur,
\ , quique ipsos antea decepcrint, confugient, tunc
ulique maxirae eos ipsos dominis ac regibus aspe, ' , ris tradente Domino, cum daemonibus suis auscul ' , tantes, et ab Hlis inslincii, insectationes adversua
, Dei Ecclesiam coucitabunt. Hic mihi animum ad , ' , vertas diligenler velim, quonam pacto usque ad
, , - Salvaloris noslri Jesu Ghristi adventum, suis regibus seorsum ac per se tota AEgyplus uteretur, ei
\
in
suo ipsorum jure ac libertate degerent jEgypCii.
\ ,
\ poteslasque illorum ab initio quam longa ei qiiam
raulla fama feratur fuisse, et quemadmodum e*
, \ \
tT

e t

"Mallb. x , 2 1 .

14J

L u c , x n , 51-53.

475

E U S E B I I CJ5SARIENS1S OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

476

i l l o , cum prirous Romanorum Augusius, cujus t Ka\J

temporibus Dominus noster natus esl, iEgyplum
* \
subegisset, et novissima Ptoleroaeorum Gleopatra
* , '
capta eeset, in Romanorum polestatem devene \, c
r i n t , et sub illorum leges atque edicta missi s i n t ,
* \
suoque ipsorum proprio j u r e , suaque libertate
, '
privati, ut prophelicum oraculhm etiam in hoc
, ' ,
plane veritatem suam demonstrei, quod quidero
, ,
de iis qui ad loca, procurandi gratia mittendi es , \
sent, deque praetoribus ac reliquis per singulas

partes magislratibus, ita loquitur : c Et tradam
iEgyptum in manus hominum , dominorum aspe.
rorum. Oe iis vero qui totum iroperiuro obirent,
, ' \
euraraumque jus obtinerent, id quod sequitur, pro
,
quo Aquila a i t : c Et rex corroboratus, polestalem

obtinebit in eis. Symmachus aulem , t Et rex. ,
fortis jus in illos babebit. Sic autero ipse reguum
\ .
Romanorum arbitror vocatum esse, quo tanquam freno ac vinculo impediti, non soluro jEgyptii omnium hominum superslitiosissimi, sed reliqui quoque uiwersi homines, nibil possuut jam audenlve
P o s l ,iaec
i n
contra Salvatoris nostri Ecclesiam oblalrare.
eadero propbetia ordine sequunlur
obscuriora quaedam, et nodis ac difliculiatibus implicita, quae longioris atque allioris, ob figuram
qua enuntiala sunt, inlerpretalionis indigcant, quibus quidem nos per otium, cuni tempus aderit, aptam exposilionis lucera adbibere non gravabiinur, ubi Deo favenle diviuarum promissionum
rationem absolverimus.

300

'.

CAPUT X X I .

Ab eodem. Donorum promis&io ad eam ,

. " *
vrius deserla eral, ex gentibus collectam Eccie , *iam, et ad afflictas vexalasque animas vianifesius
~ ,
.
Dei adventus, et $alulare$ miracutorum prvdigiorumque ostentationes.
Q
c , ,
c Laetare , deserta siliens, exeullet deserta, et
, \
floreat ut lilium : et efllorebunl, el exsultabuni de .
serta Jordanis. Et gloria Libani dala est e i , et
, \ ,
bonor Carmeli; et populus meus videbit gloriam
Doroini, et allitudinem Dei. Gonvalescite manus \ , \ .
. , , .
remissae, et genua dissoluta: consolamini pusil
lanimes inlellectu, convalescile, ne limete. Ecce
Dcus nosler judicium reddit, et rcddet: ipse ve- , , .
, \ *
n i e t , et salvos faciet nos. Tunc aperienlur oculi
, \ . \
car-corani, et aures surdorum nudient: tunc saliei
r t cervus, claudus, ct plana erii lingua muto- , , \ .
rum. Quoniam erupit in deserto aqua, et convallis
" ^ , \
in terra gitienti : et erit quae caret aqua in siagna,
\ , \
et in terram sitienlem fons aqua3 erit . IIoc
e iam in loco palam salutaris Dei canitur adven- D . Siap , \
tus, qui multa bona sit allaturus; surdis enim
^ , auditum, et caecis visum, praeterea claudis et
, \ linguam inipeditam habenlibus, mcdelam praedi \
cilur rcdditurus : qux omnia non alias exilum i o
venerunt, nisi postquara Salvator noster Jesus
, '
Christus advenit, a quo et caeeorum oculi aperti
, \ \ .
sunt, el surdi auditum receperunt; quid vero d i , \ ,
cere opus est, quam muUi per illius discipulos, et
\, \ \ ;
soluta membra habenles, cl muti et claudi, natu rales sanaliones recuperaverint ? 301
quamque
' \
alii innuroerabiles, qui variis segritudinum languo ,
rumque gencribus vexarcnlur, ab illo ct curatione
1 9

1 9

Ita. xxxv, 1-7.

177

DEMONSTRATIOMS EVANGELIG2E LIB. V i .

478

^, et salule digni judicati, utrumquc conjsccuti sint

. bonura, cui rei et divina propbelix praedictio, et
, , ab omni mendacio alienissimuro sacrorum Evan \ . geliorum testimonium, indubitatam fidem facil.
\ Deserlaro vero in bis verbis oraculum significat
, . eam quae de gentibus collecta est, Ecclesiam, quae
cum anlea sine Deo esset, per eos de quibus nuuc
, \ agitur, Evangelium accipit. Prailerea idem oracu .
lum ait, buic desertac dandam esse gloriaro L i ; , / , bani. Libanum autem figurale Jerusalem appellari
, consuelum est, sicut suo tempore per eas demon ^ . \ strationes, quas de divina Scriplura conficiam,
, \ ,
probaturus sum : itaque in ipsius Dci ad boroines
t \ ,
advenlu, illi desertae, de qua dictum est, Eccle\ - siae, inquam, quae de gentibus collecta est, glo xa\ , riara Libani dandam esse , propositum docel ora . Ka\ , t ,
culuin. Pro eo autem quod dictuni esl, el bonor
, ,
Garmeli, Aquila quidem convertit, < Splendor
'
Garmeli et Saron, ipsi videbunt gloriam Domini. >
, ,
Symmachus vero, < Decor Garmeli el campi, ipsi

videbunt gloriam Doraini. Theodotion autem :
. ,
t Species, i n q u i i , Carmcli et Saron, ipsi vide .
bunl gloriaro Domini. Quibus verbis significare
* \
arbitror propbeliara, non ipsam Jerusalera neque
, , \
Judxam, sed ipsaruro gentium terram , cui divina
, ,
cogniiio exbibenda sit. Carmelus enim , et qui vo, \ , \
catur Saron, exlernarum genlium loca erant. E l
, - haec quidem ad verbura, ad sensum vero inter(, \ ,
pretanlibus , dicendum e r i t , quod i i qui prius
, \
animis excxcali crant, adeo ul ligna et lapides et
\ - C reliquara animae expertem maleriam , necnon dae \ nionas circum lerram versautes, aliosque spirilus
, \ depravatos, loco summi Dei colerent, quique au*
,
ribus intelligentiae obsurduerant; et claudicantes
solulique omni vita erant, bis omnibus malis aliie .
que et perlurbafioiium et aegriludinum gcneribus,
per Salvaloris nostri Jesu Gbristi doctrinani etiam nunc liberantur, el multo praestantiorem quam ea
est, qaae ad corpus pertinet, salulem opemque recipiunt, et Dei Yerbi ad homines adventus divinam et plus quam bumanam virtutem detcgunt ac deraoustrant.
'.
_ ror
, , Kvplov
.

3 0 2 CAPUT X X I I .
Ab eodem. - r Quemadmodum primum sempilernumque Dei Verbum, ipse universi Opifex Domino
Fatre etiam nunc se mis&um e$se confiletur,

t , , , D
Audi me, Jaoob el Israel, quem ego voco :
, \ \
ego surn primus, et ego sura in eenipilernum : et
inarius niea fundavit lerrara, dextera mea firmavit
^ , cadum
Et adjungil paulo posl: c Et nunc Do . '\
niiims misit me et Spirilus ejus
Habes igilur
, \ . >
hic quoque Doroinum , qui mitlilur et qui miltit,
" \ , \
, \
Patrem videlicet ac Deum niversi, qui consoevit
, .
bis Dominus nominari.
.
\\ . ,

,

, .
.
M

Isa. x-LYiii, 13.

ibid. 16.

CAPUT XXIII.
Ab eodem. Quemadmodum ipsc Dominus Judceo*
rum genlem redarguil, eo quod venivrum ipsum
suscepluri non sinl, neque vocanti sibi amcultaturi, el quw pa$$uru$*sil ab eis.
Sic dicit Dominus, Qualis esl hic liber repudii

4?*

EUSEBU CiESARIENSlS OPP. PARSII. APOLOGETICA.

malris vestrae, quo diroisi eam ? aut cui debitori

veitdidi vos ? ecce peccaiis vestris venditi estis , et ; ;
iniquitalibus vestris emisi matrem vestram , quo- , \
, \
niam veni, et non eral horoo; vocavi, et non erat
qui audiret. Nunquid non polesi manus mea libe- * , \ .
rare? aut nunquid non possum eripere ? > Deinde \ ;
in eadem prophetia paululum progressus: c Ego ; > ' \
ero, inquit, non contumax sum, neque contra- , ' , , ,
dico : tergum meum dedi in flagella, et maxillas . ,
meas in alapas : facieoi vero meam non averti a *
probro spulorum
Ipse Dominus , cum in his ver- .
bis suum ad homines adventum fateatur, redarguit
3 0 3 populum Judaeorum, quod venientem eura ,
suscepturi non sint, neque vocanti auscultaturi, et , ,
hanc, quasi seipsum defendens, causam illorum
. \ * ipsorum rejectionis docetfuisse: nam c Quoniamve- ,
ni, inquil, etnon eral invobis bomo, vocaviqtie et . , ,
ntillus erat, qui audiret : idcirco, inquit, peccatis , , \
veslris vendiii estis, > lanquam ipsi per vos ipsos , \,
meae vocationis repudiatores exslileritis, neque , > \ *
Tero ipse vobis libellum repudti dederiro. Haec au- , ' tera evidentissime ad eum populum qui ad circum- .
cisionem pertinet, directa sunt, et simul ea, quae .
illi contra ipsum in passione ausi sunt, significat, \
dfcens : c Tergum meum dedi in fiagella, et maxil- ,
las meas in alapas, > et qiiae sequuntur. Haec quo- , \ . \
que per otiura a nobis jusla iaterpretaiione explana-
buntur.
,f

CAPUT XXIV.

'.

b eodem. Quemadmodum ipse qui in prophetis Q .

o/tm cambat Dominus, venturus ad homine$, ti

ipsis oculis inspiciendus, et genitbus cognoicen ,
du$y exspeclaretur.

7
,
.

i * '
Hsec dicil Dominus : Propter vos nomen rnenm
blaspheiuatur in gentibus, idcirco cognoscel popu- *
lus meus in die illa, quod ego sum, ipse qui lo- ,
, , ,
quor, adsum, ul formositas in montibus, ut pedes
evangelizanlis atiditum pacis, ut qui nuntiat bona, , ,
*
quoniamauditamfacietsalulemluam dicens : Sion,
, * , .
rex tuus erit Deus. Vox custodienlium te exaltata
est, et cum voce simul laeiabuntur, quoniam oculis , \
,
ad oculos videbunt, quando miserebitur Dominus
, . '
Sion : erumpanl laetiliaro simul deserta Jerusalem,
,
quoniam miseratus est Dominus ipsara, et liberav i l Jerusalem, eirevelabit bracbium sanctum suum, D , \ ^ , \

1D conspectu omnium gentium, el videbunl omnia
extrema terrae salutem a Deo nostro
His , \
ipsis deinceps adnexa est sub uno et eodem . >
contextu, de passione Christi propbetia, quam ' \
item per oiium expositurus sum. Cum vero \ , \ \
unus et idem sit Dominus, qui ail Ln parlicula ante . \
hanc proxime exposita, ad ipsum Judaieum popu-
lum : 3 0 4 * Peccalis veslris venditi eslis, et iniqui- * t , \
tatibus veslris dimtsi matrem veslram, quoniara
eni,et non erat homo ; vocavi, el non erat qui au- , \ , , \
* > \
diret ; > in his de quibus nunc agttur verbis, ad
* c
eosdem a i t : c Propter vos oomen meum blaspbeM

I s a . L , i . " i b i d . 5-6.

" I s a . L i i , 5-10.

Isa. xxx, 1-2.

DEMONSTRATIONIS EVANGEUCJE L I B . .

481

. * ' * , matur in gentibus. > Deinde quasi habens aiium

"
praeter illos populum, adjungit: c Idcirco cognoscet
, , '
populus meus nomen meum. > Deinde docet quod non

alius, sed ipse qui in prophetis loquebatur Domi, < , , . nus, versabitur olim in bac viia, bis verbis : Ego
, c \ ,
sum, Ipse qui loquor, adsum. Illud autem : c Ut
, ,
formosilas in inontibus, ut pedes evangelixamis
, * ,
auditum pacis, ut qui nuntiat bona, audiiam faciam
, \ - alutera tuam, dicens : Sion, rex tuus erit Deus, >
* " ,
manifestius reliqui convertemnt inlerpreles: Aquila
\ , - quidem in bunc modum : Quid speciosi facli sunt
, ,
super montes, pedes evangelizantis? ejus qui audii-e
, ; > facit pacem? ejus qui nuntialbonum, qui audirefacit
\
salulem, dicentis ipsi Sion : Regnavit Deus tuus? >
, ,
Symniachus vero : < Cur decentcs in montibus pedes
, evangelizanlis? auditam facientis pacem, evangeli , * ;
zanlis bona, auditam facientis salutem? dicentis ipsi
\ , , \
Sion : Regnavil Deus tuus ? > pro eo vero quod e s i :
*
c Vox cttslodieniiuni te cxaltata esl, et cum voce
simul laetabuntur, quoniam oculis ad oculos vide* < ,
buul, Symmachus quidem sic inlerpreiatus e s l :
.
c Vox speculatorum tuoruin exlulerunt vocem, in
* id ipsum laudabunt, palam enim oculis videbunt.
, \,
Dici porro in bis speculatores videnlur, sacrosancli
,
Salvatoris noslri aposloli, qui palam oculis intuiii
. \
eum, de quo prophelae loquebanlur, exlulerunt vo
cera suam in totum terrarum orbem, illum ipsum
", ' praedicantes. Ipsain vero Sion ac Jerusalem quae in
\,
locis evangelizatur, in coelo agnovit ipse Apostolus,
\, c
illis verbis : Superior aulem Jerusalem libera
, , \ C est, qua est m a t e r n o s l r a " , et: tAcceesistis ad Sion
. '
montem et ad civitatem Dei viventis Jerusalem ccele \ ,
stem,etmul(oruni millium angelorum frequenliam".
\ ,
Dici vero Sion polerit eliam ea, quae i n omnemterrae

locum, per Cbristum coostituta est Ecclesia, queiu admodum Jerusalem orone piumacreligiosum civile
* \ institutum, quod cum apud solos veleres Judaeos olim
*
exsisieret, solitudinem propterrpsorumimpielales
\ *
conversum est, deinde rursus renovatiooem in me * ,
lius consecutum est, per Christi Salvaioris nostri
\ ^ . *
adventum. 305 Quapropter ait propbelia : um/ \ ,
pant tetitiam simul deserta Jerusalem, quoniam rai , ,
seratus est Dominus ipsam, et liberavit Jerusalem. >
, ( Caeterum, nuequam sane aberres, si uniuscujusque
)
\ ^ viri sancti Deoque ainici animain, quaicnus quidem
,
supra hanc vitam elata est, quippe cum in coelo
dpacriryap .
suum jus civiialis babeat, couleroplelurque ea quae
\
ipso mundo sunt superiora, Sion nomines (naro ex
, c \ interpretatione tpeculatorium significat); qualenue

aulem in bono slatu et quiete periurbationum con \ stituta est, Jerusaleni eamdein appelles. lllud

enim nomcn conversum, vitionem pacis significat.
.
Ordine posthac Dei ad verara rcligionein vocatio
, \ , ,
gentium, evidenlissime declaratur illis yerbis : c Et
, .
revelabit Dominus Deus bracbium sanclum euuni,
^ .
in conspectu omniuro gentiuin, et videbuni ouinea
^ ' fines terrae salulem a Deo nostro. Porro bra Gafat. i v , 26.

1 T

Uebr. xu, 22.

EUSEBH CiESARlENSIS >. PAR&. 11. APOLOGETlCA.

'*83

484

rhium Dei neutiquam aliud esse arbitreris quam ^ .

Yerbum et Sapientiam, et ipsum Dominum, qui est
, \ Chrislus Dei. Hoc enim ex mullis osiendcre facile
esi. Habes praeterea in Exodo, Israel ab jEgypliaca
, * .
servitute liberatura brachio Dei. lpsum igiiur illod
,
bracbium D e i , quod veteri populo salulera mani, \ ,
fcstisstmc attulit, omnibus genlibus aperiendom ac
, {
delegendum, tanquam id quod prius occuKum*es .
set, prsesens propbelia significal. Salutem vero quam dicil t visuros omnes i e r r e fines, et quani
superius indtcavit cum dixit : c Auditam faciam saltttem tuam, cito apud Hebreos ipso Jesus nomtas
appellari.
%

CAPIJT XXV.

'.

Ab eodem. Quod rursus Dominus , ipsum plane

. ,
Dei Verbum, venturus el genles congregalurus ca, ,
neretur.
.
Ecce Dommus ut ignisveniet, et sicut tempestas ,
unrrusejus " , l e t q u x sequunlur. Dixit Doniinus: \ * c *
Et ego opera eorum et cogrtationem eoruin scio, \ ,
1 ego venio congregare omnes gentes et linguas, \
, \ , \ . \
et venient et videbunt gloriam nieam , et relinquam
cis signum, et emiUamex eis qui salvati ftieriiit ad
' , \
gentes, 3 0 6
Tbarsis, et Pbud, et Lud, et Mo , ,
socb, el Tbobel, et in Graciam, et ad insulas re- , \ , \ , ,
motas, ad eos qui non audierunt nomen meum, , , 61
neque videruut meam gloriam, ct nuntiabunl mea
, ' , opera in g e n l i b u s Planissime etiam in bis .
Domini advcntus ad bomines indicalur; et quo- \
niam hic dictum est, illum ut ignero venlurom, me- . , ,
rito Salvator noster ait : c Ignem veni mitlere in c
terram, et quid volo si jam accensus e s t ? Cur- , \ ; >
rus vero ejus, stipantes ipsum divinas pojieslaies C , \
inservienlesque ipsi sancios angelos ^xiommode ,
dixeris, de quibus illud dicium e s t ^ T E t accesse- , \ c \ , \
nint angeli et ministrabant e i j ^ sanctos ilera

ejusdem aposlolos ac discij^uJGs, quibus inveclum
, ^
divina alque invisibili virtule Dei Verbum, omnem
,
permeavit lerramm orbem. Polest ctiam aliler dici
. ' \
ad verbum : Ignem el currus una cum ejus adventu

denunliari, propter eam, quae Jerusalem oppres*
eit, obsidionem post Salvatoris noslri adventum : , *
post quera haud multo, templum quidem ipsum , \
igne incensum est, et extremara pertulit vastalio- , \
nem. Urbs vero circumdaia est ctirribus et exer- , ' \ citibus bellicis; post quem casuin etiaro ea quae de
cunclisgentibus prsedicu fuerant, huic propbeliae ^ . '
consentaneum finem sortita sunt. Caelerum, quis
c
non admiretur audiens Dominum per prophetain
\ , '
tlicentem: t Venio congregareomnes genles ei l i n - '
guas, cum videat in omni , quaccunque ab borai \ ;
nibus babitalar , terra, per Salvatoris nostri Jesu *
Cbriati adventum acvocationem, conventus geniium
;
,
iu Christi nomine celebrari, linguasque oronium
nationum omui genere sermonis unum Deum ac ; , \ , ;
Dominum invocanles? Denique post omnia Iwec
<juis iuspiciens omnes, quicunquc in Christi fidera ^ ,
veaerunt, galuiari signo pro annuli nota ulenies,
non merito ebstupescat, si audial tanto anie ipsum - *>
i n

,e

" I s a . Lxvi, 15.

t 9

ibid. i 8 , 1 9 .

Luc. x i i , 49.

1 1

MaUb. , I I .

485

DEMONSTRATIONIS EVANCELlCiE LIB. V I I .

486.

\ ' ; > Dominum dixisse : c Et venient et videbun! gloriam

meam, et relinquam in eis signum ? Jair, inde

igitur saltem in parle, secundum priorem Salva
toris noslri ad homines advenluni, ipsis oculis i n tuemur divinorura oraculorum evenla. CaHerum
" \
, eadem baec plenius absolvcntur in secundo et glo , riosoejusdem adventu, quando omne.s gentes vide \ . ' ' bunt gloriam ejus, venientemque ipsuin de coelo
potestate et gloria multa. Referri vero
\ cum 307
, ad illud tempus etiam reliqua polemnt quae in ipso
. - oraculo pradicta sunt, quemadinodum quidem nos
\ proprio atquehuic rei dicalo opere ostensuri sumus.
Cum igitur ad buncusque locum baec tam multa
,
- coilegerimus, de eo , qui olim canebatur fulurue,
Dei ad bomines advenlu, sequilur ut bis adjunga .
mtis quisnaai modusio iisdera oraculis praedicerelur futurus prioris ejusdem ad humanara vitam acics-

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS
LIBER

EVANGELICJE

SEPTIMUS.

.4
308
B J E C 1NSUNT
SEPTIMO
L1BR0

EVANGELIC/E
DE SALVATORE
NOSTRO
1
.
DEMONSTRATIONIS.
'. I . Qut$nam modus accetsus Dei ad homines, ex IM4,
.
notatis Scrtptura locis.
'. .
1. Ab lsaia.
p\ .
2 6 eodem.
*. .
3. b eodem.
'.
11. Ubi terrarum Cbri&tus oriturus pradiceretur
.
prophetis.
'. .
4. Michasa,
\ '.
5. p$atmo cxxxi.
. '
.
I I I . De quo geuere pr%igres$urus caveretur.
. ' .
6. De 11 Paralipomenon.
. '.
7. p*almo L X X I .
'. .
8. Ab haia.
'. .
9. Ab Jeremia.
V. .
10. Genesi.
.
PRO0EMIUM.
,
Cum proximo libro Oeum ad homines ventnnim,
t l , et cum bominibus in lerra vergauirum, duoquc
0

487

4*3

EUSEBII CiESARlENSlS OP . PARS. I I . APOLOGETICA.

hc maxima signa illius advenlus futura : gentium I 'per tolum orbem ad accipiendam veram Oei noti- \
tiam, vocalionem, el Judaicae gentis propter incre- , \
dulitatem in illum, ruinam ac soliiudinem, ex pro- ,
pbeiicis vocibus didicerimus, ibidemque inspexeri- mus, 3 0 9 quem landem exilum invenerinl ca ,
quae pradicla fucrant, ipse deinceps ordine, in boc ,
seplimo Evangelicto Demonstrationit volumine, mu-

dum contemplari couabimur, secundum qucm ait , *

eead homines commigrasse. Jam inde igitur videa-
mus, quisnam modus Dei ad boniines migrationis . ,
canerelur futurus, et ubinam genlium oritunis ptav-
diceretur, et de quo genere profecturus sanclorum
, bominum vocibus ferrelur.
,
.
CAPUT

Ab haia.

Quisnam modus accessus Domini ad

Iwmhies.
Pradictio Judacorum incredulitatls erga Chrietum, et signum eis a Domino dalum. Fuil autem
rtlud : Yirgo generans Deum ; sub cujus generalione imiversalis Judanorum nalionis purgatio cancbaur; et sicut externi et bosles regiouem illorum
occupabunt, et quemadmodum quae ante desertum
fttit, agriculturam sortita divinam, fecunda erit.
Ecclesia ex gentibus collecia bunc oslendente modum quemadmodum diviuus evangelisla Joannes,
plus quam humana voce de Salvatore ac Domino
nostro, de ipso, inquam, Dei Verbo disserens, sacramque illius Scripturam narralioneroque aggrediens, una cum ipsa de illa Ibeologia ejusdein ad
homines accessum, per assumptum torpus exponit,
sic dicens : In principio erat Verbum, el Verbum
erat apud Deum, et Deus erat Verbum
Hoc
erat in principio apud Deum, omnia ptr ipsum facusunt : atque bis deinceps adjungens : El Verbum caro factum est, et habilavit in nobis
> Ita
divino Spiritu afllatus propheta, cum Dcum de Virgine genilum esset nuntiaturus, visionem anlea
quamdam Hlius gloriae contemplalur, lalemque
tbeologiam describit: c Vidi Dominum Sabaotb sedentem super solio excelso el subliini, et plena erat
domus gloria ejus,et seraphim stabant circum eum,
sex ala3 uni, et sex alae alteri, et duabus qtiidem
tegebant faciem, duabus autem velabant pedes, et
duabus volabant, et 3 1 0 clamabant alter ad allerum, et dicebant: Sanctus, sanctus, sanelus Domiiius Sabaoth, plena est oninis terra gloria
ejus * Et deinceps adjungit: Et audivi vocem
Domlni dicenlis : Quem miUam, et quis ibit ad populum bunc. El dixi : Ecce ego, mitte me. El dixit
ad me: Vade, cl dic populo buic : Auditu audietis, et non inlelligetis : el iniucntes intuebimini, et
non videbilis. Crassum enira factum est cor populi
bujus, ei auribus suis graviler audierunt, et oculofl 8uos clauseruni, ne quando videant oculis, et
corde intelligani, et converlanlur, -ct sanem eos,
Joan. , i .

ibid. 14.

Isa. , 1-3,

'.
*.

.
^
, .
, *
,
\ \ , \
,

,

, ,
,
*
, \ ,
\ .
' , > \ , \
. \

, ,
t
\ \ ,
\ , \ \
* \, \
\
, \
.
, \ , , ,
, . > \
t
* , \
; \ , . ,
, \ , \
, .
, \ \
, \ , , \ ,
. \ . ,

400

DEMONSTRATIONIS EYANGELlCiE L I B . V I I .

< , 1 <K*i' Quousque, Dominc ? Et d i x i t : Donec uVserlae sint civhatcs, eo qttod non sit qui inbabil?t;
, \ .
et domus, eo qnod nen sint hominee
At enini

quem tandem Dominnm fas est dicere visum
; \
fuiRse a propheta praeter eiim, qtiem et Abratae, et
\ reliquis Abrahae similibus priscis patribus visum
; \ , \
fuisse, el cnm iisdem loctitum esse, in prioribus
,
Ubris osteiidirous? Hunc enim pariter et Deum et
.
Dominum, et item angeluro esse, et primum impe ,
ratorem copiarum Domini, antea didicimus. Cum
, *
ergo pnesens oraculam esset illius ad bomines
\ \
comniigralionem pnedictunim, divinum antea i l . *
lius regnum conlemplaiur, ubi aii se fidisse illum
,
tedenlera in solio excelso, et eubliml. Hoc aiilern
* f , ,
illius sollum illud esse exielimandum est, quod in
, t '
\ - Psalmo de dilecto oetensum est. in illis veibis:
< Sedes tua, Deus, in eseculum sseculi " , super
, *
quam supremus et universi conditor Deue, et ipsius
,
Pater, ipsum tanquam unicum ac dileclum sedere
.
, , jnbebat, dicens : Sede a dextris meis, donec po , nam inimieos tuos scabellum pedum tuorum .
* t Confirmal vero banc nostrani in bos locos interprelationem, Joannes erangeliela, qai postquam cita, \ \ , \
TU proxime expositas Isaiae voces, in quibue d i , \
clum est: Crassum eftim factura est cor popuft
,
, \ . bujus, et auribus sais graviler audierunl, et oculo
8U08 clauserunt, > adjtingit de Christo, et d i c i t :
\
c Haec dicit lsaias, quando vidit gloriam ejus, ei

lestilicatus cst de eo * \ Cum ergo vidisset pro, , \
pheta Salvatoris nostri super palerna divinse roa , \
^ "
'
*

>
'

' '
^
,
jeetatis ac regni sede collocationem, divinoque ipso
esset Spiritu inslinctus, essetque deincops cjus
dem ad horoines accessum, ortumque de Virgine
,
iu
* ", , , deecnpturus, prias tesiificatur eam, 3 1 1
omnem terrara perventura erat, cognilioneiu, el
, .
* , - gloriae praedicationem, ipsa serapbim inducens,qu;c
circura illum starent, ac dicerent: c Sanctus, san,
ctas, sancius, Dominus Sabaoih, plena est omnis
, \ ;
lerra gloria ejus. > Sed qutenam existimanda sunt
\
.
baec seraphim, Cbrislum Dei stipaniia ? Num forsi4 ,
* tan angelorum ac divinarum potestaturo c b o r i , an
vero prophetaram atque apostolorum? nam sera , \
phim si interpreleris, inilium $ ipsorum audias.
, ,
Tales yero et propbetaj et apostoli, per quorum os.
\ 4,7

, ^& \ ^ instar primitiarum, inilium saluiaris prxdicationis

iactura est, ex quo appellaiionem hanc sortiti sunt,
, \
sicut etiam saiicli Spiritus potestales, qua? alae no ,
minate sunt, primas quidein atque exlremas de
, \
Deo Verbo notitiae partes occultanl, lanquam eas
.
qiue suaple natura neque dici neque comprehendi
, \
possint; quae vero ipsius de illo dispensalionift
* c
mediae smit, eas oslendunt, proplerea quod sola
, \
haec naturae bominum cognoscibilia, cum ea qua?
. > \
supra haec et post baec reliqua suut, in arcanU ba
,
bita sileantur. Praeterea divinae ac coelestes pote , \ slates, polerunt item vocabulo seraphira intelligi,
, . "
quatenus alia quadam ratione, serapbim ex inier ,
Isa. v i , - i i .

Psal. XLIV, 7.

PATBOL. G B . X X I I .

" P*al. cix, 1,2.

Joan. XII, 40,4!.

16

41

EUSEBII C J E S A R I E N S I S OPP. PARS I I . APOLOGETiCA.

prelatione, incendia signifieaut, ex quo illad diclum

e s l : < Qui facil angelos suos spiritus, ei ministros suos ignis flammam Clamam porro bi et
vociferanlur alter ad alierum pro suis quisquc v i ribus, sanctilalem ejus, de quo ut de Deo loquitur
proplieta, conimendanles, el quod omnium admiralione dignissimum esl, Iheologice declarantes, quod
non modo coblum, el quae in coelo sunt, universa
plena suni majestale el gloria ejus, sed etiara omnis terra ejusdem facultalis ac virtulis esl parliceps, propler ejus, qui canitur de coelo ad boniines, desceusum, de quo deiuceps longius progressum oraculum valicinaiur, nec non et orlura de
Virgine, el per hunc latius in omnem terraiu disseminatani gloriae ejus celebraiionem, denuntiat.
Dominus autem Sabaolh ex interpretaiione, est
Dominut exercituum : is autem erit primtis imperator exercituum Domini, quem in tertio ac vicesimo
psalmo Dominum Sabaolh, divinae rursus polestates appellaut, ubi ejusdem de lerra ad ctelum
arjceusam divinant, et canunt verbis illis : c Tolliie
porlas, principes, veslras, et elevamini, porlae
aeternae, et iutroibit Rex gloriae. Quis est isle rex
giwhe? Dominus exerciluum, ipse esl rex gloriae . >
3 1 2 Hebraicus enim coAtexlus boc loco rursus
Dominum Sabaolb illum vocat: et quoniam ipse
esi Rex gloriae, et propler ejus advenium, fuiurum
crat ut omnis terra impleretur gloria ejus, merito
quod fuluruoi eral, et in propbeta, et in psalrao d i clum est. In propheta quidem illis verbis : Plena
est oronis lerra gloria ejus ; > in psalmo autem i n i tio stalim ubi a i t : c Domini est terra el plenitudo
ejus, orbis terrarum, et omnes qui babitant in
e o . > Hisautem vaticinio comprebensis, deinceps
progressus propbeta teslificatur quod licet omnis
terra futura sit plena gloria ejus, ailamen illum
Judaica gens accepturanon sit. Itaque a i l : Et dixit
Dominus (ille videlicet qui visus fuerat Dominus
Sabaolb ),Quem miltam, etquis vadet ad populum
bunc? Et dixi, Ecce ego sum, mitte me. Et d i x i t :
\ade, etdic populo huic, audilu audietis el non intelligetis, et intuenles inluebimini, et nou videbitis.
Crassum enim factum est cor populi hujus, et auribus
euis graviter audierunt, el oculos suos clauseruut,
ne quando videant oculis suis, et auribus suis audiant, et corde intelligant, et convertantur et sanem
eos. > Qutbus verbis manifestissime canit futurara
adversum se accusationem Judaeorum, et quod i n luebuntur quidem ipsuni, non tamen animadvertebt quis s i l , quodque loquentem inier ipsos et
docenlem audient, non tamen etiain intelligent
quisnam is sit qui cutn ipsis loquatur, neque item
quaenam ea sint novas doctrinse praecepta quae ipse
illis tradel. Gomprobat vero hujjis oraculi evcnlum
evangelista Joannes, qui de Salvalore nostru sic ail :
Cum aulem lam multa signa fecisset coram eis,
non crediderunt in eum, ut sermo Isaiae propbetae
40

Hebr. , 7.

* Psal. , 7,8.

4 1

ibid. 1.

491

\ ,
( , ,
\
.
*
, *
,
, *
, , , ,
, \
. ;
, ,

*
,
,
,
* ,
>
\ *
, , \
. > ,
, , \
,
* * c \ ,
*
; ; * , .
, \ }
, \ ,
\ .
, \ ,
\ , *
, \ \
, \ , ,
\ , *
,
, ,
, \ '
, '
.

*
,
, ,
, ; \
; *
, - , \
, ,
, \ , \
.
, \ \ . > \

493

DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. V I I .

494

6 , \ - iinpleretur, quem dixit Domine, quis credidit auditui nostro.et bracbium Domini cui revelatum esl?

propterea non polerant credere, quia itcrum dixit
, ^.
Isaias : Excaecavit oculos eoruro, et induravit cor

eorum, ne videanl oculis, et corde intelligant,
,
converlantur, et sanem eos. Haec dixit Isaias quandp
\ , *
vidit gloriam ejus, el teslificaius est de eo " . Ergo
,
absque controversia visionem illam Dei ad Cbristiup
, ' ,
relulitevaKgelisla Joannes, etad Judaicuiu populum,
. '
qui visum a propbeta Dominum , quemadmo ' ,
dum ab iilo ipso praediclum est, non suscepit.
,
313 Nam
DomiRum Sabaotb prophela vidis ,
eet, referl oraculum, quemadmodum ipsi praecepe, r i l , ut ad Judaeos diceret : quod ipsi illum quidem
,
aliquando videbuni, sed non intelligent quis sit, et
*
c

, , , audient illura loquentem inter ipsos et docentcm,

\ - sed non percipient, proplerea quod induratum erit
, , cor eorum. Cum hacc igitur Isaias bis quae appo , suimus, verbis canat, in bistoriae modum bostium
,
adversus Acbaz impetum, qui tunc Judaici populi

regnum oblinueral, describit, et a visibilibus qui
dem hoslibus ruioam brevi, neque baud mullo post
, iuturani significat. Quorum vero signa quaedam
. ,
duntaxat allulil (bi porro sunt inlelligibiles atquo
.
invisibiles quidam hosles, daemones utique ac sub
visum non cadentes potestates, de quibu* initio lotius operis disseruimus, quod non solam Judaicam
gentem, sed omne prorsus bumanum genus, in umne inalitiaB genus, ac denique in ipsum omni reHgioni contrarium simulacrorum cultum compulerint), bos non aliter vinti posse demonslrat,
quam per unum, qut cauitur Dei Verbi ad homines accessum, quod quidem Dei Verbum esset ex i n nupta Virgine humanum corpus assumplurum. Sed bujus illi quisnam usus iueril, jani tempus
esee videtur, ut latius inquiramus.
m

Qum spectant ad Salvaioris noslri adventmn.

Quia
c per bominem mors inlravit in iflundum,
'
, > ", ail Aposlolus \ > idcirco adversus mortem victoriam obtineri per eumdem bomtnem oportuit, *t
,
quod
mortis fuerat corpus, viiae corpns declarari,
,
ei
peccali
regnum, quod prius in forpore mortali

, vim suam exercebal, deleri usque adeo, ot non
, * amplius illi peccatum, scd juslilia dominarelur, et
quoniam ex peccalis corporis, anlea cunclis hom

ibus ruina facla est, merito rursiis per oumis
,
peccati expers corpus, omnique prorsus walilia i n * ,
taclum, tropaea adversus bosles erigenda fuerunt.
.
Sed quos tandeni hosles, nisi eos qui olim per cor
poreas voluplales humanuro genus prostemebanl ?
;
prelerea cum Dei Verbum esset cum boininibus
, ,
- D collocuturum, et corporeis auribus praecepta de

% ,

,
, ,

- $
, *
. "*

,
,
"
" Joan. x i i , 57-44.

* Rom. v, 12.

pielate Iraditurum, prodigiaque et miracula oculis

hominum, 314 Deique virlutem evidenter atque
aperte demon&lraturum, non aliler quam per consuetum, nobisque familiare instrumeiitum, bocfacere ipsum oportuit, quoniam nibil qiridem aroplius, quam quae corpora Mint, roorialibns oculis
ut cerncremus, fieri poteral, neque ut auribus perciperemus, quam eonum, qui lingua proferri consuevit. Ut igilur corporeis quoque sensibus intelligibiiium incorporearumqiie rerum noliones capere-

493

EUSEBII C^ESARIENSIS OPP. PARS I I . -

APOLOtfETICA.

498

inus, eum qui nobis et cognatus et familiaris es- .

set, ipse Deus Vcrbum assumpsit, omniaque per
\ *
ilhtm quaecunque salutaria essent, iis, qui ipsi au- ,
diebant, ipsique fidebanl, tam quae in divinis ipsius
, *
verbis, quain quae in iactis consislerent, exposuit. * ,
Alque baec omnia administravit, nusquam ut nos , \ , \
eimili ratione corporis necessitalibus illigatus, ne- ' 0, , ,
que ipse quidquam aut deterius aut amplius sua
,
ipsius diviuitate perpetieng, neque vero ut aniroa
, ,
bominis, ita ipse lali corpore impedilus, ut divina
, \ ^
interim niunera obire non posset, autubique adesse,
, , '
qui Dei Verbum est, omniaqtie implet, per omnia .
peneirat, neque ilem aut sordibus ullie, autcorru- , ,
plione, aut foedilate, ex eo corpore quod assurapsit
inquinaius, propterea quod cum ipse natura sit ex- ,
pcrs et corporis, et carnis, et omnis materiae, lan- ;
quam Dei Verbum, divina quadam virtnle- ralionibusque ineffabilibus, omnem sustinuit dispensa- .
, \ \ , \
tionem, quae sua essent Jmpertiens, non aulem
conlra sibi vindicans, aut usurpans q u atiena. , . \ \
Ergo cur ita hanc illius in corpore dispensationem
.
forniidare opus est, quando neque fcedatus est is

qui focdari non potest, neque ex carne assutnpta
\
inquinatus, qui non potest inquinari, neque vero
,
propria corporis natura corruptus, cum ipsum sit
.
Dei Yerbum ab omni patiendi natura prorsus alie

num? Quandone solis quidem radii dum cadavera
,
et omnts generis corpora attingunl, quidquaro omniuo pali dicuntur? ab ipso aulem divino Verbo ,
eliam contra, quod comiplibile erat meliue f ,
couimulalum esl, sanctumque atque immortale,
qnemadmodum ipsius voluntas fuit, eflccliim est: , . > \
",
quineiiam divinis sui Pairis consiliis, atque actionibus, ipse inlerim inserviebat. Totum igitur hoc
bominum araanlissimus Deus Deique Yerbum pro . \ ,
cunctoruin hominuin medela el salule, vocibus i n - . \ ,
terim propbetarum consentanea gerens eflecit, ;
qui quidem propbctae tanto ante a priscis us- \ ; Ata
qne lemporibus, adniirabilem ipsius de Virgine orlum tesliGcati fuerant. Porro aulem adiuo- \ , \ , \
dum necessario buic Cbristi orlui de Virgine, .. \ propbeta auleponit id quod reddat aUentum, , \ ,
315 inclamans ad eosqui ipsa haec audiani.iilud: \
, ,
Si non credideritis, non intelligetis; cui dein
ceps adjungit ea qiwe in hunc modum se babent : D * **^. \ , ,
c Si non credideritis, hitelligelis. t El ad- , \
jecit Doininus loqui ad Achaz dicens : Peie libi
signuin a Domino Deo tuo in profuudura aut in ,
excelsum. E l dixit Achaz : Non petam, ncque tcn- , , . \
labo Doininum. Et d i x i t : Audite jam, domus David: , , Num parum vobis esl, homiuibus exbibere certa- , \ menf et cur Domino exhibetis ceriamen? propter , \ , \ .
" *
boc dabil Dominus ipse vobis signum: ecce Yirgo
, \ ,
in utero capiet, et parict filium, el vocabis nomen
ejus Emmanuel. Buiyrum et inel comedet, prius- ,
quain cognoscat ipse aul eligat mala, ut eeligat * ^^ \
bonum : quia prius quam eognoscat puer bonum
aut malum, non est obediens maliliae, u l seligat , \
.
U>ii:im. Et comprebendclur terra, quam tu timcs a
r

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC^E L I B . V I I .

497

49S

, ^ - facie dtiorum r e g u m . Et quae quidem ad propbo xa\ ,

tiam pei tinent, in hunc raodura se babent. Oiligen*
, > , , . > tius vero atlendere par est ipsius oracuii exordium,
* ,
quod legentes admonel, si non credideriut, ne i n ( ' ,
tellecturos quidem esse; et sane adnotare necesse
* , , fuit, atque ostendere, quod non solum inlelleclu,
, ,
sed etiam (ide iis qui lecturi sunt, opus sil, et vicis,
sim, non solum fide sed etiam inlellectu. Ex quu
;
Judaei qui in Gbrislum Dei nou crcdideruut etiam
; \ , ' ;
nunc bsec audientes, nondum tamen quis sit,de
,
quo propbeta loquitur intellexerunt, u l in ipsis p r i .
mis veritaiem suam probaverit valicinium : auditu
, , , ,
euim lota die propheiias de Christo audienlee, au *
ribus inlelligentiae non audiunl. Atque lpsorum
, .
ignoranlia? alia nulla est causa quam incredulitas,
%

, , cum ipsum hoc absque mendacio el de ipsis, et ad

; ipsos vaticinium, plane enunliaverit: c Si cnim non
, crediderilis, inquit, ne inteltigetis quidem. > Quod
, ' si dixerint non Virgiitero, sed puellam apud Scri ,
plurani uorainalam esse (sic enim aiunt apud ipsos
* - baberi), cujusraodi tandem signum boc futuruui
; ; dicemus, quod divina proinissione sit dignum, si
* usitate, quemadinodum caetcrae omnes mulieres, ubi
, , <*x viri coDJunciione pregnaus avascril, puelia
' . , quaepiam iuil paritura ? Quomodo praeterea Deus
, . eril qui ex illa nascamr, neque simpliciter Deus,
, - sed nobiscum Deu$? hoc enim signiGcal vox E:n ( roanuel, quo iiomine ait esse vocandum illum qui
, ), ' ' - nascetur : Ecce enim, ioquit, Virgo in uiero
1

, Q capiet, 3 1 6
pariet filium, et vocabis nomcn ejus
,
Euimanuel, > quod est, si quis interpreletur, nobi$~
; eum Deu$. Cujusinodi autem certamen Deo, atit

quis landem labor, quaeve diflicullas objecla, si de
, , more paritura fuil mulier? In noslrisenim exem , ' plaribus,' quae quicunque ijUerpretati sunt, et
( genere ab Hebrais oriundi fueruot, et palriae ipso
rum liuguae peritissimi, et in ea erudiiione probatissimi, sic habelur : Num panim vobis est, cerla , ,)
men exbibere bominibus? et cur Domino xbibetis
* ,
certamen ? propler hoc dabit Domintis ipse vobis
signuro. Ecce Virgo in utero capiet, et pariet
, ;
ttliuni, qui vocatur nobiscum Deus. > Hoc euim sibi
,
vult, queinadinodum dixi, ip&a vox Emmanuel. In
, .
ipsis autem Judaeorum exemplaribus, quae secun
, , D dum Aquike conversionem feruntur (adventilius
, , aulem Aquila iuit, non natura Judxus), eed tamen
, , etiam secundum bunc, boc sane scriplum est modo : c Nunquid parum est a vobis faiigari viros?
, ,
, ; * quod laborem exbibetis eliani Deo meo? Propleiboc dabit ipse vobi signum : Ecce puella in utero
\ ,
; > - concipit, et parit filiuui, et vocabis nomen ejus
Emmanuel. > Apud Symroachum vero bajc ila se
. , *
babeni (porro Symmachus dicitur Ebionaeus fuissc:
,
secla aulem haec fuit Judseonim, qui
nominc
\ , ,
, ' vocabanlur, el in Cbrislum credere dicebantur, ex
quibus Symmachus fuil); apud ipsum hunc igitur

. * , basc Ua se habeot: c Audite, domus David, nunquid
e t

Ua. vn, 10 16.

409

EUSEBII C^ESARlENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

non saiis vobis est fatigare honiines, quod fatigalis , 6

Peum ineum? propter hoc dabit Dominus ipse ;
, ,
vobis signum : Ecce puella concipit et parit filium,
et vocabis nomen ejus Eminanuel. Quibus enim ,
Judaicae gentis mores asperrimi, et a pietate adino* . * \
dum abhorreutes, sudorem laboremque, ac fatiga- .
tionem non Tulgarem, atque certamen, antiquis , * illis Deoamicis propbetis exhibebant, ideirco, f non .
satis cst, inqnit, vobis, Dei prophetas aflligere,

bominibusque exhibere certAinen, nisi jam eliam
Deum meum fatigclis, eique exhibealis certatnen? , \
necDco simpliciter, sed Deo meo?Sic enim Theodo- , \ ,
tion quoquc convertit. Propbeta igitur suum pecu- , *
liariterDeum,ct non corum ad quos serrao dirigeba- . <\
tur, eum qui vexaretur, et in cerlamen darelur, ap- , ,
pcllavit, qui quidem nunquam Deum meum dixisset ^ '
. \
eum qui apud Judaeos supremushabelur, apud quos,
queni a patribus reruin omnium conditoris Dei > *
3 1 7 cullum ipsi aceeperant, is diligenlissime ser- \ \
, \
vabatur, sed quod landem esse potesl certamen,
qiis labor, quae faligatio ejus Dei, de quo propbeta , \
loquitiir, nisi illud ad bominum generationem acce- ,
dere, el lum secundum nos, tum secandum Septua- ,
ginla interprelaiioncm de Virgine nasci * scciindum . * *
xcro eain quae apud juniores fertur Judaeos, de ;
puella? CaHerum apud Mosem quoque invenies '
; ' *
eam, quae absquc controversia sit virgo, puellara
appellari: siquidem eam qiue alii desponsala sit, , ,
alia vcro repudiala, bac appellatione vocavit. Is , '
prxlerea qui de tali femina sit edendus nominc Q * , ' '
Emtnanuel, majore fertur polenlia, quam onuiium
alionim borainum, quippe qui eligal bonum prius *

quam cognoverit mala, ei nialili non obtemperet
.
boni eligendi gratia, eo inagis quod haec prastel non
in virili jaro, sed in puerili adhuc setalc constilu- "
*
lns; ex quo illud diclum est: Prius quam noverit
puer bonum aut malum, non paret malilise, ut eli- . \
gal bonum. > Quibus verbis prorsus quod ille de ^,
quo agitur nullam malitiam atligerit, denionslratitr. *
.
Sed excellciUiorem quoque denominationem, quam
hoiuinis ulla essc posstl appellatio, nanciscilur is , *
* , \ \
qui nobisrum cst Deus: quare signum ilem quod

de illo datur, profunditatera siinul habere dicitur,
et siniul altitudinem : profundilatem quidem pro- * ,
pter descensum ad homincs, aut ctiam usque ad D ,
*
inorlem accessum: altitudinem vero propter divi * >
uitatis a profundilale rcstitulionem, aut etiam
\ .
propter divinse ejus substantiae, quae omni nalura
, \ ,
prior est, theologiam. Quis vero alius sit nobiscum
Deus, quam is queoi superioribus libris Deum Do- ,
ntinumqae ostendimus? quique item
Abrabae , ,
quondam non alia quam hominis fonna visus est? , *
,
Quod gi Judaei haec ad Ezecbiam referant filium
Acbaz, et dicant hunc esse qui patri guo fulurus , ;
.
oraculo promitlatur, videant quomodo nobiscuro
Deus fuerit Ezecbias, aul qtiodnam sigimm sua ma- ,
jcstale dignum, Deusin illo ostenderit: scd neque * \ ,
,
certamon ullum, neque labor in illius ortu Deo ex .
bib.tus est: praelerea plane propbetia excluditur,
;

50!

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. V I I .

509

* \ ratione temporum Ezecbias. Haec enim ipeo jaro

tum patre Acbaz regnante fulura canebantur. Eze , \
, * , chiam vero anlequam regnum acceperit Acbax, ge. nitum esse constat. Quod si ad bunc ea quse ad
* , \ propositum oraculum pertinent, miuime referii
, pos*uui, multo minus ad alium quempiam eoruni,
* \ qui apud Judaeos posl propbeliae tempora exstilcrint,
praterquam ad ortum ejus, qui verus est Emraa ,
nuel, 318 h
ejusqui exsiiierit vere nobis.
, \ cum Deus, et ad unum Salvatoris noslri Dei Verbi
. ad homines accessum: duobus enim sublatis regibus, deserta ei sola relicla est Judaeorum lerra,
,
, sicut oraculum ait futurum, dicens : c Relinquelur
terra a facie duoriun regum; > quod quidem ipsum
*
, etiam plane ad verbuin sic demonstrabitur. Tem, , ' poribus eoira regis Acbaz, et Isaiae filii Amos, qui , bus prophetia illa cdita est, rex Syriae qui Dama t \ sci, el rex Israel non is qui in Jerusalem, sed is
, , qui Samarise reguabat, et mullitudini Judseorum,
qui a divina lege defecerant, imperabat, fccdere i n > ,
. ler ee icto, eos quibus Davidis successores impe , ' , rabant, obsidere caperunt. Hosce igitur ambos
* \ cum prophetia tollendos atque everleudos canat,
, - ipsos quidcni illius lemporis Judseos et cxlernos,
qui adversus popiilum Dei sibi dexiras inter se de, .
* * dcrant, e vesligio dissolvendos, et discessuros a
, , bello pradicit; regnum tamen illud ac successio , $ nem eorum prorsus dissoluitim exstinctumque i r i ,
; sub illius, de quo prophelia loquitur, nobiscum
Dei, ortum. Altende igilur diligenler quo lempore
, , \
; ,
Damascenorum simul ac Judaeorum dissolutum est
; " , - regnum, et quando landem relicta est terra Judaeo, * . ' rum sine rege, necnon ipsa quae prius roullum
; ,. polerat, magna manu quondam Syriae univcrs.c
imperitans, Damascenorum regio. Namquc sub
*
* borum eversionem atque interilum, ipsum Eoima * . \ nncl prorsus orilurum fuisse par est, et cum de
, quo prophetia loquitur veuturum. Si igitur horum
ipsorum, de quibus dicluin est, regna, adbuc slare
*\
intueri liceret, nihil amplius quaerere opus essct,
. sed etiam nunc in futurum tempus spem omnem
* - inlendere. Sin autem reipsa consiat ea de quibus
, \
dictura est, eversa sublalaque esse, usque adeo ut
. nequc in Damasco, neque in Judaea, nostris tempo \ * D ribus regem intueri liceat, quid amplius dubitan \ . dum est, oraculum suum finera accepisse, quod
,
ail ? c relinquetur lerra a facic duorum regum,
, quo& lu tiroes a facie ipsorum ; quibus in verbis
regps pro regnis nominali sunt. Siquidcm Sym . ' machus ita a i l : Relinqueiur lerra, a qua
, \ mala paieris, a facie duorum regum ipsius.i
\ Aquila vcro:
Relinquetur terra, quam tu
\ fastidis, a facie duorum regum ipsius. > Theo . ' dotion quoque eodem interpretatus est modo*
319 * Relinquelur, inquit, lerra quam tu aboini
,
naris a facie duorum regum ipsius. > Cernis
vnlicineiur terram relinqucntfam esse sine rege
. \ - Sed quam tandem lerram, nisi Damascenorum ai que Israel ? Horum enim duo regcs crant, de qui*
c e s t

DEMONSTRATIONIS EVANGELICA2 LIB. V I I .

9G6

\ Post baec auteni, quaenara et quot fulura ease dicaiitur, vel bona, vel mala in die illa, hoc est, quo
t v | , ,
lempore adveniet Einmanuel, biuc jam coneidere , ,
mus : < Stbilabit, inquit, Domious muscis, qoaj
,\, ,
domioantur in parte fluminis iKgypii, et api quaj
, \ ,
esi tn lerra Assyriorum, el veiaent, et quiescent
', , \
, convallibus regionie , el in foramiuibus pelraruro,
et in speluncis, et in oniiii scissura, et in omni l i , ; , ^,
gno. In die illa radet Domious in novacula magna,
\ .
quae mercede eonducla esl, ultra fluviiim regis As ,
syriorum, 321 caput el pilos pedunt, ei barbam
', ,
auferet, et, erit in die illa, uuiriet bomo juvencam
, \ boum el duas oves, et erit ex eo quod plurimum
. ,
iaciet lac, cooiedet bulyrum: quoniam bulyrura ct
, ,
Btel
comedtt ooiiiis qui reliclug fuerit i n lerra,
,
\ et erit in die illa, omnis locus ubicunque fuerinu
. \ , , raille vites pro miile siclie, in terram inculiamcrunt,
et in spinaoi, cura sagitta et arcu ingredieniur illuc,
,
quoniani lerra inculla et spina eril omnis terra, e i
\ , \
, \ omnis moiis qui aralur, aiabitur. Non accedelilluc
^ , & . terror, erit euim a lerra inculta et spina in pascua
ovis, el i u coutulcalioneni bovis . 3a:c laui

multa
fulura in die Emniamiel, praesens propbetia
, \ . complexa est, quae quali coniemplatione scrutanda
sint, jam experiri tempus esi, ipsam iiileriiu sen , leoliaui dividentes : c Sibilabit, inquit, Domimis
rauscis in die illa, quae domiiiantur in parle flumi. c , , c
, nis AEgypli, et api quae esl in terra Assyriorum,
ubi f irorum prius simulacra adoranliuin auimas,
, , '
^
aut
etiam quasdam el immundas et infesias pole
w

\ , , \ ^ siales, routcas arbilror nouiioari, el muscas jfigy

, , piiacas, qioe sacriliciis el cruoribus siinulacro * rtim gaudent. Apis vero esl animal aculeo anua , \ tum, et quod regnandi, ac sub rege dcgendi, bel, \ ,
landique scientiara habet, el ulcisci ac vulnerare
\ .
adversanles idoneura est. Hasce igitur io locum
,
unum convenienles. alias quidem de regione eo , mm qui siinulacra adoraut, alias vero de terra gu (
' bernanliuni (Assyrii eiiim ex inlerpreUliooe ootui),
nis gubernante* inielliguntur), jussu et quasi sibila
tione Domini el Dei rerum oianiuoi, Judaeae univer*
,
sae imperaturas, propler ipsius in Cbristura incre*
, . duiilatein ait, in die Einiuanucl. His aulem verbis

siguiiical gentes exlernas et militares, habilaturas
xaX 6 - Jerusaleui el Judaeam (erraiii. Quod quidem ipsum
, , c evideutioribus verbis Salvalor nosler ceciuit, ubi

a i t : El Jerusalem conculcabitura genlibus, quod
^ , '
oracuiuui baud ita luulto post illas Salvaloris ao, ' ,
siri voces exituui invenit, Romanis ipsam urbem
\
expuguantibus, illicquc diversi gcneris viros coUo. canlibus ct in loco staluenlibus. Hursus idem Oo ' ,
niinus abrasurus dicitur iu regis Assyriorum no , vacula,boc esl, castigatoria vi principis sa3culi bu , , \ , jus, caput et pedes el barbam, non alterius cujus , '
piam quaui rursus Judaicae gentis, hoc et, 322

omamentuni et gloriani abiaiurua per eoruui, qui
^ . '
universo imperanl, principatuin. Hos aulem uoti
'
alios quam Romanos esse innuit. Nomiiieeaim AsIsa. VII, 18-25.

509

DEMONSTRATIOMS EVANGELtCiE L I B . V I I .

610

?,) < , t , nuel, quseest dies adventus Chrieli, c Nutriel,

, \ * , quit, c bomo juvencain boum, et duae oves,et erii,
, \
ex eo quod plurimnm faciet lac, butyrum et rnci
\ . > ' comedet, omnis qui reliclus fuerit in terra. In
, \ Cav quibus verbis sane dixeril aliquis, Judaici populi
, famem pauperlalemque immensam significari ,
, , - quippe qui tieqtie triticeo naturalique cibo sit abun, \ , ,
daturus, ex eo quod neque terram arabit, neque
, seininabit, nequc metet, neque gregee ovium, nequo
* , - boum armenla possessurus, sed babiturus duas
. " , oves et juvencam unam, quibus lac sibiipsi suppe \ - d i l e i : aut aliier, figurate loqueus, eum qui in lcrra
reiiclus sit, signilicare dixerit ex Judseis qui in Sal \ ,
vatorem ac Dominum noslrum crediderint, aposto * , \ lorum aique evangelistarum chorum, e quibus

,
' , \ , *
,
, ,
,
" , xfc\ * ,
, . *
6 ,
,
, ,

c ; > '
; \ -

unusquisque, cum secundum eleclionem graiiae relictus sit, et ob i d , relictus in lerra nominalus, j u vencam boum ei duas oves dicitur nulriliirua, ternos videlicet per singulas Eccleaias ordines, unum
quidem eorum qui praesint, duos anlein eorum qui
stibjecli sint, cum Ecclesiae Chrieli populus in duos
ordines sit divisus, in eorum qtii credunt, et eorum
qui nondum ad lavacri regeneralionem assuntpli
sint, ad quos etiaro divinus Apostolus a i t : Lac
vobis potum dedi, noti escam
> Eos veroqui jaot
tutn in habilu perfectiore consltlerini, juvencam
boum merito appellat, quippe qui perfectiorura boum
fetus sinl, cujusmodi ipse fuit Aposlolus, qui de
seipso alque iis qui simili modo ut ipse laborant,

, \ ila a i l : Nunqnid de bobus cara est Deo? 324

an propter nos omnino d i c i l ? eril autem omnis

- . . . ,
..
. . .
.
.1 . _ .
. _
, quoque ordo eorum qui Ecclesiae prasunl, quibusque arandi et colendi animas bominum cura man \ ,
, - data est, juvencae boum noroine signiOcatus, quippe
qui aposlolicorura rituum ac prxceptoruin felus
exsislat, quique etiam in virlule usque adco incre , \ .
mentum accepturus dicilur, ut ex felus muhiplici*
, tale, tantura geniialis ralionalisque laclis inlrodu , ( tloriis doctrinis sit suffeciurus, ut ex eo inuume,) . ; , > rabiles alii nulriendi sinl. Porro cum haec iis qui i n
lerra reiicti fuerint, faiura lum essenl, aliud quid\, , *
, dam in die illa, tempore videlicet advenlus Einma. - nuel, eventurum praedicit. Quod aulem boc? Omnis, inquit, c locus Judaici populi, in quo erant
( * ),
. > \ D

siclis, in terram incultam erit.

et in spinam. Nam cum eagilla et arcu ingredientur
,
illuc (constat vero boc dici de hoslibus), quoniam
,
, terra incaha el spina erit omnis terra. > Et eano
, specla quam irniita in die Eramanuel, dico autea
, quo leiupore rationale lumen esl oriturum, quod
per Salvalorem noslrum in omnes bomines emica \
'* , \ bit, Judaicx genti evcnlura oraculum canat. Im, \ , rnundas enim atque bostiles polestates, qiiae quoo , dam inler gente efficaciam suamexercebant et in
iEgypto, et in regione Assyriorom, Domino f i b i * *
lante et quasi impellente atque adborUnte eas, rc , ,
gionem ipsomm invasaras ait, proplerea qaod U , \ ^ ,

m i , l e

I Cor. :, 2

' I Cor. ix, 9.

v i t 8

0 m i , , c

Sll

EUSEBU CASARIENSIS OPP. PARS 11. APOLOGETICA.

512

libus digna evaserit, easdemque potestales quietu- , , \

, \
ras couvallibus el foraminibus petrarum, et in
speluocia el in omni scissura ipsorum : ad sensum
quidem in auirais ipsornin, et in ipsis corporis sen , ' . "
,
sibus, el cogitationibus, et discissis ipsorum men libus ; ad verbum autein (quod quidem in prumptu
, \ \
eet), per tolam ipsorum regiouem. Quod ipsura
sane quis non admiretur, cum oculis cernai iniini; \
cos ipsoruiu omnera Judsea? locutu occupasse, et
,
externossimulacrorumque cultores booiines in cun ' , \
clis ipsorum civilalibus et regionibus quievisse?
, ,
Nou igitur bis solis eos esse ailiciendos ait oracu .
luua, sed etiam novacula ejus Assyriorum re^is,
queoi nos intelligimus, et caput eorum, et pilos pe- ,
dum, ei barbam, omnem videlicet, quo ipsi quondam affecli eranl, ornatuin abradendura. Sub eam- , ,
\ ,
dein vero diem hanc ei sub idem teoipus ad extremam ipsos divitiarum Dei penuriain minatur essc ,
.
redigendos, usque adeo ut et pane ralionaii,
325
et eolido spirilualique cibo sinl carituri, satisque . t ,
habiluri, si lacle, hoc esl puerili introduclorioque \,
sermonc, nutriamur. Ad baec, vites ipsoruin in ter- ,
ram incultam fore. Postquam enitn, > utipse pro- , \ ,
pbela ail, c agricola idem et eoruin Dominus exspe- ( \ , \
ctavit, duui viiiea uvaui ferret, eaque protulil spi- ,
Jias, et vociferalionera quamdam, uon autein jtisti- , \ ,
\
liam (quocirca eliam sepem ejus aufereos, et
narielem eveilens, ad lerram incullam viueam re- ,
daciuruiu se alGrmat, et eam inimicis tradilurim, , '
quos uro sagitta el arcu illuc ait ingressuros, ubi , \
a Deo, qui eos non injuria, sed jure oplimo tradi- c ) \
derit, acceperint poleaiatem, eo quod terra inculla \ , c , > \,
etepina otnnis ipsorum lerra facta sit, proplerea,
\ , inquam, quod ad terram incultam et spinain ipsi se .
ipsos redegeruol), < lngredienlur, > inquil.i illuccuiu sagittactarcu, qui contra ipsos potestalein acceperinl.
Caeteruoi noli, qiueso, mirari, si hsec quoque
' \ *
adumbrate el per tiguras obscurissimas reddita
' . Mint. Jaiu eniui prius dispeasatioois hujusmou
pov , causa dicla est, quod utique oraculura volueril ex
tremum Judaicae gentis occultare inleritum, ut apud
, '
eain Scripiura ad noslruw ipsarura gentiuin profe- \
ctum uTitilalemque servaretur. Naui si ipsis quidem . ,
palam interilum, genlibus aulem bona propbeliae ,
pollictUe esscnt, ac predixissenc, neino apud Ju- ,
d*os earuni sludiosus fuissel, sed eas lanquaoi ipsis D
coDlrarias atque inimicas detevissenl, atque ita , \ '
nobis, qui di geutibus profecli suuius, neuliquam
\ , \ \
Hcuisset propbeiaram de Salvatore noslro el de no- .
bis ipsis lealimoniis u l i . CaHeruro cuni tam nmlta
i u die Eunuanuel Judaiog geuti, sccuudum alleram
, ,
Hiterprelationem, evenlura essent, eorum qui ex
, \
ipeis relinqueodi sinl paucilas quaedam futura dici- t '
lur, de qua ait Apo&lolus : Reliquix secundum
,
clectionem gralue faclae s u u l : t Ex bac aulcm
, \ ,
paacilale qui fuerit, nulriet, inquil, juvencam
\ . ,
boum, el duas oves, > ei ex eo quod plurimum < fa ^
ciel lac, bulyruin et mcl comcdel. Talis aute.Ti
*. .
4S

" Rom. , .

13

DEMONSTKATIONISI VANGELKLE LIB. V I I .

f 14

' 0 i a nobis in secunda expositionc omnis apostolicus

, discipulorum Salvatoris noslri Jesu Ghrisli chorus
, demonstralus est: sed quemadmodum hic qui re*
\ , * 6ta
lictus sit, talis futurus ex propbelia declaratur.
, ita postquam univcrsa Judaicae gentrs regio, et
vinea ejusdem, in tcrraro incullam et spinam coni.
mutala fuerit, et propterea hostibus tradila, rursus
, \ \
cx allera parle omnis mons qui aralur, arandus
esse ab eadem prophetia praedicilur. 326 Arbitror
. >
autem Salvaloris nostri Jesu Christi Ecclesiam eo
\
modo signiOcari, de qua ipse ait : Non potestci . * ,
vitas abscondi supra monlem posita " ; 1 quod enim
, * in Ecclesia publicis actionibus olatum et sublimc et
, \ - ad superna lendens sit, monlem arbitror his verbis
, \
appellari : hunc igitur montem, qui aratur, aratum
,
i r i ait, ite quidem ut itluc terror acccssurus non
, \ .
sit, quin potius usque adeo a priore solitudine, et
, ,
lcrra inculla et spina commutandum, ut idoneus fu \ ,
lurus sil qui evadat in pascua ovis et conculcaiio ,
nem bovis. Et satie ratione colligere possumus

quemadmodum Chrisli Ecclesia, quaeolim erat terra
, \ \
inculta el spina, ad lantara commtitationem per
,
ipsius gratiam pervenerit, ut berbam ralionali*
\
fertilitatis et pabulum opportunum usque adeo pro, ,
tulerit, ut et ovibus similes et simpliciores ea frui

possinl, et qui ad babilum perfecliorem penrenet ; *
rint, qui boves appellantur, eamdem arare el co ; * ,
lere, eo sane modo quo divinum Aposloluin do* , \ * centem ostendimus, ubi a i t : < Nunquid de bobus
. > \ curaest Deo? An propter vos omuino dicit, propter
, \
vos enim scripta eunt, quoniam debet qui arat, in
\
spe arare, et qui triturat, in spe parlicipare * .
.
lta quse olim deserta incultaque erat lerra, post
\ Cbristi adventum commutata est, ut quos eo modo
, \ boves intelleximus, iis convenientie apiseque agri , \
colationis usum idoneum praebeat. Atlendc vero
, \ , quonam modo sub uno eodemque sensu ortus de
, Virgine canitur : et pariter, inquit, oraculum, q u
* , olira ferlilis terra et quae prius mille siclorum erat,
\ . in lerram incultam erit, et in spinam, omnisque
* corum lerra, propterea quod futura sit in spinam
, * el terram incoltam, tradetur iis qui cum sagitia et
, arcu accedent. Gonirarium vero paiietur omnis
, . * mons : nam a priore ioculta terra ei spina muia
bitnr in pascua ovis el conculcationem bovis; ita , \
que ipse qui aratur arabitur, neque illuc lerror ad \ - veniet. Quibus verbis plane arbilror significare Sal* yatoris nosiri ortum de Virgine, et quae posl illum
, * simul alque acervatim, et Judxis et reliquis genli,
bus eventitra erant : siquidem uiriusque ordi * , , * nis muiaiionem in conirarium prophetia demoo * strat, Judaicae quidem gentis a meliore in pejtis,
, ^ - collectie auiem de genlibus Ecclesiae, a priore
,
sterilitate ac soliiudine, in fertilitatem secnn , dum Deum; quae qtiidcm dum sub unum
327
, et idera tempus quo Emmanuel adveniet absol . EL * . sap- \enda canuntur, oraculi veriiatem eventns com!

Mattb. v, 4. I Cor ix, 9,10.

815

E U S E B I J C J B S A R I E N S I S O P P . PARSll. A P O L O G E T I C A .

81

probavit. Non enim alias quam post Salvatoria no ,

,
I r i adrentum, Onero accepisse demonstrantur, tum
\ , \
ex iis rebus quae planc de Judxis diclae sunt, lum
* ] ,
cx ipsa q u de genlibus collecta esl Ecclesia. Nam
; si post advenlum Salvatoris nostn, ipsius, inquam, * \ *
: Jesu t h r i s t i , regnum ac principalu3 apud Judseos \ et apud Damascenos esse non dcsiisset; et nisl anle , Upou
oculos nostros, nobis ipsis intueri licerel relictam
, \ ,
abillis terram, el ab externis ac simtilacronim cul- ,
iricibus nationibus babilatam ; prelerea, si non in , * terram incultam et spinam, omne quodcunque olim ,
venerabilissimum sacri apud illos sanctuarii decus
babebalur, coromutatum essel, et nisi cultores si- * ,
mulacrorum , impurissimi homines , illorumque
bostes curo sagitla et arcu invadentes, et ab ipso
Domino impulsi ab exlernis regionibus venissent,

ct in ipsorum tcrris quievissent, omnemque locum
\ * \
omnemque civitatein ipsorum occupasseiit: et rur\ ,
6 u s , nisi a terra inculta et epina, et ab ea quae
, \ prius eral colendi negligenlia, pcr Salvatoris noslri
, \
doclrinam commtitaise omnes , quaecunque in ipsum

crcdiderunt, gentes, rcligiosam et secundum Deum
, ralionalcm fertiliialem culiumque accepissent; ad
. \ , ,
baec, nisi oculis Christuin i n l u i l i n o h credidissent,
,
et nisi docentein audivissent,' auditumque respuis ,
sent,elnisi reliqua quae in eadem propbetia ccnli\ \
nentur, post tempora Jesu Salvatoris nostri exitum
, \
sortila esse ostenderentur, sane non ips esset ha \ bcndus, qucm prophelse inlelligunt. Sed si cuivis,
; : '
vel caeco, tit aiunt, pcrspicua oraculorum eventa
, ( exsislunt, quae quidem non alias quam posl lem * ,
pora adventus illius completa sunt, quid amplius
, \ , \
opus est de illius orlu ex Virgine dubitarc, ac non
* )
polius bentgna quadam raiiocinatione ex iis qusa
,
adhuc cernuulur, rerum quoque ipsarum initio fidem facere? Haec vero ipsa quas adhuc cernunlur, ,
quae tandem sunt, nisi Judacorum in illum fticredu- \ ,
litas (quae planissime sccundum ipsum oraculum , * completur, quod a i t : c Audilu audielis et non i n - , , (
iclligelis, el intuentes intuebimini, et non videbilis: ) \
. crassum enim factum esl cor populi h'ijus>), et
ipsius Jerusalcm obsidio, et prisci illius sancluarit ;
;
exlrema soliiudo, et cxternarum gentium, quai s l i mulis, boc est asperioribus imperiis, ipsos in ser- ^,
vitutem redigunt, in ipsorum terra babitatio, 3 2 8 >
(hoc enim significabant muscarum atque apum ) \ ,
exempla), el denique ipsarum gcntium a priore so- ;
litudine ad culturam secundum Deum commutatio? ^ , Haec igitur quae oculis cernunlur, quis non admi- , \ ^ reiurMqueobsUipescal? Quis porro non vere divi- , \
num falcalur yalicinium? cum audiat ante totos \
, ?
itiille annos apud majores biec in libris ipsorum
coniineri et versari, qu.ne lamen non alias ad finem
,
pervenerint, quam post Salvatoris nostri advenlum ? ,
Quod si admirabilis est praediclio, ilemqae admi- *
rabilior et supra omnem ralionem lpsius praedi- ; ,
ctionis evenlus, quid amplius dubitare opus est,
\ ,
titnim primus ejus de quo prophetae loquuntur ^(5 ,
acceisus, admirabilem et supra omnem hominis
, * 6

DEMONSTRATIONIS ETANGELICiE LIB. V .

&|

, , , - naturam sui orlus conslittitionem aortiuis s i l ,

.
quando reliquorum quoque miraculorum evidenlia,
quae illius ortu haudquaquam minor est, cogii etiam aliorum, quse circa illura gesta sunt, accipere testimonium ? C&ierura, ordine deinceps his quae dicla sunt post illud : In pascua ovis, et conculcationem bovis '*, adncxa est allera quaedam prsedictio cognala ejus quae exposila esi, qua? quidem ab eo loco incipit, et dixil Doininus ad me : Sume libi librum " , > quam eliam ipsaiu tempus jam
est, ut exponamus et contempleraur.
.
, Ab eodem.ln nova Scriptura, Novo tcilicet Tetta
,

mento, propheihsa ex Spiritu sancto concepiura

,
et parilura Filium diciiur, qui ciim inimicos et
, ,
hostes vicerit, non credetur quidem Jud(ui$, gen
,
tibus autem eril saluiaris. Qualia eliam patfetur



Judaica natio post incredulilatem in eum, per idem


declaratur.
.
*
9

, R
c Et dixit Dominus ad me : Accipe tibi ipsi librom
, , novum grandcm, et scribe in eo siilo hcminis, ut
, , eeleriler direptionem facias spoliorum, adest enim,
, \ ; , et testes mihi facilo fideles bomines, Uriam sacerdotem, et Zacbariam filium Baracbise , el accessi
, .
* prophetissam, et in utefo accepit, et pe\ , \ 329
peril filium, et dixit Dominus ad me, voca nometi
, .
, , - ejus Accelera spolia detrahere, Cilo pradare, quia
\ aniequam sciat puer vocare patrem aui mairem,
accipiet poteslatem Damasci, et spolia Samaria
, ,
'. - corani rege Assyriorum . Conlinuatnr cum eu . periore prophelia haec : Quae enim illic Virgo, nobiscum Deum , parere dicitur, propbetissa in pne '
, . senti nominata est. Sed cum quseslioorirelur undonam esset conceptura, quae virum cxperla non es ,
, , - C i p s 1-oc dc quo quaeritur, nunc oraculnm
docet: Et accessi, inquit, ad propbelissam, et i n
, , ,
. > utero accepit, etpeperit filium. Est autem intelli, * . gcndum de Spiritu sancto, a qtio aflhtus propheta
divinabat. Ipse enim sanclus Spiriltts se accessisso
ad propbelissam fatetur, quod quidetn ipsum plane

, eomplelum est in Salvatoris noslri Jesu Cbrisli
c ) ortu, quo teropore f missus est angelos <atf iel a
, Deo in civilatera Galilaeae, cui nomcn Nazarelh, ad
virginero desponsatam viro, cui nomen Josepb, de
,
, , doino et familia David, ad quam dixit : Ave, gratia
, , plena, Dominus tecum, bencdicla tu in mulieribus
> Et r u r s u s : Ne timeas, invenisli enim
*
grattam apud Deum, et ecce concipies in utero,et
, ,
. paries fllium, et vocabis nomcnejtis Jesum ; > et
* , ; > D cum dixisset Maria : < Quomodo eril istud ? quoniam virum non cognosco " ? respondit: c Spi -1 ,
ritus sanctus supcrveniei in te, et virtus Altissimi
.
obumbrabit tibi. Ideoque quod gignilur, sanctum
.
vocabitur, Filius D e i : t et in superiore quidem
&
, , - propbetia in orlu ipsius Emmanuel, priusquam sciret puer bonum aut malum, dicebatur, relinquen , * damesse lerram ab obsidenlibus eam duobus re
gibus, uno quidem Samariae, altero atitetn Oa,
masci; in praeeenti vero, priusquam sciatvocare
,
patrem aut matrem, puerutn accepturura potestatem
, ,
Damasci, et spolia Samariae : quarum prius abo*
lendos esse regcs in orlu ipsius Emmanuel cecinil*
T J .
ai

> s

s e l

u m

9 1

Ua. vii, 25. " ha. v m , I . " ibid. i - 4 .

I %

Luc. , 26-48.

ibid. 30,31.

" ibid. 34.

I T

ibid, 33.

619

EUSEBII CASARIENSIS OPP. P A R S U .

APOLOCETICA.

F.t ad verbnm quitlcm in diebus Achaz regie Juda, ,

et ipsius prophei* Isaiae, duo reges ex composito,
\ * 'Haatav , i x
eos qui auccessionibus David parebant,obsoderunt,

eicul etiam prius ostcnsum esl, alter quidein Da- , , \
masci genlium simulacra adorantium rex. alter
) ,
vefo Judaiccp miiltiiudinis in ea Palsestina? civitale

quae tunc quidem vocabatur Samaria, nunc autem
, '
a nostris Scbasle nominatur : 330
dequibusDeus

per prophetam ad Achnz dixit : c Ne timeas, neque
" c , anima lua langueat a duobns lignis, a torribus bis , fiimigantibus; > et cum inleritum virorum con >
tinuQ neque mullo post fuUirum dixisset, dein \ ,
reps canit quemadmodurn m nobiscum ftiluri
, '
I>ei ortu, penitus aruborum exstingitctur el d i s - solvelur regnum. O&tendimus auteni ab hietoria
. ,
qucmadmodum usque ad lempora adventus Salva- &
toris nostri Jesu Cbrtsii, utrumque et Judaeorum
,
et Damascenorum permanserit regmim. Postquam
\ .
vero ille ad omnes homines advenil, sicul oraculum
, $
ipsum predixerat, defecerunt, qno tempore impe^ , '
rium Romanorum una cum Salvatoris nostri publi .
catione invaluii: et haec ad verbum cum cecrnisset
\ ,
oraculum, iransivit ad sensuni et intelligenliam, ei
, \
ad unjversnlem major.is sptrilus in contemplando

expositionem , ct cum duos ordines hosiium atque
\ ,
inimicorum invisibilium, boc est maloruni daemo ,
num, insliluisset, qui omne bominum gcnus variis
\
modis oppiignanl, unum qiitdem cortim qui et un , \ dique et seinper inter homines cultus simulacrorum
, ct in opinionibus faisas sententias generant atqtie
\
efficiunt, alterum vero eorum qui in moribtis ani- , ,
\
roarum perdilioneni atque interitum moliuntur,
, ,
cumque erroris ID simulacris colendis imagineni
ferre osiendissel eum qui Damasci imperaret, ejus , (
\ ,)
vero per quem homincs a lemperanli sanoque victu
, \
deducuntur, figuram esse, etim qui Samarirc : non
prius ait terram ab hisce liboraudam (eic utique ,
.
vocans bomines in tcrra habitantes) quam in terra
conspiciatur Emmanuel Deus : ubi autem hic i l - \ ,
, \ ,
luxerit, et iti hominis anima regnaverit, neminem
poslbac supcrfulurum eorum qui antea ipsum possi- debant. Sic sane eliam boc in loco dictum esse i l -
lud, acciptet polestatem Damasci, et spolia Sa- ,
mariae, > utpote cum Salvatoris noslri Jesu Chrisli \ vis acenalim eversura esscl cunctos invisibiles D . \
nobis bostes , qui jampridem bis, q u superius \
, \
diciae sunt, a Dco alienis et noxiia opcrationibus,
, ' , ,
oniversos bomines occidebant. Nec non rursus si
ad verbum interpreleris, videas protinus in ortu , \
alque adveniu Salvatoris nostri, Damasci poten- , ^.
liam eversam, et spolia Sanaariae sublata , hoc >, ' est, earnm regna, quae usquc ad tempora de qui- ,
bus dictum est, duraverint, ex illo ad bunc usque ,
. * ,
diem ut ab oraculis prsedictum est, defecerunl.
331 Quidam vero etiam aliler dicunt. Magos qui \
ab Orienie venerunt, et Christum, qui puer adhuc , erai, adoraverunt, bos ipsos csee, potestatem Da- ,
roasci. Potes ctiam magis in universum dicere, , ,
omnes quicunque alienam a Dco mnltitudinique .
#

521

DEMONSTRATIONIS EVANGELICA L I B . V I I .

5* \ ,
* \
, * '
'
,
.
4 ', >
' , ,
', \
' , -
, '
, .
\ >. '
, ' B

525

deorum addictam simulacrorum cuHuram atperoatl

6uni, ei Gbriati vcrbe seipsos addixerunt, praeserlim si ii> verbo et sapicnlia saeculi hujus polente3
s i n t , eos ipeos esse qni Damasci potemia nomineniur. Eodem sensii eliam spotia Samariae at>
cipies, de Judaica gewle assumptos Salvaloris nost-ri discipulos et apostolos, quos quasi de boslibus
ad circumcisionero spectan&ibus, qui adversum se
militaverint, pradae inslar sibi ipsi subjictens,
contra Assyriorura regem armavit, quandoquidem
&ic rursus per figuram ssecnb luijus princeps signiiicalur. At vero quoniam illud anle regem
Assyriorum, > manifestius Aquila reddidtf, ubi sic
art, c in fadem regis Assyriornm, > vide ne forie i n
bis verbis Ronianorum imperium signiiicel, siqui-

dem ex iis quae paulo anle a nobis exposta sunt,

Assyrii sermone noslro, el qui dirigunt, et qui d i ,
rignntur intelligi solenl. Quoniam igilur oraculo
> *. quod nuuc de S.dvatore nosiro reddilur, eliam rex

Assyriorum implicitus est, raerito bic quoque a
, \ ,
nobis Romanorum imperium acceptum csi, quippe
' ,
quod ad subjiciendas genlesab ipso Deo dirigatlir.

Ergo qui nascitur puer, acceplurus potenliam Da \
masci, et spolia Samariee, et tradilurus in faciem
, \ , Assyriorum et i n oculis eorum qui a l)eo dirigun lur, canitur : atquo baec ipsa in ortu suo faclurus
.
vi quadam divina atque ineQabiti, qui quidem ad \ buo in puerili corpore consliiutus lanta inter br>,
mtncs diepensatioue fungelur. Omnia vcro bxc
.

propbeia in novo et grandi libro slylo et sdripluiqg
\ ,
bominis Iradere jubetur : hoc enim sermone No , - vuro significaUir Teslamenlum. Assumit autem
eornm quas dicia sunt lestes eacerdotem et pro \
pbetam, oraculo docente, forc opus in demonstra .

tionibus de Cbrtslo tum a sacerdolio quod i n fcge
\
cominelur,* lum a propbetie qui poslea fnertinl,
,
accipere lcsliraonia; et alioqui fldeles tult essc
.
lestes, eo9 qui pueri de qtio agitur, inspectnri sint
, ,
ortuin, u l ea qure in ipsa propbeiia conlinentur,
* \ (
intelligere possint. Supra enim dicebatuf, c Si noa
),
crediderilis, non intelligetis, > et allerum quidoai
,

lutnen Dci babcre : 3 3 2 *
^rias ex inter< \
prelalione signiOcat : aiierum vero, qui benedictio .
nis sit filius, Dei in seipso merooriam ferre. Idenim
.

, D sibi vull Barachiae Zacbarias : baee igitur nos in
, *
figuras conjecimus. Si quis autem ex Judaeis hoc
, \
nolil sic se habere, 19, quaiso, nobis ostendat, quis
, \ ,
unquam apud ipsos Emmanuel fuerit, et quomodo
, \
propbeia ad propheliesara acceseerit, e l q u tan \ ,
deui ea sit, et qitomodo e vestigio coiireperit, et
, t , \
quisnam iste ex prophelissa natus fdius, cui nomen

ipse Dominu9 iHiposnerit, c Celeriter delrabe spolia,
. , \
Cilo praedare, > et quaenam sil causa hujuece, ejus
\ , >
qui i>aiu9 sit, appeltalioni. Oslendant pruBlerea
, \
i\\uo qwd sit, c prius quam sciat puer vocare pa , '.
trom et roatrem, > potestatem accepisse Damasci,
, \ , - el spolia S a m a r i coram rege Assyriomm. Nos
, \
enim ista, el ad verbum, el iigurat aecipi^nlee,
,
jam Dunc conpleta esse demonstramtffi i n ortu
4

l(

PATROL. G R . X X I I ,

e n i i T l

17

"523

EUSEBU CiESARlENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

Salvatoris nostri, quippe qui illud ilem oslende- ,

rinius alias quidem ad verbum, et secundum eam : . 6sentenliam quae in promptu sit, alias vero figurale * - '
oportere in ipsas propbelias iucumbere; conlinuo * c
namque post eas qux antea dictae sunt voce3, per , '
obscuriores quasdam figuras adjungilur: c Et ad- ,
jecit Dominus loqui ad me adbuc , eo quod nolit ',
populus iste aquam Siloam, quas vadit cum st'. '
lenlio, sedvelit habere Rbaasim, et filiura Rome- \ ,
lia?. Idcirco ecce Dominus adducet supervos aquam
' ,
fluminis forlem et multam , regem Assyriorum, et
\ ,
gloriam ejus : et ascendel super omnem conval \ ,
lem vestrara, et ambulabit super omnem niurum
,
teslrum, et auferet de Judaea bominem, qui possit
, \
caput tollere : aul qui idoneus sit consuramare ali
.
,
.
.
. . . .
,
* ...
,
quid, et erunt castra ejus, ila ut impleant latilu,
,
.
* . ,
dinero regionis luse, nobiscum Deus. Cognoscitc
, .
genles ei vincimini, exaudile usque ad extrenium

terrse . > Planissime enirn baec nulla alia ralione,
quam ex figura, et iinrautatione, conversioneque
sermonis, sentenliam servanl: sigaificant namqueper \

aquam Siloam quae vadit cum silentio, evaogelicam

salutaris verbi doctrinam : nam ex interpreialione,

.
'
Siloam dicilur missus. Porro bic quisnam alius sit,

* \
nisi qui a Palre ad nos missus Deus Yerbum ? de
quo etiam Moses ait : Non deGciet princeps de \ ,
Juda, neque dux de femoribus ejus, donec veniat , ]
, \ .
cui repo$Uuincst,ci ipseeritexspccialiogenlium .
' ,
333
t < cui repositum est, > in Hebraico habelur c Siloam, > eum videlicel qui hic ha- Q , , ' , betur Siloam, boc est, missum, ctiam illic signi- . '
iicanle oraculo. Porro Rhaasim rex fuil earuui
gentium quae simulacra Daraasci colebant, sicut , \ '
Romclia* Glius ejus Judaicae gcntis, quae in Sania-
.
ria palriam religionem deserueral. Minalur ergo
,
' ,
Dous iis qui Siloain, boc est, imssum Emmanuel,
ct eum qui ex muliere propbetica nalus sit, filium, , polabileque ac iecundum ejus Verbum non susce- \ ,
perint, sed illud quamvis mansuele et cum silen- .
lio feratur, recusavcrinl, et contra seipsos aul , '
gentium simulacra colenlium, aul populi Dei de- ,

ieclionie principem optaverint, se inducUtrum
,
aquam fluminis fortem et multam, quam saue
,
aquam , ipsum propbetiae oraculum inlerprelalur

19

dicens, ipsum esse regem Assyriorum. Sic cnim D ' rursus sectindum senlenliam , aui signiiical prin- ,
cipem saeculi bujus, a u l , quod nuuc reruui polilur, ' , \

Komanorum intperium, cui imperio tradili sunl,
qui eam , de qua diclum esl, aquam Siloani, quae ,
t u r o silentio vadit, recusaverunt, adversariis au- \ tera atque boslibus rectae ralionis sentenliis atque . opinionibus, seipsos subjecerunt: e vesligio enim, ,
neque ita post multum tempus, in eos qui Salva-
loris nostri Evangelium non susceperant, sed po- ,
' , \
lum Siloam, qui labitur cum silentio, recusaver a n t , Romaiiorum ab ipso Deo direclus exercitus, , \ , \
iacto iropetu, peaetravlt in omnem convallem ip- ,
eorum, et ambuiavit super omnem murum ipso* , \

ka.

vin,

5-8.

Gen.

XLIX,

10.

DEXIONSTRAT ONIS EVANGELIC& LIB. V I I .

S2B

516

- , n u n , et abstulii de Judaea bominem, qui posset

capul tollere, aut qui idoneus esset consummarc
. \
aliquid: ct facta sunt ejus castra adeo magna, ut
universae Judaeae latiLudinem impleverint. Et boc
x a u , , .
quidera cur ita ad verbum coutra illoscompletum sit,
* ' , si vis discere, audi jam. Nempe quoniam ille Deus
, ' \ '
Emraanuel, qui de Virgine natus est, nobiscum
, .
fuit, non cum illis ; nam si illum babuissent, nun ,
quam talia passi essenl. Quapropler jam deinceps
* , , oraculum ad gcnles inclamat ipsum Eranianuel,
. \ ' , , , ' dicens : Nobiscum Deus, cognoscile, genles, et

vinciiniiii. El haec quidem nos boc modo inter
prelali sumus , ui ostenderemus , qucmadmodum
\ .
nunc quidcm ad vcrbum, nunc autcm per obscuriores figuras maximam prophetiarura partem intelligere oporlcl; ca?terum jani inde abeuntes, con e n i t ettam id quod de eadem prophelia supercst, simili ratione conlemplari.
\
3 3 4 Q <1 si etiam nunc Judsci, baec alio quo \, \
dam tempore lutura esse dicant, utpotc cum ca
, \
ex scriplo duntaxat, atque ad verbum, de eo,
, ,
qui ab ipsis adbuc exspectatur, Cbristo accipere
,
soleanl, inlerrogandi sunl prolinus, quomodo qui
',
venlurus osl, ut ipsi aitmt, potestatem Dainasci,

el spolia Sainarke accipiet coram rcge Assyrio , \ ,
rum, cum in prxscnli lcmpore Samaria sublala s i l ,
neque amplius exsisiat, el ea quae poleslas Da , ' ,
masci nominalur, nusquam appareal, neque ilera
\ ;
polentia Assyrorum, quain quidem cuin Medi ac

Persae cverlissenl, in ejus locum jaropridem stic ,
cesserunt? quae simul omnia cum sui ipsorum,
; '
hoc ipso lcmpore vix exigmnn quoddain vosli gium dcmonstrcnt, quo possimus ca fuissc ali . ' - Q quando conjicere, qi laudcin ficri potest ut in
fulnrura icmpus eorum cxspeclelur cvcrsio? alqui
, \
nc antea qutdcm ullo unquam tempore facta csse
,
ca quae in bujusmodi pi opbeiia contincnltir, dicere
' ,

iillo modo possunt. NuIIus ccrle unquam apud Ke , brceos ex propbetica matre et Isaia propbela nalue,
,
spolia Samariie el poteslalem Damasci, cxcrciiu
,
conlra regem Assyriorum coraparato ( u t eam seR' - tentiam sequamur quse a verbis non recedit), ac. ' \ cepisse meinoraiur. Omni ilaquc ratione fateri co ,
gimur ea lanlummodo secundurn superius reddilam
a nobis senlcnliam conipleta csse, boc est, nus , \ ,
qoom alias quam post advenlum Jesu Salvaloris
, - nostri, quo tempore demonstravimus, ea quae hoc
\ modo praedicta sunt, finem acccpissc. Ergo i n bu ' - D j
adventu , sicut in ipsa prophetia continelur,

scriplus est novus liber, Novi uliquc Teslamenti
, - verba compleclens, ct in bis ortus propheiic& ntu, \ ,
lieris filii, qui secunduro verba propbetiae, et Da '
masci cl Syriae nnivcrsx rcgalcm polcniiam, ot
, \ quae nos inlerpretati sumus, spolia Sainariae , incf fabili quadam divinaque virtule in manus regiim
\ Roinanorum tradtdil; verumtamen sentenliam quo , \ que sequenlibus, suos idem de Judaeis discipulos ,
, ' ,
quasi spolia qusedam adeptus, intelligibilibus ra . tionalibusque armis munilos, in faciem ejus de
, \ quo dictum est regis Assyriorum, consliluit, a l ,
que bos lanquam suos proprios scutatos miliiei
,I0

517

EUSEBTf C.ESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

5S

cnmparavtt. Allamen eos qui feeuudam vitalemque , ,

doctriiiae suac aquam, quae cum silcntio labilur re
cusiaverint, et hostiles Deoque inimicas partes cle
,
,
gcrinl, rcgi Assyriorum Iradidit, cui quidem etiain
nunc addicli serviunt. 335 Asccndit igitur hic sn- , ,
.
per omncm convallem ipsorum , et super omnem
nuirum ipsorum , el abslulil de Judxa oinnem priit- \
cipem ac regem , qui hoc in loco caput nominatur, , \
et omnem polentem, qui aliquid conficerel; itaque . *
ex illo in bunc usquc dieni illi nequo ullum caput , \
babent, neque aliquem in diviuis potentem, qualis ,
, \ :
quondam crat, qui illis ornamcnlum dccusque addebat, sive propbeia, sive alioqui juslus Deoque , ,
amicus vir. Constal aulem illud quoque, quesnad- .
' * , ,
modum omnis ipsorum regio tnimicis hostibusque
ipsoruni subjecta, in bunc usque db*m vexetur, et & . > o l
,
biec universa in ipsius Ennnanuel adventn sunm
\ ' *
finem sorlila sini. Hoc ipsum sane llebrseonim
scripta continent, qna propeniodum significant,
ipsuin Emmanuel, cui credere noluerunl Judxi, ,
ntirfcorem illis lanlarum calamitatum exsltlisse ; no- *
. ' ,
bis autem gentibus, quae illi credidimus, et salutem

et Dei noliliani, ul jam demonslralum est, altulisse. Quare deinceps adjungilur: c Nobiscum Deus: t
cognoscile, gentcs, et vincimini. > Siquidem nos ox
. , gcnlibus victi sumus re vera, qui ipsi vertlali, et
\ ,
Etanlis nobiscuni Dei virtuli cedenles, in illum
, ' .
credidimus, cedentesque eidem paruiimis omnes *
pariter, quicunquc usquc ad exlrcina tcrrai habi- tamus, in propbetia scriptum esl, quae a i t : ^ , \
c Exaudile usque ad extremuni lerrae, > el nos qui- , 6*
dem, et vitli sumus, et vocanti obleinperavimus.
, Ad cos vero qui dc ipsis gemibus non crediderint,
* , , '
. ^
ea dirigit quae sequuntur, dicens : c Qui fories
fuislis, inuni. Si enim Tursus forles fueriis, ^ ?.' rursus viucemini, et quamcunque ralionem inie- , \
,
ritis, non manebit in vobis, quoniam nobiscum
'
Deus . Sic dtcit Dominus iorti manui non cre.
detitibus: quibus verbis oraculum ad eos, qui
jtiguin detreclanl, et doctrinse Cbristi resistunt, et potenti ipsius manui non credunt, planissime
vaticinalur, quod futurum s i t , ut ne valcanl quidem oppugnare nobiscum Deum, quamvis experiantur, ei quod omoe quodcunque adversum nos comminiscentur, ipsls non conslalurum sit, proplere? quod nobiscum sit Emmanuel, et banc quidem senlentiam facile est, tit i i attendant, eique
assenttanlur, qui minas adversum nos, et principum per singula tempora insobuitias alque impetus ammadvorlerint, atque ut incassum eis omnium minarura eventa, propter nobiscuin Oeuin,
evaserint.

336
eodem. Quemadmodum natus ex prce- D .
\
,
, dicta sive virgine, $ive propheti$$a ftlius, Den$
(,
*timul el magni consilii angelus, aliisque inopi,
nalis nominibus appellatus est; el quemadmodum
ortus ejus lumiuis pietatis causa adjuvans genti6
'
-cai.
bus constituelur.
c Hoc primum, bibc, cito fac , regio Zabulon,
et terra Nephlbaliin, et reliqui qui marilimam habilant trans Jordanem , GalilaBa gentium , populus
sedcus in lenebris, videte luccm magnam, sedenlibus in regione et umbra morlis, lux exorla est
eis , et quae scquunlur; quibus adjungil, c quoS 1

h a . Y U , 9-11. " Isa. i x , 1,

, , , , ,
,

, * ,

DEMONSTRATIONTS EVANGELICE LIB. Y l l .

, \ Biam omnem vestem congregatam dolo, et kndu , lnentum , cuiu consiliatione soluturS sunt, el vo , \ lent si fuerint igne rombusli: quoniam pnemlus
\> - , \ \ natus est nobis, el filius dalus est nobis, cujus im , perium supcr humerum ipsius, et vocatur nomen
, , , ejus magni consilii angcltis, admirabilis constlia , . rius, Deus forlis, potentiara habens, princeps pa , \ . cis, pater futuri saeculi. Adducam enira pacein enper principes, et sanitalem e i , magnum imperium
, \
, \ , \ ejus, et pacis ejus non est finis, super soliuni Da, , \ - vid et regiuun ejus u l dirigal i l l u d , et suscipiat in
\ . judicio et justitia ex boc tempore et usque in saeculum : zelus Domini Sabaolb faciet haec . Jani
,
, - nunc terlio puerum bunc propbelia commemoral,
qiiee eamdem rem variis modis signiiicat. Qooniam
.
e >

- ifjitur nunc propositum nobis est, adventus Dei

, * \ ad bomines modum oslendere, vide, quacso, liic
. , quair. multis modis demonslretur. Primo quidcm di; ctus esl Emmanucl, Deus qui de Yirgine naseerelur. Secundo, ex propbetica nmliere ct Spi \ ,
riiu sanclo puerulus, qui non alius est quam is
, \ . \ de quo jam diximus. Tevlio i s , de quo nunc agi , mus, qui fiun prioribus unus est atque idem.
Huic igitur esse nonien dicitur, nt legitur apud
c ,\
Sepluaginta, < magni consilii angelus : e t , ut qui , c ,
, , , dam codices habent, c admirabilis consiliarius, Deus
* > , fortis, polentiam babens, princeps pacis, '
" , 337 ^uluri saeculi. > Ui veroest iu Hebraico, sicnt
*! , \ * . Aquila testificatur : c Quoniam puerulus natus est
,
" filius dalus esl ncbis, et facta esl mensura
super bumerum ejus, el vocatum est nomen ejus,
, , , ,
Admirabilis consiliarius, fortis, polens, patcr, etiam
princeps pacis, et pacis ejus non cst finis. Sicut
* , .
autem Symmachns : c Adolescenlulus enim datus
\ ,
, est nobis, filius datus cst nobis, et eril dteciplina
, , , , ejus super huirerum ejus, et vocabilur nomen ejus
Admirabilitas, consiliarius, forlis, polens, pater
, \ . >
saRculi, princeps pacis, et pacis ejus non est fmis.
,
; , Ergo non simpliciler angelus secundum ipsos
LXX, sed c magni consilii angelus, et admirabilis
, \ , , \
consiliarius, et Deus foriis, et poleniiam habens,et
, \ > princeps pacis, et pater futuri sxculi oriturus ali, .
quando,
et puerulus fitlurus, iis verbis caneba , \
tur. Habes etiam in iis qux prius dicta sunt, Dei
, \ ,
, - D Vcrbum, et Deum, et Dominum diversis modis ap . * pellalum, et pariier eumdem angelum patris nomi ' nalum, el primum hnperatorem copiarum Domini.
* , , Sed quis tandem bic sii ? Secundum Aquilam qui\ , , \ dein ctsocundum ea qua? eliam nunc apud HebraBos
feruntur lestimonia, qui inler bomines nascetur, et
, , \ , \ , >
c ptierulus exsiste^, c adniirabilisque consilia (1)
rius, et fortis, et poiens, el paler etiam et princeps
, , , ,
pacis, > cujus pacis nunquam ait futurum iincm.
, , \
Secundum Symmachum autena c Admirabililas,
> \ ,
consitiarius, forlis, potens, pater ssecttli, princcps
, , , , ,
pacis, et pacis inlimUe a(quc intorrouiata3. > At,
,
sicut Tbeudotiou voluil, c admirabililer consuleits,
. ,
Isa. lx, 7.
(!) . Lege , et accipe sensu, vclputa cxcidissc voculani ante . Eoit.

551

EUSEBil CifiSARIENSlS OPP. PARS. I I APOLOGETICA.

5M

lorlis, potens, pater, princeps pacis, ad multipli- , * c , \ ,

caiidaro disciplinam, cujus pacis non est finis.
,
Ca?terum, quae sequuntur tibi ipsi contemplanda
,
relinquo, hoc unumduntaxat adnotasse conlentus,
quod ipse hic, qui dicitur c pater saecuK,et infinitce
pacis princeps , magnique consilii angelus, > orilu- , , \
rus aliquando ct pucrulus futurus prophetia decla , " ratur, et in orlu suo inter homines volet olim esse
, \ igne combustos eos qui in ca salute gentium, cujus
. > , ipse aucior erit, odiosi futuri sunt, sivc i i raali
;
quidam daemones, sive ctiam impii homiiies intel , \ \
ligantur, de qutbus ait : c Quod omnem vestem
, >
collectara dolo, et vestimentum, cum conciliatione
, \ ,
solvent. Sed qui landem bi fueriut, nisi de quibus
,
aiibi ex ipsius Salvatoris nostri persona dictum
cst : Partili sunt veslimenla mea sibi, et siiper
vcslena meam nnserunt sortem " , el quicunque
ejusdem impietatis a.-. sceleris parlicipes fuertmt?
338
Q > quidcm dum seipsos ad extrenium condemnaios vidcbunt, oplabunt se anle talcm inipielaiera igne fuisse combtislos, polius quam magui
consilii angelum a seipsis violalum fuissc. Tu vero
tecum ipse considera num omnem bumanani naluram transilial, quod illius pax nullum finem habitnra csse dicatur. clquod paier sa^culi nominetur;
praeterca quod non simpliciter angelus vocetur, sed
t mngni consilii angelus, cl Deus foi tis, * et qiiaecunqiie una cum bis adnumerata sunl. Uem ait per
illum regnum Bavid essc dirigendum, quod ipsum
sane lioc inlelltges modo. Phirima quidem ea sunt

qiue ipsi David promisil Deus, in quibus eliam illa

< El ponam in inari mautim ejus, et in fluminibus
dcxterara ejus, ipse invocabit mc, paler mcus es
tu, Deus meus, et susceplor salutis ineae, c l ego
primogenitmn ponam illuni, excclsum prae regibus
terrae, in setcmum scrvabo illi misericordiam
meam, et lestamentum meum fidele ipsi, el ponam
tn sa3culuai saeculi semen ejus, et ibronum ejus
sicul dies coeli *. Et rursus : t Semel juravi in
sancto meo, si David menliar, semen ejus in aeternum manebit, et tbronus ejus sicut sol in conspeclu meo, et siculluna perfecta in aHernum".
Cum in Psalmis Deus ipsi David tani multa promieerit, contraria lamen iis quae promissa sunl, illius
twccessoribus evenisse constat propler ipsorum D

, .


, \
,
, , \
. ' , \
,
, *
,
. * ,
. ,
. ,
\ . \
, \
, . \ *
" , \ ,
,
, \
. > ;
\ ,

.
, , ,
,

* .
\
impietates. Etenim cum ex sennne David reges

usque ad Jechoniam et usque ad Babylonicam

lerapli obsidionem permanseriul, ubi boc ipsuro ac , * cidit, tum vero dissolulum est regnuiu, adeo qui ,
dem, ut ex illo tempore non amplius sedes David,
*
nequc de semine cjus quisquaiu apud Judaicam
* \ *
genlem rcgnaverit, et banc quidem earum rerum,
^ ,
qtiae, ut proxime posita psalmi particula demon ,
etrat, ipsi David promissac sunt, jacturam, Spirilus
. " \
divinus in bunc modum canit : c Tu vero repulisti

cl despexisti, distulisti Christura tuum, everlisli
' \ .
lcslamentum servi l u i , profanasti in terra sanclua-
Psal. xxr, i 8 ; Mallh, xxvn, 55. > Psal. LXXXTIH, 2-50.
ibid. 36-38.
1

53
535
DEMONSTRATIONIS EVANGELICJET L I B . .
rium ejus, destruxistf omnes sepes ejus . > Et
\ post pauca : c Sedem ejus in terram collisisii, m i . \
nuisti dies tcmporis ejus, perfudisli eum confusio \ ne . > Quae omnia cum jam pcrfici inccpei int,
\ , ab eo temporc quo popiilus in Babylonem caplivus
\ duclus est, usque ad Romanorum ct Tiborii irope 6\ riura prolala provectaque sunt. 339 Nullus enim
, \ , cx genere David hoc toto inlermcdio tempore in
, ,
Hebraica? geniis iegia sede videtur sedisse, usque

ad Cbrisli adventum. Ubi vero Dominus et Salvator
, noster Jesus Cbrislus, qui de seniine David orlus
, \ , \ est, in totum orbem rex denunliatus est, tanquam
, \ ea quse de terra et ruina instaurala sit, ipsa illa
, \ , - sedes David per divinum Salvatoris nostri regnum
* \ erecla est, c l permanebit iu seternum, veluti sol i n
, \ conspectu Dei, illius lucis radiis, quam doctrina
\ \
illius prae se fert, totum orbem terrarum illustrans;
/ , * quod quidem et psalmi proxirao testiniomo consen
tancuro est, et huic prophetae, de quo nunc agiinus,
, qui de puero oriluro ait, ipsum in sede David,
* \ aeterna videlicet ac permanente, quae etiam ipsi Da \, \ , \
vid promissa est, sessuriim in regno ipsius, ut dtri . , \
gal illud el suscipiat in judicio ci juslilia ab boc
, ipso tcmpore usque in sxcirium. Porro autem quo \ , \
modo baec ipsa completa sint, salis abunde docc , \ re nos potest angelus Gabriel, in ea allocutione qua
.
ad Yirginem usus est sic dicens : c Ne timeas,

Maria, invenisli enim gratiam apud Deum; ecce
, , concipies in utero et paries filium, et vocabis n o \3 ,
men ejtis Jesum, hic erit magnus, et illius Altissi \ , ^ nii vocabitur, et dabit ei Dominus Deus sedem Da . > - vid patris ejus, et regnabit in domo Jacob in aeler , num, et regni ejus non erit iinis , > ipsura bunc
, , in psalmo superiore cliam prjopbeta exspecUns
, 6\ ; Ghristi orlum, cl moram ejtis, dilationemque quasi
\
ruinse sedis David causam inspiciens, taedio ingenli
\ afficilur, et ait : < Tu vero repulisli ct dcspexisli,
* , , disiulisti Christum tuum. > Deiude qaasi limens
* ac suspicans, Deum ipsum oral, u l quam celerrime
, \ - ea qua? promissa sunl exbibeantur, dicens : < Ebi
, sunt misericordiae luae antiquae, Domine, quas j u ,
rasti David in verilale lua ? quae quidera ipsa,
, \
ipsa, inquam, baec planissime complenda esse in
, ,
ortu magni consilii angeli vaticinatur : in quo vo , , ,
Q lent, inquii, i i de quibus antea dictum est, si fitis, , \, \
sent ignc combusli. Quoniam puerulus naltis est
\
nobis, el filius datus est nobis, magni consilii an~
,
gelus. Quibus autem nobis, nisi iis qui i n ipsum
, \
credidimus, qui in Galilsea genlium suraus, quibus
\ , ; > *
auclor factus est luminis el laclitiae, et receniis no
vique polus, Novi Teslamcnli mysterii, ut ipsa
, \ >
quoque prophetia a i t , 340
Primura bibe, cilo
, \
fac, regio Zabulon, ct lerra Nepblbalim, el reliqul
,
maritimam incolentes ultra Jordanera, Galiljea.
.
gentium : populus sedens in tenebris, videte lucem
,
magnam, et sedentibus in lenebris etumbra morlis,
, \ ."
lux orla est cie
> ? Sunt vero i i qui in bis verbis
, r

6 8

1 9

PsaV.

LXXXYIM,

39-41.

" ibid. 45, 46

Luc. i , 30 33,

e,

PsaI.

LXXXVIII,

50.

" !sa. , I , 2;

EUSEBH CifiSAttJENSlS OPP. PARS H. APOLOGETICA*

hZS

gignificantur ct quicunque ex genlibus in Cbrisluui ?\

Dci credtderuol, el Salvaloris nostri discipuii al- ,
. > ;
que aposloli, quo$ de-terra Zabulon et Ncpblbalim
, \ *
evocalos, prtecoues Evangelii sui clcgit. Uiscc eniin
uiagni consilii angelus friiuedatus est auoior salulis. ,
Iis vero qui in ipsum nori credidcrint, igtiis videli* * * cet alque incemlii. Univcrsae aulem bujusce dis- . > * \
pensationis causam fuisse ait zelum Doniini, sic ,
\
dicens: < Zelus Domini Sabaoth faciel haec . >
Scd quis landem bic sit zelus nist is cujus memi- ,
nit Moses, ubi ait : c Ipsi mihi zelum injecerunt , ,
in eo qui non erat Deus, et irrilaverunl me in si- ,
mulaeris suis; el ego zelum injiciam cis in ea quae * \ , , .
noii est gens, in genle stulla irritabo illos
Scd quoniani favenle Deo jam nunc ea quae ad ejui
advenlum ad bomines perlinenl, de quo apud propbetas agitur, necnon ejnsdcm adveutus modus, ex
proplaticis teslimoniis deraonstrata sunl, lempus jani esse videlur ut inspieiamus, ubi terrarum oriturus, el ex quo genere venturus, itern ex qua Hebreeoruni iribu profeclurus nunliareiur; quae
quideni ipsa si placet, obsccro, scrutcmur.
T l

CAPUT U.

'.

Mkhaa. De loco ubi etset oriiurus is Deu$,

quem prOphet(t nunliarunt : ei qiiemadmodum dc
liel/tlehem regione Palastinw procedet saculo
praexsistent piorum qcniispriuceps, et quemadmodum itle Dominus auctiiTus divinatur eo$ qni ab
uilimu utqtie terree finibus in eum crediderinL

*
,
,

.
c Et t u , Belhlebcm , dwnus Ephrala, mini \ , ,
ma es ut sis in niillibus Juda; ex te mibi

cgredielur qtii praesit, ut sit princeps
341
, ,
in l&rael, et exitus ejus ab inilio ex diebus sae\ * .
c.uli. Idcirco dabit eos usque ad tempus parien- .
l i s ; pariet, ct reliqui iratrum ipsoruin converten- , \
tur ad lilios Israel, el consistet, et videbit, et pascet * \ ,
gregcm suum in robore Duminus, el in gloria no- , \
minis Domini Dei ipsorum exs'slent, quoniam nunc C , \
magniflcabuntur usque ad exlrema lerrae, ct erU
*
liaec pax . > Quod quidem ipsc Emraaiiuel, qui ex
, \ . >
inlerpretatione est nobiscum Deus, dc Virgine na * ,
scatur, el quod puer iiat niagni consilii angehia,
, \
pianissime ex iis qux anle proposita sunt, demon ,
slralum esl. CaHerum, oporlebat eliam locum, in
. **
quo ille orilurus esset, signifieari. Divinilus ergo .
pradicilur de Belblebein quidani egressurus prin ,
ceps in Israil, cxitus ab initio ex diebus saecnli ba * .
bens. Hoc aulem ipsum nunquam bumanae nalurae ,
accommodari polerit, sed soli Emmanuel et magni
, .
consilii angelo. Quod enim ab peterno exsislat, cui ,
tandem sit accommodandum nisi soli Deo? Igilur
; (
de Betblehem (esl autem hic JudaeaB locus, non ^ , ^ ) procul ab ipsa Jerusalem situs) dicilur quidam ab
. " (!)
aeterno exsistcns progressurus. Nullum vcro nisi

unum David invenimus gloria pra?ditum ac cele, \ *
brem, qui inde sit exorius, et post ipsum David,
"
alterum duntaxat, noslrum ulique Salvatorem Je . ** ,
8 U R ) , qui Cbristus est Dei: praeter bos autem nul- ,
lum alium prorsus. At vero ipse quidem David bu | * * (2)
jusce propheliae lempora anlecessit, et p'nrimis
* *
7 S

T 1

7 1

Isa. xxxvu, 52. " Deut. xxxn, 2 1 .

Micb. , 2-5.
(\)\ I egc . EDIT.
\)06.
Legc, ttl sa?pe, pro , , et hnic conjunge sequens, ut sit solum.

EDIT.

337
DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE U B . V I I .
55*
anie boc oractriunt annie morluys est; prtrtpre a ne
,
a diebus quidem taeculi exilus snos fecit David.
* Supcrest igilur ut in eo, qui poslhac de Beiblebem
, * \ proficiecifur, re vera Emmanuel, quippe omuia
quae creaia sunt anlecedit, ei Deus Verbum, et no * .
biscum Deus appellatur, quae bic scripU sunl com c pleantur : quoniara ipse quoqne illius in Bdhlebem
, orius, plauisstme Dei adventum fcignificavil, ex iis
adinirabtlibus rebus, quae aptid ipsam illam Betb lebem evenerunt. Siquidem Lucas in hunc modum
. \ enarrang describit : t Faclum esl autem in diebus
, . illis. Exiit edictum a Gxsare A-igusto, ut describe \ , retur universus orbis : b*ec descriptio prima facta
, , est praeside Syrias Cyrenio. Et ibani orants at pro , \
fiterentur singuli in suam civilalem. Ascendil ati \, - 8 lem el Joseph a Galilsa de civilaie Maznrclh, in
. Judacam, ia civitatem David, quae vocotur Belhlc ,
bem, eo quod esset de domo eX familia David, nt
. profitereliir cum Maria desponsata sibi 3 4 2
, , \ prajgnaule. Factum est aulem, cum cssent ibi, im , pleli sunt dics ut pareret, el peperii iilium suuru
. primogenitum, et pannis eum invoWit, et reclinavil
,', eum in prae>epio, quia non erat eis tocus in diver\ \ sorio. Et pastores erant in regioue eadem vigilan, \ , - ies, el cuslodienles vigilias noclis super gregeni
. \ * suum : el angelus Domini stelil super eos, et gloria

Dei circuinfulsit illos, et limuerunt tiinore magno.
, \ Et dixit illis angelus : Nolile liniere, ecce enini
, , evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit omiii
. Q populo, quoniam nalus est vobis bodie Salvalor,
.
qui est Gbrislus Dominus in civilaie David : el boc

vobis signum. Invenietis infanlcm pannis involu, \ , \
tum, et posiium in praesepio. Et subito facla cst
, . \ ,
cmn angelo mulliludo niililia- coclestis laudanlium
* ,
Deuai et diceulittm : Gloria in nltissiinis Dco, et

in lerra pax, in bominibua bona volunlas. Et facium
, \ * ,
est, ot discesscrunl ab iis in coelum angeli, paslo . , \
res dixerunt ad se invkein, trauseaniiis usque Retb \ ,
lebem, ei videamus boc verbum quod factum est,
. \
quod Domintis osiendit nobis : el vencrunt fesli
nanles, et invenerunt Mariam et Josepb, et infan
lem posiium in prsesepio. Yidentes aulem cogno ,
verunt de verba, quod diclum cral illis de pueio
. \ \
boc : et omnes qni audierunl mirati sunt de iis qtia3
, dicta erant a pasiuribus ad ipsos
Haec quidem
<
LiicaF. MattbaBus autem nbi ea qu% ad orluin Sai ,
valoris noslri exponit, scribit in btinc moduni :
*
t Cum autem nalus essel Jesus in Belbtebem Jmla?nc
, \ in diebus Herodis regis, ecce Magi ab orionle ve* nerunt in Jerusalem, dicenles : Ubi est qui nalus
, \ . est rex Judaeorum? vidioius enim slcllam ejtis in
, \ orienie, et venimus ul adoremus eum. Audiens au * . \ tem Herodes rex turbalus est, et omnis Hierosolyma
, * cura illo : et congregans omncs principes sacerdo, . lum et scribas populi, sciscitabatur ab eis ubi
) . Cbristus nasceretur. At illi dixerunt ei, in Belhle; \ , , , bem Judaeae. Sic cnim scriptum est per propbe .
tain : E t t u , Bethlchcm domus Ephralba,ncquaquain
" Luc. 1 1 , 1-18.
1 1 1 0 1 0

553

PARS . APOLOGETICA.

E U S E B I I CJESARIENSIS OPP

tuinima es principibus Jnda. Ex te enim exibit.

dux, qui pascet populiim meum Israel. Tunc Herodes clam vocatis Magis, diligenler didictt ab eis
tempus stellaB quae apparuit eis, el miltens eos in
Belhlebcm, 343
^
interrogale diligenler de puero, et cum invenerilis, renuntiale raihi,
u l et ego veniens adorem eum. Qui ciim audiissent
regem, abierunt, el ccce stella, quam videranl in
oriente, antecedebat eos, donec veniens slaret supra ubi erat puer. Yidentes aulem siellani gavisi
sunt gaudio magno valde, et intranles domum v i derunt puerum cum Maria matre ejus, et procidentes adoraverunt euro, el apcrtis ibesauris suis, oblulerunt ei niunera, aurum et Ibus et myrrbam; ct
responso acceplo in somnis ne redirent ad Hcrodem, per aliam viam reversi sunt in regionem
suam . > Haec autem imiversa exposui, ut demonstrarem ea quae i n orhi Salvaloris noslri in Belhlehero gesia sunt, certissima praebere argumenla, i l lum csse de quo loquilur propbelia. Atque bodie
quoquc, qui locum illum incolunl, tanquam a patribus ipsorum accepla memoria, iis, qut visendi
!oci gralia Belbleliem petere consucvenint, lcstimonium suum aflerunl, veritali fidem facicnlcs,
agrirmque demonstrantes, ubi Yirgo enixa infantem deposuit : qua de re ipsa propbclia sic a i t ;
c Idcirco dabis eos usque ad tempus parientis :
jiariel, et reliqui frairum ipsorum coiivertentur. >
Consenlanee aulem bic quoque paricntem intclligit eam, quae in superioribus oraculis Virgo nominaia cst, et propbclica mulier, quae ipsum Emmanuel ei magni consilii angeliim erit paritura. Nam
usque ad hujusce leinpora, jejusquequi de ipsa erat
orilurus, qua; ad priorem populum pertinenl, steterwit, quippe cum eis praescriplio temporis dala
essct usque ad lempus parientis, hoc est, usque
ad mirabilcm orlum ejus, qui de Virgine nasceretur : post queni, sublatum quidem esi ipsorum regnum; qui vero reliqui fratrum ipsoruni dicunlur,
i i suni accipiendi, qui in Cbristum Dei credideruitf,
aposloli cl discipuli et evangellstae Salvaloris nostri : quos conversos ipse Dominix pascere dicitur, non sicut prius per angelos, aut per administros homines, scd ipse per seipsum, usque adeo
ut propter boc magnificari eos contigerit usque ad
extremum terrae. Magnificati enim sunt, quo tempore in omnem terrain oxivit sonus eorum, et in
ilnes orbis lerrse verba corum. Constat vero etiam
illud, quam magnus grcx per universain terrain ut
ralionalibus bumanisque ovibus ipsi 344 Domino
per apostolos suos collectus sit. Quem sane gregem
ipse Dominus per seipsum, qtii ejus paslor simul
ci Dominus esl, visurus paslurusqtie in robore dicitur, adeo quidem, ut in manu forti el bracbioexcelso
a Domino et paslore conservatae oves nibil mali
patiantur ab insidianlibus asperis et immilibus feris. Et ea qiiidcm qua3 ad ortum in Belblehero, quaed l x l t

e t

7 3

" Mallb. , 1-12.

540

,
. , )
, *
,
" .
, ,
.
. \ ,
, ,
. '
\
,

, , ,
\ , \ . \ *
, '
. > "
\
,

.
,
,
,
,

* c
. , \
. \ ,
\
. " \
\
,
, *
, *
.
,
, \ \,
,
, \
* , *
* ,
.
, \
* . \
* \
)
\ * ,
,
, \ \ *
.
,
,
4

DEMONSTR IS EVANGELlCiE L I B . V I I .

541

que d progressum cx eo pertinenl, ejus Dei quem

prophetae nunliabanl, in hunc moduro se liabent.
\ \
Advenlum autem ipsius Domini el pastoris de coelo
, *
ad homines jantpridem ex eodem prophela, qui
, ' , , \
nunc in manibus est, proposui, ubi sic aiebat :
, \
Audile, popuii (irones, et aliendat lerra, et omnee
, *
qui sunt in ea, et erit Domtmis vobis in teslimo ,
\ , \ * nium : Dominus ex domo sancla sua, quia ecce Dominus Dominus egredietur de loco suo, ct descen * , *
det , > et caetera ; qtiibus adjungil : Propler
* \
irnpietaleiu Jacob omnia baec, el propter pcccalum
,
domus I s r a e l . Ab iis autem qwae sequuntur

apud ettmdem prnpbctam etiam illud planum est,
, \ \
quud uon solum propter impietates Judaica? genlis
. " ' *
Dominiis de eoelo descendit, scd etiam propter sa* ', ,
* * \ , \ lutcm el vocationeni gentium cunclarum. Adjungit
, \ * , igilur deinceps : t El erit in novissimis diebus mainfcslus mons Doinini, el festinabunt ad ipsum po . >
puli multi, et ibunt gcnles multae, et dicent : Vc ,
nite, asccndamus in monlem Domini . > Quaro
,
\ * poslbac ubi euin qui est anle sarcula de Belblclicm
* * , , \ egressurum nunliavit, non soli lsrael amplius, scd
, \ conferlim omnibus gentibus usquead extrcma ler rae illum imperalurum affirniat. Dicil igilur : Et
, \ : stabit. el videbii, et pascet grcgem suum in ioriiludine Dominus, el in gloria nominis Domini Uci ip , * *
, ; sorum exsislenl. Quoniam nunc magniGcabuniur
ueque ad extrema lerraj : et erit haec pax . > Cui
, (1)
, * porro erit ha?c pax, nisi teirae in qua magnifica , \ ^ , buntur givges Domini? Id ipsum aulcm, quem fl , ' nem sortilum sil posl Salvatoris nostri Jcsu Cliristi advcntum, nemini obscurum csse potcst : nam

cura ante bunc adventum, prineipum esset mulli , , ,

tudo, el universae geutcs aut sub lyrannis, aut in
,
slalu populari csscnt conslilula?, ul nullum inler so
, \ ,
commercmm bomines liaberenl, sed privatira: cxem
\ , ,
pli gralia, aptid jEgyplios suus princeps regnaret,
, ,
apud Arabas item suus, apud ldumxos, Phccuicas,
\ \
345
Syros aliasque itcm gcntes; cumque genles
,
adversus gcnles,etdvitatcsadversuscivilatesconsur*
, ,
gerent,obsidionesque innumerabileset capiivilatespei
' ,
omnem locum ac regionem fierent,tum vero ubi Salva ,
lor nosler ac Dominus adfuit, una cum iliius ad bo ,
ntines adveniu, jam lum prinio Boinanornm Au, ^
T i

7T

7 S

~
~
- t

~ .
- , - - . *
, : , . . . - . . .

x i - . .

. .
*

'
, . >

.

,
: ,
\ \ , , *
. \ ' Mich , 2, 5.
ibid. 5.
Micb. , 1, 2. "

guslo imperiuin in orbis naliones obtinenle, solu

n : ~ ~ est ille
: ~ multiplex
.:
~:
...

tus :illico
principalus,
et. pax universam terram nccepil, ei propbetia? quae nunc
tractalur concordans, aportissime de Cbrisli discipulis dicenti: c Quoniam nunc magnificabunlur usque ad exlremum tcrrae: et erit luec pax. i C u i
consentaneum estquod in Psalmis legiturdc Cbristo
oraculum, dicens: c Orietur in diebus cjus jnstitia
et abundantia pacis* . Ex quo mibi videlur princeps pacis in ea, qua? proxime exposita est, propbelia nominari. Aiiimadverte tamen, quaeso, quonam pacto is de quo nunc agiraus propbeta, Dominum de coelo egressurum initio ait, ac non prius
Mich. v, 4, 5. Psal. L X X I , 7.
(1, Typographorum incuria intercidisse videtur , quod referalur ad . E O I T .
7 7

#..

54*
EUSEBH CiESARIENSIS OPP. PAUS 11. APOLOGETICA.
5U
erga homines pastoris ollicio functurutn, quam ,
nascelur is cjtii a propbetis caiiilur, in Bellilehem:

quomodo vero hxc in Saf\atore ac Oomino lermi- , \
nata sint, testimonio suo planum fecil evangelista ! , * ,
in Us verl)i<, quae ab illo nuper accipiens proposui. \ , \ ,
Paslor autem ct dux ipsius Israel declarandus d i - , \ ^,
cilur Chrislus, cum baec sacrarum liUerarum sit . " ,
consuctiido, ut sentenliam sequenlibus, verum Is-
rael nominent omnem eum qui conlcmplari facite , possit, el graiam Deo viiam sequalur: sicut econ- , , . \
trario Judacos post peccatum, Ghananseos, el semen,
5 *
non Juda, sed Cbanaan, et principes Sodomorum
c* populum Gomorrhae ad mores illorum alluden- * ,
,
les vocare soliloe sunt: alioqui vero eliam ad ver \ , \ '
bum intcrpretanlibus, omnis Salvatoris nostri vilae
consueludo apud Judaicain genlem fuit, el mullo- ^ , ,
\
rum ex Israel dux cxstitil, eorum videlicet qui
, :.
ipsum agnoverunt, atquc ex circumcisione in ipsum
crediderunt, et id quidcm quod ad expositum ora- * '
, * , culum pertinet, talem exflum invenil; quae aulem
eequuntur altero assnmpto initio legenda sunt, quae * , eic quidera se babenl: Assyrius cnni venerit in \
'
terram veslram, el cum asccnderit in regionem
, \
vestram, excilabuntiir in illum seplcra pastores, et
odo morsus boimnum " , et reliqua; quae quo ,
\ .
sensu sint aceipienda, non est nunc enarrandi
'
locus. Dixerit autem quispiam post Assyriomm
. ' ,
in Judicani advenlum, 346 Judaica gens ab
.
illis capta esl, tam mullas incursiones alque i n 1 0

soienlias contra illos cxslilisse, quam multae scplem pasloribus cl octo morsibus indjcantur. \\A<.
aulem sciri posse ab iis qui rcs Assyriorum niemoriae prodiderint : quorura posl finem, euin de
quo prophelae loquunlur de Bciblebern exsliiisse, posl seplcra videlicet pastores ct post octo morsus
qui Assyrios invaserint, lemporibus quae illoruin in Judxam atcessum subsecuta sunl. Caelcruiu,
baec plurimara postulaqtia indagalionem, non est nunc curiosius exploraudi tempus.
ptalmo cxxxi. Quccrenli David quisnam lo- C '. ,
cus eset Ephrata, in qua Deus pramuntiatus
\
.*~
proplieiis nascerelur, ipsa autem est Beinleitem,
, ",
per Spiriium sancium manijestaiur.
,
.
c , , , \
c Memento, Domine, David, et omnis mansnetudiois ejus: sicut juravit Domino, volum vovil Deo * ,
,
Jacob: si inlroiero in labernaculum domus meae,
\ *
8 i ascendero in lecium strati mei: si dedero som , \
nuin oculis meis, et palpebris meis dormilaiionein,
[et requiem temporibus uieis,] donec inveniam lo- , , ^^
cum Domino, tabernaculum Deo Jacob. Ecce . ,
*
audivimus eam i n Ephrata, invenimus cam
,
in campis sylvae: introibimus in tabernacula
ejus, adorabiinus in loco ubi steterunt pedes , . > *
* , ejus . > Tuin deinceps adjungit : c Propter
David servum tuuin, ne avertas faciem Cbrisii ry .
, \ |
t u i . Juravit Dominus David verilatem, et non
\ .
frustrabilur eum, dc fructu ventrts tui ponam
super sedem tuam
Et adjungit his item dicens: t
\,
c Uluc producam comu David, paravi luccrnam
, \ Chribto meo: inimicos ejus induam confusione,
super ipsuro aulem eiflorebit sanclilicaiio mea . >
. > \
Etiam ha:c propbelia cum suporiore concordat, quae , 81

ev

Mlch.v, 5.

" Psal. 131, 1-7.

ibid. 10, 1 U

ibid. 17, 18.

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. V I I .

5:

516

. illum Deum, qui nnnlialur venturus, deBcihlehem

progre^siiruni significat. Ipsum boc igilur David
\ , ,
quoque, pritis quidem ignorans, optat disccre ab
, * .
ipso Deo, tum vero ubi optavit voloque poposcit,

, id ipsum docetur, 347 Postquam eniiu oraculum
accepit, quod ad ipsutn in psalmo a i l , c De fructu
\ , , venlris tui ponara supcr sedem tuam; el rursus,
\,
< llluc producam cornu David, paravi lucernam
, ) , \
Cbristo meo, > mcrilo procumbil ipsi Deo, atque
* * \
ita hicrens solo, supplicat ( t precatur: longius au , lem constantiusque in oraiionc perseverans, jurat
,
Deo, non prius sc ingressurum in labernaculum
, *
domus suse, neque dalurum oculis suis somnum,
, \
, \ , \ - ei palpebris suis dorniitalioiiern, neque asccnsurum
in Icctum strati sui, humi slralum soloque adhae, ' , \
, * , JJ rentem, eoque modo adoranlem ac supplicanlera
niansiirum, doncc inveniat loctim Domino, et ta , bernacubini Ueo Jacob, bec est, donee discat,
, \ , Doraino sibi indicanie, ipsius Chrisli ortum: cum
* ,
autem volo id postulasset, et talia cognoscere ex pciivissel, baud iia muito post, quae futura eranl
. \
divino indicante Spirilu coniemplatur, quippc cum
, suis Deus pollicitus sit, se amplius loquenles exau ,
.
dilurum. Itaque illi in hunc niodiun exaudito, ora ,
culum redditur, quo ip*a Betblcbem inclamatur,
*
tanquam illic loius Doniino, et tabemacuhun Deo
. > ,
Jatob constiluenda sint. Ibec igitur ubi divinus
, \ '
Spiritus apud se ipsuni eecinit, ipse seipsum exau, "
dicns adjungit, Ecce audivimus eain in Ephrata:
, \ . > \
c Epbrata vero eadem esl el Betblehein ; sicul in
\ , C Genesi conslat, ubi de Racbel diclum est: El
. < , , sepelierunt eam bippodromo Ephrata, haec est
' , \
Belblehem . > Et superior propbctia habebat
. *
illud : Et tu Belblcbcm domus Kphrala. Ecce,

hiquii, audivimus eam : conslal autem quod
; pcr illud eam Cbristi origincm inlelligil, et ipsius
, .
Dci Jacob, babitalionem. Sed qflae tandem baec fue
, c r i i babitalio Dei Jacob, nisi ipsius Gbrisli corpus,
, , quod in Beiblebem natum t>st, in quo lanquam
in tabernaculo, unici fllii diviuiias babilavil? Cat
\ , * leruni non simpliciler Dei, sed cum additione,
Dei Jacob < tabcrnaculuin essedicitur, propter \ ,
ea quod non aliud sil quidquam qiiod in illo ha
bitet, quam is Deus qui ipsi Jacob in bominis spe
- cie ac figura sit visus. Gujus sanc gratia illo eliani

8T

. \ , cognomine Israel digiuis esl habilus, tanquam is

\ \
qui Deum viderit; nam id notnen si inierpreierig,
\ , \ eum, qux Deum tideat, babebis: quod vero non
, ,
alius sit quam Deus Verbum, qui ipsi Jacob vistis

sit, in liujusce operis primcrdiis deraohslravinius.
. > \
Precanti ergo David, et videre ctipienti locum ac
, ,
tabertiaculum Domini Dcique Jacob, ipse Belblc
hein locus oslensus esl; 348
quapropier cum
,
dixiasel, c Ecce audivimus eam m Ephrata,adjun \ ,
git diccns : c Adoremus in loco ubi sleterunt pe, , \
des ejus . > Planissime igitur in bis quoque ver * >
bis in Epbrata, qua; est Belblebem, ipse* DomiiiUt
88

Gea. xxxv, 19.

Psal. cxxxi, C. ibid. 5.

ibid. 7.

EUSEBII CJESAIUENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

47

54S

ac Deus Jacob locum sibi ac tabernacuium consti- * *

tuturus canitur, quod ipsura cum Mich-Bae prophe- \
, tia concordat dicenle : El l u , Belhlcbcm domus

.
Epbraiha. Ex te mihi cgredielur dux: et egressus
ejus ab initio ex diebus saeculi; quae cum proxime
scrularemur, ostendiimis ad nwllum alium esse re- * ,
, * ' *
ferenda, quam ad unum Salvatorem ac Dominum
,

uosirum Jesum qui Cbrislus csl Dei, quique in

,
\ , \
Belhletiem, sicut propbeliae prajdixerant, nalus est.
. "
Nullum enim alium quispiam un(|iiam ostendet,
qui inde cum gloria post ipsins propbetia; lem- , (1)
pora prodieril: nullus enini neque rex, neque pro- ,
pbeia, neque alius quispiam eoruni qui apud Hc- \
, '
braeos Deo amici fuerint, praHer ununi Salvalorem

ac Dominum noslrum qui Cbi isius esi Dei, ulrum > \
que babuisse demonstratur, et quod de semine
6,
.
David, el quod in eo ioco sil natus. Tcmpus igilur

,
jam est u l illum ipstim esse non alium queinpiam
fateamur, qui in his propbeticis verbis significatur, . > ,
\, > ;
evidenterque in iis qua* sequunlur eumdem psal

inum, dum nominalim Cbrislum appellal, hoc ipsum
, oslendere, ubi ait: c Propler David servum tuum,
.
ne avcrlas faciem Cbristi l u i . l E t rursus: f llluc
* , , producam cornu David: paravi lucernam Cbrislo
, * , :
meo. Inimicos ejus induam confusione, super
ota ,
ipsuin auteni efllorcbii sanclificalio m c a . Scd
\ .
ubi landem ail se produclurum rornu David, nisi

in Belblebem alque in Epbratba? lnde enim cornu
* * \
David Ciirislus quaienus ad naiuram pertinet bu , 'nianam, quasi ingens lumen exorlmn csl. Hic ilem C
'
Christi lucerna ab ipso Deo universi prieparala esl:
, fueril autem hxc lucerna quasi inlclligibilis lucis,
) , *
bumauura corpus, per quod instar teslacei vasis,
\
tanquam per lucernam, proprii luminis radios in

otnnes, quicunque ignoramia Dei et profundis te >
nebris premebantuY, emisit. Elenim in bis quoque
.
demonstrari planissimearbilror Deum Jacob, qui ab
,
initio elex diebus soeculi exsistit, ad bomines ventu ,
rum,cl oritururo non alibi terrarum quam in Belhle c
bem loco, quinon procul ab Hierosolymisbodiequo . *
que visitur, ubi sane non alius postprophetarumtem\ \0 , \
pora illuslris.et apud omnes boroinesgloriacelebris,

349 Q
unus Jesus Christus ab omnibus ejus
,
loci incolis (qui quidem sic cum evangelicis voci- ^
\ *
bus concordant) nalus esse perbibetur. Est aulem
. \ Belblehem, ex interpretatione, domus panis, quac
\ , \
sic quidem ejusdem est nominis cum co qui de
. , \ Najapatov
ipsa profectus cst. Salvatore nostro, qui cum sil

Dci Verburo ct ratio, animalium ralionalium est
* . *
alimentum. Quam rem ipse quoque demonsirai,
\
ubi ait: < Ego suni panis qui de coelo descendi . >
, 4Yerum quoniam bsec eadem ipsius David patria
.
fuit, merilo qui ratione huroan naturae David iiiius
\ \
fuit, ex hoc ipso loco profectus est, iu eo sanc cum

prophcticis concordans oraculis : ilaque obscura
, "
esse amplius causa non potest, cur sibi Belblebeui
, > " ^
8 9

80

u a m

91

8 5

Psal. cxxxi, 10. ibid. 17,18. Joan.vi, 41

(\)Ovd\ Lege iiem ei paulo post. EDIT.

519

DEMONSTRATIONTS EVAXGELIC/E LIB: V I I .

550

, > palriam ascripseril. Gscterum eiiam in Nazaris edu * c " catus esse dicitur, et sic Nazaraeus vocandus. Scire
' * c " igitur oporlet quod nomen est Hebraicum Na-ii * raum in Levitico, in ejus Clirisii unclione quem
> , ipsi babebant. Porrobic erat principalum oblinens
, , ', , secundum imaginem magni el veri Pontiiicis Chri , - sti Dei, adumbratum videiicet quemdam el figura , - lum Cbrislum repiacsentans. Ubi vcro LXXde PonliOce ita interprelati sunt, c el non pollucl quod
, . ' ,
* , sanctificalum est Dei sui, quoniam sanclum oleum
unctionis Dei sui 1 in Hebraico iegiiiir, c quoniam
, , Nazcr oleum : > Aquila aulcm sic convcrlit, c quo , \ , \ niam segrrgatio, oleum unclionis Dei sui super
ipsum. Symmacbus autem, quoniain inlacliun
, ,
' - olcuin unctionis Dei sui super ipsum. > Tbeodulio
, vero^ quoniam Nazer oleum unclionis a Deo suo
, ' , super ipsum. Quare Nazer ipsos quideni LXX se\ \ ' qneiilibus tanclum erit, ipsum vcro Aquilam, sepa~
, ratio, Symmacbum aulem, intactum; itaque ex bis
. Naziraum n o i n e n significabil, aut sanctuin, aui
segregatum, aut intactum. At vero prisci quidcm
' ( ,
), - sacerdotes, cum oleo comparato, quod apud
Mosen Nazcr appellatur, ungerendir, ex dcriva \ , ^ , tione a Nazer vocabantur Naziraei. Sed Salvator
et Dominus noster, suaple nalura iu se babens, cl
. "
sanclum, el intaclum, et separatum, neque alicujus
\ , '
Itrrtv \ \ , - iadigens humanae unctionis, tamen Nazira?i appel * ' \ lationem apud bomincs obtinuil, non quod ab olco
, quod Nazervocaretur Naziraeus exstilerii, sed quod
, - quapivis natura quidem talis esset, lamen a civi . - tate Nazareth apud homines Nazira3us vocalus sil,
9t

?, \ - C ubi apud suos, qua bomo eral, parenles, puerilcm

cducalionem obtinuit. Ex quo apud Matlbxum di,
, - clirm est: 350 * Responso aulem in somnis ac. \ ceplo (ipse videlicet Josepb) secessit in partes Ga ' lilaeae; et veniens babitavil in civitate quae dicitur
. Nazara, ut impleretur quod dictum est per prophe tam, quod Nazaraeus vocabltur . J Oportebat enira
*; c , usquequaque cum ipse suaptc nalura et revera Na\, . , ziraeus esset, hoc est sanctus, intaclus, segregalus,
, illum ab hominibus hae appellatione vocari; sed
, \ . \ quoniam non a Nazer oleo hanc obtinuit appella, , tioncm, quippe qui humanse nullius unclionis indi - gcret, a loco Nazareth denominationem accepit
\
Gum igitur haec in bunc modum oslensa sint, lem . > ' pus jam esse videtur inspicere, et ex quo genere,
^.
D et ex qua Hebraeorum tribu, animamm nostrarum
9t

Salvator Chrisius Dei proditurus nuntiaretur. Caeterum hac de re primurn verba citabo evangelica,
deinde tanquam notas atqne impressiones maxirae accommodatas, propbetica illis adjungam teslimo
nia. Maithaeus ergo Cbristi genus, qualeiius ad humanam ejus naturam pcrtinei, in hunc modum
describit: c Liber generationis Jesu Christi, fllii David, filii Abraham. Abrabam genuit Isaac. Isaac
aulem genuit Jacob. Jacob aulem gcnuii Judam " , et quae sequuntur. Huic vero Apostolus
qaoqae concordat, qui dicit, < segregatum se esse in Evangelium Dei, quod ante promiscrat per propbetas suos in Scripturis sanctis de Filio suo, qui factus est ex semine David secundum carnem

Fuerint vero baec consentanea iis, quae ita se babent, oraculis.

* Levit. x x i , i 2 . Mattb. n , 22,25,

Maltb. , 1,2.

8 8

Rom. i , -J-5.

EUSEBll C.,SARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

551

CAPIJT 111.

secundo Paralipomenon. Ex qua genle el ex

qua Juditorum iribu progressurus Christus prasdicebalur.

.
Axb
.

Dominus per Nalhan prophelam haec David praedicil, iit secuado [primo] Paralipomenon: c Et erit,
cum coinpleli fueiint dies l u i , et dormieris cum
palribus Uiis. suscilabo semen tuum posl te, quod
crit ex ventre luo, et parabo regnum ejus. Ipse aedificabit mibi domum in noinine meo, et erigam sedem ejus nsque in sempiternum. Ego ero illi in pa-

c
, , \ ,
, .
\ .
, \

. ,
irem, 351
iP
" *
octavo auiem et oclogesimo psalmo de eodem tan* \ tlc . \
quam de David dicla baec sunt: c Ipse invocabit
\ , \ ,
mc, paler meus es , Deus meus et susccptor sa- g c
lulis meae. Et ego primogenitum ponam illum, ex , ,
celsum prae regibus t e r r ; in seternum servabo illi
,
misericordiam mearo, et teslamentum meum fidele
'.
ipsi * . Et rursus : c Juravi David servo meo, in
, \ \
6;uculum parabo semen luum, et aedificabo in gene- c " * "
ralionem et generationem sedem tuam . Et
, \
ruisus : < Semct juravi in sanclo meo, si David
\ \ < "
inenliar, scmen ejus in icternum manebit, et thro- ,
nus ejus sicul sol in conspectu meo, el sicut luna
, \
peifecla in selernum". > Et rursus : Et ponam in
, , \ saculum saeculi semen ejus . > Fuerint vero bis
> \ c \
iiiiulia eliam illa in quibus diclum esl : t Juravit
. > "
Dominus David verilaiem, el non fruslrabitur eum:
* \ ' c **
de 1'ructu ventris tui ponam super sedem tuam V
\ , Salomon quidcm, cum csset filius David, eidem Q \ e l

s e

c r i t

n , i , l i

i n

l n

palam in regno successit : bic etiani Ilierosolymis

vov . , \, \
^
primus Deo iQmplum sedificavit. Hunc itaque su
spicari Judseos illum esse, de quo prophetiae lo\ qnuntur, verisimile est. Sed videanl, quaeso, Judaei,
.
inim ad Salomonem refenre oraculum possint
(1) \
quod ila aii ; Et erigam sedem ejus usque in
c \
sempilernum ; et rur&us quod cum jurisjurandi
* aHirmalione pollicitiirn esse Deum in sancto sno
,
inducit, futuram sedem ejus, quem venturum pro , \
l bet# canunl, sicut solem, et sicul dies coeli. Nam
si quis regni Saloinonis tempus inquirat, quadra ,
ginla non amplius annos inveniet; quod si eorum
, . \
qui illi successerinl in summam redigal, ne tolos
, * *
quidem quingentos annos illos omnes regnasse
comperict. Sed concedamus eos usque ad extre- D . ' mam Judaica3 genlis obsidionem, qua Romani illos \ '

expugnaverunt, regnum conservassc, quid islud
tandem ad propbeliam quse ait, t in aeternum ? > , c , >
\ ,
et quae ut solera alque ut dies coeli permansuram
; ,
illam sedem canit? Illud vero, ego ero illi in
< ,
palrem, et ipse erit mibi in fdium, qui fieri
, ; "
pole&i ut Salomoni convcnial, quando palam iu
hisloria quae de illo exsut, abhorrentia longissi- ^ ,
meque remota ab adoptione Dei de illo prodit. Audi
. " * igitur quam illtus accusationem complexa sit: < Et
1 Par . xTii, i l - I A .
Psal. LXXXVHI. 27-29. ibid. 4, 5. ibid. 36-38
cxxxi, 11.
(1) Olov . Forle legcndum vel , vel .

ibid. 30.

Psal

BEMONSTRATIONIS EVANGELICiE . VH.

1 \ , \
, \ ,
, , \ 16,
\ , \ ^, ,
, . > \ * < \

, *
,
, ,
* \
. \ * <
,
. > \ 66
, \ \
;
\,
\ ; " , .
\
. . "
, ,
\ ,
\0 *
, , \ \ ,
,
, \

.
,
,
, \ ,
, * * ,
*,
*
\
\ . \ ,
t , \
* * <
.
,
\ \
, \ * *

.
, '

, \ , \
,
, \
, \
J

IHRpg. , 1.

ibld. 4-6.

554

Salomon fuit niulicrum amalor, et accepil externas feminas multas, et filiam Pharaonis, et Moabilidas et Ammauitidas, ei Idumscas. el Syras, et
352 Chetlaeas, et Amorrlweas, ex gentibus quas
interdixit Dominus Deus tlltis Israel, non ingredi
ad eas . Et adjungil : El non crat cor ejus reclum cum Domino Deo suo, sicut cor Davvd patris
ejus ; ct abiil Salomon post Aslarlem, abominalionem Sidoniorum, et poet regem eorum, simulacrura filiorum Ammon, el fccit Salomon mahim in
conspcctu D o m i n i . Et rursus addit in iis quae
sequunlur : Et suscitavit Doniimis Sa4an Salomoni, Ader lduniaeum . > Eum igitur qui in talibus
et tanlis accusetur, quae unquara raiio diclabit,
patrem sibi auderc Deum ascribere, ipsumque suprenuim Dcuui iilium bunc suum primogcnilum appellare? Quara auletn ub causam baec alias quidem quasi de ipso dicunlur David, alias vero quasi
de illius semine? Alqui ipsa liaec ipsi quidem David nunquam accoiumodari polerum, qucmadmodum tibi diligenler observanti fiet manifestum :
igitur alium cx scmine David surrecturum, de quo
ba3C oracula loquantur, quaerere opoi tet. At enira
ex illo qualenus aut monunienla lillerarum prodiderinl, aut in memoria bomiiiura rcsideat, millus
alius lalis exstilit, nisi unus Salvaior et Doininus
noster Jesus qui Cbrislus est Dei, qui quideni uittis
ex omnibus qui unquam dc semine David regnaverint, in toto orbe terrarum filius David appcllatur,
bocq-je secundum illius orlum qui ad bumanaiu
naiuram perlinet omnes conflientur: alque bujus
regnum et manet nunc et pcrmansurura est posthac
in infinitum ;cvum persevcrans, neqne innumerabiles advcrsus illud insidise proflcient, sed divina
sua et plus quam humana virtute, quod divinilus
afflatum atque insuperabile habuit prophetia qtiai
de ipso exstal, palam omnl tenipore demonstrabit.
Ubi vero Deum per sanctum suum jurantera audis,
Patrem accipe jurantetn per Deuin Verbum, qui
omnia s&cula aniecedit, sanctum utique atque unicuro suum Filium, quem varie ut Dcum ante a nobis expositi sermones celebraverunt, per quem j u rat Deus et pater ipsius tanquam per dilecium, se
enm qui de semine David oriatur in infinilum saeculum gloriflcaiurura ; quod ipsum eiiam est factum
quo lempore Verbum caro eflectum est, et eum qui
dc seminc David oriebaiur, assumpsit Deumque
efiecit. Qiiocirca Filium quoque cuindem appellat di
cens : c Ego ero illi in palreir, el ipse erit mihi in
filium. Et rursus : c Et ego primogenilum ponani
illum. > Pianissimc igitur in his verbis Filius Dei.
353 primogenitus de semine David fuiurus dictue
est, ado quidem, ut unus atque idem sit filius
David cum Filio Dei, et Filius Dei cum fdio David.
in quibus evidenlissime primogenitus omnis crealurae ipse Filius Dei, fdius hominis futurus cancba*
tur. Hoc autera oraculum Scriptura evangeiica
k

ibid. 44.

P i m o L . GR. X X I i .

18

EUSEUll C S . \ l \ I E . \ S I S OPP. PARS I . APOLOGETICA.

:;

556

quasi signo inipresso confirmal, ubi ait, Gabriel,

\ *
cuni aslitisset Vivgiyi, dixissc de Salvatore noslro,
, ,
c Hic erit niagnus, et Filius Altissimi vocabiiur, el
, \
dabii ei Dominus Deus sedcm David patris ejus, et
\ , regnabit in domo Jacob in aetcrnum, ct regni ejus
*
iioii erit finis . > Et post pauca in codem Evange. > *
lio, Zacbarias Joannis pater ha?c de Christo divi6\
n a t : < Benedictus Dominus Deus Israel, quia visi , \
tavit ei fecit redemptionem populo suo, el erexit
, \ cornu salulis in nobis in domo David pueri sui,
, \ >
sicut locutus est per os sanctorum, qui a saeculo
, ' sunt propbelarum ejus . > Quod vero promissam
.
ipsi David selemam sedem Salvaior et Dominus
\ \,
nosler Jcsus, qui Chrislus est Dci, neque alius ex
, *
hominuro genere quispiam acceperit, satis ea qtix
superius posita sunt teslimonia comprobaverint, g \ , \
necnon ipsius Gabriel ei Zacliariae, in quibusetiam

iJlud conGrmatur,quod,quatenas ad bumanam ejus
,
naturam pertinet, de semine David natus est. Cae \
terum, qua ralione ipsius Joseph genus sancti evan , ' gelistas describant, quamvis Salvator nosler ex eo
,
.
natus non sit, sed de Spiritu sancto et sancta V i r T

gine, quoque modo haec ipsius Domini maler de genere ex semine David fuisse ostendatur, in primo
et quaestionuin et solutionum quae ad generis Salvatoris nostri seriem aique enarraiionem pertinenl,
explicavimus. Ad illa igitur eos qui discere cupiunt rcmittinius, quando ad aliud scrSbendi argumentum praesens nos icinpus revocat atque impellit.
p&almo LXXI. De Salomone el eo qui ex semine ocC. <

.
ejus procedet.
Deus, judicium tuum regi da, et juslitiam tuam
8

* * ^
PjP* * *^^ , \
* >
* t ' , \
,
\ , \ \
* ,
\ , ,
\ , \
. \
*
*
,
,
\ ,
. > ,

regls , > acdeinc.eps 354 adjungit ' Et perinanebit cum sole et aote lunain, generationes geiieraljonum, descendet sicut pluvia in vellus, ct
sicut stitlicidia stillantia super terrain, orielur in
diebusejus jiistitia, et abundantia picis, donec aufcralur luua, et dominabitur a mari usque ad mare,
et a Auiuine usque ad terminos orbis terrae*. l E t
post pauca, sic ait: c Superexloltelur super Libanum
fructus ejus, eritnoraen ejus benedictum in saecula,
ante solem permanebit nomen cjus, et benedicenlur in ipso omnee tribus l e r r e , omnes genlcs bealificabunl eum . Quand&ergoin Salomonem scriplus est psalmus, primus psaimi versiculus ad
illum referatur; quae vero sequunturomnia ad Oliura
Salomonis, non Roboam, qui post illum regnavil D ,
,
Hierusalem, sed ad eum qui de ejus semine,
, ' ,
ralione bumanae natura profectus est, Gbrislura

Dei. Quod enim nequc ad Salomonem, neque ad
, . " \
ejue euccessorem refcrri possint ea quae in psalrao
,
continentur, propler ea, quae de illo cognita ba
bentur, quicunqtie divioarum Scripturaruni impe,
ritus non est, facile confltebilur. Etenim qui fleri
. ,
potest ut de Salomone, aut de ejus filio Roboam
\ accipiantur, qua; per totum psalmum ferujilur,
* ; ,
quaie est illud . < Dominabilur a mari usquc ad
, \
mare, ei a fluminc usque ad lerinioos orbis lerras;>
* \ c
et i l l u i l : c Perinanebit cum sole el ante lunam ge , *
ncrationes gcneratiouum, et qua3cunque alia bis
l #

Luc. , 5 2 , 53.

ibid, 68-70. Psal. LXXI, 2. ibid. 3 8. ibid 16, 17.

557

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC;E LIB. .

553

. - ipsis similia adjiinguiilur. Quapropler sine niulla

admodum exploralionc, qua quidem verba inilio

psalmi habenlur : t Deus, judicium tuum regi da ,
* < ,
sane ad illum ipsum Saloinonem referantur; <\\\x
, * * ,
vero sequuntur : c Et jusiitiam tuam lilio regis,
. >
ad Salomonis filium, non illum primogenitum, qui
,
, (* illi in regno successit (nam ille cum soli Judaic
gcnti ne totos quidcm decem et septem annos praefuisset, pessime usus est imperio), scd nec ad alium
, *)
prajterea quempiam corum qui post Roboam in re* * * '
gno Salomonis successerint, sed ad solum a David
,
oriundum, qui ita Salomonis fiiius ut ipsius David
\, \ ,
\ . * dictus est. Hic autem fuit Salvator et Dominus
\ .
nosler Jesus Christus. Hujus cnim unius, nec alte , \ * ,
rius cujuspiam eorum, qui unquam fuerint, divini
* \ & regni atque iraperii sedcs pennansura estcumsole,
, ' * , et hic idem nec alius quispiam ex bominum genere,
ante lunam et ante 355
mundi constitutionem,
\ ,
tanquam is qui Dei sil Verbum, ab initio fuit, atque
, ,
hic solus ccclitus in oronetn lerram roris instar stil .
lavit. Dictum quoque est, illum ad orones bomines
,
, \ exortum esse, iu iis quae paulo anle a nobis expo
sita sunt, et justitiam permanentem usque ad vilae
,
. consummationem, quae Ipnae sublatio nominata est.
Evidenter vero Salvaloris noslri virlus dominalur
\
atque impcral ab Eoo mari usque ad solem occi \ ,
, denteni; quae quidem virtus actionum suarum ini
, \ * tium fcoil a flumine, quod est, aul lavacri myslerio, aui a Jordane, ubi cum primum sc videnrium
\ . Q prabueril, horoinibus coepit esse beneficus. Ex illo
, *
ergo profectum illius inler homines regnura uni , versani terram peragravit. Cura vero per Libanum
, Hierusalem intelligalur, ut ex quamplurirois pro , \ ,
pbeiiis apparet, propler anliquum in illa sanctua\ riiun, et allare, et quae in eo ad honorem Deo tbu , ris insiar offerebanlur, Chrisli fructus, quaB est ex
. \ - gentibus Ecclesia, super Libanum exiollendus ca> *
nitur. Caeierum, studiosior quispiam discendi ubi
, pcr oiium apud seipsum per singula verba eumdem
psalmuni exploraveiit, uni Domino nostro convenire
, * quae in eo conltiienlur, facile conlitebitur. Salomoni
, aulem, aut alii cuipiam eorum regum qui posi Sa , \ * *
lomonem paucis annis non amplius uni Judaicts
.
genti non alibi quam in una Juda-a terra imperaD verint, nequaquain.

.

.

t \ **,
, ,
, ,

. , , ,
. \ , \
, \
, , *
.

Ab lsaia. ~- De Jesse, et eo qui ex semine ejus

Hancclur.

El egredielur virga de radice Jesse, et flos de

radice ejus ascendet, et requiescet super euin Spiritus Dei, spirilus sapienliae et inlellectus, spirilug
consilii el forlitudinis, spiritus scientue et pietatis;
replebit eum spirilus limoris Dei, nun secundum
opinionem judicabit, neque secundum loquelam
redargnet, sed judicabit bumili judicium, et redarguet bumiles terra?, cl eril justitia cingulum lumborum ejus, el veritas indumenlum laterura ejus,
el pascetur simul lupus cum agno, et pardus sur.ul
quiescel cuin boedo, cl vitulus et leo simut pascentur, 356
^ w l i x J 'ssc, et qui surgil in:pee l

e r

E I S E B I I C J E S A R I E N S I S O P P.

559

PARS 11. APOLOGETICA.

60

rare gentibus, in eo gcnles sperabuiit, eterit re- *\, \ 6 ,

' , \
quies ejus bonor". Hic Jesse, qui hoc in loco
.
indicatur, paler fuit David. Quemadmodum enim
. " in iis propbeliis quae ipsara hanc anteccsserunt, de

fructu c i scmine David prodilurus dicebalur, atque
, ,
item de semine Salomonis, codem modo etiam bic

plurimis annis post morlcm non soluni David, scd
\ , eliam Salomonis, de radice Jesse, hoc esl de radice
, ( , * \
David prodilurus quidam praedicilur. Praesens au . 6
tcra ralio ea dissolvet, quae in superioribus apud
Judaeos de Salomone credebantur, cum illius raor- j
tis tempus conslet, et baec eadcm Isaias de quodam
.
alio valicinetur, qui silde radice Jesse ct de semine
,
David prodilums. Quod vero non ad alium quam
\ \ \
ad nostrum Salvalorem Cbristum Dci, qui de ra. " * * *
dice David et Jesse orlus est, referenda sint quae

proxime citavimus, dubitaturum arbitror nemincm,
, \ ,
qui et promissum oracuii alienderit, quod a i t : Et
,
erit radix Jesse, et qui surgit ul imperet gentibus,
^ < \
in eo genles sperabunt, > ct rerum evenla quae de
\, ,
SaWalore nostro demonstrantur. Solus enim bic * , > \
ubi a morle surrcxit, propter quodeliam illum sur- .
gentem vocaium esse arbilror, non Judaico populo,
, *
s6d universis genlibus imperavit, adeo quidem, ut
,
ne ulla quidcm interprelatione indigere videalur , , oraculum, cum planissime constet in illo finem
,
accepisse una cum aliis illud quoque :c In eo gcntes
,
sperabunt. Quie vero tanquam de animalibus et
, < ' . > '
feris mansuefaciendis, ei agreslcs mores atque i n
domitos deposituris, in ejus advcntu de quo loqui- *
tur propbetia, dicuntur, per figuram referri poterunt
, ,
ad mores immites alque agrestes, el ad victus ho- minum feros, qui per Cbrisli doclrinam, immani- . ' * ,
tatem priorem ac feritalem abjecerint. Planissiine *5
autem borum iiguratus sensus aperietur, si quis
, , \
radicem Jcsse, quae in propbetia coniinetur, et vir-
gam, el florem ad sensum convertens interpretelur,
,
exponalque qua ralionc intelligaiur justilia laiera . '
cinxisse, et veritate lumbos induisse. Sicut enim
,
baec non aliter possumus quam per iiguratam expo-
sitionem inlerpretari, ila sequitur, ut ea quoque
.
accipere oporteat, quae variis iu locis sub animaliuiu
numinibus proferuntur.
357
Jeremia. Ortus justus ex semine David
exsurgens, et hominum idem rex, novaque comlituenda appellatio
qui sub eo regnabunt, ilemouc
priorum peccatorum solutio.

. dixafa
Aa6id ,

,

* ,


.

Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et suscitabo

ipsi David ortum justum, et regnabit rex, ct intelliget, et faciet judicium, et juslitiam in terra, in
diebus ejus servabitur Judas, et Israel habilabit
tOnfldens, et boc nonien quo vocabit ipsum, Domir.us, Josedccim inler propbctas . In die illa,
dixit Domimis, conterain jugitm de collo eorum, et
vincula eorum frangam, et non operabiinlur amplius
diis auenis, sed operabuntur Domino Deo ipsorum,

c , ,
, \
, \ , \ \
. * , \ *f
\ 6 , . * ,
, ,
\ hap^, \

1 1

'lea. , 10.

1 1

Jor x x m , 5,6.

9CI

DEMONSTKATIONIS EVANGELlCiE LIB. V I I .

l l

, - et regem David suscilabo eis . Longo admodura

tempore post moriem non solum David, sed etiain
, Salomonis, haec Jeremias de eo rege, qui de semiue
. ,
David esset oriturus, divinat: quem primo quidem
\ ,
ortum vocat, neque simpliciter ortum, sed orlum
, \ justum, tanquam eum qui ex sole jusiiliae sil consiiluendus, de quo sane disseruimus in iis , quae
, ,
anlea de Deo Verbo demcnstravimus, in quibus
, \
Dei Verbum, quod aniea erat innumerabilibus ap ,
pellatum nominibus, eliam juslitia? solem nomirva: i
, , \
planuro fecimus, ubi propbetiam quse Ua a i t : lis
,
auiem qui me timent, orietur sol justitiae , cita , <
viraus. Sicut ergo solem justiliae, ila eiiam ortum
, t . "
, \ justum praesens oraculum surrecturum ipsi David
vaiicinatur. Porro eumdem regein intelligentem et
\ . , \ ^ facientem judicium el justitiam in terra appellat.
. \ \ Deinde eumdera vocat uno et eodem noroine rum
. \ eo, qui roulto ante decessil, David. Atlende eniin
.
diligenter cum illod superius : c Et suscitabo ipsi
,
David ortum justum, tum illud quod ad cxtre , \ ,
mum addilum est : < Et David regem suum susci \ . >
tabo ei. Cui vero ei, nisi ipsi David ? buic enira
; dixit se suscitaturum ortum justtim. 358
Zacba . \
rias ilem de eodetn vaticinans, ortum illud simili\
ler vocat : Eoce vir, orlus nomen ei, et subler
, * , , \
euni orielur jusiiiia . Et rursus : Vocabo ser * > \
vum meum, ortum
: Sed enira nullus posl
* t . > "* Jeremiae tempora, ac ne posl Zachariae quideiu
, '
apud Judaeos talis exstitil, ul c oriens justus voca t
et intelligens rex, et faciens judicium et j u , \
stitiam in terra.i Quod si quis dicat in bis Jcsura
, \
iilium Josedec significari, dicendum eril quod ratio
.
baec illi constare non potest. Nam bic neque de
, ,
genere David fuit, neque tanquam rex regnavit.
. \ ,
Quomodo autem illi potest accommodari illud, et
. '
David regem susciiabo ei ? cum et ex tribu Lcvi
, c \
et ex ordine pontiiicio fuerit, et genere a David
; , *
alienus, neque rex ullo modo exslitisse meinore , ,
tur? quare si nullus alius invenitur talis, tempue
C . ", jam fuerii eum de quo in his oracutis mentio facia
,
est, et de quo illa prsecipue loquunlur,fateri unum
\
esse Salvatorem ac Dominum nostrum, qui alibi ct
\ , t
c lux mundi et lumen geutium vocaiur. Ipse igilur
\ > .
eliam boc loco fuerit de qno propheta loquitur, et
u

1 0

r e

u r

, D sane absque mendacio consiitit vaticinium. Solus

^ .
enim de semine David qui eodem nomtne cum

prisco 8uo parente ad sensum sil dictus, quando
, \ c , > ex inlerpretalione Ule est manu potens, judicium
et justiliam per suam ipsius doctrinam omnibus
, c \
qui esscnt in terra nuntiavit, et solus otunium eo \ , \
rum qui unquam fuerinl non in parte aliqua orbis

regnavit, sed in onmi prorsus terra, et solus
, \ , \
exoriretur jusiilia aucior fait , quemadmodum dc
, \
ipso in psalmo dicturo est, < orielur in diebus ejus
"
jusliiia et abundanlia pacis . Judas autem aique
, \ . lsrael, qui in diebus illius servandi sunt, omnes
\
sunt qui illius pictatem ac cullum ex Judaico po*\ '
1 1

" Jer. xxx, 8, 0

Malach. i v , 2.

I B

Zacbar. v i 12.
t

* Zacbar. m , 8,

, :

Psal. LXXI , 7.

EUSEBIl C.ESAUIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

5'5

pulo acceperint, aposloli ejusdem et dtsclpttlt et

evangelisla?, aut etiaro oranes qui in occulto Judseum, verumque Israel conservent, eum utique qui
secundura senteniiam Deum videat. c Non enitn
qui in aperto Judaeus est, inquit ApostoJus, neque
quae in aperto in carne est circamcisio, sed qui in
occulto Judxus, et circuracisio cordis in 8pirilu,non
in littera, eujns laus nonex bominibus, sed ex Deo
ost * \ Hos igitur ex Ehristi vocalione Judaeum in
occulto et verura Israel referentes alio nomine esse
vocandos dicii, non utique Judaeos aut hrael, sed
novo quodam praeier haec. 359 Hoc enim, i n quit, nomen, quo vocabit eos Dominus Josedecim,
quod ex interpretatioue est , qui jusli sunt Dei.
Considera antem num forsitan a Josue factum
sit nomen, et Joscdecim discipuli Jesu appellenlur
apud Deum, qui apud bomines quidem Graco quodam
more a Ghrislo denominentur, Hebraiea auten: l i n gna tam apud ipsos quaro apud prophetas, ab ipso
Jesu tariquam per ilhim servati Josedecim. Ex quo
iilud dictum est, et boe nonien quo vocabit eos
Dominus Josedecim inter prophetas. Nam qui
ejus de quo propheiia loquitur, inquit, populus futurus est, cum ad sensum acceplus Judas sit alque
Israel, ab Josue nominabitur Josedecim, atqtie hae,
inquit, appellalione vocabuntur non apud homines,
sed ap-id Deum, el apud prophetae ejus. Attende
rpim diligenter ipsutn oraculum, dum ait : et
lioc noraen, quo vocabil eos Dominus, Josedecim
iHter prophetas, > quod nomen, ut dtxi. in noslram
linguam conversum justos Dei signiflcat. Cum aulem bi sic servandi sint, aqtiquum et grave acerbissiinorumr daemonum se contriiurum jugum, ot
quibue aitea tenebantur impieiatis vinculis, ea se
perfracturtifB pollioetur Deus. Quooirca non amplius alienis inservient, sed uni ipsi fructum gralissiinum afferent. Huc adde illud quod in secundo
pealnio de adventu Chrigli,vocaiioneque gentium d i ck oraculum : Dirinrpamus vincula eorum, et
projkiamos a nobis jugum ipsorum
cui cognaium et simile esse arbitror qiiod nunc in manibus est, dicens : c In die illa, dixit Dominus, conteramjugum dccollo eoruni, et vincula eorum confringam, neque operabunUir amplius dtis alienis, sed
operabunlur Domino Deo suo. * Caeterum, quod de j
fructu quidem ventris David, etde semine Salomonte, deque radice Jesse Ghrisius Dei oriturus sit
dictus, quod eltam ipsum factum est, quando cum
'nnumerabilibus aliis appellationibus, eliam David
ipstim divina vocant oraeula, satis abunde probaverint ea, quae jani dicta sunt. Quod vero etiam de
tribu Juda dicatur proditurus, ne quaerendum quidem fuerit, cura ex alia nuila Iribu, quam ex hac
ipsa orius sit ipse David. Porro idem hoc plenioris
cujusdam fidei gralia oraculum qitoque illud osienderil quod apud Mosem i n bunc modum se babel.
1

, e

Rom , 28-29

Psal. , 3.

, , \ ,
* , \
\
. c 6
, , c
\ , *
, ,
, ,
-

\ , \ *
, ,
\ . ,
, ,
cl dixaot, \,
, *

,
\ ,
, * , .
, <\
, .'
, \, ,
\ ,
\, \ ,
* , *
, .
, \
, ,
. t , ,
, *
, \ \
\ ,
^ ,
, .
\ , \
, *
, ^ *
, , ,
c ,
, ,
^ ,
, '
, '
, ^ \
,
\ ,
\ ,
. ". \
, ' ,
* \
. * \
,
.

565

DEMONSTRATIONIS EVANGELlGiE LIB. VII.

566

.-
- 360 Genesi. Quemadmodum ex Iribu Juda
nascetur qui Chritlus est Dei idemque genlium ex&,
tpectatio constiluelur.

.
t

c ", ,
\ ,
\ . , ,
, , .
, \ . ;
,
, ,
, "
, * ,
\ ,
,
.
,
,
.
\ '\ \
, c ,
> \ ,
, \
, \
>
, f , \,
c , \ . >
^ \ ^ ,

, \

< Juda, te laudabunt fratres t u i , roanus tuae in

tergo inimicorum tuorum, adorabunt te filii patris
tui. Catulus leonisJuda, de germine, mi fili, ascendisti, recumbens dormivisli ut leo, et ut catulus, quis excitabit cum? non deficiet princeps de
Juda, neque dux de femoribus ejus, donec veniat
cui reposiium est, et ipse erit exspectatio gentium . Gum duodecim apud Hebraeos tribus eseent, ex quibus gens universa constabat, unius ba-.
rum primus parens ac princeps exstitit Judas, ad
quem ea, quae raodo citavimus ab oraeulo directa
sutit, quae de illo ipso Cbristum proditurum signi, 0

Ocent. Quod si eodem congesseris, et huic quam

niMic tractamiis, eas item quse in superioribus posiue sunt, prophelias apposucris, invenies simili
ratione ad quoddara signum comroune, unum atque eumdem nuntiari. IUa quidera de eo dicebal,
qui de radice Jesse essel surrecturus, et erit qui
surgit imperare genlibus, i n ipso gentcs sperabunt " > Alia vero de Glio Salomonis, c et dominabilur a mari usque ad mare, ct a flumine usque
ad fines orbis terrse, et benedicentur in eo omnes
gentes". > Ea vero quam nunc tractandam assumpsimus, ilidem : c Donec veniat, inquit, cui repositum est, el ipse erit exspectaiio gentium. > Quod
si haec de gentibus oracula concordaut, et ostensum
tv , g est queraadmodura ea quoque quae haec ipsa ante cesserunt, ad Salvatorem nostrura spectant, nibil
aroplius fuerit inipedimento, quin hoc ipsum quo
que quod nunc traclaraus, eumdem illum respiciai:
\
quandoquidem jam concessum e s t , consentanea
,
inter se ab omnibus illis divinari : praesertim cum
,
usque ad tempora adventus Salvatoris nostri, Ju ^ .
, \ , daicae geniis principes ejusdcmque duces ex ma . \ \ jorum suorum successione permanscrint, una vero
cum ejus advcntu defecerint, gentiumque pariler
, ( \
exspectatiofinem ipsius Jacob vaticinio imposuerit.
, .
Igitur hoc etiam in loco Ghrislus, qut ipse non alius
\ , ,
. de Iribu Juda proditurus signiticatur, quique ex Da \ , vid et Salomone, 361 atque ex radice Jesse exiturus ferebatur, ex eadem tribu profectus ostendi
, \, | ) tur. Nam Jesse quidein filius fuit David : tpsius autem David Salomon, qui de tribu Juda oriundi sunt.
.
- Erit ergo ex eadem Salvator ac Dominus noster :
sicut etiam divinus evangelista Mallhaeus i n ejos
\ . " \
genere narrando tesliQcatur dicens : Liber gene ,
ralionis Jesu Ghrisli filii David, ftlii Abrabam.
.
Abraham genuii Isaac : Isaac auiero genuit Jacob :
1

Jacob autem genuit Judam

ct caelera. Sed quando harum rerum propriam demonstrationem
explicavirous, tcmpus jam fucrit intueri quibus temporibus ea quae prophela? praedixcranl, C O K H
pleta sinl.
Gcu. x u x , 8 1 0 . Isa. x i , 10. " Psal. LXXI , 8 , 17. " Matlh. , 1, 2.

EUSEBH CiSARlENSIS OPP. PARS 11. APOLOGETlCA.

*"

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE
LIBER

OCTAVUS.

tlJEC INSUNTIN
OCTAVO LIBRO EVANGELICJE
VE SALVATORE
NOSTRO DEHOXSTRAT10N1S.

TAAE
EN TQ
1
.

De temporibus ejus ad hominet adventus ex *ubnolalU divina Siriyturm lucis.

1.
2.
.
4.
5.

Geneti.
Daniele.
Michoea.
Zacharia.
b Jsaia.

,
*'
'
*.

.
.
.
.
.

PR00EM1UM.

Cura antea demonstraverimus in quam mullis

Scriptura divinae locis Dei Yerbum ad honiines
venlurum canerelur, undeque et ubi, et quomodo
iisqui Ui terra versarenlur videndum propbeticis
apud Hebreos voeibus nuniiarelur, el quod idem g
iion alius, aed ipse ille esset Dei Filius, qui omnia
saecoia aulecedit, quemque in aliia, et Deum, et
Domiuura, et primum imperatorem, et magni consilii angelum, et Dei pontificera esse anlea didiciinus: scquitur ut postilla onmiaquae superius explicata sunt, ejusdem adventus tcmpora ex ipsis
rursus propheticb praedictionibus ac leslimoniis
demonstremus, indeque iniliuni 363 hujusce rei
capiamus. Tcmporuin enim quibus Cbrisli adventus futurus esset, signa evidentia haec fore, sacrae
fiUerae nuntiaul. Cum tria insigniora vigerent apud
Hebraos magistratuum genera, a quibus gens ipsa
nomeu et decus obtiuebat, unum regiuni, alterum
propbeticum, tertium poniiiicium, borum simulomiHum dissipationem atque extreinam eversionem, Q
signiflcare adventum Christi adcsse vaticinantur :
argumcnta vero atque indicia corumdem esse tcmporum, cum Mosaico rilui fincm injcctum, lura ipsius Jerusalern leraplique, quod in sacra erat soliftudine, tum etiam univcrsae Judaicae genli ab i n i ftoicis atque bostibus jugum scrvitutis impositura.

' *
, \
\ '
, ,
* ,
, , \ ,
,
* , , .

\ . " \
, * ,
, ,
\ ,
\
.
,
, \

(, \ , ,
' \ \

559

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE

570

LIB. VUI.

, \ Sed alia prelerea eoruindem subjiciunt signa temporum, abundanliam pacis, principatuum reruin ,
que publicarum, quse a condilo aevo iuissent, pcr
.
singulas genles alque urles interituBi, a simulacro&,
rum cultu, quo pluros sive dii sive daemones cole, \
bantur, aversionem, unius supremi opificis Dei co*
, \ ^
- gnitionem ac veneraiionein. Hcec igitur univerea
. , quorum nibil quondam tcniporibus prophetarum
* & \ erat, sub ipsius Cbrisli advcntum lulura divina
oracula pradicabant, quae eliaoi cum ipsis oraculis
,
\ , \ - concordantia suum finem atligisse, baud ila mullo
. post demonslrabuntur. Cxlerum cur non prius, sed
\ nunc duntaxal hisce extremis lemporibus post longum multumque aevum Cliristns videndum seipsum
,
in vila prebuerit, causie quidcm anlca quoque
, \
? - & dictae sunt, venimtaoien eliain nunc paucis alque
, , , \ in summa repetentur. Gum inulius csscl quondain
, qui bumanas animas oblenebrarcl impielalis ct
amentiae squalor , et gravis quxdam a Dco alicnalio
, *
omnem vitam bominum subegisset atque occupas , * , \
set, adeo ut ab agrestibus el imimiibus feris nibil
, diiTerre bomines viderentur, tum illi neqtie civiia , * lcs,neque rcspublicas, neque ieges, neque bunesium
. * quidquaro aut vila; conducibile noveraiU, neque
\ , vero scienlias ullas aut artes animo coniplecleban
, , lur, virlutis aulem ac pbilosopbiae ne minimamqui*
\ dem notionem lencbant, sed in solis deserlis locis,
, , \ in monlibus ac speluncis et vicis dcgcnles vcrsabanlur, etlatrunum inslar eos qui propius accessis
^ - sent invadebant , nec aliunde sibi victum quaerebant, quam cx eoruni opprcssione quos imbecil , *
. - liorcs nacli esscnt: iidem porro ncquc supreruum
. \ Deum, neque ullum religionis vera? niodum novc , rant, sed solis quibusdam naluralibus nolionibus
, iuslincii, exsistere quidcm 364 * ^ u s divinani
quandain vim, Deumque esse ac nominari, et eam
saluiarem ac benelicam scntire appcllalionem, na , \ \ ,
\ , lurali quadam doctrina falebanlur ; ut vcro nort
, \ aliud quidquam putarenl, quam eum qui esl supra
, \ - mnttem qu;u cernilur naluram, nequaquam adduci
, \ polerant. Proinde c nonnulli quidem eorum cultuin
, - suum tribucrunl, ac servierunl crcaturac poiius quam
. Grealori : alii vcro evanuerunt in cogitationrbus
suis, et obscuralum esi iusipiens cor eoruui, adeo

c

, D quidem ul niutaverinl gloriam incorruplibilis Dei,

in siniiiitudinem iinaginis corruplibilis hominis, et

Yolucratn, el quadrupcdura, et serpcnlium' . h a q u e
; \
mortuorum virorunt quorumdam polcntiuin , aut
, eliam tyrannoruiu qui antiquilus fuissent, cuin ima, ,
gines pro simulacris erexissenl, bisquc divinum
* ,
Iribuissenl cultuin, turo delorroia alque inipudica
\ ' , , eorumdem facta quasi dcorum gesla pulcberrinta
veucrari, Ibeologicisquibusdam rilibws inslilucrunt.
, \ * Qui igilur ficri potuisscl ut iu lali stalu vilce de ,
gcnlibiis, atque iu tanla profunditaie maliliac ver \
sanlibus, sapienlissiinum atque omnem virlulcm in
. ,
se continens Chrisli Yerbum, dum sumruam pcric, \ , *

L l SLBII CJESARIENSIS OPP. PARS I I . APOL06ETICA.

572

ctaraqne miniiat philosopbiain, accommodaretur ? , ,

\ , Qunpropter iMos divina omniaque curans jusiitia,
\
quasi agrcstem et nocentissimam silvam attondens
\ '
atque amputans, nunc qoidem diluviis, nuncautem
incendfis casiigabat: inlerdum vero eosdem mutuis
bellis et caedibus et obsidionibus assiduis trade-
,
bat, quippe quosTpsi dsemones, i p s i , inquam, illi
quos deos suos ceusebant, in furores bellorum, qui- ,
bus contra se inviceni grassarentur, inflanimarent. \ * ,
Ex quo fiehat ut nullos inter se adilus baberent ,
finilimi, sed iinpermista incomraunicabilisque ho- ,
\ \
minum esset iliis temporibus vita. Paucos auiem
,
quosdam, ut in ejusmodi statu, et facile numcrabiles, quorum sacra apud Hebreos oracula inemi- \
nerunt, Dei studiosos aniicosque nacla, bos ipsos et \ ,
responsis alloquebalur, et ad divinas visiones ad- ,
inittebat, eosdemque interim quasi manu captaMS ,
curabal, et legibus, quas Moses flxerat, cultiores , ,
\ , \
reddebat. Sed ubi jam ex legibusquae his ipsis datae

fuerant, atque ex propheticis poslhac disciplinis,
, \
in omnes bomines fragranliae cujusdam instar pro, \
fusis, quod supererat, mtiltorum anirai mansuetiores
, , \ *evascrant, 365 wullisque gcntibus et civiles mores,
et legum institutiones conslabant, virtulisque ac .
, * , '
philosophia? nomen apnd multos audiebatur, quasi

prisca illa feritate desinenle, el agresti immaniquc
.
victu in miliorem jam commutato, ipse jam lum
,
teniporis opportunilatem naclus, ipse inquam per \
fectorum coelestiumque inslitutoruni disciplinaruin . #
que perfectus cceleslisque magister, veraeque Dei no- Q

tiliae introductor Deus Verbum seipsuin exbibuil,
<
ad prcescriptutn bumanse a se assumendw natura
, *
tempns, unamque gentibus universis tain Grxcis
\ ' ,
quanrfbarbaris, omni ulique humano generi, Patris
\
sui clementiara pietaleinque nuntiare lum coepit, et
.
nd unam cunolos boinines in Deo adhortari salu- \
tem, ipsamque veritalem veraeque religionislumen,
,
nec non coeleste regnum ac seinpiterna3 vilae pro , missionem, oinnibus ipse prior spondere ac parare. ,
Ilaclenus igitur liaec dicta sint de temporibus, \
quani utique ob causam non jam diu , sed nuuc , \
demum, Chrislus Dei in omnes bomines suum l u - , " \ . >
men emiserit. Caeterum ad superiora redeuntes.
lemporum advenlus illius particulatira quaB signa $ ,
exstiterint, consideremus, evangelicasque in primis
.
de ortu ejus voees adnotemus. Maiihaeus igilnr tempus quo ille in corpore bumano videri eoepit, in
bunc modum narrat :c Gum esset, inquit, natus Jestis inBelblehem Judaeae in diebus Herodisregis , E i
paulo p o s l : c Audiens, inquit, quod Arebelaus regnaret in Judaea pro Herode patre suo
> Lucas
autem quo tempore ille et docere el seipsum oslendere coeperit, denionstrat, ubi a i t : Anno xv im*
perii Tiberii Ca?saris, procurante Pontio Pilalo Judaeam, letrarcha autem Galilaese Herode, Pbilippo
autem fratreejus tetrarcba Itume et Trachonitidis regionis, el Lysania Abilenae tetrarcha, sub principi
bus sacerdolum Anna et Gaipba * \ His igitur si Jacob prophetiam qmc est apud Mosem appunantns,
opcras prelium fecerimus, quae in bunc modum se habcl.
M

Mailb. , 1.

ibid. 26.

* LUC. m , I .

573

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE L I B . V I I I .

574

. 366
Geneti. Quibus temporibm Christus ad

.
xaff
nomittes adveneril. Quemadmodum quibm lempo '
,
ribus regnum apud HebraOsdefecerit. iisdem gen~

lium instabit exbpectatio : quod sane etiam faclum

b
est sub ipsum Salvalorii nostri adtentum.
.

c *

* - , ,
\ , , , . >

,
0|, * <
, *
\
. , , ,
. - \
. ;
*, ,
\
. > / \
\ ,

, . ,
\ , \ , \
\
\ . \
, > \, <
\ , \
. \
\
,
\
. > "

, \ , > \ c \
\ \ . >
\ c ,
\ \
,
. \
^ ,
, ]
, ,
^ \ . * \

, , *
^
, , < ,


4

1 1

a e

Gert. XLIX, I . " ibid. 8 10.

Geu. x : i , 3.
XXVJII, 13.
ibid. 11.
ilviu x x w , 11.
i V

1 5

< Vocavit autem Jacob filios suos et d i i i t : Con*

gregamini tit annuntiem vobis quid eventumm sit
vobis in diebus novissimis : congregamini et audite, filii Jacob, audite, Israel, patrem vestrum

Deinde ubi prioribus filiis alia aliis crimina objec i t , tanquam iis qui ob suam ipsorum culpam, eo
quod nunc dicendum est, oraculo indigni evasissent, quarto eorum lanquam ei qui reliquos fratres
probilatevila* anleiret, h#c futura pradicift : < Juda, te laudabunl fratres tui : manus tuae in tergo i n imicorum tiiorum : adorabunt te fiiii patris t u i .
Catulus leonis Juda, de germine, fili mi, ascendisli;
recumbens dormivisti nt leo et ut calulus. Quis
excilabii ipsum ? Non deficiet princeps de Juda, neqnedux de femoribus ejus, donec venianl quae ipsi
reposita sunt : et ipse exspeciatio gentium * .
Considera, qurau, primum quaenam ea esse dicat
quae ipsi reposila sunt; et videnum ea sint qnae ad
Abraham et ad veteres eidem similcs patres. dc
vocaiionc gentium Deus olim canena responderit.
Gcriplum igitur esi, quemadmodum ad Abrabam
Deus dixerit: t t eris benedictus, et benedicam
bcnedicenlibus libi,el roaledicenlibus tibi maledicam, et benedicenlur iu te omnes Lribus terrae .
Et rursus : < Abrabam vero, inquit, fulurus csl
in genteni magnam et multam,et benedicentur i n
ipso omnes genies terrae . Sed eiiam ipsi lsaac
similia in bunc inodum respondet oraculum :
t Et multiplieabo semen tuum sicut stelias ceoii,
367
benedicentur iu semine tuo omnes gcntes
terra3 . > Ipsi item Jacob olim lalia dicla suut :
c Ego Dominus Deus Abraham patris t u i , et Deus
Isaac : ne limeas , > et caelera, c et benedicenlur
in te omnes tribus l e r r a 3 . > Et alias dixil ad
ipsum Deus : < Ego Dcus tuus, cresce et muhiplicare, genies et congregationes gentium egredientur
de te, et reges de lumbis tuis egredientur " . Cum
tam multa de vocaiione genliura oracula Jacob
aotea pereepisset, et liberos mares duodecim numero genuisset, omnibus illis extremo suo lempore convocaiis, circumspiciebat, de cujus illorum
propagatione divina oracula finem suum essent acccpiura; deinde cum iribus priinis crimina propria
objecisset, docuit dcinceps quemadmoduiu proptcr
scelera, qua? ipsi ausi fuerant, non in ipsis complenda essent, quae in pricribus oraculie eventa
conlinebaniur. Cuin aulem veuisset ad qiiartum,
qui Judas fuit, tum vero oraculum quod ipsi olim
respousum fuerat,c Regesdc lumbis ejus egredientur, > ex hujus posterilate suum (ineni acccpturum
planissime cecinit: constat cnim quemadmodum
,0

11

e t

,f

3 1

Gcn. x v m , 18.

" Gcn. x x v i , A. " Gcn.

576
EUSEBII CiESARIENSIS OPP. PARS If. APOLOGETICA.

^^
de tribu Juda rcgium genus exstilerit, ct siniul Dei
\ , * responsa gentiumque promissa quibus instarent
,
tcmporibus, ostendit. Atque ex eo proditurwm esse
docuit eum, qui esset omnibus gentibus cunctisque
tnbubus terrae similis ipsi Abrabam bcnediclioms ,
.
auctor futurus. Haec igitur universa fuerunt quae
ipsi Juda reposila erant, ea videlicet q u dc ipsis , \ , \ ,
genlibus ol ni responsa fueranl: et illud, c Keges

* \
de lumbis tuis cgredieniur, > quare etiam reliquis

fratribus antepositiis regiain ipsam, cxtcrisquc
. \
illuslriorein iribum soriiius est. Continuo enim in
totius populi ordinalione ipsius Mosis temporibus

reliquis iribubus banc pra?esse imperal Deus. Scri.
\
plum esl enim, < El loculus esl Dominus ad Mosem
\ *,
el Aaron direns : Singuli per turmas, signa, alque
vesilla et domus coguationum suarum, castrame- ^ , , *
\
tenlur filii Israel in conspeclu Domini pcr gyrum
, , \
labernacuii testimonii, et casirametantes primi ad
,
orientom, acies castromm Gliorum Juda, cum copiis suis " . > Ac dcinccps in iis quae ad innovalio- , . \

uern tabernaculi referuntur : Dixit Dominus ad

Mosein : Princeps unus per singulos dies oflerei mu*
. \
nera sua ; et fuil offercns priroo dic munus suum,
,
Naasson filius Aininadab, princepstribus Juda
>
E l in 10
, .
*
^ave
promissio\
iiis sorte caeteris tribubus dislribula esset, sine

sorleoinniumque priina Iribus Juda propriam terrae
parlem accepit. Sed eliam posl morlem Jesu roga- ,
.
verunl filii Israel in Domino dicentes : c Quis ascendel anle nos conlia Cbananseum, ei erit dux belli ^ \
\ ,
iu eum? Et dixit Dominus, Judas ascendet: ecce
, dedi lerrain in manus ejus . Plane igitur omni
; \ brael precsse tribum Juda Dens in bis verbis j u . . >
beU V?uocirca deinceps scriptutn cst : c Et ascendit

Judas, el iradidil Dominus Cbananaeum et Pbcre
zieurn in manum ejus *. Etrursus : Et bellave \ , \
ruitl Olii Juda in Jerusalem, et comprebenderunt
\
eam, et descenderunt filii Juda in Cbananaeum

\ \ \
Et rursus : c Et abiil Judas cum Symeon fralrc
, \ , \ *
suo . Et deinceps : * El fuit Dominus cutn Juda,
, .
ct possedit monlem *.>El post baec : c Et asccnde\
\
runl filii Josepb ipsi quoquc in Baetbel et Judas

. 3 \ \
cum ipsis * . > llaque cum in libro Judicum, diver , \ \
sis lemporibus (taraelsi diversarum tribuum esse
Tidebantur), judices pop.ilo prseessent, tribus tamen D ,
\ , , \
Juda in universum lotius genlis dux e r a t : idipsum

vero temporibus David successorumque ejus multo

, \
iuagi$ quippe cum plancde tribu Juda illi exsiste \,
rent, el regnum usque ad Babylonicain ipsorum

cladem produxcrint, post quam cladem iis qui de

\, \ ,
illa serviiule in patriam terram reversi sunl, rursus

,
p r x i u i i Zorobabel, Salaii.iel Glius de iribu Juda.
,
Inde eliam Scriplura quae Paralipomenon dicilur,
' \
duodecini Iribuum lsrael scriem generis enarrans,

,
ab ea quae est ipsius Juda fecit iniliuin : ergo ipso

,
,
. *
ordine sequiiur ut ciiam poslerioribus temporibus
,
fateainujr eamdem tribum reliquis prafuisse, quam575

368

e s u

l e r r a

% 1

M
4 1

Num. , 2. 3. " Num. v . i , 11, 12.

ibid. 19. " lbid. 22.

* Judic. , 1, 2.

ibid l

ibid*. 3, 0.

" ibid.

17.

577

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJS LIC. VII f.

578

, VJS in parie aliqua varii diversique populo pracli . ccrenlur, quorum singillatim genus soliu diligentia
\ enarrare nequaquam nos possumtt.s, propterea quod
nullus amplius fertur divinus lihcr, qui ex illo
, \
* usque ad lempora Salvaloris noslri narrationem
, - continuaverit. Verurnlamen et fama el raiio dicla bit durasse landiu irihir.n Juda, quandiu tota gens
libertate ct suis legibus ntcns, sub domeslicis prin .
, cipibus ducibusque vitam egerit. Porro hoc illis

contigit ab inilio usque ad lempora Augusli, i n
\ .
quibus cum Salvator noster Jesus bominibus se v i , \ , dendum praebuerit, tum vcro in servilulem RomanU
* , universa gens cessit: 3 6 9
P pairiis ac legili, '
mis ducibus primtis Uerodes exiernus illis prefuil,
\ \ el rex Augusius. Quandiu igUur non defecit pi i n ^ ceps de Juda, ncque dux de femoribus ejus, prophe . - liarum tempora appositis principuin genlis nomiriibus nolabanlur : sic enim Isaias sub regibusGzia,
,
, Joaihan, Acbaz, c l Ezecbia, qui in Judaea regna . runt, propheliam suam conlexit : similiter Osee.
\ , Amos vero in diebus Oziae regis Juda, et in diebus
", ^ , , Jesu Glii Joas regis Israel: el Sophonias i n diebtie
. ' Josiae filii Amos regis Juda : similiter Jeremias.
Scd ubi defecil princeps de Juda c l dux de femori ' , \
, , \ - bus ejus, cuin exspectatio genlium, de qua prophelae
, , locuti tuerant, jamjam per Gbrislum vilam e*sct
. . "* - illustratura, non amplius regesJuda censeri, neque
, \ duces hrael cceperc, sed bts ipsijs, quemadmodum
prophetiae significaveranl, suo certo et flnilo tera ,
1

e t

r o

- Q pore deficientibus, primus qiiidem Auguslus, se ,

cundus auiem Tiberius et aliarum et Judaica? gentls
, nuncupali sunt reges, nec non alii sccimduin bos
ipsos Judae procuralores atque tclrarcbse, quibug
, ,
adnumerelur Herodes, a Judaeoruoi genere, ut jaru
, anlea dixi, alienus, qui eliam ipse a Romanis Ju , daeorum principatum accepil. Cum baclenus bxc
\ , observaverimus, letnpus jam fuerit ipsius propbe\ , \ , tiae conlemplalionem altingere, c Juda, lc lauda , ' bunt fratres t u i : cum duodecim omnino esscnt
.
filii Jacob, eorum quarlus fuil Juda, quemadino , dum antea diximus, unus etiam ipse de principi , < , bus tribuum genlis Hebraicse :. sed quod non ipsum
* > illura respicerent ea, quae quasi ad ipsum a paire
, ,
dic.ta sunt, i i planissime inteliexerinl, qui verba
\ , \ . D divinai Scriplura diligenter attenderint, et in p t i . ' mis ea quae in scrmone Jacob conlinentur, ad filioe
dicentis : Vocavil aulem Jacob filios suos et d i , x i l , Congregamini, et annuntiabo vobis quid even , turuni eil vobie i n diebus novissimis; congrega mini et audiie, iilii Jacob, audile Israel patrem
, \ , \ veslrum. Plane enim in bis pollicelur se prediclurum eis quae ipsis evenlura sinl longo posl lein/ '
, \ , , pore et, ut ipse ait, ia novissimis diebus: pneierea
, . > illa ipsa quae quasi ad Judam dicta sunt, D U I I O
- inodo in primo viro accommodari possunl. Noit
, \ , enim fratres sui Judam illura laudaverawt: etenim
pro quibus landem prxclare gestis debuerunt bof
* .
facere? Sed ne adorarunt quidem illum filii patri*
sui. 370 Eonge autcm magis oraculum convoiii-*

580
E I S E B I I CiESARIENSIS OPP. PARS II. APOLOGETICA.

ol
.

ret, si ipsi Joscph dictum esset, quandoquidera

; hunc ipse Judas una cum reliquis fralribus ado . ' 6
rasse perhibetuT, lamelsi id ipsuni ante hujus pro,
pheliae verba : postbac enim ne ipsi quidem Josepb

lale quidquam contigisse, ac multo eliam minus
.
Spsi Juda, historia significat. El illud : c Recumbens
, \
autem dormivisti ut leo, et ut calulus, majorem
, \
sane postulaverit contemplationem, quam ea sit
.
\ ,'
quaeJudam respiciat. Quin etiam illud quod poel ea
,
diclum est : t Non deftciet princeps de Juda, neque
. " \
dux de femoribus ejus, donec veniant q u ipsi re ,
posita sunt, et ipse exspectatio gentiuin, > tempora
, ,
mibi significare videlur ejus, de quo propbelia lo ,
quitur, adventus. IIoc enim, inqnit, non erit, donec
.
illtid eveniat; ntque enim priusdesinent in Judaica
genie principes ac duces, quam genlium veniat , , , '

exspeclalio, el qiwe reposila sunt ei de quo propbeta
loquitur. Haec auiein interpretans Theodotion, ab \ ,
, .
ipsis LXX uon diflerl. Aquila vero in hunc modum

exposuU, c non suscilabilur sceplrum de Juda, et
qui exquisite cognoscat de medio pedum ejus, do- . ) \
nec venial et ipsi congregalio populorum. Ubi c ,
cura dicatur, t non deficiel princeps de Juda, > hoc \ ,
. ,
itein de ipso illo primo Juda non oportel accipere,
,
sicut nec illud, c Jnda, te laudabunt fralres l u i , et
quae sequunlur, ad eumdem illum rcferri possunt:
",
muliis enim sseculis principes ac duccs in Judaica
, , ,
gente exsiiterunt, qui de illius viri genere profecli , \ , ' .
on sunt. Primus namque ipse Moses dux populi
"
fuit, qui non de Juda, sed de Levi natus esl; deinde
,
Jesu de tribu Epbrem, post quem prefuit Debbora
.
de Iribu item Epbrem, el Barac de tribu Nepblba- , , '
lim, post quos Gedeon de tribu Manasse, deinde . , *
filius Gedeon, et post hunc Tbola de eadem tribu, \ , \
posiea Esebon ex Betblebem, et post hunc Ailon de * "
thbu Zabulon; bunc secutus est Labdon de tribu
, \
Ephreni, deinde Sampson de tribu Dan ; postea
' cum sine principe essent, prafuii ipsis HeU sacer-
dos de tribu L e v i : hi cuncti judices qui judicabant \
Tsrael nan de genere ipsius Juda, sed ex diversis t r i -
bubus ex alia alius oriundi, et qui post hos primus ,
apud eos regiam dignitatem accepil Saul, de tribu \
fuit Benjamin. Quomodo igilur illud : c Non de- , ,
iic-iel princeps de Juda, neque dux de femo- \
i ibus ejus, > ut quispiam forlasse pulaverit , D .
371
principes de tribu Juda ac duces refere , < ,
tur, quando videniur ex quo tempore lnorluus esl ( ^),
Jacob toiis propemodum roille annis, non ex una \
tribu ipsius Juda profecti, sed ex alia alius usque ,
ad lempora David ? quod si post tam multos el Da-
vid, et qui ipsi David in regno apud Judaicam gen- , *
tem successeruni,de iribu Juda nati sunt, sciendum , \ ;
iamen tibi est, quod bi ipsi ne toios quidem quin
genlos annos lotius genlis regnum obtincre polue- *
nint, sed trium dumaxat tribuum, ac ne barum
,
quidem solidarum, quippe cura iisdera temporibus ,
alii quidam in pane gentis^ ampliorc, et in lotis
, ,
novem tribubus regnaverint: nam post mortem
; "
Saiumonis, cum lota gens ab Juda divisa fuent, ip ,
a Q l

5*4

DEMONSTRATIONIS EVANGELICffi L I B . VIII.

5K2

- sius David successores irium, ut dicebam, tribuunt.

,
ac nc harum quidem solidartim in Jerusalem reges
, , * \
fuerunl usque ad Babylonicam cladetn. lisdem vero
temporibus in civilale quac vocalur Samaria, no
. * \ vem tribuum duces non de iribu Juda, sed ex aliis
, alii exsliterunt : quorum primus Jeroboam fuit, de
, ' tribu Ephrem, ac deinceps qui bunc sccuti sunt,
, ul ne mediis quidem lemporibus a David ueque ad
*\, \ * tempus quo in Babylonein captivi ducli sunl, ulli
\ \ de tribu Juda universse genti prafuerint. Porro au temquid dicendum est, quemadmodum post redi . , tum de Babylone rursus quingentis anois amplius
usque ad Cbristi ortum vixerint eo slalu civitalis

utentes, in quo soli optimates rem administraverintt ponlificibus uliquc toli genti imperanllbus,
, , quorum nullus plane de tribii iuda oricbaiur ? ut
; jam ex bis omnibus perspici possit, non ad priroum
, \ illum Judam, neque ad illiue successores referen, duua esse oraculum illud, dicens: non deficiet prin , ceps de Juda, neque dux de femoribus cjus, > scd
* ea quae ad bunclocum periinent,uno duntaxatmodo
- , constare posse, si secundum ea quae prius a nobis
, de tola tiibu exposita sunt, baec ipsa imelligenda
. , essc dixerimus. Haec enim tribus ab inilio et ab
, ipsius usque Mosis temporibus universae genlis dux
, fuit : itaque sccundum bujus principalum, titpole
, quam Deus cseieris ab inilio prafecerit, et ipsa regioetiamnuBC ab ea ipsa tribu, Judaea? vocabulum
,
. obtinet, et omnis illorum convenlus Judaeorum ap , - ^ pellalur. Sic igitur intelligaiuus quod dictum est,
' lanquam si manifeslius dixissel, non desinet toti
ex
. , - genti praeesse tribua Juda, 372 < l Syminacbus,
f Non auferelur, inquil, potestas de Juda, eic
, \, , > \ utique juris cujusdam amplioris, et principatus ai; * . ctoritaiem ejus quae poslea futura esset iribus Ju , \ ( da, nobis inlelligendam proponens. IIujus enim
), , neque sceptrum, ut Aquila inquit (regii porro priii , , cipalus signum hoc e r a t ) , neque poteslalem , ut
Symmacbus, sublatum i r i valiciuatur, c donec ve, , , \
niai, inquit, cui reposilum est, atque ipsum fore
.
exspeclationem gentium. Sed quam tandem exspec*
\ *
lationem, nisi de qua olim et ipsi Abrabam, et iis
; ,
, * , qui Abraham seculi sunt patribus, oracula rcddita
sunt? Primum igitur admirariopere prelium fuerit,

(

u o

* j ) quid ita, cum duodecim Hebraeorum tribus essenl,a

, nulla alia nisi ab una ipsius Juda, genlis eliam nunc
appcllatio usurpelur. Quod egoquidem non obaliud
. *
contigisse arbitror, quam ob ipsius propbelia? ora
. culum, quod uni tribui Juda principatus dignilatem
, ', attribuit. Quin etiam patria ipsorum terra, eadem
; de causa Judseae appellalionem soriita esl. Curenim
qiueso cum duodecim fuerint, non ab eorum primo
;
, \ \ - Ruben gens eorumdem appellata est ? cum prxsertim natu maximi polioresin leged-ivina haberentur?
; \
Curnonitem aLevi, quiel aelaleet eacrae functionis

, bonore Judam anteibat ? Cum vero ipsi Josepli
quondam non modo iEgypti universae, sed etiani
, \
, suorum imperiuni obligerit, cumque ab illo oriumli
multispost s?pculis diu admodum, tolisejns gcntU
\

5S3

EUSEBH

CJESARIENSIS OPP. P A R S . I I .

APOLOOETICA.

58A

novem tribubus prafucriht, cur non ab eo polissi- *, *

inum tola gens, ipsaque regio nomcn accepit, quan- \
; 0*
doquidem ob eos ipsos, quos ab Josepb oriundos
*^
diximus,longe boneslius probabiliusque erat, loiam
,
genlein loiamque regionem a primo illo ipsorum
parente denominari? Denique praler bos omnes ,
qitis non concedat, merito illos a Benjamin fuisse \ ;
' * , * *
denoininandos, cujus poslerilali ac t r i b u i , celeberrima ipsorura civitas , quae regum apud ipsos do- \ ,

micilium fuit, et quud in ea sanctissiinum Dei
. , ,
teniplum eiectum est, in sortem concessit ? Atta ,
men neuuc ab barum aliqua, neque a reltquarum,
Bed a!) una ipsius Juda tribu tolius gentis ac regio- ^ .

nis appellatio ducla est, sicul prophelia prsedixerat.
, , , ~,
Sic sane illud : Non deiiciel priuceps de Juda,
ad ipsam tribum a nobis relalum cst, et hoc uno
dunlaxat niodo oraculi veritas lecum babel. Namque a Mosis usque tcmporibus, deinceps non defccerunt particulares quidem ipsorum principes qni
ex diversis, ui diclum esl, Iribubus, genti pnefuerhit, 3 7 3 ' universum autem IribusJuda, quae
totius genlis prlncipalum tenuerit. Excmplo autem
id quod tunc diclum est, tibi aperlius liquebit. Ut
cniin in Romano iinperio singularum geniium procuca:ores et prasides praeloresque et castrorum
praefecli, et qui omues dignilale anteeunt, reges,
non omnino oinnes de ipsu Romana urbe capiuniur
neque de Remi sive Romuli geucre, sed ex innumerabilibus, alius aliunde, nalionibus, omnes Cauicn
el reges et qui post ipsos secundo loco principes,
prwsidcsque babentur , Romanorum appellalione
nolanlur, el Romanorum denominalur iinperium,
et eam denominalionem in universum omnes magislralus altingunt ; sic etiam in rebus Hebraorum
consliluere inlclligereque oportet, tanquam una
quidein in universum tribus Juda, lotam geutem dc
suo nomine illustrem reddideril, parliculares vero
duces ac reges ex divcrsis cxslitciintlribubus, qui
tamen communi illa Judae appellalione bonorem acccperint. Non alio ergo quam ad totam tribum refcralur illud, quod a propbela diclum est : c Juda,
tc laudabunt fralres l u i . > Noveratenim illam tan*
quam praerogativse uiunus consecutam, honore ca>
teiis Iribubus cssc auleponcndam, ct quouiam princeps fuit in bellis, et soia in apparatibus praeliorum
adversus bostes genti sux universas praefuit, merito deinceps ad eamdem illud quoque dicilur
Alanus luaein lcrgo iniinicorum tuorum. > Deinde
propierprincipalum, proplerque regiam dignilalem,
c catulus leonis esse dicilur. Gloriae igiiur sibi
tribuens bic tuni generis princeps, tum ctiam propbeta bujusce tribus digniiatem, adjungit quod sequitur :< De germine, fili m i , ascendisii. illlud autem : c recumbens dormivisti ut leo, el ut calulus
leonis, cjusdem iribus magnificum animi ingenlum et conlidens, ostendit, quodquenullis exlrins^cus ingruentibus rebus concutiatur, et quod tum
intrcpidum se prsebeat, tuin conleniptui babeat i n i uiijos, lllum vero boc modo ae habeniem, ac pon

. '
\ ' *
, \ , ,
' ,
' \ ' , ' ,
, , , \
\ '
, '
,
*

,
\ , 1

)
'
* .
, c , . >
, ,
\ \
,
,
\
. \ ,
c . *
\ , , ,
. , c * ,
\ , > ,
\ . ,
, , \, ;
\ , \
,
. ,
,
, , , *
, \
.
\
; 5 \ , % wpo-

I
585

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. V I I I .

5S6

0, \ tius ipsara tribum quae bujusinodi sit, quis, inquit,

excitabil ? ubi cura magnum quemdam et admira , \,
bilem et rarum, et speclalu diflkilem fore signiG caverit eum, qui sit bujuscemodi triburo de eedo
, \
excilalurus, deque principalus gradu ac dignitato
' , *
exlurbalurus, tum demum quisnam bic sit, nos ad . *
monet, doceique hunc illum esse, qui exspectaiio
,
gentium sit futurus, qui idelicet a propb.eta.non
, \ '
prius inter homines videndus pradicitur, quaro et
.
princeps deficiat, et dux amoveatur, et de princi . palu exturbelur tribus Juda. 3 7 4 Caeleniui, quis',
nara, quaeso, alius bic sit quam Salvator et Domi ,
nus noster Jesus Cbrislus, in cujus orlu, sicut pro, ",
xime exposita propbetia volebat, ex Judaeis quideni
, .
defec3runt principes ac ducee, qui genli praeside , & rent, ipsa vero tribus Juda una cum lota gcnte.
- principatu ac regno, quod ab initio oblinuerat, spo , * liata, Romanis eliam nunc dominaniibus ex illo ad
, ,
hunc usque diem famulatur, qui una cum reliquis
, , gentibus eliam Judteos subegereTA quibu3 ilera
*
Ilerodes primus externo genere ortus, et impera , * toris Augusti, et Romani senalus auctoritate rex
, \ "
declaratus est. Fuit igUur Antipairi fllius bic He \ , \ - rodcs. Ipse vero Antipater Ascalonita ab eorum ne * ,
scio quo ortus, qui in lemplo Apohinis versantes,
, ,
sacri servi appellabantur. Qui cum uxorero duxis > - set quamdam, cui nomen quidciu Cyprinae, geuus
,
vero ex Arabia, Uerodem creavit. Hic igitur primus
.
tali genere nalus, Hyrcanum qui ultirous ex succeasione ac serie pontificuro Judieis pnefuit, et in
"
\ * Cquo domestieus Judaicae gentis principalus defecit,
aecatum tollit de medio. Isque primus, ut diceham,
\ ', \ , extcrno genere ortus Judseorum rex est appellalus.
, Hujus ergo tcraporibus cum Jesug Chrisius esset
, natus, Judae tribus dignilas sublata cst : sublatum
- est Judaeorum imperiura et regnuno, completa cst
, proxime exposita prophelia : < Non deflciet princeps
* \ de Juda, neque dux de ferooribus ejus, donec ve . niant quae reposita suni ei. > Hunc auiem dicii fu \ , turum noo Judaica? genlis, sed gentium cxspecia- tionem. Quoniam igitur reposita crat illa genlium
,
vocalionis exspcctalio, quae ex oraculo ipsi Abra , hae promissa est, cum ex Judaica gente jam defe ; >
cissent et principes et duces, translalumque ab ea
* , essel imperium in Romanos, et in illum Herodem,
de quo diclum est, roerito tempora quibus Judseo* , \
rum principes defecissent Lucas evangelista signi .
ficans, initium doclrinae Cbrisli narrat factum esse
, * in anno xv iniperii Tiberii Caesaris, procurante

Pontio Pilato Judaeam. MaUbseus quoque eamdem
, .
rem innuene n o i a t : nam ortu Domini ac Salvatoris

nostri descripto, deinceps adjungit: c Cum autcm Je , *
sug natus esset in Betblebem Judaeae, in diebusHero ,
, * dis regis, ecce Magi ab Oriente venerunt Hierosoly
mam, dicentes: Ubi est qui natus est rex Judaeo *
rum "* ? >375in quo plane ostendit etexterni honii *
nis in illos imperium, et exlernaruro ab Oriente gen .

* Matlh. n , 1,2.
P I T B O L . Ga. X X I I .

19

587

EUSEBII CiESARlENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

588

tium a Deo vocationem. Eodem enim tcmpore et ;

externi Judjeis imperabant, et Ghristum Dei, de quo
, \ ,
prophetaelocutifuerant, exlerni ab Orienlis parlibus \ , \
profecti, et cognoverunt, et adoraverunt. Ergo plane \
in bis finem suum contingen3 propbetia Jacob, ap- , \ ,
parel quemadmodum compleia sit, cum ad extre, , *
\ . > *
mum sui status Judaica gens venissel, steut ipse
quoque ad suos filios cecinit cum dixit: c Congre- \
gamini utannuntiem vobis, quid eventtirum sit vo- , ;
bie in exlremo dierum. Nos enim extremos intel- '
ligimus dies, exlrema slatus Judaicae gentistem- ,
pora. Cieterum, quid tandem illi eventururo fuit? ,
Nempe defectus bonoris Judae, et universse ejus ,
, \
gentis sublalio, quies el terminatio ducum ejusdem,
tribus ipsius principalus, regiaeque dignilatis dis?i- ,
patio, Chrisli imperium et regnum, non quod in , , \ .
Israel, sed quod in omnibus gentibus dominarelur,
, \
juxta illud : El ipsc exspectalio gentium. > Sed

quis non planc faleatur, omnia bsec in Salvaloris
nostri advcntu completa esse? Siquidem qui ante . ,
,
Christi orium domesticis principibus ac ducibus,
et solertibus divinarum lectionum audiloribus, suis ,
item propriis regibus et pontificibus et propbetis , \ ^,.
\ \
gloriabanhir, qirceque olim regalis cum esset, tura
suos hoslcs aique ininiicos superabat, tum sua3 gen-
lis universae princeps el dux exsistebat, tribus , \ "
Juda. Poslremo, quicunque inter illos quondam ex- ,
cellebanl, ex illo ad bunc usque diem Romanistri- . c ,
butarii facli, parenl ac serviunt. Plane enim Chri- , \
slus Dei videndura se praebuit. Alque ex illo, quie . , ,
dicebatur exspectalio genlium, omnibus gentibus ' , . ' ,
. ; >
palam nuntiala est. Aut dicat mibi aliqwis, utrum
' &
in advenlu Jesu Salvaloris nostri, quaecunque apud
\ , , , Hebraeos majestatera aliquam haberent, necnon
, mater ipsorum civitas una cum lemplo, et eo quod
in templo celebrabatur sacrilicio, cumque domesli- .
cis ducibus ac principibus non defecerint, et utrum , qua3 in spe posila erant, gentiumque qua3 in toto , ,
orbe essent, exspeclatio, ex Hlo lempore appa- , >
ruerinl, quando etiam ea, quae Doroino reposita \ c
erant, venerunt. Sed quae landem haec babenda sunt, , \
nisi ea quse conlinel oraculum illud ? c Juda, tc lau- \
, ' ,
dabunt fratres tui, manus luae intergo inimicorum
tuorum, calulus leonis Juda, de geimine, fili mi, , ascendisli, recumbens dormivisli ut leo, et ut ca- ^ , ^
HaeC e n i m
, \ , \ , >
, .
'
,
\ , c ,
,
. ^
\
, \ ,
\ .

> 376

lulus leonis, quis excilabit eum ?

aliosensu ea sunt, quae illi reposila cranl, quae ipsa
quoque jam lempus cst ut contemplcmur, si boc
primutn atienderimus diligenter, variis diversisquc
Cbrislum nominibus divina oracul* appellare con suevisse. Nam modo illum vocant Jacob : c Jacob
puer raeus, suscipiam eum, Israel electus meus,
siiscepit eum anima mea, judicium gentibus proferel**, > et quae sequuntur; quibus ad extremum
iliud addilur : Donec ponat in terra judicium, et
in nomine ejusgentes sperabunl"; modo eumdem
Salomonem et David nominanl, Salomonem qui Isa. x u i , 1.

" ibid. 4.

589

D E M O N S T RA T I O N I S E V A N G E L I C J E L I B

-
, * ol ,

, \ .
, \ .
.
;
*
. \
,
,
\ , \
, \ -

590

Vl!l.

dem, ut in LXXI psalnio, qui In Salomonem quidem

inscriptus est, plane auteni quae ad Cbrislum referenda sunt, continel. Illud enini : c Et dominabilur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad
fines orbis lerrae, el omnes genies servient ei ,
etquaecunque posl ipsa liaec deinceps Psalmus continet, uni utique Cbristo sunt accommodanda. David ycro rursus appellalus est Christus, in psalmo
LXXXVIII, quandoquidein misquam ipsi David, sed
uni i l l i , quse in boc ilem dicuntur, convenire possunt, veluti illud : c Ipse vocabii rae: Pater rocus
es tu, et ego primogenitum ponam eum, excelsuin
prae regibus leroe, in aeternum servabo illi misericordiam meani * . Et rursus : c Seraen ejns in
aHernum manct, et sedes ejus ut sol in conspectu
nieo, ei ut luna perfecla in aeternura * . > Sic i g i tur una cum aliis innumerabilibus Cbristi appellationibus, quibus illum divina oracula signiiicani,
eadein ralione ut Judas quoque in iis quae raodo expunebaraus, sit appellatus, fieri potest, cum de tribu
Judae sit natus. Gonsial enim ex Apostolo, Salvato
rem ac Dominum nostrum de tribu Judae onum esse.
Huic igitur Judae, si semndum senler.tiam i n l e i prelemur, reposita erant illa, quae in propbetia conlinentur. Sed quaenam hasc fueruni? Primiim
quidem, quod a fralribus suis essel laudandns;
deinde quod manus in tergum iniraicorum suoiam
esset injeclurus; postremo quod adorandus a Oliis
patris sui. Quae etiam suum (inem consecuta guni
quo tempore, dum admirabiles virlules et prodi

, ) , ,
> \

, , ,
, \
, , \ ( ) .
\
, , ,
* \
,
,
,
\ ,
, .
- ^
, ,
, \ \
. \
\ , \
, \
,
, \
, ,
\ ,
, , \
, *
, \ ,
\ } \ *

4 7

giosa miracula ederet, admiralioni erat, el laudabatur, et adorabatur a suis discipulis ei apostolis.
quos eiiam fralres vocare non gravaius est, dum in
psalmosic dicit: cAnnunliabonomen tuum fralribus
meis; i n medio Ecclesiae laudabo te . > Dum auiem
Maria? et reliquis mulieribus imperat, ut quae bona
viderint nuntient, quasi fratribus nuntiari imperal
3 7 7 < Nuntiatc, inquit, fralribus meis, quod ascendo ad Patrem raeura, et Patrem vesirum, Deum
meum, et Deum vestrum
* Sic sane illura fratres iDiraculorum gratia, tanquam admirabilein
virum dunlaxat ab inilio laudabant, quippe qui
umim aliquem de propbetis, ut verisimile est, illum
esse suspicarentur. Sed ubi interim admirabiles,
et omnem iidem superanles illius actiones intuen\ , - tur, et quemadmodum iniroicum et ultorem, mor , ' \,
temque saeculi bujus dorainum, una cum reliquis
invisibilibus et inimicis potestatibus suslinuissei,
\ ,
tum vero Deum ilhim esse credentes, adoraverunl:
\
manus autem Salvaloris noslri in tergo inimico . \ >rum suorum fuere, quo tempore videlicel omnes
,
actiones suas, et virtules, el gesta prodigiosa, ad
, \
delendos daemoncs el malignos spiritus inlende \ , \
bat. Quin eliam cum manus suas expandisset i n
\
.
cruce, lum quoque manus ejus, fugiemibus inimicis et etdem terga danlibus, iu tergo inimicorum
,
\ , \ , > fuerunt, magisque etiam cum Patri reddito spirilu,
Psal. x x i , 23.
Joan. xx , 17.
Psal. LXXI, 8 - .
Psal. i x x x v u i , 8 , 29. * ibid. 57, 38.
4 7

(i) . Forte , ut et interpres legissc videtur. EDIT.

8 0

0 1

8 1

591

ELSLBfl C J E S A R I E N S I S O P P .

PARS I I . APOLOGETICA.

592

fct sira carnis e x p m , et eo qnou assumpserat cor- ol * , pore nudalus, qui ipsa vila erat, ad loca inimico , ,
rum descendit, ut ct mortem el reliquas quae adversus \ \ ,
ipsum surrexernnt potestates, dissiparet; quas qui- * , \
, ,
dem verisimile est communem quemdaro hominum,
,
ac reliquis similem ratas esse illum, iiaque circum
. *' \ \
eumdera stetisse, ei quasi unum de multis adorias,
atque ubi praestantiorem agnoverint, quaro ut homo \
exislimari posset, ac diviniori nalura pradilurn, et ,

conversas csse ct terga illi dedisse, conlra quas
c , , , ,
immissis manibus, divinis suis ct acmis sagiltis,
fugientes exegit, ut proptcrea diclum s i t : < Manus , \
; >
tuae i n tergo inimicorum tuorum. > Quod si eliam
nunc innumerabiles Salvatoris noslri initnici, Ec- ,
\ <
clesiam ejus variis occasionibus oppugnarc conantnr, attamen bos quoque invisibili quadam manu, j j , , ,
\
et sua divina virtule in fugam vertit, ut de bis ilem
, ,
dictum sit illud : < Manus tuae in lergo iniraicorum
' , *
tuorufD. > Ubi vero jam, quod reliquum fuit, i n . * \
signia illius victoriae praclara de boslibus reccpit,
, ,
tuin vero illud completum est : < Adorabunt le filii
pairis t u i , > omnes videlicet, qui in coelo sunt an- \ , , ,
geli, spiriiusque inservienles, ac divinae polcstates,
. , ;
necnon degenles in terra apostoli et evangelistae,
post quos quicunque per ipsum, uni c l soli vero \
.
Patri Deo seipsos addixerunl, qui quidem ubi Deum
, ;
Verbum Cbrislum esse didicere, tum se illum ut
,
Deum adorare confessi sunl. 378 Sed quoniam ct
, \ ,
ortus ejusdem et raortis mysteria, eadem propbelia
,
complccti oporlebat, merilo posl illa quae jam dicta
. *
sunt valicinans Jacob, adjungil : c Catulus lconis
,
Juda, dcgermine, fili mi, ascendisti, recumbensdor ,
mivisti ut leo, ct u l calulus : quis excitabit eum? >
, < " ; \
Gatulum ilaque leonis ipsuin nominal, proptcrea
, c , , ,
quod dc regia tribu sit nalus. De seniine igitur Da, ,
vid fuil raltone corporis, < de germine aulem, i n c ,
quit, c flli mi, ascendisli, > quouiam de semineetra , , ,
dice ejus, qui baec praedtcebat Jacob, pullulavit,
* c , cum prius quidem esset Dcus Yerbum, postea vero
, , , > *
etiam Filius bominis sit factus, propter eam quam
, \
pro nobis assumpsil, dispensationem. Polesl etiain
, ,
mortem ejusdem signifleare illud: < Recumbens dor- . , \ ,
mivisti ut leo, et u l calulus, > ex quadam ipsius
,
Scriptura consuetudine, quae sua quadam propria
* \
consideratione, etiam iuille aliis in locis moriem,
, .
dormitionem somnumque appellat. lllud autem, D
c Quis excitabit eum ? de rediiu ejus a morte ad
, vitam cum adioiratione dictura est. Si quidem exci- , \ \
,
tandum ad vitam illum plane novit, qui a i t : c Quis
excilabit ipsum? > cum admiratione vero intcrro- \ .
\ ,
gat, quisnam hoc facturus sil aique illum excila\ \
t u r i i B , ut sic D 0 8 ad qua;rendum invitet, quisnam
, /
hic sit, qui Dominum nostrum post susccptara pro
\ \, , <nobis mortem a morte sit revocaturus ad vitaro.
\ ,
Quis porro hic s i l alius quaro universi Deus et i l *
lius ipsius Paier, cui soli tribuenda esl Salvatoris
nostri in vilam restilutio, sicut Scriptura lestifica- \ \
, \ ,
tnr, qnieait, ( Quem Pater suscitavit a morUiis"?
(

" Gal , . I Tbess. , 10.

593

DEMONSTRATIONIS EVANGELlCiE LIB. V l l l .

594

xa\ * Pro illo autein, c Catulus leonis Juda, de germiue,

, ; * <
iili mi, asccndisli, recumbens dormivisti, > signi .
ficantius Aquila convertit : c Calulus leonift Juda,
\ ; de caplura, filt m i , ascendisti, cum flexisses cubut
, \
sli; > Symniatbus autem, < Calulus, inquit, leonis
,
Juda, de ferarum captura, fili nii, ascendisti, geni , - bus flexis confirmatus es; > ex quibus verbis pla , \
nissime apparet ipsa de morle ad vitam restitutio,
. c - et ab inferis veluli a quadam ferarum captura Sal ,
valoris nostri evasio. Quod vero illum dixeril et
, - genua Oexisse el confirmalum esse, non autem ce , \ cidissc, in eo quidem quod genua flexerit, mortem
. , \
inlerim demonslravil; quod autem sil confirmaius,
. >
non raptalum essc ntore aliarum animarum. Haec

igilur omnia Chrislo prius reposila erant, quae la \ * nien quamdiu fincm suum consecula non sunl, lam , diu Judaica gens slelit, Judacorumque principcs ac
, duces, exquisitiquc ac sapientes divinorum de Cbri, f , slo oraculorum inlerpreles apud ipsos fioruernnL
. 379 ^oslquain aulem vcnerunt quae ipsi JIIILK re posita erant, tuin is in lerra est visus, qui a pro, ,
pbelis dictus erat de semine ac stirpe ejus, qui
, baec divinaveral orilurus, recumbcnsque ac eopi . * tus, vel, ut ait Syniiuachus, t genibns flexis con ,
(irmatus est ct surrexit, manibus in lergum invisU

bilium atque intclligibilium hoslium injeciis, ejus , - que fratres ac discipuli anlea illum laudanles alque
, \ * adniirantes, post ubi Deum esse confessi sunl,
. > \ - eliam ul Deum adoraverunt, tum vero illa ipsa
^ ,
completa sunt, quse ipsi reposila erant, pro

'
*
*

, - pier hoc illud reddituro sit oraoulum : Donec ve, niant quae reposita sunl ipsi. Cum enim ex illo
, * , ad hunc usque diem, ea quae ipsi reposita erant,
\ , \ ad fiDcm pervenerint, deiecerunt quidem principes
. , ac duces Judaeorutn, eisque supra capul gcnlium
* , , principes collocati sunt. conlrario autem ipsa?
, \ gentee ubi Chrislum Dei agnovcrunt, illum sibi et
Salvaiorera et exspeclationem ascripserunl. Post
. ,
, \ baec omnia illud adjungilur : c Ligans ad vitem
, > \ ^ pullum suum, et ad capreolum vilis pullum asinae
, suae, lavabit in vino slolam suaio, et in sanguiue
, uvae pallium suum, graiiosi oculi ejus a vino, et
albi dentes. ejus ut lac" . In bis autem signiQcari

(5 . ,* - arbitror per pullum quidem, ipsuin aposlolorum
1

, - jy ac discipulorum SaWaloris uoslri choruro, per v i tem autem ad quam pullus est alligatus, divinam
, \ \
,
invisibilemque ejus vim, quam ipse dura ostende \
ret, doccbat his verbis: Ego sum vitis vera, el
Pater meus agricola e s l . > Ejusdem porro vitis
\ ,
capreolus Dei Verbi doctrina "fuerii, ad quem pul
lum asina? suae alligavit, qui quidem pullus novum
,
de gentibus populum, quasi genituram quamdam
, aposloloruni ejus, et prolem signiflcaveril. Possu
. \ ,
mus item vel ad verburo dicere haec suum Gnem
*, \ , > \ ,
contigissc, quo tempqre, u l apud Matibaeum legi , > ^
tur,Domiuusdixil ad suos discipulos: c Itein castel
lum quod contra vos est^ et statim invenietis asi^
,%

" Gen x u x , ! 1 12.

9

1 4

Joan. xv, 1.

595

E U S E B I I CJESARIENSIS OPP. P A R S I I . APOLOGETICA.

596

nam alligalam el pullum cum ea, solvite et addu- .

,
cite mibi . Et sane si quis verba diligenter at, , , ,
tender.it, quin propbetae praedictioncm admiretur,
, ,
facere non poterit, qui divino Spirilu afflatus lanto
. ,
ante cognoverit, eura de quo ipse vaticinabalur,
, <
non u l aliquem illustrem apud homincs regeni in
\ , ,
curribus et equis esse vehendum, sed super asina
\ .
ct pullo sedentem, quasi unum de mullis el vulga
rem quemdam bominem alque inopem. ldipsum
,
alius quoque propbeta esl admiratus, ubi a i t :
.
380
Gaude vehementer, filia Sion, ecce rcx
,
tuus venit tibi mansuelus, sedens super juroento
,
etpullo adolescente . > Illud autem, Lavabit in

vino stolam suam, ei in sanguine uvae pallium
, \
suum, vide, quscso, lu qnoque, ne quando, ut in
1

arcanie, myslicam illius passionem significet, in ^ , \ .

,
qua slolam suam et indumenlum abluerit, tanquara
c , in lavacro : ubi sane eorum, qui in ipsum crediderint, sordes antiquas ablnisse declaralur. Per v i - . >' ,
, \ , \
irom enim, quae sanguinie illius nota est, eosqui in
,
morle illius baplizenlur, quique in sanguinem
,
ejusdem credant, a veteribus malis expurgat, ut
pote qui abluat et abstergat anliquam eorum sto ,
lara et palliura. Uaque pretioso sanguine divinaa
illius et de spiritu nalae uvae, ejusque vitis vino, de G ,
qua dictum esi supra, redempti, veterem quidem bominem cum ejus actionibus exuerunl, novum
nutem ct ad cognilionem secundum imaginem ejus, qui creavit, inslauralum, induerunl. At illud
c Gratiosi oculi ejus a vino, * el illud, c Albi dentes ejns ut lac, > rursus tanquam in arcanis posita
Novi Testamenti mysteria comprebendere arbitror, laeliliam videlicet niystici illius vini, quod suis
ipse discipulis porrexit SaWator, cum dixit : Accipite, bibile, bic esl meus sanguis, qui pro vobis
funditur in reraissionem peccatorum. Hoc facitc in meam commemorationem , Siquidcm illud ,
Graliosi oculi ejus a vino, et Albi dentes ejus ul lac, > splendorem, puritalemque niyslici illius
alimenti mihi significare videtur. Rursus enim ipse dispensalionis divinae notas suis diecipulis tradidit, dum bortaiur, ut sui ipsius corporis imaginem reprsesenlent. Cum enim non amplius cruenta sacrificia, neque ea quae apud Mosem in lege, diversorura aaimainini maclationibus sancita eranl, grata
esset habiturus, sed ut paue sui corporis nota uterenlur, instituturus, nierilo Propbeia splcudorcm
ac purilalem illius alimenli significavit, cuni dixit : Et albi dentes ejus ut lac. > Hanc rem alius quoque propbeta commemorat bie ^erbis : c Sacrificium el oblalionem noluisti, corpus autem perfecisti m i b i * . > Gaeleruni, baec cum majore indagalione et longiore quadam interprelatione indi*
geant, per olium quispiara diligentius exploraverit : quandoquidem boc lempus plura dici non
posiulal, ut plane 381
appareat, una cum aliis, lempora quoque Salvatoris noslri adventus a prioribus propbetis anliquiius cognita, divinae evidenter commendata esse Scripturae.
>T

Daniele. Quemadmodum post annorum spaiium D .

,

seplies LXX qucc summa efficitur CDXC annotum,

\,

cum Chri&tus Iwminibus se videndum prvbuerit,

,

;ropheti(V qux apud Judvos exstabant, et quod


antea apud eosdem celebre, clarumque erat sa,

cerdotium, dissolvelur, et ipsi quidem diluvii cu~

,
jusdam instar attiduis obsidionibu$ captivi fienl,

.
sacrum autem ipsorum templum extretnam vaslalionem patielur.
%

c Et cum adhuc loquerer et orarem et enuntiarem

pcccata mea, et peccata populi mei Israel, el profuuderem commiseralionem meam coram Domino
I)eo meo pro roonte sanclo Dei mei, et cuin adbuc
Joquerer in oratione, ecce vir Gabriel, quem videram in visione ab i n i i i o , volans tetigit me circiter
Jioram sacrificii vcsperlini, et docuil mc, et locu Mattb. , 2,

Zachar. ix , 9.

1 7

\ , \ , \
, \
, (5
, \
, \
, \ , $|
, , \ \

Luc. , 19, 20.

*P*aL , 7.

597

DEMONSTRATIONIS
, \ , \ ' ,
\ ,
, \
, ,
^, \ ,
! .
, \
, ,
, ,
\ , \ , \ \ ,
, , \
.
, , \
, \ \ ,

, ,
, \ , , \
, \
,
\ , \ \ ; , \
\ .

,
, ,
, ,

,

,
\ ,
, ,
,
, '
. \ . \

,
,
, (,
>
\ .

, \ \ \ , *
, ^
, ,
\ \ \
, ,
, \ ,
\ , \
u

Dan. l x , 20-27,

VANGELIG/EIJB. VIII.

508

tus est mecum, el dixit : Daniei, nuuc egressus

sum u l afferam libi inteUigentiara : ab inilio precum luarum egressus est sermo, et ego veni ut
indicarem t i b i , quod vir desideriorum lu es, et
animadverte in verbo, el inlellige in visione, quod
vir desideriorum es tu. Sepluaginla bebdomades
compendium accepere super populum luum, et
super civitatem sanctam, u l consummetur peccat u i n , el signentur quasi annulo peccala, et deleanlur iniquilales, et expientur nijustitia?, el addu*
calur justitia sempilerna, et quasi signo impresso
claudatur visio, el propbetia, et ungalur sanctus
sanctorum, ct cognosces el intelliges ab exilu sermonis, ul respondeatur, el aedificetur Hierusalem
usque ad Cbrislum ducem. Hebdomades septero,
el bebdoraades sexaginta 3 8 2
>
reverletur,
et aedificabitur platea ct murus, ct evacuabuntiir
lcmpora : et post hebdomadas sexaginta duas , peribil unctio, et judicium non esl in ea, et c m tatem et sanctum disperdet cum duce venturo, et
cxcidenlur in diluvio, et usque ad finem bclli in
ronipendium redacli internecionibus, et confirma
bit paclum mullis hebdoiuada una, et in rocdio
bebdomadis auferelur sacriiicium et libatio, et super templum abominalio desolalionum, et usqte
ad consummaliooero temporis, consummaiio dabitur in desolaiionem . Cuin Judaicae genlis septuagenaria apud Babylonios servitus jam ad iinem
tenderet, Danieli oranti unus ex sanctis Dei mi?
* nistris visus Gabriel arcbangelus, renovalionem
urbis Hierusalem primo quoque tempore el sloe
mora futuraia canit, ct tempus usque ad eam renovationem numero annorum delerminal: pr&dicilque ut post definilum illud temporis spalium,
rursus evertelur, ulque post secundam expugnalionem alque obsidionem, non ultra D$) tutore
gaudebii, sed sola ac deserla secum una Mosaica
legis ritu sublalo, permanebit, quippe cuni in ejus
rilus locum, in vilam hominum alterum sil inlro
ducendum Tcslamentum, quod Novum dicalur. Et
ha?c, u l in oraculis mos est, lalenler se ipsi prophetae indicare Gabriel proiitetur. Ait igilur ad i l lum : c Nunc egressus sum ut aileram tibi inlelligenliam : ab initio precum tuarum egressus esl serm o , et ego veni ut indicarem t i b i , quod vir desideriorum tu es, el animadverle in verbo, et
intellige in visione. > Quibus verbis plane ilium
excilat, ut profundius animadvertat, profundiusque inlelligat ea quae in verbis ab ipso proferendis conlemplatione digna sunt. Siquidem illa v i sionem appeliat, propterea quod profundioiein
quemdam sensum altingunt, neque vulgari quadam prudenlia indigent : quamobrem ipsi quoque
eum invecantes, qui dat bominibus sapieutiam,
roganlesque ut rnentis oculos nob^ illuminet, confidenter aggrediamur, quae ad horum locorum i n terpretationeni periinent : < Sepluaginta, inqiilt^
d u i E

e l

8 9

599

EUSEBH &SARIENS1S OPP PARS I I . - APOLOGETICA.

600
, .
hebdomades compendium accepere super populum
" ,
t u u m , ei super civitatem sanctam, ut consummetur
,
peccatum, et quasi annulo signentur peccala : et
, .
deleantur iniqiiitates, et expienlur injustiliae, et
adducatur justilia sempitorna, et qua&t signo i m - ,
*
presso claudatur visio et prophetia, et ungalur
Sanctus sanctorum. > 3 g 3 Quod igttur seplua- ,
, . > "
ginta bebdomadarum spatium, si in annos resoi \ ,
valur, nunaginta supra quadringentos snuiniam
conficiat, nemini, puto , dubium est. Tanlum igi- , , ,
lur temporis compendium accepit super populum
l u u m , ubi sane omneni Judaica? geniis terminatio- * nem c^icludil : nec tamen illos in bis amplius *
Dei populum vocal, sed alloquens ipsum Daniel > * 6
Populum, c inquit, > tuum: namqucalias quoque . ,
\
tanquam cum qui impie egisset, el simulacris se
, ,
nddixisset, non amplius suum populum Deus, sed
c , ,
Mo^is appellavit, cum d i x i t : V a d e , descende,
\ .
peccavil enim populus luus . Nunc igiiur codem
, ,
modo causam , cur illud temporis spalium contra
, \ \
illos praftnierit docet : boc aulem est, eos non
.
amplius diguos esse, qui populus Dei appellentur.
, \
Deinde adjungil i l l u d , c Et Super civitatem san , \
clam ; > ubi illud tuam rursus a superiori subau . > " diviraus : ut ita dictum esse videalur, c super po
pulum tuum el super civitatem sanctam tuam, t
. non secus ac si dixisset: Quae a te sancla exisiima ,
tur. Nam el Hebraicus contextus, et reliqui inter , ,
pretes ore, non solum ad populum illud
, ,
luum , sed eliam ad civitatera, illud c tuam
, ,
adjungunt. Aquila igitur, c Super populum, inquil,
, *
tuum, et super civitaiem sanctificatam luam:
, \
Symroachus autem: < Adversus populum tuum, et
\ .
civitatem sanctam tuam. Quocirca in bonis quo * <
que LXX Iulerpretum codicibus, illud tuam, >
, \
slellula apposita adjectum est : nam cum orans
<
Daniel in illis suae supplicationis verbis, saepius

populutn, Dei populum nominasset, civitatis aulem locum, sanctura Dei locum > vertens in diver- \
t sum qui respondebat, neque civitatcm sanclam
Dei, neque populura Dei esse fateiur, sed < tuum , ,
' " inquit, qui oras, ct qui talia de populo et de loco
. >
civitatis dixisti. Verba ipsius Daniel hoc roodo se
t
babcnt; Avertatur furor tuus et ira tua a civi , ,
late tna Jerusalera et monte sancto tuo . > Item :
, , ,
c Populus luus factus est in opprobriura omnibus
.
in circuiiu nostro . > Et rursus : c Ostende faciem
, >
tuam super sanctuarium tuum, quod desertum
, , >
est **. Et rursus : < Vide interitum civitalis tuae
, .
super quam invocalum esi nomen tuum * \ Ac
,
deinceps : c Quia nomen tuum invocatum est sn
, , , f
per civilalem tuatn, et super populum tuum .
, > ,
Talibus cum orasset, adjunxit: < Et cuiu adbuc
,
loqucrer et orarem, ecce Gabriel quem videram
.
ia visione mea ,*ulans tetigit nie, et dixit ea uti ,
que quae superius descripta babes. 3 8 4 Ptane
,
igitur in bis prophela non simplicitcr civilaleru,
1

e o

Exod. , 7,

" Dan. i x , 16.

ibid.

ibid. 17.

" ibid. 18.

ibid. 19.

DEMONSTRATIONIS EYANGEUCiE LIB. VIII.

601

60*

, \ eed f Dei civitatem, > nominavit, et sanctuarium,

Dei saiicluarium, > et populum, c Dci populum,
ila videlicet anitno erga illum populum afleclus :
ai vero Gabriel non item ut ipse, ea qua^ jam di cta sunt vocat, sed ex conlrario, c Stiper populum
tuum, inquit, et super civitatcm sanctam t u a m ,
ubi propenr.odum et civilatem, et populum, et san , \ , \ ctuarium illa Dei appellalione indigna esse demon , slral. Tantum igitur temporis spalium primum contra populum, dcindc contra civitatem praefmiliim
, \ , Xpfoat ,
, esse docet: et quod tantum it, oslendit cx rcnovalione Jerusalem. Id porro conlinclur a Dario
, > ,
, \ Persarum rege usquc ad Augusli dominaium in
. , c Romanos, el Herudem Judrcorum regein, qui aliono
, > genere nalus est, quorum tcmporibus ea quae ad
orlum Salvalorisnostripcrlincnt, cuarrantur, quem , \ .
* admodum longius progressa oraiio dcmonslrabil.
- , Ordine deinceps sequitur: < Ut coiisummclur pec , ', calum, el quasi annulo siguonlur peccata, cl dcleantur iniquilales, el cxpicnlur injustilijc, ct i n .
, ducalur justiiia scmpilerna, el quasi signo impresso
, claudalur visio el propbctia, ct ungatur Sanclus
' sanclorum. Pio eo aulem quod est, < Ut consuminelur peccatum, el quasi annulo signenlur pec>.
- cata, > Aquila verlit, f Ad consummandam pra?varicationem, ct finem iinponendum peccalo. Ulud
\
, cnim, linplcte mensuram patrum veslroruin , >
^ . - quod a Salvalore nosiro ad Judseos diclum est,
, eliam in bis arbitror conlineri ac significari : nam

, ,
, , '
,
.
, , \ -

e e

\ Q dum insidias illi Judaica gens molitur et conftcil,

\ \ .
peccalum suuin cousummavil: ei ejusdem, ut
, Aquila verlit, advcrsus Deum praevaricatio finem
, accepit. Jainpridcin enim Ulos quamvis inuuiuera bilia pcccala pe.rpelrantes ante Salvatoris noslri
. \ adventum, Dei taraen clemenlia ferebat, quemad , * - moduin videlicel prophelica ipsa verba demon - strant : verumiamcn sicut de illis qui genere ab
, Hebreis differentes, lerram promissionis incole bam ad Abraham diclumest: Nondum enim com, " pleta sunt peccata Amorrbseorum : et quamdiu
, . complela non fuere,de terra ipsorum patria ex pulsi non sunt. Ubi auiera completa sunt, tum vero
, , - omnes in interiliim inciderunt, quae sane clades
, ' - illos excepit lemporibus Ulius Jesu qui Mosi suc , cessil: ila etiam de priore ttbi iutelligendum est
\ .
populo : quamdiu enim illorum peccata compleia
, \
non sunt, Dei illos patienlia et benignilas tulit, ct
, \ ,
per prophetas undique ad conversionem invilavil.
\ , > 385
Postquam autem, ul Saivalor ad ipsos dixil,
impleverunt mensuram patrum suorum, tum vero
t \ , \
in eumdem locum coacta omnia, extremum iliis
. >
maiuraverunt intcritum, sane quemadmoduni item
\ , Doniinus noster nos docet, ubi ail : t Oninem san \ ( guinero eflusum a constitulione mundi, a sanguine
Abel justi usque ad sanguinero Zacbari, ventu rura super generationem islam . Cum igitur
), \ , '
ad exlremum manus injicere Fili) D.;i au&i eunt,
, f '
7

Malih.

x x n i , 2.

ibid.

35.

EUSEBII CiESAKIENSlS OPP. PARS I I . - APOLOGETICA.

604
consummaverunt prcevaricalionem, et finem pec- \
cato soo imposuerunt, sicut Aquila interpretatus \ , \
, \ \
est, at, sicut L X X , c eorum peccatum alligatum
, \ , ,
signatumquc est. Sed quoniam non solum in rui ' ,
nam, verum etiam in reparationem multorum venit
in Isracl, sicut de ipso dixit Simeon, c Ecce bic \ , \ *
positus est in ruinam et in resurrectionem multo- \ rum in Israel , merito Daniel ad ea quae dicta
sunt, adjungil: c Et ut deleanlur peccala, el expien- , \
, \
tur injustiilae. Cum enim sangnis taurorum et
hircorum auferre pcccata non posset, el omne ho- . , ,
minum genus expiaiione viva veraque indigeret (cu- \ , > , ,
, >
jus figuram gerebat id quod apud Mosem con
structum vocatur propiliatorium), nulla autem
. ,
propiliatio viva veraque esset, nisi Salvator et Dominus noster, ille Agnus Dei, de quo dictum est : ^ .
,
< Ecce Agnus Dei qui tollit pcccata m u i i d i .
, \ , \
Nam rursus, c Idem propilialio est pro peccatis
, r* .
nostiis, nec pro nosiris tantum ipse esl prctium
\
ac redemplio, sed etiam pro tolius raundi, ut ait
, ,
Apostolus * : Qui faclus est, inquit, sapien\ , \ , ,
lia nobis a Deo, justitiaque et sanctiiicatio el re , \
dempiio . > Merito ejus adventura, simul convplementum perfectionemque peccati esse docet eo- . \
rum, qni rontra ipsum impii fuerunt, simul abster-
, c ' , > , ,
sionem et purgationem peccatorum et injustiliarura expialionem eorum qui in ipsum crediderunt: , \
, ,
nara cura Aqnila. c Ad consummandam praevarica. \
lionem, et finem peccato imponendum, > dixeriL,
, lum illud adjecit, cEt ad expiandum iniquiialem,
603

61

7 0

1-

sic plane illum omnis iniquitalis, quae olim per

ignorantiam admissa sit, expiationem esse, pro
concesso sumens. Post ipsa haec, illud sequilur :
c Ut inducatur justitia sempilerna. Est sane ipse
Dei Verbum justitia sempiterna, c qui factus est
nobis sapientia a Deo, justitiaque et sanctificatio
ct redeinptio, > ut ait Apostolus, verumtamen adventu suoomnibus hominibusconciliavil justitiam,
reipsa ostcndens, quod f non 3 8 6 solum Judaeorum est Deus, sed eliaro gentium. < Quandoquidem
ttnus est Deus qui justificabit circumcisioncm ex
iide, et praepulium per Gdem . Ex quo eos qui
cum Cornelio aderant, quique jam Spirituio sanctum accipere meruerant, admirans Petrus, Yere,
inquit, novi quod non est acceplor personarum ^
Deus, sed in omni gente, qui timet illum et exercct
jusliliam, acceptus est i l l i . > Quin Paulus quoque Evangelium juslitiae aflirmat esse, ubi ait :
c Virlus enim Dei est ad salulem omni credenli,
JudaRo primum et Graeco : jusiitia enim Dei in eo
revelalur *. > In Psalmis quoque de Cbristo diclura
est: Orietur in diebus ejus justitia ct abundanlia
pacie . > Et sane illius opus re vera Dei justiliam
domonstravit, utpote quod omnc genus bominum
pari vocatione dignum reddiderit. At quse pcr Mosem edila sunt, nequaquam talia, sed uni soli Ju7 1

7 i

Luc. , 3 4 .
Joan. , 29.
* I Joan. , 2 .
Rom. , 16,17.
Psal. L X X I , 7 .
6 9

31, 3.

7 3

7 k

'

\ , \

* \ \
, \
. >
,

, \
* \
.
,
, ,
* \
* \ , \
\ ,
, \ \
. , \

\ ,
,
, ,
.
", , ,
* \
, '
;
7

I Cor. , 3 0 .

7 1

Rom. , 29, 3 0 .

7 1

Act*

DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIB. VIII.

600

\ - daica genli donata : quocirca ad lempus duntaxat

* c \ oE
prodiia praterierunt. A l enim quae pcr Salvaloreui
. >
nostrum juslilia denuntiata est, in perpcliium per \ , manens, meriio selerna jusiitia nuncupala est,
, \ . " quemadmodura dixit Gabriel : * Et ul adducatur
* justiiia sempilerna : > pro eo auteiu quod cst,
,
quasi signo impresso claudalur visio et propbela,
,
roagis aliquanto proprie mihi videtur Aquila reddi , > .
disse : c E l ad consummandum visionis munus el
, \
propheiara. > Non enim ut claudcrel et quasi an \ , - nulo signaret propbeticas vlsiones, Salvator ac
*
Dominus nosler advenit, qui etiam illas, quae an . \
tea obscura et quasi signo impresso clausae eranl,
,
et apcruit et latitis explicavit, quo Ceirpore suis
, > \
dlscipulis sensum divinarum Sci ipturanim expo xa\ , suil. Ex quo, c Ecce, inquit, vicit leo de tribu Ju d a : el ipse aperuil sigilla libro apposila, u l
, \
apud Joanncm legimus in Apocalypsi. Caeteruin
, - quae tandem sigilla, nisi prophelarum obscurita , 61 \
tes? quas cum plane bene nolas baberet eliam
, \ - Isaias, d i x i t : c El erunl verba hsec tanqtiam verba
,
libri s i g n a l i : non ergo ut clauderet visioncm
, et propbelam venit Cbristus Dei, sed ut aperiret
polius et in litcem profcrret. Quare magis mibi
,
. proprie videtur Aquila dixisse : < Ad consumman * \ . > \ diwii visionis munus et propbelam, > quod sane
fe , cum illo concordat : Non veni solvere legem aut.
, > quod a noslro Sal * - propbetas, sed complere
6
, - valore dicluin agnoscimus. 3 8 7 Finis
Ghrislus, et onines de iilo propheliae inanes atque
<\ r - - -

* *

. imperfectae mansermit, donec il!e seipsum osten \ dens, omnibus quae de ipso a propbelis praedicta
,
fuerant, finem imposuil. Potest etiam cx inlerpre* talione Sepluaginla talem habere sensum, illud
\ ,
quod dictuin e s l : < Ut quasi signo impresso clau - dalur visio el propbeta : cum lex et propbetae
\ usque^ad Joanncm permanserint, el ex illo defece \
rint, qui prius Spiritu divino afflati divinabant, el
, vaticinia de Ghrislo omnibus palam prodebant,qui \ '
que in sacris responsis visiones ptiras et sinceras
, \ \
conlemplabantur, lanquam si ipsis divina gralia et
\ clausa, el quasi signis hnpressis colligata cssel,
- nierilo evenit ut ab illo, de quo diclum csl, tempo. \ ,
re, non amplius apud illos munere suo fungeretur
, , ^ prophela, neque qui ab illis videns noniiiiabatur,
,
ged omnia hiec usque ad noslrani setalein sublata
- evanuerint. Dcinceps sequitur: c Et ungalur San, - ctus sanclorum. Hoc item nobis eodem argu. \ menlo constabil : nam usque ad lempora Salvaloris nostri, qui Sancti saiictornm pontifices eram
.
apud Hebraeos, i i ceremoniis quas ex Mosaica lego
\
acceptas 6erYabant, ungebaniur : sed bi quoque
, ,
posthaec sicut prophctia praedixerat, defecere. Itaque quod ab Jacob ad Judam oraculum enunlialum
.
\ est, secundum ea quae prius a nobis exposita sunt,
, \ . ' Judaicas genlis ducum principumque defcctum d i vinabat. Sed quoniam propbelarura t saccrdotun(i

7 f

76

7 7

e i l i m

i e

, s

" Apoc. v , o.

7 e

Isa x \ i x , I I .

7 7

Matlh. v . 17.

EUSEBU C^ESARIENSIS OPP PAKS I I . APOLOGETICA.

C07

qui poptilo praeerant, jampridem bonor dilalue fue-

rat, ordine deinceps scrmo, ubi interilum Judaicae
genlisducum ei prir.cipum sub ipsum Cbristi adventum, per eani q u * prius citabatur propheliam,
praedixit, per eam quae nunc in manibus est, el
propbelarum ct saccrdolum, qui oliin apud illos
florebant, dcfcrlum plane significat, tanquam bi
quoque ubi Cbristus advcnisset defecturi essent,
quod quidem vaticinium, Salvaloris nostri advenlus
re ipsa comprobavit. Qtiia vero Aquila, t Ad ungendum Sanctificatum sancliOcatorum, > interpretatus est, ex eo aliquis surpicahitur vetcrem Judaeorum ponlificem designari : quippe cum mulli quidem illo ipso inferiores sacerdotes sancli appellarenlur, solus aulcm ponlifex, qui omnes dignilalc
anleibal, Sancius sanctorum. Siquidem hoc vel eo *
scnsu acceptum quod unicuique in promptu sit, verum est. Nam usque ad lempora Salvaloris nostri,
qui aprima origine per successionem erant pontifices, iidcm eliam toli populo pracrant, 388
qua3 ad cultum Dei perlinent, ritum illuin sectanles, qui in lege Mosis sancilus fuerat, abunde saiis
adminislrabant. Ex quo aulcm Salvator nostcr advenil, primum quidera corum quoque ordo confusus est: non multo autem post, eliam penilus exslinclus. Caelerum, cum ego quidem uusquam in
sacris litteris invcncrim, Judaeorum ponlificcm
Sanclum sanctorum nominari, arbitrot* tn unicum
duntaxal Dei Filium Verbum el proprie designari,
elveredignum tali appellatione conslilui. lisenimqui (
ex hominibus profecti sint, et ad eum virlulis gradum pervcncrinl, quem nalura morlalis conlingere
potesl, salis stiperque fucrit, si quando in parlem
et communicalionem quamdam assumpti ejus qui
dixit, c Sancli eritis, quoniam sanctus ego Dominus , > sancli appellcntur. Sanctus aulem sanctorum quis tandem sit apud bomines nominandus,
prseter unum sancti dileclum Puerum, qut ut Kex
rcgum, et dominorum Dominus, ila etiam sanciorutn Sanctus est appellatus? uni igilur ei, utpute
qui praslanliori quodam modo sit unctus, quani
omnes qui unquam lerreno illo atquc elaborato
Mosis oleo uncli fucrint, dictum esl illud : D i lexisti jusliliam, el odisli ioiquitalem : proplerea
unxit te Dcus Deus luus oleo exsullationis prae
parlicipibus luis . > Quo quidem olco unctus ex
i>ropria persona apud Isaiam ipse a i t : Spirtlus
Domini super me, proptcr quod unxit me .
Quuniam igitur excellenii et spirituali ac potius
ipsius divinitalis unguenlo solus praeler omnes,
qui unquam fuerint, Salvalor noster unctus esse
perbibclur, merilo Sanctus sanctorum, lanquam si
diccretur, Ponlifex ponlificum, est nominatus, aul
eliam Sanciificatus sanctificalorum, ut est in Gabrielis oraculo. Haec porro omnia completis hebdomadibus septuaginta, iincm suum contigere,
non alias sane quam quo tempore Salvalor noslcr
c l

7 8

8 0

f e

Levit. , 25.

Psa!. , 8.

603

,

, \
. *
(, \ , , \ c ,
. >
, ,
, \ ,
\ ; ,

\ ^, ^ , \
, ,
> ,
\ c
' , . \
\ ,
, , , > , , > . ,
,
\ .
' \
,
\
, ,
? ,
.
' * \ , \ ?>
, ,\
\ , \
, \ \ .
\
,
\ . , ,
\ ' ,
,
> , .
^
,

\ \
. "0"
\ .
, , . \ ,
, , \
. &1
-

lsa. L X I , 1.

609

DEMONSTRATIONIS EVANGELIGiE LIB. VIII.

CiO

, ; hominibus se videndum exbibtiit. Ergo cum baec

sic fore angelus is, de qito diclum est, summalim
, ; \
ipsi prophetae cccincrit, rursus sermonem de LXX
, .
bebdomadibus renoval, exquisitissiroe per sin *
.
gulas parles docens, unde incipere oporteat nu, , merare lempora,et quidnam lalibiistemporibusevcn& , turtim fiii. Et cognosces et inlelliges abexilu sermo - nis , ui respondealur et aedificelur Jerusalem :
hebdomades septem , el hebdomades sexaginta
\ .
\ dttx,ei revertetur ci acdificabilur platea ei murus.
verba u l reddam planiora, pulcbre
.
389 Q
, , - raibi oflicio funclus esse videbor, si commentalio , \ nem in ejusmodi locos ejus v i r i , qui ante nos idem
.
studium coluerit, non occullavero, sed eam quoque
apposuero, ut accommodata iis, qui lecturi sint
. , , haec. Pulcbre enim illud dici eolel, quse amicorum
sunt, ea esse communia : el quia u l i quidem quasi
,
- conimunibus convenit iis, quae alii probe dixeriiit,
, \ \ , sed ita ut agnoscamus auctores, neque aul sua so , \ bole patres, aut cos, qui prtmi consueverint, pro , priis seminibus defraudemus, illius verba non gra.
\ vabor apponere. Ea fcrunlur Africani in quinto
, \ eorum quse de temporibus scripsit, qua? quidem iu
\ hunc modum se habent : Ipsa quidem parlicula,
inquit, quae fere sic se habet, lum multa lum ad. \ " - mirabilia signiilcal: atlamcn nunc de iis duulaxat
. - qnae nobis ad rationem temporum, et corum q y
, ad tempora pertinent conductura sint, verba facid \ , . - mus. Quod Igilur ba?c de adventu Ghrisli dicantur,
^ ^ qui posl hebdomadas LXX ab botninibus esset v i
> *
dendus, neuliquam dubium est: lempore <enim Sal , \ ,
valoris noslri aut ex illo ipso, et anliquanlur de , \
licia, et peccala consummantur : per remissionem
.
\
auiem, iniquilales cum injustitiis expialione delen
tur, juslitiaque scmpilerna denuntialur, prseter
, cam quae ex lege acquirebalur. Yisioncs aulem et
\ ,
propbetia? usquc ad Joannem, el Sanclus sancto, * rum ungftur : nam cum anle Salvaioris noslri ad , , * - ventum ha3c non essent, exspectabanlur tamen.
" . Numcri vero inilium accipere, hoc est LXX hebdo madarum, qui sunt anni quadringcnli nonagint,
,
angelus pracipit ab exiiu sermonis ut respondea , \
lur, el aedificetur Jerusalem. Porro baecconlige runt regni Artaxcrxis, qui Pcrsarum rcx fuit, anno
.
jy vicesirao : bujus enim pincerna Neheniias cum eum
\ ipsum rogasset, respousuin accepit, u i aedificaretur
, . Jerusalem. Et sermo exivil quo ipsum hoc jube, batur : nam ad illud usque lempns civitas deserta
roanserat. Gum enim Gyrus post septuagenariam
, servituU-m volenlem unumquemque volunlarie emi , \ - glsset, qui cnm Jesti magno sacerdole et Zoroba , \ bel, qutque post bos ipsos cum Esdra d?*cenderant,
, dificare templum el murum civitati circumdare
, initio prohibebantur, tanqoam hoc imperalum non
, esset. MaDsit igitur usque ad Nebemiam et regnum
,

Artaxerxis, annumqtie imperii Persarum centesi , Diom et quintum decimum : cum vero a capta Je rusalem annus centesimus ailfue octogedimus age, , retur, 390
^ex Arlaxerxes }umi sediflcari
u a ;

s a n e

l u r a

611

EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I I . AFOLOGETICA.

612

civitatem, et Nehemias, unuseorum qui emissi fue- , "

ranl, operi prsefuit: ct plalea el muri ambiius sedi-

ficata sunl, sicut fuluium prophelia signilicaverat. .
Inde igilur nobis numerare incipientibus LXX heb- \ .
domades in Cbristum terminaulur : nam si ab illo \ quovis lempore numerandi inilium fecerimus, ne-
que tempus ipsutii conveniet, et mulla incommoda . *
subire necesse crit. Sive enim a Cyro, primaque ,
emissione, sepiuaginla hebdomadas numerare coe- \
,
perimus, anni cenlum et amplius supererunt, sive
ab eo die quo angelus ipsi Daniel oraculum reddi- .

dit, etiam major liet annorum numerus. Multo autem inajor, si ab inilio capiae urbis. Invenimus , ,
enim regnum Persaruin intra annos cc atque xxx . \
* ,
contineri. Deinde Macedonum ad annorum numerum conlinuari trecenloruin et sepluaginla. Inde ^
, . vero ad Tiberii Caesaris annuiu sextuin docimuin,
, *
annos sexaginta. Ab Artaxerxe aulem sepluaginla
, \ ,
hebdomades ad Christi len.pus pcrveniunt, si Ju \,
dseorum nunieros sequimur. Siquidem a Nehemia,
. ' \ ,
qui ut aRdificarct Jerusalem e&l missus, anno regni
\ *
Persarum centesimo et quinto decimo, qui fuit ip
sius regni Arlaxerxis vicesimus, alque idem oclo, , . .
gesimae terliae olympiadis quauus, ad illud tempus
' ,
qui fuit oiympiadis ducentesimae secundae annus
, t \
sccundas, imperii autem Tiberii Caesaris sextus de . > " * , *
cimus, anni nuineranlur quadringenti sepluaginla
, '
quinquc, qui Hebraica ralione fiunt quadringecli
^ nonaginla : ulpote, cum illi ad cursuin lunae annos
.
compulare consueverint, ut hac ratione annussil,
quod dictu facile est, dicnun Ireccntorum quinqua- , ginta qualuor, cum tamen solaris cursus dies con- .
,\ ' ficial Irecentos sexaginta quinque cum unius diei

parte quarta. Ex quo apparet lunares cursus duodecim, ab uno solari cursu, undecim diebus et , , c
quaria uniusdiei supcr.\ri. IJcirco et Graeci et Judsei \
,
lernos intercalares mciises octavo cuique anno adjiciunt. Elepim st undenos cum unius parte quarta , \
octies repetiveris, trium mensium spatium con- ,
flcies. Quadringenti igiiur septuaginla quinque , .
anni, octennia reddunt quinquaginU novem et , ,
annos praelerea tres. Guni vero oclavo cuique
anno terni intercalentur menses, conficitur an- , - ,
norum xv summa, paucis delraclis diebos. 3 9 1
Quos si ad quadiingentos septuaginta quinque ad- D . dideris, bebdomadas LXX conlicies. > Hactenus qui- , ' , ,
dem Afiicamis. Quod si nos quoque oportet in
\
ejusmodi locos propriam cominemoraiionetn in
medium afferre, dico non frustra neque temere , , \
divisionem ab oraculo csse faclam sepluaginla , bebdomadaritm. Nam cum eas diviserit in primas ,
septem, ac deinde in alias sexaginla duas, ei post '
plurima , qux mcdia inlerponunlur, unatn rcliquam , ' ' adjecerit, eo modo numerum sepluaginla bebdo- , madum complevit. Dicit igilur : t Et cognosccs et. , ' ,
\ , \
inlelliges ab exiiu sermonis, ut respondealur, el
. \
sedificetur Jerusalem usque ad Ghrislum dticeni,
hebdomades septem, ct bcbdomades sexaginla duae.
Deinde aliis quibusdam interpositis rebus, novissi- , '

613

DEMONSTRATIONIS

EVANGELICJE

LIB.

014

VIII.

- mam adjungit, his verbis : c Elconfirmabit paclum

,
niultis hebdoinada una. > Quod aulem baec pon
\ fruslra neque absque divino afflaiu lemere eflusa
. \ - sint, eorum qui haec lanquam Dei verba acceperint,
, negalurum arbitror neminem. Hoc igitur primam
, \ commode nobis visum est adnolari oporlere, le genltbusque ut hujusce quaeslionis exquisitam so .
lutionero inveniant, locum relinquere. Attamen si
ne nos quidem quod in mentem venit, occullare oportet, dico alio quodam sensu Chrislum ducem,
qui in proxime exposila scripiura significalur esse accipiendum, in illis utique verbis : t Ab exita eermonis ut respondealur, et aediQcctur Jerusalcm usque ad Chrislura ducem, > nihilque aliud intelligendum quam scriem, successioneraque pontificum, qui post illam ipsara propbeliam, reditunique
de Babylone populo Judaico prafuerinl, quos Chrislos nominare sacrae Liuere consueverunt. Hos enim
dunlaxal genti prafuisse inilio faclo ab Josedec sacerdole magno, post reditum de Babylone usque
ad tempora advenlus Salvatoris nostri accepimus. Arbilror igilur intermedium leropus quo iili praefuerunt signiiicari illis verbis : t Ab exitu sermonis ul respondealur, et aediticeUtr Jerosalem
usque ad Gbrislum ducem, bebdoroades seplera et bebdomades sexaginta duae; > annorum vcro hebdomadas, si rediganlur in annos, quadringentos octoginta tres, a regno Cyri usque ad Romanoruni
imperium propagari, quo lempore Pompeius Romanorum imperalor Hierosolyma aggressus, obsidione
quidem urbem ipsam cepit, lotam vero gentem Roroanis 3 9 2
servire coegit, usque adeo, ut ex illo
lempore et tributa pendens et Romanoruni jusstbus obtemperans fiieril. Ad boc igttur lempus, quadriugentonim octoginta Irium annorum numerus ducilur, io quo desierunl, qni secundum Mosaicam
legem ex majorum successione ac serie, totius genlis principatum et sacerdotium capiebant, quos
Chrislum ducem a Scriptura divina boc in loco nominari suspicor. Quod si opus est enumeratione
quoque n t i , el quinam illo intermedio tempore de quo loquimur, qufhus successerinl, locumque illum
lulati ainl, exponere, ne boc quidem facere gravabimur, ut eorum quae dicta sunl, veritatem oslendamus.
, Primum igilur post ipsius Daniel prophetiam,
\ ,
Cyro apud Persas regnante, post redilum de Ba , , bylone, Jesus filtus Josedec, qui sacerdos magnus
, - est dictus, una cum Zorobabel de Bubyloiiica scr , \ vitute revertilur, et sic fundamenta templi jaciun . ' tur. Sed dum a vicinis impedilur opus, septem
, primse annorum bebdomades, quas propheta dicit,
- abierunt, quibus templi aediflcatio inchoata reman, ' & sit. Qua de causa divinura oraculum priroas septem
hebdomadas a reliqua summa disjungil, dum dicil,
.
f Hebdomades septero, ac deinde ex intervalto
,
, , > ' adjungii: c Et bebdomades sexaginla duae. > Seplem
igitur a Cyro ad lempli sedificationem absolutam
, f \ . >
annorum hebdomadcs reperiuntur. Inde aniruos
\ \
. sunienles Judxi ad Salvalorem nosirum dicebant:
C Quadragima et sex annis aediGcatum est lemplum
boc, et tu in Iribus diebus cxcitabis i l l u d ? > At
, \ ; ' illi quidem quadraginia et sex annis acdificalum
esse templum dixere : toi enim a regno Cyri prio \
ris, qui primus Judaeorum quibusque volenlibu
, - concessit de Babylonc in patriam terramreverli, ad
- sextum Darii regni annara, colliguntur: sub quo
omnis aedificalio finem accepit. Sed Josepbus, au, \ ,
' ctor Hebraeus, alios tres annos adjungit ad ea, quae
\ templo cxlrinsecus accedunl ornamenia absolvenda,
utpropterea meritoseplem primas hebdoroadas, qus
summam quadraginta novem annorum conGciunt,
, '
a caeteris oraculuin propbeiicum separavcrii, el re ,
liquas sexaginla duas a Darii regno numerare
, ,
*fc contingat : sub quo rursum Jesus filius Jote*
81

91

Joan. u

8.

013

EUSEBII CiESARlENSIS OPP.

dec, et Zorobabel iilius Salaibiel, cum adbuc

393 viverenl, ambo instaurationi lempli praefueruni, propbeliae munus inlerim exercentibus Aggaeo ct Zacbaria, post quos Esdras el Nebemias de
Babylone ilidem revcrsi, murum circiimdederunt
civilali. Tunc aulem ponliiicalum admimslrabat
Joacbim, qui Jcsu filii Josedec filius fuerat, post
quein successit Eliasib; deinde Jodae, quem secutus esl Jonalbas; bunc excepit Jaddus. Horum
ctiam apud Esdram (it mcnlio, his verbis : El Jesus gemiit Joacbim, el Joachim geouit Eliasib, et
Eliasib genuit Jodae, el Jodae genutl Jonalban, et
Jonalban genuit Jaddum". > Tempore aulem bujug
Jaddu, Alexander Macedo Alexandriam condtdit, ut
Josepbus scriplum reliquil, el Hierosolyma ingresBUS Deum adoravit. Morluus esl autem Alexander
ineunle cenlesima et quarta decima olympiadc,
post Cyrum duccnlis Iriginta sex annis, qui apud
Persas regnare conpit incunte olynipiadc quinta
supra quadragesimani. Posl morlem vcro Alcxaudri
Macedonis, et post quero proxime diximus pontiflcem, Onias ipse quoque pontiOcaius honore suscepio, genli prafuit: cujus temporibus cum Seleucus
Babylonem cepisset, Asi:c sibi diadema circumded i i , anno post Alexandri morlcm duodccimo. Ad
quein a Cyro incipienlibus, onmis temporis summa
attnoruni ducenlorum quadraginta oclo colligilur.
Ab boc ipso lenipore Giaccoruui regnuin numerare
incipit Macbabseorum bisloria. Gselcruin, post
Oniam Judaporum suscepil principalum ponlifex
Eleazarus, sub quo LXX viri divinas interprelati
Scripluras, Alexandnnis bibliothecis dedicarunt.
Pusl buuc secutus est aller Onias: cui successit
Siinoii, ctijus tempesLale Jesus filius Siracb fama
cclcbris iuit, qui Sapienliam titulo omnia virlutum
gencra proiiteniem composuit. Post qucm alius eodem cuin prioribus noir.ine Onias prsefuil. llujus
pontificis tcmpore Anliocbus, cum Judacos obsidione faligasset, Graecoruni rilibus uli eoegit. ilunc
seculus Judas, cognomenlo Macbabaeus, dum rebus
Judaeorum prxest, regionem ab impiis et profanis
cxpiirgaiam liberavil. Gui succedil fraler Jonalbas,
deinde Simon : sub cujus morlem regni quod apud
Syrosviguit, annus nuincratur septitnus et septuagcsimus supra centesimum, ad quod sane tempus
pcimus, qui Machabceorum vocatur liber, historiam
deducit, ac deduclam rclinquil. 394
Ilaque a
primo anno Cyri, regnique Persarum, ad extremum
bistoriae Macbabaeorum finem, Simonisque ponliflcis morlcm anni colligunlur quadringenti viginti
quinque. Poslbac vero Jonalhas, ut scribit Josepbus, pontificatum exceptum per annos viginti novem adrainislrat. Hunc sectuue Aristobulus, annum
unuin praeest. Hic primus posl reditum de Babylone ad ponlificiam dignitatem amplius regium diadema additum sibi hnposutt. Huic succedit et rex
Idein et pontifex Alexander , qui el ipse annos
9

I I Esdr. xii, 10, 11.

ARS I I . APOLOGETICA.

616

, " , , ,
' \ *
\ , , :,
*
* *
. *
" , \
, * \ \, *
, \
, .
"
" , , , .
apvjj
\ ,
,
\
.
, \
, ,
\ ' ,
, '
" ,
*
.
.
, '
, ,
* * *
, , *
, *
, * *, - .
, *
", \
,
* \ ,
\ *
,

. " *
\ , \
\ ,
* *
, , \
\ * * " ,

.
, \
, \ \
1

617

DEMONSTRATIONIS EVANGELiCiE LIB. V I I I .

61

* seplem et viginti rebus Judaeorum pneest. Ad cujus

\ principatum a primo regis Cyri aono, el Judaicx
gentis reditus de Babylonc, omiiis summa annor;:;

, , colligilur quadriiigenloruin ocloginla duonim, quo
- toto tciupore pontifices praifucruut, quos ego quidem Gbrisli ducis appellalione, a propbelia signi* * ,
ficari arbilror : post quos, ipsorum novissin.o
", *
" , Alexandro decedenle, res Judtvorum siuc principe,
. sine duce, neiuinem qui prseesset babentes, relin, \ , quunlur. Factum ilaque est, ut eorum rcgnum ia
feminam landem reciderit. Cujus filii duo Arislobir , ,
lus alque Hyrcanus, dum inler se de principatu
,
conlendunt, Poropeius interea Romanorum iiupera, ,
tor, Hierosolyma aggressus, cum obsidiune urbem
.
capil, tum usque ad peneiralia tcmpli progressus,
,

q u sancta in illis dicebanlur, profanai. Et bajc
, Judaeis accidunt ccntesimx sepluagesim& nonse
. " , olympiadis anno primn, qui fuit aitnus a Cyri regno
, quadringenlesimus nonagesimus qiiinlus, cnjwe
" \ , regni initium quinquagesiina qninta olympiade la - ctum est. Per d igitur lemporis Pompeius, vi
, captis Hierosolymis, et vinctum Aristobulum Ro " " , maro inillil, et bujus fralri Hyrcano sacerdotium
tradit, alque ex illo temporc universa Judseorun
,
, natio Romanis tributaria facla est. Post Ilyrcanum
Herodes, Anlipatri flliu9, ipso inlcrfeclo Hyrcano,
, largiente Romano senalu, Judxorum oblinet re . gnum. IIic primus alieno orlus genere, perlurbaio
pontiiicum ordine, qui Mosaica lege sancitus fue
" , ^ ral, in illa gcnle regnat. Lex* enim divina jubebal,
ui maximus ponlifex quam diu viveret sarcrdoiio
* ,
fungerelur. A l Herodes non iis qui legilimo genere
, \
, , orti essenl, nequc iis qui id juris baberent, sed
supposiiitiis quibusdara, alque a serte ac succes \ ,
, sione ponifficuui alicnis id muneris attribuit, ac ne
* * , iis quidem in pcrpeluum, scd ad brcve quoddam
* detcnmnalunique tenipus gratificans, 395 alque
alio tempore aliis ejusmodi bonorem inipexliens,
^ .
ul hac ratione, primae quidein bebdomades septcin
\ a Cyro ad Darium, reliquaevcro scxaginta dux, a
Dario ad imperalorem Romanorum Pompeium con, tineaniur. A l si lertiam pralerea conlemplaliunem
, * \ \
velis insislere, aique alia quadam ralione lempora
,
scplein U sexaginla duaruin bcbdomaduin numc*
, , - j> rare, quae annos continenl quadringentos ocloginta
\ , - tres, invenias idein temporis spalium ad Auguslum
. usque alque Uerodem,qni primi exlerni gencris re , - gnarunt, quorunique iftmporibus Salvaloris nostri
Jesu CbrisLi orlus biisse nieinoralur, propagari,
si uiodo bunc quem dixi nuraerum sumplo iuilio
,
a Dario templiqtie absolulione recolligas. Ad secun , ,
dum enim Darii annum, lempus soliludinis urbis
,
. * * Jerusalem, quod septuagenariuru fuil, pervenisse
, \ *
propbela Zacbarias indicat bis verbis : c die v i , ,
cesiino quarlo undccimi mensis (is est Sabal) in
,
anno secundo Darii, (aclum esl verbum Doinini ad
; Zacbariam fdium Baracbia* . > Deiwde progrcssiu
M

Zatbar. , 7.
1'ATROL.

GR.

XXII.

20

Cf9

EUSEBU CiESARlENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

adjungit: c Eirespondit angelus Domini et d i x i l : / , ;

Domine omnipotens, quousque misereberis Jerusa-
lem et urbiuro Juda, quas despexisti hunc septua- , \
, gesimum annum ? > Hoc igiiur ipsuin tempus
, , \
Daniel ctini divino Spirilu afllatns vidissel, liis ver ,
Lie notavit: < Ego Daniel inleHcxi in libris nunie*
\ .
rnm annorum/de quo lactus cst scrmo Domini ad
Jeremiam propbeiam, ut toinplerenlur desolalionis
\ , \
ierusalem septuaginta anni, et dedi faciem meam ad
, , ' \
Dominum Deum meuni, ul orarcr ac deprecarer**.)
Dcinde post deprecalionem angelns, qui illi se- * , ipsum osicndit, ea divinat, qtix ad septuaginla
\ ,
bebdomadas pcrlinent, et lempus unde nninerandi
,
initium capiendum esl, significat dicens : < Et co, ,
gnosces et iutelliges ab exitu sermonis ut respon- , * dealur ct aedificetur Jerusalem usqiie ad Cbrislum 1 * , \
duccm. Porro autero a Cyro primum responsuui
* ,
cst, ut aedificaretur Jerusalcm, nec lamen Ipsum

opus effeelum est, cum id vicini undique probibue , * c ,
r i n l . Poslea vero cum Darius jusserii, eoque re- * ,
gnante absolutQm sit leiupli aedificium, inde ab hoc \ * $
ipso lempore prophetae Daniel oraculum sui evcn ,
tus iniliurn sumit, cnjue verba illa sunt, t ut rcspon ,
dealur et aedificelur lerusalem , in quo eliani i l , .
hid dictum est : c Ego Daniel inlellexi in libris nu- ineritm annorum, 396 de
foctue est sermo
**Domini ad Jeremiam prophelam, ut complerenlnr
,
desolalionis Jertisaleiu septuaginta anni. Anno igi \
tur Darii secundo apparel completos esse annos i l , \ ,
los septuaginta, til nos omni ralione oporteat se- ^ , .
ptuagtnlahebdomadutn inilium facere a t x v i olym- ' , *
piade, alquc a Darii anno secundo, in quo omnis ' ,
illa urbis Jerusalem aediiicalio absolula est: inde ' igitur si teropora quac sequuntur numeres, invenias
, ,
ad ipsum usque UeroJem et monarcham Romano- \ ,
rum Auguslum, sub quibus Salvatoris nosiri ortut
.
vitae hoojinum illuxil, quadringentos octoginta tres \ \
annos contineri, qui seplem et sexaginta duaruui

hebdomadum sumniam secundum ipsius Daniel
,
prophetiani conticiunt. sexagesima enira sexta
, , '
olympiade ad centesimam oologesimam sexlam i n , lermediae olyrapiades colliguntur cenlum et viginii
,
una : qui sunt anni quadringenti ocloginta quaiuor,
, \ , *
singulis utique olympiadibue quaternos annos con
tinentibus. Quo tempore Auguslus Romanorum
) . *
rcx quintum decimum sui regni annum agens, et
,
yEgyplum el reliqimm orbem terrarum imperium
\
oblinet; sub quo primue alieni generis Herodes Ju daBorum accipit regnum, et Salvalor Dominusque
* *
no&ler Jesus, qui Cbrislus esl Dei, nascilur, dum
, vldelirjet et ortue illius tempus, el sepiem ac sexa, ,
ginta duarum bebdomadum finis, de quibus loqui
tur propbela Daniel, i n idem concurnint,post quas
, :
cum segregctur, ct longius post plurimaea videlice.t

quae in medio propbetice praedicuntur, amandelar
, \
una, quae reliqua est, bebdomada, caetera omnia
\ \
quaecunque inler mediam oraculi praediclionem
dicta sunt, perflciuntur, quaj in bunc modura ipsa , \ "
, \
> Zacbar. i , 12. Dan. i x , 2,3
8%

1 0

621

DEMONSTRATIONIS

EVANGELICJE L I B . V U I ;

622

. quoque se habent : Post bebdomadas seplem vi

* , sexaginta duas peribit unclio, et judicium non esl

in ea;et civilatem et sanclum disperdet cura du<e
. ' - venturo : et excidelur in diluvio, et usque ad Gnem
, belli in compendiuni redacti, inlernecionibus. > Et
,
baec quidem perspicuum exilum nacta sunt Augusti
* Herodisque lemporibus : in quos cas, de quibus
, , dicebamus, septem hebdomadas consummari affir
mamus. Nam cum suum progressum atque ordinnn
, *
pontiiicia illa unctio usque ad Herodem ei Augu
. sluin constanler eervaveril, et velerum ponlificuni
, *
successio inAlexandro Hyrcani palre lerminetur,
, Herodes ipso Hyrcano iuterfeclo 397
ampl*
* *
iis, qui a parenlibus succedendi jus babtrent, mi*
* * c nisterium illud concessisse dicilur, sed ignobilibus
- quibusdam obscurisque hominibus. Sed etiam ora , >
culum banc ipsam rem anlicipans divitiavit, bi
* c verbis: c post hebdomadas septem et sexaginla
, .
duas peribit unctio, et judiciura non cst i n ea. >
Quod quidem perspicue reliqui quoque posuerunt
interpreles : Aquila quidem sic : c & posl septem
. bebdomadas et sexaginla duas peribit unctus, ei
,! , non esl ei. > Symmacbus aulem s i c : c Et posi
, ,
hebdomadas septem et sexaginta duas excidelur
; Christus, et non aderit ei. Ex quo maxinie iuibi
constare videlur, Cbristum ducein esse eum, quem
, expositio noslra deciaravil. Post *eas Igilur de qui , . bus dixinius compleias bebdoniadas, peribilChri
, ,
stue, inquit. Sed quis tandem bic Chrislus, ntsi
1 ) 0 1 1

- ^ dux qui legitime succeden&ex ponlificiogenere, suse

, . geiUi prae^et ? Mansit igilur hic Cbrislus qoandiu
qan
,
hebdomades illae duraverunt; ubi aulem iilarum
, , finia advenit, excisus est, qui de generis succesaio ne genti praeessel. Porro bic fuit Hyrcanus, quem
, cum Herodes inlerfecissel, regnuiu prolinus quod
, - ad ipsum nibil spectabat, arripuil, primusque ipsu
, praefuit ex alieno genere. Caeierum non golus Hyrcanus, qur Cbrislus erat, et priscorum pontibcum
,
* * , novissimus, excisus est, sed etiam ea quae allius a
majoribus longeque superioribus ponlificibus repe . > *
, lita fuerat successie, ipaaque tcgilima unctio :
quippe quae non ullra ex judicro facla sil, sed i n

ordinale et confuse, non aeeundum ca, qux Moscs

in sui legibus sanxerai, concurrerunlque in unum
,
( - D omnta, qtieniadmodum propbclia prscdixeral, ittis
* ), , verbis : Peribil unctio, et judicium non esl iii
> " , ea. Atque optimus bujusce rei lesiis eslHebraicus
, , - auctor Josepbus, qui in xvm Judaicte Anliquitatis
, - libro, quae ad illa lempora perlinent, in hunc mo ,
dum expoml: c Herodes autera,regni administralio .
ne a Romanis accepia, nullos amplius ex Asamo' ,
naeo genere (bi autem eranl qui Macbabxi vocan, ,
lur) pontifices declarat, sed ignobiles quo&dam el
.
ab Hcbraeis tanlummodo oriundos, praeler unuui
*
Aristobulum, qui Hyrcani filiys fuU. Hunc caim
. "
cum poniificem declarasset, sororem ejus Hariani , "
mam duxil uxorem, quippe qui multilinliiits erga
, "
lUum caplaret benevolemiam, propler Hyrcani me .
moriaui. 398 D^indc verilus ne omnc ad ArUto
kv

623

EUSEBH C J E S A R I E N S I S

OPP.

PARS I I . APOLOGETIGA.

621

bulum dcsciscereni, bominem de medio sustulit, \ c ,

dum esset in oppido Hierichunle. Illi enim nalanti,
vique inlerim sub aqua detenio, necem est macbi- , ' , \
nalus, uti jam plantim fecimus. Post bunc non ani- ,

pliug ex Asamonaei prole oriundis pontifiratum
commisii. Hcrodein iniitatus esl in c.onstitulione * . ' \ 0
,
ponliQcum ejus filius Archelatis, et post bunc ipsum
, ' ,
Romani, qui Judaeorum regnum occuparunt. >
Rursus de iis alio in loco dicil baec : c Herodcs an-
tem rcx ubi lurrim banc in idoneo loco silam magno , .
sumptu inslruxit, Antontain appellavil nomine :
\
veslem praeterca ponlificiam assnmpsit, et eam quae

deposila eral retinuit. Hcrodi similia palravit, qui
, \ .
ab ipso rex declaralus esl Arcbelans ipsiirs filius, a
, ,
quo Romani accepto principaln, veste ponlificis
quaereposita cral sub signo indomoex lapide con- ,
atrucla obtinuenuit. Ex bis plane cuivis intcl- , \ ~
.
leclum esseatbitror, quisnam fuerit eventus oraculi

dicentis c : Et post bcbdomadas vti et L X I I peribil
unctio, el judicium non estin ea. Magis etiam i n - \
, ,
lueberis, quo scnsu dicium sit illud : Et judicium
, ,
non esl in ea,> si nullo judicio creatos pontilices eos,
, \ '
qui post Herodem, quique temporibus Salvaloris
, \ voptov ,
nostri fuerunt, consideraveris. Gum enim ex divina
, \
loge ponlifex tottim suse vitae lompus sacrum munus
obire, idemque legilimo filio successori tradere j u - ; ,
\ , ).
berelur, per ea teinpora quse modo explorabaniu6,
.
post inlerilum sacrae unclioitis, sicut propbclia si , gniiicaverat, primus quidem Herodes, posl Herodem
, , ^
vero eliam Romani, absque judicio, nulla servala
lege, quos ipsi probassent, ponlifices d&Iarare in- C
,
stituerunl, plebeiis quibusdam viris atque ignobilibus hunc honorem largientes, idque nominis vc- , ,
nale habere, et cauponum more pro eo prelium ac- , \ , " \ f

cipere, roodo bos, modo illos annua dignitate do ;
nantes. Quocirca samtus evangelista Lucas, dum
\
praedicandae Salvatoris nostri doclrin.? tempus de , scribit,boc ipsum mihi notare videtur, cum a i l : i In
jnnoquinlo deciraoimperii Tiberii Gsesaris, procu- ", . \ ' rantePonti(jPi)atoJudaeam,tetrarchian\.veroobiinen, '
tibusHerode, et Pbilippo,et Lysania stib principibus
. sacerdotum AnnaeiCaipha. Naniqne" biduoquo
\ , tandem pactoeodem teropore fuissenl ponlifice&, nisi
. \
lcgiquaede ponlificibus sancita fueral, visillata iuis , \ eet? 399
Ha?ceadem Joscpbus quoque teslificans,
, , .
sicscribit: c ValeriusGratus, Romanorum impera ,
u>r,cum Anano ponlifici sacrum mumis abrogasset,
, \ , \
Ismaelum Tupbeba pontiiicem declaravit, cui item
.
ipsi cum baud mulio post honorem ademisset,
, , \
Eleazarum, Ananipontiftcis filium, pontidcemcreat.
, . >
Deinde anno peracto bunc quoque rejicit, el Si , \ inoni, Galhimi fdio, poiiliiicaluin tradil : buic quo
que non plus annuo bonore perfuncto abiit tem
pus, el in locum ejus Josephus, qui eliam Gaiphas,
, ,
suffectus csi. > Hacc necessario posui propter illud :
\ c Peribit unctio, et judtcium non esl in ca, quae
\
cgo quidem arbitror indubitalam dcmonstrationem
, \ \ \ *
batoere. His deinde addit prophetia, c El civitatem
1

Luc. , 1.

DEMONSTRATIONIS EVANGELKLE LIB. VIII.

C20

, \ ^ , et sauclum dtspcrdet cum duce venturo. Dbi go

,
rtirstis et ipsum Herodem, et eos qni pusl Ilero , \ \ dem ex alieno genere imperaverint, pulo inlelligen . \ dos : nam qucmadmodum superius noitiinabal
, Chrislos duces, cum in illis verbis ponlilices dice , ,
ret,i usque ad Cbristum ducem, > ita post eos, et post
, - eorum abrogalionem, non alhis fuerit veuturus
, . quam is qui diclus est ex alieno ginere, caHcriquo
" quicunqOc post illos deinceps gcnli prefucrunl,
\ \
quibus lanquam adjuloribus ulens, una cum iisdem
. > , ipse bonesli inimicus bonorumque corruplor, et
civiiaiem et sanctum perditurus dicitur. Elenim
?5 , \ . '
vere perdidit lolam genlem, niodo quidem saccr \
dotii ordinem pracler legem perlurbans, modo vero
, ,
< iinctum populum pervcrlens, et civ.lalem (sic cnim
' - j
ftguralc nominantur) evocans ad iiupielalem
, ,
et nefas; huic aulem commeniatiooi noslrse Aquih
\ ,
quoque concordat, qui inlerprelalns cst in buuc
* .
modum : c E l civitalem el sanctum disperdel popu , \
lus ducis venturi. > Non solum enim qui venlurus
,
fuil dux, qucm nos superiore exposilione prodidi , ,
imts, corrupit civitatem el sanctum, sed etiam illius
- populus : prxterea non forsilan quispiam a recto
, " \ aberraverit si dixerit, eliam Romanuni ducem iis. ^ \ - dem verbis designari, ejusque ducis populum. Per
. quae arbitror signilicari exercitus Romanorum prin "
cipum, qui ex illo tempore genlis imperium te \ - iiuerc, quique civitatem ipsi m Jerusalem, et in ea
,
quondam vcncrabile et sanclum templum corrupcc

v e s

t . Siquidem ab iis eliam excisi suni lanquair.

.
in diluvio, el usque ad fineiu belli in compeBdium
\ ,
acli ilinoribus pervencre, usquc adco ut, qwemad c *
inodum propbetia dixerat, oxlrcmam tum passi sinl
, \
soliludinem, post ipsorum nefarias 400
contra
\ , \ Salvalorem nostrimi insidias; nam poslquam id
, moliti sunt, extreiram sanc obsidionem perlwlere.
. \
Haec quoque ipsa adamussim cxplorata babes in iis
. quas Josepbus srripsil bistoriis. C.etgrum cam ha3C
. \ de iis quae interniedio vu el LXII bebdomadum tem , pore Judaicav genti acciderunl, pcr propbeliam
\ . pncdicta sint, ordine deinceps Novi per Sahatorem
noslrum denunliandi Testamemi signiiicatio cani . lur. Ergo ubi lam mtilta in medio inler seplero ct
sexaginia ditas bebdomadas dicta sunt, tum adjun ,
\ - D gilur : El confirmabit paclum multis bebdomada
. \ una, et in medio bebdomadis auferctur sacriflcitim
el libatio. el in templo abomiriatio desolaliontiiu

\ ' - erit, et usque ad consuinmationem tcmporis con , summaiio dabilur in desolalionem. Sed jam ba'c
\ quonam pacto compfeta sinl, exploremus. Sane
proditum est meinorise onine doclrin eruditionis*
que tmraculoruiti Salvatoris nostri tempns, irium
, ,
annorum el seniis fuisse : qtmd quidem esl hcbdo\ , * madis unius dimidiuin. Hoc ipsum quodam modo
, \ ,\ \
/ Joannes evangelisia altentissinie ejus Evangelium
observantibus declarabit. E r i l igitur bebdomas an

, ' - norum una omne lcnipus, quod cum aposlolis suis
versatus est, lum antcquam passus cst, tum post ,
quam de morle ad viiam revenit; nam qtiod anto . :
r u n

EESEBU CiESARIENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

621

628

quam sil passus pcr tree annos el semis, omnibus ,

\ , \
el disoipulis el non discipulis seipsnm exhibuerit,
;
palam ex iis qua scripta sunt de ipso, prodilum
<:st : qao tempore ct documentis et admiratione , * -,
,
dipnis curalionibus, diviniiaiis suae vires omnibus
\ ,
eiinplicilcr tam Graecis quaiii Judseis oslendil. Ubi

vero a morle ad vilam est restimtus, quod idem
lemporis, eumdcmque annorum numeruru cum suis ,
wrsatus eit, diScipulis et aposlolis, rationi sane ' ,
conscnianeum est, per dtes XL apparens eis, et ^ *
consucscene, et de regno Dei loijuens, quemadmo- , \ , \
\ , duni quidem in aposlolorutn Aclis conlinelur, ut

baec sit illa, dc qua propbetia loquitur, annorum
hebdomas, in qua confirmavit pactum multis, mu- \
niiius videlicet reddens novum evangplieae pradjca-: .
tionis lestamenUim. Sed quibus mullis id coufir- \ "
mavit? Neinpe suis discipulis et apostolis, iisque . \
omnibus quicunque ex Hebraeis in fidem ejus vcne ,
runt. C;cterum in hujusce unius bebdomadts inedio,
, * ,
in qua illtid ipstim de quo diximus teslamenlum
\ .
uuiltis coniirmavit, sublatum esl sacrificium, 401 \
ei libatio, abominatioque desolationis incboala est,
, " . *.
qitandoquidem bac ipsa hcbdomade jam ad medium \ , ,
eui spaiium ducta, post trium amiorum tempus et , \ ^
eemis doctrinaj illius, quo lempore passus est, ve- ,
lum lempli gcissum est a summo usque deorsum : , \ ,
ui ex illo jam vi quadam sublala fuerit ab eis liba- , > \
lio et sacrificium ct abominatio dcsolationis in tem- ^
plo sederil, ulpoic cum eos virlus illa reliquerit \ *
solos, quae ab initio ad illud usque lempus, el t u \ ,
telam et providenliam ejus loci gerebal : nam ad C ,
illud usque tempus quo ille pro salute noslra pas- \ *
sus est, divinam quamdam vim fuisse quae el tem " , \
pluin et SancUmi sancloruin lucrelur, exislimare
parest. Alioqui quid oportebat, illum una cum aliis .
inullis sedere in lemplo ct ex logibus fcslos dies
')
cclcbrare, si novisset non amplius consislerc lo- ,
cnm illum, ncque Dci prajsenlia dignum esse^ Fue \
runt igitur ad illud usque temporis nonnulli in lem- , ,
plo divinantes, qualis Anna propbeiica niulier filia
^ ,
Pbanuet, ct Simeon qui in uinas ipsum adbuc i n -
fanlera accepit, qui etiam cecincrunt ea quae publi- | \ , , \
cx memoriae prodita sunl, sed neque ipse Doniiuus , \ nosler dixisset leproso : Abi, oslcnde te saccrdoti, , .
c l ofler sacriQcium, quod praeccpil Moses tn lesli- ^
moniuin eis , > st illo fn loco uon uhra existimas, ' , eel quae ad ritus legesque peninent lanquam in
. "
sancto el Dei prasenlia digno loco celebrari opor ,
tere, neque vcndentes et ementes ejiciens dixisset
,
verba illa : 4 Scriplum est, doinus mea domus ora ,
tionis vocabitur, vos autem eam facitis speluncam
\ , ,
latronum *. > El rursus : t Auferlc ista binc, et
, '
nolite facere domum Patris mei doniuni negotiatio\
nis , 'nisi adhuc plane censuissel venerabilem
, ,
esse locum pulare oporiere. At enim ubi illorum
\ \
exlremum scclus appropinquavit, lum omnia indi ,
cavil dicens : < Ecce relinquilur vobis domus ve \

t T

Malih. , .

Malth. x x i

15.

Joan. , 16.

629

DEMONSTRATIONIS

EVANGEUGJ

U B

650

VIII.

, stra deseria " , quod quidem ipsura complcium

,
est quo tempore dum ille crad aflixus est, vclum

templi mediuui lolo ppuilus allitudinis suae spalio
,
scissum esl, sublalumque esl ex illo, vi quadam,
, , ' Deo gratum ex inslitviione legis sacrificium el l i , baiio, qua sublata, abominatio desolalionis, se -, cundura eam quse nunc in manibus est, prophctiam
, . in loco illo sccula est. Quod si pcr aliquod lempus
, c \ permanere visa sunt ea. quae ad functionera illam
,
in tali locu perttncnt, non tamen eadem amplius
. ,
grata Deo fuerunl, quippe cum et slne judicio et
\ , praeter legcs celebrarenlur. 4 0 2
*
,
tea, unclione abolita, el legitimis cx euccedendi
\ , " serift pontiiicibus post Hyrcani inlei ilum abrogalis,
^
qui postbac sine ordine el preier leges ad illud mu ; * , \ P nus accedebant, videbanlur illi quidem aliquid fa ,
cere, et taroen id nullo laudabili inslilulo praesta , 0bant, propler quos eliam dixil propbelia: c Pertbit
. , \
unctio, et judicium non est in ea, talibus inlerim
\ \ verbis judiciorura legumque iu illis conlemptuni
,
accusans : ita etiara circa libalionem eUeacrificiuin
\ \ contigisse affirmabis, quae recle quidem ex iege au \ . \
leqnam SaWalor noster sil passus, celebrabanlur
**\ * c
propler virtutem illam quse ad illud tisque lcinpns
loci sanclilatera tuebatur. Gaeterum et sublala
, ,
illico post illius perfecium Deoque convcniens sa, - crificium, quod ipse se ipstim pro peccatis nostris
*6 \ *
oblulit, cum ipse esset ille c Agnus Dci qui tollit
* . peccala m u n d i : > quo quidcni sacrilicio cunctis
. \
bominibus secundum nova Novi T&lamenli mysle , c , Q ria tradita, quae Yeteris propria erant sublata sunt.
\ ,
Eodem enim tempore et oraculum illud completum
, , est : c E l confirmabit pactum raullis bebdomas
, , *
una, et quae ad Vetus Teslaraentum speclant sub . > \
laiar sunl. > Gaelerura quando tandem quse ad No ,
vum pertinent Testamentum sunt confirmata, nisi
,
cum Salvator ac Doiniuus noster magno illo sui ad
\ ^mortem accessus myslerio funclurus, qua nocte
. >
tradebalur, occultarum et ad ipsum spectantiuni
\
Nuvi Testamenti ralionum signa et notas suis d i >
scipulis (radidit? eodem cnim tcmpore et baec per* . \ ,
fccta sunt, et a Mose descriptum Vius TcsUmen* , \ , iiim sublatum ect, quam rein plaoe declaravit vc\ , *
luni lempli quod per idein torapus sciasuin est. Sub ^,
lalo igitur ex illo deincepa, et nou minus re vcra
- \ D quam v i , solulo sacrjficio ac libalione, quae posl \ ,
bac existimabanfur illic perfici sacriflcia , sine
, \
gratia, rebns sacris. aliena, in profcno loco a pro \
fanis ei a re sacra alienis perftciebantur. Csetcruui
,, -* bis de rebns etiam iosepbi testimonium accipe :
., * \.
t Iptjo aulem die Pcntecostes noctu sacerdotes in
\ *
lempliim ingrcssi, sicut eis mos erat, ad munera

obeunda, primum quidem se motum quemifem etrc ' *
pitumque sensisse dixerunt, detnde vero stibUam
, . $
vocem crebro repeleniem, Migremus hinc. > Uxv
, &, ,
autem ille scribil facla esse post Salvatoris nosln
-
,
inortem. Rursus idcmaU : Pilatum pracsidem,> ip*
S

91

Maltb. x x u i , 38. Joan. , 29.

a n

631

EUSEBIl (LESARIENblS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

suui utique illum qui lempore Salvaloris nosiri prae- ^ ol ,

firil, f noctuin lemplum contrafas taiagines C&saris

intulisse, 4 0 3 niagnnmqne perlurbalionem sedilio, \ ^
nis atque tumultus Judaeis injecisse. > Eadem haec ' , ,
eliam Philo confinnat, qui aii : Regias imagines
Pilalum noctu in lemplo dtcasse, initiumque eedi- ,
tionum et mutuarum inler ipsos calamitalum, ex
, %
Ulo Judaeis accidisse. Nun desicrunl ergo poslbac , qine universam genlem eorumdemqne principem ci ,
vitaleni invaderent omnis geticris mala, nsque ad
, ^,
itltimum illud quod conlra illos gcslum est bellum,
, \ \
extreinamqueillamobsidionem,iii quaomnis gener.s \
inlemecionibus , et faais cl peslilenlia?, ei gladii,
, \
ctim pemicies adversu&eosdiluvii instar confluerel,

omnesquicunqueadversusSalvatorem noslritm con- ipiraverant, cujuscunqueessentaetatis, excisi sunl: JJ \ , \
quo sane tempore etiam desolationisillius abomina , flv
tio in letnplo conslituii, qua3 quidem ad hunc usque * ,
dtem permausit singulis diebus in deleriorem soli- , ludinem corruens. Par aulem est caiu iiidem us ,
que ad vitxe consummationcm duraturam, juxla
\ ,
lermipum quem propbeiia indicaverat, illis verbis :
*
c \i[ qsque ad consummationem lemporis consum- *
matio dabilur iu solitudinem, > quam vocem Sal- , '
valor ac Dorainus nosler Jesus Clirislus quasi si- , * , \
gno impresso confirmavit dicens : c Cum aulem
, \ , \ *
videritis abominaiioiiem desolationis, quaj dicla est \
per Dauielem prophetam slantem in loco sancio : \ ,
tunc seitole quod appropinquavit desolalio cjus
t
, ,
Qnod si Jud&i non oredere se isla respondeant, ar- \ , , \ *r

guendi sunt lanquam i i , qui non solum impuden- C , \ , * \ \

tor rebqs veris ac manifestis repugnent, sed etiam
*
yalicinia sua ut falsa, quantum in ipsis est, caluninienlur, si illa quidem in LXX annoruni bebdoma , , \ , das univergum lempus inchidiint, dum q u inier,
medio lempore eventura sunt divinanl: ipsi vero , >
Ciim jam ab ipsa propbelia usque ad nos prope mil- , \ 'lesimus agatur annus, nibil eoruin qux scripta sunl ,
factum esse demonslrant, tamelsi ipsorum unctio, \ *
u l divinum pracdixerat oraculum, deb:ta est, ct .
sanctum eornmdem una cutn prioribus incolts dispcrdilum atque excisum in diluvio belli contracli i n ternectonibus, et in eo loco adbuc cernilur, id quod oninium admiralionem superat; dioo autem abominalionem desolationis adbuc slare eo in loco qui antea sanclus eral, qua de re etiam Salvator ac Doiuinus
noster exposnta nuper verba enuntiavii. Quae quidero res cum planjssime sub oculos nobis 4 0 4
*
jcctse ^int, atque eliam nunc cernantur, Judasos admirari opora3 prelium est, non lam quod adversus ea
quaB itaperspicuasunt intendere oculos audeant, quam quod itacaligent, eorumqne inens ita involvalnr
lenebris, ut non videant ea, quae tam clara tamque evidentia sunt divinarum Scripturarum eveuta, quod
quidem eis sccundum illara Isaiie vocem, quae in boc quoque adversus illos coropleu esl, accidii, ubi
utitur illis verbis : c Audilu audietis, et non inielligetis : et uuuentes intuebimini, el non videbilis ,
crassum enim factum est cor populi hujus : ct auribus suis graviter audierunt, et oculos suos clau&emnt, ne quando videant oculis, et auribus audiant, et corde intelligant, et convertanlur, etsanem
'. Sed quoniam de gentibus quaa in fidem Chrisli Dei venerunt olim prius dictum fuerat: Quibus iiunlialum non cst de illo, i i videbunt, et qui non audierunt, ii inlelligent *, > nos item illius atquo
ejus, qui niisit illum, Patris bcneiicio, pro viribus, qtiae visa sunt dicenda in hos locos jam diximu&,
necnon quic Africano superioris aetatis viro sunt visa, illi ipsi accepla referentes apposuimus, qme
ipsa quoque diligenler atque accurate excogiiala sunt : quarc illis ut bene invenlis eril ulenduro.
s u u

f >

l.uc. x x i , 2J.

* Isa. v i , 10.

Rom. x v , 2 1 .

63

U5i

DEMONSTRAJiOMS EVANCELlCiE L I B . V I I I .

* . -

'

,

.

Michcua. Signa htec lemporum de$cen*u$ Domini

ad homines futura canil propheta, extremnm rttuum atque inslitutorum, quw) apud Judaos cum
veneralione servabantur, interilum agnitione ejut
Dei qui prophetis vemnrus denunliabatur, pacem
ommum gentium profundisiimam.

c Audite, populi omnes, el attendat terra, et om< , \ , \ .

nes qui in ea sunt, el eril Dominus vobis teslirao\ ,
, * nium, Doniinus de domo sancta sua : quoniam ecce
Dominus egredietur de loco suo. descendet, et
, \ insislel super alliludines terra. El commovebunlur
, \ \ .
moiues subter eo : et valles liquescent sicul cera a
\ , \
facie ignis, el sicul aqua quae deferlur in praeceps.

, \ . 405 Propler impielalem Jacob ouuiia haec, et propter peccalum domus Israel **. Deinde post alia '
* , \ '
. * pluriraa quae in medio collocat, vcrba haec adjun c , B git : Audile jam haecduces domus Jacob, qui re , \ ,
liqui eslisdomus Israel, qui aboniinaniini judicium,
, \ - el omnia recia pcrverlilis, qui rcdiiicalis Sion in
, , \ sanguimbus, et Jorusalem in injusliliis. Dnces ejus
. cum muneribus judicabant, el sacerdotcs ejus cum
Exptvov, \
mercede respondebanl, ct propbeta? ejns cum ar, - gcnto divinabanl, et super Dominum requiescebant,
, \ Koptov ,* dicentes : Nonne Dominus in nobis esl? non venient
\ ; * Sfiper nos mala. Idcirco propler vos Sion ul ager
*. oV - arabilur, et Jernsalcm ut pmnorum cuslodia erii,
, \ , \ et uions domus Doutiui in lucum sylvae : el eril in
* novissimis diebus manifeslus mons Domini, paralif , tus super vertices monlium, et extolleiur super
\ , \ ;- colles, et festinabunt ad eum populi, et ibunt gen , \ ^ tes irnilta el dicenl :Venile, asccndamus in montem
\, , \ * Domini et in domum Dei Jacob : ct oslendent nobis
, \ , \
viam ejus, ci ambulabimus in scniilis ejus : nain
clxov \ ex Sion exibil lex, et Vcrbum Bomini de Jerusa, *
lem. Et judicabit inter multas gentcs, et redargutit
, \
genlcs fortes usque ad terram longinquam. con . \ ,
cident gladios suos in vomeres, el baslas suas in
\ . \
falces; ei non arripiet ultra gens contra gentem
,
gladium , et non disccnt amplius bella gerere.
\
quiescci unusquique sub vite sua, ei sub licu
' , \ .
sua. Et non eril qui deterreat cos : quoniain os
\ Doniirn omnipoleniis locutuni esl haec . * Jam an, . \ tea baec suo loco nos comtemplali sumus : ubi
&*
oslendimus quemadmodum nonalias quara post ad . > " \
ventum Salvatoris noslri Jesu Christi ad bomines,
* * D qua? olim apud Judseos dignilatem veneralionem que babcbanl, montcsque Sion et Jerusalem voca !
bantur, quaeque in iis a^diflcia erant, templum v i , \
delicel Sanclumque sanclorum, atque allarc, atque
, \ , alia quaecunque ibidem in l)ei honorem dedicata fue, \ " , \ ,
rant, de medio sublata concussaque sunl, sicut oracu>
\
liim illud praedixerat : c Ecce Dominus Dominus
, - egrcdietur de loco suo, et dcscendel super allilu * c dines lenas, ct concuticnlur montes subter eo,
, \ \ , \ - quibus concussis Judaeorum aniinae, quae valles no , > minanlur ob ipsarum buoiililatem, dum priscis al, \, litudinibus conferuntur, eoruui quae nuper d k U
,
sunl, inleriluin deploranlcs t tanquam cera a facie
f e

" Mich. i , 2 - 5 .

Mich. m , 0^12; iv, 1-4.

035

E U S E B I I CJESARIENSIS OPP. P A R S I I .

APOLOGETICA.

G36

ignis 406 liquescenl, el qttasi aqua quae defcrlur ,

prxceps, propler niulliludinem eorum qui in
iilis quotidie a melioribtis ad deteriora labuntur : ,
ei omnia baee ait fuiura c propter iinpietatem do- , >
\ .
rous Jacob, el propter peccalum domus Israel. >
Quasnam vcro sit haec impietas et quod peccatum, c * ,
progressus longius adjungit : c Qui abominamini, * . '
\ , * 01 inquit, judicium , et omnia recta perverlilis. Qui
, * *
a?dificatis Sion in sanguinibus , et Jerusalem in
injustitiis, in quibus sanguiuibus eliam ille fuit, , \
qtii illis exlremorum malorum inilium causamque * >
, *
prabuit, propter quein impiam illam voceni coutra
, *
seipsos emiserunt, dicentes : c Sanguis ejus frtiper
nos el super filios nostros
> Itaquc propler ipsa * , \ \ .
haec, inquil, < Sion quasi ager arabitur, et Jerusa- , , , 4 lein quasi pomorum custodia e r i t : > quae quidem , {
imllo unquam alio tempore, quam post illa quse con- '
.
Ira Salvaiorem noslrum aust sunl, veruin exitum
\
accepere. Ex illo enim ad hunc usque diem locis
, *
illis extrema solitudine occupalis, nions Sion qui
apud illos antea celeberriuius crat, loco antiqux , '
illiue mediialionis atque exercilalionis, quae in illo \ ,
\ ,
vigebat, propbeticoruin dtvinorumque oraculoruui,
quae aniea viri Hebraei Deique familiares proplietae \
sacerdolesque et magistri tolius gentis in eodem , *
inagno cum studio reddebant, per viros Romanos in ^
nulla re a reliqua regione differens aralur ct coli- \ \
, \ * .
tnr, ut nos quoque ipsi inspexeriraus boum opera

locum et arari et seminari. lpsa vero Jerusalem
lanquam pomorura custodia, corrupto velere qui in Q , .
ipsa erat fructu, eflecla est, ac potius lapidum col- .
c lcctio, sicul in contextu Hebraico legilur. Sic enim
, * >
Aquila convertit: c Idcirco propter vos, Sion terra
, . \
arabilur, et dc Jerusalem lapides colligentur. >
, '
Ab exlernis enim bominibus babitala, hodic quoque lapides legentibus praebet, cum omnes qui no-
stris lemporibus eam urbem incolunt, ruinae illius \
* \
laptdes colligant tam de privalis, quani de communibus et f ublicis sediRciis : cl licet oculis Iristissi , *
luum spectaculum inlueri, cx ipso (emplo et ex
*
ipsis quondam adylis, ex iis quae sancta vocabanlur, ,
lapides pro siinulacrorum fanis, proque spectaculis,
quo omnes populi concurrant, aediftcandis assumi, , \ \
qiiae cum adeo evidenler ab omnibus cernanlur,
quod nova ilem lex, quodque novuin Novi a Salva- D .
tore noslro Jesu Chrislo, conditi Testanienli ver ' ,
bum illinc omnino profectum sil, sane conslile- , \
rit. 407 Quandoquidem innuracrabiles populorum
, \ :* \
conventus, omnisque generis nationes, reliclis diis , ipsorum patriis, relicioque velere superslilionis , c ,
errore, unum supremum Deum invocant : quare
^ , *, ,
* ,
cliam profundissimae pacis compotesevaseruul.quando noii araplius multiplices principatus, < neque re- , \
- ,
gna per loca cernuntur, neque gens adversus gen . *
.ein gladium sumh, neque ut anlea mutuis intcr se
, '
bellis sludent, sed agricola omnis sub vite et sub

ficu sua quiescit,nemine illosexterrcnle, sicut pro1

Mattb. x x v n , 25.

(7

DEM0N5TRAT10NIS EVANGELICJS U B . 1.

658

, phetia prxdixeral. Qua cum sir nunquam alias anle

; - a condilo aevo, nisi post adventum Salvatoris no .
slri, Romanis imperium obtinenlibiis, ad bunc
nsque diem coniigerinl, indubilala deinonslralioue oslensum esse arbitror ejus, quem prophctx canebant, Doniini adventus ad boraines, lempus.
.

,
.

Zacharia. Signa temporum Zfei ad homines

adventus, el vocalio gentium, extremaque urbis
Jerusalem ever$io.

< * , ,
, \ ,
. \
, * ,
* > , *
. \
* c ,
, ,
\ ,
\ \ \ .
\ , \
- \ ,
. \
, \ '
.
\ , *
, * * ,
** * c
, , , \
. ,
2 , .
", , C
1 5 * ,
5$ *
,
, * *


, , >. * \ \
. ,

. , &% '
. \ , * \ < * ' , \ - ^

c Gaude et laHare, fllia Sion, quia eccc ego vem o , et habitabo in medio l u i , dicit Dominits. Et
confugicnt gentes mulue ad Dominum in die Illa,
et erunl ei in populum. Et babitabunt in medio
tui : et cognosces quod Doininus omnipotens misit me ad te " . > Et post alia plurima quae in medio ponit, adjungit: Gaude vehementer, lilia Sion.
Predica, iilia Jerusalem : ecce Rex luus venit tibi
justus el Salvator, ipse mansuetus el impositus
supcr jumcittuni et pullum adolescentem. Et perdei
currus ex Epbrem, et equum ex Jerusalem: ct
perdetur arcus bellicus, el abundantia pacis ex
gentibus. Et principatum obtinebit a niari usque
ad mare, et a fluminibus per ejecliones lerrae >
Ha?c ubi de Salvaloris nostri advcntu hoc item
loco oraculum cecinit; tum posl alia quse interponit, etiain de exlrema Jerusalem desolatione,
nunc occulte ac per obscuros sermones, nunc
explicite atque aperte verba facit, obscure quidem
ac figurate, ubi a i t : 4 0 8 ** Aperi, Libane, porlas
tuas, et comedat ignis cedros tuas. Ululet pinus,
quoniam cecidit cedrus, quoniam magnopere magnifici afllicli sunt. Ululatc, querctis Basanilidis ,
quoniam convulsus esl saltus consitus. Yox lainentanlium pastorum, quoniara afllicta est roagni6cen~
tia eorum. Yox rugientium leonum, quoniam afflicta est superbia Jordanis . > Et hsec quidem per
xnigmala: sed eorum inlerprelalionem aperte idem
propbeta adjungit, dicens : c Ecce ego pono Jerusalem ut veslibula quae qualiuntur omnibus populis
in circuitu, et in Judaea ; el erii ambitus in circuilu conlra Jerusalcm. El erit in die i l l a , ponam
Jerusalem lapidem, qui concuicelur ab omnibus
gentibus. Omnis qui conculcet eam, illudens i l l n deiur : ct congregabuntur super eam omnes genles
tcrrae *. Et post pauca adjungil: c Et respicienl
ad me, quein conflxcrunt, proplerea quod insullaverupl : et plangeut super eo planctum ut supcr dilecto, et dolorem ut super primogenito. In die
illa roaguiiicabilur planctus Jerusalem , ul plauctus
Rboonos in campo ejus qui exciditur. Et planget
lerra tribulim : tribus domus David seorsum , tt
mulieres eorum seorsum : tribus domus Nalban seorsum, ei mulieres eorum seorsum : tribus domns
Levi seorsum, et mulieres eorum seorsum: t r i bus Siroeon seorsum, et mulieres eorum scorsum :
orones reliqtise iribus, tribus seorsum, et mulieres
eorum seorsum
> Rursus post alia, extremara
urbis Jerusalem obsidionem planius enunlial, dicens: Ecce dies veniunt Doraini, et dividentur

. ,
.
, ' ,
* *
, \ *1 '
* * , \ *
* ' , *
' ,
\, ' , * '
. '
, *
" Zach. , 10,11.

" Zachar. i x ,

9,10.

Zachar. x i , 1-3.

Zachar. x n , 2, 3.

ibid. 10-U

659

EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

646

spolia tua in te, et congregabo ontnes genles ad , \, \ ;

Jevusalsm in bellum, et capietur civitas , el d i r i pientur domus, et mulieres polluentur, et egredie- \ , *
, , \
lur diniidium civitatis in captivitatem : reliqui
, *
autem de populo meo non peribunt de civitate, et
*
egredietur Dominus, et comparabilur ad praelium
.
i n gentibus illis, sicut dies praelii ejus , in die
b e l l i , et slabunt pcdcs ejus in die illa in monle , ,

Olivarura quod cst conlra Jerusalem *. > Deinde
, \
post alia quai in medio ponit, haec ait : < El erit
Dominu6 unus, et nomen ejus unum compleclens \
. '
omnem lerram et descrtum . 4 0 9 Rursus post
\ , \
alia dum propheliae libro terminum ponit, voca, , \ .
tioncm genlium his vcrbis divinat: El c r i t , qui ' cunque relicti fuerint cx omnibus gcntibus, quae
venerint in Jerusalem , et ascendent singulis annis, , *
c ,
ut adorent Regem Dominum omnipolontcni, el ce \ , lebrenl diem festuin Tabernaculorum. Et e r i l , quicunque nou ascenderinl ex omnibus tribubus lerrae * , , *
in Jerusalem ut adorent Regem Dominum omnipotentem, eliam hi illis addcntur. Si autem tribus . \ ,
,
iEgypti non ascenderil, neqtie venerit illuc, etiam
, \
super his erit ruina , qua perculiet Dominus omnes
.
gentes lerrse, quaccunque non ascenderinl ad cele , , \ \
brandum solemne Tabernaculorum. Hoc erit peccalum j E g y p l i , et peccalum omnium gentium , qux- , ,
cunque non asceuderinl a I celebrandum diem fes- tum Tabernaculorum . Hajc sant^ Zacbarias posl . , \
reditum de Babylone, Dario apud Persas regnanle, ,
vaticinatur, qno tempore url.s Jerusalem a priore , * \
,
desolatione excitata instaurataque nuper fuerat, quse
, ,
desolalio ilii a Babyloniis fuerat illata.Colligil aulem
omne lempus a Dario Persarum, sub quo Zacbarias
, .
propbetiae munere fungitur, ad Augustum Roma , *
norum regem, annorum bebdomadas scptcni ot
, \ \ '
sexaginla duas, quae apud Danielem ferunlur: quas
,
sumnia annorum eificitur quadringenloruin oclo ,
ginla trium , ut ostcndimus in iis quae paulo anle
a nobis tractala sunl. Caelerum post iinperium
,
Macedonum ab Alexandro usque ad Auguslum,
.
eliam si ipsius Augusli regnum complectare, nibil
* sane quod propbclae verbis concordet aul siinile
,
sit, invenias esse completum. Quando enini per
. *
ilta tempora is Dominus, quem propbelae ut Deum
celebranl, cura horainibus versatus est? et gcnles ^ ,
inullse illum agnoverunt ? eumdemque solum Deuin
, \ ,
eonfessac sunt? et ad ipsum confugienles faclai
* , \ ;
suut ei in populum ? vel quando tandem toto Per , \
Karutn aut Macedonum lempore, is Rex de quo
, \ ;
Prophela loquilur, < venit impositus jumcnlo et
,
pnllo adolesceuti ? > et veniens Judaiia? gentis,
, \
quae Epbrem boc loco dicitur, el ipsius Jcrusalem
,
regiam aciem, quae curruum atquc equi vocabulo
;
nominalur, perdidit? et armatas Judaicae gentis co
p ae delevit ? Hoc enim significabat uraculum illud
\ , , \ > \
dicens : Ecce Rex tuus vcnit libi juslus el Salva \ ,
tor, ipse iiiansuctus i l iaiposilus super junieulum
B

Zachar. x i v . 1 4 .

ibid. 9, 10.

ibid. - 1 9 .

DEMONSTRATIONIS EVANGELlCiE LIB. .

641

642

. et pullum adolescentem : et perdetur arcus belli ,

cus. 4 1 0
de eversione regiae dignilatis i u *
daicac gentig praedicla sunt, qua prxdicla eversio
ne, rursus ea quse ad paceiu gentium perlinent,
, > * consenlanea iis quae pritis exposita sunt, adjun \ guntur hoc modo : c Et abundanlia pacis ex gcn ,
tibus, pro quo Aquila et reliqui inlcrpretes red , ,
diderunl : < Et loquelur pacom genlibus, > quod
quidcm raaxime ab Augusti iroperio cunslat vcl ad
,
verbuin esse completum, cum ex illo omnis qui dein principum muililudo dispericril, pax aulem
. ' ,
plurimas orbis genlcs complexa sit. Quis porro
,
ante Romana lempora vel Persico vel Macedonico
,
slante imperio, talis exslilil rex Judxorum, ut do ,
minalus sil a niari usque ad marc, et a fluminibus
; l , a e c

. ^ usque ad terminos orbis lerra3 ? ilaque boc signlficarunl reliqui interpreles. Aquila enim sic ait :
: , ,
< El loquetur pacera genlibus, el polesias ejus a

mari usque ad mare, el a fluminibus usque ad

terminos orbis lerrae. Cui concordal ctiam illud
,
* quod in LXKI psalmo de Cbristo canilur, qui erat
, , de semine Salomonis o r i l u n i s , quod quidem in
hunc modum se habet: c Orieltir in diebits ejus
, \ ,\
> justitia, et abundanlia pacis,donec auforatur luna,
et dominabitur a mari ugque ad raare, et a flu ,
inine usque ad terroinos orbis lerre . Ilscc enim
. * *
de filio Saloraonis dicta sunt quae uihil differuni
, ,
ab i i s , quae apud Prophetara lcgunlur. Quando

igitur baec, vel quomodo, aut quibus tairdem lem
, \ ^ . " Q poribus exstiterinl, si qurs est qui possit, inter ,
pretelur. Aut quonam alio lempore posl Babyloc , , , nicam obsidionem, alterum perpessa sit incendium
. > Jenisalein, et quod in tpsa templum erat, deje *
ctum sit. Quod etiam ipsum magnam afferl adraira - tionem, quemadmodum propbeia id significaverit,
. *
dicens : Aperi, Libane, porias tuas, et cumedat

ignis cedros luas. Nam Libanum in big veibis

inore suo lemplum ipsum nominat: quoniam in aliis

quoque propheliis ostensum est, Libantun ipsnm
, 06pet .
templum vocari. Id autem ipsi quoque Judaei adbuc
,
coniilentur, quandoqnidem Isaias bulc prophelae,
, p
qui nuuc tractatur, similiacanens d i x i i : c Ecce Do, *
wiiius Sabaoth conturbabit gloriosos cum robore,
,
et excclsi contumelia conterentur. Libanus autem
T

, * cum excelsis cadel, ct egredielur virga de radice

. Jesse, et flos de radice ascendct, et requiescet super
, - eura spirttus D c i ; > quibus adjungit: c El erit radix
.
Jesse, et qui surgii ut imperet genlibus, in ipso
^ 4 1 1 gentes sperabunl*. Elenim bic quoque uoa
, , cum orlu Christi de semine Jesse et David, Libani
, - eversio et genlium vocalio conjuiicla cst. Libanum
.
aulem ipsam Jerusalem intelligi, Ezecbiel planc
"' stgniiical his verbis: < Aquila grandis magnarunv
,
alarum, quae babet auctoritatem ingrediendi in L i , .
banum, et evulsil tenera cedri
Et haBc ipsa^
, * deinceps explanans idem propheta, adjungit: c Cunt
.
veneril Nabuchodonosor in Jerusalcui, et accepe8

Psal. L X X I , 7, 8.

Isa. x i , 1, 2.

ibid. 10.

1 0

Eierli. x \ u , 3.

G*3

E U S E B H CJESARIENSIS OPP.

rit princeps e j u s , e i q u sequuntiir. CaHerum,

Eiecbiel quidem Iiacc deprima Jerusalem obsidione
praedixit: post cujus obsidionis tempus Zacbarias
de secunda divinat. Quando igitur posl Zaehariae
tempora, sub imperio Macedonum templum incensum esl? certe nunquam. Siquidem post Babytoniorum depopulalionem atque incendium, nultain
ignis alieram valalionem unquam perpessa eslurbs,
nisi sub Vespasiano ac Tito Romanorum imperaloribus, ob quain sane vastalionem rursus obscure
ct per figuras eos, qui olim genti imperabant, ad
deploraliunes ei lameiita invitat oraculum, dicens :
Ululet pinus, quoniam cecidit cedrus, quoniain
magnopere magniiici afflicli sunt: uiulale, quercus
Basanitidis, quoniam convulsus est saltus consitus,
vox lamentantium pastorura, quoniam afflicla est
magnificenlia eorum. Tunc sanc facta est Jerusalem quasi vestibula quae quatiuntur omnibus populis in circuttu, el in Judaea facia est munitio ambiens, et ab eis sacfosanctus existiinatus locus,
usque in hodiernum diem lapis exsistit, qui conculcatur ab omnibus gentibus, et quiconquc illum
conculcai illudens illudetur, sicut propbetia predixerat. Quin etiam propterea quod illi Domino, qui
haec cecinerat, insuUaverunt, non defecit eos neqjie
planctus, neque luctus, neque lamenlatto. Nunquam
igitur aliaa nisi post Salvaloris nostri adventum
usqne ad hanc lempestatem, omnes tribus Judaeorum quidquam lamentatione planctuve diguum
passae sunt, propler plagam quae ipsos Deo feriente
(leprchenderit, ex qua etiam ipsorum nialer civitas
externis gentibus tradita est, ct lemplum eversum
suflbssumque est, ipsique de propria regione expuisi.sunt, in tcrra hostili immicis senrienles Quas
ob res, omnis ipsorum domusy omnisque ipsorura
anima in bunc usque diem lamentaiionibus afllicta
est. Quapropter propbeta sic ait : c plangent
eingulse tribus per seipsas: 412 Iribus domus David
seorsum, ex mulieres eoruin seorsuni , > el qua3
seqnunlur. Sed qui landeni post Zachariae lempora
secuti sunt dies, in quibus spolia Jerusalem divisa
suril? et gentes universae ad bellura contra eara
coiverint? et civitas capla sit, et domus direptx,
ct mulieres pollut atque in servitutem abactae? et
quando simul sub idem tempus Doroinus gentibus j
Jerusalem oppugnantibus aubveniens, comparavit
se ad prolium cum illis? aul quando slelerunt pedes ejus in monte Olivarum? aut quando exstitit
Dominus in Regem per universam terrara ? ipseque
unus Dominus apud onines bomines? et nomen
cjus ambiens universam terram el solitudniem ? ba?c
enim nunqjuam quisquam antea ad suum finem per*
ducta demonstrare poterit, nisi Roif<anorum temporibtis, quibus posi Babylonicum incendium, allro rursus incendio ipsorum lemplum vastatura
eet, et ctvitag ex illo ad bunc usque diero ab exiernis genlibus babitari ostendilur. Quo tempore etiam
11

ft

1 1

Ezecb. , 12.

I e

Zachar. x u ,

i i i i .

PARS I I . APOLOGETICA.

\
; * .
, '
*
,
, '

* < ,
, .
, ,
,
. >
\ ^
, \ , \
* , * ,
,
. \ *
,
\ \ /
,
' ,
\
, ' \
, *
, ,
, \
.
,
\ ' , * *
.
, , *
' ,
, * , *
, ,
\ ,
,
; \
;
,
,
\ ; ' *>
,
, * &=
, ,
, \
\

\
; ,
\
* ' *
*
, , &
5

G15

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJS LIB. VIII.

16

, Dominus nosler Jesua Cbrislue Dei versari i n

\ ,
oliveto consuevit, quod est in monlc contra Jeru
, salero, completumque est oraculum quod a i i : Et
, * *
stabuntpedes ejus in monle Olivararo, qui estcon . ' tra Jerusalem, > hoc est religioso pioquc vivendi
.
instiluto per orbem terrarum condito el erecto,
omnes secundum propbeliam, diem feslum Taber '
naculorum celebrabunt Deo propbelarum, et
,
iEgyplii ex illo Deum universi agiioscentes taberna\ , \
cula sua in singulis civitatibus el regionibus figent.
. " * Hae porro sint Cbrisli in omni loco condit Eccle * siae. Has enira mullo praeslantiores Mosaicis laber ,
naculis Salvaloris nostri Jesu Cbrisli potentia, i n
\
omni ab homimbus habitalo orbe per omne bomi, ,
num gentte, per omnes gentes fixit, ut Deo omnia
\ , ^ sub se habenti celebrent dicm festum Tabernacu ^ \ lorum. Quando igilurbaec quaejam diu gentibus de \ \ - nuntiala fuerunt, noslrislemporibusvidemusexitum
- sorlita esse, et quae dc lamenlo et planctu tanto
,
ante ad Judaicas Iribus divinitus inclaniaia sunt,
*
quaeque de vastalione incendioque templi, extre ;
maqueipsoruin solitudine prsedicla, eaipsa nusquain
ab oraculis discrepantia usque ad hodiernum diem vel oculis possumus intueri; 4 1 3 * amplius guperest, nisi ut Regem, de quo prophelae loquuntur, cum qui Chrislus Dei est, venisse fateamur ? cum
ulique illius adventus signa in eingulis, quae de illo dicia sunt, evidentem exitum accepisse jam deinonstraverimus.
1

. -r-
'

* , \
, C
, \
, * * ,
, * *
\ , *
, \
, \ , \ ,
, \ , \
> *
, * <
, \
, \
, -
,
* ,
, , \
,
, \
^ , \ ,), . \ . , , *
* *
, \ \

Ua. w x , 1-3.

ibid. 49-21.

Ab haia. Signa (emporum adventus Domini :

AZgypliorum agnilio Domini prophetarum.
Ecce Dominus sedet super nube levi, et veniel
in jEgyptum, et commovebuntur manufacla jEgypli
a facie ejus, et cor eorum vincetur in tpsis, et erxtilabunlur iEgyptii contra jEgyptios, et bellum
geret homo contra fralrem suum, el bonio contra
proximum suum : exciiabitur civitas in civilatein,
et lex in legem, et turbabilur spiriius yEgyptiorum
in ipsis, et consilium eornm dissipabo, et interrogabunt deos suos el simulacra sna, el Pylhones, et
eos qui de terra vocem e m i t t u n l " . Et deinceps
post plurima quae figurate et obscure dicla sunt,
adjungitur : < ln die illa erit allare Domino in terra
iEgypli, et titulus juxla lerinimun ejus Domino :
et erit in signupa in aeternttm Doroino in terra
jEgypti, quoniam clamabunt ad Dominum propter
aflligentes sc, et mittet eis Dominus boroinem, qui
salvabit cos, judicans salvabit eos, el cognitus erit
Duminus jCgypliis, et cognoscent iEgyptii Dcminum Deum in die illa, et facient sacrificia, el vovcbunt vota Doniino, et reddent . > Haec nos quidem
anlea quoque ciiavimus, ct in pailc saltem planiora
rcddidimus : quod si non palriis diis reliclis iEgyptios hoeipso teinpore videmus propbelarum Deum
invocantes; si per universam jEgyptmn in omni
loco, et civitale, et regione, altare illi Deo erectum
non est, qui apud solos Hebraeos laudibus celebralur, si manufacla iEgypti eommoia non eunt, 4 1 4
et diemonica vis q u cireum illa versabatur, nou
u

647

EUSEBII CiCSARIENSlS OPP PARS I I . - APOLOGETICA.

648

defecii, vclusque Aigypiiorum supcrstilio ex ani-

11D6 eorum sumata non est; praeterca, si per sin- , gulas civitates et per singulas domos, bellum inte- . *
\
stinuro apud AEgyptios non grassatur, dum alii
' \ '
quidem Dominum et cultum Dei propheiarum acci ,
piunt, erroremque quo ab initio dcos multos colebant, aversanlur, alii vero propterea quod patriis \
,
adbuc malis aflecti iis adbserent, eos qui Dominum
, ,
acceperinl, oppugnant, si non bodie quoque dum
, % 6uos deos suaque simulacra, eosque qui de lerra
* \ voces emiltunt, et Pylbones rogare conantur, i n fectum atque inane ad cuticla haec perfugium ex- \ ,
\ , *
periuntur, propterea quod non amplius ut antea
, \
itidem vim suam exercere dacmones possunt; si non
universa hsec reipsa finem suum invenisse osten- , ' ,
dttntur : sane nondum quisquam mibi arbitrelur \ ,
prophelicum esse completum oraculum, neque ,
Ddiniimm illum ipsum, quein prophetac canunt, ,
apud bomincs vixisse. Si vero re ipsa, quae verbis
longe est evidcnlior, qui iEgyplum, incolunt cer- .

niiotur inlerini, pars qtiidem propbetarutn Deum
, *
agnovisse, ei propter illum patrios deos reliquisse,
, \ ' ?alit vero conlra bos seditiones assidue concilare,
et alii deos suos, suaque simulacra, eosque qui de ,
terra voces emittunl, invocantes nibil posse profi- \
cere, alii Domino propbelarura in omni jEgyplia \ , \ ,
, ,
regione, allare pcr singalas ecclesias erexisse, i n *
que afflictionibus el sibi infestis insectalionibus,
non amplius belhias ncque reptilia lerrae deos, ne- * , *
que agresles feras el brula animalia, parentum suo- \ '
, , ,
riMi inslar, sed supremum Deum invocare, solumque eum, ejusque limorein in suis raentibus con- \ ,
,
ceptum tenere, vovereque eidem vota, non autem
daatnonibus ut priue, et quse ipsi Deo conveniant , \
promissa reddere : cur non sequitur, ut lateamur ,
eliam ea, quae ipsos cvcntus anlecesserunl in opus , ' ,
jam processisse, nec futura amplitis in posleruro, , eed in pralerilum abiisse? Porro ipsa b;rc sunt \
ipsius Domini ad iEgyplios olim fulurus, non sine ; ,
corpore advenlus, sed per nubem levem, ac potius , *
per crassiludinem agilem. Sic enim Hebraicus ha- *,, \ :
bet contexlus, dum illius corporcum adventum ob- . ,
.
scure eignificat. Proindo bunc ipsum progressa
,
longius oralio, horainem Salvalorem vocavit,
,
415 his verbis : c Et mittet eis Dorainus homineui,
qai salvabit eos. Nam bic rureus in Hebraico s\z .
, \ ,
esl : Et miltet eis Dominus Salvatorem, qui sal , > . 11
vabil eos. Quae cum adco evidenlem demonstra, \
tionem ethibeant, arbitror eliam constiiisse, quibus
temporibus ea fulura canerenlur, qua3 a<J Domini , '
.
advenlum ad boroines pei tinebanl. Haec sane paucis

a nobis collecia sunt, de lemporibus quibus Donii ' ,
ntis fuit ad homincs venturus. Plura aulem per
otium quispiam inveniet, si reiiquas ileui Scriplu- . ,
ras percurrerit. Nos autem bis contenli qua3 bacle- , \
rnis dicta suut, jam nunc reliquas quoque aggredia- , '

rour prophelias. Quare q u ab illo inter bomines
.
suo ordine sunt adminislrala , ex divinis oraculis
colligamus.

DEMONSTRATIOMS EVANGELlCifi LIB. I X .

<550

' 2

E J J P B U PAMPHILI
STRATIONIS
LIBER

EVA.NGELICJ1

NONUS.

- HJEC INSVNT
LIBRO
LICJE DE SALVATORE
NOSTRO
I
.
STRATIONIS.
\

*r
m

.
& .
. .
'. >
\ *
\ .
\ 6 \ .
. .
* .
'. .
'. .
\. .
\ .
. .
'. .
*. .
\ .
' . ? .
.

EVANGEDEMON-

De tt* qucc secundum humanam ab eo attumptam

naturam adminislrcnda fuerunl : tx $ubnolaii$
divin<B Scriptura iocU.
1. Numeris.
2 . Ab haia.
3. Numerii.
4 . Ab Osee.
5. Ab haia.
6 . b eodem.
7. P$almo xc.
8. Ab lsaia.
9. P$almo L X V I I .

10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.

Ab haia.
Deuteronomio.
Ab Job.
b Isaia.
6 eedem.
6 eodem.
6 eodem.
Zathana.
P$almo cxvn.
PRO0EMIUM.

Niliil sane postnac reliquum esse video, nisi ut

*
ea quac polliciti surous seqoenles, earo dispensalio ) *
nis partem persequamur, quae humanae a Deo Yerbo
; \
assumpta naturae propria est. Qua de re ea, qus
superioribus octo libris conlinentur, a nobis 417
^, *
tractata sunt, modo qus ad ejus rei Ibeologiam
,
, \ * pertinent scrutantibus, modo iliius ad noe de c l o
descensum, simulque ct modum et appellalionem
, \ et terapus illius adventus exploranlibus. Quibus
. ,
, * Q demoDSlralis rebus, tempud jam fuerit ea conlemplari, quae quo tempore ille in aperlum prodiit,
* .
gcsta sunt, quoque modo ea singula apud Hebracoe
\
praedicla sint, ostendere. Oraculorum laraen effica , * '
cia, veritasque et sanctorum evangelietarum tesli , monio, et ipso rerum quae ab illis proditae sunt
. , \
21
PATROL. GR. X X I I .

647

EUSEBII CiESARlENSlS OPP PARS I I . - APOLOGETICA.

648

defecil, vclusque .42gypiiorum supcrslilio ex ani-

nns eorum sumata non est praeterea, si per sin- , gulas civitates el per singulas domos, beilum inte- ,

slinum apud iEgyptios non grassatur, dum alii
' '
quidein Dorainuin et cultum Dei prophetarum acei ,
piunt, erroremque quo ab initio dcos multos cole

bant, aversantur, alii vero propterea quod patriis
,
adlmc malis aflecti iis adbserent, eos qui Dominum
, ,
accepcrinl, oppugnant, si tion bodie quoque dum
, % suos deos suaque simulacra, eosque qui de terra
voces emiltunt, et Pylbones rogare conantur, i n fectum atque inane ad cuncla bsec perfugium ex- ,
, \
periuntur, propterea quod non amplius ut antea
,
itidem vim stiam exercere dacmones possunt; si non
,
Ota * ,
universa hsec reipsa finem suum invenisse osten
duntur : sane nondum quisquam mibi arbilretur ,
prophelicum esse completum oraculum, neque ,
Domiiinm illum ipsum, qnein propbetx canunt, ,
apud bomincs vixisse. Si vero re ipsa, quae verbis
longe est evidenlior, qui jEgyptum, incolunt cer- .

imotur inierim, pars quidem propbetarum Deum
, *
agnovisse, et propter illum palrios deos reliquisse,
aiii vero contra bos sediliones assidue concitare, , ' ?et alii deos suos, suaque siroulacra, eosqtie qui de ,
terra voces emiltunl, invocantes nibil posse profi-
cere, alii Doinino propbelarum in omni iEgyplia , ,
,
regione, altare per sinpulas ecclesias erexisse, i n
que affliclionibus et sibi infestis insectalionibus,
non amplius belluas ncque reptiiia leroe deos, ne- ' ,
que agrestes feras et brula animaua, parentum suo- ^ '
ritin instar, sed supremum Deum invocare, soluni, , ,
que eum, ejusque limorein in suis mentibus con- ,
ceptum lenere, vovereque eidem vota, non aulem
,
dzwionibus ut priut, et quae ipsi Deo convenianl ,
promissa reddere : cur non sequitiir, ut tateamur ,
eliam ea, quae ipsos evcntus aittecesserunl in opus , ' , \
jam processisse, nec fulura amplius in poslerum, , sed in prseleritum abiisse? Porro ipsa haec sunt
ipsiue Domini ad iEgyplios olim fulurus, non sine ; ,
corpore adventus, sed per nubera levem, ac potius ,
per crassitudinem agilem. Sic enira Hebraicus ba- <,,
beC cootextus, dum illius corporeum advenlum ob- . ,
scure eignificat. Proinde bunc ipsuni progresea .
longius oralio, boroiuem Salvalorem vocavit,
,

415 verbis : E l milteteisDominus hominem, D

qai salvabit eos. Naro bic rursus in Hebraico s\z
,
est : < Et millet eis Dominus Salvatorem, qui sal, ,
vabit eos. > Quae cum adco evidentcm demonstra , > . 11
tioneni ethibeant, arbitror eliam constitisse, quibus
,
temporibus ea futura cancrentur, quae a<J Domini , '
advenlum ad boroiues pertinebanl. Haec sanc paucis
.
a nobis collecta sunl, de temporibus quibus Domi
nue fnit ad homincs venlurus. Pluia autem per
' ,
otium quispiam inveniet, si reliquas ileui Scriptu- . ,
ras percurrerit. Nos autem bis contenti qua3 bacte- , \
nus dicta suntjara nunc reliquas quoque aggredia- , '
mur propbetias. Quare quae ab illo inler homines
^ suo ordine sunt adminislrala, ex divinis oraculis
.
colligamus.
his

49

DEMONSTRATIONlS EVANGELICJE L I B . I X .

4,6

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS
LIBER

ENNATQ

.
'.
.

.
-&

.
. .
.
'.
.
\ .

.
.
ev
.
'.
.
\
6 \ .

.

.
'. .
* C .
.
'.
'. *.

NONUS.

BJEQ

INSUNT
C

LIBRO
NOSTIIO

EVANGEDEMON-

STRATIONIS.

De iis quoe secundum humanam ab eo astumptam

naturam ndminislrcnda fuerunt : tx $ubnolali$
divinoe Scripturas locis.
I . Numerii.
% Ab l$aia.
5. Numerii.
4. b Osee.
5. Ab haia.
6 . Ab eodem.
7. Psalmo xc.
8. Ab haia.

EVANGELICJE

9. Psalmo L X V I I .

'

10.
II.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.

6 lsaia.
Deuteronomio.
Ab Jub.
Ab haia.
Ab eodem.
Ab eodem.
6 eodem.
Zacharia.
Psalmo cxvn.
PRO0EM1UAL

Niliil sane postoac reliquum esse video, nisi ut

'
ea qusc polliciti surous sequenles, earo dispensatio > \
nis partem pereequamur, quae humanae a Deo Vcrbo
;
assumptae naturae propria est. Qua de re ea, qus
, * superioribus octo libris continentur, a nobis 4 1 7
tractata sunt, modo qus ad ejus rei tbeologiam
,
, \ \ pertinent scrutantibus, raodo illius ad noe de c l o
, \ - de&censum, simulque et modum et appellalionem
et teropus illius adventus explorantibus. Quibus
. ,
, Q demonslratis rebus, tempus jam fueril ea cooieroplari, quae quo tempore ille in aperium prodiit,
' .
gcsla sunt, quoque modo ea singula apud Hebraeos
^
praedicta sint, ostendere. Oraculorum lamen effica*
, \ '
cia, veritasquc et sanclorum evangeliatarum tesli , monio, et ipso rerum quae ab illis proditae sunt
. , \
21
PATROL. G R . X X I I .

EUSEBH CASSARIENSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETJCA.

Tril

cventu, declarabilur. Cum igitur primum omnium , \ , , \ \

ea, quae ad illius et ortum, et genus, el tribuni, et
\
semcn perlincnt, deroonslraia sint, nunc jam quid
de sidere illo sit dicendum, qaod novum ei insoli- \ \
tuni praler consueta el nobis cognila sidera in or-
.
tu iilius emicuil, quaeso conlemplemur. Nam boc
ipsumquoque jauipridem ab anliquis usque et primis temporibus apud Mosem celebratum invenitur, atque
in bunc roodum cxpositum.
Numeris. De rebus secundum humanam ab illo .

>,

assumptam naturam gerendis, et de stella qucc in

orlu Salvatoris noslri apparuit.
.
Moses in Numeris dc stella, quae in orlu Salvaio, , \ \
ris nosiri visa est, hxc aii : Dixii Balaam iilius
\ Beor, dixit homo qui vere videt, qui audit vcrba , \ ,
Dei, qui novit scicnliam Allissimi, el qui visionem
, ,
Dei vidil, in somno aperli oculi ejus : ostendani
\ , >
i l l i , sed non nunc : bealum dico, sed non appro- \ * , \ \ ,
pinquat : orietur stella ex Jacob, ct surget homo , \ . ,
cx !srael,ei frangel duclores Moab, et caplivos du\ ", \
cet omnes filios Selb, et erit Edom haereditas, ct
, \
erit bxreditas Esau ininiicus ejus, et Israel fecit in
. \ , \
robore, et cxcitabilur ex Jacob, et perdetcum, qui , \
, \ , \
servatur de civilate . Iloc vatiunio commolos
ait successores Balaam (id enira incolume exstitis- . \
se adbuc, ul par est, apud illos, cum in coelo .
ignotum quoddam sidus praler cognila nobis et , \ , ' .

consuela, supra verlicem, nt sic dixerim, el ad
perpendiculum terrae Judase constilulum inspexc- , , , \
i e

runt) festinasse ut in Palaeslinam terram 4 1 8 , pervenirent, ulque scUcilarentur de rege qui per
\ ^
eam stellam quam ipsi videranl, signilkabatur. F i -
dem bis facit evangelista Mallhaeus, bis verbis :
.
Cum autem Jcsus naius esset in Bethlebem Ju- c
daeae in diebus Ucrodis regis,ccce Magi ab Oriente
,
venerunt in Jerusalem, dicentes : Ubi est, qui na- ,
tus est rex Judacoruui ? Yidiuius enini slellam cjus \
in Oriente, el venimus adorare eura , quo lem ; ,
pore iidem raissi iu Betblchcm abierunt, < et ccce \ rursus eadem stella quam vidcranl in Orienle, an- ,
tecedebat eos, donec veniens starcl supra ubi erat
, , ,
pucr. Videnles autem stellain gavisi* sunl gaudio > .
nagno valde, ct ingressi doruum, viderunl pueru- ,
lum cum Maria malre ejus, et procumbentcs ad- , l 7

1 8

orayeruDl eum . Hactenus quidcm Evangelium ^

saoclum. . vero ipsius propbelia*. oraculum quid
a i i tandem fore aut in iliius novi sideris eruplione,
aut i n Salvatoris nostri Jesu Cbrisli orlu, dignum
quod cognoscatur ? nempe fraciionem duclorum
Moab, et direplionem filiorum Seib, prxterea rcliquorum Judaicae genlis boslium bacredilalem, qui
quidem bosles erantEdom el Esau. CaHerum,quid
aliud tandein significavit bis verbis, quam per
duciores Moab* iiivisibilium lio&lium eversioncm,
ipsorum, inquam, da?monum, qui apud Moabitas deoruni loco lerebanlur ? Alqui aliorum menliooem.nou iecii, propler simulacrorum ipsius Israel
' Num. xxiv,

" Matlh. , 4, %

, \
. >
,

\ ,
, \ , \

\ . ,

,
; *

,

" ibid. 9 - 11.

653

DEMONSTRATlONIS

EVANGELICA L I B . I X .

65A

cuUum, quo in deserto usus est,quo tempore popu . \

las. iniliatus est Beelpbegor. Erat pofro bic da>

nion, qui ul deus a rege Moab ipso Balaccoleba*
, - tur. Quoniam igitur victus est Israel illo tempore a
( \
principibus Moab visum eflugientibus, dico autem
,
ab iis qui apud Moabitas pro diis colebanlur (sane
t , > idcirco ct siimtlacra coluerunl, el adoraverunt
, \
scidplilia, ut ail Srriplura : c Et iniliali sunt Beel) ,
pbegor , qui Beelpbegor daemon erat npml

Moabilas, qno tempore iidem cum feminis Moabi , c '
tarum fornicati sunt), merito quod olim eral fulti , \ rutn, rerum iilique in contrarium inutalionein ia
\ . \
tcmpore divinat Balaam, dicens : c Orietur stella
, ex Jacob, et surget bomo ex Israe!. El frangci dn \
ces Moab. > Tanquam si manifestius diceret, Moabi, \ lamm dannonas quinunc adversusIsraclgloriali sunt
, , \ , \ ,
in orlu ejus dequo ipse vaticinatur, fraetionem lan , , dem el ruinam passuros : quibus fractis, filios
, - 4 1 9 Se^t
Edom, et Esau, et reliquas gentes,
, - ;uas bis nominibus significari arbitror, ut oliin
. , ,
da?monico errori addiclx erant, sic rejecta super, \
stilione, familiares illius futuras, qui veulurqs ca. 01 \
nilur. E l eril, inquit, Edom haeredilas, el ertt
, \, bacreditas Esau inimicus ejus; veteres, inquit,
. bostes Dei atque Israel erunl haereditas ejus, qui
\ t ' , \ canilur futurus; ipse enim est cui diclum est a Deo
> et Patrc suo : < Postula a me, ct dabo tibi gentes
,
bseredilaiem t u a m . > Quae cum in sortem sancto . \ rum Iransierint, contraria ipsi Israel fore divinat.
!

e l

t0

. , - ^ igitur : E l Israel fecit in roborc, fecit autem

' \
in robore omnium maximum scelus; quapropler
.
excitabilur et exsurgct. Quis tandem iste nisi
, \ ;
is qui a propbelis canilur Dei Yerbum, qui etiam
,
perdidit eum qtii servatur cx civilate? Quibus ver ,
bis ipsam Jerusalem signiiicari arbilror, ex qua
. ,
pcriitomnis quicunque supcrsles mansit: aut eliam

omnc ejus gcntis civile inslitulum. Hxc aulf.m

quemnam exitum sorliia sint, cum gentes prius si, \
mulacra colentes una cuni Salvatoris nosln inler
,
homines exorlu, in illorum sorlem translata; sinl,
. ,
Judaica vcro gcns, et Judaeoruni roaler civitas ea
^,, \
perpessae siut quae nunqnam anlea, non longiori
, .
arbilror oratione indigere ut aperlius oslcndaiur.
, Attamen quae ad consensum pertinent lum propbe%

. , - D ikx pradictionis, tum evangelica? consummalionis,

talem sane habcantexitum. Cacierum quas landem
\ ,
causa exslitit propter quam slella quae lum visa esl,
, \
illuxerit, quai quidem causa conlemplaiu digna silr
, Moses quidem in s?gna ait et lcmpora in firmamcnto
' ,
a Deo posila fuissc sidera universa; al vero boc et
, \ ,
percgrinum el insolitum, neque idem ex multis et
\
cognitis unum, sed novum potius quoddam ncque
. ' \ antea visum eidus, quod viia3 boniinum iiluxil, re ccntis cujusdain luminaris signum, quod univcr ,
sura mundum illuslraret, indicabat: quod quidem
\
lumiuare Cbristus Dei erat, ingens illud novuiu , \
que eidus, cajus imaginem ex coinparatione oc w*
Pial. cv, 28.

Psal. n , 8.

653

EUSEBll CiESARlENSlS OPP. PARS. I I . APOLOCETICA.

6"6

reililudine quadam, illudquod tunc magis apparuil, \ Tcferebat. Cum enim per toiam sacrosanctam et

a divino Spiritu traditam Scripluram, si quis eam . \ '
ad sensura inlerpreletur, primuro sit propositum,

ut mystica quaedam divinaque doceat, servalo ta- , ,
men saltem in parle cliam vulgari aperloque sensti , ,
eorum quae hisiorice gesta sunt: merito boc quo- , \
que quod nunc tractatur oraculum, i n ejus sideris, .
prophetia quod in onu Salvaloris nostri orilurum
\ *
denunliabatur, etiam ad verbum completum est. ,
4 2 0 Exsistunt quidem aliis quoque gloriosis et
\
illustribus viris insolilarum stellarum ignes, ut ea- ;
m m quae a quibusdam crinitae vocantur, item quae
, \
trabis, aut quae barbae simililudinem ferentes, u t i - \
que eliam quarumdam aliarum bis sunilium, quae .
magnis imminenlibus rebus solent exsistere. A l \ ' *
, \
enim quid landem aul excellenlius aut inajus loli
mundo unquam conligeril, quam quod per saluta- >
rem adventum oronibus illuxit morlalibus inlelli- , geniiae lumen, quod et pielatis et verae aguilionis . \
Dei perceptionem animis ralionalibus attulit, cujus , \ , ,
gratia, ingens signum id, de quo antea dictum est, .
indicabat sidus, dum ingens et novum luminare ,
quod tolum illustravit munduin, Cbristum utique ,
J)ei omnibus signiQcai? Eodem vero loco prophelia,
* c " * >
el hominem et sidus fulurum divinat, his verbis : \ , A V
c Eiorietur stella ex Jacob, el surget bomo ex Is- , ,
rael, ulpote qua3 et coelesie luminare Deum Ver \ * c \
bum esse significet, el lamen eumdem bominem ap\, , '
pellet. Varie porro illum aliis quoque i n locis et
. \
orlum simul, et luroen et solem jusliiiae vocat, ut C ,.*
in prioribus libris ostendimus. Caeteruni quod qui- , ,
dem in illo divinius est, tanquam id quod illuminet * \ , \ , .
omnem horainem venientem i i i bunc mundum, or- \ lus vocabulo celebravit, in hunc modum : c Orie- ,
<ur stella ex iacob. > Hominem vero eumdem propter ,
afllictionem ac roorlem quam pertulit, tanquam
* \
e:im qui ceciderat, surrecturum divinat, quibus si- , *
milia de eodein Isaias canit: c Et erit radix Jesse, , \ .
et qui surgit ut imperet gentibus : i n eo genies , ; \
sperabunt". El manifestum quidem est, quonam
, \
modo Salvatoris nostri himen de Jacob exorlum,
boc eet de Judaico pepulo, oon ipsi Jacob unde , \
, , \ ,
profectum est, sed oronibus gentibus illuxerit.
IIoc vero cum ex aliis plurimis propheliis discere \ ,
1

- _

* -

'

-'

possumus, tanquam ad ipsum Chrislum dicentibus:

.
, , \ ,
c Ecce posui te i n Testamenium generis, in lumen
, \ ,
gentium", lum etiam ex ipsius Balaamverbis, quae
" , \ , sic habent : Egredietur dc semine ejus bomo, et
, ' ,
dorainabilur gentibus muliis
> Atqui de quonara
, ' , *
alio semine quam de Israel, u l facile constat ex
, *
ipsius orationis conlexlu? Proinde jam genlium

doroinalu accepto Salvatoris nostri Verbum, cum
^ ipsa prophelia concordans, omnes qusecunque illis
, \
quondam imperabant, invisibiles et perniciosas po .
icstales delcvit, necnon spiritualia nialiliae catervamque dxmonicain, quae ductores Moab, et Selb,ei Edom, et 4 2 1 Esau, figuratius in iis quae nunc
traclauius, denoroinata sunl. Cum aulem apud LXX obscurius posiluni sit illud ; c Osiendam l l l i , sed
e l

la. , 10. " Isa X L I I , 6. " Num. x x i v . 10.

657

DEMONSTRATIONIS

EVANGELICJE

LIB.

D o n nunc, beatum dico, sed DOQ appropinquat, idem illud apertius Aquila
*ed

38

edidit: c Videbo illum

non nunc, prospicio illum, sed non prope* > Symmachus autero, candidiue : t Video, i n q u i l ,

illum, scd non prope. Dici vero haec videniur a Balaam, tanquam longis dctoceps post ipsum lemporibus perGcienda essent ea, qune ab

ipso canebauiur: nara duobus millibus

annorum post illud

vattciniuni completa sunt haic, quo videlicet tempore Salvator nosler cum horainibus versatus

esl.

. , Ab Esaia. Quemadmodum Dominus insistcm

illud quod de sancla Virgine assttmpsU corpus,

venturus in JEgyptum et secundum verba, et

{/ secundum sententiam pra>aiciu$ ett, omnisque in ejut
,

advenlu everteuda genlium supersliiio.

/

.
Ecce Dominus sedet super nube levi, et venict
\ , \
\ in jEgyptum : et commovebuntur raanufacla ^Egypli
, \ a facie ejus, et cor eorum vincelur in ipsis .
. > * Causa porro cur Dominus ita in iEgyplum destinetur venturus, haec mihi esse videtur. Primi si , \ .
\ quidem omniumAgyptuerrori colendi mullos deos
, \ - ac deemonas initium dedisse dicuntur, et reliquis
universis mortalibus superslitionis auclores exsli, \ \ tisse, quin eliam omnium aliorum maxime, dxinonicis operationibus et curiositatibus siuduisse :

\ \ iidem praeterea ab ipsa Scriptura divina hostes
. ~
r....
_.\
.fc
i. - ~
,
r_: fuisse
/._.. perbibentur.
K:U ..... Sed
o^^ antiquus quoquc
-
\

" populi: Dei

ipsorum rex fateri se non nosse Dorainum, palam
\
descriptus est, dum sic ail : < Non novi Dominuro,
,
et Israel non emitlam
> Ergo ingens quoddam
, \
divinae Christt virtutis miraculum exhibere nobis
.
volcns prophetica oratio, Domini in iEgypium canil

adTentum,422sub qiiem non levem futuram iEgy, ,
ptiorum mutalionem, divinal deinceps sic dicens :
*
c Et cognoscent jEgyplii Dominum, qui videlicet
, \ '
non cognoscebant illum prius, < et vovebunl Do , \ ,
mino vola , > el quae bis similia sequuntur. Su ,
periori quidein proximo capile haereditas ejus, qui
. venlurus canitur, Edom et Esau dicebatur, quippe
\
cum alieni ab Israel eo modo significarentur : bie
, , , Q yero et Jlgyptus el iEgypli populus, non simula, ' crorum amplius futurus canitur, sed ejus Dondni
. "
qui apud Judaeomm propbetas pro Deo celebralur.
6 , Qua? si oculis completa non cernuntur, ne dicamus

sane adventum illum Domini, qul in jEgyplum fu
turus pncdicitur, fuisse adhuc. Sed si supra
, \ - omnem rationem, rebus fidem ipsa verilas facit,
,
atque etiam rudissimis et sensu omni carentibus
- evidenter ostendtt, ipsos iEgyptios ab ea supersti, tione receesisse, quam usqae ab inilio a pairibus
, \ ,
suis acceperant, illique Deo adbxsisse, qui a
\
propbetis bsec ipsa divinaniibus <oiebatur,et unum
bunc iiUerim colere, neque ullam morlem recusare

pro cultu et pietate erga illum : quid aliud jani
^. " \
eupcrest, nisi ut fateamur non aUter ista conli D gisse, quam per Domini in iEgyptum adventum.
, \
sicut vaticinium proxime expositum significabat ?
, \
Et nibil quidem impedit aliter quoque idem accipere
- oraculum, ut videlicet figarate terrenum bunc mun
dum significet: in quem verba ipsa Dominum super
, \ ,
nubelevi venlurum vaticinentur : quippe quae boc

modo bominem ab illo de Yirgine et Spiritu sancto
\ *
assumptum, intelligi velint. Manu autcm facia
u

s e

* Jba. xix,

1.

Exod. , 2.

* ibid. 21.

EUSEBII CiESARlENSlS OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

659
/Egypti commovenda, ipsa gentinm simulacra , et
, ,
in iilis habitantes dacmonas, sicul rursus jEgyplios
,
victos, omncs prioribus olim lemporibiis colcndis
\ , \ , ;>
simulacris addictos. Atlamen cum ctiam ipso corporc Salvator nosler in tcrram jEgyptiani vcctus \ \
, \
sil, quo lempore oraculo monitus Josepb surrexit,

:
Mariainquc una cum pucnilo accepil\ cl cum occulta sua virtule atque cflkacia in jEgyptum per- ,
venit, maligoas ibi prius babilanles potestates, , \ >
uon mcdiocriter coinmotas fuisse par cst,et maxime . '
, ,
cu 21 poslea per illius doctrinara innumerabiles
eorum, qui iEgyplum incolunt conventus, ab er- , * .
rorc ac fraude dajmonum recedenles, etiam nunc
u s e

v e r o

unum universi Dcum se nosse fateaniur/423 Q

deinceps sequunlur, cum obscurioribus figuris implicita sint, curaeque ac diligentiae inajoris indigeant, alias seorsum, cuni per olium licebit,
iiilerprclabimur.
Numeris. Quemadmodum Christus in JEgxy .
' ,

.pium venlurus, atque illinc reversurus prwdictus
fuerit.
\.
\ \
< Dixit Balaam iilius Beor : dixit bomo qui vere
vidct, dixit qut audit oracula fortis, qui \isionem , \ ,
, .)
Dei v i d i t , in somno aperli oculi ejus, quam
puichrae domus tuse Jacob, tabernacula tua Israel, , , ,
ul sallus umbrosi, ct quasi boi lus juxta fluimna, el , , \ ,
quasi tabcrnacula quae fixit Dominus, quasi ccdrus \ , \ \ \,
juxta aquas. Egrediciur bomo de semine ejus, et , .
dommabitur genlibus muliis, ct cxtolleiur Gog ,
reguura, et augebilur rcgnum ejus, Deus duxit , \ , \
.
iiluin ex jEgypto, quasi gloria rbinocerolis i l l i ,
Dcvorabit genies ininiicorum suoruin, el crassilu- , . dinea corum atienuabit, et jaculis suis fcriet i n i - , micum. Accubans quievil ut leo, et ut calulus, quis , \ * .
excilabit illum? qui benedicunt tibi, ipsis bene- \ , \
diclum est, ci qui maledicunt tibi, ipsis malediclum
; ,
est
> Superius pcr eara propbeliam qua; proxime . >'
exposila est, dum oraculum, vcnturum in A%y- ^'
plum Dominum aflirtnat, Salvatoris nostri Jesu
,
Cbiisli migraliooem una cum parcnlibns suis in
, *
jEgypium illi ipsi futuram indicabat. Hic aule:n

redilum ab ^Egypto, ut ordo postulal, quo in lerram
\
Israel una cutn parentibus reversus esi, canit bis
,
verbis : c Deus duxil illum ab ^Egyplo. > Solus au- , c
tem exslitit Salvalor et Doniinus noster Jcsns, qui
. \
Chrislus est Dei, neque alius praterea quisquam,
, \ ,
cx semioe Israel, et Judaica genle profectus, qui
,
mullis dorainatus sit gentibus, ut absque baesita- ^ , \ ,
tione fateri neces&e sit, prausens vaticinium in illo ' \
exitum suum invenisse, utpole quod palam enun- %bv ^( ^, ,
tiet, de iudaica gente egressurum quemdam bomi-
nem 424
dominatururo genlibus multis : aut
, * -
quivis mibi dicat, utrum babcat ex iis qui apud
, '
Hebrseos unquam illuslres fuerint alium quem
, * *
proferal, qui multarum gentium dominatum ac , .
ceperil. Alqui nemo unquam islud dixerit, quoniam
\ ,
ne factum quidera vjst. A l vero in Salvalore nor
\ ,
*tro, ctiamsi nos nihil dicainus, ipsa tamen nibilo, , :
minus verilas clamabit, el vehenicnter vociferabi
1

MYj 3-9.

661

DEMONST R ATIOM S E V A N G E L I C J E

LIB. I X .

CCi

, tur, plaiussime indicans, quemadmodum dmua

illius virtus per illum, qui ab ipso dc scmine Israel
. ,
, , ' raiione corporis assumplus cst, bomincm dominala
, - est, atque etiam nunc dominatur genlibus ir.ullis.
. ' * Hic igitur ille ipsc crat, non alius quispiam, quem
' , propbetia praidixerat, cujus lcmpore cliam Gog
regnum in sublime adanclum est. cum co simul
\ .
\ , ', Cbrisli virlule ac polcnlia crcscenlc. IIoc aulem
modoaiunlRomanorum reguuin secundum Hebrxos
\ '
signiiicari, cum quo simul Cbristi docliina robur
'^, , , \
atque incremcnlum accepit. Meminit autcm Gog
* , \ eliam propbcla Ezecbiel, dum principem Ros,
Mosocb ct Thobel nominal, ubi per illud quidem
, *
, Ros, Romanorum, ut par cst, civilatem signilicat:
quandoqutdera principatus et caput ca voce apud
& Hebraeos intelligilur; per Mosocb autem Mysiam,
- ,
ctei finitimas gentes, quaecunque nunc sub Roma , norum imperio sunl, et per Tbobel, lberiam Jo, ,
sepbus intclligil, qin a Tbobel dicii factos esse
\ Tbobeclos, qui Ibercs dicunlur, quibus omnioiis
, \ . impcrantem Gog in subliroe adaugendum ait, eub
, ejue Chrisli de quo propbetx loquunlur adventtim,
quem Dcus duxilex iEgypto,quo lempore, utapud
, . MaUhaeuni legilur,dum ipsi adbuc puero insidialur
\ Herodes, Josepb acccplo oraculo, accepit puerum
<, \ . el matrem ejus, ct reversus cst in terram Isiael.
* \
Rbiuocerolis vero gloria ipsi Chiisio adiuit,
\ propte*ea quod placuerit in eo habilare oinncm
, * \ pleniludinem divinitalis, ut ait sanclus Apostolus.
, \ ^ Qunpropter dum vcluli cornu sibi universi Deum
, ,
Palrem ascribit, eliara unicornis in aliis quibusdam
\ ^, Scripluris est nominalus. Idein porro Dei Vcrbum
^ .
intelligibilibus rationalibusque suis sagitlie, i n i \ micucn sibique adversantem diabolum, omnesque
, ,
circa illum versanles invisibiles et malignas p o
t , , ^,
leslales, praestantiori sua et inexpugnabili viriuic
, '
confixil, alque etiam nunc gentibus niuliis do\ 0{5 ,
minatur, quarum crassiludines et fastuni cor
\ porc;e massse exlenuans ad angustum aner , \
nae vilae viam ingrcdicndam idoncas comparat.
' ,
425
Scd cliam recumbens idem bic bomo ex Is , \
rael profectus, qui mullis dominalus esl genlibus.
, , , \ ,
c quievil, inquii, ut leo, > quibus verbis quam ille
\ , > *
assumpsit dispcnsationem, signiiicat, sccundum
. D quam quasi quidam regulus, et quasi fera qiuedam
' *
audacior quievil,dum illius principatum ac regnum
movero, loco ncmo esl qui possit. Omnes aulem qui
, >.
Christo favent ac benedicunl, ct Lum oraiione
' . \
lum vita virluli prajccptoris addunl cultum et rc , \
verentiam, favoiis benedictionisque divinaeviussini
*; participes facli, augescunt quolidie ac muhipli .
caniur, ulpoteciim in ipsis divina illa vox : Cre scite et multiplicaniini el repletc terrani , > el ve,
rius el Dco convcnienlius fincm suum consequatur:
,
sicut econtrario, qui a prima adversus illum con .
spiralionc eliam nunc in suis illum coysiliis exse crantur, Dei in seipsos exsecrationem ex illo in
e n

Gen. , 28.

(; 3
C

EUSEBH C^ESARIENSIS OPP. PARS. H. APOLOGETICA.

664

liunc usque diem contraxerunt. Quapropler non , ( ' ,) -

regni solura, sed eliam sui illius, quod honore om- , , , *
. \ \
ni ac reverenlia colebant, sanctuarii, extremam solitudinem alque inleritum in oculis habere, alque , \ ,
intueri non desinunt. Non abs re autem fuerit bisce \ , c \
quse nunc iraciamus, ipsius Jacob ad Judam pro- . \ , ",
pbeilam adjungere, qua^m etiam ipsam evidentissi- \, > ,
inc Salvatori nostro accommodarijam demonslravi- \ ,
\ , .
nnis, contemplarique eam, qusfc in ulrisque est,
concordiam, Quemadmodum enim hic dictum est: , , \ , c c Egredietur bomo de seraiue ejus (ipsius videlicet , \
Jacob), 1 ita etiam illic.dicium est : c De germine, ; , fiU m i , ascendisli " , 1 ab ipso Jacob, ad eum de quo ipse vaiicinalur. Uique in prsescnli dicitur i l - \ , \
lud : c Et dominabitur genlibus mullis, 1 sic in illis ;
qtioquc illud : 1 Et ipse eritexspectatiogentium . > , ' \
Et rursus bic quidem ; c Devorabil, inquit, gentes \
.
inimicoxum suorum, et jacuiis suis feriet inimi ' (5 cum; in illis autem sknili ralione illud dictum

\
est: c Manus tuae i n tergo inimicorum t u o r u m .
llem illud : c Caluhis leonis Juda, 1 et iliud : c Re- '. .
curabens dormivisti u i leo, et ut catulus, quis ex- c tabit illum " ? 1 quod in illis dictum est, nitail , \
mihi diflerrfc \idetur ab eo, quod nunc tractamus .
l0

11

oraculo, cujus illa sunl verba : Recumbens q u i e v i t u t leo, cl ut calulus, quis excitabit illum?>Ha;c
autem non abs re unum in locura coegimus, ut quasi in ore duorura lestium, ejus quae in propbettts
spectatur concordiae, de Salvatore nostro demonstratio firmiorem accipiat auclorilatem. Sed omnia
quaecunque in vaticlnium Jacob conteniplanda contulimus, buic item quod a Balaara diclum est, 4 2 6
accommodari poterunt, propter eorum quas dicla suni similitudinem. Quod si illa in nostro Saivalorc cotnpleta esse ampliori demonstralione lum constitit, sequitnr jam ut prapsenlia quoque faleas

Ab Osee. Jtem de illo quod diclum est: Ex Q . " , jEgyplo vocavi Filium meum, 1 ei de Herode rege,
Yldr , >
et enertione reyni Judcroram
,
\ 7
.
, \
Et exsurget perdiiio in populo Luo, et omnia
xnunila tua peribuni, ut princeps Salaman de domo ,
Jetoboam. 11 diebus belli matrera super filiis alli- .
\ . ,
terunt. Sic faciam, vobis domus Israel, a facie inju, . "
rftrura vcstrarum. Mane ejecti sunt : ejectus est
^ ,
rex Israel* quoniam infans Israel. Et ego dilexi
. \ , \
eum: et ex AEgypio evocavi filios ejus " . > Sed
. ,
Aquila , Hebraicae elocutioni inserviens, c Ex
c ,
^Egypto vocavi filium mcum, 9 iuicrprelatos est.
. {$ ,
Ego autem necessario ad verbum notavi locuui,
\ ,
quoniara Mattbseus quoquc posuil propheliara, ubi
in iEgyptum coramigrasse Jesum, el illinc rediisse ^ ,
\ .
in terram Israel indicavit; si quisautem Salvatoris

noslri in ^Egyptum profectionem accuset, sciat id
, .
tolura maxima cum ratione faclum fuisse. Neque
enim Herodia voluntariam malitiam cobibere par
erat, neque rursus Salvalorem, pncrura adbuc m i - , * '
racula exordiri japa tum, atque ante tempus divi- ,
nara ostentare virtutem : quod sane factum fuisset, ,
,
si mirabili quadam ratione insidiantem sibi Hero dera punivlsset, neque ullo modo illam in iEgyptum
. una cdm parentibiis secessionem periulissot. Ve G c p . u w , 9.

ibid. .

ib!(L-8,

ibid. 9,

1 3

Ose. x , 1 4 , 1 5 ; x i , I .

665

DEMONSTRATIONIS EVANCELICiE LIB. I X .

666

\ - rum eniin praesiantioris cujusdam dispensaiionis

, ac sapienliae fuit, suo atque accommodalo tempore
, miraculorum, q u ad divinitatem pertinent, ini \ - tium facereeum cui in tola vita manstieludinis et
, , clementiae lesutnonlum reddilum est, quiqtte ad
\ , \ promerendum, atqae ad comniunia officia fungen . da propensus exstitit, nec aliquem unquam eorum
qui non ipsi auscultaverunt, iritus eftt, ne tunc qoi \
, \ \ dein cutn u l ovis ad occisionem ducebalur, alqoe
427
\ . , - ut agnus coram tondente se , obmotestebat.
\ \ - Qai autem, quaeso, convenisset, eum, qui talis erat,
; ' - puerum adbuc Herodis malilise non concedere, cui
. ' \ - eliam ad vlrilem aHalem profecto, concedendi et
, ^ \ malignos declinandi, leslimonium redditum est f
quique et se occultarc, et in miraculis edendis
,
, - laudem effugere consueveril ? nam quos ipse curas
set, iis imperabat ut nemini dicerent. Qtiod si quis
\ , \ - propheliam banc ad populum referat, dicatque ba?c
. \ , \, - de populo ex semine Israel oriundo dicia esse, is
- attendai verborum ordinem in quibus liaec futura
, , dicunlur, poslquam dicLura esl quasi ad ipsum Jerusalem, et exsurgel perditio in populo tuo, et
\ .
omnia munila tua peribunt; et qua quidein
,
princeps passus esl in bello, in quo lnatrem super
^ ;
Miis, t e n alliserunt, eadem vobis quoque ipsis
,
, \, , \ , faciam propter malilias veslras. Vobis porro qui\ . > bus tandem alits, nisi qui vocamini Israelita??
, \ qnique eliara rejecti eslis cum rege veslro? ubi He ; '* rodem obscurius indicat : el haec omuia passi
. \ ' estis, c quoniam puer, inquit, est Israel, et ego d i u

, \ \ w n eum : et de iEgyplo vocavi fdium meum.

. , , Qui enim fieri polesl, u l eodem in loco eosdem et
, , \ accuselet laudel? sed verus sensus esl is, qtiihanc
habei contemplaiionem. Israel enim in alia prophe \,
, , tia dictus est Cbristus, queroadmodum in bac quo , que quara nunc Iractamus. Quoniam igilur bic,
, \ - inquit, obcdiens niibi factus, formam servi accepil,
el factus cst puer mibi dilectus, dum omnia qua>
\ ,
cunque volo efficit, idcirco illum ex jEgypto, ad
, \ \ . quam bominis forma assumpla descendit, dum ea
voce lerrenus locus significalur, aut eliam ?x illa

vulgaliore tanquara legitimum dilectumque Filium
, evocavi: vos autem ipsos ad quos scrmo directus
\ ^
cst, una cum regno vestro iuiernas et perditio
\ .
\ \ comprebendet. Ha3C quidem ipsa propbelia : con
siat autem quemadmodum post Salvatoris nostii
.
\ lempora, cum obsessa fuisset ac \astala Jcrusa, lem, sublalus est, et ad exlrcmam perniciem reje , clas, qui usque ad illnd tempus stelerat Judaicae
\ , , geniis legum usus omnisque principalus. Yerum , . \ * tamen jam tertio, quae ad iEgyptum pertinent,
quaeque ad iter quod in illam est factum, divinitua

, , \ - pnedicta s u n l : quod si quis nullo modo fatealup
ea nostro Salvaiori convenire, at saliem curo ea
,
MaUbiEus apposuerit, de testimonio quod e^l apad
.
D

>i'in ab illo accepta, nenegel, quod paulo ante Iractavimus, dum illud 428
Beus duxit illum eX
/Ljivpio, > enarremus, quando ne ipse quidem evangelista, se ab ipsius Oseae propbetia oracuJum acttpissc indicavii, ut undecunque quaereole* possinl illi ubicunque positum sit, invetiire : ibi videlice4
unde par est evangelistam illud protulisee.

EllSEBlI CiESARIENSlS OPP.

667

Ab haia. De Joannis in degerlo

tione.

PARS. I I . -

APOLGGETICA.

'^ . iprjior

prwdica-

.
, \ ; ;
,
\ ; \
. \
, . " \
\
^. ,

,
, \ , <
p \
in omnein lerram, quac est circum Jordancm, pra> ,
dicavii baplisma poeniteniia? in remissioiicm pcccalorum
llisce aulem evangclisla adjicit testirao- .
imiin. dicens ; < Sicul scriptum est in libro sermo- t

num lsaix propbela? : Vox clanianlis in dcserio :
Parale viam Domini " , > el quaj sequuulur. Quid
\ .
igiiur landem aliud cKimabal Joannis illa in deser-
to pnedicans vox ad lurbas exeimles, ut ab ipso
baplizarenUir, lanquam ad rcpiilia deserti, quam
, , clconveniens accoiiunodalumquc illud : c Germina
* , \iperarum, quis ostcndil vobis fuge.re a ventnra ;
ira ? > rurstis duni pravas animas in retlas,
, \ ;
et asperas in vias planas reparal, dicebai iisdeni : ;
t Facilc igitur fructus dignos poonilenlia; . Et
.
bsec scilicct complebanlur, dunt Joannes prae\ ;
parabal eos qui visuri erant gJoriam Doinini, ei ^ , *
quod vocalur salulare D c i , quod quidom n i - ,
bil aliud cst, quam Cbrislus , sieut verbis i l - , c
lis testificalur : c Ego quidcm vos aqua ba-
ptizo : vcnit autem forlior me posl me,
429 cujus non siun dignue calceamcnla gestare. Ipse , \
vos baptizabil in Spiritu sancto el igne
> Qui . ) eliam curu Jesum vidisset vrnicnlem, cxclama
vit : < Ecce Agnus Dei qui lollit peccatum imindi. .
Hic esi, de quo ego dixi : Posfinc venil vir, qui
, .
ante me faclus e s l . Quod vero idem essct sa- \
lularc Dei, Simcon quoque testificaLus cst, qiti ac- , \ ceplo in ulnas puero Jesu, dixil : < Nunc dimiUis ,
servum luum, Domine, secundum vcrbumluum, in
, , ,
pace. Quia videruut oculi nici salulare tuuin, quod
. " parasti anle facicm omnium populorum, lumcn ad D ,
rcveialioncm genlium . > Quibus ctiam propbela
,
consentil, dum a i l : c El videbil omnis caro salu \ t \
tare Dci. > flltid enim, c omnis caro, > pro omni .

bus genlibus diclum esl. Ul autem demonsirelur
c . > \

quonmdo hxc suum finem conligerinl, el genlcs
. " , \
C.trislum Dci agnoverint, mullis nou opus cst ver ,
bis : cl qua? quidem ad verbuni solenl considcrari,
. (&
in bunc completa sunt modum. C&lerura quid,
. ' *quaeso, fuit in causa, ut non in urbibus ncquc in
, ' * , * \
ipsa Jerusalem, sed in deserlo, Joannes suggcslum
,
tibi ad prxdicandum elegerit? ad boc qyi^piam
c Yox clamantisin deserto: Parate viam Domini:
reclas facile seniilas ejus. Omnis vallis implebilur,
el omnis I U O I I S ctcollis bumiliabitur : ct erunl prava inreclam, el aspcrae in vias planas : clvidebilur
gloiia Douiini. El videbil oiniiis caro salnlare Dci,
quoniam Dominus locutus c s t . Hoc quoquc vaticiniuin oporlebal sub Salvaloris noslri leiupus
smim fincm contingcre. Quocirca, ut apud Lucam
evaiigdislain scriplum est, c ln anno quinio decimo nnperii Tiberii Caesaris, procuranle Ponlio PilaloJudaeam, * caHeri8(|tie imperautibus quicum boc
comuiincranUir, facltun est vcrbum Dei ad Joannem Zacbariaj filium, in deserlo. El cum venisset
n

1 7

l8

k0

1 M . \ L , 3-5. Luc. ,
29, 50. Luc, , 29-3?,

1-5.

ibicl. 4.

ibid. 7.

ibid. 8.

ibid. 16.

" ioan, 1

670

DEMONSTRATIOMS EYANGELlCiE L I B . I X .

* ' 6 fortasse respondertl, illum hoc feciese u l propbetia

compleretur. Sed qui exquisitius ac diligenliiM se
, *
doceri voluerit, illicoinlerrogabit : Alqui propbetia
\ *
ha?c quid tandem sibi volebat, cum deserltim, el ea
, ,
quae ad id genus pertinent ctuinliabat? cui nrspon\
debimus, qnod boc quoque signum erat e v m e n d
, \ ,
urbis Jerusalem, ct ejus quod in ipsa erat altaris,
*5 , '
ritusque illius, qui secundum Mosaioam lcgcm ser
, vabatur, quando non amplius per legilima sacriflcia remissio illis pcc:atoruni conciuabalur, sed per

\ \
purgalionem lavacri, quod in olim silibunda ac de , ,
serta. dico autem, in collecla de gentibus Ecclesia,
, \
tradebalur, in qua ctiam iI quae lacla esl pro ,
pbetica vox, parare viam Domini jubet, dum mali ,
tias in inio quodam ftindo, quasi in convalle posi ,
, \ * las animariim aufcrendas, et vetercs urbis Jcrusa \ , \ - lcm alque eoruin qui in illa iniperabant principura
, ac regum, qui monles et colles nominanlur, aKitudincs dejiciendas valicinalur, quibus perfectis,
, <
c Omnis, inquil, caro videbit salulare Dei. Hoc
. > '
\ \ est omnis quxcunque corpori inclusa in terra ver \ , \ satur aniina, lam barbarorum quam Graecorum,
boc esl, omnium omnino genlium : quae quidem
. , ipsi valicinio consentanea ad suum linera pcrveig'iur mecum ta~
nissc demonslranlur.430 ^
, t cilus qtisero, oborla niibi est dubitatio, quid tan*
, dcm illud esset i n Joanne, quo capla niuliitudo
^ illa adniiraretur honiinem, et pncdicanti baplisma
, pocnilenliae fidem baberet, quidque illud quo ducti
( . , ^ omnes undique rebus propriis relictis confluerent
in deserlum, ciim pracsertim nulla illius gesia nic .
; - nioriae prudila sint : ncque cnim quod aulmorluos
excitaveril, aul alia iniracula feccrit, scriplum
\
;
- exstat. Quid igilur illud eral quod admirabundos
omnes reddcrel ? Num forsilan novum ei quod a
,
imihiludine abborreret vila? illius genus? proccde ,
, bat eniro cx dcserto inusitalum indutus habiium,
. omncmquc communem bominura consueludinem
declinans: nam neque in vicum ullum, neque in
,
urbcm, nequc in communeni aliquem virorum coe *>
tum coinmeabal. Scd nc viclu quidcm communi
vcsccbatur : siquidem 3criplum cst, qiiod a puerili
aetale in solitndine vcrsaretnr ad illum iisque diem,
, \ .
quo ipsi Israel oslenderelur. Quin etiam ejns ve , '
, , D stimentum ex pilis camelorum confecliim erat, et
, cibus locuslae et niel silvestre. 1 Nunquid igilur cum
, \ capillo quidem Naziraeum Dei viderenl, qui, quae
\ Deuni fatile dcceal, faciem oslentaret, vcsiimenii
, , , - aulem inusilaium genus indulum, repente ncscio
, , ' undc e Iatcbris solitudinis prodeuntem, el post
; praedicalionem, rursus in solitudinem el in late ; \ bras reccdcnlcm, sine potu, sine cibo, abhorren , tcm a mulliludine, merito obstupcscebant, et ne bo , , minem quidem illum esse arbilrabanlur ? quidni

illum qui vel nullo cibo indigeret? quocirca euin ,
dem angelum esse credebant illum ipsnm de quo
. \
propbeta loquitur. dum d i c i t : c Ecce ego milto an ^ \ gelum meum ante faciem tuam, qui parabit viaui
1

671

EUSEBH CiESARlENSIS OPP. PARS. 11.

APOLOGETICA.

673

4 t

Ltjam ante l e . Eutndem Scriptura* locum M a r - '

, , \
<: quoque evangeiista cilavil. Quin etiam ipse
. \
Salvaior huic rei testimoniura exbibet, dicens:
Venil Joannes ad vos, neque coiriedem neque \
bibens, et dicitis, duemoniura habet". Incredu- los enim et adversus verilalem diffieiles et pervi- , *
caces, credibile est propter illud quo Joannes ule- .
balur vitae genus, talia in iUum probra jactasse,
sicul econlrario qvi virtulis illius sensti aflicie- \
\ ' bantur, angelum existrmasse. Haec igitur arbitror
ipsum Joannem intuentibus admirationera, ac slu- . '

'porem erga bominem altulisse : quapropterad eam

animae purgationem, qua ab illo denunliabalur, un- ,
dique concurrebant. 431
Meminit autem hujusce,
, \ quae de illo fermr, bistoriae, etiam Joseptras in decimo ociavo Jvdaiece Antiquitatis libro, in hunc g

raodum scribens: c Nonnulli aulein Judaeorura pu~

"
"
*

,
labant ideo periisse Judaeorum eiercitura, quod
, \ , \
Eens jusiissimc ulcisci voluerit supplicium Joan nis, qui Baptista vocabalur: hunc enim occiderat
\
Herodcs virum bonum, et Judaros adhortantera ut
exercilalione virluiis, mutuaque inter seipsos j u
.
eiitia atque ergo Deum pietate utenles, ad baptisrmim accederenl: sic namque ablutioneua quoque
Ipsi videri acceptam.
Ab eodem. Item de solitudine, ipsoque nominatim Jordane fluvlo, apud quem Joarrnet bapiizabat.

. " ,

,
'
.

c Lauare, solitudo siliens : exsullet deserttim, et

Obreat u l lilium, et efflorebunt el exsultabunt desftrta Jordanis, et gloria Libani data esl ei, et ho- C
Carmeli, et populus meus videbit gloriam Dom i n i . Quibus adjungit: c Convatescite, manus
remisss, et genua solula : consolamini pustllanimes intellectu : confirmamini, ne timeie. Ecce
Deus nosier judicium reddit, el reddet. Ipse veniet
el salvabit nos. Tunc aperientur oculi caecorum, et
aures surdorum audient. Tunc saliet, ut cervus,
clandus, el plana erit lingua raulorurn. Qurouiam
erupit in deseito aqua, et scissura inundans iu
terra sitienti * . Haec aulera Salvaloris noslri
plane admirabilibus gestis completa sunt, post
Joannis praBdicaiioncm. Contemplare igitur, quemadmodum solitudinem evangelice inslruit, neque
id simpliciter aul quamvis solitudinem, sed definite ^
illam et solam, quse est apud Jordanem fluvium :
quandoquidem juxta banc versans Joannes baplixabal, ut Scfiplura ipsa fuiein facit, dicens : c Erat
Joannes in solitudine baptizans, et exibal ad illum
omnis Judaea regio, et Hierosolymorum incolae
omnes, et bapCrzabanttir ab illo in Jordane
> Hanc
igiuir solitodinem ejus quae qaondam ab omnibus
bonis deseria eral, dico autem 432 coReclse de
giMitibus Ecclesise, Signuin geslare arbitror, ipsum
vcro fluviuin in solitujine, purgantem oiunes qui
in ipso abluerenlur, purgationis cujusdam, quae
sorundum sentenliam intelligalur, iroaginem ge^^r^fl
^
loquuntur Scriptune dicenles :

,
, \ , \ ,
\ \

1 1 2

r c

Maacb. , 1.

MaUh. x i , 18.

, \
, \
, , ,
, , .
, \
. , \ .
\ , \
, \ ^ ^ , \
. \

.
" ,
, , , ' ,

,
,
, \
, \
, \ * .
,
,
, ,
\ ,
,

* Ua. xxxv, 1, 2.

" ibid.3-6.

> Marc. , JL

673

DEM0NSTRATI0NIS EVANGEUCJE LIB. K .

674
4

, iztpi - Fluroinis iropetus lartifloat civiUUnvDei \ Significat hoc perpeluam influiionem diviui
* eToo
Spirilus,qui ilesuper inundat, et Dei civitatem i r .
6 ^ rigat, sic aulem vocatur y\t& geiius, ejus quae a
, , \ Deo dirigitur. Hic igitur Dei fluvius usque ad soli , tudinem devenit, colleclapi videlicet dt genlibus
. \
Ecclesiam: et buic quas in se ipso babel aquas viLa , les eliam nunc abunde largitur. Poslea idem vaii , \ cinium eidem solitudini canit daium i r i gloriant
.
Libani, et honorein Garmeli : sed quaenam est glo ria Carmeli nisi is qui cx lege Mosis per sacrificia
, \ .
cilebrabatur ritus? qucro ubi repudiavit Deus per
* , eam propbetiam quae a i t : c Cur mibi tbus de Saba
, ; affertis? et quid niihi mulliludo sacriflciorum ve*
- slrorum ? in solitudinem Jordanis trausluUt glo, c " ; riam Jerusalcin, postquam ratio pie religioseque
\ ; \ vivendi non in Jerusalem, sed in deserlo cojisum
mari coepta est, quod videlicet accidit posl Joan , ' \
nis tempora. Simili ratione, eliam bonor legis et
, *
eorum quae in lege corporalius sanciia suni, Jorda .
Ais solitudini datus est, propter eamdein causam,
, * - quoniam non aniplius in Jernsalem confugiebani,
qui curaiionis indigebant ejus quae ad animum
, ' perltnel, sed in id quod nominalur descrlup), pro \ pter eam quae in illo pnedicabatur remissionem
, \
peccatorum. Puto etiam Salvatoris noslri ad ba ,
ptismuin accessum significani illis verbis : E t p o . \ pulus meus videbil gloriam Domini, et altiiudinem

Dei ; tunc enim visa est Salvatoris noslri gloria,
^ , \ ,
c cum asceitdit de aqua, et ei aperti sunt cceli, et
\ . \
vidil spirilum Dei desceudcntem quasi columbaoi,
, c et manenlem supereo . Cum voxquoque dc cado
, , \ audita est, dicens : c Hic esl Filius mcus dilettus,
\ - in quo mibi coraplacui*. Sed etiam quicunque
, ' \ legdlime ad Iavacii mysterium accedit, ubi Ibcolo
giam de Cbristo acceperil, gloriam ejus intuebi , . ' Uw, el cum Paulo dicere poteril: c Etsi cognovi ,
mus secundum carnem GbrUtw, al nunc tamcD
\ , non aroplius cognoecimus".
, *
\ ,
. >
M

\ .

433

& P*almo xc. De Cltmti po%t bapiismum

tentalione.

c , ,
Qui babilat in adjulorio Altissimi, in proleclioneDei coeli commorabitur. Diccl Doniino : Sus . '
' , \ . ccpior ineus es, et refugiuai nicum, Deus m c i
adjulor meus, el spcrabo in eum : quoniam ip*e
, '
liberabit nie de laqueo venalorum, el ab oralione
, \
lurbulenta. ln scapulis suis obumbrabit l i b i , et
.
sub alis ejus sperabis. Sculo circumdabit te ve, . "
ritas ejus, non timebis a timore noolurno, a sa ,
gilla volanle in die, a negotio peranibulanle in
, ,
tenebris, ab iacursu, el daemonio meridiano. Ca ,
dent a latere tuo mille, ei decem millia a dextris
, .
tuis : ad te aulem non appropioquabit. \ e r u m , \
tamen oculis tuis cocsiderabis, et retrilMitionein
. M

Pal XLV, .

Jer. v i , 40.

Marc. i , 10.

Mallb. i n , 17.

I I Cor. v , 16.

675

EUSEBII CJESARIENSIS

OPP. P A R S . I I . A P O L O G E T I C A .

676

peccalorum videbis: quoniam t u . Dominc spes . i , \ ,

wcn, Altissimum posuisli refugium tutim. Non ac- , " .
cedent ad le mala, el flagellum non appropinquabit , tabernactdo tuo : quoniain angelis suis mandavil de te, ut custodiant le in oninibus viis luis. In \ ,
manibus portabunt l c , ne fortc oflendas ad lapi- . \ ,
dem pedem luum. Super aspidera el basiliscum . \ \
, \ \ ,
ambulabis, et couculcabis leonem et draconein ".1
\
Salvator ct Domintis nostcr Jesus qui Cbristus Dei
, ' ,
est, dum qtialeiius bomo factus est, cousideratur,
,
babitans dicilur in adjmorio Altissimi, nlpote cum
in protectione Dei cl Patris commorclur. Ilic igitur \ . ,
ni Palrcm nec alium praeterea quempiam , quo ^

tempoie a diabolo lentalus est, pcrfugium naelus,
l.beratus est olim de laqtieis advcrsanlium polesia- ,
t i . m , qusc venatores boc loco appellantur, cum I I , ,
inslar cujusdam comuiunis bomiuis c duclus csl in
, ,
dcserluni, ut lentarctur a diabolo, ct fuit in dc- , \
seilo quadraginla dics ct quadraginla nocles,ct \
lenlatus est a Salana : fuilque, > ut evangelista \ , ,
auclor est, < cum besliis
Sed quac landem bae
,
b^slivB nisi quas comnicmoial i s , qui nunc Ira- ,
clatur psalmus ad eum , qui in adjulorio Altissimi \
babilal, ubi a i t : c Super aspidem el basiliscum am- , \
bulabis,el conculcabis leonem ctdmconem? oa> , ' \
terum non ab bis solum liberalum i r i eum dicit,
;
At vero
scd eliam ab oratione lurbulcnla.
*
quae tandem hac fuit oratio , nisi quau illi objecit .
tenlalor, ul in sacro Evangelio scriplum csl ?Opcra$ \ ,
aulem prelium esi conlcniplari, quae causa fuerit
, \
ut SaWator noster, qui talis lanlusque cst, tenta- (
lionem perpessus sit. Cum igilur omneni ex bomi , ,
nibus apgriludineai omnemque languorem, infe- , \ .
slos^ue spirilus alquc impuros dasmonas, qui plu , *
rimis ante sacculis oinne3 qui in lerra versabantur,
, \
per eam superslilioncm, qua? niultos dcos colil,
, \
subegernnt, essel cxpulsurus, non ex abdilo quasi
, \ ,
lalitans ad ea quae dicla sunt, ncccssit. Sed conira
\ \ , ^
infeslos prius cosdemque invisibiles principes, per

eum, quem assumpsil bominem, niililaritium more \ , ,
profectus, et in ipsius diaboli medium, omnisque , \ , \
dxmonicac calcrvac progressus, ubi super aspidem
\
et basiliscum ambulavil, ct conculcavit Iconeni et
,
draconem, mulloque prius regnaiUium inimico- , \
n i m , el millia et dena niillia subverlit, principatus

videlicet ac polestates, alias quidem a dextris,
, \
alias vcro a sinistris bellanies, ilemque eos , qui
,
mundi rectores harum tenebrarum dicuntur, ac
\
spiritualia malilise; omnia, inquam, haec, ubi n i - ,
hil possc redarguit, ac denique ipsum malomm
, \ .
principem diaboluro verbo oris sui procul extrusit, \ 5
percurritque atque inambulavii, omnem adversan- , lcm poleslatem, ac seipsum quidem adire ac ten- ,
larc volentibus exbibuit, m\c quisquam omnino ; > \ *
adversus illuin starc potuit; tnm demum ad honri- ,
num saluiem accessit. Quocirca inluentes illum da>
, ,
mones agnoscebant, propter eam de qua dictum est
", \
1

434

" Psal. xc, 1-13.

" Matlb. , 1 , ; i l a r c , 13,13

678
CT7
DEMONSTRATIONIS E V A N G E L I C J E L 1 B . I X .
. ' \ in deserto comniorationen:, cum ad ipsam dicc/cnt:
\ f Quid nobis el libi Jesu , Fili Dei " ? > Hsec igitur
\ , \ \
de his dicla suni. Quae vero deinceps in psalmo

sequunlur, ad ipsum Cbi islum emiiitiantiir ex i l l o :
* \ \ ;
c In scapulis suis obumbrabil l i b i , > Allissimus
, , c
videlicet, et sub ftlis ejus sperabis, srulo circum \ <
dabit tc veriias ejus, > el quoiiiam dicbus XL no t
clibusque totidem lenlalus esl, dc iis quidcni qui
\ noclu illum invadebant, diclum esl ad ipsum : c Non
. > '
timebis a timore nocturno ; > de iis vero qui eum
, \
dem per diem oppu-nabant, illud : sagilta vo , ,
lante in d i e ; i l c m de noclurnis i l l i s , iliud :
, nrgolio perambulante in tenebris; de diurnis vero
\
illud : Ab incursu el d;rmonio ineridiano. 435
. Ad baec, quoniam dum tentabalur, maligna? polc \ , - ^ slales illum circunislabant, cl quse qtiidem illius la ^ , tus dcxtrum stipabanl, sinistris niullo plures crant,
, .
utpole cuni dexlra longc sinl valcnLiora, mcrito
. \
adjtiiigitiirad eumdcm : Cadent a latere tuo mille,
\ . et decem millia a dcxlris luis , ad te aulem non ap, propinquabit. Ubi c a lalcre diclum esf, pro eo
, quod est a sinislro. Cum autem nomen sinislri me . \ , \, \ rilo prsetermissum sit ac lacilum, ne advcrsi quid , ,
piam aut sinistri in illo reperiri videalur, cumque
, < \, " lola decem imllia, nccnon ipsa millc, tum a talere
. , ejus, tum a dexlris casura esse dicanlur, jure opli4 " mo post ipsa baec deinccps dictum esl illud : c Ve. , " runitamen oculis luis considerabis, et relribulio, , \
nem peccaioruro videbis. Et baec, i n q u i i , circum
* ,
te erunl, qui es Christus Dei, < quoniam lu > ipse,
\ ^ qui es spcs mea, Allissimuin posuisti refugium
, , tuum. Ubi eliam diligenter observabis quonaro
, \
pacto propbcla ad ipsum Dominum dicat: Quo . "
niamlu Dominc,spes mea, Allissiimnn posuisii re, .
iugium liium : ubi exquisile allerum, qui priva , tim est Domtmis, ab allcro dislinguit qui el bujus
. \
ipsius est Palcr, cl praelcrea Deus aliissintus dici , " , , "
l u r : quapropler, cum illum ut Patrem, uique
, # , >
Deum altissimum , refugitim suuiu , Chrislus po ,
suerit, diclum est ei illtid : c Non acccdent ad le
,
mala, el flagelium non appropinquabit tabernaculo

tuo. Quoniam angelis suis maudabil de te, cu \ stodianl tc in onmihus viis (uis. In lnanibus porla ,
bunt tc, ne forlc offendas ad lapidem prdem lumn.i
, Et sanc diligenler observa quonam modo, in i l l o :
" , , "
Quoniam lu, Domtne spcs niea, Altissinnim po > "
suisli refugium luum; > illud : c Domine, per id
, , nomen quod qualuor lilteris conslat, in Hebraico
\ ,
scriplum s i l , quod cum inenuniiabile cssc dicant
, Hcbrsei, pro solo Deo el Palrc usurpare consneve r u n l ; nos autem idem nomen ubi de Vcrbi quo ,
que divinitate agilur, in plurimis posilum esse
.
Scripturis antca demonslravimus, u l iteni in eo
\ , psalmo qui nunc in manibus c s l , qui a i l i n per , , \ * .
sonam ipsius Domini : c Qnoniam t u , Dominet
, , " spes raea, Altissimum posuisti refugium t u u m ,
, ", \, lanquam si diceret: Quoniam tu ipse, Pomioe,

* ilatlb. vin, 29

68O

EUSBBIi CiSSABIENSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETICA.

679

qui roea $pes es divinaniis haec; iltum a quo ipse \ ,

es Deiun allissimum n o s t i , et huuc ipsura po- \ .
suisti refugium l u u m , ex quo eliam in principio psalini de eodem dicebalur : Q u i habitat i n adju- , , *5
torio Altissinii, in proteclione Dei coeli commora- , }
* * \ , , &
bitur. 436 D *
Domino, susceptor meus es, et
" , refugium roeum, Deus meus, adjutor meus, et
sperabo in eum : quoniam igiiur t u , Doniine, , \
Altissimum posuisii refugium t u u m , i d c i r c o , i n - .
q u i t , ipse Altissimus c liberabil te a laqueo vena- \
torura et ab oraiione lurbulenta, et in scapulis ,
euis obumbrabit libi. > Quapropter cura tali fulius , ,
sis paterno Allissimi auxilio, c non timebis a t i - . ,
;
niore noctumo, > neque omnino a quopiam eorum
qua? praedicta sunt, ac ne ab iis quidem quae dein- , \
ceps adduntur : nam quoniam t u , Domine, - ^ , * c
tissimum posuisti refugium tuum,>idcirco c non
, ,
accedeot ad te mala, et flagellum non appropin- ,
quabil tabernaculo tuo. > FlageUa porro efficacias , . ,
ipsorum daeinonum etiaro in Evangeliis nominari .. \
deprehendes, quas ne approplnquare quidem au-
dere idoneas esse ait labernaculo Christi, hoc , \ , < cst corpori ejus. Qut enim i d poluissent, quando \ , \ ,
eolo verbo eas ex bominibus expellebal? de hoc
, \
autem labemaculo, eliam David quodam in loco, , \
juravit Domino,et volum vuvit Deo Jacob
his ( \ ,
rerbis : c Si ascendero in leclum strali mei, si de- \ , * > \
dcro somnum oculis meis, et palpebris raeis dor- , 6
uuiatianeni, et requiem temporibus meis, donec .
mveniam locum Dojnino, tabernaculuin Deo Ja- Q , .
cob . Hnjus igitur tabernacuii causa dicebatur
' , ,
Non limebis a timore nocturno, et illud : c Ipse \ .
liberabil te de laqueo venalorum, el ab oratione
iurbulenla,el illud : c Non accedenlad le mala, et *
flagellum non appropinquabil tabernaculo t u o , > et " " , quaecunque ad hominem magis spcctanlia de. illo , . dicla s u n l , sicut eliam illud : Angelis suis man- , \
dabit de i e , nt custodiant te,, > et i l l u d : I n ma- * ,
nibus portabunt l e , ne forte offendas ad lapidem *
pedem tuum. Talia enim ad Deum dici nunquam , , , .
coQveniel: at vero ad labernaculum ejus, quod pro- ,
pler nos assumpsit, quo tempore c Verbum caro \ ,
factum est, et babitavit in nobis * , conveniel. .
Caeterum nonabs re mihi quidem videbor facere, si, \
quoexquisilius ac stabilius ea quaedicta sunt conGr* D , \
mentur, reliquorum quoquc interprelura sententias , . *.
editionesque hoc loco posuero, quorum unus Aquila , ,
in bunc modum reddidit: c Quoniam t u , Domine, . *
spes mea, AUissimum posuisti babitaculum luum. \
Nou traducentur ad le uiala , et tactus non appro- ,
pinquabit in protectione t u a : quoniam angelis suis ,
maudavit, u l cuslodianl te in omnibus viis tuis. > , \ !
Sed Synunacbus, c Tu enim, inqutl, Domine,secu- , . ,
\ ,
ritas mea, aUissimam posuisti babiUlionem tuam.
\ ,
437 Non invalescel adversum te malum, neque
.
laclus appropinquabit tenloriotuo : quoniam an *
gelis ^uis mandabit de te, u l cuslodiaut te in omc e t

Psal. cxxxi* 2.

ibid. 3 6.

Joan. , 14.

681

DEMONSTRATIONIS

EVANGELIGJC

L I B . IX.

63*

uuu. E l t \ nibus viis. Igitur hisre ipsis aucloribus, ad Dominum lanquam de Domino diclum est illud :
, , ,
Angelis suis roandavit de le, u i cuslodiant le i n
,
omnibus viis luis. In inanibus portabunt tc, videlicei te Dominuro, ne forte tu Dominus offendas ad
\ \ , \
\ , lapidem pedem tuum. Quin eliam diabolug i n
\ lenlatione adversus Salvatorem noslruni, eisdem
usus est verbis, quatido assumptum illum iu gan
, \ ,
, \ ' \ clam civitalem constituit supra pinnaculuni lempli,
et dixit ei : Si Filius Dei es, mille leipsum hiuc
\ - deorsuni. Scriplum esl enim, quod angelis suis
mandabilde te, ei in manibusportabunl le, neforte
\ , offendas ad lapidem pedem luum. Ad queni Domi
, * nus noslerrespondens, a i t : Scriptum esl, non ten , \ Ubis Doiitinum Deum tiium \ > Pnelerea quoniam
\ , * in lenlatione cura feris, ut ippe evangelista est
t f l .
auctor, versabatur, cuni quibus autem non descriptum est palam, eam rem ipstus psalmi vaticiniura, dum genera ferarum coniiuemorat, manifestius
eloquitur, bis verbis : c Super aspidem et basiliscum ascenJes, et conculcabis leooem ei draconem; t
ubi aspidem et basiliscum, ipsum uliquc diabolum, et qui ipsum sequunlur, principalus maiasque p o
testates, conculcaturum ailirmat. lis auiem, qui similein ipsi virtulem nacti sunt, discipulis utique
siiis atf(ue aposlolis, poleslatem inccdendi super serpentes et scorpiones donavit, non permittect
eos tentari supra quam fcrre possenl : ad illum eniin solum speclabat, pejores in nequilia potesta
tes, oec non ipsum onmkmi principem sseculique hujus tyrannum, divina sua virtute prosternere.
5 .

, '
,
.

Ab haia. Dt Galilcca gentium, in qua Snfaator

noster maximam suorum miraculorum partem *
dtf, et de apostolorum ipsius vocatione.

, ,
438 ** primum bibe, cito fac, regio Zabulon
\, *\ C **m Nephlhaliin, ei reliqui maritimam incolcntea,
, \ ,
et trane Jordanem Galilsea gentiuraj populus ambu , , lanjj in tenebris, videle lucem magnani, habiiantes
, \ \ ^ in regione et umbra mortis, lux splendebit super
, ' . T08. Plurimuui populi quod deduxisti in leetilia
t u a : et laelabunlur coram te, tanquam qui belaniur
, \ in messe, el quemadmodum qui dmdunl spolia :
, ,
\ * * quoniam aufereiur jugum quod super ipsis positum
' , est, el virga que auper collo ipsoruro. Virgara
\ . ^ enitn repetentium dissipavil Dominus, sicut in dle
, euper Madiam, quoniam omnera vestem congrega * , laro dolo, et ve9limenium cum permutaiione per\ , \ * solvent, et volent si facti fuerint igne coinbusll:
* quoniam puerulus natus est nobis, et filius datus
, \ , est nobis, cujus principalus exslitit super humerum
\ . \ * vocabilur nomen ejus roagni consilii angelus, princeps pacis, jus et potentiam babfcns,
, ,
Deus iorlis, pater futuri s a c u l i . Praeter alit
, , .
omnia completa sunt etiam haec in Salvalore ac D o
\ \
mino noslro Jesu, qni Christu Dei est, quo leui \
pore, ut divinue evangelisla auctor est, Audient
, ,
< ', ,
quod Joannes tradittis esset, secessit in Galiteam
, \
et relicta Nazareth, veniens babilavit in Caperuaum
j u x U roare in finlbus Zabulon et Nephtbalim, u l
\ \,
impleretur quod dictum est per Isaiam propbetam
*
dicenlem : Terra Zabulon, et terra Nepbthalim,
, \ \, ,
viam maris, trans Jordanem Galilsea genlium: po , ,
pulus sedens iu tenebris vidil lucera roagnam, et
, \
habitantibus i n regione et umbra mortis, l u i orta
5

Maltb. i v , 5-7.
PATHOL.

Isa. i x , 1-6.
GR.

92

683

EUSEBII CJESARIENSIS OPP

PARS I I .

APOLOGETICA

684

cst cis. Ex illo igitur ccepit Jesus pnedicare el di- cneidl , .

cere : Poenitentiara agite, quoniaio appropinquavit
' ^
regnum coelorum. Preteriens autem juxta mare Ga- ,
lilaeae vidit duos fratres, Simeonem qui vocatur Pe- .
tnig, et Andream fratrem ejus mittentes rete in
,
mare: erant enim piscatores; et ait illis : Venite , \ ,
post me, et faciam vos piscatores hominum. Illi au-
tem statira relictis retibus secuti sunt eura. Et p r o , \
fectus inde vidii alios duos fratres, Jacobum Ze- .
l>edaei, et Joanncm fratrem ejus in navi cum Zebe- . \
daeo patre ipsorum reficienles retia sua, et vocavit , ,
eos : illi autem continuo relicta navi et patre ipso\ ,
runi, secuti sunl eum. El circuibat Jesus toiam Ga-
lilaeam docens in convenlibus eorum, 439
P "
, . ,
dicans Evaiigelium regni,et sanans oranem segrilu- \ ,
Tiinem el omnein languorem in populo. Et abiit opi- . \ ,
nio ejus in lotam Syriam : et afferebant ei omnes , \
male habenles, variis morbis el crucialibus com- , \
prehensos, el dsemonia habenles, et lunalicos, et
, . \ paralyticos, et sanabat eos, ei sequebanlur eum
\ ,
turbae multae a Galilaea . Sane haec omnia pro4>ter propbeUaro exposui, quae in Galilaea magnum \ , ,
lumen fore pollicclur, et in regione Zabulon ac Ne- \ , \ , \ pblbalinv, cum tamen neutra sit Galilaea gentiura. , \
Ciw auiem in (talilaea gentium plurimum diversaius . "
esl? Mmirum ut oinnium gcntium vocationis exor- ,
dia constituerel; etenim inde profectos discipulos \\,
suos evocavit. Quocirca paulo posi in eodem Evan-
gelio invenies MaUbaeum de Galikea vocalum fuisse: \
;
et in alio rursus Levi. Pbilippus autem, ut apud
Joannem legitur, de Betbsaida profectus est civi- C .
taie Andre et P e l r i : atqui haec ipsa erat Galilaeae.
Quin etiam apud eumdem evangelistam niiptiae fa- , \
<*& sunt in Gana Galilasc, ubi cum Dominus admi- . \
rabititer aquam in vinuiu commutasset, miraculo- \
Tum ibidem inilium fecit, quo lempore declaravit \ . " *

gloriam suam,et crediderunl in eum discipuu".
Considera vero nam boc ipsum primura Salvatoris ,
ostri miraculum, quod in Gana Galfeae editum ,
est, dtwn aqua in vinum commulauir, divinans in , \ ,
\ .
ipso prophetiae priocipio, ea quae nunc Iractatur
oratio eigmflcet illts verbis: < Hoc primum bibe, ,
cito fac, regio Zabulon et terru Nepblbalim, Ga-
lilaea gentium. > Quod si lale miraculum nota quae- ,
dam fuit arcanioris mislure ex ea commulatae, ^ , ,
, \ \,
qeae ad corpus magis spectaret, in inlelligentem ac
tpiritualera laetitiam speclantis ad fidera Novi Testa- , , menli mislura, vide ne boc ipsum quoque ad ea
\ \ quae de Galilaea dicla sunt, accommodate signifi ,
caveril, canens quemadmodum sub Christi adventum primi omnium, i i qui Zabulon ac Nephthalim \ habitarent, non autem qui Judueam el Jerusalem, , ,
\
potus evangelics praedicationis parlicipes futuri
esseot. Porro his laelili causam ait fuisse, ingen- \ \ ,
* \ ,
tit lucis illustracionem, qui quidem anle adventum
in tenebris sedentes, in regione et uinbra morlis .
sedebanl. Exorto autem illis salutari lumine, ila \
e t

6 0

" Malth , 12-25.

" Joan. n , I I .

ra3

683

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC^ LIB I X .

886

, , telabuntur, ut i i qui laelanluf in Uiesse, ulque

qui dividunt spolia. 4 4 0 Haec vero ipsa re coni , \
pleta sunt, cum de Galilaea vocatis aposlolis, roira
bilia opera sua ct doctrinam Salvator ac Domiime
, , nosler illis palam exhibuit: laelaturos autem eot
, \
coraro ipso propbelia divinat, instar laelantium i n
. \ , ,
- messe. Sed in qua landem mesee, nisi in ea de
qua ipse dicebat: c AuoUile oculos veslros, et v i , \
dele regiones, Ui albae suiit ad messem jam n u n c " .
His autem verbis genlium congregationem signifi ,
cabai: de eisdem vero dictum est, quod laeiabun*
. ,
- ^ t u r t i l i i qui dividunt spolia". Gum ergo gentium
inter se regiones et universam quae sub sole esi
, \ ,
terram, Salvaloris noslri discipuli atquc evange*
t l o t ;
listae divisissent, innumerabiles saeculi bujus pnn
*, c , cipes spoliaverunt, eos ulique qui prius genlibue
impcrabant* Altamen aliani quoqne causanii propler
.
quam laetilia sint afliciendi, commemorat, quod
\ '
auferendum sit ab ipsis corporale legis jugum jani*
\, (
, pridem ipsis impositum quod neque ipsi neque pa*
tres ipsorum poiueruni ferre. CaHerum non modo
. \
, jugum sublatum est ab ipsls sed etiam virga repe*
*, ' , tenlhim, quae prius in collo lpsorum imposila eral.
Declaral porro qui sinl repetentes alibi, dicens:
,
c Populus rneus* exaclorcs vestri gpicas vestras
\ .
colligunt, et repetenles dominantur vobie. c Yerum
, \
\ bi quidem a Zabulon et Nepbtbalim oriundi, qui
ingens luroen inluili sunt, laetabuniur propier ilia
.
quae jara antea dicta suni; qui vero ab ipsis repeie , * ,
, \ Q
. * \
\
*
,
\ ,
\
\ , <
, \ ,
, ^
, \ ,
; , '
, \ 6 \
, , \ ,
\ , \ , \
;
\
.

bant, ab iis repeletur usque ad ullimum quadrantera, iidemque ubi omncm vcstem omneque vestimentum persolverint, igne combusti fieal in ipso
exactionis tempore, omniaque baec passuros ait*
propterea quod c puerulus nalus est nobis, el fdius
datus est nobis, ipse magni consilii angclus. > At
vero quibus tandem nobis, nisi qui in ipsum eredidimus, el omni videlicet Galilaeae gentidm, qui
bus magnum lumeu ortum esl?sed quodnam quaeso
nisi ipse c natus puerulus, et qui a Deo dalus est
filius, qui magni consilii angelus* et princeps pacis, el jus potentiamque habens, et Peus forlis, et
palet fuluri ssecnli tioniitialus est? verum baBc
ipsa jam anlea ad unum referenda esse Salvatorem
Dominumque nosirum, suo tempore defflonslra*
vimus.
\ *

'.
.

, , , .
,
.
.
, ,
, , .

Joan< i v , 3o.

* Isa. x v n , 5.

e v

Psal.

L X V I I ,

4 4 1 ^ V* '

a mo

De apostolorum voco*
tione.

L X V U .

c Visa sunt ilinera tua, Deus, itinera Del me

regis, qui est in sancio. Praevenerunt principes conjuncli psallenlibus in medio adolesceniularum tympanislriamm. In ecclesiis benedicite Deo Domino
de fonlibus Israel. tllic Benjamin junior in mentis
excessa, principes Juda, duces ipsorum, principe*
Zabulon;principes Nephthalim . > flocquoque in
loco eos qui dicunlur principes Nepbtbabm nod
n

-38<

087

E U S E B I I CJESARIENSIS OPP. P A R S I I . APOLOGETICA

alios essccenseo quam oposlolos : inde enim eos

Salvator ac Dominus hosler elegit, u l a Matlhaeo \ ,
scriptum est. Ingressuin vero ad homiues, adven- .
lumque DeiVerbi cum corpore, dum cauit Scriptu- \
ra, sic a i l : c Visa suiit ilinera lua, Deus, el c#- , lera. Hujuscc porro adventus cum quasi precurso* , \ .
rcs fuerint vetcres Deo amici propbela?, ad psalte- \
rium ct ad omnis generis spiratilia instrumenla i l - , \
him in choris piaedicantes, el laudibus cclebranles ,
antevenerunt, in medio adolescentularuni lympa- .

nislriarum. Ubique enim in inedios Judaeoruin
conventus progressi divini prophelae, Ghristi tanto ante denunliabant adventum : quin etiara iidem d i - \
vino spiritu afllati Salvaloris noslri discipulos al-
loquebantur diccntes : ln Ecclcsiis benedicile Deo c
Domino de fonlibus Israel. Fontes atiten Israel
veiba ftierinl, quae ipsi Israel tradila sunt : primis
eniui illis credita sunt Dei oracula, unde nos quoque baurtcntes Cbristi Ecclesias irrigare oportebit.
Adolesceutulas autem et lympanislrias dixil, ut eo
modo animas olim vtlam siiam ad Mosis fegem d i rigenlus, cl secnndum corpus plurimum degentes
stgniiicarel, ubi dum adolesceutulas quidem vocat,
earum rudius atque iroperfeetius propositum nolal,
dum autem lympamstrias, earumdem cerperalis
adoralionis uguni inlelligi vult.

. \
, ol
,
.
\
, )
, \

442
haia. De prophetiea lectione, quam ipse
Vominns nosler in conventu Judworum exhibuit.

.
dror
,

.

t Spirilus Domini super me, propter quod unxit Q

* , .
me. Evangelizare pauprribus misil nie, sanare ,
conlriios rorde, pracdicare captivis remissionem, et , ) , \ ,
csecig visura, vocarc annura Domini acceptiim, et
, \ .
diem relributionis * \ Hoc quoque valicinium ipse
Doiuinus nosler in seipso complelum esse confir- \ , ^
, ,
inat, quo terapore cum venissel in Nazarelh, ubi
iuerai cducaius, ingressus est, u l solebat, quodam , , ,
Sabbalorum die ln conventum, siquidem surgent; ,
Hli porreclus est libcr Isaiae propbcUe, quem cum
evolvisset, legit illud quod in eo scripium est : , \ , t Spirilus Doinini super roe, propler quod unxil * ,
me. Evaugelizare pauperibus luisit nie, pradicare . ,
captivis reniissionem, et caecis visura, dimiilere , \ ,
confraclos in remissionera : vocare annum Domiai , accepluin. Et cum piictiisset librum, rcddidisset- D . ,
, . \ \ ||
que miuislro, tuai sedu : et omnium oculi in con . "
ventu erant inlenti in illum. ltaque coepil ad illos
, ,
dicere, quod illo die completa esset scriptura illa
\ .
in auribus illorum**. > Ergo Salvator ac Doinimis
nosler ex bac plane scriplura videtur longe excel- ^
lenlius ac inclius quam illi sacerdoles qui olim cor- \ porali unctione uogebanlur, non uleo comparalo , ,
' , , *
neque ab bominlbus, ut alii solcbanl, scd divino,
\ boc cst, Dei Patrisque sui Spirilu unclus : a quo
' \
etiam ejus divinilatis quas facta non csi, compos
eDectus Dcus ac Doininus in sacris dictns est L i - , \ . bris. Huic propbelise qux nuuc Iractalur similia
ls:i. LXI, 1.

Luc. , 18-21.

089

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC^E L I B . I X .

scribit Mallhaeus, ubi illuin paupercs evangelice

, ,
instruenlem inducit, quo tempore c videns turbas
, ascendit in montem, el cum sedissei, accesserurt
, \ ad illuin discipuli ejus, et aperiens os suum doce , ,
bat eos, dicens : Beali pauperes spirilu, quoniam
- , \ - ipsorum est regnum coelorum . > Nam eliam illud
- scripto prodilum est, quod csecis non paucis visum
*
resliluerit; 443
solum enim iis, qui oculis
', \
corporis capli erant, visum largiebaluf, sed eliam

iis, qui in altero genere caHgnbant, ut animo Deum
,
universi intuerentur aique agnosc6rent, auctorem
. \ \ - se exhibebat. Alioqui vero eliam iis, qui ab invisi \
bili ac daimonica potestaie vincli essenl captivique
, - abdocti ac malorutn catenis implicili, liberlatcm,
\ , \
dissolutionemque earum rerum, a quibus teueban\, , tur, denuntiabat, si modo ipsi quoque illius praedi ,
cationi fidem adhibentes, ad illura tanquam ad re. \
demplorem et Salvalorem accurrebant el illius prse \ .
ceplis obtemperabaiit. Caeterum, quae ex boc orar.olo supersunt, suo tcmpore l n iis, quae de promissionibus tractanda sunt, exquirenlur.
.
Deuteronomio. De now legh in Evangelh
Chrisli sanctione.

,
f Prophetam de fratribus tuis suscitabit libi Do
minus Deus tuus sicut me: illum aodietis in omni *
bus quaecunque postulasli a Domino Deo tuo in
3
Cboreb
in die concionis dicentes : Non ultra au>
,
diemus
vocem Domini Dei nostrl, et ignem hunc
, \
grandem
non videbimus amplius, neque moriemur;
,
et
dixit
Dominus
ad ine : Recte omnia locuti sunt;
. \
propbetam ex fratribus ipsorum suscilabo eis sicut
te, et dabo Verbum meum in os ejus, et loquetur
, *\
9 7

, \ '

3 secundum quodcunque pracepero i l l i , et quicunquehomo non audierit omnia quxcunque lo , \ '

quetur propbeta ille in nomine meu, egc uJeiscar in
oo . Animadverte diligenter ut nullus plane apud
, .
Hebra30s Mosi similis propheta surrexerit, hoc est,
, , \ qui ei legum auclor, el pietatis apud bomincs i n , , trodoctor exstilerit, nisi iinus Salvator noster Chri - stus Dei; itaque in flne Deuteronomii Icgitur .
c Non surreiit ultra propbeta in Israei sicul Mo *
ses
Nam etsi innumerabiles prophetse posl i l . \
, . " lum exstiterunt, at non tamen sicut ille. Totum
, ? , \ vero boc ipsa Dei poilicilatio complexa est, quippe
, \ / . qtiae unum duniaxat non multos et eumdem simi \ , lem illi suscitandum promiUal. Significat autem
\ , ^ hunc et legum auclorem et pietatis apud bomines
roagistrum futurum, cujusmodi unus Salvator ac
\ , \
Dominus noster iesus Gbristus, nec alius preterea
, \
444 quispiam fuisse demonslratur, et leguin au. * ,
clor videlicet, et idem sui palris, qui Deus est
, \ \
universi, propbeta. Et Moses quidein unius duu
taxat geniis dux fuit, et quae uni illi,non aulem
, ,
caeieris quoque gentibus accommodari possent, in
* , \
* > , \ legibus suis sanxisse reperitur, at vero ipse Gbri
slus D d , ubi a Patre promissum iilud accepit:

c Postula a me, et dabo tibi gcntes bxfeditalem
\ t u a m * : utpote qui non solis Judxis, sed etiam
1

Malth. v , 1-3.

Dcut.

X Y I I I ,

15 19.

" Oeut. xxxiv, 10.

7 f

Psal. n , 8.

EUSEDII CJESARIENSISOPP. PARS I I .

692

APOLOGETICA.

jwiverso bominum generi novus legum pietaligque .

^uctor a palre ronstiluerelur, vocationi omnium
gentium, tum facilera, tum accommodatam legum ,
discipiinam exposuit. Cum ergo ampliori quam quse , (lominem (jeceat aucloritate, leges invenerit, divi- , -
piore etiam quam quae a Mose praeslari poiqerit ,
virtute, in toto orbe servandas sacrosanctas suas
lcgcs per suos evangelistas descripsit, dum ita ad , * 6
illos d i c i t . c Audistis quod dictum sit antiquis ; Non ,
occides; ego autem dicovohis ne irasci quidera < , \
tcmere , et quaecunque bis adjuncta in publice ,
dcscriptis ipeius documentis circiimferunlur, quat ,
quidem ipse eiiam evangelisia commendat, quod
ulique obstupescerent omjies doclrinam iliiug, eo , ,
quod c doceret oos lanquam poteslatem babens, \ .
non tanquam ecribae ipsorum *. Cum autem - , '
lius operis inilio, quis esset Salvatoris nosiri, tum . iii doctrina, tum in legibus sanciendis modus, ex-
planavcrimus, uW quid essel Cbrislianismus in me- ,
dium protulimus, ad illa ipsa legenles etiam nunc ,
remiUinius. Sed diligenliori quadam animadver-
sione rcs digna esse videiur, cur ila Dominus pro- , i
pbelam illis ae susqilaturqm polliceatur. Quoniam , ,
igilur Mosem ipse Doininus jusserat upiversum po- .
pulum tri4uo expiare, ut simul et epeciatores illi , * c
ct auditores divini advenius eflicerenlur, illi au-
tem inOrmiores ad gratiam Dei exsisiebant, ut pro- , . picrea cum jam ei intueri et audire inciperent,
eam rem ipsi recusaverint, dicentes ad Mosem: '
f Tu loquere ad nos, neque Joquatur ad nos Deus,
, 71

14

moriamur * ; nerito ob eam rem suscipit . " \ quitfejn illorum pielatem ac revercniiain Dominus, . |dem yero a i t : c Recle omnia quaxunque locuti

supt, prophetam excilabo illis de mediq fratrum
, , \
sicut te. > Sic ergo causam quoque docuit, cur
c ; . > ''
tanquapa propheta fuerit venturus ad homines. Ea , , yevo fuit hQrainuio imbecillitas, et prastanlioris v i , ,
gus recusatio. Habes igilur causain, cur propheta
ille, qui venturus canebalur, homo essel futurus. .
4 4 5 Merito igilur exspectantes illuin Judaei, Joan-
nem Baptistara interrogabant, ac dicebant : < Ipse ,
propt\ela es tu? et respondit, non . > Verum cum
,
Joannes veruin fateretur, nou se propheiam esse , c , ,
negavlt; erat enim, sed te illum esse propbetam
. duntaxat, quem Moses venlurum praedixisset. Quod D ,
vero ante illum propbelara missus esset, planissi
me demon^travil. Cxterum, quoniam prophelica

oraiio unis iis qui ad circumcisionem perlinent,
> ,
euscitandum esse propbetapa canebat, meri(o Salva , .
ior ac Dominus nosler, utpote qui ipse esset ille
,
antea denuntialus, c Non veni, inquit, nisi ad oves
, , *
, .
qtiae perierunt domus Israel
Apostolos auten)
' ,
sues monebat, dicens: c In viara gentiura ne abje .
ritis, et in civitatpm Saroaritanorum ne intraveritis.
;
Ite vero pol\us ad oves quae perierunt domus
c
l s r a e l ; ubi plane oslendil, se primo loco ad
.
|llos esse migsum, sicut etiam ab ipsa propbetia
u

7 s

T t

" Matlh. , 21,2?.

n Hattb, x, 5, b.

Maltn.

29.

7 1

E\otU

xx , 19.

Jcan. , %\.

7 8

ftiauh. x v , S i .

691

DEMONSTRATIONIS EVANGELICE L I B . I X .

- dictum fuerat. Sed cum tatem graliam non accepissent, eosdem alibi redarguit, dicens : c Eo quod
, , veni,et non fuit honio, vocavi, et non fuit qui au \ d i r e l . Deinde ad illos d i c i t : Auferetur a vobis
, \ regnum Dei, el dabitur genti ferenli fruclus ejus.
^ , * * ,
Suis vero discipulis posi illorum rcjeclionem i m , , , perat : Ite et docete omnes gentes in noraine
* > m e o . > Sic igitur nos quidem gentes, antea de , , nuntiatum illum et a Palre missum propbetam,
(&(& * c \
tanquam eum qui omnibus hominibus et legum el
pielatis ergn Deum universi auclor exstitcrit, per
* , . > salutaremipsius evangelicamque doclrinam agnovi \ mus, et suscepimus, cum in boc alia quoque
, " ,
propbetia completa sit, quae a i t : Conslitue, Do \ , ' - miue, legislatorem apud eos, agnoscant genles quod
77

7S

, - homines sunt . > Judaei vero conlra qui illum,

quem sua ipsorum oracula venturum predicebant
.
non susceperunt, idoneum dedere supplicium , sicut
propheiia divina signiGcaverat, cum dixit : Et quicunque homo non audieril ojpnia quaecunque
loquelur propbeta illc in nomine meo, ego ulciscar ex eo. > Ultus igitur est de populo illo omnem sanguinem effusum in lerram a sanguine Abel, usque ad sanguinem Zacbariae, el ad extremum ipsius
Cbristi, cujus sanguinem cum super se, et super fllios suos expoposcisscnt, in hunc usque diem ejus
celeris, quod audacissime perpetrarunt, supplicium pendunt.

76". I
.

446

*ob. De ambulalio)\e Chrisli

mari.

in

, ,
c Qui dicit soli, el non orilur, ct aslra quasi signo
, - impresso claudit, qui extendit coelum solus, qui
, . >
ambulat in mari sicut in solu . Haec ilein uni
\ \ , Q Salvalori ac Domino noslro, tanquam Dei Yerbo el
, rerum oraniuio opiflci accommodari possunt; solus
enim ex omnibus qui unquara fuerint, quo lempore
bomo faclus esl, el corpore et (igura bominis as , \ sumpta, in superlicie maris ambulasse dicilur : cum
, \
suos discipulos contpulit ascendere in naviculam,
,
, \ , et praecedere ipsum Iraus fretuin, doncc ipse diiuit teret lurbas, el dimissis lurbis ascendit in moniem
, * . ul solus orarel. Yespere aulem facto solus erat i b i .
. Navicula autem jam eral iu medio mari. Videntes
. \ , - autem eum supra mare lurbali sunl, diccntes qjod
, , , \ pbaotasma esset, et prae tiinore clamavcruiu. Sta.
liro vero loculus est eis,dicens :cConfidiie, ego suin^
. ,
, , . > " nolile limere . Nam alioqui iieri non polcrit ut
Deo convenienlera lheolo iam comprchendere v i ,
1

8 0

8 1

\ \ - D deatur oraculum, si quis illud de supremo Deo ct

Patre universi inlelligat. Quid enim venerationis
. \
\ \ aut dignilalis habeal si Deus universi ambulare in
; \ mari dicalur? Cujusmodi aulem ambulatio in raari
, \ intelligelur illius, qui omnia complectitur, ac co>
lum terramque complet, et propemodum dieii :
; \
< Coelura inibi sedes, terra aulem scabelium pedum
,
meorum ? > item :<Coelum et lerrain ego impleo,
> */ \
, ,
dicit Dominus . Salvalor auteni. ac Dominue
, , \ ,
noster, cum seipsum evacuaverit el formam servi
\ , acceperit, et babitu inventus sit u l bomo, dum si
gnum ejus quae mullos laiebat divinae virtutis suae
, \
videndum suis prsebet discipulis, super niarinos
8 4

8 S

7 7

7 8

Isa. L , 2.
Mallh. x x v i n , 19.
t x v i , 1.
Jer. x x i n , 24.
8 8

7 9

Psal. ix, 21, Job i x , 7,8.

8 1

Malth. x i v , 22 27.

8 1

Isa.

C95

EUSEBU C.ESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

69*

fluctus incessisse, et lempesialem, venlosque cohi- , \

buiase, publicae scripturae teslimonio dictus est, \ quo lempore u , qui talia inluebantur, obstupesce t , \
bant dicenles : t Quis est bic, cui venli mareque \ ; > \
oblemperanl ? * fuerit vero hoc eliam allerius
cujugdam, quod intelligitur, vastioris maris gi- , , gnuiD, in quo draco quidam esse dicitur, faclus
u l i n eum illudant angeli Dei, super quo ilem mari , * \
SaWator ac Dominug nosler 447 inambulans caput ,
illic constituti draconia, rcliquorumque illo i n - \
feriorum draconum dicilur conlrivigge, juxta illud : , c
Tu conlrivisti capita draconum guper aquam, tu \ , \
confregisli caput draconis : > plane allerius quod >
intelligitur maris, de quo idem rursus in psalmo ,
a i t : Deveni in profunda maris . * Et ad Job de

gfeipso disserens . Yenisli, inquit, ad fonlem \ c
raaris, et in vestigiis abyssi deambulagti ? aperiunlur \ , vero tibi timore porlae morlis? el janitores infero- ; ,
\ ;
rum videnles te tfxpaverunt ? Merito igitur eliam
ia ea, quaead nos pertinet vita, dum ipsum mare in- * , \
\ ,
greditur et ventos, lempestatemque increpat, rerum
.
\n arcanig posilarum gigna interim obit ac peragit,
8i

81

8C

87

b /. De rebns ab ip$o admirabilibus

aestis.

.
%

t Convaleacite, manug remissae et genua dissolula, consolamini.pusillanimeg intellectu, fortes estote, ct nolile limere: ecce Deug nogler judicium reddil el reddet, ipseveniet et salvos faciet nos : tunc
aperienlur oculi caecorum, et aureg siirdorum audient; tunc galiel sicui cervus claudus, et plana
erit lingua wutorum
Harum igitur rerum even- ^
la in Evangeliig babes; nuncquidem, dum ad ipsum
SaWatorem ac Dominum nostrum, paralyticuiu afferunt in leclo jacentem, quem prislinae ganilati
uno guo verbo restituit, nunc vero dum innumerabiies caeci et daemonia babentes, necnon variig
gritudinibus el languoribus affecti, salutarig illius
virtutis beneficio ab omnibus morbis liberantur,
Praelerea etiam nunc in iig, quae in toto orbe terrarum ostendil, dum innumerabiles mullitudineg
variis maliliae generibus implicitas, et ignoratione
gupremi Dei refertas aniroag habentes.admirabiliter
et gupra omnem ralionem doclrinse sua? medicamenlis curat et sanai, et tamen quod etiam in bis
Deug appellelur guo lempore, lanquam is qui talia D
efBciat, jampridem a nobis, ubi de divinitate ejug
legtiinonia prolulimug, demonstralum est, et sane
gi unquam alias, nunc maxime convenerit Deum
448

conliteri, qiiando et divinae et revera
Deum compkxae virtulig jam plaoe opera edidit.
Si quidero uniug Dei nec alterius prseterea cujuspiam muDUS iuerit, corroborare dissolutos, viiae
reddere mortuoa, prabere galulem aegrotantibua,
caecorum aperire oculog, auresque Uem sanare
surdoruro, et erigere claudog, et linguam iropeditam

* Matth. , 27.
, 3-5.

8 1

P$al. ,, 13,!4.

, , \ , ,
, , \ , \
. ,

, \ .

, \
,
\ ,
\ ,


\ * *
, ,
.
\

^ * *v ,
\
. \ , \ ,
, \ \
.
\ ^
, ,
, , \
, , \


, , \

Psal.

L X V I I I

, .

8V

Job , 16-17.

Isa.

107

DEM0NSTR 10S EVANGELICLE LIR. I X .

698

' i babeiiiibus faculuiein loquendi restituere , qnae

* omnia Salvator ac Dominu* noster Jesus Cbrislus
i w t y t w c a t , adinirabiliter praeslitit, tanquam is qui verus sit
) , , \ Deus, et baec omoia mullorum teslimonio, qui i l , , ' lum in toto orbe pradicarunt, tidem acceperunt:
. quornm teslimonii et simplicilalem cl veritatem e i * \ - ploratio per tormcnta confirmat, et usque ad mor tem certandi perseveranlia, quam in conspectu et
, c , , \ - regum, et principum, el praesidum el universarum
. \ \ gentium prseslilemni, dum eorum, quae ab ipsis
,
praedicabantur, vdriiali fidem sic faciunt. Porro
aulem ad bos ipsos et evangelislas ejus et apostolos,
, \ spiritum arbitror inclaniare prophelicum, ea quae
c , ,
deinceps sequunltir, ab illo loco : c Convalescite,
, \ , manus remissae, et genua dissoluta. Nam quoniam
. ' bi et manibus, el viribus qtiae ad agendum perti \ , \
nent, et plantis ipsis el incessu, ex longo adoratio*$ , nis secundum Mosaicam lcgem circuitu elangue * , ranl, solutioresque evaserant, idcirco excitans illos
- ad evangelicara vilae institutionem: Convalescite,
, inquit, manus remissae, et geuua dissoluta, ad
. \ , ' alacritatcm videlicet evangelici cursus. Conlirma , roini eliam ad exborlandos, concilandosque alios,
, , ut evangelicam salutem ampleclaniur, vos, inquam,
\ . - qui prius eratis pusillo animo, neque ullus vog
' capiat limor eorura, qui extrinsecus evaiigelkie
, ' praedicationi resistunt : verum conlra hos qnoque
\ , \ , \ robur accipite, el ne timete. Deus eniin est et Dei
, \ Yerbum, non aulem quispiam Mosi similis, ac ne
, \
uJlus quidem prophelarum buic est comparandug,
' - * qui non solum miracula inusitala cdere consuevit,
, verum etiam vobis ipsis omnis forlitudinis et con \ , stantiae auclor exsislit. Argumenium vero ceitissi \
rauin fuerit divinae ejus, quem propbeiae venturum
, > , nunliarunt Salvatoris noslri virlulis, per quam re
, vera ct claudos, et cxcos, ei lepris infecios, et
\ niembrls dissolulos. verbo, ut Scriptune quse de i l , lo exstant fidem faciunl, aliquandu sanaverit, ea
, \ quae etiam nunc efllcaciam suam ex illius dmnitale
\
in toto, qui ab hominibus incolitur orbe, ostendil
,
virtus, per quam rebus ipsis el faclis qualis tunc
qiioque fuerit iis, qui intueri possunt, ostenditur :
, 449 quando in lani multos annos post illa qua;
\ scripta sunt durat invictus, ct rcvera Dci Verbum
, , \ - | esse, quod ab ipso denuntiatum est, demonstraiur,
\
utpole quod omnes jam viccrit, quictinque ab i n i . ,
tio in bunc usque dicm doctrinam ipsius oppu , , , ,
gnare conali ginl, et ex universo orlie innumera, . >
biles conventus ad seipsum assidue trabat, et ab
,
omni peccato, omnibusque animt et perturDauuiu , ,
bus et niorbis eos qui ad sc accesserinl, liberet,
' * ,
el ad religiosam, piamque doclrinam omne el
,
Giascorum et barbarorum genus iuvtiet, imiume , ,
rabilesque ad unius veriqne Dei cognitionem, el

eanum ac moderatum vtvendl instiiutum adducat;
\
quemadmodum vidclicet cuin deeeat, qui supremi
,
Dci cultam proOlealnr. Quiiieiiam bic idein Deua
*
nosier, lanquam is qui sil Dei Verbum, c judiciura,
\ .
inquit, rcddit et rcddet, tpse vcnici el servabii

699

EUSEBll C J E S A R I E N S I S O P P .

7CO

PARS I I . APOLOGE TICA.

nos. > Nam u l est in psalmo, qui a i t : t Deu*, j u - \ , ,

diciura tuum regi d a " , > utque est in doctrina
, * evangelica, in qna illttd dictum esl : Paler non
. ,
judicat quempiam,sedomne judicium dedil Filio ,
accepta a Paire judicandi potestale, dum juste j u - * "
,
dicat, populo quidera ad circunicisionem spectanli,
,
pro iis quae et in seipsum et in propbetas suos ausi
sunt, meritum, conveniensque supplicium assigna- ,
vit, oinnes autem omnino, qui ad ipsuro accesse- ,
runl bomines ex sequo ut jnstum est, conservavit: . \
*
quorum utique et aures el oculos menlis aperuit.
Quocirca lenipus illius advcntus, tempus retribu- * *
. > * lionis divinum vocal oraculum, quod in aliis item
, *
sic a i t : c Vocare annura Domini acceptum, el diem
. ,
retribtilionis . > Porrohoc fuii retribulionis tem90

9 >

pus, in quo omnis sanguinis eflusi, a sanguine

Abel, usque ad sanguinein Zachariae, et ipsum
preliosui sanguinem Jesu, ullio sumpta esl, et
supplicium de illorum naiione, qui in illum peccaverunt, usque adeo, ut ex illo exlrcmum interitum exlremamque vaslationem pertulerint. El quod
quidera ad illos perlinet judicium, talem contra
illos relributionem molitum est: ex quo propbetia
sic a i t : c Ecce Deus noster judiciuin reddit et reddet. > Quoil vero ad illos speclat, qui servandi
sunt, in sequentibus indicatur, illis verbis : Ipse
veniet, et servabit nos : tunc apericntur oculi cae~
corum, et aures surdorum audienl, > et quse se-

, \ .
\
* ,
* ,
* . > *
\ *
,
, \ .
\ (, *

. * * ,
* ,
.
quunlur. IIoc vero salulare judicium a Christo esse proferendum, alia quoque prophetia denunliat, qua
1
sic a i t :
^
P
nacus, suscipiam eum : electus meus, suscepit eum anima mea : judicium
genlibus p r o f e r e t > Proinde etiam de verbo Novi Tesiamenti dictum est: c Pe Sion exibil* lex, et
verbum Domini de Jerusalem, ct judicabil inter genies . Divino enim judicio, ralionibusque nobis occullis aique iiieflabilibus ea quae ad vocalionem pertinent eorum, qui ad ipsum convertuntur,
admhiislrare illum par esl. Quin eliam dum nos divinum docet judiciuro, duinque ut omnia cum
judicio faciamus, inslilirit, judicium gentibus dicitur prolaturus.

450

e a

Ab eodem. De $igni$ ct prodigiis quas edidit.

t Tunc manifesli erunl qui signant et claudunt
legem, nediscant. Etdicet: Exspectabo Deum, qui
avcrtit faciem suam a doino Jacob, et confidens
ero in ipso. Ecce ego et pueri, quos mibi dedit
Dcus. Et erunl signa el prodigia in Israel a Domino Sabaotb, qui habilal in monte Sion .* el si
dixerinl ad vos, quaerile Pylbonas, et eos, qui de
terra voces edunt, qui inania loquuntur, qui de
ventre voces emillunt. Non gcns ad Deum suum?
quid exquirunt de vivcntibus a morluis? legem
enim in auxilium dedit , > Paulus quidein aposlolus in epistola ad Uebraos, citans bujus Ioci verba
illa : < Ecce ego el pucri, quos dedil mibi Deus: >
BV

exsequiiur explanationem de Cbristo, dicens :

c Quia ergo pueri commiiiiicaveruiit carni et sanguini, et ipse similiier participavil eisdein, ut per
morlem destrueret eura qui l.abebat imperium mortis . Pueros autem suos boc in loco aposlolos
nominat, per quos Dominum Sabaolb qui babilal
9 e

Psal

15-19.

9 9

L X X I , 2.

"

Joan. , 22.

Hebr. n , 14.

C .
,
.

,
. , ,
* * . ,
. \ \
,
6 \ *
, ,
, .
;
; .
* "
* c , \ , > \
\
\ ,
,
,
, * \

Isa. L X I , 2.

Isa. X L I I , 1.

Isa. , 5,4.

* Isa. Y I I I

701

iJEMONSTRATlONlS EVANGELICiE LIB. I X .

7H2

- in monte Sion, signa et prodigia in domo Israel

editurum indical, eosdemque fore manifestos,
*, , *
dum more noslro vultus Ghrisli annulo impres , sos et signalos gerent, moncbutiturque ne am - plius Mosis legem discant, quippe quse am, , \ - plius non consistat, eo quod q u vocatttr do * mus Jacob, a Deo relicta sil. Gum vero obscurius apud LXX dictum sit illud : c Tunc mani
fesli erunl qui signanl et claudum legem ne discant.
451
Exspectabo Deum qui avertit fa. \
, \ ciem suaro a domo Jacob, et confidens ero in eo.
* . Planius idem reddidit Syminacbus his verbis: c Liga
, lestimonium, signa legem in ordinationibus meis.
. El exspectabo Dominum qui abscondil facieni suam
, a domo Jacob, et exspectabo ipsum. > Aquila vero
\ . > \ eliara ipse in hunc niodura converiit: llliga te * , slimonium , signa legem in docibilibus meis, et assumara Deum qui abscondit faciem suara a douio
,
Jacob, et exspectabo ipsum. Haec igitur facere
, \ . > * Salvaloris noslri discipuli docentur, post nuae dein , ceps subjungit: c Ecce ego et pueri quos dedit mihi
^ \ , Deus. Et erunl in signa et portenta in Israel a Do . \ \ mino Sabaoth, qui babitat in monle Sion. > Porro
. > Domimts Sabaoth, ipsum Dei Verbum, postquam
, \ habitavit in eo bomine, quem assumpsit, et i n
, \ - monle Sion versatus est, signaque et portenta
, , edidit: lum vero suis discipulis, el omnibus , qui \ cunque autea simulacris addicti, in fidera ipsius
- venissent, praecepit, ne ainplius superstilionis er * ^ rorem ullo modo liinerent, verum potius, quam ,
vis ipsos agitarent, aut etiam cogerenl, qui apud
, \ genles colebant simulacra, quacrere Pylhones et
, \ oracula daBmonum tanquam admirabilia, et nullis
\ partibus inferiora divinorum Deoque amicorum
, bominum, propbetico r i t u , attamen ipsi illis rc* \ pponderenl ac dicerent : c Quid inierrogant de
; , > \ viventibus mortuos ? legem enim in auxilium de*
. \ d i l : ct quae deinceps sequuntur. Eos enim qul
\ semel el legem et salularia praecepta ad propriae
ipsorum vitae opem atque medelam acceperint,
.
oracula quac dxmonicis fraudibus nixa respotrr
deant, curiosius inquirere supervacaneura inancque fueril.
E

d i c e l :

. /

Ab eodem. De enuntiando aut indicando

.
>
dum miracula ederet Christus.
, *
c Jacob puer meus, sitscipiam eum : lsrael ele , . ctus meus, assumpsit eura anima mea : judicium
, , , gentibus proferet, non clamabil, neque remittet,
. - neque 452 audietur foris TOX ejus, calamum
, , contritum non franget, et linum fumigans non
* . exstinguet, sed in veriiate proferet judicium, re, , \ splendebit et non conqaassabitur, donec ponat in
. terra judicium, el i n nomine ejus gentes spera, , \ , - bunt. Sic dicil Dominus Deus qui fecit coelum, et
\ , \ intendit i l l u d , qui firmavit terram et ea qua? sunt
' , in ipsa, quique dat flatum populo, qui est in ea,
. , et spirilum calcanlibus eam. Ego Dominus Deus
\ , , \ tuus vocavi le in justitia , el apprehendam nianum
, ,
tuam, et corroborabo t e , et dedi te in tcstamenf

EUSEBII CiESARIENSIS OPP PARS I I . APOLOGETICA.

703

TOI

tum gcneris in himen gentium, ut aperireg oculos , \ ^

csecoruro, et educeres ex vinculis illigatos, et de , \ .
doioo carceris sedcnles in tenebris . Alqne hu- \ ,
jus loci evangelisla ineminit, quo tempore Phari-
saei consiliuni ceperunl contra Salvatoreni no- , ,
glrum, ut eum interficerent, proplerea quod Sab- . balig aegrotantes curaret; c tunc enim, inquit, Jesus , , '
intellecia adversum se conspiratione, secessit i n - , , \
\, \ de, et secutae sunt eum turbae multa?, et curavit
eos onanes, et prsecepit eis ne manifestum ipsum , \
c \
facerent . > Quibus ha:c adjungit deinceps : El
haec omnia, inquit, facla sunt : hoc est quod se- , > , \ cesscrit, quod declinaverit insidialores, quod la- ,
terc studuerit, dum miracula ederet, quodque eis , \ ^ , t 6*5
quos curasset, pr&ceperit, ne manifestum ipsuin
facerent, c ut implerelur quod diclum est per pro- (5
, ,
pbetam dicentem : Ecce puer mmis, in quo complacui : dilectus meus, quem elegit anima mea. . ' ,
Ponam spirilum meiim super eum, et judicium gen- .
tibus nifhtiabit. Non contendei neque clamabil, ,
neqne audiet quispiam in plateis vocem ejus. Arun- . , \
dinem quassatam non confringet, et linum fumi- ,
\ \ . t
gans non exslinguel, donec ejiciat in victoriam
judicium, et in nomine ejus gentes sperabunl **. >
, , ,
Animadverte diligenter quonam modo Matibseus
ubi d i x i t : c Ecce puer nieus quem elegi , dilectus <5> , >
. ,
jueus in quo complacuit anima mea, neque Ja ,
cob, neqtie Israel nominaverit; non enim d i x i t :
Jacob piier meus, Israel electus meus, sed indefi- c , \ . ",
nite enunliavit, dicen : < Ecce puer meus, et d i - ,
leclus meus. > Quocirca, quasi in Hebraico ea pro- \
* \
pbelia non sit, apud ipsos quidem LXX obelisco
, \ * .
gignatum est nomen Jacob, atque Israel: apud

reliquos aulem inlcrpretes silenlio praueritum,
, \
proplerea quod ne in Hebraico quidem ieratur.
.
4 5 3 Proinde etiam evangelisla mcrito id prater ,
niigit, quippe qui el Hebncus essel, et in prophe
liae positione Hebraicos libros sequcreiur. Ergo ne
\ .
senlentiam quidem si spectes, populo ad circimici gionem gpeclanii, oraculum accoinmodart poterit,
, ,
sed uni Chrislo Dei, cui et ipsa evidenlia et even\ \
tug rerum fidem iodubilalam facit. Uhus enim hic
, ,
fulurum judicium genlibus publice denunliavit,
, , \ cum getpsum tacite in vilam bominuni insinuaverit,
, \
atque iu ttrra judiciura posuerit, ct non modo
. " \ , \
arundinem contrilam non confregit, sed, si fas est
,
dicere, coiligavil, cum inflrmog et contritos corde
*
erexerit, fortesque reddideril, et queraadmodum
,
infirmos ac debiles, et suae ipsius curationis indi ,
genleg non despiciebal, neqtie quos prioris vifce
*
poenituisset, condemnabat, aut conterebat; sic ne
, *
illos quidem qui in malis perseverarent. aut qui

pravis animi affectibus incenderenlur, exslinguebat,
.
aut ne ex guo propogilo snaque ipsorum libidine
,
agerent, probibebat; neque vero prater tempus un .
quam borum aliquem supplicio aflecit, quippe qui

talibug debitas pro iueritis pcenas in tcmpus com9 1

Isa.

X L I I ,

1-7. Mattb. , 15,16.

ibid. 1 7 - 2 1 .

7G5

DEMONSTRATIONIS EVANGELIdA LIB. I X .

706

, - munis judicii reservaret, e i quo illud diclum esl *

f . t Et linum fumigans oon exstinguet. > Planissime
, * autem fincm suum accepit eliam illud : Et in 110 , ^ , mine ejus genies sperabunl : t i n solo enim Salvalo , \ ris nostri Jesu Cbristi noiuine, Cbr.stianae gentes
, \ , gperaverunl, quae ctiatn ex rcligione quam accepe*
re, iliius quasi parenlis cognomine nolala gunl.
\ \ ? , \
ElenJDi quod nullig aliis nisi gentibus in lucem git
* \ datus, jam antea dictum luerat: et per euoidem,
, * ,
. ut ipsum oraculum gigniGcaveral, oculi caecoruni,
\ , eoruui ulique qui quondam mente eicaecali erant,
, aperii sunt, neque eorum modo, sed eliam qui i p \ ' gum corpug perdidissent. Alqui vinculis et calenis
peccalorum in tenebrig et ignoratione verae pietatis
.
prius versabanlur, per eumdein a peccatis soluti, ltiincn cogntlionig libertalemque apud Deum accipere memerunt. Tu vero ad borum exemplar quae exposila suiit, si reliqtiam item dictionem exptoraveris, in solo Domino Salvaloreque noslro, unumquodque eoruni, quae \D illa tonttneiitur, absolute
completum invenies.
%

etvrov.
.
--*
"
1

4 5 4 &b eodem De eo quod Judaicus populm in

ipsum crediturus noncssel.

c Vidi Dominum sedentem gupcr solio cxcelso et

\
x x l , - sublimi : el gerapbiin slabant in circuilu ejus " .
*wo. > * \
Deinde paululum progrossus sic a i t : Et audivi
, \ - vocem Doiuini dioentis : Quem miltam? et quig
ibit ad populuiu hunc ? Et dixi : Ecce ego adsum,
; \ ,
. , \ miltc me. Et dixit : Vade, et dic populo buic, audiiu audictis, el non ititelligeiis, et intueutes inme " , ,
, \ . bimini, et non vidcbiiis. Crassum enim factum est
, \ \ cor populi hujus, et ivuribus suisgraviler audierunt,
, \ - el oculos suos claiisenmc, nequando videant ocnlis,
* , , \ \ el auribus audiant, et corde inlelliganl, et coDver, , , tantur, ct sanem eos . > llaruin quoque reruru
\ . > " \ - babes eveiHtim in Salvalore nostro, nt apud Joan \ , - nem logimug, qui ait : t Cum aulem tam muita
gigna feciggei corain eis, non crcdidenint in eum,
< ut sermo Isaiae propheUe implerelur, quem d i x i t :
, ,
Domine, quis crcdidit auditui noslro ? et brachium
,
, , \ Domini, cui revelatum est? propterea non poterant
credcre, quia iterum dixit Isaiag : Exc#cavit ocu ,
- Iog eorum, et induravit cor eorutn, ne videanl ocu , \ lis. et corde intelligant, et convertantmr, et ganem
, , - eos. Haec dixil lsaias, quando vidit gloriam ejns,
et loculug est de eo *. > Caeterum, ut est apud
, \ ,
. , Mallb-cum, accedenteg discipuli ejus dixerunt ei :
, * > , c Quare in parabolig loqueris eig? qui respondcng
ot ait illis : Vobis datuni est nosse mysteria regui, illis
atitem noti esl datum : ideo iu parabolis loquor
; \
eis, ut videntes non videant, el audientcs non au ", D driant, ne quando convertaiilur, et sanem eog.Tunc
complcta est in eis propbelia Isai.e, quaa dicit
, , \ Tade, et dic populo huic, auditu audietis, < t non
, , \
inlelligetis , et qnne eequuntur. Attende vero
. '
quid sit quod Joanncs adjungit, ubi ait : 4 Haec
,
dixit Isaias, quando vidit gtoriam ejus, et loculus
' , \ , >
est de eo. > Quod sane non aliler accipien .
dum e s l , ac si Cbrislum Cbristique gloriam
,
propbeta in ea visione viderit , in qua ait :
, \ \ ,
1

ba. v i , f , l

ibid. 8-10.

Joati. i n 37-41.

MaUb. x m , I C - U .

707

EUSEBH C J E S A R I E N S I S O P P . . P A R S I I . -

455
< Vidi Dominum Sabaotb sedcntem in solio
excelso et sublimi, > et quae sequuiitur. Quis aulem
non admiretur oraculum ? cuin eliam nunc adeo
evtdenter intueri liceat Judaici populi adversus
Christum incredulitatem? Nam olim quidem illum
hominem factum, miraculaque edentem apud seintuentes, animi atque intelligenliae oculis cernere
non poierant, neque apud ipsos ullus erat animae
intelligentis intuitus, quo perspicerent, quaenamesset in mediis ipsis virtus, quae tanla el tam multa
miracuia efficerel. Quin eliam cum auribus verba
vifce aeternae percipere idonei redditi essent, ct vocem divinae sapientiae audirent, auribus mentis uon
audiebant, ut Sic videlicel ipsimet prophetiae nianifestum fluem imponerent. Adhuc autem cum d i vinani Gbristi virtutem, per quam omne genus ho-
minum pairiis superstitionibus liberatum, suae ip6\us religioni subjecit, lam clare lnicanlem inspiciaut, nequaquam vi mentis atiendunt, neque
animadvertunt, quemadiuoduin, quod neque a Mose
neque a posterioribus Mose projtbetis in solis ipsis
oblineri potuit, boc est ne simulacris addiccrentur, neque mullorum deorum supersliLioni adbaererent, ipsum hoc in cunctis gentibus divina Salvaloris nostri virtus, ut conslitueretur, effecerit.
Deinde propbeiica de illo testimonia assidue versanles, audilu quidem audiunt, sed non inlelligunt,
utpole cum eliara nunc propbelia, quae nunc i n
manibus est, contra ipsos revera complealur.

APOLOGETICA.

708

,
,
* \ \
, \ . '
^,
; \ )
\
, \ , *
, "

. " \
,
, \ ,
. \
, '
,
* ,
,
, , ,

, , ]
, * \
.
\
, , ' ,
"
.
1

.
Zacharia. Quemadmodum tuper pullo sedens
C

.
Hierosotyma ingressurm oraculo dicalur.
Gaude vehemenler, lilia Sion; pradica, fdia
Jerusalem. Ec<:e Rex tuus venit libi jusius el salYos faciens : ipse mansuetus et impositus super
jumentum el pullum adolescentem. Et perdet currura ex Ephrem, et equum cx Jerusalem : el peribit arcus bellicus, et abundanlia pacis ex gentibus.
Et principatuui oblinebit a niari usque ad raare, et
a fluminibus per exporrectiones terrae * Gum
ba?c post redilum de Babylone, novissimis. prophetaruin lemporibus Zacbarias cecinerit, 456 nullus
post ejus prophetiae lempus rex apud Judieos fuisse
memoratur, qualeui b#c prophetia describil, nisi
unus dunlaxal Salvalor ac Dominus noster Jcsus,
ChrUtus Dei, cujus lempore hoc quoque valicinium D
suum finera esl consecutum, cum ad suos discipulos verba illa dixit : Ue in vicum qui contra vos
est, et invenielis asinam et pulluin alligalum. Solvile illum et adducite : ct si quis vobis dixerit,
quid facilis? dicite illi : Dominus bis indigel. El
abeunles illi fecerunt ut praeceperat iliis Jesus .
l ea quidem qua3 vel ad oraculum, Vel ad oraculi
evenlum pertinent, in hunc modum se babent. Sed
quid tandem sibi vull haec illius in asino veciatio,
nisi bumilcm illius et obscuruna significare adventuui, cujus teiupore prinium ipsius accessura peregit? nam esl altcr ilem gloriosus, de quo Daniel
1

Zacbar. , 9, 1 0 .

, , ,
*
, , \
\ . \
, \
, \
, \ ,
\ .

, \
'
, ,
\ '
, * \
^ ,
, \ . \ ;
* . \
' . >
^ \
.
\ * \
, '
; \ , \
\

Mattli. , 2 , 5 , 6 ; Marc. , 1-6 ; Lc< , 5 0 - W .

709

DEMON STRATIONIS EVANGELlCiE LIB. I X .

71

, \ apertius prodens quae conlemplanda sint, exponit :

. c Aspiciebam donec Ihroni posili sunt, et Antiquua
, \ dierum sedil. Millia millium roinistrabant ei, et de . cies millies dena millia astabanl in conspectu ejus.
, . \
Et ecce cum nubibus coeli quasi Filius bominis ve , , niens. Et usque ad Anliquum dierum pervenit: et
\ , , \, \, datus est ei principatus, et bonor, et regnuro. Et
. omnes populi, tribus, linguae, serviunt ei. Potesias
, , ejus, potestas aeterna, quae non prateribit, et re . > gnum ejus non corrumpetur . > Verum ea quidem,
\ \ quae ad prioium adventum pertinenl, qui et huma , nior et abjectior fuit, cem aliis, hoc quoque argn , - menli signique babent, quod mansuetus et placidus
\ fulurus dicaiur, venturusque insidens jumento eodem oraculo declaretur : boc eiiim communis hu' \
B manique victus argumentum fuerit. Quae vero ad
, \
alterum ilium et divinilatis amplius prae se feren. \ tem, manifestissime indicantur per illam in nubi , , bus coeli adveciationem, perque illud aeternum in
, omnibus genlibus regnum : nec sane ab re fuerit
*
utrumque Judaeis proponere, raiionemque ab illis
\ \ , pastulare, quonam paclo,si unum duntaxat Ghristi
, , adventum exspectant, prophelias suas sibi velint
' , conslare : nara cuni uiramque earum, quae exposi , \ tae sunl, ad Gbrislum perlinere ipsi quoquc fateantur, dicant quaeso, et interroganlibus nobis re , \ .
spondeant, qui fieri possil ut uno eodemque
.
* \ - tempore, sub unum eumdemque advenlum,
idem et in nubibue coeli feralur, et jumento
, \
pulloque adolescente insidens vebalur.
457
,
^ Longe enim haec a se invicem distant : qua, propter si tu quoque innumerabiles alias fcis simi, \ les de Ghristo propbelias collegeris et contuleris,
.
el earum signiflcala diversa sinml contenderis,
, \ , \ alias quidem earum invenies primi illius adventus
, vaticinia couiprebendere, quae etiam sub eumdem
, primum completa sunt, alias vero ad secundum
, \ eumdemque gloriosum referri oportere. Et currus
- enim et equum et omnem arcum bellicum Salvaloris
, / nostri divina virtus in priore ipsius adventu, de
\ . illa ad corpus urabramque pertinente Jerusaiem,
, deque eo qui Epbrem vocatur populo, latenier ejecit
' , , - ac perdidit: qiiare ex illo ad hunc usque diem nus . ' \ quam amplius illorum regia dignitas constat, neque
^ eorumdem qui olim valebat in bellis, apparalus et
,
in armis virlus. Sapienter vero in bis omnem Judai \ .
cum populura Ephrem nominavit, non auiem Israel,
, ' , ,
neque Juda, ne veneratione digniores calunraielur
,
appellationes. Invenies autem in aliis quoque pro ; pbetiis tolam gentcm Ephrem cura mtilla calumnia
\ , et accusatione nominari, sicut bic quoque. Cu.n
,
igitur post reditum de Babylone non amplius i t i ^ ,
dem u l prius in tribus divisus esset populus, quos
tandcm per Epbrem inerilo signiflcari intellexeris,
.
nisi eos qui ipsam Jerusalem habilarent ? quorum
, ,
in bellis et in armis egregiam virtulem, quae usque

ad Romana tempora vigens fuit, Salvatoris nostri
, \
D a n . v n , 9-14.

EUSEBII CiESARlENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

711

adventus, sicut in prophetia dictum fuerat, divina , \ el ineffabili virtute delevil. Proinde collectam de ,
gentibus Ecclesiam oraculum evangelice instniit ac
monet, non ut eimpliciler gaudeat, sed ut vehe- tlvat \ ,
menter gaudcat, quippe quod illani ad id faciendum exhortelur propler Dei Yerbi ad ipsam adventum, . \ \
quam item cceleslis Sion, ant eliam prioris con- .
gregationis filiam vocai, propterea quod nos omnes ,
qui ex genlibus profecli in Christum Dei crcdidi- , \, ,
mas, Cbrisli apo9totorumque ejus proles et filii su- ^, *, ,
mus, utpote qui de Judsorum congregalione tan- 6 ,
quain de matre orli sirous : nam etiaro quod se- , *quitur, iu Salvatoris nosiri adveutu completura esse , ' , \
couslat. Quis enim ignoral ejusmodi pacem ex
. "
gentibus post adventus illiuetempora exslitisse, cu- , \ *.
justaodi nunquain anlea fuiesei? neque enim ut
> ,
prius, sic nunc civitates a civitatibos oppugnantnr, . * , \ '
neque gentes cum genlibus colliduntur, neque vero
,
ut priscis temporibus, sic nostris vila hominum
inquieta instabilisque est, 458
quippe cum neque , \ ,
Athenienses contra Lacedaimonios feranlur, neque . "
Syri adversu* Phoenicas, aeque Arabes in Palaesti- \ " * c
no8, neque item jEgypiii adversus finitimos mili- , \
tiam exerceant. Sed ex illo in bunc usque diem,
, \
Deo favente, in unum omnia coivere, et revera, sic- . >
u l in propbelia dictum fuerat, abundantia pac s
ex gentibus prodiit, et unus Jesus, et ab ipso de- ,
minliatum evangelica? doctrinae verbum, principa- |, ,
tum, a mari usque ad mare, boc est ab orienle \ * \ soleusque ad occidentein, et a fluminibus a d e x p o r - , \ reclioucb terrae,
sicut. ea siguificaverant,
.

. quae apud
^
. \
propbetatn predicta sunt, accepit; quae sane Aquila
c *
quoque in hunc modum hiterpretatus e s l : c Et lo- ,
quelur pacem in gentibus, et potestas ejus a mari
. > \ '
usqtie ad inare, el a Qumiuibus usque ad flnes terrae. >
Tu vero haec comparato ciim illis quae in psalmo con- , \ . \
tiuentur, qui inscripius cstin Salomouem,quxvideli- ' ,
cet de fllio regis ex seroiue Salomonis oriundo d i . > * \
cuntur;de quoispsalraus lia loquitur : c Eidoniina ^ , \
bitur a mari usque ad mare, et a flurainibus usqoe
. , , ,
ad fines orbis t e r r a ' . Porro idem hic psalmus eam
, , \
itcin quae bicsignilicalur, pacem, sic fuluram descri- '
bit : t Orielur in diebus ejus justilia et abundanlia , " ,
pacis . Isaias quoque cum bis ipsis concordat, \ cum a i t : Et conflabunt gladios suos in voineres,
,

cl lanceolas suas in falces. E l non suinet amplius
. "
geos in gentem gladium, et non discent ullra bel ,
lum gerere ' . > Caiterum Michacam quoque inve ,
nies iisdem consentanea dicenlem, itemque alios
; ex prophetis mulios. St vero diligenler, ut alias
.
dixi, tempora observaveris, facile inlueri poteris, quemadmodum ab Augusli temporibus, et a Sal*
vatoris noslri adventu, qui per ea tempora emicuit, cum ad unum redaclum Romanortim imperiurn
otnnia obtinuisset, vetcres geiitium diflerentiae, et muhiplices principaius aboliii sunt, atque ex illo
iii bunc modum, quae ad pacem perlinerent, quam propheta3 pradixerant, ea finem suum contiogere
cocperint. CaMerum haclcnus quidem ccepit, tempus auicra veniet, cum pleoissime prophelia com*
plebitur, ubi gentium plenitudo ingressa illud fuerit, quod a sancO Apostolo dictum est '*
c

Psal. LXXI , 8.

ibid. 7.

Isa. , 4.

' Roni. x i , 15.

713
'Axb

DEMONSTRATIONIS EVAxNGELICE LIB. I X ,

.
,

drra

c ,
.
, \ .
, \
. , ,
, .
. \ .

, ^ , ,
\
.
, - ^

459

psalmo

TU

De acclamalioxe, anna filio David.

CXVII.

c Lapidem quem reprobaverunt aediflcantes, hic

factus est in caput anguli. Domino factura esl islud,
et est mirabile in ocuiis nostris. Haec dies quam
fecit Dominus, exsultemus et Isetemur in ea. Domine , salvum fac jam nunc; Domine, da profectum jam nunc. Benediclus qui venit in nomine
Domini : [ Benediiimus vobis de domo Domici : ]
Deus Dominus,et illuxit nobis . Salvatore nostro Jesu Gbrislo ingresso quondam in urbem Hierosolyma, qno tempore, sicut propbetia, quam proxime anle hanc exposuimus, coniinet, dum asello
insidens vehilur, fidem huic rei faciente evangelista, valicinium quod est apud Zacbariam com-

i e

. " \
; 01
,
.
, , ,
, , ,
, . , c
,
\ ,
\
^
. ,
\ * ,
, \ ,
\ , \
, \ . '
. >


, \ *
, . >
\ ,
, , \
,
, \ ' ,

, ,
, D

plevit, turbae quae pra?ibant et quae sequebantur,

acclamabanl benedicentes : < Hosanna filio David.
Benediclus qui venit in nomine Domini, hosanna
in altissimis. Quo eliam tempore cum intrasset
Hierosolymam, commola est universa civitas, d i cens : Quis est bic? Turbae autem dicebant : Hic
est propbela Jcsus a Nazarelh Galilaeae
> Quoniam igitur ex proximo psalmo dictum esl illud ,
hosanna, quod si inlerpreleris, significat, salvum
fac jam nunc, el Hebi-aicus contextus, Anna Adonai bosanna, habel, necnoit illud : Bencdiclus
qui venil in nomine Domini, > ipsum quoque ab
eodem psalmo est accepium, et baec ipsa plane ad
Gbristum Deum referri constal: merilo ad eumdem reliqua quoquc ejusdem vaticinii hoc in loco
relulimus. Hic enim est ille benedictis, qui ab
alio propbeta veniens est nominatus , ubi eic a i t :
c Adbuc modicum , et veniens veniet et non tardabil , > qui ilem venil in nomine Dei el Palris
sui. Idein vero fuerii eiiam < Deus Dominue qui
illuxit nubis. Itaque in nomine Patris sui confitetur se venisse ad Judatos, dicens : < Ego veni in
nomine Patris mei, el non accipitis rae. Alius cum
venerit in noraine proprio, illora accipictis *. >
Hic ipse igitur, qui illuxit nobis Deus Doininug Lenedictus, qui venit in nomine Domini, lapis f!ta
fuit, quem reprobaverunt, qui quondam antea populum circumcisione signatum, 400 per Mosaicam
doctrinam aedificabant: qui iiem ab illis reprobalue
in capite alterius anguli, collectae utique de genli-

* c \
.
, , \ \
, ,
,
, \
. > \
, \ \
.

bus Ecclesiae, est conslitutus, quani ganeEcclesiam,

non ut eam qua? ab omnibus, sed ut eam quae ab
unis prophelicis oculis cernatur, adinrrabilero esse,
ait oraculum, ubi sic a i t : < Et est mirabilein oculis
nostris. Adventuin vero ejus, rursus diem nomin a t , quam fecil Dominus, quandoquidem ipse
eliam lux fuit vera, et sol justitia, el dies D e i , in
qua utinam nobis quoque dicere liceat: c Haec dies
quam fecit Dominus , exsultemus ct laetemur ifi

! l

ea. Gaelerum cum haec a nobis in hunc modum breviter comprebensa sint, terapue jam fuerit, ad
easquae dc passione illius loquuntur, prophetias, transire.
Peal. c x v n , 2 i - 2 6 .

1 1

Mallh. x x i , 9 - i i .

PITROL. Git X X U .

" Habac. u , 3

1 1

Joan. , A3.

45

E U S E B H X J E S A R I E N S I S OPP. PARS 11. -

71*

7i

APOLOGETiCA.

EUSEBH PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS
LIBER

HJEG
INSUNT
ANGELICJE
DE
DEMONSTRATIONIS.

DECIMO
SALVATORE

DECIMUS.

L1BRO
NOSTRO

De Juda proditore, et futura cum eo adversus Christum conspiralione, ex $ubnotaii$ divince ScriptU"
rce locis.
1. psalmo XL.
2. psalmo iav.
.3. ptalmo-cwu.
. Zacharia.
5. Jeremia.
De iit quas sub illiut passionis temput evenere.
6. Ab Amos.
7. Zacharia.
8. ptalmo xxi.

EVANGELIC^E

TAAE
EN TQ

.
,

,

.
'. !.
'. &.
. prf.
'.
.
'.
.

6\.
'.
.
.
.
\
.

PROGEMiUlL
.
P<$t exposita oracula de illius Dei ad homines
\
accessu, qui antea nuntiabatur venturus, invital
jam nunc icinpus nos, ut de iis disseramus, quae \ \
coosideranda sunt in ejusdem de vita humana
, t discessu, videamusque diligeuter, quae rursus ea
\
fbrent, quae illi ab inilio ei a propbeticis usque . \
temporibus eventura 462
canerentur, ac primum
,
ea putamus esse tractanda, quae ad illos pertinent,
.
qui illi moriem ac csedem macbinati sunt, quae sane \
non pai vam rerom boc loco proposilarum sibi vin- * ,
dicant partem : sed anlequam ad id venianaus, ea
,
nobis firmiter tenenda sunt, qu% plerumque dixi- . ,
mus dc dispcnsatione, quae omnes illius raiiones ,
complexa est, in qua illud considerari solet, quod
, \ ,
alia sunt quae ad cjuedem divinitatem, alia q u ad Q
assumptam bumanitatem perlinent. Alias enim i n , \ '
duci solet tanquam et Dei Verbum, et Dei virtus.et
, , \
Dei sapientia : ilem magni consilii Angelus, ma . gnusque et aeiernus Ponlifex, qui ut omuia quaecun , \
que genita sunt et sint id quod gunt, el in eo con , , ,

717

718

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE L I B . X .

\ -
, , * \
,
\ * ,
* . " \
\
, $ ,
, \ .
,
,

,
,
. > ^
\ \ ,
* >

, \

. '
\ * ,
\ *
,
\ *
*
\ \ ,
*

serventur, duin sacro muncre fungitur, patreni

suum exorat. Alias autem tanquam et Agnus Dei,
qui lollat peccala tmindi, et ovis quaB ad cscdem
ducatur. Hoc autera fuit ipsum bumanum corpus,
quod illc inslar agni atque ovis, cum de noslro
grege veluli Pontifex assumpsisset, primiliis buraani generis fauste feliciterquc operalus, Patri
munus attulit, per quod eliam cum humana natnra
comniercium liabuit, quae alioqui neque Dei Verbum, neque vim incorpoream a:que intelligeiitera
exaudire aut percipere potuisset, neque quidquam
supra carnem aut corpus per oculos corporis intueri. Quaecunque igitur de illo in bis quae nunc
traciamus, humtlius abjectiusque dici videbunlur,
ea spectare Agnum Dei, qui tollit peccatum mundi,
corpusque illud bumanum, ineminissc oportebit.
Agnus ille quidem fuit, tollens pcccalura i m n d i , ut
Baptista Joannes diccbal: Ecce, inquit, Agnus
Dci, qui lullit peccalum mundi ; agnus itcm, ad
caedeni ductus, ut est in lsaiac prophetae oraculo,
quod ita ail : Tanquam ovis ad caedem ductus
est, et lanquam agnus corain londente obmuluit . > De codem vero tanquam de agno etiam
illud dictum est : Ex peccatis populi mei ductus
est ad mortem : > oporlebat enim Agnum Dei,
qui a maximo Pontifice assumplus fuerat, pro rcliquis cognatis agnis, et pro omni humano grege,
Deo viclimam afferri. Nam c quoniam per hominem mors, pcr bominein eliam resurreclio a ir.or, * ^ ^ luis " , > inquit Apostolus, el sicut per unius de , lictum in omnes bomines in condemnalionem, sic
; " per unius jusliliam, in omnes homines in juslifica , tionem vitae , ex boc ipse quoque suis quidera
- discipulis se et vitam, el lucem, et verilatem esse,
, et reliqua 463
omnia quse ex theologia dc illo
, , consideranlur, oslendebat. Ad profanos autem, tt
\ . arcanorum ipsius expertes dicebal: c Quid me
, \ quaerilis interficere hominem, qui veriiatein vobis
, \
loculus sum "? Quemadmodum igilur qua Iheolo, \ giae de illo propria sunl, in prioribus libris sunt
, \
exposita, ila in hoc quae ad agni humauas affectio
ues, patibilemque naluram periinent, iraciabunlur:
q u medii cujusdam instar fuere, ad ea quae passionem illius anlecessertint, et uiraque simul tura
ea qas ad Deum pertineut, tum ea quae ad hominem, qui ille erat, complexa sunt. Poslquam igilur
hac a nobis uon inutiliter observata, relenlaque sunt, jam tum ipsa etiam oracula aggredi lempus
esse vidctur, quae et Judam proditorem, cumque eo futaram adversus Gbristura conspiralionem, et quse
illi eub ipsum passionis tempus evenlura erant, signiGcabant.
u

i e

18

'. ,


.
t \ ,
^ . , \ , \
, \
. \
, ap
. , , iaaat
u

Joan, , 29.

4 8

Isa. L I I I , 7,

1 8

ibid. 8.

D psalmo XL. De Juda proditore, et iis qui enm

Salvatorem
notirum con~
eo
~ insidias adversus
~

ttruxere.

c Beatus qui intelligil euper egenum et pauperem,

in die mala liberabit eum Dominus. Dominus conservet eum, ct viviflcet eum, et bealom faciat eum
in terra, et non tradat eum in manus inimicorum
ejus. Dominus opem ferel illi super leclum doloris
ejus, universum slralum ejusversasti in infirmitate
ejus. Egodixi: Domine, miserere mei,sanaauimain
l C o r . x v , 21.
Rom. v , 18.
Joan.
1 7

18

19

EUSEBII C2ESARIEKSIS OPP. PAKS I I . APOLOGETICA.

719

meam,quia peccavi t i b i ; inimici mci dixcrunl mala ji

i n i h i : quando morietur, ei peribit riomen ejus ? E l
st ingrediebaiurulviderel, vana loquebaturcorejus,
congregavfr iniquitalem sibi, egrediebalur foras, el
loquebatur in idipsum'-, adversum me susurrabant
omnes inimici mei, adversura me cogilabant mala
mihi, verbum iniquum constituerunt adversum me,
nunquid qui dormit, non adjiciet ut resurgat ? eleuim bomo pacis meae , in quo gperavi, qui edebat
panes meos, raagnilicavit super me supplantationem. Tu autem, Domine, miserere mei,et resuscita
rae, et retribuam cis ; in boc cognovi quod voluisli
non
me, quoniam 464
gaudebit inimicus roeus super me, meautem propter innocentiam suscepisti, et
' confirmasli me in conspectu luo in aeternum * . 1
Quoniaro nonnulli suspicatisuntlibrum Psalmorum,
bymnos tantum in Deum et carmina tbeologica continere, praesagia vero aut de rebus futuris prophelias non Uem, primum illud ericobservanduni,quod
inuumerabilia sunt, quae in illis futura cauuiuur,
quae quidera longuin essel in presenlia eolligere,
sedsalis fueril ad hujitsce propositiconfirmalionem,
duobus nunc uti psalmis, qui ipsi quidem Asaph
inscripti sunt, dicti vero ipsius David lemporibus.
Tuncenim cum Asaph unusesset ex iis viris sanctis qui psalmos canebant, ut scriptum esl in libro
qui Paralipomenon inscribitur, psalmos qui illi attribuunlur, divino alllatus Spiritu enuntiavit. Quid
igilur hujuscemodi psalmi continent ? nimirum vaticinia, quibus Judxorum regiae civitalis vasialio
praedicitur, quae vastatio Judaeis accidit auno circiter quingentesimo post ejusmodi valicinium. Ergo
psalmus sepluagesimus tertius, quiinlelleclusAsaph
irifccribilur, ita habei: cUtquid, Deus, repulisti i n
finem? iratus est furor tuus super oves pascuae
tuae? meraoresto congregationis luae, quam posse
disli ab iniiio, redemUti virgam baerediutis tuae,
taons Sion bic, in quo babitasli in eo, leva manus
luas in superbias eorum i n finem, quanta malignatus est inimicus in eanclis t u i s , et gloriali sunt
qui oderunt te in medio soleranitaiis tuae, posuerunt
signa sua signa : el non cognoverunt eicut in exitu
desuper, quasi in eitoa lignorum securibu3 exciderunt januas ejus in idipsam, in securi et vecte dejecerunt eam, incenderunt igni sanctuarium tuum,
in (erra polluerunt taberoaculum nominis t u i . 1 j
Haecquidera septuagesimus terliue psalmus. Septuagesimusaulem octavus, qui ipse quoqueest Asapbi,haec continet :c Deus, vcneruntgentesinbaereditaiem tuam, polluerunt templum sanctum luuai,posuerunt Jerusalem quasi pomorum cuslodiam, posuerunt morlicina servorum tuorum escas volalilibus
cceli, carnessanciorumluorum bestiisterne
> Ex
bis ea quseprius recitala aunt, dico autem ea, quaede
septuagesimopsalmoaccepimus.praedicla sunladbuc
regnanleDavid,antequam templum a Salomonc conaiructum essel.465 ^ *
finemconligere, non
1 1

u u m

Psal.

X L

, 2-15.

1 1

Psai.

LXXIII

, 1-7.

" Psal.

, .
\
; ,
, . , \ \ . * , *
. ; , * **
, , * . , , , , \
. ,
, ' .
, \
. > ,
, \
, , , ' ,
\ '/,
*
.
'
, ,

. ;
/ ;
, ^ . '

', " , , ;
\ ;
, ' ,
^ . " ," *
, \
, " h
, \
,
* \
. * , \ , \
. \
,
.
\ , *w
' , *
, ,
.
,
,
.
,
, ,


, Tuh
*
\ -.
LXXVIII

,1,2.

DEMONSTRATIONIS EVANGEUCiE L I B .

711

, - alias, quam semel qoidem populaniibus Babyloniit;

iterumaulembelloquod advereumJudawsa Romani*
'. , gestum est, unumquodque %en\m eomm, quae dicta
' , - sunt, corapletum est tam prima terapli eversione,
, , , quam ea quae secuta est, tametsi in hisce duobu
, , psalmig et provisum et enuntiatum esl. Quae vero
* secundo loco recilavimus, et a sepluagesimo octavo
, psabno accepimus, completa sunt ejus Antiochi
teroporibus, qui vocatus est Ulustns qui cum in
, ! Syria regnaret, irrupit quidem in urbem Hieroso . , lyma, foedavit vero templum, et sanctuarium ever , l i t . Dumque Judaeos Graecorum moribus cogrt v i ' vere, quamplorimos eorum tam mares qaam femi. nas, qui neque proprias leges neque palriam pieiatem deserere volebant, variis prius vexatos suppli ,
c - ciis, interfecit. In illud ergo tempus, et in eos qui
posthac, eadem quae Anliocbus palraverint, claraat
. >
* * Asapb ea quae sepluagesimo octavo psalmo conli , * nentur. Fidem buic rei facit, ea quae vocatur Macabaeorum bistoria, quae in hunc modum se habet:
* \ Et convenerunt ad Jacimum et Bacchidem cou , $,
gregatio
scribarum requirentiuro quaejusta s u n t " ,
' , et deinceps adjuogit: c Et juravit illis dicens: Non
, , inferemus vobis malum, neque amicis vestris, et
, crediderunt ei, et comprebendit ex iis sexaginta
. > - viros, et occidit eos in uno die, secundum vsrbum
, , Asaph quod scripsit, dederunt morlicina servorum
tuorum escas volatilibus coeli, cariie* sanctorum
tuorum bestiis terrse, sanguinemque eorum effude , Q
, ,
, , ,
, '
,
,
, \ '
,
, *
. '
,
' ,
* * , . > " *

,
. ,
,
* '
* '
' .
'
* c
, ' ,
, ' ; >
* < * , ,
, * > '
* 4 * * , M

1 Machab. v n , 12.

ibid. 15-17.

riiDt in circuitu Jerusalero, et non erat qui sepel i r e i . > Gum baec in bunc modum et praedicla et
completa siot, roiruni videri non debet, si eodeni
modo eliam oracula de quadragesimo psalmo nuper
accepla, quid futurura esset per id lempus, quo
Judsei adversus Salvatorem nostrum conspiranmt,
signiQcant: ex quibus cum universi Jiouiines non
intelligerent, quonam pacto qui Verbum Dei est,
5t sapientia, et vita, et lumen verum, et oranes
bunorum divilias possidens, propter nos assumplo
corpore, et pauper et natura mortalibus hominibus
et egenis siniilis sit factus, formamque el eervi el
pauperis acceperit, maxinie quo tempore complebat ea quae ad propheliam bujus psalml pertinent,
jierilo in iniiio psalroi, is ut beatus comraendatur,
u

qui baec de illo intellexerit, utpote qui proinissum

publicae memori* iradilum oblineat. 486
Tum
deioceps, quod superest, ex ipsius pauperis atque
egeni persona, ipsius videlicet Salvaloris noslri,
qui propter nos inopem vilam assumpsit, adjungi
tur : Ego dixi, Domine, roiserere m e i . > Quod
vero ex persona Salvatoris, quae ad bunc psalmum
pertinenl, prodicta sint, oplimus sane sit teslis
evangelista Joannes. Narrat eniro, ut olim Jesua,
cum accepisset linteum, praecinxeril se, cumquc
pedes discipulorum suorum abluisset, dixerit: Ego
scioquos elegerim, sed ut corapleatur Scriptura :
Qui edit mecum panein, levavil contra ine calca-*

" Psal. XL, 5.

t f

EUSEBIl CiESAQiENSIS OPP PAKS I I . APOLOGETICA.

723

neura suum
> Elenim qaam tandem aliam in bis
Scripturam complelain esse dicebat, nisi eam quae
in boc psalroo babelur^ qui nunc in manibus est,
in quo quidem psalmo illud dictum est : c Elenim
honio pacis meae in quo speravi, qui edebat panes
meos, magnificavit super me supplantationcm". >
Initio ergo sic ait : Ego dixi, Domine, miserere
mei, sana animara meam, quia pecc.avi t i b i ' : > et
per totu<n psalmum, ea quae planius in hunc modum Symmachus edidit: < Me dicenle, Domine,
miserere mei, sana animam ineam ; et si peccavi
tibi, inimici mei dixerunt de me mala, quando
morielur, el pcribit nomen ejus?et cum ingrederelur, vana loqucbatur cor ejus, congregabat lnjustitiam sibi. Cum egrederetur foras, obloquebalur,
uno animo susurrabant contra me omnes qui oderaot inc, de me cogilabanl mala mibi, verbtim i n i quum eflusum eral inter ipsos, et qui cccidit non
amplius surget, sed et homo qui pacom habebat
meciim, cui confidebani, comedens meciiin panem
roeum, magnificatus est conlra me consequenter ;
tu autem, Domine, miserere mei, et suscita nie, ut
retribuam eis : propter boc cognoscam quod voles,
si Don obloquetur inimicus meus, me auiem propter
simplicilatem suscepisti, et constitues me in conepectu tuo in aeternum. > Cum bis vero quae Symmacbus edidit concordant etiam ea quae ab Aquila
cdita suni, sensuque idem valent. Primum igitur de
eo quod ex persona Salvatoris noslri enuntiari
videatur, illtid quod dictum est: < Sana animam
meara, quia peccavi tibi, > observalo, qua?so le, ut
idem apud Symmachum non eodem niodo se habeat, sed sic : Sana animam meam, et si peccavi
tibi. > Sic autem hoc illeait, propterea quod nostra
secum ipse peccata communicavit. Ex quo illud
diclum est: < Et Dominus tradidit eum peccatis
noslris, et, ipse peccata nostra f e r l " . 4 9 7 Factus est igilur pro nobis exsecratio ille Agnus Dei,
qui tollit peccatum mundi, quem non cognoscentcm peccaturo, Deus pro nobis pcccatum fecit, dum
ilhim pretium animatum ac vivum pro nostris omnium animis Iradil, ut nos elficianmr justilia Dei
in ipso. Sed quando etiam in simililudinem carnis
peccali factus, condcranavit peccalum in carne,
merito proferuntur ea quae jam exposita sunt.
Quod aulem peccala nostra, sua faciens propter
cliaritalem erga nos ac bcnevolenliain , haec dicat,
deinceps oralione progressus in eodem psalmo demonstrat, dicens : 1 Me autem propter innocenliam
euscepisli . > Quibus verbis planissime Agnum
D d , omnis mali expertem et innocuum ostendit.
Sed quo tandem modo ille peccata nostra sua fecit, et quo item modo iniquitates noslras tulit?
nuin ex eo quod corpus Hlius nos esse dicti sumus,
ut ail Apostolus : < Yos autem estis corpus Christi
el membra cx parte, et ex eo quod dum unmn
membrum patitur, simul oinnia cum eo meuibra
8

te

1 1

Joan. x u i , 18.

, 7

Psal. X L , 10. ib<d. 5.

714

, , \ ,
\ * ,
\ ; , ,
. . '
, \ .
, \ \ , , , ,
. , , , , \ , .
, ,
. , \
' . >
\ .
\
, , " ,
, *
, , < " ,
. \ ,
.
* \
* > \, < .
" ,

,
,
. ' \
\ \,
. "
, \ , ,
,
>
. ; \ ,
* ;
, \
\ ,
,
, \
, ( ,
, , \
)
,
, \
\ ,
.
, \ \ \
, , *
,
,
, \
, \
, \ **
1

ba. u n , 4-6. Psal. X L , 13.

715

DEHONSTRATIONIS EVANGELIC4S LIB. X .

ht? , *
, ;
*
* \
. > "
, , \
- c * ,
, , .

\
\ , '

, ,
.
* c
* \
; \ ,
, \
* ,
* c \ ,
, .
\ \ " . >
\
*
*
\ , '
\
, * , *

, ' \ \
, . ' \
,
\
, ,
, ,
;
. \ ,
> c \

.
, \ .
\
, - J
. ,
, . \ ,
. \
.
^
* \ ,
, .
, \ . '
. ,
, > \, ,
, .
(

* I Cor. , 26, 27.

Msa. , 4-6;

" Psal. ;

, paliuntur , ila mmirum, multisenim patfentibus

et peccantibus membris, ipse quoque ratione consentientis sibi invicem natura (quandoquidem
cum Dei Verbum esset, ei placuit, et formam servi
accipere, et communi omnium noslro domicilio copulari) palienlium membrorum labores in seipsum
assumpsit, et nostras valeludinis inQrmitates, suas
fecit, et ex legibus humanilatis pro omnibus nobis
et dolores et labores suslinuit. Gxlcrum non modo
rebus bis gestis Dei Agnus, verum eiiam pro nobis
tormenta passus, supplicioque affeclus, quo ipse
quidem dignus minime erat, sed nos ipsi propter
multiludinem peccatorura, ut peccata nobis dimitterentur, auctor e x s t i t i l : utpole qui pro nobis et
mortem subierit, et verbera, et probra, et conlumelias, quibus nos digni eraraus, in seipsum translulerit, et exsecratio pro nobis faclus, exsecrationem
quae nobis debebatur, ad seipsum ailraxerit. Quid
enim aliud ille, quam pro animis nostris pretium?
Itaque ex persona nostra oraculum a i t : < Livore
ejus nos sanati sumus : et Dominus tradidit eum
peccatis n o s t r i s > Proinde nierito dum seipsum
nobis coiyungit, et nos ac vitia nostra sibl asciscil,
ita ait : Ego dixi, Domine, miserere mei, sana
animam meam, quia peccavi tibi *. > videntesque
item merito non solum insidialores homines, 488
sed eliam insidiatrices invisibiles poteslates, vim
imroensam illius divinse appellalionis et nominis,
quo baud ita mullo post totum orbem terrarum
Christianis implevit, illam se posse exstinguere
pulaverunt, si morlem illi machinarentur. Hoc
ipsum igitur his verbw redarguit: c Inimici mei
dixerunt mala naibi, quando morietur et peribit
nomen e j u s ? > Quoniara autem simulatis verbis
accedebant, lentantes u l ipsuni caperent i n secmone, ut legimus apud divinam Scripturam, qua*
illos contra illura alias aliis et occasionibus et c r i minibus utentes inducit, idcirco illud adjungit :
< Et ingrediebatur ut videret, vana loquebatur cor
ejus, congregavit iniquitatem sibi, egrediebatur
foras etloquebatur in idipsum crontra m e . * Hisce
vero rebus exposilis, deinceps ipsum illum scelestissimum proditorem verbis indical: quandoquidem illud evenit, ut postquam de prodendo praeceptore cum principibus Judaeorura pactus esset,
non amplius ul solebat ad divina praecepta perdiscenda conveniret, neque vero tanquam ad praeceplorem acccderet, aut aliorum more praeceptoria
consueiudine uterelur, sed tempus duntaxat c i r cumspiceret atque observarsf, quo adoriri illum
posset. Proinde illum ista molienlem ac palrantem,
sancli evangelislajcriminantur: quorum unus MaU
tbaeus ila a i t : < Tunc abiens unus ex duodecim
qui dicebatur Judas lscarioles ad principes sacerdotum, ait i l l i s : Quid vullis mibi dare, et ego eum
vobis iradara ? illi autem conslituerunt ei trigixila
argenteos. Et ex illo quaerebat opportunitatem, ut
11

11

6.

ibid. 7, 8.

7*7

EUSEBII CiESARlEKSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

72S

ipsum eie traderet . Mamis autem sic : c Et . ' Judas Iseariotes unus ex duodechii, abiit. ad prin- .
cipea sacerdotum ut eiun illis traderet. Uli autem
\ ,
audientes gavisi sunt. Et promi&erunt se argentum \ , \ *
ei dataros : et quaerebat quomodo illum opportune . ,
traderet". Lucas vero i n hunc modum scribit: \ ,
Intravit autem Satanag in Judam qui vocatur ,
,
Iscarioteg, U B U I U de duodecim. El abiit et locutus
est cum principibus sacerdotitm el scribis et dnci- \ , '
, " bus lempli, ut eam illis traderet. Et gavisi sunt,
et pacti sunt argerrtum Hli dare: et quaerebat op- . , \
portunitatera, ut traderet illum sine t u r b i s " . Ea- \ . *
, . dem igitur baec, valicinium quod nunc in manibus
egt, canens, ita ait: El ingrediebalur u l vidcret,vana * . "Eotxe

loquebatur cor ejus, congregavit iniquitatem sibi
*
'

II
.

.
4eSEgrediebaturforas, et loquebatur in idipsum.i
* \
Contra me susurrabanl oinnes iniinici mei. Sym- ' , \
machus autem : higrediens, inquit, ut inspiceret, , \ . ,
vana loquebalur cor ejus, congregabat injustitiam
eibi. Egrediens aulem foras obloquebatur. Uno \ ;
animo susurrabant contra me omnes qui oderunt * \ me. Solus igitur tanquam familiaris el discipu- * ; ,
lus ingressus, circumspiciebat et explorabat intus, , ; \
\
insidiag in corde suo occullaiu. Egressiis autera,
cum pluribus uno animo ct in ideni obloquebaulur, *
dum Salvaiorem inimicis tradebat, et latenter pa- , ciscebalur c.iim principibus Judaeorum cum de aliis , * c 6
rebus, tum vero eiiam de pecunia qua se traditu- , * ,
rum illum promittebat, et de qua una cum ipsis , " "
illis susurrabat. Ex quo a i l : Egrediebalur foras, et Q , , , <
, $ ,
Voquebaiur in idipsum. Adversus me susurrabant
omnes inimici niei. Adversum me cogitabant mala , .
mibi. Verbuni iniquum conetituerunt adversuni \
\
m e > Videlur autcm pactionem de argenteis,
verbum iniquum, propbetice noroinare : aut etiara \ , \
ita dicit, proplerea quod ncfaria el iniqua adversus . "" 1
illum cogitabant, utpote qui illum exstinguendum \ * , \
et post necem abolendum, neque amplius inler v i - ; '
,
vos requirendum arbitrarentur. Tale est enim i l lud : Nunquid qui dormit, non adjiciet ut resur- , \
, *
gat ? > quod lucidius protulit Symmacbus his
, , , \ , \
verbis : Et qui cecidit non ultra resurget. >
Aquila vero, Etqui, inquit, dormieril, non adji- . ,
, * . \
eiet ut r e s u r g a l : > el beec quidem adbuc com* iminiter de universis dicla sunt, qui sub ipsum D ,
passionis lenipus insidias illi fecerunt. Atscorsum
,
de proditore, tanquam de eo quem ipse ut discipulum instituisset, deinceps adjungit, dicens : c Et- , ,
enim homo pacis meaB, in quo speravi, qui edebat , *
, , ; , , ;
pane* meos, magnifioavit super me supplantatio
nem . Pro quo rursum Syinmachus : cElbomo,
" ,
inqiiit, qui paceni habebat mecum, cui confidebam,
\
eomcdens mecum panem inetun, magniticatus est
, ,
contra me. > Pessimus enim revera omnium et
.
sceleratissimus, qui post communem mensam, et
\ ,
post cibi inter verba praeceptoris assuDiptionem,
1 9

40

% t

4 1

Maith. x x v i
ibid. 10.

11.

Marc. xiv, 10, 11. 7 Luc. x x n , 3,6.

Psal. XL, 7, 8.

ibid. 9. " ibid.

72*

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC^E U B . X .

73C

^ * sead deteriora convertit, et contrariis rebtls onra *

, qao juvabatur, et beneflcia capiebat, remuneravit.
, *
At vero quoniam iniraici insidianles dicebant,
, \ , *
qnando morieiur, et peribit nomen ejus ? et pu. , , tabant morte sopitum non amplius surrecturura,
' . > idcirco ipse Salvator ac Dominus 470
noster hie
* c . > \ adversa precatur, et redilionis ad \itam sine impe \
dimento se compotem iieri Patrem suum orat, d i , \ ^
cens: < Tu aulem, Domine, miserere roei, et sus ^ ^ , , - cita me, et relribuam eis. ln hoc cognovi quod vo ,
luisti me, quod non gaudebit inimicus meus super
. ' , < , >
m e * \ Et sane baud obscurum est, quem in mo . - dum postquam a moriuis rediit, evestigio nequeita
" ,
imilto post, eos qui illi insidias struxerant retribu ' \
tio ulla sit, utque ea, quse vilac ejus inimica erat
, > - mors, sit pudorc confusa, adeo illa quidem ut
. ,
quasi probrum ei objicientes dicerent : Ubi est,
, "
mors, stimulus tuus? ubi est, mors, victoria tua ?>
, * \
Caeterum, si quis hislorias tempora post reditio*
\ , \ nem ad viiam SaWaloris noslri complexas, quae a
* \ - Josepho conscriplaB sint, evolverit, facile videbit
> , \
qusenam calamitales Judaicam genlem atque ejus
' ,
principes invaserint, atque afflixerint, in quas ine.
riio illi inciderunt, ut sceleris quod in illum patraverant prxmia digna reciperent: et haec quidem oninia adversus illos completa sunt, ut oraculum
pr.Tdixerat. Salvaioris autem tiostri de morte ad vilam rcditio plane omnibus dentonslravit, quanlum
sibi Pater in illo placuerit, quam quidem rem ipse oslendit, dicens : Miserere niei, et suscita me, et
relribuam eis. I n boc cognovi quod voluisti me, quod non gaudebit inimicus meus super nie. >
Deinde adjungit: < Me aulem propter innocentiam suscepisti. > Attende autem quonam paclo ipsi Deo
t t Palri suo supplicans, tanta utatur libertate loquendi, nt sibi ipsi innocenliae teslimonium exhibcat, tametsi superius dixit : c Sana aniniam meam, quia peccavi tibi. Sed illud quidcm, c peccavi
t l b i , >'quosensu sit accipienduro, antea planuin fecimus, quod Symmacbus aperlius cxposuit, curo
iuxit : Sana animam meara, etsi peccavi tibi : > quod sane ipsum eliam de peccaiis nostris dici potest, quae Salvator ac Dominus nosler in seipsuin suscepit. Illud autem : < Me autem propler innocentiam suscepisti, puritatera naturae ipsius, quam totam possidebat, demonstrat, ex qua puritatc vitam quoque et salutem slabilera atque inconcussam post reditum ipsius ad viiain exponens
adjungit : Et conGnnasli me in conspeclu tuo in aeternum, > aut aliter : < E l constitues me an'e lc
i c aelemum, > ut inlerpreialus est Symmachus.
M

*k*b v&. , Q 471

P^almo L I V . ~ Item de Juda et de iit qui
cum co adversut Christum conjurationem [ece

runt.
.
< , , , \
. , \ . ,
, \
* ' ,
.
\, ' .
\ * , \ , *
* * , ,

\ .
\ , \ \
, *
\ . "Oct,
, .
' ^, "
Psal. XL, H , .

* I Cor. xv, 55.

c Auribus percipe, Deus, oralionem meain, et ne

despexeris deprecationem meam. Prxsta attentum
te mihi, et exaudi me. Conlristalus suni in nugatione mea, et conturbalus sum a voce inimici, ei a
tribulatione peccaloris : quoniam deolinaverunl iu
me iniquilalem, et in ira molesti eranl mibi. Cor
meum conturbatum est in me, et fonniilo morlis cecidit super me. Timor el tremor venerunt supermc,
et context^runt me lencbrsc > > et quae seqminlur,
quibus adjungit: c Prxcipita, Doniine, el dividelinguas eorum : quoniamvidi inlquitatem et contradiclionem in civitate. Die ac nocle circumdabil eaut
super muros cjus, et iniquitas ct labor in medio
ejus et injuslitia : et non defecit de plateis ejua
usura el dolus. Quoniam si inimicus probro roe affecissel, sustinuissem uiique. E l si is qui oderal

Psal. LIV, 2-6.

%i

731

EUSEBII CifiSARlENSIS OPP.

n e , super me magna lotulus fuisset, abecondissem <

me forsilan ab eo. Tu vero bomo unanimis, et dux
meus, et nolus meus: qui in idem dulces comparabas mibi cibos. In domo Dei ambulaviraus cum
consensu . Ex bis igitur illud : Si inimicbs
probro me aflecissel, suslinuisscm utique. Et si is
qui oderat me, super me magna locutus fuisset,
abscondissem me forsilan ab eo. Tu vero horoo
unaiiimis, et dux meus, et noitis meus, qui iu idera
dulces comparabas milii cibos, stmile est illi :
Eienim bomo pacis meae, in quo spcravi, qui
edebat panes nieos, magnificavit super me supplantaiionem * : > quod cum de Juda sil accipieudum,
in superiori propbeiia positum est. Ut ergo in illo
dicebatur, bomo pacis aliquando fuisse, qui quondaro a Salvatore instiluebaiur, cum ipse quoque ex 1
numero apostolorum unus esset, sic eliam in praesenli, et unanimis, et dux, et notus diclus est.
llem quemadinodum in illo de eodera dictum est:
Qui edebat panes meos, magniiicavit super me
eupplantaliouem, > ita etiam nunc cx persona
ipsitis dicilur illud : Qui in idem dulces comparabas mibi cibos. > Elenim ex iis ipse quoque uaus
erat, qui ad arcanam, qua cum suis discipulis ulebatur, Salvaloris noslri consueludinem spirilualemque cibnm assunipli fuerant: 472
d
profanam raullitudinem el ad lurbas cum verba facerel, parabolis utebatur. Solis vero suis discipulis,
in quorum ordineni eliam Judas admissus fueral,
apertius omnia demonslrabat. Ex quo illnd dictum
est: c Qui edebat panes mcos, niagnificavit super
rae supplantalionem; > et illud : c qui in idem
dulees comparabas mibi cibos, t quod $ane evidenlius expressit Aquila quidem sic : < Qui simul
dulce comparabamus arcanum. > Symmachus antem sic : c Qui inter nos communicabamus dulcem
sermoms consueludinem. Pro illo vero : Tu autcm bomo unanimis, dux meus, et notus meus, >
Symmacbus ita convertil : < Tu aulem homo moris ejttsdem mecum, eldux meus, cl notus meus: >
nam cum ad tanlana dignilatcm assumplus esset,
et ob id inler primos Salvaloris amicos censeretur,
merito de eo sic ait : < Si iniinicus probro me affecisset, suslinuissem uuque, > et quae sequunlur.
Ubi autem haec de Juda cecinit, ordine deinccps
liberationem a morte evasionemque suam lanlo
ante indicat illis verbis : < Ego ad Deum clamavi,
et Doniinus salvavit me. Vespere et mane et meridie
narrabo et annuntiabo, el exaudiet vocem mcam,
redimel in pace animaro mcam
> Sic tanquam in
precc lempus quod mortem aniecessit, signiiicat,
quo quidera tempore Judas quoque ad prodiiionem
comparabatur conlra illum. Tunc enim Salvator ac
Doroinus nosler, vcluli ob pernicieni atque interitum sui familiaris dolens moerensque, ac multo
eiiam tnagis ob totius Judaicae gentis perditionem,
tanquam ob suos ad insaniam redaclos, et lanquain
u

Psal. LIV, 10-15. J* Psal. L X , 10.

ARS U . APOLOGETICA.
731
, , \
, \ ,
. > ,
, , > \
" ^ , *
. , , \ * , ,
, c \
, * , ,
" ^ *
. "
,
, \
\ \ . \ \
, * *> \ \
, " \
. \
^
\
\ *#
, ,
\ ,
* <
* , > \, c " \
* > 6
* 01 > * c
. *\ , c ,
, , \ , >
t , , \
, \ *
,
\ , ", , * \ . \
,
\
,
. \ * \
\ , \ .
*
, * \
* .
\ , \
, \
\ ,
\ , \ \
, \
, ,
, * ,
\ , \
* , \, *
\ >
\ ,
\

Psal. LIV, 17-19.

"753

DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. X .

754

* \ ob sibi charissimos misencordia commotag, , \

nem qua cum illis utebatur sermonis consuetudi \ nem ac doctrinam, eo quod illis nibil profuisset,
' nugationem appellal, dicens : c Contristalug gum
, in nugalione mea, el conlurbatus sum a voce i n i <
mici, et a tribulatione peccatoris : quoriiam decli . , \ *
naverunt, inquit, in me iniquitalem,ei in ira mo > \ .
lesti erant mibi : > quae qtiidem pnssunt ctiam ad
" \ ,
principes Judaeorum referri, qui inimico iiisidianli \, \
que aninio circumvenire ilhun conabanlur. Possunt
* . \ eliam de poteslalibus invisibilibus, quae extiinse * , \ " cus illum oppugnabant, ac per bomineg talia illi
* machinabantur, intelligi. Proinde eadem mibi vi*
.
dentur concordare cuni iis quse ab ipso in Evan , , gelio dicta sunt sub ipsum passionig lenipus, ubi
, \ ait ad guog discipulos : c Tristis est anima inea
\ ugque ad morlem, manete bic clvigilate mecum . >
>
, \ El rursus : c Nunc anima niea conlurbala est
. > 4 7 3 Similia namque bis sunt eliani, quae psalmus
bic conlinet, ubi sic a i l : < Cor nieum conturba* \ , \
\ , tum esl in me, ct formido morlis cecidit guper me
\ , , et conlexerunt me lenebrae: > quibus vorbig con* trariarum polestalum conatus adversum se gignificat.
, \ Queinadroodum enim in propbeliis nominalur qui . * dem spiritus fornicationis, ut esl illud : c spirilu
\ , \ fornicalionig aberraverunt, > etalius spirilus er, rorig iu deserlo, ita eliam spirims fueril formidi, * ( \, nem moriis eiiiciens : sane ut ctiam spiriius robo , , - ris, et poteuliae, et foniludinis ejug, quie Dco
M

1 0

, ( ,) ^, aliena non est, auclor. Quare gic eliam dicelur

spiritus limorig ac Iremoris, el rursus alius praeler
. " \
bog, spirilus timoris el confugionis, qui quidein

\ ^ pscuc, ut ila dixeriro, omncs inorlem pro vera religione testimonii gralia subeumes, invadere con\, , < *
sueveruni, acmulto etiam magis longeque veliemea \ \
tius illura aggressi guut, qui pro omnibus mortem
. > \
sustinuit: verumtamen sive spirilus formidinig et
\
mortis, give timoris et Iremoris, sive alia quaepiam
. *
\ , ejusdem generis potestas illum adorta esl, ea illum
< - non confregit, proplerea quod lanquam gencrosus
, cerlator, formidinem quidem mortis , confidentia
. " ' , vitse (ipse euim viia), procul delurbatam abjecit.
> t " - Aiium autem qui ipsum item invaseral spirituin
\, limoris et tremoris eflicientem, gpirilu confidenliae,
\ t " D et polentise, et roboris, longigsiroc a se pracipitavit : quandoquidem, ul esl apud Isaiam, quievit
, \
guper eum una cum aliis spiritibus, etiam spiritus
. , \
consilii et fortiludinis, Sic porro etiam spiritum
. >
tenebrarum proprii luminis vi dissipavit, propterea
, , \ ,
quod c lux in lenebris lucet, et tenebre eam non
\ , , ,
comprebenderunl . > Cxterum, his similia etiam
\
in vigesimo primo psalmo invenire poteris, in quo
, \
ex ejusdem persona rursus illud diciura est: Cir' . \ , \
cumdederunt me vituli mulli : tauri pingueg obse \ \
derunt roe. Aperuerunt guper me os suum sicut leo
' , ' '
rapiens et rugiens " . > Et rursus : c Quoniam cir, \ cumdederunt me canes multi: concihum malignan . ,
11

* Malth. xxv!, 58.

* Joan. x n , 27.

Ose. i v , 2.

Joan. i , 5.

Psal. x x i , 13, .

735

ELSEBll C J E S A R I E N S I S O P P . P A R S I I . A P O L O G E T I C A .

736

Uuro obsedit me
> Et mrsus : t Erue a framea, , ,
Deus, animam meam, et de manu canis unicam
(5 - <
meam. Salva me ex ore leonis, et a cornibus u n i \ \ cornium humilitalem meam
> Plane eniro in
his malignas potesiales, taurorum, et vitulorura,
, & \ et leonum, et canum, et unicornium nomiuibus .
n o n
appellat, quae quidcm illura sub ipsura passionis tempus obsederunt ac circumdederunt,
tamen etiam aliquid eificere contra illum potuerunt. Et haec quidem talem habeant r a l i o n e m , s i
modo eliatn hae psabni partes, ad Salvalorem Dominumque nostrum referantur. Quod si non a d i l lum, sed ad aliam personam, ipse quoque diligenler attendes, ut ea quae ad ipsuro hunc locum p c r tinent, sibi invicem aequata respondeant. Yerumtamen de ipsa etiam Judaeorum civitate, de i p s a
inquam, Jerusalem, ordine deinceps post valicinium de iis qui insidias illi fecerint, adjungit i n
bunc modum : c Yidi iniquitatem et contradictionem in civitate: > et quae sequunlur, quae quo s e n s u
sint accipienda, non est nunc narrandi tempus.

474

psalmo cvm. Jtem de Juda et de tuffeclo in prf.

*

locum ejus apo&iolo, el de gente Judaica.

,

Deus, laudem meam ne tacueris, quia os pcccatoris et os dolosi super me aperlum est. Locuti
sunt adversum me lingua dolosa, et sermonibus
odii circumdederunt me , et oppugnaverunt me
gratis. Pro eo ut me diligerent, delrabebant m i h i ;
cgo autem orabam. Et posuerunl adversum ine
mala pro bonis, et odium pro dilectione mea. Gonsiitue super eum peccalorem, et diabolus stet a
dextris ejus. Dum judicatur, exeal condemnatus,
et oratio ejus fiat in peccatum. Fiant dies ejus
pauci, et episcopatum ejus accipiat a l l e r " . > Quod
cliani baec ad proditoreni Judam sint referenda,
idoneus sane eslo lesiis apostolus Pelrus, qui post Q
Salvatoris noslri ascensum, coactis in unum locum aposlolis omnibus, aliisquc quamplurimis fratribus, in mcdiis illis stetil atque ail : c Viri fratres, oporluit impleri Scripturam banc, quam praedixit Spiritus sanctus per os David de Juda, qui
fuil dux eorum qui comprehenderunt Jesuin ; quia
niHneralus erat nobiscum, et sortilus eral sortem
ministerii bujus. llic igitur possedit agrum de
mercede injustiliae suse : el suspensus crepuit medius, et efliisa sunt omnia viscera ejus. 475
noluni factum est omnibus habilanlibus Jerusalem : ila u l appellaretur ager ille lingua eorum,
Akeldamacb, boc est, Ager sanguinis. Scriptum est
eniin in libro Psalmorum: c Fiat commoraiio ejus
deseria, ct non sit qui babitet in ea, et episcopatum ejus accipiat alier . > Petrus vero cum lalia
dixisset, subjecit in locum Judae alium assumi
oportere, quo duodecim apostolorum uumerus,
qui diminutus fuerat, complerelur, ut propbetia
suum finem coniingeret. Quo etiam tempore cum
sors jacla esset, ea cecidit super Matlbiam, et connunieratus est cum duodecira apostolis. Gum baec
igitur in hunc modum peracta sint, sequitur ut
pcrsonam quae in boc psalmo loquilur, non aliam
csse arbitremur, quaro Salvatoris nostri, qui assignatam sibi a Palre sub ipsum passionis tempus
orationem, publica lanio ante per Spiritum san Psal. x x i , 17.

ibid. 21,22.

c , , <5u
\ * .
* , \
, \ .
*\ , . \ * ,
\ \ . *
, \
. , \ ,
, \ . > \ \
,

\ , ,
\ c " , vat ,
\
*
, .

, \ ,
\ . \
,

', .
D , , \
,
\ , . *,
, \ ,
.
,

, \

,

Psal. c v m , 2-8.

Act. , 16-20

757

DEMONSTRATiONIS E V A N G E L I C J E

LIB.X.

731

\ . *\ clum d^scriplione dignatug, quod sibi usu venturum erat, cecinit. Ait igiiur : < Deug, laudem meam
, , '
ne lacueris: > ubi videlicet doclrmam quam ipse

suis discipulis tradit, ei laudem novi Testaroenli,
, \ non esse premendam silentio exhorlalur, sed in
, \
onine fulururo aevum ad vilae bumanae utilitatem
. c
permanere. c Os auiem peccatoris, et osdolosi, > os
\ >
ipsius Judae proprie nortiinaverit quispiam, qui
,
cum abiisset ad principes sacerdoluin, eis d i x i t :
* ,
< Uuid vullis mibi dare, et ego eum vobis Iradam ?
; . \
At illi conslituerunl ei Iriginta slaleres. Et ex illo
, .
quaerebat occasionem, ul illmn eis proderet .
' ,
Cum ergo talia contra illum molitus essel, unus
poslea
fuit ex iis qui cum illo in paschali coena
, \
accubuerunt, quo lempore ipse quoque Salvalor ac
, "
, . > Dominus noslcr accumbebat una cum ipsis duodecim, qui eliam comedenlibus illis d i x i t : c Aroen
\
, ; > \ anien dico vobis, quod unus vestrum rae ira, , - det. E l dum valde contri&tanlur, coeperunt ginguli dicere : Nunquid ego sum, Domine"? In
, ,
; > , * - quibus erat eliam Judas, qui cuin omnis doli ac
, * " simulationis plenuin os aperuissel respondil, ac
, > \ dixit : c Nunquid ego sum, R a b b i " ? Dolosnm
, , ergo os, quo insidiatoribug Salvatoris nostri signum
, , \ - proposuit, dicens : Quemcunque osculatus fuero,
ipse est, lenete eum ' . > Quod cum dixisset verbo,
. ,
* ; \ , re quoque ipsa dolum complevit, quo videlicet
tempore cum ad Jesum accessisset, dixit ei :
;> '
iSalve, Rabbi: et osculalus est e u m . > Jesus vero
< "
ad illum d i x i t : c Amice , ad quid venisii ? E l
\ ' . i T

l l

' , \ ^
. > " \
.
' , ,
, c
, \ '
* ,
\ > \
* * \ ,
\ ; '
, \ . ,
\ , "
* c ' ,
, , jy
,
, \
\, ,

, \
\ .
, \ \ ,
\
, \ ,
i T

Maltb. x x v i , 14, 18. ibid. 21,22.

Maub. xxv!, 47. * ibid. 55,56.

rursus : c Juda, osculo filium hominig tradis "? >

a r u m
B rerum causa tanto ante in
pgaltno aii : c Quoniam os peccatoris et os dolosi
super me aperium est. Locuti sunt contra me l i n gua dolosa et sermonibug odii circumdederunt mc,
et oppugnaverunt me gratis : > ubi cum ipso Juda
etiam reliquorum meminit, qui ipsi insidias fecerunt. Itaque ipsum Evangelium narrat, quemadmodum Salvatore nostro suos adbuc alloqucnte discipulos, ille venerit: c Ecce, inquit, Judaa unus de
duodecini venil, et cum eo lurba multa cum gladiis et lignis, a principibus sacerdoium ei senioribus populi . Quibus etiam Dominus d i x i t :
Tanquam ad latronem exivislis cum gladiig et l i -

476H

e r

e i

$& comprehendere me? quolidie apud vog sedebam in lemplo doceng, et non tenuislie me. Uoc
autem totum faclum est, ut iinpleantur Scripturae
propbetarura *. > Praeterea vero quod ait in psalmo:
< Pro eo u l me diligerent, delrahebant mibi, ego
autem orabam : > ipgum quoque tunc auum finem
contigit, cum Salvatore nostro in loco qui dicitur
Getbgemani cum undecim apostolis orante, paululuinque ab illis digresso ut proeunibeng Pairem
precarelur, ilerumqite et tertio guppltcanle, Juda
cum principibug Judaeorura insidiag illi iiialuravit
dum cogil ipse et conducit copiag qua ouni gladiU .

ibi I. 5 .

ibid. 48.

8 1

ibid. 49.

Luc. x x n , 48.

E E S E B I I C J E S A R I E N S I S OPP. P A R S I I .

"9

APOLOGETICA.

el fuslibus, ut illum comprehenderent, paratae , \ * ,

e*ant. Tuuc autem mala adversus ipsum posue ' , \
nint pro bonis, et odium pro dilectione ipsius, cum
malis affecerunt ipsum Saivatorem et bene de ipsis , '
mcriium, el magislrum, qui innunterabilcs sana- , \ .
tiones et medelas, sermonumque documenla, et ,
omnis {.eneris ulililates ipsis prsestiterai: quas ob . , \ res cum mala pro bouis adversus ipsum posticritil,
* & el odium pro diieclione ipsius, nieiilo adjungii :
< Constilue supereum peccalorem, et diabolus stet , a dexUris ejus. Dum judicalur, exeat condemna- , '
lus, et oratio ejus fiat in peccaium. Fianl dies . ,
\
ejus pauci, el episcopaium ejus accipiat aller.
Quae quidem ipsa queiu exitum sortiia sint, san- ,
, \
ctus aposlolus Polrus paulo ante indicavil, dtim
Scripluiam hancad ipsuni prodilorem accominodat.
\ .
E l sane tibi ipsi inlcrim licet inlueri, uuin super
* ^ ; Judaicam gentem conslilutus sit princeps ac dtix

peccalor, cui videlicel post scelera adversus
,
SaUalorera nostrum audacissirae coniniissa, tra ,
diti s u n i , interiin pro antiquis et ipsoruni do* ' meslicis Deoque ainicis principibus, cxlernis
\ , *
477
eimulacra colentibus servire coacti. Ca>
\ ,
lcrum quis landeni non obstupescat ipsius pra>
.
diclionis evenUim? nam cum oraculum dixerit,
,
Fiant dies ejus pauci, conslal plane quaiu breve
, ,
post struclas adversus Salvaiorem nostrum ab iliis
\ \, \
insidias, omne fuerit tempus, quo nianere visi
, ' '
sunt. Post quod lempus novissiuiam vastationcui
, \
eniremumque interitum passi sunt, ex quo eliain
episcopaiura eorum acccpit alter, condiius vide- .
Hcel per Christum novus populiis. Porro etiam re- ,
liqua bujus psalmi omnia per borum ipsorum excm- > , \
plar intelliges : quae vero scquunlur, et quasi de , .
\ , c \
quibusdam Judas (iliis dici videntur, illis verbis :
c Fiant (ilii ejus orpbani *, > et quaecumque alia . >
\ bis similia stuit, referenlur prinio quidem loco in
\ , ipsum Judain, post illura vero etiam in oinnes illi
, <
similes salutare verbum prodentes. Eadem vero
ratione imelliges uxorem quoqne ejus, et peccata >
patiis, et ejus quae ipsius jnaler dicilur, Judaic .
geiitis videlicel congtegationis. De bac enim arbi- , \
Iror dici illud : c Et peccalum malris ejus non de- , .
lealur . Verumtanien sicut in ea quae proxime , *
anlecessit propbetia , egenus et pauper noiuina- ^ , \ \
t

balur Salvator ac Dominus noster, veluti demonstravimus in illo : t Beaius qui intclligit super egenum et pauperein * : i t a eliam in prxsenti psalmo
iisdem vocalur nominibus. Fianl enim illa et illa
ipsi Judae, iisque qui illi similia aemulali sint, propter illa quae esi ausus, inquit. Qusenara vero ista
sint, adjungil, dicens : c Pro eo quod non esl recordatus facere misericordiam , et persecutus esl
hominem pauperem et cgenum, et compunclum
corde, utroorie afficeret. Et dilexit cxsecralionem,
et veoiet ei. Et noluit benedictionem, et procul
amovebitur ab eo " . > Post quae verba deinceps
7

P w l . C T i n , 9.

ibid. 14.

' Psai. XL, 2.

\ . \ , \ \
, \ ' .
,
\ , , ,
' ,
. ' ,
\ . > ' < , \
' . , ,
" \ t Psal. c v m , 16-18.

741

7*3

DEMONSTRATIONIS EVANGEUCJE L I B . * .

, oralione progrcssus, rursus pauperem atque eg0>

, * " ,
num seipsum nominat, dicens : < Et tu , Domine
. ,
Domine, fac mecum misericordiam propter nomen
xfy tuum, quia benigna est misericordia tua Libera
, \
me, quia egenus el pauper sum ego " . Quibus
\ , \ post alia adjungit : c Genua rnea infirmata sunt a
,
jejunio, el caro mea immulaia est propter oleum :
c \, \ .
et ego factus sum opprobrium illis. Viderunt me

et moverunt capita sua : > quse sane ipsa nihilo.
niinus suum finem consecuia sunt, quo tempore
, \
qui prxleribant, maledicebanl ei movenles capila
.
sua et dicentes : < Alios salvos fecit, seipsum non
, \
poiest salvum facere . Quoniam vero eliam nunc
,
Judaei pairum suorum in seipsos 478 cxsecratio . \
neni attrahenles exsecrabilibus et neiariis verbis
\ ' detestari Salvatorem ac Dominum nostruui, om ,
nesque quicunque in fidem ejus transierint, cou * suevere, idcirco deinceps adjungit : Maledieent
,
i l l i , et tu benedices. Qui insurgunt in nie, confun dantur: servus autem tuus laHabitur. lnduantur
, , \ qui detrahunt m i h i , pudore, et operiantur sicut
' * c diploide, confusione sua. Ego aulem confilebor
, , \
Doroino i n ore meo : et in medio mullorum laudabo
, eum. Quoniam astilil a dextris puuperrs, ut sal *
vara faceret a persequentibus animam meam

. * <
Et sane constat quam mtiltis eliam nunc rebus ad , \
versis conflictentur quicunque exsecrationes ad , >
versus illum in suis conventibus jactant', quippe

qui ab iisdem lemporibus ne respirare quidcm, aut
" - suspiccre unquam poluerint, quamque ille feliciter
, - G j
d i niultarum genlium per suum ipsius No . >
vum Teitamentum suo Patri laudem pcriiciat, dum
eurodem Patrem adjutorem et suae dextrae assessoreni obtinet, quas ob res ita loquilur: < In medio
roullorum laudabo eura, quia aslitit a dextris pauperis. Salutem praierea quae ipsius mortem secuta est, docet bis verbis: < Ut salvam faceret a persequenlibus animam meam. Supra enim cum
illud dixerit: c Perseculus est bominem pauperera et egenum, et compunclum corde , ut morie aOlcevet, > planeque suam mortem indicaveril, dum propheltam circumscribit : tum vero ealutem quae
uOTlem ipsius secula est, significavit, dicens : c Quoniam aslitit a dextris pauperis, ut salvam faceret a persequentibus animam meam. >
Zacharia. Item de Juda et argcnteis quibus
" . "
Dominum prodtdil, deque rejectione apud Juda>os.
' ^

tam eorum qui imperabant, quam eorum quibut

imperabatur.
.
t Et capiam mihi duas virgas, unam vocavi pulc ,
cbritudinem, et alteram vocavi funiculum, et
, \ ,
.
,
,
,
.
,
,
pascam oves meas, et auferam tres paslores in
xa\ , D
,.
^

mense uno, el gravabitur amma mea super eoa*

\ ,
479 Elenim animae eorura rugierunt super me, et
' . \ \ '
dixi, Non pascam vos; quod 4iioritur, moriatur, el
, \ *
quod deGcit, deflcial: et quse reliqua suni devorent,
, , \
unusquisque carnes proximi sui, et capiam virgam
,
pulcbram, et abjiciam eam, ad dissipandum Testa. \ ^ , \ menlum meum, quod disposut ad omnes populos,
0 ,
et dissipabitur in die illa, et cognoscent Cbananaei
. \ oves qua3 cuslodiunlur m i h i , quod Verbum Domini
, est, et dicaro ad cos : Si honestum esl in conspectu
vestro, date mercedem meam , aut rcnuile, et con ,
stitiierunt mercedem raeam, uiginta argenteos. el
. \

7 0

Tl

nm e

Palm. CVHI, 2 1 , 22.

T e

ibid. 2, 25.

T l

Matlb. x x v n , 41, 42.

" Psal. c v m , 28-51.

EUSEBII CiESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

743

dixit Dominus ad me, Dimilte eos i n fornacem, et

specta num approbalum sit, queiuadmodum probatue sum pro illis , et accepi iriginta argenteos , et
projeci eos in domo Domini in fornacem, et abjeci
virgam alteram, qtiae dicitur funiculus, ad dissipandum Teslamentum inter Judam et Israel ' . *
Haec igilur suum flnem consecuta sunt, quo terapore, ut cst apud Lucaro, t abiens Judas locutas
est cum principibus sacerdolum et scribis, et ducibus templi, quomodo illuin eis traderel; et gavi3i
sunt, et pacti sunt argentum illi dare \ > U l vero
apud Marcum legimus, cum abiit < ad principes
sacerdotum , ut illum proderet; illi autem gavisi
sunt, et promiserunt ei se argenium daiuros. >
Yerum apud bos quidem argentum simplieiler
nominalum est. Apud MaUb&uin autem numerus
quoque indicatur, qui sane ab eo quero posuit Zacbarias minime discrepal. Dicit igitur Mallhaeus :
c Tunc abiens unus de duodeoitfi, qui dicitur Judas
lscariotes, ad principcs sacerdolum, dixit eis : Quid
vultis mihi dare, el ego eum vobis Iradam ? illi autem constiluerunt ei tiiginta slateres . Consentanea igilur baec sunt ei quod in prophetia dictum
est a Domino : < Et consliluerunt mercedem meam
Iriginla argenleos. > Pro quo Symmacbus quidem a i t : c Et apprehenderunt mercedem meam
triginta argenteos. Aquila vero : c Et constituerunt mercedem meam Iriginla argenteos, > quibus
illud adjungitur : < Et dixit Dominus ad ioe : D i mitie eos in fornacera, et vidc num probatura s i t ,
quemadmodum probatus sum pro illis. Pro qo
rursus Aquila quidem sic ait : c Et dixit Dominus
ad me: Dimitte eos in fornacera, projice eos ad figulum, immensum pretium quo a;slinia(us sum pro
tllis, 4 8 0
attende quonam pacto ipse Doininus pretium suurn confiletur triginta argenteos
dalum esse. Videlur autern ipsa verborum excogitalio talern prse se ferre sensum : Ego quidem Dominus a prirao incipiens die nunquam desii meae
benignilalis indicia vobis Judaeis impendere,innumerabilibusque vos bcneficiis afficere, non solum dum
ad vos ab inilio propbetas initto, sed eliam dum
me ipsum vobis presentem exhibeo, lum in mouiiis ac documenlis, ralionalibusque pniiceptis, lum
in eignis et portenlis et aliis miraculorum gencribus, lum eliaro in eanalionibus e(f medelis; vos '
rgo qui tatita beneiicentia digni habiti estis, daie
raercedem meam, aul renuile: sic quidem ab illis,
ut par est, fructus pielalis, et indicia fldci erga seipsum postulans. At illi (ut in ea quam proxime
anlc banc posuimus propbelia, diclum est), pro
eo ul me diligereni, delrahebant inibi, et posuerunt
adversum me mala pro bonis, et odium pro dileclione aaea ; > etcura triginia argenleos constituerint, tanquam eum quitanti venderetur, sestimaverunt. Sed quoniam uDiuscujusque opus quale eit
ignis probabit.merito imperal ut mittantur in forna7

>

e t

s a n e

7 4

" Zachar, , 7,14.

7 4

Luc. , 4, 5.

7 1

744

^ , , :. \
*

. \ ,
. \
, \
, \ ^ 6
,
\ . \
, , ,
\
,
\ , .
,
, . , \ \ . > *
* \ ,
. *
,
, ,
, ; 01
.
,
, >
. *' t
* >
\
\
, \
,
. > *
' .
, . > \

.

, ,
,
, ,
\ , \ , \ , \ |, \ ,
, , , \
. , (
,) < , \ * \ ,
,
,
. ' \
, , *0
,

Mallb. xxvi, 14,15.

7 1

Psal. c v m , 4, 5.

DEMONSTRATIONIS EYANGELTGiE LIB. X .

745

746

03 . cem, i!Iud adjungens : c Quemadmodum probatus

sum pro Hlis. > Eornacem vero hoc loco ipsam
,
, < domum Domini nominare videtur. Nam cum Donii , nus dixerit, ut est apud L X X , < Dimiite eos in
. fornacem, > tum adjungit: c Et projeci eos in do' , ' , mo Domini in fornacem. > U l vero est apud Aquilam, c cum Dominus dixeril : Projice illud ipsum
, \ ^
. > videlicet argenlum ad figulum, > tum adjungit:
c Et projeci illud in doino Domini ad flgulum.
* ' , >
\ ^ , At vero, ex Syminachi editione, c cum Dominus d i xcrit, projice illud in fornacem, > tum adjungit
. \ ,
c , , , - verba illa *. c Kt projeci illud in domo Domtni i n
, \ fornacem. > Num igitur hoc tunc forsilan comple , " - luroesti cum c Judas qui Dominura prodidit, c v i . dens quod condeinnatus esset, poenilentia duclus,
; . \0( , - relulit argentum principibus sacerdotum el senioribus, dicens: Peccavi tradens ganguinem innocen . ,
, lem. At illi dixerunt ei : Quid ad nos? tu v i deris, el projectis argenteis in templo, recessit:
, \ .
, ct abiens laqueo se suspendit. Principes aulem
sacerdotum acceptis areenteis dixemnt: Non Iicet
;
, eos mitlere in corbanam, quia pretium san . 0 gmnis csl. Consilio autcm i n i t o , emerunt ex
\ illis agrum figuli in eepulluram peregrinorum.
, , - 4 8 1 Quaprupler vocatus est ager ille, ager san . \ guinis, usque ad preeseiitem diem. Tunc implettim
est quod dicturo est per Jererniam propbetam d i , . >
" \ , \ ' centem : Et acceperunt triginta argenteos pretium
, - appreliali, quera apprctiaveruul a filiis Israel, et
dederunt eos in agrura figuli, sicui constttuit mibi
ttva (, \
\ Ubi diligenter coneiderabis, cuui baec
, C Dominus
- non babeantur apud Jeremiam propbclain, num arbilrari oportcat ea per quamdam malitiam ex illo
, \ \
sublata efcse, an vero librarii erralum fuisse, qui
, c
negligentius sanctorum Evangeliomm exemplaria

\ , c confecerit, et ex negligentia in errorem inciderit,
, , > el pro Zacharia posuerit Jeremiam i utpote, cum
ita scripto opus fuerit, tunc coraplclura est, quod
* \ .
dictum est per Zachariamprophetaru. PrO eo au ^ , \ ' tem quod perperam conversum est: c Et miserunt
eos in domo Domini in fornacem, > dictum est i U
. < ' , *
lud : f E l dedi eos in agrum figuli. * Plane euim
, , .
\ in ipsa propbetia in templo Domini projeclum
, \ , - fuisse argentum dicitur, et ab Evangelio Hidem i n
lemplo i c Projeciis enim, inquit, Judas argenteis
! . >
, D in templo, recessit. Et sane xquum est ex illis
argenlcis templum fuisse profanattim, et comple ,
tum fuisse illud : < Ecce relinquitur vobis domue

veslra descrla \ Porro autem etiam illud con / ,
templare, num fornax dicta sil doinus Domini,
\ .
propterea quod in lemplo Dei quasi in fornace coiw
* ;, " ^ , > ,
flaloris* aniroos ex divinorum serroonum calore ai*
, >
que igne iransformari contingil, atit alioqui non
, puros dum tanquara in fornace igne exploranlur,
, \ \
redargui. Idcirco AquiJa dum ita convertil : c E l
. *
projecit argentum in domo Domini ad flgulum , t

plane nos docet quemadmodum divinum Verbum
,
instar flguli habitcl in dorao Domini, et eorum qui
< ^ ^
T

" Mailta. , 5-40.

PATROI,

GR. X X I I .

Malth. xxiu , 38.

747

EUSEBll C J E S A R I E N S I S O P P . P A R S l f . A P O L O G E T I C A .

748

illuc accedunt anhuas informct ac renovet. Verum- ,

tamen cum pretium appretiati in illa domo proje , t
cium, earo ipsam profanam reddiderit, merito sta ^&
tim adjungit : t Et abjcci virgain alleram, quae di
citur funiculus, ad dissipandum leslainenlum inler
. (
Judam et Israel. > Ex illo enim illa gcniis mulli . '
tudo abjecta estproculab antiqua Dei tutela, q u
, ,
prius illos conservabat. Alteram aulem virgam puto
\ . t
pro universa simul Judaica gente boc in loco ac < \ ^
cipi oporlere. Qua de causa illam cliam funiculum
, vocat, dicens: 482'
Enam vocavi pulchritudinem,
\
et alteram vocavi funiculum.. Tum de altera evi. \
denter adjungit illud : < E i abjeci virgam alieram,
.
quae dicilur funiculus, ad dissipandum teslanienlum
, \
inter Judam el Israel: siquideni b i erant et fu , niculus et virga allera. Prior aulem qua* pulchri*
tudo nominaia est, non alia fuerit quam ipsa Jeru 0
salem, adoratioque Mosaica, omnisque prisca con- , \ ,
stilutio, quse vetus diciiur lestamentuni, bocque . >
ipsum vel ex ipsa propbelia plane constiterit, dum
,
ait : c Et capiam virgam ir.eam pulcbram, et abji- (J ,
ciam eam ad dissipandum leslamenlum rceum.
^ ,
Yidcs ut lestamentum quidciu suuin, virgam prio \ *
reni esse d i x e r i i ; alterara vero virgacn, funiculum,
, \
et tamen so iiirainque abjecturum minalur, quam- '
vis prius dixeril : < Et capiam ifiihi ipsi duas
, \ >
virgas, unam vocavi pulcbriludincm, el aUeram vo- t ,
cavi funiculum : pro quo Aquila quidcm sic con- .
verlit : Unam vocavi decorem, et alteram vocavi
, \
funiculum. Symmacbus autem : < Hanc quidem
vocavi decorem, illam aulem vocavi fiimculum.
; , \
lloc i^itur universai gcnlis pulchritiidinis deco- , \
risque nomine, divinani legem, el quod in ca con ; ,
lineiur testamcnlum, merilo appellat. Venerabililas
, ;
enim illa urbis Jerusalem,
q u in ca ad munus
;.
ponlificum sacerdotumqnc periinebaul, tum etiam
\
omnia quaecunque olim apud illos populos ex d i v i \
nis lcgibus, ct ex veleri teslamenlo de inore prius
, .
adininislrabantur, decens quidam ornalus iis erant,
qui talibusrebus ornarentur. Funiculus aulem ipsa

geniis imiUiludo apud ipsum quoque Mosem vocata
, \ ;,
esi, in illis vcrbis : c Facla est porlio Domini po ,
pulus ejus Jacob, funiculus bcredilatis ejus Isracl. > \ A l vero bujusce utriusque virgac mulalionem, magno
, ,
1

impelu futuram iis lcmporibus, dc quibus diclum ^

csl, divinat: utpote, ctnn et vetus, quod prins in
ea eral, testamentum, et ptilcbriiudo quic in cadem
olini cernebalur, delenda fuerit r t ad nihiUini rcdigenda, siinulac prclio illius seslimalo , qui I r i ginla argenleis a^stiinatus est, illi pro sua ipsorum impietale iuerila^ ignominiaB obnoxii facli
sunl; dicit igilur : < Et capiam virgam meam pulcbram, et abjiciain eam ad dissipandum leslatncntum meum. > El rursus : < El abjeci virgam alleram,
quaedicilur funiculus.Ad haec, cum in propbctia dicatur illud: Et aufcram ircs pastores in niense uno,
483 arbitror sic tres orduies eorum siguiGcaii,
qui olim populo Dei praeeratit re^mn, ponlifieum
%i propbetarura; quoniam ab bis iribus, qnnsi pa-

, ^
. * c
, \ ^
,
^ \ ^
. \ *
\ \,
^
, , \ ,
\ \
.
' \ , ' \ ;
( .
4

\ *

749

750

D E M O N S T K A T I O N I S E V A N G E L I C J E L I B . X.

. sloribus, omnia quae ad illos veteres olim pertinebant, gubernabanlur. Sed quando tres isti pasto.
res uno tempore conversionem passi sunt, Salva , , tore ulique noslro advenienle (nam el rex prete?
, leges creatus, non ab ipsorum genere oriundus,
), sed exlernus ipsis tunc praeerat; et ponlifex a
, Romanis ad sacram functionem proveclus, non ex
successione gencris, neque secundum leges atquo
, '
kislitula, bonorem illum obtinebat; nec propbe
la, qui usque ad Joannem perveniens, desierat,
, \
amplius apud eos operabatur, sed loco ejus men
* * > '
dax quidam propheta et impius populum decipicbat), merito Iria illa dona, qwx quondam supra
c ^
oimie ornamentum ac dccus totam illam qeiHem or ' ,
nabant, sublaluruin se uno lcmpore minalur, d i ,
cens: cEt auferam tres pasiores in mense uno,
\ '
et gravabituraiiimamca super eos ;> proquo Aquila
'
qmdem fc ait: c El mulilata cst anima mea iu eis;>
\
Symmacbus autem : cEt cxanimatus sum in eis;>
. > " ,
Tbeodotion aulem : < El exanimata est aniaia mea
' , >
? , supereos. > Et causain exaniinalionisoslenditin iis
quae adjungii: cEtenini animae eorum rugierunt
, super me,> pro quo rursus Aquila boc modo con , vertil: t Elenim anima corum immaturuit in me,>
Symmacbus auiem: c Et anima eorum invaluil in

me. Uli vero quod apud LXX dictum est: tElenim
, *
animae eorum rugierunl super me,> simile quid. ;
* dam fertur etiam apud Jeremiam, quod ex persona
Domini profertur bis veibis: cDereliqui domum
, , Q
,
' p
, ^ > * ',
, , ,
, , >
.
,
. " ,

, ,
, ,
, ^
(& ,

meam, dimisi baereditatem meaiu, dedl dilectam

ammam meam in manus immicornm ejas, facta
est haereditas mea mibi ut leo in silva, dedit supcr
me vocem suam, nunquid speluoca Iivxnas hrcreditas mea m i h i ? has igilurob res merito deinceps adjungit: c Et dixi, Non pascam vos; quod
w t r i l u r , morialur, et quod deficit, deficial, el quae
rcliqua snnt devorcnt, unusquisque carnes proximl
sut.i Post quae subjtcil: Elcapiam virgam meam
pulchram, et abjiciam eam.i Pro quoAquila: Et
acccpi, inquit, virgam lr.eam, decorem, et excidi
illam, # llosaicam videlicet adorationeni. Ergo
prinia quidem virga inilio sermonis, prima item
quae frangatur et abjicialur, fore dicitur.
484
Cum aulem pretiura ejus, qui aeslimalus est, et
D pro eo argentum proditori erogalum, projectum
, '
est in domum Domini tanquam in fornacem, lum
,
vero eliam ea quae ad alicram virgam, boc esl,
, <
quae ad universam gentom perlinenl, quid lalura
,
sint mali, propbelice declaralur in illis verbis: < Et
. ' '
abjeci virgani alleram, funiculuin ad dissipandum
, lestamentum inler Judam et I r a c l : > quoniam
; ! illoruin rejectionem bis verbis plane oraculura i n , dicavjt, nierilo dcinceps non amplius illos vim
, propbeliarum iniellecturos ailirmat, scd (ibana ,
iweos, sic dicens : Et cognosccnt Cbananxi^ oves

quae cuslodiuntur mibi, quod verbumDominiest.
Caeterum, qui tandem alii fuerint bi CbaitapuM,
.
quam nosipsi? qui prins alicni eramus, et qui cx
79

" Jer. , 8,U,

751

EESEBII

C J E S A R I E N S I S O P P . P A R S 11. APOLOGETICA.

75*

universta olim profanis alque impiis gentibus, oves Cbrisio custodili sumns? qui etiam beneflcio illius
surous immutati, et ipsa vaiicinia prophetaruni intelligeiites, cognitioncm verarn vftibi Domini accepimus. lidcm nos qui sumus Chananaei, novimus alque iiilelleximus ea quae dicuntur. Non n o r e r u n l
aulera neque intellexerunt, qui noraine Israel glorianlur, et qui semen Abrabae jactare consueverunt.
Jeremia. Iiem de Juda nominalim.

Peccalum Juda scriptum esl stylo ferreo in ungue adamautino, exaratum super latitudinem cordis
ejus, et cornibus allarium vestrorum. Cum
recordati fuerint filii eorum ararura suarum ct
lucorum suorum in ligno denso et i n collibus excelsis, robur tuum et omnes tbesauros tuos i n
direplionem dabo, et excelsa tua in peccato inoinnibus flnibus luis, el privaberis et bumiliaberis ab
hsereditale, quara dedi libi, et transferaui te ad
inimicos tuos i n terram quam non nosti * quoniam
ignis accensus est i n furore nieo, usque in saeculum ardebit . Tamelsi basc non apudLXX, attamen in Hebraico nacti atque in reliquorum inter80

pretum editionibus, ilem in exquisilioribus quo(jUe ipsorum L X X exemplaribus cum appositione

siellularum, 485 necessario ea apposuimus, tanqnam ea qusc noiuinalim ipsum prodilorem Judam
*ignificent, el peccatum quod ab iilo commissum
est, fieri non posse t unquam aboleatur. Hoc
enira mihi videlur signilicare i l l u d : c Peccatum
luda scriptum est slylo ferreo in ungue adamanlino. > Poterunt itcm referri ad univcrsam Judaicam genlem, quibus deinceps ipso ordine post
ipeorum scelus indelebile, exlreniam, quae ipsos
punitura est, perniciera inlerminalur, quae non est
nunc sigillalim ad verbuiM inlerprelandi teuipus.
Sed quando tam mulla baclenus de eo, qui Salvatorem ac Dominum nostrum eral prodilurus, aliisque qui 11 insidias facluri erant, divinitus prae- ^
dicla expo9uimus: tempus jam fuerit quse eub
ipsam ejusdera passionero eventura fuerunt, ut
item divinilus per propheta denunliata sini, i n lueri.

."
ovopuzcrrL
^ ,
. ,
,
.
, \
, \ \ , \
, \
. \
, \ ,
,
,
, . > \
, '
,\ ,

,
, \
, \
.
,
, . * \
, \

.
\
\ ,
, \ \

.

Ab Amos. De solis defeetu, qui in ipsa Salvatoris

uostri passione accidit, el de exiremo Judaicx
gantis inleriiu.

.


,

.
c ,
c Jurat Dominus in superbiajn Jacob, si obliviscelur in vicloriam orania opera veslra, ct super , \
bis non turbabitttr terra, el lugebil omnis qui ha- \ , \
, \
bitai in ea, et ascendet quasi fluvius cofisunimatio,
et desccndet quasi fluvius jEgypti, et erit in die , \ .
illa, dicii Dominus, occidci sol in meridie,et obte- \ , , , \ \
nebrabitur super lerram in die lux , et convertam

r~-

solemnia
veslraeiinindUcam
luclum, super
et omnia
canticalumbum
vestra
in
Iamentum,
omnem
saccum, et super omne caput calvitiem, et ponam
eum tanquam luctum dilecli, et qui cum eo fuerint
tanquam diem doloris : ecce dies veniunt, dicit Domiaus, el mitiam famein in terram, non famem
paim, neque silim aqux, sed famem audiendi vert f

Jer. , 1-4.

\
.
\

,

*
\ ,
*
, \ *
. , ,
\ , ,

755

DEMONSTRATlONtS EVANGEL1CA2 L I B . X .

754

, . bum Domini,et commovebuniur aquae a mari usqite

\ ad mare, et ab aquilone usque ad orientem circui, \ <6
bunt quaerentes verbum Domini, et non Inve , \ .
nient . > Contumeliam ei superbiam et insolen \ \
tiam adversus Salvalorem nostrum, quam in illum
, ,
excilarunt Judaei, haec propbetia pradicens, jurare
, Dominum ait contra superbiam Jacob, 486
' , futuram esse oblivionem eorum, quae contra ipsum
ausi sint, dignaque luctu mala passurani esse ipso * ,
rum terram, una cum habitatoribus, neque uhra
\
, ' - sicut prius, ubi breviter emendati fuerint, esso
, * - ilerum reslituendos, sed in consummationero, q u
ad ipsos speciant, esse ventura.< Siquidem ascen ' . ' ,
, f , - del, inquit, ut fluvius consummatio ipsorum : sic
utique iram quae illos non alias quam Romanis
* ' 8 1

, * , ^
\ , .
' ,
' , , ,
' ,
\ ,

, ^ \
, ' .
' \
,
\, , ,
,
, Q
, ,
c \
* \ , \ ,
, . , \
,
\
, \ \ *
, ,
' , .
, , \ ,
, ,
, \ ,
,
/^
. 7; , '

, ,
,
, \

, *
\ .
,
, "
Ainos v i i i , 7-12.

" Mallh. x x v n , 45,46.

regnantibus invaserit, per fluvium ascensurum

super eos, veluli qui prius in sublimi versarenlur,
significans. Deinceps post banc, de qua diclum
est, conlra illos immissam a Deo iram, rursus ad
illos spectaotia negolia, persequitur : t Et iluvius,
ipquil, iEgypti descendet. > Quibus verbis signifieari arbilror, quae olim subliniia ct apud Deum
venerabilia fuerint, el quae quasi in sublimi posil
Judaicae gentis praelaliones, ea similia el fluentie,
et rebus nalionum fide carenlium, fluvii instar
labentibus, esse consliluenda, ac de sublimiori in
infcrius esse pracipilanda. Deinde post Iwec ips*.
quae dicta s u n l , ipso ordine ea quae sub ipsum
salularis passionis terapus evenerint, apericns :
in illo, inquit, die, dicit Dominus, occidel sol
meridie, el oblenebrabilur super terram in dia
lux, quae sane evidentem exitum sortita sunt,
lunc cum Salvatore in alium sublalo, u l est apu4
evangelislam, < scxla hora tenebrce factae snnt
super universam terram u&que ad horam nonam;
ct circa horam nonam exclamavil Jesus voce magna
diccns : E l i , E l i , lamma s a b a c b t h a n i Quae cum
in bunc modum suum Ooem conligerint, deinceps
adjungil : t Et convcrlam solemnia vestra in
lucturo, el omnia canlica vcstra in lamenlum, et
inducam super omnem lumbum saccum, ct super
omne caput calvitiem, et ponaro eum sicut luctuni
dilecii, et eos qui cum ipso fuerinl, u l diem doloris. Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et mitlara
D famem super terram,non famem panis, neque silim
aqux, sed famem audiendi verbura Dornini, et
qua3 scquuntur : qua? quidcm omnia propler superbiam ipsorum, qua adversus Cbrislum usi sunt,
divinilus pradicta, evidentem oraculi xitum ostendcrunt, post ipsorum adversus Salvalorem nostrum
insidias. Non ergo anle illud tempus, sed ex illo
tempore in buuc usque diem colenuiia illorum in
lurlum converlit Deus, et cantica in lamentum :
quippe qui illos celcberrima civitate privaverit, et
venerabile iUud sanciuarium quod in illa erat,
487
Vespasiano apud Romanos imperantibus, cverterit, usque adeo ut noo amplius venirt
a

755

EUSEBII CJESARIENSIS

OPP. P A R S I I . APOLOGETICA.

756

et celebrare in ea legitima solemnia, et legilirnos , , \

convcntus possint. CaUerum, quid opua esl dlcere,
' ;
qnemadmodum fames audiendi vertmiu Domini, omnes illos invaseril? propierea quod procul a seiptis
Dei Verbum exegerint, cum illud uno animo negavcrunt, et ab eodem negati sunt.
Zacharia. Item de solis defectu, et de tempore
saiutans Passioni*.

^ . "

\ , \
E l adveniet Domimis Deus meus, et omnes
' .
sancti coro eu; in die illa non erit lux, et frigus,
, \ .
et gelu erit in uno die, et dies ille notus Domino,
, , \
et neque dies, neque nox, ad vesperam erit lux, et
, .
in die illa egredietur aqua viva de Jerusalem, d i ,
midiunt ejus in mare primum, ei dimidium ejus i n
,
mare extremum, in aeslaleet in vere erit sic, et
erit Dorainus in regera super universam terram; in JJ . \
. \
die illa erii Dominns unus, et nomen ejus unum,
ambiens omnem terram et soliludinem . Baec . ^ , Sv,
quoque in adventu Salvaloris nostri complela siint:
cum advenit, sive cum suis sacris apostolis, sive \ . > \
cum suis sanctis, divinis videlicet quibusdara po- ,
\ ,
testaiibus et incorporeis spirilibus, necnon angelis
et ministris suis, de quibus diclum est in sacris
, \
Evangeliis, quod utique ad illum accesserinl angeli, ,
et ilii ministraverint. Porro autem die illo (sic au- , \ ,
tcm sacrae Httere consueverunt omne tempus vo- , \ .
eare, quo ille inter bomines versalus est) una cum
( aliis predictionibus eliam quod nunc Iractaiar,
$ oraculum completum est, cum utique sub illius pas- )
sionis tempus ab hora sexla tenebrae factsc sunt
\ ,
euper universam terrain usque ad horam nonam. G ,
\ .
Ex quo src ait prophetia : c In die illa non erit

)ux. > Et rursus: t Et neque dies, neque nox, ad
\ , \
esperam erit lux, quibus verbis perspicue iudiearr ptito illins temporis condilionem, cum Salva- , *
,
lorc nostro altius sublato in ipsa dici luce, 4 8 8
, \ ,
nox ab bora sexta id, quod circum terram est,
oblinoil usquc ad horam nonam. Post quam rursus , *
, \ desinentibus tenebrie, dres et inx reversa est : post
, ' .'
q a rursus consueta nox secuta est. Qtise omnia
eermo propbeticus inmirt, ubi a i t : c Et dies ille \
noti^s Donitao, et neque dies, neque nox, ad vespe- , \ , \ ,
.
rain erit lux, > dies quidem ille non erai, propter
\
meridianas tenebras, sed nec item nox, propter
ipsiusdiei recursum, quem indicavil significans per ^ ,
i!la verba, c ad vesperam erit lux. Quis aulem
,
non admrretur etiam hibernae horse commemoratio- . '
nem?quam ipsam itidem divinavit oraculum, cum
; \
a i t : c Et frigus et gelu erit. > Quod item ipsum
\ \ > \
Evangelii teslimonium commendat, cuin Pelrus
,
dum Jesum sequftur, accenso igne in atrio Caipbae,
,
una cum aliis calefaciebat se. Proinde Joannes , frigoris quoque mentioncm apertissinie facil, d i - .
c e n s : c Slabant servi et ministri ad prunas, quia
\
frigus erat, ct calefaciebant se . Et ad verbuni
, ,
quidem hujusmodi finem coiitigeruni, quae sic prsp . *
dicla eunt: ad sensum vero, cmn Judaeis salutare

83

8fc

Zachar. xiv, 5 - 1 0 .

*'Jcan. x v m , 1 8 .

DEMONSTRAflONlS EYANGELIC2E LID.

757

758

%; , , lumen iltuxtsset, ipsiqtie potius lenebras quam htmen amplexi essertt, lioc quod ab ipsis elecluni
,
assumpltimque
est, oniversam ipsorum nationem
, '
invasil. Gum enim ipsi recessissent a luce, et ees
, * , obscura nox occupasset, obscuralis ipsomm men ,
tibus, eo quod illuminatio evangelica radios snos
,
corda ipsorum non immitleret, quinetiam refri .
gerata ipsorum erga Deum charitate, talium rerum
\ ,
signa merito expressa sunt, ct in tali salularis ad ,
ventus die completa sunt ea, quae ad boc oraculum
^,
pertinent, dum aqua vivcns erumpit ex Jerusalem,

et in omnes gentes progreditur fecundus et vil
,
apportalor evangelicae doclrinae sermo : qui cum
\ ,
profeclus sit de Judaea et de ipsa Jerusalem, disse \
, ^ minatus postea est in omncm terram el in onines
\ .
orbis lerrarum flnes. Hujus vero aquse ipse quoquc
\
Salvalor ac Dominus noster meminil, dum toquitur

rum muliere Samarilana: Si scircs, inquit, quis
, , \
est qui petit a tc bibere, lu pelisses ab eo, et de . " disset tibi aquam v i v a m . > Quanta autem ad eos,
,,
qui vivam raiionalemque aquam gustaverint, ven , , , tura sit utiliias, declarat deinceps, dum docet
quemadmodura qui eam aquam biberint, et multos
, \ illos, qui antea ipsis imperabant, malignos daema , \
nas abnegaverint, i i uiiuni sui ipsorum et Doniinum
\ ,. et regem coniUebuntur, ilem quod is Dominus, qui
r e x <iet
- ab unis Hebraeis anlea noscebalur,
\ , - omniuiD earum naliouum, quae ex universa terra
\ . " \
in ipsius fidem venerint; el nomen ejus unum erk,
; ( \ ambiens universam lerram et solitudiuem, quod
, ,
quidem ipsum ubi quis viderit, qi fieri possit ut
,
non admiretur? etenim a Chrisli vocabulo, Cbristus
, \ \
porro ipse Dominus est, Cbristianorum nomen de ,
ductum omnem locum et civiiatem et regionem
.
ipsasquc in desertis orisque extremis lerrse habi8S

489

tantcs naliones circuivit, fldem eo modo faciens el

tonsentiens bujusce propbelia? valicinio.
'.
.


.

psalmo x x i . De iis qiuc in ipsasalulari pastione

facla tuut. ln finem pro tu&cepline malutina.

c , , * t Deus, Deus raeus, respice in me; quareme de ;

reliquisli ? longe a saluie mea verba delicioruna
. ,
meonim. Deus meus, clamabo per diem ad le, el
, , ^ non exaudies; el per noctem, et non ad insipien . ,
tiam niihi. Tu autem in sanctis tuibilas, laus Israel.
. \
In te speraverunt patres nostri, speraverunl, el l i , , \ ^ . berasli cos. Ad te clamaverunt, et salvi facti sun(.
, \ , \ - In te speraverunt, et uon sunl confusi. Ego autem
. ,
sum verniis et non homo; opprobrium bominitm et
, , \ .
abjeclio plebis. Omnes videntes me, subsannave ,
runl me, locuti sunt labiis, el movcrunt caput. Spe , " \
ravit in Domino : eripiat eum, salvum faciai eura,
, ( , , .
quonlam vult eura, quoniam lu es, qui exlcaxisti
>
mcde venlre; spes mea ab uberibus malris meaa.
. \
lu te projectus suni ex utero. De ventre malris mm
, . Deus meus es t u , ne discesseris a me, quonian U i e e

Joan. , 10.

EUSEBIl CJESARIENSIS OPP P A & . APOLOGETIGA.

199

bulalio proxlma est, quoniam non est qui adjuvet.

Circutndederunt me vituli niulti; tauri pingues obecdorunt me. Aperuerunt super me os suura, ut leo
rapiens et rugiens. Sicut aqua eflusug sum, et d i epersa sunt omnia ossa mea. Factum estcor uieum
tanquam ccra liquescens, in medio ventris mei.
Aruit tanquam lesta virtus mea. E l lingua mea adbadsit giilluri meo, el in pulverem morlis dcduxisti
me : 490
quoniani cir< umdederunt me canes
multi. Gongregatio malignanlium obsedit me. Foderunl manut ineas et pcdes meos : dinumeraverunt
omnia os$a mea. Ipsi vero consideravcrunt, et i n spcxerunl me : diviseruni veslimenla mea sibi, et
super vestem meam rniseruut soriem. auten),
Pomine, ne procul amoveas auxiliura meum. Ad
eqsceplionem raeam respice. Eripe a framea aniniam nieam, et ex manu canis unicani meam. Salva
nie ex ore leonis, et a cornibus unicornium humi
litatem meam. Narrabo noraen tuum frattibus
meis. In medio Ecclesise laudabo te. Qui limelis
Dominum, laudate eum. Omne semen Jacob glorificate euiu. Timeant eum omne senien Israel; quoniam non sprevil, neque moleste tulit deprecalionem pauperis, nequc avertit facicin suam a nie, et
fum clamarcm ad eura, exaudivit me. te laus
mea in Ecclesia magna. Vota mea reddam in conspectu timenlium eum. Comedent pauperes, et salurabunlur, et laudabunt Dominum, qui requirunt
eum : vivent cprda eorum in saeculuni saBCuli. Reniiniscenlur et convertentur ad Dominum omnes
fines lerrae, et adorabunt in conspeclu ejus univcrsae familiae gentium; quoniam Doniini est regnum, et ipse dominalur gentibus ; comederunt et
adorayerunt omncs pingues terrae, i n conspeclu
ejus prolabenlur omnes, qui descendunl in terram, et anima mea illi vivil, et semcn meum serviet ei, annuntiabitur Doniino generatio ventura,
el annunliabunt juslitiara ejus populoqui nascetur,
quera fecit Domtnus". Illud quidem cDeus, Deus
meus, respice in nie, quare dereliquisii rae?> quod
initio psalmi dictum est, a Salvatore noslro, ut est
apud Matlhseum, ipso passionis temporedictum est,
in bunc modum : < sexta autcm bora tenebra?
factae sunt super universam lerram nsque ad horam npnani, et bora nona clamavit Jesus voce magna : Eloiro, Eloim, lamma sabacbthani, quod ex
interpreUiione est: Dcus, Deus meus, quare dereliquisti rae ? acccpta vero sunt Hebraica verba
ex ea, qua? nunc esl in manibu prophetia. Siqnidem vel iisdem syllabis illud ipsum : c Eli E l i ,
lamma sabacblhani, inuio psalmj continetur; quod
Aquila in bunc lnodura interpretatus est: < Eortis meus, fortis meus, quare dereliquisti me ?
491
Porro quod haec eamdem cum iis, quae passionis tempore a Salvatore nostro dicla sunt,
habeant vim, nemo uiique negaveril. Tcmpus i g i tur jam nunc fuerit psalmum ipsum absque controversia ad alium millum referre, quam ad illum :
Paal. x x i , 2-5*. " Mattb. , 45,40.
T

87

76

' , ,
. ,
. *
, \ . *\
, \ .
\
.
^, ,

,
. \ , . \
,
\ . , ,
, |
. ^ / ,
\ .
^ , \ ^
.
, . 01
, *
, .
* ,
' , \
, .

. , \
, \
. \

, \ ^
^
\
, \
. \
* ?* . \ ,
\ . '
, \
),
, , ,
; ,

*
, ,
* \
\, , \,

* , ,
;
\ . ,
\, \, \, ,
, ,
;
,
/
' \ ,
\ ;
1

75!

DEMONSTRAfIONIS EVANGELlCiE LIB. X .

*.' * ^
, * c , \
. \
, \
, ^ ,
' \ ,
. , .
* ,
, ,
, , , .
\
, , \ -

76*

Hli uni et nulli praeterea alii, quat

eo conlinentur, coflveniunt. Planissime igitur i n
1110 cum alia completa esse constat, quac in boc
psalmo leguntur, tum vero etiam illud quod ita
ait : Diviserunt vestimenta mea sibi, el super
vcsiem meam miserunt sorlem. Trajectioneni
vero clavorum qui illius manibus ac pedibus iit
cruce aflixi sunl, evidentissinie indicat, dum ait :
Foderunt nianus meas et pedcs meos, dinumcraverunl omnia ossa mca. Sic etiam reliqua uni
1111 nec alii cuipiam praeterea convenient, quemadmoduni progressa longius oratio demonslrabii, aut
certe quivis suo arbitratu, quamvis aliam proferat
personam aut regi$, aut prophela?, aut alicujus
eorura, qui quondam apud Judseos Dei amici et fa, , miliares exslilerint, ostendalque si possit, ea quae
ita descripta sunt, huic convenire. Sed enim cui
xol ;
' unquam eoruro, quos in utero mater gestaverit,
, tanlum virtulis, tantumque virium adfuil? ut
. \ , constanti cogilatione, animoque imperlurbato, et
menle sobria et erecta, Dei cogniiionem acceperit,
! .
, \ - et omnem suam spem in Deo collocaverit, usque
; \ \
adeo ut potuerit dicere : < Quoniam tu es qui ex ; traxisii me de ventre mairis meae, spes mea ab
\ ; - uberibus mairis mese, in te projectus $um ex utero,
; de ventre roatris mea? Deus mcus es tu. Quis
, ' ,
porro unquam ubi ipse tanlae curae Deo fuerit, post
. \ \ ;
ea opprobrium hominum et abjectio populi factus
, - est?a quibus autem et cujusmodi vitulis, aut lati \ ; ris inlelligendum est hunc fuisse circumdalum? ct
, \
quid tandem huic ipsi accidit, u l quasi aqua eflusus
, s i i t e t quoraodo ejusdem ossa dispcrsa sunl? ct
, , qua ratfone in pulverem morlis* dcduclus esi?et
\ ; simulac in talem pulverem est deductus, adbuc et
\ , \ ; - talia loquitur, et vivit, et vocalero se praeslat? et
, ; quinam alii canes illum circumdederunt praeter
, eos, quos dixit et lauros et vilulos? quod vero
, - consiliura malignantium non solum manus scd
, , ; eliam pedes hujusce de quo sermo est, foderunt?
\, , \
qui etiam poslquam eumdlm exuerunt, parlem
,
quidem vestimentoruin ipsius divisere, partem
, \ , vero jaclis sortibus arripuerunt ? et quxnam fra , - inea illa? quis canis? quis leo? qui itcm illi qui
, \ , \
dicunlur unicornes eum, de quo sermo^est, obsi
denles ? 492
Q fiducia post lantam contra id
; , ^ genus luclam, ac posiquam in pulverem morlis
, \ deductus est, pollicetur se nomen patris sui nar . ' raturum non oronibus, sed solis stiis fratribus ? et
, qui tandem bi fralrcs ? qua?nam vero Ecclesia
ha3C, de qua is qui talia pertulit, ita loquitur ? I n
,
inedio Ecclcpiae laudabo te; quibus eliam iUud
,
* adjungit: quod utique non una Judaica gcns, sed
omnes fmes terrae reminiscenlur el converlentur
ot* \
ad Dominum, et adorabunt in conspectu ejus onw

nes familis gentium. Caeterum tu quoque ubl
, * ,
per te ipsum singula ejusdem psalmi verba explo. \ raveris, facile inteltiges utrum ea quae in ipso coovj , \, \, 6\,
tinentur ad vulgarem quempiam referri possinl:
^ , ,
qnod cum feceris, certe non invenies cui Undem
? ;
e l

u a

765

EUSEBII C J E S A R I E N S I S OPP. PAftS I I . APOLOGETICA.

764

illa conveBiant, praeter uivum SaWatorem nostrum, . > qui omnium et fidelissime ei verissime hujusce ,
pgalmi voces in suam personam assumpsil, quem- . , , , 'admodum evangelistae testiOcati sunt. Matlhseus
quidem illis verbis quae antea retulimus. Marcus , , , , aulem iis quibus etiam ille, utpote qui in bunc . '
modum narret: Et facta bora sexla tenebrae factae , ,
sunt super totam terram usque ad boram nonam. ,
Et hora nona exclamavit Jesus voce magna diccns : , \ , \ ,
Eli, Eli lamma sabacbtbani, quod est ex interpretalione : Deus, Deus roeus, ad quid dereliquisli nie? ,
\ Et quidam ex audientibus dicebant : Eliam voc a l . Age igitur poslhac ipso ordinc videamus, . ,
, \
qua ratione ea quse in boc psalmo continenlur, ad
illura referenda sint. Ac primum inscriptionem
ipsam tractemus, quse talis est : in finera , vei ^ , ,
quemadmodum Aquila edidit: c vicloriae auctori, > . "
ie\ eliam ut Symmacbus : < ad victoriain pro
\ ,
susceptione. > Haec sane nobis veniunt in mentem,
, ,
propierea quod salutaris illa passio, ut scripta

evangelislarum demonstranl, perfecta est circiier
,
boram nonam, factis jam tenebris, ab hora sexla
.
usque ad horam nonam, qua sane hora eliam
, \
vocem magnam emisit, et ea quae paulo ante recilavimus, protulit, ut plane sit conGtendum, illius \ , ( ) passionero ad vesperam nocte advenlanie fuisse. At , \ xeditus ejusdem a morluis,quae fuit susceplio patris ;
illum suscipienlis, et ad seipsum ex regionibus . , \
. * .
mortis adtrabenlis atque assumenlis, circa auroram
fuit, queroadmodum rursus evangelisiarum tesli- Q ,

roonio confirmalur. Siquidem Lucas baec ait Una
autem Sabbatorum valde diluculo venerunt ad mo* ,
, \ .
numenlum ferentes, quae paraverant aromata, >
493 miiHeres videlicet et nonnulli cum eis; i n - , ,
vcnerunt autem lapidem revoluturo a monumenlo : '
, ,
et ingressac non invenerunt corpus , > propierea
quod jam tum Salvator nosler a morte eratexcita- , \
. " , ,
tus. Hoc vero ipsum Marcus quoque ostendit sic

dicens : < Et yalde mane una Sabbatorum veniunt
. > ad monumentum, orio jara sole, et dicebant ad se

invicem : Quis revolvel nobis lapidem ab oslio mo. \
Dumenli? erat quippc magnus valde : et vcuiunt,
, *
et inveniunt eum revolutum **. > Eral auiem jam
,
lum excilatus. Habes apud Joannem quoque idem
f

> a

teslimonium hoc modo : t Una autem Sabbalorum D , \ ,

-
venit Maria Magdalene mane ad nonumenlum, cum
, , \ ?
adbuc tenebrse essent, et videt lapidem sublaium
a monumento *. Maltbams quoque, tametsi sero >
Sabbatorum, dixit, allameu adjuogit: t Ea quaeillu- .
cescit in unam Sabbatoruro, venit Maria Magdale- \ , ,
ne, el alia Maria videre sepulcruni, el ecce terne- , , ;
motus factus est magnus. Augelus enim Domini \ , , \
, , \
desceodens de coelo accessit, el revolvit lapidem
* \ \ ,
ab ostio roonumenli. > Haec addidi necessario, ut
, * \
oslenderem quaenam sit ea, quae in psalmo pradi
,
cilur susceptio malulina. Nam cum signiGcel ea,
Marc. x v , 55-55.
Psal. x x i , 1. I.uc. xxiv, 1-5. ' Marc. xvi, 2-4. * Joan. , 1.
(1) Vulg. deesl; aut certe legendum , vel mclius , qnod el magis convcnil Mar
, ejusdem, lum el caeierorum cvangclist. E O I T .
M

765

DEMONSTRATK)NIS EVANGEUCiE U B . X .

760

qua ad passionem Salvatoris nostri perlincnt, nec

\, passione desierit ea, quae ad ipsum speclal dis. ' peosatio, passionis vero finis ipsa fuerit a morte
\ , ad vitam restitutio, et matutina susceptio, merilo
, \ oracuium huic fmi admirabdi ipsam dedicat scriptu ram, non secus ac si omne hujusmodi argumenlum,
, \ , et earum vexationum quae finem ipsum, reditum
* * < 01 , uliquc de morte ad vitam aiUeceseerunt, et susce, , plionis matutinae causa, inductum sit. Ubi ergo
,,
Sahator ac Dominus illud dixil : t Deus, Deus
* , \ - meus, respice in me, quare dereliquisii me? ac
. > ' , deinceps illud addldit: Ego autem sum vermis et
, \ - non homo, opprobrium borainum, et abjectlo popu , , - li : necnon illud subjecii 11 Circumdederunt me
. , \ i t u l i multi, tauri pingiies obsederunt me, cl evi\ ; ^ denter suam niortem denuntiavit ex illo, t in pul, \ \ ^ \ verern mortis deduxisti me : quoniam circumdede, , runt me canes multi, congregatio malignantium
, obsedit roe, foderunt manus nieas ct pedesmeos.
* , \ Prseterea ubi eliam ca quae sub ipsam passionem
sibi evenerunt, significavit illis verbis : Divise , runt veslimenta mea sibi, et super vestem meam
, miscrunt sorlcin. > Haec, atque his frimilia ubi prae*
, * , , - dixit, non intra ba?c stelil, 494
adjunxit :
,
Qui limetis Dominum, laudate eura, quoniam
. , ' \ non sprevil, neque molesle tifiit dcprecalionem
; pauperis, neque averlil faciem suam a me, et cum
, \, clamarem ad eum, cxaudivil me. > Qua aulem ra\,. - \, tione diceret se exauditum? si non consecutus es \
sei, quae optaverat, qugeque superius deprecatus
, \ ,
fuerat, cum dixit illud : c In pulverem mortis de * .
duxisli nie, eripe a framea aniinam meam, et de
\ \ manu canis unicam meam ? Ha?c enini cum oras \ set, ac se ex bis eripi et liberari precalus fuisset,
\ tuin ea ipsa conscculus qua3 oraverat, adjungil :
. '
Non sprevit neque molesle tulit dcprecalionem
\ ,
pauperis, neque averlit faciem suam a mc, et cum
, , \ , , claniarem ad eum, exaudivit nie : ubi evidenter
. suum de niorle ad vilam reditum signiiicat, qui
, \ , \, - sub inalulinam susceptionem exsliiit, quam psal\, , \ . mus deinceps longius progressus indicavit, ubi
. , , dixit : Tu aulem, Domine, ne amoveas longius
* \ auxilium meum, ad susceptionem nieam respice. >
, \, \, Sed quam tandem aliam susceptionem, nisi eam
s e ( 1

, c , > D quain inscripiio psalmi significavit ? Caelerum, bsec

, , c , . > quideni dicla sint a nobis in ipsam psalrai inscriplionem ; in illo aulem, Eli, Eli, lamma sabach* , . "
tbani, > quod cum a Salvatore noslro ipsis Hebrai ,
cis noininibiis dictuni sit sub ipsum passionis lem \, ',
pus, in psalmi initio positum e$i, vide, qua?so, ne
, , ,
qua insit profundior conlemplalio apud Hebrxos :
; \
, , nam Eloim Deus nominalur : et boc per totam
< \ propemodum Scripturam invenies : quaudo vel
, \ , - proprie sic apud LXX eliam nunc Hebraica voce ne6\ , . minatur, apud ipsos tanien Hebrsos aliae nonnullae
ferunlur appcllationes ad divinam naturam signifi ,
candani, ut illud, Saddai, ut illud, Jao, ul illud,
\ , \
, - El, aliaque his similia crgo Dsalmus qui nunc io
nianibus est, illud : Eli, Eli, lamma sabachthani,
, \

EUSEBJI C J E S A R I E N S I S 0 1 \ PARS I I . APOLOGETICA.

78

initio habet, quo etiam Salvator noster ustis est, j

, \
non autem illud : Eloim. Proinde Aquila cum d i \
versitatem Dei appellationis, quae ex ipso Eloim

, c , ,
eignificalur apud Hebr:ros vidisset, illud de quo
,
, , wd
nnnc agimtis, in illo, Eti, E l i , non ila quemadmo . , , *
diim reliqui cum converteret, enuntiandtim puiavit,
sed : Fortis nious, fortis meus, quare dereliquisli , \ ,
\ .
ma? quod quideiu si exquisitius eloqui volueris,
, ,
dices, robur meum, robur meum. Quare ex hujus
, \
inierprelalione, Agnus Dei, qui est noster Salva \ , \
tor, dum illud : Eli, E l i , dicit ad Patrem, illud

.
dicil : Forlis meus, forlis meus, quare dereli, \
quisti me ? et forsitan quod ipsum dereliquerit
, , ,
495 fortis suus idcirco crucifixus cst, ut ait
,
Apostolus : Etenim cruciiixus est ex inflrniitale,

, \
et vivit ex virtule D e i : > qui quidem nunquam cruci I
, t
csset affixus, nisi fortis suus ipsum dereliquisset.
\ ,
Et sane inspice l u , quam bene convenerit, Agnum
, ?
Dci, qui ut ovis ad occidendum sit ductus, et ut
. > \
agnus coram tondcnle obmutuerit, suas vires ad
Ipsuni Deum referre, et nihil proprium se babere ,
\ ,
arbilrari nisi unucn Palrem. Proinde etiam fortem
\ , '
euum, ipsum Palrem vocat, sane quemadmodum
vel in decimo seplinio psalmo robur suum, et i i r - c
mamentum, et refugium eumdem nominat, dum , \ \ ,
d i c i t : Diligam te, Domine, robur meum. Domi- , \ nus firniamentum meum et refugium nieum, et l i - ,
beralor meus. Deus nieus, adjutor meus, et spe- .
. >
raLo in eum. Proleclor meus el cornu salulis meae,
, \, \
el susceplor meus *. Dereliquit ergo illum fortis
6uus cum voluit illum usque ad mortem, et mor- ^ , \ .
\ (I) c "
tem crucis descendere, el pro universo mundo pretium, quo animae r^dimerentur, exbiberi, et vilae
, *
eorum qui in fidem ejus venisscnl, expialionem
. \ fieri. Illc vero proliiuis divinum ac palernum de, ' , "
cretum inlelligens cognoscensque si quis unquain
; * ,
alius, causas propler quas a Palre esset relinquen ,
dus, raulio eliain arnplius seipsum demisil, nior \
temque pro nobis ingenti alacrilale subivit, faclus, , que est is qui erat, el $anclissimus et benedictus
\
pro nobis exsecr:Uio , et qui pcccatum non no*
. \
Tit, peccatum, ut nos eiTiciamur justitia Pei in
,
i p s o . > Ad liaec ubi peccata noslra deiersit, tura
.
cruci aflhus est, quod quidem nos pali oportebat,

et pro redimendis animis noslris ipse factus est ^ ,
pretiura, usque adco ut uon immerito illud prophe ' .
ticum possimus dicere : c Ipse peccata nostra fert,
, ,
el pro nobis est in dolore. Et ipse vulneratus est

propler peccala noslra, et elanguit propter iniqui . > ''
lates nostras, ut livore ejus nos sanaremur. E l /&^*
enim tradidit illura peccalis nostris . > Quocirca ; , *
lanquam traditus a patre et languidus factus, et
'
tanquam is qui peccata noslra assumpserit, ut
> \ *
ovis ad caedeoi esl duclus
> His coucordal eliam
* *"
Aposlolus dum ita a i t : c Qui proprio Filio non
. " ,
pepercit, sed pro omnibus nobis tradidit illura . > ' ,
767

e s

9 i

9e

97

I I Cor. x m . 4.
* Psal. , %o.
'bid. 7. Rom. v m , 32.
( ' \ Dcsideratur 6. E D I T .

Gal , 15.

I I Cor. , 29.

Isa. u u ,

l&

7C9

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC^E LIB. .

770

, > , ; - Cauerum excitans nos ad inquirendam causam cur

.
ipsum paler deseruerit ait : c Quare me dereliqui
s t i ? i Causa porro hxc fuil, 49(}omnis humani

generis redcmplio ac liberatio, quse prelioso illo
. *
sanguine facta est, a priore illa inloleraLili servic , , \ tute, qua sub visum effugienlibus dominis, impuris
, , \ * > * ulique dsemonibus et malignis principbus ac spi , \,
ritibus premebantur, et alia itein ralione de&eruit
, , \ , \
illum Paler, ut illud scilicet oslenderetur, afleclio . 5
nera pro boroinibus ipsius quoque Chrisli futsee.
, \
Quapropler cum illius animae jus et polesfatcm
.
nemo baberel, volens ipse pro bominibus illam po . suit, ita sane queroadmodum docei ipse, dum a i l :
*
c Nemo tollet aniiuam meam a me; potestatcm ba, ', ,
beo ponendi eam, et poleslaleni babeo rursus su c , \ B mendi eam. lis quae dicla sunt, deinceps adjungit:
.
Longe a salute mea vcrba deUctorum meorum.
, , * Pro quo Aquila quidem : t Longe a salulc mea
\ ,
verba fremilus mei, > exposuit. Symmachus au \ \ ,
tem : Recesserunt a salule mea verba luUuum
, meorum, > necnon apud quiutain, quce fertur, i n * \, , terprctalioncm dicitur : Longe a saluie mea verba
\ , ,
deprecaiionum mearum. > Ha vidcs in nulla ba \ ' . ;
r.n conversionum quae posterius diclae sunl, i l lud, deliclorum meorum, > babcri, quippe cum
, c "
inlerdum librariis erranlibus btijusmodi varielaCes
,
libris conlingere soleant. Ex multorum aulem i n , ,
lerpretatione invesliganduin est, ulrura in bis quis, . ,
piam illum nostra delicta sua facienlem lalia enurv. ,
tiasse dixerit. His deinceps adjungit: c Deus meus,
, * , \ G clamabo perdiem, et non exaudies, et per noclem,
,
et non ad insipientiam m i h i ; pro quo rursus
,
Symmacbus : < Dcus mcus, inquil, clainabo inter, , \ ; - diu,et non exaudies, et noclu, el non esl eilen , , \
lium. Ergo in bis Palrem suum lanquam se non
. exaudientem adntiralur, utpole, cum novum hoc
, ,
atque inusilatum inspiciat. llle autera buic audien
tiam ad idoneum exaudiendi tempus resenratil,
,
Hoc vero fuit, susccptionis matutinae excitationis' , \ - que a morte ad viiam lcmpus, quo saue tempore si
. ,
quando ad alium qucmpiam, ad ipsum quoque
, , ,
jusle dieendum f u i t : In tempore accepto exau ;
divi le, el in die salulis adjuvi tc; ecce nunc tem\ , * ,
pus acceplabile, ccce nunc dies salulis*. Dici
, \ , \ , ^ vcro possunt baec alia quoque ralione a Salvatore
\ . , ,
nostro, tanquam ab eo, qui consueverit semper
\ , .
quidem et in omnibus exaudiri a Palre, nunc au , ,
lem, qui eiiaro fideni habeat se esse exaudiendum,
,
non secus ac si planius diceret, nunquid fieri po . \ \
lest, Pater, u l ego unicus ac dilectus Filius, durn ad
,
te Palrera rueum clamo, elvociferor, non exaudiar?
, , *
497 siquidem boc ipsum ille idem doccl in Evan \ ge|io Joannis. ubi dc Lazaro sermo est. Nam cum
, \
dixisset: Tollite lapidem a monumento, suslu, \
l i l deinde oculos suos ad coelum et d i x i t : Pater,
^, \ , \ gratias ago libi, quoniam audivisli me. Ego autem
, , \ .
seiebam quod semper me audis
> Si igitur sem*
1

Joan. x , 1 8 .

Cor. \ i , 2.

Joan. x i , 5 9 - i i .

771

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S O P

per illum audit, nunc quoque non dubitans, sed

plane comperlum habens se esse audiendum, et
tanquam lieri non possit, ut non audiatur, ex i n terrogalione ai : c Deus meus, clamabo interdiu,
et non exaudies? > nobis videlicet inlerrogalionis
nolam addenlibus ad verbum, exaudies, > et contrarium ejns, quod inlerrogatum sit, subinlelligentibus. Siquidem boc ipsum paulo posl sernione
progressus ostendit deinceps in psalino dicens :
Non sprevil neque inolestam babuit deprecaiionem pauperis, neque aveitit faciem suam a me, et
cura clamarein ad eum, exaudivil ine. Quomodo
igitur negative illud dbelur? Deus meus, clamabo
inleroiu, el nou exaudies, nisi ea ralione quam
nos alltriiimis, quam sane rationem ipsum quoque
arbilror significare dum dicit : Detis nieus. clamabo interdiu, ct non exaudies, et noclu, et non ad
insipienliam mibi. Non enim ad insipientiam, inquit,a me dicilur illud, exaudies. > INovi eiiim ipse
cua ratioue boc dicam, quippe qui iidero babeam te
natura propcnsum esse ad suscipicndum, atque
audienduin non soliim me, sed etiani omnes sancios luos. Seniper enim el usqucquaque in luis
sanclis babilas, idcmque ipsces uniuscujusque Deo
funiiliaris atque amici bominis, qui lsrael appellari
consueverit, laus : propter te enim ad oiiuiem eum
qui le coniplexus s i l , noa vulgaris venire solel
laus. Et in te palres uoslri speraverunl, > ct cum
sperarcnt, ab iiigruenlibiis in ipsos malis c liberali
sunl, el ad te clamaverunl, et salvi facti sunl, aique in le speraverunl et confusi nou suul. > Si i g i tur omnes sancii bacc a le impclravcruiU, el clamantes exaudiii sunl, non auleni confusi, quanlo
ma^is ine tuum dilectum iiliuin clanianleni pise
cunctis absque inora exaudics? Quod si admiranlis
cujuspiam inslar enuulio illud, c Clamabo, el non
exaudies! > non tamen ad iiisipienliam proferlur
talis a me oralio. Novi eniin ipse quo sensu meas
preces enunlio, nou gloriabundus videlicet neque
jactabuudus : nara cuin sim iuansuelus alque bumiiis corde, humili ilem morc et im*as mansueltidini consenlaueo, humilia de meipso ioquor. 4 9 8
Proir<de cliam nieipsum vermem appelio : et quid
verme landem csse possil bumilius? sic ne honiinem quidem meipsum dixcrim, cum utique ad lantam bumililaleni relicta mca magniludine descenderim, ut eliam verme nibilo praeslanlior videri
possim, propterea quod usque ad morlem et usque
ad interilum corporis pervencrim. (Etenim qua
landem alia ratione factus sil vermis, nisi quia
corpora solcnl corrumpi ?) Ad queni sane imeritum
cum ipse quoque descenderim, merilo meipsum
verroem et non bominem agnosco : ex quo eliam
factus sum opprobriura hominuro et abjeclio populi, > qui quidem iiunquam id genus factus essem,
uisi usque ad vermis cundiiionem sub ipsum passionis tempus progressus essem. Tunc igitur videnles me in cruce suspensum, subsannaverunt, et
iocuti sunt labiis, et movemnt caput, dicentes :

PARS I I , APOLOGETICA.

772

^ ,
, \ , )
;
\ , *, \
! t *
. ,
, * . \ -J
, \ .
. \
; * ' ,

, \ , \ \
.
;
, \
* \ ,
\ ,
, ,
. \ , , ,
t " \
, , ,
. >
'
, , , ,
, ,
, ,

, \ \
, \ \ ,
, :
. \
\
" , .
,
, \ .
, ( , . ,
, .
, \ ) " ,
,
. \
,
, \ , \
\ * ,
\ . >

t " ,
*
, \ .
> ,
, \ ,
\ .

773

DEMONS 7 RATIONIS EVANGELICiE LIB. X.

774

, , Speravit in Domino, eripiat eum, salvum faciat

' \ , ,
euin quoniam vult eum. Ha;c igitur plane ornnia
. > \ in psalmo de iis quae lam longo post tempore fu \ , tura erant, predicla sunl, eademque suum fmera
sunt consecuta, quo lempore, ut esl apud Mailba>
um, cruci afiixis cum eo duobns lalronibiis, uno ad
. \ dexlrain, allero ad sinisliaui, qui illac prxleribant,
; ' \ maia in illum congerebant movcnles capiia sua, et
, , dicenles : f Vab, qui destruis lcmplum cl in tribus
diebus aedtlicas. Salvum fac teipsum : si Filius Dei
\ \
. " \ \- es, descende de cruce. Simililer el principes sacerdoluni illudentcs cum senioi ibus el Scribis, dice* t ,
, . bant : Alios salvos fecii, seipsum non potest sal \ vum facere. Si Rex Israel est, descendat nunc de
crucc, el credenms ci. Si confisus est Deo, liberet
\ .
nunc eum, si vult eura. Dixit enira : Fibus Dei
sum \ Ut vero est apud Lucam : Slabat pu *
- lus speclans, et subsannabant cum principes cum
eis, diceules : Alios salvos fecit, salvum faciat
, \ ,
seipsum, si bic est Cbristus Filius Dei elecius*. >
\
* " A l seciindum Marcum : Praetereunles blaspbemabant eum, moventes capita sua, et dicentes : Vab,
,
qui destruis lemplum et in tribus diebus xdificas
. ^ ,
. - illud. Salvum iac teipsum, et descende de cruce.
Siiniliter et principes sacerdolum illudenles i n
ter
se cum Scribis, dicebant : Alios salvos fecit,
. " , ,
seipsum
non polest salvum faccrc. Cbrislus Rex
, , \
Israel descendat nunc de cruce, ul videamus el cre \ , - daimis ei . Haec namque in quo tandem ab iis
e

i n

p S a , m

p r a d i c l a

c r u c i f i x i l m >

u d a

S U n l

i i , i s

V e , 1 ) i s :

, , C ^ * ' " *

4 9 9 Ego autein sura vermis et non hoino, op , \

p i O b r i u i u bominum et abjeclio populi. Omnee v i \
denles me, subsannaverunt mc, locuti smit labiis,

elmoverunl capul: Speravit in Dooiino, eripiateum,
\ \
salvum fai-iat cum, quoniam vult cum. Noli au ; ,
tem mirari si bacc sub ipsam Salvaloris noslri pas
sionem et dicia sunt el completa , quando bodie
. "0~
quoqtie apud omnes homines, quicunque nondum
,
m illius fideqi vencruiit, opprobrium bointnum hac , \ belur. Quid enini turpius et omni p r o b r o vilius,
. ' . quam cruci essc afiixum? sed nonne etiam populi
, Judaici abjectio est? quippe cum univeina illa na ,
tio eliam nunc et in bunc us jue diem, et irridere,
, et negligere, el despuere illimi consucvcrit. Proin . \ de Aposlolus merilo : f Nos autcm, inquit, pradica, \ \
j >
anda\ \
lum, genlibus auiem stulliiiam . Sed ncc minus
, \ , ea quae sequuntur in psalnio, facile ctiam nunc in ,
venies a plerisquede illodici. Haec igitur pro affli> ctione qua? illum apprebendit etiam lunc orabat.
, \ Cunt autem nihilo viliorem pnmam corporea? n *. , ,
lurae assumptionem, orlumque illum de femina et
, \ , virgine, ipsa morlis calamitale esse intclligeret
, non incominode in iis quaB ad mortem pertmenl,
, . \ eliam ca quae ad orlum speciaut commemorat, sic
ad Palrem dicens: Quoniam iu es qui extraxisti
, , \
me de ventre, spcs mea ab uberibus inalris mca :
\ ^ , \
1 ii le projerlus suin ex utero mairis niex
. "
D

i s

SC

* Matth. x x v u , 40-45.

Luc x x i n , 35.

M.arc. x v , -29-52.

1 Cor. i , 23.

775

E U S E B H C J E S A K I E N S I S OPP.

PARS I I . APOLOGETICA.

770

Deus incus es tn. Merilo autem haec meminil, ut ,

eeipsum consolelur, et a praesentibus malis aver- , *,
lat Qui enim, inquit, fuisti mihi adjutor, cum ,
liumanura corpus assumerem, quo tempore ex ip- \ ,
sius parturientis ulero, me, lu ipse Deus meus el \ ^ ,
Pater meus, tanquam obsietricis fungens offido,
,
pro ea quae mibi de Spiritu sancto comparala crat
carne, extraxisti, tua porrecta virtute da mihi jam
, , \
liunc Salutem, ne qua fraus aut ullac insidise, ab ,
advcfsis potestatibus malignisque spiritibus, qui , \
mihi etiam in accessu meo ad homines iuviderunt,
.
fiant, quoniam in prima iiem conceptione lu rur- ,
su8 quod in utero fui, obumbrasii, ut principes sae- \ ,
culi bujus ipsa de Spirilu sanclo ct eancla Tirginc \
conceplio lateret. Quod sane ingens mysterium ,
, , \ \ ,
tuus arcbangelus Gabriel MarbB indicavit, dicens.:
\ , c Spiritus sanctus superveniet in te , cl virlus A l - , xa\ *
lissimi obumbrabit libi *. 500
Quemadmodum

igilur lua tunc, qui es Altissimus , virtus nie in
, ,
concipiendo obumbravit, in pariendo aulem exira- , *
Xit de venlre niatris meae, ita quoque non parta
, *mibi adest consolatio, quod multo magis de morle
> ,
ets exlracluriis. Alque equidcm boc sperans tibi
\
confisus sum, qui meus Deus et Dominus ei Pater
, , * "es : et confisus sum, non nunc primum in te spe \ , *
rare incipiens. sed lunc quoque cum ab uberibus
,
matris meae infantilern alimoniam accipiens, puia- , * bar ut reliqui bominum infanles, imperfecttis eSse
0 , , \
et absque usu rationis. Non enim eram talis, licet
, \
mibi cxteris hominibus simile esset corpus. Sed C , neque ileni v i , neque subslantia plerisque eram si- * , . , ,
milis, verum polius lilver ac solutus tanquam agnus
\ , \
tuus, qui Deus es, cum ab illa usqiie setate lacte \ nulrircr, dico aulem ab uberibus nialris mea. Cae-
terum hoc nondum quispiam magnum arbilrabitur, si inteiliget, queinadiuodum prius quoque < in te , *
projectus sum ex utero, et de ventre matris meae , ,
Deus meus es l u . > Cum enim adbuc intra cellam , , \ gestanlis me in utcro lalerein, te lamen Deum
*
meum videbam lanquam i s , qui cl inconfusus et
, \
imperturbatus in lanla communicalione corporei
\ oneris permansissem, ac potius incorporeus tunc
. * " ,
quoque fueriin, et ab omnibus vinculis libcr. Porro . \
auleoi eic iit le projectus sum cx ulero , > el sic
, ;
c de ventre malris nieae Deus raeus es t u , ut D $ ,
meain virlutem cum adhuc in ulero a Virgine san ,
cta geslarer, nieus quoque jam tum senserit prae\ , \
,
cursor Joannes, qui eliam ipse in utcro Elisabelh
\ ,
geelabalur, usque adeo ul mea divinitate concilus

exsullatione exsilierit, et Spirilu sanclo repielus
*
sit. Haec igitur cuncla ad memoriam revocans, et
, omni tempore Deum et Palrcm meum anle oculos
, \
niibi conslilucns, merito ei sub ipsum inslans com , '
prebendenlis nie passionie lempus, cuiu tibi Patri
'. '). ,
faclus obediens, sponte et volens effeclus sum ver ,
mis, et nou bomo, opprobrium horoinum, el abje
, \ etio populi, > ei nunc cum ouines meuin cruci af*
B

Luc. , 25.

DEMONSTKATIONIS EVANGELICiE LIB. X.

77S

, . iixum corpus videntes , dum rem ct fngicndam et

\ , \
ominosam putaru se videre, me subsannaverunl,
.
lanliim adversurn me irrisionis, lanlumque delra\
clionis jactanles, ut de me non modo cogilantcs
. '
ratiocinarentur animoquc versarent iiefaria , sed
\ , *
inlrepidequoque loquerentnr el palam emtntiarent,
, *
siquidem locuti suiillabiisclmovenintcaput, dircu \ , ' :
tes: 501 SperaviiinDomino.eripiateuni.i et nunc
" - igitur, ut dicebam, cum latia me circnmsleierunt,
,
le Palrem meum, qui cxtraxisli me de venlrc nia . *\ ^ , - Iris nieae, in quem projectus sum ex utero, in quo
! . ,
speravi ab tiberibus, qui eliam de vcnlre malrig
,
IDCSC agnilus es mihi, et interim agnosreris Oeus,
, \ , , sttpplex oro ac precor ne recedas a nie, quoniam
,
in proximo csl aflliclio. Venit enim, inquit, et
, , \ \ ^ quanla nondum anlebac, adest alqtie appropin ,
qitat, qure comprebendic jam, et mihi instat exlrc (
ma onmium immodicae meaft aflliciionis nubee.
, \ , ,
Neque enim ego per afllicUonem hanc qa?e nunc
, ), - me circumstat, crucem ipsam intellifco, neque
, , prebra cx hominibns, ncque liidlbiia, neque vcro
* ea quse ante crucern mibi acciderunt, flargella, contumelias ct alia qiuecunque debaccbati sunt con ,
tra me iilii hominum, sed video posl solulionem
,
$ , * corporis in ipsa morle et ad infcros desccnsu apc " , ; > propinqiiantem adversnriarum ei inimicanim Deo
potestatum insolentem impetum. Quapropier dico
\
' , - aflliclionem in proximo essc, quoniam non cet
, - qui adjuvcl. Qui enim fleri polest, u i noit immo ^ : ' ^ dica el maxiitia ipsa illa fuerit aflliclio. in qua
, \ non fneril qm adjuvarel ? ille enim pro earuin animar-im salute acccdcbat, qune apud iiiferos cx lon, , 6 , gcssimo Cempore adveniuni ejus exspectabant, et
\ . descendebat fores apreas conlrilurus, el vcclcs reos confi aclnrus, el eos, qui anlea vincti apud infe* , \ \
, \ ros oranl, in libertalcm vindicalurus, quod ipsum
, , - etiam taclum est, quando multa corpora eoium
qui dormierar.l saiicloriun surgcutia, sinml cum
^ ,
eo ingressa sunt in vere sanolam Dei civitalem,
, \
adversantes vero poleslates ut botninibus nocerent,
, .
conlra illum quasi in acie vcnicbant, mocrorem
, non parviim atque afflictionem illi aflerentes, quippe
qui eliam illas niinia bonilatc dcflerct. Ca.uennn
*
altcudc quemnam in modum cuncta bxc dicla
, \ >,
" , D sint, qunsi ex persona ejus qui in ulero sil geslatus, et de ventre mairis nalus, el quem dicebamus
,
esse
Agnum Dei. Huic cnim ipsi ita accidcrunt
, , quse ad passionem spectanl, quemadmodum q u
\
ad orlum in corpore conveniebanl: nam quod or , . \
tum est, id eliam occidit; quod vero occidit, non

alias morlem contingit, quam si prius per ortum
, ,
ingressum sit. IlaBc igitur exponit Salvator ac Dot \ , ', , '
c , , ; > - minus noster, non quaiemis et carnis ei corporis
expers erat nalura, neqne quatenns Dei Verbum
\
Deusque ipse inlelligilur, sed quaienns tdoneus

4
erat in oraiione ad Patrem diccre: 502 Qwoniam
, , \
tn es qui extraxisli me de ventrc, spes me.a ab
,
uberibu* mairis mere. In te projecius 6um ex
,
uitMO. E\ veolre matiis meae DeuA mem es t u . j
^
%

PATUOL. G n . ^ X I l .

779

EUSEBU C;S\IUENS1S OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

78*

Ilic igitur dum i a ipsa passione est, supplex ad , i Patrem suum ea dicit, quae jam exposita sunl. , .
Et cum tam multx, inquit, nie circumvenlurae
, < \ , \ ,
tint copiae ex advcrso efticaces, et impuri dxmo- \ , > \
nes, et spiritualia nequiliae, et dcnique is qui om , . mum pessimus est, ipse, inquam, princeps saeculi
, \ , " , 6
laijus (quos propier malitiam, feras malignas no , >
minare par est, et vel lauros agrestes, vel vitulos, ) ,
vel leones, Yel canes), et me contra omnes slare
oportcat, neque quidquam boni in eos siin collalu- \ ; '*
rus, propterea quod ipsi propter supremura mali- \ ,
tiae babitum, meorum bonorum capaccs non sunt, , ,
neque adjulorem aut socium babeam quempiam
*
eorum ipsorum qui dicii sunt, in certaminc mihi .
pro salute animarum ineundo, qua, sunt apud infe ' , ,
ros, cur landem non nierito dixerim: Quodin pro- ' * . ,
ximo sit afflielio, et quod non sil qui adjuvel? \
cCxierum maligiias quidem alque adversas pole- , \
slaies non fuisse illi auxilio, neque succurrisse ad
\
bonum properami, mirari nihil uecesse est, verum
\ \ quod omnium maximum est, ex ea affliclionc quae , \
illum maxime premebai, id saue iuil, ne faven- , ^
lium quidem ac propiliorum angelurum quempiam,
\ ,
nec divinarum poleslalum prorsus ullam, ausam
,
esse regias morlis domos invadere, atque ad au- '
xiliuro animanun, quae iliic eraot, sociam se prae- ' \ bere. Si quidem uni illi boc immotuiu servabalur, , \
quandoquidem uni eliain aperlae sunt portae mor- , \ tis, et unum illum orci janiloree conspicaii formi- daverunt, ipseque illcqui morlis imperium babeal, ^ , c . ,
de rcgiis sedibus cedens, oipole qui unura illum

luum Dominum cogiioscerel, cum ilk> est Uculus
leprecanlium ac supplicanlium more non muiue , \ ' ,
gnaviter, quara apud Jub de bis ipsis rebus scri- *
ptum est: sed lamen nefariam illius lyranni i m - & \, . "polentiam usquc adeo ccrnens invaluisse, u l nullus ' , \
alius coelestium adesse illi in talibus locis auderet, - , , ,
atque ad earum anunarum salutem, quae illic de- ,
lincbantur socium se praibere, inerilo ait afflictio , nem propius adeese, propterea quod non sit qut
,
adjuvet. quippe cum unus ille qui puluieset eliam \ lalibus in bcis illi opilulari, ipsum deseruisset, ut
"
videlicet illustre illud eximiumque incocptum, illa- \
que gingularis adversus omnes vicloria lanquam
< *\
proprU ipsius apud omnes praedicaretur. Uaque j ! \ ,
cura ille qtii unus ipsi auxilio esse polcrai, tunc
,
ipsi adjulor non csset, merilo in ipso iuitio ail ilUid:
, ,
503
^
eabacbibani, boc cel, Deus
\ \ . \
meus, Deus meue, quare me dereliquisli ? > Nam
*
cum idem conciper-eluf, et in uteroa sancta Virgine
' \ , \ *
gestaretur, luuc quidem paterna vis cum ipso erat, .
quo lempore Spiritus sanctus Yirgini ttuperanit, .
et virtus Altissimi obumbravit i l l i , ipseque Pater
, \
eum qui gignebalur, sicut oraculum indicavit, de .
Tenlre malris etiraxil, cum autem 6ub ipsuin pas ;
tionis lempus ad luclaro advereue mortem exuere - * \
tur, non ileni illi tunc erat adjulor. Ego naraque .
1

tfailh. x x n i , 40.

7S1

78U

DEMONSTRATIONIS EYANGEL1C& LIB. X .

, ; \ , hoc ipsum illi testiiicanii crcdo : naro iliud cEli,

Eli, lamma sabacbthani, quod ab ipso in crace
, .
- dictum est, necnon a psalmo propbelice epunlia , , lum, itemque quod aiDictio prope adesset, el quod
non esset qui adjuvarel quid tandem eibi aliud
" \,
t , voiunt, quam quod lanquam magnus cerlator, tam
mullis taiUisqiie adversariis ipse esset objcctus,
, \ ,
prafecto ejue certaminis et tolius negolii guberna- .
iore
supremo omnium Deo? praesidem ergo rerum
,
, - , gerendarum aique assessorem precabalur Pairem,
ut quasi perliissimus Alipiee eibi adessct tunc
' , \ , * . \ maxime, cum alius ipsi adjulor adesee poterat nul \ , lus, praeter uniim ipsum qui lolius negolii esset gu . \ bernator. Quocirca dum orai, sic a i t : < Ne recedas
a me, quoniam afllictio prope adest, quoniam non
, ,

. \ ,
, \
. ,
, \
\ * > \
, c "
\,
.* \ , " \ ,
* \ ,
t \ , > \ ,
, \ \
, ,

, \
.
c , ^

esl qui adjuvet. Divinie aulem oraculis cernens,

cum adhuc illi corpus in ligno esset suspensum,
exlrmsecus circum bunc acrcm versanles incorporeas el hominibus invisibileg potestales, quse circwn ipsum quasi crudivorse aves et ferae advolvebantur, eC ad mortuum cito futurum ipsius corpue,
undtque conllucnlee principatug et poleslates aerie
hujue ac spirilus, qui nunc efficaciam suam excrcet
in filiis contumacice, nec non circa terrani per l o tum orbera, qui incol.lur ab hominibus volilantcs
daemoncs, credibile autem eel vidisse infernas quoque ac tarrlareas belluas agrestes alque formidabik s , de quibus Isaias, ad eum qni de coelo cecidcrat
Luciferum sermonem intendens, ita loquebalur;
Infernus subler conturbalus esl in occursum ad-

ntue tui, suscitati suntiibi omnes giganles : ha?c

itaque omnia conspiciens, suum exlrinsectis cruci
, , \
afljxum corpus in orbem cingenlia, seque adversus
, .
ipsum comparantia mullitudineni eorum colleclam
, , ,
describit, sic dicens ; c Circumdedcrunl me viiuli
,
\ , raulli, lauri pingues obsederunt me. Aperuerunt
super me os suuai, ul leo rapieas et rugiens. > 504

Etenim dum aiiiinam, t i i par esi, bnmanam et cae, \ \ .
teris similem nec amplius praelcrea quidquam esse
. \
arbilranlur, quod in corpore Jesu babilabat, bel*
* < , - lua?, dc quibus diximue, aperuerunt os suuro, ut
, , quemadmodum alias bominum animas consueve rant, ila eiiam banc devorarent, quapropier sic
, \ \ ait : Aperucrunt euper me os suum, tanquam
\ , ^ leo rapiens ei rugiens, quibus deinceps adjung i t : c Quasi aqua effusus sum, quod quidem vel
,
,
ipsis scnsibus percipi poiuil, atque bistoria Gde:n
, \ , \
faciente completum est,curu videlicet unus militiini,
, ul est apud evangclisUm Joannem, Agni Dei lan
eea lalus aperuit, et exivij conlinuo aqua cl san .
guis , sed tamen tolam spirilualis nalura mor \,
liHcationem significare videlur, ubi ail : Quasi
. , \
aqua effusus sum, et dispersa sunt omnia ossa
,
mea. Facttun est cor n>eum tanquam cera lique, \
scens in medio venifis mei, Aruit tanquam testa
,
virlus inea. et lingua mea adbs'U gulluri meo. >
, \
Quid tn\ui aliud landem univerea baec signvflcent,
1

t d

Joan. x i x , 54.

785
EESEBH C,SARIENS1S OPP. PARS I I . APOLOGETICA.
784
quam monui corpnris conditionem? proinde illico \ , '
adjungit Mhid : Et in pulverem morlis deduxisli

me. > Haec igilur dum providet nondum facta, ut
, , ,
advenlanlia tatnen etde proximo iinminenlia, el se- ,
ipsum jamjam circumvenienlia, diccbat. Sed rur- \ ,
6us repelilis iis qua jam anlea gcsla sunt, ut se- , ipsum de iis qnae poslea evcnlura erant, consola-
retur, qune suslinuerilinsidiis circumvenlus, docet \, .
bis verbis : c Quoniam circiimdedcrunt me canes \ mulli. Congregalio malignanlium obsedit nie: , \
quibas sane verbis tum ipsos niililes lum eliam , Judaeos qui in seipsum conspiraverant, inielligi . \
\
vult. Siquidem t mililes Pilali suscipienles Jesuin
in pra?.iorio, congregaverunl ad cum universam
votvco .
cohoriem. Et cxucnles enm, cblamydem coccincam
circumdederunt ei. Et pleclenies coronam de spi- , , \ \
nis, imposucrunt super caput ejus, et arundinem
in dextera ejus. Et genibus flcxis aule eum, illude- ,
bant ei dicenles : Ave, Rex Judaeorum. Etcxspuen- , . >.
tes in emn, acceperunt arundincm, el perculiebant ,
caput ejus. Et poslquam illuserunl ei, exuenmt \ .
eum chlamydem , et induerunt eum vestimen- ,
\
tis suis : et abduxerunt eum ut crueifigerent " ;
, \ \ ,
propemodum re ipsa complenles illud : c Quot , \ , jiiam circumdederunt me canes multi : con .
cilium malignantium obsedit mc. > 505
U '
\ . \
illud eliam : Foderunt manus meas cl pcdes
, \ \
meos, dinumeraverunt oinnia ossa mea. > liera
, ,
illud : Ipsl aulem considcraverunt ct inspeie ,
runt in me, > ct illud : Diviserunt vestimrnla
- ~
-

C
mea sibi, et 6uper vestem meam miserunt sor- , \
lem. llaec, inquam, omnia tunc coinpleta sunt, ,
cum in cruce cl manus illius et pedcs, clavis Irans- . \
\ \
fUcrunt, et cum illius veslinienta accipiemes, ea
,
mler se diviserurrt. NamcamTem Joannes cxponit
liis verbis: < Miliies igilur cum cruriPixissent Jc- , , . > *sum, ncceperunl veslinicnta ejus, et fecerunt qua-
,
tuor parles, unicuique milili partem -. tunica vero,
,
quia eiat inco;.sutilis a summo contexla per lotum,
dixerunt inler se : Ne scindamus eam, sed snriia-
trnir dc illa cujus sit, ut implerctur Scriptura qn;c , \

d i c i t : Parlili sunt veslimcnla mca sibi, el stiper
. * , ,
veslem meam miserunl sorlem : el mililes quidem
, . >
bxc fccerunt . Maltbaeus vcro iisdcm rebus geetis in hunc inodnm iidem facit : Postquam au- D ; , '
tem craciUxerurrt cum, divisenmt vcstimcnta cjus,
.
60i lom millcnlce, u l implerclur quod dictaiu cst
,
per prophelam : Diviscrunt vesiimenla mea sil)i,
e.t supcr vestem ineam miscrunt sorlem : et seden- ,
tes scrvabanl e u m . > Canos aulem erant qiii i l - ^, ,
, 0 . ^ ,
lum circumdederairt, et conventus malignanlium,
ipsi ad circunieisionem perlinenles magislralus Ja-
, \
d*orum, el Scriba etprincipes sacerdolum cl Pba > *
risaii, qui eliam universam imiltiludinem compu ,
lerunt, ut sanguinem illius el adversum scipsos et
' * \ adversuin iilios euos peterent. Proinde Isaias plane
, (
illos canes vocal, dum dicit 4 Omnes canes stuu

43

J t

M^Uh. , 27-51.

1 1

Jean. \ , 2 3 , t i .

1 1

b.

I X V H ,

55,3,

7W

DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. .

786
u

pidi, qui nequeunl lalrare . > Cum enim eosopor , ,

terel, tamelsi pastorum morem non suscepcrnni,
. * '
atlamen bunorum canuni inslar, Doinini sui ralio , \
nalem gregem atquc oves donius lsrael cuslodicn \
lcs, docle ac prudentcr lalrare, Dominumque snum
, ,
ac pasloruni pi incipcm dcmulccrc alque agnosccre,
,
ouinique ctslodia crcdilum sibi gregcm conscrva \ re, lalrare aulem si forte acerbius vcllent, conira
, eos id faccre, qui exliiusecus gregi iiisidiareulur,
; , ipsi conlra, canum siupidorum rcque vera iusa ,
nienlium insiar, lalratus suos euiiserunt, c l ovcs
, ' \ pasloris eflerarunt, u l merilo conveniat cis illud :

Circumdcderunl me cancs mulli, concilium ma, ' \ \ \ - lignanUum obsedil me. > 506 Q
eiiani omncs
, ; quicunque in bunc usque diem ilidein u l illi per \ , ' 8 giinL maledicere ac latrare advcrsus Cbristum Dei,
* ,
ab illis divcrsi pulandi non sunt. Nec mlnus i i , qui
, , - tunc in illum impie grassanlium niililuin instar,
^ , *
nunc Filium Dei ilerum cruci afligunt, palamque
: . igoominia aificiunl, non longe admoduin ab illo , *
rum nefaria voluniate recedunt; omnes vero bi
\ ,
sunt, qui cliam nunc Cbristi corpus, boc cst, Ec , , ; >
clesiam suscipienles, mamis illius et pedes et ossa
\ , \ prselerea dissipant, si niodo omnes unum corpus
, (, \
suinus in Cbrislo Jesu, singuli autcm singulorum
( \
invicem membra. Neque vero capul pedibus d i (1)
xerit, opera vestra non indigeo, sicut ncc manibiis
, \ ), \
quidem oeuli
> lllis crgo temporibus quibus i n :
seclalioncs grassanlur, si qua forle Cbristi niem, \ \ ^ bra ab inimicis alque buslibus vexentur, non i n , \ \
tempeslive de illis lum quoque dixeril: t Foderunt

manus meas el pedes meos, dinumeraverunt omnia
\ ,
ossa mea. Ipsi auieni considcraverunl, et inspexe \
runl in nie. > Tunc eliam dividuirt cjus veslimenta
, , ,
sibi, el in vestem ejus sorlcin millunl : cum ipsius
, . vcrbi ornalum, boc cst, divinarum Scripturarum
\ *
voces alias alitcr unusquisque corrurnpit et lacc, ,
ral, ilem cum opiniones dc illo perversis docu,
menlis excipiunl, cujusmodi sunt, qua? nefarii ha>
* " , .
r c t i i i facerc solent. Poslomnia baec ad suuui Deum
\ * , ,
et Dominum el Patrem oraiionem inlendens subji , ,
cit il!ud : c Tu aulem, Doniinc, ne procul amoveas
,
auxilium meuiu. > Siquidem lanquam in angusium
,
redacius ad ipsam ceitaminis oslenlalionein, el so D lus absquc adjulore adversus uioilcm nudaius, cum
. >
plane coniperlura babcret, auxiliuin sibi a Paire
\ *
non aliler affore quam per veslilutionera a niorlc
\ ,
ad vitam, merilo in prajsenlia orat cx acie adver
sariorum evadere. Quocirca sic ait : c Tu aulcm,
\ ,
Domine, ne procul amovoas auxilium meum : aJ
,
suscepiionem mcani respice. > Eienim ab auxiiio
,
tno susceptio ii;ihi veaict, proplcr quam susceplio , \ .
nem lotus psaluius merilo inscriptus est, c prc
. ,
susceplione maluiina. Ad susccplioncm igilur vo
, spice, prestans nxiIii quam celerrinie sub ipcam au, . >
roram reversionis a morluis susceplionera, quain
\ .
sane spcro me consecuturum, cum eam non procul
u i n

lsa. L V I , 10. I (. xu, 21.

( 1 | . Lcge . .

7S8

E U S E B I I C J E S A R I E N S I S OPP. P A R S I I . APOI.OGETICA.

a me amoveris, el eripucris a framea animam, * *

et cx nianu canis unicam nicam , et cum
, \
gervaveris me ex ore leonis, et a cornibus

\ , \
507
unicorniuni humilitalem mcam : > quibus
. > verbis illum arbilror signifkare infernas potesiates,
, ,
quas sane non nostrum fueril specialim dislinguere

ac dividere, quemadmodom e i eis alia quidem,
\ ' \
quae franrea sit, intenta sit in animam Salvatoris
noslri; alia vero, quas ipsi morti sit canis, morli-
feram manum porrexerit, ut illain atlingeret, ex ."

quo ait : Eripe a framea animam meam , el de
,
niand canis animam meam; aUa ilem maligna
quaulam potestas, omnium illic ferarum princeps, \ , t
, > \, , >
quae leo appellelur, ubi latum supraque omnem
* iuodum bians morlis os diduxerit, una cum caeteri
qurc ad infero9 descendunt, illius quoque animam ^ , , * \
devorare conata sit, aliter sane quam quemad- , ' ,
modum olim prius devoverat mors invalescens,quae . quidem mors non alia fueril quam qui hoc loco leo ,
nominalur, et qui os conlra Salvalorcm npstrura \
aperuit, a q*io ipse se salvum evadere Patrem suum
. tOt , orat, dicens : c Salva me ex ore leonis. > Fieri

eiiam polest ut aliae praelerea sint qua?dam malignae , *
ac Deo rcbelles ptHestates adversus Dei unicornem , ,
intentes, eumque in contrarias parles abducere co ,
naittes, a quibus ilero, Der unicornis , ipse Domi- * ,
nus nosler, solum Patrem cornu babens, suai H- > * berari bumililatem postulat, dicens : E l a corni- ; .

bus unicornium bumilitatem nieara. > Sed quam
, tandem bumilitalem, nisi banc ipsam secundara
r
quam, cum in forma Dei esset, humiliavit 8eip- '
, , \
sum et evacuavit factus obediens usque ad mor- , \
,
ism, mortem auiem crucis ? > Cauerum is qui ad
tantam bumiliiatem descendit ei hucusque perve- , nit, boc erM usque ad orci frameam el usque ad ,
manum ejus, qtii illuc dicitur canis (ei quo eliam ' , *
scriptores Graecorum par est cum de tali cane au- . > \ ^
divissent, quo orco inserviret, hunc ipsuin tricipi- , \ lero pinxisse), ilem qui usquead fauces ejus, dequo \ , \
,
jam diclum esl, leonis perrexil, ei bumilitatem suam

advcrsariis et Deo inimicis unicornibus subslravit,


el btijusmodi iine omnem suae evacuationis el hu
inililalis diepensaiioncm lerminavil, ac deinde \ . ' \ \
,
precatus esl, quod jam rcliquum eral, se et auxilii
4

te

et Ftisceplioiiis a Patre compotem fieri, illud adjun- r% , > ..

rt
_
%
t
i.. ' f . . . ^ - - r ..~~\~
\,
.

,
.
g i l :. - Tu
aulem, Domine,
ne procul amoteas auxi
' *
lium meum, et susccptionem meam rospioe, > Quod
, \
sane ubi dixit, nofi diu moralus a Paire suo esl au ,
diius, qui quidcrn neque cunclalus est, 508 neque
tel brevissimo tempore supersedii, operibus vera \ * * c

laniumn.odo iptis ad eum respondil; Adhuc lo ,
quenle le, dicam, ccce adsum . > Itaque is qui hoc
ipsum jam aenserat, el palerni auxilii, quemadmo- ,
cum supplicaverat, compos factus crai, lum deni \ ,
que ill nc bymnum ad victoriam incboal, dum pro
, \
matulina susceptione paalmum iacit, ubi a i i :
,
Narrabo nomen luum fratribus meis : in medio
\ , , \ \
n

Pbiiipp. ,

6,7*

, y

Ha.

L V I I I !

2.

789

DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE L I B . X .

700

. ' i Ecclesia? laudabo le. Primis enim suis discipulis

et apostolis quae ad suam laetitiam et exsuhaiio * nem pertincnt, pollicclur se nunlialurum, eos in , terim nominans fralres : quibus eliam consenlanea
c 01 , . > Mallhaeus exponit, dum dicii : c ecce Jcsus oc , ; currit illis, > ubi illas inielligit, quae cum Maria
, * - Magdalcne eranl, dicens : Salvele. Illae aittem ac * cesscnint et lenuerunt ejus pedes, et adoraverunt
, ( , eum. Tunc ait illis Jesus : Nolile limere. l l e , an - nuntiate fralribus meis, u l abeaul in Galibcam, ct
. ibi tne videbunt . At vero Joannes post reditio \ , \
nem a mortuis ipse quoque inducit Jesum diccntem
. ad ipsam Mariam : c Moli me tangere : noudum
. \
enim ascendi ad Palrem meum. Vade autem ad
, \ fraires meos, ct dic eis : Ascendo ad Palreni meuiir
el Patrem veslrum , et Deum meiim et Dcum ve , \
struni . > Primis ergo aposlolis suis, quos suos
. ' fratres nominat, nomen se Patris sui narraturum
, \
ait. Post illos aulem, ipso ordine ipsaquc conse , quendi ratione Ecclesiae, quae per lolum orbeni ter raruni ie noraine ipsius fundala est, paternura
,
bvmnum se exposilurum promillit. Quemadmodmn
enini si quis excellens sapieutia pra?ceptor in me. , diis suis discipulis verba pcrcurrat, u l ipsi quo que audientes auscullent, ila eliani ille in medio
\ EcclcsicE, inquil, laudabo te, > ut cum boc Ecile, . sia didiceril, dum ab ipso audit, non ullra ul a.v
\ , tea dsemonas, scd, u i par est, ipsum universi
\ . - Deum per eum, qui illum demiitlial, hymnis con . > \ - celebret. Haec ubi sc faclurum promisil , tum ad
modum convenienler alque apie jam inde imperat
' . \ Ecclesiae ac suis fralribus, ut byuinis cel/brenl
- Palrem, ubi a i l : < Qui timelis Dominum, laudate
, eum. Oinne scnien Jacob, glorificMe cuni. Et l i , \ Ota meanl ab eo omne scmen Israel, quoniam non spre . vit, ncque moleste tulil deprecalionem pauperis,

509
neque avertil faciem suam a me, et cum
, , ' - clamarern ad euro, exaudivit mc. > Quibus verbis
, ; ,
plane oslendil sc ab illis esse liberalum malis,
,
q n superius dicta sunt. Si eniin citm clamaret ad
i l l u m , ab illo exaudilus e s i , cl clamans prccalus
; \ , ' \ " esl, ut eriperet a framca quidem animam suam, a
- cane auleni unicain suam, nec non ab ore leonis
c , \ ; et a cornibus unicornium bumilitaiem suam,set8

t l , \ - D quiiur ul intelligamus iilum liberaiioncm a talibus

malis conseruluin , quippe qui d i x c r i l , Deum non
. , ' , - moleste tulisse deprecalionem suara, neque faciein
, * - s u a i n averlissc ab ipso, sed clamantein ipsum exaudivisse. Quocirca eidem de lanlis malis creplo, ct
, [
ipsi de morle elapso abundc conlingit una versari
, \
ac degere cum suis et discipnlis ei frairibus, el in
. >
media Ecclesia patrem laudare. Sed atlenide rursus,
, ut pauperem seipsum iterum vocal, in eo concor (1).]
dins cum anle exposilis propheliis, in quibus pauper el egenus esl nominalus ; sed quia suum ad
vilam reditum in- his indicavit, rursus sermonem converteas ad Palrem, c a t e , inquit, laus znea in
Ecclesia magna , > in quibus sane verbis Ecclesiara Ln nomine ipsius ex gentibus collcctara, rt Ji ttic
Matth, x x v i i i , 9,10.

19

Joaiu x x , 17

(1) Uncis conclusa supplevil Eabciciiis. Vide Admonuionem inilio Toluminis.

701

EUSEIM 0 S A R I E N S I S OPP. PARS 11. APOLOGETICA.

79*

orbe consliiutam inVtlligit, in qua Salvaloris nosin laus, palre ipso annuente atque opem ferfnte assidue caiiilur, ex quo a i t : c le iaus mea in Ecclesia roagna. Magoa enim re vera Ecclesia h c e s l ,
quippe quac ex oimd genere boininum coilecta sit, el ne comparanda quidem propter gravitaiem et
prajslanliam viia?, el propler insliluluium niagniludinem ad Judaicam gentem et ad oircumcisoruin
convenlum, qui onini cgcslale, et oralionia, et vitai, et prudentiae, et rehquae de Deo senliendi
rationis, opprcssi alienuatique suiii. Deinde subjicil; Vota mea Domino reddani in conspeclu omniutii tiineiiLium eum, ubi per i.mentes eum tiilelligil eam, quam ante Ecclesiam magnam nominavit, cum illis verbis usus est : Qui timetis Doniinum laudale eum. > Sed quaj landeni vota
reddiiurum se a i i , msi quae pollicilus est? quse porro pollicilus est, nisi illa quac lnm sigiiificavit
cum d i x i t : Narrabo nomen luum fratribus meis. In medio Ecelesiac hudabo le. Yola eititn sunt
promissa, qiuc se in medio Ecclesiae praestalurum pollicilus confirmavii. His illud adjungil: Comedenl pauperes ei 510 saturabunlur, et laiidabunt Dominum qui requirunt eum. Vivenl corda eorum
in saculutii saeculi. Reminiscenlur et con?ertnnitir ad Dominnra, omnes fines lerrae. E l adoTabiint in
Oiispeclu ejus universa? familiae genlium , quoniam Domini esl regnum, et ipse dominalnr gcntibus.
<}uibus verbis valde apte admoduinnue ordinate, quae a se post rcditurn in vilam recle facta s i n l ,
quosve successus babuerit, commeinorai, quai uuivcrsa per omniiun gentium vocalionein complela
sunt, et per hominum in orbis lerrarum iinibus eleclionem. Qtiarum rerum evcnta q u * ipsis ocolis
intueri licet, facile iis quai in boc psalmo dicujilur, fidem facere possunl. Per panperes auicm rursus
nos inlelligil, quos in paupcrlale secundum U^uin degenlcs, dum salulare verbmn inlellirfibili ralionaliquepane, bocesl, cibis qui vilam animis afferanl, e i i u l i i ; , vitam nobis largilur a;teniani. Ex
quo psalmus ita a i t : c Comedenl pauperes, ct salurabuntur, cl laudabunt Dominum qui requirunl
eum. Vivent corda eorum in sxculiim sa:culi. Peroraiio vcro tolius propbeliae, quae post omnia i l lud conlinel : Annunliabitur Domino generatio vcntura. El annunUabiiiit justiliam ejus populo qui
nascciur, quem lecit Dominus : > absqueomni controversia popuhim de gentibus colleclum piaedicil,
consliluamque per Salvalorein nostruni Jesum Cbrislum in tcrra generationem: nam quis laiidem fiierit
is popidus, qui, post ipsa baec, Deo dicatur oriturus? quique aislca quidem noi> fneiit, neque cxstilerit inter homincs, postca vero exstiteril ? quae parro generalio i l l a , quam liinc quidem on esse,
post aulcm venturam signiilcat ? nisi baec qux per Salvalorem nostrum in toto orbe conalituia cst Ecclesia, rccensque bic collectus de gentibus populus ? de quo eliam pei Isaiam Sprrims sanclus cum
admiratione locutus est, cum d i x i l : Quis audivit talia? cl quis ila vidil? si pailurivit tcrra
iu die uno, et si nata cst gens omnino . Ha;c igilur nosad alia ob brcvilatetn temporis fesiinanles percuriimus, aique
u l diciiur, summis labiis allingentes, prieleriviinus. Cui autem cuwe sit
adbortalio Salvatoris noslri, [quando ail
: < Scrutamini Scripluras, in qttibus pulalis vilara aeternam vos babere, et ill bunt quae teslimoiiiuin pcrbibent de me. > Ita quamlibet di tionem psalmi
qui menteallius scrulatus fuetit, accuraium sensuin venari poterit dictorumque vcntatera.J
t

t 0

, f

FRAGMENTUM
LIBRI X V DEMONSTRATIONIS EVANGELICiE,
CMAI

BiblioUi. nova Patrum,

IV,

p.

3 1 4 , Romse 1847.)

MONITUM.
Bemonstmtionis evangelkm scriptos fuisse ab Eusebio Lcesariensi libros omnino vigintt* testei certissimi
titnt sanclus Hierongmus De vir. 111. cap. 81, el Pholius in Bibliolbeca cod. x, p. 41. El ne quid evidenlitc
vcritali desh, idem Hieronymus librum xvm, in prtkf. ad Oseam sic memorat : Eussbins Ctvsariensis in
ociavo decimo libro qucednm de Osee propheta dispniat. Atmii ediliovibus
linjus operis nontmi decem priures exstanl Ubri; reliqnos erudiii jam diu desiderant. Nobis interim in
patrttm ad Danielem catena, quam ex Vaticano codice edidimus, bonnm liujus deperditi operis segnwitnm se
vblulil; quod Grace simul Laiineque avlerte Eusebii nostro labore ediih scripiis hic adjuiiqimu*. Jam quod
et tii nostro iioc segmento^et in memoralo apud Hieronymum loco, proplielarum oracuiisEusebius u'atur,id
conseiHaticum cwterai operis parli est.
Fragmentum libri x v Demonstrationis
Evangeliece, Ex Catena Patrura ad Danielem
(cap. i i 31.) a nobis ediia Script. vet. 1 . 1 .
y

Nccessarlum pntavi Fusebii Caesariensis, cognorocnto Pamphili, adscribere verba,

Ita.

L X V I

8.

Joan.

39.

quas in xv

,
/ , -

^795

DEMONSTRATIONIS EVANG

ERAGM. . XV.

794

^
- , Demonstrationis EvangeliciB libro exstant. ls nempe

universum visum explicans sic ail : Existimo
hoc visum niinim*} diflerre ab ipsius prophetas sione. Sicut enim propbeta vidii inare magntim, sic
, ; . \
rex ingcnfein staiuam. lliirsusque ul propheta vidit
' , - feras quahior, quas inierprelans in qualtior regna
coMvertit; ila rex auro, argento, aere el ferro quainor
' .:,
regna sipiilieabat. Denuoqne ut prophela in
\ \ \
, ; stiema bcllua coruiia dcccm divisa videbal, triaque
coinua ab uno conlrita: simiiiler rex in slairrae

, \ ' - exlremilatibus pariem fcrri videbat parleinque
tesla;. Iusuper, nl pnpbeta post qualuor regnorum
* \ \
\ \ visioucni, filiiim bomiuis aspexil stnnmo imperio ac
poteslule reguoque polienlem; iia rex lapidem ccr \ ,
- uere sibi videbalur, qui universam conlererel sialnam iierclqiie mons inaguus, ila ut mare oppleret.
\ \
- Apic id quidcm. Rex quippe, vilae faslu inelilus,
(!6 \ sensibiliuinquc rerum pulcbriludinem lanquam coloriam labtilatn litulis adjecli mirans, congruuui
\ \ eral, ut inaguse slalna? cunclorun) bominum viiara
' \
compaiarol : propbetam aulein decebal, inuliam
,
banc et maguam vilae fbictualioneni, lalo roari si , mtfem
dicere. Regem, inquain, par erat protiosa in
*, boimnurn a?stitnalione mclalla aurum, argenluin, aes
,
ferriimqiie stispicienlem, conferrc cum bis ntaleriis
* \
, pnrpolenles variis teinporibus inler homiiies dy \ \ - naslias : propliotam vero non dedecuit, fcrarum
iignris eadeni regna designare, congi neiiter nimi,
, rum imperiorum moribus. Deniqtie rpgi, ui fit, supcrbo ei inajoruin suormn diulina dominalione

elato,
rerurn conversio ostenditur, regnoruu:qiie

terrcsirimn
flnis : scilicet obejus animi curamiam
\ , , '
ttimidilalein, alque ul is nihil in bominibus stabile
, \
, , \ jndicaret, praeter dtvini supcr omncs morlales regni
\ consmninalionem. Nam primam Ass)rioriim doiui , nalionem, quani aurum portendebat, excepturum
, 1\ eral secundo loco Persarum imperititii argenlo demonslralum. Deinde lerliuni Macedonum regnuni,
- '
qnod aeie significabalnr. Post quod Ro r.anorum
, ,
qiiartuni, c^eleris quae pra?cesseranl forlins ; quare
,
el ferro conipaiatur dieilurque de eo : quartum
,
erit rcgnum validum ferri inslar. Ac veluli ferruna
' ', omnia cxlcnuat domalque, ila boc regnum omnia
\ commiiiMlurutn ac snbjugalurum. Post bacc oinnia
\ \ .
Dei regnum in lapide tolam slaluam couterenle
*
agnoscere est. Tum el propbcla bis consonans, uni : ,
versale Dty posliemo loco fulunun regnum bauil
\ anle videl, quam prxdicla? quatuor dynaslia? quatuor
, ,
belluarum liguris expressx in senuone fuerunl. Ho \
rum ergo^uahiorregnorumtantummodo, ct nou alio , \
m:n, arbilror visiones lum regi tiitn prophelx obla, , ;
tas fuisse, qnia iiiinti um ab bis rcgnis Judseorum
.
populus servilio fuit oppressus, capio a teiuporibm
\ \
propbetae inilio.
\ ,

.

EUSEBII CAESAIUENSIS OPP. PAR5 11. APCLOCETICA.

TO6

EUSEBII CONTRA HIEROCLEM

LIBER.
Ex edbione G. Olearii, Opp. Phtioslrati, Lipsiae 1709 in-fol., pag. 411. Summa hujus libri bc est: Hierodes,
Bithyiiia? pr.tses, infensissimus Christianonim hostis, libros duos confecerat, inscriptos : A O ^ x*i%m ***; tot xptn*****,
tn quibus, prjpler reliqua olim Christianis objecta et ab his dudum confolata, ex Philostrali Uiiloria Apollonium Tyaneum prjpstigialorem Salvalori noslro romparare ausus est, siatuens Apollonium hunc vel paria ciira Chrislo, vel
etiam majora palrasse mirarula. quin idcirco a quopiam san menlis deus fuerit habitus Caneris missis, Eusebius in
Hieroclis libris hanc solum Cbrisli el Apollonii comparationem disputat, ex argumenlia iniernis probat, iis. q u
de Apo lonio narranlur, fidem denegandam es.se, fuse de miraculomm natura d.sputat, ea autero quae ab Apollonio
acta esse perhibenlur, roiracula vcl meras praesti^ias fuisse demonsirat, vcl, si miri quidpiam pr* se lulerini, ea daemonum ope perpelrala fuisse asseril (X l.actant. De mort penecut. c. 16. S. Epipbun , baeres. LXVIII, . 1. Eusebius
Ve marlyr. PalwsL, c. 5, cura noia Valesii; Lactant. Divin. imlil., lib. v, c. 2.
r

(,)

(V).

EUSEBU PAMPHILI
ANIMADVERSIONES
PHILOSTRATI DE APOLLONIO

TYANENSI COMMENTARIOS

06 insiUutam cum illo ab Hierocle Christi comparationem adornatm.

511

CAPUT I .

'

Ten\ amice, illa quoqne scriptoris suspicere par

est, quae cum magislro, ac SaWatore noslroTyanenscm componens paradoxe jactavit? Et reliquis
quidem, quae Philalethe conliucntur (boc enim
praeclaro litulo suum illud conira nos opus inscribere merilo sibi visus esl), baud ila magnum operx

** , ,
, & , >
, ;
(3-4)
( '
) \

(1) . . Titulum ita ut in Reg.

cnd. reperi, expressi : alter enim ille
ineptus et ab ediloribus
ad libidiiiem inversus videbalur. HOLSTEN.
(2) Inleger lilulus in Aldi et Morelli edilione ita
repncsentabalur:
^ ,
. Quem
lamen ex cod. Kcgio exbibcl Uolsicnius, eunideiu
ex eotiem, ui pulo, codicc, iu margine eliam exbi- 0
bttbai Morellus,cumque relinendiiui nos puiavimus,
qiiod argumcnlo bujus l i l i r i viderctur cOiivenicnlior. Nenipe qnod vir magip.isJ. Pearsonius quoque
agnovil, kasebius vix attigil ea qua ab Hierccle
tunl prvfccla, neque comparationi Apoilonii cum
Chritto inluvret: imo vero ab eo argumento pror$u$
rtbsiinuil, el Philostrali Ubro$ vm De vita Apollonti
iamum vercunil : cl quidquid ei tawjnam phitosovho

tribuitur libener concedtt, quidqnid ad eum supra

tnortalivm sorlem fveltendum cowparatum esl.excul i l , eleval, convellil. Pbolius lamen in Bibliotheca,
p. 23, bnnc librum appellat
. Eusebii aulem Caesariensis illud
esse opus friihlra ditbilare lotisium ostensuin in nolulis noslris ad Ilieroclis, quam dedi, ,
buic opnsculo praBinissam. CaHeruin in prioribtts
fdilionibus pariim accurate ad libros Pbiloslraii
revocaia (uii hujus libri partitio, qua partc ubi
abcrratum l u i l , j d cmcndaviiniis.
(3 4) . Iloc libro s>uo contra
Cbristianos noiueii feccral Hieroclrs, rnjns parlcm
stolida ilia comparalio absolvebat, cit. Nosier in sin
gulari sempcr . Lartantius lamen
liWitut. I. v, cap. 2, eempe' in pluraii libcoftvocal,
cli/wys luissc ail.

797

LIBER CONTRA HIEROCLEM.

708

) , , pretium fuerit hoc lcmpore immorari q u i p p e q u

, \ - non propria illius, sed ex aliorum scriptis, lton sen ; . \ |5 \ .
lenliis modo, vcrnm diclionibus quoquc iisdem, ac
\ - lolidem pene syllabis, impudenter sunt sublecia.
& , ' \ (6)
Sed tamen et ipsa suo tempore decentem soriien^ - lur refulationem : lametsi poleslate, etbm anlc
, '
quam peculiaris cis scriplio opponatur, eversa sint
- alque jampridem explosa, voluminibue integris ocOc- (7)

to, ab Origene conscriptis, adversus Cclsi, magie

^, , superbe quam Philaleilm insignilam tilulo, Ora& , tionem veram. Quam accurale sub examen revo% > ,
cans, tolidcm libris quol dixlmus, 512
allegatus
' '
ftcriptor, compendio quidquid de eo argumento cui ' (8) - quam vel dictum vel diccndum occupavit atque dis, \ cussil. Ad quos proinde cognoscendarum accurale
xbv magis rerum noslrarum cupidos bona fide ablegan
tes, solara age in prapsenti cum Domino noslro Jesu

Christo in oraiione illa Philalethe inslitutam rom .
paralionem expendemus: rem opera nostra indi \ \ *) , \ \
gnam depulanles, de reliquis etiam,quae aliunde est
\ (9) '
sufluratus, cum eo digtadiari. Merilo autem de iis
unice quae ad Apollonium spectaM modo dispicie .
mus, quandoquidem uni etiam huic prae omnibus.
q u i contra nos siyli unquam aciem dislrinxerunl, peculiare esl, bominem cum Salvatore nosiro con
tendere illura, atque coiuparare.
4

'.

CAPUT I I .

\ , \ ^
, \ (40) , \ , \ -
." * "
\ ( i l ) , ,
,
,
, (12)
\ , \
\ , \

Admiratur ergo atque amplectitur boc, quod d i vina quadam atque arcana sapicnlia, non magicis
arttbus miracula |Apollonius} ille pairaverit : id
ita revera se babere el credens ipse, et sine probatione iirmum esse et indubitatum jubens. Audi vcro
quae dicat iisdera syllabis : UUro cilroque jaClant, laudibusque Jesurn tollunt, ut qui ca?cis videndi dederit facultatem, et alia id genus miratida
preslilerit.) Tum, quibusdam inlerjeclis, isla sub^
jungit. f Videndum vero quanio melius et prudentius nos lalia, et quam babemus de viris praesian-

(5) ". Hauc vocem ex mss. addidi, sine

qua nuiiilus el mancus bic locus. Inierpres (Acciolns) SLMisiim ejus non est asseculus, quen; sic expiimere debuisset : Et reliqui* quidem qum Pliilaleihe conlinentur (Itoc enim praclaro tiiuio suum
illud contra nos opus sibi exornaudum putavit) haud
ila magnum optrce pretium fuerit hoc tempore refellendis immorari: quippe quas non propria illud $ed
ex aliorum scriplis, twn senienliis modo, verum di- 1
ctiones quoque iisdem. az iolidem pmne syliabis salis
impudenter wbtecla. Quibus et ipsis sua quandoque,
ut par est, foriassis relulalio opponetur : tamelsi re
quidem, e l c , bis eniui landem respondent ilia
, e l i \ H O L S T .
(6) 6* . Sensus
esl Hieroclis deliramenta caitera in Pltilaletha proposila, de Seripturis nempe ibi ipsis contradiccnlibus, el aspersas Clirisio alque aposiolis calumnias, confutalas iam esse, duin scilicel imilia a Celso proposiia Origenes exploserit. Unde
manifestum est niale in Aldi el Morelli edilione
mox legi ., pro eo quod rccte est in
Holst. ed . . nenipe
, cst quod paulo ante et
opponitur . Veram leuionem Acciolus quoque secuius esse videlur; verlerai enira : Tametsi reipsa qnidem jampridem, / i -

cel non desiinato contra de ulylo, satis illa evena

videantur.
(7) . Vid. paulo ante nol. 4.
(8) . Allusum ad lilulum operis l i i e roclis.
(9) . Malim ego .
(10) .
male
legcbatur : subslilui ex mss. . H O L S T .
(11) " . edilioue Holsienii legebatiir . Sed rcclius omissuiu in
caeleris putavi.
(12) *. Locus hic foede tmitilatus in priore ediiionc lcgcbalur. quem magna lacuna liberavi. In Regio codice siipplementum orae
ascriptum eral ; id ciim Pliiloslrati edilor ignoraret,
quorsnm referendum csset, scbolii inslar tn calcem
iibri rejecil, lacerum et salis viliaitim. Librariiis
religiosor, oiTeusue borrendis blaspbemiis quas
mortalis ille iiv Cbrislum Oominum
noslrum effundil, casirare locum nialuii, tie piae aures ei incesiarenlnr. Nec ipse suo ordini resliluere
fuissem ausus, nisi infra lotidem litleris repeierenlur, et lolum Eusebii librum veluli el
scorpiacum buic veneno oppositum vidissem. H O L STEM.
Partcm bujus lacinisc repetitam inL babenius c. 20

799

EUSEBIl C J E S A K I E N S I S O P P . P A R S 1!. A P O L O G E T I C A .

SOO

libus senfenliam, admiltamus. Et post isla quo- \ (43)

que Proconnesiuin Aristeam el Pytbagoram, rur, \ (H)^
eumqne aniiqtiiores nonnullos in iransilu velut
' \ ,
percensens, subjungil haec dicta : At niajorum
)
ijostrorimi ievo, Nerone imperanle, Apollonius flo, , \ "
ruit Tyanensis, qui a priina puerilia, elex quo J (15)
gls, Ciliciifi oppido, hominum amantissuni iEscula, , ,
pii sacris vacavit, mtilias rcs adiniraudas gessit
, (15) .
quaium vobis, majore parte omissa, memoriam re, , , ^"
fricabo. Deinde, ab initio exorsus, stupenda ejns

facla recenset, quibus exposilis ista veiboienus
;
eubjungit. Quoergo fine ista commemoro? Nem \ ' \
pe, ul liceal conlendere invicera accuralum no- (16)
strum soliduinque de re quavis judicium, et animi
(17), in cbrisliauis levitalem. Quandoquidem nos qui . '
dem, tam magna operatum non Deura lamen, sed . * , t
deorum amicum esse arbilrainur. llli vieissim ob
, \ ,
nxiguas quasdam praesiigias Jesum Deum esse prae , ,
dicanl. > Islis posl alia quxdam Uxc subjungil ver, \ , \
ba : f Id qtioque dignum consideralione est, quod
(18), \ (19)
a Jtsu quidem gesta Pelrr.s el Paulus, iisquc simU
, , \ 6
les al.i quidam, miris modis exlulerini, mendaces
, \ ,
boiiiines indocliquc el pr&stigialores : Apollonii
' ,
autem res Maximus iE.giensis, ct Damis pbiloso \ (20)
pbus, sodalis ojus, Albeniensis Pbilostralus, qui
prasclare doctrina profecerant, et verilatis eranl . (5
cullores, bnmanique generis commodis studenles, ' (21) .
vin niagui diisque amicissimi res ignolas eese noluere. > Haec Hieroeli ad verbum prolala sunt , q u i
conlra nos disputationem scripsit.
513
CAPUT 1
C
.
-Damis igilur, qui plurimum cum Apotlonio est
(22),
vcrsatus, ex Assyria profeclus, alque ibi primum
*, '
In palria cum illo vcrsalus, qua? ab islo tempore
\ {cum eodcm illi interccssit, conversalionem in l i t ,
tcras r e t u i i . Maximus aulem paucis singularia
,
quaedam facla ejus descripsit. Atbeniensis dcmum

Pbilosiralus omnia, qtiae icrebanlur, ex Maximi ip ,
siueqiie Damidis alque aliis scriptis collegissc sese
, , \
affirmans, omuium perfcctam maximc ab incunabu (23) , (43) .
De Proconnosii
(15*) "\ L e g c R d u m v i d e l u r , u t e l s e n Arisleae nota oinniaex Herodoio Mellenlia poslnlat ei iulorpres verlit. E D I T .
pom. . 230. Slrabone lib. x i u ; Apollouio Hist.
(1G) . Nempe levitaiis esi lemcre creMir.y c. 2; Maxiuio Tyrio Di/f. xxn el x x v m ; Siiida
dere. Hinc sapiens : Quicilo credit, levi* est corde.
item et Plinio I . vu Hi$l. Nal.
sect. 53. Canerum
(171 . A l ccrfe, qiiem (anlis laudibuo
infeliciler ab Hierocle allegalum ejns eveiitplum,
post ornal, Dainis ipseque Pbilostralus in ea fere
iuler ens, quorum eximia virlns iuerit, diviins la- snileulia siinl, quod deus fueril Apollouius. Vide
men propierea qni non s n t aflocti bonoribus.
observala ad Pbilostr. Vita Apoll. lib. , c. 4, et
Certc enim ei u( Deo sacra inslilun a Siculis, i.l ex
I . 8, c. 29.
Hero:foio ci aliis ad Apollonii 1. c. docnii Meursins
(18) . Vide observala ad Pip. 37. Et de Pyibagora qu% iion coinincnii swul
tam Apollonii bb. l , c. 3, r.. 5 .
plerique, til Deuni eiiin fuiss(% ipsiimquc Hypcrbo(19) . Vide ibid. nol. 1.
reum Apollinem persuaderent. Mulia eam in iem le(20) . Negligentia librageie est passim apud eos.qui viiain illius scripsere.
rii omissam paniculam addo ; I I O L S T E N . N e i u p e
(14) . Infeliciier, nisi fallor, dorlissimo
in edrlis prius omissuni liuMal.
Ilolstenio baec iuere couversa : Deinde Aristeam
(21) ' . Npn , sed
Proconnemem et Pylhagoram pnetermiitens sxibjun- ins< riplns iui
ut cx Larlanlii locc
gil lih verbis. Quis enini in illis scnsus, el quid
obscrves iicci. Eusebins igilur de rc loqnilur, non
praesiel noslia iuterpretatio judicabunt cordaliores.
de verbis ot litulo :'sane cnuu oppusila Cbrislianii
de illis egeral Hierocles, unde
ille oral .
eos , b. e. quasi tit iramilu de iis egisse,
(22) ovv. Quo3 tolo hoc capile reffrt
bgura usum lortc cliam, quam vocainus,
Eusebius, cxcerpsit ex ipso Pbilostralo bb. i , c. 3.
ait Eusebins.
(23) .
Kpislolas inpriinis respicit
Apollonii, variaqne inoninienta in civilalibus cl
(15) . KtMx. Vide PbiloUntplis rcporta, ad qiw I . c. Pbilosiraius pruvojuaU
Hb. Devita Aprlhn. Tyan.jC. 7.
%

801

L BER CONTRA HIEROCLEM.

& \ b's, usque ad exilum vilae viri historia n

Ifftopiav .
tcxuil.

cou-

'.

CAPUT IV
Quod
si
igitur
liceat
nostram, quam incusavit
simplicilatem levilalemque, el Philalelhis accura \ , ,
tum soljdiimqne de uiiaquuvis re judicium invicem
\ ' ,
coniendere; age Jnqmramus , non qiiidem uter
, ; '
divinae magis sil indolis; ncque uler slupenda ma \
gis, aut plura palraveril miracula. Njquc (de eo
* ' ,
disquiremus) quod solum ab anliquis, ante innu , \
mcros annos florenlium Hebrcoruin sapienlibus

Salvaiorein nostrum el Dominum Jesum Cbristum
* * \
*
veiilurum in mundum, divina inspiiatione sii
* \ prcdirtum. Neque quod quam plurirnos ille ad d i **, /\ ^ - vinae suae disciplinae docirinam adduxerit : nec
'
quod ingenuos verosque naclus discipuios fuerit,
, \ ,
pene lubenler pro illius doclrina inorlem subira
* \
paralos : neque quod fnigalis vil scliolam solus,
, \ \
posleris quoqne temporibtis dtiraturam, patefece \
rit : neque quod propria sibi virtule divina salutemuuiverso paraverilmundo, eliamniim undequa * '
que innumeram multiludinem ad divinam suam
, , , \
doclrinam adduceus c ncque quod unus ex onmi, ,
, - bus, qui unquam vixore, a cuntlis fere morlalibus,
(24) , ^ imperanlibus et subdilis, variis modis oppugnatiis
vicerit lamcn, mulloquc mperior iis, qui accrbis
sime eum inseclabaiilur, iiifidelibus exstiierit, d i ,
vina et incffabili virtnte sibi dum viverel adversalos
(25) \
insliluiione divina facile in parles Irabcns, finna ' *
\ C tam vero a se iradilamque divinam doclriiiam ad
, , \ aevuin finem uon babiiurum per universum tcrra, \ , rum orbem conservatis : neque quod adbuc dum
(26) divina? polentiaj sua vhlulem demonslret, miseros
quosdam ct infauslos daemonas, corporibus bomi (27),
num animisquc iusidiantes, solo sacralissimo nomi \ , \
D C suo appellaio expcllens pcout ipsa edocii expe rieniia sumus. Siinilia enim quaerere in Apollonio,
, , imo (de iis) vel interrogare forlassis suminae foret
, ' ' , \ slolidilatis. Solam igilur Pbilostrali pensilenuis b i ,
sloriam, ex qua evincemus, uon inter bonos qui , \
\ * dein, imo nec niediocris indolis viros cum ceuseri
(28), " - jure posse (ne dum ut Salvalori noslro Cbristo
Apolbmium conferre deccal) : proul quidcni t X
. (29) \
%

(24) .
Sic reclius ms. quam , loco allcg. verba, \ . Ihnc
antea le^eliaiiir. I I O L S T E N .
y p r i a . cp. 76, Per exorcisias vucs humanu et po"'"
- - .
- - lta
- scribendum

tesiate divma flitgcllari duiboium, a:l. Nempe ul de

(25)
pro
idolorum vuuiiaU aii ideui. Adjuratum per Deum
, quod aiile odiium. Sic ipse Eusebius cum screntm. Adde Act. apostol. xix, 15.
cundo casu eo scnsu prapnsitionem jimgit
{28) . . .
paulo posl : *
(26) . Nempe Eusebii adbtic aHale dia- . . Hespkil verba Hiero< lissupra cap. 2 allala,
bolicas pnesiigias impedire alqne eludere fflicaciicr qttibus erudiiionis laudein Pbilostraio l i i l u i i , qirf
valebanl CluisliHni: qu;reorum in d<emonas poleslas est, qiicin bic vocat Eusebine. Ex cujua
nlcunqtie erudiii, iuinus veracis umen scriplis, se
VaJertani perseculioui occasionem dedil, msiiyaiUe
boc satlem cvklurum esse ait, Apollonium, si lalie
euni Mago iCgypsio Macriano. Ut enim / / . . v n ,
4 0 , ait Eusebius : \ \ | fueril qHa>em ipse delineat, neque pbibjsopbiiiii neque bonuin virum luisse, iieduiu ul cuut Clnisio
\ , \ \
meroalcr compont. Panun exacle bac Acciobis iedi,
dideral, ui alia pleraque.
, ,
(29) . Juxta cum acleris; qui d
, \ .
vila nempc Apollonii coAmientali fuerant, ud qiioj|
(27) . ^acruni niudrum Jcsu
supra c. 2 provocabat Hierocles : cranl auiem iUi
noiuen ellereni^s diabolicas dissipabnnl macbinallaximus iEgicnsis, Daniisqtie Ninius.
tioiici Cbrisliani : quo pertiiieiU Kusebii quoque in
;

803

EUSEDU CiESAMENSIS OPP. PARS 11. APOLOGETICA.

S04

scriplione colligere est aucioris, qni, PhitaUtha

*>dice, plurimum quidem in erudilione profecil, sed
(29*) \ , * <
parum certe verilatis est sludiosus. Nempe lalis
,
omnino eral juxta cuin caeteris Pbiloslratus Alhe- .
niensis : ex quo facile eliam judicium feraimts l i , *cet de cxieris, qui juxta Philaletham plurimum
* ' quidem in eruditione profecerunl, exquisiltim ta (30) (30*) ,
men sludium in historia Apollonii ponere miniine , ' ,
laborarunl. Ista nempe si probe examinaverimus,
, \ \ giiuul et Philalelhm^ supreina judicia perlotam
' , provinciam adminislrantis, conlra Cbrietianos j u \ (31).
dicium an verum sit, el, i i l ipsi videiuiv undequaque accuralum, patescet : nostrumque item q o i
etolidi, ruslici inficetique isiis hominibue videiuur, tantopere ab eis reprehensa simpliciias,
ei
animi levilas.
'.
514
C A P U T .
" , (32), 6Atque altus qutdem adversis signis concursurus, ^
, ,
convivii slatim dilaturus erat, lanquam hosiem et
' , ,
inimicum sibi, eum, advertus queui insliluenda

oralio erat. Ego vero, amice, butnanae sapientiae
, \
egregie calleniera fuissc Tyanensem et olim exi , (33)
stimavi, et adbuc quoque eamdera non invitus re\ .
linere sentenliam velim, imo el libi eam de eo opi ,
nioncm, si interroges, exponere non dubilem. Gum
\ , *
quovis pbilosophorum ul componat virum, modo
' , \
fabulis dc eo nibil turbarum det, palior : sin limi , , les vero transilire, et quae pbilosophi;e vires exce, , dant sialirere ausit, sive Assyrius quidam Damis,
, ,
sive Phiioslratns, sive alius quicunquc auctor vel
( ,
hisioricus, verbis quidera magiae ab eo depellens
criroen, re lamen raagis quam verbis bominem gra- ^ (34),
vatug, eeu larvam aliquam Pytbagoricum ci vilas
instUutum aplane; tura quidem non pbilosophus ^ (33),
, , nobis proce.det, sed asinus leouis tectus exuviis, et
eopbista circulatorem percivilales agens;imo em-
r

nino magua manifeste pro pbilosopbo deprebendeUir.

(29*) . Forte . EDIT.
(30) . ' .
.
Nempe Nicomediensie in BUhynia judex Hierodes,
(queni c noinine semper, pelilo ex i n seriptionc Itbri itomine, Noeter vocal) primnm exsliftit, ul ex Laclaalio noluoi: inde praelecUis Ale.vandriae factns, u i ex Epipbauio colligitur baer. LXVII.
a?lL>rum bauc ejus dignitaiem iisdetn plane verbis
mrsum infra designal Eusebius c. 20. i n i i . Ibi lamen lcgilur \ , unde el bic
ila malim quam \ * . Intelligo aulem per
' , quorum auclorilaiem iota ali
qua proviucia revereaiur, qualia apud aos quoque
provincialia judicia.
(30') . Legeiidum videtur esse , quod referalur
ad; ei paulo ante pro . EOIT.
(31) . Nempeeatn exprobrabat Ilieroclcs
Christianis, stq>ra c. 2 allegalis verbis, ubi bac ipsa
voce in eo negoiio utitur.
(32) . Phrasis non intellecta Acciolo. dicunlur adversae acics, collalis signis roncurrentes, quot exemplis alTaliiu in
yutgalis q^ioque lexicis probalur.
(33) Kai . Sic mabm lcgere quam
;, quod ediluin anlea esi.
(34) . ila rescripsi pro : ,
quod anlea edilum. Emendalionem luculenier 6 r mat mox sequens adversaliva, ,
,., iicm caelera quae siibjungil,
, ,

.
(35) " . . .
/.
Ad fabulam de. asino Cumano, leonina pelle induto,
respici certum esi, quam scile narral L I K ianus in
Pncatare, pag. m. 409, qui ad eamdem eliani alludit in Pseudologisla:
, . Utilurque
proverbio inde ducto Socrales quoque apud Plaionein in Cratylo. Vide plura ap. Erasm. in Provcrb.
Induitig me leonis exuvium, p. m. 283. Cui tainen
non assenlior, existiraanti, Lucianum in Philopseude
demuiasse non nibil de proverbio, cum ait,
, , quod ila interprelatur Erasuius : iantum
temporis non animadverlil, eum sub ieonis exuvio ridicuiam simiatn leciam habere. A l plane inaudiia res
siroia cum leonis exuviis, ineplumque exiguo aniinali, quale simia, bene amplas aptare exuvias.
Nempe a.l duo simul Lucianus eo loco re&picil proverbia, allerum est * allerum
. Verieiiduin e r a l :
tanto lemporesub leontna pelle deliluil, atqut txmiam
ridkulam vestilu lexit. Euculcnler retn liriual locus
iu paulo anle allegalis phcaloribm, ubi giinibier
coujungil ulrumquc, sed paulo clarius :*
, ,
,
.

LlBER CONTRA MEROCLEM

806

Cp.
CAPUT V I .

; , \ , ;,
Hoc vero quomodo aflirmare possim, quibusve
. " , , \ , \
ralionibus motus, interrogas : accipe igilur. L i m i , \
les [dantur] nalursD, qui iuilia, mediumque, et G , * \
nes universilatis rerum eoniineant, mensuram et
. leges rerum omnium, quibus lota bacc machina,
, ^
mundiquc iotius aediliciura absolvilur. Ilti [liniites]
,
vero lege immulabili scilisque inviolabilibus Provi . , \
denliae, omuibus rebus prospicientis, sunt posili,
, . - consilii summe sapicnlis cuslodes. Non igitur quid ' - quam eorum loco se moveat, ordinemve commutel
, licet, quae seniel suni constituta. Alque adeo natu . * rac lege retineiur quo minus divinuin ordinem Iransi , \ ,
liat, quemcunque audenlior subierit, ullra [nalura
,
leges] eundi, impetus. Non igitnr practer naluram,
, ^ jn aqms vivere nalus piscis, ubi in terras Iranslatus
, \
fueril, vivere poterit : non lerris innulritum animal aquas subibit, constans ibi dOmiciliura sibi ut
, \
, \ , \ deligat. Nori qnisquam eorum qui lerrre aflixi sunt,
, , \ magno licel sallu in sublime se lollal, ad aerem
usque elevabitur, ut cum aquilis per eum feratur,
\ \ ,
utut velil cum niaxime. Et tamcn illis in terraiii
\ \ quoque se dcmitlcre dalum, doorsum inclinaniibns
. \ , yirium impelum, et laxanlibus alas, sua?que i n \ , doiis vim reiiMltenlibus : quoniam ct boc divinis
. * * , ancilum legibus esi, ut ex sublimi id, quod in aeru
\ , \ - suspendilur, pussil desccndcre : non aulem versa
. * vice in altum i o l l i , quod bumi repil terrseque affixum degit. Eadem ratione morlale hominum gc ,
. ' Q nus, animai parliceps corporisque, limitibus cir
cumscriplum est divinims. Nec corpore ilaque p*.r
\ \ ,
(56). aereni velii dalitm est ipsi, moraa in lerra facien da3 perl;cso, nisi poena3 slatiin sloliditalis praebero
* , \ exemplum velit; neque aninio sublalus cogitaiione
asscqui poleril qusR supra eum sunl posita, quin
. ^
(57), - polius iu morbum incidct alrabilioreni. Prudenler
, \ - igilur feceril sanig pedibus corpus in terra susliuens, animum vero doclrina ac pbilosophia suiial , \ , \ ,
cicns. Oplare lamen eliam licebit, ut dcsuper ex
\ .
" , , \ - coclcstibus sedibus adjuior subveniat, indeque de, \ , rivandsc salulis doctor sibi cxsielat. Validissimo
, , cnim argumenlo, ad aegrolum acccdcre roedicum
fas esl, et magistrum discipiilo condescendere, ct
(58) \ .
loco superiore atque in sublimi positum ad inferiot
\ (39). D res sesc demillere : non versa vice. Quaroobreni
(36) . \, ; / , eic. llesycb. Similia legas apud
Suidam.
(37) . .
Sensum esse
p u l o : exemplum medici el aegroii, praeocptoris et
i n discipliuam admissi, satis validuin esse u l persuadeat nobis, conveiiiens esse, ui rcvclalionc nobis
sapienlia ccelestis subvenial. ,
non versa auiem viee ut nos propriis viribus subliroia petamus, allumque sapiamus. Si ad acgrotitm
enim medicus veniat, ad nos quuque a?grolos medtcum venire debere, non nos ad ipsum : si convcniens sit ul niagistruni , ipsius sit obandiens * non vero ipsuin se docloreiii
esse siolida ophuone pra-sumat; convcniens Hiam
csse, ut nos divinae sapientise prxceptis obaudiaOJIS, non ipsos ver scieniia? causam nos csse no%

bis posse arbitrcmur. Atqne adoo sapienliam et

alcrnum, qusc sit supcr omnia, ad nos deecenderc, non vero ad cam nos subvolare oporlere:
qux Pelagio opposila, obscuriora cranl in Accioli
versionc, diligentius proinde paulo a nobis iilusiratida.
(38) . &r . .
.
Neinpc supra dixeral, uon posse mulari
, pnidenlissiineque laccre,
qui, vuibus nalurac rerie utcntcs, ultra i.nn sapiani. CaBtcra ralioni convnnicns cssc, aSyulorem
nd veram sapienliam divinum exspectarc. Et ne divina3 nalura: c u i n l i u u i a n a convcrsalioncm ilidem
opov excedere quis dical, cum potius
> permiltere boc oslcndit.
(39) " ... . IpsaPlalonis verba sunl desumpta cx cjus'imao p. 20. t. H E

$07

EUSEBU CiESVRIENSIS OPP. PARS 11. -

APOLOGETICA.

8*S

divinam quidem naturam, ut quae benefica sit et , , &salutaris, rebusque prospiciat, cum hominibus ali , , quando conversalam esse, nulla probibuerit ratio,
(40) .
iimitibus riivitiae providenliae snbuixa, ul qui et ipsi (41), ;
miniine islud pnihibeatii. 515
Bonus enim erat >
\ , , ,
[Dcus], ut inquil Plalo: c bouum vero nulla rei
, ,
ctijusquam sttbk invidia. Non corporuni lanlum
*
igitur, bAiius qui sil, bujus universi gubernator
* *
geret ctiram, verum muUo magis ctiatn animorum,
(42)
quibus immoilalilatis ac doininii concessum est
. ,
muniis. Awimis igUur, lanquani lotiiis faiuiliae, do- \, \ norumqae, quoriim largitionc naturse bcncfacial,
, ,
Dominus, eo qnod illis recipiendis apli uali sint,
.
radios qiiasi lucis suae liberaliler imperlielur, np- (43)! ,
pariloruni suorum quandoque maxime sibiconjun\ , clos, sahitem atque adjuincnlum eoruni, qui in
- ^ \ lerrcnis hisce principslum tcnent, ableg ms. Quo ,
rum aliquo si cui bona sua forluna poliri delur,
(44)
ille meitie purgatus, cl morlalis nalurse dissipata
.\
caligine, vere divinus censebitur, magnuni ali (44*) * *
juem deum animo circumferens. Tuntus aulem
, ' ,
.|ui sit qaam non vim exscral! omne bumanum ge , * ,
ous, ipstimque nmndum mullo eliam, quam sol isle,
.
1

magis collii9travcrii : lernae divinitalis opns posle.is etiani spectandum relinqnens

temporibui,
oeque infcrius pificiis cx bruia nialeria factis naiurae divina; argumenltim suppcdrtan* Atque hacleous qtiidem nalura bumana parlicops fieri possit nalurae btimana excellenlioris. Alia vero raiioue
limites nefas iransilire, neqne corpus alis deslilulutn habenlcs, ea quae alis sint pcragenda m o l i r i ,
neque emn, qui liomo sit, superioribus compeienlia ualurisiemere aflectare licet.
CAPUT V I I .
'.
Qualem igitur Tiobis, isla cum ita sc babeant, ^
\ " Apollonium sisiis, scriptor egregie ? Si divinum
, ; , .
, , ,
philosopboque niajorcm, el, ut verbo absolvam,ex, " * cellenliore, quam humana sil, nalura praeditum,
fac ul pcr tolam mihi serves bistoriain hoe quod
(45), \
ponis. atque argumcntum divinilatis ctiamnuiu dc. monstra. Qtiidni enim absurdissimum ftierit, fabro \
rum arcbileclorumque, eliam post morlem artiii ,
cum, longissiino tempore perdurare opus, imraor
ad lib. n .
ted nalura* cuidem angelkw^ qntedhinm $il proximc,
(40) .
Acciohis verlerat liberic
toliuitalis arbitrium. Nec ineple fortassis coHJuncim fuerii, proplerea . Nempc dist-rte eiiam nddil sub linein bujiis
ad vim animi, qua seipsum vcl
capilis, alia quani is:a ralione cum divina nalura
.
(41) . Hajcce periodus, impcdilior, btimanam non posse conjungi, Platonicas srilicet
seciilus noliones, solis angclis uiediatoribue expodilissima lit, si naturalem ei ordinem restilnamus hoc modo : (;), - D cuni conciliare p<sse.
, *
(43) . Referoegoad Ueum qiicm ,

._
.
. . . f - ^
dixerat paitlo anie.
, , ,
(4i) . Nempo
, eic
opera novie creatioms in uteiiiibiis bo%
(42) . Omittendas vocnlas \ miiiuni, oiiniino el futuris, ul paulo anle dixeral.
olim pnUbam, ul sensus sil : Deo proximos quau- perdiirant lcniporibus, nulla seiornilate (iiiienda, e|
doque inilii salulis causa eoruin, qui hic iu lenis crealionematerialinmreruin lantuiii pnesiaat, quandeganl. ' lamen mihi Jiqitebal scri- tum ipsa natura spiritualis maleria : u i omuia bic
plana esse conlidam.
bere Eusebiuin, ila uledilumesl, pntuisse. 3 \
(44*) *.
Ititerpres Irgisse vidc
suut qui rebus hic ebvm, id est in bac
lnr . Forle legendnui
tcrra noslra viveulibus prasunt, et doniinium in
eos cxerceiit, id esl bumani animi, quibus et paulo . EDIT.
anlea tribnebal. CiKlerum videtur
(45) ' . . .
.
niihi in bisce et qua? scquuAUir Arianse impietalis Nempe in sequentibus multa observai Eusebius a
nonnibil delitescere. Fallor enim, an id agit Euse- Pbilostrato de Apollonio dicia, quae i i i Deum aul
bius, ut Cbrisium Salvatorem
humanam ualurain supergrcssum minime quadreat:
, divinam i^lam virltilem
ideoque si deum esse serio slatual Apollonium, val
liftruisse innual, quod
salleu) bomine majorem, .
.". b
quod non ipst quidem deas.

800

810
LIBER CONTRA HIEROCLEM.
, \ talemfere stabiliensauctorum memoriam: divinara
vero naturam, homines irradianiem, admiuere te , \
nebras,
parumque durabiicm esse: neque in aeter, , \
num
subsisiere
virlulem, contcntam miuime, in
(46) , *
Dainidem aliquem, auosque brcvis aevi bomines
, "
pauperem exercuisse liberalitalem, sed in multitu, \
dinis bominum infinitae, non ejus lanlum quo i n . \
claruit aevi, verum etiam poslhac exstilurorum emo \ (47)
lumentuni redundanlem. Alqui ca raiione antiqui
, sapientes, virlutis suae imitatores successoresque
*
sibi paraverunt, immortale buniano generi emolu ,
menium prxbentes. Quod si monalem vcro uaturatn
, .
ascribas viro, cave ne plus quam ea ferat, illi i r i bueos, praeler rationem egisse accuseris.
5 1 6 CAPUT V I I I .
\
Alqui omnino ila ab eo virum rcprsBgeniatum h*
, \ bemus, ut qui divini sit generis, deiquc marini
\
formam el speciem ab ipsis natalibus i n d u e r i t .
. , ,
Matri
enim ejus, ut a i l , ventrem ferenti, marini
(48), (49),
Dei oblata esi gpecies, Proieus, inquam, apud Ho, (50). " ,
meruni alias aliasque iiguras inducns. Ea vero,
, ; ,
, . ; , , ribil perterrila, quid paritura essel eum interrogavit. ls vero, Me, respondit, ipsum. Quis tu autem?
. , \
interrogante
ea : Proteus, ille inquit, iEgyptius
, *
[sum]. Tum praiuni quoddam et cycnos mulieri
(51) . \ obsletriciam operani praesiitisse s c r i b i l ' , undeboo
(52). "
ipsum deproniptum sit nullo faclo indicio. Neqttt
\ enim [pulo] bujus quoque rei auctorcm Assyrium
, , "
Damin allegabit. At et non inullo post iiiilia ejus
, ^ , ,
, * \, ^ bisloriae, ad ipsuni Damidem, quasi divinae particeps eil naturae, haecce verba Appollonium pro*
* \
fcrentem iiiducit* : Ego, amice, orones inteUigo
. \ (55)
linguas, licet nullam didicerim : item < Noll
, (5-1) \
(55) , mirari, nametquae siientiobomine8premunt,novi.
D

lib. i . c. 4.

* lib. , c. 5.

lib. i , c. 19.

(46) . . .
.
tinendum puto quod editi babebanl, nibil necesso
est mendice el parum liberaliler
enim in iis mutare quidquam.
e* adversus aliquem gerere, qucm sensum esse
(49) . legebatut
phraseos, ab Acciolo, ut mulla alia, parum inlelap. Pbilostr. vid. 1. c. Ul noslro ,
fecla:, linguse analogia satis prodit. auila nomine venit Homero Odijts. L
lerA ail sapientiam Apollonii divinam, si lanta quivers. 505, 591. Adde vers. 584, ubt el
dem iuehl, nunc aulem imlla ejus amplius vis su dicilur.
persit: quod exigua res el indigna divina virlute
(50) . *. . Odys: ,
videalur, pauculos quosdam unius ttlatis bomines
vers. 456.
aflicere, imo ne ad quidem eos perducere;
51) ^. ineditis, manifcslo
Damin cnim in medioxumis philosophis, qui cum co D errore queni susmbt jam H O L S T E N I C S .
liberaliler egerit, vix censeal. U l adeo. nisi Eusebii
(52) ...
.
Malim
aevo virtutein Apollonii ejusque doctrinse eflicaciam
Nam loquilur de fatlo Pbilostrati, qui
luculenler uicri liceai, ila ejus bominum
isia ut captera ex Daniide non relulit. Ferri tamen
animi percellantur, ut Cbrisii percellebanlur vir*
posse putein, ut sensus sil : I I O D spet u l e , nibil divini ei incsse sit judicandum. (dque eo
rare Eusebiuiu, Pbiloslralum eam rem a Daroide se
magis valere dicil, quod illi quoque pbtlosopbi, qui
accrpisse aflirmalurum. Cum ille remm tanttim
Uiiifn nullain sibi airogassenl divinam virtutem, ad
scripserit bisloriam ab Apollonio gestamm, posl*
posleros lamen et sectalores propagaverinl inventa
qtiam in comilatum ejus ipse adscilus esset: ul ob"
sua, ut adeo eorum minus fuerit servalmn Pbiloslrato ipsi, Vita Apollon., i , 5,
, qiiam Apollonii virlus, res unius aetalis.
(55) .
Repetendtim
(47) . Pcr enallagen pr .
verbum quod precessil.
(4) |Y<p, , .
(54) .
Ejus rei per lolam ApollonU
cx Pbilusiralo pro reposui. H O L S T E N .
hisioriam sparsa argtimenla lib. . Videri poiest
cap. 2 el 12. sub ., it. cap. 22.
Maie ?ero : nam apud P;iilostraLum quoque
legendmii, non . VideVii. ., , 4. Pralerea
(55) .
Respirii ad paulo anle allegaia
apud Pbilostratum plane alia construclio esi, quas
ex cap. 19. Nam alias eic. 20 et sqq. varii Apolloboc loco non possil oblinere, nisi articulo denii prseceptores referuatur, quorum ct pauk> yj%y
lalo, o l monsirosa plane sil Holsleniana leclio^Reapud oostrum muitio.
f

PATBOL. G R .

XXJI.

26

8U

EUSEBII CwESARIENSIS OPP. PARS. I I . APOLOGETIGA.

Et rursum * in iEsculapii templo a Deo bonoriuce , \ *

eum habitum [ait]; et rerum fuiurarum scienliam, .
sine inslilutiene a puero babuisse : bumanaque ,
m.inifesleexcelleiuiorem 517
ra indolem esse, "
slaiim ab ipsis nalalibus, per tolam quoque bisto- , \
riam scribit. Cumque adeo vinculis se aliquando . ( ;),
exsolvisset, sequenlia subjungit verba : Tunr , (56-57) , "
primum se, Damis, penilius, ait, Apollonii indolera
. > \ ,
perspexisse, nempe divina quod esset, et humana
,
excellenlior. Neque enim sacris peraclis, (quomodo
* \ .
id enim in custodia potuisset ?) neque precationibus , ,
usum, ncque verbulum emitlenlem, vincula eum
, \ ,
ludibrio babuisse. Sub Onem vero historiae ,
.
nusquam genlium scpulcrum cjus inveniri scribit,
.
lpsoque corpore i n coelum eum inter choreas abiissc . Merilo eum igilur, quippe tanlus qui sit.
magis divinc quam Pylhagoras, Erapedoclesque el Plato, ad philosopbiam ait accessisse . U
deorum itaque censum nobis veniat horao.
nactl,

CAPUT I X .

' .
Absit invidia quoque a linguarura omnium, quae
\ *
sponteei venitnuiloque praeunle magislro, cogni- \ .
tione . Ad quid igitur in scholam eum d e d u c i t ,
(58) , \
atque illi qui nullam edoctus est linguara detrahii,
,
quasi usu et exercilio non vero natura Atlicam , * '
eloquenliam s i l assecutus ? Nempe ait, ad aetalem
; \ , , ,
ubi pervenisset, litlerarum doclrinam eum et ine- (59) \ ,
moriae vim eludiique perlinaciara paiefecisse, et
\ (60) ' .
lingua esse Aliica usum. I l e m : < Annos natus
,
xiv, Tarsum a parenlc deduclus est ad Eutliyde- , * ,
mum, Pbcenicia oriundum, qui rbetor bonus erat
, \ *
iJlumque instituit: eumque ille amplcciebalurma- gistrum. Porro : c Gum illo philosopbiae vacabant \ , \
Platonis et Chrysippi sectalores, et Peripaieiici
. (61) \
Quinetiam Eptcuri dogmata audivit: neque entm G . ista neglexit. Pytbagorica vero ineffabili quadai
(62) (5 \ (65) .
mentis vi comprebendit. Tara varia, qui nullum
, ,
linguas ullius raagislrum habuit, divinaque virlute,
\ , .
eiiam quae silentio premunl homines, ante animadverlit
usus tamen instilutione fuiL
l 0

,l

518

CAPUT

x.

Pbiloslratus vero, rursus interjeclis quibusdam,

eum extollit, quod ad magnam lingux brulorum
anunantium cognitionem pervenerit; pergitque d i cendo"; c Cognilionem eliam linguae brutorum
4 1

lib. , c. 9, lib. , c. 58.

lib. , c. 7.,. " lib. , c. 19.

1
4 1

lib. V I I I , 51.
lib
*** c. 20.
lib,

'.
, , (64)
\
\ (65)
. " (66) (67)
lib. v i n ,

50.

lib.

i , c.

2.

l i b . i , c.

19.

(56-57) . Apud , (61) . Apud Philostr. est .

(62) . Apud Philoslr. esi
Pbilostr. Legilnr " .
., pro quo i u codd. mss. lcgcbatur
(58)
. Subint. vel tale quid, nota et frequentissima Graeeis .
(65) . Philostrati editi roale, .
ellipsi, apud Pbilostralum ideniidem observala.
(64) , avzbr . Male lorala
Respicit autem ad Eutbydemi scholam, in qua eloin editis dislinctio nonnibil obscurilatis bis ofTnnqiieniiae studiis operalus esi Apollonius, referente
debal. Nempe minus commode illi :
Pbilostrato.
, .
(59) . Philostrali editi habebani
(65) . Particul et apud
oinisso , quod plane alium sensum faPhiloslr. desideranlur.
cit : nempe Apoilonium ad aelatem provectum, qua
(66) ". Edili \ . Omisi quod
inslilui lilteris juvenes solent niemoria; vim et caeapud Pbiloslratura quoque omissum deprebendcterarum virtulum, quas ad inlellectum rcferunl, arbam.
gupienla dedisse.
(67) ". Philostr.^ia
(60) . Omittitur apud Philostratum hoc

pronomcm
%

LIBER CONTRA

HIEROCLEM.

, \ - aniraantium sibi comparavit. Id vero didicit, dum

Ttov (68).
per istos Arabiae populos iter faceret, qui et scien\
(69) ,
lia etusu ejus rei maxime pollebant. Est enim hoc
. ,
Arabum, ut cycnos bodienum, aliasque fatidicas
, , .
aves sciscitentur perinde alque oracula. Conjiciunt
vero brutas voces draconuin pasli, ut alii pulant,
^ , - corde, ut alii, bepate. Hic nempe omnino dra , \ , conum, sive cor, sive hepar Pylhagoricum illum, a
\ , - viclu abhorrenlem animantitim, et ne diis quidem
. sanguine rem sacram facere sustinentera, verosi& , mile est coinedisse, quo scilioet in sapienliae gentis
, ; islius parles ipse quoquc venirel. Apud magislros
(70) \
enim ejuamodi, qua alia rationc, nisi eadem qum
- .praceplores sequendo, in institulo.suo proficere
^ " ,
poluisset? Tenemus igilur inter Apollonii praecep , \ , tores, quorum catalogum dedimus, Arabum eliam
sapientes, artis auguralis, qua ipse praslabat, do \ , ,
. \ - ctores : cujus, ut verosimile est, adjumento, poslea
aliquaudo de passerculo , quid sibi velit, dum so< ' , , cios ad pastum invitaret, valicinalus, rem maiimo
mirandam prseslare presentibus oranibus est visus.
,
Similiter, caesam modo leacnam, una cum octo ca .
l u l i s , in itinere per Assyriam conspicatus, illico, ex isto conjecturam faciens
documento, facienda
ftibi apud Persas morx lempus predixit.
D

1 0

I A \
519
CAPUT .
^ *
Consentanea aulem disciplinae apud Arabes, apud
\ - Persas quoque aggressum eum fuisse, idem auctor
. ,
coromemorat. Damidem cnsm, qui solus ipsi erai
tjv \ , (71)
discipulus sociusque, probibcns ad magosaccessu"
, , * solus ipse, (eam ob causam scilicei, ne illum, quem
, , planissime liquebat rerum magicarum penitns esse
imperitura.condiscipulum haberet,) circa meridiem,
\ , * .
" uti et circa medias noctes, eorum scholas obivit.
, Pretereaque ad Bardanis Babylonii regis adroissuin
, , - colloquium, bi9 fere verbis usum eum fuisse [Philostraius] r e f e r t : c Sapientiam autem amplector
(72) , (73)
\ Pytbagorx Samii, qui et colere deos me ita doeuit,
. * ; utmente eos complectar, sivevidendos se praebeant
sive minus, pariler, atque i n colloquia cum d i b

,* ^ (74),
descendam. > Sed enim quis boc illi concesserit?
* Cum Pytbagoras ejus generis seriptum reliquerlt
nullum, neque aliquod scriptum ejus exstet arca - num raagis, u i vel suspicari liceat talibus eum subC

17

lib. i v , c. 2. lib. i , c. 22.

1 6

lib. i , c. 26.

(68) .
. . Philostr., D
\ , quod elegans
niacis mihi videtur.
(69) . PMlostr., , , e l c , quod magismihi probatur. Nam
ot post speciem genus nominari non adeo conveniens, el cycni inier augurales aves non adeo cele*
bres, imo corvorum ea in re celebrior opera apud
Arabes, ut observalum Porpbyrio De ab*t. lib. i u ,
p. 104.
(70) . . . Haec eo
spectanl, quod ista de Arabibus narraiione contradicat sibi ipsi Pbilostralus, cum alibi sapientiam
Apollonii esse staluat. Quod paulo anle
ei expiObratum, c. 9.
(71) .
Ita legendum esse sole clar i u n , ei locuin Pbilostrati conferas, firmantque
9

1 7

l i b . i , 52.

hanc lectionem sequentia : "

eic. Quorum nullus esse potesi sensus, si relineamus lectionem depravaiaiu editorum qui habent .
^ (72) . Phllostratus omillit particulam quam bic insertam habenl edila Eusebiana, melius eani ego quoque omitti puiem, illi
enim nihil respondet, ei sequentia duo cola inter
se rectius illa particula jungunlur, tanquam partes
conlinentia cultus, quem a Pytbagorae sapientia
seaccepisse a i i .
(75) . Philostr. habet .
(74) .
H.e. scripta
variis invoiucris sensum involvenlia, ut solebant
symbolis suis u i i ad tegendas reconditas doclrinas
illi philosophi, symbolicam. imitati iEgypiiorum
a:ipientiam passinu'

818

EUSEBll C.CSARIENSIS OPP. PARS I L APOLOGETICA.

81*

gidiis usum. Imo magister, quo ille in Pylhagorica , <

pbilosopbia usus est, nihi) Epicureis fuisse melior,
(75)
ipsius Philostrali testimouio perbibctur, ila loquen- , * ,
t i s " : c Praeceptor quidem Pylbagoricae disciplime (76) \ \
ei fuit, bonae minime frugis, neque opora pariier ac . ,
verbis philosopbalus, venlrique el Veneri deditus, (77) .
et ad Epicuri disciplinam composilus. Isque Euxe- (78) , nus erat, Heraclea in Ponto oriundus, Pylhagorae , 1
auicm senleniias ila noverai, sicut aves ea, quae ab bominibus edocentur. Vah absurdilaletn! si . ab boc quispiam aflirmel conversandi cum diis pe \ * riliara Apollonium accepisse. Verum concedamus alios quoqtie eum audivisse [Pytbagorae] interpre- \ ,
les, tamelsi nosier historicus ejus rei ne minimum \ ,
quidero indicium faciat: at quis eorum cognoscere , ;
deos, eorumque commerciis frui, sive videndos se ' ,
praebeant sive minus, vel ipsum se a Pytbagora , *
edocium, vcl alios docere posse professus esl ? (79), " ,
Atqui ne cclebralissimus Plalo quidem magis quam , (80), '
alius quisquam Pylhagoricae particeps pbilosophiav. , \
neque Arcbytas, neque ipse, qui Pylhagorae fami- * (80*) ,
liares sermones litteris mandavit, Pbilolaus, neque . ,
alii, si qui sunt ex viri illius familiaribus, qui sen- ' , , -
tcniias illius aiquc dogmata litteris posteritati con- , signarunl, talem uuquain sapienliam jaclavcre.
. " \ (81)
Aliunde igilur, neque a Pytbagora vero, talta edo- , :*
ctus, illo pretextu auctoritatem quaerens, a pbilo- (82) ,
sopbi illius nomine appellari voluit. Ut aulem vel , \
maxime, praeier omnem raliouem, mendacium illud . \
verum esse aliquis concedat; non video taroen,
qno pacto ab ipso dicere possit Samio illo, qui .
plurimos ante annos vivis excessit, isla sese acce- , pisse. Ergo Arabibus hunc quoque doctorem ejus . * , arcanse, qua pulalur, de diis scientiae fas erit ac- , \ \
censere. Si divinae ergo indolis fuit; bisloria ma.
gistros ei perperam affinxisse deprehendilur. Sin ea verax narratio cst, falsa eril fabula, neque veruii), qu( d de ejus divinitate est scriptum.
IV.
520
C A P U T xii.
Non mibi est ammus diligcntius de Protei epe

lib. i , c . 7.
(75) . Philostr. habet .
(76) .
Philosir.,
.
(77) . omissum, restitui ex
Pbilostrato.
(78) . Philoslr., .
(79) .
Uler vero? nam duo fuisse v i dentur in Pythagorae . Aller qui ipsum audivit Pylhagoram, Jamblicli*. I . i , c. 23, , \
:, \ , llleque
Pbilolai magister, u l apud Diogenem esl, qui Philolaus primus Pylbagorica dogmala scriptis prodidit.
Ut poslerioris Archytae altcujus esse oporleal, si
(\wip sinl Pytbagorica scripla. Posierioris meminisse
videlur apud Phoiium Anonymus,
' inquiens. UtArcbytam illum oclavumin
ea successione fuisse oporteat,juniorem priore,quem
ipsi Pylbagoras Taienti successisse dicil Janiblichus. Quamobmn apud Pbolium pro
legi malim. Sane ipsc Pbilostiatus bic
Archytae Pbilolaum, tanquam posleriori priorem,
opponere videtur. Jimioria vero Arcbyta? vilam Dio-

n
u

genes scripsil. Scriptaque cjus varia, ad qux bic

dtgitum inlendil Eusebius, babes aptid Menagiuiu
ad Diogea. Laert. lib. v m , s. 80. quibus addeudus
videliir liber , ipsi Pbilosirato
allegaius, lib. Y I De vila Apotlon., c. 3 1 .
(80) .,.
Simile boc
opus luisse \idetnr Epicleticis Aniani disseriationibus, qualcs Pylbagorc disserlaiiones sciipsit quoque Moderatus 'Gadilamis. V. Slepbamis *
. Gaelerum pniuue
Pbilolaus fuil, qui Pytbagorica publicavii: Diogen.,
Irb. v i i i , s. 85,
.*
(80*) " . Forte legendum , ut et
inlerpres Jegisse videlur. EDIT.
(81) . ua&i nempe Pytbagorica illa
siut el a Pyibagoreis accepla.
(82) . Subint. , h.e.. Ga?lerum
verbissupia allegaiis dicil Apolloitius
, , q i i * lamen an salis aeqiie ac dextie interpre
tetur Eusebius, ut alia plura, bic quideai disquii endi locus uou esi.

827

818

LIBER CONTRA HIEROCLEM.

**Zv i, \ \ ,
iwtp" ,
\ (83), \
. "" \ (84)
.
\ , , (85) , ; \
.
\ , \
'
' , \
, \ .
,
,
-

<*ro inquirere, ejusque arguroenta ut edat poslolare, ut itein, de cycnis quac habet * , probft, quos
ridicule matrem ejus, ipsuin jam parientem, circumsletisse, eique obslelriciam praslitisse operam
narrat. Imo ncque ut faLuIae * de fulmine lesleni
producat expelo. Neque enim islorum etiam conscius Damis, ad quQin provocavit, nobis prodibil,
qui diu post denuim Nini, Assyriae urbe, viro se
adjunxil. Nempe ego quideni lubentissime probabilibus rebus, el ad veruin propius accedentibus fidem
habcns, licet etiam qna-darn niagniflce magis, per
exaggerationem, ad commendalionem viri boui afferanmr, ea credenda esse ample< Lendaque mihi
persuadeo, modone monslrosa sint plane, el stolidis (igmentis referta. Neqne adeo invideam, quod
,,

, , dical Msioricus, genus esse viro a n t i q u m , et

quod in primos condilores [patriae] desinal. Quod
, ', , \
item civium omnium ditissimum 1ic.il fuisse: prae (86) \ .
ceptore&que * adolescentem non clarissinios lan ' \ \ ,
, trnii esse naclum, vemm etiam, si i(a placcat,
eorum ipsuin magistrum exslilisse atque doctorem.
> .
Esto autem pra?lerea, etiam in rebus [ordinariis ei]
' , vulgaribus sagax : ita ut ad Asclcpieum medicinau
, \
, \
causa aceedentem
optimo consilio abaegriludine
. \ (87) - liLerarit (Aquae intercutis enim morbo laboranii,
, \ - convenieniein aegro in victu lemperanliain quod
pLevov \
preceperit, eumque adeo resiituerit sanitati, ob
^ (88) boc quoque prudentiae [argumenlum] laudandua
. ' \ adolescens); ita [porro in rebus vulgaribus sagar
, ; ,
sit] ut et magnifice sacris operantem abegeril **,
, , \ - C q ',ppe aflatim obvilia faroosum (nerape bominem
6ta , ,
regionis illius maxime divilem reprasenlat,
. * \
maximeque conspicuum); neque invideam in casiis , \ , simis eum censeri, quodqtie amanlem * , aetatem
, . , \
ejus corrumpere lentantem, objurgaluni rcpulertt;
, \ \
quod item a muliebri commercio puram semper,
, ' , \ \
ul bisloria r e f e r t , vitam egerit. Fidem etiam i n .
veniant, quae ad [observalum] ipsi juxla Pythagorao
, \ (89) instituta quinquennio silentium s p e c l a n t e l quidquid, dum illud obivit, laude fecil dignum. H ; P C , i n , ,
quain, et quidquid ejus est generis, bumanam sorlcro
, \ ,
non excedeniia, 521
pbilosopbiae con\ ,
sentanea, neque nimis ab ipsa veritale aliena, noa
.
invitos admiserim; magni sane candorem faciens, et studium veritaiis. Atvero hominis illius indolcm
liumana inajorein fingere, statimque sibi ipsi conlradicere, et parura raemorera esse aniea posiloruro,
U

17

I !

lib. i , c . 4. " lib. ',c. 5.

ibid.
c. 10. lib. , c. 12. " lib. i , c. 15.

lib. i , c. 4. " lib. J , c. 5.

lib. , c. 14 el 16.

e t

v e r a e

lib. i , c. 9.

lib. i ,

(85) . Restituenda ex Philostrato vux

(87) ci>c . Suspenditnr oratio per
fuii, quse exciderat in edilis.
' particulam a superioribus, * \
(84) . Legcndum , ul
\ ,
ex Reg. ms. el Pbiloslralo emendaram. H O L S T E X .
^ . . . Nempe in Eusebii editis ineple scriplum eral
. etc.
.
(88) . . . . . . Qualium
(85) . reposui pro
scelcra facilius in vulgus emanare solent, ut adeo
(quod eral iu prioribus editionibus) sententia flagiApollonius sine divina scientia, ex fama, quse ad
tante I I O L S T F . N .
bominem islum speclabant, potuerit resciscere.
(86) . Sic restitui pro , postulante
(89) . Ita Reg. cod. pro edito gententia, et ipsa hisioria Pbiloslrali concinenle,
, quod nauci esl. HOLSTEN. H;tnc leclioneni et
qui Euxeno, magislro in Pythagorica sapientia suo,
ipse probo ; suspicalus oliio fueram, !olonge superiorem fuisse discipulum Apollomum
gendum esse.
dicii.
n

S19

EUSEBII CJESARIENSIS

id reprehensionem mereri, atque tum

dincm aflerre arbitror.

OPP.

PARS. .

APOLOGETICA.

8>

ipsi scriptori tum mulloetiara magis ei, de quo scribit, lurpitc-

1.
CAPUT XIII.

\ .
Alque haec quidero sunt, quae et primo libro [ob . scrvanda fuere]. Percurramus ea etiam quae in se *
cundo occurrunt. iiinere ex Perside in Indiaro
eum porro prosecula [bisloria] deducit. Deinde . ' ,
, , \ " ,
cum aliquid ei obvenisset plane absonum, boc
est insolitum, daemon scilicct aliquis, quem Empu- , *
sam quoque appcllal" : eura in via ubi essel con- . \
, ,
spicams, conviciis juxta cum sociis abcgisse, nar \ (90)
rat. Animantibus vero eis, quibus vescerentur,
oblatis", ad Damin dixisse, se quidem ipsi el so- ,
ciis concedere non illibenter ut carnibus Tescan- (91), .
t u r : abstiuenliani enim ab iis ad nullam corum
, * ,
spectare utililatem : sibi autcrn boc conducere ad
, .
volum, quod ptier fecerit pbilosopbia?. At vero cui
incredibile non videalur, quod ne euin quidt;m, g , , ,
quera unum babere viiac iaiitalorein, praeceptisque , , . \ '
philosop!iiae qucm instUuebat, non probibuerii,
, (92)
co.njunctissimum licet, victu animanlium, quippe
.
impurus qui e&sel juxta Pylhagorae instituta. At ipse, uescio qua ralione ductus, sibi quidem id
minus expedire ait : illis tamen quid ex abstinenlia ab aniniantibtis comniodi provcnirc possil,
Don videre faleiur.
t 9

'.
, .$
c > (93),
.
*
, \ ' ,
. \
, * , \,
, , . \
(94) , * (95),

CAPUT XIV.
Posl haec Philostralus, qui verilatis amanlissiinus c Philalelhse > lestimonio perbibelur, quae veritalis specimina edal, considera. Ad Indos delatum
Apollonium interpretetn sibi ait ascivisse " , aluue per euin colloculum esse cum Pbraota, id
euim lndiae regi nomen fuisse. Nerope qui pauio
ante, secundum Pbilosiratum " , linguarum iiium erat callenlUsimus, jam juxta eumdein iuter- C
prete habet opus. El rursum qui ea no-vit, quse
animo homines premuiit et laulum noa ut Deus i l lorum,

Muti est concipiens animum sensutque tacenlit,

lib. .

, e

lib. , c. 4.

J 1

lib. n , c. 7.

* l i b . w , c.

(90) . Ita malui quam , quod

erat in ediiis.
(91) . . Male Philostrati
edili babebant pro , et pro - ,
, quam utramque ieclioiiem ex Eusebio et
inss. rejeciinus suo loco.
(92) .
Yerissima lectio, quam sola lamen
conjectura ducli rcsUuimus : nam editi babent
), quod incuria amanuensis nalum ex pnecedcnte proximo loco Unde ileralum fruetra esse alii suspicali, plane omisere, indeque porro
formam infinitam in subjunclivam mulavere, legentes pro , quae jam inde corruplela? Ilolstenii texlum omipavere.
(93) r . . .
Vide eupra
cap. 2.
(94) . Verior haec editionis
I!oi6teniana3 leciio esl. Nam Aldus et Morellus edideranl .
(95) ' . Verterat interpres, quasi Deus illis insilui, ac si genium hominibns singulis adjunclum, sebius inlellexissel; qucm non solum, scd

' ,.

Jam per inlerpreieni, quo victu rex ulaiirr, inter~

lib. i , c. 19.

et ipse Plalo frequenter appellat. Et A^uleifr

de deo Socraiis libcr exstat, hoc est

, utPlutarcbuset MaximusTyrius suos inscripscre. Et bunc sive deum sive genium, arbitrum omnium non modo acturum, ttrum
eliam cogiiationum Apuleius vocat, quein in ipsis
penitiiiimis ntenlibus vice cotiscienlicc diversari aflirmat, quem domesticum speculatorem, intimum cognilorem. individuum arbilrum appellat. Verum Ensebius hoc loco non genium, sed ApolUnem iiilelligil,
rujus boc quod sequilur oractduni apud Herodolum
lib. i , p. 11 de ipso Apolline proferlur. Meminit
ejus eliam Terlullianus lib. De orai., c. 1 3 : Deut
autem non vocis sed cordh auditor est sicut conspeclor. Dcemonium oraculi Pythii el nuitum inlelligo
et non loqucniem audio, inquii. Ciijus auciorilale
versum bunc ita reddidi, i / u i i cuticipiens, etc. I n terpres : Surdi concipiens animum pariierque tacen*
tis. luferius (cap. 41) idem repeliiur. H O L S T E R .
Nempe est, qui apud ipsos (centiles neinpe, et adversaiios Eusebii impriuus, Hieroclem, Eusebiuin et reliquos), habelur Deus.
1

LIBER CONTRA HIEROCLEM.

321

&*

rogat. Ducem item Aliquera viae ad Brachmanae

sibi dar! non renuit
Inierea Indorum rex
baiv
barus licet natalibus, inlerprete subito submoto,
Graece cum ipso loquitur, doctriose atque erudilionis edens argumeuta. Apollonius vero ne sic quidem, u l ]se quoque vicissim lingux quse apud l n dos obiineret, peritum ostenderet, contra, ut par
erat, contendil.

-
* . \ 6
, \ , ,
, \
' , \
* , (96).

522
CAPUT
xv.
'.
' \ ,
Ast el Indo Graece loquente obstiipult, ut Philo*
, , , stratus teslntur, scilicet consenlanea sibi ipsi scri, . , bons. Quid enim obstupuit, si barbarura non esse
putavit, idque ob ipsum suspexit? E l cur quacun\ \, (97);
* ; que re tantum virutit Gracos imiiaturum esse non
*, \, ^ exspeclavit polius? Porro, quasi res plane singularis ab eo sibi oblata csset, ejusque adhucdum
\ (98) , c ,
", , ignorans causami, Cedo, rex, inquit Apollo ; \ n i u s " , unde ea tibi sil Graecae linguac facullas f
; , , Philosopbia item, qua imbuius es, unde his regio, \ (99; xibus venit? neque enim, ut pulo, magistris eamin acceplis fets, naro probabile haud est ejus rei
,
magistros esse Indis. Haec miranda sunt in viro
\, ,
prajscientia oinnia complcxo, verba: quibus re , \ ,
spondens
r e x , quod el preceptorcs habuerit, et
\ .
quinam illi fuerint [exponens,] omnia sigillalim,
quae ipsi a natalibus inde obtigerant, exponit".

1(7*.
CAPUT X V L
\
Inde porro cuoo jus quibusdam diceret I n d u s "
, , de thesauro in agro reperto, an empipri an ven , (1) , - C dilori 3gri eum reddere par s i t ; Apollonius, in
, \ , , omnibus phiiosopbi usus acumine, diisque charis ,
simus, senteniiam ubi esset interrogatus, eraptori
4 c \ \
eum addixil, ratione ad verbum hacaddita: cQuod
(2), , * (3) dii vendenli baudquaquam agellum eiiam fuerret
\ , adempturi, improbus nisi sit, emplori vero vicis . > " , sim lalentia eiiam sub terra bona concessuri, nisi
\ ,
vendente sit longe melior.i Ul juxla illum conclu , \
denduio sit, eos qui opibus affluunt, praeslantque
, '
diviitis, quanquam foedissimi sint et perdtlissirat,
, , pro ter bealis tamen, Deoque dileclissiinis esse
, ,
bal)endos: infelices autem miserosque solos esse
, \ eos, qui cum paupertate maxime conflictenlur,
.
licet Socralem ipsum vel maxime, ac Diogcnem,
* ,
ipsumque eliam Pythagoram in bis esse contingat,
, , j ) et queincunque eorum, qui frugalissimi v i r i , et
,
egregiae probiiat.s censentur. Dicat enim quis
M

lib.

c. 40.

lib. , c. 17. M i b . n , c a p . 2 9 .

(96) .
SLc ex conjectura rescripsi, cum esset in edilis .
(97) .
.
.cit, quod Apollonio Philoslratus
teslaiur, lib. , cap. 26, initio. Quodque
adeo moribus minus barbarus ei visns sit. Vereor
aulem, ne suum bic Eusebium destituat acumen;
cur enim mirari non polueril Apollonius, linguam
Graecorum callere Phraotem, quem moribus minus
* barbarum deprebenderat, non video.
(98) . lia scribendum esse sententia suadebat. Editi babebant *.
(99j . Saltem.reslitucftdiim ex Pbi-

,T

Hb. u , c. 31. " l i b . I L , C. 5 9 .

lostrato , quod exciderat apud Eusebium. Cactera apud cum totum hoc ita habei: ykp
, \
.
(1) . Parum opporlunum isli loco mihi v i delur veibum , malim substituere , quod
eliam in versione expressi.
(2) Kal . Editi \ . Omisimus , quodnaium videlur ex repeiito , forma scribendt abbreviata. Ouiissum eliam i n
textu Philostrati.
(3) d' . Omnmo ex Pbiloslr. restUucndum
pro quod eiat iu cdilis Euscbiu

EUSEBII CiESARIENSIS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

*H

istam ratiouem sequens, neuliquam juxta eam \ 61

dcoshomlnibas Hlis pauperculis, his ipsis, [inqtiam,]
\ *
qui philosophia prastanles fuere, ipsa quoque ad v i - , ,
ctum spcctantia subtraeturos fuisse, nisi pessimis

Jili moribus exslitissent: neque illis, qui soluli suut
.
utoribus, aflalim eliam minus neccssaria praesliluros, nisi prioribus exsiilissenl meliores. t nde neroioi
obscura istius conclusionis est absurdilas.
10 '.
523
CAPLT XVII.
\ ,
Hisce ex sccundo libru exposilis ad tertium per\ , gemus, consideraturi qua? ad Brachmanas, faina
.
adco celebralos, periinenl : qua parle mag's oc\ \
currunl incredibilia, quam de Thule referuntur.
Imo si quid aliud unquam scripioribus fabulosiS , \ ,
, \
monstrosum excogilatuin fuit, id oinne verisimile
t valde, imo verissimum, si cum istis compares, videbitur. Quibu8oraninoinenlemadvcrlercetiamopera2 , (4) \
, \ pretium est propter c Philalelbae jactantiam,
\ .
nobis credulitalem morumquc leviialeiu Iribuenlis,
"Upa ' ,
sibi vero ac sui similibus accuralum solidumque,
ac scieniia nixum judicium. Vide igitur quibus se ja< let portentis, sanctis evangelislis nostris Philo- , ,
ttralum anteponens, ut qui erudilione non modo \ .
profecerit maxime, sed verUatis etiam sit maxime
fiudiosus,
T

3 9

'.
CAPUT XVIII.

Primum igitur quideni in ilinere Apollonii ad
,
Brachmanas femina qusedam ab eo colore inducilur, a capite ad femur usque candidissima, reliqua (5),
w o corporis parte nigra. Monles porro, pergenti- ,
bus in itinerc ad Bracbmanas [oblali], pipore con- Q , , siti , cjnsqu3 coloni simiae, draconesque quidam
,
magnitudine stupenda , de quorum capitibus ignis
, \ ,
Oainmse seinliilenl, quos si quis perimat, in eorum
^ ,
capite mirabiles inveniat lapillos, Gygae lapidi, cu- , , \, \
, , ,
jus apnd Platonem ntenlio, similes. El haec quidera
.
sunt quae, antequam ad Bracbmanum tumulum
pervenialur, occurrunl. Et vero bunc quoque atti- . ' ,
gerunt
Sandaracinum illic puteum vidisse ait, , \
, aquae plane niirabilis : juxtaque craterem, ignem
continenleni, ex quo plumbei coloris flamma sur- {* * ,
sum tendat. Tum et dolia duo lapidis nigricanlit, , ' ,
alterum imbrium, alterumque ventorum , unde , , \ '
\ ,
Bracbmanes iis quibus faveant indigeuU [ventos ac
\ (6), \ .
pluviam] imperliantwr. Quin staluas quoqueapud eos
esse c Poliadis Minervae, Pylbiique Apollinis, et D , , < *
Bacchi, aliorumquequorumdain deorum, quae Gra \ , ci colunl. Iarcbam aulem , qui omnibus praesit,
, ( 7 ) ' , '
appellari t magistrum; > quem viderit considentero,
. ,
babitu adeo a pbilosopbico dissidente, ut satra\ , ,
pam retulerit potius, in sublirai collocatus. solio.
, \ \ w

4 >

lih. .

lib. m , c . .

* lib. i t i , c. 4.

" lib. , c. 8.

4| , etc. Vide supra c. 2.

*.<> r , ?. . . Ex menioria sua
polius qunm ex Pbiloslraio baec depromit Eusebius,
ua? tamen eum bic desUluil. Nam Pbiloslralus quiem illaiu feminam a capilc usque ad mammas,
nigram, inde reliquo corpore candidam fuisse ait.
(6) < . In cdiiis additum , quod
Euaebii esse uequit, qui ignorare non poterat Delii

! 5)

* lib. m , c. 14.

lib. , c. 16.

cognomen in Baccbicis haud eese. Puto cgo docta

manu quadam in marginc primo adiiotaluro
fuisse, ut scilicet notarelur apud Pbiloslialum pro
legi, ') : idque
poslca indoclum librariuin iu lexluin post
iinperile inlrussse.
(7) .
Ita lcgendum omnino pro quod erai in ediiis.

ft*S

LIBER CONTRA HIEROCLEM.

, \, - Erat autcm illud ex aere nigro, aarejsque omalom

, slaiuis, quales scilicet, fabrorum more verosimile
. 01 ' sit sapientes , igni ferroque adbibito, fabricare;
, \, ' , \ quin el praesligiatoruro ritu ita opus instruere, ut
. "
sponle sua moveatur. Caeierarum autem, qui assi , \
debant magislro, sedes, aereae quidem, uti a i l , si .
gnis tamen ornaiae non eranl, minusque sublimcs.
Nempe eral conveniens omn<no regio ornatui prerogaliva, in slatuis illi3 consislens,[conveniens item]
aoro bonurare divinae pbilosopbiae magislrum.
>.
524
CAPUT .
, \, 'Iarcbam aulem , ubi primura Apollonium con, (8)
spcxUset, nominatim eum salulasse ait Gncca lin, \
gua, reddique sibi epistolam, qiiam a Pbraoia ipsi
, .
aflerebat, postulasse , menle prscsaga ea de rejam
, - antea edoctum. Nempe deraonstrasse diviniius sibi
res anlea perspettas esse, praedicendo una littera,
, \ , , >
c Della, dcflccre epislotam. Cocpisse aulem parum
. "
, , - modesle prima statim conversaiione, more eonim
, \ qui vastis divitiis abundant, abscondilarum rcrum
, \ jaclare scientiam, palrem recensendo Apollonii et
matrem, el genus omne, educalionemquc et insli, \ , \
, \ , * tulionem, variisque temporibus suscepta* peregri \ . naliones, el quod ad ipsnm inslituerat iler, quaeque
, , ipsi in eo gcsta dictave fuerant. Inde porro egre , - gius ille scriptor narrat , elcctrino ungucnto uti, * \ clos Bracbmanas cum Tyanensi, balneo usos esse.
0 - eumque ambientes, cboro quasi, terram scipioni , busfcriisse; eam vero in gibbum rcs!lieulera, alii , tudine bicubitali eos in aerem exlutisse, pensiles4 >

\ , , - Q
. ' \ (9), \
*
(10) .
\ . ,
, ^, ,
, ' .

\
, (11).

'.
, (12)
,
lib. iif, c. 17.

que aliquandiu in ipso aere illos substitisse. Derivare ilem eos ubi voluerinl, ex sote ignem , spoiile
scqucntem. Atque istis omnibus rem plane stupendam porlentosus illc scriplor jungil * ; ut tripodea
ncmpc, Pylbiis similes, quatuor, sponte sua moventcs, in medium processerinl; eosque Homericis
similes esse ait. Pincernas autem iis ex aere, si
iiiaieriam spectes, qui minislrarent, staluit quatuor. Addit etiam, ut terra sponte gramina substraverit. Tripodum autem binos ail viao manasse,
reliquorum vero allerum calidae admiscenda? copiam fecisse, allerum frigidae; aereosquc pincernas
vinum pariler el aquam larga bausisse mensura;
ealiees enim circumlalos esse, ut fleri in compotadonibus assolct.
525

CAPUT

xx.

Ista Hierocli, supremis in provinciie praefecto

dicasteriis, mulla institula disquisilioiie, vera esse

" lib. m , c. 27.

(8) .
Ita ex Philostrato scribendum;
male enim in edilis Eusebii esl .
(9) .
Vox in ibeatris usilata de
i!lis, qua? macbinis c cultis tn scenam provebebant u r ; utilur eadem, ubi de bis Brachmantim arlibus
loquilur, Tbespesion gymuosopbista apud Pbilostratuin lib. v i , De vita Apollonii, cap. 10. Loco aulem
ubi haic referunnir proprio verbum
Pbiiostr. adbibuil.
(10) . jEgre mihi
facit vox inlerposiia vocibus natura sua
tonjungendis, neque hac ratione divellendis, nisi

invito lingun genio, eam ilaque omitti plane malim,

nibil enini ea est opus.
(11) . Male in editis habebatur ,
quod securc nimis sccutus fuit Acciolus, qui veriit *
Sed et calice* aclos in gyrum quati vorticoso flumine
impellebant. Eo iniius autem substituas, quod
ipsa Ivic Pbilnslrali verba relinuerit Eusebius. in
cujus tcxlu codiciim OHinium consensu legilur. Eamdem lectionein Salmasiuoi quoque resti
tuisse, post animadverti.
(12) , etc. Eadem verbis iisdem babes supra, cap. 5.

EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I L APOLOGETICA.

8tt

identuf alque explorata, nostra autera siinpliciias, \ . \ ()

levitasque animi longe maxima ab eo damnalur.
lpse aulem talia credens Pbiloslrato, his ipsis ver- , , bis se jactat, inquicns : c Videamus enim, quanlo ^
nos melius baec atque prudentius admillamus, * et quae de praeclaris virtule viris sententia noslra , \ \
.
eit.
'.
*

, In apparato porro boc modo convivio, juxta

ipsum Philoslratum * , Indorum indudtur rex, ,
compotaiionem inslituens cum pbilosopbis. Hunc .
vero supcrbe se gessisse et in pbilosopbiam debac- , * *
chalum narrat, crapula item apud eos incaluisse, \ , \
cumque ipso sole de principatu conlendisse, alia- . \ ' '
que elato animo jaclilasse. Rursum autem per i n - - * \ &*
terpretem isla ab eo accepisse Apollonium; vicis, . \ siraque regem allocutum esse, larcba vicem inler- , \
prefs suslinente. Qui autera admiralione dignum
\
haud exisliiuemus, quod superbum tanlopcre, ab- ,
eurde adeo debaccbari, et crapulae indulgere vero- \ ;
sfrnile queat videri, quem ne ad pbilosopborum
, \ ; ,
quidem, nedum deis similium virorura penales par
', .
erat acccdere? Quid vero est, quod semideos eos , * ,,
appello, et dignilati virorum illudo ? quandoquidcra,
(14-15), ,
Apollonio inlerrogante * , quosnam se esse puta- , , , , rent? deos se esse rcspondit larcbas. Qui etiam
(16) . , \
apud convivas, ut qui deus esset, modo quidem
, (17) , pbilosopbum minime addecenie, mullo roinus con- (18), ^ \ venienle dei, quem se esse professus ost, dignitati,
.
pbialac incumbens, coinpotationem incepit. Ea vero dum, narrante bistorico, oninibus aflatim potum
praeberet, liberaliter [laticesj submiltebat, perinde ac foutes occulti baurienlibus [aquas submiltero
solent].
K B \
CAPUT XXII.
, \ Succedunt inde mutui scrmoncs el philosopbicae
, * ^
disputaliones, larcha docente * ut sua olim anima
,
in alio bominis. qui rex fuerit, exstilerit corpore,
alque talia quaedam in eo palravcrit: Apollonio , , \
,
vicissim , u l navis iEgyptise exstiterit gubcrna , \ .
tor , quaeque sibi gesla tum fuerint, narranle.
Quaestiones vero et responsiones utriusque sunl ta- \ , \
les, qualium ne nientionem quidein fecisse, sapien- . * ', '
tia maxime erat dignum. Interrogasse ergo Apol ; " * lonium r e f e r t a u r e a n e apud eos aqua invenire ! \ ,
t u r ? 0 plenam sapienliae, adoiirandain quaesiioCAPUT X X I ,
T

4 9

8 t

lib. , C. 25.
, c. 45.

HV. , 18.

lib. , c 52.

(15) . . Ipsa Hieroclis

verba, quibus eam Chrislianis exprobrabat, babcs
supra, cap. 1.
(14-15) . Verba ista mibi praHer rem
videnlur, nesoio unde, in textum esse admissa.
(16) .
Ita certissime restituendum
ex Pliilostralo : Vide observala ad lib. , cap. 52,
n. 5, et lib n , cap. 28, n . 6, uempe esl canum alioruroque ejus generis animalium,
ui liquet ex observalis posteriore loco, idque adeo
viris gravibus, nedum pbilosophis, valde indignum,
bibere ex tantae molis crateribus, ut pronis eliaoi
ex iis potus esset bauriendus.
(17) . Belenda erat vox nihili ,
ei ex Phiiostrato alque Reg. cod. subslituen-

lib. m , c. 19,>0.

dum.

" i i b . , c. 25.

tib.

H O L S T E N .

(18) .
Holstenius ex Pbiloslrato addenda posl pulabal verba ^>
, sine quibus ca^teia non cobxrere pulabat. Sed
pace ejus diclum sil. sine islis eliam apie cobaetent
rcliqua, nam , nulla aba re addila,
dici fons potcst. Sic eniro aptid Ailicos scriptore?
ipsumque Pbiloslratum passim aliqua res
aicilur, non addita in sexlo casu re, qua proGcil
vel incremenla capit. quae adeo ex ipsis circumslantiis sil inlelligeuda. Omitlenda ilaque ea verba hic
duximus, cum neque necessitas ea poslulel, neque
eorum codd. Eusebianib vcsligium ullum appareat.

39

LIBER CONTRA HIEROCLEM.

850

, \ ^ . \ nem! Interrogasse itcm de horainibus subtcrraneas

regiones incolentibus, aliis ilero qui pygmaei d i * , canlur, et umbripedes. An item apud eos quadru (19), ,
pes obvium sit animal, Manticbora, quod homiiiem
,
(20), - capite referat, mole corporis leonem exaequet, cau .
daeque loeo promittat cubitales setas, acanthia M*
' miles, quas vcluti sagillas in venalores jaculelur.
,
Atquehaec Apollonium quidem fail] inlerrogasse,
, larcham aulera de pygmaeis quidem eum docitisse,
\ , sublerraneas specus eos babitare, sub Gange fluvio
.
vilam degenles; de caHeris vero, nuspiam ea
exsisiere.

526

C A P U T xxiii.
.
Praeterea lanam comniemorat Pbilostralue e

, - g terra illis provenientem, ut vestibus maleriam praebeat; pbilosopbis nempe pectine telas omnino per , currentibus,
ct lanificium ad vestcs comparandas

( (21) ' - exercenlibus (neque enim muliebris sexus conlu), bcrnio apud eos admiltitttr), nisi el lanam dical
spontesua apud eos miraculoquodam in sacerdotura
' (22) .
' , - gratiam transformari in vesles. Gestare porro
0 . - quemvis eorum baculum refert et annulum, arcana
prsestantem virtute. Sequuntur inde Brachmanis
, ' ,
miracula, ut dsetnone malo correptum n.issa epi ,
slola
restituerit , u l item solo attactu eum, qui
,
liNiaiam habebat apophystn ossis majoris femoris,
.
saiwaverit
: ul oculis ilem capio visum , alquo
manu laboranli, inlegram eam restiluerit .
n

< e

CAPUT XXIV.
.
Bene eveniat auclori, qui nos opcra sublevat.
^
Nempe quam vera ista sini etiam manifestum est,
(25) . ,
quando tonitrua venlosque in doliis
et tripodae
,
ex saxo proprio motu obambulantes , aeneosque
,
pincernas, calices in orbem circuniferentcs, com mcmorans primum, baec ipsa quasi vera narrando,
, * ,
reliqua etiaui oiunia meras fabulas esse prodil a l \
que arguit.
.
C A P I J XXV.
'.
Refert autem Philoslralus eliam Damin dixis ,
se, se non prsesenle quoque cum larcba Apollo
niuiu pbilosopbatum esse, munusque abeo tulisse
', *
" lib. , c. 15.
" lib. m
c. 27. " l i b . m , c. 4 1 .

c. 58.

lib.

c. 59.

ibid.

9 1

lib. m , c. 14.

lib. m

(19| .
Apud Pbiloslr. est . D vant, , ut Gbrysostomus
(20) . Manca omnino sine istis vociorat. .
docet, t. , . 214,
bus oratio, quas ex Pbilostralo proinde restiluenedil. Savil. Vide plura de bis apud Golelerium
das Eusebio puiavimus, pariter ac voculam anle
ad Uermae vis. i , nol. 1, et ad vts. n , not. 15, el
.
Bevcreg. in can. concilii Nicaani i . Hinc Eusebius
(21) . Vox Eusebii aetate in hoc nogotio
aple voccin ex usu illius x v i adhibel, de
frequentissima, inde diclafi femina?, vanmlieribus loquens, quae pbilosopborum si non l i *
riis minisieriis dcsiinatse, et in clericorum, sevebidtni, ministeriis saltem, de quibus bic seruio, variorem etiain vilam profcssorum, coiuubernio v i care debebant.
venles, de qnibus muUa in aniiquis Ecclesianun
(22) . Ha?c adduntur, ad exprimcndam
canonibus. Epipbanius baer. LXIII de quodam in PaPhilostrati senlcnliam
laeslina episcopo, qui e confessorum numero fueril:
, ncmpe non ordinarius ille vestilus, sed eorum
^ ,
\
qui sacerdolalia obirenl oflicia.
, .
Idem de HieracWu :
(25) .
Nempe ila
* - slrenue ei aperle menliri innuit PbilostratUin, ut

, "
fabulis maniieslis suspecta reliqua etiara faciat; ut
.
Vides ^ dici mulieres adeo refulalionis opera sublevelur ipse, menlieiMU
illas, quae minhterii causa cuni istis bomicibus v i in a versario itnpudcntia.

831

EUSEBH CiESARIENSlS OPP. PARS I I . -

APOLOGETCA.

831

annulos septem, planetarum nominibus insignitos: , , .

quos etiani geslaverit, unum post alium, pro ra
, * (2)
lione nominutn diebus impositorum. Haec tamen
isto qtiidem loco referens, qui veritatis studiosus , ' ,
Philalethae judicio est, alio scripli illiusloco.quasi ,
damnans Biachmanum incantamenla, ulque ab iis ' ,
Immunem praesict Apollonimn cura babens, sub- ,
jimgil verbotenus isla : Videns autem Iripodas
, ,
apud lndos, pincernasquc. et qiinpcunque suo molu
(2) , ' acta procedere dixi, neque interrogavil qtia arte , (26), *
confecla bsac sim, neque discendi ea ipsum volu- , . \ , &
plas incessit. Venim laudavit quidem, imitari ta- , ; men dignatus baud fuit. lllene vero [boc fcce- ,
ril?] qui Damidc submolo cum iis conversari magni
, ,
faciebat, alque sodalom unicum, quidquid eliam
. ;
r s l , [cum iis] quod egit, ignorare oporlere cense- , \
bat? Qui vero imilari dignatus baud sit? qui plane-
tarum nominibus insignitos annulos acccpil , eos- ,
que per omnem vilam geslare necessarium sibi ^ , , .
duxit, prout ferrenl nontina cujusvis diei : et qtii ,
dem eo qtiod arc.ana, uti ipse ais, virlute prxsla- .
renl. L t vero conccdamus eiiam, imitari isla eum
, * ^ ; ' noluisse, propicrea rcrte non imitatum esse mani- , ;
festum erit, quod recle sibi haud facere videren , tur. Quomodo igilur ob ea laudavit, quse non d i - ,
gnaretur imitari? Et, si lanquam arte divina ope (27) ,
rantes collaudavil, cur imilaius baud est, laudem
, ,
quae mererentur? Porro vero post moratn apnd
.
bos factam, Apollonium una cum suis reverienlem
.
adOrilarum ait venisse regionero, ubi aerea saxa, arenaqne aerea, aerisque ramenta fluvii vebunt.Atqueislasunt, qiue in terlio libro conlineniur.

el

527

xxvi.

KCp.
* . *, .
,
,
* .
, ,
,
. (27*)
, , * , * ,
.
' , 9
, :, zl
. '
, (28), lus ponit, exlolleodum pulet. Sed tamen ille, juxta D ,
veracissimum islum scriptorem, jam demum adest,
,
sapienlia? argumenta publico exbibcns.
" lib. v , c. 12.
lib. m , c. 15. " iib. m , c. 54.
lib. , c. 1.
(21) . Supra c. 2.
b ea insula. Simililer apud Pbilostralum peccottun
(25) . lta Pbuosi. habel et Euseb. inf.
est.
HOLSTEN.
(27*) . Forle legendum . E D I T .
C. 50. babebant editi.
(28) . Dictum (26; ! Ediii . Hoc tamen
, nempepro tali Pbiloslratuin vendiderat Hieroomitlendum puiavi; nam, ut tacearu Pbilostratum,
2les, supra c. u . Male igiiur Acciolus bjec ad ipsuni
ipse id oniiiiil Eusebius inf., c. 50.
Hieroclem retulerai, et contra Grci lexlus lidem
(27) . Ita Indira? genlis nomen scribenyerleml: hilalelhe tamen auctore.nonnisitol exhaudnm niouet Stephanus, Euslaibius ad Dionysium,
slis magistris sapicntiam patcfeei%
aliique [non ' ut Eusebii edili habebanv].
aulew oppidi, in Eu-CAPUT

Sequentia jam percenseamus. Ex India in Graeciam reduccm " ab ipsis diis refert sociuro deorum eum esse deelaralum : qui et aegrotos ad eum,
eanitaiis recuperanda? causa, remiscrunt. Jauique
quasi ab Arabibus, inagisque el Indis slnpendum
virura et plane divinum advebens, miras inde narrationes instiluit. Atqui non immerito dicat a l i quis, quod si jam oliin excelleulioris, quam est
humana, exslilisset naturae, non jam demum, sed
potius anlcquam aliorum profecisset inslilulione,
miraculorum patrandorum initium eum faccrc par
erat. Praelerea superforanea futura fuisset, quam
Arabibus, magisque et Indis sludio sibi conquisivit, docirina, si quis eum juxta ea, quae Philoslra-

6 1

V t x

835

LIBER CONTRA HIEROCLEM.

834

'.

CAPUT XXVH.
, " (29) \ *
Ac primo quidem % veluii ab Arabibus et augu , - rali eorum scbola adventans, passerculus quid eibi
, \ , - vellet, ad pasium caeleros qui invilabal, auditori , ,
bus interpreiatur. Tum appetenlem pestilcntiam
. ' \
ante senliens, civibus illam pradicil. Ejusque rci
. rationem apud Doinilianum ipse quoque edidit.
, - Rogante enim eum Domitiano, quo id praedi, , , , , ,
xisset inslinctu, c DiaHa, inquit, imperator,
\ ' magis tenui usus, primus omnium perscnsi
, . mahim. Terlium inde patraloruro ei mira (30). "
culorum exponil
, ut peslem nempe depu* , lcril. Quod tametsi cum maxime scriptor in iis, quae
, , ' - sub finem babcntur, accusalionibus non conime (31) , , moraveril, quoniam, u l verosimilc est, apologia
, illud crimen non polerat diluere; nibilominus la. , men nos, age, istam bistoriam in lucem produca , , mus, eam quoque ita examinaltiri. Si cui enim m i , . nus alias constaret liquido, spissum hoc esse men ,
dacium,el niagica revcra 528 superstilione refer* ^ tum, ipsa narralionis ratio id esscl evictura. Pestem
, 'enim siaiuit mendici, pannisque laceris induti se, , '
nis habilti apparuisse. Quem cum lapidibus obrui
, , \ jussissel Apollonius, primum ail flamniam emisisse
, , - ocuiis : lum vero iapidibus obrulum canein oblri " tum et ore spumanlem, rabidorum more, apparuis se. lpsum autem de co eliain Apollonium, in sua
, , (32), - ad Domilianuin imperatorein apolugia, ila locutum
* \ , \ , , , esse s c r i b i i : Peslilenlise enim ionna icendico, co
* . * babilu circumvaganti, asshmlabalur: eamque vidi,
; ^ visamque vici, non ut cessaret lues efliciene, sed
, * , - plane e medio eam tollens. Quis vero, talia legens,
, , prxsligialoris inagno risu non excipiat portenta?
, * * [monslrum] oculis Vivenliurn, et lapidibus in se
, \ , - - conjectis obnuxium, ab bominibus vero obtrilum,
ct ore spuir.ans : peslis naturam qui sciat, quod
, ,
aliud sit nibil quam corruptela el vitium aerift,
\ , , . * (33) ' nosmet ambientis, atque in noxium versi habiluni,
et malignis ac depravalis exbalalionibus, ut medi (34) ,
corum tradil doclrina, inspissati. Imo et babiia
, ' \ caeterarum circumstantiarura ralione bocce explo ,
dere liceat speclrum, quoniam nempe soli urbi
, Ephesiae, non vero finilimis etiara peslem gravem
,
incubuisse narrat oralio : quod faclum certe baud
.
e

6 0

e e

cssel, si vitiura ab aere ambienle fuissct conlraclum : minime enim, angustiis conclusus, solura
Epbesiuin aerem morbus obsidere poluisset.
* lib. , c. 3. " l i b . i v , c . 4. lib. m , c. 10.
(29) . Nempe doctissinii illi D < ^ ^ ? sed pmius ^ legilur
est~"ea leclione
magistri. Vide nostrum supra cap. 10. apud Philosiratum. Nec
" ~in proclivi~~"

obliuenle parliculani commode explicare. Hinc

(30) . Vitium Aldinae editionis, quae baex Eusebio Pbilostratum, qnam ex Pbilostralo Eubebat , Morellianain quoque invaserat,
sebiutn isto loco inalini emendari.
quamvis vel Accioli versio Morellum de vera l e (53) . i l . e. licel vero eiiam concedaciione admonere potuisset. In Holsteniana edilione
tur fabulam esse Iradila de pcste senis forina con
mendum istud sublalum observo.
(31) " \ . . . . - spicua, et caetera eo pcrlineniia nugamenta fabu. Nescio an Euscbiuin ralio bic nou fugial. losa esse; ncc sic tanion eliam acquicscenduni; nam
Cum enim, quod ipse paulo posl observat, Apollo- omnino peslem Epbesiam, eliam sine islis nugamenlis spectatam, \ , ratione babita ca?leranius apud Dom tiamun ea de re proiixe egisse
narrctur, nescio an Philoslralo ista tribui possil rum circumslanliarum, fabulosam esse deprebendi.
(34) . boc loco n i l aliud significat
pi^varicaiio. Vide huc spectaniia, lib. v u i , c. 7,
quam fucum ocuiis obslipaium : sic inf. c. 55. da
sect. 9.
eadem re, " , *(52) . . Holstenius ex PhiloSArato, , lcgendum puiat. A l oeque .
s

, :

E U S E B I I C J E S A M E N S I S OPP.

835

CAPUr XXVIII.

PARS. I I . -

APOLOGETICA.

.836

' .

Quarti miractili loco Achillis producit manes ,

primum quiJem in cblamyde quinque cubitales,
inde duodetim cubitorum magnitudine ad sepulcrum ipsius Apollonio conspectos, et de Thessalis
conquerenles, quod sibi inferias, ut more erat recepium, non solverent: Trojanis praeterea iralos,
ob ea quse in eum peccavissent, atque Apollonio,
ut quinque proponeret quxsliones, quas vellet ipse,
et Parcae proponi paterentur, permiltentes. Inde
vir ille, rerum omnium solers, et fulura antea sibi
innotescere glorialus, adbuc dum ignorat, luneratusne sepulcro Acbilles fuerit, Musaequeilli ac Nereides an lamenta profuderir.t, deque his ilhim
rebus percunclalur: neque ruinus an Polyxena i l -

' ,
,
, ,
,
, ,
. , *
'> ,
, * . ' , \
, ',
I , \ * , , * , , \
. , \
lius ad tumulum caisa fuerit inlerrogat, Trojamve (35)
Helena an pervenerit. Praeclaras vero, multumque
! * \ ,
ad philosopliicam divini iUius viri vitam conferen- * ,
tes, serioque proinde studio dignas qusesliones. . c
Miralur item praeterea, quod tot heroes inler Grae \
cos aetatc eadem esse poluerint, et quod ad Trojam , \ , \ Palamedes fueril praseits. Virum autem c cum diis > * ; \
, \
lamiliariter versaluro, < sive forma apparenlium
visibili, sive non obnoxiorum oculis, talia igno- ,
(36)
rare, et de ejusmodi interrogare rebus, quomodo
. \
turpissimum noncenseatur?Nisi forte,quia morluoe
, ort
interrogans inducilur, 529
^eo frigidiores qua?sliunculas auctor fingit, ut lollat suspicionero, qua * , ,
', ' ille ultra quam par est curiosus exsiitisse videri
,
' (37), 'poterat. Sane enim et apologia usum nobis sistit
. > \
Apollonium , quod eo inodo, quo in Necyomantiis
,
fieri solet, ipsi visa oblata haud fuerint: c Neque
* , (38)*
enim, inquit, ut Ulysses scrobe effossa, neque ca3, .
sis agnis inanibus placatis, in Achillis colloquium
veni, sed precibus fusis, quas Indi censent beroibus fundi oportere. Atque de istis jam apud w>dalem glo/iatur, qui nihil ab lndis accepisse, neque eorum imitatus sapientiaua esse alibi buic scriptori
perbibelur .
18

CAPUT XXIX.
\
Sed, beus! bone vir, nisi damnabilis illaerat ma', , gia, quid est quod vel unicum libi familiarissi, , , ,
m u m , eumque solum, Damidem , admirandi
,
bujus spectaculi et confabulationis participem
; ' \ \ * ,
haud fecisti. Gur item plena dic id facere haud
\, * ; \
licuil, sed nocte inrempesta, a te peragi opor- ^ ;
tuit solo?Cur ilem gallorum canlus berois manes
, , \ \
fugarunl? < Abiil cniin, inquit, cum fulgure quo .
damroodico, namque etgalli gallinacei jam cantum
'
exorsi fuerant. Impuris ilaque daeraonibus forte
, ' \ ,

lib. , c. 16.

lib. , c. 32.

lib. , c. 16.

(35) dlov. Edili babebant Aio;,quod non

ingraiiis Musanim in nos ex conjectura mutasse conlidiinus.
(56) .
Notus ex Actibus apostnlicit
yocis de rebus magicis usus, ad quem
censum relerre oportet , curiosasque
moriuorum consultationes. Quamobrem nolo de bac
voce ad sacram illam apostolorum hisioriam a viris
doctis obsenrau boc loco repetere.

lib. , c. 12.

(57) . Editi habebant, sensu invito,

cumque ipsa bic ex Pbiloslrati bisioria allegenliir
Apollonii verba, ex ea reslituere non dubitavi.
(58) etc. Respicit locum in historia Philostrati, supra eliam cap. 2 i , allegatum,
quem cum modo allegalis Apollonii verbis contendens, contraria narrare Pbilostraluni osiendit.
\

833
LIBER GONTRA HIEROCLEM.
magis opporiunum fuerit ad magicas conversaiio, ,
nes istud tempus, non vero berois manibus, quos,
\ . " crassa
ista corporis solulos matcria, probos esse,
, \
omnique virtutum genere abundare oporiebat. A t ,
, \ qui istbic inducitur daemon, invidis est et parum
. " \ , bentgnis moribus : iracundus ilem reprssontalur
,
idem, et pusillo aninio. Annon enim talis haben , ;
dus sit, qui Anlisthenem", probum adolesccnlcm,

, < , ut qui philosopbum seciari Apollonium cuperet, ab
eo avulsil? Nempe eum Apollonius ne parlicipem
, (58*) , \ "
pbilosopliia* faceret sure probibel, ralione addita :
, \ ;
c Priamides enim est genuinus, el Hectorem laudare
, , , \
non desinit. Qui iracunduin ilein et animo pu*
, Otsillo nondicam esse?qui Thessalis succenset, quod
, , ,
sacra sibi non facianl ', et Troianis, quod innu \ \ , ^, - meris ante annis injuria eum aflecissenl, reconciliari nolit, sacrificanlibus licet atque ltbanlibus ei
;
indesinenler. Sed ct Palamedis sepulcrum una cum
illius statua male dirutum restaurari jubet.

831

'.
530
CAPUT
xxx.
\
Quinlum porro sextumque miraculum non opos
<* , babenl, ut longa eis oralione immoremur, qua pa (59) ,
teat stolida scriptoris simplicitas : dsmonas nempa
, (40), . exturbat, alium, ut vulgo aiunt, ope allerius. Aliura
, ' nempe ex adolescente i n f r u n i t o , alium porro qui
. \
facie mnliebri esset indutus . Atque bunc quidem
c \ c , cLamiam etcEmpusam, ipsis bisce adbibitis voci, . \ '
bus, sapieiuissinms aticlor appellal. Puellara inde in
, ucbe Romana quod post moriem in vitam reduxerit
\ , (41) \ ^ iterum, cum velipsi Philoslrato plane incredibile
, . vidcalur, planerepudiandum. In ambiguo cnim hae ,
ret, num vicalis aurae scinlilla, in puella residaa,
, .
medicos latuerit. Famam eniin esse ait, pluviam
, ,
tum cecidisse placidissimam, ex puellse vero facie
.
vaporem exhalasse. At cerle, si vere tale quid in
* ' ,
ipsa urbe Rotnana fuisset patralum , fugere primo
, \ *
ipsum quidem non potuisset imperatorcm, neque
", principes, qui proximura ei locum obtinent, omnes,
, ' , \ \
praecipue autein, qui ea tenipestatc in islis parlibus
' , '
agebat, imo in ipsa urbe Roma tum versabatur,
, ,
Eupbralem pbilosophum, qui subsequeiUibos tem. \ , poribus, controversiaro tanquam mago ei inlentasse
, *
narraiur *. Sane vero hoc omnino etiam, si qui . \
dem factum id essct, caeteris impulalionibus ab ac ' , \
cusatore additum fuisset. Atque ista quidero sunt
7t

74

70

7 1

lib. i v , c. 12.
v i n , c. 5.

lib. , c. 16.

7 1

l i b . i v , c. 20.

* lib. , c. 25.

lib. , c. 45.

lib.

(58 ) . Forte . EDIT.

D <jui litem intendit, qu3R dicilur : forma enim
^
nx
. . . . . . . . . . . . .
(39)
.
Edili babebant
passiva boc verbuio aciive tamen signiOcarc t r i Paulo audacius videri poteramus hic eraendasse.
tum.
Sed necessitas, ut epero, audaciam excusabit; nui(40) Jf . Eorma haec loquendi vulgare illud
lum enim setisum bic fundit . Conlra
diclum fuisse innuil, natum fonc ex Juilsorum ad et Gbrislianis exprobraveral
versus Salvaloretn calumuia, vel iis etiam jam aniea
Hierocles, q u a m passiin in boc opusciilo relorquentrito usu receptum, et passiin de iis adhibitum, qui
tem vidunus caiumniam Eusebium : ipsuiu polius
malum malo depellerenl. Sic inf., c. 52,
Hicroclem, PbiloslraUimque tantopere ab eo com\ , >., , etc.
D i e n d a t i u n , et reos esse de(41) .
Ua rescribo aitdacter pro
itionslrantem : quod hic quoque eum facere liquido
quod est in editis. Imperitis librariis
constare puto. Caetemm sive i l l u d ad
fucum fecit quod subtianlivum (eminituum pu Hieroclem referas, sive ad Pbiloslralum non multarent, quod tamen est participium neutuin intererit, naro poiest esse ille quoque,
triusgenem.
r

839

E U S E B I I C J E S A R I E N S I S . PAR3. I I

APOLOGETICA.

parlicularia Apollonii facta atque specialiora. At , \ alia etiam innumera praesaga mente diiisse eum,
\ . ;
vaticinatumque esse et praeceeinisse, scribit. Hoc
' " xffii
item, tit Allicnis iniiiari Eleusiniis sacris cupiens",
, ,
a Cereris sacerdote prohibitus fuerit, nolle sese,
aienle, maguin initiare, Eleusiniave sacra pandere . \
homini, minus puris addiclo sacris. Imo etiam ei,
', \ \
qui impudice Romam pervagabatur* , Noronisque ,
carmina ad cilbaram mercedc cantillabal, merce- ,
dem ut solverent ob praeclaram operam, sodalibus .
suis summus ille philosophus, Neronem meluens,
praecepit.
'
CAPUT X X X I .
\
Atque islis quidem quarto etiam absoluto, in
quinto inslitulae de eo seriplionis l i b r o ' , ubi de \ , \
fatidica ejus facullate nonnulla dixisset, eumque (42) , \ ,
adiniratus esset scriptor, ista ad verbum subjun- " (43)
(44), \
g i l : c Quod aulem baec divino quodam molu prae ,
dixerii,quodqueparuni sana ulantur menle, magam
satis conslal e x

fuisse illum qui opinanlur,
01 ( ' dictis bucusque. Sed lamen ea quoque dc re ampliusdispiciamus. Incanialores, eos aulem egomor- ), , , xh
talium inielicissimos puto esse, parlim spiritibus
lorquendis sese applicant, partim barbaris sacris, , (43). , \
parlim carminibus aut vciienis fatoruro sancita se
(46), (47) .
quidem mutare aiunl. Apollonius autem fatorum
decreta sequebatur, falalique necessilate evenlura (48) , ' \
praedicebat; praedicebat autem uon magiae opc, ve- .
, \ , \
rum dcorum revelatione edoctus. Cumque apud
Indos vidisset tripodas, pincernasque el cetera, qua* Q , ' ,
sponlaneo motu in medium prodire aiebant, oe, ' , " .
que qua comparata essent arie interragavit, ,
neque, ut edoceretur quomodo facta essent, pciiit,
. \
verum landavit quidem, imilari tamen haud est d i ,
gnatus. Haec referens, celcberrimos illox Indorum
, \ , \
pbilosopbos uiagos manifesle faletur esse. Nam de , ' , ,
roagis sermonem inslituens, eoruin mentionem fa- .
cii : stupenda opera eos arte sua producere aiens,
, \
ejusque eorum arlis, tanquam parum liberalis, rni- , (49)
peritum eum, de quo oralioncm insiituit, esse sta- \ .
* ,
tuens. Si igitur conviclus fucrit Apollonius, qnod
deos vocaverit bos ipsos, el pro praeceploribus t (50),
\ ,
agnoverit, intempestivum baud eril, eis, qutbus
(51) ., ' \
magistri ejus tenentur, impulalionibus ipsum quo*
8

531'

que obnoxium censere. Inducilur ergo apud Nu- D .

dos, quos vocat |Pbilosiralus,] jEgyplioruro, ad
(52). ;,
" lib. , c. 58.

lib. , c 59

1 9

lib. .

42) . Malim .
45) " . Pbiloslr., .
44) . Pbiloslr., .
! 45) . Vcrissima leclio, ex Pbilostrato
a nobis reslilula, rcjiculumque omnino ,
quod iri edilis eral, neque turbare non poiuit Accioluin inlerpretfin.
(46) . Pbilostr. babet .
47) .
Pbiloslr., .
48) . Pbiloslr., .
49) ". lla ex conjectura rescripsimus pro
, quae ineplissima lcciio omnes ediios invaseral. Sic paulo post ex Pbiloslralo,

, ; et plane simiii oralionis

siruclura infra apiid Euseb., sub fin. c. 52 : Ei
,
, elc.
(50) . IIoc magis mibi probalur, quana quod
in Pbilostrati texlu legitur .
(51) .
apud Pbiloslr. qiioque
reslilui, apud quem inale anlea scribebatur
.
(52) . Anie editura
erat . Yid. paiilo
posl, nol. b4.

UBER CONTRA HIEROCLEM.

842
88

(53). \ (54) verbum prolocutus sequcntia : iNeque absonuui

f , \
quid niihi evenire pulo, si pbilosophiae obnoxius
(55). \
evadam pulcherrime ornalse, quam decenti babilu
c \ ' , \ ,
indulam, Indi sublimi et plane divina vectam ma ; ,
cbina, in scenam provebunt. Quam jure autcm eos
,
admirer, jure sapientes esse alque beatos existi \ mem, jam lempus est ut percipialis. El paulo posi
(56) ,
a i l : c Hi dii enim sunt, etPylbiaeexemplo ornan;* ,
tur. > Douiilianum quoque imperatorem hujusmodi
, verbis inducilur a l l o c u l n s : Quodnam tibi adver .
sus larcbam et Pbraotcm Indos est bellum? quos
8 1

8t

ego solos inler homines deos esse puto, eaquc appellalione dignos censeo. Aliisque in locis simil i l e r deos Apollomi atque magislros agnoscens bisloria illa pradictos [philoeopbos], annulosque ab
iis accepissc fassa", nunc isLorum velut obliviscitur una cum magistris discipuluni, opprobriis obnox i u m scsc reddere non scntiens.
'.
' , , \
', \
, .
\ , \ , , (57) * cOar t . \
, , ,
, ;

, .

8 B

86

Eidem imperatori, utsibi indicaret roganti, quosnam philosophos in consilium rerum gcrendarum
adhibendos maximc probaret ? ila ad verbum respondel" : c Boni illarum rerum consiliarii ct isti
ftuni, Dionem Enphratemque nianu monslrans, cul
nihil adhucdum cum eo conlroversiaeintercedebat.
Et r u r s u m : c Sunt, inquit,oimperalor, Eupbrales
et Dion, vsleres amici t u i , in limine ; rerum tuarum salagentes, illoe igilurad conferendos sermo-

8 1

8 1

CAPUT XXXIII

.
' ,
,
,
\ , , \
, .
\ t , , \
, , \,
. . -

CAPUT X X X I I .
Dum pergii vero scribere, tibicinem quemdam i a d u c i l " : Apolloniura autem quasi maxima illa532 et
praeclarissima scientia esset, xnodos tibiae inflandae,
magno sludio, prolixo discursu, prosecutnm narrat. Yespasianum porro imperatorem ei, quasi Deo,
supplicem factura a i l . Atque ipsura quideiu, supplicaniis more, c Iinperatorem me facito, dixisse.
Huncque, c Jam feci, rcspondisse. Quis vero nou
odio babeat raerito, insolentiae plenam, proximamque insania* vocem ? quandu jam ipsum se Deum,
et imperatores creandi potestaieoi babere freiuit,
navis igyplia3 olim gubernator ? Talem enim se
fuisse, qua animum, ipse Apollonius in sermone
cum Indo paulo ante nobis indicavit.

88

8 8

Ub. v i , c. H .
ibid.
lib. v n , c. 32.
lib. i v , c. i 9 .
lib. , c. 25. M i b . v , c. 29.
lib. v , c. 51.
8

8 4

lib. v , c. 21.

8 8

lib. v , c.

29.

8 8

misso crrore caeiera omnia idem pro lubitu refinxit,

(53) . . Verba
omnino ad praccedemia pertinere. adcoque non ^ ut suis accommodarentur commentis, alque adeo
ita toiam istam (& ex cerebro 3uo repraesenlavit:
ante, sed posi ea ponendam esse, secus
,
quam factum in prioribus editionibus; paniculam
\ . " \ &
item post delendam esse, Philostraii lextum
.
coiiferemibus dubium haud esse poieril. Omnis in
vulgatis Eusebii error ex eo esl, quod stalim post
(54) . Ante editum \ &
baec verba indicium lieret allegatae ^ allerius
ip. Nepipe addiium ex semel concepto de boc
Apolionii, verbis quidem pramissis istis: \
oco errore, de quo nota praeced.
. Ad haec igitur aptius referri posse
(55) . Pylhia Apolliois judicavit verba nasululus quidam,
, t nolum, .
quam ad praecedentia, eo quod PbiJostratum non
(56) .
Male editi . Verain
inspexisset, neque adeo legisset, qua3 apud euni seleclionem, praelerquam quod senlenlia poslulal,
quuntjir, quibus demonslrat mcrilo se lndos phifirmat statim sequens participium , quod
logophos pro babere, nl adeo optime
praacessisse aliud partieipium intercedens copula
quadrel iis quod pnrcesserat . Quae
evincit.
si vidisset, qnicunque itle luerit criticus, slatim v i (57) . Additum in editis
disset ad verba Apollonii ex Pbiloslrato allegala
, mvito linguae genio, quam glossam proinde
pertinere ista: . Hoc vero semel comniarginalem esse putavi, ex textu eliminaudara.
27
PATROL. G B . 1 .

EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS. . APOLOGETICA.

811

nes,qimo,admilte ctiam; viri enira sapientes sunt. > ', , . > ! *

Ad qwe Vespasianus : Sapientibus, inquit, viris
fores scmper prebere soleo palentes. > Euge vero \ , \
egregiam remm futurarum in illo heroe scientiam! . * , * . "
Bonus jam est et sapiens Euphrates, quia nulla dum (58)
\ ,
inter eos orta conlentio. Sin vero aliqua orialur,
quam longe, talis ut habeatur, abf.rit. En tibi quae ', . ,
de eodcm idem ad Doroitianuin scribal : c Et (59) ; .
\ (60) , ,
certe quanlas comparare opes philosopbus possit,
potentioribus si adulelur, Euphratis fortunae oslen- , , ,
, \ . dunt. llli nempe inde, (quid eniin opes dicam?)
inexbausli sunt divitiarum fonles. Jamque ad \ (61) ,
\ (62)
mensas disputationes habet, mercator magnarius,
. ' (65) \ (64)
vilis cocio, publicanus danista, ipse omnia factus, venalis et vendens. Semper autem polen- , .
tiorum Hminibus hieret aflixus, inque iis ultra K , (65)
- etiam quam janiiores subsistit. Quin saepe a , (66) Janitoribus eum inlerctudi contigit, ut canes gu- , \ * ,
*losi inlercludi solent. Philosopbo autera vel dra- . *>
, ,
cbmam impertiius nHnquam, opes suas muris cir (67).
xiimvaHac, extortis ab aliis huncce jEgyptium pe \
unirs pascens, linguamque in me acuens, exscindi
, \
merenlem. At Euphratem (ibi relinquo, tu eiiim
,
nist adulaloribtis admodum delecteris, mulio quam
dico lioroinem deteriorem esse invenies. Qui \ . ' crgo apud Vespasianum patrem sapienlem esse \ ;
Eupbraiem, et.probum est teslatus, isla apud fi- \ , \ ' , Jium autem profert, manifeste ejusdem viri el lau4ator esse deprebendilur, et accusaior. Itane vero , . ,
\ (68) '
qui futurorum praeditiis scientia est, qualis sit, qualisve futurus sit Euphrates ignorai?533 At neqne ^ ;
nunc primum, sed ipsius jam Vespasiani aevo car- , \, ,
pere Eupbratem, ut qui pervemis<sU moribus, in-
jttituit . Quotnodo Ulem igitur imperaxori com- . * , (69)
niendal, ila u l ipsi- quoque patentes, illiu$ cora- (70) * \
89

lib. v i i i . c. 7.

8 8

l i b . v , c. 39.

(58) . Nempe in scripta Apollonli ad BoPace viri doctf sanum esse pulo , vido
milianuui Apologia nasc inveniuntur, quam reciquae ad illum Pbilostraii locura a nobis fuere aouotare ei daium haud fuit, u l ex lib. v i u , c . 6, liquet;
UU.
hinc iv eum quae sequuntur Eusebius a i i .
(64) . Philoslr. babet .
Aliter accoperal verbum Acciolus, qui vr(C5) .
Omissum a me , in Eusel i t : V/de, quceto, quibus illum apud Domitianum verbis bii editie additum post banc vocem, fide leciionis
Accutel. At dnbilo vcrbum h. I . eo seusu
qua3 apud Pbilostratum occnrrit. Nec sensus eaoi
accipi posse, neque enim est illud ad Domiparticulam ferre videlur.
tianum opus, sed Apologia.
(66) . Male post hanc voccm posita i n edrtis Eusebii, qnse recliu ame illam
(59) . Morellus in margine observaverat
in ms. se invenisse , quae leclio cuin in collocatur, ut in Pjiiloslrali tevlu;nam ad sequeiiPbilostratj quoque textu invenialur, retinenda vi- tia perliiiet . Yide nolata ad Pbilostr.
(67) Pbilostr. .
debalur. Edili lameu b. 1. habebant
.
(68) &
. Alludilur ad allegala pauio anle ex 1. v, c, 31, sub init. Vespasiani
(60) *. Sic Philoslr. Editi b . I . habent
dicta.
, quod minus convenire videiur genitivo sequcnti.
(69) . Ita haud dubie legendum pro
() . Apud Pbilostr. omittitur .
, quod esl in editis.
(70) .
Ha legcndnm putavi, pro eo
(62) .
Sic cum Philoslr. malebam,
quain , quod in editis Eusebii inveni. quod in edilis est, neque ullum eiwsutn funwl,
Prius illud rectius convenit e'u quod paulo post d i - . Est autem qui periculum pro aho
subit, quod est maxiiue . Neinpe derivalur
ciuir, canum ad instar saepe iiUercStisus esse.
a vel , quod pioprie fluvium iransire
(63) . Pbilostr. babet. Prior
esl: inde ad quodcunque, quod subeas, periculuui
editio et ros. Reg. , nescio quo sensu.
translalum, unde
Pulabam egd ^ rectius lcgi. lnlerpres boc
loco mirum in inodum deliraral, qui liobis canes , Ulysses Houiei icus Odyss. IX, Hinc
njescio quos lucernajios, foribus apposUos finxerat. el tv et destitui in transitu, et facilem transitum invcnire, ad res fortunae (ranslala
ilOLSTKN.
u

840

LIBER CONTRA HIEROCLEM.

845

, - niendatione, palalii imperaloris Ibres panderentui?

Verum vel cxco, t in proverbio aiunt, jam per \ ,
spicuum sit, quod in divinandi arte delrahatur
,
viro ab bistorico. Concedamus atitem in cseterij
, '
eum generosum animum demonslrasse, periculi
(71) , \ ',
eliam pro amicis subeundo frequenter. At certo
, ; " ,
Eupbratem, aditus ad imperaloris palatium parti ,
cipem reddens, posiea tamen, ob intercedens dis.
sidium, talia de eo proferens, nonne, ipsa suademe
,
mihi ralione, Euphralis egisse sycopbanlam argui ,
l u r , philosopborum sua3 aelalis clarissimi, qui bo ; die eliam ab iis, qui pbilosophiae imbuti sunt slu, ,
. diis, cclebratur? Quod ipsum vel illustrissimum ali .
cui, si velit, [jusia?] Apollonii reprchensionis exemplum praebeat. Si Eupbrales enim omnium consensu pbilosopbiae studiis clarissimus babe.atur, interapestivum certe minime fuerit, illius eo evincerc
5 3 4 adversus iraprobitalem odium, quod mala Apollonii facta fueril inseclatus. Ilunc vero, qui ab
eo arguebaiur, [concludere] mata fama oppressisse euin, qtiasi vitara agcret philosopbiae roinime consentaneain.
'.
CAPUT XXXIV.
, ,
Rursum portenta in sexlo libro loquens nugator,
, camclis eum una cum sociis veclura sistit ad phi* , . losopbos, quos Nudos appellat jEgypliorum. Ubi
, , \, gymnosophisla, ut quidem n a r r a l , jubente, ulmiis arbor Apollonium voce articulata cl muliebri
',
affata est. Hisce autem < Pbilalethcs > fidem a no . \
. bis vult haberi. Dcinde pygmaeos ", ullra gymnosopbistarum patriam positos, Antbropopbagosqtio
, (72),
\ , ' et Umbripedes comniemoral, Satyrumque ab Apollonio incbriatuin". Inde aulera in Graciam redil;
. \
. , \ et rursum cum imperaiore Tiio serniones et va . \ licinia comniunical. Atque adolescenlem, a rabido
, \ morsum cane , cujus etiam anima quae sit, (Ama , "- sis nempe ^Egyptii quondam regis) divinal, ab eo
(73), , \ C liberat morbo : ipsum quoque canem in benignitalis suae partem admiltens. Alque haec quidcm suiit,
(74).
quae antequam [apud imperalorcm Uomitianum]
.
deferrelur, gesu ab eo fuere.
B

91

CAPUT XXXV.
ld vero in tota illa tenendum bisioriaest, quod,
ei concedatur vel niaxime scriptori, vera eum dicere, portenla illa dum refert; oiali daemonis tameu opera, omnia isia patrala esse ab Apollonio,
facile evincatur. Quod enim pesiem ante sensit *S

'.
' ' ,
,
,
. , ,
* lib. v i , c. 10.
lib. , c. 4.

1 1

lib. ,

c. 25.

lib. , c. 27.

sunt. vero, ut , pro alio

periculum subire. Quod fecisse Apollonium agno6cit, virique fortis el generosi gloriam hoc ip*o euoi
lueri, conccdi posse aii, qui scilioet iti Nervae,
Ruffi et Orliii imprimis gratiam . At utcunque se habeant isla, in negoiio quod ci cum Euphrate inlcrcessit, sc probasse Apolloniuni
Degat.

(71) ' . Ua loquuntiir puriores scriplores Graeci, non ul in ediiis legitur, ' . Relegandum igilur fuii , quod ex margine, qua
ascriplum erat , ad explicandum tyroni idiolismum, et quidem alieno loco, in texlum immigravit: fcrri enim ulcunque posset, si post
positum fuisset.
(72) .
Philostr. ' ap-

" lib. ,

c. 29 scq.

lib. , c. 53.

pellat.
D

(73) ' ...

*
. '. Fallit hic memoria sua Ertsebium ; juvenis enim a cane morsus non Aroasis
esse dicitur ab Apollonio, sed Telephus Myshis.
Videtur confudisse cutn ea, de qua agit, re, gerta
Alexandriae cum leone, in quo resis illius animain esse aiebat Apollonius. Vide Vitam ejus, lib.
v i , c. 42
(74) . Mire hic omnia pervertit, pro more, Acciolus: facile quid res sit asseculurus, si ipsum consitlnisset Philostratum. Scilicet spectant ista ad Apollonii in ipsum quoque canein benignitalem, ncmpe
, ut Philostralus ait; naiuque ipsi quoque restituia sanitas fuit.

EUSEBH CuESAR.ENSIS OPP. PARS I I .

APOLOGETICA.

forle npn carebil superstilione, si ut ipse [facit,] , \

extenuivictu > derivelur etpuro, > prout aPbi- , . " \
loslrato narralum : forte tamen ex commercio mali . \ \
spiritus ejus rei indicium ipsi est factum. Enim- ,
vero caHera eliam quse falidica virtule assecutum
, \
atque pradicenlem inducit, vel niille argumenlis ex ipso Philostrati scriplo arguerc licet, ut una hoc
, \ '
quoque sit concedendum, magica arle, imo parum
, , *
abest quin dicam per spiritmn familiarem, quasdam
, ;
rerum futurarum, non enim de omnibus loquor, as- , .
seculum eum fuisse. Idque luculenler eo firmatur,
, ' \
qtiod non sempcr et in omnibus divinalricem
,
istam vim conservavcrit : verum dubius fueril in
\ ' , ,
quam plurimis, dermiUis* quod ea ignoraret, inter , .
rogaverit : id quod ei, si divina virlulc polluisset,
, , (75),
neutiquam obtingere poierat. Ipsum vero etiam fi\ , (76).
nem pesli impositiim , quem nactum illud drama
\ (77)
fuit, uieram imposturam, praiereaque nibil fuisse, , , jam antca a nobis esl demonstratum. Sed et Achil- (78), (78*) , \
lis urabrae apud tumulum ipsius quid morae esse ; \
possit, rebctis illis in bealorum insulis, ut forte , \
quis censeat, babitaculis, nisi hoc quoquc prsesen- " \ t'.s CLClum sit daemonis apparitione ? Porro daemo- , ' nem, qui protervum illum luculemis indiciis ob- . \ sidebat adolescenlem , et rursum Empusam, La- ,
roiamve, quam Menippum ait agiiasse, majoris d - , *
monis ope eum expulisse est verosimile. Pariter" , , que vicissim mente mottim adolescenlem rabidi ca- , .
nis morsu
ipsumquc daemone correptum canem
, ' ,
eadcm arte curavit. Agnoscc igitur, prout antca
, , \
dixi, omnta ejus portenta maloruni daemonum pa\ (79),
trala ministerio essc. Nam quod ad puellam spectat
. , \ (80),
ab inferis revocatam , si spiritum adbuc ea inttis
, ' '
habebat, vitalis aurae scintillam, quod ait scriplor,
\ .
bumidumque vaporem facie adhuc pi-aeferens; id quidem numero miraculorum est cximendum. Nequecnim, sicut et ante monui, tam grande facious silentio potuisset involvi, in ipsa urbe Romae i n
conspectu quasi imperatoris palratum.
1

535

CAPUT

xxxvi.

Equidetn alia innumera ex iisdem libris colligere

liceret, quibus qiiam facile confutari queant, quaan
parum invicem sibi respondentia babeant, quam
einl fabulosa, quam plena monstris evincamus. Atiaraen quandoquidem non accurato niniis adversus
hominem studio nobis opus est; quod tantum absit
ut
inter
slupendosve
virospbilosopbos
el adrairandos
{locus
ipsideos
babeatur],
ut ne inler
qui-
dem a quibusdam nostri sevi hominibtis menlioejus
fial; idcirco ils conienti quaedicta sunt, ad sepumura quoquc de eo libruni progredimur.
lib. i v , c. 10. Hb. i v c. 16. lib. i v , c.
T

(75) , Vide de bac voce observata supra

ad cap. 26.
(76) . Nempe panlo anle cap. 26.
(77) i\ . \ <1 editum fuerat;
rejiciendum videbalur, quod ui ms. ex praecedente linea ab oscitanle librario videtur derivalura
CSSC-

(78) Y)c
^ . Haec addita, quod i n sulas bealoruni, el in iis babilanlera Acbillis ani-

\
\
, , ,

, , \
, \ , ' *

^
,

\ \
.

20

lib. , c. 55.

Hb. , c. A5.

mam, non ipse quidem agnoscat Eusebiue,sed '

loqualur, ex menle gentilium, beroem i l lum in insulis bealorum feiicilale frui juxta tbeologire s u placita existiinantium.
(78*) '. Lege . EDIT.
(79) . Pro (quod erat in edilis)
legendum putabani H O L S T E N .
(80) \. Supra cap. 29.

850

LIBER CONTRA H1EROCLEM.

CAPUT XXXVII.
'.

Magiae igitur tlica Apollonio scribitur. Inde an . tem Demetrio pbilosopbo, deborianti eum abilinere
, 'Romam conlinuando, niinime obaudiens, insolen * , , \
ler quxdam, ac stiperbe de se ipso his fere verbis
\
p r o f e r t : Ego mortalium cunctorum scio pluii , (81)
mum : scio enim omnia. Quae seio autem pariim
, ,
scio bonis viris, parlim sapientibus, partim ipsi
, . > \
niibi, partim diis. > S d enim qui verbis islis omnia
, ,
se nosse magnidce gloriatur, paulo post ignoran . Uae in quibusdam in ipsa illa bistoria arguilur.
, Inde porro Damis iransformalur ab eo, ob raoriis
. " ' , & \
melum philosophum abscondens. Sed audi Pbilo c (82) stratus quse dicai \ id factum ejus defendens :
.
c causa quidem exstitit ista, cur Pylhagoreuin
(83) (81) ,
1

, , Damis habilum mutarct. Ncque enim abjecisse se

. >
ait eum, u l qui vitae institutum mulasset in deteritis, neque quod ejus ipsum pocnileret, sed quod astum probaret, cui se accommodaverit, tempori
inserviturus. >
CAPUT XXXVIII
'.
Post haec Pbiloslratus quatuor accusationis capi \ ,
- la, quae facile se apologia diluere posse putaret,
e x p o n i t : ex pluribus aliis eorum deleclum habi, \
tuui esse inquiens. Horum primum erat: Qua de
.
causa eodem quo caeleri babilu non ulatur? Alte ; > '
; rum porro : c Quare deum ipsum homines putcnt
esse? > Tertiuni: c Quanam ratione pestem Epbcsiis
; \
iiBfnincnlem pradixeril? > Praeterea : c In cujus
(85)
gratiam in agrum profectus, Arcadem pucruiu dis ; \ . ' - ^ cerpserit? Atque ad depellenda ista apologiam
quoque eum scripsissc ail *. Ante vero in vincula
,
eum conjectum meniorat, aique in iis eliam adrai. ,
\ , - randa quaedam praeslitisse. Damidi enim animo
valde afllicto, ut par erat in ista praceploris eui

foriuna, sponte pede delapsa vincula eum nion ' ,
. , - slrasse \ inde vero, ubi ejus Iristiliam esset solatus, priori statui pedem reslituisse. Post Iiaec co ,
ram Domiliano imperatore causam dicenlem, mox
,
, ' , \ crimine absolutum scribit, dilutisque quae objecta
fuerant criminibus, ncscio quomodo parum oppor, *
tune sequentia, ipsis verbis, in dicaslerio magno
c , (86), \ . ,
clamore protulisse : Fac et niihi [dicenti] qusso
locum. Sin minus, immilte qui corpus vinciat
, . >
meum; quandoquidem ligari anima nequit. Inio
D polius ne corpus quidem meum vincias.
Ntc me enim occides, Parcis me auferre negalum.
,
.
8

\ \ ^ \ . \ ,
\ .

Dumque islud tam celebre dictum proferret,

536
e dicaslerio eum disparuisse ait. Atque baec est fabulae ejus catastropbe.

lib. V I I , c. 14. * lib , c. 16. lib. v n , c. 2 0 ; adde c. 11. et lib. v u i , c. 5 , quem locum hic
maxiiue respici pulo. * lib. v m , c. 6. ' lib. , c. 39.
!ib.
V I I I
c.
5.
e

(81) ". Omittilur apud Pbiloslratum.

(82) ". Omnino legendum ex Philoslrato,
referiurque illud ad ea quae pracedebatu apud
islum scriptorem, quibus causae inutali a Dami habilus continebantur.
(83) . Lectio indubitate vera, nt naevo
iaborent edili qui, omisso , babeot . Mcliorem lectionem ex Pbilostrato revocavimus.
(84) A v r ^ . Pronomeu boc addidinius cx Philo-

strato.
(85) Tin. Nolum est apud Graecos pariter ac Latinos dativo exprimi personam in cujus gratiam aliquid l i l . Nempe in Nervae graliam abominanda isia
sacra peracla fuisse Domilianus suspicabatur, u l
ex Pbilostrali clarissime constat historia. Sed bic
tamen ctiani Acciolus impegit. Ubi vero non im(Wgil isle?
(86) . Philoslr.,

8S2

EUSEBII C J E S A M E N S I S OPP. PARS I I . APOLOGETiCA.

851

CAPUT X X X I X .

Higtorise autem ipsius scriptor, dum miraculum

in carcere patratum cxponit, quod fuco phantasiaB, ut credere par est, faclo, familiaris spiriius
ope Damis viderat, baec verba subjungit : Tum
primum Damis ait naturam Apollonii accuratius
perspexisse, divina quod stt, et humana major.
Neque enim sacra ulla obeuntem (qui enim i n
carcere poluissel ?), neque precalionibus usum,
neque verbum proferenlem ullum, pcdicas contemptui babuisse : rursusque crure illis inserto,
ut vinculis qui esset conslriclus, sese gessisse.
Ego vero vitio vertere quidem discipulo nolim
larditatem suam, quod onine cum eo consmnens
a'vum, et superstitiosorum quorumdam riluum i n 9

---

\
, , ,
, ;
* \ ' , \
. (87) (
);),
, , \
. ' ,
, \
, . *
\ '

*. (

'

lerventu mirabilia eum palrare videns, nibil eum \ (88),

mortali prseslare natura existiinarit. At vero eliam
, .
post lantum opus palralum, qualis ille exislat,
,
ignorat: e t , u l fas sit ignoranti, ob ipsum angi- \ ,
tur, atque iimet, perinde ac si homo sit nudus, ne . ,
quid e i , quod minime velit, evenial. Porro si post , longam ndeo convcrsationem demum divinum eum
, ^ ,
rsse, et excellentioris, quani humana sit, indolis,
.
intellexit; ejus rei ratio merelur examinari, quam
* .
ipse scripior ille indicat diccns : t Neque sacra
^
obuunlem eum ulla, ncquc prccationibus usum ,
. ,
iicqne arcani quidquam mussilantcm > Damin i n i ' .
rnculum istud patrare vidisse. Antea igitur patraia
, \
per magicas artcs quasdani ab Apollonio peiacia
,
fuere, proptereaque nequc obstupuisse ea, neque Q \ .
admiratum esse Damin [ait]. Merito aulem [ut ad- ,
miraretur] nunc primum ei evenil, quod insolitum
; "
quid ab Apollonio et praetcr morem eificcrelur.
, ; ,
fjuod autem [objeclum Damidi] pedicae spectacu ; >
him atlinet, disccssumque ex dicasterio, ipsius
, * ,
oa de re Apollonii ad Domitianum sermones haud
; ,
invitus apponam. Vinculis enim cum illum ligari
; ,
imperator jussissel, opliino argumentandi nextt ila
, ' , . \
Apollonius argulalus fuit
: Si magum me csse
, ,
arbitraris, quanam rationc vincies? Sin vincirc
, \ ' ,
me poteris, quomodo esse mngura putabis ? Sed \ , apponerc ipsi hoc modo aliquis possct, occasioue
(8b ) . ", \ ,
ex islis accepla : Si tu magus non es, quomodo libi
, , \
crue esl solulum ? At si solulum cst, quomodo non ^ \
s magus? Sique adeo eo quod in vincula se conjici
.
1 0

sil passus, magus non esse evincilur, 5 3 7 boc ipso quod vincula cxuit, magum eum proprio eflato
osse, in coufesso erit. Et vicissim, si ex co, quod jtidicio se submisit, maguro non esse patel; in boc
ipso certe quod ex eo sesc surripuit, ipsiqtic imperatori se subduxit, addo et siipantibus eum corporit cuslodibus, luculenler sese prodidil magus. Quamobrem, u l mibi videtur, ipsa Pbilostraii orat : 0 , d u m e a m rem animadvertil, facto illi iuedicinam parat, | referens] quod nullts obilis sacru
incanianienlisve adbibilis, occulla quadam et bumanam indolcm supcranle virlute, miraculum bocce patralum fuerit.
lib. v u , c. 58. Hb. , c. 54.
(87) . . Pbilostr. hoc loco omis- D Daniidis, isla occasione natse, minime convenire.
sum est , n i el roox post . Pouilur vero
quod posteaapud Demelrium, lib.viu, cap. i i , 12,
post .
ipsius capili melual, pcrinde ac si nudus hoino es(88) . Conlradiclionis convinset, dc quo nullam haberet prorsus excelleiilioris
cei-e Pbiloslratnm cupit hpc argtimento, quod Da- naluraj opinionem.
midem dicai indicium divinitatis Apollini cepisse
(88') &>*\
Forte . E I M T .
cx pcde vinculis sponle soluio. Nam buir opinioni

LIBER CONTRA HIEROCLEM.

855

'.

I .
| , \ c , ,
1 ,
, >
, \ ,
(89),
,
, ,
, ' ; * c , , \
.

84

CAPUT X L .
Verum rursus. non ita mullo post naiura* <j:is
nobis suppedilabitur argurmeututn . Cum ex in pperaloenim ad eum accederet nonnerao, dicereique : Hisce te vinculis, Apolloni, e i i m i jubet
imperaior, utque i n liberiore carcero degas permitiil; tum ulira bominum sortem positus ille,
futurorumque antea gnarus,
1 1

Muti concipiens animum, sensusque tacentit,

prae niraio, ut videtur, gaudio fatidica excidens
virlute, nuntium rogat: c Quis vero me islbac est
traducturus ? > llle aulein : c Ego, respondit, l u
niodo sequere.

'.

CAPUT X L I .
oralionem apologeticam quoque
\ - Postremo
composuil sludio ingenli v i r ille plane divinus,
, ,
ignarus nempe inancm operam in eo se srriplo
. , consumpturum. Putabat enim se ab imperatore i r i
auditum reciiantem apologiam : eoquc quod audi
* , , turum eum speraret, ad persuadcndum cutn rnaxiine oraiionem componit, Caesar lamen eam non
. " \
\ * \ ferens irritum ejus studium reddidit. Audi igitur
de his etiam quid dicat sibi ipsi adversante oratio , (90)
ne : c Quoniam vero oralio etiam ei conscripta
(91),
est, ut qui ad clepsydram causam essel dicturus,
, \ ,
eum aulem tyrannus intra quaestionum, quas
^
d i x i , angustias tonclusit, oratio quoque buic his , ,
toriae inseratur.i Vide igixur ut a futuris longissiiee
aberrans, vir ille plane divinus, quam maxima
.
C poluii cura, velut ad clepsydram dicturus, elaboraverit.
1 1

1 1

CAPUT X L I I .
'.
\ At et ipsa percensenda esl frustra ab eo elaborala
, , (92) apologia, et quae, mulla alia inler, 5 3 8 quibus
,
Domitianum compellat, arroganlcr jactai, diserle
' , inquiens : c Te igilur imperatorem Vespasianus
* . 6\ !
fecit, ipse a me est faclus. > Vah arroganliam!
, * ,
qua ne ex vulgo quidem quispiam, uedum vere
, - philosophus , bumanaque exccllentior natura se
, \ - jactitel, nisi insaniae dicam a prudentioribus sibi
. ' scribi velit. Deinde vero a suspicione, qua pre (95), \ liiebatiir, se ipsum purgans, sequenlia profert de
. tnagis : Equidem magos falsae sapientiae puto
' , \ , (94). > - alumnos esse. Nam quae non sunt, ut esse videan ' , \ ^ tur, et qu3B sunt, ut non esse videantur faciunt.
, \ - Ex tola igitur isla iractatione, el sigillalim exposi, , tis oituiibus, discas licet, an in diis, an in philoso \ \ ,
pbis, an in magis censendus s i l , iis admissis q u
\ ' . ipse de raagis et spuriae sapienliae cultoribus dixit,
, , \ et quae historia ejus de ipso retulit. Nam quercus
, \ ,
el u l m i arliculata ac inuliebri vocc loculae, tripou

1 9

1 6

1 1

lib. , c. 40.
l i b . , c. 40.

1 1

lib.

V I I I ,

c. 7.

1 1

lib. v i u , c. 6.

89| vr. Vide supra c. 14.

90) . Sic ex ins. et Philostrato
restitui : aniea legebatur,
. H O L S T E N .
(91) .
Pbiloslr. habet .
(92] , etc. Distiucliotiem posui
post , sinc qua ubscurigr scnsus.
%

Ub. , c. 7.

I f

lib. v m , c. 7.

(93) .
Sic rescriliere non dubiUvi,pro , quod in editis erat.
(94) .
Ita ex Philoslrato restilui pro
, quod eral in Eusebii edilis; rationein cirr
priorein pr^feram lectionera rcddidi ad'PbLlustr^
lum.

*55
m
EUSEBIl CiESARIENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.
dt- ctiam " spontaneo motu incedentes, aereique ,
, , \ ,
fervi riiscumbenlibus miiaslpanles, imbrium item
' , \
dolia ac ventoruin, et sandaracina aqua, et quae
, t
alia reprasentantur ab iis, quos deos est arbitra , \ tus
el quos ne preceptores quidem agnoscere
est dedignatus, in quem alium competere pules, ; , nisi in eos qui c quae non sunt * , ut ese videan- ." \ , \
, , tur, el qiue sunt, ut videantur non esse, efflciunt?
, \ *
qiios ipse magos appellatis , spuriae sapientiae cul* \ tores esse demonslrat Num igilur istis arguroenlis
, , divinus hic, omnique virtute excullus, ipsisque diis
(95) ,
gralissimus, sapientiae coronalus bravio, ipso divinior Pylhagora ejusquc discipnlis, beatiorque censendus erit? an contra spurue sapienuae damoa*
lus, inter infelicissimos primas feret potius ?
CAPUT X L I I I .

.
Rursiim in apologetico illo scriplo se in lonia de
falorum vi ait dispulasse
adeo mutari non posse,
\,
quae lexunt ista, docenlem, ut, si imperium buic , , , \ (96)
decernant, quod in alterius nunc quidem silpotcsta- , , te, nemo ilbim inlerimere possit, ne ab illo sibi ira- , *
periura eripiatur: imo si vel inleremplus fuerit, \ reviclurum taraen eum, ut falis dccreta eveniant. . \
Quibus sequcntia ipsis iisdcm syllabis subjungit :
t " ,
t Guicunque fato decretum fuerit lignariusut 5 3 9 , . \
sit, is manibus truncelur Hcet, in lignarium eva- ** , %
dei. Et cui cursu vincere in Olympia [deslinatum ' , .
esl,] bic , ne abscisso quidem si claudicet crure, , ,
victoria fraudabitur. Et cui ut sagitlandi valeat arte * (97) ,
Parcae decreveriut, bic vel caplus oculis sagitta a
(98). , , scopo non aberrabit. > His vero, adulaturus impe- C ,
ralori, subnectit el isla : c Regum aulem exemplo
' , \ , '
usus sum, ad Acrisios rcspiciens ei Laios, Astya- , \ (99),
gemque Medura, et compluresalios, qui bene sibi in
( 1 ) , bujusmodi rebus consuluisse sibi videbantur. Quo- , *
rum alii filios, ncpotes alii e medio sublalos esse , *
putantes, ab iisdem spoliati sunl iinperio, re- . \ viviscenlibus quasi, u l in ipsos insilireni, adjuvan- (2), (5) ,
tibus falis. Quod si adulandi siudio tenerer, dicere (4), 6
\ ."* possem etiara luas animo meo res esse obvcrsaias,
, .
quandoa Yilellio obsidebaris, templumque Jovis optimi accendebatur in summo urbis verlicc. Ille vcro , \ . ''
bene se rcs suas babituras putabat, modo tu ejus *
, . \
ne evadercs roanus. Alque adotescens tqnc plane
(
eras, neqne dum qualis nunc es. Verunitameii,
quia Parcis aliter esl visum , Yitellius quidem, D \ (5) ),
1

17

lib. , c. 27. lib. , c. U .

vw,

c.

7.

* lib.

V I I I ,

c.

lib. , c. 11 ; ct lib. c. 52 conf. et s. c. 5 1 .

(95) . Infelices Romani quoque solent vocare eos, quibus mcns est Iaiva ;
autem et Grxcis esse, quibus bene vel
secus constituta mens est, ad Pbiloslratum pluribus
probattim.
(96) ). Ante scriplum erat
;. Eusebius babei .
(97) krto6aAoi. Verior baud dubie lectio, qnam
et Pbilostr. agnoscit, et ms. Morello visum. Editi
babebant .
(98) . Ila PbiloMr. Edili, .
(9 J) . Philostr., , quam in margtne lcclionem ascripscral quoque Morell.
%

lib.

7.

(1) . Philoslr.,
.
(2) .
Apud
Eusebium erat , niale etiam posl
comma ponebalur. Lirumque menduiii pneeunle Pbilostralo susluli.
(3) . Melior haud dubic est leclio baDC, ex
Pbilostrato revocala, quam quod in editU Eusebii
est , sic euim sequenlia aplius coha?rent.
(4) . Pbiloslr. addit .
(5) . Antea niale, H O L S T E S .
Nempe Philoslraii eliara codices babeul

857

LIBER CONTRA HIEROCLEBI.

858

*, \ . > dum isU ageret consilia , male periit, tu vero quic

iliius eranl nunc possides. Sed quoniam adulaio , \ ,
rura cantus roe offendit, (videtur enim mihi disso \ ,
(6). nus esse ac discors,) rumpenda mihi ista est chorda. Neque velim ut arbilreris de tuis rebns roe
, , \
cogitasse. His aulem Apollonium adulatoreui
, * ,
, juxla et mendacem, etquidvis polius quam pbilo . , sopbum, nobis sislit bisloria ista, veritatis adeo
, \ ( 7 ) sludiosa. Namque idem, qui graviter adeo prius i n
Domiltanum fuerat invectus, nonc adulatur vir

(8) , , strenuus simulatque ac si non contra ipsum ullo
, modo, sed pro ipso polius faciant, quos i n Ionia
(9), (& \ ipse defalis atquc necessitale moverat discursus.
(10) Surce igitur i n nianus luam, scriptor, bisloriam,
, , et veritati pervigilium agens, antca tibi in l i l , , , - leras relala clara voce et veritalis sludium pra>
^ . eunte 5 4 0 relege, nec le subducas huic oneri : Ut
, \ . > \ nempe commoratus Epbesi , t a Domiliano viros
^ , abalienaverit, et ut cominunem tucrentur liberta , - lem confirmaverit: atque coinmercia quidem per
. \ epistolas minus luta ipsis esse putaverit, adeoquo
, sodaliura prudenlissimis, modo hoc modo alio a
" , ,
turba sedacio, dixerit: Magni te facio arcani mhii \ . sirum. Oporiel autem Romam te abire ad hunc vel
, \ , .
illiim, atque cum eo dissererc. > Ut item de fatis
*0 - ci necessifate loculus s i i , aique ostenderil oralione,
quod ne tyranni quidem falorum luulaie decrela
, \
valeant. Ut porro aenea cum esset Domiliano ad
,
; - Meletem fluvium posita stalua, in eam ut iniuerentnr , prasentes omnes permoverit , dixerilque:
\ , \
0

, l

, - C sluUe,quamfatorumignorasindolemaiqueneces.

silatis. Cui cnim abeis, ulpostte imperet, fuit de , *
crelum, ille, si perimas eiiam, reviviscet. > Jamergo,
; , qui post sermones ejusmodi adulatur lyranno, a l , \ ",
que nihil eorum in ipsum dictum esse simulai,
* - quoroodo oranis is nequiliae animique illiberalis
, ^ , \ - rcusnon agatur? Nisi forle mendaces quosdam et
, \
calumniatores Apollonii esse staluat, non veraces
, \
auctores, baec qui mcmoriae prodiderant. Ubi jam
.
igitur illi Philaletliis auctores, c qui eruditione pluriraum profecere , verilatisque > studiosissimi? Damis, inquam, philosopbus, qui et comes agsiduus
ei, de quo agilur, fuit, Albenicnsisque Pbilostratus, a quibus isla nobis proponunlur: quos luculenter
adeo sibi repugnare ipsis, jaclatores certe vanissimos, et contradictionibus suis spissorum mendaciorura convicios, indoctos itcm c l magos lux veritatis demonstravit.
'.

CAPUT XLIV.

\ ', - ^
Postremo Apollonium judicio absolulum sese i n
, .
Lebadeam recepisse memoral*\ Cumque iu Troe i

lib. , c, 8.

" lib. , c. 9.

" lib. v m , c. 49.

(6)
.
Ironice dictum. Nempe a veriiatis sludio Pbilosiraturn, alque islud ejus coramendaverat
llierocles, u l videre est supra cap. 2.
(7) . Acc oluin in suis legisse
certum est: nain quomodo vcrlere alias poluisset:
Age veritatit fonte dilulam repete hanc clara et tnqenua voce? At isla lectione, fatendum ingenue,
non raultum lucis accedit loco obscuro. Nibil ego
invenio magis probabile, quam legendmn esse \
? , sic enim salis plana omnia.
;

sensusque emergit non clarus tantum, verum et

elegans, quem proinde, cura alium non possem, i u
versione eliam expressi.
(b) . Ex
ms. reposui. Prior edilio, \
, allcram aulem lectionem et dislinclionem inlerpres quoquc sequitur. HOLSTEN.
(9) . Nervam, Ruffura el Orfitum, de ii&
enim agilur eo quein respicit Philoslrati loco.
(40) . Pbiloslr. habe?, ,
magis probem.

869

EUSEBII

CJESARIENSIS OPP,

P A R S . A P O L O G E T I C A .

8U

phonii epecum descendere affectaret, Drobibilum ,

ab incolis esse, his quoque magum eiim esse cen
, .
sentibus. Alqui merito ejus rei suspicio obtineat,
,
si quis contuleril ab inilio Pbilostraio dicta \ ubi
,
aegre ferens, suspicionem quibusdam esse orlani, ,
magus quod sil, id ipsum admiratus inquit: c Em- \ , \ ,
pedoclem atque Pylhagoratn Democritumque, qui , |
eorumdem magorum exsliterinl discipuli, nunquara
,
tamen inartis illius suspicionem venisse; 5 4 1
(, \
tonem quoquc, tamelsi ab iEgyptiis sacerdolibus pro- , \ .
pbetisque inulla accepisset, eaque suis iibris inser\ ' , :
mssel, nequaquam tamcn cuiquam magiae addictum
,
visum esse. De Apollonio autem nondum satis bo- , , *
minibus innuluisse, quod ingenuse sapienlia usus
\ .
sit adjumeutis, roagumque creditum esseeum, quod
, ;
Babyloniorum magis Brachmanibusque Indorum, ac ^ \ ,
iEgypliis Nudis se in disciplinara dedisset. > Quid

igilur Philoslrato responderi, amice, convenit ? , , , Nempe vir islc ejus generis res molitus fuit, ut so- (10*), \ * lus etolim et noslra aetate fuerit habitus magus,
, \
pr.e ejuscemodi viris, qui licel eosdem, quod tu

quidem ais, experli fuissent magistros, et suo ta
men sevo bona fama gavisi sunt, el posleris quoque
;
lemporibtis philosopbiae suas vinutem commenda, (11), tiisimani reliquerc. Anuon igitur ultra quam fassit
, . "*
eum moliiionibus suis processisse, quibus saiia
*
mens est omnibus raanifestum sit? Sunlque etiam \ \
num bodie qui magicas macbinas, quae viri illius
, esse dicantur, sese dicant reperisse. A l istis ani- .
miKn adverlere nunc qnidem baud placel. De morle ^ , ",
autem etiam viri prioribus consentanea dum coa . \
cinnat, nulla parle verilalem rei sibi innoluisse ,
ostendil. Alios euim Epbesi exitum ejus conligisse
. , \
ait referre
alios autem Lindiin Minervae templo, , alius Creta insula. Et cum tautum caliginis illius
. ,
morti ofTutidat, vult lamen eumdem cum ipso cor , . > ,
pore ad superosevolassc. Nam cum tcmpluui, proul
, ,
ille ait, ingressus esset, valvas rcpeiile ocdusas,
. '
inexspeclaluraque virginum canlum ex eo audiium
.
esse. Cantumque fuisse istum : Veni, veni in coe \ , * ,
luni, veni. > Addit quod nc in cenolapbium quidem
\
ejus inciderit, cum tamen ipse universum orbem.
. ", , \ qua lale patel, pcragrasset. Vultque boc ipsi ani , * , \
mus, omnino mortem virum illum non atlingere.
,
Cum enim iniiio dubilet de modo quo vivis exces.
sit, discrle deinde dicit in coeluin ascendisse eum.
Qnainobrem eum, lanlus qui sil, ei in proaemio
f

p , a _

" lib. i , c. 2.

" lib. v m , c. 29.

ltb. i , c. 2

(!0*)
Lege , a D
paotxai. .
(11) Ot .
Inlelliguntur , quae passini iit urbibus Asiae et Graecia? inveniebanlur, qnu3 Apollonii vulgo Eusebii x\o esse
credebanlur, ejtisquc adeo d i c e b a n l H r es-se ; boc
enim est q u o d addit,
. Talium in bac ipsa historia fit nienlio,
lib. iv, cap. 10. Plura autcm de iis habet Joannes
Anliocbeniis in Chronogr., pag. 542, quem locum
transeripsit eliam auclor Clironici Alex. En verba
ejus : Hv " , \ ^ . Indc narral Byzantii euiu tcT

lesmala adversus ciconias, Lyci fluvii exund tiones.

tesludincsitciiKelequosfciOciefitesfecisse. Amiochia:
ad porlam urbis orientalem tidosma contra ventum
aquilonarem posuisse. Eusum iiem ex aere scorpiura in urbe media defodisse, columnamque ei parvaui imposuisse, quod omnes scorpios tugaveril telesma. Aliud item adversus culices parassc, qnod
prolixius dcscribilur, quam ut bic repelere vacel.
Eadem vero juxia cimi aliis Apollonii
eliain Tzelzes rccenset Chiliad. n, bist. 60. Adde
Joan.Gregorium in Observ. S. c. vm.Hic ilaque .. Acciolus maie verterat : Neque vero hdaie desunt, qui expertos se dicant ejus nomini invocato magicat ine$*
virtulcij ad tuperstitiosa qiurpiam peraqenda.
%

86!

8U2

LIBER CONTRA RIEROCLEM.

oi in loto opere, magis 5 4 2 quam vel Pythagoram, vel Empedoclem aii fuisse dmnum, studiisque sap.euiwe excelluisse.
CAPUT XLV.
'.
Sed limites oralionis constitucntes istos, ago
,
* \ \ - paucis adbuc de fato, atque Parcis tractemus :
' quid velit [scriplori] per tolum opus istud doctrina,
arbilrii tollens libertatein, et necessitatem indacens
(12), * ,
, \ , \ , legesque fatalcs, el falum, dispecluri : bac enim
\ ralione accurate a nobis Apollonii in doctrina er . rores etiam redarguentur. Si est igitur (ut verae
philosophiae doctrina tradit.) anima inimortalis (si, ,
( (13) , * quidem quod semper movelur, cst immortale, quod
, , - autem movetur aliundc, ubi motus cessationem
), \ , adraiscrit, viveredesinii); siitem est causa eleclionis,
, \ , et Deus culps est immunis; quae ralio sibi persuaseril i n v i u m , non sponte sua, veluti inanimum
,
corpus, ab exlemo aliquo agilaiam, et veluti alienis
\ (14), ?
, & r v i s mobilem, hucet itluc perpetuo moiu vigentem
\ ,
naturam duci, nihil unquam vi ptopria motuque

agcntem, neque ad seipsam faclorum a se causas
, * referentem : atque ob id ipsum neque pbilosopban \ ;
tem laudem mereri, nequc reprehensiunem si mali , ',
tiae ac deliclonii plena fueril?Quid igilur, ainice,
* , ' \ Eupbratem conviciis alque animadvcrsionibus pro, , (15) ;
sequeris , si non suo arbilrio, sed falali necessi , ,
tatc lucrodedidis, ignominia, prout lu censes, pbi, , \
losophiam afticil? Quid magos item probris insecta; ; \
ris , spurise sapientiic cultoree appellans, qui fa(o
\,
tamen, juxta tuam opinionem, ad infelix islud v i . ,
vendi genus trabuntur? Imo quid vitium omnina
adhuc rioininas? Neque malus quisquam jure a te
, , ' Q damnatur, praescriptam sibi a fato necessariam le , ;
gem dum implet. Sic versa vice, qua tu ratione
\ , ,
Pythagoram veneratus admirabilem vocas praece \ (16) ,
plorem *, Parcarumque ludibrium qui s i t , non
(17), * ;
sapienlise amator, laudare non cessas? Phraotcs
' \
porro ci larcbas cur potius qnam alii homines a te
\ , pro diis habentur ,cum propriain non feranl insti \ lulionis alque virtulis laudem ? Similique raiione
; ' \ ? , , - Neronis 5 4 3
Domitiani cur fato et necessitati
, \ , \ (18) infrunilam baudlribuis superbiam, abomri crimine
etculpa eos absolvens? Vcruni si cui falo tributiim
, * esl, ul, quemadmodum ais", cursor sit, ut sagilia \ , \
rius, ul arcbiteclus; perinde eliam ei, qui incanla^
. A

n e

, T

t e

>0

e t

t T

lib. v i , c. 29 ; lib. v m , c. 7.
C 52.
lib. v n i , c. 7.

1 8

lib. viw, c. 7.

lib.

VIII,

c. 7 seq. et

passim.

1 0

lib.

vu,

1 1

(12) . , etc. Haec D

ei sequcntia swleeta fuissenl viro doclo, Jo. Jonsio,
in libro De scripluribus Itist. philos., non potuisset
in eum prolabi errorem, quo abnplus existimavit,
Hierocli de faio disputata bic coniuhari, quorutn
Tragmenta SlobaBus nobis servavil. Unde deinde
argumentura sibi nasci putavit, Ca3saricnsem Euscbium non esse qui baec scripsit, cum qui de falo
scripsil Hierocles, a?ta(e e.o stt mulluui inferior.
(15) . Desumpta sunt ista cx Phazdro
PI;iionis.
(1 \).
Hunc locum interpres misere exreperat, quem paulo planius rectiusque me
exprcssisse arbilror. H O L S T E N . Holslenianam auteai
inicrpretalionem hic nos qitoque servavimus.

(15) .
dicit Pbiloslr. I. , c. 39.
(16) /dUoK . , ctc. Nompe cos
se pro diis baberc diserte ait loco in inarg.
cilalo.
(17) . Ipsorum empe
non est quidquid in cis virlulis, sed fali, tujus
neccssiians vis eos ad virlutem deierminat.
(18) . Hanc vocem addere ausus suin,
sine qua mancus hic locus videbatur, Ea vero
addiia omma plana simt, modo memineris post
verbum repelerc
, el similiter post ^
\ , subintelligendum
.

SG5

864-

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S O P P . P A R S I I . APOLOGETICA

mentis deditus est, ut magus evadat [a falis obve-

(18 ); ( ,
niet]; similiterque sicario item, nebuloni, superbo;
tum omnino ex necessitate talis crit. Quid igiiur * , ; \,
oberrans emendationis non capacibus virtutem pro- , ,
(19), \
ponis? Autquid in eos animadverds, quorum fala,
non vero volunlas monstrum alunt? Imo quid, si ; ' (20) \ ,
ipsi tibi fatis est deslinatum, ut divina prxditus i n - \ " ; (21)
\
dole imperatorem mente sublimi despicias; magietrorum scbolas frequentasli ? Quid Arabas, Babylo- . \ uiorumque magos, et lndomm sapientcs curiose , \ ;,
obiisli? Oinnia enim vel citra illam conversationem,
, *
quae fatis essenl decreta, libi peragere licuisset.
; ,
Quid iis ilem quos credis diis mellitas nequidquam
, \
piacentas thuraque profundis
et pieialis i n - ; \ ,
duens larvamdiscipulos ad prcces convertere labo- , \ ,
ras " ? Imo et ipse precatus quid deos exposcis, R quandoquidem his qnoque fata imperare exislimas?
. * oot \ * ,
Alqui oportebat, caeleris diis omissis, uni lantum
, . *
Necessitati Parcisque rem divinam te facere, su- \ (praque Jovein ipsura venerari falum. Ita vero dii
, , ,
nulli tibi amplius fueriiil, el merilo quidem, u l qui ; , prodesse bominibus valeant nibil. Praeierea si decre * ; \
tum fuit, ut cives Epbesii pesle corripiantur * \
\ ,
quid coDlrar.a sanciens fato le praebes adversum ?

Imo quomodo vicisti faturo, lropa3um quasi de illo
, ; "*
ctatuens? Si porro in puclla Clotbus jam stamina"
\ \ " .
erant absumpla, quo tu pacto denuo post mortem ejus novo colum iuduere filo. iliique esse vitae r e deuotis auctor potuisti? Sed te foriassis eaedem Parcaj ad ha?<; agcnda ducebant.
e

CAPUT X L V l .
C
M q \
* ,
Nihil profers quod ad tuam facial dignilatem,
( t t u l t u m abest,) qui anlequam in corpus hoc \ esses delatus , in eorum, qui in mari, et fluctus . "*
, , \ . ,
intcr selaiem consumunl, le fuisse censu ais.
Nempe necessilatis, u l verosiniile, et boc est. Nibil \ ,
ergo quo admiralionem mcreare, neque natales" , 544 lui et educatio, neque encyclios disciplina
, (22). *
ueque vilae genus temperanlissinium , neque phi- \ > losophica exercilatio * . Nempe fatalis etiam q u - * * \
dam erat necessitas, quae, ad Babylonios ul proii, \
ciscerere, te c o m p u l i t V i item actus quasi Indo, * , ,
rum quoque factus discipulus e s : et ad iEgy- \ \ ,
ptiorum Nudos non electiolua et sapientiae studium,
, \ * \
sed fatum te egil, collo te adigens obiorto Gadibus
etiam Herculisque columnis , eooque atque oc- ^ . ciduo Oceano * ut oberrares : ipsoque fuso suo, ut , \ , \ *
nullo emolumeiuo tuo binc inde vagus discurreres,
, "
te coegit. Quod si quis sapientiae parlicipein fa- , ,
clum istorum ope dicat esse; ejus quoque rei causa
. '
fatum erit, neque aniplius vir ille in iis, qui di- *
scendi sludio fervent, censebitur, neque nierito
\ ^

,e

lib. , c. 51. coll. l i b . , c. 1. " lib. , c. 38. lib. , c. 10. " lib. i v , c. 45. lib. m ,
c. 25. " lib. i , c. 4-5.
lib. i , c. 7. iib. , c. 12-15. * lib. i , c. 8 et 14. l i b . i , c. 18.
lib. , c. 16.
" lib. v , c. 1
lib. n i , c. 66. * lib. v , c. 47.
3 8

(18*) .
Forle . EDIT.
(21) . Morell. in margine habet .
(19)
. . Respicil ad gesta
(22) . Maxime reimprimis cuni Domiliano, vide libri vm, cap. 1 et2. spici puto ad cxercitium perpetua? abstineutis, el
(20) 6(.
Morell. in margine ascripsit
Pylbagoricae, de quibus vide loca i u
*>.
margine citaia.

885

LIBER CONTRA HIEROCLEM.

* evistimationem consequetur ob sapienliam, quam

o l \ iion eleclione sua, sed nece^&iiate ductus sibi com . \ paravit. Eademque, juxla eum si comparatio insli , tuatur, raiio erit ipsius Pythagoras, et mancipii
, alicujus praestigiis dedili, et nullius pretii : ipsius, \ ,
que Socralis mortem pro pbilosopbia oppctenlis el
\ eorum qui eum capilali supplicio aflicicndum decre .
verunt: Diogenis ilcm ct Auicoruin adolcsccnlulor u n i . Ulque paucis absolvam , sapientissimtis el slolidissimus mortalium mbil diflerent, nibil i n jusfissimus niaximeque justus, lascivus maxime el continenlissimus, limidissimus et fortissimus d i slabunt, si eos omnes necessitalis et fali merum constet esse ludibrium.
M Z \
CAPUT X L V I I .
Sed enim contra baec praeco veritalis inclamabit
, Q ,
dicens : Heus homines, mortale et exigui lemporis
, , genus, quo lerimini inconlhienliae raero ebrii? de ; , ,
sinite demum, e crapula expergiscimini, rectisque
menlis oculis augustam veriiatis intuemini faciem.

. Fas enim non est sibi ipsi repugnare veritatem, ac
\ a se dissentire. Neque duobus inler se maxime con \ . trariis unam eamdemque causatn subessc. Divinae
Providentia3 omnia continentis legibus divinis uni , (23) . " versum boc regilur. Definila autem animae buma \ , \ nae polcnlia, principem eum ac judicem, reclo rem et dominum sui ipsius constituit; juxta nalurae lcges el pbilosopborum placila eum docens,
,
rerum alias esse in poteslale nostra, alias vero
* , * . \ *
noslra quidem potestale esse
' \ (24), & non esse. 5 4 5
(25), , posita omnia quae ab eleclione nostra el operalione
* * , , , - pendent, cum quibus el ita a nalura comparatum
, , \ , C cst, u l libera sint, nec probiberi a quopiam vel
\ , \ '> impcdiri queant. Quse vero in poleslale nostra non
, . * * \ sunt, ea inlirnia sunt, obnoxia serviluti, nibilque
ad nos attinent, ad corpus perlinentia et res exter . \ nas, animo ct ralionc desliluta, atque oronino d i (26), versam a nalura animalis raiione prxditi nalurara
babentia. In eis vero quae sunt in polestate nostra,
* , ad allerulram partem propensionpm, vel cuin v i r *
, , * tute, vel cum vilio conjunctam, in electione sua
unusquisque positam habet. Porro aulem Doininue
(27) .
T

t i n

ei rector omnium recla ratione singula transigit, per universam commeans naluram. Hunc aseidue
sequiiur Nemesis, eorum

qui a divina

lege discesserint vindex. Ad agendum autem quod

feramur,

non in Parcis faiove et necessitale est culpa, sed culpa est in eligente; Deus onini culpa vacal.
'.

CAPUT X L V I I I .

, * , ^
Quod si igilur aliquis nimiuni audacler se gerat,
in potestate noslra quae sunt impugnans, eum h .
lere non paliamur ulterius. Iino impietatera lalis
^, , , ,
(25) . . Jtpor. . . ,
eic. Ita dislinguendum putavimus. Nam in
edilis erat , . . . . ,
etc.
(24) . Prior cditio ut et D I S . Keg. bic babent. E l ita
iiilerpres in suo codice repererat, verlens quce
eleclione actuque proveniunt. At de emendalione
noslra (qua in locum substiluitur)
nemo dtibitabit, qui Epictelum ejusque commentalorem Simplicium vel a Hmine inspexit. U O L S T E N .
Sed ego qui utrumque inspexi, de emendalione
tamen Hulsleniana dubilo. Praelerquam cnim quod
et longe aptius sibi mutuo respondeanl, ipse Epicletus * esse ait \

. Igilur fide omnium codicuni iric retincre non dubito.

(25) " . Haec ilidem ex
Epicteli Ideprompta Enchiridio sunt, quodvidec.2.
(26) . Ita ex conjcclura resliluebam pro
quod in editis erat omnibiis. Et cerie veram leclionem invenerat eiiam in suis Acciolus;
ita enim verlebat: Deus porro Dominus rerum omnium
princepsquc, recta ralione singula transigii. Quod et
nos relinuirous. opponitur caitis fatatis
necessilatis motibus.
(27) . Yocem quai librariorum vitio exci
derat, oscitanler bsec describentium, alque voce
bis repeiita turbatorum, restitui, non in graliis,
confldo, Musarum.

867

EUSEBII GiESARIENSlS OPP. PARS I I . APOLOGETICA.

86*

aperte profltealur, non providenliam, non Deum, \ \

, ,
noti aliud quidpiam jyaeler falum et necessitatem
, , , ,
agnoscens. Imo et quae hanc doclrinam consequun, ,
tur sine rnvolucro insuper proloquatur : non dari
sapientem, non stultum, uon sequum, non iniquum, (28), , , '
, * (29)
non virtuii dedilum, non pravum, non magum, non
, ,
divinam indolem in humanis dari : neque vero pbU
\ .
losophiam esse, ncque disciplinam, neque ariem
\ \
omnino ullam vel scienliam. Nemo allerum [proinde]
; \ ,
ingenio sive bonum vocet sive malnm, sed confuse
\ , * \
omnia, quasi verligine, agi necessitate et Parcarum
fusis. Inipium igilur atque profanum islum in pio- , \ , \ \ , ,
rumneel sapienlum censum refcramus? Si lamen,
caelcra dissimulans, Providenliam staiuere et deos,
, .
eis vero superius admitlere prae se ferat fatum,
. ' \
merito quis velut praconis voce exclamel: Pugiian- , ,
, (30),
tia et conlraria maxime, eaque impia, admiltere
t ( 3 ! )
deprehensus isle, ad insani* poenas subeundas
condemneiur. Atque isla huc usque quidem. Si
, .
auiem post baec etiam in pbilosophorum scbolis lo" ' (32),
cum facere viro dignati quipiam fuerint, cis dicen ,
dum, fore ut, ubi eum a labe aliunde aspersa
.
purgaverint, ilemque a macbina, qtiae ex isla scri, (33) ,
plione in eum impellitur, immunem praestiterint;
(34)
omnis, qtiae ex bac scriptione ipsi conflari possit
.
invidia, e medio toliatur. Si veritatis aulem metas cgressus, divinam magis, quam pbilosophi quse sit,
excellentiam ei tribuere quis velit, Hle iniprudens niagi oniniiio ei criminalionem impinget. Itaq-e
ejus generis libri, sophislica arte concinnali, apud prudenliores opprobrio et gravissima? inculpalioni
ejus inservituri polius mibi videnlur.
(28) . . Miror Q mum sensum esse patebit conferenli cum istis qux.
banc ler.lionem. verissimam sane, el sine qua nulla
supra Eusebius babebat, capite 5 loto.
hujtis loci inlegrilas, neque a Morello neque ab
(31) '.
Vide de hac voce
Holstenio receptam in lextu fuisse. Plane enim
noiala ad Vuam Apollonii, lib. x i , c. 10.
inepta sunt quae illi in lexlu servarunt, ,
(32) " ' . , elc. Plane gemina
.
supra legimns in hoc libro, c. 5.
(29) .{\\\ * , quod raen(33) .
Ua pro , quod fn
dosnm esse loia oratin suadebat.
editis erat, logendum esse vel caecus judicel.
' (30) . Pulo intelligi labem, ab
(34) . Edili . Negativa? partiipso Philoslrato, parum pmdenle encomiasta, ineculae aperlc bic scnsus reclaiuat, quam eliminanptis laudibus Apolionio aspersam. Quem verissidam propterea duximus.

ORIGENIS APOLOGIiE
LIBER

UNUS.

Vide inter Origenis Opera, hujusce Palrologice Grceco-Lalmx tom. J V J 7 .

69

DE CURIS BIBIJCIS EUSEBII.

870

EUSEBII PAMPHILI
CiESARIENSIS

EPISCOPI

OPERUM OMMUM PARS TERTIA

EXEGETICA
DE

CURIS

BIBLICIS

EVSEBII.

(Angelo Mu, Bibliolheca nova Pairum, t IV, p. 66. Rome 1847, in-4.)

Dum Eusebii reliquis seduio colligendis curam impenderero, fieri non poterat qnin ad codicem quoque
illum insignem respicerem olim in Gallia Claromontanum, nunc Yaticanum, prophclas omnes, cum Pamphili Eusebiique recensione, continentem; de quo olim Curleritis in praefalione ad Procopiuni in Esaiam,
et deinde perilius Montfauconius in Grceca palceographia, p. 224 seqq., locutus est. h codex, nescio quo
rerinii evenlu, anno 1785 Romam delalus, palatii aposlolici impensa, scutalis nummis ireoentis emplus
ftiii, el bitoliothccae Yaticanae addictus, biblioibeeario card. Zelada, praefecto Josepbo Regio, ut in autbenlica venditionis syngrapba legilur. Quanla sit codicis calligrapbia et anliquitas, judicabunl eruditi
ex specimine fidelissimo, quod ligno excusum bic apponimus. Nam fol. 84 anle Esaiara Graece, ut in
nostro cuso specimine scribunlur ea, qua3 Laline sic habent: Desumptus fuit Esains ab exempUtri Patris
Apollinarn cccnobiarchce, cui hcec erant subjuncla: desumptus fuit Esaia* ex edilionibus Jiexaplaribus. Collatus esl aulem etiam cum allero hexaplari codice hanc adnotationem habenle : cmendatce fuerunt diligenter
cuncloe editiones; etenim collatce fuere cum Esaia tetraptari, nec non cum hexaplari. Tum eiiam ab ini'io
usque ad visionem Tyri accuratius adhuc emendatus fuil. Copiam enim habuimus, usque ad finem risionis
Tyri, lomorum in Esaiam exegelicorum Origenis : seduloque animadvcrltntcs, quo sensu ille singulas dictiones pro viribus explicavisset, omnem ambiguitatem secundum Ulius menlem correximut. Prceterea comparalione instituta cum Septuaginta virorum ediiione, et cum adnotatis ab Eusebio ad Esaiam* in dissonantibu$ tocis setnum rimali sumus, atque ad illius normam emendationem curavimus. Tura fol. 280 b anto
Ezechielcm legilur Graece, u l paritcr in noslro specimine, quod Latine sic interpretamur. Desumptus fuit
(Ezechiel) ab exemplari Patris ApoUinarii camobiarchce, in quo hcec erant $ubjuncta: desumptui fuit ex
edilionibus hexaplaribus, emendalusque ad ejusdem Origenis telrapla, qua manu ipsius emendata fuerant
et scholiis prcedita. Unde ego Eusebiut scholia addidi. Pamphilus et Eusebius emendaverunt.
%

Yides codicem aedepol praeslaniissimum. Yides Eusebii erga divinos Iibros merila, et quaai recle de eo
llieronymus De vir. ill. cap. 81 dixerit: Eusebius Ccesarea Palccslince epi$eopu$ t Scripturis divinis sttt~
aiosi$$imu$i et bibliolheccv divince, cum Pamphilo martyre, diligeniissimus pervestigator. Revera Constaihtinus ipse imperalor (Vit. lib. iv, 56, 37) Eusebio munus imposuit prestantissima SS. Btbliorum exem-.
plaria quinquaginla conficiendi, quse diversis Ecclesiis distributa fuerunt. Jam si codicis pleniorem nolitiam optas, eam breviter sic trademus. Eol. 1-5, Yilae breves prophelaruin auclore noininatim Eusebio,
quas Curterius edidit. Fol. 5-11, Obitus etsepullura propbelarum, sine aucloris noirine, de quibus poslea dicemus. Fol. 12-83, Propbet* minores duodecim. Ful. 84. llla inscriptio anle Esaiam quae in noslro
specimine prima est. Precedit illic notitia de Esaia, ejusque parentis Amosi nomine, et lempore vati-

371

EUSEBU C J E S A R I E N S I S OPP. PARS . EXEGETIGA.

872

cinii. Fol. 8">166, Esaias. Fol. 168-280, Hieremias, Baruch, Tbreni. Fol. 280 b est inscriptio sccur.da
nostri specimiuis, pertiuens ad Ezechielem. Fol. 281-576. Ezecbiel Fol. 577 412, id est usque ad Gneui
codicis, Danibel, in quo hymnus quoquc Irium pueroruni scribitur f. 590; et initio, id esl fol. 581, hisloria Susannae. Textus omuium prophelaruin inlegerriraus esl. Juxta lara venerabilem anliquitate crilicis.
que regulis textum, exstant in margine anliquis aeque litterulis scripta; leciiones variae bexaplares L X X
Virorum, Aquilae, Symmachi, Theodotionis, et aliorum aliquot, pula Origenis. H^c scbolia, modo rarescunt, modo nulla sunl, modo adeo frequenlia et copiosa, ul alicujus quandoque inlerprelis laiam seclionem babeamus. Horum nos scholiorum alio terapore specimen cusum cxhibebimus. Prater vero haec Sane
pretiosa, alia passim margines obruunt scholia recenliora, quorum nunc nullam, atque baud scio an ne
posiea quidem, rationem habebimus: siculi ne brevium quidcm reccntiorum vilis additionem in spaliis
vacuis rudi manu oblrusarum.
Ergo ad Eusebium qtise pertinent, de quo nunc agimus, tria in codice sunt: 1. Sacri textus facia ab co
cum Pampliilo emendalio, 2. Scholiorum adje^lio, 5. Propbetarum viL-e. Et lertium quidem Curteriu
saiis, ut supra diximus, curavit, vitis illis prophetarura brevibus editis. Primum ac secundum a me, ut
spero, quantum opus eril, praestabilur, cum bunc lexlum in ineis biblicis lucubrationibus, vel inlegrum
vel accurate collatum, exscribam; scholia autem, vel polius Itexaplares Lcliones, quatenus saltem i n cognita adhuc fuerint, non praHermillam. Nam Monlfaucouius (Hexapl. t. U, p. 87) quatridui lantum
spatio concessum sibi codicis usum fuisse dolens ait. (Sed tameo Esaiam Curterius anlea contuL*' at.)
Itaque festinanter trepideque ob anguslias temporis nonnisi ex Iribus majoribus propbelis, omisso l>aniele el reliquis, leclionem bexaplariuin varielatem excerpsit. Interini nos unu oblalo folio, rem pbilologis
pbilocaiisque pergratain facere scimus.
Jain vero quia dixi, ante Esaiam in codice prologum quemdam esse, is ita scbabei: "
\. \ , ,
, , ' , '
, * , , () \ , ,
, . "
, \ * *
' (6) * ' "
' * , \ , \ ,
.
1

Visio quam vidit Esaias filius Amos. Existimabii fortasse aliquis, liunc Amos vel homonymum esse illi qui
est ex duodecim numero, rei imo eumdem hominem. Sciendum vero eil, Esaia patrit nomen desinere in
illud sigma, quod Hebrcei appellant sin quodque est veluti asperum sigma. Jllum autem qui esl ex numero
duodecim, habere poslremum eiementum quod sade dicitur, quodque instar lenis sigmatis est. Habent Hebrxi, prater hmc d u o , terlium quoque sigma, dictum samchath, quod idem est ac si dicas sigma. Regnante
Ozia ccepit prophetare Esaias, pervenitque usque ad Ezechiam. Jam horum anni in quario Iicgnorum libro
hi tunt. Ozias, qui et Azarias, annis quinquaginta duobus. Post hunc Joatham annis sexdecim. Deinde
Achaz annisitem sexdecim. Poslea Ezechias filius ejus annis viginti novem. Quoniam igilur Esaicc prophelia (ieriadhucdicituranno quartodecimo Ezechioe, omissa etiam Ozice parle illa annorum quce incognita esl
et illn quoque Ezechia! annis qui post quartum decimum fuere, prophelice hoc intermedio tempore (actce fiuttt
anni quadraginla sex. Intra hoc aulem spalium Osece quoque exslitit prophetia.
t

Adhuc unum de hoc codice adnoiandum supcrest. Post Eusebianas prophetarum Vitas, quas supi a
memoraviraus, sequuntur aliae eorumdera ampliores, ut item diximus, eadem raanu vetere, iisdemque
1

11 Paral. xxvi seq.

() Vel legit hunc Gnecum textum Hieronymus, vel ccrte cum eo corisentit, Comment. in Esaiam sub
initio: Amo$ pater Esaue, nonut plerique aulumant, tertius duodecim prophetarum esl, sedalius:
divertuque apnd Hebraos tcnbuntur liiteris. hieprimam et exlremam liiteram habel A L E P U el S A D E - . ille A I N et
(b) Cod. prima manu, , mox ibi emendalum '. Reapse S. Hieronymus loc. c i t . ; 0%ia
tp*e qut et Azarta$, duplici notnine.

S75

DE CURIS BIBLICIS EUSEBIl.

874

litteramm formis, cum liLulo . , \ \, \ , \

* Nomina prophetarum, el ipsorum patriw, el ubinam mortui, et quomodo et quo laco sepulti [uerint.
Mirum porro est quod neque Curterius lteque Montfauconius ultam hojus scripii mentionem fecerint
(diversa enim sunt lemmata illa quae manu recentiore scripta Mootfauconius ncglecta a Curtcrio dlcit).
Caeleroqut legcmi raihi haud aegre innotuil, has esse illas prophetarum Yilas, quarum cinnus quidam
peractus fuil i n libris editis; tum videlicet Epiphanii in edilione Pelaviana Gr. Lat. 1.11, lum in Chronico
paschali ed. Paris., p. 146 seqq.: quanquam Graecus textus ct i n Ckronico valde esl mendosus, el i n
Epipbanio non parum variat. Deniquehae Vitae sub Dorothei Tyrii nomine exstant in Ltigdunensi Palrum
Bibliotheca, t . III, p. 422, Latine lantummodo. Caeteroqui frustra (propemodum ait Cavaeus Gracum Doroihei tettum esse inedilum, quandoquidem i n paschali Chronico pene totus legitur. Nunc propter codicis
Yalicani amiquilatem ac bonitatem, haud scio an scripti hujus nova edilio meliorque aliquando roo
lienda sit. Exemplo gusluique sit narralio miraculorum Elisaei, quae deest in Chronico p. 161, ubi brevis
ejusdem Yita legiiur, prout in codice nostro est, sed reliqua non item, qiae sunt in codice fol. 10,11, sic *
, \ . \ ,
, \ \ . * \
, , \ " , \
. ; '
, \ |5 '.
, * ', \
, \ , \
, , \ .
, \ , , \ ' , .
, \ ,
, \ ' , \ .
, \ ' ^
. ' *
\, \ ,
\ \ , \ * 2! ,

, \ , *
. \ *
^ \ , \ , .
1

Cod., .

P A T R O L . G*.

XXII.

28

CODICIS

PROPHETARUM

SPECIMWA.

TTfQ(p)HTHO
j u u T c x n # Ht&:ir^<CTFi d > i T i *
YdiB ea *
J J L i

CAW

r KO1 i<lf *

-- C A.T A.C KTUJ M IC&T&I&C OC^O

* [ 2&Tf A @ Y y
<LO \ T < L T
C&J ai ck

|.

^rOr # U J

T J L I SJCP

1
C TTA.

u c M

&6jnl

- C & M & trc

"rttCUi M ^ tcl* TTp

C*

l^OTXof

( @ ^ uJfytn iiw *
f &U&T @ PlBC^TCf 0
| p+-U>Ti)
rpTcb U . Ocpi S T S T
_ | I L U L T s x r f @ T-T*iuw e 2 K U J )
C II H L I H C J L X O J 9 WI TS K&t&icp 0 O J C
TF 8 (STtt^C^HTd 1'&.+' *5 W n f
1K&t * i j ? ]
UJ 0 fTt #
J C U TTOJN UUlCp 1
Irft ! K C I V *

"

w> eMic-t&iTTf e &@ @ 11 ct

& te W

iMJ

1 *

M M C ^ W

11 \* 5 N j f C^. U (I) U J C C ^ H

F H C e i U g T H I N l S H Nifl&llMZ^HTHC^NTCC IpMT T p e ^ T T l H Bsfl^jji |>-fr<HU CJUU.G ,

QI ^ w f i^i ^ | x TJS Y T
,** j j j i YC &*iec n*
* arnrA.p ^ A c & T C A J U X P *, e c K S L I $ r cc

77

QUJESTIONES E V A N G E L I C A AD STEPIIANUM.

MOMTOM.

DE NOMINIBUS HEBRAICIS.
Vtde Patrologiue Latinas lom. X X I I I , Operum S. Bieronymi tom. 111, col. 121-190.

QILESTIONES E V A N G E L I C ^
(Angelo Mu, Biblwth. nova Patrum, IV, p. 217.)

EDITORIS

MONITUM.

Cur Eusebnis, rei Chrisliance dejensor acerrimus , oput hoc wribendum sutcepeiit, eaksam fadle est
dmnare, quta multce occurrunt reapse apud evangehstat varieiates, quibus ethnici vel hceretui abuleban*ur ut divinorum librornm veriiaiem negarent. Bine lot harmonice evangeliccc jam inde Tatiani Syti
Umporibus usque ad nostraconstntcta*. Ipse Eusebius sub initiis quoque istoriae suce Ecclesiasticae lib. i, 7,
nece$sario demonslrandam putavii Euangeliorum inter se ccnsensionem, quodtt fecU, cilalo tliam A/Wrani exempio in lilteris ad Ansiidem de evangeiiitarum in narranda Christi genealogia consensu. Jam quale
fuerit hoc Eutebii de Evangeliorum diapkonia seu discrepantia (toncilianda) opus, docet authentieo Uitu
tnonio auctor in prcefatiuncula ad Marinum. c Ambiguarum quasiionum ae solutionum, qu<e eirca dhinorum
Evangeliorum initia occurrunt, cum jam duos scripHrim iibros, vemonunc* medm prviermistis ad extrema
<juce semper apud omne* controversa fuerunt. Priores autem duo libn scripti eranl ad Stephanum; u*
codex Vaiicanut demonstrat, lertiut ad Marinum. Ergo Eusebim qumtiones tantummodo circa imtium et
finem Evangeliorum oborla* traclaverat, mediit cunctis omissis; qua$ deinde omnes operosusima lucubratione de consensu evangelistarum complexus e$t sanctus Augustinus, qui dicti operis librit , et i v ,
difficuUales plurimas per totum etanqelistarum contextum pro suo ingenii acumine enucleavit. Et quidem ,
qmod jure miror (quodque spem quodammodo /ti, mperesse alicubi opus Eu$ebii [ortasxe mtegrum , cujn$
nonnisi compendium hic exhibemus), Laiinus Lntiniu* Opp.t. //, p. 116,src ad Andrtnm Masium scribebat :
c SirUtus (cardinalis) scire te vuU, in Sicilia inventot esse Ubrot tres Eusebii Ctesariensis de Evange~
iiorum diaphonia qui ut ipst speral brevi in incem edentur. Tret ergo jam tum dicebantur hi Eusebii libri,
ut apud no$ postea iit prologo ad Marlnum apparuit. Nec vero quisquam eodicem nostrum ex Sicilia allatam
Bomamputei; est enim i$ uuusde Palalini$ Heidelbergen$ibu$, ut ejut inscriptio demonstrat, necnon Silburgii impressvs Gracce illius bibliotheccE catalogus, qui anle captam Beidelbergam trwslatosque illos Romam codices confectus fuit. Quod si Silburgius non }ret dicit Itbros, sed duos, id brevi hallucinatione accidit,
quia nempe dua$ tantum operi* $ectime$ videbat in codice, ad Stephanum et ad Marinum cujus posiremm
proccmium non legit.
f

Mihi in codice Vat. Palat. CXX pulcherrimo* sceeuli ferme , trium prcedictorum librorum epilome
comperta e$l> ul dtserle inscribilnr tv , e f c , proui ex codice in titulum libri mei ad
terbum transtuli: in aliis vero Valicanis catenarum codicibus parles etiam integri operis nactus $um quas
post epilomen recitabo. JNunc operis per *e ceriissimi tesie* nihilominus veteres pruducere cequum est.
i . Piamque Eu$ebiu$ Demonslr. Evang. lib. , 3 , ait: Tivt
, , ' \
, \ \ ,
, '
. c Cur Josephi genus sacri evangelista describant, quamvis Servator noster ex ea
natus non $it, sed de Spiritu tancto et tancia Virgine; quove modo ipsa Domini Maler de genere ac semin*
Davidis fuisse ostendatur; tn primo qu<e$tionum et solutionum de Servatoris notlri prosapia explicavimm
llluc igitur rei studiosos amandamm. Porro titulum hunc \ , qucBslionum el $olulionum, genmnum es$e Eusebianum, docet hic auclor, et codicis nosln Palatini itucriptio confirmat. AIU
itaque auctores, v. gr.$anctu$ Hieronymu*, ut mox dicemus, Uberius locuti sunl cum paulo aiUer, ut / i l
umut tantummodo ratione kabita, intcripserunt: qum varietas in lilulo qaoque Clironicorum EusebU jam
diu observata fuit. 2. Sanctus ergo HUronymut De script. illustr. cap. 8 1 , ail : c Eusebius Coesarietuit
edidit de Evangeliorum diaphonia. 3. Runm idem Hieronymus in Comm. ad Mallh. i , 16 : c Super hoat
Alricanu* lemporum scriplor, ei Eutebius Cvsarienm in libris pleniu* diwuiarunl. ^
t

EUSEBII CESAlUENSiS OPP. PARS 111. EXEGETICA.

879

880

Porro Sopliromus, llieronymt interpres, Suidas, Uonorius Augustodunensis, Trithemiut , aliique, nonnisi
pmdicta testimonia repetivemnt. 4. EbedUsu in librorum Syrornm catalogo, sic: t Lusebius C<r$arien$u
composuit librum solutionis contradictionum Evangelii. Reapse in Vat. St/r. codic* CIII p.
302, exctrpla
aliquol ex illo opere fiunt, cum tilulo; Eusebii Ccesariensis ex libro qucestionum in Evangelium. c 5. iVtceplwrui quoque Callislus Hist. , 11, opus hoc Eusebii satis innuil dkem: \
Circa apparentem dissonantiam pauci libros intcgrot edUUrunt. 6. Eusebii hoc opus de evangelislarum discrepantia permulti codice$ memorant, praserlim catenarum,
cum alibi, tum eliam in bibliotheca Valicana, ut legens comperi. Ecce enim et Combefisius ex catena codicis
Gallicani, Latinum ase reddilum edidit in Bibl. concion. U VIII, p. 15, latum fragmentum, quod Gycea
*pud no$ recurrit. Atque hcec librorum cd Stephanum testiwonia suni. 7. Libro auiem ad Marinum testimo
nium dant Anastasius Sinaita in qucestionibus, 8, 148, 153, Macarim Chrysoceplialus in Florilegio; chronographi Gcorgms Hamartolus , Joanne* Siculus, et Cedrenus quos infraiaudabimus.ltcmauctortcholxQrum ad 1 Reg. cap. n, cant. Annce in Sixtina Gr. editwne; tum catenoe, Potsini quidem in Mareum p.543364, Corderii autem in Joannemp. 436-8. Sanclus Ambrosius, elsi Eusebium nominatim non appeilal, ejr.$
tamen opere latittime utitur in Commenlario ad Lucam ix. Vtrum sanctus Augusttnus, qui suo quodam pecuHari modo ingenioque loquitur, ad Eusebium nostrum re&pexerit, non definio; nam tnodo congruit, modo
distidct, quod tali in opere fieri necesse e$t. 9. Sanctus Hieronymus tn Comm. ad Malth., sub inilio et
fine, ex Emebxanh qu(Bstionibu$ haurit, el quidem ex illis ad Marinum abundanter in epistola 120, capp. 3,
4, 5, 6, 7, 9. Cccteroqui Grcecos prosseriim biblicarum qucestionum auctores, quorum longu% cutalogus coulexi potest, Eusebium prce oculis habuisse, quis dubitel ?
t

i7EP/

.
SELECTA
COMPOSITIS

EUSEBIO AD STEPHANUM
CIRCA EYANGELIA

QU^STION!BUS

AC

SOLUTIONIBUS,

1
'.
Cur evangelistce Josephi, aulem Mariee, genus
^/ , Mapfar, ol
scribanl.

.
Q fit, ut Christum evangclistSR lanquam a Da ;
ide gcnus ducenlem narrent? Prorsus proplcr Jo
scphum Davidis prosapia genitum. Atqui non abs
' , '
Joscpbo Christus est, sed a sancto Spirilu cl Ma \ ,
ria, ut ait Scriplura. Oportuisset igitur Mariae ge , nus enarrari, siquidcm Chrisli slemma non Jose- , , pbi contexebatur, ad quem Chrisli bumana natura
,
iiiliil pfirtinet, quia genitus ab eo non fuit. Jam
, '
vero si Jcsus a Josepho non oritur sed a Maria
, \

381

QUiESTlONES E V A N G E L I E J E AD STEPHANUM. QUiESTlO 1

882

tantummodo, ifi ne a Davide quidem est quandoquidem Mariam milla historia Davide oriundam
demoneirat, Temere igitur evangelislae ChrisMim
Pavidis genere ortum celebrant, cura neque is Josepbi sit filius, neque Mariam in familia Davidis
fuisse docuerint. Hujuacemodi erat quaeslio prima,
quse sic dissolvtlur.
1. Res Jcsu Cbristi Senraioris nostri pariim
clam habere oportebat illorum temporum bominibus; partim vero ad coramunem noiiiiam efferebanlur, quaecuuque audientibus utililatem erant
allatura?. Yeluti Jesus, ut aliquid exemplt causa
dicam, morlalis aeiatis tricesimum annum agens
stitil se publice ad Joannis baptisma, atque binc
fecit initium magisterii sui ac prodigiorum: quid
^ tamea ciira tricesimum annum gesseril, milla b i storia docet; neque ex ulla divinse auctoriiatis
Scriplura superiorem vilam ejus discere Ucet. Sed
enim poslquam eliam nemini ignolus erat, alia
quidem audientibus omnibus prsedicabat; a l y i autem, lanquam mysleriis, di&cipulos Untumraodo
suos iniliabat: ac modo prodigia ab se edila d i vulgari nolebat, modo sinfc ullo ejusmodi vetito
miracula faciebat. Jam in iis, quae sileotio preroere placuit, miraculura ejus nativilatis erat, ita
ut illorjm, qui morlali ejus vilae interfuerunt, neiuo, paucis exceptis, rei conscius fuerit.

-

, ,
\ *
'
.
'.
, ,
,
* \

, \
* \ \

, , '
. \
,
, \ ,
. " ,
' ,
.
'. \ ( ),
'

2. Dicil aulem vir sanctus, nomine Ignatius, qui

Antiochenge Ecclesiae secundus fuit post aposiolos
episcopus, ipsum saeculi principem latuisse Mari

, \
, \
* \

, \ ,
,
. \ ,
\
\
,
* ,
, \
,

,
t \ , \
,
* \ ' ,
x , )., \
, - \
, .

(1} Epist. Ignatii ad Epbesios csp. xix, ubi videsis doclissimi Colelerii adnotationein, apud quem
Ijsserius verba ha3C eadcm r t i i j a i cx Andrea \\\erosol. Cretcnsi episcopo, nisi quod pro
sd ibitur ibi , qna: dclci ior lcclio csi, quia

virginitatem, ac Servaloris ex ea nativitatem. Sic

enim ait (1) : c Latuit principem hujus saeculi
virginitas Mariae, ejusque parlus, ilemque Cbristi
mors : mysteria tria clamosa, quae lamen sub d i vino silentio peracta fuerunt. > Jam ipto roentis
ratiocinio intelligere licct, haud fieri poluisse, ut
mortales omnes, qui Dei unctum inter hominee
communi bominis forina versantem cernebant, natum crederent e puella nuptiarum ignara, palre
nullo. Neque porro expediebat, ut multi compertum haberent, Mariam baud ex Josepho conteptum
peperisse Jesum : prorsus enim poenae fuisset obnoxia de Mosaicae legis mandalo virgo, ceu si ante
nuptiarum tempus virginilalem violavisset. Quamobrem raerilo animadversum esl, tigilanler adraodum ScripUirara dicere : c Anlequam ipsi convenirent, inventa est in utero habens; > tanquam ai
aperte diceret, eam anle nuptias non concepisse,
neque prius quaro ad virum accederet : sed poatquain cum Josepbo conjugaia fuil, alque apud eum
divcrsari coepit (2), ci ab omnibus conjux ejus appellari . cum una habiiarent, ac nupliali consueludinc jam usuri viderentur, ipsa propemodum
bora a D t e q u a m convenirent, inventam caee in
non opponitur vocabulo .
(2) Dc bac coiiiumni SS. Patrum opinione ombelisius Bibl. conc. I . 1, p. 22, conlra Suaresium cl
Kaynaldum. Nicephoru quuquc Callislus tiisl. I ,
8, i u m Euscbio conscntit.

883

E U S E B U CJESARIENSIS OPP. PARS fll. -

EXEGETICA.

881

utero babentem de sancto Spirilu. Atque baec per- 'comraode ob viundam vulgi notitiara curata sunt.
,
Nam si Mariae a parentibus nondum digress, gra- vida3 fieri conligissel; quia neeesse erat rem palam
, *
famigerari, nempe quod ipsa baud ex publiee noto , '
viro suo concepisset, prolinus supplicium ex forma \ *\
juris subiissei : si minus, certe stupri macula
'
non vacasset : neque enim ipsa sibi testis esse po- , \
lerat, neque ad fidein facieodam eorum quae sibt , "
acciderapt erat idonea : nec quisquam eibi aut ,
angeli visum persuaderi passusessel, aut illi aar- *
ranti credidissel quae eidem a Gabriele dicta fue- , ' * rant : neque cam jam praegnantem domi suae Jo , '
sepbus recepisset, quem justitbe publicum testimo- ,
mum ornabat. Bene igilur nen apud ipsos parentes, , \ .
eed apud Josephum gravida facta est, ac maritali propcmodem more : antequam enim eonvenirenl,
ul Scripiura testalur, ia utero habens inventa est.
. Cui porro inventa est, ni&i Josepbo? Cor au-
& *P<* , ' ;
,
lem et quomodo res Josepho comperta fuerit,
Scriptura docel dura ait, a sancto Spiritu patefa- ,
\ * ,
ctam esse Josepbo justo homini; qui ob hancipsara
\
juedliam suam nil mirum est si a divino Spiritu
^
adjutus, conjugis mox Tuturae concepliones intellexit, ttque a maritali congressu abstinuit. l l i c o . \ \ igilur re cognila territus voluit occulte dimiltere -

Bfaf iara : quae acciderant majora existimans, quam
u l ipse ciim ea posibinc versarctur. Atque haec . \ , ' ,
cauea fiiit, quamobrem justng ciim esset, baud ae- ,
quum judicavit eam diffamare : maluii autem oc- , \
culle eamdem dimiuere. Profecto is, nisi sibi per- ,
wasissel, earo de sancte Spirilu concepisse; cum
, , probe siroul eciret eamdem a te viro uleruro non
gerere; qui landera fieri poierat, ut non, pro suae ^ ,
juelilia? munere, ante nuptias cerruplain publice diceret, aique ob id magislratibus rdoneis j u d i - ;
candam Iraderet ac diffamandam ? Alioqni quomodo ; *
juslus essel, qui de re impia tegenda celandaque \
saiageret? Gerte Josepbum ita se gereniem, ab ,
evangelista jusluin appellari, non erat consenta- (2*) , \
neum. Sed enim quia ipse dmniorem Virginis de
,
sancto Sptrilu conceptum novtl; el quia eamdem
augusliorem existimavit, quam ot sibi diutius lice- ' ,
ret cura illa babitare; recte idcirco evangelista * \
dicit, a Josepho captum esse consilium clam spon-
sam dimitlendi neque diffamatam a se neque obje- , (3)
CUH> vulgi sermofiibus. Bene igitnr ab evangelisla
dlci videlur, qnod eain diffamare noluerit. Non jy *
\ , \ \ enim aii nolen eam infamare, sed t diffamare; >
, \ *
quoram vocabulorum multa est differentia. Sicut
*
enitn BOD idem significal scribere et proecribcre,
, \ ^/
ptitare ei imputare, rogare et abrogare; sic neque
diffamare el infamare : namque infamare facit ut
\
cogiiemue de pubiica bominis malefici patefactionc ,
ac delatiune; diffaraare autem patefaciendi taatammodo n otionem habet.
Deal. x x i i , 23.
(2*) . Legendum
codex biblicns Vaticanus, nec non pafimpsesms
videtuT eese, leviter immulalo vciborum ordiue,
Dublinensis. Apud Sabaterium consonanl cod. Gan . E H T .
tabrip;. prcepalare* S. Auguslinus, divulqare, Vigi<3) En Eusebius diserte affirmat lectionem lius Taps., detegere*
, quam habet eliam aniiquissimus omnium
1

T i v t

885

QUJESTIONES EVANGEUCJE

A D S T E P H A N U M . QUiESTlO 1.

880

'. , \ - 4 Sed quia lamen lieri D O B poterat u i multos

, , - ea res laleret, etiamsi Mariain Josepbus clam deseruieset, commode angelus per somnium kuic obla ,
tus ait : c Joseph Joseph (Ui Davidis,
lirneas
, accipere Mariam conjugem tuam : quod er.im b ea
6
* . \ naium est, de Spiriiu aancio est . E l videsie ut a
\ ,
prihcipio fijiuin Davidis hunc appellal, sciliceteum , \ denv revocans ad progeeiiorem ope illius quem a
\ - Davidis genere omoes exspeclabaiit. Alioqui cur
; , noo eum iacobi filiuni dixisset? HLc cnim erat i l c
litts natura proximus paler, lesle evangelista :
- > c MaUbanus autem genuii Jacobum; iacobus au\ , tera genuit Jesepbuui. * Nunc vero, praetermissa
* \ patris roenlione, progenilorem conimeinorel: pro , pemodum sJgnificans, qui Davbli proDMssus fuerat,
, hunc 69se quem prodigiose cl sine u l l o Jo*epbi
* - ofiicio, sed de Spiritu sancto Maria conceperar.
- Deinde eum yxbex timorera, quo correptus erat,
diraillere. Non enim in mediocri versabatur forrc: , \ dine, dum reputaret baud ex viro gravidam esse
c Mariara. Exin eumdem docet noa quod non ignora , . >
bat, sed precognhi causam. Ait igilur : c Quod in
ea natum est, de Spirilu sancio est. >

5. Tale raihi lanlirmque agiutum consilium ex

'. \
divinis
lKteris apparet, propler occullandum incre
, * \ dulis conceptum virginis. Neque enim facile credi furi erant, qui sermoncm ejusinodi audircnt de
, , homine mira narrantem, quem seque ac nos inlirma
\ - corpore naturaque ba-id dissimili praeditum viderenl. Quid ? eiiamsi deinceps Jesus miracula edens,
\
\ - C divinamque vhn beneficam erga multos expronien
perculit cernentium animos; uonne Moyscs, qui
; \
muUa
oiira fecit, lamen comraunis nalmtaii par, ticeps fuit? ileiuque Elias atque Eliftetis, aique
; , , \ 0
prophctae singuli? Nihil igitur proderat prodigioruni
;
ediliu, quoniifius Jesus credecetur viro genilus.
Beapse bomines illius aetatis, nibil iusolitum de
* ' '
naiivitate ejus suspicanles, quanquam ejusdcai
,
' , c ^- facta aspiciebanl, ila colloquebautur : c Unde buic
omnis sapienlia haec et virtutes? nonne bic est fa \ ;
; - bri flliusTnonne maier ejus dicitur Maria; el fratres ejus Jacobus et losephus el Simon et Judas ?
; \ \ , \
\ ; itemque sorores ejus nonue omnes apud nos sunt?
Hursus alias malre ejus fniribusque extra concio\ ; \
2 ^ nem gtantibus, cum eoque loqui volentibus, a i t
quidam : c En pareni tua fratresque tui foris ad , *
eunt, teque visere cupiunt . Nec mirura ; siqul\ ot , .
dem etiam discipuli atque apostoti rogali ab eo
\ \ quem ae esse homines dicerent, responderunt :
, , \, >
Aliis eum videri Joannem, aliis Eliatn, aliis Jere ;,
raiam, aliis alium de propbeiis . Bursusque ro , , ,
gati quem et ipsi se esse putarent, silebaiU cuncti,

nibil dicerc babentes : uniisque Pelrus ail, eum
\ \ ,
esseChristum Dei viveiuis Filium. Quippe el huic
,
uni, tanquam rei conscio, respondit Jesus : Bea,
tus ee, Simon bar-Jona, quia caro et sanguis non
,
revclavil tibi, sed Pater meus qui in coelis cst

.. , ,
1

Maith. i , 2 0 .

Mattb. x n , 47.

* Mallb. x v i , i o .

Malth. , 17.

EUSEBll C2ESARIENSIS 01 . PARS 111. EXEGETICA.

887

888

Testis ilero Maria, se cogitatu secreto apud se quae \ \ , '

gesta fuerant continuisse. A i t itaque Scriptura : .
c Maria autem conservabat oronia verba haec con- ' *

ferens in corde suo .
,
*. '
6. Igitur demoDstraium est, uliliter per id tempus conceplioiiem Jesu de sancto Spiritu apud vul- ,
gus fuisse celalaiD. Josephus autem in parentis l o - ,
cum assumptus est, ila ut meriio tanquam pueri *
gcnilor iq genealogia poneretur. Id nisi fiebat, * ,
nullo parente censeretur puer, cujus stemma ab
illo non deduceretur: quae res in iinpielatem mul-
tos perlraxisset, si ob rei vere ignorantiam, de , ' \
nalalibus ejus haud honeste sentirent. Utililer \ ()
Haque et fabri filius, ct appellatorum (iliorum frater
liabiius est. E l quidem ipse Deus Yerbum baud * \ , se bominein esse negabat: imo discipulis praci ,
piebat, ne cui dicereni eum se esse, quem pro- \ ,
pbeta^ veolurum cecinerant, unclum D e i : neque
enim Odem pleriqne erant arrogaluri, qui eum hu- * mili indutum specie videbant. Sic iti illa etiam \
monlana transfiguratione rursura raandavil disci- \
ptilis ut visijm nemini dicerent, donec Filius bo
mtnis a morluis resurgeret*. ProDum quippe
erat u l multi de coeetaneis ne id quidem sibi per- >
suaderi paterentur. Quod si haec non pulavil vul-
ganda, multo magis oportuit Datalia de virginc ,
lunc m populo reticeri: qua commodo deinde lem-
pore omnem de eo veritatero erant oslensura. ,
Tempus autem commodura futurum eral cum, ,
ipse a mortuis resurgeret, et cum i n coelum as- , \
sumeretur, et curn orbem terrarum fama ejus lan- , \
qunm Dei Yerbi pervaderet; cum denique gcntes \ "
vocarentur, ac divina illius oracula exilura nan , * \
ciscerenlur; rerum scilicet evenlu prasagiis ejus- \ ,
deni ac praedictionibus fldem perspicuam adji- \ ^
ciente.
.

7. Alque apud nostrae quidem aelatis homincs,

qui rerum Gdem a majoribus acceperunt, quique
Cbristi conditionem plus quam morlalem fuisse
aciunl, reliqua quoque merito in confesso sunt,
nedum nativitalis mysterium: verunitameu inclyli
evangelistae neeessario tune Josephum in genealogia posuerunl, qui videlicet ab omnibus Jesu
parcns appellabatur. Quod si hac ratione neglecla, I
a matre genus ejus ordinavissenl; prater quam
quod id indecoruni erat, et divinarum Scripturarura eimplicilate aliennm, quia neminis anica
per matrem genus descriptum fertur ; is cujus genealogia texebatur, incerlo patre nescio quis terraeque fllius visus esset. l d auteni, ut dixi, haud
mediocri ignominiae el criminatiooi obnoxium erat.
Coramode igitur dum Joscphum pradictam ob causam a Davidis stirpe derivant, Mariam simul Davide oriundam comprobant, genere conjugis por
sponsum demonstralo. Moysis quippc lege edicenle, ul ne aliundc liceret nuplias sibi conciliare
6

Luc. , 2 1 .

* M a t i h . x v i , 20.

, '. ^^
,
\ *;
* *

* ,
) , \ ,
,

, \
* , ,
\ *
\ , \
,
* ,
? ,
?

* M a l t h . . 9.

STEPHANUM. - QUiESTIO I .
890
quam
ex
genere
proprio
suaque
iribu,
ne
videlicet
*1 , \ \
* ' generis baereditas ex una i n aliam tribum commo , veretur; satis eral viri descriplio ad conjugem demonstrandam : uam qui ad legis norroam vtveret,
,
haud
aliam sibi uxorem copulavisset, nisi quse
,
primum
esset ex ejus patria tribu,|Judae videlicet;

deinde ex eadem genle familiaque, nempe Davidis.

Illaleous enim lex jubebat. Si Josephus igilur de
, \ ,
Judae tribu deque Davidis gente et familia fuisse
demouslralur, cur non sequitur u l Maria ex iis;
dem originibus prodirc vidcatur ?

889

Q l i ^ S T l O N E S E V A N G E L I C J E AD

8. Quod si eadem dicitur Elisabethje cognata;

cnm tamen illa de tribu Judae, Elisabetha de Levi*>
tica fueril; ne niireris : universa quippe Judseorum gens uno genere censebatur, cunclaeque t r i bus invicem cognatae erant. Hinc etiam divus Apostolut Judaeos omnes appellat cognatos RUOS, dum
ait: cOptabam ego anatbema esse pro fratribus
meis, qui iuihi secundura carneam natoram cognati sunt, IsraeliUs *. > Alqui cognaii ,cjus soli
revera erant Beujatnitae: et tameu omnes Israelitas fralrum Dominibus et cognatorum Paulue iodigilat. Sic ergo angelus Elisabetbam dixil Mari
cognatam, propterea quod awbae Israelitides esseut. losuper ex ipso loco satis decuit Elisabelham
appellari Mariae cognatam, quia nimirura habilabat i n Judae tribu, unde genus traxit Maria. Rei
tesiis Lucas, qui a i l : c Exsurgens autem bis diebug
Maria abiit i n monlana cum festiuatione, in urbetn
Judae, et ingressa cst domum Zachariae, ac saluUvit Elisabetbam. Eienim cum lex Mosaica sacerdotali iribui possessiones non &8signavieset> quia
Dominus Deus pars ejus est, mandavisset auteni
ut inter caeieras inbus incoleret; cumque Zacharias el Elisabelha quadara in urbe tribus Judae habilarent, unde oriunda eral Maria; par fuit eas
ob hane causam cognalas appellari: neque id r u r sus immerilo propter morum similitudinera, quorum gratia utraquc mulier raysterio salutis digna
fuit: et altera quidem Servalorem, altera Servaloris praecursoreni sinibus suis receperunt, unius
videlicet ejusdemque sancli Spiritus gralia potilx.
Atque boc vcl maxime nomine secundnm Deum
cognatae fuerunt (4). Haec praeseniis dubitalionis
soluiio est.

'. ,
, (5*)
\\,
, \
\ ,
c
, ,
>

\ "
' \ ,
* \
; ,
'
* <
,
, \ - ^
\
*
, \
,
, \
, *
,
\ , *
, ,
,
. * \
. *
.
\ ,
', \
. ,
\ ?.
, \
, \
, \
; \
Uom. , . * Ephes. , 25.
(3*) . Lege . E D I T .

1 1

9 . Quod si autcm caput mulieris vir esl, de Apostoli divi sententia , duoque sunl in carne una
ex Mosaicae legis regula ; et %\ nupia viro, quae
flagitium admiseril, adullerii poenam ob id ipsuib
subit; ceu quae jam sponsi corpus facla eral, sibique
caput imposueral virum ; cur si capilis genealogia
scribalur, corpus cum capitc connumcrari non
sit consectaneum ? Quamobrem Maria Josepbo jam
10

11

Gen. , 24.

() Qnapstio liaec de cognalionc Mariai matris Don i n i cum Eiisabelba, exstal sub ejtisdcm Etisfbii
ooiniite, vix paucis \eibis uialis, prncicr codiccm

Vat. palatinum epitoma, eliam in calenis Taticariis

Nicclae cod. A. f. 22, Macarir cod. E. f. 50. Sts
qucns lamon qiiinqno vovboruni clausula nonuisi
in codicc . logilut.

891

EUSEBll CiESARIENSlS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

891

nupla, inerito in ejus genealogia intelligenda est; ,

cum praesertim perspicue dcmonslralum sit non
, \ \
solum ex ejus tribu fuisse, verum etiam genle ct
farailia. Praeter quam quod ctiam Gabriel in illo
cum Maria colloquio valicinans inter caetera a i t :
c \ \
c Dabil illi Deus sedem Davidis palris ejus :
apertc docens, ejus qui ex ipsa nasciturus eral, &
Davideni esse progenilorem. Alioquin qui decuis- *
set haec ab angelo dici apud virginem, nisi eam- , dem de Davidis genere esse confilerelur? Neque ;
\ , t
sane feminae alienae a Davidis slirpe dictum fuis * >
set, cdabit illi Deus sedem Davidis patris ejas.i
; ,
Quem enim narras patrem, virgo respondisset
(quae quidem fatebatur se virum nescire, intel- ' ,
,
lexerat autem fore u i de Spiritu sancto concipe
rel) , nisi omnino is sermo apud Davidis filiam

fieret? Hinc aple Lucas a i t : c Ascendit autem Josepbus de Galilaea e* urbe Nazareth in Judaeam,
ul nomen suum proflteretur in urbe Da\idis cui
nomen Belhlebem, propterea quod essel de doroo
familiaque Davidis cum Maria dcsponsala sibi pra>
gnanle.i Baud ergo ullerius cum pcrplexilate legemus bunc Evangelii locum, ceu si Maria ad
profltendum tanlummodo nomen venissct; scd
jpsam quoque putabimus, haud secus quam Josephum, de domo familiaque Davidis esse: quam
Scripturam ut ila interpretemur, argumenlis iis
iHimcr quae bactcnus prolulimus. Ergo perspicue,
ut opinor, demonstraluni esl, baud ten.ere Josephi
genealogiam ab imlytis apostolis fuissc narralam,
el Mariara de genere Davidis vere dcrivari, itemque euro, qui ex ipsa natus est, Jesum Dei unclum.

f* * \ * \
\ ,
\
.
,
, '
\
,
. ,

, \
\ , .

II.

Cur alter evangelitta wperne ab Abrahamo exorsu$ deducat genealogiam; alter auiem \n~
ferne subqredialur; neque tit Abrahamo $Utat
ud ad Aaamum ac Deum usque deveniat.
i . Qupeslionum a ic proposilarum secunda haec
fuit. Genealogiam Matthseus ex Abrabaiuo deriv a l ; Lucas autem conlrariam huic viam insislens
incipit abs Josepbo, tenditque ad Adamum ac
Deum. Atqui oportebai, siquidcm bi consona i n vicein et consentanea scribebanl, vel Lucam aseendentem in Abrabamo consistere; vel Mauhaeum
haud ex Abrahamogenealogiam ordiri, sed ex Adamo
In quem Lucas desivit. Facilis est hujus quoque quaesiionis explicalio, neque multo sermoms
artiticio indiget: ulerque enim evangelista una
via graditur. Nam et illos qui prorsum surstimque ascendunt, itemque illos qui adversum eadem
via descendunt, baud quisquam dicerct diverso
tramile incedere. quia scilicel una ab utrisque,
id est ab asceodenlibus descendenlibusque, via
teritur. Eadem igilur ralio est in generis succeseionibus. Alque hic roos antiquitus Hebrais placuit, et in divinis Scripluris solemnis est. Ecce
ttim in Rulba? quidein libro genus Davidis superne
f

(5) Cod. A, f. 63, habet pro .

6 "
* ,
" ,
" .
'.

, , ,
' \ , \ , ,*
,
, ' ,
, .
\ , \
, * .
\ \ ,
,
, ,
,
\ \ ^^ ,
\ *

(5) * \ ^
1

893

QUiESTIONES E V A N G E L I C J E

STEPHANUM. QEiCSTlO I I I .
894
a Juda evolvitur s i c : Hae sunt gCTteraliones Pbares (hic crat Judse patriarchae filius). Phares genutt Egronem;. Esron gehuit Aramuro; Aramus
genuit Aminadabum ; Aminadabus genuit Nassonem; Nasson genuit Salroonem; Salmon genuil
Boozum; Boozus genuit Obedum; Obedus geuuil Jcssaeum; Jessxus genuit Davidem .! Hanc
igilur Matlhceus quoque genealogix scribendae ralionem gectalus est.

( & ) -

'* \ ' '* \
' *
*
'-
\ \ ,
* \
(6>.
' '.
' , ,

* \
*\ \
- \ , ,
, , , . > '
(7)

, ,
$ ! \
* c , \, ,
, , ( , , ,
, , * \
'
, .
, * * c ,
( 8 ) , , ,
(9). , , ,
, , \ (10),
', , , ,
, - >
* *
* ' t ,


, ' ,
*

, \
, .

2. At primus Regtim liber, qui Rulhse hisloriam

subsequitur, inferne ascendit, ut fit apud Lucam.
Quippe Helcanae, qui pater fuH Samuelis, genus
recensens, a i t : fuit vir ex Armathcm Supbir de
monle Ephrahni; nomen ejus Helcana, filius Hieremielis, ftlii Eliae, filii Tboi, filir Suri, Ephralaens**. Sed et in Paralipomenis modo a superioribus ad posleros fluil eermo, tit fit apud Matthaeuro, modo aeque ac apud Lucam prosapix scribuulur. Andi ergo et baec : c Davidis, inquit pra*dictus liber, lilius erat Salomon; bnjus filius Roboaraus; hujus filius Abia; bujus fllius. Osa; hujus
filius Josapbatus; hujus filius Jnramus; hujus filius
Ocbozias; bujus filius Joasus; hujtis filius Amasias * > Alque ila ex ordine descendit usquc ad
Jecboniam alque ad Babylonicara caplivitatem, non
secus atque Malthaeus. Contra, uti Lucas, eadem
rursus ascendit Scriptura dum Samuelis genus
enarrat. Ait enim : < Samuelis filii Helcanae, filii
Hieroboami, filii Helielis, filii Thoi, filii Stiri, fllii
Helcanse, filii Jobelis, fiHi Azariae, filii Sophonia, filii
Thaari, ftlii Asiri, filii Abiasaris, filii Corse, filii
Issaari, filii Gaathi, filii Levini, filii Israelis . >
Porro vides ut plane bunc morem Lucas imitetur.
Sexcenta ejusmodi exempla ipsemet invenies : unde
sequitur ut fateamur, nihil iusolitum fecisse Servaioris nostri evangelislas : neque roerilo quisquam
putabit eos invicem dissidere. Ulerque enim proprio calculo descriptionem inslituit: aller ab Abrabamo initium capiens, ob siri sermonis peculiareM
raiionem, quam i n praescnli non vacat exponere :
alter ipsum Abrahamum praetergressus, ad primum
usque hominem venil : neque in hoc sislit, sed
suam omoem historiam cum Deo nectit, dum eam
videlicet per regenerationis i n Cbristo myslerium
in snblime evehil.

III.

*
\ ' ,
feveu ).
'. *
* * c

Quomodo Matthceus quidem Davide ejusque successore Salomone ad Jacobumet Josephum prosapias deducat: Lucas autem Davide aique iVathane atque iiberis hujus ad llelim et Josephum,
contraria Mailhoco ratione genealogiam scribens.
1. Tertia jam quaestio considerauda est. Porro
ipsis verbis acule meoiem noslram inlendaraus.

" Rath. , 18-22.

I Reg. , 1.

" I Par. ,

(6) Cod. , \
.
(7) Tam in epttome quam i n cod. , .

11

Agesis videanms quid Lucas dicat. t Et ipse Jesus

i.

^ I P a r . v i , 54.
(8) Cod. , ^, et mox
(9) Epil. .
(10) Cod. , .

895

EUSEBII CyESARIENSlS G P. PAKS 111. EXEGETICA.

896

erat incipiens quasi annorum trigtnta, ut putaba- .

lur, fllius Josephi, filii Heli, filii Melchi. Haud tanien Mallbaeus usus estvoce < ut putabatur. Quid
porro ail ? f Matlbanus genuit Jacobum ; Jacobus
autem genuit Josepbum. > Aliud vero cst putare,
aliud ceu res ita se habeat atfirmare. Si igilur Mattbao affirmanle Josepbum filium esse Jacobi et
Malthani, Lucas similiier conlenderet filium esse
Heli ac , vere pugna quaedam esset alquc
conflictus, atque opus essct arbitrio qui evangeliGlas componeret, Nunc aulem cum MaUbaeus ftrmiler asseveret, Lucas vero baud id contendat,
sed opinionem tanlummodo proferat apud roulios
pervagatam, non qua> apud se vigerel, nulla, ut
opinor, quaestio superest.
2. Nain cum variae de Cbristo famae inter Judaeos versarentur, et cuncti quidein concorditer a
Davide eum repeterent, propler Dei promissiones
Davidi signiGcatas; interim tamen aiii a Davide et
Salomone regioque stemmale putarenl Cbristum
adfore; alii ab hac sententia recederent, propter
muUas regibi\8 inuslas criminationes, et propter
proscriptum ab Jeremia propheta Jecboniam,
cum ait non surrecturum ex ejus slirpe qui iit
Davidis tbrono sederet, cumque ob id alia via pergerent: et cum in Davidis affirmando gcnerc conspirarent, non tamen per Salomouem, sed per Nathanum Davidis iteni lilium, deducerent (qui idem
Natbanus propbcta fuissc dicitur, secundum ea
quae feruntur in Retttim iibris); alqueab bujus pogteris venturum Cbrislum assererenl; ipsumque
Josepbi genus inde usque repelerent; necessario
Lucas qui illorum opinionem refert, non suam, adjecit narrationi < ul putabalur; > Mattbaeo perraittens narrare non ut putabamr, sed uti revera se
habebat origo generis. Atque baec prima eslo reeponsio.

,
, , , '\,
. ''* , ;
,
, \ >
*
\ ,

'\ \, xalri,
, , CJ
,
, ' , "
^,

3. AUa quoque prorunda et arcana esse potest

ejus narralionis ralio. Eienira Maltbaeus humanam
Cbristi nalivitatem diserle describens, vereque volens Josepbum Davide oriundum demonstrare, eo
quo par erat serinonts ingressu utilur; Lucas autera, ut opinor, quia nollet carneam Cbrisii nativitalem describere, ita DUDC se gessil. Nam si boc
ei propositum fuisset, non ignorabal, opus esse
originem cjusmodi exponere. Scd quoniam eo
Evangelii loco regenerationis per lavacrum mentionem facit, Jesumque ut Dei Filium exbibet; i d circo boc veluli exemplo demonstrarc nitilur quemlibet bomineiuin Deoregeneratum, etiamsi vere filius hominum habealur ob carnem qua indntus
esl, non tamen cum sua nalura in carneis genitoribus aistere, neque non ullra corporis procrealores excurrerc : vcrum eliamsi filius hominum v i deatur ob corporis generalionem, mhilominus haud
alienum a Dei adopiione censeri. Quandoquidem
crgo Lucas baud secundum Matlhaei mentem bislo-

. ' \


, \
,

, \ ,

ota ,
, ,
& '
, '
,
' \
,
'

) , rfv

'. (
,
\ \ ,
, \ \
\
,
, *
, *
, \

6\, , , \ , >
, , (\ \
[11]),
,
,
,
* , '
> %
, , *
.

(11) ncsuiit baec in cod , 64, a quo cicleroqui mcliorcs intcrdum lcctioncs sumpsinius.

897

QtLESTIONES E V A N G E L I C J E AD STEPIIANUM. QlkESTlO I I I .

, \
*

\ ,


, \
, , \
.
'. , \ ,

\ ,

, ,
; '
,
,
; \

\ -
, \ ,

\ ,
\ , , \
^ *
, ,
, ^
* C
,
, ,
\
\

.

898
riam suam scribil, consentanctm erai ut Malthaei
tempora praelergressu3, ad regenerationem per lavacrum veniret, ibique contrariara poneret prosapiarum successionem : simul pergens a poslremis
ad inilia, simulque memoriam sontium ac scelestorum, qui sunt apud Mallb&um hominum vitans:
quia regeneratus apud Deum alienus iit a carnea
natura, et a peccaioribus secundum carnem palribus, Dei iiimirum declaralus filitig, el omnium qui
secundum Deum sine culpa vixerunt.
4. Exempli gratia Paulus apostolus patrem secundum caniem babuit Judaeum, ut credibile est,
a fidc alienum : babuit quoque patrem secundum
Deura, cujus videlicet vilae inslitutum amplexus
fuit. Si quis ergo Pauli secundum carnem ge&us
narrare velii, quemnam raerito patrem memorabit
nisi carnalem ? Sin rursum aliquis Pauli in Chri&to
nalivilatem osiendere velit, cujusnam potius mentionem parenlis faciel, quam ejus a quo secundum
Deum regeneratus esi? Sic Abrahamo quoque d i cturo T u i t : Tu vero abibis ad patres tuos bona
saturatus senectute
Qui profecto sermo baud
carneos patres demonstrat, nisi hi forte pii quoque fuisse credantur; sed de patribus secundum
Deum loquitur, propter pietatis similitudinem. Sic
Abrahami sontes filii, buju3 quidem secundum carnem Glii erant, moribus aulem Sodomorura filil
atque Gomorrhae. Idcirco diciiur illis : Audite
sermonem Domini principes Sodomorum, atlendiie
legi Dei, popule Gomorrhae : tanquam si r u r sus ex bis essent Abrahami fdii proventuri. Qci
igitur ex gentibus Christo Dei credidimus, quanquara infidelibus secundum carnera geniti palribui,
in Abrabami doranm migravimus, Ghrisli ejusque
discipulorum nacti adoptionem : atque ita in aliam
nosmet inscripsimus generis successionem, multo
carnea meliorem propier in Chrisio regeneralionem.
1 7

5. Merilo igitur Lucas, cum de regeneralioms

'. \ ,
loqWtur, haud eadcm qua Malthanis semita per , ,
git : nempe nou Salomonis, non uxoris Ufiae, non
\ ,
Tbamar, non Ruthse, non Jechoniae, nec quo , , \
,
rumvis praeter bos reorum mentionem facit; scd
' , \ \ ^ per alios reprehensione carenies graditur; Cbri * \
stumque a prophcta Natbano progenitum exhibei.
,
ila i t qui apudMattbjeum carnaliter gignitur, idem
,
apud Lucam veluti Abrabami filius ponatur. Gertc

Abrahamo haud aliter bcnedictio geolium promissa
,
fuit, quam quod ea futura erat ob gignendum de
gencre ejus. Atque bic est, qui in Deo regeneratus,
, - atque alios paires secundam Deum nacius, re la, ' , *
men vera baud ipsos babel patres, sed Ha crede , batur propter morum similitudinem : qua videlicet
,
ad parenlem verum conscendit post omnes exsi .
slcus Filius Dei.
, e

Gen. xv, 17.

" lsa. i , 10.

899

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S

OPP PAftS 111. EXEGETICA.

IV.

909

*.

Africani super genealogia quoe in tacris Evangeliis

(12).
est (12).
'.
1. Nonnulli seu evangelicam historiam nescientes seu iotelligere nequeuntes, laudativo errore ,
insciiiam cumulaDt diceules, merito fieri differen- >
tem nominum recensionem, mislionemque sacerdo-
talium cum regalibus, ut jure Christus sacerdos \ \
alque rex demonslretur : quasi aliquis de hoc du~ *
bitet, aut aliam spem babeat; nempe quin Chri- .
slus aeternus sit apud Patrem poutifex, nostras ei * piv
preces cxbibens : rex autem supermundialis, quos ,
Hberavit pascens Spiritu, socius efleclus in omnium , ' ,
rerum gabernalione. Atqui eos ignorare non opor- ,
tcbat, ulrumque mimeralorum ordinein genus esse
Davidis, seu Judae regiara iribum. Namque ut forte
propbela Natbanus fuerit, el quidem etiam Salo-
mon, et horuni ulriusque parens, atque ex nmltis , ' \
tribubus propbeta3; cerle sacerdotes baud quilibet
erant de duodecim Iribubus, sed soli levilae. Fru- , ,
* stra igilur compositum esl mendacium; neque praevalebit bic serroo in Ecclesia Christi ct Dei contra
acciHratae veriiatis palres; ita ut lalsaoratio consar- ,
\ .
cinetur in Cbrisii laudem atque preconiuin.
2. Quare ut et iia loquenlium coarguara insciliam, el in posterum caveam ne quis in bujusmodi
imperiiiara incurrai, \eram geslaruui reruin bisloriam proferam. Scilicct apud Israelitas prosapiarum nomina aut nalura numerabanlur aul lege;
nalura quidem, genuini generis successione; lege,
cum alius gignebat liberos fralris nomine, qui pruUs expers obiisset : nam quia nondum ipsis perspicua resurrectiunis spes data fuerat, fuluram
promissionem imitabantur resurreclione morlali,
ne defuncli nomen exslingueretur. Age vero quoniam i i , qui bac genealogia conlinentur, partira
germano iraduce fllius patrem consecutus esi, partim abaliis genitt, neque tamen oaturali sed alienac
appellationi addicti fuerunt; utrorumque facta est
incnlio, nempe et eorum qui genuerunt, et eorum
ilem qui pro gignenlibus habiti sunt. lla neulrum
Evangelium menlilur, dum naluram Dumcrat atquc

'. " \ 1 , '

,
.
*
, * ,

\
,
,
\
, ,
,
,
\

\ -

(12) De bac celebri Africani ad Aristidem epistola

videndus in primis Eusebius tiitl. eccl. lib. i , 7,
qui ejus pariem iugentcm refert, a Nicepboro poslea
Callisio liisl. lib. i , 11, repeiitam. Videndi insuper
Hieronymus comnienl. ad Mallb. , 16; Auguslinus
Retract. lib. n , 7 ; Pbolius cod. 34, p. 22; denique
etiam Zacbarias Cbrysopol. in Bib. PP. Lugd.
t. X I X , p. 751, in fin. Caeteroqui verus epistolae,
quanquam baud integi ae, conservator fuerat hactenus in Historia ecclesiastica Eusebius. Nunc nobis
feliciler accidil, ul in bac quaeslionum Eusebii epitome pars quaedam priorejusdem epislolae coiuperta
priniura sit, nerope ab hoc inilio usque
ad , e l c ,
quae in parle illa ab historico Eusebio reiata deest,
apud quem incipil , etc. Et quidein illud
, enim, in codicibus historiae Eusebianae exslarc,
testalur Valesius, ila u i acephalum fuisse fragmentum satis conslaret; nunc vero a noslra epitonie
prorsus demonstralur. Quid quod in hoc novo fragmenlo ea prorsus exhibctur maieria, quam Euse-

bius in integra epistola se legisse significal? En

verba Eusebii loc. cit., id est, Hist i , 7 : -Jjv
\ ; , ' \

, ' , ,
^ , elc. Be
his traditionem quce ad nos utque deducta est proponamus, quam Africanus in epistola ad Aristidetn de
consensu evangeliorum in stirpe Chrisli narranda
commemoravit. Ubi aliorum quidem opinionet foaquam violenlas et (also confictas eoarguit; 9tro
quam compercrat historiam his referl verbi*. Nam
quia generationum nomina, etc. Vides ilaque alie*
naruiu opinionum, ulpole violentarum alquc falsarum, coargulionem ab Afrieano factam, nounisi
apud noslram epitomen, siatim initio, ut debuit,
iuveniri.

901

QILESTIONES EVANGELICiE AD STEPHANUM. QUiESTJO V.

, \ \ legem. lmplicabanlur enim inler se genera Suloinouicum el Nalhauicum reparationibus sterilium et

secundis nupliis et seminura suscitatione : ita u l
merilo iidem bemines alias aliis patribus ascribanlur, nempe el iis qui specic, et rursus iis qui reapse genilores s u n l : atque ambae uarrationes apprime verae ad Josephum varie quidem sed lamen
ad amussim deveniant. Ut auiem quod aio perspicuum fiat, permulationero generum palefaciam. Generatio naiuralis esl illa Mallb&i : generis suscilatio legalis est illa Lucae. Malthanus Salomone oriundus genuit Jacobum. Malthano defuncto, Melchi
Nathano oriundus, e Matibani uxore Helim suscepit. Igieur uterini fralres Heli et Jacubus. I M i
niortuo sine liberis, Jacobus excitavit ei sobolem
genito Josepho, suo naluralUer filio, ex legis autem
forma Heli filio. Sic utriusque GJius Josephus.

*
* ,
\ ^
, *
. " ,
(13).

, *
, * , \

* , \ \ *
\ ,
, ,
, *

(14)

V.
"

*
, vlov ,
vlov
.

Cur Malthwus anle Ahrahamum ponat Davidtm in

Chrisli genealogia dicens : Liber generalionis Jesu
Chrisli, filii Davidis, filii Abrahami.

1. Rei causa est quia primo solique Davidi vaii

'. \ \ '
, cinium jurejuraudo conttrmatum fuit, fore ut ex
* * co Ghristus humanilus nasceretur. Scriptum est
eaim : c De fructu ventris tui ponam super sedem
. \
* tuam . > Rursusque: c Posui lestameDlum ele ctis meis; juravi Davidi servo meo, usque In aeternum pi-aeparabo semen tuum; et aediGcabo in gcne ,
rationem et generationem sedexn luam
Alqae
.
, * C hse sont de praedicto promissiones. Regni autein Saloraonici spatium non est obscurum : dicilur enim
*
\ \ quadraginta tantummodo annis lsraelis sceplrum
* * - tenuisse. Qui ergo fieri potest u l vere ad bunc refe* rantur verba : Erigam tbrcmum ejus in aelernum " ? Quod si quis dical, haec de regia illius
; > '
successione Deum esse loculum; non est ignoran ,
dum, usque tanturomodo ad Jechoniara el Babylo , \ \ \ nicam capttvftatem, Davidici ac Salomonici regni
successionem perseveravisse, nemine post Jecbo , \
niam in regia Davidis sede conslituto. Et animad \ .
verte uti boc cliam addiderit propbelia de proroisso
- c * \ germine dicens : Ego ero illi in palrero; ct ipse
eril mihi in filium Rursnsque attbi: Ipse in . > \ * c
> 8

* .
'. \ * c
* \ *
, , , \ , ,, \ * Psal. c x x x i , .

I f

Psal. LXXXVIII, 4.

vocabit me, Pater roetis es t u ; et ego priroogeiiituni

ponam ilium " : qua- incongruentia sunt Salomoni.
2. Adjungenda sunt eliam quae de eodem in Regtim libris narranlor sic : c Porro rex Salomon
mulierosus crat; duxilque uxorts alienigenas roidlas; filiam Pbaraonis, et Moabitidas, Ainmonitidae,
IdumaBas, Syras, Gbeltseas, Amorrbaeas : de genti-

" U Reg. , 13.

(13\ Abhinc parlem non modicaro epislolse prafermisit epitomx Eusebianae auclor.
(14) Hunc fuisse epistolae Africani finem, leslis
Eusebius loc. cit. dicens :
, *

, !

I I Ueg. vn, 14.

" Psal. LXXXVIII, VI.

, etf., usqne ad
*1. . ln fine auttm ejusdem epiilola Afhcantu hicc addii : Matlhmiu* Sa
lomone, e l c , usque ad, sic ulrimque filius erui Josephut.

903

EUSEBH C2ESAMENSIS OPP. PARS H I . -

EXEGETICA.

bus scilicet, quibus interdixit DominuB filiis Israe-

lis ne sociarentur eis
insuper additur : Et
,
non erat cor ejus perfectum cum Domino Deo euo, * xzhU
sicuti cor Davidis patris ejus . Pauloque post:
,
Tunc a?dificavH Salomon eicelsum Chamoso idolo . \ < / Moabitarum in monte qui esl e regione Hierosoly-
morum : itemque Molocho idolo Ammonitarum, el \ * \
Asiartae iropuritati Sidoniorum. Atque ita morem , \ ' gessit cunctis feminis suis alienigenis, quae thura * \ \
adolebant diis patriis et sacriGcabant. Porro iratus , \
est Dorainus Salomoni quod ayersum esset cor * , ejus a Domino Deo Israelis
En haec omnia i n . EL
Salomonis criminationem dicunlur. Quomodoergo ,
accommodabis ei jusjurandum, in quo praeter c - , *
tera dictnm est : c Et ego ero 11 in Patrera, ipse \ * f ,
eril mibi in filium ? Imo vero manifeste bsec
;
* &
alicna a Salomone sunt : praclare autem referuntur ad eum, cujus de genere Davidis praedictus (
\
fuerat adventua, quique reapse e Davidico etem- , .
mate emersit.
, %

VI.
Cur Matthceus post Davidem ad consectanto gtne-
, zbr
rte successores non veniat, sed transiiiat ad
, ", '
Abrahamum, non tamen ad' Adamum, neque ad

alium qttemlibel ex antiquis Deo dileclis hotninibus.

Quia primo similiter Abrabamo varia edita fuerant de vocatione gentium oracula. Namque ante *
Mosaicam legislalionem , atque ante Judxorum ,
ipsum genus, imo el anle circumcisionem, alieni - , ,
, \ gena fuit Abrahamus : qui regione Chaldaica mi
grans, patria instituU deseruit, supremoque Deo ^ , ,
agnito, leslimonium retulit quod Deo crediderit; ,
, \
idque illi reputatum est ad juslitiam . Justus autem piusque visus est non ob corporis circuracisio- ,
nem, neque ob Sabbati observantiam aut festorum , , ,
aut kaler.darum, neque ob quaslibet *a Moyse i n - , *
vectas religiones ; sed ob summi Dei cognitionem, , *
atque ob Doraini, qui illi oblatus est, roanifesta- \ ,
tionem ( q u i quidem erat Servalor noster, Dei sci- ( ,
licet Verbum) et ob suam denique sanctam ac vir- ), \ '
tuiibus praditam vitam. Huic igitur qui ejusmodi ' ,
pietatis genus sectatus fueral, facta promissio est \ , \
de gentibus, veluti quae aliquando secundum Abra-
harai zelum piae fuiure eraut, paremque religioso \
patriarchae benedictionem consecuturae. Qu# cum ^ , ita se babeant, consentaneum erat, u l Abrabamus
, *-focatarum geniium princeps, ab evangelista assu *
meretur secundus post Davidem. Namque hi duo
fuerunl illuslres viri, queis primis Deus Christi ad-
ventum gentiumque vocationem dignanier anie
\ \ ,
significavit. Par autera fuit, ut is cui nativitas Ser
vatoris omnium hominum promissa fuit, praepo- , nereiur illi qui de vocandis genlibus promissiones \ accepit : secundus tamen in genealogia scriberetur * * ])
gentium ipsarum patriarcha. Quare liber Jesu
*
Cbristi capit auspicia primum quidero ab eo qui

fuit carnalis Jesu Chrisli progenitor; deinde ab
,
M

I I I Reg. ,

ibid. 4.

i U . . 5 - 9 .

1 6

Rom. , 3.

905

QILESTIONES E V A N G E L I C J E A D S T E P H A N L M . QUiESTIO V I I .

966

iUo qni spirrlu Paler erat servandorum per Cbri 6.

slum. Servator enim seryatis genlibus praeverteadus crat.

Z\

VII.

XT\C , ) '

.
'. rat, *
,

\ ,

\ * , 6
,
, ,
, , \
, , \
,
* " ,
,
,
* ,
,

Cur Thamarie facta menlione, nullam prasterea miiUerem comniemoraverii Malthceus factorum laude
illuslrein.
I . Tharaaram si quis ceu meretricem traducere
siudet, is audiat Judam dicentem : c Thamara
justior me est, qui non eam iradidi SHoroo filio
meo
> Haud enim fornicandi causa prostilit
cella, sed pudico consilio et hberorum gratia Judam venata est. Ncque rei causa lalet. Uuic quippe
Judas mandaverat domi ut manerct, donec Silomiw
adolesceret (ilius suus,.qui eam deinde uxorem du-

ceret. Ipsa vero alacriler obtemperaverat, sterilitatispatiens atque viduilalis, Judae sponsionibus freta. Sed enim cuni bic promissa non faceret, illa l i berorum desiderio percita, quod eorum temporum
bomincs maxime urgebat, sterililatem in summi
malis vulgo ponere solitos; seque a Juda dclusam
sentiens, fruslraque speiii in cjns Olio collocalam;
ipsa sibi viruin conciliat, nulla adhuc lege Moysis
aut prophetarum aut cujuslibel hominis id veiante.
Tum solerter excogital quanam ratione ex ipso l i beros suscipiat. Ergo celata conditione sua struit
insidias ut cuni eo rem habeat, simul lemperanliam
suam atque illius incontinentiam coargatura. Namque ipsa dum multis annis illi obtemperat, .vidua
sterilisque permanserat : cumque ei facultas essei
, C nubendi alteri, matriqne fieri liberorum cx qaovis

alieoigena, non tuleral; sed Judse majorwn, Abra, * ,
bami nempe, Isaaci alque Israelis,cognalinnes malne \ , \
rat. Gontra is qui filiam in vidukate reliquerat,
- fiterilemque puellam in longum tempus dtslulerat,
, \ \ lemperare sibi non potujt post uxoris obitum. Nani'
,
slaiita ac Judse uxor deiuncta est, Is nulla fortaegc
'
Icge rem ejusmodi prohibente (15), dum feminam
, , meretricem esse existimai, ab ea, cui fucrat inju^
, ,
rius, deceplus est : qui tam lubrico ingenio pradi *
tus, puellam tot jam annis promissionibus ejos fl denlem, et solitariae lemperanlique vilae deditam,
, \
liberorum fruclu privabat.
,
.

'. , - D 2. Sic crgo Tbamara, peractis nuptiis, geminae

,
statim prolis mater eyasit; hoc illi praemium boni

propositi largiente Deo. Quae enim aliis se tradero
> ,
poluerat, atque amasiis alienigenis etbnicisque
\ \ ,
f r u i , nibil ejusmodi molita est: sed potius rogavit

ul piorum bominum genere digna fieret. Et quidem
, ,
cum ipsa esset siirpe alienigena, talem taraque lau
dabilem personam suetinuit. Praeterquam quod
\
Tbamara haud prius ausa est rem babere cum Ja

Gen. , 36.

(15) Quod att Eusebitis nulla forlasse adhuc Irge

probibilum fuisse a scortando Jndam, id inlelligeiidum esl de lege apud Palaeslinos publica, qux nonduiti forlasse proposita fuerat. Caeteroquin apnd
plerasque genics alque omni tempore scortaiio
PATBOL. G B . X X I I .

fuil el illicita. Neque id mirum, dicOnle

{>ropndiosa
^ulo I Gor. v i , 18, aui fornicalur, in corpus $uum
peccat, quo super dicto legesis sancti Gregorii
Nvsseni orationeni.
29

907

EUSEBU CAESARIENSIS 01 >. PARS I I I . EXEGETICA.

da, quam hujus uxor obiit : qua nondum xslincla, tale quid aggrcdi nefas esse pulaverat. Mansisset ilaque patria in domo vel perpetuo liberorum
cxpers, nisi occasionem sibi favere cognovisset;
ideoque, ut dixi, Deo usa est adjutore, qui ex uno
cum Juda congressu gemellae prolis cumulatum ei
largilus est fructum : simul in liberorum generalione arcanam macbinans providentiam : ob quam
poiissimum exisiimo ab inclyto evangelista o m Q e m
hujus rei meiHionera in S e m l o r i s noslri genealogia fuisse comprebensam. Gemellis enim e Thamara natis liberis Zara et Pbares, non vftlgares eventus videtur mibi cx horura generatione Scriptura
portendere. Alque idcirco Mattbaeus amborum cum
matre meminit his verbis : J u d a s genuilPhares et
Zaram deThamar. > Cur enimei non stiffecit dicere,
Judas genuil Phares? prelermisso Zara , quod fecit in Jacobo, que uno memoralo, Esavum reticuil.

3. Addii eliam ex qua tmatre sinl nati, nempcex

Thamara : quibus verbis hortatur quodammodo
nos ad considerandam horum historiam. Age vero in Genesi Moyses haec ati : < Gum jam esset
paritura Thamara, geraelli eranl in utero ejus :
dumque pareret,unus protulit manum, qua arrepta
obsletrix alUgavit ei coccinum dicens : Hic prior
exibil, Sed enim eoretrabente manum, statim exiit
frater ejus. Aitque mulier : Gur divisa est propter
te maceria? dixitque nomen ejus Pbares. Deinde
egressus est fraler ejus, in cujus manu erat coccinum : vocavitque nomen ejas Zaram * . Vides
generatio praedictorura quanta contineat, quomm
causa opinor non esse silentio pressa quae apud i i i clytum evangelislam significantur ab bis mysteria.
Ilaque sacer Apostolus vocabulum maceriae interpretans (et quidem fortasse quo loco dictum est,
cur divisa est propler te maceria) ? sic ait in Epislola ad Epbesios : Ipsc enim est pax vestra, qui
fecit ulraque unum, et medium parietem macerise
solvens, inimicitias in carne sua, legem mandalorum decretis evacuans, ut duos condat in semeiipso in unum novum hominem; el reconciliet ambos in uno corpore D e o " .
4. Jam vero bis mentetn intendens, videsis num
forle duorum praedictorum conjuticla nativitas,
nempe et Pbares propler quem facla est divisio,
et prioris qtii manum protendit, poslerior auteni
exiit, signiflcet duarum vilarum genera, quibus usi
sunt ilti bomines qui Deum Patrem babere mcruer u n l ; partim in Evangelio, partim in lege Mosaica
victitantes. l n his prior manum protulit \ita evangelica; neque tamen eadem in lucem prior exiit;
sed manu relracta, viiae Mosaica?, quse posterior
eral, perraisii primae exire. Sic illa quse priorerat,
Gen. x x x v m , 27-50.

Ephes. , 14-16.

90S

,

'
,
,
, , , ,

\
*

*
,
,
*
\

* ,
, ,
;
\, .
*. ,
, \
.
< , \ ^
\
, *
, \ ,
, * ,
* ; \
\
, ' \ \
\ . $
;

* \
\ (
, )
*
,
\ ,
\ ,
,
, \
\ .
'. ,
,
' , \
, ,
^*
, *

\
,
* *
1

QUAESTIONES EVANGELIC/E AD STEPHANUM. Q U J E S T K ) V I I .

09

, , \ ,
'

, *
\ ", \, \ ,
\ , \
, , \
, \
, %
'
,
.

910

, ultima cxiit, signo manui alligato, a quo prior esse

comprobatur. Erat aulem ante Moysem piorum bominum vita secundum Chrisli Evangelium; tn qua
excelluisse tradunlur Abraharaus, Isaacus, Jacobus,
Melchisedecus atque Jobus : el multo bis priorea
Noacbus, Semus, atque Japbelus, et Enochus, et
quolquot his similes fuerunt. Justi igitur bi omnes
et pii ac Deo dilecti: et quidem aliquot alii feruntur, quos a Mosaica lege fuisse alienos in confesso
est. Nimirum bi praevertentes Mosaicum morem,
pari nobiscum pbilosophia evangelica spleriduerunt.

5. Et illa qnidem prior vita a Zara portendeba'. , ,

tur, quem Orientem iuterpretamur. Pielate enim

\ , ^ lucentes primi orientis radii per eos, qui primi toter homines religiosi fuere, emicuerunt: cujusraodi
*
erant i i qui ante Moysem jam inde a prima homi \ - niim crealione sanclum Dei cultum prase tulerunt.
Atque bi non secus atque Zara primi nianum pre,
lenderunt, solenis vilae indicio faclo, qira laraen
* \
non sunt potili, moribus eorum se retrabentibus.
* *
Atque inlerim niaceria veluti divisa, exiit frater
* ,
ejus, vitse nimirum secundum Moysem genus, qood

roedium parietera mirificus Aposiolus appcllavil :
* , quare et ille Phares vocatus iuft, nomine sumptca
macerise divisione: Phares quippe explicatur pani '
tio* Hinc et Pharisxi apud Judaeos excellebant, quia
,
se per quaradam faciionem a muUitudinis commi \
* < slione scjunxeranl. Beatius igitur multoque melius
iuisset non diflindi roaceriam, sed unum quid indi , \
visumque manere. l d autem accidisset, ai ei qui
prior manum exlendit, subsequeiis alter eodem v i , ,
tae genere vixisset. Longe enlm erat melius si cir
cumcisioHis aseeclae mores antiquorum Deo dilecto
rum hominum amplexi fuissent: nara sic una fuis \
set maeeria una< aedificatio primorum et extreme , \
rum.
\ .
-'.
6*. Nunc quia primura morem perseverare non
,
sivit secundorum infirmiia, divisiene merito facU
, maceriae qua? secundum Deum est, medioque parie ,
te maceriae interjecto, q u i olim prior manum exiea , ,
derat, posterior in hieem prodiit per S e r v a t o r e
noslrum Jesum Cbrisltim, qui antiquiseimam et
\ * ] primitivam maceriam rectiperavit. Quare et de illo
propbetia d i c i l : Et vocaberis aedlficalor maceria * >
rum
Hic etiam praedictum pacietem medium
\
abstulit; quia cum sit Sabbali quoque Deminus,
,
facit utraque unuiu : sicut a i i aaeer Apostolu:

c Ipee enim est pax nostra, qui fecii uiraque unum,
, ~
et medium parielem roaceriae s o l v i t . Et quidem
,
medium parietem inlerprelans, subdit , legem

mandatorum decretis evacuans " , sublato lcgi
,
Mosaicae medio pariete; qui nos ethnicis oriundoa

parentibus excludebat a Dei religione : quia ne ei
,
voluissent quidem, fieri polerat ut cunctap genlca
.
ex Mosaicse legis formula vttam agilarcnV.
1

11

Isa. L v m , 1 2 .

1 1

Ephes. , 1 4 . " ibW. 1 5 .

911
EUSEBH CiESARlENSIS OPP . PARS I I I . EXEGETICA.
\ "
7. Deus igitur, ul in Evangelica demontlralio- ^

ne (16) jani asseruimus, evangelicam vitam cunciis ,

,
proposuit, ita ut primigenium illud religionis genus perfectam alque illustriorem originem redde- \
,
ret, dura manu praefert teslimonium primatus sui.
Quamobrem vita per salulare Evangelium cunctis
gentibus iradila, eadem erat atque illa quae anie
Moysem manum proienderat : cujus vilae exercila- , \
tio in prirois illis Deo dileclis bominibus perspecta , \

est : eamdemque figurabat bic Zara, qui primum

dWina inter bomines reipublicae ortum extulit :

fuitque ideni principium cl iinis, primus et ulti- ,
IBUS ; orlus brevis qui poslremo cunciis rursus ef- \ , ,
fulsit hominibus. Sed enini et iilud ante dictis ad- \
. dendum est, in libro generationis Jesu Cbristi non
a primo ex duobus, nempe Zara, dici progenituui ,
eum cujus tcxitur genealogia ; sed a secundo, vide- ,
, , *
licet Pbares. Nam reapse secundum carnem genitus

\
fuit degenle el genere secundi, neque tanlum na \
tus e raulicre, sed factus sub lege, ut et eos qui
, ,
sub lege erant redimerei
seciindum Apostoli bac

\ ,
eliam de re testimonium.
\ \ .
911

'.

VIII.
Cur uxom Urice meminerit in genealogia evangelista.

1. Liber generationis Jcsu Chrisli, dum a i t :

David rex genuit Salomonem ex ea quae fuit
Uriae, > declarare propemodum ac mmtiare videtur,
fore v l mox preces Davidis ac supplicationes re G
oplata potiantur. Gontinct enira liber incarnationem Jesu Christi Servatoris omniuin ct medici,
cujus unius opera sperabat David se absolvendum
esse a crimine circa Uriam ejusque uxorem , el a
mortis calculo expediendum. De hoc igilur Jesu
Cbristo necem subeunte (cujus beneGcio anima
quoque Davidis liberanda erai) valicinans in Psalmis idem David, descensum Servaloris ad inferos
suaraque ipsius salulera significavit, dicens : c Domine, eduxisti ex inferis animam nieam, servasti
me a descendentibus in l a c u m . Item : < Qui
exalias me de porlis morlis
Uera : c Non derelinques animam meam in inferno* . Iiem :
c Gonversus viviiicasti me; et ex abyssis tewrae
iterum reduxisti rae . Quis auteni erat desceu- D
dens reducensque eum ex abyssis? quis servans
eum a descendenlibus in lacum ? nisi bic, de quo
librum geueralionis mirabilis evangelista conscrib i l : inler alia bona quoque Davidis nobis auntians.

'. \ , \0
,

, \


\ , *
\
, \

, *
, , \
,
' * ,
, . \
. \
). *
,
. *
; *
; '
:
, \ \ \
.

2. Exislimo autero in id baraibrum delapsum

fnisse Davidem ob unius voculx noxam, quam in

'.
6\ ,

, 7

Gal. , 5.

(16) Eib. , .

Psal. x x i x , 4.

Psal. , 15.

, e

Psal. , 10.

9 1

Psal. LXX ,

20.

913

QU/ESTIONES EVANGELIC^ ) STEPHANUM. QUiESTlO V1U.

944

* < vicesimo nono psalmo eibi ait extfldisse : t Ego

dixi in abundantia mea, Non movebor in *ler , (17)*
n u m . Namque animi elatio et talis elocutio,

qua significabat nunquam se fore commovendum,
& ,
sed firmum illibaiumque mansurum in abundantia
, ,
sua, arrogans erat atque superba, neque similis
,
buic : c Nisi Doroinus sedificaverit domum, i n va
, - num laboraverunt qui fcdiflcant eam. Nisi Dorainus
>
custodierit ciyitalem, frusira vigilavit qui custodit
, \ ,
eam ?. Itaque divinis bcneficiis affluens, magnis , -
que virluiibus auctus, ausus erai dicere: c Non
*\
niovebor in seternum. Quare et proiinus desti^
,
lutus fuil ab auciore bonorum ejus Domino, adba>
' * < siique iili spiritus alienus. A i i ergo in eodero psal
mo : < Ego dixi in abundanlia niea : Non roovebor
. , \ - in aelernura. Tu aulem avcrtisli faciem tuam, et
,
faclus sum conturbatus. Domine, in voluntale tua
.
praestitisli decori meo virtutem -* . Nirairumdocet,
,
qi antea dixisset, non movebor in aeternum, mox

faciem averlente ob superbam ejus vocem Deo,
,
gravem incidisse perturbationem. Deinde his eru' \ , dilus pristina sua recte facta baud jam sibi sed
, ^ ,
Deo tribuit,dicens : < Domine,in voiunlate tua pra>
,
slitisti decori ineo virtutem, > Cum cnim avertisti,
. " , \,
inquil, faciem luam, et ego factus eum conlurba*
,
tus, tune eumdem te esse agnovi, qui olini quoque
\
voluntate tua pnesliteras decori meo virtutem.
.
Nam si quis fuit decor anima? mese ante peccatum,
\ ,
is a tua gratia et munere dimanaveral. Ilsec aulem
, post suae iufirmitalis cognitionem fatctur.
:- *
.
M

le

*.
, , \
* \

Psal. , 7.

Psal. cxxvi, 1.

>l

5. Caeterum cum venitad eum Nalbanus propbela, quo tempore rem ipse babuerat cum Bersabea, piara illam vocein, quae in quinquagesimo

Psal. ixix, 7, 8.

(17) Anastasius Sinaita quaest. 9 perperam citat

, , '
hunc locum ex opere Eusebii ad Marinuui, cmii
* \ , c
reapse exstet in operc ad Slepbamiru. En aulein
,
Anaslasii Iraclum, quo Eusebius ab eclogai io nosiro
^
breviatus supplelur:
*
\ ,
* \
* , \ . , ,
, ,
'
* \
, \, ' ' ,
' ,
c
,
, *
,
, \
* , > ,
,
. , }
, *
, /* \ - '
,
, ,
,
/ ,
, ,

, , ; , *
, >
' ,
\ -
, < *
* , t , ^ ,
\ ' , *
, * \
* , *
^, , , \
\ , * - .

315

EtlSEBII CiESARIENSIS 0 >. PARS IH. - E X E G E T I C A .

91

,
\

psalmo est, emisit: Tibi soli peccavi, et malum

, \ ,
coram le feci. Dum vero ait, libi soli peccavi,
noii idcirco sic loquitur, quasi in solum Deum pec- ,
cavisset : nam neque blaspbemia neque perjurio ,
neque simili impietale se obslrinierat, ut quisquam ,
merito existimarei ab eo adversus Deum fuisse ' ,
peccatum. Verura, si plane loqui licel, magnopere , \ ,
peccavcrat in Bersabeam, maxime in Uriam, k i

, \ ; ' *
primis vero conira suam animam. Cur ergo bic
ait, tibi solipeccavi? Nempe existimo eum intelli- ,
.
gere : tibi soli notuui fuit peccatum meum. Manifestius igitur addit: c et malum meum coram te .
feci. Hominuui quippe nullus mibi tiraor erat, , .
\ , nisituus ingruissel. Proslernens igitur humi fa , . \ ciein, haud ante surrecturura se ait, quam gratiam
\, consequatur. E l comprecantur ei quicunque favent
felicilali ejus, oranlque ut voli coropos fiat. Pro- , ,
pterea dictum est in tricesimo primo psalrao supra
centesimum : < Memento, Domine , David et om- \ \
nis mansuetudinis ejus. Sicut juravit Domino, , .
votum vovil Deo Jacob. Si introiero in tabernacu- , \
,
lum domus mesc, 6* ascendero in lectum sti ati
mei; si dabo sommim oculis meis et palpebris \ ,
roeis donuitationem, donec inveniam locum Do- , . >
Kt

mino, tahernaculum Deo Jacob .

4. Dum ille sic oral alque affirmat se non ante
ascensuruui io leclum straii sui, neque domum
iuam ingressurum, msuper se non dalurum palpebris suis dormilationem, donec invenerit fuinruin
Domini locum; deinonstrat ei Domirius Betblchemum. Proplerea posl ejus precem i i qui secum
orant sancti angeli Dei addunt : < Ecce audivimus
eam in Epbratha. Porro Epbralha Belblebemus
est, uli narrat Moyses ubi a i t : < Mortua cst Rachel, et sepulla esl in via quae ducit Ephrntbam;
irpsa est Belhkbemus . > Sed et Micbaeas Ephratham ail esse Beiblehenium : < El t u , Beiblehem
domus Ephralbae, nequaquani rainima cs in principibus Judae . Deinde orat David non solum ut
cognoscat Domini locum, sed etiam ubinam fulurum sit tabernaculum ejus. Tabernaculum vcro
sunt exuviae et corpus, quod sibi Dei Verbum
ascivit. Ef. de loco quidem recle pnenunliaverunt
dicenles : c Ecce audivimus eaiu in Epbralba .
De labernaculo aulem mox subjiciunl: c Juravit
Dominus Davidi veriialem, el uon frustrabilur
cam; de fruclu venlris tui ponam super sedcm
mam. Quibus verbis admonetur David , fore ut
deslinalum Domino tabernaculum fruclus sil ex
ejus siirpc gignendus
M

45

'. ,
\
, ,
,
,
\
< .
,
,
\ . > \ <
, \ ,
, ,
,
\
- \
<
. \
"
, \
\ .
'
,
.
*

IX.

Cur RuthcB memineril evangelista.

4 . Quidni divus Apostolus, qui alienigenarum
gentium vocationem spiritu praevidebat per Evangelium snum futuran), quidni, inquam, alienigenac
feniiiue metninisset? Alienigena sane erat Rutha,
pgal, cxxxi, 1 5 .

" Gcn. xxxv, 19.

' \

'. ,
,
; \

^ Matlli. , 6.

" Psal. cxxxi, 6.

917

Q U J E S T I O N E S E V A N G E U C J E AJ

STEPHANUM. QD^ESTIO .

918

* < , \, \ *

, \
* ,
* ,
: , \ .
,
, , \ , *
, \ ,
, '

, ,
.
f\ \
,

, , \ ,
** , *
*
,
* ,
c
. > \
,
\
, *
< \ ,
;
,

, \
*

, ' , ,
,


.

et quidem e x i i e alienigeDis quorum commercio

Moyses interdixerat, nempe Moabitis. t Moabilae,
inquit, et Ammonitae non intrabunt in Dei Ecclesiam usque ad terliaro et quartam generationem,
imo in aHeraum". Sed taraen haec obreligionem
suam facta legi superior ingressa est in Ecclesiam
D e i : quoniam lex eos qui sub lege sunt alloquiiur : Juslo autem non est constituta lex, sed iajustis et refraciariis et impiis et peccatoribus".
Rutha verooon erat ejusmodi, etiarosi gente alienigena : sed supergressa legis fines i n Ecclesiam
Dei inlroivit, et de genere babita est Israelitico,
aique inler progeniiores Servatoris nostri dignanter
assumpia propter morum, non corporis, nobilitalem : nobisque omnibus genere ethnico natis maximum objactum est exemplum, fore ut si paria buic
ieminae faciamus, parem gratiam a Deo referamus.
2. Recle igitur qui alienigenarum Tocationein
atque adoptionem nunlialurus erat, hanc in gencaldgia mulierem posui',; nos ex alienigenis ortos
quodaramodo per eaia erudiens fore-ut, si patrios
mores deseramue, jure optimo consentanea meritis
bona consequamur : neque enim diulius alienigenis annumerabiinur, neque bis oriundi appellabiinur, sed ex vero Israele ac populo qui est haereditas Domini. Rursus necessario Rutbae meminit
evangelisia, dum in historia sua eausas tradil, quae
legis tollebant interdiclum ejusmodi : c Moabilae
non inlrabunl in Ecclesiam Dei. Femina enim
Moabitis ad condilionem iransiil Racbelis et Liae,
quarum utraque aedificavii domum israelis. Cur
autem non decuisset genealogiam Servatoris nostri
Jesu Christi menlio RuthaB ? de qua et illud d i ctmn fuit t facere virtutem in Ephratha , erit
nomen in Belblebem * \ Prophelias enim esse bas
perspicuas quispiam dicet; videlicet e Belblebemo
nomen Christi Jesu, cujus genealogiam lexuil Maiihaeus, per universas gentes diffusura cernens, virtutemque io Epbralha patralam : ob quam virtu
tem omnes genies Chrislum Dei a Ruihae genere
deductum agnoscentes, ejusdem causa a pairiis r i i i bus aeque ac Rutha recesserunt, seque Deo Uraelis, item ut illa, tradiderunt. Quas ob rcs haud
lemere mibi videlur ad Cbristi genealogiam menlio
Rutbae adjecta.

'.

X.

"
.

'. ' \
. *
,
* ^
, ,
,
\ \,

** r>enf. x x m , 5 ; IIEsdr x i n , 1.

Cur

Joacimum

nomine Jechonice
geitsta.

appellaverit evan-

1. Binominis hiceral. Sed quoniam apud Jereniiam propbetam is, qui Jecbonias appellatur, rnaledicto appetitur bis verbis : c Ludibrio babims est
Jecbonias tanquam vas cujus non est usus. Quamobrem abjectus esl ipse et gcnus ejus; lerra, terra,.
audi serinonem Domini : Pone bunc virum proscriptum, quia uon consliluelur de genere ejus super
liironum Davidis, qui diulius in Jiida i i n p e r e l ;

" 1 Tiin. i , f>. "

%8

Rutb , .

4 8

Jcr. x \ u , 28 30.

910

EUSEBIl CCSARlENSiS OPP. PARS I I I . -

EXEGETICA.

920

$t quojttum horura causa pradicto regi contigit ut &

Babylonicam com populo caplivitatem subirei, me- ,
rito inclytus evangelista, Rederoptoris omnium Ser-
valorisque scribens generaliouero, bujus quoque , \ ineminit contempli et projecti cum sua slirpe in ,
Babylonicam terrara, ideoque proscripli et capiivi : , * binc videlicet doccns, qui ad praedicandam captivis
, ,
libemtera missus fuerat a Paire, bunc esse Jesum
jCbrisUim, de quo Hbrum scribil, el ad quem spe- ,
cLat quod apud propbelam recitatur oraculum : * ,
Spiritus Dumini super me, eo quod unxit me : ad , ,
auiRiniiandum pauperibus misit me, praedicandam- * \ \
que caplivis liberlalem * . > De quo alio item loco \
ait propheta : c Ipse aedificabit urbem meara, atque ,
,
a captivilate populum meum revocabit .
2 Tempestive igilur Jechoniae et bujus animae, '.
alque iis qui similem illi passi fuerant ignominiam ,
et animaruni caplivitalem , Redemptoris adventum ,
Jiuntiat MaHbseijs, qui Filii Dei genealogiam, item-
, \ \
que aliorum sontium peccalorumque bominum,
tcribit. Unus enim idemque sermo est, qui Davidis \
crimcn circa Uriae uxorem, et Judae fornicalionem, , ' \ 6\ \
t alienigenam seu Moabilidem Rutham, tnemorai. , ,
Idera sernio Jesum cura publicai>is peccaloribusque '
vivenlcm, et turpissima ab bominibus pcrpessum, ' \ \ et denique cum maleficis crucifixuni exbibel. Erai , \ ,
vero is senno quo dictum cst: < Ecce Agnns Dei, \
* * * "
qui lollit peccalum m u n d i . Opoitebal enim
eum, qui fulurus erat expiator veterum quorumvis . >

crirainum ac fulurorum, quiqne animam positurus
erat pro bominum animabus; hunc, inquam, opor- C \ tebat ea mala omnia perpeli, el peccatonim impio- ij. ,
rumque pcenas ipsum iimocuuin susliiiere, donec , \
oracula de eo dicla, el reliqua exilum baberent. \ ,
De eodeni quoque niirilicus ait Isaias : < Hic noslra
, * \ '
peccata perfert, el pro nobis patitur : ipse vulnera t t ,
tus cst propter iniquuales noslras, infirmatus esl
*
propier scelera nostra, livore ejus sanali nos omnes
, \
fuimus .
* .
'. ,
3. Quod si prophela de Jecboniaait terrae : cPone
,
bun^ virum proscriplum, quia non surgel de genere
ejus qui sedeal super ihronum Davidis, regnetque
\, ,
in J u d a " : > baud prorsus negat superfulurum bu ,
jus genus, sed neminem regnalurum aflirmat de
slirpe ejus in gcnie Judaica : quod revera ita se ^ * \
* , c
habuit. Itaque dicil : Ludibrio babitus csl Jecbo , ^
nias, ceu vas cujus nullus est usus. Quamobrem
^*
projectus est ipse el gcnus ejus in incognilam sibi
'
regionem : J quibus verbis perspicue Babyloni , \
cam terram designal. Jani vero qui ad liberlaiem ca;,
plivis nuntiandain, et peccatorum catenas atquc
animarum olim morte devinctarum solvenda vincula * ,
*
missus fuil, is sane ad borum omniuni salulera pa\ * ,
trandam venit. Quare de ipso vaticinatur David :
\ * c Misit verbum suura et sanavil eos ab interitioni \
bus suis. Confilemini Domino uiisericordias ejus et
9

80

11

5 4

"Isa. L X I , I ; Luc. , 18. " Isa. XLV, 13. "Uoan. , 29. Isa. L I I I , 4. "Jer.

x x u , 30. " ibid. 28.

g*i

QUiESTKtfES EYANGELICAE Al

\ *
, * 6CTO * ,
\ ,
\ ^ . \
, \ * c .
. >
, <
, * *

* ,
* * \ ,
, \ \ .

STEPHANUM. QUifiSTW X I I ,

mirabHia ejos fittie bominum. Quia contrivit porias

aereas, et vectes ferreos confregit. Et susccpit eo%
de via imquilatis eortim. Humiliali sunt *. sed eduxit eos de tenebris et umbra mortis, et vincula eorum d i s r u p i t > Haec nimirum de redemptione a
rooite per Cbristum dicuntur; cui ret consonat
aliud oraculnm : < Devoravit mors praevalens .
Rursueque : c Absiulit Deus omnem lacrymam ab
omni f'aeie . Porro animadvertendum est, non
excidere valiciniom quod ait: Non surgct de genere Jecbonise qui sedeat super ihronum Davidis,
qui ulterius in Juda imperet : quia nemo reapse
de tribu Joda* post Jechoninm Davidici regni fuit
succcssor. Etenim post Babylonicam captivilalem
subdila fuit pontificibus universa gens usque ad
Servaloris nostri Jesu Christi advervtum : quo in
terris yersante, telrarchae erant Herodes alque Pbilippus, prses Pilatus, dominusque omnium Caesaf
imperator.
fT

'.

XI

Cur evangelista utalur di$linciionibu$ vt genealogia,

haud simul conlexens generaliones ab Abrahumo
ad Cbristum quadraginia duas, sed dividem $ucce&sionet per ea quce scribit segmenta.
Hoc facit propler diversas populi conslituliones,
quae ex hisloria exploralae sunt. Alia quippe fuit
constilulio ab Abrabamo ad Davidem, rursusque
alia a Davide usquc ad caplivilatein; quam subsequitur terlia usque ad Cbrislum. Nainque ab Abrabamo ad Davidem conslai Ncbraiis non fuisse reges, sed genii posl Moysem et Josuam imperavisse
eos, quos judices appcllabanl: et crat quidam peculiaris mos borum succcssionis. Sed neque fortasse Hierosolyma adbuc erant sedificata, neque
certc ibidem lcniplum. Quare sapienler evangelisU
sine historiae perlurbalionc in Davide substilit, dum
Abrahami posleros separaltm enumeraret. Dcindc
riirsus, quoniam a Davide usque ad captivilatera
Hebraei propriis usi sunt regibus, partiin Davidis
successoribus, parlim iis qui populi segregalae parti
imperitaverunt; quo traclu temporis Hierosolymis
lempluni a condilu suo usque ad caplivitalem perscveravit; merilo evangelisia bos quoque separans
sub peculiari classe conclusit. Jam vero qoia post
caplivitalem usque ad Cbrislum nullum jam erat
Davidis regnum, sed a JudaB Iribu in genus sacerdotale principatus deciderat, qua3 dominatio a Cyri
temporibus ad Christi naliviiatem mansit; idcirco
et hos successores separaia in classe recensuit. Atque bse causse fnenmt, proplcr quas baud temere
evangelista tres fecit dislinciioncs.

I


,
'
.

*
\ \ , \
, , ?
* \
*
\
' * *
:
,

, ,
* *
\ , \
*
\ , , *
* \
, *
\ ,

,
* \ *
, * *

.
%

X I K

Cnr cuni Davidis temporibus usque ad Jechoniam

seu ad Babylonicam captivitalem sepiemdecim reges fuerint, grneraiiones quatuordecim dicat evangelista.
i . Si successiones scribere propositura Maltbaeo

tl

%\

\

.
.
PiM. cvi, 20,21, 14, 16 17.

* ha. xxv, 8.

87

ibid.

923

E U S E B I I C J E S A R I E N S I S OPP. P A R S I I I .

EXEGETICA.

924

fuissel, speciose hunc aliquis reprehenderet, ceu

qui regura seriem abrupisseL Constanti enim af(InTiatione in Regum libris et in Paralipomenis post
Joramum Josaphati filium tres conttnenter regnant,
Ochozias, Joasus el Amesias : quibus succedunt
Ozias, Joathamus et Achazus. Nihilominus, prsetermissis evangelista tribus prioribus, Joramo Josapbali filio statim subnectit Oziam, Jotbamum atque
Achazum, intermedios illos preteriens. ld s i , in*>
quam, fecisset cum reguin seriem texere decrevisoet, scriplura ejus mendosa quodammodo vlderetr. Nunc revera haud successiones sed generaliones enumerare sibi proposuit : boc enim significat
sermo dicentis : Omnes itaque generaliones ab
Abrahamo usque ad Davidem, generaliones qua*

xat
\
(17*)
,
, '
, ",
,
\ \ , * '
,
*
, ,
\ , \
6\
tuordecim : rursusque a Davide usque ad Jecboniam
^
, seu ad Babylonicam transmigralionem, generatio ' ,
nes quatuordecim > non successiones quatuorde'
c i m ; merito igitur omni reprehensione carebit. Jam
, \ quiaMallbaeus successionum uomine non est usus;
' ,
regum autem historia el Paralipomena successiones
narranl non generationes, nulla io borum compara- .
tione pugna apparet.
2. Age vero generationisnominc appellare non licel
'.
bominis aetatem, quoniam saepe accidit aliis quidera ,
breviter vivere celeriierque exstingui aelate infanl&i;
\ , \
aliis usque ad puenliain venire; aliis adjuvenlain; , aliis ad virilem aetatem ; aliis denique ad extremai* , \ , \
usque senectam vitam producere. Quam vero aestima- , \ ' *
;
re licet geoeralionem ? siquidem alius vivit usque ad
decimum annum, alius ad vicesirmim, alius ad qum- ^ , ,
quagesiuiura, alius usque ad sepluagesimum; aliiis , , \
denique vel centesimuiu superavisse annum nort \ *
apud veteres solum, verum etiam apud nos con- *
spicilur. Cur igilur existimant bominis vitani ap- ; ' ^*
pellandam esse generationem? Sed neque tempus
ugque ad prolem primo suscepiaro sic appellare l i - \ c e t : namque alii ante aetaiis annum vigesioium n u
benles gignunt : alii ne post trigesimum quidem , \
aHatis annum: et coaetaneos quoque videas,aliosqui- , ,
dem in prima genitura adhuc consistentes, alios *
jam in quartam progressos; iia ut quinquagesimo ;
; \ anno alii nepoles videani, alii vero ne sepluaginta
quidem annorum spatio prolem ullam nanciscan- , ; \ \

tur. Quo paclo igilur numerandae essent generalio- ^

nes, a macrobiis an ab oligochroniis? a mature, an
a sero gignentibus? ab iis qui in prima genitura
versantur, an ab iis quibus jam plures liberi suni ?
Quibus ita perpensis divus evangelista, haud successiones scribere studens, sed generationes secunduro rationem sibi exploralam enumerans, successionum historiam neglexit; tot vero bomines ad
gcnealogiam assurapsit, quol ei suflkiebant ad qualuordecim generationes explendas. Sic ejus veridicus
tradilioni.

, \ ; ;
, , '
(18) ,
,
,

. , \
.
sermo esl, neque omnino contrarius historiarur

/17') Cod. fem. generc. Sic anle, et iufra.

(18) Mallhaeum putat Eusebius generationis vocabulo certum quenidam ac solemnein inlelligere
antiorum numerum. Profecto de lemporali

spalio controversia inter vetcres satis nola est,

quam cgo ipse altigi in adnolalionibus ad nova
fragmenta Dionysii lialic. cap 13, n. , Script.
vei. t. I I , p. 474.

925

QUAESTIONES EYANGELICAG AD STEPHANUM, .

926

XIIE

XIII.

,


.

QUJESTIO

Cur cum Jechonia ad Jotephum duodeeim in geneatogia tnl, cvangeiitta quatuordecim runus
dical.

1. Rei causa cadem est: non enim successiones

sed generattones, ut d i x i , conccribere volebat.
S*pe vero conliugit, ut in macrobiis aique longsevis, quicunque fuerit succedenlium numerus,
nibilominus ipse generationum numerus plemis
babeatur. Quam ob rem siculi in classe patrtimfamilias a Davide ad caplivitatem , cum paulo niajor succedeniiuui numerus esset, pauciores taoicn
ab evangelista proditae sunt generationes; namque
in X V I I virorum successionibus generalioncs xiv
diciae s u n l ; eodera nuuc quoque consilio in hominum successionibus x u , expletae dicuntur gene, ratioaes x i v , quia videlicet x u i l l i , ut credere par
. est, macrobii fuerunt atque longaevi, ita ut suffccerint ad xiv implendas generationes. Ad quaestio.
nem baec prima responsio est.
2. Sed enim alia quoque ralione inita invenies,
'. '
si diligenler historiam consideraveris, quaiuordccim in hac ipsa historia appellatos, s i , prarter
\ ., - duodecim, numeraveris Jesum Christum ipsum Jo \ sephi Glium existimalum , bisque adjunxeris etiam
, \ Jechoniam, illum scilicet qui Babylonem iransla * tus fiiit, non alterum qui ante Babylonicam capli \ , vitatem Hierosolymis imperavit. Duo quippe fuerunt
, - bomonymi; Joacimus videlicet post Josiam, qui
, \ Q ^ ejusdem Josiae filius et Hierosolymis regni suc \ , - cessor; rursum alter Joacimus prsedicti homonymi
. *0 filius. Hi Jccboniae quoque appellati fuerunt, no\ \ , mine eorum ad Graecam formain inclinato. Prior
- itaque Joacimus, idemque Jechonias, fdius Josise,
, in generationibus ante captivitatem concludaiur.
\, , Hujus autem fllius, aller Joacimus, idemque pari ter Jecbonias , prioris Joacimi filius, Josiae nepos,
, si cum iis reccnsealur qui inler captivitatem cl
Christum fuerunt, plenus exsislet quatuoidecini
(19).
generationum numerus.
*. \ ,
3. Porro duos fuisse Joacimos, Regnorum testa , lur Scriptura his verbis: c Regemque constiluit
c \ \ Pbarao Nechao Eliacimuni Josia filium pro Josia
, \
patre ejus, vertitque nomcn ejus i o a c i m u m . > Qui * \ bos deinde addit: c Filius viginli quinque annorum
, erat Joacimus, et annis undecim regnavit Hieroso \ * lyrois. > Rursus deinceps pradicla historia : c Reli * > * qua aulem sermonum Joacimi et omnia qua? fecit,
t , \ nonne ecce scripia sunt in libro eermonum dierum
, regum Judae ? Et dormivit Joacimus cum patribus
) ;
suis : regnavitque Joacimus filius ejus pro eo. Fb
, \
lius oclodeciin annorum eral Joacimus cum regnaro
\ '
coepit, tribusque mcnsibus regnavit Hierosolymis.
\ Nomcn malris ejus Estba. Et fecit malum coram

*. ,
, , *
\ ,
,

\ \
,

, \
\ ' ,
\, ^
-

,e

IV

Reg. x x m , 54.

(19) Traclus bic rcferlur eliam ia Nicetae catena

cod. Vat. A, f. 6 7 , boc inilio : \
J I V TVJ

, * , c l c , ut apud banc
nosiraia epitomen sequilur.

E l S E B I l C J E S A R I E N S I S 01

. PARS 111. EXEGETICA.

28

*
Domino, juxta oronia quae feceral pater ejus. Tempore illo venit Nabuchodonosorus rex Babylonis \ * \
contra Hierosolyina, et urbs fuit obsessa. Accessil-
. 6que Nabucbudonosorus rex Babylonis ad civitalem,

- \
serviqce ejus oppugnabant eam. Egressusque est

\
Joacimus rex Judae ad regpm Babylonis, ipse et
eervi ejus et mater el optimates et eunucbi. Trans- , \
laieeque sunt bellicae rcgni vires Hierosolymis Ba-
bylonem captivaj *. > AUer igitur hicest Joacimus, \ , \
qui Babylonem deportatus fuit. Is idem erat, quem , \ , \
Jechoniam Jeremias appellat, Josiae nepos non fi-
lius. Idcirco is merito connuroerabitur in tertia .
classe generationum qitatuordecim, quae a Jecho- \,
nia ad Cbrisium excurrunt: interim dum palerejus, ,
Josia genilus, cum suo parente in superioribus , ' ! generationibus nuir.eratur. Alque ita nobis eliam

postrcmarum quatuordecim generalionum integer
, , \
conficitur numerus.
\ \ *927

.
'.

XIV.

Cur fabri filius ^ervator noster maluerit qnam

uobilis alicujus illuslrisque viri videri.

I
,

,
Non ad sutwn divinum regnum oslentandum ve
n i t ; ideoque nec gloriose nec pompatice nobis ad\
fuit. Porro iler illi in coclum fuit ejusniodi, ut v i ;\
lam hominum expiaret, dum se ex bominum grege
, ' Agnum Dei morli devolum et piacularem pro nobis
,
omnibus Iraderel. Quamobrem ut sine ullo impe
dimento ad huiic fincm tenderet, plurimam prodi* * '
giorum suorum parlem celandam tencbrisque ope- ,
riendam curabat, modo vetans quominus res geslae \ ,
8uae in vulgi notiliam eflerreniur, modo loca de- * ,
serta sequens alque in montibus commorationes. Quin etiam divinam suam transfigurationem ne
6 \
cunclis quidem discipulis suis, sed Iribus tantum
, \,
ostendit; hisque adeo mandavit, ne cui visum d i - \
cerent, donec Filius bominis a roortuis resurgeret. ,
Neque pro nobis ea passus esset, quae scripta
,
fcunt, si magniilci regis specie divinoque cum co- \
milatu aul exerciiu adventavisset, simui divina \
prodigia edens, seque universa natura poliorem
, \ demonsirans. Recle igitur, secundum Aposlolum, ' 'i se ipsum exinanivit, formain servi accipiens " , ,
jpauperisque Josepbi non recusavit (ilius videri. Sic
\ enim veridica apparet senlentia de illo loquens :
* \
c cum esset dives , proptcr nos egenus faclus est, " , ' ut illius inopia nos divites fierennis .
, .
'.

XV.

Quonam pacio dicatur Jesus mper Davidis ihronum

sedissc.
1. aluiiifariam intelligitur Davidis thronus. Eno
quidem niodo, veluli si quis significari dical ilhim,
I > Reg. xxiv,

^
( 2 0 ) .
'. * '
, ' ' ;

Pbilip. n , 7 . * I I C *, , 9.

(20) Ciim hac xv quaesiione confciatur ipsc Eusebius Demonslr. evang. lib. t i t , . 5 5 5 .

950
QE/ESTKXNES EVANGELIC^ AD SPEPHANUM. - Qti/ESTIO X V .
^ , \ - in quo rex residel, ebore puta lignisque compaotum, auroque et regiis lapidibus exornatum. Alio
, \
modo,
quo imperium ipsum atque universi populi
* ' '
\ , ducattim, ibronum regni solemus vocare. Tertius,
praeier praedictos, modus est, quo ille a Deo Davtdi

promissus tbronus, dici poiest thronus ejus, non
, * in quo ipse sederit, sed quem per coelesiia ad eum
, , vaiicinia divinse litterae conlinent. Scriplum est
* enim in oclogesimo octavo psalmo : < Juravi Davidi
servo meo: Usque in sxculura prseparabo semen

luum ; et tbronum tmim aedificabo in generaiionem
\ ,
* \ et generalionem. Et rursus : Ponamque i n culum saeculi senien ejus, et tbronum ejus 9icut
. \
dies coeli. Et denuo: i.Semel juravi i n eanclo
,
meo, si Davidi raentiar; semen ejus manet in aeter ,
num. Tbronus ejus tanquam sol in conspectu
\ " ,
6\ , meo, el sicut luna perfecta in sler&un ; et teetis
, , \ in coelo iidelis.
, ,
,
'. \
2. Igilur quia tbrcnum, tanquam dies eoeli et
, \ tanquam solem et binam, in sccula duraturum
6\, promiserat Davidi verbis pnediclis Deus, propierea
rauUa erat in universa Judseorum genie stgniAcali
* \ * Ihront cxspectalio. Gumque brevi tempore princfpa6\ , \ * , Ivm gessisset David, el post bunc Salomon, el regee
horucn successores in Jecbonia ac Babylonica captt \ - Titate cessavissent, ita ut post id lempus regius
, Davidis tbronus subversus fuerit; videbantur non
. , ^ sitoi constare divinorum oractilorum promissiones.
Quamobrem eodem divino Splriiu rursum praedicius

psalmus, praeter anle dicta, sic loquUur: tUbi sunt

t misericordiae tuae antiquae, Domine, quas juraeti
Davidi in veritate tua ? Tum etiam regni ejus ac
, , \
swccessionis excidiitm tbronique eversionem aperte
; \ ,
, inniMt in sequentibus: c Tu vero repulisli et desrpexisti, Domine ; dislulisti Gbristuio tuum ; erer ^
c \ , tisti testamentum servi t u i ; profanasti in terra
, sanctuarium ejus ;> additque : c et ibronum ejus n i
terram collisisti.
,

929

\
.
*. ,
, \
, D
* , \ ,
, \
,

, \ ,
(&(, \
\
*
, , & \
; '

.

3. Haec otnnia summatim colligit divinus Spiril n g , propemodom docere nos volens, baud vi9ibile
regnum Davidi fuisse promissum neque thronura
corporaliter intelligendum. Illae quippe promissiones ibronum quemdam aeternum vaticinautur soli
et lunae coeloque similem, quique perpetuus maneat. Atqui Davidis visibile regnum brevi temporc
deletum est. Quamobrero jure cum niox dixisset,
tbronum Davidici regni visibilis faisse subversttm,
c ihronum ejus in terrain collisisti; > tom vero
tbroni ejus gralia, quem divina oracula aeiernum
coelestemque aiunt, preces addit: c Ubi sunt mf*
sericordiae tuae anliquae, Doraine, quas jurasti Davidi in veritate tua? quibus verbis petere videlnr
ut promissiones sacramento flrmatae exitum nanciscantur.

93!

EUSEBII CiESARIENSIS OPP. PARS . EXEGETICA.

9.2

4. Hic uimirum thronus ille esl, quem se dalu-

*
Davidi Deus juravit, tanquam dies coeli et vel- ,
uti solein in conspectu Dei, is est qui dicitur sicut , ,
luna perfecia in aeternum, el quem gens universa
\
lirmari exoptabat. Atque hunc magnus angelus ,
Gabriel Virgini significal datum ci i r i qui ex ipsa
nascaretur. Quare sic illam alloquitur : Et voca-
bis nomen ejus Jesum : hic erit raagnus, ct Filius * \
Altissimi vocabitur : et dabit illi Dominus Deus se- , \
dem Davidis palris ejus. Mox quem thronum i n - \
telligat pandit : < El regnabit in domo Jacob in . ' \ *
seternum ; et regni ejus non erit finis: > quae Ga \ \
brielis dicta oraculis consonant. Olim quidem Da- \ -
vidi sedes aeterni regni ac coelestis promissa fuit;
nunc angelus cum qui de Virgine gignendus erat \
occupalurum ait Davidis thronum; nuntiatum scili- \ ,
cet, neque tamendaluro (21): is autem coelestiserat
et sine fine mansurus. Erat igilur hic exitus maxi- , \ ,
roi vaticinii Davidi editi omnique popalo exspectali
\ (21)* ' \
quodque Gabriel tesialur io Servalore nostro Jesu *
Cbrislo veridicura evasisse c regnabit in aHernum,
,
et regni ejus non erit Gnis. Quare et ipse Servator \ , \
ac Dominus noster cum rogaretur, num ipse esset ,
rex Judaeorum , respondit: Regnura meum non < \
est de hoc mundo . > Nibil cnim mortale aut
, \
temporale confecebat ei regni sedes : sed ipse erat . \ \
in universo hominum coetu lucis inslar splendens, ,
veluii sol et sicut luna perfecta seternum, intel , *
lectuales animas per suam divinam coelestemeue
doctrinam illustrans.

' ' , ,
, .
.
C
\ \ ,
5. Quod si a i t : et super Jacob rcgnabit, cave
pules Judaeorum genlem per Jacobura significari. .
,
Profecto qui haec narral Lucas evangclisla, quandoquidem posi Servatoris nostri in coelum assum-
ptionera Gabrieus dicta scriplurae suae commenda- ,
vit, probe noverat Jesum Servatorem in Judaeorum \
gente nequaquam regnavisse, neduin fore ut aeter- ,
num imperiura in eos exercerei; quorum etiam , \ ' ,
adversus bunc molimina atque exilialia facioora \
n a r r a t : neque solum i u Evangelio, verum etlam \ ,
in Actibus apostolorum, hostites Judaeomm impe-
tus conlra Jesu discipulos scribit. Igitur cura exi- '
slimaret voce reapse Gabrielis significari, fore ut Cbristus regnaret snpcr eos ; id vere dici baud j u - , ,
dicavisset, nisi cunctos bomines vocaiione Scrva-
toris nostri ex omnibus gentibus in adoptionem as
sumptos, per domum iacobi demonsirari credidis,
set. Unde et divus Aposlolus perspicue edoctus \ ,
a i l : c Non enim qui in manifesto, Judaeus est:
< .
neque quae in nianifesto in carne cst circumcisio ; , \ ,
sed qui in abscondilo, Judaeus est: et circuincisio
' ,
cordis in spirilu, non litlera : cujus laus uon ex
, ,
bominibus sed ex Deo est
>
, ' .
6 1

* Joan. , 56.

" Roin. , 2.

(21) Coofer Eusebii commentariuni in Lucam, cap , 32.

Q U ; S T I O N E S E V A N G E L I C J E A D> STEPHAMJM.

6
,
,


.

QU^STIO X V I .

034

XVI.

Qui fit ut Belhlehemo Matthaus quidem in /Egyptum,

Lucas autem Hierotolyma atque inde Nazarelhum
parenlibus deialum narrel Jesum f

'.
\ . Lucas dum lempus nolat, quo Servator noster
, natus est, Augustiregnummemorat censuraque sub
\ '
eo descriptum. Ait autem camisse eos Belblehemi
,
diversorio, ob poslerorum Davidis multitudinem
Beihlehemum, ut verisimile est, concurrentem pro 6\
(ilendorum noniinum causa : quare ne bospiiiura
!
quidem Josephus naclus est: ita ut Marii abevan ,
gelisia dicatur partum suura fasciis involvisse at que in praesepi reclinavisse, quia non erat eis locus
in diversorio. Sane nrl mirum est si ob confluenles
, \, ", ad censum turbas bospitio caruerunt. Addit Lucas:
, (
c Postquara impleti sunl dies ut circumcideretur
),
puer (id autem fieri oporlebat octavo posi partum
, \
die), lulerunl illum Hierosolyma : peracltsque circa
' , .
eumdem legitimis, Nazaretbum abierunt. Horum

apud Lucam scriptorum nibil memoral Matthaeus ,
, ,
qui omnem id genus narrationem praedicto Lucae
, ' (22)
perroisit, alia ipse persecutus. Quaenam porro?
;
Nempe Magorum ex Orienle adventum digreseo ,
r w u a propria regione posl Jesu nativilatero, si dere ipsis notiiiara nati pueri signiflcanle, neque
,
tamen brevi tempore tanlum ilineris absolventium.

Haud enim credibile esl intra dies octo ab Orienl*
" \ Magos in Judaeam usque venisse, ita ut circa idem
, &
tempus Servatorem nosirum natum esse putemus,
>, \ G quo isti stipervenerunt. Quanquam aulem interro \ , \
gant : Ubi est qui natus estrex Judaeorum? vidi ;
mus enim stellam ejus, et veniraus adorare e u m ;
, , non tamen, ut aliquis suspicabilur, nuper natum
, , ' dcsignant, circa tempus nimirum quo ipsi inierro , ganl; sed eum qui turo natus fueral cum ipsis si .
dus apparuit.
'. ,
\
,
,
, 6 *
, * ,
,
, ' ,
, \
, \ ,
\ ,
.
\ \

,

,
\
, -

2. Quanlum vero temporis spatium inter sidus a

Magis visum, Servatore noslro nascente, atque
horum Hierosolyma adventum fluxerit, idem *&
docebit evangelista dum a i t : Tunc Herodes clam
vocatis Magis, diligenter didicil ab eis tenipus
stellae quae apparuerat eis. > Quod cum adamussim
ab iis rescivisset, cumque Magi ab eo clam se subduxissenl < videns se illusum, iratus est valde: et
mitlens occidit omnes pueros, qui erant Belhlehemi, atque in cunctis finibus ejus, a bimatu et infra,
secundum leropus quod exquisiverat a Magis. >
Biennium ergo elapsum fuerat a Jesu nativilale ad
Magorum advenlum. Neque dissident sacri evangegelisiae ; eiiamsi Liicas ociavo a nativitale die ducat
eum cum parenlibus Hierosolyraa legilimorum
causa explendorum, alque inde Iransferat Nazarei b u m ; Matthaeus aulem post biennium rursus
Betbleberoi versantes scribal; atque binc in iEgypturo secessisse propter regis insidias. Credibile
vero est eos non secundo solum sed saepenumero

(22) Ita codex pro ' . Sic autero scribere

soKtimi Eusebium,animadvertilMontfaucoiiius praef.

ad commcntarios Eusebii ejusdeminpsalmos, cap.

ult.

935

E U S E B H CJESARIENSIS OPP.

P A R S 1. -

EXEGETICA.

rediisse ad eundera locum, admirabilis illius even- \

tus graiia. Indubilanter itaque demonstratum est \
non idem esse lempus, quo secundmn Lucam natus , \
, :
est Servalor noster, alque illud quo secundum

Mattbaeura venerunt in conspeclum Jesu Magi ab
,
Oriente.
.
*. " *
3. Quod autem non idem sit apud nlrumque
, \ .
evangelistam tempus, alia quoque raiione colligitur.
Lucas enim ait non invenissc eos hospitium Belh-
lehemi : ideoque et a matre reclinatum puerum in \
praesepi, quia non erat eis locus in diversorio ; ut , ,
credibile est, census causa, confluentibus undique ^,
in diclam urbem gentilibus poslerisque Davidis ; \ \ !
, ideoque ob advenarum luultiludinem copia bospilii
negala. Mallhaeus autem Magi audilo, inquit, R * c , \, ol
Herode rege, Beibiehemum abierunl. El ecce siella,
, * '
quam viderant in Oriente, antecedebat eos, doncc
,
veniens slaret supra ubi erat puer cum Maria
*
malre ejus. El procidentcs adoraverunt cum.
. > \' ^
Atqui non in pra?sepi ab bis deprebendilur infans,

ut a pasloribus, sed intra domum cum roatre v i , '
situr. Porro Lucas dixcral non fuisse lociim eis in
diversorio. Quomodo igitur Matlhaeus domum illis *
attribuit ? Sed quoniam Lucas tempus narrat nati- *
vitalis, quo nimirum census peragebatur, cunclique ; \)'
Davidis posleri calervalim ad ejusdem urbcm con- , * ,
currebant; contra a MaUbaeo res posl bienniura '
gesta? scribuutur ( tantumdem enim lempus fuil ,
(
quod Uerodes exquisiverat a Magis); tum demum
)*
vacua jam peregrinis urbe, copiam juxla Mattbaeum
diversorii nacii sunt. Quare ingressi domum Magi ,
invenerunt puerum cum Maria malre ejus ; et pro- *
cidenles adoraverunl eum. Atoue haec qua?slionis ,
* \
eolutio est.
.
Haec a me tibi, bominum sanctissime et soler , lissime fili Slepbane, reri indicia amoris dicata , ^
aunio.
, (25).
(23) Duos fuisse hus ad Slephanum libros dicet
Itagoga fragmenta aliquot nos postea recitaturi
mox Euscbius; quantae auteni lalitudinis, divinare sunuis ex Auaslasio Valicano desuntpia. Quos dum,
non possumue : nam breviator anonymus n illoinquam, labores demiramur, venil in meiilcm corrum quideiti divisionem servavit. Item ulrum quae- rigcndam videri interprelationem Auberti (cui nos
slionesomnes, elsi contractas, reiinueril, an aliquas
quoque olim credidimus) in Juliani imp. fragmenio
levioris fortasse momenti, quod vix credo, sublra- D apud S. Cyrillum lib. Conlra iti/., ed. Spanhexerit, aeque obscurum esl. lllud tamen pro cerio bamii p. 222, ubi verba Juliani
bendtim, parlem utiliorem ac medullam propemoLatine verluniur nequam Eusebiu$. Alqui eo loco
dum operis Eusebiani tum ad Stepbanum tum eiiam
iulianus in Euscbium non invebilur, sed ejus tanad Marimiin, in bac nos Epitome recupcravisse. El
tam senteniiam circa Hebraorum doclrinaai arleaeane niirari licet tot a laboriosissiino Eusebio scrique memoral. Erco relrabendus mibi acceolus v i pta opera ad Cbrislianat religionis exposiiionem aidelur, ut sit , laboriotns, quud maxime
qite tutetam, nempe Hiitoriam eccl.,
epilhelum Eusebio laboris Herculei viro congruit.
nem, Dcmonstrationem, Theophaniam, Qacestionc*
Dicaiur itaque in eo fragmento non n$quam sed
evangclicas, ei Contra Julianum, Hieroelem, atque
laboriosM Eusebius.
Mareelium, etc. Quin eliam deperdiUe ejus generalis
9

937

QUJESTIONES EVANGELlCiE. Q I L E S T I O I AD H A R I N U M .

9S8

fiHTOME

().

SELECTA

EJUSDEM EUSEBII AD MARINUM

QUMST10NUM

EVANGELICARUM

LIBRO.

\ -
Ambiguarum quaestionum ac solutionum, q u
\ circa divinorum EvangeliOrum inilia occurrunt, ciim
, ,
jam duos scripseriro libros, venio nunc, mediis
,
pralermissis, ad exlrema qua3 semper apnd oiuues

controversa fuerunt: divina foriasse voluntaie per
\
mandata tua nos ad id excitante, Marine flli mihi
, spectatissime ac solertissime. Rogas auleni p r i .
mura :
'.

I.

,
.

Quomodo apud Malthccum videatur Setvator sero

Sabbatorum re$urrexit$e,
apud Marcum auiem
mane una Sabbatorum.

\ , - ^
*
(25)
* \ ,
, * \
, * , \ \ , . >
(26)

'
, \
*

(27). * -

1. Quaeslionis bujus duplex solutio est. Qui rei

capul ipsum, id esl seclionem in qua id narratur,
delet, dicet eam non in cunctis haberi exemplaribus Evangelii secundum Marcum. Accurati
enim codices historiam secundum Marcum in sermone juvenis concludunl mulieribus visi, dicentisque ipsis : t Nolite timere : Jesum quacrilis Nazarenum, et caetera quae ibidem subjicil: quibug
illae auditis fugerunt, neminique quidquam dixerunt
limore correptae. Hoc eniin loco in cunclis prope
exemplaribus Evangelium Marci concluditur. Sequenlia autem qua3 raro in aliquot, non in oronibus, occurrunt, supervacanea videutur, pneseriim
si repugnent caeterorum evangelistarum leslimonio.
Haec fortasse dicet aliquis, deireclans alque oiiutino
periroens superfluam quaeslionem. Alius vero quisquam nihil omnino delere audens eomm quae ut-

(24) Recole dicta a nobis in Monito (col. 877). C

Legendua aatem esl divus Hieronyuius epist. 59, et
prxserlim 120, qui Eusebii ad Marinum quaesliones
prorsus expilat, quaeque eclogarius noster delraxit,
apie compensal.
(25) Omilli hic nequit, quanquam ab aliis jam
cilatum, Severi Antiocbeni conlrarium prorsus Etisebio scholion, quod eliam in cod. Val. 358, f. 170
b, legilur: ,
,
, , * ,
. > rio$ autem in atcurath exempla*

ribu$ plurimh parlem hane comperiam, tecundum

Paiceslinum Marci Evangelium, proul verita$ po$lu~
lat, appotuimut; et Domini resurrectionem posl illa
verba, c timebant enim. >
(26) Contradicit omnino scholion Graecum :
, , . . .
exemplaribus mullis habemur eliam lequentia, c resurgen$ etc.
(27) Quac hic adnotari queunt de codicum Graecorum el de velerum interprelum aucioritatibus,
ea partim exslant apud Millium aique Welslenium,
quibus adde posleriores clari nominis crif,icos
Marci editores, Griesbachiuiu, MaUb;viuin, Alio-

PATROL. GR.

XXII

30

939

EESEBll C/ESARIENSIS 01 >. PARS 11!. EXEGETICA.

940

, , \
, , , ,
\ (28)*
'. \
, ?^
,

; , *
\ , \

, .

,
,

\
$
\
* *

, ,

,
, ,
( \ ) ,
p, c
, ' .
'.
II.

cunque Scriplurae evangelicae commendata fuerunt,

duplicem esse dicct lectionem, ut ssepenumero
alias; et utrarnque esse rccipiendam; quoniam credcntium ac religiosorum judicium haud buic potius
quam illi accedil.
2 Age vero si rem ita se babcre concedilur, leclioiris modiis ac signiflcatus enucleandus est. Si
igitur dividemus Marci senlenliam, profecto haud
comperiemus coiUrariam iis quae dicuntur apud
Matlbxum, nempe quod sero Sabbalorum Servator
surrexerit> Nam Marci illud cum mrrexerit mane
una Sabbali cum uistinctione legemus, ita u l post
cum surrexisset autem ad Maltbici verba referamus
tero Sabbaiorum; tunc enim surrexerat. Sequentia
vero, quae aliam sententiam cominent, copulabimus
cum iis qttre adduntur : roane enim una Sabbali
apparuit Mariae Magdalenac. Hoc declaravil etiam
Joannes, mane ct ipse una Sabbati apparuissc Jesum Magdalenae lestiiicans. Sic igitur et apud Marcum mane ilfi apparuit; non raane redivivus, sed
multo prius , sccundum Mallhtturo , sero scilicet
Snbbalorura : quo cum tempore revixisset, Mariae
r.on tunc sed mane se conspicicndum oblulit. Quarft bis vcrbis duo reprasentantur tempora; unum
restirrcctionis, nempe sero Sabbati; altepum Servatoris apparentis, nempe mane, de quo postremo
loquitur Marcus : qui locus cum distinctione legcndus est, vidclicet cum surrexisset. Hinc facta interpunctione, reliqua dicenda sunt c una
Sabbaii appaniit Mariae Magdalenae, de qua ejecerat septem drcmonia.

Qnomodo Magdalena, quae tecundum Matthceum sero

Sabbatorum resurreclionem vidtrat, eadem tecundum Joannem stans flebat apud monumentum una
Sabbali.
4, Nulia erit his in locis quaestio, si sero Sabbatorum baud intelligemus dici vesperlinum tempus
post Sabbali dicm, u i quidam existimaveruai, sed
serotinum concubiumque noctis tempus posl Sab-

\ ,

(29).
'. ,

,
,

rnm, Bircbium, Scbolziuin, et Tiscbendorfium.

Matiliseius in primis et Scholzius prulixa animadersione Marci hoc incrcmentum ex auctoritatc
Graecae Ecclesiie novisquc mullis documentis invicte
tuenlur. Ac jam diu quidem catbolici crilici, post
Trideniini concilii decrelom, locum hunc egregie
propugnaverant. Uei cerie antiquiiaiem satis abunHoque confirmat vel unius Ulphilae aucloritas, qui
Marci capul integrum inlerpretalus est: quod Goibicum teslimonium haud scio an crilici satis agnoverint vel pro dignilatc aestimaverint. Godex Vaticano-Palatinus, ex quo Eusebium prodticimus, posl
uctavum versum habet quidem vocem , ut alibi
interditm observatum fuit, sed lamen ibidcm eadem
inanu subscribilur incrementum cwn progredieittibtts sertiomim notis. Jam quod EuseDius in praedielo Val. pal. codice (aliisque nonnullis, tesie
scholiasta apud Bircbium) sectiones non ullra octavum versicuhim in canone scripsi;, is nunc deimim videlur sententiam suam immttlare, dum religionem corum mox laudal, qui nihil ex evangclicis
paginis delere audenl. Profrcto verbis Eusebii m i rilicc confirmatur illorum opinio, qui Marci clauiiriam idcirco desidcratam aiunt in lot veterum

exemplaribus, quia eam de industri* muTti deleverant ob apparentem ab aliis evangelistis discrepantiam. Porro el prtor illa affirmatio Eusebii de codicibus accuratis, qni defectum bujus pericopa? prac
se tulerint, commode infirmatar in Victurrs catena
apud Mattbacium et Birchium et in cod. Vat. 358,
p. 170, ubi imo accurata () exemplaria contincre dicuntur universam hanc Marci clausulam.
(28) Noubile Eusebii dicluni dc illis eliam sacrae
Scriptursc partibus retinendis, quse aliquando controversae fucrunl! Audiant hoc qui non solum m i nimas partes resecant, veluii coelesie teslimoniuin
ep. apud 1 Joan. v, 7, verum etiam majores, et
quidem integros libros deuterocanonicos.
(29) Quae in his quaeslionibus poslbinc dicuntar
dc temporibus discrepanlibus. et de phiribus Mariie diversisque angelis, ea partim edila fuerunt a
Combefisio in Novo Patrum auctario, ei a Matthaeio
in Anecdotit Moscuensibus, quanquam non sine varielaiibus. Quippe bac Eusebii lucubraliunculae passim occurrunt in codicibus, tum aliis lum Vaticanis, ila ut eas olim Latine quoque interpreiatus
fuerit Ambrosius Mediolanensis, monachus CasU
nas, teslc Sixto in Bibliolheca.

-cjjr

944

QUiGSTIONES E V A N G E L I C J E . Q U J E S T I O I I A D M A R I N U M . '

94*

- * - baturo. 6ic eniro el sero borae solemus dicere, el

, , \ *
sero temporU, et serius quam rei usus postula vis ,
sel; neque idcirco vesperam significamus, neque
,
tempus post solis occasum, sed quod magnopere

serum sit. Quare se ipsum veluti Mattbaeus inter , - pretans poslquam dixit sero Sabbatorum , ait qua
- illucetcit, nempe hora quae deinceps suberal atque
, \ ,
illucescebat in diem Dominicuro; qua? nempe jam
^ \ ^ sera erat ct longius a Sabbato elapsa. Id vero lem - pus a Scripturae evangelicae inlerprcte sero Sabbati

appellalum est. Namque ipse Malthseus Hebraica

liKgua edidit Evangelium; ab eo auiem qui in Gre , cam translulit, illucescens hora in diera Domini , cum , $ero Sabbatorum appellala fuit : ita ut idem
- ferc tempns intelligatur, aut valde proximum, apud
, - evangelislas diversis nominibus designalum : n i - bilque differat Matthaeus dicens : Sero aulem Sab * '
balorum, quae lucescil in unam Sabbatorum, venit

Maria Magdalena, et aUera Maria videre sepul - crum, a Joanne qui a i l : < una autem Sabbato, > * c $ rum venit Maria Magdalena mane ad raonumcntum,
- cum adbuc tenebra essenl. Lale enim unum
, ,
idemque signiiicalur lempus variis nominibus.
(30) ^ *
Malthseo sero Sabbalorum dicente pro tardiui , et
,
mane pro nocle serolina, interpres addidit cum ad , huc tenebrce etsent, ne quis auroram dici ab illo pu ,
larcl. Sicuti etiam Matlbseus verbis sero Sabbato
, rum, ne quis de vespertino tempore cogitaret, ad ,
didit quas lucescil in unam Sabbatorum. Et quidem


accurale is expressit seram horam, ne quis vespe. . ram opinarelur esse post solis occasum borain;
,
nempe ail *ero Sabbatorum.
, \ .
'. ,
\ .

, , \
, \


,
, *
\

\ ,
, '
. ''
, * ,
, \ ,
\ ,
\
, , ,
,
.

,
\ '30) Cod. .

2 . Gonsuetudo autem fuit ut universa bebdomada

diceretur Sabbaium, imo ut dies singuli sic appellarentur. Dicitur ergo apud evangelistas tma Sabbatorum. Et quidem iu vulgari consueludine secunda
Sabbatorum, lertia Sabbatorum, quarta Sabbatorum.
Sic ergo Matlhseus tempus illucescens in diein Do-*
minicuna $ero Sabbatorum vociiavit. Secus vero
oporterel nos die Sabbati post solis occasum, vespere faclo, jejunium polluere : neque die Dominico jubilare, sed potius vespere Sabbali; si quidem iia inlelligendus essel evangelista. Aiqui non
vespere Sabbali solemus jcjunia polluere, sed noctemediuin cursum jam tenente, aut circa gallicinium vel auroram : ita ut el facto ipso et invelerala
in Dei Ecclesiis consuetudine, tempus significatum
per verba $ero Sabbaiorum, baud vesperlina hora
sit, sed quam Malthaeus exhibet dum ait-: quoc t7lucescil in unam Sabbatorum. Neque enira commode
accidissent vespere Sabbali lalia prodigia circa Servatoris monumentum, ne scilicet passim urbis
incolae rem cognoscerent, fiereique concursus ad tumulum, vigilamibus omnibus. Consentaneura quippe erat, lapidc prodigiose revoluto, siatim convolare custodes, hora id concedente, ad ea quae eve-

945

EUSEfell GiESAHlENSIS OPP. PAkS 1. EXEGEtlCA.

944

nerant renuntianda. Et quidcm h i docentur die , \ ,

posteroa sacerdotibus ut rumorem in vulgus serant,
. '
vcnisse noctu discipulos Jesu ad furandum corpus
,
dum ipsi somno iudulgerent; id quod ab eis fingi
,
haud opus fuissct, si vesperc Jesus resurrexissei.
.
Itaque existimo ex his demonstrari, id quod ail
,
Malllueus sero Sabbatorum, baud significarc sero
iinam Sabbati boram neque tempus vesperlinum;
! *5
namq'je ipse Maltbaeus addit: hora qux lucescit in
.
Huam Sabbatorum; mane videlicel dtim adhuc te-
nebra csscnt, sccundum Joannem. Sic enim bar- , monia (iet evangelicarum vocum, veluli uno tem- , '
pore ab ipsis signilicato, quod tamen in singulis

mulatur scripturis, ita ut inlra unam eamdemque
, , "boram principium liceat cogilare, medium, et fmem.
' , '
\ \ , ' , \ , \ &
.
5. Haud igitur a verilate aberraverts, si a Joannc
\ ^
Snilium resurrectionis Servatoris nostri dicas si
gnilicari, apud quem Magdalena mane, dum adbuc , * ,
tenebrae essent, serael atque iterum ad monumcn- , \ ,
lum progrcssa, Servatoris corpore haud iuvenlo,
\ ,
flet : quia nemini adbuc resurreclio ejus explorala
\ *
erat. Est autcm ejus borae pars altera tempus id

dequo Matlhxus loquitur; cum videlicct tertio ve , '
niens ad monumentiim cadcm Magdalena cum alia
,
Maria, haud jam ftet, quippe qua, ut ait Joannes,
, *
jam angclos viderat ipsumque Servalorem. Nara
\ * $
qwe dicuntur a Luca et Marco alia nos docent, C \ , '
apud quos nimirum plures veniunt observaiure *
roulieres. Porro autem Magdalenam lemporibus baud magnopcre inter se dislanlibus interfuisse ; , ' \
puta, sed uno fere conlinuo lcmpore, dum semel \ *\
et iterum circa eum locum versareltir; prinium
, ' ,
ipsa sola; secundo cum alia Maria. Sic eadem Ma- * *
ria Magdalena et apud Matlbaeum spectat, et apud
\ \
ioannem. Neque idcirco excludenda est a caetero- * *
rum evangelistarum narrationibus : non enim re-
\ cedebat a loco', sed aderat perstabatquc altonila
, \
visis, cupicnsque post primam, secunda eliam ter *
tiaque apparitione frui : id quod reapsc consecuta
est, dum lnultimodis complurcs mulieres adtumu- ; \ lum veniunt; atque aliis aliter angelica visio se ^ ,
, *
oOerl; ipsa aulem Magdalena singulis visionibus
* interesl. Alque ila rerum apud qualuor evangeli
stas scriptarum speclatrix fuit Magdalena : quare

et hujus apud omnes menlio fit. Sic etiam ideni
(51)* \
lempus eral, quod abs Joanne ct a Matlhaso perbi \ '
belur : sed tamen bujus temporis diversa inter ' valla apud singulos nolanlur.
.

4. Neque te conturbel id quod a Matthaeo dicitur

poslquam duae Marise ad visendurn tumulum vene-

'.

(31) Qiwestio h c hucusque pariim inest etiam

in codice Gr. Mediceo, leste Bandinio t. I , p. 159.
ldem lamen frustra sji&piraiur, quae ibid^jn apud
um sequunlur , efc., esse ejusdem

Eusebii; sunt enim Isodori Pelusiotae, ut.apparct ex

codd. Vaticanis, imo ex Isidori editione, episi. lib*
i i , 212.

045

QUiESTIONES EVANGELIG. QU-ESTIO 11 AD MARINUM.

94C

, c rant : Angelus enim Domini coelo delapsus re , * volveral ab ostio lapidein; quippe haud pulan - dum est ab angelo eadem illahora revolutum fuis&e
; lapidero. Nam quomodo illud praecederet apud
, ' , Joannem, quo narrante non Maria sola, sed et d i *\ scipuli duo monutnentum ingressi fuerant? Quam
obrem merito dices, Maltbau oratione narrari ea

quae anle conligerant : ila ut ex bujus senlcntia
;* , duae quidem Maria? ad scpulcrum vi&endum vene , r i n l , verumtamen id patefaclum dcprebenderint ;
\
quia scilicet accidcrat .lerrae molus ingens, lapi, , .
demque angclus revolvcrat, qui rursum aslans,
(51)
rei nolilia mulieres imperiilur. Alque bacc una erat

e solulionibus ambiguiialum, quae circa bunc locum agitari solent.
5 . Licci autem et alitcr proposilam iofringere
\ * \ ,
diflicullatem, si alias csse pulaveris Marias, quaB
, apud Matthaeum, aliam rursus quae apud Joanneni.
Nara quatuor omnino Marias Servaloris passioni,
(33) * cum aliis feminis praesemes compcrimus. Primam
-Jjv ipsara Deiparam Servatoris mairem ; secundam
, hujus sororem Mariam Cleopae; tertiam Mariam
* Magdalenam ; quartam Jacobi et Josephi malrern.
\ \ . Prioruin Irium Mariarum meminit Joannes bis ver bis : c Stabant aulem juxta crucem Jcsu mater
* ejus, et soror roaliis ejus Maria Cleopae, et Maria
, \ llagdalena. Quartae, vero Mariae, malris Jostpbi
t Jacobi, reliqui tres memiitcrunt cvangelistae, qui
, ,
banc Magdalenae addunt. Matthaeus quidem sic :
(34)
\ , - c Eranl autcra ibi mulieres mullae procul speclantes, qua3 eecula? eum fuerant a Galihca, ministran\,
tes^ei: inter quas erat Maria Magdalena, et Maria

Jacobi ac Josepbi; quae nolaveruul locuin in quo
\ ,
positus fuit. Lucas vero de alia Maria sic loqui , \
lur : c Erant aulera Maria Magdalena, et Joanna,
\ ,
et Maria Jacobi, et caiterae quae cum eis erant. >
. > \
\
\
. >
6. Cum ergo sint quatuor Mariae, si duas illas,
\ ,
quai apud Malthaeum, dum dies illucesceret ia

unam Sabbaloruni, venerunt ad monuinenluni an , \
gelumque viderunt, diversas esse pulaveris ab
,
illa quae niane una Sabbatorum, duin adhuc lene , , braB esseni, venil 6ola secundum Joannem, igno

0
(32) Cod. pro .
(35) Quaestio W c de Mariarum evangelicarum
nunieiO quanla fueril apud veteres Patres novosque
critiios, satis docel Caimeius copiosa sua super
hac re di&serlatione; cui ]am quidquam addere,
baud scio an abutenlis olio Tuturuin sil.
(34) Scbolion receuli manu addilum. * '
' ,
,
,
() *
, \
\ . \
, \
. Mimme; $ed ipsa vera Do-

mini mater, eadem dicilur ctiam maler Jacobi el

Josis qui fralres Uomini existimabanlur; filii secundum naturam Joaphi ex eju$ priore uxore Salome. Quaiiwr enini suscepii Joseplws liberos, Jaeor
bum Josem, Simonem el Judam. Porro siculi
putabatur Domini mater uxor esse Josephi, ita ei
ejtudem filiorum habebatur maier. Sed enim de lemere creditis Josepbi ex priore conjuge liberis, le;endus cst Hieronymus Contra Helv. cap. 14, ubi
vdic apocrvpborum deliramenla ridel, ailque fralres
Pomiiii non filios Joscpbi, sed consobrinos Servalorig esse intclligendos. ldem cap. 19 ait pr&diciam plurium nuptiarum opinionem a plerisque
non lam pia quam audaci lemeritale fuisse conlictam.
%

() Vox foHfof expungilur in codice; quod tameo fii contra sancli Epipbanii leciiooem in Ancoralo, cap.60, nec noa
contra Hippolyii T b e b a m Chronicon. C l e r o q u i i n alio nos volumine 4 8 inter sancli Cyrilli ad Malihwum frag r o e n U par.fere scboiion cdidimus, predicto C j r i t l o inscripluin, ubi pro
legilur

947

94*

EUSEBIl CiESAHlENSlS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

rans resurrectionem, ideoque flens, nihil lortuosum , \ , libi occurret, omni jam dubitalione ac quaeslione , \
remota. Igitur quod sero Sabbatorum, sicuii relro * , tradidimus, perpelrala fuerinl ea qiue apud Mat- , \ thaeam scribuntur de inlerventu Mariarura dua- ,
r u i n ; quodque mane uiia Sabbatoruin alfce Mariae #
ea quac sunt apud Joannem spectaverint; omnia
, \
ha?c, iuquam, vera sunl, nullaque repugnantia est , ,
vel locorum vel lemporum vel personarum vel de , ,
nique narratioitis.
.
7. Nam si forle Magdalenae nomen, quod apud
\ ulrumque evangelistam adjicitur, sententiam con turbat; enimvero haud xquum est divinam per, '
misceri Scripturam unius voculae nominisve causa,
,
id quod saepe accidit errore librarii obtrudi. Aut
\
enim duas bas ex una urbe seu castello Magdalo \ (35)
advenisse putandum est; aut alterulri ex his te- \
mere fuisse adjectum Magdalenae cognomen, semel
,
librario qui antiquitus scripsit in errorem lapso; ,
quod deinceps raendum exscriptores reliqui reli- ' *
nuerunt. Id ipsum alias quoque accidisse paulo * , post demonstrabimus. Nempe cum in ejusmodi
* '
rebus a principio quidem dictatum recte fuerit, sed
,
postea mendum obrepserit, neque tanien anianuen ,
ees scriplura niulalionem agnoverinl, nonnullai ,
qujestiones exoria3 sunt. Atque ila circa Magdalenae \
cognomen, supervacue uni ex Mariia addilum,
, ,
contigisse dices : quo ablalo, tollilur oinnis q u
slio, tiemine jam in bis locis dubilanle. Eigo et
\ , ' ,
sero Sabbaloruin, id est profunda nocle, ea, q u

apud Matlbaeum narrantur, visa fuerunt a Magda- C \ \ ,
lena atque ab alia Maria : el inane, dum adhuc te , \
nebra essent, venit alia Maria in euradem locum;
\
quae priino quidem anxia erat, baud invenlo Ser \
vatoris corpore; deinde et ipsa specuirix ejusdeiu
fuit. Laudabilius lamen fiet, i ne menduin quidem
,
ln bis locis esse causabimur, duasque polius Mag , \ dalenas censebimus, sicuti jam quatuor demonstra *
vimus fuisse Marias. Cerle nulla absurditas vetat,
,
quominus duas Marias ab eodem castello Magdalo
, '
venisse dicamus : prorsus et nulla jam perplexiias
,
reUnquatur, sed altera sit illa quaesero Sabbatorum

apud Mattbaeum, altera rursus et ipsa Magdalena
\ \
quae apud Joannem mane ad monumentum accedit:
,
quam postremam credibile sit a llarco quoque ^ , ' * \
memorari secundum aliquol exemplarium (idem ;
, *
de qua minirum seplem fueranl daemonia ejecta ;
* \ atque haec videlur cui dictum fuerit iVo/i me tan , '
gere, non illa qua3 apud MailhaBum : nam elsi forle

et ipsa a Magdalo oriunda eral, baud lainen earadem pari macula aspergit divina Scriptura.
III,
Quomodo vu(B secundum Malthitnm sero Sabbatorum Magdalena eum allera Maria teligit Servatorh pedes, eadem mane una Sabbaii secundum
Joannem audivil c Noli me tangere.
i . Si quidem uua eademque Marta esset apud

Majtit* ^

,

.
'. * *

(35) Eusebiua ei Hieronymus De loc. Hcbr., , Magdala in

iribuJuda.

949

Q U J E S T I O N E S EVANGKLlC.il.

, - ,
\
* ,
, ' ,

, ' \ '
,
, , \
* , ,
,
, , \ ,
,
\ * ,
, ; *
, \

\ ' , \
, 'Pa66ouri , 6
6.

'. ' \
, \
, * ,
*
, \ \
, \
\ ,
, , ' ,
, \ ' ,
-
, \ \
* *
\ *
\ ,
\
, \ ,
; ,
, * \ ' ' \
, *
*
, \

,
,
, '
.
*. ' \
* * \

- Q U J E S T I O 111 A D M A R I N U M .

90

ulrumque evangelistam, dicendura foret eamdeiu

saepe in eumdeni locum venisse, quam scilicet aitrahebat admiraiio rei geslae el successus gaudium.
Prima igilur illuc profecta, primaque reruin, quas
Joannes narrat, spectatrix, festinaoter redibal ad
aposloloe; principio quidem sepulcri apertionem
nuntians : deinde, quanquam resurrecliouem^iderat, angebatur nibilominus suspicione ne quis potius Jesu corpus e monumenlo abslulisset, quod
nesciebat quonam esset translatum. Exin secundo
ibat cum aposlolis ad monuroentum. Postquam bi
domum reversi sunl, sola rursus in loco relicta,
flens ibi subsislebat. Deinde in monumenlum iptrospiciens duos angelos vidit : deniquc ipsum
oculis ejus oblatum Servaiorera : quam ibi cum
iletu baerentem, el ex humanae iniirmitalis a.tque
buraililalis inslinclu furto ablatum corpus credenlem, aique indigna de ipso sentientem, Jesus primo
mulierem appellal, increpans alque exprobrans femineam aniini aegritudinem : unde ait, mulitr,
quid plora$? Deinde addit, Maria; ut illa nomine
admonita ad mentem revocaretur, alque ut antiquarum sponsionum lum ipsi luro reliquis discipulis de Gbrisli resurreclioue faclarum recordarelur. llla aniiuo ex aberralione receplo, vique vocis
ac verborum agnita Rabboni ioquit; qua voce significatur magi&ter*
2. Mox ad illura adbuc ut inagistruin, non ut
Deum, accedere properat: qua ille probibita et deterrita ait, Noli me tangere. Nam quae biunana adbuc sapiebat, non erat digna divioilaiem ejus attingere : neque par erat illam, quae adbuc flebat,
et Jesum iuferne in monumeaiis sepulcrisque quaerebat, atque bumiliter et inftrme de illo scniiebat,
baud, inquam, aequum erat coniaclus ejus compolem fleri. Quamobrem Jesus causam quoque rei
aperit, noudura se ascendisse (quantuni ad eam
altineret) ad Patrem dicens; quoniam ipsa rei
geslae Qdem nondum adhibebat, seque morluura jacere pulabai: ideoque ait, Noli me tangere, cum Ulis
sis, talemque de me opinionem geras: libi enim
Deus nonduin credor, sed tcrrestris adbnc babeor.
Sic is ploranlem, et quae hortulanuni ipsum credebal, his verbis, Noli me taiigere rejecit increpitans : unde tt mulieretn eamdein vocilavit, a i l que, Quid ploras? nam lugere vivenlem, imu ipsani
\itam, extremse erat insciliae : qua super re non
pepercit objurgationi. Tum in sequenlibus divinam
illi sui noliliam impertivit: quae his verbis niagnopere erudila, denuo deseruil inonumentum,
secundo videlicet. Exin narratis Mariai alteri, qua:
vidisse eani narrat Joannes, Utuc cum eadem reversa est, terlio videlicet: ac tuin eorum, quae
memorat Maitbaeus, spectatrix fuit; haud jam sola,
sed cum allera Maria : neque jam inlrospiciens in
scpulcrum, uli narrabat Joannes; neque jam duos
augelos, sed unum lapidi insiuenlein cernens.
3. Pust ba;c denuo videt, comile allera Maria,
ipsum Servalorcm, secundo videlicct: ncque jam

961

EUSEBU CAESARIENSIS OPP. PARS H I . EIEGETICA.

95S

, , \
audit, Nolime tangere; imo gaudere, nedum flcre,
*
ab ipso jubetur : quin etiam hunc tangere sinitur,
,
quem jam ut Deum venerabalur. A i l ergo his fe , * rnlnis Jeeus, Gaudete. lllae vero accedenies tenue, * rant pedes ejus et adoraverunt. Et vera igitur nar \
rant sacra Evangelia, et nulla in parte inler se
, * ,
pugnant: quanquam eamdem Mariara Magdalenam

introducunl et non tangentem primo Servatorem,
*\
dum flebat, eratque incredula, et eum tangentem
,
postquani gaudere jussa est. Jaai priera esse exi
stimanda q u sunt apud Joannem iis quae apud
, * *Matthaeum, in dispulaiis retro secundum quamdam
<explicationem comprobavimus, dum oslenderemus,
,
ubi dicitur apud Mattbaeum sero Sabbatorum, non
,
vesperlinam horam significari ab evangelista, sed
tempus illucescens in unam Sabbalorum. Erat au- * ,
' .
lem hoc lempus posterius illo, de quo Joannes lo . \ ,
quitur. Atque bsec dicta suulo, si quis omnino
eamdem Mariam apud uirumque evangelislam Joan- ' \
nem atque Mailbaeum esse coniendai.
.

4. Sin vero concedatur non eanidem esse, sed

jdiam quae sero Sabbatorum, comite alia Maria,
venil ad monumentum ; aliam quae apud Joannem
mane una Sabbatorum, dum adbtic tenebrseessent,
tola ad idem monumentum accessit; omnis arabiguitas dissipabilur. Nimirum priores, quae sero
Sabbaiorum venerunt, propter suam sedulilaiem
aique creduiitatem, jussas esse a Cliristo gaudere
eumque adoravisse, ejusnue pedes tenere dignas
fuisse. lllam vero apud Joannera Mariam, diversam *
a superioribus, serius, mane videlicet, suprrveTtisse. Eamdem hanc esse apud Marcum, de qua
septem daemouia ejecta fuerant: quaeque vebementer animo perterrita fuerit, et paulo incredulior;
ideoque manserat ibi flens, et suspicans ne forte
Servatoris corpus de sepulcro fuisset sublatum, atque io alias lerras abactum. Atque adeo perturbalus fueral illi aninius, ut ne angelos quidem inlra
sepulcrum visos magoopere su&pexerit, neque
ipsitm oculis oblatum Servatorem agnoverit, *ed
poiius bortulanum esse pulaverU.
t

IV.

Oe sepulcto et de repugnentia apparente.

Quomodo apud Mattbaeum Maria Magdalena simul cum altera Maria extra monumenlum viderit
unum angelum insidenlem lapidi raonumenti. Et
quomodo, secundum Joannem, intra monumentum angelos duos speclaverit sedenles Maria Hagdalena, secundum "autem Lucam. duo viri astiterint mulieribus. Denique secuiidum Marcum juvcnis in dextro residens monumeoti latere visus sit
Mariae Magdalens el Mariae Jacobi et Salomse.
. Priora sunt quae narral Malthspus: quare el
duae Mariae viderunt angelum qui nuper illuc venerat lapidemque revolverat. Sequuniur il|a apud

'. ,
, \
,
, \ ,
, ^
, \ ,
,
*
* *
\
, \ ,

,
,
> ,
(36-37).
'.

\
.
*
*
.

\ \ .
'. .
\ \
"

<5-7) Quaeelioiiem de Maria ad Domini pede procidente exscribit vel imrtatur Hieronymus epist. 59,4
oec AOII Pboiius epi&t. 457.

QtJiESTIO IV AD MARINUM.
954
QILESTIONES EVANGELICJE.
, Joannem, nempe duo angeli intra monumentum
, - visi, ab eo diversi qui extta conspectus fuerat la \ , pidi insidens, uti narrat Mattbaeus. Quod autem
, apud Lucam dicuatur duo v i r i in splendida veste
- * - v i s i ; insuper itle juvenis apud Marcum stola can , dida amiclus, et in dexira poiius quam laeva parle
' , visus, qui laeta ac fausta mulieribus nuntiavil; h i ,
, inquam, diversi inler se angeli erant, aliique ab \ , iis qui apud priores evangelistas commemorantur:
quare Lucas et Marcus ne angelos quidem diserte
\ bos vocant: imo iidem evangelisUe ne illa quidem
' , recitantquae Joanne&alque Malthaujs, visiones dico
(58) Servatoris; ped polioribus ee Matthaea atque Joanni
\ (59) potiora dicere permiUuiU; ipsi secunda narrant,
supplentque $i quid ab iilis silentio premitur.
,
.
2. Itaque dicendum est, uti quatuor evangelist*
'. ,
, \ * sunt, sic pari nuraero esse vjsioues apud eos de scriptas; ilem lempora quatuor, nec non eos qui.
, \ * ^ per singula tempora singillaUm apparuerunt; si \ (40) militer et ferainas, qtiae viderunt, fuisse diversas;
, ilemque sermones eorum, qui visi sunt, discre ; pantes. Haec, inquam, quomodo se babent? P r i mum tempus est MaUhsei illud $ero Sabbatorum,
, crnn Maria Magdalena non sine una comile extra
, \ , moiMiraenlum (quo ilem tempore lerrae motus ac , * cldii) unum vidit sibi dicentem: Nolite tiroere;
scio euim a vobis Jcsum qui crucifixus est quseri;
5
, . \ non esi hic; surrexit; venile et viilete. Quarlum
extremumque teropus est Marci illud, cuin, orto jam

55

(58) Induobus Eusebianis capitibus a Combefisio,

ut jam dixi, edilis, sicuti permulla cx his ad Marinum scriptis desiderantur, ila quaedam diversa sunt,
quaedam vero explicatiora videntur. Hoc autem loco
fiic babet edilio : , '
\ , ,
\ ,
, '
, *

.
\
,
\
, *
\
\ -
* ,
,
.
\

, ,

, ,
,
* \
- , '
)
.
, ,
,
, \
, -

,
. *
, ,
* \
,

*
* -
)
*
, *
,
*
, ^

, \ \
, \ -

, \ ,
,
, \
.
\ ,,
* \
, ,
; \ ^
, \ , ' ^
' ,
*
, , \ , \ ,
. Eadem rursue narratio in Vaticanis quoque codicibus aliquantulnm varial, pro
breviatorum scilicel aut excerpenliuro arbilrio,
(59) est cx alio cod. Vat.
(40) Cod. .

95

93

KUSEBII CiESAftlENSlS PARS I I I . EXEGETICA.

sole, a juvene oblato muiieribus Maria Magdalen

ei Mariae Jacobi et Salomae, quae cum aromatibus
venerant, bae ipsae audierunt: c Nolite expavescere; Jesum quaeritis Nazarenum crucifixum.
Medii autem sunt angeli i l l i , qui apud Joannem et
Lucam apparent per intervalla singillatim. Appar u i l enim sero Sabbatorum angelus unus exira
monumenium; post quem ipse Servator. Mane au>
lem jam adulto, alii duo apud Lucam viri appellati,
baud inlra monumentura visi. Extremus omniiim
ille juvenis; et ante hunc, nec non ante \iros a
Luca memoratos, duo illi intra monumentum.

\ , *
,
.
61 \ *

* \
* ,

* ,
\ $
.
'.* $ ,
3. Lucas ait una Sabbalorum mane perspicuo
, iulisse aromata mulieres duas, quae secutae fuerant
, Jesum, Gablaea oriundas, quseque deduxerant ejus
funus et veneraat ad monumentum. H# duos ange- & ,
, \ ,
)os viderunl sibi dicentes : c Cur quaeritis vivcDiera
inter morluos ? non est bic, sed surrexit. Recor- ; ,
damini quae vobis dixit dum vobiscum versarelur, '
quod nempc oporleret Filium bominis p a t i ; et , , \
.
reliqua.
'. "
4. Joannes ait una Sabbatorum Mariam Magda ,
lenam solam accessisse ad monumentum cum adbuc
, \
tenebrae essent; vidisse lapidem sublatum; venisse

\ \ ,
ad Siroonero atque Joannem, quibus a i t : c Tulec \ !
mnt Dominum de monumento, et nescio ubi posuerunt euin. Venil ergo Petrus atque Xoannes ad mo- * \
numentum; et reliqua. Deinde Magdalenam flen- , .
, \
tem exhibet evangelisla; quam semet inclinantem
vidisse ait duos angelos sedenles, unum ad caput, Q , , \
\ , ,
alterum ad pedes, sibique dicentes : c Mulier, quid
; > , \
ploras? > quae ait : c Tulerunt Domiaura uieum, et
. ,
nescio ubi posuerunt eura. Mox conversa retror\
eum vidit Jesum stantem, neque tamen sciebat
, , ;
eam esse Jesum. Dicit auteui ei Jesus: c Mulier, cur

;
ploras ? quem quseris ?
'. " \
5. Ambigunt nonnulli quonam paclo tres dies
, ,
iioclesque tres absolutae iuerint, uli praedixit Cbri \ (41)
i t u i , ante faciendam resurrectionem. Porro respon
* , \
dere sic licet. Alii a tempore, quo Jesus proditus
\
fuit, numerant : alii parasceven in duo dividunt,
\
quia nox fuit rursusque dies, quia scilicet illa
. 01
die sol obscuratus, denuo reluxit. Exin est Sabbaii
Jies integra, ejusque nox. Alii supputanl parasce

fen lotara, diem noctemque; Sabbatum item totum * \

ejusque noctem; Dominicae aulem diei iiiitium,
loco inlegrae diei raetiunlur, qua incipieuie Chri- |
stup surrexit. Atque ita ires dies dicunt. Certe et ' . \ \ \
,
in mortuis ac in recens natis pueris ita solemus

totam diem meliri, sive nalivitas conligerit hora
deciroa, sive die exordienle. Sic etiain morluis ter- ,
\ \ ^
tia die et nona ei quadragesima inferias legitimas
\ \
ferimus, haud tota tertia cum sua nocte, neque
lota nona cum sua itera nocle, neque tota quadra-
geiima similiter cum sua nocte, sed initiis raoru-

Huixi dierum spectatis, jusia absolvimus, idque
lempus pro die imegra babemus atque mctimur.
,
. , .

57

SUPPLEMENTA QUiESTIONU AD STEPUANUM*.

95*

* , \
. Sed quoniam Chrislu? dixerat , tribus diebus iribusque noclibus se in corde terrae fulurum,
,
(41) lubet ila disserere: si quis aere alieno obsLrictu*
credilori suo recepisset, se post tres dies solulur u m ; hunc, inquam, si ante condiciam diem aeg
, ,
iliud dtssolvere videremus, inendacemne an inulto
, ;
veraciorem judicaremus? Praelerea, si Christus
(42) , ,
, \ , ocius, quam spoponderat, resurrexit, major binc
virtus elucescit, nedum loeus rcprehensioni esl. Su \
spicio conlra alque lnemlacium ex larditale conse , \ ,
quebautur : inendacium, quia condictus terminu
, fuisset elapsus; suspicio, quia, recedentibus custo .
dibus, ea res furli fuisset insimulala.
EXPUC1T

1.

LECTORI
Hactenus edidimu$ continuam atque illibatam Eutebiani operi$ priscam et prccclaram Epilomen, prout
ea e$t in puleherrimo codice Palatino Vat. CCXX,
f. 61 usque ad 96, ubi opus reapse concluditur,
reliclis deincep* pagini* puris. Fuerunt autem, ul vidimut, quastiones x x ; scilicet ad Stephanum x v i , rf
Majrinum iv. Quanquam vero variis ex fontibus nobi suppetebant ulriusque partis supplementa, noluimu*
ea cum Epitome admiscere, ne scripii per se concinni et perfecti tenem quodammodo liit imerth perturbaremus. Nunc tamen supplementa quas invenimus tum quwttionum ad Siephanum tum etiam ad Marinum
sttbtexenda sunt. Et primum laulce aliquot partes ex magna ms. catena Niceta ad Lucam in codiee A,
$eu Vat. 1611, quat non ex EpUome sed ex inlegro opere decerptas fuisse apparet; quariquam ipse quoque
Nicetas videtur inlerdum, nt fit in catenis, Eusebium diminuere; cujut rei indicium est, quod aliquando in
Epitome tunt aliquot particulce, quat Nicetas subtrahit : etsi alioqui in laudalit Niceta partibut,
Euubius plerumque inleger est, et ubique plenior. Nunc igitur priure loco tupplemenla qucettionum mi
Siephanum.

EUSEBII
EX

INTEGRIORE

OPERE

CiESARIENSIS

QUASTJOJSVM

EVANGELICARUM

PARTES

in Nicetce Catena ms. ad Lucam.

'. (43) - 1 Quod Matlhaeus superne successiones dedu , cat, Lucas vero conlrario ordine ulalur, quando, \ ,
quidem eadem via ulerque graditur, nullus est
\
reprebensioni locus. Nam et illos qui prorsum sur ,
sumque ascendunt, et illos qui adversum eadem
, ,
via descendunt, baud quisquam diceret diverso
\ tramite incedere : quia scilicet una ab utrisque, id
. \
e&t ab ascendentibus descendentibusque, via teri , '
tur. Pari ergo modo eliam in recensendis generis
, \ - successionibus, pro cujusque libilo vel ab imis
, ,
sursum teodere, vel a superis capto initio progeni toribus in postremos desinere licet. Atque bic mos
, etc., ut in impressa
antiquilus Hebrais placuil, ctc. Quod si, quia nec
anobis epitome, col. 891, /in. 4 fine, usque ad
Lucas ascendens substitit io Abrabamo, nec Mal,/.893,//. 37. '
tbieus ab Adamo imoepit, in quem Lucas desivit;
M

Matth. x u , 40.

(41) Expilavit hanc Eusebii qua?stionem Isidorus

Pelusiola ep. 2, 212, lacilo aucloris noniine; ideoque ejusdeui solulio jaindiu n o u eral.

(42) Deest in coaice parlicula , qiue tamen bie

OHiiui non dobuit.
(43) Cod. A, f. 63. Confcr quaest. u .

0 9

EUSEBII CJESARIENSiS O P I \ PARS I I I . EXEGETICA.

96

idcirco dissonos inler se evangelisias aliquis dicat, .

non recte judical. Ulerque enim cvangelista proprio calculo descriplionem cxposuil; aliter quidem
ex Abraharao incipiens, alter ipsutn Abrabamum
eupcrgradiens , ad primum usque bominem ascend i l ; neque in hoc ipso consisiens, hisloriae suae
i&eriem cum Deo conneciil. {Juxnam porro in bis
repugnantia est? si Maltbxo quidem visum nUe
est, ob scriplura: suie insiituluin, cx Abrahamo et>
deinceps genealogiam dedticere : Lucae autem placuit, propier regenerationis in Cbristo inysterium,
sursuin provebere bominem lavacro regeneratum
ulira cujuslibet generationis flnes. Ob&erva enim,
eum toto suo sermone vocabulura generalionis relicere, sed Jesum retrocedendo subvebere, donec
pon in bomine aliquo sislit, sed in ipso oroniiuo
Dco, cui illum ulpoie Filium Patri copuiat.

\ ,
" "
,
*
,
, \ ,
\
, \
;
\ \
, ' ,
,
,

,
, , *
\ , ,
,

2. Age vero ut ita etiam loquenlis coarguamus

imperiiiam, atque ut nemo veritalis ignoraiione
deinceps ecandaluin palialur, genuinam acia* rei
bistoriam exponam. In primis vero objectam no|>is propositionem coqsiderarc opus est. Mailhaeus
quidem ex Abrabarao ad Davidem, alque ila ad
Salomonem ejusque successores usque ad Jacobum, unde orlus Josephus Cbristi pulatus pater,
desccndit. Lucas autem Josepbum baud ex Jacobo ail ortum, u l Maltbseus; sed ex Heli ascendens,
ad caeteros pergit, quorum nullum Malthaeus commeinorat. Atque ilaobUquaro veluti decurrens viam,
nequaqunm ad Salomonem devenit Davidis filiura,
eed ad Nathanum qui aeque fiiit Davidis filius.
Atqui oporluisset, si unam uterque evangelista genealogiam texebal, vel Lucam eamdem cuin Matthaeo seriem contexere. vel Malthaeum eadem, q u
habct Lucas, nomiua recitare. Hi vero adeo invicem non conspirant, ut alier Jacobi fllium dicat
Josephum ac Salomonis Davide genili: aller aulem
non Jacobi, sed Heli ac Nalbani Davide ilem gen i t i : quo scribendi inslituio magnopere inter se
dissidere videntur. Quomodo igitur objeclac
propositioni occurrendum esl? Agesis, animae aperientcs oculum, vocabulis ipsis accurate meniem
intendamus, et quid dicat Lucas inspiciamus.
c Et ipse Jesus exal incipiens quaai annorum t r i ginta, ut piitabalur iilius Josephi, qui fuit Heli,
qui fuit Melcbi. Sed enim Matlbaeus, baud usus
est dictione pulabalur, ,elc. Atquc baec priroa est
responsio.

. (44) " \
'
,
*
*
\ ,
\
, ,
, *
\ '
, *
, *
, ' \
,
,
, '
* ,
\ * ,
, *\ \
' ; .
; ,

, .
\
, ,
'
, e l c , utin epitome, col. 896, lin. 4, utque ad
,

3. Alius quoque fortasse latet profundus alque

arcanus in praediclis sensus. Maitbaeus enim mapifesie carnalem narrans Christi originem, et Joeepbum \olens vcre Davide oriundum oslendere,
oraiionis sua; ingrcssura qualem oporiuit facit,dicens,
hibtr generationis Jesu Christi, el reliqua, consequenlerque lotam deinde bisloriam ponit post profenitoruro catalogum, Magos videlicet, Herodis

*. (45) ' \ \ ^
.

,
,
, ,
, \

, ,

(44) Eod. , f. 64. Quaest. m.

(45) ibid.

SfcPtLEMENtA QtJiESTIONUM Al) STEPHANUM.

PC*

, , fiirorem, Jesu in jEgyptum fugam, indidem fedituin*

,
denique Archelaum. Et quomodo post haec in pu blicum hominum conspeclum prodlens Joannesi
, \ tricesimo atalis Jesu anno, poenitentiae baptismunt
, in deserto pra?dicaverit, atque intcr alios illuc
xc\ Jesns quoque vencrit, ut abs Joanne in Jordane
\ baptizaretur. Yidcs ergo i n bis conlexlum, et
bisloricae narrationis sequelam, quam Matlbaeua
, , , exponit, v i r Syrus, profeseione vitse publicanus,
.
lingua Hebreeus.
\
4. At Lucas celebri Antiocbia genus trahebat,
, qua in urbe eruditissimi quique abs lonibus se
(46) progenitos esse gloriantur. Sed prseter insitum c i ,
vibus hellenismum, aliquando magig profecerat in
,
litteris Lucas, quia medicae arlis peritus erat. E l
. " * * tamen lalis cum esset, Evangelii scripturam or , - diens, res primum Zacbaria. el Elisabela; narral.
\ . Deinde Gabrielis ad Mariam apparitione subnexa,
- miras illas nalivilates deinde ponit, nulla Josephi
, , genealogiae facla nienlione. Postea duodecimutn
Jesu annum scribens, nondum ullam genealogiam
, \ ixemorat. Post Augusti vero lempora, Tiberio
. , Romanoruni imperium tenente,quintodecimo bnjus
, anno, dicit Joannem in deserto pradicavUfte poe , \ \ nttentiae baplismum in peccalorum remisiionem :
concionesque ejus exponit; et post haec omnia,
* , \ Jesu, inquit, baptizalo et orante ccelum aperiri con , , \, \ - tigil, et Spiriiuro columb apccie descendere, at , quc illinc vocem deferri: cTues Filiiie meus dile \ , \ ctus, in quo mihi complacui. > Porro buc prove * c clus, lanquam sonino etigilans, genealogia. intem, " , , peslive, ut aliquis existimabit, mentionein iuferl:
, , c Et ipse Jesua erat incipiens qoaai annomm t r i , ginta, filius ut pulabalur Josepb), qui i u i l Heli,
, , qui fuil Melcbi, et reliquorum.
, (47), \ .
*. ;
5. Quia ergo boc loco non sit perplexoe? eiquitt dem Malthaeum narraiionis suae compositioneai
, scile fecisse apparet; Lucam aulem tanla incogi, ,
lantia fuisse, u i cum euo loco geoealogiam collo*
- care deberet, eam tunc pranermi*erit: et cwm
, , tantam hieloriae partem scripsissel, nempe a Cbri*
&ti naiiviiale usque ad iriceftiroum ejus annun,
, - nullum inserendae genealogia? idoneum tempufr
* * - ^ agnoverit: sed nunc deraum curo trigir.ta jam an \ ,
DOS natus ad Joannis baplismum acccdil Cbriitu*,
\ , - praeler omnem ralionem ac ternpos, laoqiiani
. ** scripli inserturo qooddam genealogiam inducal.
, VemroenimveiO si qois illom sic reprekiefiderel,
* haad responsom toum desiikrari pateretar dirus
\ \ eraogelieU; sed divina qmedam, ut par ttt, ei
\ sciia, et inbabiUDte divino Spirila digna eloqne , relor. Ego aotem exitlimo iptvm Jtw cariraleM
* , qooqve orifinan desaibere nAenlem, ita te
, . nste. E l qvia boc ei propotUoa eral, bauo if , rabat, gcoeratfoneai bajasmodi expoai oportere.
per to?utum
, - Sed qaoniafD B B D C de rt&aenlumt

(4^) Sie deeoostrat Easebios totaM AMiocbeaofwm btttntarajB GnKoai faisse.

(47) ha codei,

pnUiwmh

MaiaiB ct LetL

EUSEBII CiESARIENSiS OPP. PARS I H . EXEGFTICA.

961

loquilur, Jesumqne ut Dei Filium exbibet; idcirco

hoc yeluti oxemplo demonstrare sludet, quemlibet
hominem in Deo regeneratum, eliamsi vere filius
hominum babeatur ob carnem qua indulus est,
non tamen cum sua natura 1n carnis geniioribus
sistere, neque non ultra corporis procrealores excurrere : verum eliamsi iilius hominis videalur ob
corporis generationem, nibilominus haud alienum
a Dei adopiione censeri. Exislimo igilur ipsum
lempeslive et genealogiam scripsisse, et addilamenlo dictionis utputabatur usum. Conscnlaneum
quippe eral, postquam de coelo testimonium ad
Jesum venerat: Tu es Filius meus dileclus, in le
mibi complacui; jam inquam baud decebal, hominum iilium, aeque ac caeteros, ipsum appellare;
sed addiiamentum adjicere opus fuit ut putabatur.

, ' -,
,
* '

, ' |
. \
,
. \ ,
,
, \ , \
,
*
, '
, ' .
Nam Dei quidera proclamatus fuit naluraliter Alius, non aulem ut puiabatur : eecus aulem Josephi
quidem pulabatur, sed non erat naturaliler filius.
6. Quae cum ita se babcant, videor mihi sic C*. Qv , \
rationem reddidisse. cur Malthaeus scripluram suam
, '
exordiens, ante Mariae concepium, et ante carna- ,
lem Jesu generationem, tempeslive in sua bisloria , \ ,
carnalem geuealogiani praposuerit. Proplerea ge
neraliones quoque deorsum ducit, descensum a \ ,
meliore siatu innuens illius de quo agit : etenim
* incarnatum Dei Verbuin reapse descendit, quia
,
cum in forma Dei esset exinanivit semelipsum

formam servi accipiens. At vero Lucas, siquidem, ,
aque ac Matthaeus, Verbi in carne advenlum de- ,
monstraiurus fuisset, ipse quoque omnino generis ,
bistoriam scripsisset circa conceplionis aut cerle
nativitatis tempus; ordinatimque a senioribus ,
exordiens, ad postremos descendisset. Sed quia
* \
haud secundum Malthaei mentem narraiionem suara C ,
explicuit, merjto tempus illud transcendens, ad
,
baptismi regenerationem contendit: atque boc loco * \ conlrariam exponit gcneralionum successionem : , \
subgradiens simul a postremis ad prinios, simulque , \
yitans commemoratorum a Matlhaeo reorum pecca \
lorumque virorum mentionem : quandoquidem ,
regeneratus in Deo, fit alienus a carnali origine, ,
et a peccatoribus secundum carnem patribus, post- \ ,
quam Dei filius est effectus, et ononium qtii secun- , \
dum Deum inculpate vixerunt. Sic Abrahamo
quoque dictum f u i t : < Tu vero abibis ad patres * *
,
tuos. > Quibus verbis haud carnales parentes sed
.
illi qui secundum Deum pietale ei similes fuerunt,
T

qiiasi nigmate denotantur.

^
'. , 7. Merito ergo Lucas, utpote qui regenerationem
, '
narrat, haud eadem qua Matthaeus via incedit.
\ /. ,
Quamobrem neque Salomonis neque Uriae uxoris,
', \ iieque Tbamane, neque Ruthae, neque Jechoniae,
,
neque. bis interjectorum baud absque criminatione
' , \ \
viromm facit recensionem, sed pe.r alios inculpatos
.
graditor; el quidem a propbeta Nalbano regenera ,
lum suum derivat. Et ille quidem apud Matthaeum
, ,
secundum carnera genilus, filius erat Abrabami,

ex boc videlicet deducta genealogia, quia primo
, Abrahamo facla fuit promissio gentium benedictio-

365

SUPPLEMENTA QUiESTfONUM AD STEPHANUM.

. \
,
, * , '
,
* ^
. "
, \ '
* .
', \

,
' \
\
* .
B
(48).
*. ,

, , ,
,
\
,
, , , ,
. \
,
, \ . ,
, \
. \
, ,
,
, \
. ,
, '
\
, \
* ,
,
, .
, ' \ ,
,
(49) ,
.
[] ,
\

r

9G(I

nig, quae baud alilcr quam pcr scmen ex co proventurura evenlura erat. At ille in Deo regeneraius.
alios sibi patres secundum Deum inscribens, haud
equidem veros patres, sed ita putatos propler niorum simililudinem, ad verum Palrem post omnet
sursum tendit, Filius Dei exsislens. Alque hactenus de arcano a nobis sensu dictura sit. Ne vero
nos quisquam haec proprio ingenio excogitare putet, antiquissimam historiam proferam, apud quam
comperire est solulionem putatae inler duos evangelislas dissonantis. Historiae bujus auctor Africanus est, v i r eruditus, et ioier extera doctrina
imbutos illustris, cujus praner caeieros mtillos
egregios libros, epistola quoque habelur ad Aristidem de putata evangelistarum circa Gbrisii genealogiam dissonanlia, quae ita se babet.
AFRIGANI.
8. Haud accurate quidam aiunt, provide factam
esse differenlem banc pominum enumeraiionem et
permislionemsacerdolalium, utpulant, et regalium
vjrorura, ut ostenderelur merilo Cbristus rex simul
atque sacerdos : quasi aliquis de boc dubitet, aut
aliani spem babeat, nempe quin Ghristus aeternus
sit apud Palrem ponlifex, preces nostras ei oflerefls: rex autem supermundialis, quos liberavit pascens Spiritu, cooperator effecius in omnium reruni
ordinatione. ldque nobis exploralum fecit non t r i buum catalogus, neque perscriplarum generalionum mislio, sed pairiarchae alque prophetae. Caveamus igitur a minuto bujusroodi religionis arlilicio, ut nominum permulalione Christi regnum ac
sacerdoiium comprobare velirous. Nam et alioqui
regali Judae Iribui sacerdotalis Levi'lribus facla
erat affinis, ex quo Naassonis sororem Elisabeiam
duxit Aaron uxorem
rursusque Eleazar Phaiibelis filiam , prole inde suscepta. Ergo evangelisiae menlili sunt, dum non veritatem asserunt,
sed simulatain laudem : cujus rei causa, alier quidem per Salonionem a Davidc Jacobi .stirpem Iraxit, qui fuit Josephi pater : aller autem a Natbano
Davidis lilio Helim deduxit Josepbi paritcr, sed
alia ralione, patrcm. Aiqui eos ignorare non oportebai, ulrumque numeratorum hominuni ordinem,
genus esse Davidis, Juda* nempe regiara tribiim.
e f

Etiamsi enim prophela Natbanus fuil, el qiiidem

etiam Salomon,el borum utriusque parens (David):
ex multis sanetribubus exslitere prophetae; sed tamen sacerdotes nulli fuerunt ex nulla duodecim
tribuum, sed soli Levitse. Frustra igitur composita
ab illis fuit haec falsitas; neque praevalebit hujusmodi sermo in Ghristi Ecclesia contra accuraiam
veritatem, nempe ut mendacium consarcinetur ad

" Exod. , 23. ibid. 25.

(48)Diximuscol.899, adn. 42, Africani epistolam,
quam Eusebius Hist. eccl. i , 7, acepbalam dederat,
a noelra epitome feliciter partim sarciri. Nunc islo
iu fragmeiito integriore ac primilivo pradictae epistolre prior pars omnino cumulalur. Hujus ergo ad
Africani epislolam praeclari addilamenli meminisse
oporlel eos, qui novas aTiquando ediliones curabunl.

Etenim in Vcneti quoque Gallandii diligenlissiini

bominis Bibltotlteca Patrum l . I I , p. 558, acepbaU
est haec epislola, quia caput ejus adbuc linteis codicum obvolutum erat.
(49) In epitome codex habet omnino ,
seu veram nunc vides lectioiiem .

067

EUSEBH CiESARIENSIS OPP. PAfcS I I I . EXfeGETlCA.

96*

Christi laudem atque prseconium. Quis vero et illa , ,

, nescit sacralissima Apostoli verba resurreclionem
Servaloris nostri pradicantis atque nuntiantis, |>, \ \ , \ \ , reique verilaiem magno cum pavore affirmantis dum

,
ait : Si ChristtirA resurrexisse qnidam negant,
nos autem asseriraus atque credimus, speramus ac
praedicamus, falsi tesles Dei sumus, quod suscita- , ,
verit Gbristum, queni non suscilavit. Quod si adeo , ,
hic qui Deum Palrem honorat, nemendax videaiur, ,
timet, quia rem miram nafrat; cur non merito t i - ; , \
meat quisquis falso senrtone Veritatem vuk stabili- \ ,
re, non veram scntentiam concinnans ? Nam si ge- ,
\
neraiiones abl uderent, nihilquc germani seminis ad
Josepbum conferretur, sed ea res ad fulcimen tan- , <
lummodo nascituri dicta esset, nempe quod rex al- ,
que sacerdoe foret is qui venlOrus erat, deflciente , * ,
probatione, totoqu6 orationis orbatu irt futilem
, (50).
hymnum desinenie, nullam hinc laudem Deo accedere exploratura fit, quia totum mendacium e s l ;
sed damnationem potius dicenli conflari, quta quod nibil est, aliquid esse jactavit.
0

'. \
9. Davidem Matlhaeus quoque ante alios in ordi * , \ \
neposuit sua genealogia, quia Davidi primo so-
*
lique iirmo jurejurando praedixerat Deus fore ut

cx illo nasceretur secundum carneni Christus.
Scriptum eSt igilur : c Juravit Dominus Davidi veri- c " * \

latem, ei non frustrabitur earo : de fructu ventris
. c
tui ponam super thronum tuum
> Et rursua:
c Juravi Davidi servo meo, nsque in aelernum para- ,
. ; c \
bo semen luum . > Ei in Paralipomenis : Cum , \
que completi fueriDt dies tui, ut dormias cum patribus tuis, suscitabo semen tuum post le, eritque C , \ ,
filiue de ventre tuo, et stabiliam regnum ejus: , \
ipse mihi aedificabit domum, et erigam tbronum * *
ejus usque in sempiternum. Ego ero illi Pater, et
ipse mibi filii inslar . Similia bis in secundo , .
quoque Regnorum libro scribuntur
bed ea qui- \
dem ad Salomonem irahi queunt; verum haecquae ' \
in manibus sunt, nibil prorsus ad Salomonem atii- , '
nere, sic licet cognoscere. Multis post Salomonis , 5? .
obitura annis prophetans lsaias, baec de futuro ex ,
Davidis semine vaiicinabatur: c Egredieiur virga , \
de radice Jessa (fuit hic Davidis parens), et flos de
<
radice ejus ascendel. E i erit radix Jessae, et qui *% (* ( )
consurgit ad imperandum genlibus : in ipso gentes \ \
sperabunt
> De promisso autera Davidi throno , *
tale oraculum e s i : Parvulus natus esl nobis, ei D .
filius datus est nobis, cujus principatus euper hu- )
merum ejus r vocaturque nouaen ejus magni consi- , , \
lii Angelus. Magnus est principatus ejus, et pacis
\
ejus non est terminus : super soiium Uavidis et
" * , \
regnuro ejus, ut id consiituat . l n suprascri optov \
ptis itaque dicitur quidcm cx radice Jessae et ex
, .
ttavide surrecturus aliquis, non tam ad regnandum
0
M

7 1

" Cor. xv, 12-15.

12.
Isa. , 1, 10.
1

T t

Psal. cxxxi; 11.

Isa. l x , 6,7.

Psal. Lxxxvm, 4,5.

(50) Haclenus fragmenttim in cod. A , f. 63 b,

Africano nominalim inscriptum. Gui si subnectas
pariiculam illam quam babes apud nos i n epitome
col. 900, usque ad ; etmox

1 Paralip. x v n , 15.

" I I Reg. v u ,

, etc, cum reliqna, ut exstat apud

Eusebiiim HUt. i , 7, grandiore parte, lotam forlassc Africani epislolam tenebimut.

969

SUf>PLEMENTA QUAESTIONUM AD STEPHANUM.

970

, in Jsraele quam in genlibus. Dicitur item nascitjrus parvulus, et nomen Filii habilurus, peregrinos
tilulos et bumanam naturam excedentes receplurus : foreqiie u l bic tbronum Davidis oblineat, ei
regnum ejus, ut id consiiluat.

, , \
,
,
.

iO. Age vero quod baec post Salomonem de alio

'.
, . \ quodam venluro praedicla fuerint, nemo non videt.
Sed alioqui etiam edita Davidi oracula Saloinoni

haud
videbuntur congruere, si accurato examiitc
, , perpendanlur. Namque oraculum manifesle dicit,
\ . post Davidis moricm surreclurum illuru de quo fit
, , \ vaticinium. Atqui Salomon vivcnte adbuc Davide,
; - eoque volente ac jubente factus est rcgni successor:
nec nisi annos quadraginta super Israelem regnas *
, c ^ * dicilur. Quomodo ergo ad hunc referentur ver ; ' ba : c El erigam ihronum ejus in sempilernum ? >
, Quod si quis objiciat, de posterilate ejus baec dicta
fiicsse , tunc sane non est ignorandum, usque ad
Jecboiiiam quidem et Babylonicam captivitatem,
, \ Davidis ac Salomonis regalem successionem mansis . ' se; nemiuem tamen posl Jecboniam in regio Davi , .&\ dis tbrono sedisse. Quapacto i^ilur. mulieroso Sa , , lomoni, cujus cor non erat perfectum erga Domi\ t , num Deum suum, jurisjurandi verba accommoda ; bis; necnon illa : c Ego ero illi in patrem, et ipse
' , niibi erit in filium ? Imo vcro haec a Salomone
, longe recedunl: sed Cbrislo ulique valde conve , ' , ' niunt, qui Davidis semine orlus, non templum Deo
\ - Q C X inanimatis lapidibus, cl in parte aliqua alque
angulo lcrrae, sed in universo orbe et in cunclis
gcntibus ex vivis lapidibus et inlellectualftus suam
, c
Deo dignam Ecclesiam aedificavit : cui soli cffalum

, illud congruet : c Ipse mibi erit in filium, quan > \ doquidem et in aliis Scriplurae locis Filius Dei pwae , , > dicalur; ubi nempe dicilur ; c Ex utero ante luciferum genui le **; necnon ubi dicitur : Domi , <
, $ nus dixit ad me : Filius meuses lu ; deniioubi
scribilur: Dominus creavil me inilium viaruui
. '
, suarum ad opera ejus; ante omnes colles genuit
me . > His.ergo consonat voxquoque illa decoolo
, > *
delata: c Tu es Filius meus dilectus
> Et illa
, ,
quae scpluagesimo primo psalmo contincntur :
\ , c , >
c Permanebit cum sole; > iteinque : c Omnes gen
. " ' , tes beatum illum d i c e n t : baec, inquam, cum iis
prorsus quse de Servatore nostro divinitus dicta
,
sunt, concurrent. Quod autem ila res se habeal,
,
indubitanler Isaias confirmat, dum post Salomonis
, , obitum pluriraasque alias generaiionum successio \ , nes, ex radice Jessae ac Davidis egressurum quem ' dam valicinalur, eumque Servatorem gentium ftiturum tam perspicue pronuntial: Et eril radix Jes. >
sa>, et qui consurget ad imperandum gcntibus ; ct
in ipsum gentcs sperabunt . >

T a

76

7T

'.
& \ '
" Psal. c i x , 3.
xi

" Psal. n , 7.

41. Giiro talia igitur edita fuissent oracula uni

Davidi, et quidem cum jurala aflbrmalione, oruu-

Prov. vin, 23.

" Mallh. m , 47.

7 4

7 7

Psal. LXXI, 5.

40.
PATROL. G R . X X I L

31

Isa.

971

EUSEBII CiESARlENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

971

ruin e i ejus semine praenuntiatum illura; cumqns * universus Israel ob bas predicliones quolidie ex,
speciaret nascilurum ex Davide omnium hominura
^ Scrvatorem ac Redemptorem, recte Matlhaeus spe \
ralaruin reruin adveptuni nuntians, ex ipsa quae
,
in spe erat exspectatione, exordium libri auspica ,
tur, filiuci Davidis appellans eum qui nuper appa ,
ruerat. Davide autem ad. Abrahamum ascendil,

quia primo ilera Abrahamo de gentiuin vocatione
,
varia oracula reddiia fuerant. Ante enim Moysis
legislalionem, et ante gentem Judaicam, immo et
. ,
ante circumcisionem, alienigena cura essel Abra ,
bamus et Cbaldseorum regione oriundus, palria
,
institula deseruit, Deoque supremo agnilo, testi , ,
inoniuro retulit, quod Deo credidisset, et repula ,
lum ipsi esset ad justiliam
: justusque et Deo ,
\ ,
carus evasil, baud ob corporis circumcisionem,
vcl observantiam Sabbali, festorum, alque Kalen- , ,
, '
darum, neque ob aliam quamvis a Moyse postea
inveclam rcligionein, sed propler aliam Dei mani- , '
( *
festationem, Deumque ipsi apparentem (erat autem
hic Servator), el propter ornalam virtutibus vilam. ), .
Hoc itaque religionis genus exercenti facta esl de
gentium vocalione promissio ; quod nempe ei ipsae ,
,
aliquando pari alque Abrabamus fervore Deuni
essent adoralurae, nec dissimilem benediciionem . .
consecuturae. Quamobrem dictum ei f u i t : c El be- ,
nedicenlur in le omnes tribus t e r r a ; et denuo : * > c ,
c Dixit autem Dominus : Noncclabo Abrahamum
pucrucn meum quae ego facio. Fiet Abrabamus in
gentem magnam niuUamquc, et in eo benediccnlur Q , \
cuncli lerrae populi *. Quae cum ita sinl, oon- . ,
senlaneum fuit, vocalionis gentiuin progenilorem

Abrabamum ab evangelisla secunduin assumi post
Davidem. Naroque hunc, cui de Scrvatoris nativi- .
tale proniissiones fact* sunt, praverli ordine opor- ,
tuit illi qui de gentibus eponsiones acceperat; se-
cundum, inquam, in genealogia collocari oporluit
.
gentium patriarcbain.
' *
12. Joannes quidem in sua Evangelii scriplma,
res quae, Baplisia nondum in vincula conjecio, , , ,
ante Cbrislum iactse sunt, tradidil. A l tres reliqui

evangelisiae, acia post carcerem recitant. Id animadverlenti baud dissonare videbunuir inler se . ,
,
Evangelia; quia nimirum apud Joannem sunt
,
priora, reliqua ad postreiuam bistoriam pertinent.
(51).
7 8

7 9

Possini catena in MaUhoeum tom. I , . 12.

13. Eusebii. Gravidam Dei matrcm nemini nisi
Josepho invenlam esse ait evangelisla : a sanclo
quippe Spiriiu res patefacta fuii. Justo autem hon

Rom. i ? 3.
f

Gen , 3.

5 2

* ) . " ., \ ' ,
,

Gen. , 17.

(51) Locus bic brevis de Baplista reanse recitalur in codice A, f. 82, ad Lucai cap. v, 2 sub Eusebii nomine. Et quidem vide dicia a nobis ad Cyrilli commenlarium ln Ltic., . 16, n. 3. In praefalione ad Marinum dixit Eusebius se qusestiones suas
tcripsisse ad principia et flnem Evangeliorum.

Quamobrem hic de Raplista locus pertinel fortasse

magis ad Eusebii cominentariura In Lucam. Qaia
tamen noimnalim hic appellalur Evangeliorum di*sonantia, boc ego loco, sine ullo ut puto, delrimento reip. fragmenlum collocavi.
(52) Qusest. , 3.

973

SUPPLEMENTA UlLCSTIONUM AD STEPIIANUM,

974

, - mini nil niiruni est revelatam fultMft lancto &pl

rltu hanc conccpiionem, quam tua Idem vlrluto
, \ .
perfccoral.
catena inedita in codice Vaticano.
*. (53) . ,
, ,
,

, c , ,
,
(54).
' , , '


, .

,
,
(55)
,

4. EuttbiL Incidi in quamdnm anonymi auctoi is inierproiatlonem dicentii Eliaabetam, ox

iiulloruin sentcntia, nppellalam fuUu ab ongolo
cogiialam Yirgiuii, non quia du cudom eiwel tribu,
sud quia ox iisdoin progenitoribu m>dfcinquo Judifiurum gencre cominunis utrlquo orlgo fueril, Mtmipo
ut Apostolu loquilur: Optabam cgo anatbcma enio
proiialribus mcis, qui uutcognuii irnd smunduin
carncm . Mulii taincn probatl Inliirpreloi ulunl,
vera proiMis cognatlotto laccrdoialeiii iribum cuin
l !

r c

a l i

B
fuieee conncxam a MonaiuU uique twnporibus. Namqueilla Elieabcta AaronUutor, NuaeitoiiU
soror erai Aminadabo gcniii, qid urltuit a Jucobi
filio irabebat Juda, unde rcgale Judteorum gcnu*
propagaluin enl. Sed ct proximo pariler leuiporo
ElUabcla Zacbarfce uxor c Judaj Iribu oriebatur ;
fitia quippc Jacobi qui Jonpbi paler e*l, Ab bnjuft
igiiur Naasftoni elirpc Dominu Hccundurn eanmin
ortus cst. Ergobaud tcmera peimUlionein cum r
gta iribu divue propbcla doeiiil; httd ul Clnutum
Doniinum cx ulraque propagalum cftlendmt, qui
regis nimirum penoriaui alquc ponlilid* lular
mine gcsluru* erat. V<*1 deniquii Uus eognaU* ppeHanUir quia de todaa pri^cujJU^cMcubo otte,
f

Ez Possini calena in Matlh. lom. I , p. 8.

'. (56) ' - C
*
,
(5,
*

,

t , .

15. Euitbii. Merilo quaetlio orta e*l quamobrem

Mallliaeu* eupernc texuerH Cbritll genealogiani,
Lncas aulem inferne atque t% a d v ^ m , Porro dicendum e%i niliil fieri aUufdurn, *l etditm vi*
surkuio deor*uo)qiu pergatur, X J M c i bic ohth
Scr plura* dlxmx mo% f u i l ; qutppe Ua Davidi* in
Rutbx libro supemo f*o\vtiur ytM?\t>%\%, baud
tecu quain CUriUi apu4 M^Ultfbuw, Coeiia
libro Ktegttn p r i o , ^^ pater v e r m
ad geneaWgiae fonUrto perdtieiinri i/;Oi & ap*4
f

coleoa budilA im codtct Vatuawo.

- \ 6 E V r ^ D 4. Euubn. De b^<C Erbif opertt *p*r
MarGatcr iTt) - MttUuPum it k^oiUff ; Ail albaj*i qHvyus,
. ^-i
, , > 6 ^ fm i-saciivai ^ ^ - qoqe d i ^ k i q x L*ai a r ^ i a littea at^^tit;
, * .
xavaperjtrv, /.rv ,
lojut. W*^fcv Lc a ft*^W^i* ^er 4tc$\\mA%

&* ^.atielmva.
Ex Potsmi ceit*M im Mmitk^ i 1, p . S
0

E O B L I X , 13.
0 - . 8,
Snpra. :fL t*^E-

CTT Ou^rt. JOX. di*f^ ^ e r i l w

(

975

EUSEBII C J E S A R I E N S I S OPP. PARS I l f . E X E G E T I O A .

976

evangelista, menlionpm facit mulieris quicum ille ,

Qagilium palraverat. Nimirum quia nisi is peccali
; " \
veniam poenitentiae merilo impetravisset, haud d i -
gnus fuisset qui progenilor Servatoris exsisteret.
,
.
Mallh. t. I , . 10.
'. (59) . ,
\ \
; \
; ,
, ; ; ;
;
, .

Possini catena in
18. Eutebii. Jecbonise crimini vertebalur, quod
proscriplus fuissel atque caplivus : quare et apud
plerosque in contemplu erat : eaque rcs bifariam
scidit Chrisli genealogos, iia ut alii a Salomone, alii
a Nalhano lineam generis deduxerint. Hanc ob
causam evangelisia Jechonix meminit, ailque venisse captivorum Redemptorem, qui hos per baplismum ad se reciperel.
(59) Quaest. x i n .

MONITUM.
Eusebii Ubros quwslionum evangelicarum in Syriacam quoque linguam ex Grccca olim fuisse conrer$o
jam nos diximus te&te Ebediesu. Ecce aulem in Syriaco bibliothecce Valicanos codice Cl V, anno ChrUii
861 scripto, partes aliquot ejus operis superesse, excerptorum more, monuit in catdlogo l. 111, p. 22, Jo$ephus Asscmanus; quo nunc ego ex codice duo lantummodo fragmenta sumo, quce ad decimam sextatn qupeslionem Stephano scriptam perlinent, de magorum adoralione et de ilella duce; qua; interprele Maronitarum
doctissimo Mallhcvo Sciahuano, libenter admodum ob cnmulandum quoad fieri potest Eu*ebium hic attexo.
Et quidem secundi fragmenti particulam apud SS. Ambrosium quoque et Hieronymum, tacito auctoris nomine, Laline legi, potiea dicemus.

* r

* *
EJLSDEM EUSEBII.
dQCLC*eo(? o**>?
%

I . Quowodo intelligendum sit quod

-^fj

soripsit Lucas dicens, Christum Belh-

w j

.^ojfc^mj JUa*!;

1^-^

^
x

t>

Jj^aavi

-JLJOCL^

l e h e m i Judffi n a t u m esse m s p e l u D c a et

in

. j a u m L U JLJOJAO **U)L*&a3 } IJOOM*

praesepi

positum;

cum

Matthus dicat, magos cum

tamen

ad eum

.
l

nisse quadara

5?^-

dorao ;

in

quam

adorandum venerunt, eumdem invein

* * * ^
)

~^>^

cas; etenim MatthaBUS illa omisit, quffi

#
M

^ -

r r

^ ^ ^ 1

.JLoo!^
.

.9

utcensuinominadarent, ascendit. Ve-

^^f '

nitisigitur ex

progeoie Davidis oriundus erat : ubi

r**

*y
e

\
*o x ^ o
*
9
r

n^-

JJo
*

+9

xx

***

JLx^d
r
^ .

\\

\ *

. P ) b o
r r

OJJOZJVJJ

o j j o i \ ^ o t

y
3

^JDO3}

rclho Belhlehemum, J u d urbem, D a -

.0 9

JLoa^ o J ( o (

^ > ^ w^Jfts^?

*"

et lpse domo et

r
^O^JOO^

* ^

ergo Lucas cujusmodi conceptio Serva-

oppido Galit& Naza-

^ o o

^ w i N D ) f ^J^ot

torisnostrifuerit, quando n u n l i u s ad

tione Josephus CUDH Maria pragnante

+^

jam Lucas narraverat; vicissimque ab

Mariamangelusraissus est; ei qua r a -

,l^UoWLLJ-*
JLoJ^

fidis patnam, quia

runt, de

supplevit. Scripsit

)K.^^

ipse

^1

^
%
. i 999
res a ^ ^ * ( ^ J S

qufiB tempore nascentis Chnsti evene-

boc o m i s s a ,

Lu-

Matth^a narratas, diversas esse ab iis

quibus tamen scnpsit

^ * ^

ingressi munera ei obtulerunt.

19. ln primis sciendum est,

JX+*X*

LvdAs*e>(
*
r
JX*>

&~*<+

9
S

"^gfeo.j&Ju^J^s^oui^)? ^o?? e t J K ^ ^ e

978

SUPPLEMEXT-A QUiESTlONUM AD STEPHANUM.

077

-y
r
* *
IPO. - O A W I OO.

^ o o o*k*s

\cul ^pL +3o . **J? &k^+*>

O^^DL?
01^303

% dum morarentur, dies irapleti sunt ut

i
p
.

{?

* >)L?

0 * V ^ ^

)oot

genitum

>

peperU,

reclina-

e t i n praBsepi

vit, diversorii desiderio, propter conOlfcfcOCU

fertam Davidici populi muttitudinem,

* j L l f o j L d O&JL*D9)O

qui Belhlehemum doscriptionis causa

confluxerat. Illi ergo cum

idoneura

habitaculum nacii non essent, in speluncam seeesserunt, ubi deraorantibus

ipeis sancti partus t e m p u s intervenit,
natumquo puerumpannis materinvoJ-

^oLo J L W ^ a d

yJJi

yO^AJj

O^-JC
t

vitatque m praesepi rcposuit.Ad hunc

pastores spelunc

locum verrerunt ,

angelorum nuntio moniti, et infantera

fasciis involutum atque in prsepi j a centem viderunt. Exin post ocfo dies,
puerum Hierosolyina ad circumcidendum rietulere parentes>ex legis norma;
quofacto, ad natale oppMurci Nazareihum statim profecti sunt.

,g

* ^

^ ^

JJJ o f c o i I J ^ ^ J L L J?O O*> . ^ ? -fcfco

o+lo

fc^v*

%fl>o

JJLLJL^ ^ - L O

,y

ot^)

frCftOL^?

aliam narrationemscripto commendawt.

Ja*_oa^ 0 ( 0

JJLXJOQ u i < s * ?

At vero Mattheeus haud hanc, sed

Etenira is
FECIL

'

de nativitate verba

primo

POSLEADE

'

de infantium cffide; rnenlione omissa

de atate Crosaris sub quo dcscriptio

)?2^?

]J>JL Jlsjo )Lai3&&a> L001 o&i

facta fuit; itemque de pastoribus siluit.

Jam vero ex his intelligere

debes,

tempus quo magi advenerunt, aliud

esse ab illo descriptffistirpis Davidic,
4 P

)JSLJL*o ^ o j ? o ^ J ^ 9 f ; iLouLd^&^of

et pastorum adventus. Nequo idcirco

repugnant invicerasancti eYangelist
nam si tecurn reputes, Lucam coraperies die post nativilateoa octavo Cbrislum cum suis parentibus Hierosolyma
adducere, ob prscripta legis complenda; illinc autein Nazarethum iransferre, At Matthfflus rein exorditurbiennio

'

99 4^9

>9

serius quaro Lucas, nempe eo terapore,

quo parentes cum Jesu Bethlehemum,
ad eumdem sancliB memori locum,
rerersi

sunt; id quod nos quoque

factitamus , quando audita sacrarum.

*79

EUSEBH (LESAttiENSlS OPP. PARS III. EXEGETICA.

paginarum lectione, sancta loca spe 9

inyisero studemus, ibique preces no-

laisse eos coram recolere, neque serael

sed seepe, res q u antea Bethlehemi in

et quarum ipsi instrumenta fuerant.

*~y
3

))J ^

JL;o)Q**^&0 I f t o o J * .
-

Servatoris nostri nativitatecontigerant,

A ) J )io>

stras peragimus. Nec mirum est, vo-

980

<*

y * 9

J . ^ ^ f * ^p?

-i^n*
y
9 %9 y
9
. ^ <w J v ^ v ^ ^

9 y
)fy \

'

+ +

9 ~*

t ) * ^

sent, vacantem turbis populoque ex-

) ^ V M ^**

traneo sedem invenerunt : atque ita

*****

^
s

~j ^

..^ *

domum

niura , accesserunt ; et vacuo tunc

>

- ^
r

-^&-*

jfi

^ * i r > l o Jl{ i

magi hoc tempore, id est post bien-

^*>^?

^l^Jj

et in notorura sibi hominum domo habitarunt : ad quam scilicet

propriis tantummodo Bethlehemi versantibusincolis,oppidumsuntingressi,

) K * d o p ^ *?-*
J j ^ ^ l , jjo
JLa^j

Porro cum Nazarethoilluc reversi es-

^^

.J

Betbleheini oppido, ut diximus, botpitiam nncti sunt; quo cum magi se

contulissent, puerum cum matre ejas

^
Jooi J ^ J ^ o ) LoioJ&^Aao *^& 000

invenerunt, procidentesque dona obtul

C 1y v - N

J*l)

* o ; ^ I A , ^L?!

00

t*9

) i s . l x ^

J^ol

) *

4 0

J L J L O L ^ O o U J L i ^ f JLJCH^O j f e o o ;

^CU?

EJUSDEM.

JLADOO

^gto

o ^ ?

I^Cu^vTV.

J)c stellaquce magis apparuit.

I I . Hi qui magi appellantur,oriundi, \ O . ^ ^ O ^ ^ j o b t e ; ^ A O W ^ * \ o <

ut ex historia quadara cognoscitur, Ba..y
, 9
^
I * 1
laamo erant, quem Moyses memorat; ^ *-1 ^ej ' ^ *
I K ^ ^ l
nam et ille magus erat, seque de
^

^N^' '
Orientis muntibus profectum n a r r a t ? o ^ o ? 001 . y O O M i ^ i )ft V > ^ |
Kx ejus autetD vaticinio nala fama
JLlaJ^o . JLlai
estde stella q u oritura erat, deque
^ J
^ *^ ^ ^ a ^ o
^ ^
viro ex Israelis stirpe nascituro, et J ^ J
^ ^ ^
^
.
cunctis gentibus dominaturo. Moyses
^
*
^
quidem orevelutiBalaami dicit : de
^ ,
^
1-1- ^ o o . ) U ) - t
^
Mesopotamia vocavit me Balac rex ~
9 y
'
Moabitarum,de montibus Orientis . p ^ f l ^ A J J O V * * J J ? t ^ ^ ? j ^ ^ O d ^ ^ ^ O
Deinde hic in suo vaticinio ait : Oriey y * *+ * *
* 9
*
tur stella ex Jacob, et exsurget duxde
y O o ^ ^ ^ . ^J^SJB^OO i ^ b i o ^ ^ J ^oa*)?
Jsraele, qui multis dominabitur po +
* + - r
pulis *\ HflBC in libris apud Balaami
A-^o.Jo U ^ O W e . J . V i V i V

8J

ISum. \ \ \ \ \ 7.
%

" DcuL x x m , 4.

, v

>*um. xxiv 17.

tai

SUPPLEMENTA QuiESTIONCM AD STEPHANUH.

A

s t e r o s

wU^fcJj^^ .^^?c^ofvS P

c o n s e

y *

t *

JLL*

n""*'

Jooi y V ^ ^ j
*

I * " ^ *v

^(
j

quem stella portendebat: profectique

y e n e r u n l H i e r o s o l y m a >stella r e g i o n e m

^&tot

Lou^

locumque et ipsum puerum demon-

1 4 /

strante : Ecce stellaquam viderantin

y -

Oriente anlecedebat eos, usque dura

.^ o i - S ^tea^; U a ^ e J

^s.
*

susceperuot, nati Regis visendi causa

,*oi)jL* *>

a ^

i ,S~fc&0?

veniens staret ubi erat puer. Duro

O^-JU
*

vero staret ait, cave existimes eam

i'?

Ot*JL3*t

de COBIO in terram descendisse, et su-

CL^lLLi

^ ^

pra dotcus tectum stetisse: nara qui ila

. )oc ^JOA KDOD ~"^?

yOot^
)oot JL^OOkd ooi ^^,9|) oL)o
. J ^ J ; lioo??o
\tih A i l j a l *

oASuo

CREDIL> I N S A N I L

'

t e r r a

, i a u d

o - j - ^
JfcJLi JL^JJ) f

Jooi *o*oJMf JJL?

i
<*

9 9

e a

a U e

q u i d e m

s e d

l a m e n

valde distans decurrebat.

Neque ltem arbitrens, lpsara eadem

taJoo )L)? JLae^ J ^ )oot c

*

S E DQ U I A E T STELIA ERAL

et supra magos indicis instar iter fac i e b a t

nobie

vata, prout Balaam prffidixerat, iler

.o a ^ I

^ O A J O

j a v N r A^O?

Servaton contemporales, stella obser-

J^DOkd^^JJoiLcuaJ^^oi^^oif^do

m a t

dicendi suppeditant,nempequodmagi

0 1 0

81
t a

ui

<I PP
iter sibi cognitura sectabatur, et insolitumcursum tenebat, et diversis aliter
m

a i n c e s s i s s e

a l i u d

Jl ?
* 9

l artibusconspicienclamsedalial;magis
videlicet hujusmodi observationum
pentis, quam sequerentur viam osten-

J L ^ o D ? ^ J ^ o ( .OOI t o ^
>- ^ r

^ ^

? JL4o"U tiial* v o o ^ o ^
^

'

fl

. |oo)j>

I^A^W^

^?

* - *

JJo^JfLU JJ ^ o o t e ^ ^ )xo )
I ?

II

)JU* JJ

^ * J O

' i

* ^

%^ +

U
II

e r

e n d o

que observassent, I U quod antea non

viderant, raagnopere gavisisunt.
+

itaquecumeam
quietam immobilemH

) J ( s ^ ^ ju90(
* y

e r

^substitit, quin ultra procederet. Magi

d i v e r s i s

domui proxima, super hanc pendula

, o c a c c e l e s t i a

o p } ; ^ m l )Jo JL^W
*Q>i>>
* ^ * *
^
**

JJ( ) )ff J L I ^ ( ^ o t ? JUfoJLd o p

8 stationibus
cursuoi suum variumfaciebat, de hac
in aliatn gradiens stationem, centraet

V^oO ) *oioJ^*}

)oo

d e n s

9 9

% %1 9 +

JL^UL? ) 9 L | ) ) 9 U
* ^

; yot^ax^
* *

^of oioi v J l ^ o JJo J L ^ d o d f ^ A d o i o a ^ J O o ^ o ^

983

EUSEBII CiESARlENSIS OPP. PARS 111. EXEGETICA.

Quod iuperius promhimus, nunc re ipsa prastamus, grandia nempe quvstionum Eusebii ad Marintm
wpplementa ex Nicetoe (qul nominalim Eusebium recitat) catena ms. tn Lucam; quw partes uon ex epitome
$ed exipso integro opere delractoe fuerunt. Mox alias quoque earumdem ad Marinum quaesiionum reliquiax,
ex variis auctoribus codieibusve, qui Eutebium item nominatim cilant, corrasas subtexemus. Alque Uademmn
nos totum fere ad Marinum Eusebii librum recuperavisse speramus.

EUSEBII
EX

INTEGRO

LIBRO

CiESARIENSIS

QUMSTIONUM

In Nicetce Calena ms. ad

AD MARWUM

PARTES

Lucam.

I.
'.
Gum a Judaeis Servatoris discipuli sibi limerent, (C0)
ait Joannes fuisse eos congregalos in una domo,
,
januis, clausis propler melum Judaeorum. Quomodo \ \,
ergo Petrus ac Joannes ad monumenlum perrexe-
runl ? Et quidem praesente illic mililari prxsidio \ \ ;
quod locum ciislodiebat, ut Malthaeus testatur. Est
\
auicm custodia manipulus militaris.
,
.
Ad baec dicimus, apostolos ad monumentum au ,
dacler ivisse, antea edocios a Magdalene, nullum
\ ,
jam loci custodem ibi superesse, quod eral expU %
ratum ex quo lapis de sepulcro fuerat ablatus; ,
aliler autem lapis iude ablatus non fuerat, nisi
,
cum de coelo angelus locum graodi biminc illustra-
vit, ipsumque revolvit lapidem, adeoque terrefacti
\, \ ,
simt cuetodes, n l lapideos propemodum limor eog ^ , \
effecerii: quo faelum est ut i i in pedes se conje- \ cerint, adeo tit ncnio ibi superfuerit, locusque illis
, ,
palucrit, qui ad visendam Servaloris resurrectio- \
nem venerunt. Atque baec pnecipua causa fuit cur
angelus ibi apparuerit. Neque enim ob adjuvandam .
resurreclionem removit angelus lapidera, neque , '
lapidis causa praedielo modo intcrvenit, sed u l , ' ,
custodes illinc abigeret, feminas autem ad visen- \ ,
duro venientes excipiens, resurreclionem eis nun .
tiaret. Harum testis rerum Malthceus dicens, angeli
,
limore commotos custodes, velul mortuos exsii- , \ \ .
lisse. Utique pravenerat angclum resurgcns Serva- \ ,
l o r , neque lapidis revolulionem exspectaverat;
,
verum boc adhuc foribus adbacrenle, et poniificum Q , \ (61)
sigillis obsignato, custodibusque locum eircumam,
bientibus, invisibilis de monumento prodiens suam
, ,
ex mortuis divina viriute pcregerat resurrcclionem;
, '
sed quanam id temporis bora acciderit, nemo evan*
, \ ' \
gelislarum siguiftcavit: ila ut quidam buic quoque
'
rei tempestive illa verba accommodaverit, quae de
'
universi consnmraatione a Gbrislo dicla fuerunt,
, \
nempe: c De die nemo quidquam scit , ne angcli
\ , . ^
quidcm D e i . > Sic ergo primus ipsc factus resur*

v

Matlh. xxiv, 5G.

(60) Cod. A, f. 312.

(61) !, cod., ?

985

SUPPLEMENTA QUJESTIONUM

, * , ,
, \
\ . ,
,
,
* \
, ,
. \
\
\ \ ,
,
\
, \ ,
,
6 * ,
,
*
,
, ,
&
* *
, ,
.

AD MARINUM.

986

rectionis inchoatio Servator, hora quamnemo scivit

resurrexit, cunctos latejis , resurrexitque lapide
statum suum relinente. Bouae vcro rei nuniius
astitit bominibus angelus, nihil equidem resurre
ctioni praeseniia sua conferens, bominum tameu
saluti pluriroum serviens. Propterea relucente flgura usus est, et albalum semet oslendit, primusque resurreciionis Servatoris fecit iniiium. Elsiculi
venenaii serpentes ac fera, nociis et tcnebrarum
amantes, solis ortum fugiunt, homines conlra ceu
lucis sludiosi libenler excipiunt; eodem modo veritatis vitaeque hosles, mortis autem familiares c l
amicos, lucis splendoribus irradians angelus dispul i i : resurrectionero vero Salvatoris exspeclantibus
nunliavit, liberum illis aditum post custodum depulsionem praebens. Gemina igitur amicis indicia
spectanda oblulit, lapidis nempe rcvolulionem ,
lnonuraeiiti porta jam palenle, et custodum fugani.
Quaa videns Magdalene discipulis nuntiavil : qui
bis cognilis, atidacter cursuque eoncilo illuc. neroine impcdienle, propcrarunt.

'.
II.
(62) \ , Quomodo, lenebris adbuc se intendenlibus, ut
, ait evangelista Joannes, ea qua* intra monumentum
; \ erant discipuli duo viderunl ? Namque idem boram
c , > \ quoque signiiicavit dicens : < Mane, cum adbuc te * c - nebrae essent, > Et mox, duos discipulos quoe inira
, \, \ . >
; monumenlum erani vidisse. c Inlroivcrunt enira,
inquit, et credideruut. >
* ,
Primo diei crcpusculo, apud sepulcrum Scri * plura dicil adhuc tcnebras fuisse; scd lamen mane
' jainerat, quo subobscuro, sola rcdiit Maria ad
'
discipulos. Deinde angelus ipsis supervenil. Jam
* ' .
hoc inlermedio tempore, post primura ejus ad apo*
stolos adventum , boram fermc transiisse, verisi
milc est : tum illis ad sepulcrum euntibus, majus
\ adhuc elapsum tempus, ila ut jam lenebrae non es<
, , sent, sed pura dies; quo tcmpore profecti illuc pra>
, ' ,
dicli discipuli, extraque inonumentum manenles ,
' , posila linleamina spectare potuerunt; muUoque
,
magis illnc ingressi, splendida jam die locura illtt , - minante. Mihi vero videntur linteamina intus po . D sita demonstralionem simul praebcre, corpus ab
\
hominibus nou fuisse sublatum , secus ac Maria
, suspicabatur: neque enim qui corpus sublrabe - ront, linteamina relinquerent; neque fur quispiani
exspectaret, donec indusia resolveret, atque iia iit
\ '- flagranti raptu deprebenderetur. Caeteroquin illa
* \
suscitati ex morto corporis indicia eranl. Nam qui
.
reformabit corpora humilitausnostra Deus, ut sint

conformia corpori gloriae Cbrisli, tunc etiam corpus
,
quidem organura inhabitantis in ipso virlutis im mutavit, ad dWiniorem stalum reformans ; l i n , \ ,
teamina autem, ceu inutilia ct corporis subsiantia*
(

8 1

Philipp. , 1 1 .
(62) Cod, A, f. 312, b.'

EUSEBll CiESARlENSIS OP . PARS I I I . EXEGETICA.

87

988

aliena, missa fecit. Opportune insuper videtur mihi { \

.
accidisse ut Petrus ac Joannes ad monumentum
venirent clara jam die splendidaque luce; ne 9t
forte in nocte ac lenebris accessissent, ejus rei su- \ \ , \
spicionem praberent, quam jam ponliflces menlie- , \ ,
bantur, nempe quod noctu venientes Dominum
sustulissent. Itaque neque noctu accesserunt hi . , *
, *
v i r i , vel lenebris adhuc se intendentibus, sed clara
jam lucescenle die. Qtiod si dicente Evangelio, d i - .
scipulos una, quia Judaeos limebant, fuisse congre- ,
, ot
gntos, advcrselur aliquisdicens : Quomodo ergo qui
se concluserant, ad monumcnlum veniebant die \
;
splendida? respondemus, illos sane qui media in
urbe Judaeorum habitabant, par fuisse nt una in ,

domo conclusi omnes simul manerent: qui autem
ad sepulcrum iverunt, quia extra urbem erant, mul- * 5V
tum aberat ut Judacos timcrent, quouiam ad soli- (63), \
tarium locura et hominibus vacuum devcnerant. , \ \ Forlasse etiam sprelo caHerorum discipulorum l i - . \
more Pelrus ac Joannes, ausi sunt confidenler
\
domo prodire, dum cxteri id minime facere aude ^ ,
rent, prater bos duos solos, quibus etiara alibi
, ,
major bonor prae caeleris apostolis attribuitur.
,
.
7

III.

Sed quomodo apud Joannem, auoita Maria disciptdi, deinde ad monumenlum progressi credider u n l ; apud Lucam aulem dicilur, visa esse illis
eicut deliranienta verba i s i a , neque mulieribus
credidisse?

(64)
\,
;
\
, \ ;

Ula apud Joannem Maria pracipuis apostolis Peiro ac Joanni solis secreto veluti rem visam retul.t. Hique pariter clara reliquis discipulis soli cursim ad momimenlum abierunt, videntesque crediderunt : nihilque mirum esl duos bos prxcipuos
apostolos rei visae credidiase; reliquos aulem, quibus nuntiae fuerant mulieres, nec oculis propriis
viderant, baud bis fidem adbibuisse. Ecce enim el
ipsis una congregatis discipulis cum Servalor ap~
paruisset, ul Joannes narrat, bi quidem eo viso
gavisi sunl; Thomas autem qui nec interfuit nec
vidit, rem sibi persuaderi non est passus. Quod si
bic apostolis non credidit, frustra jam reprehendemus cseieros, qui qnia non viderant, mulieribus
discrediderunl. Profeclo autem Scriplura multam
deraonslral disquisilionem ac sedulitatem discipulorum, qut baud facile alienis sermonibus consenserunt, sed primo judicia suspenderunt, quoad plenissime atque perspicue veritaie cognila , postea
dicere possent: c Quod fuit ab initio, quod audivimus, quod vidimus ocuiis nostris, quod perspeximus, et manus nostrae conlrectaverunt de Verbo
"vilae . > Sed enim alium quoque sensiim capere
hic locus potest. Dicet enim foriasse aliquis, mulieribus resurrectionem Servatoris nunliantibus,

'
0
\
, \ \

,
, ,
. \

,
, , . .
, *
,
. \
,
, ,
\
" * , , , , \
. " \
.
,
.

8 T

I Joan. , ! .

(63) lla cod.

(64)

Cod. , f. 312, b.

989

SUPPLEMENTA

QUJESTIONUM AD MARINUM.

990

, \ \ tanquam ex auditu duorum ostensorum ipsis virorum, u l ait Lucas, non credidisse discipulos un, \ .
deciro, quos inler erant etiam Pelrusac Joannes, qui
, c
pariler discrediderunt. Venimtamen Mariae, ut
,
\ , , \ Joannes narrai, dicenli: t Dominum meum de se \ . pulcro abslulerunl; haud ante crediderunt duo
discipuli rapinam Servatoris fuisse peractam, quam,
* ,
ad locum profecli, rem oculis suis usurparunt. Cum
, , *
bi ergo monuinentura ingressi linleamina sola v i , , ; > * derunt, tunc crediderunt. Cuinam rei porro crediderunt, nisi Mariae verbis : c Tulcrunl Dominum
c ,
meum 1 > Proplerea mox addil Joanrifs : c Nondum
.
eniin sciebant Scripluram, quod oporleret eum a
niorluis resurgere. >

IV.
(65) Quomodo autem duo dicantur a Joanne disci , \ ,
puli ad momimenlum venisse, Petrus atque Joan \ , nos, Lucas vero unum illuc progressum affirmet,
.
quoDSlio ila dissolvitur.
Magno semper erat fervore Petrus; quippe qui
\ ,
solus apostolorum dixerit Servalori : c Eliamsi me

oportuerit mori tecum, non te negabo ; solug
, *
* \ Hem volueritsupra fluclus atnbulare ; solus responderil, dixerilque Jesu : c Tu es Christus Filius Dei
\
vivi
> ideoque et solus discipulorum audiit :
* \
Beatus es, Simon Bar Jona . > Quaroobrem
* < , .
primiis quoque audet in inonumentum inlroire,
,
cimi altero discipulo illuc profectus quem diligebat
,
Jesus ut ait Joannes. Sed tunc quidem postquam

audierat ex Magd.tlene sublatum de moniimenlo
, - C corpus Domini, iverat cum altero discipulo. Mox
ciim eodem recessit, visis inlra nionumentum Un , \ . , - teaminibus, reique verae cerlior factus. At vero,
secimdum Lucam, aliis discipulis non credentibus,
,
solus ipse credit mtilierum afliriuationi dicenlium

se angelos vidisse. Etcnim mulierum testimonio
*
, non discredens, riirsus ad monumentum solus ve * nit -.rursusque inlrospiciens, sola linteamina ut antca vidit. Deinde abiit, secum ipse rem derfiirans.
\ ,
Scilicet rem gestam lacilus adoiirabatur, quia fer *
vida mente erat, plurimumque studium prae omni* , \ \
, \ - bus deroonslrabat, satagens atqiie discurrens; el
ubique Servatorem aperlis inluens animae oculis,
, \
quaqueversus indagans et circumspiciens, spe
, \ , , \ - ^ sua non excidit, scd et ipse divina rnanifestatione
* dignus fuit. Rei lestis idem evangelista Lucas, qui
in subsequenlibus dicit, revera surrexisse Domi * \
num, el apparuisse Simoni. Consonat buic sacri
\ .
\ - Apostoli teslimonium ad Corinthios scribeniis :
f Visus esl Cephae, et deinde undecim . Cepbas
, " , ,
autem ipse Simon est ac Petrus; cui etiain ante
\ ,
alios undecim solus goli apparuil Servator, proplcr
,
suimnam ejus praeoinnib ;.s seculitatcm.
.
s e

B0

'.
(65*)
M

Matth. x x v i , 55.

1(65) Cod. A, f. Zi% b.

9

Maltb. x v i , 16.

ibid. 17.

V.
Insiiper aliquis sciscitabitur quomodo apud Mi!t ICor. xv, 5 .
(65*) Cod A, f. 317.

991

EUSEBII C/ES\iUENSlS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

*9S

thacum Maria Magdalene cum ejusdem nominis al-

tera vidisse extra monumcntum insidentem lapidi

UEvum tantummodo angelum dicatur : secundum

Joannem aulem intra monumentum angelos duos
scder.tes aspexerit : at vero secundura Lucam duo
viri roulieribus occurrerinl : denique secundum .
Marcum juvenis ab ipsis conspeclus fuerit?
Dictorum apud Joannem atque Malthaeum bacc
\
eslo solulio. Arbitror enim praecessisse ea, quse
narrat Joannes, iis quae Matthaeus; et Magdalenara
, ,
in primo adventu angelos duos inlra monumenlum \
sedentes vidisse. Poslea ad eumdem locum rursus
progressam cum alia Maria, insidentem lapidi ange-
litrn spectavisse; vel etiam fortasse alius esl apud

Mattbaeum angelus, aliud tempus locusque qtio .
angelus visus fuit : alii ilem angeli apud eum mu- fd , \ \
lieribus oblali : parilerque duo apud Joannem an- \
geti intra monumenlum sedentes, diversi credendi
* \
sunl ab illo qui extra monumenlum lapidi inside
bat, ut narral Malthaeus. Nam si, cum Mallhseus
dicat sero Sabbatorum, unumque anle ostium nio- .
numenli sedenlem in lapide, Joannes eodem relento , \
tempore ac loco, dixisset, sero Sabbalorum, ante
ostium monumenti duos lapidi insidenles conspe- ,
clos, vere oporteret dissonanliain causari. Ilem si
,
Matlhaeus a-que ac Joannes matutinam boram affir- \ mans, intra inonumentura ipse quoque non duos , .
angelos sed unum visum affirmarel, contraria v i - deretur nierito scribere. Verumenimvero si dis- , \
linxerunl evangelislae tempora, et modos, el perso- * ,
nas spectanlium, nccnon angclorum sermones, Q . *
nemo ralionabilitcr dissonantiara Scriptura accu\ \ , \
sabit, cum singulae narrationes suo quaeque modo , ,
verae sinl, et diversaruni rerum faciant exposilio , nem. Scd apud islos evangelistas ( Malth. el Joan.)
,
angeli, ct Servaloris post rpsurrectionem appari . '* !
tiones, apud bos inquam solos, velutapud poliores,
,
el ipsius Servaloris speclalores et auditores rela ,
Ise, bunc ordinem leneant, Duo vero apud Lucarn
;
viri I J I vesie fulgente visi, solemnitatis symbola
\ ,
sint : iiemque juvenis apud Marcum slola candida
.
ct ipse cooperlus, in dexlra non aulem sinistra
,
parte conspeclus, bela et dexlra inulieribus nun \
tians; et hi, inquam, diversi habeanlur lum a se
\ ,
invicem, lura a primis. Quamobrem ne angelos qui ' ,
dem bos nominaverunt, neque Servaloris visiones D \ ,
niemorarunt, sed polioribus se Malthaeo ac \ \,
Joanni poliora scribere et historiaj comiuendare : ' ,
perimserunt : ipsi yero secunda narrarunl, et quae
posl priora narrala evenerant : omissis autem quae * &\
lesles visuales jam dixerant, ipsi ab his silenlio \ *
pra:lerila suppleverunl; qusc quidem secunda erant, \ , \
multoque priore bistoria inferiora : sic nimirutn
,
sancto Spiritu congruas singulis suggerenle nar ,
raliones.
' * &
\ *
\ .
VI.

Qux

igitur .tpitd Lucim valde mane ad monu-

<?
* 3 \ ?,*

995

S U P P L E M E N T A Q U J E S T I O N U M Ah M A R I N U M .

994

\ - menlum venerunt mulieres, parata ferentes aro, \

mala, diversae ab iis erunl qiue apud MaUhaeum ac
. - Joannem memorantur. Neque enim ralionabile est,
, Marias quae talia ante viderant, iiunc.priinum aro . mata deferre, quasi.nondum resurreclionem novia,' \ ,
sent. Manifeste videlicet tais quae dicit denolat,
\
quod et visi angeli diversi fuerint ab anlea specta * , t i s ; et locus ubi sunl visi, ilem diversus; oeque
, enini intra monumenlum erant, ut Joannes docuit;
, '
neque lapidi insidenles, ut ille apud Maitbaeum an , ,
gelus : neque angelos diserte appcllavit eos Lucas,
\ ,
sed duos viros, quanquam ipsos quoque in vesle
*
fulgentc, ob solemnitatis indicium : item borum
\
sermones ad mulieres sunt peculiares : el mulieres
, ' , *
plures numero sunt, quam dua? apud Mallbaeum
Mariae, sed illaB omnitio quae Jesum comitaUc fue
\ ,
rant ex Galilaea. Et bae quidem segniores, neque
\ - par studiuro pra? se ferentes illis quae noctu perse .
veraverant apud sepulcruni assiduae. Conteslalur
\ \
vero Maitha?us Magdalenae et alteri Marise vigorem
, *
niultum atque conslanliam, dicens post Servatoris
\ ,
passionem sic : c Erat aulem ibi Maria Magdalene,
* > ' et allera Maria, sedentes contra sepulcrum. Sed
'
bae quidcm ipsa die Parasceves sedebanl coram se \ pulcro : ideoque et celerius videnl boni evenlus
, \ nuntium, deinde lpsuin viue auclorem. Illa vcro
apud Joannem, et ipsa quoque primo videi ange . , \
los, et postea Servaiorern ipsum : neque hae laraeu
, \
aromala ferebant. neque ob eam rem curandam ive * ,
rant. Sed illse demum quae ex Galilaea Jesum subse .
cula3 fueranl, mulla?que apud Lucam feruntur, die
, \
Parasceves de loco reversae, paraverunt aromatn,
, ,
quippe quae nullum resurreclionis indicium cogno , \ . verant. Idcirco his duo viri in vcste fulgente astant,
\ nunliantque rcsurreclionem. Nondum his tamen
Servator apparuit, sicut ilii apparueral apud Joan .
nem, et illis apud Matlbaeum; iia ut peculiarem
, \
banc oporieat bistoriam existimare. Denique sc *
cundum Marcum valde niane una Sabbatorum ve .
niunt ad monunientum orto jain sole. Aliae pariier
\
hx sunt, alioque pariler tcmpore; quae et dicebaut
, \
ad invicem : Quis revolvet nobis lapidem? > ve, \ ,
; \ , niuntque, et revolutum comperiunt, et ingressae j u venem vidcnt; ita ut bsec etiara diversae rei narra-*
, \ *

\ ' , tio sit, et alius qui visus est, t t aliae quie venerunt,
et similiter diei lempus posl solis orlum : quae tem ,
poris notatio si eadera apud Lucam Jieret, recte le ,
ctor a Marco requireret et viros duos, et eosdcm
\ , \ ,
sermoues. Nunc cum Lucas diei horam anle solis

ortum pracoccuparit, merito et illos qui visi suut
,
duos viros d i c i t , non autem unum juvenem narrai.
' , \
. ' , \
, ' .
'.
(66) , laapt * * , '
(66) Cod. A , f. 315.

VII.
Jam quia qualuor evangelistae eunl, pan
comperimus apnd ipsos scriptas visiones; tempom
item quaiuor; ct illi iiem qui singulis lempordiu

995

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S OPP. PARS 111. EXEGETICA.

9 9 6

,
, * \
, . &

\ <
\
.
' \
,
* . " (.
. '
,
. d
gnassent locum , neque tamen easdem apparitiones \ ,
exposuissent, merito fortasse aliquiscensuram exer- ,
ceret. Sed cum tempora dislinxerint, et unicuique . ' , * / \ terapori locuin proprium accommodaverint.sequitur
ut diversas quoque apparitiones descripserint. , \
Sicul contra, si unam cuncli apparitionera comme- .
morassent, unumque dixissent angelum, aut duo ,
concordiler angelos, vel ilem duos viros, aut juve- ,
nem unum ; tum deinde lempora variassent, nec
ununi denolasscnt locura, ila quoque reprehen- , ,
sioni locus esset. Nunc serino praecipuus et inva \ . '
riabilis manet, diversis lemporibus locisqne va \ \ :
riantes visiones sistens, ct haruin speciatrices
,
item diversas, duas illas priores diversas a se ,
cunda, teriiasque simililer a quarlis diflerentcs.
, \ ck
Tiimirum post juvenis cum postremis mulieribus . '
colloquiuiu, quarum noniina non ponuntur, pergil

dicere Marcus : < Quo audito fugerunt, et nemini
, ,
quidquam dixcrunt, timcbant enim. Hae nempe
* \ , \\ ,
iuerunt ejusmodi, pavidae ac nimis forraidolosa?,
> \*,
intanlum ut ne juveni quidem auscullarint dicenti \ \,
eia : c Ite et diciie discipulis ejus el Petro : Ecee
\
prstcedit vos in Galilaeam. > His enim auditis ser- ,
monibus, contrarium fecerunt. At illse apud L u > ,
cam, de monumento reversae, nunliaverunt baec
omnia undecim. Simililer el apud Joannem mulier

venit ad discipulos, rerura quas vidcrat nunlia.
. \
Solae illae apud Mar!um poslremx guperveuienles,
.
ereque serolinae, ita u i post ortum illuc pervene rint , neque Servatorem videre dignae fuerunt, ne- ^ , \ ,
que unum fulgenteni angelum, neque duos intra
, ,
monumentum, neqne illos quos viros dicit Lucas:
,
queradara tanlumrnodo juvenem aspexerunt can- ,
dida stola cooperlum , congruam exiguae ipsarum

menti visionem coneeculae : et bunc albatum fesli
,
causa spectantes, tamen admirata? sunl; sic enim
*
de bis Marcus testatur; quanquam in prioribus

nulla stuporis meiUio est. Age vero, Magdalenam
,
constanter in loco perseverantem, credibile est non
\ priorcs tantum apparitiones vidisse angelorum qui .
eibi uni occurrerant, 8*1 et illum apud Marcum
,
reliquis mulieribus conspectum juvcnem. Idem

dicas licet etiam de bistoria apud Lucam, qui
, \
post rcuUarum mulierum advenluro, et post duo- \ . '

apparuerunt singulares sunt : diversse quoque v i -

dentes mulieres, et apparentium ipsis sermones variant. P-banira fuit lempus quod scribil Malthaeus,
sero Sabbatorum dicens. Quarlum et ultimuni apud
Marcum orto jam sole decurrens. Media sunt lempora apud Joannem alque Lucam. Propterea et visi
angeli peculiares sunt. Nam sero Sabbalorum, angelus unus ex monumenlo, post quem ei ipse Servator. Mane autem dum tenebra adbuc essent, i n tra monumentum angeli duo; posl quosdenuo Servator. Valde mane vero alii secundum Lucam duo
viri nominati, haud intra monumenlum conspecli.
Demum postremus omniuni juvenis qui venienlibus
orlo sole mulieribus se oblulit. Si ergo unum cuncti idemque tenipus scripsUsent, eumdemque desi-

997

SUPPLEMENTA QUiESTlONUM AD MARINLM.

r

998

\ ,
virorum ipsis oblalorum visionem, pergil d i , cere, quod regressae de monumento, baec omnia
renunliaverint discipulis undecim. Post quae ail :

Erant autem Maria Magdalene, > et reliqua.
* , Quippe haud esl inverisimile, nunc ilerum Magda , > \ . ,
lenam (quae antea prima iverat, forlilerque illic

perseveraverat) apud monuroentum fuisse comper - tam, cum illae plures ex Galilaea convenientes mu,
lieres ad sepulcrum venerunl aromala ferenles, ita
\ ut ipsa quoque cum cseleris duos viros videril,
, eorumque verba audiverit; et deinde cum illis re , * gressa rem undecim enarraverit. Verumianien ct
\
aliler proponi explanatio potest: nempe ut res
. ,
priores mulieribus Galilaeis tribuamus, adveutum
, dico ad sepulcruro, el aromatum adveclionem, et
, oblalam ipsis duorum virorum visionem, et boruin
,
ad ipsas sermones. At nunlium discipulis undecim
, \ delatum nequaquam ab bis feminis solis fuisse, sed

a cunctis simul, duro unaquseque ea quae viderat
' , ' referrel; quas inter, credendum est Magdalenaro
, fuissc, cum reliquis et ipsam discipulis nunlian tem ea quae solitaiim et singulariler viderat.

.

VIII.
(67) ,
, &
,
* ) .

Ego vero et illud quaero, quomodo apud Marcum

diclum sil, quod cum Sabbatuin Iransiisset, aromata paraverint; apud Lucam vero anle Sabbalucn id aganl, ipsa Parasceves die.

\ - Q Haec quoque supe rioribus iunplicita quseslionibus,

parem illis explanalionem sorlielur. Elenim nos
,
, * demonstravimus, baud easderoesse, sed alias, quae
amle Sabbaium ipsa Parasceves die; qua Dominus
passus est, ad eam curam incubueruut; alias vero,
, , \
, quae post Sabbatum : perspicue enim bas Lucas
testatur ipsa die Passionis id egisse, nullius mulieris memoralo ffomine, sed simpliciler mulieribus
,
, ' memoralis, quae cum Jesu veneranl de Galilaea.
Marcus aulem tres solas nominatim scripsit, aro *
' matura simul curam gereutes, haud die Parascevcs,
sed jam Sabbato praelerlapso. Has porro diversas
,
, esse ab illis Lucae, sequenlia quoque demonslrant.
Hrs niminim apud Marcum mulieres juveuem v i
denl in dextra parte sedentem, qui et illis ait :
.
1

- D Nolile tiroere; Jesum quaerilis Nazarenura ; surrexit, non est bic. > Ulis aulem apud Lucam duo
, t
viri aslilerunt in vesle fulgente , et alia verba d i * * ,
c u n t : c Cur quaerilis viventem inter morluos ?
. $
et reliqua. Et illae apud Marcmn monitse mandata
,
nuntiare discipulis, nemini quidquam dixeruut. At
t
illae Lucae proiecla? nuntiaverunl discipulis unde ;
ciin. Quare ex bis omnibus colligilur, baud easdcm
.
fuisse mulieres, ideoque nec uno lempore ea quae

in scriptis sunt,.esse peracta.
*
, ' 3<.
.
(67) Cod. , f. 51, b.

EUSEDU CASAR1EN3IS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

10

t IX.

Hxc Hlis loqucnlibus stctil Jcsus in niedio corum,

dixilque cis : c Pax \obis. > Ilinc anibigel aliquis,
quomodo undecim discipulis simul congregatis,
inlervenicns Dominus, sccunduin Lucam atque
Joannem id concordilcr aflirmanles, nequaquam ab
utroquc pariafacere et dicere sciipluni iucrit.
Quod eamdcm visionem anibo evangclisUft scribanl uua eademque et bora et die oblatam, in pi i mis comprobandum est. Quod tibi exploratura Get,
srdiligenier Scripluram' consideraveris. Nam cura
Joannes anlea dixisset :cUna vero Sabbalorum venit
Maria Magdalena annuntians discipulis, se vidisse
Dominum, et hxc sibi dixisse; deinde subneciit
diccns : Cum sero esset die illa, congregalis d i scipulis, venil Jesus, stelitque in tnedio, ct dixit
eis : Pax vobis. > Quamobrera ex his iuanifesle
coiisial, eadcm Dominica resurrectionis die, vespe*tino icmpore acla esse qua3 Joannes scribit. Uem
apud Lucani idem dies et bora invcnietur. Ait enim
ipse : Una aulem Sabbali valde diluculo veneruut
ad monurnenlum mulieres. > Deinde quod visis angelis reversae nuntiaverint discipulis quae videranl.
Pelrus aulem feslinanter ad monumenlum occurrit,
el linteamina videt. Alque haec valde diluculo conligerunt, resurreclionis die. Dicit mox continentcr
Scriptura : c Et ecce duo ex ipsis ibant ipsa die in
caslellum. Erant auteni Cleopas cum socio : quibuscum Jesus Emmauntem ingressus, accipiens
panem benedixil; quo illis porreclo, disparuit.
Deinde subdit: < Et surgenles eadem bora regressi
sunt in Hierusalem, et invenerunl congregalos undecim. > Poslea colloquenlibus illis, stetit Jesus in
niedio eorum, el dixit eis : Pax vobis, et reliqua. Demoitslratum esl ilaque eiiam a Luca, eam*
dem fuisse diem ; eamdemque itetn horam fuisse'
inde comprobatur, quod Cleopas cum socio una
die et Emmaunte fuerit, et indidcm Hierosolyma
redierit, serotino prorsus tempore. Exin faciam apparilionem.
Quoniam ilaque eadetn apud utrumque evangelistam fit apparilio, age videamus quomodo alia d i caluc loqui Servalor et agere apud Lucam, alia apud
Joannem. iEque igilur apud ambos dictum est, niedium stantem inter eos Jesum dixisse : c Pax vobis. Singulatim vero apud Lucam additur exislimasse eos spiritum se videre, ct reliqua. Eiiamsi
vero haec apudJoannem non dicunlur, rursustamea
sequentia apud ulrumque consonanl. Apud Joannem quidem post verba Pax vobis, > addilur: c Et
boc dicto, ostendit eis manus ac lalus suum. > Non
tamen ponilur apud Joannem causa, qiue jam a Luca
dicia fucrat. Erat autcm baec, quod ipsi exislimarent se spiriium videre. Atqui dum manus lalusque

(68) Cod. , f. 310, b.

(68)
, . . >



, '
.
" \
, *

. , <
\
,
,
, \ \ ,
. "* '

\
\ * ,
\ *
, , ' ,
, ,
.
, *
, .
* \
. >
\
, ,
, . ' , \
.
, \ ,
, > \ . \
, , \

, ,
.
'
,
\ ,
. '
, ,
.
, \ .
'* \ ,
* .
, ,
, c \
\ .
,
&

f 001

SUPPLEMENTA QUAEST10NUM AD MARINUM.

fOOi

\ suum ostendisse Jesum lestatur Joannes, consonat

,
uiique illi qui rei causaro altulit. Poet haec, Lucae
! . ,
quidem ait, adhuc non credenlibus illis pra? gaudio
,
et miranlibus, dixisse illis : c Habetis hic aliquid
\ , , "
quod manducetur ? illos autem partem assi piscisei
;
obtulisse. Haec Joannes omisit. Ad bunc locum
. .
progressi mentem del>emu8 inlendere, ut eliam alibi,
" ,
augustiores ac diviniores actus Servatoris nostri
atqne doclrinas Spiritum sanctum per Joannem
,
memorare solere; bumaniores autem per reliquos
\
evangelistas scripsisse; quod et hoc loco reapse
,
fpcit. Quia enim discipuli, conspecto Servatore, pu 6 ,
labant non ipsum sed spiritum se videre, et quia
. ' nondum ei credebant, etiamsi manus pedesque
, , \
, - ostenderat, necessario propter eorum pervicacem
\ , - incredulitalem, posiulatam escam coram illis manducavit. Haec magis corporalia cum sint, gravemque
, , .
aposlolorum incredulitalem accusent, et ipsius Ser , \
vatoris indulgentiam arguant, persuadenlis eis ac
,
demonstrantis se esse, Liicae nlpole secundi ordi, \ nis bomini scribenda Spiritus commisit: sed nobi, , (69) liora et divinam virlutem coniprobantia, pcr Joannemexhibuit, quiel ipse mox scribit : c Gavisi sunt

, \ , ergo discipuii, viso Domino. Dixit crgo eis ilerum : < Pax vobis. Sicut misit ine Pater, et ego
< \ *
mitto vos. cum baec dxisset, insufflavit, et reli , c
, * qua. Habebit aulem nexum utriusque evangclistx
oratio, si quae dicit Lucas, prius acia reputemus ;
, \ . * ruox narrata abs Joanne (opulerous. Adhuc enira
' , $
illis non credemibus, escam postulavit; nequc p i , ' '
w . - C scis esu contentus, sermones suos coniirmat, prio \ , \ \
rem eis qiue est apud Lucam doclrinam refricans.
, \ ,
Poslquam vero credentes, ipsum vere esse sibi per
sirascrant, jamque gaudio diflluerent, tunc secundo
." eis pacem, meliorem scilicet prima imperlitus cst,
, \
alque ut apostolatui parati essent mandavit, similes
, \ propemodum eui futuros ob operis simililudinem
, \
spondens. Mox consenlanee Spiritum sanctum in
, \
eos inspiravit, utpote illius indigos ad mox dicen dam denunliationem. Haec autem erat, posse illos
. ' \
peccata dimitlere per sancli Spiritus virtuiem. A t ,
que ila ex ambobus evangelistis unus communis
perftcieiur sermo; dum dicta apud Lucam, tacen
tur apud Joannem; vicissimque in Joannis scri;. \ - ^ ptura traduntur, quae silenlio Lucas premit :
,
primo loco, uldiximus, quae sunt Lucae collocatig;
$ ,
deinde quae Joannes ait, subnexis ; earodeui men* tera sensumqae, quae sunt apud utrumque, servan, $*
libue. Alque baec ita se babent.
, ' '
' . .
.
(79) \ , , , \
, ,
(69) Minoris ordinis Lucas et Marcns, qualenus
bi iion fuerunt Domini Jesu speclatores et auditores.
PATBOL

GR.

XXII.

Quomodo apud Malthaeum quidem angelus visue

mulieribus mandavit nunliare discipulis Jesum
resurrexisse, Ulosque pracessururo in Galilaeam,
ibique fore eonspicuum, similiter apud Marcum
(70) Cod. A, f. 316, b.
32

iOOS

EUSEBII C.CSAKIENSIS OPP. PAUS I I I . -

EXEGETICA.

1004

qooque a juvene, quem in dextra parle sedentem \ , tiderunt, hacc mulieribus d i c u fuere. Apud Lucam
, .
ero in ipsa urbe Jerusalem congregatis discipulis ,
undecim, et de resurreclionis negolto invicem re , \
ferentibus, etelit Jesus in medio eorum, eosdem- ,
que alloculus est, assiqiie piscis partem coram
, ,
ipsis comedit. Apud Joannem denique iu ipsa item
.
Jerusalem, non semel, sed etiam iterum apparuit , ,
undecim , primo quidem ipsa resurrectiotiis d i e , , \
sero; deinde post dies octo. Quomodo ergo secun- ,
dum Lucam atque Joannem tolies eo a discipulis .
io ipsa Jerusalem viso, secundum Marcum atque }
Maltbacum mandalum iisdera per mulieres fuil, ut
,
in Galilaeam abirent, tilpote illic eum visuris, non

autem in urbe Jerusalem spectaluris ?
, , *
D ;
Praeterea, si undecim solos Servatoris discipulos
(71)
Evangeliorum scriptura agnosceret, sic quoque d i - ,
ceret nulla re hunc sermonem deflcere, si eatenus ,
mulierum sennonibus non credentes discipulos suos

conGrmanfi, semel et iternm ipsis in urbe Jerusa- , \
lem latenlibus appamil: at in Galilaea nequaquam

occulte, neque semel aut i l e r u m , neque ob nietum
* ,
a Judaeis conclusos, mulla cum fiducia apparilione , * '
aua deilalisque oslensione dignalus est, semet v i - , ^
ventem ostendensposlpassionem, mullis cum signis,
,
per quadraginla dies conspicuus et loquens de re- , *
gno Dei ntque conversans ; ut in Actibus apostolo- , , *
rum Lucas ait. Atque Iiaec prima esto solutio. Quo- \ \
niam vero aposlolorum selecli quidem ct summales Q , ,
\ . \
numerum duodecim explebani; alius autem preter
hoa ordo erat discipulorum sepluaginla, de quibus
dicitLucas inEvangelio: c Post baec elegit Dominus et ,
alios septuaginta
extra quem numerum erant ,
alii coraplures Servatori adbaerentes, quos innuit
etiam sacer Apostolus, dicens: Deinde visus est \ * > ,
plus quam quingentis fratribus \ qui el ipsi d i - \ ,
scipuiorum nomine honestati fuerant, quibus iieri \ "
,
non poteral, ut simul omnibus congregatis semct
in urbe Jerusalem ostenderet Dominus post resur- ,
rectionem : ideo recle evangelistae duo Lucas et /
Joannes solis undecim apparuisse ipsum in urbe
, ,
Jerusalem scribunt. Reliqui vero duo, non unde \ , cim proficisci in Galilaeam, sed omnino cunctis fra
1

tribus aiunt fuisse mandatum ab ipso Servatnre et D .

ab angelo antea viso, indefinite, inquaro,et absolute
mandalum omnibas aiunt. Caeleroqui melior ve- , \
)
riorque e*t prior soluiio. Multotiea igitur ac rouItH
, \
roodie apparuil discipulis Jesus post resurrectio . \
nem. Atque alitaiunl Cbristom promisis$e bas v i * (
sionee, alii vero et praestitisse. Quandoque eliam
\
i i i rei alicajus narratione, ei qmd prtor htstoricus
. \ I ,
praetermieit, id aHer vppleft.
\ \ ,
.
1

Luc. , I . 1.<r. , 4
4

71

Cod. t> f. 317.

1005

SUPPLEMENTA QUAESTIONUM AD MARINUM.

1001
1A\

II.
(72) * * -, 6 Dicet etiam aliquis, quomodo Mitthaut profe
etos undecim in GaliJaeae montem dicat vidlase Je\ , 6 sum, Joannee aulem post duas inlra Jerusalem
appariliones, tcrlio visuni esse Jctuin non in Ga , Wlxx montc, sed apud mare Galilaese narret?
;
TeitVo Servatorem apparuisse vcrc discipulis, cp>
\
, * quoque confitebor; primo, ipsa resurrectionis dio,
-, cum mano illum Maria Magdalcnc vidit. Atquc banc
primam visionem Lucas quoqne narral. Seeundo,
post dies oclo, nimirum allcra die Dominlca , qna
.
itcrum apparens Servaior incrcdulilatcm Tbonue
' , ,
sanavil, oslenso ci laicre ac manibne. Quia vero

jussi fuerant in Galilaeam simul proflcisci, fecerani,
1

\
que discipuli undecim mandalum cum reliquis ;
, dum singuli colligunlur, nondum undecim congro, \ , gatis, sed adbuc exspeclatis, lerlio Jcsue apud
, * , mare Galilaeae, haud cunctis undccim , sed iis sc , ptem tantummodo appamit quos Joannes commcmoral: bique erant Petrus ac Thomag, et Natbana ,
e l , et fllii duo Zebedaei, aliique prxterea discipiill
\ \
, \ , \ duo. Teriio ilaque bis revera apparuii, nondum
* undecim congregalis. Quapropter baud omnino
, . excludens reliquos a Servatorie visione Joannes,
posl primam aheramque visionem, lerliam adno*

, , tavit pr&diciis tanlummodo oblaiam juxla mare
\ , - Galilaeae. Nihilque obstat quominus poslhinc, quaito
etiam et quinto, et sxpiug setnet gpcctandum dede \
. - Q r i t : ideoque Joannes nullo lermirioServatorif actttf
.Mrcumscribit: imo pergens porro ait alia quoqne
, \ \
* mulla Jesum feciste. Post banc ergo praediclii e - , ptem discipulis lerliam apparilionem, baud a veri * iate abludes si quartam dicas illam qoam undeciru
, in monte praebitam Maldiaeoi acriplum rcliquiu
Post bot vero, absqueerrore afflrmabis acunctif una
, congregalis, undecim videlicet et aliis sepiuaginta
. Jesum fuisse coospeclum. Imo Paulus a multo plu*
\ ribus visum Servatoreni post reeurrectiooem narrat, quam rem ab aliis audilu acceperat. Vitut
.
est, inquit, Cepbae, deinde duodecim, pottea quin , ' gentis, turo Jacobo, exin apottolis cuiiclif, novi*, , , (73), - sime auiem oroDium etiam mibi . Viden, qiiot
, , homioibus et quotie* post resurrecltonem apparue, , , . - D rit? Sic eiiam lalentibus intra Jerusalem apparuit;
et anle bot Cleopae toeioqiie Emmauoteoi eantibus;
\ ;
et primo virortjm quidem Simoni, Umxmmm msUi
Magdalew. Hine Loeai in Actibof, quooiam oepe
\ \ "
iesus te diftcipulif manifeUaferal, cooiiderale di , ,
eit: Per diet qnadragitite appareot elf iq**
. " 6 ,
eonversani. regni Dei disciptioani Iradebat; mo\ ,
jraitque ol JerutaieiD pergereot, ibique praedicareftt
, '
iodcts aole OfDoet doclnnaro; neqtte arbe abtce
, \
, derent, ted exspeciireot promiHkMem Patrls, de
, qua OOK paolo posi attteremtt*.
* - , ^/: -/ ?(/ ,
- (74).
* I Cor. , 5-8.
(72) cod. . . 517.
(73) l u cod.

01) Sempe infenef . 9, 10, bi CkrHU

dooa tmUt *tem*mem.

<-

1007

E U S E B H CJESARIENSIS OPP.

PARS I I I .

EXEGETICA.

1008

SUPPLEMENTA MINORA.

1. Ex chronkis inedilis Ceorgii Hamartoli el Joannit Siculi (75).

1. Euseblus in opere ad Marinum sic a i t : Duo '. & Mapiror *
c
consliiuta sunt in Chrisli Ecclesia vitarum genera;
\
unum quidem eximium, et communem hominum
consuetudinera excedens, quod neque nupiiis neque > , , liberis operam dat, neque opum relinet possessio- , , *
jiem.totoque, ut ita dicam, coeloa communi et v u l - ' \
gari saecularium hominum more differt, aique unice \
Dei famulatui vacal, eximio cudestium rerum amore , '
impulsum. Reapse qiii boc vilae genus seclantur, . 01 , \
velut jam raorlui, mortiGcalam vilam et lantum
corpore praidilam in terra circumfercntes , spirilu \ ,
niHem jam in coelum iranslalo, coelicolarum instar ,
bumanas rcs speclant, cum sint ipsi pro conimuni , ,
\
salute Deo consecrati, neque cruenlis viclimis vel
libamenlis aut adipibus , sed reclis religionis vcrae \ , \ ,
dogmalibus aniroique babilu et operibus verbisque .
rectis purificati : quibus rebus Deum sibi concilian- , \ '
tes, pro se et caeteris sacerdolio funguntur. Alque \ * ,
boc perfectum primariumque est Christianae vitae genus. Alterum porro Tila genus dcterius est,
\ \ alque bumana fragilitate laborans , idque omnino , .
cum superiore comparari nequil: siquidem ct mo- \ , ,
destis indulget nuptiis liberorunique procreationi, * ct rei familiaris curu aequilate curam gerit, el m i - \ ,
litibusoificia iroperal, et agriculturam, niercaturam
, ,
ac caetera publica negolia non sine pietate exercet. \ , \ ,
Ifi cacteroquin homines certa habent religiosi cultus et \ , crudilionis tempora, et divinorum eloquiorum au- . \ \,
dfcloni vacant : atque bis secundus attribulus est
\
pielatis gradus, qui congruam huic vitae utilitatem Q , \
praebet.
,
(76).
I I . Grceco scholiaste ad Marcum apud Rich. Simonium in Historia critica inierpretum Novi Teslamenti
cap. G.
2. Prophelicum diclum boc. Malacbiae est, non
haice. Mendum ergo librarii est, ul ait Eusebius
Csesarienais in libro Ad Marinum de apparente in
Evangeliis dissonaniia circa resurrectionem.

'. 0 \,
(77) \ ,
Maptror
\ \
.

(75) Perpetuus admirator Eusebii Georgius certe

fuit; nam et ejus Chronicon non semel citat, et
qitidem oum insigni laude aucioris, v. gr., cod. Vat.
f. 19, 40 b, 124 b : \

. liein : , etc, .
(76) Habcnt fragmcntum boc brevius Suidas voc,
, et Cedrenused. Paris. p. 201.
7) Scrmo cst de propbelico loco apud Matlh.

, et Marc. i , Parate viam Domini, rectat facile

temilas ejus, Eusebium vero nostrum legisse se declaral Hieronvmus in Comm. ad Matth.: Cum tettimonium de Malachia haiaque contextum
qiiatit
Porptujrius quomodo velut ab uno haia exemplum
pulemus atsumplum? Cui ecclesiaslici viri plenis~
*ime respondcrunt. Nos autem nomen haice putatnus additum scriplorum vilio. Eamdem quaeslionem versai Hieronymus epist. 57, 9.

1009

SUPPLEMENTA QlLESTtOMJM AD MARINUM.

iOIO

1D. Ex Possini Catena in Marcum, p. 343, ubi de CyretugQ crucem Domini bajulanle.
*. , 3. Neque enim Judaeorum quisquam in urbe d i * (78) MapTror, gnus erat, ut ait Eusebius capite 13 ad Marinum,
,
qui Iropbaeum de diabolo, crucera scilicel, ferret.
clX ,
Quare delectus ille est qui ex agro vcniebat, neque
(79).
ullo modo in Cbrisli necem conspiraverat.
4

IV. Ex Corderii Calena in Joannem, pag. 436.

'. , , $0) > (81) \ \
, ,

' \

(82)
\ ,
\
, *
,
, \
,
, ,
,
,
\ , , '
(83),
\ (84),
, ,
, \

, \ .
.

4. Eusebius Ca?sariensis, qui Pampbili appellatur,

in Qucestionibus ad Marinum de Servaloris passione
ac resurreclione, hoc quoque expendit, quod divus
scilicct evangelistaMarcus ait, hora tertia Christum
Deum ac Servatorem cruci fuisse suffixuin; Iheologus autem summus Joannes bora sexta ait Pilatum
sedisse pro tribunali in loco qui appellabatur l i thostrotosad dicendam adversus Jesum seiiteutiam.
Porro Eusebius coutendit, amanuensis id csse er- Evangelia
ratum, quod i i qui principio
exscripserunt baud senserint. Nqm cum lillera gamma ()
terliam signilicet boram; episemon (C7) autem sextam ; cumque bi cbaracteres permultam habeanl
inler se similiiudinem, mendoseelementumgamma,
quo demonslratur hora terlia (curvata, quae porrigcbatur in exlensum, recln,) ad episemi figuram
redaclum fuit, quod sextam indical horam. Sane
quum evangelistae tres, Mallbaeus, Marcus atque
Lucas concorditer aflirment, ab hora sexta tenebras
factas esse in universa terra usque ad nonaip, patet omnino, Dominum ac Deum Jesum ante boram
sextam, priusquam scilicel fierenl tenebrae, in crucem esse sublatum, nempe circa horam terliam, ut
Marcus narrat. Quare el Joannes aeque teriiam boram
prodidit; quanquani postea amanuenses gamoia i n
episemon coinmula verunt.

V. Ex Possini Caiena in Marcum, p. 364.

*.
;6 MapTrcr
.

5. Apparuit primo Mariae Magdalenae. Hanc Eusebius in opere Ad Marinum diversam esse ait Mariamab illa quae juvenem vidil. Vel etiam ambie
Magdalo oriundae erant.

(78) Nolandus est vigilanter leclori bic numenis,

quo docemur quodammodo (nisi est roendum .
* pro ) quanla pars operis Euscbiani ad
klarinum nobis desit anie illas postrcmas de resurrectione quaesliones. Certe Eusebium boc libro ad
Marinum complexum fi\isse qusestiones non solum
circa resurreclionem, verum etiam circa passionsm, perspicue cognoscimus ex sequente Corderia11 Calenae loco. Nisi forte suspicari placel, Eusebii
isiud de Cyrenaeo diclum obiler potius occurrisse in
postrenia quavis quaesiione. Neque sane intelligere
licet eo numero Marci capilulum, quod quidem in
velere stichomelria est ccvm, in nova divisione est
xv. Cerle ubi in nostra bac edilione dicit Eusebius
in libri exordio , cavebil admodum erudiltis lecior ne hilelligat primam fuisseli*
bri ad Marinum quaeslionem illam quae sequilur De
sero Sabbatorum. Breviator quippe, resecaia, ut v i delur, ingenli priore parte, ad postrema operis capila propjravit.

(79) Eusebii bunc locum exprrmit Ambrosius in

Comm. ad Luc. l i b . x, 107 : rion Judceus est qui
crucem portat, sed alienigena atque peregrinus.
(80) Tani edilio, quam codex Val. habcnt \
.
(81) Vocabulum apud Eusebiura nostrum non lam adjeclivo sensu saluiaris, quam subslantivo obliquo Servatoris, plerumque esse inlelligenduni, pluriniis in locispalei. Id facit eliani 111brosius apud nos p. 304, qui ait Domini SalutarU,
pro Domini Salvatoris.
(82) Quaesiionem hanc de teriia et sexta hora Iegebam eliam in codice quodam Vaticano, oliin card.
Sirleti; unde nliquam emendaiionem accersivi;
uanquam ne bic ipse quidem codex*sine ullo raen est. Eadem quieslio legilur in Parisiacis quoque
codicibus, lesle Harlesio in Fabricii Bibliolheca,
t. VII, p. 402.
(85) Male cod., pro .
(84) Deestift cod. .

toti

EUSEBll CAESARIENSIS OPP. PARS HI. ~

EXEGETICA.

1013

V I . Ex Joh. Xiphilino palriareha, in komilia inedila quam habuil in dominica de mulieribus aromata feren
libus, Cod. Val. p. 160.
6. Eusebius vero Caesariensis ait, Mariam quidem
Magdalenera, et Mariam Jacobi unguenla paravisse;
ncque lamen easdem esse quae roane venerunt orlo
jam sole, sed anonymas alias: mullae enim ex Galilaea
cura Servatore ascenderanl. Quamobrem bae neque
nuctu illuc adfuerunt, sed mane; eaedcmque mandalo audilo u l discipulis Pelroque rera nunliarent,
fugerunt nemini quidquam dicture, quia extiinueranl. Proindc eliam quia post solis ortum adveneranl, videre Servalorem baud dignae fuerunt. Neque
demum fieri potuit, u l Magdalene posl lot tantasque
visioncs, sole o r t o , adhuc dubitaret, nesciens
quisnara lapidera foret revoluturus.

\ ,

* \
, *

,
\ \
, , \ \

*
,
,

VII. Ex Anastasio Sinaila, qucest. C L I I I .

7. Eusebii ex opertad Marinum. Tres igitur om-
nlno Marias passioni Christi cum feminis aliis praceentes deprebendimus ; primam Deiparam, secundam hujus sororem Mariam Cleopae, terliam Magdalenem. Qurdain vero inlerpreles aiunt duas esse
Magdalenas , unam quae Bero Sabbalorum apud
Matlba-um, alteram quae apud Joannem mane ad
monumentum vcnit; eaiudem hanc esse, de qua el
Marcus loquitur, el de qua da>monia septcm ejecla
fuerant. Namque aliam, inquit Eusebius, non hanc,
Magdaienem p r a oculis babens Marcus a i t : Cum
aiUem surrexissel, mane una Sabbatorum apparuit
primo Mariae Magdalenae, de qua septem daemonia
ojecerat. > Atque haec videtur q u * audiit, Ne me
lattgas, non quae apud Matlbaeum. Nam ut verissinium sil illam quoque Magdalo fuisse oriundam, ^
baudtamen paria probra de ea narrat Scriptura.
Quod si unam earodemque Magdalenem quis dicat,
adbuc tamen veridica sunt sacra Evangelia, neque
uUo modo inter se discrepant; siquidem eamdem
cxbibcnt Mariam Magdalenem et non langentem
primo Jcsum cumerat incredula, et deinde tangentcm statim ac jussa est gaudere cum alia Maria.
Quippeillum poslremo ut Dcum adoravit, no*i hominib tnslar babuit, velul iniiio cum flebal eralque
incrcdula.

?. MapTror (85).

,
,
* ,
,
\ ,
\ , *
\ ,
\, ,
.
, '
. > \
, , * . \ , * \
\
(86) , \
, '

, \
\ ,

, \ ,
\ .
1

VIII. Ex eodem Anastasio.

8. Eusebii ex opere ad Marinum. Jam quod am ' . MapTror \
bigitur, quomodQ Matlbaeus visum narrel discipulis , Dominum in Galilxae monte, Joanncs aulem circa ^ ,
mare Tiberiadis, aio equidem , baud seroel et ite- rum, sed mutlotics Jesum es.se conspeclum. Quare , \ , \
,. iiiinimc errabis si quartam visionero esse illam
putaveris, quae apud MaUbaeum tit. Hanc quippe ,,
, ,
baud circa mare Galilaeae spectantibus eum, sed in
^'
inonle discipulis undecim contigisse scribit Mat, tbaeus ; i Vndecim autem discipuli perrexerunt in
, * \
monlem, prout condixerat illisJesus, quero i b i
. \ , .
conspectum adoraverunt. > Post baec sine errore
n

'(85) Hanc quoqiie quaesliunculam cum codico

Iiolujnnenei, aunc Yalicano, utiliter contoli.

(86) Deesl i n codice Coluuineusi .

EUSEBU CASARIENSIS OPP, PARSIII. EXEGETKA.

iHC

ittemque Spiritus, dividens singulis prout vull

! xoi
Demonsiral enim Apostolus unius ejasdemque Spi- ,
ritus malUs esse irtuies, diversorum operum ef- . \
foctrices. Cogila Igitur ulrnm nuiic CUrisftiis sia- , ,
/
golarem aliquam gratiam discipulis conlnlerit,
baud quidem ad mortuos soscitandos prodigiaqoe \ * , \
tfficienda, eedad dimitteoda peccala. Sunt enim,
, ' *
at diximus, diversa Spirilus dona. Quamobrem
. xal
BUBC addklit: Quorum remiaeritis peccala, re, t " , miltiuitur, elc., quibus verbis ostendit a se boc
, >
genus gratiarum nuoc illis esse collatum. Post
ejusdem vero ascensioaem, Spirilns superveniens .
,
miraculorum quoque et omnimod grati im ir \
tutemque ipsis allulit. Quare nunc sine articulo
( pro ) ail: Accipile SpirUum
(92) \ .
anctum sigoificans partem se quamdam efficacis , t
Spiritus atlribuere. De ipso autem Spiritu a l t : , Accipietis virtulem supervenientis i n vos Spiri - \ (95) *
*
c
' (94). >
Deinde protcquitnr apud Xiphidnmm Eusebhu iUdem verbit qnibut in praeedente fragmento apud Anast*tium; ntmpe etc. usque ad xa\ .
I Cor. xii,

8-lf.

Act. , 8.

(92) Deest apud Xipbilinum.

< opus QucBstionum Veteris et Novi Testamenti; nec(95) Xiphiljnus .
non seu falsus Chrysostomus seu Titus Bostrensis;
(94) Uactenus supplementa posuimus ex iis tan- tum Hesychius Hierosolymitanus ac Joannes Thestummodo locis in quibusOpus Eusebii nominalim
salonicensis, in Qu(estwnibu$ a*que Evangeiich; q u i
ad Marinum laudatur. Cseleroquin quanta pars Euauctores omnes Eusebiano a fonle muliifariani et
sebianarum quaestionum luro ad Slepbanum, tum ad
affatim bausisse videntur. Sed enim nos multo pluMarinum io Commenlario S. Anibrosii ad Lucae
res Eusebianarum quaestibnuni credibilUer expilaEvangelium supersit, ilem quanta in Hieronymi ad
tores, vel certe imilatores, in praefalione recensuiMalllueum Commeiitario occurrat, in subsequenlimus. Porro ab bis velerum lucubrationibus roedii
bus paginis, partim saltem, demonslrabimus. Lequoque et infimi vi inierpreies solutiones sua&
gendus quoque Augustinus De consensu evangelista- proui libitum fuit derivaverunt.
mm,et Quauionibut Evangelicii; ilem anonymum

ECLOGJE PROPHETICAE. D E CODICE M S . YINDOB.

1018

EUSEBII PAMPHILI
EPISCOPI C.SSARIENSIS

ECLOGiE PROPHETICiE.
eodice manuscripto bibliothecm Ccesareoe Vindobonensis nunc primum edidit Thomas
GAISPORD, 5. T. P. cedis Christi decanus necnon lingucc Grwcm professor regius.
9

Oxooii, e lypographeo Academico, 1842, in-8.

1ARTHOLOM2EO KOPITARIO

THOMAS

GAISFORDS

Redit ad te, vir egregie, quem te procurante ex manuscripio inelytee bibliothecce Casarea eodice fideliur
detcriptum aecepi libellus Eu$ebianu$ , litterarum formulis Academice nostroe luculenter impressus. Qni
eum ab anliquarum rerum ac praserlim iheologice studiosis diu muttumque deiideralus fuerit, non mediocri lalilia e/ferri me fateor, cui per binevolentiatn tuam contigerit ex pluleorum tenebris lam intigne
ttterii <Bvi monumentum prolrahcre posse. Cceterum in edendo hanc tnihi legem prcescripsi, ut lectionem
apographi ubique presse uquerer, nisi in interpunclione, et in splritibus et accenlibus, qui admodum negligenter po$iti $unt; neque aperta qucedam librarii vitia, cuivis facile corrigenda, tervanda duxi: quorum si
pauca, eaque levi$$ima taeite sustulerim, in pierisque emendandi* ita versatus $um, ut quas retecanda
ttncinis quadralis circumdarem qtaoe addenda vei mutanda, lunulis. Sed neque interprelalionem Latinam
neque adnotalionis quid addidi {): non enim volui nimiam operis moram injicere: in margine tamtn
(prater numeros foliorum codigit ms. ad sinislram coliocatot) sacrm Scripturce paucerumque aliorum
scriptorum ab Eusebio citaiorum loca apposui, ne in iitdem rimandis et eonferendis lector ingralum laborem
eonsumeretf aut, per desidiam hoc neglecto, mentem auctoris minus recle aliquoties perciperet. Vale.
%

Dabamex ede Chritti d. Maii 3 1 1 8 4 2 .

() Inierpreutionem latinam adornandam curavimus, EDIT. PATR.

VI

P. LAMBECII

COMMENTARIIS DE BIBLIOTIIECA
BONENSJ.

CMSAREA

VINDO-

(Lib. , t. . I I I , p. 201 ed. Kollar.)

Codex t t , Graecos, membranaceus, anliquisslmus, optimae noUe, in-folio, conslatque foliis 249 et ab
A. Busbeckio oliru fuit comparatus Constantinopoli. Continentur eo haec :
fol. 1, usque ad fol. 6 1 . Eusebii Pamphili Caesareae in Palaestina episcopi Libri quatuor Eclogarum
prophelicarum de Chri$to Arianismo infecti, et hactenus inedili.
In quem locum commentatus est hoe modo Kollarius :
De ineditis hacienus quatuor bisce Eusebii Pamphili libris copiosius alibi egit Lambecius; quae oronia
nanc colligere, et sacrarum litterarum gralia m exaraen vocare satagam. Sub finem lomi terlii Afparatu*
sal sacti ulgarerat olim Possevinus catalogum quorumdam manuscriptorum nostrorum, cujus exstantiora erraU emendatum ibat Lambecius Comment. lib. i , p. 211. c In eodem Possevini catalogo liitera G
inter caetera legunlur sequentia : Grcecu* eodex mutilus lolus enarrationes habens in aliquot capita Getie Q o Lambecius virgula censoria feriens, codice illo Eusebii Pampbili Eclogarum propheticarum
librog contiDeri pulcbre ofttendit: ob quod indicium laudem profecto commeritus fuisset non vulgarem,
M , g i m i ei emditi critici munere functus, invictis argumenlis assertum suum astruxisset, quibus tam
t

f019

EUSEBIl C^SARiENSlS OPP. PARS Uf. EXEGETICA.

1020

n.axime opus est, cum de anepigraphis perdilisque operibus, percelebri cuidam scripton tribuendis, agitur. Veruni enimvero Lambecius libros hosce Eusebii Parapbili esse ait ob stylum et methodum tractati
argumenti : familiare, u l videlur, erudilis saeculi sui argumentum, quod tamen jam pridera recentioribu
noslris coepitesse suspectum, qua de re legi merelur J. C. Mylius, in Bibliolheca anon. et puudon., parle
prima sehediasmaiis, p. 30 et 38. Sed arguraenii bujus sui infirmitalem persensit ipsemet Lambecius,
quam etiam ob causam in append. lib. v i u additameiitum, melioribus ralionibus fulluni, bujus loci gralia
scripsit. In bocce additamenlo duabus novis rationibus sentenliam suara comprobare studet, et prima
quidem llli ab ipsomet Eusebio pelitur, quod nimirum is libros Eclogarum propheiicarum de Christo pro
opere suo designaverit Hi$t. eccles. i , c. 2, in quem locum salis feliciier incidisse Larobecium res ipsa
faletur, qui tamen baudquaquam evicerat Eclogas Eusebii proplielicat de Chnslo in hoc, de quo a g i l u r ,
Cxsariano codice haberi : cum testibus X L V U et X L V I I I codicibue non solum Eusebium
erangelicas bac melbodo scripsissc conslet. Ad alteram ralionem quod atlinel, ea profecio priori eliam infirraior est; ex illis. enim, q u operis hujusce producit verbis, nibil aliud conjicias, quam grarem quampiam
auctoris aevo excilatam pcrsectilionem, nequaquam vero illam quae an. 302 sub iiiipp. IXiocleliano et Maximiano Herculio in Cbristianos detonuil, Eusebio coaevara : quas eliam aliasquc persimiles ob cansas
non defuerunt viri docti, qui opus hoc noslrum Eusebio Pampbili ob nominis celebritatem subditiim
subsiitulumque esse dicerent. Oudinus certe Commeniarii sui 1.1, col. 314, scribere non dubitavit: c A t ,
iuquit, nullus dubito, quin opera ista Eusebio, ob nominis famam celeberrirao, substituta s i n t : neque,
6i vera fuissent, Lambecius ab evulgandis abstinuissel, qui minoris longe momenti fragmenta suis CUFI
scrupulo inseruit. Haec i l l e : in cujus errore me quoque complusculis annis haesisse ingenue faleor. Sea
enim verissima est illa Xenophanis sentenlia,
/

,
.

Nara cum die quadam codicem bunc volvo ilerum revolvoqtie, ex vili palliolo magnum agnovi Eusebium.
Res ila accidil. Corjcx de quo nunc agimus, Ibeca olim carens, foliis ulrinque suis tegebalur. Primum,
ab cdaci tempore multoque usu lacerum ac pene deletum, prolbeca codicis a Lambeciofuil habitura, ec
eam eliam ob causam in recensione omissum negleclumque : igitur cum Eusebium Eusebio quaero, similitudinem manus, qua reliquus codex scriptus est, in primo iilo folio animadverlo, fugienlium litterarum vestigia lego, ac denique comperio proocmium Eclogarum Eusebii, principio et fine
mulilum, eodem folio conlineri. Sic cnim ibi inter caHera ipsemel Eu&ebius, ' r.pb.
(Vid. Iiujus ed. coL 4024. Pergit Kollarius :) Hactenus prooemii pericope: ex qnibus cum alia, tum vel
maxime duo facillime deducuntur : nimirum, el Eusebium Pampbili auctorem hujusce prooemii essc, et
Eclogas de Christo, praesenti codice conlenlas, nemini alii quam eidem Eusebio, posse tribui. Enimvero
Eusebium prooemii auclorem esse, clare elucet ex illis , quibus indicat, prius se, quam ad scribendura
pracsens opus animurn appulit, scripsisse, et ea quidem menle, ut Moysis aeque
atque aliorum, qui post eum fuere, propbetarum vetustatem viudicaret. Quinam vero bi
s i n l , facile intelligitur : nimirum illi ipsi, quos Scaliger in Thesauro temporum lomo primo vulgavit
Amslelodami an. 1G58 : quippe in illius operis proocmio idem hoc Eusebii propositum legitur; ex quo
lectoris gralia pluscula huc transcribere placet, sed Laiine lantura, quia Hieronymo interprete :
c Moysem, inquit, gcntis Hebraeas, qui primus omnium prophelarum anle advenlura Domini Salvatoris
divinas legcs lilteris explicavil, Inachi fuisse temporibus erudilissimi viri Iradiderunt, ex nostris Clemens
et Africanus, el Tatianus; ex Judaeis Josephus et Justus, vcleris hisloriae monumenta replicantes. Porro
Inacbus quingentis annis Trojanum bellum antecedit. Ex etbnicis vero impius ille Porpbyrius in quarto
operis sui libro, quod adversum nos casso labore contexuit, post Moysem Semiramim fuisse aflirmat, quae
apud Assyrios C L anle Inachum regnavit annos. haque juxla euni D C C C pcne et L annis Trojano bello
Moyses senior invenitur. Cura baec ita se babcant, necessarium duxi verilatem diligentius persequl: ei ob
id in priori libro quasi quamdam maleriam fuluro operi oranium regum mibi tempora praenotavi, Cbaldaeorum, Assyriorum, Medorum, Persarum, Lydorum, HebraBorum, iEgypiiorum, Macedonuni, Latinorum, qui postea Romani nuncupati sunl; in prasenti autem, slylo eadera tempora contra se iimceni <
ncns, et singularum genlium annos dinumerans, u l quid cosetaneum cuique fuit, ila curioso ordioe
coaptavi. Neque me fugit in Hebrais codicibus dissonantcs aeiaium annos iuveniri, plusque vel minus,
proul interprelibus visum est, lectitari: sequendumque illud potius, quod exemplariorum muJtitudo ii>
fldem iraxit. Verum ulcunque quis volet computet, et reperiel Inachi lemporibus, quem primum Argis
regnasse aiunt, palriarcham Hebreorum fuisse Israelem : a quo duodecim Judaeorura tribus Israelis vocabulum sorlitse sunt: Semiramim aulero et Abrabam contemporalcs fuisse manifestum est. Namque
Moyses, junior licet supra diclis sit, ab omnibus tamen, quos Graeci antiquissimos putanl, scnior deprehenditur: Homero scilicet et Hesiodo, Trojanoque bello, ac multo superius Hercule, Musa?o, L i n o
Cbirone, Orpbeo, Caslore, Polluce, ^EscuJapio, Libero, Mercurio, ApoDine, calerisque diis grntium, saf

%021

ECLOGi WlOPBETICjfc. -

LIB. I .

crisque Vel valibus, lpsius quoque Jovis gestis, quem Grcia in arce [divinitatis collocavit. Hoe, taquam,
ornnes, quos enumemimus, etiam post Cecropem Dipbyem, priroum Atiica? regero, fuisse convincimus ;
Cecropem autem prasens bisloria Moysi coaetaneum oslendet, et antecedere Trojaaum bellura annis trec e n l i s quinquaginia. Quod ne cui dubium videatur, frequens ratto sic probabit, > etc. Hactenus Eusebius;
e x quibus inanifeslum evadit, euoidem illum et prooemii noslri, Eclogis prophelicis praelixi, et
auclorem esse : quod prooemiura cum pro Eclogis , et una eademque manu, qua illae in codico
ecriptum sit, non dubito, quin lectores mei una mecum pro vero compertoque babiluri sinl, bas quoque
Ecloga* nosiras ejusdem Eusebii Pampbili genuinum opus esse. Porro auiem Scaliger in
prooemio ad Thesaurum suum ridet Hieronymum, quod, inquil, Gracca Eusebii non assecutus , Eusebium
Clironicorum suorum conscripsisse arbilratus sii. Is locus lcgitur in prologo Uislorice ccclesiatiica Eusebii : " \ , ,

' \ .
\)ux Rufinus Latine converlii sic : Quamvis jam de his ipsis nonnulia eliam in Gbrordcis (id est in eo opere
quod de lemporum ratione conscripsimus) breviter succincteque perstrinxerim, plenius tamen in prm$enti
cpere singulorum narrationem aperire tentabimut. Ad quae Scaliger : c Recte, inquit, Rufimis : nisi quod
\ vertendum erat imprcesenliarum, vel nunc. > Haec ille : at mea quidem senlenlia, reclius
Graeca Eusebii asseculus est Hieronymus, quara vel Rtifinus, vel Scaliger : nam iu prooemio
nostro clare diserleque ait Eusebius ,
, , . ., se Chronieos Canones scripsisse, eiaiemquc compendium variae bistoriae tam Graecorum quam et aiiarum gentium cx adverso posuisse :
irium enim hic diversorum operum suorum meminit Eusebius : primi,
alterius
terlii,
. Primum separatim edidit Eusebius, duo
reliqua conjunclim, ut vel bodie solent vulgari : quam etiam ob causam emendandae inibi videnlur epigrapbae a Scaligcro edila;, ac primum quidem Eusebii opus titulum, ut videtur, ferre deberet

(cujus, aut persimilis epigrapbcs Gellius quoque meminit in pnefaiione ad Noeies

tlica*,) aul, ul in exemplari suo legit Hieronymus, .
Altenn*
vero,
. Sed liaec illi discuiienda relinquimos qui
ao edenda Eusebii opera animuni appulerit.
v

ECLOGiE P R O P H E T I C E .
LIBER

PRIMUS.

( . 1) \ \ - Sermone et vita accurate discussa dc Domino et

, ! \ , S.ilvatore nostro Jesu Cbristo tcstimonia, per cla' \ , \ \
ras, fldelcsque et veras demonstrationes cl ratio , cinationes coniirniabalur, brevibusdiligentcr Scri pturarum divinarum, quae apud Judxos et apud nos
\ creduntur, poslreiuo usa lcslimoniis; cuni qui - dem non alia esset ralio, divinarum adbuc om
nino Scripturarum incredulis largam ex iis mate . \ riara conferendi. Quac igitur in manu erant, iis
\ - qui propler borum denionslrationem vel divi nis, vel divinilus afllatis credere debent sanctis
,
Scripluris, qua3 illis desunt complentia, claborala

\
erant, Synagogam uno verbo coroprebendenlia . .
\ de Domino et Salvatore noslro
,
. . Jesu Gbrislo propheliam, quas a .
'
. . . . vetera Tesiameiiti in unum contrahcre v i \ * \
sum cst;
nllegorice de illo prse . .
. . . . * .
eum alquepereumdisposiiiones. Non
\ \ . . . . autemetin
quae accepisse exuum oeten
.
duntur. Talia vero
dirigcnlcs,
. \
atque huc el illuc non Unlum prophetia , . . . .

1(125

EUSEBII CiESARIENSIS JPP. PARS 111. EXEGETICA.

1024

quae in historite continentur. Non pau- . . . . . . *

cis
acta fore utiles; cuin non facile, . . . *
sed quasi ex
Scriplurarum coram
^ ' . .
omnibus recitationis onines subjacere in os et in

\ .
memoriam ferre volentibus.
Sciendum est nos, priusquam hoc proposilum
'
aggrederemur, Chronicos Canonet scripsisse, eisque ,
compendium variae hisloriae tam Graecorum quam
et aliarura gentium ex adverso posuisse, ad Moysis , \ '
atque alioruoi, qni post eum fuere, propheiarum

velustatem vindicandam. His quasi supplemenlum
quae nobis in manu erant passim coUigenles, priore ' \
\
absoluto ad pra-sens opus rerura natura adducli
,
sumus. Quod quis cite sapientis apis naturali i u dustriae comparaverit, ad quam uos remitiit sa
cer serroo in Proverbiis dicens : .< Vade ad apem, , , \ ;
et videquam operosa sit, quamque egregium confi- \,
ciat opus ; ejus laborem reges et privati ad sanita- \
lein comedunt; grata est omnibus, atque inclyla,
\ \ ,
etsi viribus debilis, sapieutiara colere pradica- ,
tur
> Quemadmodum enim baec opifex sapien, "
tiam colere ferlur, florentiuin germinum colli- ,
gens utilia, et bis oinnibus collectis atque elabora- , tis, regibus et privalis saiutares, ut ait Scriptura,
\ \
praestat labores suos, idem etiam istas de Gbristo , ,
propheticas nobis Eclogas, quae sunt florilegium e , \ \ /$pralis Dei spiritalibus, comprehensuras esse existi- ,
mo, quippe cerai opiGcium, pulcbre elaboratum , ,
sinceris verbis Iradentes senlentias vero in iis
recondilas sicul dulcem ac saluberrimum apis sa- ^ , ' pientis fructum in sccreto inleriore loco condens
t v
Quis enim fldelium non faterelur ab oroni corporis
^ .
volupiate et utilitale incomparabili differre pracel
lentia salulares de Verbo Dei collationes, ad inlelli\
genliam orthodoxiae idoneas, in iis qua3 vere utilia
\ , (f. 2)
cl salirbria sunt! Hanc amplecli necesse est non

tantura dignilate praecellentes, qui reges vo \ ; "
cantur, scd et subjeclos, et primum nunc divino
6attendentes verbo. Quibus diverse idoneura fore
, exislimu mentis habitum, ut periioscere possinl
\
veritatem eorum verborum , de quibus eruditi
\
eunt"; tunc maxiwe siniplici sinceraque fidc fir,
raam consequente ttduciam, cum ratiocinatione

et demonstratione fundamenta slabilita sint, cer \
tissimam rerum credilarum intelligentiam et scientiam ad
igitur causa, dico " , '
autem
neccsse esse prodest . . .
\ ^
*
, ut in prooemii inodo inlerpreta \ . . lioiiem brevi
maxime brevis

simam pcoponere de
quidem argumentv, tum illis qui credere quasi divinis
. .
, . \ pradlcant Scripturis; non igilur

\
Jesum quasi ipsum quem propbetaverunt. I u du . . . .
bio
eos, scilicet Judaeos, necnon
. . . .
eiectos
, et refulationes eorum quae
magis cliara mytbica possent dicere, exsolvere co. . , . nali diviuas voces. Erit quoque brevis et modcrata
. . . . , 3
1

Prov. , 8.

Luc. 1, 4.

102$

ECLOGiE PROPHETICA5. LIB. I .

|026

, . . . noslra explanatio, sive cum probare coitabilur per

* \ - solura Salvatorem nostrum impleias fuisse sacras
. \ Dei praedictiones, sive cum nostram deiis quse ex , poneraus sentenliara explicabiraus.

^, . *
' , Verum anlequam quidquid de his attingamus, pro
certohaberenecesseest,quod parlim praeexistensnon
\ - solum incarnalioni, sed et omnis substanliae crea \ ,
tioni Dei Verbum sancli libridocenl,Deum
. . . \ eum posl Patrem et Dominum designanles, ut et
, ecclesiaslica fert praediealio congrue cum evange . tico testimonio dicente : l n principio erat Ver{), c \ bum, et Verbura eral apud Deum, et Deus erat
,
Verbum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso
\ \ factuin est nihil *, parlim praenunlianl dno ejus
advenlus : priorem, in quo neque speciem, nc,
que decorem habiiurus ostenditur , manifeste,
^
sicui agnus ad occisionem ducendus, aique iia
, propler prioris populi iniquitales ad mortem dam
nandus; quae quidem in primi ejus advenlus, T i \
berii tempore, passione expleta sunt; alteriim vero
- priori longe dissimilem, diviniorem mulloque cla* , ' - riorem, angeliciscohorlibus,omniquccoclorum exer, \ cilu circumdalum. Quibus rile respondealnecesse
, ' \ ' est regula, quasi propositum habeat apostolicara pra>
dicalionem, quae perfecta purissimaque verilalis do \ gmata conservet, scilicel de prima et increata
\ universorum Dei nalura, et divini Verbi praex ,
istenlia alque substanlia, quam in creaturarum
\ C omniura creaiione, sicut vcrbum
, \ , , .
(f. )
prater quatuor litteras apud Hebraeos infandas,

quarum conjunctione ineffabile constat nomen,

abusivius vero Dominus nominaluin; nunquam
'
de angelica potestate usurpatum est, ut atlendas
, in omni divinilus inspiiala Scriplura, ubi Deus vel
vov ^ , per letragrammaton designatus Dominus inscric , ptus est, cum quibusdam collocutus. Utrum ad
, '
increatam omnium Dei naturam referenda sunt qune
, , ostendunlur, vel ad hujus Verbum, quod secun - dam universorum causam, et Deum, et Dominnm,
^ secuodum ineffabilis apud Hebrseos nominis sen , sutn appellare solet divina Scriptura. El profecto
, - in hoc lextu quo scribilur : < Descendit Domi \ \
n u s ; et : Dixit Dominus*; merilo aliquis
'
posset inquirere an haec vocabula ad angelorum
. \ \
quemdam, vel ad primam omnium causam referri
, , \, debeanl. Verum de angelis illud minime dici pof , , lesi; primura quidem quod vox illa Dominus
,
ineffabili appellaliorte dwsignetur; deinde quod aliis
.
sibi subjeclis verba facere videatur. Rursus autem
"' \ ,
dePatre et omnium Deo irapropria esset sententia;
bunc cnim non deceret dicere : Yenite, descen*
1

* Joan.

* lsa L I U , 2.

Gen. x i , 5.

! 6.

EUSEBII UESARIENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

1027

damus et coofuodamus linguam eorum \ ncque , , '

.
illud : Descendit Dominus ut videret civitatem
' \
cum auctoritate congruit. Reliquum cst hoc de d i
tino Verbo interpretari, quod quidem conscquenli, , \
bus demonstratur. Hic igitur oronium praescien, \, ,
tiam et ordtnalionem cum a Patre acceperit, iiun .
quam cessavit nunc quidem per seipsum, nunc
\
vero per ministrantes angelos, quae ad pairiam vo . luntatem exsequendam de omnium utilitate ac
votav \
salute spectabant, implere. Quae aulem ad mysti ' ,
cam et ineffabilem speculalionem pertinent, nunc
'
opporlune explicandi locus non est.
\ \ . \ ^ .
1

CAPUT I I I .
.

Prima autem revelatio facta traditur Abrahamo

cum ei dixit Dominus: c Egredere de terra tua et de t
cognalione tua, et de domo patris l u i , et veni in ter- , \
ram quam monslrabo l i b i ; faciamque te in genlem \
magnam, et benedicam iibi, et magnificabo nomen
, \ , \ tuum, erisque benedictus; et benedicam benedi- , \ \
cenlibus tibi , et caelera. Sccunda, cum visus (f. ) , \
est ei Dominus, dixilque ei : < Semini tuo dabo . , \
terram banc * . Terlia, cum < Abrabamo dixit
c .
Dominus, postquam divisus est ab eo L o t , > quac \ ,
referuntur. Quarta, in qua dicitur : c His itaque
' transactis, factus esl sermo Domini ad Abraba- . , , .
inum, per visionem dicens : Noli limere, Abraham,
0
cgo proleclor tuus sum ; el post alia : c Ego
, , ",
Dominus, qui eduxi le de terra Chaldaeoruin
g \ ' c . ,
Qnisla, cum visus est Dominus Abrahamo et dixil
\ ,
* : c Ego sura Deus luus, ambula coram me \
c ,
et caetera. Sexta, in qua rursus Apparuit ei
Dominus in convalle Mambre sedcnti in osiio la- \ . ", c "
,
bernaculi sui in ipso fervore d i e i : comque elevasftet oculos, apparuerunl ei ires viri stantes prope \ * ,
eum : quos curo vidisset, cucurrit in occursum

\ eorum <Ie ostio labernaculi, et adoravit in terram,

et dixit : Domine, si inveni gratiam in oculis luis,
\ \ \ *
ne Iraiiseas servum tuum, sed afleratur pauxillum
, ,
aquae, et lavent pcdes veslros
Dein paulo post
, , \
a d d i t : Cum aulem surrexisscnt inde, direxcrunt
. > ,
oculos conira Sodomam : el Abrabam simul grac " diebatur, deducens eos. Dixhque Dominus : Num
D * '
celaro potcro Abrabam quae geslurus sum? Cum

fulurus sit in genteni roagnam ac robusiissimam,
&
et bcnedicendae sint in illo omnes nationes lerrse.
;
Sciebam enim quod praecepturus sit flliis suis et do ,
mui suspost se, ut cuslodianlvias D o m i n i , et faciaot

judiciuro et juslitiam : ut adducat Dominus pro \ ' , \
pter Abraharo omnia quse locutus est ad eum. Dixit
, \ ,
aulem Dominus: Clamor Sodomorum et Gomorrhae
\ &
miiliiplicatiis e s t . > Et paulo post: Converte . * \
runtque se inde tres v i r i , et abierunt Sodomam. ^ . \ ' t
Abrabam vero adhuc stabat coram Domiiio. Et ap-
propinquans a i t : Numquid perdes justum rum i m u

4 1

ie

1 0

Gen.xi, 7. ibid. 5,
Gen. x n , 1-3.
ibid. 7.
Geii. X V I I , ! .
Gen. x v i u , 1-4. lbid. 16-20.
t e

Gcu. . 1 4 .

l e

Gen. xv, 1 . " ibid.

1029

ECLOGA PROPHETICA. -

LIB. I .

4030

, pio? Sitve justue utimpius? Si fuerint quinquaginta

* \ * justi in civiiale, peribunt simul ? Nonne parces loco
illi propler quinquaginla justos, si fuerint in eo?
, ;
Absit a te ut rem banc facias, et occidas justum

cum impio, fialquc juslus sicut impius; non esl boc
, ;
0 * tuum, qui judicas oranem terram ; nequaquam facies judiciitm boc . Et post pauca dicil Scri\ *
ptnra:Abiil autem Dominus,postquamcessaviiloqui
; \ *
ad Abrabam ; veneruntque duo angeli in Sodomam
c '
>
. \ vespere, ct sedente Lot in foribus civitalis
* ; ,
t T

18

Scire est opere pretiom, utnim sit angelus qui

bis in Scripture locis Abrahamo apparuisse oe , ,
tendiltir, an ipse omnium Deus, vel teriius aliquis,
,
Dei scilicct Verbum, quem post aUissimum Palrem,
et Deum omnium Dominum, et Deum vocare in sacra
\ \
Scriptura solent; necnon Inquirere quis esset
* ,
trium viromm, qui Abrabamo visi sunl, ad queir
, , t , ille dixerit: c Domine, si inveni gratiain in oculh
* \ , c tuis * ; t et rursus : c Non est boc luum : qui j u *
\ dicas omnem lerram. nequaqnam facies judicium
\ , hoc . De quo et divina Scriptura non tanlum
\ , * semel, sed rursus el tertio reapse d i x i i : c Visus
autem ei Dominus", > ubi < Dominus > ineffabili
, > \ (. 5 ) c
, appellatione in Hebraico texlu designatur, quae
\ - scilicet nusquam de angelica polestale usurpalur.
. " - Cum igilur Lot venientibus in Sodomam angeiis
, c , , dixisse ferlur: c Quxso, Domine m i , quia invenit
, servus tuus gratiam coraro te " , > invenilur in
, c , > ' Q Hebraico iextu, c Domine, sed non qualuor lilteris designatus quas apud Hebraeos ineffabile Dei
' \
, ' nornen cxprimunt, sed alia denominatione, quae
' \ ' virigo apud Ilebreos de alicujus inter bomines do , , mino, veluti de servi domino, usurpalur. Nibil vero
* * * tale invenias in denominalione qttac ad Dei auctori \ talem speclat, in teiragrammato scilicet, quod in
relatis Dci ad Abrabamiim apparitionibus usurpa tur. IIoc itaque nec angelus, nec angelo paulo superior aliqua divina poleslas dcsignatur, sed Deus
,
, ipse, cuju3 ineffabile noroen, utpole dislincte qua , * tuor litleris exaralum, solus summus ponlifex,
, , fronte gestabat in lamina aurea quse appellaba - lur *. c Caelatum sigillum, sanclum Domino . >
, \ - Manifestum esl aulem divinam Scripturam non i n , !

1%

* ^ D discriminatim hanc angelis altribuisse denominac , [] , \ lionem, praesertim cum accuratissime nunc ipsuin
' Deum, vcl lelragrammalo dcnonnnatum Dotninum
, appaniisse et cum justis conversalum fuisse memi nerit, nunc vero angelos visos fuisse. Manifesle
Ota igitur angelus erat, qui Agar erranti visus. Dece * , bal cnim huic quidem, proul ab Abrahamo penilue
. derelictae, nec quidpiaro angelica visione majus i n $ " * tiieri valenli, obviam fleri per prxsentcm angelum
, - visionetn, dum Abrabamo clarior, Dei scilicet ipsius, manifesialio fleret. Quippe cauera ipsa ad
,
eum Dei verba parum congrua cssent, si quis ea ad
, 1 8

^ " Gen. , 22-25.

ibid. 33.
18,19. " E x o d . i x ? i t i , 3 6 .

" Gcn. xix, 4.

,8

G e n . xvin, 5.

1 1

ibid. 23.

ibid. 1.

1 8

Gen. xix.

1051

E U S E B I I CJESARIENSIS OPP. P A R S I I I . -

EXEGETIGA.

1052

angdos referre conaretur; unius enim Dei erat <** ,

b*c dicere, scilicet : c Faciam te in gentem magnam, et benedicam t i b i
> et sequenlia; b#c- . \ \
que praeserlim: c Ego Doniinus qui eduxi te e terra , \
Cbaldaeorum
et illa : c Ego sum Deus tuus, ,
, , \
ambula coram roe ; et reliqua. Nullus enim
taro rudis ingenii esset, qui haec ab angelo dicta , \ , *
exislimet. Gum igitur Abrahamo sub arbore se- ,
denii tres viri apparuerunt, uni lantumroodo eorum \ , , , \ * \ \
d i x i t : c Domine, si inveni gratiam in oculis tuis".>
Et caelerorum nullus cum Abrahamo collocutus ' '
inducitur, siquidem oon decebat, famulos appellare . \
dominos, sed ille solus Dominus vocatur, qui etiam ,
", ' \, \
dicit : c Num celare'potero Abrabamum fdium
meum ' et caetera. Deinde viri Dominum comi- , , .
tantes, 'prout angeli (scilicet raissi), abeunles, soli '
venerunt in urbem Sodomam, et Dominus non jam * \ \
cum iis prasens erat. (Quo enim mode fieri po- , ,
tuisset mansuetum imsericordemque Deum apud , c
, > \ . ()
impios commorarl ?) Hic vero in convcrsalione ac
colloquio religiosi justique viri permanens, ejusque , ' , , ,
consuetudine gaudet, acbenigne ejus bumanissimain
( \
supplicationem accipil, in qua cum c Qui judicas
\ ;)
omnem terram, nequaquam facies judiciuro hoc , >
Abrabamus diceret, evidentissirae ostendil seipsum \
Rilchre nosse quod nec angelo, nec alicui subjeclae \ , ,
divinae potestati, sed ipsi Deo loquebatur. Caeterum \ ,
brevi sequens rerum narralio perspicue angelos in (. 6) \
Sodoroam proficiscentes demonglrat, gubjiciens : , t
\ , , '
c Yenerunt duo angeli in Sodomam vespere . >
Deinde neque Dominum, neque Deum Lot visum , , ' aut locutiim fuissc, sed angelos scribit. Ex bis * . ' igitur omnibus apertum est Dominum esse ac
\
Deum, non vero quemquam angelorum, quem Abra- , , bamo visum fuisse Scriptura testatur.
* \
, \ , * *
, , ' ,
.

Onines igitur Veleris cum Novo Testamenlo con ,
cordiam disculere volenles, boc pro lucro babcni,
dum demonslrare existimant alium csse Ghristi

Patrem, quem invisibilem" evangelisla? praedi
cant, alium Mosis et prophetarum Deuro, diverse
, \
visum, nunc Abrahamo, nunc Isaaco (cui et eadetn
, \
ferme quae Abrabamo praedixit), similiier ei Jacobo,
, ,
necnoti Isaioe dicenti : Vidi Dominum Sa- D ( \ ),
baoth \ caHerisque prophetis; nos vero, (cura
el in ipsis veteribus Dei prophetis inducitur aliquod , \ ,
divinum oraculum e persona Dei diccns : c Ego , \
enim Dominus et non m u l o r ; > e i : c Nunquid (
non coelum et terram ego impleo, dicit Domi-
n.us^Ti Mosi etiam dicit: cNon enim videbit me , *
\ . > /
homo et vivet ; i ) ad prediclos bomines, simul et ad
Judaeoe, nondum secundam praeler incrcatam naiu- \ ; -
ram praeexsistere divinitatem Filii comprehenden- \ '
, >) irs, baecambigua examinabimus, qua scilicet ratione
i e

1 7

, 0

1 1

Gen. , 2. **Gcn. xv, 7, " Gen. , 1.

, 1 . " Joan. , 18 ; , 46
l*a. , 5.
, 20.

1 1

Gen. x v m , . ibid. 17. * ibid 25. Ge?i.

" Malacb. , 6.
Jcr. x x u i , 24. Exod.

1051

ECLOG/E PIIOPHETICE. LIB. 1.

\ ; , qui secundum illas prophetias immulabilis et i n flexibilis, quique rursus coelum et terram dicitur
implcre solus Deus, iuanifesle quidem et secundum
^ , ,
legero cominus invisibilis demonstralur, bis verbis :
() ,
Ncnio iaciera meam videbil et vivet, nunc vero
xat , \
mutalus cl quasi ipse suam inverlens substan ,
tiam, i i i quibusdam parvis terrae particulis con , f
lineri poleral, fucralque visus nunc Abrabamo,
xal , nunc aliis prophelis ? Quae quidem si quis ad uni , xat
vcrsorum Dcum referat, non tautum Evaugelii ver ()
bis videatur dissonare, sed et propbetarum, i m , \ ,
mensum hunc, ei iuunutabilcm, nec honiinibus
; \
conspicuum pra?dicaiUium. Si *ero non visum
,
iuisse quis dical ipsum Deum iis qui referuiilur,
, \ , eosque lanluramodo exisiiinasse se videre el

: - audire, dum reipsa nibil eorum quae videre pulabanl, vere aspicerent, nibil vere audirent, lal ,
sa opinione deceptos, dum audire viderenlur,
, $ ,
quid abhorrentius niagisque alienum ab omniuni
\ Dei iiatura, mendacii ac erroris admodum immuni ?
, ' ,
, \ , Uoc etiam eo absurduro demonstratur, quod legimus de Abrahamo Deum ipsum dicere: Sciebam
\ (f. 7)
eoim quod pracepturus sil fiUis suis et domui suae
\ \
post se ut custodiant viam Donaini et faciant j u
dicium et justltiam ; ut adducat Doniinus propter
* c "
' Abrabam omnia quae locutus est ad euin "> Procul dubio baec quasi de alio Domino ipse Domi\ \
nus eloquitur. Quoinodo igitur existimari potest
, \
oumtum Deum baec dixisse? De quo enim alio
.
\ ^ prxter eum Domino praecilata verba dicla fuisse
possunt? Yerum manifesle patet cx iis vcrba baee

omnium Deum non deccre. Denionslralum ert
; *
autcm non angelorum naturce convenire. Aperte
;
enim, ut dixi, de angclorum manifeslatiooe nana
eloquilur, eorum apparilionibus dilucide de
scriplis. Si igilur neque angelorum, neque altis>- , , \
, simi el increati oiunium Dei nalurse haec videntur
' . ' conscnlanca, una eorum superesl eolulio, si quidem iuimulabUilalem, et inflexibilitaiem, et i n \
visibiliialcin increatae reservcmus substanliae,
, '
, \ \ relalas vero Dei manifestaiiones Dei Verbo tribuamus, quod inlerdum ei anle iiicainalionem pro
, '
bominum salule visuro esse, descriplaque in sa
cris Scripturis uiunia exseculum credidimus. De
,
u boc enim solo posl omnium Deum telragramma denominalionem invenimus, ut Unigenilo et
\
* baeredi Patrie maxime consentaneam. Opiime i g i lur noveral Abrabamus quae sapiens, ei propheta
\
de eodem Deo lestalus est, omne scilicet quod
,
judicium dedit Filio suo", adorai eum et soli
\
\ . praHer alios dicit : c Qui judicag omnem terram,
, nequaquam facies judicium h o c " ; quod quidem
, ad angclum divino Verbo subjcctum dictura esse
, , \ opinari minime justum aut verisimile; unius euim
/>4 \ t divini Verbi roaxime proprium erat, inter alia,
hxc dicere: c Num celare potero Abrabam fllium
, "
roeum quae gesturus s u m ? atqueillud: iScio

1

a ?

Gen. x v m , 1 9 .

" Joan. v, 82.

PATOOL. G R . X X I I .

' Gen.

X Y I I I ,

25.

* ibid. 4 7

EUSEBII CiESARIENSlS OPP. PARS III.EXEGETICA.

4035

emm quod praeceplurus sit flliis suis, et domui ? , \

suae post se, ut custodiant viam Donaini, el faciant
;
judicium el juslitiam: ul adducat Dominus pro\ ^ -S
pter Abraham quai locutus est ad eum* . Quippe
\ ' , \
ipsum haec decebat dicere, docentqp quod ornnia
\ ,
ab hominibus religiose facta ad solam in Deum
\ .
Patremque oranium referre justum erat pielalein,
\ ,
per quem In terra commorantem quidquid boni

piis in ulilitatem atque salutem procedit. Haec
\ ^
autem divinum loquilur Yerbum velul de alio Do, * \
mino, ipsius scilicei Patre edocens. Quem et sui \
mct Dominum simul et Dcum discipulis suis con * \
fiietur, dicens: Ascendo ad Patrem meum, et
\ \
Pairem veslrum, Deum roeum, et Deum vestruin

\
' Plena est aulem lex, omnisque Scriplura hujusce
1

Doimni cbaracteris, scilicet, divini Verbi, quasi

de alio Domino loqiwnlig, qui Paler ejus manifeste
est. Quae quidem cum multa et profundissima sint
. meditalione digna, ad prasens propositum satis
esse opinor.
(. 8) ' . \
.

, c , , \ ,
. > ' \
, '
, \ ,
, \

CAPUT IV.
'.
El fugit Agar a facie ejus , Sarai scilicel,
" ,
ut manifestum est, c curaque invenisset eam an c ; \
gelus Domini juxla fonlem aquse . > Secundum
\
le^imus in iis quae scquuntur : Dixit ad illam an \
gelus Domini * ; et lertium : Dixit ei angelug C
, \ **
Domini: Mulliplicans niulliplicabo semen tuum,
et non nnmerabitur prae mullitudine
> Et rur- \
- , \ ,
jura : Dixil ei augelus Domini : Ecce concepisti
et paries ftlium : vocabisque nomen ejus Israael, eo *
quod audierii Dominus aflliclioncm tuam **. Et
eerraone absoluto diciiur: c Vocavit autem nomen * \ bomini, qui loquebatur ad eam : Tu Deus qui v i - . \

disti roe . Eiiamsi nec in sanctae narrationis
" * \
inilio Dominus noniinatus fuissct Agar visus erranti, c vocavit aulem nomen Domini qui loqueba- , tur ad eani, si quis conlendere velit ab Agar an- "
^elum falso quasi Deum habilum esse; nunc autem \ ,
tesiatur Scriptura Dominura esse, qui per prse- , '

dictum angelum vigus erat, per quem ul Dominus
4:1 Deug, ul ipgum decebal, d i x i t : Multiplicans D c
multiplicabo gemen tuum. Hoc enim Dei uniug
, \
essel dicere, I I O U jain angeli. Qua quidem voce ' ( " cdocta Agar sibi cuin Deo solo talc colloquium
, '
esge, c Tu Deug, ail, qui vidisti me. Sed et rur, ". >
sug, cum fugit secum babeng filium gcriptum est : \ , '
Vocavitque angclus Dei Agar de ccelo * , dixit , f
que ei quae rcferuntur, in quibug el illud : In^gen- " , \ leiB niagnam faciam eum ; t aperlumest haec de
|, \
puero dicere; quod ab angelo dictum minime cre ^ '
dendum, Dci eitim propria denunlialio esl. Cujus
,
jgilur Domini noinen vocavit Agar : c Tu Deus qui
. "
vidisli me, cum et ibi Hebraeoruin letragrauimalon
* ,
Scriptura referat nomen? Praedictig quippe raani \ '
M

5 0

Gcn. , 19. " Joan. , 47.

Gen. , 6.
" ibid. 43. * Gen. x x i , 47. ibid. 48.

ibid. 7.

** ibid. 9.

* ibid.40.

ibid. 44.

ECLOGiE PROPIIETIC^:.

4 0 5 1

LIB. 1.

1058

6^> ; - festum csl hunc esse Verbum, in pniicipio apud

Deuni, quod adveniens, resque hominum a principio inspiciens alque gubernans, praecelleniibus
perfeclioribusque viris, quales erant Abrahamus,
Isaacus alque Jaoobus, pcr seipsuni manifeslalum
est. lis vero qui lanlae virluti impares crant, sicut
erat Lot, et in Judicibus Gedeon et Manoe, ca:terisque eorum siinilibus, minislris legalisque angelis qui sibi subjecli crant usus, diversis variisque
modis per eos mandata sua dcnuutiabal. Iluic i g i tur Agar, cum ipsius divini Verbi visionem ferre
nequiret, per angelum qwe relala sunt signiGcat.
Jacobo eliam per angelos manifestatur; verum
anlmadverte quod tali modo bulc visus est, adbuc
infirmioris v i r t u t i s ; cum autem profecerit et ad
perfeclionem pervenerii, uuda el aperta sutmel
conversaiione dignatur eam, nec jain per angelos
atque interpreles, sed ipse per seipsum Dominus
et Deus Verbum, sicundas in paterna diviuitale
parles babens, propriam ad eum visionem manifeslat.

3,
, , \ '
\ , \
, \
\ , '
ic , , ,
\ \ , \
, ' *
. ",

,
() \ *
* ' ,
\ \ , '
\ ' , '
* ,
, .

CAPUT V.
c Sol egressus e&l super terram el Lolingressus
esl Segor. Igilur Domiuus pluit super Sodomam et
Gomorrham sulpbur et ignem a Domjno de
coelo . NOD opiuor aliquem eorum, qui semel
crediderunt sacras et divinilus inspiratas esse s a i ctas Scripturas, verbis baesitare his in locis, respon
dere quaerentem iis quae de Verbo Deo asseruntur,
quod praexsistebat substantiam propriam babens,
ci anle incarnalionem rebus hominum moderandis
praerai. Hic enim duos aperte Doroinos Scriplurt
designat: c Pluit Dominus... a Domino. Similia
reperire est apud sanctum Apostolum diceotem:
c Del Dominus misericordiam Onesipbori domui
e t : c Det illiDominus invenire misericordiam a Do*
niino in illa die . Eninivero facile est in illis quae
ad Palrem, quae ad Filium spectant, perspicue secernere verba, quae increato Patrique omnium in omnes
atque in ipsum Filium dominaiionera et auctoritatem tribuunl, Verbo aulem secundas poet Patrem partes assignant in omnium creaturarum
principatu atque imperio. Hic autera bis nominalo
\ \ Doroino, secundum illud : Pluit Dominus... a Do,
roino, bis secundum Ilebraicura el letragramma, ' \
ton referlur, ad pei sonarum dualiutem evidenlis , ^ sime distinguendam; nianifestum est autem Dei el
'
ommuin Palris, alque ejus Yerbi discrimen bac
, \
ineflabili denonnnalionedesiguan, ulne cui sit am, \
biguum, si forle ba?c uspiani de Deo appellatio ad, \ \
bibeatur, non tanlum de increala uatura inlolli .
gcndam esse, sed etiani de Verbo quod est in principio apud Deuro.
CAPUT \ 1 .
<7'.
In Jacobi benedictione baec inter alia l&aacus d i
\ oot
cit : E l servianl tibi populi el adorent te Iribug:

' (f. 9).

, \
. \ ^

\ (
, \
, - Q
,

,
, '
' t
*
.
\ \ ,

' \
,

\ . \
, ' "

4,1

Gen. xix, 25.

I I Tim. , 46.

" ibid. 48.

8 l

1059

EUSEBll CiESARlENSlS OPP. PARS I I I . -

EXEGETICA.

10^

sto dominus fratpum luoruin,el incurventur antc le \

iilii pairis l u i \ > Haec quasiad Jacobum dicta minime , \
.
posse videntur ad eurarcferri,neque adpopulum exeo
natum, populum circuracisionis.Qqienim populi un- ' ,
quam ei servierunt ? Aui quae iribus eum adoraverunt ? * \ ;
quem adorabant ? quando unquam in fratrem suum
; *
dominationem exercuit? Qui autera palrisipsius filii
\ ; \
qui eum adoraturi dicuntur ? Quippe alium quem ; \
daro praler Jacobum filium habuissc lsaacus non

; \ invenitur , nisi Esaum. Quomodo igitur plurali ter dicitur : c Incurventur ante te iilii patris lui ?
*
Haec autem notavhnus propterea quod saepius in
, \ ;
propbeliis per Jacobum Ghristus significatur, ut pro '
priis ostendelur locis, suspicanles annon forle isla
'..
in ejus testimonium adaptari possent. Simili eniin
ratione por Isaacum Christum sanctus Aposloius *
,
\ \
innuit,dicens: c Abrabamo diclae sunt promissiones
. " \
elsemini ejus.Non dicit et seminibus, quasi in muU

tis : sed quasi in uno : et semini tuo, qui est Cbri
slus*.Vide igilur si ad eumdem modum et quaebic
\ ,
(Kcunlur de Jacobo non melius Cbrislo convenirenl;
, ' , \ ,
qiwe quidem si ita babeat vir studiosus, quamque
\
leclionem allegoriae legibus conferre noverit.
\ (f. 10) , .
.

CAPUT V I I .
c Maneit aulem Jacob solus : et ecce vir luclabatur cum eo usque raane . > Dein post pauca
Jacobo dicenie : c Non dimittam te nisi benedixeris roihi, dixit ad eum : Quod nomen est tibi ? Respondit: Jacob. At ille : Nequaquam, inquit, Jacob C
appellabitur nomen tuum, sed Israel : quoniam si
contra Deum fortis fuisti, quanto magis contra bomines praevalebis"! Et post pauca : c Vocavit Jacob nomen loci illius Phanuel (visus Dei) dicens :
Vidi Dominura facie ad faciem et salva facta est
anima mea
Quibus addit Scriptura: c Orlusque
t s l ei statim sol, postquara transgressus est Phanuel (visus Dei) *. > Abrahamo quidera primum
sotniiio Dominus manifestatur, et saepius colloquit u r ; ler dein ei visus referlur, non in nocie, sed
pcr moridiem visus; in tertia enim apparitione
ipso raeridiano tempore ejus hospilium excipit. Jacobo autem primum quidem post solis occasum
media nocte in somniis apparet, i n Mesopolamiam
B

. ,

descendenti, cum per somnum aspexit coelestem

gcalam, angelosque in ipsa ascendentes et descendentes, audivitque Dominum innixum scalae sibi
dicentem : c Ego sum Dominus Deus Abraham patris t u i , et rcliqua, quae sequentibus per angelum ei dicta fuisse demonstrantur ; secunda manifestatio in Mcsopotamia facta est, cum ei adfuil
dtxitque Dominus, ut tetragrammaton ostendit :
c Reveriere in terram patrum tuorum, et ad gene
rationem luam, et ero lecum . l n somnis ei haec
et per angelum eiocutus est. Ut et ipse docet Jacoe o

e i

8 i

3L

1 1

Gen. , 29.
Galat. , 16.
Gen. , 13. " Gen. , 3.

Gen.

Z \
\
* ^ . ,
, > \ ;*0
, . , '
, , \
. ' )

, \ . >
,
. >
,
, \ \
, , '
\

' '

()/ ,


{

"
{
\
\ ,
' ,
, '
, , \
'
,
c ' > \
, \ . ' ;
\ '

XXXJI,

24.

8 7

ibid. 26-28.

ibid. 50. ibkl

IU.il

ECLOGiE P R O P H E T I C J E . -

104*

LIB. I .

() \ bus, vocatis Deo jubente Racbel ct Lia, eifcque in^

ler alia apparilione quae sibi even^rat relata.
' , *
c Dixilque angelus Doniini, inquit, ad me in som , c \
nis, dicens : Jacob
et ca?lera, in quibue a i t :
' , ,
c Ego sum Deus visus tibi in loco Dei, ubi unxisti
\ ,
* , lapidem, et volum vovisti mihi. Nunc ergo surge et
* , egrederede terra hac, reverlerc in lerram nativitalis tuae *. Post haic vero revertenti e Mesopo , \
tamia primo mane obviaro fuerunt angeli Oomini de
.
quibus et dixit : Caslra Dei snnt baec *. > Yerisimile esl Hbs esse, quos prius super scalam vide , \ \
rat. Deinde oritur illi sol ex alto post supradictum

locum, in quo videtur cum eo luctatus per somuum
, \ qui ad eum d i x i t : c Nequaquam Jacob appellabi \
itir nomen tuum, sed Israel, quoniara si contra
,
' Deum fortis fuisli, quanto niagis contra bomines
praevalebis " ! Post igitiir visionem, statim sol
, '
ortus esl ei. Postquam autem profeceril, perfe ,
ctusque fuerit, jam non in sonmis, neque oocln,
\ . >
naque per angelum, neque subspecie bumana, sed
\
i u medio die, luce in media, Deus ipse manifesta * , ' \,
iwr ei, dicens : c Surge, et ascende Bethel, et habi * , ' ,
ta tbi . Atque post haec omnia, tunc primum
\
divina Scriptura lestatur ipei Deuro visum fuisse in
* , ^
Luaa, qui et benedixit i l l i , dixitque ea quae refertin\ * \ \
lur. Quseremus autem oliose quomodo deinceps

ei, cum iu iEgyptum descendere pararet, rursus
, \
m visione noctuma Deusdixerit: c Noli timere, de, (f. 11) * \
scende in jEgyptum . Haec nobis necessario
perpendenda. Ostendunt enim quod non facile, nec
\ < 9 7

. > - C cuivis bominum Deum visum fuisse divina narrat

' \
Scriplura. Neque enim Adamo, neque Enocb i l l i ,

qui translatus est, neque Noe, neque ipsi Moysi
* * , ' \ fertur appamisse Deue, etsi saepius eis locutuin.esse
, ' ' , ' ' narrant. De nullo enim divinus sermo visum csse
\ ,
Deum refert, nisi de solo Abrabamo, et Isaaco, ct
Jacobo. Abrahamo quidem non in prima manife ' ' \
statione visus est, sed secunda, quinta etsexta; Ja , \
cobo autem in omnibus quae memorantur; Isaaco
* \ \
bis tantum Dominus manifestatus, bis visus d i ,
citur, et secundum quidem noctu. Manifestum cst
\
iis quae jam de Abrahamo diximus, quod non ad
*
priraam causam visiones sunt referendae, sed ad

divinum Verbum, quod accipere nondum valebaiit
, \
beati divinique homines. His igitur ipsis, quibus ct
. - visus fuisse dictus est, non sine multa exercita , \ lione praeparaloria raanifestatus esl. Quis igitur
, ' \ ,
alius esse posset, qui boc in loco colluctatur cum
()
Jacobo quasi atbleta et pugnator, nisi bicipse qui
* , \ multoties etdivcrsa ratione patribusnostris loculus
,
est , sanctum Dei Verbum, solus post Palrem I
. ()
Domiuus ct Deus, qui visos et benedicens Jacobo I

Israel eum nominavit, addens : c Gontra Deum for \ , lis fuisli ? Eo autem modo videbant divini nomi \
nes Dei Verbum, quo ct Salvatoris nostri apostoli,
, dicentes: c Quod fuit ab initio, quod aodivimus,
D

e e

" Gen.xxxi, 11
* Hebr. , 1.

ibid.

13.

Gcn. x x x u , 3.

ibid. 28.

" Gen. xxxv, 1.

" Gen. XLVI, 3.

4643

[EUSEBU &ESARIENSIS OPP. PARS III.-EXEGETIGA.

1041

quod vidiraus oculis nostris, quod perspexiraus, \ , \ et manus nostra contrectaverunt de verbo v i - , , c tae . Quod Verbum et vitam cum conspexisset
; *
Jacobus, d i x i t : c Vidi enim Deum facie ad faciem,
, *t salvaia est anima mea . >
- c " ' , , , \ , , \
; \ c
.

CAPUT VIII.
f Juda, lc laudabunt fratres l u i : nfanus tua i n
eervicibus inimicorum tuor-um, adorabunt te (ilii
patris tui. Catulus leonie Juda : e gemma, fili m i ,
ascendisti : requiescens accubuisti ut leo, et quasi
teaena. Quissuscitabit eum ? Non auferetur sceplrum
de Juda, elduxde femoreejus,donec venial qui mit-
7 1

tendus est, el ipse erit exspectatio genlium , et

reliqua. Quasi sancti Spirilus verbura audiendum
Jacobi de Ghristo propbetizantis, et in personara
transferentis ejus ab iis : c Juda, te laudabunt fraires t u i . t Quod enim non ad unuro filiorum verba
faceret patriarcba apertum est Scripturae perilis,
quae sic narrat: < Vocavit autero Jacob filios suos,
et ail eis : Congregamini ut annuntiem quae ventura sunt vobis in diebus novissimis . lgitur de
fuluris se eis propbelizalurum nuntiat. Pneterea
perspicuum est quod non ad patriarcham Judam
spectant prophetiae verba. Quando eiiim ilbim et
quam ob rem adoraverunt fratres sui, aut propter
quod facinus eum unquam laudaverunt? Quomodo
T 1

'.
,
\
. *
, , *
, \ * ; ,
, *
, \ . '
\
, ,
*
* t ' , \ ,
. > \ .

(. 12) *

cliam quidquid de bac prophetia ei adaptari potesi? C \ \ , \

; *
Necvero ad tribum ea possunt referri; namque
non lantum e tribu Judae duces populi constituti '
sunt. Judices enim post Moysem e variis tribubus ; ' \ circiter quingentos annos Hebreis praefecti sunt; , "
dein e iribu Benjamin primus omnium rex fuit
Saul; quo mortuo regnaverunt e tribu Judae non \
loto quingentorum annorum gpalio; dein post Ba- \ ,
'
bylonis captivitaiem rebus pra3fuerunt e tribu Levi
plas quam quingentos annos, usque ad Christi ad- ,
ventuiu. Quid igitur magis de tribu Judae quae pra>
'
dicta sunt refert propbetia, quam de caeteris? Ergo
non ad tribum referri possunt qux ostcnduntur.
Qui enim in novissiniis diebus apparuit Judas, ve . *
rum novimus esse Salvalorem ei Dominum nostrum
\
Jesum, Christum Dei, qui et dispensaior ejus vo- D , \ ;
luntalis et Judas nominatur. Ita enim nunc Israel,
\ *
uunc Jacobus, nunc David, nunc aliter. Hunc au '
tem et sancti aposioli ct quotquol Spiritus adoptione
\
dignati sunt, laudaverunt et adoraverunt. c Manus
, \ \
tuae, > quas symbolice facta ejus esse cxistimamus, \ * *
c in cervicibus inimicorum tuorum , id est, cogi , \ ' , \ ,
Utionuni bostilium quae eum fugiunt. Hic et quasi
\ \ \ ,
c catulus leonis > dicitur, sive propter secundum
\ carnem nalivitalem e tribu regia et Davidis radice,
,
et in similitudinem carnis peccati factam ,
, > ,
sive propler deitatem, qua exuta bomo factus est,
, '
nb quani el non immerito : c gemma, Oli roi,
*
7 a

I loan. , I .

7 0

Gen. x x x n , 30.

7 1

Gcn. x u x , 8-10.

>

ibid. 1.

7 3

Hom. v m , 3 .

1045

ECLOGiE PROPHETICiE. LIB. I .

Mfr

\ * , ascendisti, ab Jacobo dicitur. Verumenimvero

, , \ cura quidem e gemroa et e radice ejus nativitatem
ostenderet Salvatoris, < catulum leonis eum no 0,
roinavit, dicens : c Calulus leonis Juda : e gemma,
* , fili mi, ascendisti; cum vero et exaltationem et
, ' \ ,
, , , * - passionis suae dormilionem propbelizat, simul eum
dicit et quasi leonem et quasi catulum : c Requie. " \ 0
scens accubuisti ut leo et ut leouis catulus : > tunc
2, c
enim, nou tantum ut regio ortus genere, sed ut
> , ,
ipse rex elalus est; agnoscentibus eura gentibus,
* , , *
etsi noluerunt Judaei, quasi ipse rex fuisset Israel.
\
Caeterum efdicere possemus ei, quandoquidem con, \
tra potestates adversas bellum tulisset, et ever , c
tere pararet mortis potentiaro habeniem \ scilicet
*\ * diabolum, necesse erat adesse e radice Jacobi se ,
cbv , \ cundum carnera nato Verbi deitatem. Leoni quidem merito deilas assimiiatur, ut qui feras omnes
,
indomitasque potestates superavit atque devicii;.
* \ 0 ,
leonis autem catulo, ut qui carnem accepit e regia
\
Judae tribu natus. At si quidem adversarius noster

diabolus est quasi leo n i g i e n s " , animadverte quod
, ,
ejus catulus omnis dicalur peccator, quoniam
c omnis qui facit peccatum ex diabolo est
>
. Cum igitur ct Salvalor c in similiUidinem carnis
peccati venit et facius est pro nobis piaculum " ; >
\ ,
et c eum qui non noverat peccalum, pro nobis
* - peccaium f e c i t " , > attende quod eam ob causam secundum quoddam signiflcantius verbum
6 \ (f. 13) ,
non lconera neque catulura, sed quasi toonem ei
, \
catulum eum factum esse in passionis tempore
.
7

\ - ^ prophetia declarat; cum et ipse passionenri suam

serpentis assimilat passioni dicens : < Et sicul Moy , *
ses exaltavit serpentem i n deserto, ita exaltari
c
oportet Filium hominis *. > Dein tacite resurre * ctionis ejus mysterium innuit, his verbis : < Quis
, ' >
suscitabiieum? Apcrtum est nobis econchiMone
\
- *
quis suscitet Jestfm Dominum nostrum a mortois

Deue scilicet et Pater ejus.
t " , ,
, c ;
' ,, *
.
Deinde dicitur : c Non auferetur sceptrum dc

Juda, el dux de femore ejus. > Quae quidem si de
,
alio interprelemur sceptro, dicerentur quasi de

omnibus qui ex Judaeorura genere populum guber^PX-fc
, \ narunt, lalisque esset secundum banc interpretaT

' 0 D tionem hujusce loci sensus : Non priits cessabunt e

* Jud&is duces, principesque super Judaeorum populum constituti, quam veniat gentium exspectalionis
\ \
,
causa, id est, Cbrislus, cujus post adventum ne, " , - cesse est auctoritatem retinquant. Quae cum iia s&
. *
babeant, terapora nostra attente perspiciamus, an
, ' ,
duces regesque nunc reperire sit. Verura omaibus
.
conslat, sicut caeleras gentes, Judaeorum quoque
\
populum Romanae ditioni esse subjectum, nequc
(' ) '
quemquameorumsummaeauctoritatisessecompotem.
'* Hcbr. n , U .

" I P e t r . v, 8.

Vf

I Joau. ,8.

"Roia.

VIII,

3.

*11 Cor. v, 21.

" Joan. m , . U

EUSEBIl C.ESARIENSIS OPP.

PARSIII.EXEGETICA.

1049

Illudqup. a Saltatoris nostri inrarnatione fieri ince- ,

pit. Igiior ad regis Herodis tempora Hebraos sem . \
per Hebraicse genti imperasse in historiis repe- *
rimus, Moyse ipso successione continua , populo

duces'consiiluti fuerunt, Judices vocali; deinde re-
ges usque adBabykmiscaplivitatem imperium exer, cuere; post captivitatem summi pontifices ad Au- , '
gustura regia auctoritate potili snnt; Herode vero, ,
qui primus alieni erat generis, regnumque a Ro- * \
manis obtinuerat imperante, Salvalor Doniinusque * *
noster Jesus Ghrisius natus est. Jam igitur ab eo () *
usque ad nostrom lempus imperium sceptrumque
a Judaeis nblata sunt. Patet advenisse a prophetis . "
praedicium Salvatoreni noslrum, cujus a lempori-
LIIS non modo Judseorum ablali sunt duces, sed et
*/ \
omnis cultus qui apud eos secundum Moysis legem
* Jerusalem implebatur. Manifeste autem el cxspecta
,
tio eorum qui per eum ad universarum gentium
, \
DtMim confugiebant reipsa conflrmari coepit, ipsius

. \
adventus lempore, secundam Jacobi prophctiato.
* \
, .
Et haec quidem si de proprio sceplro inlelliga\ * *
mus, < non auferelur sceptrum de Juda; > si priori
'
bunc quasi consentaneum accommodemus sensum,
, ,
Cbrislum significat Judas in praecitato loco, et
,,
non auferetur sceptrum de Juda, > ad illos spectal qui posl Christum duces et principes Ecclesiae (f. 7 ) ,

fuerunt : hos prophetia dicit non defecturos esse,
douec veniat qui mittendus e s t ; quasi raanifeste , \
dicerel, donec venial quse ei decrela sunt in con- ^ c * ,
siunroationem futuram, omnium regnum obtinebit.
,
Quod vero duces Ghristi discipulos sanctus vocat
Spiritus, manifestum est ex iis qua? de Juda dicvn- . " \

tur : c Tu^vero, bomo unanimis, dux meus et no \ * , tus nieus . > Quog religiose colentes, qui eorum
dtvinis sincerisque et sanctis verbis crcdiderunt, , \ . \
roinime conlurbari debent, nec in fide sua comrao- \
,
veri bujus temporis persecutionibus, ac praesertim

ea quse nunc adversus nos Vehemenltssime saevil,
faliaqueadversus Ecclesias totumque populum exer- , \
' ,
cuit, quaua nec in bisloria unquam, nec in tradi
\
tione senex quivis meminisse potesi. Haec vero dici ,
mus, ne cui forte videantur quae nunc sacva pati .
niur iis quae prius diximus plane contraria, cum
8 0

neque coire Odeles possint, neque decreta duces D

Ecclesise praecipere. Yeracissiraa igitur cum sit divinitus inspirata Scriptura, crcdendum est eos duces non omnino defecisse, etsi qiiibusdam defecisse
videantur. Deus enim Prophetae dicens : Reliqui
mibi septem millia viroram, qui non curvaverunt
genua ante B a a l , > querenti quod solum eum
CKteris sublatisreliqutsset, ipse nuncetdignos Providentia sua inspicit, reuquias secundum ele< tionem gratiae
ct nobis conservans a se iuunitos et se unura contemplanles. De quibus el ipsi
dicereraus : c Nisi Dominus Sabaotb rcliquisset
81

Bsal. LIV, 14

8 1

Rora. x i , 4.

ibid. 5r

, \ , ,
. ' ,
, \ *
, < , , >

,
, ' \

ECLOGJE PROPHETICJE. L I B . I .

1049

i(0

, nobis semen, sicut Sodoma f;cli essemus, ct sicul

, \ Gotnorrha similes fuissemus \ Idcirco minime
, t E l
exislimandum 6st verbi niagislros, duces principes , . que a propbelis vucatos, penitus defecisse, praeser ^ . tim cmn praefixi sint lermini, c non auferentur do - nec veniant qnae ipsi decretasunt; scilicet quae a
,
Paire Christo nunliata sunt, ad eiin) diccnte : f Sede
, ,
a dextris meis, donec ponam inimicos luos scabeU

lum pedum tuorum
> nec non illa : < Omne gcnu
' flectatur coeleslium, lerrestrium et infernorum ; cl
, ()
omnis lingua coniilealur quia Dominus Jesus Cbri, < , stu$ . Tunc enim ct gentium exspeclalio qua; ab
eo tcmporft usque ad illud in eum crediderunt,

promissionum consuniinalionem videbit, speratoque
, \
coeloruro regno potietur. Haac quidem ita; quae vero
l
'
J *

o
r

-
> \ sequuntur : c Ligaas ad vineam pullum suum ,

allegorice inlerpretanda sludiosis viris relinquemus,

pluribus jam diclis, non quod ad propositum no slrum; quippe q u ad bunc locum perspicue i l l u . '
strandum rcquirerenlur.
, , > * , ^ , ,
' ^ .
\
C A P U T IX.

.
Ab Exodo.
c
f Moyses aulem pascebal oves Jelliro soceri
(/. 8) . ' sui . Et post pauca : c Venitque ad montem Dei

Horeb; apparuiique ei Domini angelus in flamma
. ' * ' Q ignis ; > ac deinde : Cernens autem Doininus
,
qtiod pergeret ad videndum, vocavit eum de medio
. >
rubi et ail ; et rursus : Dixit autem Domiims
* .
ad eum : Ego sum qui sum . > Et infra : c Locu * <
tus cst Deus ad Moysem, dixitque ad eum : Ego
* ,
Doniinus, qui apparui Abrabani, Isaac et Jacob,
cum essem Deus eoruin, noinenque meum Domiiuis
, ,
non indicavi eis ; pepigique ftedus niewn cum
* *
, > . eis , et reliqua. Accuratiesinie in istis nou Do minus, sed angehis visns fnisse rcfertur, per quem
Dominus, quasi pcr inlerprelem manifestalus, cdo' ,'
cel seipsum non aliquam esse iiifeiiorem polcsta '
, - tem, sed bunc ipsum qui esl. Quis ille igilur qui
est, baec nobis plenius demonslrant: c Ego foomi, ' .
nus, q.ui apparui Abrabam, Isaac et Jacob; c u n
(I) * *
t e

e t

8 8

8 9

91

, D esscm Deus eorum, nomenque mcum Dominus non

iudicavi eis.Quae milii videnttir sic inlerpretaiida .
Tibi nonien meum usque nunc soli rcvelans, dico Ego Dominus; palribus vero tnis nomen nicum noit
indicavi, quippe majori scienlia dignis. Ipsfc aulcm
apparui eis, el per mcipsum Testainenlum meum
,
cuin eis pepigi. Gonstat supradiciis quis palribus
*
apparuerit. Hujus enim loci explanalio eum osle' ()
dit esse in principio apud Deuin, Deum Vcr-.
biim . Idem igilur nimc quoc|ue manifeslalsir,

sed non eodera modo quo patribus. His cniiw nl
,
majoribus et perfectioribus ipse visusest et por s .
ipsum Testamentum suum cum iis pepigit. Moyil
, ' Pbilip. n , 10.
Exod. . 1.
fbid. 2
* Rom. , 29.
Psal. c i x , i ; AcU , 54, 55.
Joan. , I .
ibid. 4. " ibid. 11.
Exod. , 2-4
8

8 8

8 8

8 1

(1) . Forlc , vei . .

f f

8 7

8 8

1051

EUSEBII CiESARIENSIS OPP. PARS IH. EXECETICA.

05

vero visus est non Doroinus, sed angeius; vocavit \ ;

eum jam angelus, sed Dominus Dominus qui- , \ '
dem crat prsefipiens, angelus vero divina exseque-
batur mandata. lnde interdum legere est in sancto ,
, ' Aposlolo: Qui solus ordinas per angelos in manu
Medialoris ' ; e t : < Si enim qui per angelos d i -
* ^clus est seriuo, factiis est firnius . > Manifeste
igitur angelus apparuit, et Dominus per eum mani- ', , t
festabatur. Nec seme) invenias i n omni lege Scri- ( ') \ * \ *
*
pturam indicantem Moyei visum fuisse Deum vel
. \
Dominum, quod de solis tribus patriarcbis videlur
esse dictum. quibus aperturo est omnem legem ' , \
Hebraicae gentis hominibus, ut mente iniirmioribus '
el sub duce constitutis, traditara quasi per pdago- ,

gos atque moderalores fuisse, nec non typice eis
,
et symbolice divina mandata revelaia fuisse, prout
,
altiorem spirilaleroque disciplinam accipere non
\ ,
valenlibus, quippe<qui jEgyptiaca mollitie pueri
educati erant, et muUa adhuc conversione indigen- \ ,
,
tes; quibus ignisesse Deus dicitur : c Deus noster
\ ~
ignis consumens '*, quod miniroe de patriarchis
dicitur. Yerum cum illos jubet se purificare ut glo- ^
, \ riam Domini videant, non sieul de Abrabamo, et
, , *
Isaaco, et Jacobo simpliciterdicUur Deumeis visum
, > \
esse, sed baec eadem multo et terriflco apparatu
. " \
narrantur : c Jamque advenerat tertius dies, et
(f. 8 )
mane inclaruerat: et ecce coeperunt audiri tonilrua,
ac micare fulgura, et nubes densissima operire , \ \
\
montem, clangorque buccinae vehementius strepe , \
bat. Et timuit populus qui erat in castris. Gumque
1

edusisset eos Moyses in occursum Dei de loco castro- ^

rum, steterunt ad radices montie. Totus autem
mons Sinai fumabat : eo quod descendisset Dominus super eum in igne, et ascenderet fumus ex eo
quasi de fornace : et stabat omnis populus vebementer conterritus. Et sonitus buccinae paulatim
crescebat in majus et prolixius lendebatur. Moyses
loquebalur et Deus respondebat ei. Desccnditque
Dominus super montem Sinai, in ipso moniis vertice, et vocavit Moysem , > el reliqua. Haec quidem descendisse Dominum testantur, visus autem
uisse miniine feriur, quod de solis patriarcbig
observatum est. Domini igitur praesentia quidem
facta est, non autem visio ipsius; sed, ut patet,
alellilum sibi angelorum, quibus utililer populo
lormidandam ac terrificam visionem effecit, prit
denler consulens ut eorum cautelam simul et metura
t in sc fidcm stabiliret ad custodiain observanlia mque legum quas cis precepturus erat. Quod
uiein plures eranl Doniino legem edicenli faraul.m tcs angeli, ipse Moyses in benediclionibus ostendit diccns : c Dominus de Sipa venit, el de Seir
orttis est nobis : apparuit <te monte Pbaran, et
cum eo sanclorum millia. l u dextra ejus angeli
cuin c o . Ideoque Stephanus in Aclibus, cumpopulum velx'nienter objurgaret, ait : c Qui accepiD

9T

"

Galat. , 19.

Hebr. , 2.

* *

, \
\ \
, \ , *

, \ (*
)
' * \
, \ * \
*
: . ,
, \
\ * \
, \ . "
* \
, \ .
, *
, '
\ ,

,
.
\
,

Dcut. , 24.

Exod. xix, 16-^0.

Pcui. xxxr.i.

ECLOGiE PROPHETICiE. L I B . I .

1033

1054

* c stis legero in dispositioneangelorum et non cuslo, \ ,

distis .
, , * '
<
, *\ .
8

CAPUT .
b Exodo.
c Tollens se angelus Domini, qui precedebat castra lsrael, abiit post eos : et cum eo pariier columna nubis, priora dimiUens, post tergum stetit,
inter castra iEgyptiorum et castra I s r a e l .
Deinde in iis qoae sequuntur divina docet Scriptura
quae esset baec nubes, dicens: < Ait autem Dominus ad Moysem : Jam nunc veniam ad te in caligine nubis, ut audiat me populus loquentem ad tc
ei credat tibi in perpetuum
> Etrursus: Deus
autem pracedebal eos ad ostendendam viam per
diem in coluinna nubis, et per noctem in columna
ignis
Atque alias : < Descendit Dominus in
columna nubis *. > Igitur ex iis alius eral manifeste nubis angelus qui pracedebal filios Israel, alia
et nubes circa eum angelum, quae quasi ipsius Domioi corporeum erat indumentum. Qua quidem,
cum natura incorporeus esset, oranisque sensus vel
materialig substantise immunis, per vocis audittim
propria conversatione servum suura dignabatur.
Hujus dispositionis ipse Dominus rationem reddens
Moysi dicit: f Ut audiat me populus loquentem ad
te, etcredai t i b i i n perpeluum . > Sedcum populo,
\ C ut magis corporali, vocis auditu conversalur; ciim
"
palriarchis, quibus neque nube neque ignis coluni , - na opus erat, alius fiebat visionis el conversaiionis
> ' , - modus. Quod vero non angelica qusedam potestas
, ' ,
quae per nubem manifeslabaiur, sed ipse Deus, prae\ , ler ea quae jam demonstrata sunt hoc etiam oslen ,
ditur Scripturae loco : < Dixit autem Dominus ad
.
Moysem : Vade et duc populum istum quo locutus

sum l i b i . Ecce angelus meus pracedet te. > Et
, ' , - rursus : < EC dixit Dominus ad Moysem : Vade,
\
ascende de loco isto tu, et populus iuus , > et
c \
caetera; c etmittam praecursorem tui angelum. > Haec

enim angelum nequaquam dicere decet, Deum vero
. > solum, Dominumque qui in tota narratione lelra grammato designatur. Numquid igitiiruniversariim
\ , \ , > ^ rerum auctor, Deusque omnium ad id descendit ut

super nialerialem veniret montem, et paedagogi
.
instar cum bominibus ambularet, qui coelum et
, , ' terram implet ? Nonne illud neque verisimile, ne . '
que sanctum existimare, religiosius vero et proba \
bilius cogilare expletum boc munus a Verbo d i , \ ,
vino , paternae voluntalis minigtro, Dominoque
\ ipso, qui et c factus est pars Jacob, funiculus ha>
;
reditatis ejus I s r a e l ; > hunc, inquam, ea pro
, ' , \
parle atque haeredilate suscepisse, ct se ipsum ex ,
inanienlem, consubstantialique magnitudine exula,
,
bominum saluli, etiam ante incarnationem conlu*
.
'
.
6
, \
\
\
, \
\
. > '
, B
c
() ,
, > \ * <
,
, >
.

,
'
,
' (. 9), , \
\ , '
-

Act. v n 5"S. Exod. xiv. 19, 20.

Exod. x i x , 9.
Exod. x x x n , Vk.
Exud. x x x m , i.
Deul. x-xxii. 9

Exod. x i i i , 2 1 . Exod, x i x 9.
f

ibid.

EUSEBH CiESARIENSlS OPP. PARS III.EXEGETICA.

1055

405G

ltiiste? Quod si ditigenter perspiceremus, invenie* \

nius eum interdum propria forma praecepla denun , > \ ;
tiantem, sicut cum d i x i t : c Non apparebis iu con, \
spectu meo vacuus *. Altare de terra facietis mihi
\
et afferetis super eo holocausta... Veniam ad le et
;
benedicam t i b i ; interdom quasi de alio Do ,
mino, Deo scilicet et Palre ejus, disserentem, sicut
,
in Decalogo cuni a i t : < Non assumes noraen Do t
mini Dei tui in vanum; seplimo die sabbatum Dei

tui est. Sex enim diebup fecil Dominus coelura et
* \
terram, et mare, et omnia quae in eis sunt; et be , , nedixit Dorainus diei Sabbali*. > Et rursus :
, f
c Honora patrem tuum et matrem luam, ut tibi
\
bene sil cl sis longaevus super terram quam Dorai\
nus Deus luus dabil libi
Haec enim non per
\
angelum, sed ipse per seipsum Dominus profecto R \ \
in Pecalogo dixit; nonne enim evidentius est eum
> \ t
ita populum suum de pietate erga altissimum Pa , , \ trem ipsius, Deumque omnium edocuisse ?
\ ,
. ' , ' '
,
\ ;
CAPUT X I .
'.
f Ecce ego mittam angclura meum, qui praecec dal te, et cuslodial In via, et introducat in - , ,
cum quem paravi. Observa eum et audi vocem
, . \
ejus, nec contemncndum putes : quia non dimit , , tet cum peccaveris, et eat nomen meum in i l l o . >
. \ * .
Haec cum aliis praeceptis Dominus populo denun (. 9 )
tiat. Si quidem igitur post Moysis obilum non ipse
.
Dominus qui in deserto manifestabalur adesselpo- Q \ pulo, sed angelorum aliquis eos praecederet, nihil
, '
boc in loco inquirendum foret. Gum aulem narra , !k>ne constet et post Moysis obilum Dominum ip \
sum Josue manifestatum esse, et aperte io iis quae

ad eum loqiiebatur, dixisse : < Sicut fui cum Moy- \
sc, ila ero tecum : non diniittam, nec derclinquam
" ,
te. Confortare et esto robuslus. Tu enim sorte
, \ , '
divides populo huic lcrrara, pro qua juravi patri. " \
bus tuis, ut traderem eam illis " . Et in omni
,
Scriptura angelus quidem nequaquam praesens vel \ '
manifestatus Josue memoratur, sed ipse Dominus,

qui apud Moysem tetragrammalo ostenditur, q u i , ' \
quc inibi idcm esse videtur ac qui seinel Josye viri
, \
babitu a p p a r u i l . Quemadmodum enim appa ruisee Abrabamo et Jacobo narratur, sic et nunc D . " \ >
ad edocendum servum suum, non ipsum exislimari
xa\ , \
primum el increatura esse Deura, sed sumraum
\
ejus cxercitus ducem demonstrat. Ergo si iu omni \ , ' Josue libro angelus quidem minime praesens re .
fertur, sed idero ipse Dominus qui in omni Moysis *
lcgislatione oslenditur : testatur manifeste Scri , '
plura dicens : Fuit ergo Dorainus cum Josue " ,

de quo diccretur : c Ecce ego mittara angelum
f
-jin qui praecedal le et introducat in locum quero
c
paravi tibi ? Yidetur ergo non atium ac ipsum
,
oslcnderc Josuc. Ipse enim duxit populum In pro , ; 9

l a

1 4

1 1

Exod. , 15.
Exod. xx, 2. ibid. 7,10, 11.
ibid. 12.
1,5,6.
Jos. v, 13.
Jos. v i , 27.
Exod. , 20.
u

1 8

1 6

Exod. i i n i , 20,2*.

Jo.

ECEOGiE PROPHETIC.E. L',B. .

1057

4058

' missionis terraro , sicut ostendunt ad eum Dei

,
verba dicentie : c Conforlare et eslo robuslus : tu

enim sorte divides populo buic lerram, pro qua
"
juravi patribus luis, ut traderem eam illis. Po ,
pulo igilur prsecipit dicens : Observa eum el audi
. "
vocem ejus, nec conteiunendum puies
Non
, \
aulem mirandum esl si angelura eum nominaverit,
.
cum Joannem hac denominaiionc vocel propbetia
, \ \
bis verbis : < Ecce ego miilo angeluiu meum ante
c
facicm tuam, qui praeparabil viam nieam anle
,
le . > Quod si plane ad Josue filium Nun praeci . '
taia spectant, perspicuum esl cur de eo dixerit
Dominus : c E l esl nonien meuin in illo
Quale
, \ c
igitur illud nomen est nisi Josue, quod idem est ac
' .
Jesu? Huic enim Josue non proprium nomen eral,
1 S

;

* ,

\ ' , >
,
,
,
, ,

,
. \
*
*
, \
,

. \



,
, \ , []
[],

prius Osee vocato. Priuius eum Moyses a Deo inspiratus appellavil Josue; procul dubio esl ipsuui d i vino tunc Spiritu agilari, ut implerenlur vcrba
baec: c Et est nomen ineura in illo, manifeslantis
se Domini, quem saepius demonstravimus esse
pra3exsistens Dei \erbum, Jesus (Josue) erat nomea
quod Osee Moyses imposuit, u l divina lestatur Scriptura *, sollicilissime animadveriens quod
alias nisi cum angelum eura, secundum oraculi
verba, promissionis terram anle faciem populi
prospeciurum emiserit, boc vocavit eum nomine.
lis igilur constat et Salvatoris noslri Jesu denominationem Moysi aperie cognilam fuisse. Quemadmodum Jesu nomen priimim apud euni in iis quai
investigamus locis reperitur, ila et Gbristum p r i mus idem praedicavisse videlur, in anlerioris a?vi
temporibus sive Jesu sive Ghrisli nominibus nuili
unquam coinperlis. E l videtur quideui divioa qua^
dam inspiratione revelatas denominationes honori
babuisse. Duobus igilurmaximeex omni populo praecellentibus viris, Deoque acceptissimis, cum uiriquc
aliud essel proprium nomen, duplicem illam impooit
denominalioncm, proprio quidem fratri Aaron, et
Nave fllio Osee priusappellalis; namque coram omni
populoDei jussu totius gentis duces eos eligens, Salvatoris nostri Jesu Ghrisli nominibus illustravit;
allerum quidein Christura cognominans, qui summi
verique ferebat imaginem ponliGcis, omniumque
auctoris, ipsius < Verbi Dei, qui erat in principio
f l

, ' D apud Deum ; successorem vero suum Jesuni

'
appellans, pcr quem servabal et ipse typum Salva >
toris nostri Jesu, qui, absoluto quem Moyses tradi , '
derat symbolicu cullu , Moysequc quodammodo
\ , mortuo, cum pielatem in Deum accepisset, onine&

invisibiles potentias sibi adversantes, victas prae, \ lio, verbo superavil, universamqiie lerram ab m
, ,
lyraunice habitam propriam fecil in omnibus genii
bus possessionem, suoque divisit populo, Ecclesiis
, '
in universa terra couslitulis.
, ,
.

1 7

Exod. , 21.

1 8

Maltb. , 10.

1 8

Exod. , 2 1 .

8 8

. ;;, 17.

8 1

Joan. , I .

1059

1000

EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS 111.- -EXEGETICA.

IB.
CAPUT X I I .

' , Guroque ingrederetnr Moyses in labernaculum,

descendebat columna nubis, et siabal ad osiium, , \ \
loquebaturque cum Moyse, cernenlibus universis , \ ,
quod columna nubis siaret ad ostium tabernaculi. . \
Stabanlque ipsi et adorabant per fores tabernacu- , ,
\
lorum suorum. Loquebalur autera Dominus ad
Moy$em facie ad faciem, sicut solet loqui bomo ad
aniicum suum. Cumque ille reverleretur in caslra, .
ininisler ejus Josue fllius Nun, puer, non rccedebat ,
de tabernaculo. Dixil autem Moyses ad Dominum : , , '
Praecipis ut educam populum illum : el uon indi- * * ,
' .
cas mihi quem roissurus es mecum , praeserlim
cum dixeris: Novi te ex noroine, et invenisli , ,
, \
gratiam coram me. Si ergo inveni gratiam in conspectu tuo, ostende mibi faciem l u a m , ut sciam & . \ . \
te, e( inveniam gratlam ante oculos luos : respice
populum tuum gcnlem hanc. Dixilque Dominus: ,
. \
Facies mea prxcedet te, et requiem dabo iibi. Et
ait Moyses: Si non lu ipse praecedas, ne educas \ , '
' ; \
nos de loco isto. In quo eiiim scire poterimus ego

, .
et populus tuus invenisse nos graliam io conspeclu
luo, nisi ambulavei is nobiscum, u l glorificeniur ab \
omnibus populis qui babilanl super terrara. Dixit , ,
, \ , '
autem Dominus ad Moysem : Et verbum istud,
.
\ . \
quod locutus es, faciam : invenisli enim graliam
coram me, et l e i p s u m novi ex nomiiie. Qui a i t : ,
Ostende roihi gloriam tuam. Respondit: Ego osten- \ * \
dam omne bonum tibi, et vocabo in nomine Do- , , \ , .
mini corara te : et miserebor cui voluero, et cle- C
mens ero in quem mibi placuerit. Rursumque a i l :
Non poleris videre faciem meam : non enim videbit me bomo, et vivet. Et iterum : Ecce, inquit,
est locus apud me, et stabis snpra petram; et
protegam dextera mea , donec iranseam: t o l laroque manum meam, et videbis posteriora mea :
faciem autem meam videre non poteris " ; > et
reliqua. Quibus a d d i l : < Gumque descendisset
Dominus per nubem, stetit Moyses cum eo, invocans nomen Dominl. Quo transeunte coram eo,
a i t : Dominator Domine Deus, misericors et clemens, patiens et multae miserationis, ac verax, qui
custudis misericordiam in m i l l i a : qui aufers i n i quilatem, el scelera, atque peccata, nullusque apud 9
te per se innocens est; qui reddis iniquitatem pat r i i m Oliis ac nepotibus in tertiam et quarlam
progeniem. Festinusque Moyses curvatus est pronus in terram, el adorans a i t : Si inveni graliam
in conspeclu tuo, Domine, obsecro m gradiaris
nobiscum facie ad faciem * . Moyscs cum Deo
colloculus inducitur ea fiducia et liberiate, qua
uteretur amicus cum amico confabulans. Apparct
auiem ex islis non Propbeia? progressus; sed postquam loquebatur ei Dominus facie ad faciem, non
lamen unquam vieus est ei sicut Abrabamo, ei
Isaaco et Jacobo. Cujus igitur gratiam expelil d i cens : Si inveni gratiam in conspectu luo,
" Exod. xxxnf, 9-25. Exod. x x x i v , 5-9.

x h

^
^

( . 10 ) . \ , * ,
\
, . ,

, > , * < \
, \ *

, \ *
\ ,
\ \ ,
, \
\ , \ \ , , \ . , \
, , ' .
\ ,
.
' \
, \


, ,
. > '
*::.

1W\

ECLOG.E PROPHETICiG. -

LIB. I .

10G2

, , ostende mibi faciem luam, u l sciam le. > Exinde

, fit manifesium quod non idem eral, cum loquere , , > \ ' tur ei Dominus, et cum manifestum sui visum efli ceret. Si enim, ul nonnulli existimare possent, collo , cutum fuisse cum eo Deum conspectu ad conspcctuin,
, ; , \ idem esset ac visum fuisse ei, ut dici posset, faeie
$ ad faciem,iqiHS ejus postulationi relinqueretur locus
, , dicentis : c Si inveni graliam in conspeclu tuo,
t ostende mihi faciem tuam, u l sciam le ? Quo* ; ,
roodo antem, si et prius ei facie ad faciem, ut non , * nulli putarent, visus fuisset, subjicil dicens ei Do, , \
minus: c Non poteris videre faciera mcam : non
* enim videbit me homo et vivet? Quidquid objici
, c ,>
possit, non semel narratio commemorat visum
fuisse ei Dominum, ut de palriarcbis expresse re <
fertur. Enimvero ex iis lconstat quod, si loquere \ ,
tur ei Dominus facie ad faciem, tainen per nubem
. loquebatur c i . Hoc enim demonstrat Scriptura,
,
cum dicic: < Desccndebat columna nubis et stabat
\
ad ostium tabernaculi, et loquebatur ad Moysem. >
, Ergo per nubem loquebatur, non vero pariter v i \ ,
siis est ei ac Abrahamo, vel Isaaco, vel Jacobo.
\
lllis enim nude et manifesle nulla sifb forma visus

narralur, huic vero sub forma quam retulirous, for, ,
maque nubis, quam glonam Domini Scriptura vo , \
cat, dicens : c Cujn autem loqucretur Moyses ad
. omnem coetum filiorum lsrael, reepexerunt ad so . \
litudinem : et ecce gloria Domini appamit in nube :
locutus Qslautem Dominws ad Moysem, dicens * ; >
* (f. 1 1 ) ^ et rursus : c Gumque aecendisset Moyses m
montem, operuit nubes montem. E l descendit glo ,
ria Domini super monlem, legene illum nube sex
, \
$ . diebus. Et loquebatur Dominus ad Moysem septimo
die de medio caliginis. Erat aulem species gloriae
Domini, quasi ignis ardens super verticem mon, ' , \ ,
tis
Aperte patet ex iis visum fuisse Moysi nen
\ *
ipsum Dominum, sed speciem Domini, nubemque et
\ ,
ignem, qua> Domini gloriam sacer serrco vocat. V i ,
debat igilur speciem Domini, ejusque gloriam, m i '
, nime autem ipsura Dominum,' ipsiusque Domin:
Verbum, sibi collocutum. Verumlamen per nubcin
.
eum lpquentem audiebat, ideoque dicitur: c Et
locutus est Dominus ad Moysem facie ad faciem. >
,
Non autem ei apparuisse facie ad faciem refeFlur
.
, - D illud enim nondum accidisse memorat dicens :
Ostende mihi faciero tuam, ut sciam le. l n alio
, ' \ loco docet Scriptura quod ore quidem loquebalur
<
ei Deus, non tamen pariter videbalur, sed sub
, \ \
specie et, ut supra dictum est, per ipsius gloriaro. Sic
\ , \ . igitur dicit : c Descendit Dominus i n columna m i bis, ei stetit in introitu tabernaculi vocans Aaron
, - et Mariam. Qui cum exiissent, dixit ad eoe : Audile
sermones meos : Si quis fuerit inter vos propheta
, .
Domiiri, k i visione apparebo ei, vel per somnium

. , \ loquar ad lllum. At non talisaervus meus Moyses,
qui in omni domo mea fidelissimus est: ore enim
' , \ , \
ad os lo -uor c i : et palam, et non per aenigmaia et
(

E x n d . xvi,

10.

1 1

Exod. xxiv,

15.

IOOJ

EUSEBII CAESARIENSIS (

et figuras Dominum videt. Quare ergo iion timuislis

ilelrabere servo meo M o y s i " ? Ergo gloriam quidcm Domini vidit, et sub specie se ei raanifeslanteni, et ore ad os loquenlem audivil, non tamen
ipsum unquam Doniinum, eicut palribus manifeslalus est, conspexil. Et non mirum quod Moysi
ore ad os colloquens inducitur Deus, cum el omni
populo facie ad faciem ipsum locutum fuisse iri
Deuleronoiiiio docei Moyses dicens : c Non cum pairibus noslris iniit pactuiu Dominus, sed nebiscum,
qui in praesentiarura sumus et vivimus. Facie ad
faciem loculus est nobis in monte de inedio i g n i s " . >
At si boc modo Moysi el orani populo manifeslatus
est, animadverle illud, scilicet quod locmus fuisse
eis ore ad os et facie ad facieni dicitur, nou taiuen iis
vtsussine igne vel nube.ut patribus. Nudeeniin illis
et %ine nubis vel ignis tegmine Dominus uarratur esse
visus.Dcum igilur videre perfectorum et nienle quaui
maxime mundatorum proprium esse docet Salvator
t Dominus nosler : c Beali, inquit, mundi corde,
quoniam ipsi Deuni videbunt
> Idcoque quasi
borum Deum se Domiuus indical, ad Moysem d i ccns : * f Hafc dices flliis lsrael : Dooiinus Deus
pairum vcslroruni, Deus Abrabaoi, Deus lsaac et
Dcus Jacob misit uie ad vos : bo uomeii mibi est
in aeternum, et hoc memoriale iiieum ia generalionem et generationeni
iEmulatus igiiur majores
gratias, similisque cupidissimus favoris Moyses
Dominiun bis precalur verbls : < Ostende iuibi laciem tU3ii), u l sciam le. > Sibi cnim animo flngebai luauifestati Dei Verbi magniludineoi, el subliiDilatem, et iuelTabilem inaccessaiuque praecellenliam, videbatque ipsius ad se mamfeslaliones per
uiinlstrantes angelos fleri : idco postulabal ut inanifestius el splendidius ipsuni sibi manifestum efiiceret, non jam sub velaraentis, nec ministris aliis,
nude autem el pariter ac Abrahamo, sine ignis vel
nubis specie. Quod igitur videlur mibi indicare
Scriplura dicens : c Oslende raibi faciem tuam, ut
eciam te * . Gum audivisset Deum sibi dicenlem :
Ecce angelus meus pnecedet te ante faciem
tuam
ampliorem expetit graliam, dicilque :
4 Si non tu ipse precedas, ne educas nos de loco
i e t o " . Annuente Domino poslulaiioni, ac dicente;
c Verbum islud, qtiod locutus cs faciam
> Dei
masnificenliara benigne dispositam animadvertens,
i\\\dc et magna cupientibus favebat, quamvis sc
ipsum exinaniret, majoribusque iiidignuni faleretur, aliara quae priorem compteal perficialque e\pelit gratiam dicens : c Ostonde mihi gloriam
tuam
Deus autem votis ejus annuens ail :
Ego pnecedara ie gloria mea, et vocabo in uomine Domini coram le * , > ct csctera. OstendK
igilur majorem ese pnore sua ei apparilione, Pai r i s Deique omnium scienliam, quam seei Iradilurum esse pollicetur, de se ipso diceng : c Praecc-

P. PARS III.EXEGETIGA.

1064

;"* 6 ,
,
. \
, \ \
* t \
,
* \ .

. \
\
, '
\ ,

*
\
. \
\ \
* c
, , ,
. \
, *
,
, ", \ ,
, * 5*$
, . *
, \
, )
( f . l i ) ,
*
\
\ , '

* \
, '
, , \
\ ,
\ .
c ,
. > \
* , >
, * c , , c \
, , ,
,
,
, ,
, c ,
, \
, \ * -

t T

3 0

Num. , 5-8.
Deul. , 5. " Mailb. \ , 8. " Exod. , 15.
Fxod. xxxm, 15. \
, 25.
Exod. , 15. " ibid. 17.
Exod*. , 18.
ibid. 19.

3k

3 3

1055

E C L O C E PROPHETICJE. -

, , \ , <
. >
, \ *
,
,
; \
, \
, '
* \ '
, \ .
'
\ ,
*

, , *

, \ ,
\ .
,
, ,
\
, c
, \ *
. \
\ , , ,
, (. 12y , \ , \
, ,
, , ,
, *
\ , \ \ \
\ . * 6
* ,
Koptov \ ,
;,
, ,
, \ .
, ,

, '
\, ,
, , \
, \ * \ ,
* ,
\
\ , \

() ,
, ' , *
,
M

Malib. x i , 27.

LlB. I .

dam legloria niea, et de Patris sui doctrina, Et

vocabo in nomine Dmnini coram le. Qucm autem
Dominum, cum sit ipse Dominus telragramm:ito
designalus, nisi Pairem suum vocaiurum esse de
nunliat ? Profeclo nisi pi *vium eat Dei Verbum,
nisi ipse Patrem advocct, impossibile cst quemvis
omoium Patris scientiam excipere. c Ncque Palrem
quis novil. nisi Filius, et cui Filius volueril revelare
> ipse igilur est janua viaque qua gola c i celsissimam immensissimamque rerum omnium
causam, Patrem ipsum, conspicere possumus. Si
enim quam maxiine, velut aliquis ejtis praecursor, JtartL tt^.
bealorum animas divinum praeii Yerbum, pariici- ^u~-cv*v<y
pcs eos propriae gloriae eflkiens, sed non desinit ad
*
finem auctoritalis parles in se suscipere, preparalo
aulem ac disposito habiiaculo, discedit ei regnum
Deo et Palri iransferl. Quod ei ipse confilelur d i cens : c Ego praecedam te gloria mea, el vocabo
in nomine Doinini. > Nunc quidem verbo illud faclurum esse promitlit; quod re peragit, ut ostendunt quae gequunlur : c Cumque descendisset Dominus per nubem, stetit Moyses cum eo, invocans
nomen Domini. El iransiil Dominus ante faciem
ejus, vocavitque : Dorainator Domine Deus, roiserictrs ei clemens, et patiens, et mullae miserationis, ac verax, qui cuslodis misericordiam in m i l lia, qui auferg iniquitateni et scelera, atque peccata, millusque apud te per se innocens est. Qui red
dis iniquilalem patrum illiis, ac nepolibus in lerliam el quartam progeniem . > Haec enim ipsedb
ctt, cum descendit in mibe et prope Moysem eteiil
telragraramato designatus Dominus. Dein, ob proroissionem quam ipse fecerat, transiens ante faciem ejus, suimet Dominum el Patrem, vere Dominum, Doniinatorem, bis lelragrammalo designaium
invocat dicent: c Dominalor Domine Deus, mieericorsei clemens, > et reliqua. Si quis autem locisensum detorquent minime a Domino contendat, sed a
Bfoyse haec esse dicta, illud plane compertum babebii ipsis Moysis vocibus, baec esse verba Domini
coniitentis, cum in aiio loco precaiur dicens :
c Magnificetur ergo forlitudo Domini sicot j u m t i ,
diceus : Domiuus patiens et muU misericordiae,
auferens iniquitatem el scelera , nulluinqu^ i i i noxium derelinquens, qui visitas peccala patrum
in filios in terliam ei quarlam generationein "
Clarissime igitur et nianifeslissime paiei ex iis bec
q u relulimus Dominum dixisse, majoreni DomiBum el vcre Dominui, scilicei Pairem ejus, invocanlem. Cui si fides diflicile adbibealur, videre est
an alia eshe possil bujuslociexplanalio.Quippeanimadvertendum esmon angelum manifeelatum fuisee,
sed ipsum (elragraminato designalum Dominum, qui
et facic ad faciem cumMoyse perbibeiur fuiseecolloculus, quem et Moyses invocat, manifesialionem
per angelos deprecalus bis verbis : < Si non lu ipse
praeccdas,ne educas nos de loco isto"*. Yerumenim*

' Exod. xxxiv, 5-7. Num. xiv, 17, 18.

PAIROL. G R , X X I I .

Exod. x x x m , 15.
34

40G7

EUSEBII CiESARIENSIS OPP. PARS III.-JEXEGETICV.

I06S

vero non possuntbaecdealio nisi solum de Deo Verbo, iu principio apud Deum, referri; qui magna con , *
seculo Moysi majorum ostendit scienliam, docens
,
eum ut solum verum cognoscat Deum, et quem
,
raisit Deum Verbum, et ipsum posl Patrem Dorai '
numque Deumque. Et primam quidem ei hanc et
, ,
maxime necessariam praebet ulilitalem, ne unquam
, *
de omnium Deo opiniones ad manifestatum ei Ver \
bum per immensam rerum visarum gloriam acci
piat. Docet igitur seipsum primum solumque ve ,
rum Deum praecedere, quem ipse invocabat dicens:
, \
Dominator Dominc Deus, misericors et clemens,
, \
paliens, et muliae misericordiae, et verus. > Eatndem
\ \
profecto vim babel verus,* acilla : < Utcognoscant

te solum Deum v e r u m " , a b ipso Salvatore in Evan, $ geliis dicta. Hscc non inlellexisset omriis populus, ad \
quem,rudein adhuc, amanifeslante seDomino dice
balur: < Ego sum, et nou estalius praeler me *. Iis [] *
, ,
cnim opuserat quasi rudimenlis ad regnum Dei, qui
c , ,
nondum Patris et Filii dogmata conciliare poterant,
jEgyptiorum idololalria nuperrime abjecia. c Ego , \ , ,
c
sum, et non est alius praler me; > ex Dei Verbi per " ,
sona diceretur similiier ac *. < Ego et Pater unum
*
sumus " ; e t : c Paler in me est, et ego in P a t r e \
' ,
Quemadmodum qui vidit eum, vidit Patrem, sicul
, ,
dictum est: < Qui videt me, videt et Palrem " ;

ita qui eum audit, audit et Patrem qui est in eo,
\
cum dicit: c Ego sum, el non est alius praeter me.
M

,9

\ ,
. c \ '
, c \ (f. 12 ) \ \ \ . *
, , >
, \ .*
Haec eflustus diximus, demonstrare quxrentes C quod procul dubio neque omnium Deus, neque an ,
gelica quaevis poteslas, sed ipsum Dei Verbum , , ,
Moysi apparuit, quod firmiler credidimus, post

omnium Patrem et Dominum, secundum esse omnium Dominum et Deura ; sicut Joannes evange- \
\ lista nobis apertissime ostendit, dicens : c In prin c "
cipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et
Deijs erat Verbum * \ Nimiae autem operae neque \ \ *
' \ \
propositi nostri esset exquirere quis locus, quae
' \
pelra forent, de quibus dicit Dominus : < Ecce est
, ' \ \
locus apud me et stabis super pelram
Sed
\ '
banc petram Apostolus indicavit dicens : Petra
aulero erat C h r i s t u s Petra locusque erant ea- , .
\
dem, stispicor, quae obvia fuerunt Jacobo, cum d i citur : c Egressus igitur Jacob de puleo jura- D
, <
m e n l i , pergebat Harrab; ct obvium babuit l o , ^. \
cum , ac, ubi in somnis videns scalam, illique
\
innixum Dominum, cum evigilassel , dixit :
\* , c Vere Dorainus est in loco isto " * , ac rursus :
, "
Quam terribilis est locus isle! Non est hic aliud
\ ,
nisi domus Dei el porta c o e l i Quaenam vero
* \
sil facies Dei Verbi, quam nequit Moyses, id est lex,
1

% i

1 8
4 1

Joan. , 5. Deut. , 39. * Joan. , 30.

Exod. , 2 1 . " ICor x, 4.
Gen. , 10.
M

** ibid. 38. * Joan. , 9

ibid. 16.
ibid. 17.
M

** Joau. i , 4 .

1069

ECLOGA PROPHETlCAB. Llfi. I .

4070

, \ " bnmana nimis corporalisque, inlueri; qu&nam

, 0 , et terga ejus, quae tanlum conspicere valebat l y pica et spirita liuui symbolica lex; quomodo dica\ , *
, \ t u r : c Prolegam te dextera mea, quasi velo et
tegroine legi obduclo, u l per illud velum poeteriora
() * ,
f \ , \ possit aspicere, non autero anteriora et poiiora,
singulalim ln tempore opporiuno hujus investiga*
,
, tionis studiosis explanabilun
\ * ,
, .
'.

*
,
\ * \
, \ *
,
* ,
, \ .
, \ *
; , *
\ , .

, \ * ,
,
\
; *

\ (f. 15) ,
\ C
.
\ \
* \ * '
, \


>. ,
,
, \
, ,
,
\
, \
1

CAPUT X M .
Ex Numerorum tertia'Balaam prophttid.
c Egredietur homo de semine ejus, et dominabi**
tur in gentibus muliis. Tolietur Agag rex ejus, et
auferetur regnum illius. Deus eduxit illiim de M*
gypto, cnjus fortitudo similis est rbinoceroiis. Devorabunt gentes hostes illius, ossaque eorum coitfringent et perforabunl sagillis. Accubans dormivit
ot Ieo et quagi leonis catulus. Quis eum eusciLart*
audebit ? Qui benedixerint tibi, erunl et ipsi bene
dicti; qui maledixeiiiit, in maledictione reputabun*
iur * . Ghristus estqui ex Israel semine secundum
carnem natus, multisque gentibus dominatus est.
Quaenam enim gens non ditionem ejus agnoverit*
in omnem lerram diffuso discipulortim ejus verbo
pradicationibtisque eorum quasi seminibue in universa terra sparsis? Igitur apud plerosque etiam
barbarorum raultos videre est qui sua in eum fide
ad Dei unius scientiam pervenerunt, suaqtie in
1

eumdem pietate omne lormenlorum genus mortem

que ipsam sustinuerunt. Apertissime igilur ad
Salvatorem nostrum hsec spectat propbelia. Si cui
dubium videalur, alia, libet, proponatur inierpre
taiio. Nobis auiem perspicuum est crescerc in diem
spiritale Salvatoris noslri regnum in animis quae
verbum ejus acceperunt. Eialum est ejus praesenlia
Agag regnum, quod qutdam Romanum imperiura
inlerpretati sunl, alii vero allegorice coelestem Evangelii rempublicani et spirilalium dogmalum epecu*
lationem, Gog (sive Agag) dogmata signiflcanle
Sed et Deus eduxit cum de JEgypto, videlicel cum
Joseph i divina apparitione admonitus, Mariam
cum puero reduxit in terram Israel, ut h c compleretur necnon Osee, sccundum Hebraicum ot
^ Aquilae intcrpretaiionem, prophetia dicens : Ab
iEgypto vocavi fiiium meura"; > at e sentenlia
\ noslra, cum ab iEgypto spiritali ct locis terrestri*
\
bus ad ccelos Pater eum eduxit. cFortitudo > aulena
c rhinocerotis in Salvatore innuit deitalera patefni
, *
regni quae esl in eo.
,
\ \
> .
,
Post haec dicilur, Devorabunt gentes bostee H ,
lius. > Qucunque eab ejus disciplina fuerdnt gen \ ,
les, cum prius preda hostibus devota essent, niwc
fide in eum accepta, ipsi facta eunt quasi esca pa * , ' rata Ossavero, id eat quodcumqoe in eie carna4

Num. xxiv, 7 9.

Ose* xi, 1,

1071

EUSEBII CiESARlENSlS 0 \ PARS 11I.-EXEGETICA.

107*

le et terrettre, imminaens et altentius explorans,

eeculentot propria cnliura fruclus eis effecit. Haec
avtem epiritalibut el raiionabilibus exsecutus est
sagittis, veterem gentium dncein, suique inimicura
perfodiens, scilicet diabolum. Quod ad, Accubans
dormitit ut leo, > boc fere iisdem verbis a Jacobo
HI suis de Juda propheiiis dictum esi; cujus scneum jam in suo loco exposilum non iterabimus.
Manifestum esl autem quod Christo benedicentibus
Deus benedicet. Ac si nos exsecrarcntur ut et velerem Dei populum iEgyplii, in nobis tamen implerentur et illa : c Quanloque oppriniebant eos ,
tanto magis muUiplicabanlur et crescebanl \ > Et
sane quodam modo maledictionera acceperunt qui
olim ei maledixeruni, exclamautes : c Crucifige,
crnciiige eum " . > Maledicliu enim cruxerat, sicul dictqm est : c Malcdiclus oranis qui pendet in
ligno '. > Qui amem illorum injuriam passus est,
a Patre extollitur; bi vero, qui a Deo maledicti sunt,
perpetuum in saecula acceperunl supplicium. Illud
eniin attentius coDsideranli, Dei polestatis apparebit roagniludo, eos quibus seuiel maledixit, in perpeluum persequcnlis. Hoc significant ea verba :
Qui benedixerint l i b i , erunl et ipsi benedicti; qui
maledixerlui, in malediclione reputabunlur.

\ , \
,
.
\ ,
,
. '
, ^ \
*

*

\
, \ *
, ' ,
, \ * \

, ,
, , c '
\ . *


' , ,
.
((. 13 ) \ , \ \ .

CAPUT X I Y .
Ex quaria Bataam prophetia.
< Orietur slella ex Jacob, et consurgel vir de
hrael, et perculiet duces Moab, vastabilque omnes
Mios Seth
Dei Verbum, < cum cxinauivil semetipsum, formani servi accipiens, el babilu inteiitos est ut bomo * \ stella non parva surrexit,
non vero Jacob, *ed cx Jacob. Corporali primum
populo circiMneisionis, dcinde cunctis geniibus illuxit. Digressus ab ii, non parva sustinuil bella,
pivrHicane c adversus polestates ct sptritaalia neq u i t u e " ; q u i b u s deviclis, pabulura paravit in haerediiatem suam, gentes susciptens, quaecunque prius
eub eorum ditione erani. Dc quibus Pater ei expresse pollicitus esl dicens : < Pustula a me, et
dabo tibi geiites bseredilatein tuam, et possessionem taaro tcrminos terrse **

'.

*
, \
, \ ,
&\ .
,
\ , *
\ , '
,
' , ,
< , \ ( , ,
'
c
' , ,
\ .

CAPUT XV.
Ex Detiteronornio. Muyses ettdicen$:
c Prophetam de fratribus tuis, sicut me, suscitabit Dominus Deiis luus : ipsum audies, ut petisti
a Doraino Deo tuo in Horcb, quando conciocongregata est, atque dixisti : Ullra non audiam vocem
Dooiini Dei raei, ct ignem bunc maximum amplius
non videbo, ne moriar. Et ait Domiuus mibi : Bene
oirmia senl locuti. Propbetam suscitabo cis de medio fVairura sttorum siniilem tui : el ponam verba
lnea in ore ejus, loq-ielurque ad eos omnia quae
prtecepero ci. Qttfautem vcrba ejus, quae loquetur

'.
.
, ,
*
,
, , ,
,
. \ *
,
, * \
,

Exod. , 12.
Psal. , 8.

"Joan.

,.

"*GaI.

, 15.

" N u n i . , 17.

" Philip. , 7.

" Ephes. ,

13.

074

E C L O G J E PROPHfcTlCAE. LIB. 1

1073

' . \ 6 in nomine meo, andtre wduerit, ego uHor exsi stam . Qtiem vero raajoreni ex terael, post Moy , . > \ seni prophetam, idesl legislatorem, bominum genc , ' re orltim, oslendi potest, nisi solum Jesum Salva-
lorem Dominuroque nostrum, qui Novi Teslanienll,
, , yal vit secundum Evangelium , legislator omnibus
, raanifeslatus est gentibus, secunduro illam psalini
orationem : c Conslilue, Domine, legislatorem su, pereos:ut sciaut genles quoniam botmnes s u u l " .
c , , Hic aulem liberavit spiritali ASgypto, ejusque la ; > \ terariis, et acerba sub sptrttali Pbaraone servitute
, quotquol ipso duce ad omniuin Deum perveneront*
, Elomnta quaecorporalitera Moyse facta n.rranlur,
' () spirilali lege Salvator Dominusque nostcr perfe \ cil. Venil ergo et nunc adhuc pervulgatus est apud
r

Samaritanos et Judieos, quem etMoyses prsenunlia

\ . propbela, de quo Deus lestimonium reddidit,
' \ \ dicens : Qui autem verba ejus, quae loquelur in
,
noiuine noeo, audire noluerit, ego ullor exsistam. >
,
Ulius est ergo sanguinem omiiiuin ab Abele usque
\ ad Zachariam inler lemplum et altare interfectum " ;
,
ulius esl Salvatoris passionem praserlim in illos
. ' qui adversus eum exclamare audebant : c Cruoi ' flge, cruciiige eum; tolle eura a lerra " : san \ (f. ) , gtii$ ejus super nos et super filios nostros

, Qnod et prolinus evenit, vindicante, ul praedixecat,

* ,
Peo sanguinei Christi in illos iilorumque pueros.
, < Sic cnim eos insequitur poena, ul abhinc usque ad
* \ \
praesenstenipus gens omnis caput extollere miuime
\ , , - polneril, impleta et alia Amos propbetia dicenle:
,
Domus I$rael cecidit, et non adjiciel ut resur \ , gat . Quae el Aposiolus spiritu pravidens, prae , *
dicavit bis verbis : Pervenit enim ira Dei super
,
illos usque in iinem .
\ ' , ,
, , " '
,
4 0

ICp.

CAPUT X V I .

'.

Cantico.

c , \, Lsetaniini, coeli, simul anle eum prostcniautur

, ,
adoranles omnes angelt Dei; laetamini, gcntes, cum
,
populo ejus, et conilrmentur in eo otnnes filii
\ . \
D e i . Quem alium adorare angelis ejus prseci D perel Spiritus divinus, nisi Chrisluni, cujus sane
, \ praesentia laetatae sunl cum populo ejus gentes, j u slorum videlicet patriarcharum propbetarumque
\ cborus. De quSbus gentibus quoque in eodem can tico quasi alium populum increpans, Deus dicit :
, \ * ,
Ipsi me provocaverunt in eo qui non erat deus,

et irritaverunl in vaniiatibus suis : etego provo ' , '
cabo eos in eo qui non est populus, et in gente
,
suilta irrilabo eos
Et manifestum qulderu
quod post illorum rejectionem, c quae stulta sunl
c
mundi elegit Dcus, ul confundat sapienies; el i f i , ' \
firma mundi elegit Deus, ul confundal fortia ; ct
, ,\ ,
ignobilia mundi et contemptibilia elegil Dcus, et ea
, \ ,

1 1

* Deui. x v i n , 15-19. " Psal. i x . 21. Maltb. x x i n , 35. Joan. x i x , 6.

Amos , ! . 1 Thess. u , 16.
Deut. x x x u , 43. " ibid. 2 1 .
1 7

Matth. xxvn, 25

107S

E U S E B I I CJESARIENSIS 01

quae non sunt, utea quse sunt, destrueret*. Prius

Igilur, in Moysis ipsius lemporibus, idolis servienles, Dei iraro excitaveruiH et provocaveruiit, vetiientemque Cbrisium ejus non acceperuni; gentes
aulem ab eo ad Patris Dcique omnium scientiam
adductae, secuudum praesentem prophetiam, cum
sanctorum ejus populo laetabuntur; Gbristum autem firmaverunt omnes filii Dei,- et qui olim de eo
propbetaverunt, et qui post ejus adventum, adoptionis spiritum consecuti, eum per universam terram
nunliaverunt. Haec quidcm de Pentaieucho; nunc
yero sequentes Scripmrae Ubros aggrediamur.

\ PARS I I I . ~ EXEGETICA.
19'6
' > &
,
\ \ ,

'
\
\ ,
\ ,
, \ .
*
\ \ .
i

'.
CAPIJT X V I I .

ExJosue libro.
4 Cura autem esset Josue in agro urbis Jericbo, * t \ , \ ,
levavit oculos, et vidit virum stantem conlra se,

\ . \ evaginatum tenenlem gladium, perrexitque ad eum

, , , et ait: Noster es, an adversariorum ? Qui respond i t : Nequaquam : sed sum princeps exercitus Do- ; ,
. \
mini, et nunc venio. Gecidit Josue pronus in tcr\
\ , \ , ,
ram. E l adorans ait : Quid dominus meus loquitur

; \
ad servum suum? Solve, inquit, calceamentum
, (. 44
luutn de pedibus tuis : locus enim , in quo
) , , ,
stas , sanctus est . Quis alius esse posset

. \
princeps copiarum Domini , nisi Ghristus Dei,

, ,
%tniversi dux sancti spiritalisque Dei exercitus?
\
f l u d etiam attende, annon idem qui Moysi per
^ngcliMii mantfestatus in nionte ex ipsis ad J t - ; "

stie veibis demonsiralur. Quae enim buio nunc,

haec et Moysi eimililer in prima ad eum Domini ma,
ftlfestatione per angelum dicta gunl, c Solve cal ,
ceanientuni tuum de pedibus tuis, > et cjetera. Mulia
, .
gunt Gbristo Dei nomina : nunc seipaum c Domini
,
exercilus principem declaral; atque in Isaia ,

c roagni consilii Angelum, > boc in loco : c Om \ . * ,
iiis violenla predatio erit in combustionem et ci \ . "
bus ignis. Parvulus enim natus est nobis, el filius
, \ ,
datus est nobis, et faclus est principatus euper bu\ , ,
merum ejus : et vocabitur nomen ejus... magni
, ' \
coneilii Angelus " . > Invenies et in Malacbia ipsum
" ,
Angelum testamenti " vocaluin, ubi legilur :
, c \
c E l slatim veniet ad teniplum suum Dominator,
, ,
quem vos quserilis, e( An^elus testamenli, quem
, .
Y08 vullis .
6 0

CAPUT X V I I I .

primo Hegum libro, ex Annce precaiione.

t Dominus ascendit i n coelos et tonuit. Ipse ju>
dicabil iipes terra?, et dabit imperium regi suo, et
&jbUmabit cornti Cbrjsti sui . Qui de coeljs
descenderat Dpmipus Dei Yerbqm, ipse rursus in
coelos ascendit; et cum ascendisset, divina potestate
&iia evangelicgra nuntium tonuit, ut in universa
terra auiiilum illum efficeret. Ipse autem judicabit
ftues terrae et quolquot inlra eos habitant, omni
jpdiciQ a Patre accepto. Sed eiiaiu robur dedU
e f

Cor. , 27,

e o

Jos. , 13-16.

'.
' . ",
c , *
*
, \ .

, \ . ,
* \
,

* Ua. , 5 .

Malach. , 1.

"

ibid.

1 Reg.

4077

ECLOG/E PROPHETlCiE. -

LIB I .

- discipulis suis, apostolis et propbetis, qui nos re , \ , gunt, et sublimavit cornu Christi sui, seu populi
sui, Christi ob comniunioneiii sic nominati, sive
',
, , quani acccpit humanilatis, cujus cornu erat deilas
sublimata secundum sanctum Apostolum. El in octa, ,
\ vo et oclogesimo psalmo manifeste haec eadem fere
- de Chrisio Deus dicit : Et in noraine meo exaltabitur cornu ejus .
,
.
CAPUT X I X .
'.
Venit aulem vir Dei ad Heli et ait adeum: Hc
\ , \ ,
> \ \
dicil Dorainus : Numquid" . . . et in iis qurc
,
sequuntur: c Et suscilabo niihi sacerdotem fide \ \ lem, qui juxta eor meum et animam meam faciel:
, \ etaediOcabo ei domum Gdelem, el ambulabil coram
\ ( ; i j t raeo cunciis diebus : fulurum cst aulera,
quicucique remanserit in domo sua, veniat ut
, , , oretur pro eo, el oflerat nuinmum argenlewn, et
. \ tortam panis, dicatque: Dimitle me, obseero, ad
unam partem sacerdotalem, utcomedam buccellam
,
panis .i Nemo alius nisi solus secundum ordinem
, ,
Melchisedech sacerdos Dei altissimi Jesus Cbrislus
,
Salvator noster, qucm babemus Pontificem raa c
gnmn,i secundum Apostolum, qui penetravil coe \ * \ los , i fecitque omnia quae Palri cordi erant, fa, , ctue obediens usque ad niorlem; > unde Pater,
\ eucii cum erexisset, sediiicavit ei domum fidelcm,
\ - coiistitutam videlicet rationalibus vivenlrbusque
! , ac vere lidelibus lapidibus Ecclesiam . Hunc
( f . 15) (),
adoraium venient qui in eum crediderunt, nummi

argentci non imraemores; neque enim corpora ,
liter quadrantem in necessariorum auxilium con\ () ,
ferentem v i d u a m , n e q u e spiritaliter soli fidei
innixam animam, vel secundura spiriialium bono \
rum facullalem caelerorum aediiicalioni el utili*ali
* * consulentem; < stulta > igitur, c mundi elegit et
* %\ \ , \ i inflrma > et inopia, et vilia c el quae non e r a n l ' , >
, , nequaquam conlemnens, neque lales animas; sed
'
ut humanissimum Dei Ycrbum eis sludiosam vo \ ,
lunlatem gratulans ; quas et divino judicio digne
\
in diversis sacerdolii sui sedibus collocat, suoe
, ' aeternse vitae panes eis imperiieus. Ambulabit
. \
coram Gbristo meo cunctis d i e b u s ; de saoctis
,
qui in Ecclesia sunl, dicilur, christis el ipsis eoi r

ee

7 >

\ , - ^ gnominalis, secundum illud: t Noliie langere cbri \ , ,

stos meos
His euim a Salvalnre dictum esl
>
in Evangelio: c Ecce ego vobiscum suro cuuctis
\ , c ,
diebus usque in consuramationem scrculi . > His.
' ,
vcro locis cum ampliore opus esset explanalione,
. >
baec laroen quam brevissime dicta suflkienl.
, .
7e

'.

< Ka\ al ,

Psal. Lxxxvnt, 25. 1 Reg. n ,

I Pelr. n , 5.
" Marc. x n , *i. '
x x v i u . 20.

T 1

CAPUT X X .
secundo Regum libro. Domtnus per Nathan DaM

| (

m u l i a

h a l c

q u o q u e

d i c i t :

Cumque complcli fuerint dies tui, el dormieT e

27. ibid. 55, 36.

Hebr. iv, U.
Pbilip. . 8
1 Cor. , 27.
1 Reg. u , 35.
PsaL civ, 15.
MaUh.
7

1 6

E L S E B I I CJESARIENSIS OPP.

PARS I I I .

10

EXEGETICA.

ris cum patribus tuis, susciiabo semen luum post ,

le, quod egredielur de uiero luo, et flrmabo re- , ,
gnuin ejus. Ipse aedificabit domum nomini meo, . *
! ,
et siabiliam tbronmn regni ejus usque in senipiternum. Ego ero ei in patrem, el ipse eril mihi .
in filium. Qui si inique alirfuid gesserit, arguam , \ .
eum in virga virorum, el in plagis Aliorum homi- , ,
*
nmn. Misericordiam aulero meam non auferam
ab eis, sicut absiuli a Saul, qucm amovi a facie ' , ' .
raea. Et iidelis erit domus sua, et regnum suum
usquc in aeternum anle faciera meam. Et ibroniis ,

suus eril firmus jugiter
liis fore similia et in
octogesiino octavo dicunlur psalmo. Quod si Ju- . \
daeis ambiguum videtur in bis locis, quis sibi in- ' , lelligcndus sit, Deusne an David, vel cjus succes80 Saloinon; ad Deum, ul verisimile esl, falebun- , , tur perlmere propheiiam qua iilius primogenitus * , ,
slaluendus promiltilur, Iiis verbis: Ipse iovocabil me: Pater meus es l u : Deus meus el susce- , , , , plor salulis ineae. E( ego primogenilum ponam
illmn excelsum prae regibus lerrae ; el iu eo, .
cui nunc operam damus, loco: c Ero ei in pa- ,
trem, el ipse erit mibi in filium. Altamen nibil , <
differre a caeteris prophelis dicet aliquis Davidem, , . > *
qui culpam de Uriae muliere confitebatur, dicens :
t Tibi soli peccavi, et malum coram te feci *;* \,
vel Saloinonem, quein a Deo rccessisse et idolis ,
p/opler feminaruni concupiscenliam serviisse eim- , \
plex docet Scriplurre bistoria. Quotnodo autem

Davidis aut SalomouU c regnum usque in aeternwn > stabit c anle faciem > Dei, el thronus ' \
,
erit iirmus jugiter,i ut subjecla ail propheiia,
necnon psalmi haec alia fere similis: Juravi , > ( . 15 ) ,
David servo meo: Usque in aelernum praparabo
, "
semen tuum, et aediiicabo in generationem et geDeralionem sedem tuain *, et paulo post addil: . " ,
c Seinel juravi in sancto meo, si David menliar. *
Semcn ejus in aternum manebil, el thronus ejus ' , c
, .
fiicut sol in conspcctu m e o . i E l rursus : c Et

, \
ponam in saeculmn sseculi senien ejus, el tbronum
.

* c
ejus sicut dies coeli*". Eere eimilia invenias in
,
Jereraia, ubi dicitur, < Quia baec dicit Dominus :
Non interihit de David vir qui sedeal super ihro- , '
, , "
num domus Israel. Et de sacerdotibus et de Levilis
78

8l

non inleribit vir a facie mea, qui oflerat holocau- ^ * tomata, et incendat sacriGciura, et caedat viclimas
*

Oiunibus diebus *. Quse si quis iwnferal cum
, ,
praesenie Judaeorura ruina, eorumque bisloriis ab
. >
Ezechia el Jccbonia regibus, quorum sub imperio
delela est Judaeorum regia, dc Davide orla, pote*
*
slas, in Babylonem capiivitatis lempore, ex quo non
, ' jam iioperaverunt aut regnaverunt Davidis posteri

nunc usque; iutelligel ea dicla niinime ad Davi , ' dem, neque ad Salomonera referri posse. Atqui

nefas est Dei praediciioneiu jurejurando obsignatam
mendacio ar(juere. Si autera semen Davidis, de ,
8

31

I I Rg. ,
ibid. 30.

12-16. * Peal. LXXXVIII, 27,28.

" J e r . i x i i u , 17.

Psal. L , 6.

Psal. LXXXVIII , 5.

e i

ibid.

E C L O G ^ PROPHETICi. U B . I .

1031

ios*

ya\ ; , quo liic inenlio habetur, ad Chrislum secunduni

carnem cx eo naluui atliibuimus, aperte patel
'
quoinodo iiT saecula semen illud, id est Cbristus,

permaneat, et quomodo thionus ejus ac spiriiale
\
regnum siet usque iu aeternum anle faciem Palris,
,
, , - ab eo firniaium dificalumque in generationem
, \ vi generalionem in eoruni animis qui credunt in
, - eum. Dalo euim nobis boc Davidis semine, permanct llironiis, ul justitise sol ante faciem Patris,
' \
el ut eadi dies. Ideo ad eum a sancto Spiritu
*
iu alio psalmo dictupi esl: Sedes iua, Dcus, I Q
.
saeculum saeculi: virga directionis, virga rcgni l u i .
\ , ;
, \ Dilexisii jusliiiam, el odisli iniquitatcm: proplerea
unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae pra con
sortibus luis .> Cbristus vero domum Ecclesiam
* c , ,

"
r

, - yedificavil Patri lapidibus vivenlibus spirilalibus .

que, sanclis exiiniisque animis, ereclo mulio po,
tiore, multumque a caduco nuncque penitus everso
.
Salomonis dissimili templo. Ad quem ea spectare
verba : c Ego ero illi in pairem, el ipse erit mibi
\ \ ,
in filium, > testatur et Aposlolus in sua ad He, \
braos admonilione: c Cui enim dixil aliquando
\ * - angelorum: Eilius meus es l u , ego hodic genui te.
. \
El rursuni: Ego ero illi in palrem, et ipse erit
, \ mibi in filiiim"? Quse autein ab illis: Qui si
, > , inique aliquid gesseril, argiiam eum in virga v i , roruin > de populo in Cbristum crcdenle dicta sunt;
,
corpus eniin Cbrisli Ecclesia e s l , secunduin Apo, \ , t
slolum. Quod auiem ad credentes in eum ea verba,
, \ C de quibus invesligamus, speclanl, animadverte
sedulo diclum esse pluraliler : c Misericordiam
. * , \ ,
aulein meam non auferam ab i i s . i Manifeste et
\ , \
in psaluio non absimilia iis de liliis illius qui
\ \
propbclatus esl, dicuntur: c Si autem derelique ,
rinl filii ejus legeiu meam, el iu judiciis nieis
. " \
non ambulaverint; si juslilias ineas profaiiaverint
,
et mandala mea nun custodierinl: visilabo io vir ,
> \ ga iniquiiates eorum, et in verberibus peccaia eorum. Misericordiam autem menm non dispergara
(. 16) \
ab e i s . Allende quowodo < virgas bominuni
,
, \ et plagae tiliorum bominum, lemporarias perseculiones sacra vocal bisloria. \erunilamen multae
, ,
sunt Dei advocaliones, et per Scripluras exhorla ,
liones, quse nos admoneni ne suscilalis adversus
, \ ' , ^ nos persecuiioiiibus lemporariis cedcremus. Ul
enim virga se casiigaturum essc praedixil populum
" \
Dei peccantcm, sic et non ab eu defecluram esse

pollicilus est misericordiam, dicens: Misericor ,
.,
diam autcin moam non auferam ab iis, sicul abs ' luli ab iis, quos amovi a facie mea.> Quserel au~

tein apud quos esset ante gentium populum Dei
, inisericordia, quam omnino ab eis absiuleral: si , c
iniliier enim se faclurum esse promillil in Cbrisli
' , populum.
' > ' \ ,
* .
1

8V

8e

87

* Psal.

XLIV,

7, 8.

Hebr. , 5.

Colosg. , 2*.

8 7

Psal.

L X X X V I U ,

51.

1083

EUSEBll CiESARlENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

CAPUT X X I .

c Locutus esl autem David Domino verba hujus

carminis, in tlie qua liberavil euin Dominus **.
bein in sequenlibus : < Inclinavit coelos et descend i t : et caligo sub pedibus ejus . Et rursus post
baec : < Salvabis me a conlradiclionibus populi
mei: custodies inein capul gentium. Populus quem
ignoro serviel niihi. Filii alieni resbteiil m i b i , audilu auris obcdient m i h i : filii alieni defluxerunt el
conlrabenlur in angusliis suis . > Haec dicuntur
fere eisdem verbis in decimo septimo psalmo ; opportunius explicabuntur, cum Psalraorum eclogas
noiabimus. Nunc vero boc tantum animadverierous > quod verba haec : < lnclinavit ccelos et descendit de Cbristi c coelis descensu intelligenda
eunt; haec autem : c Salvabis me a contradicliooibus
populi, de circumcisis dicuntur, qui non in eum
crediderunt, de quibus quoque in Isaia dicit: c Expandi manus meas lota die ad populum incredulum
et contradicentem ; et quod, c Gustodies me in
caput gentium , > atque , < Populus quem ignoro
serviet mihi, auditu auris obedient mibi > de gcnlilium
Ecclesia praedicitur; illud vero, < Filiialieni resistent
I P I I J , impiarum bnereseon errores de Salvalore omni nnque Deo indical, quos defluxisse ferl Scriptura
c contractosin angusliis suis, scilicet inerrorem i n duetos fallacibuseorumabscondilisque opinionibus.
,
().
1 9

9 1

1084

'.

c
, c \
, \
. , c * ,
* \ *
^ * \
.
0 \ <}, * ,
* : , , c \ ^ \ *
* , * ,
, \
\ , c "
\ . ,
, \ ,
, >
* , \
, > \
\ \ , \ ^ 6
\ -

CAPUT X X I I .
'.
terlio Regum libro.
f
.
c Et nunc, Domine Deus Israel, flrraentur verba
c , ,
iua, quae locuius es servo tuo David patri meo.
, \
Ergone putandum est quod vere Deus habitet super
*
terram, si enim coelum et coeli coelorum te capere , ;
non possuni * ? Fere iis similia in secundo Para-
lipomenon libro a Salomone dicla sunt in sua ad

Deum oralione . Manifeste Igilur hic quoquc prae(. 16 ) . \
dicit Deus se cum hominibus super terram babi \
taturum esse. Quod quidem uobis expletuni est
\ * \
Christi advenlu, quo Deus Verbura incarnalus cum
, *
hominum gcnere commoratus cst.
.*
CAPUT X X I I I .

.
primo Paralipomenon libro. Nuthan ad Duvidem D ! .
"
*
po$t alia et hcec dicit
.
%

c Cuinque impleveris dies tuos, ut vadas ad paIrcs luoe, suscitabo semen luum post le, quod erit
de filiis tuis : et slabiliam regnum ejus ; ipse aedificabit mihi domum , et Grniabo solium ejus usque
in aHernum. Ego ero illi in patrem, et ipse erit mibi
in Glium ; et misericordiani meam non auferam ab
eo, sicul abstuli ab eo qui ante te fuit. Et slaluam
euiu in domo mea, et in regno nieo usque in sem

I I Reg. , 1.
Paral. , 17.

ibid. 10.

ibid. 44-46.

< \ ,
,
, *
*
* *
, \
\ ' ,
*
Isa. L X V , 2 .

I I I Reg. v m , 26", S7.

I I

1085

CL0Gi PROPHETJCiE. -

LIB. I .

4086

, \ piternum : e.t thronus ejus erit firmissimus in per

. \ ,
peiuura
Haec simtlia iis quae in secundo Regum
- libro Dolavimus explanavimusque, non multuin ab
, ,
eisdem differunt: quare ad pradicta hoc in loco

remittimus.
.
CAP13T XXIV.

'.

secundo Paralipomenon

'
.
\ , ,
0 , \,
\ ,

. \
, .

t Et nunc, Domine Deus Israel, firmetur sermo

tuus, queni locuius es servo tuo David. Ergone
credibile est ut babilei Deus cum bominibus super
terram, si coelum et coeli coelorum non le cap i u n t ? Jaro nuper ea in Reguni libro explanavimus, nec quae diximus iteranda censemus.
95

'.

libro.

CAPUT XXV.

Ex Esdras libro. Hcec Zorobabel coram populo concionatus dicit.

, \ ;
\ \
, \
* \
, , \
;
\ - \
\ * \ *

\ \
^ * \

c 0 viri, nonne fories sunt mulieres ? Magna est

terra, et cxcelsum est coeluin : et vclox cursj.i
solis convertit in gyro coeluni in locum suum i ;
una die. Nonne magnificus est qui haec facit, et
veritas magna, et forlior prae omnibus? Omnis
terra veritatera invocat, coelum etiain ipsam benedicit, et omnia opera moventur, et tremunt eam,
et non est cum ea quidquara iniquum. Vinum i n i quum , iniquus rex, iniquae mulicres, iniqui omnes
filii hominum, et iniqua illorunri omnia opera, et
non esl in ipsis veritas, et in sua iniquitate per-

\
-
,

, \
* \ '
*
\ \
\
* \ \
\ \ (f. 17)
.
\ , , \,
, ,
\
,
* , \, ,

'

U Paral. , 17.

"

ibunt: et veritas roaoet, et invalescil in aeternum ,

et v i v i t , et obtinet in saecula saeculorum. Nec est
apud eam accipere personas, neque differenlias:
sed quae justa suiit facit omnibus, injuslis ac malignis, et oinnes benignanlur in operibus ejus. Et
non est in judicio ejus iniquum, sed fortitudo, et
regnum, etpoiestas, et majestas omnium aevorum.
Benedictus Deus veritatis . Poslquara Salvator
et Dominus noster, qui Dei Verbum esi, dixisse
fertur : Ego sum veritas , > merilo pracilata
inlelligeraus quasi de veritate demonstraniia, quod
substantiaui apud Palrero per seipsam babel. Manet enim, ait, verilas, et invalescit in ailernum, ct
v i v i t , et oblinet . . . nec est apud eam accipere
personas, ct caelera, quibus addit de Patre Deo,
9

9 7

'

\ , \ \ \
' , \ ,

,
.
\
* \

$ \ ,

.
I Paral. x v u , 11-14.

ipsoque Deo Verbo, el veriiale : Benedictus Deus

veriialis, quibus et ipsi addemus: Amen.
, \ ,
Haec sunt de Esdrae l i b r o ; in libro Esther nihil
quod ad proposilum spectet, invenimus. Absulutit
igitur historicarum Scripturarum eclogis, ad ea
quse rersibus scripia sunl transeamus, q u , si
temporum servetur ordo, cxieris prophetiis anlceunt. Psalmis igitur exordiamur.

I I I Esdr. , 5440.

9 7

Joan. xiv, 6.

1087

ECSEBH CASAJtJERSIS OPP. PAKS Iff. -

HJEQ SUST CAPITA IN

SECUVDOPROPHETICABVM DE CHRISTO ECLOGARLM
LIBRO.

TAAE 1

Psalmis
1. Primi psatmi de integerrima Christi vita et d$
ejus ad virtutis cacumen provecto vita! intlituto.
2. De passione Christi, ccelestique eju$ regno, de ad
rentu ejus Patre gentibus promissa.
5. De Christi passione et morluis

returrectione.

4. De nolitia Dei cunclis hominibus per eum diffusa.

5. De Christi morte, ejusque resurrectione morluis,
et quomodo gentium legislator perliibeatur.
6. De Christi resurrectione, homimimque saluie.
7. De integerrima Ghruii vita.
8. De Christi coelis de$censu, de ejus apud geutes
incredulumque populum commoratione, deJudaorum contradictione.
9. De apotlolorum in omni terra prwdicatione, et de
Chrislo quasi sponso.
10 De Christo quasi rege.
11. Jterum de Cliristo quasi rege.
12. De Christi passione, de ejus apostoiis, de gentium
ad Deum eonversione, de aitera vila, populoque
fnturo.
13. De ejus in ctr.los reditu.
14. De Chrisio ejusque re$urrectione.
15. De Chmto qnasi dilecto, de prioris populi ac Hte*
rosolymit excidio.
16. De rcsurreclione Cliristi.
17. De passione Christi.
18. Quomodo Dei Verbo omnia creata suut.
19. Quomodo pro sacrificiis veterique typico cultn
Chritti corpus pro omuibus oblatum est.
20. De prodiiore Juda, Christique

EHEGETJCA.

resurrectione.

21. De Cliristo quasi dilecto, et quomado sit Deus

rex, et quomodo Christus ipse nominetur.

22. De Christi receptione, de gentium vocatione.

25. De genlium vocalione, de Christo quasi hominc.
34. De gentium vocatione, de secundo Christi adventu,
de circumcisorum reprobalione.
25. De proditore Juda.
26. De Christo quasi rege.
27. De Chrislo quasi homine, et de Palre, et Filio,
et duobus tetlamentis.
28. De Christi resurreciione, de apo$tolurum Evangelio, et de geniibus.

'.

.
'. , ,

.
*.

.
\ *
.
c\ ,
,

.
* '.
,
>
.
.

.
'. ,
^
, .
6*.
,

.
'.
.
'. .
'. ,
.
,
.
'.
.
\

.
*. ,

.
'.
.
i f .
.
'.

.
'.
(f. 17 ) i-zfy

.
'.

.
'. ,

,

.
'. , \

.
'. , Xf
{ .
\ , > ,


.
'. .
'
'.
.
\ ,
,
,
'.

, rrv
*
,
*
.
9

1089

ECLOGA PROPHETIC. - LIB. 11.

1090

xfr. , 29. DepustioneChristi, deJudaeorum populi rejectu.

.
'. 30. De passione et resurrectione Christi, de genera,
.
Ihne fulura.
'. ,
5 1 . De Christo quasi rege. de aterno infinitoque re

gno ejus, de gemium subordinatione.

,
.
'. vlov
32. De Christo quasi viro filioque hominis.
.
33. De C/iristi mamfestatione.
\

.
'. , 34. De cclerno Chrisii solio, et quomodo sit e $emtni
Davidis;de temporariis Eccle$ice persecutionibus.



.
\ 35. De genlium vocatione et de Christo.
.
'.
36. De e&lenti Verbi miggione; de gentium voca ,
liene velerisque populi dereliclione.

\ ,
37. De proditore el de adversus Christum insidiis.
.
38. De duobus dominis Patre et Filio, de Chritti
. ,
ante saculum exshtentia, de atterno ejus lacerdo ,
iio ei de passione.
.
'. .
39. De Chritto quasi viro.
'
40. De Chritto quasi lapiae, de Hosannah.
.
'. ,

41. DeChrisli regno, et quomodo sU Davide.
.
'.
.
42. De passhne ei resurreetione.
\
.
43. De Chrisli oaslit descemu.
*.
44. De Dei Verbi coelis missione.
.
AZ. Quomodo ptr Dei Verbum omnia creata unt.
\
.

'.

LIBEB I I .

(f. 18)
\ ,



. \
.

Cura conscripserimus ex hislorici Scripturia df

Salvatore noslro tesiimonia, ea quae in poeticis 1
bria inveniuntur recolbgentea, huic addeoius Eclogarum colleclioni, eo quod secunduoi temporis ordiucm c&teris anteeuul propheliis. Primo igilur,
quae in Psalmorum libro cooiinentur, explanabi*
mus.

'.

CAPUT 1.

, \ , \
* '
, \
\ . > \
(?)
, :
, < , \ ,
, > '
'

, "
, ,
Psal. i , 1,2.

ptalmo /
c Bealus vir qui non abiil in concilio impioram,
el in via peccatorum non stetit, et in catbedra pe*
elilentiae non sedit. -Sed in lege Doinini volunU?
ejus, ei in lege eju mediiabilur die ac nocle . >
Quis inveniri polesl ad id perfeclae virtulis provecius, qui ne minimam quidem admiliat culpain, ut
indicare mibi videnlur ea verba, t Non abiit in
concilio impiorwn, in via peccalorum non sletit,
iu catbedra pestilentiie aon sedil; quibus oslendi opinor omnuio peccali immunem qui hic bealus praedicatur. Etenlm non tantuin in lalibus conciliisnon abiiese, el, si arabulaverU, non processi&se, sed enim neque sediase, neque unquam i n ccssisse, neque stetisse io eis, neiiiie illud mirum
9 t

4091

EUSEBII CiESARIENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA

1092

s i l e l rarissimum? Menle etiara amplifkatur laus ,

, \
viri de quo hic mentio habetur. Neque enim abiii,
ait, neque stetit, neque sedit iu talibus improbita- ; tis gpeciebus : quarenobis videtur bic aeterne atque
in omnibus praecellens illd beato designari. Multos , \, ' ,' ' quidem videre est diligenlia alque exercitalior.e , *
conspicuos, sed istiusmodi neminem psalmus de- \
scribit. Si quis euim atlendat quautum sit in
.
omnibus prospere cedere, recte coram Deo ambu- \ ,
lare, in nulla re errare, neque a virtulis proposito
declinare, sicut in hoc psalmo dicilur : c Omnia
>
quaecunque faciet, prosperabuntur ; si quis re- \ ptitet quale sit, praedicariquasi in omnibus propriam , * ' ,
voltintaiem cum Doiuini lege consentaneam haben- , <
tem, atque operam impendere illius meditationi non
, r t
tantum tota die, sed et nocie, vigilibus mentis ocu-
lis semper in eam conversis, el non lantum dinrnis
operibus vel sermouibus, sed et per somnum cogi- ,
tationibus atque imaginationibus in hac medita- ' \
tione versatum, compertam babebil sublimilatem ,
illius quem adeo perfectum Dei Spirilus leslalur.
\ * '
A l si omnium consensu haec humanam superant , \ naluram, uni igitur viro congrua esse possunt, nalo
,
videlicet e Davidis semine secundum carncm Jesu

Gbristo, Domino el Salvatori nostro, de quo solo in
. '
lsaia a Spirilu divino inemoratur, c quod iniquita-
lem non fecerit, neque dolus fuerit in ore ejus .
, '
Clum ea interprelalione plane congruit Hebraica le-
clio, articulo expresse adbibito : Beatus ille vir. >
\ ,
Decebat quidem patrem secundum caraem Salvato- ,
l

"

* "

f J

ris nostri
Davidem,
cui proniissum
nasctiu
,

rura
ab ipsius
semineCbrislum,
boc fuerat
prophetiis
suis
.
'

imponere prooemium. Gui aulem non ingratum v i -

dcbitur ea quae^ie Salvalore in psalrao memorantur
* c ,
manifeste perspicere, in eum commentarios altius
\
' pcrscrutari libet.
(f. 18 ) , \ ,
. "
, .
CAPUT I I .
psalmo ucundo.
Quare fremuerunt gentes, el populi meditati
sunt inania? Asliterunt regesterra, elprincipes
convenerunt in tinum adversus Dominuin el adversus Chrislum ejus *. In aposlolorum Actibus hanc ^
implelam fuiese propheliam lestali sunl qui Petrum
el Joannem mirabilia quse ipsi viderant oarrantes
audivcre. Gralulantes igitur quod lot miracula eibi
accideranl, his perrexerunt verbis : c Gonvenerunt
eniin vere in civitate isia adversus sancium puerura
itium Jesum, quem unxisii, Herodes et Pontius P i lalus, cum gentibus et populis Israel . > Non soli
enim qui hoc tempore Salvalori nostro insidiaii
suni, adversus eum cooveneruitt, sed et deinceps
nunc usque reges el principes, universaeque gcntes et populi, qui blaspbemaverunt euin ejusque
s

Psal. , 3.

Isa. L H I , 9.

* Psal. , 1, 2.

'.

.
*( , \ \ ;
, \
\ , \
. > \
'
. '
0
' \
\ , ,
, \
, '
*
, **

Aci. iv, 27.

ECLOGiE P R O P H E T I C J E . LTB. I I .

1093

1094

\ , \, doclrinae insidiati sunt. Persuasuro autera babere

\
oportel non lantum visibiles in bominibus reges
. - principesque ei fuisse insidialos, sed multo magis
\ spiritales invisibilesquc hujus saeculi prtncipes, qui
, \
tunc exagitaverunl, sicut et nunc exagilant, gentes , \
que et circumcisionis populos frustra et nequid \ , quam divinae legi studentes, non tantum adversus
\ Christum Dei,sed per eum, et adveisus Patrem qui
,
misit illum, insidiaios. De his omnibus hoc in
, psalmo additur : Qui babilat in coelis irridebit
* \ * eos, et Dominus subsannabit eos. Tunc loquelur ad
,
eos in ira sua, el in furore suo conturbabil eos \
, \ Quibus deinde Gbrislus ipse dicit, dominationem
.
suam post passionem conslitutara nos edocens :
, \ f Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion
. montem sanctum ejus, pradicans praeceptum Domini. *. Haud vero secundum terrestrero Juda?o \
, * rura inlerpretationem intelligeudum est Christi re \ , gnum, velut bominum regna, super montem Sion
, corporaliter constituturo ; inlerroganti enim rexne
esset, re6pondil dicens : Regnum meum non esl
\ de hoc mundo . > Exinde regnum coeloruro pro * misii eis qui crediderunt in eum, roontemque Sion
, esse coelestew docuit non lanium Apostolus, sed et
, c pleraeque aliae propbeliae. Michaeas igiiur pra&fams
* \ quod propter priores populi iniquiiales, cSion quasi
, \ ager arabilur, et Jerusalem quasi acervus lapidum
", erit, et inoos teropli in excelsa siivarum , dein
\ . ' - de alia Sion et Jerusalem similiter narrat, dicens :
Et erit in novissimo dieruin mons domus Domioi
T

, ,
,
, \
\ ,

, \ ' , \
, \
. \
\ (. 19) , c
' \
> ;

, > \
' , \
. \ D
. \ \
,

*
,
'
; \
, \ ,
,
\ , * \ \
\,
* Psal. , , 5.
7, 8.

ibid. 6.

Joan. x v m , 36.

pneparatus in vertice montis,

et fluent ad eum
populi, el properabunl gentes m u l t a ? . . . . , quia de
Sion egredietur lex, el verbum Oomini de Jerusalem *. Hic mons Cbristi quoque hoc in loco i n nuilur : Ego autem rex conslitutus eum ab eo super Sion monlem sanctum ejus. > quo aulem
coDStitutus est, nisi inanifesle ab illo Patre qui
ad eum dicit : Filius meuses tu, et ego hodie genui te; postula a me, et dabo libi genles haereditatem luam, el possessionem tuam tcrroinos l e r r a ' .
Quod quidem vera sit prophetia, nec fallax proraiesio, noverimus iis qui in tam brevi lempore ex
omni genle ad veram Dei rcligionem per Salvatorem nostrum pervenerunt. Dicant evidentiae resislere impudenier audentes, oui accommodari possit
haec prophetia, noslram si inierpretalionem detrecianl. Davideni enim regem, de quo ha3C dici opinantur, quomodo talia passum fuisse ogiendeiU,
cui nulli principes regesve unquam insidiali suni ?
Quando autem et quae ob viriliter gesta dixit Dorainus Davidi : t Filius meus es tu, ego hodie genui
te ? Quomodo et illa, < Postula a me, et dabo libi
gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam
terminos terrae, ei dicerenlur, cui manifeste solis
Israel et Judae terminis regnuro circumscriptum
eral? Dicant quoque cur non venisse Ghristum admitlant. Aiinon, cum passus est, alium igitur exT

Mich. , 1 2 . Mich. iv, 1-2.

Psal. n

1095

EUSEBl! CiESARIENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

spectare eos necesse est nihil tale, quale hic, pas- ^

surum? Et queinodo implerentur prophetiae multa
quae passurus eral Dei Christus, et in pluribus aliis,
non minus quam in hoc psalmo, praenuntiantes?
Numquid existimandum est adeo per orbem sine
Dei auxilio pervulgatam faisse de omnium Deo doctrinam ; hominumque vim , adversiis rerum vicee
tam inermem, adeo invaluisse et corroboratam
fuisse ut propria tantummodo doclrina, sine ullo
deitalis atixilio, in omnibus regionibus ita audilorum
animas instituerit, Deique omnium scientia priti*
oliin iinbuerit, el usquc nunc iis persuaseril, ul patriam geulem, vitamque injnsiam, feram ac dissolutam abjicerent, Deique pietali solummodo studerent, illamquc non solum opibus, sed et ipsi vitae
adeo omuibus dileclae anleponerenl ? Veruni non g
opinor qnemquam eorum, qui recte de rebus
sentire volunt, negalurum esse haec tanta Dci
cpe et ultra hominuin facultalem per Salvaioreui
noslrum evenisse. Quibus simul ostenditur incarnaii Domini divinitas, simul et aperte demonslratur
emu accepisse a Patre cgentes baereditatem, et possessionem ejus terrainos terrae, congruenter cum
prsecitata propbetia. Quaecumque de hoc psalmo
dicenda suitt absolvere tempus vetal, cum jam et
diflushis de illo disseruimus.

1 0 9

^ ^V^ ; \ .
c ' , \
, \
, *
\
\ ;
,
,
^; *
, \
, \
* ;
\ \

\
\ , *

,
\ ,
, \ , ,
, \
, ^
; ''

\
\ ,
\ ,
, > . "
,
.
CAPUT I I I .
C
.
psalmo tertio.

.
Tertium quoque psalmum facile est de Cbristo
\ Lnterpretari, congruenter cum insidiis quae anle
,
eum fuerunt, insidias adversus euni paralas demon- \ ' , c ,
Strans boc modo : Domine, quid mulliplicati sunt ; \
qui Iribulant rae ? > Et quae resurreclionem ejus
(f. 19 \) . \
inntiunt, his verbis : Ego dormivi, et soporatus , \ , ,
sum; et exsurrexi, quia Dominus suscepit ine
>
. * ' Xpe
Conveniret Cbristo et quisque bujus psalmi versus, \
qui nobis ioterprelandus est. Non iuconsullo ler- \
lius ille psalmus Chrisii resurrectionem praenun- \
lial, congruenler' cum pracilatis prophetiis. Pri- *
mus enim, sicut retulimus, integerrimam cjus v i , ,
t a m , iniquitatisque immunem vivendi rationem
\
ostendit; secundusque passionem ; apte igitur ler-
t,.
,~.. ~:
.

'

_
\
L

- _
\
.

lius ~
resurreclionem
ejus pranunliat.
.
CAPUT I V .
'.
vsalmo octavo.
rf
Octavi psalmi priina verba : c Domine Deus no , c
Kter, quam admirabile est nomen tuum in univer- ,
ga lerra ! de gemium vocatione prophelizare
, videtur : quare inscribilur : c pro torcularibus. > \
Hic usurpanlur torcularia pro Ecclesiis quae sunt
1 0

1 1

Psal. , i . " ibid. 6.

1 1

Psal. v m , 1 .

1097

ECLOGJl PROPHETICifi. LIB. I I .

4098

>, , \
,
! \
\


* , \
, , oiavotav
. * , * ,
, ,
; ' ,
\ , \ ,
.\
, *
, >
* . ' , ,
\ . > '
, \ '

' ", ,
, > , > \ \
,
\ * , \
, ' , \
* , \ -

super terrara, in quibus verae vitis Cbristi, el quasi

geramarum ejus sanclorum aposiolorum, spiriiates
racemi pressi doclrinis suis spiritale omnemque
suavilalem efficiens vinum prabenl. Aliter enim
impossibile esset corporalibus torcularibus accommodare quae in hoc psalmo dicuotur; cum minime,
ut in caeteris, sive de vite quae ex iEgypto surrexit, sive de Domini Sabaolh vile, sive de ejusmodi aliis verba hujus loci sensu quovis intelligi
possint. Qure vero ab i i s : c Quid esl homo, quod
memor es ejus? autfilius hominis, quoniam visitas
eum? Minuisli eum paulo minus ab angelis, gloria
et bonore coronaslieum * , > el reliqua, ad Salvatorem et Dominum nostrum Jesum in Epislola ad
Hebraeos referuntur, ubi post illa, c Omnia subjecisti sub pedibus ejus , adjiciunlur ea : Nunc
autem necdum videraus omnia subjecla ei. Euro
aulein, qui modico quam angeli minoralus est, v i demus Jesura, propter passionem moriis, gloria et
honore corooatura
Dici poterii non lantum ob
mortis passionem, sed etiaoi ob incarnationem
suam cum minoratum fuisse paulo minus ab angel i s : Cum in forma Dei esset, non rapinam arbiIratus est esse se requalem Deo, sed senietipsum
exinanivit formam servi accipiens * , atque adeo
imtmnuil se, ut non jam in forma Dei gloriae esse
dicerelur, sed : < Vidimus eum, et non erat aspoctus neque dccor, et desideravimus eum, despcclum, et novissiftum virorum . > Contra aulem
respondens Pater, gloria et honore coronavil
\ Q cum , exaltavil illum et donavit illi nomen, quod
* '
est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne
, , \
genu flectatur coelcstium, terreslrium, et inferno, \
r u m ; el omnis lingua confiteatur, quia Dominus
. *
Jesus Christus in gloria est Dci Patris " . Et ;
c Gonstituit eum super opera manuum suarum . >
* \
Quae qmdeni SaWatoris noslri persona3 apta, ob
\
Deum Verbum quod inest in ea, non aulem bunia ()
nae personae, si quidem in Dei operibus annume, \ ,
rantur coeli, ut in sacris Scripturis solet, secun \
dum illud : Opcra manuum ejus sunt coeli .
, , \
Posl hsec adjicit: c Omnia subjecisti sub pcdlbus
\ , ejus, oves el boves universas, insftipcr et pecora
, \ campi; volucres coeli ei pisces maris, qui peram, \ , (f. 20) bulant semitas maris
His videntur magig alle , \
u

1 7

1 S

11

' - [) gorice oslendi animae stullae, el quodammodo pecoribus similes, vel adversas poteslates, sub jugum
\ ,
\ ,
vel raiionis ditionem redactx.
.
CAPUT V.

'.

&.

c . ,
* ,
. , "

* Psal.vm,6, 7.
Pbilipp. , 9 - H .

psalmo nono.
Haec est noni psalmi inscriptio: In finem pro
occultis. Psalmus David **. > Symmachus vero sic
edidil *. Victoria; carmen de morle filii. Canticum
David. Nobis poiior videtur Hebraica lectio hoc
roodo: .
i T

l e

" ibid. 8. " H c b r . n , 8 , 9. " P b i l i p p . n , 6 , 7.

Isa. u n , 2 , 3 .
Ilebr.n,7.
Hebr. u , 7.
Peal. c i , 26.
" Psal. vm 8 9. " Psal. i x , I .

PATBOL. GR. X X I I .

35

1099

EUSEBH (LESARIENSIS 01

PARS 111. EXEGETICA.

1100

Et pulehruro Judaeis qui hoc utuntur lextu, incer- \

, \
tiim habere de qua morte aut de quo lilio psalmus
,
dictus sil Davidi. Nobis quidem perspicue apparet
ue Salvatoris passione propbetizare. Hoc et arca- \ '

num obscurius designari Sepluaginta pulaverunt.
*
Ipse quidem Aquila demonstrans magnum aliquid
^ *
fortiler gestum, ad passionem Salvaloris attribuit

dicens : Auctori viclorice filii. Melos David. >
Omnia aulem psalmi dicla, si quis altente perscru- ; , c . .
tetur, apta sunt Christo ; indigentem et mendicum
eum vocal et de ejus resurreclione a morluis pro- \ ,
pbetizat bis verbis : < Miserere mci, Dominc, vidc
hnmilitdtem meam de inimicis meis; qui exallas , \
me de portis mortis, ut annuniiem oinnes lauda- , , , ,
*
tionestuasin portis filiaeSion . Cujusvero Sion,
infra nobis ostenditur. El de genlibus ab eo salvan- ; ,

dis, quasi de mendicis et egentibus quaedam prae
, *
nirntiat, inter quai et illa : c Conslitue, Domine,
* \ \ * legislatorem supcr eos, u l scianl gentes quoniam
, \
bomines s m U . l l i c e t ostenderc opcrae prelium
, , < ,
est, quomodo non sint genlcs Moysis legi subdilae.
, lllud proferendum est dielum circumcieis gcnlilcs
. \ ,
criminantibus quod secundum Moysis lcgein non

vivunt, elsque deroonstrandum quod futurum esse
0
alium a Moyse legislatorem genlium propbclica
,
ostendil Scriplura; cum dicit in oralione : < Constitue, Domine, legislatorem super eos, manife-

6te genles innquntur. Adjicit igitur : < Ut sciant
, , , ,
gentes quoniam homines sunt; quasi dicerel, ac , *
c i j i i n t gentes notionem et scienliam spiritalis
' ,
substanliae suae, per legislaiorem qui supereos con, ,
stitueodus cst. Hic autem essct Cbristus, qui com\
roune nobis teslamenlum cdixil diccns : t Dicta
* *
sunt anliquis lucc et i l l a ; ego autem dico vobis * ;
,
qui divina et arcana potestale stabilivit lcges suas
^ ,
non in una vel altera gente, non in quadam totius
orbis parle, non breviter obsoleturas, sed ui exspe- * \ \ >
ctandum csl dc divina virlule sua in pcrpeluum
,
' \ , *
aique apud universas gentes. Quae iia se babere si
' , '
quis non admiltat, oslendat quemvis alium, praeter

Salvatorem Dominumque nostrum Jesum Cbristum,
congruenier cum hac propbetia legislatorem ab \ \ . *
,
omnium Deo constiiutuin gentibus, factum cunclis
\ ,
hominibus pietatis magislrum erga rerura omniuin

Creatorem.
,
n

.
\
CAPUT V I .
'.
psaluw undecimo.
\
ln undecimo psalmo Dominus dicit : c Propter D
" , \
miseriam inopuin, et gemitum pauperum, nunc ex (. 20 ) ,
surgam, dicit Dominus. Ponam in salutari, Oducia ,
liter agam in eo . t Exquiramus annon Cbristi
* \
personae suam a morluis resurreclionem praenun\
lianli haic convenircnl, quomm bic scnsus esset:
, -
propter gcntes in iniquilatis miseria nalas, inopes , que probrose vocalns, eo quod Dei -diviliis privalse

t T

Psal , , 15.

" ibid. 2 1 . Matib , 21^44.

1 7

Psal. , 6.

4101

ECLOGA: FROPHETICJE. L I B . H .

, ,
\ ,
, \
, , \ ^
, \, ) \
. \
*
, , ,
, \ , *

, \ c

1102

sunt, exinaniens senietipsum, certamine usque ad

morlcm pro illis suscepto
nunc exsurgam accipiensque a Patre in omnibus dominalionem, omnes qui in me credent, ponam in salutari, et fiducialiler agam in eo, sive in Patre, sive in eo quod
feci praeclarum i n eorum salulem. IIic igitur nobis
videlur psalmi sensus. Prima autem hujus verba :
Salvum me fac, Domine, quoiiiara defecit sancius , et reliqua, quo lempore passus sit osiendunt. Tunc enim : c Defecii sanctus, et diminutae sunt veritates a bliis bominum; vana loculi sunt
unusquisque ad proximum suum * . > Haec enim
omnia, et quae sequuntur, illo lempore iropleta sunt.
, e

> \
' .
'.

'.
,
\ .
,
, '.
* ,
.
,
. > "

, '
,
\ ,
' , ,

CAPUT V I I .
psalmo quinto decimo.
Providebam Dominum in conspeclu meo seraper; qooniam a dextris est mibi, ne conajnovear.
Propler hoc laetalum est cor roeum et exsultavit l i n gua mea : insuper et caro raea requiescet in epe.
Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanclum t m i n videre corruptionem.
Nolas mihi fecisti vias vitae, adimplebis me laHiiio
cum vultu tuo . Hac quoque ad Cbrisli personam spectare tcslatur Petrus in Actibus apostolorum, his verbis : Jesura Nazarenuin, virum approbalum a Deo in vobis, virtutibus, et prodigiig,
et signis, quae fecit Deus per illum in medio vestri, sicut el vos scitis : bunc dclinito consilio, et

\ C
,
* ,
, '
" . ,
. ,
" \,
^
, \ \ , \

, \
,
\ , \
,
, . >

praescienlia Dei traditum, per manus iniquorum

affigentes interemistis : quem Deufc suscitavit soIulU
doloribus inferni, juxla quod impossibile erat teneri illum ab eo. David enim dicit in eum : Provi debam Doininum i n conspectu meo semper

Aliquot vero interposilis, baec subjicit Scriptura :

c Viri fratres, liceat audenter dicere ad vos de
patriarcba David, quoniamj defunctus est et sepultus ; et sepulcrum ejus est apud nos usque in bodiemum diem. Propheta igitur cum esset, ct sciret
quia jurejurando jurasset illi Dcus de fruciu lumbi
ejus scdcre super sedem ejus; providens loculus
esl de resurreclione Cbrisli, quia ncque derelictue
esl in inferno, neque caro ejus vidit corruptionera
> Petro igitur hanc de Cbristo propbetiain

, , '
\ , '


.
'.
'.
\ , , , " PhUipp. , 7, 8.
29-31.

" Psal. , 2.

1 0

S 1

ipso inlerprelante, reliquum esl supcrvacancam borum indagationem non facienti, vel ei omnem psalmi contexlum congruenter accommodare cum iis
quae Petrus censuit, vel prolalis in bunc psalnmm
commenlariis aliis incumbere. Nobis enim propositum jani de hac roateria diciis quidquam veiat
adjicere.

ibid. 2 , 3

CAPUT VIII.
psalmo decimo sexlo,
Hoc in decimo sexlo psalino dictum : Probasii
cor meum el visilasti nocle : igne me examinasi ,
1

, l

Psal. xv, 8-11.

, f

Act. n , 22-25.

ibid*

EUSEBII CJISARIENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

1105

et non esl invenUinmeiniquUas , quasi Gbrisli

voce prolatum animadveriimus, curo non aliterhumanae nalura boc dicere proprium csset. Omnesque
hujus psalmi senieniiae eas accurate perpendenti
spectare ad Salvalorem videiuur.

(f. 21), \ \ ,
, \
\
\ .
' .

CAPUT I X .

psalmo decimo septimo.

Cum septimuni et decimum psalmum non alium
quemvis designare circumcisi putant, nisi Davidem, eo quod id inscriptio indicare videtur, confunderaus eos hunc locuin lueri nequeuoies :
c Eripies me de contradiclionibus populi: conslitues me in caput gentium. Populus, quem non
cognovi, servivil m i h i : in auditu auris obedivit
mihi. Filii alieni mentiti sunl milti, filii alicni i n -
veteraii s u n t . > Quarum enim gentium in caput
Davidem constilutum ostendere valent, aul quis
iste populus, quera non cognoveral prius , quique
lamen ei serviit, in audilu auris obediens e i ! Qui
et menliti ei filii alieni dicunlur, el invelerali, et
claudicantes a semitis suis? At nobis nihil plane ex
iis qua in hoc psalmo rcferuntur, a persona Ghristi detrabendum, qui in genlium Ecclesiaj capul
constitulus esl; bancque propbetiam , sicut accipimus, plane implctam videmus. Eramus enim,
eramus vere alienali a conversione Israel, ct
bospites testamentorum promissionis
> et idcirco
Verbi Dei cognitione indigni; scd c nunc cognoscentes Deum, imo a Deo cogniti ; qui aliquando
eramus longe, facii sumus prope *, et servivi- C
mus nos olim non cognoscenti, ct iu audilu ainis
obedivimus ei, accepto novi Testamenti ejus verbo,
quod in nos infudil. Mire autem post illud, c populus quem non cognovi, servivit mibi, > el post vocalionem nostram, veterem Synagogam innuit bis
verbis : c Filii alieni mentiti sunl tuihi, quae
idem sonant ac, Filios cnutrivi et exaliavi, ipsi
aulem spreverunt me
> lsli aulcm inveterati
sunl claudicanles in semitis suis, et Dei Ghrislum
non accipientes: qui ab eis rejeclus, constitulus
est a Patre in caput s?rvienlium, et in atidilu auris
obedieniium ei gentium , secundum prophetiam
alias direntem : Lapidem quem reprobaverunt
^
aedificantes, bic facitis est in caput anguli . > Puto au teni divinilatem Clirislique ad bomines descensum
jfrimis psalmi versiculis ostendi; quae niysteriosius dicta non advenliliain el breviorem explanationem desiderarent, prsesertim in boc loco: c I n clinavit coelos et descendit, el caligo sub pedibus
ejus, cl ascendit super Cherubim et volavit: volavit super pennas venlorum
Qua? sequunlur ad
Dei Verbum spcciant.
88

1 7

4 1

\ \

, \
, *
, ' ,
* , ,
, * , \ .

, , ,
* \ , \ \ ; *
* ,
, \
, , \
, >
*
, ' , >
, \
, \
,
, ' .
, , , ,
\ \
, \
, ,
, \ > \ , \
,
'
, > ,
, , ,
.
\ \
*
\ ' ^ ! ,
,
* \ \ ,
> \*
\ .

* Psal. , .
Psal. , 44-46.
Epbes. , 12.
Isa. , 2.
Psal.cx?u,2).
Psal. , 10, 11.
w

1104

1 7

Galat. ,9.

Epbe*, ,

1105

ECLOGJE

PROPHETICAE. -

LIB

iioe
CAPUT

, ir\'.
psalmo oclavo decimo.
\ , \
c Non sunl loquelae, neque sermones , quorum
\ .
non audianlur voces eoruro. In oinnem terram
, \
exivit sonus eorum, et in fines orbis lerrae verba
.
eorum . Quaerimus quorum in omnem terram
, \ |(. exivit sonus, verbaque in Gnes orbis t e r r a , ne re21, ) ,
linquantur quibusdai loquela? et scrmones , qui
\ \
bus non audila? sint islorum voces. Neque ullos
* ' *. alios invenimus ac sanclos apostolos, quibus ira , - pletur propbetia , pervulgata in oiuneui terram
\ eorum de Christo docirina, cuni oir.ni vita perer
' , - rantes, adjuvante eos poteslaie divina, per univer
sum orbem terrarum fldem in Christum Dei prxdi U caverunt. Dc quo post previsionem apostolorum
\
ejus praedicationis, continuo Scriptura docet, quod
^
< in sole posuit tabcrnaculuni suum ; > sol dei , < tatem innutt, in qua sedeni suam et quasi laberna * , culum posuit, vcl quod ex Virgine sumpsit corpus.
\ \ quod quasi tabernaculum erat divinae potestaiis in
, \ , eo permanentis. Hic et lanquam sponsus proce - dens de ihaiamo suo; exsultavit ut gigas ad cur * \ - rendam viam . Ut enim sponsus ob sponsam
, ipsius Ecclesiam e palrio exsurgens sinu, el quasi
> - virilis robustusque gigas certamen sibi propositum
certavit, victorque, et prostratis adversariis, ex, \ \ sultavit tori sociam sponsamque excipiens. Facia
, est aulem < a summo coelo egressio ejus ; > et
\ , rursus : Et occursus ejus usque ad summuin
4 t

4 1

4 8

\ - C
\ *
\ *
' ,
, *
\ ,
,
\ * \ \ , c
, \ ;
.
4

4 8

ejus ; et : c Nemo alius ascendit in coelum, idsi

qui deecendit decoelo, Filiue hominis ; alque
iterum : c Qui descendit, ipse esl et qui ascendit
super omncs conlos, ut impleret omnia, secundum
sanclum Apostolum \ Sed et Non est qui se
abscondal a calore ejus ; > de quo et ipse dixil
Ignem veui miltere in lerram, et quid volo, nisi
ul accendatur ? Facile cuivis erit reliqua hujus
psalmi ad Christum similiter referre.
' 4 7

4 9

1 0

'.

CAPET XI.

&.

psalmo decimo .

Quae in decimo nono psalrao dicuntur :

Nune
,
, - D cognovi quoniam salvum fecil Dominus Chrislum
' suum " , ostendunt quomodo Salvalor noslcr Jesus Christus a morte sit servatus. Huic enim
,
dicuntur et illa : c Laetabimur in saliftari tuo " ;
* \
ca?lerique hujus psalrai versiculi cum bac inlerpre
lalione oplime congrunnt.
.
CAPUT X I I .
'.

ptalmo
vicesimo.
'.
Illud qtiidem : < Domine, in virtute tua laUabitor
c ,
rex , et caetera, speclare ad Davidem possunt;
, , \
baec vero: c Vitara petiit a te, et Iribuisti ei lon* , c ,
gitudinem dierum in ssculuro, et in saecalura ese\ \
, s

4 1
4 8

Psal. x v i u , i , 5 .
ibid. 6.
Psal. X V I I I , 7.
l u c . i n , 49.
8 >

4 4
8 1

4 8

4 8

ibid.
ibjd. 7.
ibid.
Psal. x i x , 7.
ibid. 0.
8 1

4 7
8 8

Joaii. , 13.
Psal. x x , 2,

4 t

Ephes. iv, 10.

U07

EUSEBII CAESARIENSiS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

cull \ non jam Davtdi conveniunt, cujus mors

eomperta cst, vita-qne tempus multo annorum
iiumero circumscriptum. Ergo agitur de Christo,
qui rex a Patre ad regnandum super coelestem
inontem Siou conslitulus esl; qui et vitam peliit a
Patre , non sibimet ipsi, ipse enim vila erat, sed
omnibus i-n eum credentibus ; deditque ei posse
omnes in se credentes educere e morte in vitam
etcrnam \ et in longiludinem apud Deum dierum,
qua? sunl in sa?culum et in saeculum sxculi. Caelera
vero bujns psalmi quasi de rege gloriae dicta, cum
pauca non sint, melius Cbrislo, si prudenter intelliguiitur, quam Davidi convcntrent.
8 8

,
\ *. \
, .
\
\ ,
,

,
(f. 22) , \
* \
, , ,
.

CAPUT X I I I .

Ut

psalmo vicesimo primo.

'.
Omnium consensu (ideliier in Cbristum creden
rium constal bujusce psabni initia, in quibus baec
,
sirnt: c Deus, Deus meus. respice in me ; quare me
, ,
dereliquisli
? ab eo passionis tampore dicta
, , ; "
fuisse. Hoc enim ostcndil et in cruce clamor :
*
< Eloi, Eloi, lama sabacbthani 1 Verum ante \ \ , \, ,
quam psalmi prophetiamdeeointerpretemur, Judaeos
; \
rogabiinus quis hujus psalmi verba dixerit. Non enim * ,quilibet caclcra, atque hxc dixisse videtur: c Quo ,
niam tues, qui extraxisti me de ventre: spes mea ab
*
uberibus malris merc. In te projcctus sum ex ulero,
\ , "
devenlrc matris meae Dominus Deus meus es l u . . .
*
Narrabo nomen luum fratribus meis, in medio Ec- C * ^
clesi laudabo t e . Et rursus : c Ncc avertit ia * \ ciem suam a me, etcumclamarem ad eum, exaudivil
,
me. Apud te laus mea; confilebor tibi in Ecclesia
* > \
uiagna : vota mea reddam in conspectu limentium
* ,
eum . Pest baec, caeieraque hujus psalmi, dicant si * "
quemvis sanctorura virorum habeant cui haec accom- *
inodent. Quis enim talis eritqualem Scriptura descri . \
b i t : c Omnes videntes nie, deriserunt me ; > vel
\ ,
de quo, < Locuti sunt labiis, et moverunt caput,
dicentes, Speravit in Domino, eripiat eum, salvuro ,
facial eum, quoniam v u l t e u r o " ? * Quem vero ; \ *
vituli mulli, et cujus naturae, c canes et tauri
, , ,
pingues circumdederunl; aperuerunt supcr eum os
" \ , ^ , ,
suum,sicut leo rapiens ei rugiens ? >Ac praterea,
; \
quem concilium malignaiilium obscdit, ila ut fo- D , f \ derent manus et pedes ejus, et dinumerarent
' ,
omnia ossa ejus; diviserunt sibi vestinienta ejus,
\ ; \ \
et super veslem ejus miserunt soriem ? Talia
\ ,
cnim falur is quem psalmus inducil, toique per- \ \ ,
,
pessis, adjicil eliam : Narrabo nomen tuum fra , \ *
tribus meis, in medio Ecclesi* laudabo t e .
-; ^
lnlerprclentnr aiitem b#c isli siniul et reliqua
, \
psaluii, praserlim ab boc loco : Reminiscenlur et
,
convertenlur ad Dominum universi fines terrse, et
, ) * &
adorabunl in conspectu ejus universae familia? gen' \ , l i u m , usque ad illuiu : t Annuntiabilur Do8 7

8 8

8 8

6 1

6 8

e i

65

e e

8 7

8 8

Psal. , 2.
Matlb. xxvn,46.
" Psal. xx, 5.
Joan. xi,25.
Joan. v, 24.
10, 1 1 , 23.
ibid. 25, 26. ibid. 8. ' ibid. 8, 9. ibid. 13, 14.
ibid. '7-19.
ibid*. 28.
8 8

8 0

8 8

6V

8 8
6 8

Psal.
ibid. 23"

1109

1110

ECLOGJE PROPHETICJE. L I B . I I .

, c \ \ miuo generalio ventura : et annuntiabunt coeli

justitiam ejus populo qui nascetur, quem fecit Dominus . > Ostendant enim generationem, quae
\ ,
, nondura exslileral, quasi venturaro in fulurum
prophelizari, veleremque qui nondum erat populum,
,
nasciturum in poslerioribus aevis praevideri. Dicant
, ,
quid afferre possint de Ecclesia per Jesum Cbrislum
,
Salvatorem nostrum omnibus gentibus coiiflata.
\
Profeclo enini in tanla eorum multiludine qui, per
,
Christum, auctorem omnium Deum cognoverunt,
non possent non confiteri illud impletum fuisse
scilicel, Reimniscenlur et convertenlur ad Dominura omnes fines terrae; nec non, Adorabunt

(. 22 ) - in conspeclu ejus universae familiae genlium. Vcrumenimvero hora est iis, qui recie sapcre vo>
, \
*> luiit propbcliam fateri ab alio nullo i pletara,
nisi a solo Domino et Salvalore nostro Jesu Chri*, ,
slo, cujus per incarnationeni incepit geniium con , ycrsio, supervenienle praenuntiata geraeralione,
, \
\ nec uon populo qui nasciturus non solum bic
, praediclus esl, sed et in centesitno primo psaliuo,
\ his verbis : c Scribantur haec in generatione altera,
et populus, qui creabitur, laudabit Dominum

, ,
Hic est de quo et in decimo septimo d i c i t u r :
/ c Populus, quem non cognovi, servivit mibi : i a
, ,
, \ auditu auris obedivit n i i h i . Hunc igitur SaU
. ; \ vaioretnet Dominum nosirum,caruesuscepla, ideo>;\ ' , * que vermem vocaiuin,iopprobiiuin bominum et ab . > jeclionem plebis : omnes videntes me, deriserunt
, \ ' i u e , > praesertini in passionis tcmpore, cum isli,
qui banc. impleverunl propbetiam, iranseunles blas , "
pbemabanl euna ct deridebant dicentes : Alios
,
salvos fecil, se salvum facial , lunc el loculi
, >
suni labiis el moverunt c a p u t > suum adversus
,
eum ; verbis iisdem dicentes : Spcravit in Do \
mino, eripiat eum : salvum faciat eum , quoniam
, ,
* \ t \ vult e u m . Huic igitur soli ad Palrein dicere
convcnit, c Quoniam tu es, qui extraxisti ine de
, t "\ , , vcnlre : spes mea ab uberibus matris raeae. In le
, * > projeclus sum ex ulero : de venlre malris meae Dene
meus es tu . > Praeterea docct nos psalmus quod
'
quxdam nequissimoe et ferse poleslales insidias ei
. . \
" struxerunt, de quibns d i c i t ; Circumdcderunt me
\ - vituli muUi, tauri pingues obsederunt m e ; d i cil etiam de circumcisorum Synagoga adversus
*
8 7

69

70

71

7t

7S

7 8

. > , D euni concitala : Circuindederunt me caues multi :

concilium malignaniium obsedit me : foderunt
' , ' \ ,
non lantum manus meas, sed et pedes
t
meos ; > vel, secundum Aquilam , < dedecorave '
riint, > ait, dedecoraverunl manus meas et pedes
nieos : > quod el vere effectum est, cum ligno afli ,
gcnlcs eum clavis ejus nianusque pedesque perfo
raverunl, et pulchrum quidem, si qtiis expclerel
*
ut Scriptura probarelur quod Christus cruci sup^
, \ , ,
plicium passurus praediclus est, inler alia docu, , t \
menla ct illud afferre : Perforaverunt, et potius.
\ ,
78

8 7

Psal.xxi, 52.
x x i , 8.
ibid. 9.
7 8

8 8
n

7 8

Psai. c i , 19. Psal xvn, A5.

Psal. x x i , 7, 8.
ibid. 10, 11. ibid. 13.
ibid. 18.
7

7 8

7 1

Luc. x x m , 55 . Peal.

11

iili

EUSEBII C&SARIEXSlS OPP. PARS 111. EXEGETICA.

dedecoroverunt manus meas et pedee meos: \ ;

qiribus protlnus addilur : Diviserunt sibi vesti- \
menta mca, et super vestem meam miserunt sor , \
tero ; quod quidem Aquila sic edidit: c Divi , \
dentsibivestimenturo meum,etsupervestemraeam
", \ ,
miltent sortera ; Symraacbus vero, Parliti sunt
\ ,
vesiimenta mea inter se, et de veste mea conjece . , t
runt sortem. > lllud quoque in passione adimplelum , \ \
est, cum qui crucifixeraut eum, acceperunt vesli- ,
menta ejus, et fecerunt qualuor partes, unicuique
, \ \
roiliti parleni, et tunicam. Erat autem tunica incon- , ->?,
sutilis, desuper contexta per totum. Dixerunl ergo
\ \
ad invicem : Non scindamus eain, sed sortiamur de ,
illacujus s i t . > Quibus adjicit evangelisla : Ut
,
Scriptura implerelur dicens : Partiti sunt vesti , \ * 4 mcnta mea sibi, et in vestem meam misefunt sor- fi , ' , \
tem . Haec quidem propbelia de eo secundum . ,
Hebraicum sicut continet; quapropter adjici- ,
tur et in psalmo quemadmoduin et in Evangeliis, , " ,
Benediclus qui venit in nomine D o m i n i , > quod , \ \
quidem mibi significare videtur : Saiva, benedi- . \ (. 23) \
ctug, qui venis in noniine Domini, Palris et Dei
\ k r r a *
omnium.
\ \
, .
, , , >:\ .
CAPUT XIV.
'.
Epsalmo centesimo Iricesimo primo.
'.
" , \
< Juravit Dominus David veritatem, et non fru
slrabitur eum : de fruclu ventris tui ponam super ,
. \ ,
sedem t u a m . > El rursus : Itluc producam
cornu David, paravi lucernam Ghristo raeo. I n i - ^ * , .
,
micos ejus induaro confusione : super ipsum autem
. \ *
efHorebit sancliflcalio m e a . i l l i c manifeste Davidi
cum jurejurando a Deo promissio de Cbristo datur,
,
quasi e semine ejus nasciluro, ejusque thronuni
conscensuro. Mullam hic locus explanationem de- , \ . *
, \
sidcraret, cum non videaiur corporaliler Chrislus
auper Davidis solium ejusque regnum consedisse ; \
quod vero prseteribimus, cum a proposito nostro ,
alienum sit hujus psalmi interpretationi vacare.
Prudenler enim necesse est non uno Scriptura
loco, si non possit corporali sensu Ghristo accom- \
,
roodari, quae mullis locis manifeste de eo dicta
,
eunt rejicere. Sincerum igitur vcrbura sequenles,
et ipsi divinae innixos Scripturae, allendere decet. ^ \ *
, \
quod alicubi ipsum inendicumquerndam, et vilem, el
, : , >ignobilem, neque speciem habentem neque decorem,
\ \ ,
venturum esse pranuntiat,alias vero regem conspicuum praedicat. Quorum quaedam quidem el corpo- , ,
raliter iinpleta essepossunl,quaedam vcro, soluinuio- \ ,
do secundum spiritualem Scriptiira sensum, in secundo ejus advenlu impfonda exisiiinandum. Atta- , \
mcn rex Judseorum vocalus est Dominus noster in
. \
primo ejus advenlu, non ut factum est Pilato j u bente cruci ejus Graecis, Romanis et Hebraicis l i t - ,

leris inscribi: Hic est rex Jud&orum**.
\ \6 ,

7 T

78

80

81

8>

7 8

Joan. xix, 23, 24.

Psal. xxi, 19,
17. *.
Maltb x x v n , 57.
7 7

8 8

7 9

ibid. 24.

8 0

Mallli. xxi 9.

8 1

Psa!. cxxxi, i i .

8 8

ibid.

1113

ECLOGJE PROPHETICJE.

*.

.
\ ,
, >

, ;
,
c
, \ . '
0 \
, c
,
.

LIB, I I .

11U

CAPLT .
psalmo centesimo quadragesimo primo.
Quae hic dicuniur : < Me exspectant justi, donec
retribuas mihi ' * : de Salvatoris persona dici v i dentur. Quem enim alium exspectabunt justi, donec Deus relribuat ei, nisi bunc ipsum? Sicutenim
dictum esl de prioribus justis, c El bi omnes testimonio fidei probati, non accepemnt reproibissionem, Deo pro nobis melius aliquid providente, ut
non sine nobis consummarenlur * , patet quod
eum indicat psalmus per passionis tempuset ab eo
lempore ostendi similiier ac in aliis prophetiia.
Scriptum esl igitur : c Effundo in conspectu ejus
oralionem meam, et iribulalionem meam ante ip>
suni pronuntio. In deficiendo ex me spiritum
, \
e u m , et tu cognovisli semilas meas. In via bac
, , * \
qua ambulabam, absconderunl laqueum roibi"; >
, . (. 23 \)
et rursus : c Libera o:e a persequentibus me 1
5 . \
quia confortali sunt super m e . Posl haec conti\
ouo de sua a mortuis resurrectione orans dicit :
c ,
c Educ de custodia animam meam ad confitendum
,
nomini tuo : me exspectant jusli, donec reiribua
< .
m i h i . Exspeclaverunt igitur omnes hi jusli do
nec ei retribuai Pater, eo quod < exinaniens serael , *
ipsutm, obediens ei faclus esl usque ad mor , t e m . Quae vero reiribuel ei, nisi gentesha?, c redilatem, ei possessiones ejus terminos terrae ;
, \
ut, cum consumraalio genlium eveniet, tunc el om * ,
ms Israel salvctur, oroniaque qnae in psalmo dicta
\ , Q sunt, ad ejus incarnaiionem in qua insidiali sunt
, , ei, referantur.
, ' , .

8T

88

89

80

i q " .
>
, c ,
\ , ' \ \
\ . >
\ ^, \ \ .
,
'

-

CAPUT X V I .
psalmo centesimo quadragesimo lertio.
In boc psalnio dicilur : c Dominc, inclina coelof
tuos et descende ; > ct in decimo sepiiroo : c In
clinavit coelos el descendil . Ostendimus jam,et
nunc ilerum haec de Verbo Dei comineniorari demonstramus. Inclinans enim coelos, cum coelestem,
et Dei gloria3 formam exueret, in profundissima
(errae descendU ea specie quam pro borainum salute acccpit. Unde ante hsec quae reiulinius verbapsalmus admirans dicil : < Domine, quid est bomo
quia innotuisti ei, aut fdius bominis, quia reputaf
, , ^ u m ? Inclinalis ergo, sicul diximus, coelis, de ; >
scendit Dei Verbum, ut cognitus fieret incarnaliu

hominum generi, quod prius ignorabat eum; nequi
, ^ contempsit parvique duxit filium bominis, id esl
* \omnem spiritalem et ad iraaginem Dei factain ani *
mam. Reliqua vero psalmi spiritalitcr intelltgeniir
, * \
bus perspicua erunt.
'
.
91

98

9 8

'.
'.
\ , < ,
8 8

8 8

CAPUT XVII.
psalmo centesimo quadragetimo septimo.
c Qui emittil eloquium suuin terra*, velocitci

8 8

87

**Pal. t x u , 8.
Hebr. x i , 39, 40.
Psal. C X L I , 3, 4.
i b i d . 7.
Psal. , 8.
Psal. C X L I I I , 5. " Psal. x v n , 10.
Psal. c x t n i , 3.
f l

9 8

8 8

ibid 8.

* Philipp.

If, S.

EUSEBII CiESARlENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

1115

uie

currit sermo ejus". Hoc inlelligendnm videtur , , :: , \

quasi docenie hoc loco Scriptura aliquid subslan
tialiter esse Dei Yerbum, cum sit ajius ac Paler qui
,
misit eum. Aitende quomodo congruenler adjiciatur : c Donec velociter currit sermo ejus. Hoc , c
\ adimplelum vidcre est posl incarnationem Cbrisli,
,
adeo brevissimo lemporis spatio, atque in oinnein
terram paucis annis usque ad tiTmii.os terrae dif- ,

fusa ejus disciplina.

.
CAPUT XVIII.
'.
psalmo centesimo quadragetimo octavo.
'.
Quae bic dicuntur : c Laudent nomen Domini,
\ , c
quiaipsedixil, etfacta sunt, ipse mandavil, et crcata
, \ , sunt , > in testimoniis de Dei Vcrbo in initio apud \ , $
Deurm jaui reluliraus. Dei Verbum, nomcnque ejus
,
quadam denominationc de eo cogitaliones desi- , \
gnare compertuni babentes. Cum igitur dictum c s l :
\
c Laudate Dominuin , passim congruenter jubet , c
Spiritne Palrem laudare, nomine ejus commemo- , \
ralo, c quoiiiani ipse dixil ct facla snnt, ipse man- (f. 24) ,
(fevit et creala sunt. Igilur proecipiens atque im- , c ,
perans essel omnium Deuset Palcr, subminislrans
, , .
vero Dei Verbura, el patriae voluntati obediens in
\
rerum omnium creatione. Animadverlendum est
\ , '
baec eadem in tricesimo secundo psalmo expresse dici : c Ipse dixit, el facta sunt, ipsc mandavit, et . ' \ '
creata sunt". # Sed ibi quidem terra lerramque , , \
inbabitantes dcsignantur; hic vero quae in coelis
, , > '
sunt, excelsissimi angeli et potestates, sol, el hma,
\ \
el sidera, el omnia qua* sacra enumerat Scriplura, , \ \
docent nos quod per Verbum, ut ait sanctus Apo- \ ,
slolus, < rondita snnt universa incoelis,et in lerra, \ \ , \
visibilia et invisibilia, sive tbroni, sive dominatio,
nes, sive principalus, sive poteslates : omnia per
,
ipswn el in ipso creaia suntl* : et sine ipso nibil
c
factum est *. >
\ , , ,
' \ \
, , \,
95

9e

9e

.
Ihec noslra in Psalmos explanalio. Post brevius

el proposilo idoneum sum marium, caHeras in poc\ , ticos litrus, primoque in propbelas eclogas aggre \
dieniur.
* .

IlJECIN TERTIO PROPHETICMWM DECHRISTO ECLOGARLM LIBRO CONT1NENTUR.

D TAAE

.

Proverbm.

De Dei Verbo quasi de Sapienlia substantialiter ex-

sistente et ante scecula Deo creuia, diversaque ab
eo et cum eo universis rebus consnlente.
* ,
(sic).
De Christo quasi Regis Filio et de ejus apostolis.

.
De Christo qun$i viro, et de ejus in coelos atcensio- ,

ne : de genlium dominatione.
.
9

'Psal.cxLvii,4.

Psal. C X L V H I , 4 , 5.

"ibM.l.

"Psal. x x x u , 9.

"Coloss. , 16.

"'Joan.i,*.

17

ECLOGJE PROPHETICiE. LIB. I I I .

1118

.
'

.
*
,
.

Ex Ecclesiaslico.
De Christo quasi inopi sapiente : de diaboto et Antichristo.
De Christo quasi inopi sapiente : de diabolo et Eccletia.

"^.
,

,


.

Cantico.
De Christo quasi &pon$o, et de sanctorum Ecclesia
quau sponsu, de absconditis in hoc libro mysteriis.

.


.
"^
.
(F. 2 i )
.

.

.
, ,


.
,

Ex Job.
De Chrislo quasi super mare ambulante et magnuni
ceie devincente.
De Christi in infernum descensu.
De diaboli in Christum certamine.

jrap"
.

.

Ex Amos.
Quomodo Deus Verbum Dominu$ nominatut aUum
ac se esse Patrem docel.
De Christi apud homines commoratione.

Ex Abdia.
Quomodo Deus Verbum Dominns et Deits nominatu$, audita [uisse qucedam Domino confiUtur.

.

,
.

Ex Osce.
De Chriito quasi panthera.
De hrael repudio, de regni eorum eversione, et de
Christi ex jEggpto revocatione.
Quomodo Deu$ Verbum Deus nominatus Dominum
vocul Patretn.

Jona.

Quomodo Jonce historia Christi pas&ionem ejutque

C
tnortuii resurrectionem indicat.

.
,

.

,

,


.

Michwa..
De secundo Christi adveniu, quasi Domino.

.
,

.

Soplwnia.
De Christi resurreclione et de gentium voealwne.

De vetere populo. de hrael, montisque Sion $olitu~

dine, de manifestatione Christi quasi montii, et
de gentium inslitutione; de nova lege et de novo
Testamento.
Bethlehemet deChristi in ea nativUate; et quo~
modo anle scecula Christus exsistebat.

^
Zacliaria.
.
Quomodo Deum Verbum Dominum omnipotenlem no

minatum. Domino omnipolente Palre missum

.
fui$se dicit.
Quomodo Deus Verbuin Dominus nominatus venlu
rum esse ad Jerusalem prcpdicil, gente$ ad ipsum

'

$e concessuras missum Domino omnipotenle.

.
De Christo quasi Jesu filio Jotedec; et quod ipse vir

Oriens nomen ei, ei * Ecclesue ccdificatione.
,
.
.
De Chritto quasi Rege venturo in ea quce $ub jugc

est et in pullo ejus, et eversuro Judieorum equitei
I -,

et armatos qui olim habilabant in Jerusalem; di


pace gentium.
*

.
Quomodo Deus Verbum Dominus nominalus, Domi
,

num Patrem meminit.

.

1119

EUSEBII CAESARIENS!S OP . PARS I I I . EXEGETICA.

1120

De irtginta denariis quibu* Judas Judaorum magi- ' "

,
straiibm Chrislum Iradidil, quo nunc Chananao*

'
Scriptura vocat; de eorum rejeclione.

.

De Christi passione; de apostolorum ob eum scan *
.
daliiatione.

.
De seeunda Chrisli manifestalione.
(F. 25)
.
Ex Aggceo.
,
De Judccorum reprobatione, de eorum sacrificwrum

eversione, de Ckristi super universam terram Ec
.
clesiis.

De novo Testamento, dt lege veritatis, de Christo ,

quasi omnipoienti Domini angelo.

.

De secunda Christi manifestatione quasi angeii Te

stamenli Dei.

De Clirhto quasi sole juslWuB.

\

.
Jeremia.

De passione Christi quasi agni.

De pa*sione Chrisii, de Judceorum excidio, et de , 7 ,

Jerusalem vastalione.
.
,
De gentium vccatione, de Judceorum impietate, et
,
inprimis de tradilore Juda.

De Chritto quasi Rege e Davidis semine, de Eccle-

,

sicc tacerdoiio in swcula permanente.

.
De novo Testamento vetere Moysis diverso, de
Evangelii legibus.

.
Threnis.

.
,
D$ Christi passione et de vocalione genlium.
.

.
Baruch.

De Christo quasi Deo cxlis dexcendente atque apud

liominei commoraluro.
.
Ex Ezechiele.

.

De Chrislo quasi Davide oritttro pastore et de novo
,
.
Testamento.
De Christo quati Davide orituro pastore et de noto
,
.
Testamenib.
.
Daniele.
De Christo quasi lapide, de ceterno ejus regno.

.
.
De Christo quasi Dei Filio.

De Christi adventu quasi hominis Filii, ei de ccterno
*

regno ejus.
.

,

De septuaginta hebdomadibus, et quomodo Christi

'
temporibus complebuntur; quibus elapsis propheti- '


zat tolum Judmorum populi excidium.

.
%

PROOEMIUM.

Post eclogas de Psalmis, caeleras de reliquis

iioeticis libris, nec non de proplietiis iri terlia hac
colleclione propbeticarumCbristi eclogarum.octava
Universalis elementariie introduclionis, conscribemus, jara prius animadversione facta quod propbclas vera dicere luinime possibilc esl, uisi ab iis
conflrmetur in Salvatorem et Dominum nostrum
Jcsum Cbrislum Qdes, neque nostram in Cbristum
fidem stabilius axliiicari, nisi prophelis ab inilio de
Cbristo demonstraliones firmiter credentibus. Ex-

(F. 25 )
\
\
,

, ,

, \

,
,

U3i

ECLOGJ: PROPHETlCiG. -

L1B. .

1122

* \ - iiide non immerilo exprobraretar Judseie, qui Chri . "

stura non admittunt, nec non baereticis propbelias
, \
rejicieDlibus, quod in contradictionem iociriunl.
- Illi enim velut a Deo propbeiias accipiunl, menda
cii aulem eas arguunt, duni imperfecias esse sinuni,
,
in Christo consummalum fuisse propbeliaruro even ,
tum agnoscere nequeuntes; hi vero, qui Cbrislum

coniitentur, absurdam tamen neque certis fulcitam
* documentis fidem ejus conlendunt, admirabiliter
\
l)ei prophetas, qui testimoitiura oliai de eo red,
diderunt, non agnoscentes. Quid vero nos? Prophe \
tias quidcra propter C.bristi adventum, bunc au tem propter prophetias credimus, ac evideniiam
, roburque veritatis arctissimis ostendemus deraon, \ - strationibus. Sed saiis de prooemio; jam ad propo .
sitaoa transeamus.
\ .

'.
CAPUT I .
.
Proverbiis.

Totus Proverbiorum liber de Sapientia, si ad tjlu ,
liup respicias, Iraclare videlur; nunc moribus v i ,
tam inslruit, nunc alios loquentes indueit: non \ ,
nunqtiam proponit senigmata; ipsam inlerdum de
' , \
se quaedam edocentem, multaque de divina suimet . '
ipsius dignilaie ostendeniem. Quorum ea prius
*
colligemus quibus coinpertum habemus aliquid di~
\ ,
vinum esse sapientiam el naiura ononino praecellen
lem, ipsamque secundam, post priorera Deum, re , c
rum tmiversarum causam, qnae quidem cum sit
, > \
c in principio apud Dcum Dcus Verbum", omnia
, \ \ C
rcgens atque ordinans, ct Dei providentia omnibus
, \ \
quse sunt super terram considens, anle oinnem
,
esseutiam et subslantiam procreaia, omnisque
. (5
creationis viarum principiura. Haec vero quae quasi
de se ipsa Sapientia dicit : c Ego Sapicntia babilo
\ , \
in consilio, el erudilis inlersuni tog-itationibus.
. , \
Timor Domini odil malum : arrogantiam, el super \ ,
biam, et viain pravam, el os bilingue detestor.
. \
Meum est consilium, et acquitas ; mea esl pruden* , . '
tia ; mea esl fortitudo. Per me reges regnant, et
, \
legum condiiores jusla decernunt; per me prin. , \
cipes
iinperant, et lyranni lerrae dominantur.
' Ego
diligenles
me diligo : et qui mane vigilanl ad
,
me,
invenient
me.
Mecum sunt divilia, el gloria,
. \ \ , \
\ . 1> <* superba. et juslilia. Melior est enim fructus
\ meus auro, et lapide pretioso, et genimina mea
) ^ . (F. 26) argento elecio. In viis justiiiae ambulo, in medio
seraitarum judicii, ut dilera diligentes m e et Ihe , \
sauros Curura repleam. Dominus possedit me in

inilio vianini suarum, antequam quidquam facerei
, \ a principio. Ab a:lerno ordinata sum, et ex anti '
, . quis antequam lerra fierct. Nonduni erarit abyssi,
etegojam concepla eram; necdum fonles aqua ,
rum eruperant; necdum montes gravi mole con ,
, \ , stiteranl: anle colles ego parluriebar. Adbuc ler - ram non fecerat, et flumiua, et cardines orbis
terrae. Qnando praeparabat coelos, adcram; quand*
, , .
r

9 9

Joan. . 1.

1124

EUSE61T C J E S A R I E N S S O P P . P A R S I I I . E X E G E T I C A .

4123

ceria lege, et gyro vallabat abyssos, quando sethera \ \ , \

firmabat sursum, et librabat fontes aquamm; ' . , , '
quando circumdabat mari lerminuni suum et legem
ponebat aquis, ne (ransirenl fines suos : quando . / , \
appendebal fundaroenta lerrse ; cum eo erain cun- ' , cta componens : et delectabar per singulos dies, , \
ludens coram co omni lempore; ludens in orbe
terrarum : et deliciae meai, esse cum iiliis honii- , * *
num *. > Haec quidem de se ipsa Sapienlia : quae- , ,
nam vero ipsa sit, sanctus Aposlolus osiendii d i - \ , \
cens : c Cbrislus Dei virlus el Dei Sapienlia'; et
. >
rursus : c Qui factus cst nobis Sapienlia a Deo*.
ErgoChrislus est qtii pncfala eloculus esl; Sapien- ,
lia et Yerbum est Dei, a quo omnia facta sunt. ,
\ , "
In principio erat Verbum, el Verbum erat apud
Deum, et Deus erat Vcrbum. Omnia per ipsum . >
\ \ , * facla sunt ' ; e t : ln ipso condita sunt universa,
incoelis et in lerra, visibilia^etinvisibilia \ > secim- c ,
, \ * . *
cliuii Aposlolnm. Quem enim ad niudum quo \, ,
damsensu Ycrbum Dei loquitur, alioautem c vila**,i
\ \ , ,
etrursus,c veritas >et< l u x v e r a \ i e t reliqua quibus
, > *
eum vocanidivinac Scripturae, sic quoque Sapienlia
| falur, Patri subminislrans in oinnium rerum provi- , \ * denlia et adininislralione.
c , \ , > \ c , > \ \ \, *
, \ .
1

CAPUT I I .

'.

Proverbiis.

.
e

In luce (ilii regis vilae : familiares autem ei C

\ *
qirasi imber seroiinus . > Cujus alius regis fdii in
.
Iuce vila est, nisi in Dci Verbo, qui Regis omnium \ ,
Dei Filius esl? Ipse enim esl Lux vera quae illu- ,
ininat omnem bominem venienlem in hunc mun-
d u m ; in quo lumine vila est, secundum illnd
* > \
Evangelii verbum : c In ipso vita erat, ei vita erat ,
lux hominum . > Ilujus vero faniiliares, quos exi , \
slimamus esse ejus apostolos et discipulos, facli \ ',
sunt c quasi imber serotinus > in novissimis dieruin, \ ,
et in consummatione saeculi, desertam olim sitien- c > *
temque terram, id esl gentium Ecclesiam, spiri- \ , \
tali pi doctrinae rore irriganieg.
, ,
.
e

CAPUT I I I .

>

Proverbiis.
Haec dicit vir in Deum credentibus, et quiesco.
Stultissimus enim sum virorum, el sapienlia hominum non csl mecuin. Deus autem docuil me sapientiam , et scieniiam sanctomm ego novi. Quis
ascendit in coeluro atque descendit ? Quis continuit
ventos in sinu ? Quis colligavit aquas quasi in vestimento ? Quis suscitavit omnes lerminos terra??
Quod nomen esl ejus? elqnod nomcn illiis cjus ?
Quis aliusvir haec dicerel, nisi iricarnalus Dominus
nosler, sive propter amentiam nostram, quam in
9

.
.
i ,
. , \
. ' , \ .
( f. 26 ) ;
;
; ;
; '. ; > \
,
, ,

Prov. , 12-31. I Cor. , 24. ibid. 30. ' Joan. , 1 , 2.

Coloss. , 16. ^Joan
ibid. * Joan. , 9. Prov. , 15. Joan. , 9. ibid. . Prov. , 1,4.
e

xiv,6.

1425

ECLOGJE PROPHETIC-. L I B . I I I .

1126

, seipso sumpsit, sive propter c gtuUitiam prsdica, \

lionis , > sapientiorem fortioremque hominum
; , c sapientia ? Hic enim dicens, c slullissimus sum om '
iiium virorura, et in gcxagesimo octavo psalnio,
, > \
Tu scis insipientiain meain
quasi ob generose
, \ \,
factum gloriflcalur quoJ nullam prorsus pruden * \ tiam babeat eorum qui pecoribus et insipientibHs
aequiparati sunt, vel istiusmodi bominum, etquod
, \
insanivit secundum sapienliam eorum qui nihil

nisi lerrestria, carnalia et inaterialia sapiunt. Inde
\ , prudentiae indiciura est in generatione sua, si tan \ \
tummodo quse sunt super terram rcquirant, etqtia*
, ()
prava sunt juvenili sapianl imperilia. Huinana qui
\ \ \ ()
dem cum minimc in praecilato bomine iuveniatur

pmdentia, divinus sit et homine major necesseest.
\ , ' - ^ Quare adjicit Scriptura: c Deus docuil me sapien
* \ , t * tiam , et scicntiam sanctorum ego novi. Dein
, \
intcrrogalorie dicit: c Quis ascenditin coelum atque
, c
descendit? > Nos videlicel adhortatus ad illius
; \ \
investigaiioneni qui talia de sc ipso docet. Qua?
\ , \
sequuntur, peculiare commcntarium desiderant.
Divinus igilur Aposlolus de eo nos docens a i t : i Qui
\ .
descendit, ipse est et qui ascendil super omnes coe ,
, los " . Hunc enim vicissim descendisse ct ascen \ > - disse ruisusque descendisse; etenimcum a morluis
surrexissel, Maria; dixitrcNoIi metangere, nondum
, ' Postea disci \, * enim ascendi ad Palrem meum
, c pulis suis visus est per dies quadraginta, in roedio corum congressus . Profecto ad Patrem jam
,
* ^ reversus, ilerum ad eus inslituendos descendebat,
Unde
in ullum, capti ~ ct dictum
* " est
* :* c" Ascendens *---
, ' van) dnxit caplivitatem : deditdona hominibus *.
. c Quae autem, uisi Spiritus sancli munera, quae ecoe , lis dernisit ? Ideo et apud Aquilam dicitur : c Quis
. ascendit in coclum et demisit ? Idem qui altissima
, ; terre superavit, Ua ut in omnem terram exirtt
' * sonus ejus, el in fines orbis terrae verba ejus .
: - Cui vero dalum est verbum scienliae, bic noverit
, quomodo intelligenda sint caetera bujus loci. Nos
, igilur admonetut quaeramus quod sit ei, ejusquc
tllits nomen. Hac enim investigatione nobis com . >
, pertum flet, huic nomen essc Jesum, quod Dei salui
- interpretalur, quod et parentes ejus, a (iabriele
admoniti, imposuerunt ei, islius causam denorai
' - D nationis angclo ipso signilicante. c Ipse enim, i n qnit, ealvum faciel populum suum a peccatis eo, ,
rum . Nomen vero filiorum suorum, quibug
' \
d i x i t : c Filioli, adbuc modicum vobiscum s u m , i
eorumque qui post eos in omnibus Eeclesiis na ,
scenlur illiorum, et pronepotum eoruin , quod aliud
, c ,
esset, nisi benedictum illud cbristianum nomen ?
, .
1 0

1%

1 7

IB

, , < , (f. 27) ' , \

* ' \ \ , .
;
* '.
CAPUT IV.
.
Ecclesiaste.
' \
c Melior est puer pauper et sapiens rege sene et
1 1

" I Cor. i , . 2 1 .
Psal.
i v , 8. Psal. x v u i , 4.

1 1

6.
Ephes. iv., 10. " Joan. x x , 17.
Matth. i , 21.
Joan. s i u , 33.

L X V I I I ,
1 1

i e

Acl. 1 , 5 ,

Epbes.

1127

EUSEBll C J E S A R I E N S I S

OP >. PARS 111. EXEGETICA.

stullo, qui nescil praevidere in poslerum. Quod de

carcere catenisque interdum quis egredialur ad
regmim : et alius nalus ui regno, inopia consumaiur. Vidi cunclos viventes, qui ambulanl sub sole
cum adolescenle secundo, qui consurget pro eo.
Infinitus numerus est populi omnium , qui fuerunl
ante eum : etqui poslea futuri sunt, non laetabunlur in eo. Sed in hoc, vanitas et afflictio spiritus . > Cum Christus, qui c sapicntia Dei * * est,
olCoy. y i t f . ^ . p r o nobis roendicavit, dives licct, mihi videtur de
eo d i c i : < Melior est puer pauper el sapiens rege
sene el slulto, > quem censeo anliquissimuro malorum dierum essediabolum. Hicnempe iis rex est,
qul peccato pcr eum in orbe diCTuso reguntur; stultus vero , ul qui optima secundum Deum piudentia careat. Ille aulem pracitatus c puer pauper et
sapiens de carcere, sive de hoc terrestri loco, sive de inferno, a mortuis resurgens egressus est Rex
a Paire super ccelestem Sion monlem Dei constitutus* , et in ipso regno ejus factus est panper,
c non rapinam arbiiratus esse se aequalem D c o " ,
sed seipsum humilians, et de altissima descendens
gloria, propier eos qui sapientiae ejus divitiarum
participes non erant. Qui autem adversus eum surrexisse dicilur secundus adolesccns, Antiehristus
esse mibi videtur, quocum omnes sub sole vivenles et ambulantes vidisse dicit Scriptura. Quinara
tero isti sunt, nisi quotcunque, qua3 sub sole esse
dicilur, c vanilatem vanitaium amplexi sunt ?
, e

CAPUT V.
Ex Eccletia$le.
c Uanc quoque sub sole vidi sapieriiiam, et probavi maximam. Civitas parva, et pauci in ea v i r i :
venil conlra eam rex raagnus, et vallavii cam, exgtruxilqne muiiitiones per gyrum, et perfceta est
obsidio. lnvenlusqueest in ca vir pauper et sapiens,
et liberavit urbem per sapientiam suam, el nullus
deinceps recordatus est hoininis illius pauperis. El
dicebam ego meliorem esse sapienliam fortitudine :
quomodo ergo sapienlia pauperis contenipta esi, el
verba ejus non sunl audila ? > Qui bic bella gerit,
rex dicitur; et qui ab eo expugnalam salvaui fecit
urbem, vir pauper et sapiens; in praecedenti autein
capiie :c bielior esl puer pauper el sapiens rege sene
et slulto, quod interpretaii sumus slultum regem
esse diabolum, pauperem vero, sapieoleraque seipsum exinaniens uiendicmnque propler nos factutn Dei Verbum. ldcirco priori inlerprctationi
nostrae congruenler, non alium esse opinamur bellicuro qui bic describiiur regem, ac iUum regera
slultum. Simililer qui propria sapienlia expugnatam servat urbeni, idem est ac ille pauper el sapiens,
quem diximus esse Cbrislum. Qui enim parvani
urbem, hunc scilicel lcrrestrem locum, si cum orbe universo copfer^brevissimuni, oaujesque eam
ts

Eccle. , 13-16.

I Cor. , .

fl

112?
\ ,
. "
, .

,
' . *
,
,
\ .
c , *
, , '
\ * >
*
'
,
\ , ,
, " ,

\ ,
\ ,
, > '


' \
, ' , *
\ \ * 1 , < ; >
'.

'.
, >
\ . \
, , \
, \ '
\ \ , \
, \
. \ , '
\ , \
\ . \ \

* , \ \
, )
\ ,
,
\ * ra"'
\
,

(. 27 )

\
, *

Psal. , 6.

P b i l i p p . n , b.

" Eccle. ix. 13-16.

U29

mo

ECLOGJE PROPHETICJE. L I B . III.

, inco^Dtes, prae omniura animantium mulliludine

, \ , perpaucos atque ioter omnes gentee quasi gulla .m
magna amphora, expugnatas liberavil a diaboli d i , tione, qui bunc lerrestrem locum ejusque incolas
, omni ex parte vallaverat, nmnitionesque magnas
, \ per gyrum exstruxcrat, c principbs scilicet c el
, ' polestates, roundi reciores lenebrarum barum, ei
, , \ , \ spiritualianequiliae . Hunc igilur non alius qui , \ vis nisi solus sustuiit pauper ct sapiens vir, Sal . vator, Domiuusque noster, exinaniens semeiipsum,
et propter nos inops factus in misericordiae suse
\ , \
, \ ' - diviliis, et illo sublalo, sapientia sua parvam civilaiem salvain fecit, sive Ecclesiam alia interpreta , \
tione, paucosque qui sunt in ea. Elenira < angusU
,
porla et arcta via est quae ducit ad vitara, et pau , \
u

t e

\ ci sunt, qui inveniunt eam . Haec mirabilitcr

, \
facta videnies exclamant : < Melior est sapientu
. > \ * fortitudine, > fortitudine scilicet hostium. Sed et
, c "
nullus, ait, recordatus est bominis illitis paupe \,",
ris. > Deus enim erat qui sui per prophetas admo\, * > nebat, suumque iuter homines adventum predicabat. Isti vero, bujus saeculi principum sapientia af
flati, nequaquam cjus recordali sunt, qui mysie, \
rium ante saecula absconditum Dei Yerbi incarna '
lionis minime perspicere valebant. De quibus dici
, * tur : c Sapienlia pauperis contempta. > Elenim
c Deo placuit praedicatiouis stultilia credentes sal
vos facere " * ; * sed c verba ejus, ail, non sun au .
dita. Nec enim oDiniura est Salvatoris verba au c
\ , dirc, nisi solummodo eorum qui aures audiendi ha * * ' bent. Namque Christi Evangelium abscondilum est,
iis scilicet qui non sunt ejus discipuli; < in iis qui
\ , , \ *
pereuni est opertum * . >

1

, * \
\, , < \ . >
CAPUT V I .
Canlico canticomm.
'^

.
Exponitur in tolo libro sponsae erga sponsum
"
amor, quje semetipsam amore illius sauciam fate, tur, dum ille vicissim eam e muliis solam essa
, \
sibi perfectam columbam * \ inter reginas, con
cubinas et adolescentulas
pradical. Judaei qui .
dem unam esse ex duabus et viginti quas diviniius
inspiratas creduut, hanc Scripturam reputant;
* \ \ , ' ^ nescio an quidquara in eis divina inspiralionc
dignum ostendere queant, si nlhil lilterali acce
plione majus bic excogitent. Qui aatera obductura
,
valet huic Scriptur velum retegere, convertere
(. 28)
ad Doniinura quod est spiritus, et aperlo vultu
fAtv Domini gloriain sub his figuris lateuiem perspt, \
cerc, manifeste dispiciet in ea Chrisli Ecclesiam a
, \
spiriluali sponsa mystice designari, et qusB dicta
,
sunt de perfecto talis sponsae sponso, ei de regi , '
iiarum ejus, concubinarum et adolescenlularum
, , \
discrimine, nec DOU quaecunque arcana in boc l i bro abscondita sunl documenla, recte intclliget;
\ \ -

1 8

1V

Epbes. v i , 12.
* Cant. v i , 7, 8

1 1

P I T R O L .

Matlb. v n , 14.
Gn. X X I I .

l Cor. i , 2 1 . I I Cor. , 3.

1 7

Cant. n , 10, 14; v, 2.

36

EUSEBU CiESARlENSIS OF . PARS I I I .

1131

EXEGETICA.

quae et multas jam elucidaliones consecuta* sunt,

et ab impigerrimo divinarum Scripturarum interprete commentariis illustrata sunt.

\ , \ ^ , \
, .

CAPUT V l l .

'.
.
*0 * \
, c \ ,
*
, \
\ , f . >
\ \ $

\ ()
(?) ,
, ,
> \
, \ ,
). \ , \ .
, *
, ,
. '
,

, \
* \
,
, \
,
, , \
, *,
, ^ * , c ,

Job.

Inter alia Job hacc de Domino dicit : c Qui pra>

cipil soli, et non oritur : et stellas claudit quasi
sub signaculo : qui extendit coelos, et graditur super maretanquam super pavimentum". Etrursus :
c Qui niagnum cete debellaturus e s l . > Cum igiiur
Dei omnium roagnanimitate indignum sit, eum suspic a r i , complenlem omnia, ambulavisse super mare
tanlac capax magniludinis, superest ut de Vcrbo haec
cogitemus, Cujus virlute Josuo, filius Nave, qui bujus
erat figura, soli imperavit et stetit in Gabaon ;
ac ejus passionis tempore, divino velut quodam
jussu, sol universam lerram complevit tenebris .
Ilic est c qui extendit coslos et graditur super
m a r e quasi supcr pavimentum, > cum faclus
bomo miracula patrat quae in Evangeliis narrantur.
Quod si omnino ad Dci Verbum spectat bic locus,
de eo intelligenda sunt non lanlum quae jam retulimus, sed ct omnia in boc fragmcnto a Job dicta.
Elenim magnum celum solus superavit, solutis
morlis vinculis, el magno vere dracone diabolo
prostralo, qui quondam hominuin animas absorbtierat fortior, ceti instar Jonam vorantis , nuperrime vero ab adversario suo devictus , quos
olim sorbueral emisll, qucmadmodum incolumem
monsliuiu Jonam reddidil; sic impleta prophetia,
in qua dictum est: Absunipsil mors fortior, et
auferet Dominus Deus lacrymam ab omni facie* . >
Quod el dicirous propler eum, qui magnum cetura
bic designaium prostravil, Salvatorcm Dominumque noslrum.
so

8 1

8e

33

t
\ .
CAPUT VIII.

'.

Job.

.
Dominus in stia ad Job apparilione, sapienlise

el providentiae suae opera enuraerans, dicit: c Nun- \ quid, sumpto lerrae luto, aniraal fabricasti, loquens- , , , \
que illud posuisii in tarra ? AbsluIisti ab impiis
;
lucem,et bracbia superborum confregisti ? Nunquid
, ingressus es fonles maris, et in novissimis abyssi
; \ ,
deambulasti ? Nunquid aperlae sunt tibi cum timore
; portae monis, et ostia tenebrosa vidisti *? Ha3C au , (f. 28 ; \ ^>
lem ait Dominus ad Jobde se ipso, quod a nullo alio,
; 6
Disi a seittelipso talia fieri potuissent.i Quis enim,
\ ,
sumpta terra, animal finxit, nisi Deus qui sumpsit de
U I D O lerra* finxilque bominem ? Inde simul doce , *
mur, bominis Creatorem eumdem esse ac qui pro- \ ;; "
fuudissima terrsc ingressus est, atqne in ejus prce ,

1 1

* Job , 7, 8. Job , 8.
Jos. x , 12.
" Ua. , 8. " Job , 14-17.

* Matth. , 45.

" Job , 8.

, %

Jonas : , 1.

1133

PROPHETlCiE. LIB. i t l .

TCLOGJE

Il3i

, cordia, quae maris profunda mihi significare viden ! ,

lur, penetravit. ln novissirois quoque abyssi de \
ambulavit, cui soli aperlae sunt porlae mortis ;
6 ,
nefas quippe eral eum a niorte devinci, quem in
, *
ferni osliarii videntes periiniuerunt, vicloriam sci * , \
licel, et stimulum, et vincula morlis ab co sublata
" ,
cuin conspexissent. His aulem ostiariis inferni ja\ , \ '
nuarum a quibusdam divinis potestatibus dictum

est tempore passionis et Salvaloris nostri ad infe
ros dcscensus: Auollite porlas, principes, vestras

et elevamini, porla* seternales, ct inlroibit Rex glo "
riae* .i jEternales portae dicuntur, ut opinor, quo, " , , \ niam ab aeterno nulli unquain patuere nisi illi qui
, , \
morle quondam sublatos Hberavit et ad vilam rc , ,
vocavit; de quo bic dicilur : c Apcrtae sunt libi
- cmn liniore portae morlis, et inicrni ostiarii viden \
tes le pertimuerunt. > Et in centesimo sexto psal \ *
mo: Contrivil porlas aereas , > mortis scilicii.
, "
ut mibi videtur, c et vectcs ferreos confregit, lia , "
rum nenipe portarum. Qun quidem nobis de n u l h
' , c "
alio, nisi de Chrislo intelligenda videnlur. lps
, , , c
enim esi, cui omne judiciura dedit Pater, ad au, \ , '
ferendam ab impiis lucem, * . i bracbia excelsorum
.
confringenda. Q I K B si quis exislimarel de omnium
\
Deo dici, repulct an pium esscl illud, c Non ccclum
* el lerram cgo repleo, ditit Dominus , > cujus
,
coclum tbronus, lcrraquescabelluni peduin 1 ab
, illo Deo dici qui omnia coniplectUur, vel opinari
6
eum super niare ambulavisse. Quidve mirum eX
, ! ,
iticreaia nalura dignum, quasi sublime facinus
c \ ) , - C dicere paluisse ei mortis portas ? Nunquid deceret
, ,
omnium Deum, quasi inagnum quoddam atque vix
&,
credenduro de se ipso prxdicare iuferni osiiarios
, ipso viso contremuisse ? Equidem non opinor baec
, dc eo dici, sed pie ac vi nullaadoplari possunt Dti
,
Verbo, SaWalori Dominoque lioslro Jesu Cbrielo,
;
qui bomo factus est, nioriein tulil, surrcxitque a
\ \ inorluis divina potestate , acccplaque a Paln*
"
virluie.
; ' () \ , \ \ , \ , . \
, \
.
T

40

*.
Tov

ft

"(. 29) , c
, ; \
. " *
\ ,
\,
,

,
0 \
Psal, i x i i i , 7.
, 8.

CAPUT IX.

Psal. c v i , 16.

Jvb.

Rursum Dominus in sua ad Job apparitione de

dracone collocutus dixit : Nonne tlmcs quod paraium est m i h i 1 > ostendens draconem non alium
esse ac diabolum'. Yide igitar an dignum esset existlmare omnium Deum hoc dicere; melius convenirel illud Domino et Salvalori nostro, cui solt paratus est ille quem nemo unquam vicerat, quique
omnium fere exstiterat victor, diabolus, qaem solue
ipse omnium fortissimus, Dei Verbum devicit, secundum illud : c Qai raagnurn cete deviclurus
esl *. > Quo enim substrato, discipulos suos conu

Jer. x x m , 24.

* Ua.

L X V I

, 1.

Job

XLI,

I.

Job

1135

EUSEBIl CAESARIENSIS 01

fidere jubet, dicens : c Confidite,

dum .

ego vici mun-

4 S

Ha3C sunt de poeticis quae Psalmos sequuntur

libris; superest ut in propheticas Scripturas, primamque in duodecim commentarios colligarous.
CAPUT X .
Ex Osee.
c Ilaque ego sum quasi pardus Ephraim et quasi
leo domui Juda * \ > Et in alio loco ejusdem propbcta? Dominus de se ipsodicit : t Et ero sicut pardus . > Necesse est igitur quae de bac fera narrala
sunl videre; priniumque haec in Didymi Pbysicis
invenimus.
Pardus aniroal non solum est pulchrum corpore
sfellato, sed nalura suave olens, Indicis aromalibus
suavitale praecellit. In antro, nisi cum fame premiw r , manet umbralicus. Quando aulem praedae nccessiiate excitatur, solus pererral. Alise fera, suavi
corporis ejus fragrantia captae, sponte eum sequuntur. Hic vero obliquis oculis paratam sibi predam
speculaiur, alque higruens aufert.
w

llxc quidem de hujus fera nalura. Quomodo autem ad divini Vcrbi virtutera, suavemque ab eo
exbalalum odorem baec referenda sint, ostendere
nunc prolixius. lloc objiciendum esset Jud;eis qui
maligne ac probrose e pardo natum esse dicunt
Salvalorem Doininumque nostrura Jesum Cbristum.
Quod vero, si magis myslico sensu acciperent, non de
scnsu ambigerent, eo quod non aptum videatur
propbelix verbis, in qua se ipsum Dominus pardura
nominat.

, ,
.
, \ .
.
.
*, \
, \ \
\ , t \
,
[] \
.
, , ' \ $ \ '

,
,
' '
\
\ .

' \ \
, .
> >.,

\ \
,
,

'.

Ex eodem.

.
, \
^ *
, \ ,

. , \ , \
. ,
. , \
, ,
,
. ,

(. 29 )
\ \
* \
> "
,
,
, \ , \ -

i e

Joan. , 33.

413

CAPET X I .

Consurget lumulius in populo l u o ; et omnes

muniliones luae vastabuntur; sicut princeps Salamon e domo Jcroboam, in dic p r a l i i , matre super
filios allisa, sic faciet vobis doinus Israel, a facie
malitiae nequitiarum veslrarum, quia puer Israel, ct
dilexi cura : el ex jEgypto vocavi fdios ejus. Sicut
Tocavi eos, sic abierunt a facie mea . Pro bis
verbis: c Et ex jEgyplo vocavi filios ejus, Hcbraicum secutus Aquila transtulit: c Ex^Egypto vocavi
filium meum. > Necessario illud dictura notavimus,
cum quidera Mattbaeus ad lilleram ostendit propbetiam accuralissime implelam fuisse a Salvaiore
nostro : c Consurgens Joseph accepit Mariam el i i lium ejus, et reduxit ex ^Egyplo in terram I s r a e l
"Vide igitur annon secundum Aquilam dicentem :
f Mane pertransiit rex lsrael, quia puer Israel, ct
dilexi eum, ei ex iEgypto vocavi Filiura meum. >
Manifesle enim oslenditur regni Israel rejeclio,
quod cum usque ad Salvatoris nostri manifestationem permansisset, tunc reprobatum esl et pertrans^
u

PARS III. EXEGETICA.

Ose. , .

".Ose. , 7.

Ose. , 14, 15; , 1 , 2. .

Mattb. , 2 1 .

ECLOGAE PROPHETlCiC. L I B . I I I .

1137

i!3*

*
ita ut diccrelur : c Mane pertran&iil r e i Urael.
,
Mane manifesutionera sigoiiicat, primamque divini
^ ,
Vcrbi ad bomines revelationem. Possumus et de
, Hcrode biec interpretari: < Pertransiit rex Israel;
quasi propier errorern quera passus est a raagis in
\
Salvaloris nostri naliviiate; quod accidil Patris
- amore in proprium puerum Dominum noslrum Je \ \ suni Cbrisium, sicut in aliis propheliis Israel et bic
, c
nominalum ; quo quidcm tempore jussi sunt sitnul
,
Josepb el maler iit jEgyplum proQcisci, cum neces \ ,
silas rcqiiireret, insidiatum ei regem, Herodem v i \ \
dclicet, conslat prartermissum fuisse. Rursus ipsum
,
IJerode nmrluo revocat congruenier cum ca q u
\ \ - nobis in manibus est prophetia. Si quis ad Judaeo
rum populum baec referat dicens de populo Israel,
\ \ , populo circumcisionis haec narrari, allendai ser ,
monis concordanliae. Haec enira dicit praenuntians,
, * quasi ad ipsam quoque Jerusalein : Consurget tu
niukus in populo tuo, ct omnes munitiones luseva*
. * stabuntur. Qua? quidem dicit, princeps ille per pessus est in bello adversus eum suscitato, quo
, - malrem super filios alliserunt, et siinilia vobis ipsis
* - faciam propter nequilias vestras, domus Israel, qui
, \ , \ et rejecti sunl cum rege suo, et baec omnia passi
\ sunt: c Qttia puer, inquit, Israel, el ego dilexl
> \ \ eum, cl ex ^Egypto vocavi Filium meum. Qualcro
enim habeat concordanliam sermo, quivis deraon, , strabit. Sed sicut in sexcenlis aliis propheliis Ja \ cob et Israel Chrislus nominatur, simili et nunc
, , \ ^
ralione. Cum igilur, ait, ille mihi obediens factus
\ , \ - C forroam servi accepit, et puer faclus est mibi dilectus, oranem voluntatem meam periiciens, ideo cum
, \, \
\ * . > quidem ab iEgyplo spiriluali, n quam facius bomo
- descendit, ut verura dileciuraque Filium revocavi,
T O S aiilem, ad quos sermo spectat, cura regno ve '
stro ruinaeet excidio tradani. Haec quidem prophetia.
\ ,
\ \ , , Manifestum est aulem quod ipsis Salvatoris nostri
temporibus, Jerusalem oppugnata el capta fuit, at \
que penitus deletum, quod usque ad hoc temporis
\,
sleterat Judaeorum regnum, ut pariler ac aliae et
,
illa impkretur prophelia.
, ,
\ , *.
' . '
^
, \ .
'.
(f. 30) .
t
- , \ ,
| , \ .
. , c :
, , t
. ' ,
; "
w

Ob. x i , 9.

CAPUT X I I .
Exeodem Osee.
c Non convertar ut perdam Epbraim : quoniam
Deus ego et non boroo : in medio tui sanclus, ct
non ingrediar civitatem. Posl Dominum ambulabo . ldem cum dixisset : c Quoniam Deus
ego, adjicit, post Dominum ambulabo. Qyis
autero alius esset Deus posl Dominum ambulans,
ac Dei Verbum, Pairis voluntalero obsecutus? Qui
et docet non videricum proplcr incarnationem
simplicem quemdam virum antiquis jusliseanctif4 S

*139

EUSEBII C J E S A R I E N S I S OP

que non absimitem esse natum. Dicit aulem senon

in civitatcm ingressurum, ostendens non comniuni
el humana raiione se usum essc, quod quidem facere et discipulos suos admonet, dicens : c viam
gendum nc abieritis, et in civitates Samarilanorum
ne inlraveritis . *

PARS III. EXEGETICA.

III
\ \ .
, \
,
* c
, .

(Dc Joel nibil satis compcrtum.)

( .)

CAPUT XIII.

t Subverti vos, sicut eubverlit Dcus Sodomani et

Gomorrhani, el facti estis quasi lorris rapius ab
tncendio, et non redistis ad me, dicit Dominus* .
Et hic ipse Dominus dicil quasi de alio: c Sicut
subvcrlit Deus Sodomam et Gomorrbam. Et in
Genesi nolavit divina Scriplura utramque persoam bis verbis : c Et pluit Dondnus super Sodoiwam et Gomorrbam suipbur el ignem a Dominode
ccelo . Ex his manifesta lit de Palre et Filio
tcclesiasticac Gdei ortbodoxia.

.
c , - \ ^ , \ , \ * ,
, \ \
, c \
^* > \
, \
\ \ ^ \
>
.

CAPUT XIV.

'.

Ex

Amos.

1 1

Ex eodem.

Prarparare in occursum Dei tui Israel. Quia

ecce fonnans monles, et creans ventum, et annuntians hominiCbrisium suum, faoiens malutinam
nebulam, et gradiens super excelsa lerrae; Dominus
Deus omnipoiens nornen ejus
His quoque verbis aperte Cbrisli ad bomines adventum prophetizat.
Singula vero fusius atque accuratius sunt explananda suo lempore.

".
, , , \ ,
\ ,
\ ,
,
. > \
\
,

CAPUT XY.

'.

Ex

Abdic.

< VisioAbdix. Haecdicit Dominus Deus ad Edoia:

Audilum aiidiviimis a Domino , et legatum ad
genies m i s i t > Cuin bicquoque Dominus Dcusaudilum audivii a Domuio, bunc locum jam salis enucleavimus.
CAPUT X V I .
Ex Jona.
Partilem proprie de Christo propbeliam non
inveniimis in boc loco. Cum aulem ad postulantem
a Domino sigmim generalionem, nihil aliud dixit dandum essc, nisi Jonae propbelie signum, adjiciens : 4 Sicui enim fuit Jonas in ventre ceti tribus
dicbns et iribus nociibus, sic crit Filius bominis
in corde terrac iribus diebus et tribus nociibus * ;
sic et r.os pro necessitate banc quoque in testimoniis de Cbristo propheliam indicavimus.
K

CAPUT X V I I .

'.

c Quia ecce Domimis egredietur de loco suo: et

descendet, ci calcabit super excetsa ternc, el consumentur montes subtus eum . ct vallcs scindentur
Amos , I I ,

ICp.
.
\
* \

,
, "
\ ,
\
\ *

.
(. 30 )

Ex Michaa.

* Maltb. , !>.

.
4 " '
, \ . \ \
,
.

8 1

Gen. , 34.

, ,
, \ , .
, \ "Amos , 12,13.

" A b d . , I .

" M a t l b . . 40.

1142

ECLOGJE PROPHETICJE. L ! B . ! l h

tli!

Ocv , sicul cera a facie ignis

> Be gecunda Cbri&ti
manifesialione baec dici existimavimus.
. \ ;
.
'.

CAPDT

XVUI.

Ex eodem.

Audite boc, principes donms Jacob, ei judices

domus lsrael, qui abominamini judicium,el omnia
recta pervertitis. Qui aediiieatis Sion in sanguinibus, et Jerusalem in iniquitate. Principes ejus in
muneribus judicabant, et sacerdoies ejus in mercede docebant, et propheta? ejus in pecunia divinabant : et supcr Dominum requiescebanl, dicenies:
Nunquid non Doniinus in medio nostrum? Nou venient super nos mala. Propter boc, causa veslri,
Sionquasi ager arabitur, el Jerusalem quasi acervu*
lapidum erit, et mons templi in excelsa silvarum.
Et c r i t : In novissimo dierum crit roons donitis
Domini praparatus in vertice monliura, et sublirais super colles : et fluent ad eum populi. properabunt genles muliae, el dicent : Venile, ascendamus ad roonlem Domini , et ad donnim Dei Jacob ; et docebit nos de viis suis, et ibimus in se
milis ejus, quia de Sion egredielur lex, et verbum
Domini de Jertisalem. Et judicabit inler populos
multos, et corripiet gentes forles usque in longinquum : et concident gladios suos in vomeres, ei
bastas suas in ligones : non sumel gens adversue
gentem gladium: et non discent ulira belligerare . >
Postquam sacer sermo dixit quod propter Judaeorum
. G populi iuiquilates c mons Sion quasi ager arabilur,
et Jerusalem, civilas sancla prius prxdicala,
c
c quasi acervus lapidura eril, > conlinuo propbeti ,
/at de alio Doinini monle, quod quidera propheliai
,
temporibus exslabat, nondum vero pra?clarus vide \ , \
, batur, velul qui in novissimo dieruin super colle
conspiciendus esset, ct sublimis super monles. Ad
\ , '
hunc montem novum, non jam ad monlem Israel
venluros esse Scriptura nuniial populos niultasque
\ \
gentes, dicentes: < Yenite, ascendamus ad montem
,
, \ , Doraini ;> et non solum ad montem Doinini, sed ad
c \ \ donmm Dei Jacob, quae alia raanifeste est ac doraut
in Jerusalem. Modo enira cam tit antruin desertam
,
, fore prsedixil. Non inconsullo dicitur Sion montem
el Jerusalom vastanda, alia autem pro iis consur
rectura, el legem aliam, praeter illam quae Moyei in
\ - Horeb data est, c novo monte prodiluram, Sion
, ' \ , quoque sicut priore nominato. Vcrbura quoque Do mini cum nova lege dicitur e nova Jerusalem, quam
, domum Dci iacob supra appellavit, proditurum.
Verbum igitur ad omnes geules prodiens judicatu \ ,
\ rum inter roultos populos et genles forles correplu , (f. 31) rum nuntiattir, tanlumque profulurum proprio
, judicio ct correptione iis qui corripiendi sunt, ut
priorem immutantes sanctum et hostilem babilura

raansueto et paciQco
Haec quidem propbelia.
\ ,
Nunc vero speculandum an
Sahaloris noslri
\

< , , ,
\ ,
, \ ,
, ,
,
, \ .
, \ \
,
; ' '
, \ -
Sorat, \
. \ *
, \
, \
\ ' , \ *
*
,
, \
,
\ , \ , \
\
, \
' , \

2Jich. i, 3.

1(5

Mich. 1 1 1 , 9-12 ; , 1 3

,e

im

E l S E B I l C J E S A B I E N S I S O P P . P A R S I I I . EXEGETiCA

IIU

pnesentiam propter sedificantes

sanguinibus , prophetarum ipsiusqne Chrisli el
stolorum \ 6
ejas; quos in ipsaJJerusalem Judaeorum sustulit . . . \

(populus)... proptereos qui quaecunque in prophe- "

tia sustul
curantes Sion roonlem velut nusquam

alias
Jerusalera expugnata est. Quorum post
\ )
reprobationem
et Sion mons coelestis Dei. Quo- \
rom exsistebant
umbra et typi et exemplaria


omnibus iis qui
Deum per Christum perve
nisse manifeste visi sunt.
. . . .


. . . . \ \

.
CAPUT X I X .

eodem.

Et tu Belhlebem, domus Epbratae, paryulus es

\ , , ,
in millibus Juda ; ex te roibi egredielur qui sit
( ) " Dominator in Israel, el egressus cjus ab initio, a ^ ()
dwbus aeternitatis * >
His stabiliunlur de \ ' ....*
Christo documenta. Unum vero Marcionis, caelero- \
ramque baerelicorura erroris
alterum Artem#- g (*) \ nis et Samosatens
Ebionseomm quotquot non


preexsistere incarnalionis
susceperunt. Hos '
enim qui non confitentur eum
Deum aperte . . .
propheticus confulat sermo
quasi c egressus . . . . ejus ab initio, a diebus aeternitatis >
Marcionis
autem et caneras
in errore versatis atque non


agrnoscentibus eum
non qnod agnitus
< ' \ c ...
erat a populo
ostendendum quod predictum
\
eet de generatione
lux usque nunc ab ipsis i n -
\
colie
Quasi ex tradilione in Betblehem loci ubi C
' ,
genilus est; atque ab ipsis sanctis evangeli*

stis
Judaeis ostendendum quod dictum est
. . .
quicunque unquam esset contendere propheli
satum siciit imperfeclora
secundom eos. Ma-

nifeslum autera quod el mendacii arguere divinam
iv
*
. . . . . praevisionem. Quod qoidem salutaris et evan\ . . . .
gelicus Chrisli sermo princeps constitutus est spiri \
Ulis Israel, proprie absconditi Judaei et omnig prav
*
celleiitis et perspicacis animae Israel
exisli . . . . *
inaUe.
* \

^ ,
\ \

,e

(ENahnm nihil satis compertura, necnonex

Habacuc.)

( , \ '.)

C A P U T XX.

'.

Scphonia.

Quapropler exspecta me, dicit Dominus, in die

resurrectionis meae in futurum ; quia judicium
roeum, ut congregem gentes et colligam regna . >
Et per ista opinor sigiiificari a mortuis Chrisli resurrectionem; qua eveniente, undique genliuin
Ecclesiai congregaliones consliluendai pranuntianeT

Micb. , .

" Soph. 1 1 1 , 8.

c , ,
(f. 31 v )
. > \
*

e

E C L O G J E PROraETICiC.

45

* & \ . . . . ; f o m n et
* - taDwersoruro
wv

IU8

LIB. III.

secundo ejut ailvenUi. Atque

subriperelur de boc loeo.

( " .)

( Aggfto nifoil satis compertam.)

'.

CAPUT X X I .

Zacharia.

c (Quia baec dicit Dominus) omntpolens : Posi

gloriain misit we ad (gentes qiiae spoUa)veniirt
vos **. > Dein non ratrito post adjrcit : c Et scfefr

t
,
\
'
, (), .
" \

\ \
0,

quia Dominua ommpolens misit me ad le

Qui dicit
Dorainus est omnipotens.
Simililer et qui
illias qui mtttitur Dominus appellattnr orani
. Non immerilo
igitur nobis m iis quae de Patre et Filio.

u o d

u i a

Hdum

<I
Dominus omnipotens Del
sicnt Deus per propbelas manifc-

\ .
slavit.

CAPUT X X I I .
Ex eodem.

".
.

(Laiida) et helare, filia Sion, quia ecce ego ve*

. . . c \ , , ,
nio, ei habilabo in mcdio t u i , ait Domimis. E l ap, . . . ,
. \ .
. \ pticabimtur (gentes m)ultae ad Dominum in die illa

, \ . . . el erunt (mibi in) populum, et babitabunt in medio

, \ , \ . . tni, et scies (quia Dominus) omnipotens misil me ad
baec dicens, confessusque
^,
te *. Quis
se missum fuisse ab Omnipotente, nisi Dei Verbuca
. > \ . . .
\
a Patre in bominum generis salulem missus? Qui
,
coelestem Sion; cujuc
\ (1) - ut dictnm est
. . . C documentum
guper terram
et ad
gentium Ecclesiara extendilur. Pro
vo \
cationem eoruin qui ab eo salvandi
ab
. . .
. . . ' eo regentur in ipsa.

' .
CAPUT
xxm.
.
eodem.
.
c (ostendit mihi Domious) Jesura eacerdotem

magDum stanlem coram (angelo) Domini: el S a U t
, . . , \
stabai a dextris ejus ut advers(aretur) e i . > E i
, . . .
post
pauca : c Et ait ad eos qui stabant corana se,
. > \ ' \ dicens : Auferlc vesiimenta sordida ab eo. Et dixil
. . . , '
' * * , - ad eum : Ecce abstuli a te iniquitatem tuam et i n , \
,
dui (te mutatoriis : el dixil) : Ponite cidarim roun \ - ^ dara super caput ejus . Et rursus paulo post
. ' dicitur ad eum : c Audi (Jesu sacer)dos niagne, tu el
" . . . . , amici l u i qui babitant coram le, quia viri porten dentes sunt, ecce enim egoadducairi servum meunrt
\, , ,
Orieniem . > c Atque iterum post alia: c Et fa . > \ ' t \
clum est Verbum Domini ad me dicens : Sume &
,
transmigralione a d u c i b u s ; > et paulo post: c Et
. > \
sumes aurum et argentum : et facies coronas, et
\ ,
pones in capite Jesu, iilii Josedec sacerdotis magni,
\ \
et loqueris ad euoi dicens: Haec ait Dominus omni , \
poleng: Ecce vir Oriens nomen ejus : el auftter
m

e i

i%

Zachar. i i , 8. bid. . Zachar. u> ,

" Zacbar. v i , 9 , 1 0 .
(I) Deest . E D I I .

H.

" Zacbar. m 1.

ibid. 4 , 5 .

ibid. 8

1147

EUSEBU CiESAKIENSlS OPP. PARS 111. EXEGETICA.

eum orietur, aedificabit lemplum Domino. Et , ,

ipse portabit gloriam, et sedebit, et dominabitur , \ (. 32) ,
, \
super solio suo, el erit sacerdos a dexlris ejus, et
.
\ , \ \
consilium pacis erit inler HIos duos. Et coronae
erunt exspectanlibus . Cum Salvalorcm et Do- , \ , \
ininum nostruin Jesuro Christum inclytus Apostolus .
. > \ \
Sacerdotem Magnum n(ominavil), qui peneiravit

coelos , > ad eum non immerito referenda. . . .
() et qui secundum propbetiam eodem cognomine ac
, * '
\
bonore decoratus. Haec eadem
HUDC igitur Dominus oslendil propbeUe
Sal-
*
vatoris noslri ad nostram captivitatem sohendam
. . . . *
descensum signiflcans, quo
nuntiavisse
. . . . ,
caplivis redeniptionem, velut noslras in seipsum
\ '
tiscipiens iniquitates sordidis apud DOS USUS est
veslimentis. Haec Pater exuentem jubel divinitatis , '
,
assumere divinae et decora summi in coelis sacer
dolil insignia. Horum autem ex bistoria de
' '
Jesam lypiee ut verisimile est natis ab alio princi * \
pio verbuin ad ipsuro virura Jesum et illos qui cum
' .
eo
dignaios nominari, ail : Ecce
* \ \ . . .
ego adducam (servura meum) Orienlem . El uon
*
roulio post : c Coronas in ipsius Jesu capite po
nes , > subjicil : c Ha?c ait Domimis omnipo . . . (), '
lens : Ecce vir Oriens nomen ejus . > El post. . .

(c subter eum) orieturet xdiflcabit templum Domi, ,

i i o , el...adCbristum referendasunt.... hujusloci

. \
sequentia. Verumlamen Judaeis
ostendere;
() \,
cum quidem ndnime propbetam a
regno. El
c * *propbetiae temporibus
excitaium
. . . c
babcrent ostendere, nisi Joannem et Dominum no- C ^ 1 ^ ^ * ^ .
> \ . . . .
strum Jesum Cbrislum. Quis igilur propbetizatus
\ ' ,
lenipus esl dicere
Si vero dicerent, baec ad
. . () \ Jesuni filiura Josedcc speclant, oslendendum esl eis
\
. . . . .
minime illi quae dicla suul convenire. Quando enim
\ '

vocatum est nomen ejus Oricns ? Quam ob causam

bac denominalione dignalur ? Uuomodo eum dece ,
ret, f Et sedebit ei dominabitur super solio luo ? ac
\ .
praeserlim iliud, et erit sacerdos a dextris ejus?>
. . ,
Si eniin ipse esset sacerdos magnus, quis foret ad
dexleram ejus alius ac ipse sacerdos? Manifesie ,
aulem alium ac illum esse docet Orienlem nomina- ,
;
tum. Elenim ad ipsum Dominum et ad circumstantes eum ait Scriptura : c A u d i , Jesu, sacerdos \ ;
, \ \ \
magne, lu et amic.i t u i : eccc enim ego adducam
servum meum Orientem. Si igitur ei haec dicun- D ; ,
;
t u r , quomodo exislimari potest de ipso d i c i :
, * ,
Ecce vir Oriens (nomen) ejus? > Aperte his vcr * ; *
bis d u designantur p e r s o n ; altera quidem, quam

alloquitur divinilas, altcra de qua propbelizal. Cui
() . . * et sine coutroversia inducerelur ad Cbrisluiu, vere
() \ "
fiiium
inteliigitur justitia. Hic
, \
esset Paler
victoriae coronis Chrislo i m
>
posilis
vocat. Propter doctrinara
, () \
inter homines
Primumque et roa ,< . . . ;
gnum Poniif . . . . primogenitum ejus Verbum.

Deus quidcm cum sil et Dominus
sacere T

7 0

Zachar. , I I - 44.

Heh:

14.

Zacbar. , 8.

" Zachar. , 11.

ibid. 12.

7 0

ibid.

*U9

1150

E C L O G J E PROPHETICiE.Ltlh I t l

( (. 32 ) , , * \ dos priniae et increala deiiatie

es&e
\ ' \
eum dicit a quo excepit homine, sacerdote ma
*)*
gno.
ipeo manifeslato per unilatem cum
* *" . . . Dei Unigenito. Quibus vero cum fusiore opus esset
\ explanatione, baec sufficere proposito uostro pti
* \
tamus.

\ \
\
\
, . . . . .
.
() \ .

'.

CAPUT XXIV.

, ,
- -,
B
\ \
\ . \
, \ , , \
, \ , \
' oc . ,
, \
(sic) () \ \
()
' ,

,
, \ .
()
\ C
, (), '

\ ,
, \

\
(itc) ,


. \
\
, \
, 0
,
,
\
, , ()

. * ,
0
\
(itc) \
\
. . . \
,
7 1

Zachar. , 9,

10.

Galat. iv, 26.

7 1

eodem.

Exsulta (satis), Glia Sion, jubila, filia Jerusalem. Ecce Rex (luus) veniet libi justus et Salvator :
ipse pauper (ascendens super) asinam, et super
pulluni Pdium asinae. Et disperdam quadrigaro ex
Epbraim, et equum de Jerusalem, et dissipabitur
arcus b e l l i : et loquetur pacem gentilem, el potesias
ejus a mari usque ad mare, et a fluminibus usque
ad flnes terrae
Filia Sion, quara jubet laetari
Scriptura, oranis esl spiritalis coeleslisque Sion
anima, vel in terra per Christum stans gentiam
Ecclesia. Sirailiter rursus fllia Jerusalera, quae afGnis est coelesti Jerusalem; de qua apud Paulum
memoratur dicenlem: < llla aulem quae sursum est
Jerusalem, libera est, quae est mater noslra .
Talibus igitur animis Scriplura adfulurura Christum Dei praenuntiat, sedeniem super asinam et
super pullum Pdium asinae; sic enim inlerpretantur naluram humanam, in qua commoratus esl.
Deinde pessumdedit omnem hostilem poteslatem ex
omni ecclesiastica, et sanctos ferre fructus valente
anima, Epbraim fructuum copiam Jerusalemque
lingua Graeca visionem pacis significante. Deletis
ergo qui prius hominum geous oppresserunt pravis
dsemonibus, ex omnibus qui quondam isloruin sub
ditione erant millia multa sob pium doctrinae suae
jugum deduxil. Hacc quidem dehujus'loci signiflcatione. Et proprie Cbristus factus homo et corporaliter de se ipso prophetiis impletis, huic finem i m posuit, cum secundum evangelistara discipulis suis
d i x i t : c Ite in castellum quod contra vos est, et
slalim invenielis asinaro alligatam , et pullum cum
ea; solviie el adducite mihi. Et si quis vobis aliquid dUerit, dicite quia Dominus opus his habel;
el confeslim dimitiet eos. Et abeunies illi fecerunt
sicut praeceperat eis *. > Uaec ita cum se babeant,
exponenda sunl haec verba illis qui tantummodo
carnaliter et Judaice ea de Chri&ti adventu Geri opinantur; demonstrandum est eis quomodo de Salvatorisnostri manifestaUone, vel carnaliter
cuin aliis et propbetia dicens : c Disperdet quadrigas ex Ephraim el equum de Jerusalem. Divina
igitur coolestisque Christi potenti ineffabili virtute post
hujus insidiar*; ipsamque Je*

Matlh. x x i , 2>3,6.

EUSEBU C J E S A R I E N S I S O P P . P A R S .

1151

EXEGETICA.

1152

rusalem cum
io quibus hostili polestate (. 33) . > pessumdcdit. Tunc
populum in
\ ^

ipsa Epbraim sxpius noroinatum

preceplum ; frequentem equum in Jerusalem et
\

qtiadrigam
per bellorum acies. . . . . . . .
*
faclos cquos, pecoribus insipientibus assimilat

quos penitus oranes adventus Salvatoris noslri pes

sumdedit
salnlarem praesentiam perdi . . . .
tis illis
mulli cx oinnibus gentibus

in animis. .
. . acceperunt. Deo regente ct
*

imperante
angelici verbi omnis t c n x

secundum
divini verbi propbeliam.
. . . .


. . . . .
0
.
CAPUT X X V .

eodem Zacharia.
f Et confortabo eos in Domino, ct in nomine
(ejusj ambulabunt, dicil Dominus . > Rursus Dominus Dei Verbum se confoi talurum pollicetur juslos
in Domino Dco eorum, Deum et Patrein suura
ostendens. Ideo in teslimoniis de Palre et Filio hoc
quoque dictuni memoravimus.

\
Tov

i \ ,
\
,
, > -

( ) ,
\ .
\ \ .

CAPUT X X V I .

KCp.

Ex eodem.

f Et cogno9Ccnt Cbananaei pccora mihi cusloc \ <

dienda, quia verbuin Domini est. Et dicam ad eos: , . \
oi bonum est in oculis vcstris , atferle niercedcm
* ,
iceani; el si non, quiescitc. Et appenderunt mer , * \
cedem meam iriginta argenleos. El projeci illos in C \
donium Domini ad slatuariuni. Et praecidi virgam . \ ^
raeam secundam
ut dissolverem ger ^

, \ maitilatem inier Judam et I s r a e l . Quid enim
. > Kat \ \
non de Domino ^el Salvatore noslro Jesu Cbristo. .
\ . . .
prxvisum atque pracdictiun fuerit a
sanctis Dei propbetis
enlm e Virgine

nativitas ejus et nativilatis
et radix ex
q i n secundum carnem genitus est
\
Huic incarnato vix credcnda per prophetas
\

Scripturae a sancto Spirilu dignalus esl. In om-
nibus et mortem, ct raorlis imaginem oslenderunt, . . . .
* \ \
non omiltentcs
nequc qiwe perluiit flagella, ct spuia, fustesque et opprobria. Sed bunc ,

'
qui tradidit eum insidianlibus discipulorum unum
indicanles. Nominatim igilur eum exsccratus est D \ ^ *
(
pcr Jeremiam Spiritus saucius dicens : < Pec) * \
caium Juda scriplum est stylo ferreo iu ungue
adamantino *. Hsec in Hebraico et apud
,
LXX Inlerpretes invenies; atque in variis psal ,
mis qua3 de illo feruntur dlsces. Nmic au . > '
tem prsecilnto textu expresse denariorum nume\ 0'
r u m , quibus acceplis Judas magistrum insidian\ *
tibus tradidit, divina praenuntial Scriplura. Cate \ '
rum dici possunt q u retulimus de Chrisii persona,
\
scilicet quomodo insidiantes c i , quos alias quidem,
prinripcs Sodomorum et populura Gomorrha ,
, () .
7e

77

Z a c h . , 1 2 . .

T l

Zacb. x i , 4 . ' J c r . * ,

1.

7 7

lsa.

, 10.

ECLOOE PROPHETICL<E.-LlB. I I I .

1133

* - prophelicus vocat sermo, tunc lemporis Cbananaeos propter eorum cum Chananaeis simililudinera,
, , ( 33 v ) t \ - vocat. Postquam igitur proplietia dixit, c Et cognoscent Chananaei, adjicii, nos docens quos indicare
^ , \
- velit, dicitque, greges quae custodiuniur mihi. >
. Quae aulem erant illse gregee, prius Domino cusio , t \ , dilae, nisi circumcisionis populus? quos nunc Chananaeos vocans Scriptura, quasi de Christi persona
, ,
addit, c et dicam ad eos quae scripta sunt, quae
, .
& , et dicere poiesl insidiantibus sibi, quasi ab iis re, ; petens suorum in eos beneficiorum mercedem, 11 , dem scilicet in ee, consenlaneamque iidci vitam;
, > - sic enim intelligo, c afferle mercedem meam. > Hi
vero, secundum ea qnae alias de ipsis ab eo dicta
, & \ sunt, c Pro eo ut me diligerent, detrahebant m i b i :
, , ' R ego autem orabam. Et posuerunt adversum me ma \
la pro boiiis, et odiura pro diiectione mea . > T r i , * > , ginta nummos staiutos proditori dederunt, tanli
\ ' , t \ eum impiissiraa aeslimatione facientes. Sed cnra
, , - cujusque opus quale sit igne est probanduro, ideo
\ ' , projicere eos ad statuarium, id esi i n judicii et
\ > - supplicii ignem, Dominus jubet. Quinam vero sunt
, i i , nisi sibimet ipsi insidiantes? Appreliare jubet,
scilicet in iis quae adversus se admiserunt. Dicit eos
. ' \ in igne probandos esse, quemadmodum et ipse Do, , c minus in incarnationis et passionis tempore ab eis
, ' probaius est. Eienim priraum bomo facttis et pas , * sus est pro perdilarum ovium domus Israel salute.
; \ His deiode post Salvaloris noslri passionem repro
, \, , ' ' bationcm eoruin indicans Scriptura dicit, c et prae \ - cidi virgam meam secundam. Quae sil baec virga
e

7 e

'

,

docens adjicit t funiculum, > de quo dicitur, c

niculum baereditatis ejus lsrael. > Manife&tius i g i - tur illud osteudit, subjiciens, c ut dissolverem prius
, teslamenium Dei, inter Judam et Isracl. Et aperle
. \
palet ipso Salvatoris nostri tempore corruisse
omnes legalis cultus observanlias, ex quo nunc us \, \ ^ ( que penitus delelae sunt.
. t , > \ ,
. > , [
, \ * > \
.
'.
CAPUT XXVU.
7

.
Ex eodem Zacharia.
c ', \ , \ & c Framea, suscitare, super pastorem meum, et
super virura cohxrentem mihi, dicit Dominus om\ ,
nipotens; percuie pastorem,et dispergentur oves, et
, , \
convertam raanura ineam ad pastores . > Evange * \
lista quoque, c Percuiiam pastorem,et dispergentur
, ,
oves gregis
> dicens, ksec in Salvatoris nostri
, \
passionis lcmpore impleta fuisse demonstral, cum
, (2)
discipuli, eo relicto, fugerunl. Idcirco nos quoque
, hunc nolavimus locum, et fusiore explanatione ii
*
luslrandum opportuno lempore traciabimus.
\ ,
\ .

Psal. cvui, , 5.

(2) Deeideiatur .

Deut. , 9.

EDIT.

Zach. , 7

Matih. xxvi, 5 1 .

1155

EUSEBH C.ESARIENSIS QV . PARS 111. -

EXECETICA.

1156

CAPUT 11.
Ex eodem.

K l i '
.

c Et egredietur Doniinus et preliabitur contra

genles illas ', sicut prceliatus est in die cerlamiuts
El veniel Domiaus Deus raeus, omoesqtie sancti cum eo *.Et baec raii de secHndo dici
Cbrisli adventu notavimus.

* (f. 34) , \ -
,
, \
* . > \ \

.
\
.
,
, \
. \
, \
>
, \ "
,
. > " \ \
,
\ .
< '
, >

* \
\ ' \
\ *

,
\
*
(3)
,
, \
\ .

CAPUT XXIX.
Malachia.
c Non est mihi volunlas in vobis, dicit Domiuus
omnipolens : et munus non suscipiam de manu
vestra. Ab ortu enim solis usque ad occasum, magnum est nomen meum in gentibus : et in omni
loco sacsiflcalur, et ofiertur nomini meo oblatio
munda : quia magnum est nomen meum in genlibus,
dicii-Dominus omnipotens: et vos polluislis i l l u d " .
Sicut manus, et dextera, ct brachium et virlus
Dei omnium Verbum ejus in divinis nominatur
Scripturis, ita et eum designat nomen Dei. Hoc
igilur divinum uomen quasi < ab orlu solis usque
ad occasum gloriiicatur in gexitibus, cuivis manifeslum per pnedicaliones quae in Christi nomine
ubique fiunt. Quippe in omni loco spirilale incensum et precibiis purum incruentumque ac rationale sacriiicium per verum summumque pontificem Deo oflerunt. Quibus vero boc modo adorantibus, corporalia priuris populi sacrificia recessura
dicit Deus. Manifeslum igilur quomodo post Ctarisli incarnalionem ulrinquc finem propbetia acceperit; ctenim prioris populi reprobatione simul
submota sunt ab eis secundum Daniel sacrificia et
Hbamenla, nec non et gentium ad omnium Deum
conversio subsecuta est.

'.
.

CAPUTJCXX.
Ex eodem.
c Paclum meum fuit cum eo vitae et pacis : et
dedi ei limorem, et .limuit me, et a facie iiominie mei pavebat. Lex verilatis ftiit in ore ejus, et
iniquitas non esl inventa in labiis ejus : in pace
et in quitate ambulavit mecum, et multos avertit
ab iniquitate. Labia enim sacerdotis custodient
&cienliam, etlegem requirent ex ore ejus : quia ]
angelus Domini omnipotentis e s t Haec quoque
cum lestimoniis de Cbristo congrua reputantes retulimus. Pactum enim vitae et pacis cum eo erat;
timoris vero spiritus cum caeteris super eum requievit, juxia baec Isaiae verba : < E l replebit eum
spirilus timoris D o m l o i . > Yeritatis quoque lex,
autem typica in ore ejus erat, et non inventa
est iniquitae in labiis ejus. Juxla enim eumdem
isaiam, iniquitatem non fecit, nec inventus est
dolus in labiis ejus. Quasi coexsistens patria >iriuie < rn pace et in aequitate > ambulavit cum eo,
81

Zacb. , 3 , 3.
(5) Desideratur .

Malach. , 10-12.

EDIT.

*
, \ , "*\
.
, \

* ,
. " , \
,
. \ ' \
\ '
, \
* , \
, *
\ , \
, \

, CV/-

* Malach.n, 5-7.

Isa. , 3.

1157

ECLOGAE PROPHEllC/E. L I B . I I I .

c nuillis eorum qui prius Deum ignorabant ad con * ,

versionem impulsis. Apud eum, ul summum sa ' ,
cerdolem, et de omnibus scienliam custodieniem.
\ \ (. 54 )
divinatn legem requisiverunt et requirent ipsius
,
scieniiae studiosi. Ipse estenim < magui conilii
\ , ' Angelus **, et Patris voluntalem oinni creature
" aoDunlians.
, \
.

'.

CAPUT X X X I

Ex eodem.

, \ , \
, , \ , , , ^
. \
, ; : ; ,
\ \ \
\ . \
\
, . . . \

/()
, > ' \

, '
, ,
\ C
' , ,
,
\
; ; \
'
\ *
,
\
" ,
, < , \ *
' '
* ,

, \ , \ .

\ , t ,
, \
,

, .
D

c Ecce ego niilto angelum nicum, et praparabit viam anle faciem meam. E l statim veniet ad
suum templum Dominalor, quem vos quaeritis : et
angelus teslamenli, quem vos vullis. Ecce venit,
" quis
' poterit" cogitare
dicil Dominus omnipotens. El
diem advenius ejus, et quis stabit ad videndum
eum?Ipse cnim quasi iguis conflans, et emuodans
argentum, et purgabit, et colabil cos quasi aurum
et quasi argeiilum . > Haec de secundo Christi
advenlu prophetizatj, quando. . . Dei et Patris
oronium missus ipse Christus, dequo nunc dicitur :
c testamenti Angelus prseparabil viain ante faciem
Pairis, > id est bominum animas Palris regno
idoneas alque paratas eflicicl; cum raiionalibus
spiritualibusque lapidibus spirituale teinplum,
scilicet Ecclesiam, ipso preparanle, veniet ipse Dominus Deusque Verbum siiuul cum ipso testamenli
Angelo in tcmplum quod memoratum est; dein
cum secundum ejus advenlum prxnuntians, Verbum
quasi ad peccatores d i c i t : Ecce venit Dominus
omnipotens : et quis polefit cogiiare diem advenlus ejus, et quis stabil ad videndum eum?> Et
reliqua quae diligenter attendenda, ut ab omnipolentis Dei, quasi allerius, ore prolata; et ab iis
qui ex circumcisione sunt sciscitandum an Dominum quemvis, cui bsec dicta conveniant, ct cum
e<. Angelum testimonii inducere possint, de quo
omnipolens Deus haec dicat: t Ecce venit, > elc.
His igitur, ut nobis videlur, secundus annuntiatur
Christi adventus. Q u i , cum Verbum Dei esset,
superveniens in cujusque animain ingredietur,
quemque dijudicans ex ejus vilae operibus, expurgans et quasi aurum igne colans, mentesque
omnium emundans. Oinne igilur judicium Pater
dedit Filio suo juxta hunc in Psalmis b>cum :
Deus, judicium tuum regi da, el justitiam tuaro
friio regis : judicare populum tuum in juslilia, et
pauperes tuos in judicio
Inde Rex quideni
divinitas et ipse Deus Verbum appellatur : quem
amem susccpit bominem, c (ilius regis.
\ *

'.

\ * ~
Isa. ix, C.

1 1

Malacb. nt, 1-3.

Psal. LXXI, 2.

8 7

CAPUT XXXII.
eodem Malachia.
Et orielur vobis linicntibus nomen roeum sol

1139

E U S E B I I C J E S A R I E N S I S 01

P. PARS H l . EXEGETICA.

1160

justiti*, el sanitas in pennis ejus * . > Sol ju9lilia* l , \ .

" < c lux est vera quae illuminal omnem hotninem
venieolem in hunc m u n d u m ; > qui solis oriri
dicUuriimenlibus nomen Patris cjus; cujus occa- .
fium his, qui non tales erunl, minatur bis verbis :
c Occunibet sol super propbetas populum meuui in , (. 35)

errorem induceutes . >
, .
*
Haec quidem e duodecim prophetis : cum autem
\
Isaix testimonia, quorum magnus est numerus,
peculiari libro iractare nobis proposilum esl, nobis , liceatordine inverso caeterorura magnorum prophe- *
.
larum documenta indagare.
9

90

9I

CAPUT .

Jeremia.
.
c Tu autem, Domine, deraonstrasti mihi, et co- ^ t , , \
guovi : luuc ostendisti mibi studia eorum. Et ego .
'
quasi agnus mansuetus, qui porlalur ad viclimam :
,
et non cognovi quia cogitaverunl super me consi\ , \
lia dicentes : Mittamus lignum ia panem ejus et

. \
erodamus cum de terra viventium, et nomen cjus
non memoretur amplius . > Dominus Salvaiorquc ()
, c \ , \
nosler Jcsus Cbrislus, juxla Isaise propbeliam,
,
Sicul ovis ad occisionein duclus est, et quasi
agaus coram tondenle se o b m u i u i i " ; > et juxta ,
illam quae nobis in nianu est, quasi agnus nian- \
euelus qui portatur ad victimam nescius. Passio t
t cruxejus indicari possunt bis verbis : Miltanius \
\
lignum in panem ejus et erodamus eum de terra
\ i v e n t i u m ; el nomen cjus non memoretur anv4>lius. Quse quidem ex persona dicta sunt insi- ' .
diantiura ei. Elenini si corpusejus panis fuit, sic- , ,
, , ,
ut ipse discipulos suos docet, dicens : c Accipite
*
el coraedite, boc est corpus meum " , ligno vere
, \ ' , \
-applicatum esl per crucem/unde non immerito d i * > \
citur, c Mittamus liguum in panem ejus. > (Juae in
,
bunc locum diximus nulli sunt impedimenlo quin
\ .
-accuralius contempletur.
9t

'.

CAPUT XXXIV.

Ex eodem.

,
c Reliqui domuni mearo , diinisi haereditatem
,
meara : dedi dilectam animam meam in roanu i n i .
micorum ejus. Facta est mibi haereditas inea quasi
leo in silva : dedit conira me vocera, ideo odivi j , ' ,
.
eam. Nunquid avis discolor baerpdilas mea mibi ?
nunquid avis lincta per totum ? Yenile, congrega \, ; ,
miiii omnes bestiae terrae, properate ad devoran , \ dam. Paslores multi demoliti sunt vineam mcam,
.
conculcaverunt partem raeara : dederunt portio , ,
nem nieani desiderabilem in desertum soliludinis.
,
Posuerunt eam in dissipalionem, luxitque super me.
'
Desolatione desolata est omnis terra, quia nullus
, . >
est qui recogitet corde . > Videlur audiri Do \ \
mini Salvalorisque nostri vox, de lcmplo Jerusaletn
\ ,
dicens : < Reliqui domum meam. > Et de priore
, 9 8

Malatb. , 2.
Joan. , 9.
: , 2 6 . Jer. , 7-11..

9 1

Micb. , G.

9 1

Jerem. , 18,19.

9 1

Isa.

LIII,

7.

" Matlb.

ECLOGiC PROPHETlCiC. LIB. i .

1161

1162

, \ \ (f. 55 ) Synagoga, quae unqtiam pars et funiculus baeredi , , c

talis ejus fneta est, Dimisi baeredilatem meam, >
, , t
juxla illud : c Quolies volui congregare fdios tuos,
, - quemadmodum avis nidum suum sub pennis, et
, \
noluisti! Ecce relinquelur vobis dcmus vestra de . >
serta". Ipseautem dixit : < Nemo tollit animam
' \ ' meam; potestatem liabeo ponere e a m ; alque
* , \ ,
Hlud : < Dedi dileclam animam meam in raanibus
c inimicorum ejus. > Huic vero facta estpriorhaeredi. > \
tas quasi leo in silva. Dedit conlra eum vocem ejus,
,* cum Iradentes eum Pilato adduxerunt, accusautes
,
vociferaniesque tantummodo : c Tolle, tolle, cruci \ \ fige eum ; quapropler a i t : Odivi eam, obejm
, , , > opera odio digna, el quod nibil in eum amore d i , . >
gnum ostenderant. Uuse vero sequunlur, el baec
, - prasertim : t Propier me desolatione desolata est
* ' , \ , * - terra, > oslendere videntur antiqui populi consura , niaiam post Salvatoris passionem.. ruinara atque
captiviiatem, Jerusalemque in perpetuuro selitudi \ , \ netn.
.
9T

'.
.
, \ , \
. *
, \ , ,
, \
. , \
; , ,
, \ g
, \ . )|(
,
\
. > \
,

,
*
\
, \ \ \ .
ACT .
, , , \ <
, xal
, , \ \
\ . \ , \ ,
\ , , . ,
, , \
^ , \ \ , \
, \ .
\
* * t Sp9

Luc. x i i i , 54, 55.

' Jer. xxx, 8, 9.

9 T

CAPUT XXXV.

Ex eodem.
c Doraine, fortitudo mea et robur meum, et refugium meum in die tribulationis. Ad te gentes
venient ab extremis lerra?, el dicent: Vere mendaciura possederunt patres noslri, vanitatem, quaeeis
non profuil. Nunquid faciet sibi homo deos, et ipsi
non sunt dii ? ldcirco eccc ego osiendam eis per
vicem hanc, oslendam eis mamim meam et v i r l u tem roeam, et scient quia nomen mitii Dominus.X
Peccalura Juda scriptum est stylo ferreo in un$ue
adamantino , exaratum guper lalitudinem eordis
eorum . > De iisqui per Cbristum omnium cognoverunt Deum Scriptura propbetizat, et continuo
Judaeorum populi adversus Salvatorem iniqukates
indicans, indelebiles eas fore oslendit notato asteriscis loco. Quse quidem et traditori Judae adaptari
possunt, a Spiritu sancto nominatim ante lerapus
cognito atque nominato.
99

CAPUT X X X V I .

Ex eodem.
t Ecce dies veniunt, dicit Dominus: et suscitabo
D

i>avid germen justum : et regnabil rex , el sapiena

e r i l : et faciet judicium el justitiam in terra. In
dtebus illis salvabitur Juda, et Israel habilabil confidenter: et hoc est nomen quod vocabunt eum,
Dominas, Josedec in propbetis . . . ln die i l l a , ait
Dominus , conteram jugura de collo eorum, et vincula eorum disrumpam , et non dominabuntur eis
aniplins alieni, sed servienl Domino Deo suo, et
David regi suo quem suscitabo eis . His fere similia in alio ejnsdem propbetse loco dicuntur bis
verbis : c Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et suscitabo verbum bonum quod locutus sum ad do-

Joan. x, 18. Joaii. xix, 15.

PATBOL. GR, X X I I .

1 8

Jer. xvi, 19-21; xvii, 1.

ht. x x m , 5,6.
37

11(53

EUSEBII CiESARlENSIS OPP. PARS U l . EXEGETICA.

1164

IIIUUI Israel ct ad domum Juda. l n diebus illis et tn , , \ (. 36)

lempore i l l o , germinare faciam David germen Ju- , \ stitiae . Quibus continuo subjicit: < Quia haec \ *
dicit Dominus : Non interibil de David vir, qui \
sedent super tbronum domus Israel: et de sacer- . > ,
*
dotibus et de Leviiis non inleribit vir a facie roea
*
qui offerat holocautomata, et incendat sacriOcium,
*
et caedat viclimas onuiibus diebus . > Et rursus:
llaiC dicil Doroinus : Si irrilum polest fleri pa- \ ,
\ . > \
cLum meuin cum die , et pactum meum cum nocte,
*
ut non sit dics et nox in tempore suo; et pactum
, \ ,
meum irritum esse polerit cum David servo meo,
tit non sii ex eo ftlius qui regnel in tbrono ejus, et \ *

Levitx et saccrdoles ministri mei. Sicul enumerari
non possunt steliae coeii, ei metiri arena maris, sic ,
imiltiplicabo seraen David servi mei, et Levilas
,
ministros meos . > Alque iterum post pauca a i t :
*
f Ha3C dicit Dominus : Si pactum meum inler diem ,
et noctem, et leges coelo et lerrae non posui; equi- ,
dem et semen Jacob et David scrvi mei projiciam , \
ut non assumam de semine ejus principes seminis
. > \ * <
Abrabam, Isanc et Jacob . > Quoduam enim ger* () \ ,
nien Dominus Davidi suscUaiurus esi ? Divinum
\ ,
Verbum, de quo alias dicitur *. < Ecce vir, Oriens
\ ,
uonien ejus ; qui et regBalurus pranunlialur,
.
ac sapiens erit et faciet judicium et jusliiiam in
\
terra. > Hic et in lenebris sedentibus animis surget ; , \ lux io coeleeli regno suo; quique, juxla Aposto , , * >
stolum, f plenitudo gentium inlrabit , et omnis
\
verus Israel cum spirituali Juda. Salvabunlur, quos
\ .
et vocabit ipsos Dominus nominatim , quos ipsos C \
dignos judicabit in Josedec, qnod interpretantur *
Dei justos. l n die autem i l l a , cum liberaverit Deus t
, \
eos a diaboli sefviiute, adeo ut non jara i l l i , soli
vero Doraino Deo serviant, oriturura eis Deus Da- ,
videm regein pollicetur, scilicet nalum e Davidis ,
semine Salvatorem nostrum , quem peculiariter \,
ScripUirse boc designaverunt nomine. I n hac igitur . '
prophelia David secundum Salvalorem nosirum
existimalus homo dicitur. Germen autem justiliae , ,
deitas est quae in ipso vigel, < sol justitiae * > in aliis ,
,
appellata ; cum quidemt lux vera, quae illuminat
,
omncm hominem yenientern i n hunc imindum .
Deo igitur dicit, quod non interibit v i r dux et \ princeps Ecclesiae ejus, spiritualis scilicel domus ~ . 6
1
1 nec spirituales
!_ ! . . _ !
\ sacerdotes unquam de
.
V
~
. 1 . . -
'.
11

*V 2

Israet;
Dei
fecturos esse Scriptura prophetizat, thus spiri- , ' ,
tuale ferentes, suavemque bonorum operum diclo- * \
rumve odorem, necnon incruentam puramque v i - /
.
ciimam. Quae enira n i ila acceperimus, mendacii
prophetias arguunt, cum terrestris Davidis tbro \
nus lypicumque sacerdotuim, non jam subsislant.
\ ,
Davidis quidem e semine reges jam Jeremiae tem\ * '
poribus detrusi eranl; leviticus vero, sacerdota-
lisque cultus non multo post Salvatoris incarna- , , \
tionem eversus e s l ; ex quo nuoc usque non licet ' \ (. 36 ) \
k

* Jer. , 44,15. tbid. !7, 18. Mbid. 20-22.

Rora. x i , 25. Joan. i , 9

Malacb. , 2.

ibid.25, 26.

Zacbar. f i ,

ECLOCAl PROPHEfKLE. LIB; 1.

H6S

\ . ' eos adire Jerusalem. Quod si objicianl Judaei per

quem dicunt patriarcbam non defecisse Davidis
,
semen, respondendura non posse eos bunc osten, ,
dere in Davidis solio sedeniem, in Ihrono ejus

regnanlem, atque Israel dominantem. Haec enirti
*
propbelia dicit nunquam esse defeclura , quae ta ,
men a captiviialis lempore manifeste defecerunt,
\ '
\ ex quo nullus unquam Davidis e semine rex lsrael
invenitur. Quid et de sacerdotio dicereut, nunc
. \
' - penilus delelo, quod tamen nunquam peritucuni
, '
propbetia prenuntiat ?
() , \
, * \ , \
,
' \ -
, ;
'.

eodem:

t , \ , \
\


\
) , \
, \ , ,
, \
, ,
* \ , \
, \ \
, \ , & Q

,
, \
.

,
.
' ,
, \
,
,
,
^
*5, \ .

'
() . '
, ,
(f. 37)
,
, \
, ' \
,
, , \

Jer. xxxi, 3134;

CAPUT XXXVIL

c Ecce dies venient, dicil Dominus: el feriam

domui Israel et domui Juda fcedus novura ; non
secundum pactum, quod pepigi cum palribus eorum, in die qua apprehendi mauum eorum, ut
educerem eos dg lerra j E g y p t i ; pactum quod i r riium fecerunt, el ego dominatus sum eomm, dicit
Dominus. Sed hoc erit pacium, quod feriam cum
domo Israel: Posl dies illos, dicit Dominus, dabo
legcm meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribameam: et ero eis in Deum, et ipsi erunt
mihi in populum. El non docebit ultra vir proximum suum, et vtr fratrem suiim, dicens : Cognosce Dominum : omncs cnim cognoscenl me, a m i nimo eorum usque ad maximum, ait Dominus,
quia propitiabor iniquitali corum, et peccali eoruin
non memorabor amplius . Manifeste in sequentibus diebus novum leslamentum Dominus a se
feriendum pronunliat; novum, quippe quod nibil
veteri simile baberet,per Moysen in deserlo pervulgalum. Quid ad hapc responderent Judaei, oculos a
propheliis avertere conantes , easque inexpleias
quam veras invenirt malenies, accepto Evangeliorum Salvatoris nostri tesiamento, quo superveniente prius inveteratum est; quod quidem destnere coepil ex qtio superveniens Cbrisius legem
atque de se ipso propbelias implevit. Venluros
igitur dicit dies, quibus feriet Doroinus teslamenD tum novum,quod in evangelicis scriplum cst libris.
Dein subjicit dicens ipse Dominiis, qtiod posl dies
illos in visceribus eorum qui novam acceperint
testamentum, leges snas Scribet, ut sint illi Deo tn
populum, ipseque illis in Deum, minime bumana
doctrina ad Domini scientiam adducti, sed ab ipsismelipsis vel potius a Deo edocii, quae quidcm nostro tempore impleia quitis facile percipiet. Quippe videre est quomodo in vtsccra et corda eorum
qui per Chrisium in Deum credunt, novum testamenlum Dominiqiie lcges scripta sint, perspicienti
inter nos mtillitudinera privatorum bominum bsw
, 0

U37

E U S E B I I CJESARIENSIS OPP.

PARS I I I . EXEGETICA.

H6S

egregia et sapienle prsedilonim virtute, qnam aegre V \

in liUfcrarum peritissimis atque scripturarum stu\ dio iacumbentibus inveneris.
\ *
,
\ , \ ,
\ .
10 A H \
CAPUT XXXVIII.

.
Threni*.

Spirilus oris noslri Cbristus Dominus captas
, ,
est in peccalis eomro, cui diximus : In umbra Uia
$ . \
vivemus in gentibus . Hic Christum expresse

^ ,
nominans divinus Spiritus, Judaeorum persecutio

,
nes pranuiittiavit boc verbo, t capius est in peccatis
c *
eorum. > Cujus sub munimento unibraque ipsos
\iclur05 esse spiritu pra?videbant propheta3, v i - \
u

cltirosque in gentibus qua; in Christum creditur , \

atque per eum propliciarum Scripturas acceplure
, \ ' essent.
.
CAPUT XXXIX.
Baruch.
' c Quis ascendit in coelum, et accepil eam, et
eduxit eam de nubibus? Quis transfrelavit mare,
ct invenil illam, et altulit eam super aurum electum ? Non esl qui possit scire vias ejus, neque
qui exquirai semitas ejus: eed qui scit universa,
novit eam, et adinvenit eam prudentia sua : qui
prxparavit lerram in aeterno tempore, et replevit
cam pecudibus et quadrupedibus: qui emitlit I M n e n , el vadit: et vocavit illud, et obedit illi in C
Iremore. Stellae autem dederunt luraen in custodiis
suis, et IxlaUe e u n l : vocavit eas, el dixerunt:
Adsunms: ei luxerunt ei cum jucunditate, qui fecit
illas. Hic est Deus nosler, el non acstimabitur alius
adversus eum. Hic adiqvenit omnem viara discip l i n * ; et tradidtt illam Jacob puero suo, el Israel
dilecto suo. Post baec in terris visus est, et cura
hominibus conversatus e s t . > Quis ascendit in
coelum, ait, et aceepit eam ? et reliqua ; coinperimus a sancto Apostolo quod < qui descendit Jesus
Christus, ipse esl et qui ascendit super omnes coeI08 . t Qui et Bii^cepto Spiritus sancti raunere,
dimisit atque infudii in eorum animas qui acceperunt illud ; unde in Psabuis dicitur: c Ascendisti
i n allum, cepisti captivilatem, accepisti dona in
hominibus . 1 Post hsec in boc eodcm loco addit u r : c Hic est Deus noster, et non aestimabitur
alius adversus euni. > Quis autem ille, nisi qui
ascendit in coelum, ei desceudit ? Postquam eiiim
iuterrogative dictum est: c Quis ascendit in
ccelutn ? > respondetur , < bic est Deus nosler,
ct non aeslimabitur alius adversus eum ; qiiod
el aperlissime demooslrant baec quae inferius
subjiciuntur, Post bsec in terris visus esl et cum
hominibus conversatus est. > Adversus illud igitur
Dei Verbum manifestum est quod non aeslimabitur
alius eomra qui vocati sunt d i i . c Post hxc, ail,
u

1 1

Tbren. , 20.

1 1

Baruch. 111,

29 38.

1 1

\
.
, \ , \
;
, \ , \
; ,
. *
,

, .
\ , ,
\ .
, \
, \ ,
' .
, .
, \ <
, \ '
, \
. , ,
, ; *

< , \
\
\
()
\ , <
(. 57, ) ,
.
, c
> ,
;
;
, ,
* , , \ , \
.
-

Ephee. , 1 0 .

Psal. LXYII, 19.

1169

ECLOGiE PROPHETlCi. U B . I .

1170

- in lerri* visus est; scilicet, u l constat,

, ,, , \
quam omnis Evangelii via per legem el prophctas
aperta est. Adinvenil enim, ait, oniiiem viam
* , disciplins, et tradidil illam Jacob puero suo, et
\, , \ * Jsiael dilecto suo; > dein, post baec in lerris
, \ visus est, el cum bomiuibus conversalus esl.
' * \ ,
.
CAPUT X L .
'.
Ex
Ezecliiele.
\;
.
c Haec contra dicit Dominus : Ecce ego judico
'\ ,
intcr pecus pingue et pecus inacilenlum : pro eo
. \ \ - quod lateribus et humeris impingebalis, et cornibu!)
, \ * - vestris ventilabalis omiiia inflrma pecora, douec di . , \ spergerentur foras: salvabo gregem mcum, el oon
, erit ultra in rapinani, et judicabo inter pecus el pecus. Et suscitabo super eos pastorem unum, qui
\
pascat eos, servum meum David : ipse pascet eos,
[] , ,
et ipse erit eis in paslorem. Ego aulem Dominus
, \ , \
* . ero eis in Deum : cl servus meus David princeps
, in medio eorum : ego Dominus loculus suro. Et fa . ciam cura David pactura novum, paclum pacis . >
Jam alibi nuulialum propheliis David non alium
, esse ostendimus ac e seniine David ortum Salvato- '
* reiu nostrum; hic quoque de eodem hunc accipi mus locum. Quis enim alius essct Domini pecora
' , judicaturus pasturusque, nisi solus bonus Pastor,
, \ qui non contempsit dispcrsa et perdita ab adversariis potestatibus spiritualia proprii ipsius ovilis pc
cora, sed animam suam pro eoruru satule posuit;
, \
ie

, \ C

, ,
, ,
\ \
\ ;

u e m i

<I
I e Deus et Pater ejus principem eorum post
judicii tenipus constituet, inilurus cura eo pacis
pactura, cura subdilis ipsi ininiicis suis, poslrenia
omnium atque rationi, el sapienliic, et vitae adversa mors delebitur?

CAPUT X L I .
'.
Ex eodem.
.
c Haec dicit Dominus : Ecce ego assumam omc , ,
, nem domum Israel de medio nationum, ad quae
, \ , abierunt: et congregabo eos undique in lerrani
\ , \ Israel, et faciam eos in gentem uuam in lerra mea
et in montibus Israel, et rex unus erii omnibus iin \ , \
petans : et non eruni ultra d u genles, nec d i * '
videntur ainplius in duo regna. Ncque pollueii , \ ( - D tur ultra in idolis suis : et salvos eos faciam de
universis scdibus, in quibus peccavemnt, et emun , (f. 38) , \ dabo eos : et erunt mihi populus, el ego ero eis
,
Deus. El servus ineus David rex super eos, et paslor
, \ , IIIIUS
eril omnium eorum *. in judiciis meis ambu , \
labunt, et mandata uiea cuslodlent, et facient ea.
. \
Et habitabunt super terram, quam dedi servo meo
,
Jacob, in qua habilaverunl paires vestri: et babila , \ \
bunt super eam ipsi, et Gliieorum, et filii Oliorutu
, ,
eorum, usqne in sempiternum : et David servus
,
meus princeps eorum in perpctuuin. Et percutiam
, '
illis foedus pacis, pactum senipilernum erit eis :
\
et fundabo eos, et niultiplicabo, ct dabo sanclifica
. \ , \
" Ezecb. , 20-25.

i!7l

EUSEBU CiESARIENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

72

lioneni nieam in medio eoruin in perpetuum ; et erit * \ iytdt

labernaculum meum in eis : et ero eis Deus, et
, \
ipsi erunt niihi populus. Et scient gentes quia ego
, ,
Doininus sanclificator Isracl, cum fuerit sauclifica .
lio mea in medio eorum in perpeluum . Post
,
dispersionis spirilualts verique Israel congregatto .
neni, c l post perdilaruui domus lsrael ovium i n -
venlionem, pleniludine geulium cousummala, tuuc
, \ ^ Doroinus ipsc futuro ejus populo se fore Deuni,
,
ejusque servum David principem constitulurum in
,
medio eorum, qut pascet eos et dominabitur eis
,
non parvo et brevi lempore, sed in sempiternum,

pollicetur. Existiment igUur, licel, Judaei bominem
, \ *
llliiin filium Jesse Scriptura prxnunliari eis, re- * \
giiuin ejus terreslre sibi fingentes, Deique proniissa
. 1

jn corruplibilibus terreslribusque et divina pro- vov missione indignis exspectanles : nos vero minime ,
, \
congruere cum divinis promissis, neque ad Davidem
ipsnm spectare quae quasi de eo dicla sunt, persua- ; \ \
sum babentes, baec de Salvatore Dominoque nostro
Jesu Cbristo e seinine ejus secunduni carnem geni- ,
, \ *.
(o accipimus, prophetias huic magis convenlre quain
\ tUi David reputantes, in eis quae quasi de persona
Davjd in sacris Scripturis leguntur; haec scilicel :
\ t Dominus dixitad me : Filius meus es tu, ego bo- ,
die genui t e ; alque illa : c Conslitues me in ,
caput genlium, quae in dccitno seplimo psalmo
dicunlur ; ubi rursus quasi de ejus persona legi , c ,
mus: < Populus quem non cognovi, servivit mibi ; \ ,
iu audilu auris obedivit raihi . Dequo enim Dcus
, > ' *
dixisse exisliinaqdus est: t Ipse invocabit me^Pater C ,

meus es tu
atque ; c Et ego primogenilum po . \ []
nam eum
> nisi de Salvatore noslro, unigenilo
ejus Filio? Quid enim singulare prse exleris pro- : , c
, * \ , <
pbetis justisque viris evenil Davidi, ut quasi de
, \
jpso solo diceretur propbelizarelurque eum regeru
surreclurum esse pastorcmque Dei ovium? Haec ;
igitur omnia videntes, atque Isaiae propbeliam at- ) \
tcudentes, posl Davidis morlem baec alia pra*nun- , \ , \

llantcin de Cliristo : < Egredictur virga de radice
\ ;
Jesse,et flos de radice ejus ascendet: et requjescet
,
f uper eum Spiritus Domini ; el quae sequuntur,

sicul ea quae nunc scrutamur, de ipso quasi de
\ , \ ,
Davide dicta credidimus. Solus enim Cbristus Dei,
nietaphorice David appellatus, bonus paslor inveni- j \, \ , \ '
tur, dux et salvalor Dei gregis et Ecclesia? factus ;
(f. 38, ) \ \
qui rex super omnem spiritualem Israel a Patre
, \ coxsliluendus, soluia a Doiniuo populi ejus capiivi, .
tnte propheiizatur.
1 7

1 8

19

, , ,
\ \ * \

po^lf
CAPUT X L I I .
Daniele.
IJa;c Danjcl dici^ : Iu diebus autem regnorym
" Ezecb. , 21-28.
2S. lsa. x i , 1 , 2 .

Psal. , 7.

\
.
t \

' Psal. xvn, 44.

ibid. 4.

, 0

Psal.

LXXXVIII,

27,

1 1

ibid.

i!73

ECL0G4S PROPHETICiE. LIB. I .

\
, * ,
\ \ ,
\ ,
,
, , ,
\ , \ , \ .
\ \
, ,
, \
, \ , c
> ,
,
. tov

174

illorum suscilabit Deus cadi alterum regnum, quod

m aelernum erit et non dissipabitur, et regnum
ejus alleri populo non tradetur : comminuel autcm
et consumel universa rcgna bacc : et ipsum slabit in aelernum : sccundum quod vidisli, quod de
monte abscissus est lapis sine manibus, et comminuit testam, et ferrum, et ses, et argentum, et
aurum
Et baec de Cbristi in consummationem
sa?culi regno referuiilur. Lapis enim de monle sine
manibus abscissus, symbolum esset Verbi Oei, ut
in aliis ostendilur propbeliis bis verbis : Ecce
ego miltam ia fundamenlis Siou lapidem probat u m , angulareiu ; > alque : c Lapidein quem
reprobaverunt aedificanles, hic facius est in caput
anguli
Uunc cnim ail prasens locus rcgna
\ minidi, principatus, potestaies ct niundi rcclores

evertentem et delentem, sanctorum rcgnum in pet>
petuum occupaiurum esse.

.
CAPET X L I I I .
'.

Ex eodem.

\
,
,
,
* \
; , c ,
, ,
\ , \ \
, \ -1 C
\ c
, \ |
, \
.

Nabucbodonosor rex, conjectis in fornaceiTi ignisAnania ejusque sociis, cum comperissei eos igne
illaesos, ipseque miraculi teslis esse voluisset, amicis suis dixisse lertur : < Nonne tres viros m i simus in medium ignis compedilos ? Cui cum
isli respondissent, vere boc esse, Ecce ego, ait,
video qualuor viros soluios et ambulanles in niedio
ignis, el nibil corruplionis ineisest,et species quaiti
s i m i , i s

F i l i o

'.

D e i

" Hebraicus textus simililudinem Filii Deifert, aliique similiter ediderunt inlerpretes. ldcirco bunc notavimus locum, utpole bic
dcsignata Filii Dei denominatione.

CAPET XLIV.
eodem.

In visionibus Daniel dicit : c Aspiciebam i n

, \ , \ visione noctis, et ecce cum nubibus coeli quasi
\ Filius homiiiis vcniebat, el usque ad Antiquum dierum pervenit : et in conspectu ejus* obtulerunt
, \ ,
eum. Et dedit ei polcstalem, ei bonorem, et regnum:
\ \ \ *
et otanes populi, tribus, el linguae ipsi sorvient :
\ , \,
, , - D potestas ejus, polestas aeterna, quae non auferelur
et regnum ejus quod non corrumpetur " \ Con* \ .
senliunt haec cuin ejusdem Danielis propheiia de
\ Cflrisii regno prscnuntianie per lapidem de monte
sine manibus abscissum. Quis enim alius, quasi

Filius
hominis cum nubibus coeli veniens, et usque
, ' \
ad Antiquum dierum perveniens esset, nisi Domimis
, \ ,
nosler Jesus Christus, propier nos forniam servi
,
accipiens, el Olius bominis factus dicensquo : <
* , \
Deo exivi el ad Deum vado ? Qui el coram
, ,
discipulis suie : c Videnlibus illis, elevatus est, ct
; >
nubes susccpit eum . l C u m q u e intuerenlur i n
, f , , \ 1 8

1 4

Dan. , 4 1 , 45.
Isa. xxvm, 16.
" Psal cxvn. 22.
, 15, 14. " Joan. XIII, 3. " Acl. , V.

Dan. , 91.

1 7

ibid. 92.

EUSEBII CiESARIENSlS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

1175

1176

coelum, eccejviri duo in vestibus albis visi, eos de , \

secunda ejus manifestalione cerliores fecerunl,
,
eumdem rursus in nube venlurum praedicenies. \ ,
Cbrislo igitur soli a Patre dala esl polestas, et bo- .
Bor et regnum, ul omnes eura adorent gentes,

c omnisque lingua confileatur quia Doniinus Jesus ,
Gbristus iii gloria est Dei Patris .
, \ ,
. >
3 0

'.

CAPUT X L V .

Ex eodem.

Precanti Danieli iu omnis populi captivitate Babylonis atque in Jerusaiem soliludine, Gabriel v i - ,
,
sus est arcbangelus simulque ostendit septuaginta
annorum captivitatis linem, et Jerusalem resiau- rationem, lempusque ab illa restauratione usque * * * , \
,
ad adventum Ghristi, ac secundum postea urbis
, \
excidium, totiusque geniis servitutem, quae post
,
Chrisli Incarnationeni consununata erii. Haec sunt
,
igitur bujusce loci verba : c Daniel, nunc egressus
.
sum ut docerem te, et intelligeres. Ab exordio pre c
cura tuaruin egressus esl sermo : ego aiitem veni
,
ut indicarem libi, quia vir desideriorum es : tu
ergo animadverle sertnonem, et iotellige visionem. , \
Septuaginla hebdomades abbreviatae sunt super po- , , \
^, .
pulum tuum, et super urbera sanciam mani, ut
\ ,
consummetur prevaricalio, et finem accipiat peccatum, et deleatur iniquilas, et addticatur juslilia \ ,
sempitema, et implealur vjsio, et propbelia, et un- , \ , \
galur Sanctus sanctoruni. Scito ergo et aniroad- ! , \ ,

verle : ab exilu sermonis, ut iterura sediflcetur Je- C ^ , \

rusalem, usque ad Cbristum ducem, bebdomades \ , \ .
\ ()
septein, et bebdomades sexaginta duae e r u n i : el

rursue sedificabitur platea, et m u r i , in angustia
temporum. Et posl hebdomades sexaginta duas oc- ', \ '
, , \
cidelur Christus : et uon erii ejus populus, qui
, .
eum negaturus est. El civilatem, et sancluariutn
' ,
dissipabit populus cuni duce veniuro : et finis ejus
\ , \
vaBtitas, et post linein belli statuta desolatio. Con , \ ttrmabit autem paclum inultis bebdomada una : et
, \
iu dimidio hebdomadis deficiet bostia et sacrilirium : et erit in lemplo abominaiio desolalionis: . \
\
et ueque ad cousummaiionem et finem persevera \ , \ \
bil desolaiio .
, \ \ .
Eorum qui prxcitatas hebdomades scrutati sunt, D unuta novimus Africanuin qui eas accuraiius feli- \
: \
ciusque examinaverit. Necesse ideo videtur mibi
ejus in hunc locum elucidationem in medium at-
ferre, dein speculari si quid et ipsi ex eo possi- (f. 59 ) ,
mus inducere. Scribit igilur iu quinlo Chronogra- , \ \ .
phiarum libro bis verbis ( 4 ) :


1 1

CAPUT X L V I .

Ex Africano.
c Hic propbetix locus muliaelvix credendanun-

MCp.
.
< *

P h i I i p p . i i , I I . " Dan. , 22-27.

(4) Confer Euseb. Qemonst. , . 589; Hieron. ii Dan. t. V, p. 682.

1177

1178

ECLOGiE PROPBETlCiE. LIB. I I I .

- ** lia. Nunc igilur de lemporibus, rebusque quae ad

- ea pertinenl lempora, nobis dissercndum est. Quod
. " \ quidem de Christi advenlu haec dicunlur post heb ' - domades LXX venluri, apertum esi. Etenhu a Sal , \ vaioris tempore inveterascunl pravaricationes, fi , \ nem accipiunt per redemptioneui peccala, delentur
, propilialionis sacrilicio iuiquilales cum praevari , calionibus, et pro legis justilia sempilerna anuuo*
tiatur juslilia, visiones scilicct et propbetia? usque
() ,
ad Joannem; ungilur Sancius sanc-lorum. Anle
"
eniin Salvaloris incarnalionem ba3C nonduiu erant,
. " , lanlummodo exspcclabantur. Annorurn suppulatio' ' , /, nem, LXX scilicel bebdomades, seu CDXC annos, ia t cipil angelus < ab exilu serrnonis, ut iteruiu a>dificelur Jerusalem. > Evenerunl baec Anaxerxis Per \ >
\ sarum regis anno vicesimo. Nebemias enim, ejus
. \ - pinccrna, precatus responsum accepit ut aediiicare , \ tur Jerusalem, et exivil sermo baec pracipiens;
* etenim usque ad boc teinporis urbs deserla fuerat.
. - Cyro posl sepiuaginta capliviiaiis annos quoslibet
sponte remiltenle, alii cum Jesu summo sacerdote
\ , et Zorobabel profecti, alii deinde cum Esdra, tera , \ plum quominus aediOcareut, mounibusque urbem
, cingerenl, primo impediebanlur, quasi boc non
, \ , - knperalo. Exspectatuin esl igilur usque ad Nehe .
miam, Arlaxcrxisque regni vicesimura annuni, Per , sariHD autem imperii quintum deciniun; el centesi \ , mum, CLXXXV ab oppugnala Jerusaleni annis. Tunc
' * \
rex Arlaxerxes urbem aediiicari jussil, missusque Me , ^ hemias qui operi praeesset; ideo acdilicata est plaiea, nioeniaque circuro educta sunl, juxta prophe \ ,
\ , liam : ex quo nobis ad Cbrislum LXX bebdomadcs
' sunl uumerandae.
.

Si enim aliter numerare incepcrimus, nec tem \

pus congruil, pluraque intempeslive occurrunt.
, , \
* \ Nam si a Cyro primaque dimissione LXX bebdoma dum numeruin suppulare inciperemus, cenluiu
anni supersunt, pluresque si ab illa die qua Da ' , ' \
nieli angelus prophelizavil, et multo plures etiam
, , '
si a captivilatis inilio. Inveninius enim Persarum
, ,
regnum ccxxx annorum spalio circuiiiscriptum,
*
' , Macedonum vero ccc, ex quo ad Tiberii Caisaris
annuni sexltim deciiuuiu sexaginta anni eflluxere.
' , \
' D Sed ab Ariaxerxe LXX bnbdomades ad Cbrisli
tenipus juxla Judseoruin numeios consumman ' \
tur. Elenini a Nebemia, quem Arlaxerxes ad i n .
, slaurandao) Jerusaleni misit,anno quinlo decimo et
, \ - centesimo Persarmn rcgni, ipsiusque Artaxerxis
, regni vicesimo anno, ulympiadis vero oclogcsima?
\ ( f . 40) terliie anno quario, usque ad boc tempus, olympiadis scilicet ducenlesimae secundae annum u ,
*, \
imperii vero Tibcrii Cftsaris annuo) sexlum deci,
,
nium, anni elapsi sunl CDLXXV, vel CDXC juxta
, ', Hebraos mensibus annuni lunaribus numerantes,
- qui sunt dieruin xxix et dimidii; cum igilur CCCLXV
,
dierum et quadranlis sil aiiui cyclus, lunarem an , , num undecim excedil diebus, ct quadrante. Quapro * ' - pler Grseci el Juduei embolimxos Ires menses octo
1

EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. I I I . EXEGETICA.

1179

1180

annis superaddunt; namqueocties undecimet qua-

\ . \
drans ires efliciunt menses. Anni igitur CDLXXV
\
octies LIX conlinent, et tres inenses emboliniaei
\
cuique octavo anno addili, ferme quindecim annos,
. '
paucissimis exceplis diebus, complent. Sic igitur
', \ *, CDLXXV annis LXX constant bebdomades.
, ()*
' .

Haec quidem in bunc locum Africanus disseruit.
\ Yideanuis et nos, posl banc interpretalionem, an
, \ aliler intelligere possimus, nc videamur, omissis
,
a Cyro ad Artaxerxem temporibus, haud ingenuam
\ \ \ interpretationem prsebere, nec ralionem afferre dis , \
criminis quod est inter septem bebdomades et
sexaginta duas, sicul divina ostendit Scriplura, non
sine verissimo ac profundissimo consilio, bis ver- ' ,
bis : Scito ergo et animadverte : ab exitu sermo- \
nis, ul iterum aediGcelur Jerusalem, usque ad Chri- < \
slum ducem, bebdomades septeifi, et bebdomades \
scxaginta du& erunt: el rursus sedificabitur platea,
*, \
el niuri. Attendas enim an vi ducta fieret inter- ' \
pretalio, tempora numerautibus ab ipso Cyro, de \ . " '
quo Daniel propbelizat. Hic nempe primus respon- , *
suin de Jerusalem instauratione edixit, tesle Esdra , .
bis verbis: In anno primo Cyri regis Persarum,
ut compleretur verbum Domini ex ore Jeremia?,
euscilavil Dominus spiritum Cyri, regis Persa- , c \
rum : et traduxil vocem in omni regno suo, eliam
, per Scriplurara dicens : Haec dicitCyrus rex Per- ,
sarum : Omnia regna terrae dedit mihi Dominus ,
Deus coeli, el ipse prsecepit mibi ut aedificarem ei , domum in Jerusaleni, quae esl in Judaea. Quis est ^ , in vobis de universo populo ejus? Sit Deus illius
*
cum ipso. Ascendat in Jerusalem ***; > et reliqua. , \
Quibus addit: Rex quoque Cyrus protulit vasa '
templi Domini, quae tulerat Nabuchodonosor de Je- .
msalem, et posuerat ea in templo dei sui. Protu- ; \ * , lit aulem ea Cyrus, rex Persarum, per nianum
.
Milbridalis , et annumeravit ea Saraanassar

principi Juda . Deinde narrat Scriplura quo, ,
modo primi redeuntes lempli fundamenta jece- . \
rint, quomodo in laboribus impediti sint hoc tem- , , \ pori3 intervallo, usque ad seplimam annorum beb- \ ) ,
domadem. Quadraginta igitur et sex annorum spa. >
tium a Cyro ad sextum Darii annuro elabilur donec ,
templi compleatur sedificalio. Ideo ab aliis primas Q \ .
seplem bebdomades Scriplura sejunxit, inlerval, \ .
lum significans inter primuin conjecla templi
(. 40 ) \ \ \
fundamenta,
perfectamque
totius sediGcii ex ,
structionem. Gyrus enim , annos unum et t r i -
ginta cum regnavisset, Cambysi filio imperiura
C ,
tradidit; cui, post novem annorum regnum,

Darius successit, iterumque, sicut quondam
\ Cyrus, Jerusalem aedificandam ediclo jussit. Atque
.
sexto ejus imperii anno, qui quadragesimus sextus
,
a Cyro erat, aediGcatio perflciiur. Unde in Salvalo / \ , '
M

l #

I Esdr. i , 1-5.

1 1

ibid. 7, 8.

usi

1182

ECLOGiE PROPHETlGiB. L I B . I I L

, rem noslrum iavecti dicebanl: Quadraginla et

sex anois aedifleatum est lemplum boc, et to i u
. \ , tribus diebus escilabis illud "*? > Juxta autcm Josephum novem et quadraginta anni sunt a Cyro ad
* \ ,
nonum Darii aonum, iquo perfeclam dicit lem
pli sedificationem, in undecimo Archaologia libro
' \
templi inslauratiouem narrans sepiimo Darii regni
, \ ;
' (') \ ' noni anni meuse absolulam. Additque: c Eralque
\ , tunc Hierosolymilanis arislocraiia oligarcbia misla;
- sacerdoiesenim rebus prafuerunt, donec Asamuiiaei

^ - posteri sortirentur regnum (1). > Hae igilur j n pro ' (sic) \ pbetia relatae seplem bebdomades, q u ad nonum
Darii annum desinunl, islam ob causam a caeteris
\ \
c - discriniinalai sunt. Yideamus nunc ad quae perti [] neant tempora reliquae bebdomades scxaginta d u .
Nonus Darii annus juxla Graecontm hisioria? chro ,
. nologiain sepiimse et sexagesimae Olympiadi respon ' det; ab hacad cenlesimam sextam deciinamOlympia* , dem, qua Seleucus, Alexandro mortuo, Syria tota
* () - ac Babylonia potitus est, anni sunt ducenti; binc
. " \ ' ad mortem Simonis, Judaeorum summi sacerdolis,
. sub Syriorum ditione septem et sepluaginta et cen \ tum cflluxisse annos primus Macbab*orum liber,
qui bistoriam ad Simonein usque narral, memi *
\ - nit " . Rursus exinde sacerdotum seriem accura , * lissime referens Jusepbus (2), posl Simonem narrat
\ prafuisse populo Joannem et Ilyrcanum annos novem et v i g i n t i ; buic successorera Aristobulum
, ' * \
, * , unum regnavisse annum; quo moriuo Alexandrum
' \ ' \ * - seplem et viginti annos, et posl eum conjugem
, - C Alexandrara, ad quam omnes ab anno Darii nono
. *
anni quaiuor el iriginla et quadringenti elOuxere,
- qui sunt sexaginta dua? bebdomades, quibus pra>

fuerunt christi, summi scilicet sacerdole9, qui a
Gyropopulirebuspraluerunl. Conslaienim exsacra
\ * Scriplura, necnon e citalis Joseplii locis, quod
' \ ' , \ posl reditum e Babylone, ab ipso Jesu sacei dole
\ * - magno ducibus et principibus continua scrie Judaii
usi sunt, usque ad illos quos Josepbus Asamoim i i , *
\ * ' lios vocal, Scriptura vero Machabaeos noroiiiavit,
, * quorum primus sunimum oblinuit ponlifieatum Ju , das Macbaba?us cognomine, fugatisque Antiocbi
. ducibus populo prajfuil. Post eum fraier ejus Jona , () - thas summnm simul ponlilicatum et populi imperium accepil; rursunique ejus frater Simon sum ,
-j

' ~9

{*"

('

,

, *
, (f. 4I)
, *1
,
. * *

\
, * , * ,
Joan, , 20.

1"

~ J

" I Machab. .

(1) Josepb. Arch. x i , 4, 8.

mus fuit sacerdos, posl quein Hyrcanus, post quem

Judas, qui et Arislobulus dictus, successerunt :qui
primns sunimo sacerdolio regnoque diadema adjecit. Post eum summo sacerdoiio simul el regia potestate aecepta, Alexander, succedenle ei conjuge,
mortuus est. Tunc completis quae Danieli pniidictaB
fuerunt hebdomadibus, imperare desinuni principes
c sacerdolibus cognominati cbristi; ut osienderetur haec verba usque adcbristum ducemi ad illas
bebdomades spectare; quasi manifestius diceretur:

(2) Joseph. Antiq. xx, 10, 3.

1183

EUSEBIl CiESARIENSIS OPP. PARS. I I I . EXEGETICA.

418*

Novem et sexaginta eDuenl hebdomades, scilicet , * \ \

. *
triuin et ocloginta et quadringentorum annorum
spaiium, in qua cbristus summusque sacerdos \
vice continua dux populi rebus praeerit. Atque \ \
igitur cuilibel manifesluw videtur iis quae demon-
slravimus l o l elapsos fuisse annos a Cyro ad Ale- xaudri mortera, ulfcimi e summis sacerdolibus prin- ,
cipis. Hoc enim morluo sola omnium usque ad hoc , * \ teinporis mulier gentis oblinuil regnum. Ex quo , ' \ '
Judaeorum priiicipalus simul et summura sa< erdo- , * ,) * * * \ ' ,
t i u m , prius copulala, separanlur. Accepto eoim \
Alexandra imperio, summum filio suo Hyrcano . \
,
sacerdoiium tradidit, et post novem annorutn
regnum obiit. Deinde Arislobulus, alius ipse ple- \ \
rumqiu* cuin fralre liligans, illura summo saccrdo- * "
tio spolial, et ipse post tres annos regno dejicilur. . *
Cominuo Romanorum dux Pompeius superveniens,
, ,
Jerusalem vi oppugnat, sanctaque polluit, usque ad
adyta templi progressus, caplivumque cum filiis Aristobulum Romam abducit. Dein el Hyrcauo a .
Parthis in caplivitatem duclo, Judawrum regnum ,
primtis e genlibus Herodes a Romanorum senaiu , '
accepit. Ut referi Josepbus ( t ) , Idumaeus patenio . * ",
eral genere, Arabs vero malerno. (2) Narrai AiW- ,
,
canus non multo posi: c Ferunt, qui cjus origi . '
nem accuraie inquisiverunl, Anlipatrem (qui pater
ejus fuisseperhibetur), cujusdam Herodis Ascalonitae ,
,
filii*, unius ex Apollinis templi servis. Quo igitcr
Juitaeorum rcgnum consecuto , impleta est lum cae- ,
' terorum propbelarum, lum praecipue bxc apud
Moysem Jacobi prediciio: Non auferetur sceptrum C * \ ,
de Juda, et dux de Cemore ejus, doncc vcnial qui
'
uiiltendus est; el ipseerilexspccialio gentium ' .
Atqui nianifestum est sive bistoriis, sive iis qae , * . '
retulimus, usque ad lierodem, quo regnanle natus
* * , est Cbristus, lotius genlis scoplrum non ablatum
fuisse de Hebrais. Primo igitur ex aliena geule re- * * *gnante Herode, continuo Cbrisli incarnatio impleta ( * )
est, genthnnque pranuniiata exspeclatio, diffusa * \ per onmem genleiu Salvatoris noslri doctrina, . >
revera consummari coepit. Tunc et Danielis, posl , (sic)
\
hebdomades de quibus disseruimus, exilum babuit
^ c
pradiclio, dicens : c Et post hebdomades sexaginla
duas occidetur Cbrislus, el judicium non est in eo. > ,< \
, \
El civitatem et sancluarium dissipabit populus cum
duce venluro: et finis ejus vasliias, et posl iinem ^ . > \ belli statuta desolatio.
, ,
, * , (. 41 )
. ,
\ , \
\
^ , \
' , \
\ , *
.
v

t Quodara igiiur modo, priorum de quibus mcn-

^ *

" G e n . XLIX, !0.

(I) Joscph. Antiq. xiv, 7, .

(2) Euseb. Uist. eccl. , 7, 8.

ECLOG/E PROPHETHLfi. LIB. IU.

1!S5

4186

[]', \ \ ', tionem modo fecimus, hebdomadum |L]VU, cate (4),

rarumque post illas LXII, propbelia, quibug
, \
sumnium sacerdolium generis jure obtigit, cum

usque ad Herodis tempora omnes ostendit bistoria
,
sacerdoles magnos successionis vice per totam
,
eorum vitam, quando christus quivis et siimimis sa,
cerdos populo praeerat, ut eam ob causam oraculo
, , . *
diceretur, usque ad cbristum ducem, > exitum

Herodis temporebabuit, sicut, quantum licuik de ,
monstrayiinus. Quomodo autem post consumma , ' , tum prapdictarum hebdomadum tempus, abolitom
est chrisma, quia non judicium eral in eo, sicut
fert Scripturae textns, eignificans qaod, post jodi, ciwn prudens, chrisma, secundum suramum sa , ( cerriolium, absolutum erit, apertum esset his qui

-I

"

i g i praeceptioni inhserenl (qua per totam vilam

), usque ad morlem suramum soi liuntur sacerdotium,
\ , quibus boc munus generis jure obligil), alqiie
iieque ad Herodis lempus historia, quae ostendit
jure successionis sacerdotes summos hac dignilate
. * pertotara vitam secundum illam legislalionem po \ tilos, quod Herode regnanle non modo haec ipsa
\ , \ , do stnmnis sacerdotibus lex abrogata et deleta est,
(sic) , * sed et sancta vestis, qua solum indui f.is erat s u m , lnutn sacerdotem, quamque iiulli nisi ipsi soli in
* ,
solemnibus ritibus ferre licitum erat, poslquam ab
, . iis detractara sibi, cum essct alienigena, Herodes
,
assumpsit. Quorum sidocumenia sunt prebenda,
() , teetfs adhibeatur Hebraicus ipse Josephus, necnon
\ , \ sacerdotii dignilale honoratus, et genereapud eos
* ,
preclarissimo, qui in vicesimo Archceologiae l i . \ bro hsec disserit. Hoc igitur roodo imraulatam
sommi sacerdotii successionem describit:
c ()
c Herodes, cum a Romanis regnum oblinoisset,
, ' - non jam Asamonseos summos constiluil sacerdotes,
, \
sed banc dignitatem quibusdam indignis, nec sa, ,
cerdotali genere natis, prauer unum Aristobulum,
',
assignavii. Aristobuluni vero, Hyrcani quondam io
, captivitalem a Parthis abducli iiliuin, sumtnum sa , cerdoteui constiluit sororemque ejus Mariam sibi
(. 42)
matrimonio devinxit, imiliiludinis graliam sibi ob
! *Hyrcani memoriam captans; postea timens ne ad
, Arislobulum omnes inclinarenl, suslulit eum ia
, , Jericho, natanlem aquis mersum esse tingens, sicut
. D pm ostendimus. Quo interempto nunquam Aaamo ' - naci liliis suromum credidit sacerdotiuni. Egit simi. \
liter in eligendis summis sacerdolibus Hcrodis
, \ filius Archelaus, atque post eum Romani Judaeo ' - rum imperium conseculi (2). >
. >
e

\ \
*

c

Haec quidem de his Josepbus : verum de sacerdoiali veste in octavo et decimo Archasologice libro
baec narrat:
c Herodes rex boc calceamentum commodissime

outbius coll.

) Seq. sic supplenda et legenda me monuit M.

Magd. prapses : ,

,
-

,
,
, , .
(2) Joi
Josepb.
" Anliq.
'
xx, 41,
* 5.
"

HS7
EUSEBII C J E S A R I E N 8 I S O P P . P A R S . . EXEGEtlCA.
H88
et raagnifice apparatum Antoniam vocavit nomine, ,
et maqni sacerdotis tunicam, ut sese babebat, as- ,
\ , sumpsit, nibil adversus se a populo .moliendum
' * .
propler eam ratus. Egil simililer Herodis filius,
\
regrique successor Arcbelaus, a quo Romani ira , , * "
pcrium accipienles, magni sacerdotis tunicam in
domo saxis aedificala sub sigillo incluserunl (1)* * )
.
* "
Quibus igitur certissime patet, praedictis ^tempo
ribus propbelias impletas fuisse. Quod si non iis

consentirent circumcisi, poslulanda esset ab iis
,
alia ac noslra bujus Scriplura loci interprelalio,
,
atque iis demonstrandum juxta ipsos mendacio ar ' guantur necesse esl Gabrielis prsediciiones, si nullus annorum ab eo usque ad boc lemporis fere ^,

millium, quos praenunliavit, adbuc evenerit. Ve . *
rum nobis aperte verus eermo oslendilur, juxla
einceras quas protuliraus inlerprelaliones: et cum
,
iis congruenter indicare facile erit quomodo posirema post alias hebdomada una confirmavit pa-

ctum multis, Novum salutaris praedicationis Te ,
stamenluni, diffusumque per universain lerram,
, -^
nec jam uni soli Judaeorum genli, sed el pluri, ,
bus annuniialum, ila ut ideo diccrctur: < Confir* , *
mabit pactum mullis bebdomada una. Animadver , <
lendum est quod noncontinuoreliquisbebdomadibus
postrema hebdomada unasuccedit, quam refert Scri- . > ,
plura confirmaturam esse pactum muliis. Non enim
similiter in septera ct sexaginta duabus hebdoma- ,
n

dibus, atque in una fecit. In prioribus enira toiius C Xkolq- ' '
tempons numerum parlilus, inter septem statimque * * ,
sexaginla duas bebdomades recte tempus ordinavil, '
septem aplans sexaginta duabus, nullo inlerposito ' ,
temporis spalio, ila ut barum hebdomadum hisloriae , ' ' ,
coucordanua nullo temporis intervallo frangerelur, , *
vel disjungeretiir. Verum in bac una bebdomade ' .
roagnum quoddam subit discrimen, roagna dilalio
Etenim posl bebdomades sexaginla duas, primum
dicit: c Occidelnr cbristus et judicium non est in .
eo ; quod manifesie Herodis teraporibus exilu '
probaium est; dein subjicit : El civitatem et san- , ,

ctuarium dissipabit populus cum duce venluro. " t
Quis aulem dissipabil, nisi animafum pcslis diabo- * c
lus? Quis dux est venlurus, nisi qui primusegen- (f. 42, ) tibus eis praefectus est Herodes, successoresque D .
ejus qui nunc usque Judxorum sceplrum accepe;
runl? Sicut igitur pristinos populi duces, magnos
, \
scilicet sacerdotes c cbrislum ducem allegorice
*
vocavit prophelia, ita illos qui, prioribus sublatis,
; "
e gentili genere rebus prafuerunt, c ducem ventu <
rum nominavit, dicens : c Et civiiatem et san ,
ctuarium dissipabit populus cum duce t e n t u r o ;

qiiod quidero apertius Aquila signiGcavil hoc mo , * c
do, Et cmtatem et sancluarium dissipabit po pulus ducis venturi. Coropertum est enira quo * >
M

Daa. i x , 26.

* ibid.

(I) Jotfeph. Antiq. xvm, 4, 3.,

1183

ECLOGiE PROPHETICifi.LIB. I I L

1190

, \ \ modo populus exercitusque istorum qui post

, \ christos duces in Judaeos imperium oblinucre,
\ gentium usus legibus, civitalemque et sanctua rium pessumdedit, et spiriluali sensu animarum
, quasi pesiis factus, cum duce qui, juxla propbe, \ \ , tiam, jain venerat, omnem perniciem in prislinum
- populum atque incivitaiisincolas, deinin templum,
veteremque cultum in eo usilatum excogitavit.
Hanc vero causam Christi incarnaiionis quae pro , \ - tinus facla est, quodammodo ostendit divina Scri, \
ptura dicens : Dominus de coelo prospexit super
. \
filios hominum, ut videal si est intelligens, aut re quirens Deura. Omnes declinaverunt, simul inutiies

facli s u n t ; non est qui faciat bonum, non est us ,
que ad unum
Dein in istos ad hoc corruptionis
, .
provolulos quae ingruant calamitates edocens Scri
, , ptura ait : c El flnis ejus vastitas, et post finem
, . '
belli slatuta desolatio . Quae cum acciderint,

conflrmabit paciuin niuliis bebdomada una.
\ , Hoc vero pactum nibil aliud est ac salularis
\ \ ,
pradicatio qua Salvalor Dominusque noster Jesus
> Cbristus Teslamenlum Novum in inultis disciptilis
\ , \ suis confirmavil : tum quidem ante passionem cum
. * eis vivens ac conversatus, tum vero f post passio , ' nem suam per dies quadraginla apparens eis con \
gregalis, et loquens de regno Dei
ldeoque
c praecepit eis ab Jerosolymis ne discederent.
*
Hiijus vero bebdomadis in diroidio, morte quam ab
, \ c Judaeis perpessus est, implela sunt divina? prophe* , Q tiae reliqua; cum quidem per tres annos et dimidium
Evangelium praedicalum, ac deinde conscriptum est,
\ \ > \
quare dicitur : < 1n niedio hebdomadis deficietbostia
etsacrificium * .* Constat enim pcr passionem defe.
' \
cisse hostiam simul et sacrificium; quando, juxla
^ \
Evangeliorum narraiionem, c velum templi scis \
sum est in duas partes a suinmo usqiie deorsum ; i
*
juxlaque Josephi hisloriam :
\ \
\ t
* "
c In ipsa Pentecoste noclu sacerdotes in tem , ,
plum progressi, slcut consueverant, ad sacra fa), ciendum, primo motum vehemenlem cum fragorc
\ , * factum esse dixerunt, dein oiagnam audiri vocem :
() .
c Hinc egrediamur (1).
\
Haee expresse, aliaqne bis similia Josepbus cum
in hisloriis refert, nobiscum videlur consentire,
' "
demonstrantibus reipsa solulum ac deletum fuisse
\ posl Salvaloris passionem corporeum populi ctil
tum. Novimus aliam quoque de bebdomade c coi> . \
firmalura paclum multis datam interpretationem.
Haec enim hcbdomada, quasi septem decenniis con
stans, omne aposlolorum tempus, scilioct septua
ginta annos indicare videretur, qnibus Novi Tesia mcnti praedicatio babita esl, quod non uni, sed
,
mullis annuntiatum gentibus per universam terram
\, 1 8

4 1

Psal. x i i i , 2 , 5 .

Dan. i x , 26.

( i ) Josepb. De belto Jud., v i , 5, 3.

, J

Act. , 3.

Dan. i x , 27.

* Malth.

X X V I I

, 51.

4191

EUSEBIl CiESARlENSIS OPP. PARS. I I I . EXEGETICA.

confirmatum cst. Etenira bistoriis patel Joannem,

Christi discipulum, post morlem Domini, sepluaginta annis superstitem vixisse, scilicet usque ad
Trajani regnuin; juxtaque hanc senlentiam manifcslum est media bac decenniorum bebdomade defecisse hosliara el sacrificium, atque abominationem desolalionis in loco sancto exstitisse. Namque a Salvatoris noslri resurreclione ad ultimam
sub Vespasiano oppugnationem elapsi sunt anni
quinque el triginia; quibus constaret prsedicta?
bebdomadis diniidium. Elenim flammis et vastatione peniius delelo vetere sacro sanctoque templo bnec hcbdomada consummala est. Atque illud,
c Deficiet bostia et sacrificium, et erit in templo
abominatio desolationis usque ad consuimnationem vitae permansurum oslendit Scriptura, his ' '
addilis : c Et usque ad consummaiionem et fluem
perseverabil desolatio.

1192

. \ -

ptojv
'



\ , \
.

\

* \
\ \ , '
, \ \

, *
t
.
Hoc breviter exposito, superesl ut haiae prophe , t!as aggredianiur, qui solus ex omni velerc Scri \
ptura nobis elucidandus relinquilur.
.
4t

LIBER

QUARTUS.

1SA1A.

Propheticas dc Isaia Eclogas, quae solae uobis exponendae supersuni, traclaluri, eorum gralia quipropheliis fldem non adbibenl, pauca ad prophetarum
veracitatem demoustrandam prefabimur. Primum
quidem iis qui ante nos fuerunl, reciura aplumque
inslitueraus argumenlum. Pulchre enim dixisse
mibi videntur, quoinodo Moysis legi subditis lex
ipsa testetur, quod gentes, quarum in medio v i vent, augures et divinos audient. Tu aulem, ait,
a Doroino Deo luo insliltnus es .> Iis etiam cum
inlerdixil divinus sermo auguriis omnique per dsemonum arlificium divinatione, d i x i l : Propbeiam
de genie tua et de fralribus tuis suscilabit tibi Doininus Deus tuus
Quae igitur iis annunliata, si
non eventu probata fuissenl, nec apud eos surrexisscnt propbetae v i r i , nuraquid legi fidem adhibere poluissenl, vcl annunlialo verbo, tam expresse
et manifeste mendaci ? Nonne, ipsa indole ad fulurorum scientiam propensa, in propriorum oraculorum contemplum perducti, quibus nihil verum,
nibil divinum inesset, nullis subeuntibus propiietis, sponle ad gentium ci valicinia et oracula confjgissent? Yerum videnturnon tantummodo Moy&em, sed et multos qui post cum suscitati sunt,
quasi Dci propbelas agnovisse, nonnisi insitam eis
divinitatem experli. Qui quidem eis non tantuin de
rebus quae remotissimis uliimisque teroporibus
fierent, propbelaverunt, scd eliam de praesenlibus

,
\
. \ \ .
,
,
< \ *
\, > , .
\ \
,
. *
, ,
,
, \ \ ;
' \
,
,
' , \
\ ; '
, \ '
,

> , \

%,

"

Dan. , 27.

Deut. x v n i , 14.

" ibid. 15.

ECLOGJE PROPHETICA:. L I B . I V .

1183

1194

\ \ et coavis pnedixerunl; sicut de perdilis asinis,

, \ ,
de graviter aegrotantibus, utrum convalcscerent,
, \ \ necne, derebus populo feliriter cessuris, mullisque
, \ , '
aliis, quae in eorum bisloriis reperirc est: quod si

non ita sc habui&senl, mihi respondeant, cui unquam
, , OJV
igilur vcrbo prophetas agnovissent vocavissent \
que, vel cur eorum verba scriplis servanda curas ; ' ' \
senl? Quamobrem posleritati suae scripia eorum,
, ,
quasi divina tradidissent? Haud quidquam enim
;
divini, vel praeclari in isiis viris perspicienles te
mere ac inconsideratc de ipsis talia accepisse opinari, siolidissimum rsscl. Si quis baec antiqua
,
mente pcrccnseat tempora, quid exisiimabil, rusti\ . *
tos videns bomines, ignobili babilu, bubulcos sci , ,
licet pastorcsque, in medio totius genlis prodeun , \
, , \ tcs, quasi Dei nomine quxdam docentes, exclamantesque, < Ilcec dicit Dominus, coram regibus
. \
ac omni populo audacter ac libere vcrba facienles,
, ,
sapientiam humana majorem ostendentes, qua?

rninc adbuc in eorum propbctiis vigei, innumcra
, \ pcr parabolas atque a>nigmata mysteria edocentcs,
, \
moralem et dogmaticam Hebrseorum lingua disci, ' \
plinam populo tradentes, vitam cum praeceptis
, *
suis congruam degenles, coram omnibus sine adu'.
latione conversaios, impios palam objurgantes, ipso
, \
, - mortis periculo contemplo, ac denique veritatem
virili generosaque defendentes audacia. Quae si
,
quis animo dillgenter reputei, non poterit non con, \
fiieri ex his omnibus lalcs viros divtna quadam
, ^ \
- ^ inspiralione esse afllatos. Ideoque tunc eos inter
sapienlisaimos aiqnura erat admirari, eorumque
,
verba sacrU conservare Scripturis, eos deniqutf
usque nunc apud omncs gentes velut Dci prophe ; \
, tas credi. Quod et mauifestissime conflrmal noslra
de Cbrislo dispulalio, qua demonstravimus omnia
,
quae acciderunt ei, omnem ejus disciplinam, gen
tiumque ab eo faclam vocalionem, expfesse pne* \
\ , ' - nunliata, multisque ante annis ab istis divinitus
' - afflalis viris praedicta fuisse. Qtiorum sacros librot
, \ , \ Judaei majore digni fide quam nos essent, justo
' , ac venerabili honore prosequentes. His igitur a
\ - nobis non sine utilitate expositis, ad propositum
reverlendum cst.
*
4

. , \ .
'.

.
t )
\ . "
,
\ ' , , \ *
. \ ,
, \ , \
, \
, \
, \ \ , \
fctov *)
PATR, G A . X X I I .

CAPUT I .

I&aia
Verbum quod vidit Isaias, iilius Amoft, Super
Juda et Jerusalem. E l erit in novissimis diebu
praeparatusmonsdonausDoroini ioveflice montium,
ct elevabitur super colles, et flueni ad eum omnes
gentes. Et ibunt populi mulli, etdicent: Yenite, et
ascendamus ad montem Domini, el ad domnra Dei
Jacob, ct docebit nos vias suas, et aiubulabiinus in
semitis ejus. Quia de Sion exibit lex, el verbum
Domini de Jerusalem. Et judicabit gentes, ct arguel populos multos : ei conflabunt gladios suuf
in vomeres, et lanceas suas in lalces : non levabii
gens coiHra gentein gladium, nec exercebunttrr
38

f!95

EUSEBIl CiESARlENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

1196

ultra ad praelium Ostendanl nobis, qai de cir- , \

cumeisione gloriflcantur, quaenain et onde sit l e i
' , \ illa, et quibus danda sit, quae de Sion exitura prae- . dicitur. c De Sion enim, ait, exibit lex, diver- , \ , \
sam fore ab illa significans, quae per Moysem i n
deserto data est. Quidnam et Domini Yerbum,
, \, ,
cftiod, juxta propbeliam, non jam in Jerusalem
permanebit, sed de Sion egressurum est, atque ad , /,
gentes transgressurum, ut judicet gentes el arguat , , *
populos multos, quaado summa pace gentibus
, \ ,
Verbo Domini judicandis facta, raulatisque ab iis
, \ qiii in paoe constituti eruutbellorum instrumenlis, () , \ mentes ad propriae animas culturam verteriu Quid

ad baec isli possint respondere nescio. Nobis vero ,
recte in Jesum Christum Dei credentibus, facile est
,
oinnem explanare propbeliam, el vere divinam ac .
prorsus adrairandam demonstrare, cum et resprae- '
dictas eventu fuisse comprobatas crediderimus, neque a vero aberrare, prophetiarum eventu io ^
,
incerta temporum epatia producto. Dicimus enim
Salvatoris noslri Jesn Ghristi incaroatione, corpo- , \ , \ ,
raliter de Sion exiisse, et inde omnibus annantialam esse geutibus Novi Testamenti legem, scili-
.
cet juxta Evangelium, cum et ipsum salutare Ver
bum, Verbum Domini appellatum, de Jerusalem
procedens, iblque couamorans edocuit, juxta illud : , ,
Ecce relinquelur vobis domus vestra deserta .
, ,
c Ia crones geules effusa est ipsius gralia \
, ,
Qu* et ab eo judicalae, exprobratie prioribus ipsa , .
rum peccatis, et ad confessionem et poeniteutiam
confugieotes, beWum adversus cupiditates suas fa- ^ , c *
c \
cere desinent, in profundissima animae pace deinceps vivent, raeiitis suae culluram et fructiflcalio- \
, \
nem solummodo curantes. Quae si quis ad lilteram
,
accipere velit, sincerus sensus e r i t ; vel si ad spiritam spectes, multo intellectu facilior. Gum et ,
ante omnia presertimque boc i n loco credendum , sit exitum babuisse quae bic memoraotor; verum- \ .
tameo iis qus dicla sunt, facile possunt imelligi ' ,
* , jS$ov
prima hujus loci verba, c in notissiroi* diebus;
quippe apertum est quod in saeculorum consumma- \
tione manifestus factus est c mons spiritalis Dei, (sic)
id est, divinum ac cceleste Verbum; ejusque do- .
\
iKtis Ecclesia i n apostolorum et prophetarum fuo t ,
daraento sediGcata, et ideo in vertice montium
prsedicata. Et baec quidem manifesta facta eunt, D * \ ,

post circumcisi populi reprobationem, post abla*um ab eo regnam coelorum, qaando impleta
eunt relata supra banc propbetiam verba, ubi
dictuib est : c Et derelinquelur fllia Sion, ut
umbraculum in vinea, et eicut tugurium in cucumerano, et sicut civitas quae vastatur *.
Et quando iroplelum est illud : c Audite ver*
bum Domini , principes Sodomorum; percipite auribus tegem Dei n o s l r i , populus Gomorrbae. Quo mihi multiludinem victimarum veetrarum, dicit Dominiw ? et reliqua; quibus ad1

fca. , 1-4.

' Matth. , 38.

' Act. , 45.

c , c ,
\ * \
\
\ ,
. \
,
\ '
,
\, ' , c
, , \ , \
' Isa. , 8.

1197

ECLOGiG PROPHETICAL LIB, I V .

\ ,
, *
, .
; ,
* ,
,
. "' , > '
, * . >
\
'
, , '
, ' ,
, ?\ * ' ,
,
(. 45) , ; > '

t
, \
. \ ,
, \ , \
. > \ *
,
, ' ,
c 'Ort
. > \
\
, '
.
, , ;
, , \ \ , t "
, * \ , c "
. \
* '
, '

'
, '
, ' ,
' *
\ ,
,
\
,

,
, \ ,
,
* \
\
, "
\, \ ir\
1

Isa. i , 8 15.

ibid. -21.

ibid. 50.

1198

dit : c Neomeniam et Sabbatum, et festivilalet

vestras non feram, iniqui sunt ccetus veslri: solemnitaies vestras Odivit anima mea : facta sunt
mihi molesLa, Jaboravi eustinens. Et cum exfenderitis manus veslras, avertam oculos meos a vobis:
et cum mullipHcaverilis orationem, non exaudiam :
manus enim veslrae saoguine plenae s u n t . A n i madverle quoinodo Scriptura, bis omnibus exprobatis, neque idololatriam bic, neque aliam eis intquitatem objicit, neque sanguinum nwllorura, sed
uniuR cujusdam prrc( ellenlis, Chrisli scilicel, effusionem ob quem Scriptura expresse populum i n crepat dicens : Manus vestrae sanguine plcnae
sunt? Quapropler continuo adjicit : Quomodo
facta est meretrix civitas fidelis, plena judicii? Jnstitia babitavit in ea, nunc aulem boiuicidx?? Ac
postea rursum eorum reprobalionem serrao prophetizans, his verbis desinit: c Erunt quasi quercus dcfluenlibus foliis, et velut bortus absque
aqua. Et erit fortitudo vestra, u l favilla siuppx, et
opus vestrum quasi scintilla :etsuccendelur utrumque simul, et non erit qui exstinguat *. Haec et
similia in eos praenuntians prophelia, conlinuo subjicit ea q u jam prius relulimus, scilicet, Et
crit in novissimis diebus manifestus mone Do*
m i n i Aperle post istorum plenam perfeciainque reprobationem et ruinaro, Novi Testamenti i n stitulionem osiendii, qua roanifeslus omnibus gentibus mons factus est Domini. Qualis vero mont,
nisi qui io principio apud Detim, Deus Verbum ?
ipse eniin Salvaior et Dominus noster, quem priut
oslendimus,dequoel in Psaliuis dicitur, c Mons Dei*
mons pinguis ;et, c Mons in quo beneplacitum est
Deo habilare in e o . Preler hunc montem et
domus Domini manifesta facta est. Dorous vero
essel Dei Ecclesia, q u in veriice moniium aposto
licorum et prophelicorum verborum elevata est.
Quibus vero manifestatis super bunc ipsum moulem, apertum cst quod divinum verbum non cotisecutus est Israel, neque mullis Iocis demgnatu
domus Jacob, sed i n universum ooines gentei.
Constat enim qoo modo quavc ratione explelit
Salvatoris nnslri manifestatione praenuntialis rebus manifestisque faclis, mons et domits quae modo
interpretali suraus, nos e genlibus per fidem in
Christum Dei Filium ad omnium Deum perducti,
horum quidem quondam inscii, nunc vero per divinam graiiam pcriti, ad Sion montem et civitatem
Dei viventis, Jerusalemquc coeleslem pervenimus.
El velut edocti ab illo qui egressus est vei descendit de ccelesti Jerusalem, Verbo Deo, novimus quod
c illa quse sursum est Jemsalem, libera est, quae
est mater nosira . Ad banc coeleslem Dei domuro, ad Sion, ccelestem montem Domini, nos i n vicem invitanles adbortantesque doclrinis et incitatiombus, dictitamus : c Venile et ascendarous ad
mootem Domini, et ad doroum Dei Jacob: et do~
!

Isa. n , i . Psal. LXTH, 15,16.

Gal. w , 3 6 .

1199

EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 111. EXEGETICA.

*ebit nos vias suas, et ambulabimus in semilis , \ \ , \

ejus *. > Quibus vero explelis, et Dei gratia nobis
,
omnibtis manifestalts, alia quoque prophetia cxi\
lum babuit, qua ipsum salutare Yerbum manife , \
slius illa quse nunc nobig elucidanda est prophetia,
, \ \
tcstatur diccns : c Manifeslus faetus sum iis qui , \ .
ante non inlerrogabant; invenerunt qui non qua> ' , \
sierunt me ; dixi : Ecce ego, ecce ego ad gentem, ,
quaenon invocabat nomen meum*. > Si quis noslrae , ' non consentiat interpretalioni, quem aliuro de hoc
monte vel domo Dei sensura exhibere possit ne- ,
scio, de quibus prophetia, nondura nunc corpora* liter manifestatis, quae prius relata sunt indicat. , , Possunt haec quoque aliter secundam Cbrisli mani- . >
feBtationem significare, tunc polius quam nunc ,
perfectuni oracuus exitum habituris. Scire quoque , \ ,
operae prelium est baec fere ad litteram in Michaeae
, propbetia inveniri.
. \
(f. 45 ) ,
. , .
'.
CAPUT I I .
eodem.
.
t Ecce enim dominalor Dominue exercituum au ,
fcret a Jeruealem et a Juda validum et fortem,
\ \ orane robur panis et omne robur aquae: fortem, , \ , \
tl virum bellatorcm, judiccm, et prophetam, el ha- , , \ ,
riolum, et senem : principem super quinquaginta, \ , \ , \ ,
ei honorabilem vultu, et consiliarium, et sapientem , \ , \
de arcbileclis, et prudentem eloquii myslici. Et , \ . \
dabo pueros principes eorum, el eOeminali domi- Q , \ nabunlur e i s ; > et reliqua, quibus addit Deus:
, \
c Nolite constituere me principem populi. Ruil

cnim Jerusalem, el Juda concidit: quia lingua eo, \ , \
rum et adinventiones eorum conlra Dominum, ut , provocaret oculos majeslalis ejus. Agnilio vultus . ,
oorum respondit eis : et peccalum suuin quasi So-
doaaa predicaverunt, nec absconderunt: vae ani- raae eorum, quomam nialum meditati sunt consi- \ ,
lium in seipsa dicentes: Vinciemus justum quo- , ' *
niam iutilis est; quoniam fructnm adinvenlionum
,
suanim comedent*. > Liberqui Solomonis Sapien ; . > \ '
tia dicitur, fere eadem de justo eloquilur : c Cir- \
riimveniarous ergo justum,quoniam iautilis est no- * '
bis et contrarius esl verbis noslris . > Hujus loci , , \
verba evidenterde Gbristo dicta esse videntur; illic ry .
vcro de insidiantibus ei, atque in primis adversus \ *
cos qui matam meditati sunl cortsiliuin propbetiza-
tur. Ideoque imprecationem in ees Scriptara subji- ' '
* '
c i t : \a3 auimae eorum; > scd et pcenam quae eos

manet addit, diceivs : c Fructum adinventionum
, \ \ suarum comedent. > Qua3 enim seminaverunt in
Christam, ba3C et metent in Dei judicio. Jam qui-
t >
dem in bac vita vide annon in eos impletus est
, \
post suas adversus Gbrialum insidias bujus pro .
pbelia serino dicens : c Ecce dominalor Dominus

exerciluum auferet a Jerusalem et a Juda validum
et fortem.Yere enim ablata est ab iis, quse prius
J

Ita. , 5.

Isa. LXV, 1.

Isa. , 1.

* Isa. , 110.

Sap. , 12.

1201

ECLOGJE P R O P H E T K L E .

LIB.

IV.

; , ^ babitabat in eis, divina coelestisquegralin, nec jara

apud eos reperire est propbelam ullum aul bario
lum. Ubi eniin vir bellator eorum, judex, mirabiiis
\ \ .
consiliarius, cl pnidens eloquii myslici ? Quod si
'
videnlur panis spiritualis esse participes, cuin sa \ ,
cra possideant Dci verba, vide annon virtus et ro\ *
bur, in divinis Scripturis inclusa,ab iis ablata sint.
\
Manifeste enim eis ruil Jerusalem, eceleraque om , ,
nia adversus eos impleta sunt per unum eorum
; \
adversus Cbrislum scelus. c Vaeenim, > ait Scriptu
ra, animse eorum. > Alque imprecationis causam
, ' \
aflert, diceus : iQuoniam malum mediiaii sunt con
silium in seipsos. dicentes : Vinciemus juslum,
' \ \ , \
- quoni&m inulilis nobis.
\ ,\ ,
(f. 46) t ' ,
, . >

CAPET111.
.
< Popule ineus, qui le beatum dicunl, ipsi te de , of ,
cipiunl, et viam gressuum tuorum dissipant. Slat
\ .
, \ ad judicandum Dominus, et stat ad judicanduni
. populum suuri. Dominus ad judicium vcniet cuni
, \ senibus populi, el principibus ejus *. Non Videntur deomnium Deo baec refeni, c Nunc slal ad j u , \
dicandum Dominus, ci praeserlim, Dominus ad
,
, judicium veniet cum senibus populi, et principibus
, \ ejus. Meliusad Dei Verbuni, ipsumque Dominum
* , vocatum, h c spectat prophelia. Elenim ipse an\ , nuntiatus omnibus qu sub coclis sunt judcx om\ nium Dei Verbum constiluelur, ncque ulti impio - ruin excusationis locum dabit, quippe cum ad
, * * , - uniuscujusque audilum perveneril ejus doctrina.

- *

, ! '
,
\ ' ,
; , , \

.

Yeniei ad judiciuin Jesus Cbrislug cum senibus

prasertim populi et cura principibus ejus, quoniam
illi adversus eum congregati sunl, eique insidias
siruxerunt. Qui et beatum diccntcs populura cui
praeerant, eum dccipiebant, malum pro bono d i cenles, opiimosque Salvatcris nostri sermones
quasi pessimos crimiuali.

CAPIT IV.
'.
c Et adjecit Dominus loqui ad Acbaz, diceus ;
*,
Pete tibi signum a Domino Deo tuo in profundum

inferni, sive in excclsum supra. Et dixit Acbaz:
, .\ ' ,
Non petam, ct non tenlabo Dominum. Et dixil :
. \ ,
* - D Audile ergo, domus David : Numquid paruro vobis
, ; es% moleslos esse hominibus, quia molesti estis ct
,
Deo meo ? Propter boc dabit Dominus ipse vobis
, \ signum. Ecce virgo concipiet, et pariet filium, et
\ vocabilur nomen ejus Emmanuel. Bulyrum et mel
, \ , comedet, ut sciat reprobare malum, et eligere bo ,
uum. Quia anlequam sciat puer reprobare malum
, ,
ei eligcre bomim, non est obediens malitiae, ut se. 01
ligat bonum
> Non accipienles qui ex circuracisio ne sunt, Salvaloris nostri Jesu Cbristi adventum,
,
dicant quaenam sit baec \irgo, quae iuxla propheIsa. , 12-14.

Isa. Y I I , 10-16.

1*03

EUSEBH (LESARIENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

04

tiam in Otero accipiet et pariet filium, cujus nomen \ \

erit Emmanuel.Quod si dixerint non virginem, sed
*
puellam apud Scripluram Hebraica vocc noroina- , , ,
lam esse, respondendum quod primi qui divinura
Scripture sensum ita sunt interpretati, non quilibet ,
erant, septuaginla scilicet e populo praestanliores
,
delecli, et rnaxima pro illis temporibus sapientia
,
probati. Quodpam enim mirum Sermo polliccbatur
* signum ab ipso Domino, quasi prodigium aliquid, '
domo David dalum i r i praenunlians, si taniummodo
simplex puella designaretur. Nibil vero prohibet, , \
etsi puellam juxta eos Hebraictim signiiicet, quin , \ [] *
propbelia virginem indicari existimemus. Caelerura
,
in Levilico quoque invenies virginem viro despon- \
talam, et quae vim ab alio tul.it, puellam quoque 6criptura appellari. Et hic quidem decorum essel \, ' ( f. 46 ) ,
domo David propter eorum iiicredulilalem a Domi- \ ]
no dari signum, virginein inusitale pariurire, cnjiis
Kisiiiurus pncr admirabilis fore predicarelur. Si- ,
^, * \
quidem a puerilia, el ut ita dicam, ab ipsa nativilate maliiiae non oblemperaturus, bonumque electu- , \
, , ,
n s prophelizatiir. Et nomen ejus mirum in modura
praenunliaiur Emmanuel fore, scilieet nobisrum . \
Deut. Quod et diceremus nos ipsi, qui eum agno-
, ' .*0 \ scimus et confltemur ejus divinam et myslicam
apitd omnes bomines ipsius potentia incarnatio- , \ nem. Dicatur iterum Emmanuel, nobiscum Detu, \ ^
eo quod Pater quidero, Deusque omnium supra non *
tantum morlalem, sed et oiunem spiritualem na- , * ,
turam sit; Filius vero non immefno nobiscum Deus \ 1

nom*matu*r, cum apud nos commoratus sit. Quod si c

&Xkk \
Judasi Laec Acbaz prenuntiata ad Ezecbiam, ejus , ' . \
iilium regnique successorem, referant, animadvcrtenduji baec ipsojam lum palre Acbaz regnante ' \
praedicla; Ezecbiam vero antequam regnum acceperit Acbaz, gepiium esse constat. Sexdecim annos \ '
rcgnaverat Acbaz, cum ei successit Ezecbias, qui , , '
tum a?(?lis quintum et vicesimum annum agebat; \
, ita u ; novera annis antequam pater in solium
ascenderet, natus sit. Sed jam regnanli baec prae- \ \ ' ,
dicta sunt Acbaz de miriOca atque insolita Cbristi
\ , /y/to,
nativitate. Singulorum vcrobujus prophetiae verborara seneum, qualis sit, noverit qui in bos locos w J
\
mirabilis viri exegeticis studiose atlenderit.
; ' \
\ . ,
.
CAPUT .
'.
0
f \ ,
< Et dixit Domiuus ad me : Accipe tibi ipsi 11() , \ brum novum grandem, et scribe in eo $tylo bominis , ut celeriter direplionem facias spoliorum. , ^
Adest enim, et testes niibi facito fldeles honiines, \
Uriam sacerdotem, el Zacbariam iilium Baracbis. , ,
Eir accessi ad prophetissam, et in utero accepit, el . \ (),
peperil filium. Et dixit Dominus ad me : Yoca no- \ \ , \
^ , men ejus, Accelera spolia delrabere, cito pra, * , \
dare, quia anlequam sciat puer vocare patrem

Dcul. ,

27.

1205

ECLOGiu P R O P H E T I C J E . L I B . I V .

, aul matreni, accipiet polesUtem Damaeci, el spo, \

lia Samariae coram rege Assyriorum . > Ad mi '. - randas res quae futurae erant conscribendas iibrum
novum et grandem sumere jubetur propbeta, quo
' signiOcari opinor Novi Testamenti Evangelium. Sed
et tesles Domino ut faceret fideles homines, quo \ rum quidem unus sacerdos esse dicilur, alius vero
* , " propbeta eral; roeiuinil igilur ejus et Paralipome, , non Scriptura ; quos et ipsos suspicor typum esse
\ eoruui qui Salvatoris nosiri Jesu Cbrisii adveniui
testes facti sunt prophelae, et qui in ejus flguraiu
(f. 47) olim constituli sunt sacerdotes. Post haec dicilur:
* \
c Et accessi ad prophetissam, et )n utero act epil,
. et peperit fdiuro, et quae eequuntur. Magnopera
, \ \ , \
quidein indignum prophetica dignitaie et sinceri , \ . \ & tate existimare propbelam, praesertim cum inter
praedictos testes divinilus inspiratur, turpis caiiba
consortii ad mulierem, propbetissam licet accedere.
* - Nunquid verisimile erat euin accessisse, et illam

concepisse et peperisse fllium ? Nobis euim idem esse
\ videtur sensusbujus, ac prioris propheliae, qua dici
tur : c Ecce virgo i n utero accipiet: illic eniin
\ in utero acoepturam ei fllium pariturara eese v i r , ' ginem praedictum erai; ounc bic ratio ostenditur
- c \
qua evenlu probata est propbetia. c In utero eniin,
\
ait, accepii et peperit filium. Quis igilur essei
dicens : Accessi ad prophetiseam, > nisi Spiriiua
** ' sanclus, a quo afflatus propbeta divinabat, et de
\ , \, , \ . >
quo dictura est Mariae : c Spiritus sancius superve , < - Q niet i n te, ei virlus Altissimi obumbrabit tibi . t
, > Ideoque prophetissa non iromerilo diceretur ipsa,
, quae a sancto Spiritu concipiens, peperit eura qui
, *
illic vucalur Emmanuel, bic vero aliler norainatur.
. \
Voca enim, ait, noraen ejus, Accelera spolia de trabere, cito pradare. > Vere enim ille spoliavit
, et praedatus est mystica et divina virtute adversas,
, invisibiles spiritualesque poleslates, ita ut diceret:
Ego vici mundum . quibus quasi spolia et
\, ,
, > praedam animas jampridem ab iis oppreesas atife \ ^ rens, t pradicare captivis remissionem * confiie \ - tur, accipien* a Patre t genles haerediiaiem ejus,
, , quae spolia facile dici possent; t et possessionem
* ' \ ejus terminos terrae , quod roerito vocarelur
' , praeda.Praterea, Vriusquam sciat piier vocare pa!

, - D trem et malrem, accipiet, ait, potestatem Damasci

et spolia Samari coram rege Aesyriorum. Q u *
'
quidem et ipsa uno sensu, sive de polesiatibus qui * \
busdam nefariis, quas una artu swslulU divina

& .
Salvatoris nostri vinus, sive de aniiiiarum discri , c
, , \, mine in eum credentium : quarum aliag quidem
\ ' cx idololatria ad evangelicam titam contersas bic
\ , potestatem Damasci esse reor; alias vero, ecilicei
\ ^, , e circumcisione populi, cum Cbrislum Dei accepc rint, spolia Samariae vocari. Bas vero animas epolia et praedam de spiritalibus capieos hoslibus, co, \
- ram spiritali rege Assyriorum, scilicet diabolo,
arma cepit el ad pugnam contra eam se accinxiu
\

Isa. v i u , 4*4. Luc. i , 35.

Joan. xvi, 33.

Luc. iv, 18. Peal. n . 8.

ibid.

1207

EUSEBII C J E S A R I E N S I S O P P . P A R S . I I I . E X E G E T I C A .

1203

Ila?c vero sufficiunl sancto viro comraentaria, in , *

bunc locum dignoscere volenti. Si quis aulcm cx
Judaefs Inec magis corporaliter inqnirere velil, ab ;
\ ()
eo poslulandum est an possit corporalilcr osien,
'
dere qua ratione Isaias, post prxciiatos lestes, ad
, , \
propbelissara corporalis eonsorlii causa accesserit;
quaenam vero et qualis sit baec propbelissa, et quo- .
'
piodo e vesligio conceperit, confcslimque pepereril,
\ *
el quisnam isie ex propbelissa natus filius, quem
(sic) vocare Isaiae pracepcril ipse Dominus Celeriier
,
delrahe spolia, cilo praedarc; et qusenam sit causa
\
hujusce appellationis; cL quomodo ex coaimup.i
(f. 4 7 \) gensu corporaliter exislimanduir. sil bunc puerum
t poiestalcm acccpisse Damasci, et spolia Samariae * \
, \ \
corara rege Assyriorum ; > b&cque iacerc c pritisquam scial vqcare palrein el malrcm. Atquc pras- , \ , \
lerea, si iis qua; a [nobis exposita sur.t rcpugnanl, ,
ostendant ipsi quomodo cxspectalus ab iis Cbristus , , \ ,
stiperveixens accipiel corporalilsr juxla propheliam
c polestalera Damasci, > et quaenam spolia Sama-
H, vel quorum Assyriorum corara rege, cum

liulius illorum bis temporibus supersit.
\
< () ', \ ; c \
\ ,
\ '
, \ , > c ' , >
.
CAPUT V I ,
Ecce ego el pueri mei, quos dedil mibi Doininus in signum ei io portenlum lsrael a Domino Q
Dco cxercituum, qui babilat in monle Sion *. IIb i d , c ecce ego et pueri m e i , quos dedil mibi Doniimis e persona Salvaloris de aposlolis, iisquc
qui posiea in etim crcdiderunl, aple in Epislola ad
Hebroeos refertur, quibus igiluv addil, in sighura
et in portentum erunt domo Isracl, > aperlum est
Salvatoris nostri maiiifestalionis lempore signa cl
portenia facta fuisse in domo Israel, qualia nunquam patrata sunt

Cp.
< , \ , *
\. \
,
. , , , :
,

*
, c
\ ^
\
() , .

CAPUT V I I .
c Et volent, * i fueriDt igne conibusli. Quoniam
parvulus natus est nobis, el filius daius est nobis,
cujus imperium super humerum ipeius, ei vocatur
nomen ejus Magni consilii Angelue , adrairabilis
consiliarius. Adducam enim pacem super principes, et sanitatem ei. Magnum imperium ejus, et
pacis ejus non est Ijnis, super solium David el regnum ejus u l dirigat i l l u d , et suscipial in judicio
ct justitia ex boc tempore ct usque in saeculum.
Zelus Domini Sabaolh faciet haec . > Existiino bic
designaium puerulum eumdem esse, qui dc virgjine
nasciturus superius prophelizatus esl, quem et
paulo anie paritura dicitur prophetissa. Primo
quidem dictus est Eiumanuel, dein Gelerilcr spalia delrahe, cito praedare. > Hic autem ipse, qt
apod Septuaginta legimus, Magni consilii Angelus
yocatur; et juxta Aquilam alque Hebraicum, no-

'.
\ , . "
, ,
, \ ,
"
, \ . ,
* \
*\ ,
, \ \ ,
\
.
, \

,
, c , .
. X , c " >

-Usa. , 18. J l s a . ix,5-7.

ECLOGA) PROPHETICiE. U B . IV.

1210

* \ \ uien ejus esl < Adinirabilis consiliarius, fortis et

- potens paicr, etiam princeps pacis; et juxta SyuiX , , , niachura : c Vocabilur nomen pueruli AdmirabilUas,
X , c
consiliarius, forlis, polens, pater saOufi, princeps
, , pacis. Pelendum esl igitur a Judxis queninam ba, , , .
beant, cui baec adoplari possiut, ptieruluui osten dere. Elenim juxta nos indicia sunt ipsa divina
() - Chrisii poteslalis, in quem qui non credidevinl,
* ' (. 48) volent, gi fuerint igne combusli poiius quam repro , - bationem suam videre et geniium salulem, quam
zelus Domini Sabaolh faclurus esse dicilur. Ad
\
quod speclant baec apud Moysem: Ipsi ine pro , vocaverunt in idolis suis, et ego provocabo eos in
* > - eo qui non est populus, ei in genle stulta irrilabo
c \
eos
Veruni nec praesenlis lemporis, nec propo, ' * sili est singula propheliae verba elucidare.; nec
* ) , '
quomodo dicalur, c super solium David et regnura
, ' ejus ul dirigat illud. > Hoc quidcm Judaeos offen ,
del, proplerea quod non corporalder super solium
* (<;) , c \
David ejusque regnum sedit Salvalor Dominusque
\ ,
nostcr Jesus Cbristus. De quo sUidiosos leclores ad
* ,
commentaria olim a nobis prolala remitlimus.
\ \
' \ , .
\

, \ \ , \ , \ Q
. \ \,
\ , \ ' , \
, \ ,
\
,
, , \
, \
, \
* \
, .
, \ , \ \
\ , \ D
, \
, \ \ \
\ , \
, , \ ,
, *
, \ ,
' , \
. *
, , \

1

Dcut. xxxii, 21.

Isa. x, 53, 54 , x i , 1-10.

CAPET VIII.
c Ecce dominalor Dominus Sabaoih confringet
nobiles cum forliludine, tl excelsi stalura succidentqr, etsublimes bumiliabuntur. Et subverlenlur
excelsi ferro: et Libanus cum excelsis cadet. Et
egredielur virga de radice Jesse, et flos de radice
ejus asceudet, el requiescet stiper cum spirilug
Dei, spiriius sapientiaeet inlellectus, spirilus consiiii et fortiiudinis, spiritus scientine el pietatis:
replebit eum spiritus limoris Dei ; non sccnnduni
opinionemjudicabil,neque secundum Ioquelani redarguet scd judicabil buinili judicium, ct redarguet humiles lerrae, el erit juslilia cingulum luniborum ejus , et verilas indumenlum laterum ejus ;
et pascetur simul lupus cum agno, et pardus simul
quiescet cumbaBdo, el viiulits el bos et leo simul
pascentur : simul requiescenl catuli eorum , et leo
quasi bos comedel paleas. Et deleciabitur iufans ab
ubere super foramine aspidis, ct in caverna reg u l i , qui ablaclatus i u e r i l , manum suam miltet.
Nun nocebunl, el non occideiU in universo montc
sancto meo : quia replela esi tcrra scientia Domi
n i , sicut aquae maris operieitles. Et eril in die illa
radix Jesse, et qui surgii ui impercl gcntibus,
ipsuni gentes deprecabunlur, ct erii sepulcrum
ejus gloriosum *. > rfeque ipsi Juda?i alium quemvis
ac Cbristuin ibi prophetizalum inteltexerunt ,
nisi niminim corporaliler accepla bujus prophetiae
simplice littera, in Dominum nostrum Jesum Chrislum (idero adbibere renuant. Nos vero oirinia juxta
propbeiiam digna esse Deo persuasum babenles,
de moribus homimira Salvaloris nostri adventu
r

1211

EUSEBH CiESARlENSIS OPP. PARS. I I I . EXEGETICA.

ISI*

ab iniquitatis profundo i n mansuetudinem con-

rereie haec dici credidimus: nunc usque videnles '
qnomodo et qua ratione i n Ecclesiis quae sunt su- , \
per l e r r a m , advenlu Jesu Christi e radice Jesse
germinatt, plerique hominuin Iransformati sint,

aique natura sua immulati prius ferina, cum quasi
\
lupi prius, et pardi et leones, caeleraque ferarum
[ ]
et serpeniium genera viverent, sicut eos juxta
(5 (f. -48 V ) \
propriam cujusque malitiam et iniquilatem ex
, ,
analogia proplietia vocat. Qui el eonversi et quasi
*\
Iransfigurali in lantum mansueludinis provecti
, , \
sunt, ut simul pascerenlur, earadem sanctorura
Dei verboriran escam comedenles cura mansuelis- , \
simis vita Dci viris justis, quos propler talem ani\ '
IUQE innocentiam privatis ct niansuetissimis aninia
libus, alque Inclenlibus pueris divinus aequiparat \ \ ,
,
sermo. Si quis baud facile haec accipiat, dicat

quomodo aliter e sensu communi hunc possit i n
terpreiari lociraa. Quamobrem igitur et quomodo
Litanus cum excelsis cadct ? Quomodo non allego- , , rice accipiet neque virgam, neque florem ex ea
.
gerimnalurum ? Ostendat quomodo corporaliter
rirga egressura de radice Jesse dicatur, el unde ,
uos e radice ejus ascensurus. Si autem, quod per-
\
difficMe est, de bis interprelationcm exbibere nila; ,
tur, attende annon pulcbre nobis et reliqua Salva
loris nostri advenlu plenum eventum babuerinl.
^ \
Q i et congruenter cum propbetia advenerunl,
, .
confractis a Domino Sabaotb prioris popuU quon \
dam nobilibus, quos et elevatos facta i n Salvaio, \ \
rsai nostrmn injuria, conterendos et bumiliandoe,
et dejicicndos esse praenunliat. Cum illis et I.iba-.
nurm prolapsurum Scriptura dicit. Sic enim con- * \
sueveral Jerusalem veleremque quondam ibi cele-
* \ bratum cullum allegorice norainare; u l constat ex
illo Ezecbielis loco, ubi dictura est: c Aquila gran-
\,\
dis, magnarum alarum, longo membrorum ductu,

plena pluroie et varielate, quae habei auctoritatem
\
ingrediendi in Libanum, et evulsit tenera cedri *.
Et baec ipsa deinceps explanans idem propbe.ta,
aperte Libanum esse Jerusalcm edocel dicens :
c Fili horoinis, dic ad domuro exasperantem: Nesci- ,
iis quid ista signiflcent? D i c , Cum venerit rex Ba- *0 ,
bylonis in Jerusaleua, et assumet regera ei principes , ,
,
ejus *. Manifestura est igitur quod el ipse Liba . >
nus postexcelsoruminjuriam cecidit Salvatoris nostri adventu deradice Jessenati; i n quo requievit ^
, ,
plenitudo donorum eancli Spiritus, qui et rursus
veniet secunda et pncclara manifestatione, non se- %
; , "
cnndum opinioncm judicans^ c Personam enim bo , \ \
minie Deus non accipil > ; neque secundum l o , \
quelam redarguens : t Scrutans enim est renes et

<w>rda, et pertingens usque ad dWisionem animae
\ (4
ac spiritus . Praeterea cum jam facta est ejus i n ' \
laruaiio, quam verissime replela esl terra scientia
, \ Domini, non jam solis Judaeis eum cognoscenlibus.
\
Tunc etiam pleniorem eventum babuit propbetia,
4

' Ezech. , 5.

ibid. 12.

Gal. , 6.

Apoc. , 23; Hebr. , 12.

4213

ECLOG.E PROPHETICiE. LIB. I V .

1214

, * c - cum plenitudine genlium ingredienle CDID reliqois

gentibus et omnis lsrael salvabilur, Cbrislus a mor > '
ttiis resurgens imperare gentibus a Deo constilutus

est, juxta illud : < El erit radix Jesse, et qui surgit
\ ,
\ , \ \
imperet gentibus ; i n co gentes sperabunl. A t
tende igitur quomodo non bic Israel, aul Jacob,
p j , \
aui Judas nominentur, sed aperle gentes, in eum

qut surget de radice Jesse, sperature propbeti \ ,
raaiw*, consonante boc loco cum iis apud Moysem

dicentibus : c Non aufcrelur sceptrum de Juda, et
,
dux de femore ejus, donec veniat qui miUendus

est, el ipse erit exspeclatio gentium , > non vero
, , \
Israel. Cujusnam vero alius erit requies in akis> \ (. 49) , '
smiis apud Deuui bonoraia, nisi illius qui patrem
. " , *
audivit dicentem s i b i : Sede a dextris meU, donec
, , , ponara inimicos luos scabelluin pedum luorum * ?
\ ,
, c ,
, - \ , \ , , \
Bk ,
* , . >
1

' .
CAPUT I X .
\ ' , \ El preparabilur in iiiisericordia solium, et *
' (sic)
debil super illud in veritate, in tabernaculo David,
, \ , \ judicans et quaerens judicium, et velociler reddcng
quod justum e s t i)e secuuda Christi manifesU.
\ ,
tione haec quoque propbetizantur, quaihlo Dei Yar
, '
b u m , praeparato ei i n misericordia et benigniiaie
,
omniucn principatu, cum veritate judicans sedebit
* Q in tabernaculo David. Sic autem sanctorum el an \ tiquorum in coelis inscriptoruni Ecclcsiani, oranes , \ que exisiimo verbi Dei pariicipalione sancios efle , ctos designari.
,

CAPIJT X .
c \ , \
c Ecce Dominus sedet super nube levi, et vcnict
^ , \ in iEgyptum: et commovebuntur manufacta iEgypli
, a facie ejus, et cor eorum viucetur in ipsis *. > De
. \ increala oiunium Dei natura ba?caccipere,quasi ven ,
tuio ipso super nube aliqua, atque in corporalem
\ , \ accedere Jugyptum, neque flde dignum, neque reli , , '
giosum esse cxistiroo. Quapropler ad Dei Verbum
* \ referenda est propbetia ; atque ipsa manifesle jam
,
priore ejus adventu irapleta est, quo super nube
- D levi, carne scilicet ei a Spiritu sancto forroata, i n
, ' \ , hanc vitam, jftgyptuin por metaphoram nominatam,
, , prodiit, el in ipsam corporaliler JEgyptura, in qua,
, , \ cum adbuc esset puer, a malre et Josepb perducius
, est. Tunc autem juxta quaedam mystica verba, com rooli sunt ejus adventu conturbati qui prius ubique
^ - in manufactis simulacris inbabilabant et vigebant
\ dsemones.Quod quidem ostenditur dicente propbelia:
Ei eommovebuntur manufacta iEgypli. > Hsec quo *
que per secundum ejus et praclamm in coelis re ,
gnuni implebuntur, quo et ipsam commovendam
,
ajquuro esset. E l tunc maxime conturbanda bsc
\ \ * manufacla jEgypii, quorum cor siiperabilur, ut ail
1

Gen. x u x , 10.

Psai. cix, 1.

Isa. x v i , 5. '* Isa. xix,' i .

1215

E13SEB1I C J C S A R I E N S I S . PARS 111. EXEGETICA.

1216

Scriptura, eis Verbo divino subjicienle s i b i . A v c i v *, * *\ -

ct bumilianle Urnc omnem alliludinem nunc conira
* }Dei cognitioiiem elevalam. Omnia prophelia? reliqua
,
sola cxpltcaulur allegoria.
,
^
* .
CAPUT X I .
(f. 49 ) '.
t Indie illa erit allare Domino in lerra uEgypti,
<
et titnlus juxta lerminum ejus Domino : et erit in
, xa\
signum in aetermim Doniino in terra iEgypli ; quo- \

niam clamabunt ad Dominum propler aiHigenles
,
se, et raitiet eis Dominus bominem, qui salvabit
, * xek
eos, judicans salvabit eos, et cognitus eril Donii \ nus jEgyptiis, et cognoscenl jEgyplii Dominum

Deum in die illa, el facient sacriflcta, et vovebunl
vota Doiriino, et reddent . Et quis atius esse ^ \
possei a Domino missus homo, qui iEgyptios . \
, \
salvalurus est judicans, nisi Cbristus Dei,
c formam servi accipiens, et babilu invcntus ut , , t
bomo *. /Egypto quidera allegorice hoimiitim v i - , \ ,
lam signiiicante, jEgyptii cssent qui a daemonibus ,
\ vexaniur et ad res terrenas propensiores sunt,
quos omnium Deus niiseratus est dyemonum tyran- ,

nide oppressos, misso pra3diclo hoinine, qui salvavit salutem Deo dignam ila ut omnes quondam sub , ,
kege ab Eoclesia Domini cxclusos, se ipsum iis ,

manifestans Domimis, ad Domini scientiam bac revelalione perducerel. Patct quod in praedicta igy-
pliorum terra exstructtim est Domino allare omnibus , >
congregationibus quae in omni loco frunt ad invo- C '

candum adorandumque Deum. Dicit forte aliquis
hiiic loco adversaius, scilicet et erk allare Do- \ \
mino in terra jEgyptioruip, si quidem ahare lo- . '
cus quivis sit sacrificiorum, verbo Dei insipienthbus , \
besiiis immolalis, justius esset majus, magisque ,
verura pcr Cbristum fieri Deo altare in oiimi terre- ,
stri loco, iEgypto per metaphoram nominato, pro- ,
pler omnes ubique martyres, quasi sacriGcia et
> , ASvictimas pro bominum geaeris salute Deo, et in
ipsa corporali jEgyptiorum lerra, ubi lot et lanti , niarlyres proprio ipsorum sanguine Deum glorifl- \ \
caveruni. Quod si illud difficile crederent circum [ \
cisi, dicam ipsi quando et ubi et quodnam alLare ,
in iEgyplo ereclum sit Domino, quis vero bomo
\
1

qui iEgyptios salvos fecerit, quemadmodum et ^ * ' quando coguilus iuerit Dominus jEgypliis, ita ut
! ipsi a prioribus declinanies erroribus ad ejus scien, \ \ ,\
tiam pervenerint : hoc esl videlicet coguoscere
,
Dtmimiin. Gselcra voro omnia prophctiae altiorem
,
sensum includunt, quem enucleare prasens non
\
sinit tempus.
, &)C \ . \ %
, .
VT

CAPUT X I I .

*.

Doniine, artgustia recordatus sum t u i ; in

Iribulatione parva, doctrina lua nobis. Sicut quae

Isa. xix, 17-21.

ECEOGAE PROPHETlC-E. LIB. I V .

1217

9218

, \ \ ; , concepit, cum appropinquaverit ad partum, dolens

clamat in doloribus suis : eic facii sumus Dilecto
' .
c \ - t u o 1 Titulus quidam in Psalnm fert c Pro Dile# '- cto *; > et rursus dictum est: c Rex virliilum Di (f. 50) l e c t i . Ostenditur in his locis non alius esse ac
. Christus, is qui Dei Dilectus appHlaiur. Hujug
\ \ gratia adnolavimus quoque hunc dileetum, quem
, esse pulavimos eumdem de quo vo* maoifeste a
\ * coelis audila est dicens : c Hic est Filiue meus dit , lectus, in quo complacui*.
,
CAPUT X I I I ,
.
Audite verbum Doinini, viri illusores, qui do , , \
* , * minainini super populum meum qui est iu Jerusalem. Dixislis enim : Percussiinus feedus cum morle,
* 2[, \ :
\ - et com inferno fecimus pactum. Flagellum inun, ' ; dans cum transierit, non veniet super nos : quia
, \ posuimus inendacium spem nostram, et mendacio
protecti sumns. Idcirco ba*c dicil Dominus: Ecce
, , , ego millam in fundamentis Sion lapidem electum,
, \ * angularem, prttiosum, probalum, in fundamento
fundatum, el qui credit in enin non confundctur.
, . Et ponam in poudere judicium, et jusliliatn in
\ mensura . > Quomodo cnim non vere puerilis et
omnino deridendus illorum crror, qui corporaliler
\ existiniant lapidein qitemdaro e preliosis probatis*1 quc in fundamenlis corporalis Sion mittendum esse
, ' - ab ipso Domino, eosque qui in bunc lapidem credi ; derrnl non esse confundendos, juxta propbetiam ?
\ , Q Slultas igitur et Judaicas inlerpretaliones, quas

aniles fabules Aposlolua vccat* abjicienles, di
, - gna Deo acceplione divinitus insp ratas inlell* * \ garms proplietias. Dicit igitur : c Ecce ego millaiu
. in fandameiilis Sion lapidem. Gur illud, nisi quo
, niam prioris populi principes cum morle foedus
, \ percusserunl, vel quoniam relicto Dei fcederc,
, contra paclum cum inferno fecerunt, existimautes
*\ $ propter illud se nihil mali esse passuras; sed ctiain
, quoniam in mendacio speip posuemnt siiam, el
* \ mendacio se protectos crediderunt. Quapropler illi
a spe in Deum disjcctU. pretiosum lapidero creden * , libus miilere pollicelur. Ad islos autem dicenies :
t Percussimus feedus euin morte, el eum inferwo
, - fecinitis pactum; flagelluin inundans cuin iransie . , D rit, non vcniel super nos; quia poetiimns inenda , cium spem nostram, et mendacio protecti sumus,
* , - paulo post subjicil Scriplura : c Vos qui mendacio
, * *
frustra confisi estis, non transibil inundatio aquac,
, , >
et delebilur foedus vestrum cum morte et pacium
c 01
vcstrura cam inferno non slabit: flagellum inun
, ,
dans cum transicril, erilis ei in conculcaiionem . r
, \ Quae evidenler Salvatoris noslri advenlu in bunc
* \
populum implela sutil. Ilaque nos non alium exislii i v , * \
mainus esse, qui hic ostenditur, lapidem eleclutn,
\
probatum et roirabilem, in quem qui crediderint
.
non coDfundenlur, ac sanctum Dei Verbum, m
quo, velul lapideo lundamento, spiritualis coeie1

4
7

Isa. xxvi, 16. Psal. XLIV. Psal. LXVII, 42

1 Tira. , 7. Isa. xxvm, 17,18.

Matth.

m , 17.

Isa. xxvm, f i-17.

Phil. ,

1219

EUSEBIl C J E S A M E N S I S OPP. PARS 111. EXEGETICA.

siisque Sion adificabitur, Dei ecilicet Ecclesia.

c Fundamenturo enim aliud nemo polest ponere,
pneter id quod posilum est, quod est Chrislus Je8U8 *. > De quo et in Psalmis diclum est: < Lapidem quem reprobavemnt aedificantes, hic facius est
in caput anguli'. t e l angularis > vocatur. Quem
vero Daniel quoque lapidem inierpretatur de Cbrieli regno, cum d i c i t : c Lapis autem, qui percusserai statuam, factus est mons magnus, et implevit
unWersam terram*. iEdificanies igitur juxla legis lUlcram aedificium, bunc reprobaverunt lapidem : qui nibilominus, ab iis reprobatus, caput
anguli, genlium videlicet Ecclesiae ostendilur, juxta
illttd : Conslitues me in caput geutium \ > In
bwtc igiiur lapidem qui crediderii, non confun

i t

,
, *
\
,
* ;
(f. 50 ) ,
\ -j
, ,
* , \
*
\ , \ ,
, , \ .

delur, ut vere prenuntiat praescns de ipso pro- , pbelia.

' ,
, f
, ,
\ .
CAPUT X I V .
Ecce nomen Domini \enit de longinquo, ardens
fiiror ejus et gravis ad portandum : labia ejus repleta simt indignaiione, et lingua ejus quasi ignis
devorans *. > Quid esset dictum hic nomen Domini,
Msi Deus Verbura, a quo omnia creata sunt? De
secunda igiiur et praeclara ejus manifestatione accifrienda est, ol opinor, haec propbelia.

'.

, , , , \
. >
, '
; \
\
.

CAPUT X V .
C
'.
Haec dicit Dorainus : Bealus qui babet in Sion
* c ,
semen, et incolas in Jerusalem. Ecce cnim rex
, \ *
jusios reguabit, ei principes in judicio praeerunt .
, \
Chrislus Dei dicens: Ego onslitulus sum rex
. > ,
super^eos in hac prophetia designatur. Qui autem
c ' , \
eub eo sunl principes, apostoli scilicet, et Ecclesias
* * ,
in jedrcio Dci dirigentes, sive divini angeli, bomi ,
nora salutis defensores. Propter illum igitur, qui
,
regit Sion el Jerusalera, Beaius qui habet in Sion
"
semen et hicolas in Jerusalem; qua et congruenler
, ,
de apostolico spirilu accipi possunt, edocente nos
, \ - \
de superna Jerusalera et de coelesti monte Sion.
[],
\ , \ .
CAPUT X V I .
< Laetare, solitudo sitiens, exsulta, sotitudo, et
floribus spargere ut Hlium. Germinans germinabit,
et exsultabit laHabunda et laudans : gloria Libani
dala est eict decor Garmeli; etpopulus meus videbit
gloriam Domini et altitudinem Dei. Gonforlale manus dissoluias, et genua debilia roboraie. Dicite
pusillanimis : Gonfortaroini et nolite limere: ecce
Deus vftster ullionem adducet relributionis ; Deus
ipee veniel et salvabit nos. TUDC aperientur ocull
cttcorum, et aures surdoruro patebunt. Tunc ealiel
sicut cer.vus claudus, et aperta erit lingua inuto I Cor. , 11.
X X X I I , 1.

Psal. cxvn, 22.

Dan. , 53.

ICT.
c , , , ,
\ * \ \ *
, \ * \
\ .
, ,
, ,
* \
* , \ * \ , \ * ,
4

Psal. xvn, 45.

I s a . xxx. 27

lsa. x x x i , 9 ;

Itti

ECLOGiE PROPHETICiE. LIB. I V .

, *5 , : quia scissae sont m deserto aquae, et torrenx a l \ les in golitudine. Et quae erat arida erit in stagnuro, et siliens in fontes aquarum *. > Dei prae , \ ,
sentia admirabiles fore sanaliones praenunliat. j
\
. \ Aperle igitur bic quoque Dei praediclione Christus
Dei glorificatus cst. Ctijits praseniia et corporaliter

quidero pradicta* sanationes in laborautibns imple \ \
, (f. 51) l s u n t , mirabilius vero nunc adhuc exeneutur in
' \ ; eum flde, omni bominum geiwre cunciis anima? ma , lis penilus exsoluto. Scissse sunt in deserlo aqua
. Ghristi prasenlia, et torrenles in terra siiienle,
^ \* salutari et viviiicante verbo emergenie in quou \ , \ dam deserta et siliente lerra, gcntium scilicet Ec \
clesia, in qua, cum oliro sicca et sitibunda esset,
, ,
afluenter Jesu verborum fons c aquaj salienlis i n
* .

.
'
U
\ - vitam aelernam * profluet. Quo fonle irrigata,
rescel ut lilium, prius deserta terra, ideoque laetari

' etexsullare jubetur. Gausa vero laetitiae et exsulia ,
lionis subjicitur, quoniam, ait, c daia est ei gloria
\ * \
Libani, id est Jerusalem; de qua in superioribus
\ ,,
propbetiis dictura esl, c Et Libanus cum excelsis
\ c ,
cadel. > Quo decidente quae prius ci erat gloria
nucic evangelizalae solitudini, geniiuni scilicel Ec . , \ ctesia, daia est cum pristino Carroeli decore,
.
prioris, ut liquet, populi. Haec autem aperte post
,
Cbristi adventum reipsa exitura babucre congruen ,
tem cum praesente prophetia, quae ipsius Salvato , '
lis voce dicit : c Elevabitur regnum Dei, et dabi . - tur genli facmnti fructus ejus ' .
, \
, , \
. >
D

'.
C
*
* *
, \ \ *
\ *
, ,
.
,
, \
.
\ ,
,
, -

CAPUT XVII.
Vox clamanlis in deserto : Parate viam Domiraini; reclas facite semitas ejus. Omnis vallis i m plebilur, et omnis mons et collis humiliabitur : ei
erunt prava in rectam et aspera in vias planas : et
videbilur gloria Domiui. Et vidcbit omnis caro Salulare Dei, quoniam Dominus locutus esiV > Salvatoris nostri praecursor Joannes interrogantibus
euin quis esset, a i l : Ego vox clamantis in deserto, > et q u * sequuntur. Hajus vero gratia praecipuum retulimus in testimoniia de Ghristo, symbolnm esse reputanles Joannem aposlolicae prsedicationis. Talis enim est in deserlo clamans yox,igtiobilis quidein et inarliculata illis qui adhuc rudes
erant. ln terra olim deserta, geniium videlicet i n
* , - D Ecclesia, talis vox edita parare jubebat viam Domi, ni, el reliqua : quod hujus scientiae studiosus
, \ \
otiose scrutans comperiet.

.
'.
' ,
, ,
* , *
* , M*a. xxxv 1-7.

Joan. iv, 14.

Matlh. x x i , 45.

CAPUT XVUI.
c Super monteni excelsura ascende t u , qui evangelizas Sion : exalta in fortitudine vocem tuam,
qui evangelizas Jerusalem : exalla, noli limere.
Dixi civiiatibus Juda : Ecce Deus vester : ecce Do
Ms.i. XL, 5-5.

EUSEBU CiESARIENSlS 01 >. PA11SIII. EXEGETICA.

1223

1224

oninus Deus in forlitudine veniet, et brachiuro i * \

ejus dominabittir : ecce mcrcee ejas cum eo, et ' * \
opns illius coram illo. Sictit pastor gregem siium , \ ,
pascet: in brachio suo congregabil agnos, et in
siiiu suo lcvabit, felas ipse poriabit . Haec quo- \ \ ,
que exislimainus de Verbi Dei advenlu dici, et
, \ \ , '
praseriim dc secundo, in quo velut juslus judex
vemurus proplietizatur mercedem habens justain ,
' (f. 51 )
unicuique secundum opcra sua. Reliqua vero nunc
exponere non tempus est; quare atiam aggredia-
* ' mur parliculam.
.
1

CAPUT X I X .
Quis suscitavil ab Oriente juslum, vocavit
eum ulsequeretur se? dabit in conspectu ejus genles, etreges obiinebit : dabit quasi pulverem gladio ejus, sicut stipulam vento raptam arcoi ejus.
Persequetur eos, transibit in pace, semila in pedibus ejus non apparebit. Quis haec operalus est, et
fecit, vocans genenUones ab exordio? Ego Dominus, priraus et novissimus ego sum. Videmnt insula? et limuerunt, exlrema terre obstupuerunt, appropiuquaverunt, et accesserunt. Unusquisque
proximo suo auxiliabilur , et fratri suo dicct :
Conforlare. Confortavit faber aerarius perculiens
raalleo euni, qui cudebat tunc temporis, di
cens : Glutino bonum esi; etconforlavil eumclavis
ut non inoverelur. Juslilia ab Oriente exorta
qLXiiam esset secundum essenlia? circumscripiionem propriatn substanliam habens, nisi Cbristus
Dei, de quo dicil Aposlolus : < Qui faclus est uobis
sapiemia a Deo, ot juslilia, et sanciificaiio, el redemplio '? > Hunc autem e palrio sinti, cum oriens
sit omne spiriluale lumen, sive pcr incarnalionem exciiavil, providentia, sive ipse Patcr; qui
dedit eucn in conspeclu gentium; ul prisiini eorum reges invisibileS, polesiales scilicet nequissiinae, ad niiracnli prodigium obslupcscerent, videnles lalem Dei Filium nequc formam neque pulcbritudinem babenlem ; ulqtie stupore illo in pulverem
verlantur eorum gladii, et sicut siipulae vento raplae fiant arcus eoruin, nec jam hostilia sint eis
tirma, ignilave tela, quibus olim sibi obnoxias animas lacessebant. Post baec a i t , t Et persequelur
oos, ui omni telorum genere ita perseculus cos,
proccdat in pace viam pedum suorum. c Quis haec
operaltis est et fccit? ail. Existimamus quod excellentia et benignitas omniuin Dei vocantis eam,
iustitiam videlicet, pon aliain ac sapientiam cjus,
quam et conlemplantes verilae sunt Deum quae
prius in Dei contemptione \ivebant genles. Qai
quondam remotissimi erant, proximi regni ccelorum facti sunt. Ideoque fucrunt attoniti salulis m i raculo, se invicem docenles, et fraler frairi auxitians, prislinumque confilentur de idolis errorem,
Iraec eadem dicenies. Faber quippe erat et rarius,
qoi malleo, et clavis, et buinana machtna susci1

Isa. XL,9, 11.

Isa. x u , 2-7.

ICor. , 50.*

*.
,
, \ ;
, \ * \
, \ \ ^
* *
* *
;
. , \
. \6 * ,
, \ / * *
, *
, , , \ . >

, ,
, \ * < "
, , \ ; > ,
,
, 4
, * '
, \, ,
* \
(& , \
,
\ ,
.
, \ > ' ,
,
. c , \,
\ ; ,
\
, * ,
, \
& \ \
*

* \ \
, , \
1

4225

ECLOG.E PliOPHETlGifi. -

, \
,
& , \ \
\
*
,
, \

L I B . IV.

I22C

lans el conforlans quos prius deos ducebaoius

Qui quidera nihii erant, nisi inaniroa simulacra,
nullum a s ipsis molutu consecuta, et quasi raendacia acceperant patres nosiri idoia, et D C J I erar
in eis utilitas. Quod aulero haec ita Salvatoris 1 1 0 stri impleta sunt adventu, magis operibus quam
verbis demonstralur.

, . " ' \
' (f: 52) .

'.
, *
, *
' *
, , * y
, \ *
\ \ \ \
.
\ ,
, \
* , \
,
\ \ \
,
, ,
\ . "
\ "
t , ,
, &
,
. \
'
, * \ ,

,
\ , ,
* \ *
' , '
* < ,
, * \ \

CAPET XX.
< Jacob puer meus, suscipiam eum : Israel electus meus, assumpsit eum anima mea : dedi Spirilum meum super eum ; judicium genlibus proferel;
non clamabit, neque remillet, neque audielur foris
vox ejus; calaroum contritum non frangel, etlinum
fumigaiis noo erstinguet; sed in verilate proferel
judicium, resplendebit, et non conquassabitur, donec ponat in terra judicium, et in nomine ejus genles
sperabunt. Sic dicit Domirtus Deus, qui fecil cocluro, et intendil illud, qui Qrniavit terram ei ea quae
sunl in ipsa, quique dat flatum populo, qui esl in
ea, etspiritum calcantibus eam. Ego Dominus Deus
tuus vocavi te in jusliiia, et apprehendam manum
tuain, et corroborabo le : et dedi le in testanienium
generis in lumen gentium, ut aperires oculos c corum, et educeres ex vinculis illigalos, et de domo
carceris sedentes i n tenebris *. Quod non de Judseorum popnlo prophetizanlur haec : c Jacob pner
meus, suscipiam eum; Israel dectus raeus, assuniG psit eum anima mea, > et reliqua, manifestum est
singulas hujusce prophetiae voces perpendere volenfcbus, sed etiain ipso Ilebraico textu palel. Neque
Jacob, neque Israel nominat : apud ipsos quidem
Scptuaginla obelo signatuni esl nomen illud, quoniam non justoruro alius, nisi Salvalor nosler Jesug Cbristus, non quidera ipse filius lsaac, Jacob,
vel Israel denominalur, is erat cui adaplari poesenl
praedicia verba ; atque illud, ut opinor, nulli dubium
csl. Dato enim quod aliis quoque haec convenirent:
c Dedi Spiritum ineuro super eum; >cuinam dici potuil:
f Judicium gentibus proferet,
quae sequuntur,
praesertimque illud : < El in nomine ejus gentes sperabunl? Quomodo aulem credibile esset sivc Jndorum populo, sive ipsi filio I&aac, Jacob, sive et

; D cuivis justorum alii, ea convenire : Dedi te in teslamenlum generis in Uimen genliuin, ut apeiires
, ,
\ \ * < oculos caecorura, et educercs ex vinculis illigalos,
et de dorao carceris sedenles in lenebris? Haec
, ,
vero nobis, quasi circumcisis, disculienda sunt.
, , \
Manifeste nos Evangelium a Salvaiure noslro Jesu
;
* banc docet propbeliam impletam fuisse, cum < Pha
risaei exeuntes consiiium advereus eum ceperunl,
\
ui eum interficerent. Quod vero Jesus sciens, se, cessit inde: et secutae sunt eum turbae roultx, el
' , . '
cuiavit eos omnes , et praecepit eis ne mauifestum
* \
ipsum facerent *. His enim additur in Evangelio :
, \ *
c llL implerelur quod diclum cst pcr Isaiaro propheIsai. XLH, 1-7.

Maith.,xii,'14.

PATROL. GR.

XXII.

39

EUSEBII CiCSARlENSIS OPP. PARS I I I . -

12*7

EXEGETICA.

Um dicentera : Ecce puer meus in quo complacui, \ ,

dilectus racus, quem elegit anima mea. Ponam spi " ,
riliim meum super eum, > et reliqua, sicut in
propbetia referuntur. Ipse igilur essct, qui bic * ,
, *
Jecob vocatur, Filius Dei unigenitus; sicut alias
' , \ ,
diclum est : c Magnuin tibi est vocari te filium
meum, suscitare tribus Jacob, et faeces Israel con- . '
verlere *. Hic igitur a Palre cum inler alia haec , audiisset: c Dedi le in testamentuin generis, in l u -
men gcntium, judicium allulit gentibus, ita ul j u - , ,
dicata ratione juxta sancium Evangeliura ipsae d i - .
rigerentur : liquet in nomine ejus speravisse gentes
({. 52 ) \ ,
qu;c in eum crcdiderunt, ipsumque ad eas in lumen
genlium venisse, ut verbi sui lumine mentis oculos , , >
prius caliganlibus rccluderet. Sed ctiam eduxit e
' \
\inculis quondam peccalorum nexibus illigalos, atque e domo carceris diaboli illos qui omnium Deum , \
ignorantes in lenebris sedebant. Licet studioso sin- ( I ) ,
gulasinquirere propheliae voces, reliquamque diclio- ()
J i e i n , sicut roodo exposuimus, ad Chrislum Dei
\
iransferre.
^
. .
, \ ' \ .
C.APUT X X I .
'.
c Estole mibi testes, et ego testis, dicit Dominus
< , , Deus, el puer quem elegi *. El quis esset puer
, \ . \
quem elegil Dominus Deus , quera et sibi tcslem ^ ,
fore prsedicat eorum qui ipsi testimonium perhibe bunl, nisi ille, de quo et in pracedenli capilulo d i - , \
<:lum e s l : Jacob puer meus, suscipiam eum,
* ,
cl quae sequunlur? Qune quidem manifeste de SaJ , ; \
vatorc Dominoque nostro Jesu prophetizata deraon- \ blrata sunt.
.
CAPUT X X I I .
c Ecce ego Dominus feci terram, et horainem euper
<am; ego manumca consolidavi ccelum, egoomnibus astris mandavi. Ego suscitavi eum cum justitia
rcgcm, et omnes viae ejus rectse. Hic aediGcabit c i vilaicm meam, el captiviiaiem populi convertet,
uon prclio, neque muneribus, dicil Dominus Sabaolb. Sic dicit Dominus Sabaoih : LaboravitiEgyplus, ct negoliaiio iEtbiopuin, et Sabaim viri exuclsi ad tc iransibunt, el tui erunt servi, el a lergo
(e scqiicnlur vincli manicis, et adorabunt juvenes,
ct in tc orabunt, quoniam in le Deus est, et non
osi Dcus prater te : lu enim es Deus, et non novcrainns, Dcus Israel Salvator. Erubescent et coniundcutur oranes qui adversanlur l i b i , et ambulabunt in pudore
Cbrislum Patcr suscitavit a
morluis, conslituens eum cum juslilia regem, supcr Sion coelestcm, montem sanctum ejus regnantetn; ideoque suscitavjieum, postquam oroncs viac
vjus, aii, factae sunt reclae : non est in eis pravum qtiid, neque perversum \ Pcccatum
enim non fceit, ncque inventus csl dohis in orc

Isai.

XLIX,

6.

* lsai.

( I ) Forlc lcg. .

X L I I I ,

EDIT.

10.

-.
< , '
*
.
, \ \ .
, \
, ,
, .
* ,
, \ \ \ , \ \ , , \
, \ , ,
\ , *
, \ ,
* \ ,
, . >

, \
\
, \ ,
, t ,

Msai. X L V , 12-16.

Prov. v m . S.

1229

ECLOGA .- L I B . IV.

1250

). . ejus . Hic quoque civiutcm aedificavil Dei, sanoC5e . \ ctam in terra Ecclesiam ejus, coelesteip.que J e n r
, \ salem; cum converlisset captivitatem populi sui*
\ quaeevenit subspiriluali Nabuchodonosor, neiariis"
- , que sobdilis ei polestalibus; el sane pra*dictam ca , \
plivitaiein convertit, non prelium dans cuslodienli ' \ - btis, neque eos muneribus caplans, praeliatus vero
,
advcrsus cos, et cerlamine eos dejiciens, ila u i
, - ovans exclamaret: c Ego vici mundum . > Hacc
, ' \ *
coniirmat multitudo eorum qui a prislino errore ad
, veram Dei scienliam perducli sunt per eum : d i . canl qui ex circumcisione sunt, cui convenire pos (/*. 55) - sinl verba hujus propbetiae, Deum manifeste conft \ '
tenlis. c Hi enim, ait, hi libi erunt servi, et post te
ambulabunt, et adorabunl te, el in le orabuul, quo\ ' - & niam in te est Deus, et non esl Deus prseter te. Tu
enim es Deus, et neseiebamus, Deus lsrael Salva , , \ \ , \
tor . Manifeste patet cui hxc dicantur, c quo , \ ,
niara in te est Deus, quibus addit scrmo, c ei
\ \ , \ , \
non est ueus praeler tc. Tu euim es Deus, e* ne , \
sciebarous. Q u audiunlur quasi ex persona dicla
, .
eorum qui Cbristum Dei incarnatum cognoveruni;
, ,
in quo inbabilal Deus Pater, Juxla ilbjd : Ego in
, t \ Paire, et Pater in me
Ideoque huic soli conv
, \ niunl illa : < Non csl Deus prseler te; quasi sola
\ Verbi deitate paterno principalui unila commisla *
que, ideoquc sola utriusque gloria et potestale gu
, bernante. His aulem, Laboravit jEgyplus, et ne \, > \
gotialio iEthiopuni, et Sabaim viri excelsi ad te
, , ^, transibunt, ostendi existimo qunsdam adversa \ ' rias spirituales potestaics qua3 adversus Cbristum
, certamen iniere, eique audienles faclae sunt, sivc
\ <;uasdam aninias primum Verbo adversantes, ac
, ,
poslea ditionem ejus amplexas propriis ipsarum bo, \ - nis operibus. Dc quibus ci illud dici opinor :
, \
Erunt tibi servi, et a tprgo te sequentur vincti

manicis, el in te orabunt. Hoc vero: c ErubesceiU
, \ ,
cl confundenlur omncs qui adversanlur e i , et
: *
ambulabunl in pudore, prophelizatur de iis qui
, ' - uon egere pccnilenliam , hostesqne et inimici per .
nianserunt, et verbi Cbristi jugiini supcr se ipsoe
\ ,
tollere minime voluerunt. Et baec quidem quasi ad
, \ - Chrisii elucidationem. Citandus quippe est ille lo, \ \ < cus non taritum circumcisionis populo, sed et illis
\ ^ qui Christum quasi simpliccm bominero puiant,
, , >
Ebionaeis scilicet, vcl Artemonis, vel Pauli Samo\ ,
salensis fautoribus. Aperle enim hoc loco Cbristi
\ , * - deitas male credenlibus in eum demonstratur.
. \
' ,
, , , \ . \ .
.
CAPUT .
, , \ ,
Audi me, Jacob, el lsrael, quem ego voco : ego
, \ . \ sum primus, ct cgo sum in aeternum. Et roanus
, \ roea fundavil terraro , et dextcra mea consolidavil,
1

Isai. t m , 9.

Joan. x v i , b5.

Isai. XLV, 15, 1u.

* Joan. xiv, 11.

1431

EUSEBII CiESARlENSlS OPP. PARS I H . EXEGETICA.

12*2

eoelos. Vocabo eos, et stabunt simul, et congrega- , \

buntur omnes, et audient; quis eis anminiiavit hacc ? \ , .
Dominus, qui diligit te , fecit voluntatera tuam in
;
Babylone, ut lolleret semen Cbaldaeorum. Ego lo- \ ,
. , \
cuttis sum, el ego vocavi. Duxi eum el direxi viam
ejus : adducite ad me et audite b c : non ab initio , \
, \ *
in occullo locutus sum : quando fiebat, illic erara.
El nunc Dominus Domiuus misit me , et Spiritus
\ ,
ejus . Unus cumsit qui in boc loco loquitur, quis
.
alius esset c Dominus qui fecil ccelum et Grmavit
, * < illud, et fundavit terram, quique d i c i l : c Ego sum
primus et ego sum in aeternum ; > adjiciens in iis \ ,
quae sequuntur, juxta omnesqui divinamScripturam , < ,
interpreiati sunt, illud : c Et nunc Dominus Deus , \ ,
, ,
ndsil me et Spirilus ejtis.iac sanclum Dei Yerbiim,
qui post increalum initium creaturarum omnium f \ , \
!

prirous Dcus nominatus esl, de quo et alias scri , > ,

plum est : Misit Ycrbum ejus et curavil eos ? >
lpse enim est per quem omnia facla sunt, in cce , \ "
lesiibus el in lerrestribus, sivc visibilia , sive invi< * \ ;
sibilia; quem et misit Domtnus Deus Patcr, et
c * * ,
cvoi eo Spirilum sanctum, ad aedificandam gcneris
\ \ ,
bominum salutcm? Atque baec Judaeis aple dici pos > ,
scnt, cum doceanl alium esse Dominum qui omnia
\ ,
creavit preteromniumDeum, aquo se miss-jm con . *
filetur, dicens: c Et nunc Dominus misit me.
(5,
Ipse eniro esset cui precipiens in mundi creatione

dicit Pater : < Fiat lux, et fiant haec et illa;
, ' ,
alque illud : < Faciamus bominem ad similiiudincm
c * *
nostram. > Quare ct in Psalmis scribilur illud :
\ ,
Ipse dixil, et facta sunt, ipse mandavit et creata C c , \ \ >
sunt. Aperle enim conslat quod praccipiens ali- , * *
quid el loquens alii ac sibimetipsi praecipit et i m - () \ ,
perat. Singula vero bujusce loci verba iuquirere
t " , \ non prasenlis esl operis.
, \ . > ,
\ * \ .
.
CAPUT XXIV.
Audite me, insulae, et altendite, gentes : Pcr
tempus raultum consistei, dicit Dominus : ab ulero
malris meae vocavit nomea meum, et posuil os
Dieura quasi gladium acutum; et sub tegumenlo
manus suae occultavit me; et dixit mibi : Servus
meus es l u , Israel, quia in te gloriabor. F.t ego
d i x i : Iuvacuum laboravi, sine causa, et vane forlittidinem meam constimpsi; ergo judicium meum
cum Domino, et opusmeumcum Deo meo. Et nunc
dicit Dominus, formans me ex ulero scrvura sibi,
ut reducam Jacob ad eum, el Israel. Congregabor
et glorificabor 111 oculis Domini, et Deus meus factusest fortitudo mea. Et d i x i t : Magnum est tibi ut
813 mibi servus ad suscitandas tribus Jacob, et faices
Israelconvertendas. Eccc dedi te in tcstamentum generis, in lucein gentium, ut sis salus mea usqae
ad extremum terrac. HJEC dicit Dominus redemplor
luus, Deus Israel : Sanclificale eum qui parvi facit
animam suam, quem abominantur gcntes, servi do4

Isai. XLvni, 12-16.

'.
, , \,
,

\

, , \ \ * \
,

, \ .
\ ,
,
\ \
, \
\ ,
, \

, ,
. ,
^ , - -

ECLOGiE P R O P H E T I C J E . LIB. IV.

, , minanlium. Reges vidcbunt e\im et exsurgentprinci .

pes,et adorabunt eum propter Dominum; quia Odclis
, , \ est Sanctus Israel, et elegi te. Ha?c dicit Dominus :
, In lemporeplaciloexaudivi te, e t i n diesalutis auxi* . Ualus sum t i b i : et servavi te, et dedi lein focdus po , ,
puli, ul suscitares terram, et possidercs bxrediiales
, \ dissipalas; ut diceros bis qui vincli sunt : Eiite, ct
, \
bis qui in tenebris : Revelainini. Super omnes vias
, , \ pascenlur, el in omnibus planis pascua eorura. Non
, , \ esurient, neque sitient, et non p. rcuticl eos aestus
, et s o l : quia miseralor eoruni regct eos, ct ad fun , , tes aquarum potabit eos. Et ponain oumcs montes
, * meos in viam, et omncm semilam eis in pascua
, \ Verisimile est opinari Hebracos sibi bujuspropbe , \ ,
tiae verba dici, scilicet : c Et dixil mihi : Servus
.
\
, c \
, , \ ( f. 54)
'-c \ ,
\
* c \

\ \
* ,
\
. * \ c *1
,
, \

meus es t u , Israel, et in le gloriabor. Non islis

vero baec convenire demonstrant quse sequuntur, et
ad alium Israel spectare; scriptum est enim : < Et
nunc sic dicit Dominus, formans nie ex utero servum sibi, ut reducam Jacob ad eum, et Israel. Et
lursus dixit m i h i : Magnum tibi est vocari fllium
meum, ad suscilandas tribus Jacob, cl faeces lsrael
converiendas. > Sed et iilud : c Ecce dedi te in I n ceni gentium, ut sis salus mea usque ad extremum
terroe, admirabileru queindam et prodigiosum fore
demonsirat eum de quo sermo babelur. Quis autem hic esset, nisi Dominus noster Jesus Cbristus ,
qui jam prius in iis quae supra rclala sunt ,* Jacob
et Israel manifeslalus est dicens : Jacobj puer
meus, suscipiam eum, et Israel clectus meus
\ . * Q
i eum anima mea? Hic enim qft solue
, \
p
, Israel quidem nomina \
lus, quod inierprelalur videns Deum, juxla divini* , , talis suae^sensum ; Jacob autem, id est luctator ,
, ;
quoniara iocarnalus omnes adversarias debellavii
* potestales. Attende enim quomudo consentiant i n , ,
ter se prophetice; baec quidem, de qua nunc sermo
, > *
babetur, elin qua dicitur illud, t Jacob lilius meus,.
, * c , *
quod ad Christum spcctal; sicut enim illic c Jacoh

puer meus dicitur, ita bic Magnum tibi esl vo. " ^
cari te filium uieum ; > et sicut illic, < israel eleclus
\, , * ,
meus dicilur, ita hic, c quia fidelis est sanctus

, lsrael, et elegi te. > Rursusque illic dicitur: c Dedi
te in testamentum generis, in luraen genlium , u l
c
s

v e r e

v i d e n s

a l r e m

\ ,*1 > Penres oculos cscorum , et educeres de conclusione vinctos, de domo carceris sedentes in tene, ,
bris; in praesenie vero prophetia : Ecce dedi lo
, .
in lucem genlium, ut suscitares terram, et posside " ,
res bacrediiates dissipalas; ul diceres bis qui vincii
, t ,
sunt : Exite, et bis qui in tenebris : Revelamini.
, \
< Quod quidem nulli alii ac soli Salvatori nostro
conveniunt ilise propbetise, manifeslum fiel m u l l i , , *
tudini gentium quai in eum alque per eum in om ,
nium Deum speraverunt, quibus a Patre constitutus
* , \ * 'est in lumen. Ait igitur, 4 ut suscitares lerram ,
. " \
scilicet ad animam prius lumultu et procella agita
Miai. XLIX, 4-11.

1235

OPP, PARS I I I . EXEGETICA.

EUSEBIi C J E S A R I E N S I S

tttoi in pacem et tranquillilalem reaucendam; sed et j

c ut possideres baerediiates dissipatas , > gentittm
videlicet Ecclesiam; quam aute ipsius incarnalionem deserlam, quasi baereditatem accepit ab illo
quri dixit e i : c Pete a me, et dabo tibi genles h&rediiatam tuara . Hic antem juxia prophetiam de
ae ipso, eos qui in vinculis eraiit, exire jussit. Sane
eitim Lazaro, quem fasciis jam redimilum alque in
sepulcro a quatriduo deposilum viderat, ut liber
exirel imperavit, dicens : < Lazare,' veni foras .
Necnon ratione aliqua ad filiara Abrahami, quatn
conslrinxerat Salanas decem et oclo ajinos, quamque pristina infirmitate liberatam , incolumem dimisit. Caeterum, ubique iis qui peccatorum vinculis
irapediebantur, priorum suaruni iniquitalujn missionem concessit, prout solus poteslalem habens '
dimiltendi peccala. Quibus nunc quoque doclriiu
ua imperat ut, ruptis prioribus viuculis, egredianlnr, unicuique diclilans : c Ecce sanus faclus es :
jam noli pcccare *. Praeterea nunc adhuc ignoranliae et malitiae tencbris obscuratis praecipit ut
revelentur, quippe qui Verbum Dei est, pracordia
et renes inquirens, cordisquc cogitationum et senlentiarum indagator. Verum ut qtiam brevissime iis
tacumbamus, pracedentia verba iis quse de Christo
dicta sunl acconwiodantes , alque ab initio resunienles, nostram de illis interprctationem profereniue. In mullis igitur circumcisionis populo aperte
inanifestatus, cura nomine ive Jacob , sive Israel vocatur, in praseuti non ad eos prophelizat,
sed insulas et gentes ad audienda quae dicturus est 'convocat; eslque ibi promissio Ghristi
dictade vocalione omnino olini infidelium, alquc a
pietate in Deum alienarum genlium, quarum alioe
iieminantur insulae , animae scilicet quae olim
qtiodam modo marilimis vitse procellis, agitatisque iniquilatis fluclibus jactabanlur. Quid de iis
fi intelligendum ipse nos docel Dominus, dicens :
Ex ulero matris meae vocavit nomcn meum;
qtiod et aperte de Chrisio, ipsnis enim sunt haec
verba, quae ex Evangelii scriptura didieimus. Inscio
enim Josepb Mariam concepisse cum apparursset
Gabriet, paternae minister voluotatis, in somniis
inter caetera hxc ait : c Pariet autem filium, et
voeabis nomen ejus Jesum: ipse enim salvum faciet
populuin suum *. > Adjicitque in prophelia : Et
posuit os meum quasi gladium aculum ; rursusque : < Posuit me quasi sagiltjin electani.
Verbum enim Doniini esi efficax et penetrabilius
omni gladio ancipiti, el perlingens usque ad divieionem aniinse ac spirilus , ut divinus oslendit
Apostolus. Haec quoque ipsi goli aplissime conveniunt, obedicnti facto Patri usque ad mortem, seilieel: c Servus meus e& l u , lsrael, el in te gloriabor. > lllud vero: c ego d i x i : lu vacuum laboravi, > et quie sequunlur, ad Salvalorem speclant,
propter. paucitaieui eorura qui secunduia Evange4

Psal, , 8.

Joan. , 45.

Joan. , 14.

23
,
\ ' \
,
, ,
' ; \

\ ,

,
c ' , \
.
\ , \ ,
, ,
\ \
, \ ,

* ,

, ()
\ (/*. 54 )

, * , c ",
, . \ \
,
, ,
\ .
, \
\ ,
\
.
,
, \

, \ \
\

\
, ^
, \


.
* c , \,
c * \
\ ,
.

,
, ' * , \
'
,
> \

Matlh. , 21.

Ifcor. , 12

JECLOGiE PROPHETlCiC. ~
. , * ^
c
,
. *

* , , \
c
, \ , '

. \ c
,
, <
,
* > , ,
,
.
\ ,

' , , *

, ,
\ ;
, \
.

> \
((. 55)

LLB. I V .

Kuni ejus vivunt. El quoniaiu c non venlt nUr *a perditas oves domus Israel, recte memoralur praecipue in mundum venisse c ad suscitandas tribut
Jacob et faeces Israel convertendas. Dein , cura
inler istos omnes non euro accepissent, subjicii
quasi ad seipsum : t Ecce dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque ad exlremuni lerwe.
Jubet nos baee Doroinus Deus e l Pater, qui l i beravit eum ab omnibus ei advers&nlibus, sanctifl*
care eum, dicens : c Sanctificale qui parvi fecil
animam suam. > Hic enim quam verissinie panri
duxit animam suam, c exinaniens semeiipsuni, et
factus pro nobis roaledictum; el peccata nostra
suscipiens humiliavit semetipsum usque ad mort e m , mortem autem crucie *. > Addit deindc,
quem abominantur gcntcs, servi dominantium.
Manifesium quippe est quod hujus ssecuH principibus servientes, non tantum in passionis ejus tempore maledixerunt ei dicenies: c Gravisesi nobis
etiam ad videnduin *, sed et nunc maledicunt,
ejus doctrinae obsistere conantes. Ilunc igiturDominus sanctificare jubet, praeclaram ejus praesenliam pnenunlians. Quod auiem de gentium vocatione propbetizans sermo reliqua profert prophttiae, ab bis verbis : Dedi te in foedus gemium,
et quae sequuniur, quae quidem fusius investigare,
CUDI magis spirilualiter el juxta solam inleUigeatiam dicta sint, non praesenlis operis eet.

* \ , ' \
, . ,
.'" \ >
, * c " , > \ ,
, , .
*.
C
*
, ;
;
, \
, \
^;
;
, \
, \
, \ .
,
.
-,
, , .
,
,

\
, ' () , ,
;
. * 1

GaL , i l \ Hebr. x n , 2 ;

Phil. n, 3.

CAPUT X X V .
c Sic dicit Dominus : Qualis est bic liber repudii
malris vestrae, quo dimisi eam ? Aut cui debitori
vendidi vos7 Ecce peccatis vestris venditi estis, et
iniquitatibus vestris emisi mairem vesiram : quoniam veni, et non erat bomo qui audirel. Nunquid
nonpotest manus mea liberare ? aul nunquid noa.
possum eripere? Ecce in increpatione mea deserlum faciam mare : ponam flumina in siccum; coinputrescent pisces sine aqua, et morienlur in sifc
Induam coelos lenebris^et saccuui ponam op.erimcntum eorum. Dominus Dominus dedil mibi linguam
eruditam,ul sciam usqpequo oporteat dicere verbum.
Erigit mane, mane erigit mihi aurem, ut audiain
quasi magislrum. Qominus Deus aperuil mihi auD
j g aulem non conlumax sum, neque coniradico : tergum ipeum dedi in flageUa, et maxiilat
mcas in alapa*; faciem vero meam non averli a probro sputorum. Domiuus Deus auxiliator meus factu* .
est: ideo non sum confusus; ideo posuifaciem meam
ut petram duriesimam, etscio quoniamnon confundar. Juxta est qui justificat me : quis contradicev
mihi ? Accedai ad me. Ecce Dominua Deus auxitiaior meus : quis esl qui condemnet raeTEcce oraitta.
r e n i

S>p. n , 1$.

1239

EUSEBII CESARlEtfSiS X)PP. PARS I I I . EXEGETICA.

vos nuasi vestimemiini veteraecetis, tinea comedet

vos. Quis ex vobis timens Dominum ? audial voeem
eervi. ejus. Ambuianles in teiiebris, et non esi eis
l u x , confidile in nomine Domini, et innilimtm Deo
veslro. Ecce omnes vos ignem incenditis, corroboratis flamraam. Ambulate in lumine ignis vesiri, t
fiamnia quam acceodistis. Propler iue facta sunt
haec vobis, in tristilia dormietis Maoifeste Verbi divinitas iis quae retuliraus ostenditur, ei quoniam inearnationi suae praeexsisleret, etquomoda
faclus bomo haec passurus esset quae in Evangeliis
scripla sunt. Quis eniin alius esset dicen: c Nunquid non poiest maous mea, et quae sequunlur,
usque ad iUa: Induam coelos lenebris, et saccum
ponam operiineotum eorum, > nisi l>ei Verbum?
Ipse enim, bis dictis, subjicit : Dominus dedil

1240

*; , \ .
Koptov;
, \
, ,
\ \ .
, \
\ , \ \ .
, . >

, ,

.
t , \
, \

* **
, ; , ,
mihi linguam erudilam, ut sciam usquequo oporteat dicere verbura ; > rursusque reliqua adjicit, d i -
cens : Egoautem noa contumax sum, nequecon- \
[] *
iradico : tergura meum dedi in flagella.el maxilla

,
meas in alapas, et cauerausque ad illa,: Quo , * \
niam juxta est qui jusiificai me. Reipsa eniin
passura fuisse dicimus Verbum, compatienlemque " .
,
quem suscepil hominem. Nescimus igitur ao aliqua
(f. 55 ).
possit de bac prophetia ratio dari ab iis qui non

admillunl quamdam ease secundam substaiitiam

,
Dei Yerbi, post primam, et increaium Palrera 001

niuraque Deum. Nos aulem recle persuasum haben \
les bunc esse revera Deum Verbum exislimaraus,
qui et bic inler caetera dicit: t Induam coelos lene- Q
bris, subjicitque ex pergona quarn assumpsit bo- , \
c ,
minis, Dominus dedit mihi linguara eruditara, ut
sciam usquequo oporteat dicere verbum. Quem- \
,
nnm vero alium nisi Salvatoreai liosiriim hominem

- . > '
facluin decerct haec quoque dicere : c Quis contra

dicet mihi? stenms simul; vel de quo bacc dici
\ ; . >
posscnt, ab illis : t Quis ex vobis timens Dominum?
" \ * c
audiat voceai servi ejus, nisi de solo Christo,

;
qui juxta Scripluras ignominiam despexit, exina , > \ ,
niens semetipsum, et usque ad flagella humiliatus,
,
cum, secundum de ipso prophetiam flagellatum eum

\ ,
Pilatus tradidit cruciligendum ; tunc quoque alapas

\ -*
et sputa pertulil, ctitn ad ejus verba vestes dilace ;
rans eummus sacerdos euro blaspheioavisse exclaraavil. Tunc enim exspuerunl in faciem ejus et D ( \ ,
\ ^^ colapbizabant eum; alii vero alapas ci impegerunt,
,
dicentes: c Propheiiza nobis, Ghriste, quis te pcr ^
russit? Videntur aulem capiluli huju^ inilia ad
Juda3orum synagogam spectare. c Ecce enim, > ait, . ^ , , ;
ipeccalis vcstris vendiliestis,et iniquitatibus vestris
\
emisi matreni vestrara. > Venit enim ad perditas
c ,
oves domus I s r a e l > el nullura invenit apud eos
\, \
bominem, sed et primos quidem eos vocavii: non
.
^utem erat populus audiens. Ideo dicit: c Ideo veni,
c
ei non erat bomo, vocavique, et nullus erat qui
,\ ,
a;idiret. > Postrema vero hujus loci coogruenter
\ *

IS.JI.L, i - l t . Mattb. xv, 24.

ECLOGiE P R O P H E T I C J E . L I B . .

242

. * * c , * posl islorum reprobationem gentium Tocalioneni

* \ ,
innuunt Quis ex vobis timens Dominum ? au
* diat vocem servi sui. Nos enira vere eramus
\ ,
c ambulanies in tenebris; > neque erat nobis l u , c ; men anie Salvatoris no&tri adveotura; sed nunc
. Dei gralia credidimus in nomine Domini, et Deo
c \ adbaeremus. Islis vero qui non in Cbmlum credi derunl, quibus et superius diclum e s l : c Ecce om \ ne vos quasi vestimentum invelerati erilis, et t i , \ \ nea comedet vos, adjicit sermo dicens : c Ecce
, * omnes vos ignem incendilis, > et reliqua. In quibust
* < manifesle et illud: Propler me facta sunt haec vo, \ , > bis, de persona dicitur Cbristi objurgamis eos,
t exprobranlisque faclam in seipsura Judaeomm po, \ \ c '
puli praevaricalionem.
, \
.
. )

CAPUT X X V I .
*
c Il;rc dicit Dominus : 'Propter vos nomen

meum blaspbematur in gentibus : idcirco cognoscet
populus meus nomen mcum ; idcirco in die illa,
, ,
quod ego sum, ipse qui loquor, adsum ul formo , silas in montibus, ut pedes evangelizanlis audilum
, ,
pacis, u l quinuntiat bona, quoniam auditam faciam
, ,
salutem luam, dicens : Sion, rex luus erit Deus .
. \
Haec quoque aptissime ad Salvatorem refertur pro , \
phetia, cujus per incarnalioncm impletum est i l l u d :
c " (/". >6) ,
c Ego sum, ipse qui loquor adsum. Priori igilur
. populo per figutam dicilur : c Proplcr vos nomen
' meuin blaspbemalur in gentibus, > et cselera. Haec
> * vero : c Ideo cognoscet populus meus nomcn meum
^ in die illa, de gentibus quae ht eum crediderunt
, \ ' possunl inieNigi. Ipse igilur est qui prius quidem
. \
per angelos, deinde per propbelas cum bominibus
' , \ conversaius est. Atque post illos rursus supcrve * \ (I) niens, per se ipsum salutem omnibus annunliavil.
**, ' ,
Quorum sensum studiosus indagalor peiTacile no .
Terit.
'.
CAPUT X X V I I .
c Et revelabit Duminus bracbium eanclnm suum
c
in conspeclu omnium genlium, et videbunt omnia
,
exireraa lerrae salutem a Deo nostro. Recediie, re
cedite, exite inde, pollutum nolite langcre. Exile de
. , , ,
medio ejus, mundamiui qui fertis vasa Domini.
\ ,
Quoniam non in tumultu exibilis, nec iu fuga pro\ , *
perabitis : praecedet enim vos Dominus, et congre , , j) gabit vos Deus Israel. Mcte intelliget servus meus,
cxaliabilur, et elevabilur, ei sublimis erit vaide.
.
Sicut obslupuerunt super te mulii, sic inglorius erit
, ,
interviros aspectus ejus, et formaejusinter Olios ho \, miiium. Sic mirabuniur gentes muUse super eum,
, \
super ipsum continebunt reges os suum : quia qui . *
bus non esl narratuni de eo, viderunl, cl qui non
, \
audierunt, conlemplali sunt. Domine quis credidit
, , \
auditui nosiro?el bracbium Domini cui revelalum
, . ,
esl ? Et ascendel sicul virgultum coram eo, et sicut
, ;
radix de terra silienli. Non est specics ei, nequa
, p
1

' Isai. LII, 5-7.

(\) Vel icgendum pro , vel pro .

EDIT

1143

EUSEBIl CiESAftlEJNSIS OPP. PARS. I I I . EXEGETICA*

decor et vidimus eum, et non hal>ebat aepectum * -

neque pulchriiudinem; sed aspectus ejus inglorius,
, \ *
deflciens prac liliis hominum; homo percussus ,
\ ,
sciens ferre iiiiirmitalem ; quia deforraalus est
, \
yjltus ejus, despeclus esl et non reputatus. Lan, , guores nostros ipse tulil, et dolores uoslros ipsc
, \ .
pcrtavil : et nos putavimus eum quasi leprosuni, , \ \ , \
et percussuin a Deo et bumilialuin. Ipse aulem
! \ \
vulneralus est propler iniquilales noslras, a t t i i - lus est propler scelera nostra : disciplina pa , cis nosira super euin, eilivore ejus sanali sumus.
. ^
Omnes nos quasi oves erravimus; uuusquisque in
,
viam suam dcclinavit : el posuit Dominus in eo
\
iniquitalem omnitim nosirum. Oblatus est quia ipse
* \ , \
voluit, elnonaperuit os tium : siculovis adoccisio ,
nem duciusest, et quasi agnus coram tondenlese

obmnlesccns sic non aperiel ossuum. Deanguslia,
, ;
et de judicio sublatus esl : generalionem ejus quis
,
enarrabil? Quia absc^sus est de terra vivenlium :
. \
propler scelus populi mei percussi eum. E l dabo
\ , \
impios pro sepultura, et divilem pro morle sua :
, ,
eoquod iniquilalem non (eceril, neque dolus fueritiu
. \
ore ejus. El Dominus voluit conlerere eum in infir *
milale; si quis posuerit pro peccalo animam suaro, \ ,
videbit semen longaevum, el vohinta* Domini iu
\ \
manu ejus dirigetur. Pro eo quod laboravit anima , (f. 56
ejus, videbil, el salurabitur : in scienlia sua juslifi- \ j , \ ,
cabit ipse justus servus meus mulios, iniquitalee
,"
eorum ipse porlabit. Ideo dispertiam ei plurimos,
* , \
et fortjum dividel spolia, pro eo quod tradidii ^ * *
in morteni animam suam, el cum sceleratis repu , \
tatus esl : et ipse peccata mullorum tulit, et pro \ , \
transgressoribus rogavit. Lauda, slerilis quae noii . ,
paris: decanta laudem, el hinni, quae nun pariebas: , \ \ , quoniam mulli filii desertse, magis quam ejus qua$ *
habel virum *. > Quaudo enim alias, nisi per Sal- . * \
valoris noslri Jesu Ghristi adventum bracbium tna
gnum, scilicel Verbi ejus bracbium, Paler Deusque
,
umnium in conspeclu gentium revelavil, quas v i - , \
dcntes dalam ipsis a Deo salutem, ab errore p r i , \
stino jubet recedere, nec jam pollulas, quAbus olim

scrviebant, turpibus et immundis rebus deditas,
, \ ,
tangere? El quoniamnon casu fiiul delerreanlur a
, \ prisiina niajorum vivendi ralione et a communi bo ; \ \
imnum societale bujus gratia ipse Dominus cum D
iis ambulalurum se ?osque eongregalurum pro , \
rcittit, portantes vasa sua, sancta videlicet prae- ,
cepla, divinosque sermones. Rursus eis quemad
modum in prioribus propbctiis diverse Filius Cbri- , '
stus nominabatur Dei, iia et bic dicilur. lolellecturus
\ . ' \
autem, et elevandus, el inagnopere exallandus pro-
pheiizatur propter humanitatein suam, de qua bacc di- ( ) ,
cuntur. Vere enim obslupuerunl et allonili sunt super
\ * \ eum mulli, horainem eum sibi similem repulanies.
,
Obstupueruntque nuila praecelleulia vel mundana
, \
gloria circunidatum eum videnles, cum, forma Dei
* \
dcposita, ipsumquc se exinaniens, et servi formam
\, ()
accipiens, adnnratione et obstupefactione digna
Msai. L I I , 10-15; L I I I , 1; u v , 1.
1

43

ECLOGiE P R O P H E T J C J E . U B . IY.

* - perfecit prodigia, ifa ut contemplaoles eum tu - pentes dicerent : c Nonne bic est Jesus fllius Jo, , , sepb ?Nonne maier el fratres ejus sunt inter nos ?
, ()- El nunc usque super eum admirantur ei obslupe9 \ , scuulplerique, doctrinam ejus diflusam et nunc ad
buc penelrantera videuies in universani terram, eo4 ; \ * rumque qui crediderutit in euin constaiiletn immo< \ ' ; \ tamque perseverantiam repulanles. Haec auiem adini * \ , raii, nun divinam intellexerunt poiestatem qua ope - ralus esl et nunc usque operari lot et tanla valeat;
' , continuerunlaulem vere supereumeloccluserunl re \ ges os suum, sive qui congregati fuerant passionia
<3 . - ejus tempore, de quibus diclumest nAslilerunl rege
' , \ - terre, et principes convenerunt in uiium adver^us
4 *
eum;*sive qui tuncerant principesgeiilium;elcoiiZl \ ' tinueruiil profeclo os suuni, cumsapiusintercludere
,
sermones ejus conali essent atque doctrinam, et illa
,
nibilominus in niajus invalesceret, praeclarus, incly , \ , > tus, el sublimis faetus, Ua ul manifestus fieret non
\ mudo iis qui a palribus de ipso propbelias acceperant,

sed,quod imilto inagis inirandum esl.el illis quibus
\
niliil unquam de eo aniiunlialumfuerat, scilicel no*
, \ - bis genlibus. Qui et miniine quidquam a inajoribus.
> \ , (/". 57)
audieramus, ncve de ejus adventu didiceramus,
eum venisse cognovimus, aceepimusque de ipso
, prophelias. Quae aulem praevidens proplieta, spiritu
, , afDatus divino, admiralus exclainai: Doniiue, quis.
, ' . *
credidit audilui hoslro? Quod non idem est ac
si d i c e r e l : Nullus credet auditui nostro. Mauifesle
' ,
eniin niagua multitudo genliuni, ipsoruinque Ju ,
1

' *"

,
\

nonnuili
de Cbrislo
.

da-orum
Et bracbium,
> ait,
Domini,audilui
scilicetcrediderunt.
praexsisiens
* Dti Yerbuin, c cni rcvelalum est? > Ipse eniin serroo
, ; "
in inilio piophelbe docel dicens : t E l revelabit Do \;
miiius bracbiuin sanclum suuni in conspectu oui , \
nium genliuin. Posl bxc dicilur : c Et ascendoi
, \
sicul vhguUum coraiu co, et sicut radix de lerra
* \ , \, c , siiienti. Non esl species ei, neque decor : et vidimus eum, et non crat aspcclus, neque formosi* ,
; > las, > el qtiae sequunlur, quae omnia implela sunl,
* quando exinaiiiens semelipsum, abjecia Dei forina,
speciem elegit, uon quae apud bomines formosa ei
.
decora babelur, viiamqne degil bumanam sine ho, * luiiHim gloria, sioe aliqua mundanae dignitaiis pra>
, \ , \ j j cellentia, forniam vero servi et minislri accipiens
, > , \ , buDiiliavil semelipsuin el faclus esl ut bomo verus;
,
despectus et sciens iiifirmilaies, exuil abscondilque
\
divinitalis suae praeclaiam divinanique figuraru. I d circo despeclus est ab iis qui tanlummodo buma, '
nilalem ejus respiciebanl, nec eum Dei Fibum re
putabaitl, nec eliaui juslum aliquem. Dicunl vero
,
qui haec spiriiu intelligiinl, quasi enarrantes docen \ ,
, tesque bujus mysterii ralionem: c Hic pcccala no\ (I) stra lulit et pro nobis passus est. > Videlant eoio,
\ ' \ ^ prout propbeta?, quonam modo fiel c Agnus Dei, qui
, * tollii peccaia mundi
> Posl bxc subjicitur: c E l
nos pulavimus eum quasi leprosum, el percussum
, * '
Joan. , 42; Malth. , 55. * Psal. , 2. Joan i , 29.
(I) Fortahse leg. . E D I T .
1

EUSEBII CiESAUlENSlS OPP. PARS 111. EXEGETICA.

u Deo, ct hamilialum. Ipsc aulein vulneratus est
propler iniquitates noslras. Revera enim vulneratus est, cum lapides quos conjicerent in eum,
ampuerunt. E l t altrilus est, ait, proptersceleranoslra.i Melius enim quam Paulus iniirmis compatiens
Chrislus dicere potuit : Quis infmnatur, et
infirmor ? llsec vero omnia confitctur propbeta
propler ipsum, omnemque populum passuruin esse
illum, de quo dicitur : c Vulneralus eet propler
iniquilales nostras, et allrilus est propter scelera
uostra. > Se ipsum quoquc designans adjicil : c L i vore ejus sanaii sumus. Manifeste prospieiens
qirem in errorem declinaret circurocisionis populus,
ceriiorque riullum prorsus hominem peccali immu
nem esse, clsi juslissimus videalur, addit : c Om
1

1248

. \.'
, \
($)
, \ \
, ,
,
. \ \

,
\ , ,
.
, * c
, \ ;
' * 1

nes nos quasi oves erravimus : unusquisque in viam ^ fffai * \ c ,

, c ,
suam dediiiavit : el posuit Dominus in eo iiriquilatem omnium noslruui, > et quae sequunlur, quae
> .
procid dubio per unum Salvatorem nostruju Jesum
'
exilum babuisse deinonstrantur. Exiude magnopere
, \
miranda est illorum induratio, qui apud priorem
,
I opuluni eum agnoscere noluerunt, causantes eum,
, (/". 57 )
quem opprobriis ctderisione lacessiverant, indigna

passiMii esse Dei in ipsum solliciludino. Manifeste
\
praelerea exclamante prcphela de eo, quod c sicut
\ , & \
ovis ad occisionem ducius esl, et quasi agnus co ram tondenle se obmutuit nec aperuit os stium; >
et < quia abscissus est de terra vivenlium. Quis \
*
auiem non admiielur quae post haec adduntur,
propiielam dicentem audiens : Propter scelus po- Q
pirii nriei ductus est ad mortera? Aul cuivis verba
DOII deficerent, propriis auribus audienti Cbristi
vocem, nec inlelligenti, vel ipsissimis oculis ejus
prasentiam inspicienli, nec videnli ? Quemnam enim
aliuni baberent ostendere juslorum propler eorum
scelcra ad mortcm duclum ? aut quis talis fuerit,
q*ii iniquitates omriis pppuli, ipsorumque propbcu r u m tulisset, ct pro eis passus esset, ita ut l i vore ejus omnes illos sanatos fuisse confilerelur
propbeta dicens *. Hic iniquitates noslras tulit, et
pro nobis passus est, et livore ejus sanati sumtis?
Quis humana? particeps nalune lalis fleret, u l neque verbis neque operibus quidquani peceaverit,
i i l de ipso divina tcslatur Scriplura bis verbis :
Iniquilalcm non fccil, neque inventus est dolus D
in ore ejus? > Quam ob causam, postquam praedicatus est ducendus sicut ovis ad occisionem, ipsum
prsenuntial Scripiura propter iniquitates populi ad
morletn damnandum esse? Dicant vero an exspectatus ab iis Gbristus Tcnturus haoc omnia passurus sil, q u propbeli* de eo pranuntiavere, vel
aliquid simile apud ipsum fiiturum sit. Yerum si
propter ea quae Salvatori noslro acciderunt a Gde
in eum deterrenlur, non dicere babent de quo
baec exspectent. Superest igitur juxia eos ut non
exilu coniprobaia ei maniOsle fallacia verba Dei
demonstrentur; non vero juxla nos, quibus nibil a
1

1 ! Gor. . 29.

* , *
,
* , *
c \ ,
,
\
. '
,
*
; ' (sic)
, \ ,
, *
;

; ,
\
, \ ,
,
, \
, \ ;
' ' ,
,
\ ,
,
; \
\ , \

ECLOGiE PROPIIETlCiE. LIB. IV.

\ - majoribus annuntiatum cst, nihil de ipeo tradilum

;
est, qui larren eum contemplaii sumus atque re
cepimus, juxla illud quod alias diclum est : c Po, \ - pulus quero non cognovi serviit mihi, in auditu
, . '
auris obcdivil mibi. > Atquc in onini propbetia cx
pressius et latius expriinunlur qua3 speciant ad
, () \
eum, ostenditurque quam in periiiciem incident
, " ' qui ei insidiali sunt, bis verbis : Et dabo impios
\ pro sepultura ejus, el diviles pro morle stia : eo
* * quod iniquilatein non fecerit, neque dolus fuerit
\ , - in ore ejus. > Talis euim cum fueril, ait, suslulc ' \ runt euni, baec vicissim passuri. Posl hsec iterum
, genlium Ecclesia electa alque accepla prioris loco
\ ' populi annunliatiir bis verbis : Lauda, sterilis
\ '
quae non paris : decanla laudem, ct binni, quas
, \ \ non pariebas; quoniam mulli filii deserUe, magis
c quam ejus quae habel virurn. Quibus cum mulu
\ , \
opus sit invesligalioue et explanatione boc in loco,
\
hic cui cordi eril prseceptum illutl Salvaluris :
, ; \ Scrutamini Scripluras, quia vos putalis in ipsis
, \, vitam aeternam habere : et illae sunt qua3 leslimo. (/. 58) nium perbibent de xne \ > sludiosius el iuipcnsius
scrutalus ea dignoscet.
c , 0 \ ,
, , \
, t ,
, >
; .

'.
CAPUT XXVIII.
, \ , - C
Audite audienies me, et comedite bonum, et
. \ delectabitur in crassiludine anima veslra. Inclinale
, \ aurem vestram, et venile ad m e : audite, et vivel
anima vestra : et feriara vobiscum pactuni sempi , \ , *
, ternum, misericordias David fidelcs. Ecce leslein
. , , populis dedi cum, ducem ac pra;ceptorem gentibus. Ecce genlein, quam nesciebas, vocabis : et
\ ,
, , \ , - genles quae le non cognoverunt, ad le currcnl pro , , pler Dominum Deum luum, el sanctum Israel,
, . quia glorificavit te *. > li-s qui bsec intclligent verba,
Scriptura pollicelur spiriluales cibos, divinam coo lestemque abundantiam, viiamque non sccundum
, ,
carnem, sed animae sempiternam, promillilque eis
,
insuper paclum sempiternum, quod 1 misericordias
,
fideles David > vocal. Quodnam cril rilud, pusi Moysis
,
pactum, nisi novum et sempilernura Testamentum,
.
quod feriet cum illis ad quos speclai propbelia ?
\
Nova sanctorum Evangeliorum Scriplura, miseri , , cordiae scilicet David, propler naium de semine
; ,
cjus Jesum Chrislum Dei. Hunc et teslem dedisse

ail Deus non Israel, sed gentibus, iis dominaiu
\ \ \ rura atque imperalurum, non aulem veteri circum, , \ cisionis populo. Hae autem genles prius minime
, \ - eum cognoverant, cum sciverunt eum esse Dei Fi . , lium, eumque Salvatorem ac Deum vocaverunt.
Verum nos quoque qui prius eum nesciveramus, ad
,
eum confugimus, a prisliito errore digressi, adver, *
sariaque abjccta ditione. Tales ergo, ait propbe \
D

Joan. v, 39.

* Isa. , 2-5.

125!

EUSEBII CiESAMEXSIS OPP. PARS. I I I . - EXEGETICA.

!2S2

lia, flemos proplcr Dominum Deum ejus, quia * ,

glorificavil eum. Manifeslum est qua ralione glori, \ .
ficaverit eum Pater, juxla hanc ad eum ecoelo de , \ ,
missam vocem : Et clarificavi et iterum clarifi , *
cabo *. > Videamus autem annon congruanl quae

bic dicunlur, scUicet: t Ecce gcntem quam nescie , * \ , \
bas vocabis : el gentes quae tc non cognovenint ad
. > "
te currenl, cnm illis qua; in pracedenle referun t " ,
tur capilulo, scilicel, c quibus non annunlialum
, ,
est dc eo, viderunl, et qtii non audierunt conlcm , > ,
p h l i sunt. > His similia inveniuntur in septimo
, \
decimo psalmo, e Cbristi persona : Populus , . >
quem ignorabam servivit mihi, in auditu oris obe
divit mibi . > Nosigilur verascredentespropbelias,
"
implelas fuisse cas Salvaloris nostri adventu pro
, .
certo baboraus, intelligimusque nos quondam ipsos
(f. 58 \ ) , \
errabundas gentes fuisse, malignitale daemonum
,
in omnctn idololalriam provcclos, neque solrnn
\, ,
vere Deum cognosceutes, neque nllam prophelicam

audlentes vocern; verumtamen Salvatoris nostri
, \
Jesu doctrina, ad omniuin Dei scicntiam perveni, ,
mus, divinisque credidimus Scripluris, ctpropheli
\
zaliim Dei Verbum accepimus, cujus prius omnino
, uescii eranius. Hoc igilur lantuin Salvatoris nostri
, \ doclrina bcneGciuni consecuti, quomodo non juste
acciperemus et pnedicaremus eum sicut Dei F i - , *
\ .
lium Salvatoremque nostrum?
, \
, ;
%

CAPUT X X I X .
C
\
< Juslus perit, et non est qui recogilet in corde
c ", '> , \ 8uo, el viri niisericordiae colliguntur, quia non est
, \ , \
qui inlelligat : a facie caim malili:e colleclus est
* ,
justus. Veniat pax, requiescat in cubili suo qui
, *
ambulavit in directione sua. Vos aulem accedite , \ , \
buc, iilii auguralricis, semen adulleri et fornicarise.
. ; \ Supir quem lusisiis ? Super quem dilalastis os, et
; \ \
ejccislis linguam? Nunquid non vos filii scelesti,
; ,
semen mendax * ? Cbrislus Dei solus vere inter ; *
omnes qui unquam exstilere juslos talis invenilur.

Idcoque peculiariler justus vocatur, et propbetia
* \
de eo a i l : Ecce juslus perit. > Unde aulem abla- , \ /
tus sit dcin indical dicens : c facie eniin malitkc
t ",
ablalus est juslus. > Quis autcm eum sustulerit,
, '
noveris ex ipso dicenle : c Nemo lollit animam *
meam a me ipso, et potestatem babeo ponendi

eam, et poleslaiem habeo iterum suinendi eam \ >
*
Dein ait: c ln pace sepuilura ejus. > Ex quo notan- , \ .
dum, quod non modo inorlem, sed et sepuUuram
* . >
ejus prophelica designat Scriptura, unde et sanclus
, \ , \
Aposlolus ad Corinlbios scribens d i c i l : c Tradidi \
onirn vobis in prirais quod et accepi: quouiam
*\
Christus mortuus est pro peccalis nostris secundum
e , \ ,
Scripiuras, et quia sepultus est . > Citjus aulem
'
Scripiurae, nisi quae dixerit: c facie maliliae po- , \ . > ,
pnli mei d-jclus esl ad morlcm, et in pace sepul- * '
lura ejus ? Non solus praediclus nobis justus
, \ ;
1

Joan. , 28.

Psal. , 3 .

Isa. i n r , I - i . * Joan. , 18.

Cor. , , 4.

ECLOGJS PROPHETIC/E. L I B . I V . ,

4251

- ablalus est raedeio iniquilatis, sed et c viri justi,

, c , > \, c
ait, auferunlur, qui et ipsi sunt sancti Chrisli
, \ \
aposloli, mirabilesque ejus mnrtyrcs, qui j u s l i l i *
, ,
ejus parlicipalione et ipsi jusli effecii sunt. Ilorum
\ - vero perfectonim nullus, ait, vidit, nullnsque re" ' , \,
puiavit propler cordis crasstludinem, oculorura, \ \ , ,
que obductam caliginem, ad quos reliqua spectant
* , \
propbclia?, scilicet ab his vcrbis : t Vos aulem ac ,
cedile huc, fllii auguralricis, semcn adulleri et for, c ,
nicarise. >
\ , . >
CAPUT X X X .
(f. 59) '.
t El timcbunt, qui ab occidente, nomcn Domtt \ ,
\ '
n i , et qui ab orlu solis, gloriam ejus. Veniel enira
,
quasi fluvius violeiitus ira Domini, veniet cum
. \ ^, \ iracundia. Et vtniet Sion redeniptor, el eis q iti
, .
rodeunl ab iniqiiilate in Jacob dicit Dontimis:
' ,
Hoc foedus meum cuin eis, dicit Dominus: Spiri \ \, \ , tus meus, qui est in te , et verba mca, qux po, , \
sui in ore tuo, non recedent deore tuo, ei de oro
, ,
seminis t u i , el de ore seminis seminis t u i , dicit
\ . >
Dominus, amodo et usque in sempiternum *. >

Rursu9 de geulium electione, vel Ecclesia, per
\ .
Salvatorem nostrum prophcticus annuntiai sermo.
c , > - Quinara enim alii esscnl qtii bic c ab occidente
, vocantur, vel quamobrem nomen Domini timue rinl omnis generis genlcs, quae Jesu doctrina p r i ,
slinum errorem, suaeque ignoranlia? caliginem
; ' - reliquere aique ad omnium Deum confugere? quis
, ^ \ Q autem veniurus esse prophelizatus de Sion , qui
, redimerel et a pristina iiiiquilalc reduccrcl Jacob,
\
vel superveniens perditas salvarct alque in impie ,
lale provolutas oves domus Isracl, quibus consti , - lulurum sc in Cbrisio Spiritus Dei pollicetwr verba
4
viiac aeternae , quae dedit Paler in ore F i l i i ; quae
, et dicit neque de ore ejus, ncque de ore seminis
\ ejus nunquam recessura amodo et nsque in sem ; ' pilernum ? Hacc quidem essent verba Evangelii
, , - Novi Testamenli, quae, etsi tot eis olim insidiali
,
sint et nunc usque insidicnlur, nunquam deficient
,
neque recedent de ore ralionalis spiritualisquo
\
seminis Cbrisli Ecclesi. Dixit enim Dominus el

pnedicavit ea non defectiira ex boc nunc et usquo
\ in saeculum. Ideoque juxla Joannem c aelernum
\ D Evangelium visum esl *, Chrisli scilicet Evan .
geiium.
'.
CAPUT X X X I .
c ' ,
Spirttus Domini super m e , eo quod unxerit
, Dominus me : ad annunliandum mendicis misil
,
n>e, ut mederer conlriti9 corde, et prsedicarem
, \ ,
capiivis indulgentiam, et clausis aperlionem ; ut
, \
pnrdicarem annum placabitem Domino, et diem
* ,
ultionis Deo nostro; ut consolarer omnes lugen5 \ , tes ; ut poncrem lugentibus Sion et darem eis co , \
ronam pro cinere, oleum gaudii pro lucto, pal \ \
lium laudie pro spirilu moeroris : el vocabuntur i n
, . > ^
ea fortes j u s t i i i x , planlatio Dommi ad gloriflcanf

lsa. I.IX, 19-21.

Ap;c. xtv, 6.

125

EUSEBIl G J E S A R I E N S I S O P P . P A R S I I I . -

EXEGETIGA.

1*56

dum
> Qui de radice Jcsse ortus est Jesus Chri- ^ \ ; , *
sius Dei, quem requieverunt scptem Dei spi- ,
,
r i i n s , jusliliam qui dilexit, oditque iniquitateru ,

unctus cst a Deo ei Palre ejus spirituali oxsulta
tionis oleo; qui et accepto qnondam in manibus \
* \ ,
Isaiae libro, tempore quo factus erat bomo, bunc
ipse legit cilalum locum : c Glaude librum, a i l , , i
bodie impleta esi brec Scriplura ; > ipse enim vere ., \,
erat a Patrc missus, evangelizare regnum coelo- .
rum pauperibus spiritu, quibus d i x i l : c Beati pau-
peres s p i r i l u , quia ipsorum esl regnum coelo- ,
(/*. 59 ) ,
ruui * ; > el < meJeri conLritis corde de quibus
* > \ <
dictum est : Cor contritumet humiliatum, Deus,
non despicies \ Prarterea et annunlialum venil , \
peccalorurn remissionem iis qui prius sub spiri- * c
lualis Nabucbodonosor lyrannide premebanlur. . \
Ideoque conforlans dixit paralylico : F i l i , remit- ()
() (sic)
tuntur tibi peccata , sed et illis quibus mentis
oculi occlusi sunt, quique a spirilualibus alieni- \ ^
geuis et Babyloniis sicut Samson et Sedecias caBcati ) , *
\ (k ,
sunt, visum venit redditurus. ln tiumero eorum
qui curati suni ab eo corporaliler cseci erant, qui-
bus visum restiluit, postquam in se crediderunt, \ ,
et voce magna ciamabant: < Miserere nobis, fili *
David . Hic est enim qui vocavit c annum placa- \ ,
bilem Domini, > quem annuntiare coepit, conjeclo ,
in carcerem Joanne; qui et edocuit rcgnum D e i , c * , Aauto
jttdiciumque nosirum, in quo reddetur unicuique
ex verbis et operibus. lnsuper venit ad conso- ,
1

landos oranes luclu coram Deo accepto lugentes ; * , \ \

quos et beatos prsedicat, dicens : Beati qui l u - ^ , \ \
, '
gent, quoniam ipsi consolabuiitur . Venit etiam
. * u l daret < lugcntibus Sion gloriam. Quinam au
lem essenl i l l i , nisi qui ipsorura patriara quaeren \
les, cceleslisque civitatis in sempilernum mcmoriam
, .
revocantes? Qualis erat i l i e , qui, praescius suae
apud bomiitts coramorationis, exclamabat: < Heu
\ \
rrtihi, quia incolalus meus prolongalus e s l ! et
. > ' \ ,
bi quoque , qui super ilumina Babylonis flebant
, \
cum recordarentur Sion ' . His enira Gbrislus Dei
;
consolatione fungens quam lugenlibus promiserat,
, \ \
luclu exsoiulog glorificabit, et pro cinere quo sparsi
, , >,
erant in bac vita lugentes, laHilia? oleum prsesla b i t , ungens ct eos exsullationis oleo, ut fiant

chrismalis et regni sui participes, juxta haec Apo-
, ,
eloli verba : c Parlicipes enim Ghristi effecli su , \ mus . > Praelerea lugenlibus Sion dabit Cbrislus,
juxta propbetiam, c pallium laudis pro spirilu moc- ,
roris, si res vitae neglexerint, hominum operi- , \
bus despeclis; et bic maxime lugenles, non niodo ,
qnoniam procul Dei proraissa viderenl, sed et eo , \
. quod, propicr bumanilatem ct benignilatem suam
eorum miseriis et doloribus compatercntur et boc t solum apostolica voce exclamaales : < Quis infir- , ,
malur ei ego non iniirmor , quis scandalizatur, et \ () ,
\
ego nou uror ? >
T

1 0

11

Isa. LXI 1-5. * Luc. , 2 1 .

Matth. , 5. * Psal. L , 17. Mailb. i x , 2. Mallb. x x , 5 1 .
Matlb. v, 4. Psai. c x i x , 5.
Psal cxxxvi, 1.
H-br. m , U .
I I Cor. x i , 29.
1 0

1 1

,2S7

PROPnETlCA* -

feCLOGiE

1*58

LIB. I V .

, ^ \
* \ , \ *
,, , \ ;
;
\

t \ *
, \ *
, *
.
, \
, ; , *
,
' , * *
t , > * * c
, * \ \ , \
* ,
\ \ *
\ ()
^ ,
() ,
,
() *
<* 6>; \ ,
\
, \
." , ,
\ , \ ,
,
, * ,
* .

CAPUT X X X I I .
f Gaudeat anima mea in Domino : quia induit me
vesliraentis salutis : et indumento juslitiae circumdedil me, quasi sponsum decoratum corona, el quasi
sponsam ornalam monilibus suis. Sicul enim lerra
profert germen suuro, et sicul hortus semen euum
germinal, sic Dominus Deis gerininabit justitiam ,
et laudcm coram universis genlibus
Domini
noslri Jesu Cbrisli anima, de qua d i x i t : 4 Trislis
est aniraa mea *, > e l : Nuncamma meaturbala
est *, 1 in nulla creaturarum gaudet et exsultat,
nisi in solo Patre et Domino. Induit enim eum d i vinitaiis veslhnento, veraque et perfecise justilia
indumento. Sed et sponsus exsiitii neque maculam
neque rugam babenlis sponsse Ecclesiae, qme euro
quasi corona circuradedit, sponsa vero inlegerrimae divinilatis, quam velut sponsam praeclaro Doraioi spiritu decoravit. Praelerea sicut fertilera
egregiamque terram exeoluit eara, alque sicut bor-.
tum germinantem et germinibus suis florentem,
quibus et magnus Dei paradisus ornaius fuisse d i citur. Haec erunt, a i t , poslquam juslus Dominus ,
nec modo Judaeorum sed et genlium dominaior
Deus, suam gerrainaveril justiliain, id est Gbrisluxii
suum, coram universis quae in eum crediderunt
gentibus.

.
" . ,
. ^
* *
* , \
,
*
, \ .!
,
; , ;
\ .
, \
; ,
* , *
. ,
\

CAPUT XXXIIL
f Elevate signum ad populos. Ecce Dominos audiium fecit in exlremis terrx. Dtciie filiae Sion *. Ecce
Salvalor luus v e n i l : ecce nierces ejus cum eo, et
opus ejus coram illo. Et vocabunl eos, populus sanctus, redempti a Domino. Tu autem vocaberis :
Quaesila civitas et non derelicta . > Quis est
iste qui venil de Edom , tinclis vestibus de Bosra ?
Isle formosus in slola sua, gradiens in niullitudine
forlitudinis siiae? Ego qui loquor justiliam, etpropiignaior stim ad salvanduin. Quare ergo rubrum est
indumentum tuum, et vestimenta tua sicut calcantium in torculari? Torcular calcayi solus, et de
gentibus non esi vir mecum : calcavi eos in furore
meo*. > Iierum hic propbeiia jubet accipere signum
de gentium Ecclesia, promillens quod Dominus auditum faciet usque ad cxtrcma terre* quod et i m pletumcstSaWatoris nostri Jesujadvenlu, in omnem

() * ,

, \
. t . > (
,
c \ *)
t

terram diflusa apostolorum ejus praedicatione, ver

bisque eorum ad exlrema lerne. Dein diciiur :
c Dicite fiftabus Sion 1 (genlium sciiicet Ecclesiis:
ipsaeenira filise sunl coelestis Sion, quae est maler
noslra, > juxta Aposlolum ) : < Ecce Salvator luus
tcnit, ecce merces ejus cum eo, > et reliqua, quibus
ostendilur secundus Gbrisli advenius, cum Judex
veniet, reddens unicuiqne bujus vitae faclorum

Isa. LXI, 10, I I . Malth. x x v i . 58.

Gal. , 26.
PATROL. G R . X X I I .

* Joan. xn,27.

v #

sa. yiii,

10, 11.

Isa. LXIII,

ELSEBII CiESARIENSlS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

"*

mtl

ncreedem , flagiliorumque quae quis admiserit , > \ , * pam?m. Dein interrogans adjicit sermo: Quis est , \
iste qui venil de Edom, tinctis veslibus de Bosra|
, \
,(quo.l interpretatur terrestris), isle formosus in
stola sua ? > Hoc videtur dicere et post incarnatio- . *
nem,et post exinanitionem, et in terra commoralio- c ,
nera, et passionem , et ad morluos descensionem, , ( \ ) c
admiratus pulchritudinem et decorera Salvatoris * (. 60 ) ;
sine ulla coromistione, neque rugam, neque macu-
lam, neque deforraitatera e terrestri corporauqne \ , \ habitatione medias inter res bominum censecuti. , \
Imo forliludinem ejus magnopere admiralur, qui ,
omiiem diaboli exercitum debellavit. Addit igitur : \ ,
c Quis isle formosus sn stola sua, gradiens in mul- \
tiiudine fortitudinis suae? > Ad quam interrogatio- \ ncni Salvator respondet,docens quis essel,dicensque: \ c Ego qui loquor juslitiara, el propugnator sum ad , snlvandum. Rursitsque ad eum sermo quasi pro- . , c
pier passionem d i c i t : c Quare ergo rubrum est i n - , ; ,.
dumenlum tuum ? > et quae sequuntur. Quasi enini , , *c
, \ . >
Agnus Dci, tollens in seipsum peccata mundi, peccalis nostris rubra induil vestimenta. Quapropter *
et in Zacbaria propbeta dicitur: c Jesus erat indu- ; >\ .
lus veslibus sordid.s *. > Haec enim eranl peccato- , ^ ,
rnm noslrorum indumeuta. ldeo paulo superius d i - elum e r a l : Hic iniquilates noslras t u l i l , ct pro \
nobis passus est. Ipse enim c iniquiiatem non fe- \
'
cU, neque invenlus esl dolus in ore ejus . lierum
*
Salvaior interrogationi respondens, unde rubra facta sint vestimenla sua docet dicens : genli- , \ %

bus. > Quas quideni gentes, nullo bominuin ei au- ^ . > ,

xiliante, solus constituit, refracta malignorum ad . > ' versariorumque spirituum universa potestate.
,
( , , " , ,
,
.
'.
CAPUT XXXIV.
\ *
c recordatus est dierum sascutomm : qui edu;
xil e terra pastorem oviura magnum , posuitque in
medio eorum Spiritum sanelurti suum *. > quis , \; . \

alius esset a Domino de terra educlus pastor Dei
, .,
ovium, nisi Salvator noster, qui venit ad perdilas
oves domus Israel ? Hic est bonus pastor, qui po- ;
suit animam suam pro ovibus, quem Pater educlum [) , \
deterra exaltavit, et donavit illi nomenquod est ,
,
ftuper omne nomen \
. >
CAPUT XXXV.
'.
c Civitas Sancii tui facta est deserla, Sion de< ,
serta facta est, Jerusalem desolata est. Domus , -
eanctiiicaiionis nosirae, et gloriae nostrae, ubi , \ ,
laudaverutu te patres nostri, facta est in cxustio- , , \
nem ignis, ei omnia desiderabilia nostra versa
\ \ , ,
sunt in ruinas. Nunnuid super bis conlinebis l e ,
* \ .
Domine: taccbis ct aAliges nos vebemenier ? c c Manifestus faclus sum iis qui non anle inlerroga *
banl me: invenerunt qui non quaesierunt xne : d i x i : * 1

Zacb. , 4.

* I Peli , S2.

* Iga. LXUI, 41.

Phil. , 9.

isa. LXIV, 10-12.

DE VITIS PROPHETARUM.

1261

-
, ol
, ' . > \
,

, (. 61)
\
, .
, \, ,
; \ \
, .
\ ,
, \
\ \

1262

Ecce ego ad genlom q u non invocabat nomen

meum. Expandi manus meas tota die ad populum
incredulum, qui gradilur in via non bona post cogitaliones suas *. > Hic quoque prophetizala priue
Israel reprobatione , continuo indicatur gentium
electio quae per Ghristum facta est. persona enim
populi preces emiltenle propbeta, respondet Sermo
incredulilaiem et juiquitatem prioris populi increpans, propriamque in eos beniguitatem coramemorans. Quomodo enim, a i l , baec dicitis, quasi me salutem vestram negligenle? Equidem illis qui non
interrogabant me nec quaerebant meipsuta manifestavi. Sane igilur manifestum quod Dci Filius,
gentibus olim ignotus, in consuraraatione saeculorum, bentgnilaic el benevolentia Palris Deique om-

, - nium reruin, manifestus eis factus eet, qui nun

BC \ \ - quam inierrogaverant eura dum idolorum suorum
ovto , erroribus vincti essent.; invenlusque nobis est, qui
, \
non quaesieramus e u m , sed et non invocantibtis
, -c
nomfcn ejus incarnatus respondit, tantummodo ex
. \ clamans: Ecce adsum. > Haec igitur de genlium
- vocatione manifeste Scriptura propbetizat. Dein
acerrime confulalis Judaeoruni verbis, subjicit d i c \ ,
cens : c Expandi manus ineas ad t e , ad populum
\ .
incredulum et adversanleim Poiesl illud quoquo

de passione ac cruce ejus inielligi.
.
\ Haec sunt quae ab Isaia excefpere libuit. Yerora
\ &
- enimvero, i n hoc nono Generalis elemenlaria inlro

- Q duclioni* libro (1), ) Eclogis, quas in boc ct

, tribus prsecedenlibus evolvimus, imponenles, aliud
demonslralionis genus, illis conveniens qui rationis
.
perturbationem ab iaipiis hscresibus sustinuere, in
hoc decimo libro, quantum i n nobis erit, usurpabimus.
1

Isa. LXV, 1 , 2

l ) Inde concludere est Ecloqas propheUcas excerplas esse ex opere grandiori, nunc deperdito, cui litulos : Gene eUmentaria Introduetio. Hujus pauca fragmenta dedit cardinalis Blai (iufra col. 1271), qui Bclogarum edifionem

OxooieD8emigooravii. EOIT. PATD.

E U S E B l l DE V I T I S PROPHETARUM
FRAGMDNTA.
Ex Prcpfatione Joannts Curterii ad D. Joannem Rupifucaldium, Mujoris Mona$lcr\i abbalem, in ProcopH
tophisioe Chriitiani variarum in haiam prophetam Commentationum epitome. Parisiis, apud Nicolauin
Chesneau, 1580, in-fol., pag. 24 $eq. :
. . . c Adjeci praeterea el prophelarum omniura Vilas, quas, cum nonnullis aliis, Eusebio ascriptas, babebat vetus Marchali codex ; parlim quidem ut ex fragmenlo haberent ecclesiaslicorum scriploruin sindiosi unde opus ipsum, ex quo deprompiae sunt, si quando in ebrum mauns incidat, tanquam
justa probaium, parenii suo et posteris reslituerent: partim vero, ut quae tantus auctor de prophelis adnoiassel, tantisper exstarent, dum in lucem melioribus forsan auspiciis opus ipsum prodiret
inlegrum.

EUSEBIUS DE VITIS PROPHETARUM.

tcriptis Eusebii de propheticorum librorxm ap
*
xal peUalionibut et quid summalim quisque compie .
ctatur.
, '.
OSEE, I .
\
Fuerunt vero et ante istum orophet* : sob D&-

fSC5

EUSEBU CiSAHiENSIS OPP. PARS 111. EXEGETICA.

vide quidem Samuel. Nalban, Gad ; sub Roboam

ero et Abia et Asa, Acbias Siloniles, Samaias
Addo, Azarias, A n a n i ; eub Josaphat aulem et
Acbab, Elias, Elisaeus, et qui victoriam de Syris
Acbabo praedixit, quique sibi ipsi vulnus inQixit,
el quri Achabum reprehendit, et Jehu filius Anani,
et Oziei et Eliada : quorum nulla exslant propria
scripia, sed sermones lantum nonnulli, qui in Regum et Paralipomenon historiis legunlur. Inlcr
eos autem, qui litteris raandarunt aliquid, quorumque scripla exstant, primi sunt Osce et Isaias. Sub
iisdem enim Judae regibus Ozia, Joaiham, Acbas ei
Ezechias; sub Hieroboam eliam Joas tilio, qui rcgnavit in Israel, propbelarunt. Factus est autem
serroo Domini ad eum, et vaticinaius est in saeer-

<2C4

COG , \ , xa\
' , ,
\ , \ , , \ *
\ , \
, \ 6 \
, , \
, 6 \ , [nola in margine,
] \ , \ * *

. ,
, *
. ,
, \ , , \
, \

dotes, in Israel, in domum regis, deque inlerilu .

\
Samariae. Postquam eliam reprebcnsione usus,
, , \
mansuros incredulos esse conclusit; Ecclesiam de
, \ \ * \
-genlibus eo coaclum i r i sigiiiflcavil, quod scorlum
, \ ,
eibi in uxorem assuropsit, quam ad viur. sobriela , '
4em caslilatemque revocavii. Vaticinalus vero eliam
, ,
est <de Salvatoris advenlu.
. \ \
.
AMOS, I U .

, .

T i x i t et bic eodem tempore, sed initio, cum

Osee et Isaia, Ozia Judae et Hieroboam lsraeli
imperanlibus, aote duos annos terrae motus. Vidit
auiem sermones, et vaiicinalur adversus Hierasa-

\ ,
\ , \ , \
, . , \
,

lera , adversus Israelem et Samariam, adversus

gentes etiam, Damascum, Gazam, Ascalon, Azo
tum, Accaron, Tyrum, Iduraaeam, Tbaeman, filios
AIDRIOII , et Moab; quos omnes a se reprehensos
inftdeles esse concludit. Neque vero, cum esset ab
Amazia sacerdote Betbel delatus apud regem flieroboam, tanquam qui adversus Samariam populumque faceret, ipse quidquaro de dicendi libertale
remisit, sed vaticiuari pergens de Salvaloris adventu loculus esi.
MlCHiEAS, V I

, , \ ,
, , , , ,
, , 5 [nota in raargine, .
], , \ *
, .

,
\ ,
^, \ \
.
,

q:

Secundus bic quidem a superioribus fuit, qiioniam posi Oziae tempora valicinatus est: sed eadem cum illis aelate floruit: quia el ipse Joatharao,

.
. . \ \
\ \ Achazo, et Ezcchia regibus propbetandi munus D . ,
aggressu* est. Factus esl aulem ad eum sermo Do- , \ ,
mini, et vaticinatus est i n Hierusalem, in Saroa\ \ , \
riara, in prophetas eos qui populum in errorem i n . \
ducebant; in Achabutn denique. Pradixit et Sal
valoris adventum, ubi poslremis diebus manife .
etum Domini montem forc significat.
JOEL, 11.
Sermo Domini factus est ad ipsum, predixitque
senioribus omnibusque qui lerram incolebant, cjus
excidium, et alia quse ipsi contigeruot servilutis
lempore. Vaticinaiur vero etiam de Spiriius sancli gratia in omnes qui sub Salvatorc futuri sunt,
fiffundenda. Concionatur denique de jejunio, de

, '.

\ ,
\ , \ *
\
[lege ]
. : \ -

DE \ I T I S

1265

PROPHETARUM.

1266

\ \ , \ pcDnitentia, de Salvaloris adventu, el de signis quac

\ .
in cruce suut ediia.

, A .
" ,
\ .
.

ABDIAS, IV.
Visionem denuntiat adversus Iduma3am, et quem
Dnem eadem sit babitura. Vaticinatur etiain in
genles quse Israeli insullarunt. Fore eliam praedixit, ut Esau domus, ab ea quaj Jacobi est, subverlatur.

, \

\ , (1)
. *
, . (2)
, \
.
. \ ^
\
, , \
' .
, \
, \ \ .
, '.

JONAS, V.
Sermo Domini faclus esl ad ipsum, ut Ninivam
profecius in ea doceret, tribus tanium diebus urbem eam ab inlerilu abesse. Sed cum inandali onus
declinaret, coniigU ut nave, in quam conscenderal,
teinpeslatibus agiiata, in mare ejecius a pislrice
absorberetur : qua3 eumdero iriduo post vivum
evomuit. Ileralo dcinde ad eum Domini serroone,
Ninivam appulsus, ibique concionatus, cives ad
resipiscentiam adduxit, et iram Domini ab ipsis
averliu Fuii quidem certe Salvaioris imago, queui
pistrix iltesum absorpsit et evomuit.

\ (sic)
. \ \ \
. \ , \
, \
, \ .
, '.
\ \
. C
. \
.
' .
$
, \ .

NAHUM, ELGES/EI FILIUS, V I I .

Assumptionem de interitu Ninivae visiouis bujus
liber compleclitur. Vaticinaiuret concionatureliam
de feslo. Praedieit autem m ea dc Salvaiore, de
caelcris omnibus, quae adversus Ninivam sunl, de
ejus flne denique et Israelis bostium.
ABBACUM, VIII.
Assumptionem et bic intuiius est. Vaticinatur
autem fusis quidem precibue Ilierosolymilana urbis noraine : sed de Salvaloris advenlu pronunliat.
Dicit vero et quae spernentibee eventura sunt. Postea sequuntur preces cum cantico, in quo tvia r*>
perias propbetaediapsalmata, Salvaioris adventutn,
el quam de morte victoriara adeptus est, decantaniis.

, ' .
SOPHONIAS CH13SI FILI13S, IX.
\ .
lisdem iste et Hieremias vixerunt temporibus.
\ Ambo enim vaticinati sunt, cum Judae regnum Jo. ,
sias teneret. Factus est autem sermo Doniini ad
, \ \ * \
ipsum, munusque suum in Hierusalem, totoque
\ , Juda obiit. Praedixit eliam de venturo die, qui
, $ , magnus dicitur, quo idola oronia lucique lollentur;
vov \ . \ ^ nde luctus et clamores mulli fuluri. Valicinalur
, \ , ' .
vero eliam de ipso Salvatore, deque ejus in vilam
, \ , \
redilu, qui ab eo nostri causa faclus esl. Sunl el
, , \ , \
ejus vaticinia in Gazam, in Ascalonem, in Azolum,
, \ , \ in Accaron, in Moab, in Ammon, in Damascum, in
.
Ninivam, in ADibiopas.
U

, '.

, \ ,
, \ .
\ , \ , \ ,

AGGiELS, X .
Fuit islc posl cnptivilalera, cum populue Hierusalem rediissel, Darii regis anno sccundo, roenee
sexlo. Factus esi aulem sermo Doniini in manu
ipsius, vaticinalusque est Zorobabeli, et Jesu Jo-
sedeci filio, populoque ipsi de Hierosoiymoruml

(1) Sequilur Eusebius inierpretationem LXX ;

Hebraei vero quadroginta habcnl. Videsis S.Augusl.

De chitate DeL lib. xvm, c 44.

(2) Edit. Gurterii . babeu EDIT, PATROU

4267

EUSEBII C J E S A R I E N S I S 0 1

lnsiaurationc, de umbrarum item transilu, deque

gcotium Yocatione.
ZACHARIAS SADDO FILIUS, X I .
Vaticinatus est el isleanno Darii secundo, menseqneoctavo faclus esl sermo Doroini ad ipsum : in eoqueDominiloculusest angelus. Dirigilporro ad patres Hierusalem visiones. suas quas mullas ac varias
videt. Disseril aulem prolixa oratione de Salvalore,
el significat eumdem asinae ejusque pullo insidentem venlurum esse.
MALACHIAS, X I I .
Fuit et iste eliam post captivitatem Dario regiiante. Vaiicinatur autem assumptioncin sermonis
Domini in manu angeli sut . in qua arguit Israelem
iransgressionum nomine, et accusal, quod decimarum et pauperum curam non habeat. Disserit etiam
de die j u d i c i i , de Salvatoris splendore, deque
E l i * aule ejus adventum missione,

ISAIAS FILIUS AMOS.

Iste el Osce (sicul a me diclum esl antca) iisdem
floruerunt temporibus. Vixit enim hic Ozia, Joatbamo, Achazo, et Ezecbia Judaeae rcgnum tencnlibus. Visionem aulero inluitus, valicinalus cst adversus Judaeam et Hicrusalem. Fattus est vcro
sernio Domini ad ipsum bonaque ipsius propbclias
pars nuntiusest quidam de Verbi Dei adventu, deque iis quaenostro nomine passus est. Vaticinalur
aulem de gentibus quae seqmmlur : adversus B.i
bylonem; in alienigenas, et adversus Damascum, in
iEgyplum, in Idumxam, in vallem Sionis, in Tyrum, post quae sequitur visio qaadrupedum, qiwe
sunl in eremo. Narral et Sennacberim expediiionem, et Rapsacae jactaiionem, excidionemque eorum, et inlerilum. Additet EzecbiaB morbum, ulque
morti proximus, fusis ad Deum precibus, in quindeciro annos vitae sibi prorogalionem impetravit.
Vaticinatur porro eunuchis, el genlibus, addito ad
fincm dici jiidicio.
niEREMIAS GHELGl/E FILIUS,
sacerdoiibus.
Iste, quod prius dixi, et Sophonias, iisdem vixerunt lemporibus, sed mansit Hieremias ad Joacimum usque, et undecimum Sedeciae Judae regis
annura, id est ad populi usque caplivilatcm. Facturo esl autem verbum Domini ad eum, et mullis
Hierosolymorum iniquitales arguit, deque ipsis, el
dc siccilale vaticinatus est. Pracdixit item de Elamitis genltbus, foreque ui iEgypius a rege Babylonio exscindereiur. Addidit et propheliam in Babylonem, et sermonem quero babuit jussu Domini,
ad Saraiam Neriae fllium, ad Idumaeam, ad filios
Amroon, et ad Gedar reginam aulae quam percussit
Nabugodonoftor rex Babylonis. AUoquitur et Damascum, el Moab et Hierusalem, et Judam, et Rhecabitarum familiani, et (iliorum Jonadab, et Juiteos, qui terram iEgypli, qui Magdalum, qui

. PARS . EXEGETICA.

1268

\ ,
\ \ , \
.
, '.
\ .
' \
, \ , \
, .
\ ,
, \
\ .
, '.
\
\
. .
\ , \ \ }
, \
\
, \ , \
'
.
.
', ,
\ \ \ , \ , \ , \ ,

, . \
\
\
, \
* . \ \
, \ ,
, , ,
, ,
.
\, ' , \
, \ ,
.
\ , \ \
.
,
.
, , \
,
,
. ' ,


, \ \
\ \
, \ \
\ ,
, \
, ,
,
, \ , \ ,
\ \ , \ \ , \
\, \ , -

42G9

DE VITIS PROPHETARUM.

, \
\ , \
. ,
.
\ ,
, ,\ .

Tapbnas, quique Patnures reglonem iucoleDant;

Baruch denique, cum ista ab orc Hieremi excepta,
in libro describeret. Narrat porro sub fincm quo
pacto exceptum per insidias propheiam in coeno*
sum lacum projecerinl, unde est pcr Abdemeleeb
iElbiopem extraclus.

Cur Baruch librum inscribil ?

;

Quia quse Hieremias dictarat, in libro a se <le , scripla captivis apud Babylonem recitavit, conso , , \
lans eos et auxilii spem a Deo nuntians
.
Quare Laruentationes librum imcribit?
(6;

Quia veibis istis Hierosolymorum et populi qui
, , \ 3 caplivus erat miserias lamentatus esl

.
;

^,
, , ,
.

Cur Epistola Hieremiae dicitur?

Quia ipsam scripsit Hiereroias ad caplivum popuium, ut eumdem adversus idola conlirmaret,
ne qui ipsa intuebantur, ad eomm cultum, cum
iis a quibus colebanlur, raperentur

EZECfllEL BUSI SACERDOTIS FILIUS.

($ic) .
Fuit bic caplivitalis tempore post Hieremiam,
\
\ annoque quinlo Joacimi caplivitatis ccepit vaiicinari. Facius est aulem sernio, facta ilem Domini
.
manus ad eum, visionemque inilio quadriforrais

animalis vidil mirabilem maximeque formidan \ \
dam , et explicatione difficilem. Vaticinatur autem
. ,
Addit et
\ , \ \ ^ in pruphelas Israel, deque ligno vilis. Addi
, narralioiiem de aquila, insectaturque urbis iero, \
solymorum iniquitates et peccata. Disseril itcm
, , ,
dc similitudine quam usurpabanl, tum patrcs
. \
suos accrbag uvae comedisse, sed deutes stbiob, \ , \ . \ \
stupuissc dicercnt. Disputal eliam de Oola, deqtte
, \ \ , \ \ Oliba, et adjungit flelum in Sur, in Sidonem;
, \ , \
disputalionem de die Domini, de Pbaraone rege
\ , \ , \ \ \,
i E g y p l i , cum ipsius et regni lamentatione d e .
\ , \ \ ,
monle Seir; de ossibus eorum qui revixerunt;
\ \
de Gug, de terra Magog, de Tyri principe, quem
* , \ ,
curo flliis populi sui lamentatur, de pasloribus
\ \ * \
Israel. Vaticinalur denique de lempli el urbis i n , \
slauralione quam depingit.
.
Quare Daniel vocntur?
;
.1
Quia et ipse in capitvitate fuit ad Gyrum usque
\ ,
, - Persarum regem. Sasannae quideni causam, daronalis calumniac poena senioribus, judicavil: regis
, \
autem somnia retulit, et interpretatus est. Vidit

porro visiones eximias. Dc regnis quidem duas;
\
duasitcro de Salvatorisadvenlu, dequc Hierogolymse
\ , \
requie, et Antechrisii accessu. Narrat praeterea
, \
martyrium Sydrach, Misach et Abdenago, eomm , \
que canlicum : utque servalis ipsis, combuslis au. \ , ,
lcm qui ignem succcdebant, regem poeniluit.
, \ \ \
, , Narral etiam u t e s t i n leonum lacuin conjectus;
prinwm quidem quod Daritim regero adoranlibuc
\ - \
, Babyloniis omnibus, solus ipse Deum a d o r a r e t
deinde vero quod Bcl et draconem sub Cyro r t ^ t
, -

127!

EUSEBll C/ESARIENSIS OPP. PARS 111. EXEGETICA.

1*72

sustulisset. Sed est ipse incolurais de lacu extra- * ISs.

elus, in eumque dejecti,et a leonibus statim de *
vorali, qui has illi insidias struxerant.
, \ .
. ,
' .
.

<
*

FRAGMENTA
Exlibro Eusebii deperdito cui titulus : Generalis elementaria introductio.
( M A I , pibliotlieca nova Patrum, IV 516.)

MONITUif.
Plurimos et doctisswios Eusebii Cccsariensis pro Cfmstiana religione tabores nemo satis mirari potesL
Ecce enim in codice etiam Vindobonensi L V ineditum aliud memoratur, partinufue supercst, Eusebii tos/r
opus , Gencralis elemenlariae introduciionis (Fabric. D. G. ed. nov.
4. VII, p. 514, ex Lambecio cum Kollario lib. tt m . ltem Munler. (Fragm. PP. Gr., fasc. i ) , libris sai
tem decem comprehensum, quorum in quatuor continentur Eelogae propbeticse de Christo Domino, qua di~
$erle pars operis superfuit incolumis in precdicto codice Vindobonensi: namgue et ejus proloqum, tel polhu
prologi vericopevi, inlgavil Kellerius t. II, $eu lib. , cot. 205, in quo dicit Eusebius se id opus pesl illud
suum Gbronicon adornavisse. Jam in poslremo, seu decimo, operis libro de impiis hceresibus Iractaverat
auctor, ut palet ex verbis qvce sumil Lambecio Fabricius loc. cit.
. Ecceauteui nobis libro
Sacraruni rerum Leoniiiac Joanms, quemedidimus Scripl. vet. l. VII, quatuur occurrerunt Eusebiani optri$ fragmenla; primumex primo libro; secundum exquarto; poslrema duo ex decimo, in quo
de h<zre$ibu$ uli dictum e$t, auctor scripserut. Imo quia apud nos constanter inscribilur lnlrodtictio prima,
uquitur ut$a(iem du& fuisse videqniur. Verum utcunqueea re$ te habel, en fragmenla.
t

Ex Leontii et Joannis Rerum sacrarum libro. Seript. vet. t. V I I I , p. 95 et 100.

9. Eusebii ex pritho Introductionis primos.
p
'. .
Viri morem demonstrat sodalium qualilas. Pra"
Vus euim necessario cum sui similibus sociatur.
*
Vicissimque vir temperaus alque sapiens, ad sui

woris participes accedit.
.
10. Eusebii ex quarto Inlroductionis primie.
'. ' '
.
Sicut oculorum natura habet quidem in seipsa
*Ov
visusdem v i m , neque lamen per se ipsa potest res
, ' visibiles percipere, nisi aiiquid externum eam illu ,
liiinet, ct oculorum usui cooperetur, lumen confe \ fens ob reruni sensibiliuin visionem; sic etiam i n
tellectualis ralionalisque natura se habet ad sa ' ,
crura Dei verbum.
\
.
11. Eusebii ex decimo Jntroductionis primce.
'. C d
.
Natura ipsa bominum genus comparavit ad vir- C
tutis et malitiae semina dignoscenda : et alterutrius

cx his dedit voluntati optionem; elenim hominem
* suiinet domiaum judicenique constituit : ita ta/ ,
men, u l quia is a nalura soriilus csl virlulis ac

inalilise primigeniam ideam, etiamsi in iniprobitalis
\ baratbrum se aliquando deiuergat, baud tameii
, ,
possit conscienlia ejus non revereri virlulera ,
* ,
quaqquam vitiMm elegerit. Hujus rei denionslratio
\ ,
argumenlumque est, quod nemo proprias maliliae
\
lieri accusatqr audet; imo conlra celare el conte , gere pro viribus o i t i l u r , si quid praeter bonestum
, ' ,
Clam egeril. Ueni fiusdeiu rei lestJs esl uniuscjusf , \ ^

1*1

CANONES EYANGELIORUM.

1274

oca\ que animus, qui non aeque estaffectas erga sibi be ,

nevolos, atque adversus eos qui sibi nocere conan \
l u r . Igitur spontanea inagislra unicuique esl ad
- boni malique scienliam lex naturae, dum veiat 110*
\ , cuilibet facere, quod nos ab aliis pati nollemus.
, $ , '
.
'. t '
.
12. Eusebii ex decimo Inlroductionis trimce tanquam
Plaione.
. , , Coutingere potesl, puer, ut aliquis bene dicat,
* , ,
cum nialus s i l ; veruuiiamen aliquem bene facere,
.
qut pravussit, impossibile.
*. '
^^).
13. Eusebii ex primo capiiulo EpistoltB primce.
.
Nulla Deum vis cogit.
(1) Ita prorsos scribitur in UIo codice Vat. (p.
119 b), unde oos sumpsimus Leontii et Joannis Sacrarum rerum iibrura, Script. vet. t. VII. Quare sequitur ut existimemus exslilisse volumen epistola-

EUSEBII

ruro in plures libros distinctum; quarum saltem

nonnullas ob prolixitaiem (puta de rebus dogroau
cis) inlercapiiari opus fuerit.
1

PAMPHILI

C^SARIENSIS EPISCOPI

CANONES DECEM HARMONIJE EVANGELIORUM,

Prcemissa ad Carpianum epistola.
(GALLAND., Veterum Patrum Biblioth., I I , 533, el Proleg. p. uv.)

MONITUM.
(Ex Joannis Millii Prolegomenh ad Novum Testamentum Grcecum, 758-741.)

c Inter alia Eusebii opera exsiat epislola ejus ad monsirandam Diatessari hujus perfectionem ef
Carpianum, quam mss. plerisque codicibus Evaninlegrilatem. Neque alii ulli adbuc usui inserviegelionnn prseftxam viderc est, una cum ejus Cabat : unde nec credibile est, numeros istos propanone, quem vocant, sive decem tabulis, in quas regatos fuisse ultra ipsius Ammonii exemplar.
tulit numeros Ammomanos. Horuni autem arlifllloc cum in Caesarea; bibliotheca aliave aliqua
ciuio, usumque qtiem pracbenl insignem, in repra>
rcpositum reperissel Eusebius, in mentem ipsi ve
sentanda quatuor Evangeliorum barmonia, jam
n i t , barmoniae bujus, numerorumque Ammoniani
breviler explicabimus. Anle annos cenlum Ammo- Evangeliorum codicis ope, instilui ac repraesentari
nius Alexandrinus, singulari arle atquc studio, ex
posse iiilcgrum et perfeclum Diatessaron,
qualuor nostris Evangeliis inler se collatis, confe \ *
cerai ipsissimis evangelislarum verbis hitegram
\ , ut Eusebii verbis utar. Nempe, per
quamdaro bisloriam evangelicain, seu Diaiessaron.
lustralis singulis harmoniae istius partibus, una
Gum primum auiem banc digessisset, etiam univer- cum numeris juxia positis in margine (nam el illic,
eiira Evangeliorum lexlum in secliones quasdam
pariler ac in codice ejus cvangelieo annoiatos fui?se
divisit, et nolis Dumeralibus dislinxit in margine
supra ostendimus), constabat omnes umnino peri$ui exeroplaris. Secliones islae non aliae erant, C copas evangelici codicis ad decem ordines sive
quam quas bodieque in codicum nostrorum marclasses reduci potuisse. Vel eniro ejusraodi esse, in
gine interiori adpiclas videmus : ntmirum in Evanquibus omnes quatuor evangelistae conveniani:
gclio Matthtei 555, Marei 256, Lucw 540, Joanvel ex iis tres tantum; nempe Mat. Mar. Luc.
nt$ 252. Divisioncm aulem hanc haud alio flne in- Jfat. Luc. Joan. Mat. Marc. Joan. :velduoduDstitutam ab auclore supra diximus, quam ad delaxal; Mat. Luc.Mat.
Mar.--Mat.
JOQH.-*

EUSEBIl C J E S A R I E N S I S O P P . PARS I I I . EXEGETICA.

127
conveniunt
:
nerope
Marci
',
L
u
c

\
Joannis
uf.
Luc. .Luc. Joan\ :vel denique cujusque evan-
Sic
l
l
a
i
t
b
.
27,
ad
isla,
,

gelistaeesse proprias et pecuTiares. Islas igitur univcrsas reduxit ad decem tabulas: pericopas scilicet in , , noialum videmus ad
oram codicis ', cum suifixo; qnod oslendiC
quibus quatuor evangclistse concordant, ad labulam
pericopen istam ad tabulam decimam r e f e r r i ,
primam ; in quibus Mat. Mar. Luc. ad secundam; in
ideoque
peculiare quoddam arguroentum iraclare,
quib*is Matih. Luc. Joan. ad tertiam; in quibus MaL
Mar. Joan. ad q^arlam; in quibus Mat. Luc. ad quin- cseleris evangelislis intaclum. Neque vero iniraotam ;inquibuslfaf. ar. ad scxlam; in quibusJfaf. d u m , si argiimenta singula dislincta ad suas
tabulas haud redegerit Eusebius. Neque enim boc
Joan. ad seplimam; in quibus Luc. . adoctavam ;
sine
plurium ad marginem sectionura addilione
in quibus Luc. Joan. ad nonam : reliquas vero, quae
preslari poteral. lllud ipsi dalum, ut Aromosianis
cuique evangelistae sunt peculiares, ad decimam.
numeris, quales adpicli fuerant ad oraro codicb
Digestis boc modo in decem tabulas numeris
ejus, adaptaret suos Ganones; boc esi, JII ipsos
Ammonianis, mox iisdem suffixit in margine Evandigereret singula argumenta, quae notis Ammoniageliomm uuam aiiquam e primis liiteris alphabeli,
nis distincta reperit, non itcra ut alias iiolas adquae Rignilicaret tabulam, ad quam numerus isle
foret referendus : scilicet primain tabulain, se- derel. Haclenus Millius.
1278

cundam, tertiam, et sic deinceps. Hoc quidem

pacto staliin ad oculum represenlavit, in quibus
locis duo, tres, vel quaiuor evangelistav inter se
concordarent; vel ubi ipsorum aliquis qusedam
habcret, quae non essent in reliquis tribus. Ex. gr.
Matth. m 16, ad verba, \
, appositum vides in
margine numerum ', cum subscriplo : quod i n dicat perlinere numerum islum ad tabulam p r i mam. EQ, aulem in hac ubuia invento, juxta apparent loca reliquormn Evangeliorum, quae cum ipso

Caetcrum tum epistolae, tum Canenum textui

Eusebianum, ex praeclara ejusdem Millii editione
Novi Testamenli Graeci dcsumpsimus (a): ad qoen
item exegiraus eorumdcm Ganonum versioDem,
quam inier S. Hieronymi opera ediderc Martianaeus (b) et Yallarsius (c) : sed ex collauone Graeci
textus Milliani complura incnda sustulimus, qua>
in uiramque Hieronymianam editionem irrepserunl,
ui cuilibet altendenti coropertum fiet. Veierem aulem Lalinam Epistolae Eusebianae versionem ex
Fabricio (d) descripsimus.

a) Mill., Nov. Test. Gr., pag. 1 sea.

[b) Marlian., edil. Hieron. lom. 1, pagg. 14291440.

(c) Vallare., edil. Hicron. tom. X.pagg. 671 632.

(d) Fabr., Bibl. Gr. lom. V I , pag. 97.

EUSEBII &ESARIENSIS
EPISTOLA
1N
EUSEBIUS

SUBSEQCENTES

CANONES EVANGELIORUM.

CARPIANO
FRATBI
IN
C
KAPIJIANQ

DOMINO
S.
.
'
Ammonitis quidem Alexandrinus, magno sludio
,
aique induslria uuum nobis pro qualuor Evangeliis \ ,
dcreliquil. Namque trium Evangcliorum sensus
,
exccpios, omnes similes contexlus Matifcei Evange*
quasi ad unum congestos, annexuit: ila ut eo- \,
rumdem, quantum ad tenorem pertinet lectionis,
,,
eeqiiens jam stylus inlerruptus esse videatur.
. "
Vcrum u l salvo corpore sive tcxtu, caterorum ' \ ,
Evangeliorum propria et familiaria loca, in quibus ,
eadera simililerquc dixerunt, scire possis ac vcre [] ,
disserere, accepta occasione ex praedicti viri slu dio, alia ralionc decem numerorum libi litulos , *
desigimi. Quorum primus quatuor in se conlinet * numeros, in quibus similia ab universis dicla sunt, D ^*
MaUbaeo, Marco, Luca, Joanne. Secundus, in qui , , , ,
but tres, Mattbaeus, Marcus, Lucas. Teriius, in
. , , , ,
quibus tree, MaUhaeus, Lucas, Joannes. Quartus,
. , , , .

f277

CANONES EVANGELIORUM.

1273

. , , , - in quibustres, Matlbseus, Marcus, Joannes. Quinlutt

in quibus duo, Matibaeus, Lucas. Sextus, in quibus
, . , , ,
duo, Maltbaeus, Marcus. Seplimus, in quibus duo,
. , , , .
Matthaeus, Joannes. Octavus, in quibus duo, Mar , , , .
cus, Lucas. Nonus, in quibus duo,Lucas, Joannes.
, , , . ,
, , . , \ Dccimus, in quibus singuli de quibusdam proptie
scripserunl. Et quidem subjeclorura liiulorum id
.
est argumenlum : clara vero eorum narralio baec
, . * esl. Etemm per singula loca Evangeliorum quidaui
nuroerus videlur apposilus, paulatim incipiens a

, , , primo, deinde secundo, postremo lerlio, et per
\ , \ ' ordinem librorum ad finem usque progrediens. I l a . ' - que per singulos numeros suppntalio, per linea? dis , linctioncminveniturinserla, signiticanseuidedeceir.
tilulisappositusnumerusassignetur.Yeluli si quidem
.
', * ', - primum, certum est in primo. Si veru secundum, iii
* \ . - sccundo, et eodem modo usque ad decem. Si igiiur
, evoluto uno qualicunque cum quatuor Evangeliis,
Tivt , \
cuilibel capitulo velis insistere, ct rescire qui simi , \ - lia dixerint, et loca propria agnoscere singulorum,
, in quibus eadem sunt prolocuti ejusdem sensus
, quem lenes; relegens propositum numemm, qiue , siiumque eiim in tilulo quem demonslral liluli sub , nolalio, continuo scirepoles ex supraseriplionibus,
,. \ qtias in fronte notatas iuvenies, qui aui quot de
, \ his quae inquiris, similia dixerint. Veniens etiam
. ad reliqna Evangelia per eumdem numerum quem
coutinent, videbis appositos per singulos numeros,
, alque eos in suis propriisque lcfcis similia dixisse
,
reperies.
.
. Q .
.

xC
xC

kn
Vn
*

viii
xi
xi
xi
xi
xiv
xxiii
xxiii
xxiii
Ixx
Ixxxvii
xcviii
xcviii
xcviii
xcviii
xcviii
cxxxiii
cxli
cxlii
cxlvii
clxvi
cixvi
ccix
ccxi
ccxx
ccxx
ccxx
ccxli?
coxliv
cclxxiv

C INCIPIT CANON PRIMUS QUO QUATUOR,

iC

?!

<
'

P-C
5

kr

^
<

iC

MARC.
ii
iv
iv
iv
iv

xxvii
xxvii
xxvii
XX

cxxxix
xcvi
xcvi
xcvi
xcvi
xcvi
xxxvii
1
li
Ixiv
Ixxxiv
lxxxii
cxix
cxxi
cxxii
cxxix
cxxii
cxxxix
cxxxix
civi

LUCAS.

JOAN.

vii

X
X

vi
xii
xiv
xxviii

X
X

xiii
xvii
xxxiv
xlv
xxxvii
ccl
cxvi
cxvi
cxvi
cxvi
cxvi
Ixxvii
xix
xxi
xciii
xciv
xciv
ccxixiv
ccxxxviii
ccxxxix
ccxlii
cclxi
c#:l
ccl
cclx

XV

xlvi
xlvi
xlvi
xxxviii
cxli
cxx
cxi
xl
cxxix
rxxxl
cix
lix
XXXV

xlix
xvii
lxxi?
c
xxi
lxxvii
lxxxv
Ixxxviil
cxii
cxUi
XX

EUSEBII (LESARIENSIS OPP. PARS I I I . EXEGETICA.

MATTH.

MARC.

LUCAS.

cclxxiv
cclxxiv
cclxxvi
cclxxx
cclxxxiv
cclxxxiv
cclxxxi?
ccixxxiv
cclxxxix
ccxci
ccxciv
ccxcv
ccxc?
ccc
ccc
cccii
ccciv
cccvi
cccvi
cccx
cccxiii
cccxiv
cccxiv
cccxv
cccxviii
cccxx
cccxxv
cccxxvi
cccxxvi
cccxxviii
cccxxxi
cccxxxii
cccxxxiv
cccxxxv
cccxxxvi
cccxxxvi
cccxliii
cccxlviii
cccxlix
ccclii
ccclii

clvi
clvi
clviii
clxii
clxv

cclx
cclx
Ixxiv
cclxix
cclxvi
cclxvi
cclxvi
cclxvi
cclxxxv
cclxxix
cclxxxi
cclxxxii
cclxxxii
cclxxxv
cclxxxv
cclxxxvii
cclxxxix
ccxc
ccxc
ccxcvii
ccxciv
ccxci
ccxci
ccxcii
ccc
cccii
cccx
cccxi
cccxiii
cccxiv
cccxv
cccxviii
cccxxi
cccxxiv
cccxvii
cccxix
cccxxix
cccxxxii
cccxxxiii
cccxxxvi
cccxxxvi

CIXT

clxv
clxv
clxx
clxxii
clxxv
clxxvi
clxxvi
clxxxi
clxxxi
clxxxiii
clxxxiv
clxxxvii
clxvxvii
cxci
cxciv
cxcv
cxcv
cxcvi
cxcix
cc
ccW
CCY
ccv
ccvi
ccix
ccx
ccxii
ccxnr
ccxv
ccxv
ccxxiii
ccxxvii
ccxxviii
ccxxxi
ccxxxi

JOAN.
xlviii
xcvi
xcviii
cxxii
h
lxiii
lxv
lxvii
cxxvi
clvi
clxl
xlii
Ivii
lxxix
clviii
clx
clxx
clxii
clxxi?
Ixix
clxxii
clxvi
clxviii
clxxv
clxxvi
clxxviii
clxxxiv
clxxxviii
cxciv
cxcvi
cxcvii
cxcvit
cci
cxcix
cxcviii
cxcviii
cciv
ccvi
coviii
ccix
ccxi

MT.

MP.

'^
^
^
!^

*7

I2S0

10.

poe

\
Pk
Pk*
Pkt

1.
!*

pU>

*<

F"i

6
*

poti

plt

:;

Pkr

Pk*

'-^

7
9

Caxo/ prtmtie explicit.

INCIPIT CANON SECUNDUS, 1N QUO TRES.
UATTHiEuS.
MARCUS.
LUCAS,
/
XXI
xxxi
xxxii
xxxii
1
lxii
Ixii
Ixiii
lxvii
lxix
Ixxi
lxxii
Ixxii
lxxiii
Ixxiv
Ixxvi
lxxix
lxxx
Ixxxii
Ixxxlt
lxxxiii
Ixxxiii
lxxxv
Ixxx

vi
X
cii
xxxix
xxxix
xli
xiii
xiii
xviii
XXXV
xlvii
XX!
xxii
xxii
xxiii
xlix
lii
xxix
XXX
liii
liii
liv
liv
lv
Iv

X
xxxii
cixxxv
cxxxiii
lxxix
lvi
iv
xxiv
xxxiii
xxvi
Ixxxiii
xxxviii
xxxix
cixxxvi
xl
Ixxxv
clxix
lxxxvi
xliv
Ixxxvii
cx
Ixxivii
cxii
Ixxxviii
cxiv

KANQN , Q 01 .
MT
MP
A.
u
xa

S
6

CANONKS gVANGELIORUM.
.

k?

Pk
pk
fkY
pkY
pk*

pC

PC

pca

'

P*t

PXC

MATTHiEUS.
lxxxviii
lxxxviii
xcii
xciv
xcir
ciii
cxiv
cxvi
cxvi
cxvi
cxxi
cxxii
cxxiii
cxxx
cxxxi
cxxxv

12
MARCUS.
cxli
cxli
xl
Ixxxvi
ixxxvi

xxi?
XXV
XXV
XXV

xxxii
xxxiii
xxxiv
XXXV

xxxvi

LUCAS.
cxlviii
ccli
lxxx
xcvii
. cxlvi
lxx
xli
xlii
clxr
clxxvil
cxxvii
cxiix
cxlvii
ixxxii
ixxvi
lxxviii
clxvii
xc
xii

cxlii'
cxliv
cxlix

xxxviii
xliv
Ivii
lix
lxvi

cxlix
cliii
clxiv
clxviii
clxviii
clxx
clxxii
clxxiv
clxxvi
clxxviii

lxvi
lxix
Ixxix
Ixaxiii
lxxxiii
lxxxv
Ixxxvii
xci
xciii
xcv

xliii
xxxvi
cxliv
xc?
xcvi
xcvi
xcviii
xcix
ci
cii

clxxviii
clxxix
cxc
cxcii
cxciii
cxciii
cxci?
cxciv
cxcv
cxcviii
cxcix
cci
cciii
ccv
cc?i

xcv
xcix
cv
cvi
cvii
cvii
cviii
cviii
cix

ccxvii
cxcvi*
cxcv
ccx1
cxxi
ccxviii
clii
ccxix
ccxx
ccxxi
clxxiii
ccxxii
cclxx
ccxxiv
ccxxxii

ccviii
ccxvii
ccxix
ccxxiii
ccxxv
ccxxvi

ccxxxiii
ccxl
ccxli
cclxiii

ccxxix
cclii
cclii.

cxvii.
cxxvii
cxxviii
cxxx
cxxxiv
cxxxiii
cxxxv
cxxxv
exxxvR
cxxxvii

oxr

ccxliii
ccxlviii
ccxlviii
ccxlix
ccii

cxxxviii
cxliii
cxliii
cxliv
cxlvi

ccxlix
ccix
ccliii
ccliT
cdv

ccliii
cclviii
cclix
cclxiv
cclxix

cxlviii
cl
cli
clv
cliv

cciv .
cclvii
cclvifi
clvi
ccxxvili

cclxxi
cclxxvni
cclxxxi
ccfxxxv
cchxxv

xlii
clx
rlxiii
clxvi
clxvi

ccxxx
cclxiti
cclxviii
cclxv
cclxyii

kc

k<*
kY
k*
k*
Ifi

p-

plfi

pk*

kC

PkC
Pke

pxa
otii

CXXXVll

CCXXIX

cxi
cxii
cxiv
cxvi
cxvii

XXXV

CCXV

ccxliv
ccxxxvii
ccxlvi
ccxxxvil
ccxlviii

12S5
MATTHJEUS.

ccxcvi
ccxcvi
ccci
cccviii
cccxii
cccxvi
cccxvii
cccxxii
c^cxxxviii
cccxxxix
cccxl
cccxlii
cccxliv
cccxlvi
cccliii
cccliv

EUSEBll U J E S A R I E N S I S . flftRS 111.

MARGUS
clxxvii
clxxvii
clxxxii
clxxxix
cxciii
cxcvii
cxcviii
ccii
ccxviii
ccxix
ccxx
cxxii
ccxxiv
ccxxv
ccxxxii
ccxxxiii

LUCAS.
cclxxx
cclxxxiv
cclxxxvi

MP.

*kc

PkY
Pkf

^
kT

CCCV

ccxcix
cciciii
ccxcv
cccix
cccxxii
cccxxv
cccxxvii
cccxxiii
cccxxviii
cccxxx
cccxxxvii
cccxxxviii

1$4

EXEGETICA.

MT.

Explicil
INCIPIT CANON TERTIUS, IN QUO TRES.
MATTHjfiUS.
i
i
i
vii
vii
lix
Ixiv
xc
xc
xcvii
cxi
cxi
cxi
cxii
cxii
cxii
cxii
cxii
cxii
cxii
cxii
cxlvl

LUGAS.
xiv
xiv
xiv

, Q .

JOANNES.

i
iii

k
k
ki

VI

ii

vi
lxiii
lx?
lviii
lviii
ccxi
cxix
cxix
cxix
cxix
cxix
cxix
cxix
cxix
cxix
cxix
cxix
xcii

XXV

cxvi
xxxvii
CXVUl

cxxxix
cv
XXX

cxiv
cxlviii
V

xliv
ixi|
Ixxvi
lxxxvii
xc
xclii
cliv
xlvii

k6

, 11 ,

INCIPIT CANON QUARTUS, QUO TRES.

xviii
cxvii
cxvii
cl|
clxi
clxi
ccnr
CCIT
ccxvi
ccxvi
CCXTI
ccxvi
CCIXXTU
cclxxix
cclxxix
celxxxvii
ccxcili
ccxcvii
ccxcix
cccvii

Explicil Canon terlius.

MATTHiEUS.

MARCUS.

JOANNEb.

MT.

viii
xxvi
xxvi
lxvii
lxxvii
Ixxvii
cxv
cxv
cxxv
cxxv
cxxv
cxxv
clix
clxi
clxi
clxviii
clxxiv
clxxviii
clxxx
clxxxviii

xxvi
xciii
xcv
li
xxiii
liii
xci
cxxxv
cxxviii
cxxxiii
cxxxvii
cl
xcviii
Ixxii
cxxi
clii
cvii
Ixx
ciii'
clxiv

P'C
pv
P*

t T

kY
k

pxr

P>C

pc

im

CANONES jEVANGELIORUM.
MT.

IQ.

1x8

MATTHJEUS.

Pk6

MARCUS.

cccxxi
cccxxi
cccxxiii
cccxxix
cccxxix
cccxxxiii

JOANNES.

cci
cci
cciii
ccvii
ccvii
ccxi

ctxxx
cxcii
clxxxii'
clxxxv
clxxxvii
cciii

Explicil Canon quarlus.

( ,

MT.

17
xs

pk*

sr

PkY

INCIPIT CANON QUINTUS,

ii
viii
xi
xvi
xivi
xlvii
xlviii
xlix
cxciv
clxii
liii
lii
lv
cxxiii
cliii
cxxxiv
cxci
cl
lix
cxxv
liv
clxx
lxi
Ix
clxxi
Ixiv
clxxii
lxvi
cv
cviii
cix
cix
cxlv
clx
clxxxii
clxxxiv
hix
lxxi
cxciii
Ixxiii

XVI
XXV
XXVI
xxviii
XXX

xxxvi
xxxviii
xi
xli
xliii
xlvi
xlvii
xlviii
xlix
li
liii
Hv
I?
Ivii
Iviii
lx
lxi
lx?
Ixvi
Ixviii
Ixxviii
Ixxxiv
Ixxxvi
xciii
xc?
xcvi
xcvi
cii
civ
cv
cvii
f

Explicit

pn
P*

P*C

pvc

Pki

D
*

MP.

ta
P7
x

XX

xliv

pu

h3

pU

pvij

1N Q U O

DUO.

cviii
CX
cxix
cxxv
cxxvii
cxxviii
cxxix
cxxxii
cxxxiv
cxxxviii
clvi
clviii
clxii
clxxv
clxxxii
clxxxii
clxxxiii
clxxxvii
cxcvii
ccxiii
ccxxi
ccxxviii
ccxxxi
ccxxxi
ccxxxii
ccxxxiv
ccxxxvi
ccxxxvii
ccxxxviii
ccxl
ccxli
cclv
cclvi
cclvii
cclxi
cclxii
cclxv
cclxvi
cclxvii
cclxx
cclxxii

LUCAS

cxv
cxviii
cxxvi
lxii
cxxviii
cxxxii
cxxx
Ixxxi
cxx
clxviii
Ivii
ccxxvi
clxi
cc
clxxxvii
clxxxix
cxcviii
cxcix
cclxxii
CCXXKV
clxxxi
cxxxix
clxxix
ccxv
cxliii
cxxxvi
cxxxv
cxxxviii
cxl
cxli
clxxv
ccii
ccv
ccxiii
ccvii
ccxii
clvii
clv
clviii
ccxxxi
ccxxxi

Canon quintus.

, ( Q .

1NCIPIT C A N O N S E X T U S , Q U O
MT.

MT.

LUCAS.

<

Q .

MARC.

m
vii
ix
xi

cxxvi

MT.

DUO.
.

kn

cxxxix
cxlv
cxlvfii

MARG.

xcviii
xW
Ix
lxv

EUSEMI CiESARIENSIS OPP. PAftS IIL

MATTfl.

MARC.

clii
cliv
clvii
clix
clx
clxiii
clxv
clxix
clxxiii
clxxx
clxxxix
ccii
ccxiv
ccxv
ccxxiv
ccxlvi
ccxlvii
ccl
cclii
ccliv

Ixviii
Ixxi
lxxii
lxxiii
lxxvi
lxxtiii
Ixxx
lxxxir
lxxxix
c
ciii
cxiii
cxx
cxxiv
cxxxi
cxl
cxlii
cxlv
cxlvii
exlix

EXEGETICA.

MT.

<*

P*?

'C

MARC

cclx
clit
cclxiii
cliii
cclxxv
clvii
cclxxxii
clxir
cclxxxvi
cJxrii
cclxxxviii clxix
ccxc
clxxi
ccxcii
clxxiil
ccxcviii
clxxix
cccv
clxxxr
cccix
cxc
cccxi
cxcii
cccxxx
ccviii
cccxxxvii ccxvii
cccxH
ccxxi
ccxxvi
cccxlrii
cccl
ccxxil

Explieil Canon sextus.

, .
INCIPIT CANON SEPTIMUS, IN QUO DUO.
.

JOAN.

*Y

Explkii

Ixxxiii
xix
xxxii
xxxiv
Ixxxii

XIX
XIX
XIX
CXX

clxxxr
ccvii

CXV

ci

Canon septimut.

, .

INCIPIT CANON OCTAVUS, QVO DUO

LUCAS. MARCUS. c

XXV.

XIV

xxviii
lxxxv
lxxxix

xxvili

xlviii
lvi

.
*

LUCA8
XCI
C

ciii
ccxlvii
cclxxvii
cccxxxv
cccxxix

MARGUS
Ixi
lxxv
xcvii
cxxxvi
ccxvi
ccxxx
CCXXXT

Explicit Canon octavus.

, Q .
INCIPIT CANON NONUS, QUO DUOLUCAS.
XXX
XXX

cclxii
cclxii
cclxxiv
cclxxiv
cclxxiv
ccciii
ccciii
ccciii

JOANNES.
ccxix
ccxxii
cxiii
cxxii
cxxvii
ccxxix
ccxxxi
clxxxii
clxxxvi
cxc

A.

Sxvlicit Canon nonui.

LUCAS.

Pk

cccvii
cccvii
cccvii
cccxii
cccxii
cccxii
cccxl
cccxl
cccxli
cccxli
cccxli

JOANNES.
clxxxii
clxxxvi
cxc
clxxxii
clxxxvt
cxe
ccxiii
ccxvii
ccxxi
ccxxiil
CCXXf

1x90

CANONES E V A N G E L I O R U M . "

liS9

I . , Q 1 .
G A N O N , 4 Q U O SlNGULl E V A N G E L I S T J E P R O P R 1 E .

PIOPRIE.

2
xC

XXXV

PT

poa

Pk*
pk<T

cvi
cix
cxiii
cxv
cxviii
cxxiv
cxxvi
cxxxvi
cxl

pis
pin
pxo
pxc
P^C

lvi

psc

ci !

ExplkitjCanm

PROPRIE.
PROPRIE. Ixii
Ixx
lxxiv
0
lxxxi

Ixxxviii

Explicit
Canon
X inquo
)

xix
xxxi
xliii
xlvi
Iviii

PC

LUCAS
PROPRIE.

i
iii
.
ix

xviii

XX
xxii
xxix
xxxi

li
lxvii
lxviii
Ixxii
lxxv
civ
cvi|
cvii
cxiii
cxvii

00

*
PJ

Pk
pk6
pkC
Explicit

PROPRIE.

c9

<

PATROL. GR.

XXII.

0 7

CXXIU
cxxxii
clxxxvi
ccxiii
ccxxxiv

LUGAS
PROPRIE

cci
cciii
ccviii
ccx
ccxiv
ccxxiii
ccxxv
ccxxvii
ccxxxvi
cclii
cclvi
cclix
cclxiv
cclxxi
cclxxiii
cclxxvi
cclxxviii
cclxxxiii
cclxxxviii
ccxcvi

tcxcviii
ccci
ccchr
cccvl
cccviii
cccxvi
cccxx
cccxxvi
cccxxxi
cccxxxiv
cccxxxix
cccxlii

Canon , in quo Lucas proprie.

JOANNES

IV

PROPRIE.

PROPRIE

cxxii
cxxiv
cxxxi
cxliii
cxlix
cli
cliv
clix
clxiti
clxiv
clxvi
clxxiv
clxxvi
clxxviii
clxxx
clxxxiii
clxxxviii
cxc
cxcii
cxcvi

PROPRlE.

ii
ix
xi
xiii
xvi
xviii
xxi i
xxiv
xxvii

LUCAS

JOANNES

ccxxii
ccxxvii
ccxxx
ccxxxiii
ccxxxv
ccxxxix
ccxlv
cclxviii
cclxxiii
cclxxxiii
ccciii
cccxix
cccxxiv
cccxxvii
cccxlv
cccli
ccclv

Marcu$ proprie.

PROPRIE.

xc
xcii
cxiV
ci
cit

P*

LUCAS

PROPRIE.

MARCUS

MARGUS

PROPRIE.

MATTHJEUS

in quo Matthasu* proprie.

MARCUS

MARCUS

cli
clv
clxvii
clxxi
clx\vii
clxxxi
clxxxiv
clxxxvi
clxxxviii
cxci
cxcvi
cc
ccx
ccxii
ccxviii

pva

Ixxv
lxxxi
lxxxix
xci
xcix

11

W
vi
xiii
xxiv
xxvli
xxix
xxxiii
xxxvii
xxxix
xlii
xlv
lii

MATTHiEUS
PROPRIE.

MATTIIASUS
PROPRIE.

MATTHJEUS

JOANNES
.

XXIX
xxxi
xxxiii
xxxvi
xxxix
xli
xliii

XIY

1
lii *

hi
lviii
U
lxii
lxiv
Ixvi
Ixviii
lxxi
lxxiii

JOANNES

PROPRIE.

1.6
k

txxviii

Ixxxi
Ixxxiv
Ixxxvi
Ixxxix
xcii
xciv

xcvii

INDEX ANALYTICIS.

1291

JOANNES

PBOPRIB.

pc

cii
civ
cvi
cviii
cx
cxii
cxv
cxvii
cxix
cxxiii
cxxv
cxxvii
cxxx
cxxxii

JOANNES

1x99
JOANNES

PROPR1E.

PROPBIE.

cxxxiv
cxxxvi
cxxxviii
cxl
cxliii
cxliv
cxlv
cxlvii
cxlix
cli
eliii
clv
clvii
clix
clxiii

clxv
clxvii
clxix
clxxi
clxxiii
clxxvii
clxxix
clxxxi
clxxxix
cxci
cxciii
cxcv
cc
ccii
ccv

p5:

\
PkT
Pke

JOANNES
PROPEIB.

rcvii
ccx
ccxit
ccxiv
ccxvt
ccxviii
CCXX

ccxxnr
ccxxti
ccxxviii
ccxxx
ccxxxii

Explicit Canon J , in quo Joannes proprie.

INDEX

ANALYTICUS
AD L1BROS

DE DEMONSTRATIONE EVANGELIGA ET CONTRA HMSROCLEM.

Revocatur Lector ad numeros typis cranioribus

ejpressos.

iEsculapius Apollonium aqua ialercute laboranlen ta

na\il, 520.
Abraham ejusque majores cma ratione juslitiara sibi
Agnus Dei cur Chrislus sit dicus. 462.
conquisierint coram Deo, 9. Abraham ejusque majons
Agriculiura nondum invenla bomines glandibus vescea ralione evaserini jusli et accepti coram Deo, 10. bantur, i.
raham quoroodo pra?cepla et maudala et ceremonias,
Amasis/Egyptiornm rex per metempsychosin in canem
et quae iri legibus posita sunt Dei, anle Mosi consliiuiiotransforraatus adolescentem momordit, eumque sanant
nem servaverit, 15. Abraba? Deus rcspondens, duo p r o - Apollonius, 533. Lex Mosaica uni Judaicae geoli accqmmisit de iis aul ab il!o erant oriluri, 73.
modari poteral, et hcic ipsi propiiam tcrram incolffiii
Acbilli umbra Apollouio visa et quomodo, 528.
dunlaxat: qnodque idcirco allero propheta alteraqoe legt
Adolescenlulas tympanislrias quas Tsalmista mystice opus fuerit. 1.
appellet, 441.
Angeli naturam quoties Scriplura sacra vult significare,
A d o r a i i o corporalis Jud*orura ex Lege Mosi, rejicilur,
neque Dcum,neqne hominum, sedabsque ullaobscuritate
epiritali iotroducla in omnes gentes adoratioue per Chriaogelum nominal, 238. Anxelos Deusbomioibus ceu lulorps
ttum, 83. Adorationis booorem soli Deo tribuere Cbrislus ac curatores prafecil, 156. Angelos cognoscere et reneedocuit, 17.
rari, soli vero Deo adorationb bonorem tnbuere, CbriAdventus et regni Christi renovatio, et vocatio omniura slus edocuil, 106.
genlium, qus? in eo facla esl, declaratur, 54. Adveolus
Angeiica nalura non fuit, qua? Mosi dabat respoosi,
Christi declaralio, 52. Adventus Cnrfsti duplex, utriusquc sed pra?stautior quam utad arigelum reTerri possit,240.
quanla sit disparitas declaratur, 376. Advenlus Cbrisli ad
Anima una, unaque vis ralionalis plurimaruin pahter
bomines, quisqam fuerit modus, 308. Adventus Cbristi cur
rerum est opifex. 131. Anima omnis carnis, quomodo sanad ipsa extrema lempora posl longum muliumque svum
guis ejus esse dicalur, 55. Animam hominis immorulem
mt prorogaius, 563. Adventus Dominici tempus quae signa esse ac nulla in parle brulis animaniibus simiU ra probaex prophelica praenunliatione declarent, ostenditur, 404. lur, 106. Aniroam sapienlis ca?di aut puniri, dura corpus
Advenlus Doroini ad bomines ostendilur, 238. Advenlus iilius lorqneiur, dicere merilo nemo polest, 169.
Domini in lerra, regnumqtie ejus inter gentes ei novum
Animalia diis sai rificare alque oflerre cur quidam GnpCadticum iion ipsi Israel, sed ^enlibus exhibendum com- corum, id esl genlilium nefas duxehnt, 54. Aiumaliacof
prisci illi paires pro deliclis Deo obtuleriol, 55.
r o b a t u r , 260. Advenlns Chnsti in carnem luculenier
losi vaticinio desjgnatur, 171.j| Adventum Cbrisli speAonuli planelarii dono dali ab larcha Apollonio, olS
ctaDlia prophetarum oracula, c u r alia quidem obscnrius,
Anlhropopbagi, pygmaei et Sciopodes apud Indos Apoialia autem aperlius invenianlur, 3. Adventum Christi quo looio visi, 553.
tempore futurum palriarcba prjedixerii. 95. Adventum
Aniisihenes ofDciosus adolesceos Apollonio srseadjco*
Chrisli qualiler expletis LXX nebdomadibus Daniel pro- gere parans, deterretur, 529.
p b e l a praedixerit, 581. A d v e n t u m Cbristi p r i m u m olim
Antilhesis novae veterisque legis, 3.
preteriisse duobus polissimnm signis colligilur, 309.
Apollonius iEgis Cicili oppido yEscolapio deorum hcAdvenlu secundo Chrisfi futura, Judaei falso referuot ad roamssimo sacrificavit, 512. Apollonius Tyaneus nulinra
primura, 190. Adventu Cbrisli Judaeis rejeciis gentes esse inter philosophos, nedum inlerraediocrisac usitats proadoptaydas filiorum loco oslenditur, 271.
bilatis viros locum babuil, mullo niiuus Sahatori Je^i
AEgia? Cilici oppidum ubi Apollonius iEsculapio sacrl- Christo conferendus, 514. Apolloniusin iEsculapii teropo
cultus, 517. Apollonios ab Epicurea secU non penilusabflcavft. 512.
horruit, 518. Apollontus annos qualunrdecim nalus a fuiEgypiii omnium nationom superstitiosissimi primique
renlc suo.Tarsos deducius est ad Euthyderaum rhelorerc,
erroris, quo simulacra colerenlur, portas aperuerunl, 228.
yEmulalio et iuvidia non paucos [ii exlremas calamilales 518. Apollonius, si fabuloso credimus Philosuato, eiuo)
brularum animanlium voces inlelliebat, 518. Apolloniu
prxcipilarunt, 1.

{293

INDEX ANALYTICUS.
?

cum fn via moribundam leaenam catulis simul octo jux a

porrertis offendisset, illico teroporis spatiam conjccit,
quosibiapad Persas commorandum cSset, 518. Apollonius quibus verbis Bardanem Rabyloniorum regem est
aggressus. 519. Apollonius palchritudinis sus nefarium
amalorem graviter objurgalum repulit, 520. Apollonius
Pyibagoreorum ad inslar lustro semper tacuit, 521. Apollonius inlerprele ntitur per quem Pharaonem Indiae regwn alioquerelur, 521. Apollonius /EgypUae navisguboroatorem se fnissc aliquando larchce commemorat, conlra
?ero iairbas ail aniniam suam fuisse aliquando regiae
fortun* corpus indulam, 523. Apollonlus damionem ex
adoleveote lascivo pepulil, 530. Apollouius Elensiniis
sacris iniiiaturus a sacerdole Oreris prohibihis fiiit ct
quare, 530. Apollonius Romx velut inhonpslus circulalor
carmina Neronis \enali voce decantavit, 530. Apollonius,
ut asserit Philnsiraius,ex pnra aclenwquaulebalurdiiPla
pestem Kphcsinis imminentem praesensit, et grassaniem
sedavil, 534. ApoUonius ideo divinandi arlem callere
minime poterat, quia de rebus etiam ievissimis quandoqoe inlfiirogatus dubius haerebaf, 534. Apollonius insolenter et superbe de se loquiiur, 535. Apollonius veste
capteris mortalibus non commurii usus est, 535. Apollonius noctu in agrum profectus, Arcadem ibi puerura in
frusta discerpsit, 533. Apollonius Roma in vincula conjcctus, 533. Apollonius coram Domiliano loqueas evanuit
e coitspectu omnium astantium, 536.

1291
B

Baracbias qmd inlerprelatum significet, 532.

Bardanes Babyloniorum rex Apollonii tcmpore, 519.
Bencdiclio Dei uuomodn prof enlura fueral in omnes
gpntes, in eo semine quud progressurum erat de sobo!e Isaac, 45.
Beneficii quo per Christum affieiendaa sunt orones
genles, declaralio, 51.
Bethlehem Christum nasciturum leslimoniis prophetarum convincitur. 511. Belhlrhem nalalem Cbrisii locuro
fore Psalmi auctorifate probalur, 542.
BODUID nulla rei cujusquam aliquando subdlt invidia,
516.
Boum nomine Scriptura Ecclcsi?e pra?latos appellare
consuevit, 71.
Brachmanum magister larchas, 523.
Bracbmanum circus publicus, in eoque sedilia suo
ordine disposila, 525, 524.

Ca?libera vitam cur ducere deceat Ecclesi* rectores

atque paslores, 52.
Canticunv novum cenlibus propheLaa teslimonio cantandam quale sit, 263.
CcElum ipsum etsolet luna ac reliqua sidera suapte naApollonlus de Parcanim potenliadisputavitaptid lones,
53fc. Apollonius de Parcarum decreto ila concludit : cui tora corruplioni et solulioni obnoxia sunt, quamvis disfaio dccrelum est architeclo esse, vel si manus ambas solvenda non sint, proplerea quod nolit ille qui ea
iruncetur. evadet in arcliUcclum, 538. Apollonius vincu- coroposuit, ex Platonis sententia, 106.
Cognitio Dei universi solis Hebraeis antiqaitos prodita
lis expedilus Uoma Lebadiaro pelill, 510. Apollonius
Tvaneus sub Nerone imperalore floruir, 512. Apollonius fuit, qua3 Christo seipsum exhibente perciperetur, 124.
Consecratos Deo cur Moses legibus suis unguento comubi morluus, incorlnm, 311. Apollonius cum templum ingrcssusessel, vajvisrepenteocclnsis disparuit, nec usquam paralo ungi pra?ceperit, 172.
Convcrsio totius mundi ad fidem ac unins Dei legiiinquain visus esl, ibique, ut fabulalur Philoslratus, audit
virginum voces in hunc modum,Veni, veni in conlum, veni, timam religionera per illitleratos ac agrestes homines,
miraculum
est omoem fidem superans, 135.
341. Apolloniicomites Maximus ^giensis et Damis philoConvivium Apollinii et larchse, et in eo mira, 524.
sophus. el Pbiloslratus Atheniensis, 512. Apollonii vcrba
quibiis Damidem esl congressus, et in sorielalem ejus se
Cornu nomlne divinaa litierae regnum appellanl, 191.
asci\il, 517. Apollonii matncygni proobstelricibus adfueCorpus Christi mortuum qua virlole revixerit, 170.
re, ?I7. ApoUonii mater gravida anle oculos suos Protei
Corpus Cbrisli lacornap comparatur. 188.
speciem \idere sibi visa est, 517. Apollonii condiscipuli
Corrcciionem orbi tcrras advcmus Cbristi in carnem
sub Eulhydcmo Plalonis et Chrysippi sectaiores, 519*.
atlulit, 47.
Apollonii morlisaut sepulcri nullum usquam unquam veslti^lum apparuit, 518. Apollonii in lillerarum sludiis proCorruplioni et solulioni obnoxia esse omnia coelestia
fecuis,felicis mcmoriae vis, linguae Atticae usus,518. Apol- corpora suapie natura quamvis dissolvenda non sini,
ionii ridiculsi di\ inalio, 518. pollonii detecla eoram Phraor- eo quod nolit qui ea composuit, ex Platonis sententelodorum rege iiiGra?cisimperilia,522. Apollonii ridicuUa, 106.
lum io lile conlestata judicium, 522. Apollonii stulla ad
Cbristns agnus Dei qui facios et peccatum et exsecratio,
larcham inlcrrogala, 525. Apollonii responsum coram
38. Christus cum lam grandis sit, dilectus vldelicot Deus
Domiliano de prapdictione peslilenli&, 527. Apollonii
et Kex scripturaB leslirooniis appellatiT, qul lieH potuit
ignoranlia detcgilur, 528. Apollonii coram Domitiano et
ut inimicos baberet et quinara sint isii inimici, 218.
Yespasiano conlra Kupbratem cui paulo ante conjunctis- Chrisius nominatim de semine David surgens qui cofAi
simus fueral, convicia, 552. Apollonii crus pedicis soluDavid nominatur, qui Juda?os confundit inimicos, qui san
tum, magice, 56, 537. Apollonii verba ad Domitianum
cliflcalionemPalris reDovat, 188. Christus nominatine ueeummagta? iticusanlem, 537. ApolloniiaTroganlissima vox, spectus; atqoe omnia probra passunis describitwr, \sl.
538. Apollonii quibuscum familiaritas et conversatio,
Chrislus qualiter Mosi sii conferendus, 5. Christus S P
510. Apollonit invocato nominl multi bodieque magicas
cnndum quam naturam sacerdos ln aelernum dicatur in
ioesse \irluies experiuntur, 5*1. Apollonio a Pcrsido in Psalmo, 177. Chrislu^ quumodo dicatur pcccata nosira sna
lodiam proficiscenli Empusa occurril, 521. Apollonioad
fecisse el noslras iniquitales tulisse, 467. Christus unicns
Bracbmanas proilclsceniioccurrit muliereolorespectabilis,
ille prophcta fuissp probatur quem Moses Juda^is de
a summo nimirum verticc ilium tenus albescens, reli- fratribus eorum suscitandum pra?dixerat, 91. Christus
quum verbo corpus nigerrima, 523. Apollonium quicnnDei a prima conslitutione oniversi occulta qua?dam
quesupra philosophum esse locutum asseruerit, n ille
ignolaque ralione rcligiosfe, Deoque gralis animis pr.vtanquam asinus leonina pelle indulus reclamabit, neque
sidet. 154. Chrislus qua ratione diclus sit lapis angularis,
aliud plane quaro oiviiatum spectabilis circulalor et cla27. Chrisius super pullo sedens Hierosolymam ingresroosos sopbisla apparebit, 515. Apo lonium ab obilu puel surus oraculo ostenditur, 453. Christus nominatini Dolam Romaa defuncum rexocasse, prelerquam quod Pbi- minnm Patrem et prolectorem adeptus, declaratur, 185.
lostralo viietur incredibile, videtur eliam falsum, 550.
Christusunicus ille propheta fuit, quem Dens Mosi similem
forc promiscral, 445. Christus tribus duntaxal annis cnm
Aposloli Christi cur principes Nepbthalim prophetica
semisso quod quidem lompus est hebdomadis unius dimiToce dicantur, 441. Apostoll qualiter eleeti sint cl gefilcs
, praedicavit, et miraculorum gloria in terris claruil,
vocalae, 48. Aposlolomm ei discipuloruro Christi electio diuro
400. Chrislus cur prophetae vaiicinio Deus absconditus dieermone prophetico adumbrala, 79.
cilur, 226. Cbristus unicus ille fult propheta, quem sibi
Arabesex cygnis avibusque cetoris divinationem ut
similcm fure Moses pra?dlxerat, 27. Christus diabo'i
ex oraculis colliguut cor aul hopar draconumdepasli, 518.
tentalionem In desrrto cur perpessus fuerit, 434. Christus norainatiin a Doo Palre exallatur, 191. Cbrisms
Arislobolo dum esset in oppido Hierichutite, lbique
salularem sc mundo per corpus ceu fnHrumen(unn quooV
nataret, vi inlerim sub aqua delento, Herodes neccm
dam ostendil. baud alilcr quam musicus per lyram qunm
eel machinalus, 398.
sit doctus declarat, 168. Qiristus qua ratione dicalur
Asamonaeum quale apud Judaeos genus fuerit, 398.
sacerdos serundum ordinem Melcbisedech, 223. Cbrish?s
Ascensus ei qui prius descenderat, ac do.inceps vocur maximc agrestibus ac ignobilibus ad novam doctrieatlo cunclarum genlium, qua? unum et solum Dernn
nam disseroinandam minislris uti voluerit, 1.36. Chrisius
eranl cognitur, dcclaratur, 259.
nominatim ab Jiidais circumvenitnr el a gentibus agnoscitur,
190. Chrislus nullis armis inslrucla acie, ?ed veAssyriusquid interpretatnm signiOcet, 322. Assyriorum
rilate, mansuetudine et justilla innumerabilp* sibi pononainc quodcuiique per singula tempora gentibus impulos subjugavit, 218. Christus cur impils inevitabiles
positum regnuin, iq litteris sacris exprimitur, 322.
f

129 j
IISDEX ANALYTICUS.
poenas descripserit : justis vero aelernam a Deo vitam nem abigere ipso Jesu noroine el paucissimis p r e c i b u s ,
p*omiiti docuerit, 106. Christus Josephi tesiimonio comCbnstianiB esl consuetudinis, 133.
menJaiur. Chrislus vocatiniii omuium geniium , luin
Damis perapgre ex Assyria cum Apollooio proficiscilor,
facilem.tumaceommodaUro legemimposuit, 124. Chrislus
exinoeaue primum aUer ?llero uli familianter ccvpi^ 513.
nominatira demuin ildelem a Palre accipit Kcclesiam
Darais
philosopbus Apollonii cousors, 512. Damis philososuara et sacerdotem Gdelem in omne tempus qui EccleApollooium aliquid exira boraiuem esse p o i a si suae cum Dei cogniiione pracsit, 444. Christus no- phusinde
minalim a Palre Deo servaiur, e.t christos suos ser- vii eo quod ipse se io carcere deieulum pedicis sua s p o o l e
vat, 191. Chrislus cur Nazareus rit dictus, 349. Chr<- exsolverit, 517.
David regni successorem de suo semine non babuit a temslus cur Agnus Dei dicalur, 462 Chrislus a seducloris
pore captiviialis Babylonicae osque ad advenlum Cbristi,
nota asserilur, 107. Curislus cur in oraui vita sua
339. Davidicae slirpis ue totos quidem quingenlos a n n n s
Mosaicam legem servaverit, quam fuerat absoluiurus,
tutius Judaica? genlis regoum oblinere potueruot, 365.
24. Chrislus qua raliooe dic:iur pro nobis peccatnm
Cactus, 467. Cbristus cur pasior et dux sit diclus, 345.
Demetrius Apollonium dehortatur Roraam regred,
Chrislus qaa Iribu ac quo lempore incarnandus es- qucm respuit, 553.
set prophelia evideuliori ostcmlitur, 5. Chrislus noDeus de eo>lo descendens, qui genlium quas prius
minalim qu%cnnque postulct a Patre impelrare oslennon cognoscebanl dux cxstitit, et a Judaica genie
ditur, 182. Chrisius nominalim a Deo nominatur el ab illum
seipsura
esl aversatus probalur, 268. Deum eese io
omnibus agnoscilur, Judaorura voro geniem repudiat,
Deo,
quemadmodum
Palrem in Filio et Fiiium
186. Chrisius qua ralione legem Mosi et Propbeias qui Palre gloriticamus, nos
Isai probalur teslimoDioj, 225.
post Moseii fuerunt, cognoscatur couiplevisse, 28. Chrisli
beus puro silenlio purisque de ipso cogiULiotiibus
tioroen quid in litieris sacris signilicet, 171. Christus
esl coleudus ex Porphyrii seolenlia, 205. Deus maoifesle
nominatim tulorem sibi Deum ascribens convincitur,
ad
homincs venlurus el omne hominum genus ad se re185. Cliristi adveulu exlremum riiuum atque inslivocalunis dectaralur, 261. Dei summi nou i> ures tilii, sed
taiorum, qine apud Juda-os cum veneralione servabanuuus solus de Deo Dcus jure praxlicatur, 147.
lur, inieclum fore probatur, 404. Chrisli advcnlus in
Deum unum esse qui olim a Judaeis cognosrebatur et
carnem luculenier Mosis vaticinio designalur, 3. Chrisii
admirabiles res gestas narraniibus diseipulis, non cre- quem nunc Odcles veueranlur el coluni propbeiicis
vaticiniis
declaratur, 18. Deum ipsi lsrael visibilem
denlium obstinaiiu retundiiur, 100. Cbrisli divinitalorn
esse divina Scriplura probatur, quai ipsum Dei Yerbura
et humanitalem psalmi secundi vaticinio declaraiam efllsigniiicat, 244. Dciim nemu vidil unquam, 244. DeufB
cacissima ratione oslendilur, 182 Cbrhti in /Eg.vplum
in icrra videndum Cbristi ad homines adventu probalur,
profeclio a nemine jusie amisiri potcst, 126. Christi
262. Deum Palrera cum allero commuaicaniein de homiuivinilas quibus argumciilis queat probari, 134. (Jiristi
nis opificio Moses uon igiioravii, 2~>2.
divinam naturam nihil detrimeuli passam corporis humani assumpiiooe, aplissima radinrum solis comparalione
Desolalionis melropolis Judaeorura significatio, 55.
declaralur, 167. Chrisii iu Agypliim ei secundum \erba
Dexlcra sinislris ?unt valenliora, 455.
el secnndum senlcntiam adventus corporalis pradictus,
omnisque in ejus advpnlu converienda geniium supcrsiiDiabolus quibus blandiliis ct occullis machinalioDibo*
tio declaralur, 421. (Uiristi ftdes quomodopropagala, 513. horoinesa Deo avei\ere et in peccalo protrudere moliaCbiisto unifo coi^enit graliam bominibus universis antur, oslendilur. 159. Diaboli cur a latere Ctirisli casuri et
DuniiaUin communicare, 3. Cliristo qualia vocabula irinou a sinisiro (quod uiiquc ex loco Psalmi latus siguitibual Scriplura secundum diviniiatein cl qualia secundum
cai) perhibeaniur, 457. Diaboli lenlaUonem iu deserUi
humanilaiem, 462. ( hristum Dei verura, quemadmodum
cur Cnrislus perpessus fueril, 454.
divina quadam viriule el praslair.iorc quam ualura
Discipulis Chrisli admirabilc^ illins res geslas n a r r a n l i bominis lerl, exsislcre Hcbraica ratio docet, 176. busnoncredenliumobsli
.aiioreic.lilur, 109. Discipuloruiu
Christum venturum in humanitatem divinilus inspirali consuetudo omiiium evidentissime probat qualis sil q u i prophetae a saeculo vetnsuiis H< braicae pra?dixerunt, 513. cunque aliquid proiiteiur, 127.
Ilbristum Ocus ipse univorsi Solem jusiiliae vocai, 254.
Dispersio Judax>rura in omnesgentes prxdicitiir, 56.
Christum Dei Verbum Moses modo Deum ac Dominum,
Divina naluraquandu sitoleo comparala et quaado uftmodo angelum Dei appellat, 10. Chrislum priscis illis
guenlo, 17 4.
)alribus non mious eogtiilum fnisse quam nob\s sacrarum
itierarum testimonio comprobatur, 10. Christum Dei scDivina Filii
incorporeaqne natura detrimenli nfhil
ductorem ftiisse existimaiuium impie.las reiundiltir, 102. accepit, nec seipsa delcrior facla esi corpus assumens
CbristumaJuda prodendum teslimonioprophelicodeclara198.
Uir, 441. Chrislum Psalmisla bis Dominum evidenterconlirDivinilalem Cbristi quibus argumentis colligere liceat,
mat, 219. Cbristum Hebraeorum prophelarum orarulis pr- 194.
nunlialum osteudilur, 89. Chrisium omnipotens Deus el AnDivinum cnllum profitenlium Ires suni ordines, 22.
gelum testameutl vocat et Dominum, 233. Christo adveDolii duo ex quibu.s Kracbiuauee vicinls suis venlos ac
nientegenliuro forc cniigregalionem omniumquehominum
agnilionem Uei eimodumunumpieialis,elquod /Elbiopes pluviam imiiiiliuul, 516.
sactificia ilii olierenl, 50. Cbrislo venienle eilremorum
Domitiani aerea statua ad Melelem fluvium sita, 540.
ierra? et cuncUrum gentium conversionem ad Deum,
bomitiano
Homanorum imperalori Apollonius larcbaro
generalionemque venluram et populum qut nascetur j u Phraorlem tanquain solos bumiitum uiguusqui dii v o Blitiam ejus acceplurum, demonstralur, 46. Christos ap- el
ccolur
depraedicaL,
531.
pellalos fuisse eos qui aule Mosem familiares Dei fuerunt,
sicul nos Chrisliauos, ostenditur, 12.
Chrislianismi quae vera sit ratio, 24. Cbrislianismum
amplexantium vila in duas species esl divisa, 29.
Ebiooeorum qualis fueril inter Judseos secta, 316.
Chrislianorum vivendi ratio quomodo queat coraparari
Kcclesia? Dei per grallam Chrisli collala est qnmcum e > vivendi inslilulo, quod Abrahain, ejusque raa- dam cognilio de Palre ei Filio, 61. Ecclesia? gentium olim
jorcs sorvarunt, 9. Chrisliauorum appellaliooem unde descrite quanla bona Deus promiserit, 38. Lcclesiae persinl gentes sortila?, 59. Cbrislianorum novum nomen in secutures perdendos esse tesiimoniis propbeiarum explntoto lerraruoi orbe laudibus ct favore celebrandum osten- catur, 82. Ecciesia? verbique Dci ei legis pro^ressio ac
dilur, 81.
cunciarum genUum vocatio describitur, 55. Ecclesiain
Crnatune uoivers naturales termini circumscribun- unam esse, eamdemque domum Dei ostenditur, lb6. Eclur, 515.
clesiaro conlumelias et probra propler Cbristum passuCultum divinum profiteniiura triplex est ordo, 22. Culta ram, ostenditur, 187.
divino occupatos ab uxorum deinceps commercio contiEcclesiaslis auctor Salomoni, i .
nere seipsos decet, 53.
Eclipsis solis qualis ac quaota In ipsa Domini morle foerlt, 485.
Emmanuel quid interpretatum signiGcet, 516.
Empedocles, Democrilus et Pylbagoras cum iuagis ooftDxmones malos ac omnis malilia? auctores genlium auguriU atque oraculis praeluisse ostendilur, 205. Daerooaes ve.rsali, 540.
Empnsa seu lamia daemon est muliebri forma indulos,
malus oraculis ac responsis.gentibus saBpenumero i m p o suisse muiurariam conviucilur, 203. Daemooum vcx^liu530.
1

1297

INDEX A N A L l i l C U S .

Galilseara quaola Isetilia advenlu suo Chrislus atieceriU

410.
^ Galilaeam genlium cnr Christus doctrina sua atque miraculis plurimurn sil dignalus, 440.
Galli caotus, ut solet, da?mooum umbras fagat, 529.
Generatio Filii Dei a?terna noo solum a nullis hominibus, sed ne ab ullisquidem poleslalibus, quaa ullra onr.nem naturam evaserint, potest comprehendi, 216. Generationis slerna? qua Filius Dei extra omnem privationem,
dirainutionera, seclionem aul divisionem a Deo Pare ab
aeierno est genilus, aplissima simililudo ab odore ex fra
granil corpore in omne quud exlrinsecus ambil sese diffundenle, 148 gt 149.
Genles Filius Dei a Palre caelesti haeredilalcra accepit
Scriplura3 tesiimonio, 49.
Gentes juslitiam cognituras venturumqne ipsum judK
cem universi ostendilur, 265. Gentes sola coeli sidera elumina colcnlcs seorsum quibusdam angelis assignalas
snnl, 157. Gcnles plurimas, carumqne eollectiones, qua)
cx Jacob conslituentur,fore, quamvis sola]Judaica gpns ab
p.o profeela sit, 46. Gentes terra? quomodo in modum siniilem appellalionis Abrabam per Christum fuerant beFamiliares Dei qui ante Mosen fuerunt olim Cbhstos
nedicendae, 43. Genlibus exlerius propbelse Judaporum
appellatos fuisse, siculnos Christianos ostendilur, 12.
antevcnif ntes meliora quam ipsis Judsis nunliayerunt,
41. Gcnlibus pietalis pariter et iustitiae promissi< et
Fati necessitas oppugnatur, 541 et seqq.
Dei r^gnum in gentcs astenditur, 46. Gentlum conversio
Filius Dci auemadmodum anie omnem crealuram fuisse
a simulacrorum cullu ad Deum universi oslenditur, 51.
dlcatur, 148. Filius Dei in ea naiura, quaj nec lapdi, nec Gentium quaula sit ftilura sub adventum Chrisli laetitia
pati potest, quaeque incorporea est, permansil eliam quo
oslonditur, 46. Geniium quanta fuerit pcr adventum
ttmpore faclus esl homo, 169. Filius Dei cst velut instru- Christi sccundunj Deum laetilla, 46. (ientium universamentum quoddam animatum ac vivpns, pcr quod D<us rum unius ei veri Uei eiiiispiriluadoraliunis el celebriiaPateromnia creavit alque conservat, 1*9. Filius Dei
tis solemnih agnilio ostendiiur, 47. Ger.lium vocalionis
alios quidam esl secundum eliicientiam, non per seipsum
dcclaratio, P X prophclarum oraculis, 18. (ientium quaj
atique essentiam nactus, 147. Filius Dei morlali quidem
fucrit per adveiilum Christi futura in Deum pietas decla*
Tira dtvinara suppeditans. a mortali vero ipse non conlra
ratur, 50. Genliumper Cbrislum vocatio, 54.
In partem aut commuuitaiem esl adduclus, 169. Filius
Gymnosoplnstas cum adiret Apollonius camelo inveOei lanquam homo eorpussepolicndum reiiquU.aquo tanctus una cum comilalu ulmus eum allocula est, 553.
uam Deus discessit, 166. Filius Dci cur Yerbum Dei sit
ictus, 229. Fiiius cur imago Patris dicatur,147. Filius
Dei cur mori ac rursus terlia die resurgore voluerit, 167.

Filius Dei quemadmodum renovato homine omnibus nobis atlornorum bonorunj spcm prebueril, 111. FiliusDei
Hebrsorum
cum
XII
tribus
esscnt, qul factum sil ut a
unigenilus quomodo 1'atre et a Patre esse dicalur,
nula alia, nisi ab una ipsius Juda genlis cliam nunc ap
107. Filius Dei unicus quemadmodum necessario ad hopellalio usurpatur, 172. Hebrxi naluram divinain vanis
mines lransiit, 161. Filius Dei quomodo inler homines egerit, 16. Filins Dei quatenus Jesus et Cbrislus appellalionibus significant, 594.
dictus sit, nec noo per quas prophclias nominalus est aut
Herodes Arislobolo ponlifici, dum esset in oppidoHiedenuntiattis, 171.
ricuntbe, ibique nalarol vi interiin sub aqua detrnlo, necem esl macbinalus, 598. Herodcs primus ex alieno ge
Filius Dei ab seiernu paterna? divinitalis plenitudinem
nere Jndaeis praefuit, 597. Herodes Mariamnaro Arisloboi
non a seipso possessam vel a Patre scparaiam nec sine
principio illam ei ingeneralam deitatem liabel, 61. Fi- ponlificis sororcm duxit uxorem, quo sibi Juda?orum captaret benevolentiam, 597. Herodes cujus tempore Cbristus
lius Dei diviniiatom e paterna participaiione vpluti de
nascebaiur, unde originem iraxerit, 591. Herode regnanle
jugi puteo propagatam cum pleniludine accepit, 62. Filii
omnia qna3 iit suis legibus Moscs sanxeral, uuclio videliDei generatio aeterna non soltim a ntillis hominibus, sed
cet et judicium, sublala probanlur, 597.
ab illis quidem polestaiibus qua? ultra omnem naturann
evaserint, potpst comprehendi, 216. Filii Dei Datura nulHierocles comparavit Apollonium Tyaneum Salvatorl
lam maculam ab humanis iraxit afleetionibus, qucmadmo- noslro Jesu Chrislo, 511. Hieroclos ( hristiaoos arguit
dum nec dum lyra pulsalur, aul nprvi convelluntur, pali
quod ob pancula, ul ei videiur, prodigia Jesum Deum
verisimile est eum, qui.ila pradudit, 169. Filiuni Dei esse prapdicent, ipse vero Apollonium ob palrata miracula non
a?lernum Pafris sacerdolem et supremi i)ei confessorem,
Detim sed Deo graium bominern esse eonfirmat, 512.
David leslatur, 217. Filium Dei propheticis scriplis Chri- Hierocles divum Petrum et Paulura mendacii, iraperitia^
etum nominalim anie denuntiatum ostendilur, 182. Fiet impostura? ar.cusat, 512. Hierocles audanssime pra*poHum Dei ante mundi consiiluliouem a Patre genitum
nit Philoslratum sacris evangclisJis, 523. Hifroclis blasDavid cognovit, 221. Filium Dei quam ob rem incarnari
phema in Cbristum verba, 512.
conTeniebal. Filium Dei palriarcba Jacob et Deum et anHomioibus salvandis, Cbristus animam suam volens pcfelum Dei supreinum nuncupavil, 254. Filium Dei in
suit, cum illi jus et polestatera uemo baberet, 496. Horatorma hominis patriarchaj apparuisse , convincilur, 256.
nes qua arle ac dolo avertere alqne in peccala protruFilinm Dei cur genilum theologi.-e loquenlia oracula pro- dere moliatur ostendilur, 160.' Homines antiquissimis
nuntient, 14. Fitiura Dei usque ad eos qui aniiquilus mor- temDoribus sola coelesiia lumina aitendebaut, nullam situi eranl leges bumanitalis vocabanl, 166.
mulacrorum cognilionem babenles, 160. Hominibus Deus
Flagellorum nomine ip^orum d&mooum eflkacia? diviangelos ceu tulores ac curatores prsefecit, 162. Horoinura
nis lilieris insinuantur, 456.
genus a quo primum deceptum in prseseolis vit miserias
prolapsum
sit, ostenditur, 161.
Foliorura praesLigiosa inscriplione Cbrisliano uti non
Hcet, 127.
Humanum genus a quadam poleslaie Dcl inimica seFonteslsrael, oracula sunt Dci, unde nunc quoque ir- ductura probalur, 161.
riganlur Ecclesiae, 441.
Hypcanuna, qui ullimus ex socccssione ac serie pontificum JudaBis praefuit, Herodes nccalum suslulit e meFornax cur dicla sit domus Domini, 481.
Forlis saus nisi Christum dereliquisset uuuquara esset dk),574.
crod affixus, 494.
,
Epbralafcademesl quae et Bethlehcm, 517.
Eucharisliae sacramenlum quorum sil prophetarum oraeulis pronunliatum, 58.
Euphrates philosophus primus Apollooium Tyauetim
magia? accusavit, 550.
Eulhydemus Phoenix pneslantissjmus rhetor el Apollooii praceptor, 518.
Euxenus Heracliensis io Ponto Epicureus Apolloui
pwceptor, 519.
Evangelicam doclrinam car per agrestes et ignobiles
horaiues Cbristus voluerit disseminari, 155. Evangelii
meniionem in ipso Cliristo prophetas assumpsisse probalur, 88. Evangelica praediealio cur lonitrui nomine a
prophelis appellalur, 188 Evangelica lex quot calculis
redundet super legem Mosaicam, 25. Evangelica? disciplinae instituia, quam pulcbre uobis beati Job vila exprescrit, 15.
Eversio genlis Judaeorum propbetaB vaticinio praesignala
osleudilur, 250
F
;

Galiljpam quomodo Cbristus sua praedicatioae Uiuslrarerit, 458.

Tarchas Brachmanum maglster ubi primum vidit Apollcniuin, nominalim illum Gra?ce salulavil, peliilque reddi
sibi epislolam quara a Phraorte sibt perferendam acceperal, etc, 524. larcha? Bracbraanis miracula, 526.


1500

rl.NDEX A^ALYTICUS.

1294

Idololatriae iEgyptii primi aactores exslilerunt, 2^8.

Imago Dei Palris cur Filius dicalur, 150.
Incensis et fumigationibus ad abundantem fragrantianv
iit singulis diebus sacerdoies uterentur ia templo, cur
Moses legibus sauxeril, 171.
Ineredulitas Judaeorum erga Deum oslenditur, 56.
Inimici Cbristi qui sinl censendi, 218.
Iniquilates noslras qua ratione dicalur Cbristus lulisse,
467.
Inscriptiooibus proestigiosis quorumdam foliorum Cbristiano uti nou licel, 127.
Israelquid interprelalum signiflcet, 236
J
Jacob patriarcha quo tempore Cbristum fulurum pr
dixerit, 95. Jacob patriarchaj Kilium Dei in forraa hominis
apparuisse convincitur, 234, 235.
Jesus tilius Josedeeb sacerdos magnus imaginem ac
figuraui gessit Salvaloris nostri, quod quae jam tum
invaluerat, humanarum aniraarum serviiulem ad Deum
coiiverlerit, 196. Jesu uomiutf ac purissimis precibus
dsemoaum vexationem profligere, C.brislianaB est sueludinis, 132. Jesu nomine anle Moscm oemo fuisse
;sus reperilur, 196.
Joaones aposlolus cur seipsum in suo eliaip Evangelio
aique Episiolis proprio nomiue non exprimat* 120.
Joannes Baptisla cur Juda?is inlerroganlibus propbetam
se esse npgaverit, 443. Joanoes Bap.isla quibus tandem
rebus insigniter uestis, bomioes in sui admiraiionem ab
ipsis urbibus in aesertum atiraxeril, adeo ut baplismum
pGGiiitenliaB praedicanlifidemdarent, 430. Joannes Bap
lisla cur iion in ipsa Hierusalem, sed io deserto sugge
slum sibi ad praedieandum elegerit, 429.
Job duabus aHalibus antiquior fuil Mose, 14. Job iosi
gnis pieiatis erga Deumimilandum exemplura,10. Job vita
quaro pulchre nobis evangelicae disciplinae jaslituta ex
presserit, 11.
Josedecim quid interpretatum significet, 558.
Josepbi de Cbristo laudabile teslimonium, 124.
TudaB prodiloris advcrsus Chrisium macbiuatio sacrilega propbetica voce prawiicla probatur, 461.
Judaei hactcnus sub Mosaica lego liiterali sensu degentes in ipsius Mosi exsecrallouem suol celapsi, 28. Judaei
ob impias conlra Deum injuri.is arguuntur, 58. Judaei
primi omniurn Dei cognitionem et confessionem susceperunl, 61. Judceorum vivendi institutum cur Chrisliani recusenl quorum lamen oracida accipiunt, 7. Juda>orum
beilici apparatus pcroicies genliumque pax et regnum
Doraini usque ad terrainos orbis lerrae propaganduin
ostenditur, 55. Judaeorum rejeciio el adoplio genlium
loco eorura va!icioio designalur, 16. Jud^orum regno
deficienle gentium de Cliristo exspectaiionctn insiiiisse
certissimo vaticinio demonslratur, 366. judaeorum in omuein geiitein dispersio prsedicilur, 54. Judaeos unum duntaxat Cbristi advenlum talso exspectare cflicacissima ratione couviucilur, 456, 457.

Judaic gentis impielas accusatur et prsBdicuntur mala',

quae post Cbristi advenlum invasura eranleos, 54. Judaicae
^emisadvcrsus Chrislum magnani fore incrcdulitatem propheiica voce declaratur, 454. Judaicse geniis eversio prophelica voce pra^nuittiata sleiidiliir. 230. Judaica? gonii
imperarunt qmngenlis annis post rcditum de captiviiale
Babylouica ponlifices, 566 et 571. Judaicarum urbiuni
desolatio describilur. 57. Jud9*is Cbristum Iriginta argenteis venundandum prophetico leslimouio comprobatur, 478.
Jusliliam qna ralione sibi conquisieriul coram Deo
Abraham ejusque majores, 9.
L
l.amia seu Empusa d:emon ost rnnliebri forma iiidulus, 550. Lamia sive Erupusa Meuippum insano amore
torqueos, quid ? 554.
I Laiiam apud Brachmanas terra producil vcslibus accommodam, 525.
Lapis angularis qua ratione Chrislus sit dictus, 27.
I.cgis nova? Ui Evangelio Chrisli saocLunein forc lcsli-

raonio prophetico comprobalur, 443. Legis Mosaica? per

Chrisli advenlum evacuallo alque cessatio, uon Moysi
Uolum, \erumeiiam oronium posteriorum propbeurum
oraculis est designata, 7. Legis no\m quomodo Chrislus
faclus sit inslitutor, poslquam Mosaicae legis omoia prcepla plene completa, 25. Lex nova variis prophetarum
iiominibus appellata, 8. Lex quomodo dicalur exire de
Sion et verbum Domfni de Hierusalem, 8.
Libani nomine in Scripturis propheiicis templumexprimllur, 410, 411.
Libros Judaeorum cur Ecclesia receperit, quorum vi?en
di inslilulura non ampteclilur, 7. Libros propbcticos He
brseorum UOQ casu nec lemere summo studio EcclesU
coraplectilur, 45.
I.ocus exprimilur quo esset oriturus Deus quem prophetaj nunliarunl, 540.
Lumiois el splendoris cum Patre el Fllio dirinls
\itleris couciQDa coruparatio, 147.

Magi miserrimi omnium bominum quomodo magias suas

exerceaul, 551.
Magistratuum gentis Jodaeorum accusatio, 55.
MaoUchora quadrupes animal bumano capile, corptirc
leonino, cauda cubilalibus selis horreole quas velull sagitias in venaales jaculalur, 525.
Marcus evangelista narrationcs beati Petri apostoli
dc rebus geslis Jesa in corameniarium retulit, 120. Marcus evangelista nec verba Pelri Cbrisio interroganli,
quem se essebomines dicereul respoudeatb, DOU expresserit, 120.
Mariamnam Arlsloboli pontificis sororem Herodesnxorem duxit, ut mullitudine capiarel benevoleniiain, 397.
Mallbaeus aposlolus cur seipsum proprio LOmine et
publicauum iii suo Evaugelio iosiuual, 17.
Malrimonii cur apud Cbrislianoscontracliorcs sint leges
quam olim fuerinL apud Juda?os 31.
Maxiinus yEgiensis Apollonii comes, 512.
Metempsychosis Amasis ^Egjpliorura regis, 553.
Melcbisedecb sacerdotem fuisse, ipsoque Abrabam prav
slaatiorem Moses ipse testalur, 10. Melchisede^h quid
iuterpreialum siguiiicei, 222.
Miracola qxm Pbiloslralus, Damis et Ilierocles pr
lendiint ab Apollonia palraia. refellunlur, 526, 527, 528.
Miracuia Cbristus non aSia raiione t i i d i l quam divioa
quadam nobisqUe iucoguila virlute, [21. Miracula sua
cur Chrislus quaodoque manifestart probibuerit, 451
Miraculorum Cbrisli brevis epilogus coliiciiur, quo seducloris infamia Chrtslus exuiiur, 79. Miraculonim a
Girislo in lerris larlorum niaxiuium esl, per agresles
nique indoctos homines lolius muadi ad lidem ac unius
Dei cullum conversio, 155. Miraculorum indiciis adveolus C.hristi ejusque diviuitas probalur, 455. Miraculonjm
(^hrisli inillum lacliim in Cana Galila?ai perbibetur aqua
iu viuum ruulala, 459.
Monlium nomine quid in sacris Litteris myslice signiOcetur, 272.
MosescurNausem filium Navesuccessoremsibi designa(um mulalo nalali uomine Jesum appellaverit, 195. Moses
ipsefuturum (empus inlellexisse perbibelur quolegessuae
omnibus genlihus accommodari uoa possent, 6. Moset
omnium prophclarum primus ioilialor et iheologus exslilit, 206. Mosi nullus prphetarum similis exstitit prater
( hrislum, 95 Mosi similis propbela apud Hebr:eos noD
siirrexit nisi unus Salvator nusler Chrisius, 445. Mosi
in exsocrationcm inciderunt hid&i hactciius, sub ipsios
loge lilterali scnsa vi\enlcs, ^8.
saicx* le^is cessalionein non tantum Moses ipse, sed unitersi eo posteriore propbetio pr:edixerunt, 7. Mosakae legis
lidclibus snis Cliristus rc<iivivus atlemit, 6 Mosaicje legis
pra'cepla poslquam Cbrislus plene servaverit, qaomckio
faclus sit nova? rationis el legis inslimtor, 24. Mosaicani
legera cur Christus in omni vita sua servant, 25. Mosaicam legem quol iiumcris superet lex evangelica. l i .
Mosaicum vjvendi instiiulum quam fuerit cunclis Jadsii
servalu diflicile, 2.
Mundi eirectrix una duntaxat est potesfas. 150. Mur>dus universus Ebristo in terram viveole Dei laude com
plelus nslenditur, 278.
Musirus ljram quam sil doctus oslendil, 168
t

INDEX ANALYTICUS.

1301

Natalem Cbristi locum Belhlehem fore psalwl auctorltate probalur, ljB8.

Natura divina quomodo putanda sit omnia penetrare,
ordinare aique perjicere, 168. Naturam divinam variis
appellationibus Heb^aei slgniflcant, 105.
Nazara?us quid imerpretatam signilicet, 349.
Ninive, Assyrie urbs, 520.
Nomen illud quatuor Utteraram quod Judst inenuntiabile esse dicunt et de soto Deo el Patre usurpare solent, Filio quoque Dei ubi de ejus divitiilate agitur, io
eacris litteris tributum osteoditur, 455.
Nomine Sioo aut Hienisalem quaado anima justi debeat appellari, 305.
Novi Teslaraenti verbum descensu Christi in lerram
ad omnes homines peneirasse declaraiur, 278.
Nubendi raiio cur conlraclior sit tempore legis gratise,
quaai fuerii tempore legis natur vei MosaR, 30.

Odoris fragrantiam in lemplo incensis et fumigationibus excitari cur legibus suis Moses statueril, 172.
Olei qua? sit natura atque proprietas, 173. Oleo quando
comparetur divina natura etquaodo unguento, 174. Oleum
Dei quid sacris litteris myslice designel, 172.
Omnipotens Deus, queniadmodum coniilealur se raiseum, u l auferal ea qu vitiosa sunt, 282.
Oraculis propbeticis demonstratur adveutura Christi sub
finem mundi fulurum, 276. Oracula quaedam de Cbrislo
ex deorora responsis auctore Porphyrio, 134. Oraculis
ei au^uriis daemones malos ac omnis uequitiae auctores
praefuisse ostenditur, 204.
Ordo triplex divinum cultum profitenllum descrlbitur, *2.
Origenis octo volumina contra Celsi orationem scripta,
511.
Orilarum regio ubi aereae petra, arena aerea, quoque
ipsi fluvii ramenla atris devolvunl, 527.
Osanna qoid inlerprelatum signiOret, 459.
Osaei temporibus teroe moium factum Josepbl auctoritate probatur, 291.
Ovium nomine Scriptura eam in Ecclesia mullitudinem
nolet exprimere, qu constat ex imperfectioribus, 71

Pacis princeps car Cbrislus dicatur, 345. Pacis tempore

cur Cbristus nasci voluerit, 139.
Passionis tempore qua? fuerit omnium aftlictionum qu
eum premebant maxima, 592. Passio Chrisii ad vesperara
oocle advenlante est celebraia, 492. Passionis tempora
quae Cbrislo accideruot prophetico teslimonio eventnre
ostendilur. 491. Passionis lernpore cur fuerit Chrislus a
Patre ccBlesti dereliclus, 493.
Paslores tres uno tempore prophetae tpsiimonio sub
advcntura Cbristi Judxns auferendi, qui sint iotelligendi,
482.
Pater coeleslis Christum semper exaudit, 497 Patpr
non locuttone tenus in divinis Paler est, sed verilale el
reipsa unigenili Kilii Paler, 4. Pater in divinis cur non
plures sibi coaeternos lilios genueht, 153.
Palres Veteris Tcstamenli initio qnidem aelatis sobotf
augenda?, conjugioqne vaeanint, sed rnature abstinebant
alque cessabanl. 53. Patribus anliquis Cbrislum non
minus cognitnm fuisse quam nobis, sacrarum lillerarutn
aucloritaie probatur, 11.
Peccalum ex conlemptu quomoJo purgari debuerit ex
legis veteris insliluin. 4. Peccalum ex ignorantia quali
hoslia lex velus expiari pra*eperit, 4. Peccatum qua
raiione diratur Cbristns pro nobis factns, 467. Peccata
nostra quando dicilur Cbristus fecisse sua, 467.
Persecutores Ecclesiae perdeodos cssc lcsiimoniis propbetarum couvincilur, 82.
Personarum divinarum dualilas bis planissime sine
nllis involucris Iheologice a Mose commendatur, 232.
Persniiarum divioarum dua'italem, Pairis videlicet et
Vilii, ei eorum allcrum universi opilicem Isaias lestalur,

130-2

231. Peraonarum divinarum dualitas Psalmislae auclorltate probatur, 249.

Pestilenlia ab ApollonioEpbesls sedata,528. PestitenUa
' Apollonio visa sub habitu seois paonosi, 528. Peslileutia
est corruptio circumfusi aeris, viiiuraque ex pulrido vaporalu In morbosam qualitalem vergenlis, 528.
Petrus aposlolus ex nimiareverentia indignum se stimatit q o i tvangeliam scriberet, 120. Pelrus Koma? capile
in terram vprso crud afligilur, 111. Petri negaliooem cur
Marcus tam exacte descnpseril, 121.
Philaleihes Hieroclis libri quibus Tyaneum Jesa Christo sequiparare conlendit, 511.
Pbilolaus Pylhagore doctrinaB coascriptor, 519.
Philoslratus i n Apollonii consorlio v i x i t , cujus facta
memoria? mandant, 512. Philoslratus Apollonii vilam ab
iucunabulis ad exitutnusque c o n i e x u i l , 515. Pbilosiratus
Apollonii streooe nugax defensor, 550. Pbilostraiis et
Damidis mendacla deleguntur qulbus asserere conantur Apollonium ^ileurfov fuisse, 518.
Pietalis erga Deura i m l t a n d u m cunctis exemplum Job
e\bibuisse probatur, 16.
Pincernarum apud Iodos quos vidit Apollonius, motDrt
erat magicus, 551.
Pisatus nocie in templum Del contra fas imagines Ca>saris Inlulisse probatur, 403.
Plagiarius Hierocles, 511.
P'ato mulla e sacerdolibus /Egyptiis et propbetis audila
ei lecla libris suis inseruit, 540. Plalo unum landem
Deum magna cum difTlcultate coguoscens, in pubiicum
efferre uon audcbat, 129.
Poenas inevitabiles cur Christus impiis descripserit,
justis vero aBternani a Deo vilam promilti docuerit, 106,
107.
Poteslatem u n a m divinam supra omue opificiam u n i versi admirari est necessum, 149. Polesutem esse q u a m dam Dei inimicam, io qua qui dominalur, omne homlnutn genus sedvixerit, declaralur, 158. Poleslales divina
innuiuerabiles quidem creaia? sunl, una vero duntaxai
Ipsius Filii Dei propter quam iuducitur imago Dei Patrlt
esse, 149
Praecepta legis MosaicaB quam fuerlol universis Judsie
servalu dilTUcilia, 5.
Praedicalores et doctores in Ecclesia cur sejonctos esse
oporteat a re uxoria, 31.
PraBlatos Ecclesias Scriplura boum nomine solet exprimere, 71.
Pra?stigiator quibus indiciis aguosci queat, 125. Pr*stigialorem fuisse Christum arbilrantium error couviucitur, 123.
Pra*sligiosis foliorura quoruradam inscriptionibus, a u t
berbarum, radicumque suflumigaliooibus Cbrtsiiano uti
uon licet, 127.
Primogenitam l)ei virtutem, quam et sapientiam Del
appellal et ejusdprn wbolem, quemadmodum Salomon in
Proverbiis designet, 211.
Prnmissorum divinorura eventa non in oronem Judaicam gcntem, sed iii paucos eorum duotaxat perventura,
oslendit,ur, 63.
Propbetam se suscilaturum cur Deus Judaeis pollicltus
fuerit. 443. Prophetae Hebra*>rum quonam modo simul Pt
qaae fulura essent canebant ei solam veram thoologiam i l lustrabani, 202. Prophetarum habitus, 14. Propbelarum
coraminationes adversus Juda.O.s propter Salvatorem nostrum Chrlslum et post cjus ad^pntum accidisse ostenditur, 63. Propbetaruro oracula advi?nlum Christi spectantia cur alia quideiu obscurius, alia autem aperlius dicta
iovetiianlur, 257.
Providenliae gubernantis sapienlissima decreta custodiunt et asservanl universa, 515.
Pygmaei et Anthropopbagi, et Sciopodes ap^ud Indo
Apollonio visi, 535. Pygmad specus sublerraueos prope
Gaogem babiiant, 525.
Pyihagoras Magis conversalus nullam magiie suspicionem incurrit, 540.
Pylbagoras Samius, 520.

Sandararinas aquae pnleus apud Bracbnwuos, 538.

Saiidaraciuus puteus, 523.

JNDEX ANALYTICUS.

I3v5

1504

Satyrus Apollonii jussu apud Ifldos ebrius reddftur,

533.
Scnpta Hieroclis plagiaria, 511.
Seropooes Apollonio vlsi, 533.
Simiae apud Bractamanas montium piperiferacium custodes, 525.

erat, 176. Uhguento comparato cur consecratos teo Moses legibus suis uugi prabceperil, 171.
Urbium Judaicarata eversio describilur, 57.
Urias quid intcrpretatum significet, 332.
Uxori rei cur operam dare O O D deceat prcdkalores
Ecclesiae alque doclores, 35.

Tabernaculum Cbristi corpus ejus, litteris sacris significatur, 436. Tabcrnaeulo Cbrisli qua ratione Psaltes pnedicet dxinonum fbgella non posse accedere, 436.
Temperantiae Chrisli qa sint argumenla, 126.
Templuro Domini cur foraaci sit comparatum, 481.
Teraplum Judaporum quo lempore extremam vaslalionem
passurum pfophelae praedixerinl, 581.
Teropus advenlus Christi cor tempus retributionis vocatur, 452. Tempus adventus Cbrisii quibus iudiciis ac ar.gumentis possit deprebendi, 565.
Tentalionem d&moais in deserto cur Christus perpeli

Yerbum Dei Filius est non per incaniationern Krd natarain, 61. Verbi Dei propagaho non burnanis vocibus n i tilur, sed Dei virlule, 140. Vefbum Deus, ac idem opifex universi qiialiler Jobrespon isse, ejusque oculis mus
esse dicalur, 247. Yerbum Dei suara habens esseniiam
jussu Patris, David a?que ac nos opiticem universi novit,
229. Yerbum Dei cum sit Oominus quomodo se a Palre
mUsum coufiteatur, 251. Yerbum Deus quemadmodum
palnbus bumana forma, sic in specie nubis Mosi et cuncto populo apparuit, 241. Yerbum Dei quod Mosi non
secus alque antiquis Patribus dabat rcsponsa, eiiam Jesu
Blosi successori in bominis forma apparuit, 245. Yerbum
Deus quemadmodnm ad Denm Palrem depreealionera
emilta^ gemium conversionem futur.im signilicaos, 255.
Ycrbum Dei ad hominos missum ad mcdclam ac saluiem
animarum, quae quondam vexatse, opprcssarque erant
malis, probalur, 26i. Verbum Dei esl oratio quae conslet ex nominibus el verhis cornponalur, ariiculala; aique
enunliabili similis, 204. Verbum \)ei u\ terras missum cl
brpvi tempore percurrens bomines universos declaraiur,
269. Yerbum Dei Deum ac Dominum nomioatim in honiiins figara et forma \isum cssc et antiqnis respon^a dedisse probatur, 2-^5. Verbum Dei ad bominum raedetam
esse missum a Palre David leslatur. 228. Verbum Dei
omniuro qvi.e genita sunl, primnm jore naocupatur, 251.
Yerbum Dei unicum atque perfectr.m ceu sol quidam iulelligenles ac ralionales natur?s illuniinat, 155. Yerbum
Dei, quem Chrislum nos appellare consuevimus, pnscis
illispatribus nou minus cognilum fuisse. quam nobis sacrarum Scriplurarum lestimonio osicnditur, 10. Yerbura
Dei brevi tempore universara terrara suam docirioa impleturum David teslatur, 228.
Vermem cur Cbrblus se nuncupet voce propbelica,
496.
Vespasianus Ca?sar Apollonjopcrinde ac Deo supplicasse
quasique precario peiiis^e fertur ut se imperatorem faceret, S5l 532.
Yesiimenta Cbrisii dMdeoda et sorte rrissa lanicim
parliendam prophetica praenuntiatione probalur, 491.
Virga duplex quid apnd Jcrcmiam signiflcet.481.Virg
duse quarum una vocabatur pulchritudo et altera funiculus
apud Zachariara quid mystice signitfceiur, 481.
Yita omnlbus bominibus a (bristo io Novo Testamento
denonliata, qusenam sit, 12.
Vox a sacerdotibus in lemplo Hierosolymitano nocto
sacra munera obeuntibus ipso die Pentecostes audiu probatur : Migremut hinc, 402.

Toluerit,

434.

Terebinlhus apud quem Abrahae Deus apparuit quanlo

tempore duravit, 234.
Terrestria iacendere ac saeriiteare Deo quam ob
rem nobis n o n ita perrnissum sii atque olim Judauis, 54.
Testameatura Novum lex nova, 7. Testamenti Novi a
Veteris quae sit dislinctio, 7. Tesiamenti Novi ralionem
ita instilui oportuit ut omnibus getilibus ad vitam possn
prodesse, 7. Testamenii Novi qius sit modus ac ratio, 7
Testamenti Yeleris quae sit raiio aut quae ejus instiiuia
atque praecepta, 22.
Tetragrammaton nomen in Hebraeorum libris in un
taiilum inellabili alque meuunliabiii Dei appellalioue po
ntiur, 455.
Tonitru appellatione cur evangelica praedicalio dcs
gnetur, 191
Tiiginla argenteis Christum vendeudum propbetico
teslimoMO probalur, 468.

Trophonii specum inlrare tenlanlem pollouium incolse

Unquam magum prohibem ei fugant, 540.
Tuba? vox quid in sacris litteris significet, 140.
Tympanislrfas adolescentulas quas Psalmista spiritualiter appellel 441.

u
lHysses scrobe defessa aut caesis agnis Achillem evocare solebat, 529.
Unguento quando comparetnr divina natnra quomodo
oleo, 173. Unguento odoratissimo ungi praeter pootifices,
prophelas et reges Mosaic legis institulo, uemini bs

1505

1506

ORDO HERUM QJJJE 1N HOC COItTlNENTUR.]

ORDO R E R U A E
QDJE

EUSEBIUS

I N HOC

PAMPHILI.

2i7

LlBER QUARTUS.

De oceolUore secunddm Salvatorem

ac Dominum oostrum qui Cbhsliis esl Dei. dispeusafione.
*250
C A P . . Quemadmodum illum ante omnem creaturam Fili im Dei fuisse dicemus.
254
CAP. I I I . Ouod non plures supremi Dei fllii, sed
unus solus de Deo Deus, jure a nobis pr&dicari soleal.
25i
C A P . IV. Quod ad consliiutionern uuiversi, necossaria unici Dei Filii antecessio, assignetur.
25i
C A P . V. Qtod innuraerabiles quitieni fatemur esse
rreatas divinas potestates, unara vero duniaxai ipsius FU
lli, propler quara inducilur, imaginem Dei Palhs esse,
Ibeologice demonsiramus.
259
. VI.;Quod a prima conslitutionp universl, ocoulta
quadam ignotaque ralione, Christus Dei religiosis Ueoque gralis aniniis prasidet.
263
.. V I I . Quod solis Hebra?is anltquitus cognitio DeJ
universi prodiia sil, quaj Cbhsto seipsum exhibeute percipcretur.
267
CAP. VIII. Quod so!a coeli sldera et lumina reliqu
genn s coierenl, qusr scorsum quibusdam angelis assignata? sint.
270
.. IX. De inimtca ac ipsi Deo adversante potestate,
et eo qui i n hac dominaiur, et quemadmodum per hanc
omite hominum seduclum esl gpnus.
271
. . X. Qupmadmodum necessario u n i c a s Dei Filius
ad bomines iransiit.
274
C A P . XI. Oueraadraodum inter bomiaes vilam egeriU
282
C A P . XII. Qxioa usque ad posqui antiquitus raortui
erant. Ipges humanitatis illnm vocabant.
282
C A P . XIII. Quod i n ea uatura, quaj nec pati, nec lsedi
potesl, qusque incorporea esl permanscrit, eliam quo
tempore faclus pst bomo.
283
CAP. XIV. Quemadmodam, renovalo homine, onratbus nobls slernorum bonorum sp m pr*buent.
290
C A P . XV. (Juid sibi velil, quidve sigiiilicel ipse Chrtsti adventus, et qnod Deus, et Domimis, et Poniifex Dcl
universi, per prophetas Hebraeonun Cbristus appellatns
est.
290
C A P . XVI. Quam mullis scripiuris Chrislus nominatim, qui a regibus et piwipibus el geulibus et populis
circumvenUur, ctab ipso Deo gignilur, el Filius bomiois
appellaiur, gentiumque et Qnlura lerrae accipit a Patre,
amea sit pnunlialus.
306
C A P . XVII. Quod etiam Jesu numen apud priscos Dei
familiares i n prelio fuerit.
326
CAPUT PIUMUM.

DEMONSTIUTIO EVANGELICA.
9
11
13
I.IBER PI\IMUS.
14
Proocmiiim.
C A P U T P R U H U M . Quipnam et qaanla in hacce tractatione promittantur.
15
C A P . I I . Quinam sit modus coleudi Oei ex Chrislianisuii priescripto.
23
C A P . I I I . Quod condilio reipublicse Mosaicae non fuerit omnibus geuiibus conveniens.
27
C
i v . _ Quanam de cansa, cum omniiim Juda*orura
oracula accepcrimus, eoruradem vivendi institutum recusaverifDiis.
42
C A P . V. Quisnam modus Novi Teslamenti, cujus
Chrislus e.st auctor.
43
C A P . VI. 0*nam sil ea, qure in Novo Testamenio
omuibu* hominibus a Cbrjsto denuuliala est, vita.
50
C A P . Vll.Quomodo Chrislus, postquam eae quaa a
Mose tradila sunt, plene observavit, uovae ralioois el legis inlroduclor exsiilit.
70
CAP. VIII. Quoi quae Cbrislianismum araplexa est
vila, in duas species divisa est.
75
C A P . IX. Quam b causara non ut prisci illl, ita nos
quoque numerosse soboli oper.im damus.
78
C A P . X. - Qua de causa non ila nobis, quemadmodum
priscis.incendere ei sacriQcare Dco terrestrla permissum
est.
83
LlBER S E C U N D F S .
93
Procpmium. Quod non casu, neque temere propheiicos Hebraeoruni libros omni studio complexi sumus.
93
C A P U T P R I M U M . Quemadmodum meliora de nobis exlemis gemibus Prophet iilorum ante venieoies nuntiaFplslola nuncupatoria.
Pnefalio Gallaudii.

AP>

Yeruut.

CONTINENTUR.

98

C A P . II. Quemadmodum Hdem fore, ut in adventu fhrisli,

ejus Dei qui oiim a Judaeis solis cognoscebattir. cogmtionem el cultum omnes eeiites acciperenl, valicinati sunt.
106
C A P . I I I . Quemadmodum in voralione gentium, quse
peribristum facienda erat, Judaeorum geulera a ritu proprio, cuhuque Dei cadere oporlehat.
112
CAP IV. Qiiod non in omnem Judaicam gentem, sed
in paucosporumdunlaxat, divinorum prormssorum eventa
pervenerint.
126
LlBER T E R T I C S .
163
Proocmium.
C A P U T P R I M U M . Quod prophetae ln ipso Chrislo Evangeli mentiouem assurapserint.
166
C A P . I I . Quod de Cbrislo vaticinati sunl prophet
Hebrsorum.
167
C A P . I I I . Adversus eosqui Chrislum Dei seduclorem
fuisse exislimariL
187
C A P . IV. De dlvinioribus Christi gestis.
195
C A P . V. Adversus eos quf non credunt SalYaloris
nostri discipulis, admirabiles illius res geslas narrautibtis.
198
CAP. VI. Contra eos qui praestigiatorem pulant Christuro Dei fulsse.
223
C A P . V I I . Quod efOcacia ipsa atque evidenlia, illius
divinae viriutis v1m perspicue osleodit amaloribus verilaUs. Oracula de Christo.
235

I . I B E R QVISIVS.

335

Procemitim. Quisnam modus fuerit, quo apud H P bra?os propheta?, simut et quas futnra essenl cauebaot. et
solam veram Ibeologiam illustrabanl.
335
CAPITT P R I M U M

Quemadmodum apud Hebraeos sapientissimus Salomon, in Proverbiis novii quamdam primogenitam Dei virlutero, quam et sapientiam Dei, et
ejusdem sobolem appellat : sicut inlerira uos quoque
eamdem gloriOcamus.
350
C A P . II. (Sine principio).
358
C A P . I I I . Quod idem propbela etiam i n cix psalmo
bis Doroinum evidenter conQielur: semel, cum de eo
loquilur qul et )>eus et Paier est; iierum c u m de eo
quem ipse suum nuncupat Dominura. El quod hunc Dominum ipse quoque novit geniluiD psse anle roundi consiiluiionem, et quod a?ieruum Pairis sacerdulern, elsupremi Dei consessorem, similera titique opioiooeni ia hoc
Doslrse iidei de Cbrislo urs se ferens.
562

1307

incs

ORDO REftUM

IV. Quod etiam Tsaias, prophelorum maximus,

Uir Deus, et omne genus hominum ad seipsum revocatajfllle novii Deum esse in Deo, idquewflirmat, sicut etiam rus.
418
uus qui Palrem in Filio, el Fiiium in Palre glonlicasnus.
. IV. Quod vivendus in lerra diceretor, per Chri370
s'i ad homines adventum.
419
. V. Qiiod Dei verbum snam habens essentiam jussu
C A P . V. Adventus Domini in terram regnuroque ejus
Patris, David a*qtie ac nos opificem univorsi oovit; et
inter gontes, et D ^ m Canticum non ipsi Israel, sed genuod idem Dei Verbum, idem propbela^ad hominum metibus exhibendifm^
419
elam esse missum a Palrc leslilicatur; el quod brevi
. VI.-CauticuiD novum, g%ntiumque cognitio justitempore universam terram sua doctrina impleltirum catia?, venturusque ipse judex universi.
422
D!I.
375
C A P . VII. Verbum Dei ad homlnes missnm ad mede . VI.Quod fsaias simNlter ut Davhf, riuos, Patrem
lam et salulem ardmarum, qua? quondara vexaLae oppre*et Fiiium.confiletur, et porum alterum universi Opifisaeque erani in ma'ls.
422
cem, queraadmodnm ipsi quoque credimus.
378 . . VII. Gentium vocatio, Dpusqne raanifesle
C A P . VII. (Juod etiam uiaximas Dei servus Moses, ^pparens, et benediclus qui venit iu nomine Domini.
in nunidi fabricalione, cognovii Patrem Deumque uni423
versi, cum allero comiruinicantentt de homiuis opificio,
. IX. Dominos de C C D I O descendpns salutis homihoc porro divinum e se Verbum an?c ilidirimus.
379
numgratia, caniicumque novum super bacre canendum,
C * P . VIII. Qnod qindem M O S P S bis planlssime Do-*
Novi videlicet Testarapnli.
426
minura, sin& ullis involucris , Iheologice corniuendat.
. X. Dei Verbnm in lorram missum, e l brevl

.
379 lempore pcrcurrens univcrsos hominos.
427
C A P . XI. Dominus de coelo descPiidpns. qui geiHium,
C A P . IX. QiiQd idem Deum Verbnm, significai Deuro
u prius illum non cognoscebanl, dux exsislit, el a Juac Owniuum prlus nominalum elquod in hominis forma,
aira^rp<p spinsum P S I 3^ersuH.
427
et iigura. et .visum esse, el aniiquis responsa dedisse
. XII. Deus de co?io descendene, et cum hominiconsoiibit.
582
bus in terram babitans.
450
( . X. Quod idem propbeta in Jacob, manifestius
. XIII. De descensu de cnrlo ad homines, ac rie
cum de quo agilur, indicat Dominum : quem sane et
fulura in advetilu ejus Judaicse gentis rejectione, et reliDeum el angelum supremum Dei voeal.
583
quarum omnium genlium adopiione.
431
.. XI. (Juod eiiam Jacob eum de quo proxime
. XIV. Quod veniens Dei Verbum, venturum oedictum est, et Deura et Coininum, praHerea angelum
qup moralurum canerelur a propheiis.
439
fiimililer, ut Abrabam }n bominis forma coulemplatur, in
. XV. Quod terribilis sit auditns descensns Doea historia qua? sic se habet.
' 586
mini de C(PIO, el facta illius cum admiralione, quodooe
CAP. XII. Qnod rursus iu Jacob genitum Deum, placum Ipse veneril, univp.rsa terra ipsius laude complebine ipsa orttio pr;e se ferl.
*
390
tur, pt Novl ipsius Terlamenli verbum ad omnes homines
C A P . XIII. Quod Deus Palor, cum Mosi responderit
penptrabit.
412
per angelum se pairibus apparui&, non ampiius pof
. XVI. Qnemadroodum D j
omnipotens
angelum. sed per Filium docet.
590
confiletur se missura, ut aufcral ea, qua3 vitiosa suit
C A P . XIV. Quod quemadraodum palribus humana
forma, sic in specie nubis Moysi, et cuucio populo Deus
. XVII.Qod ipse Doroinus %*enturam se de ccclo,
Verbum apparuit.
591
et inier homines babitalunun, gentesque adipMiinconC A P . . Quod angelica non fuerlt natura, qus Moyfugiluras. canit : el quod missom se csse a Domino omsi dabat responsa, sed praestanlior quara ulad angelvjm
nipotpnte conQlPtnr.
450
referri possit.
594
. XVIII. De Doraini adventu, et de iis quaein
. XVI. Quod idem Dominasde alio docet, scilicet
passionp elus evenlura erant.
,
451
Fllio. decem pneceptis legis.
594
. Xy(. Quemadmodum ipse propbelarum Dens,
C A P . XVII. - Qnod is rursus Dominus, qui Moyti repiim omnpm vlam scientia? per eam legem, qu* a Moyse
aponsa dabat, alium a quo erat agnosceos, Palrem utidala est, iis qui ad circumcisionpm pprtinenl, ordinaot,
que, haiic ipsum suuro Deum vocabat.
395
posiprioiibus In terra olim conspiciendus, alque inier
C A P . XVIII. Quod Deum ipsi Israel visibilero esse
bominrs ve>*saturus canitur.
divioa docet Scriplura, qu-ae ipsuin Dei Verbum signiQcat
. XX. (Jufimadmodum Christue in A^gyptum iiu398
C A P . XIX. Qno 1 Dei Verbum, quod Moysi non secus rns canebatur, et quscuuquc iu adveulu ejus fulura feratil.
f
atque antiquis patribus dabal responsa, eliam Jesu Moysis
XXI. Bonorum prorolssio ad eam, qua? prius
euceessori in bominis forma, visus est.
398
des^rla
erat,
ex
geulibus
collectam
Ecclp.siam,
ei
aa
afC A P . XX. Q.iod similUer ipsi Job, quemadmodum
flicUs vexatasque animas raanifesius Dei adveulus, et
patribus ipse Opifex universi Deus Verbum, et responsalutans miraculorum prodigiorumque osleoiationes.
dlsse, el ocuus visus csse dfclitir.
599
C A P . XXI. Quod duas personas eliara propositus
475
agnoscit psalmas.
402
. XXII. Qnemadroodum primnm sf mpitcrnumque
C A P . XXII. De Deo Verbo el Patre, sicut de Domino.
T)ei Verbnm ipse universi Opifex a Domlno Palre eliam
405
D U I I C se missuni esse confiletur.
478
C A P . . Quemadmodum ipee Dominus J u d a O r u m
CAP.
De Salvatore nostro, sicut de Domino,
geniem rodarguii, eo quod ypnlurum ipsum suscepturi
el de Patre, sical de Deo : et de Judaeorum genlis evernon sinl, neque vocanti sibi auscultaturi, et quae passunis
sionc.
403
sil ab eis.
478
C A P . XXIV. De duobus Dominis, Patre scilicel et
. XXIV. Quemadmodum ipse qui in propbetis
Fillo, et gentium vocatlohe.
406
olim canpbat Dominas, venlurus ad hominps, ei ipsis
C A P . XXV. Quemadraodum Deus Verbum, cum sit
oculis iuspicipndus, et a geniibus cognoscendus, exspeDominus. missum se a Palre roi.fitettir.
406
ctaretur.
479
C A P . XXVI. Idem, iterum de vocalione genlium.
. XXV. Quod rursus Dominus, ipsum plane Del
406
Verbum,
venturus
et
genles
congregatums
caaereiur.
C A P . XXVII. Quod rnrsus Dominus de alio quodam,
485
constat au'em quod de Patre suo loqiiilur.
407
CAP. XXVlll. Quod atigelnm Testamenti Gbristum,
LIBER SEPTIMUS.
485
et eumdem Dominum omnipolens Deus vocat.
407
Protrmium.
485
CAP. XXIX. Quod solem justiiia? Ghnstiira, ipse uni rBiwuM.
Quisnara modus accessus Domini ad
versi Deus Tiomlnat.
410
homines.
487
C A P . XXX. Qnemadmodum Deus Vcrbum, ad Patrem
Tap. I I . T)e looo ubi esset oriturus is Deus. quem
deprecatiouem emiLlil, genUum conversiooem fuluram
prophetai nunliarjnt: et qnemadmoduro de Beihlphem
signiOcans.
410
regione Pala^stinap procedPt a S . T C U ! O pr*exsitens piorum
I . I B E H SEXTCS.
411
genlis princpps, el quemadraodum ille Dominus duclurus
divinaiur posqui ab uUimis usque terra? fiuibus in eum
Prooemium.
411
credideriiil.
55l#
C A P O T P R J M U M . Dei ad homines adventus ottendilur,
. III. F.\ qua gpnte et cx qaa Judajorum Iribu
item vocatio genttum.
414
progressums Cbrislus praedicebalur.
551
C A P . I I . Ascen^us Dei qui prius descenderat: ac
LiBEn O C T A V U S .
567
delnceps vocatio cunclarum genlium, qus unum et solum
Procpmfum.
567
Deum erant coiflilturae.
415
C A P U T P R I M U M . Qnibus temooribus Cbristus ad bomlC A P . III. Quod manlfeste ad horaines venlurus dici-

o m

n n s

6 7

4309

QLi IN HOC CONUINENTUR.

nes advenerlt Qaemadmodum et qoibus temporibas regfiam api*4 Hebraeos defecerit, iisdem geniiuni instabit
exspecutio : quod sane etiam faclum est sub ipsum Salvatoris iiostri advootum.
574
Cap. I I . Quemadmodum post annorum tpatium
septies LXX quae summa ellicilar CDXC annorum, curo
Christus hominibus se vjdendum praebiierii, propbeti
quaa apud Judsos exstabant, et quod aniea apud eosdem
celebre, clarumque erat sacerdolium, dissolveiur, et ipsi
quidem dilqvii cu sdaro instar assiduis bsidiooibus caplivi ft>nt, sacruro aulem ipsorum tempium exiremam
vastalionem patietur.
595
C A P . I I I . Slgna ha?r temporum descensus Domini ad
"homines futura canit propbeta, extremum riluum alque
instHulorum, quae apud Juda?os cum veneralione servabantur, interilum aguiiione ejus Dei qui a propbelis ven *
turus denunliabatur, pacem omnium genlium profundissimaxn.
634
C A P . IV. Signa lemporum Dei ad bomines advenlus,
et vocatio geuiium, extretnaque urEis Jerusalem e\ersio.
638
C A P . V. Signa temporum advenlus Domini : jEgyptiorum agnilio Domioi propbelarum.
646

Fragraenlam libri Demonstralionh evangelica. 791

LIBER GONTRA HIEROCLEM.

795

EUSEBIl EXEGETICA.
De curis Biblicis Eusebii.

867

DE NOMINIBUS HEBRAICIS.

877

QUiESTIONES EVANGELICAS.
Monitum.

877

QUiESTlONES ADSTEPHANLM.

879

I . Gur evangelisla? Josp/phi, non autem Ma-iae, ge- *

D U S scribant.
r
879
II. Cur alter evangHista superne ab Abrahamo
exorsus deducat genealogiam; aller amem inferne subgredialur; neque in Abrabamo sistat, sed ad Adaroum ac
Deum usque dcveniat.

89t
III Quomodo Mallha?us a Davide ejusque successore
Salomone ad Jacobum et Josephum prosapias neducat:
LiBEn NONCS.
649
Lucas adem a Davide alque Nalbane atque aliberis taoProoemiuro.
649 jiis ad Helim et Josepnum, conlraria MatlbaBO raiione geC A P U T P B I M C I I . De rebus secundum humanam ab illo
nealogiam scribens.

894
assumplam naturam gerendis, et de stelta qu in ortu
IV. Africaiii super genealogla qua? in sacris EvangeSalvaloris nosiri apparuii.
631 liis cst.
*
899
C A P . I I . Quemadmodum Dominus InsiUens illud quod
V. Gur Matlhaeus ante Abrabamum ponat Davkiera
de sancia Yirgine assumpsil corpus, venturus in /Egyp^n in Gbristi gcnealogia dicens : c Liber generalionis Jesu
et secundum verba, ei secundum senteDliam prsediffiis Chrisii, tilii Davidis, fllii Abrahami.
902
est, omnisque in ejus adveotu everlenda geniium superVI. Gur Maltba?us posi Davidem ad consectaneos
stitio.
657
generis successores non veniat, sed transiliat ad AbrahaC A P . I I I . Qnemadmodum Christos in iEgyptum ven- fflum, non lamen ad Adamum, neque ad aliura quemlibet
turus, aique illinc reversurus praedicius fuerii.
659
ex antiquis Deo dilccJis horninibus.
905
C A P . I v . Itera de illo quod dictum est: c Ex Mgy~
VII. r.ur TbamanD facia mentione, nullam praiterea
pto vocavi Filinra meum, et de Hcrode rege, et ever- mulierem commemoraverit Mallha?us facturum taude Hsione regui Judseorum.
663 luslrem.
906
(. V. De Joanuis in deserto pracdicatione.
667
VIII. Gur uxorls Uria? meroinerit in genealogla evanCap. V I . Ilem de solitudine, Ipsoque oomioatim
gelista.
911
Jordane fluvio, apud quem Joannes baplizabat.
671
IX. Tur Butha? memlncnt evangelista.
915
C A P . VII. l)e Cbrisli post bapiismura tentatiune.
X. Tur Joacinum noraine Jechooiaa appellaverit
674
evangelista.
918
C A P . VIII. De Galilaea gentium, in qua Salvator noXI. Gur evangelista ntatur distinctionibus 1n geneaster maximam suorum miraculorum partem edidit, ct de
logia, baud simul conlexens geaeratioties ab Abrahamo
aposloloruca ipsius vocatione.
682 ad Gbrislum quadraginta duas, sed dividens successio.. IX. De aposiolorum vocatione.
686
nes per ea quae scribit segmenla.
922
. X. De pronhellca lectione. quam ipse Dominus
XII. Gur cum a Davidis temporibos usque ad Jechonoster in conveniu judsorum exhibuit.
687 niam seu ad Babylonk-am captivilatem septemdecim reges
. XI. De nov legis in Evangelio Chrisli sanclio- fuerint, generaliones quaiuordecim dicat evangelisUL
ne.
690
C A P . XII. De ambulatione Christi in mari.
694
XIII. Gur com a Jechonia ad Josephum daodecim in
C A P . X l l l . De rebus ab ipso admirabi ibus gestis. genealogia sint, evangelisia qualuordecim rursus dicat.
926
695
XIV. Gur fabrl Glius Servator noster malaerit quam
. XIV. De slgnis et prodlgii qua? edidit.
699
927
. XV. De eiiunliando auARicando, dum miracu- nobilis alicujus illuslrisque viri videri.
la ederet rhristus.
702
XV. Quoiiara pacto dicatur Jesus sopc Davidis thronum sedisse.
927
XVI. De eo quod Judaicos populus in ipsum
XVI. Qui fit ut Betblebemo Mattbaeus qoldem iu
credilurus non esset.
J
706
C A P . XVII. Quemadmodum super pullo sedens Hie- iEgyptum, Lucasautem Hierosolyma aique inae Nazarethum a parenlibus deiatum narret Jesum.
954
rosolyma ingressurus oraculo dicatur.
707
. XVI11. De acclamatione, Hosanna filio Da^id.
937
714
QUyESTIONES AD MARINUM.
LlBBR D E C I I I C S .
715
I . Quomodo apud Mattbaoum videatur Servator sero
Prooemium.
715 Sabbaiorum resurrexisse, apud Marcum aoiem mane una
Sabbalorum.
938
C A P U T .
De Juda prodiiore, et iis qui cum
I I . Quomodo Magdalena, quse secundum Matthaeum
eo insidias adverstis Salvalorem nostrum conslruxere.. sero Sabbatorum resurrer.tionem viderat, eadem secun718
dum Joannem stansflcbatapud monumentura una Sabba . 11. Item de Juda et de iis qui cum eo adversns
ti.
939
Cbristum coojuratiouem feceruut.
729
I I I . Quomodo quae secnnduro Matthaeum sero SabbaCAP. I I I . ltem de Juda. et de sufleclo in locum ejus
torum Magdalena cum altera Maria letigil Servatoris peapostolo. el de grnte Judaica.
733 des, eadem mane una Sabbati secundum Joannem audivit
CAP. IV. Item dc Juda et argenteis quibus Domi- Noli mc tangere.
947
nom prodidil, deque rejeclioue apud Juda?os, lam eoIV. De sepulcro el de repugnanUa apparenle. 931
rum qui iraperabaut, quam eorum quibus imperabalur.
SUPPLEMENTA Quaslionum ad Slepbanum.
957
742
CAP. V. llem de Juda nominalim.
751
SLPPLEMENTA QuaesLionum ad Marioam.
983
CAP. VI. De solis defectu, qui in ipsa Salvatoris
nostri passione accidit, et de exireroo Judaicae genlis
SUPPLEMENTA minora Qu33slionuro ad Marinum.
lnieritu.
751
1007
. VII. Item de solis defectu, et de lenpore salnErLOGiE PROPHETIC^;
taris Passionis.
^
755
Mooitum.
. YUl. De iis qu m Ipsa saluUri Passione facla
1017
sont.^
758
Liber primus.
1021

4311

ORDO RERUM.

Liber secundus.
1089
Liber lertiue.
*
1115
Liber quartus.
1191
FRAGMENTA de vilis propbeiarum.
1261
FRAGMENTA ex libro Eusebil deperdito cuj titulus:
Gtneralit etenunlaria inlroductio.
1271

4312

CANONES DECEM HARMONLE EVANGELIORUM.

nUura.
1275
Eacarpiudj.
1275
CAM^NES.
1*
^
demomtrOkme eimfelir
ca. *
"91
Ho

E u s e b i |

e p i s l o l a a d

A H A L T T 1 C C 1

l i b r o s

D e

FIMS 01 VICESIMI SECUNDA

lroprmierie MlliNE, au Peiil-Mcntrouge.

VNW\ 3aisino

aivmoniD ION s3oa

310 SIHl

JH\S

m$ NOT mmii
wmvi THE usmx
V D U M

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the worlds books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thats often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this books long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Googles system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google watermark you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we cant offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a books appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Googles mission is to organize the worlds information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the worlds books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/